You are on page 1of 195

BZDEN BR*

Rfat Ilgaz

Hak adam olduu kadar halkn da adam, hakszlklar karsnda belgeli, becerili savunucumuz olan Emin Deer'in emek rn yaptyla babaaym. Tandm, biraz da kendisinden rendiim kadaryla, yremizin bu sevilen adamn sizlere de tantaym: M. Emin Deer 1927'de Kastamonu'da dodu. Orta renimini burada yaptktan sonra Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi'nde yksek renimini bitirerek, 1951 ylnda Hakim Temen olarak Silahl Kuvvetler'de greve balad. 1960'da Milli Savunma Bakanl Hukuk Mavir Yardmclna atanan Deer, 1968'de Hukuk Maviri oldu. Bu grevinde Trkiye-ABD ilikilerinin bamszlmza drd glgeyi saptam, ABD'li grevlilerin kendilerinden yksek rtbede olan subay ya da generallerimize kar stten baklarn iine sindirememitir. Yardm mallarnn hukuksal statsn saptamak iin Yardm Kurulu'ndan bir heyetle yaplan bir grmede, aka "Bu mallar zaten bizim, siz sadece kullanc durumundasnz, bu koullarda aramzdaki 1947 szlemesi Dnda, bu mallarn hukuksal stats aranmaz." dediklerini, tutum ve davranlaryla, veren insanlarn stten kmser baklarn bugn bile anmsarken, o gnk acy duyumsadn sylemektedir. Ve Trkiye-Birleik Amerika ilikilerini belgeleyerek almaya balamasnn bu olaya bal olduunu zellikle vurgulamaktadr. Silahl Kuvvetler'deki almalar sonucu, Gelibolu'daki kinci Kolordu Kdemli Hakimliine atanan Deer 1971 ylnda bu grevden emekliye ayrlmtr. M. Emin Deer, tank olduu ilikileri, belgesel bir almayla ClA KONTRGERLLA VE TRKYE ad altnda yaynlad yaptla byk ilgi grmtr. Deer, bu kez de yeni almalaryla emperyalizmin yardm ad altnda szlemelerle bir lkeye nasl girdiini, ilgili lkeleri yerli ibirlikilerle her ynden gizli bir igale urattn, iliki kurduu lkeleri blgesel karlar iin kullandn, emperyalizmin kendi belgelerine dayanarak aklamaktadr. Bu balamda Trk dostu (!) olarak tannan Richard Perle'nin bir syleideki szleriyle, Trkiye'nin Ortadou'da emperyalizmin bekiliine uygun grldn ekinmeden syledii, yine bir baka Trk dostu (!) eski ABD Trkiye Bykelisi Mc Ghee'nin Trkiye'nin srekli yardm isteini biraz alayc bir biimle syledikten sonra "bereket ne Trkler kle, ne de Amerikallar aptald." szleriyle bize ders verdii anlalmaktadr. Amerika i ve d siyasasn okuluslu irketlerin karlarna gre dzenlendii, emperyalizmin smr ilkelerinin de bu irketlerce saptand, Rockefeller'in Bakan Eisenhowera yazd 1956 tarihli bir mektup ve daha baka belgelerle deerlendirilmekte ve Rockefeller'in bu mektubunda Trkiye'nin OLTAYA YAKALANMI BALIK olduu, bu nedenle de yeme gereksinimi bulunmad aklanmaktadr. Trkiye'nin, 1947'lerden bu yana emperyalizmin tuzaklarnda geen yar baml yaam belgelerle anlatlmaktadr. Emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmann yolu, Deer'e gre bu tuzaklara neden ve nasl drldmz renmeden bulunamaz. Demek Orhan Veli'nin dedii gibi, rak iesinde deil de, bir de oltada balk olmak var, bu usuz bucaksz smr dzeninde. Oltaya yakalanm baln yeme gereksinimi yoktur! yle ya... Zokay yutan balk yemi neylesin!.. Gel gelelim danmanlar, zerlerine den ii yapacak Bakan Eisenhower uyaracaklardr mektuplarla: "birliine hazr yerli iadamlarna yardm arttrmal, buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr."
*

(*) Rfat Ilgaz 'in lmnden nce yazd son yazdr.

Kimdir bu oltay yutturan? Ev sahibi olmak isteyen bir bezirgan m, klkuyruk bir kirac m, sradan bir konuk mu, srtmzdan geinmeye kalkan bir snt m? Yardm, D yardm diye bize bostan bekilii yaptrmaya kalkan akgz bir toprak aas da olabilir, hem bostanmzdan, hem bekiliimizden yararlanmaya kalkan bir aalarn aas da olabilir. Trk dostu bir ABD'li yle aklyor bu ilikiyi kitapta: "En iyi yapacamz i, Trkiye'nin kendisini korumasn salamaktr. ok daha az masrafl yaklamdr bu. Yeni emperyalizmin amac da budur. Yeni emperyalizm, ticaretin bayra altnda genileyecek, yaylacak, sermayenin uluslararaslamas ile balayacak ve azgelimi lkeleri igal altna alacaktr. Gvensizliini ve bamszln koruma, ekonomik gelimesini yardm anlamasyla salayacak! Dost gl altnda, dostluk, zgrlk, eitlik aldatmacalaryla... Emperyalizm saldrlarla deil, dostluk trkleriyle girecek, yardm anlamalaryla yerleecektir. Oyun byle aktan aa oynanp dururken azgelimi lkelerin siyasal iktidarlar da kendi baarlaryla durmadan vneceklerdir. Azgelimi memleketleri zendirmeli, destekli, denekler, bir verip yirmi almalsnz ekimeleri, balar, az faizli D yardmlar derken giydirilmi canl sava aralar eki glerin konulandrlma eylemleri, slerden yararlanma biimlemeleri... Eer smr dzeninin Ortadou'da srp gitmesi gerekliyse yeni yeni blme ynetme kurallar da uygulanmal ki emperyalizm tm kurallarnca uygulanm olsun." Bu konuda biraz da Sakncal Piyademize kulak verelim. Smrmek mi gerekiyor, bunun bir yolu daha var, ovenizm! yle diyor SAKINCALI PYADE'miz Uur Mumcu: "ovenizm, emperyalist devletler iin birer ara olarak kullanlr." "ovenizm kendi soyunu teki soylardan stn gren banaz ulusuluk anlamna gelir. Bu banaz ulusuluk saldrgan siyasetlerin, ideolojilerin de temel kaynadr." "Her ulusun devrimcileri ve sosyalistleri olduu gibi ovenleri de vardr. Almann da vardr, kalyann da vardr... spanyol'un da vardr... Trkn de... Krdn de vardr! ovenizmin bar getirdii ve adna servenlere klan uluslara yarar salad hi grlmemitir. ovenizmin sonu hep kan ve gzya doludur." "kurtulu Sava ncesi ve Servislerince kullanldlar." sonrasnda Arap-Krt liderleri ngiliz stihbarat

"1919 ylnda 10 Temmuz gn Lord Curzon'a gnderilen gizli telgrafta da Krtlerin manda istedikleri bildirilmekteydi. ngilizler blgede bir Krt Devleti kurdurmak istiyorlard." "Blge bir petrol blgesiydi, ngilizler Krtlerle bu nedenle ilgileniyorlard. Bu ama Sevres Antlamas ile gerekleiyordu. 1925 ylnda Musul Sorunu da bu yzden patlak vermitir." "70'li yllarda da Irak'taki Krtler, ABD tarafndan destekleniyorlard." "Her oven akm, baka bir oven akm dourur. Etki ve tepki kural en ok bu alanlarda geerlidir." "Krt sorununun ABD destei ile zmlenecei, ABD destekli Krt ovenizminin blgede yeni sorunlar douraca da pek yaknda anlalacaktr!" ABD'nin ovenizmden yararlanarak azgelimi lkeleri oluturan halklar, aznlklar hatta dinleri, mezhepleri, tarikatlar birbirine kaptrp banbalar oluturmaya kalkrken, bast dal kesmekte yine kendisinin getirdii okuluslu irketler oluturup smrme kuraln geersiz duruma drmektedir. Ki bu okuluslu irketlerin de en banda petrol irketleri gelmektedir. lhan Seluk 26 ubat 1974 gnl yazsnda okuluslu irketlerin dnyay ynetirken devletleri aan politik etkinliklerine dikkat ekmekte ve zellikle petrol irketlerinden baka

gelen yedisine 7 Kz karde adn takmaktadr. lhan Seluk, Arap petrollerinin ardnda bu irketlerin bulunduunu, szgelii ARAMCO'yu yedi kz kardein nn oluturduunu vurgulamaktadr. 9 Mart 1993... lhan Seluk "Pencere"sinden bakyor "Btn Bat, Saddam'a kar birleti!" Neden? "Kuveyt'in petrol kaynaklarna el att iin!" "Biz durur muyuz! Bir koyup yirmi almak iin tfek bana!" "Ortadou petrolnn gerek efendisi Bat zenginler kulbdr. Amerikan askeri de bu nedenle krfezde nbet tutuyor." Sakncallar adna Emin Deer kardeimiz de grev banda. Bir gz zokay yutan balkta, bir gz Kltr Evi'nden kap Dar edilmi memleketlisinde. Bir savunucu olarak bu hakszl da yle gslyor: "ada Trkiye'nin aydnlamasna sekseni akn yaptyla katlan ada bir sanat erine verilen bir onur belgesine saldr vardr. Bir hakkn, bir beldenin seilmi Belediye Bakannca seilmi, o belde halknn onay ile verilmi bir hakkn geri alnmas olay ile kar karya bulunuyoruz. Bu olay nedenleri ve sonularyla tartmalyz. Bahelievler Belediye Bakan'nn bu karar her eyden nce, Trk aydnlanmasna kar bir sava almas demektir. Burada cezalandrlan Rfat Ilgaz'n dnya grdr. te yandan bu olay Refah Partisi'nin lke ynetimine geldiinde sanat bile ideolojinin emrine vererek, ada dnce dahil her eyi kendi dnya grlerine gre dzenleyeceklerini gstermektedir. zetle aydnlanmaya alan her kap kapanacak demektir. Rfat Ilgaz toplumsal elikileri ac bir glmseyile dudaklardan insan yreine ve dncesine aktaran bir sava. O ad silinmez. Silinmesi o yrenin kaznmaz ayb olur. Ona kulak verelim, hem de ge kalmadan: "Kaldr ban kan uykulardan Byle yrek, byle atardamar Atmaz olsun! Ses ol, k ol, yumruk ol! Karayeller bana indirmeden atn Sel sular bastn topra dnm dnm Alp gtrmeden byk denizlere abuk ol!" Sakn ge kalm olmayalm. Hayr! Tam a balamann doan gnler Szm geri alyorum, henz senden gemedi, arkada! "Tam a ie balamann doan gnler Yrt otuzunda aldn diplomay Alfabetik ocuk ol!" Szm bitmedi daha. u dizelerimi de dinle. Sonra babaa kal Deer'li yazar kardeimle: "Bir bulut, ne zamandr stmzde Yurt geniliinde bir bulut, kurun arlnda Nilferler sularmzda aar mevsimsiz Dolanr ayaklarmza boum boum

Yapraklarnda iri le sinekleri uua hazr. Gz gz oyulmu gzlerimiz biz krz Gz ukurlarmzda radarlar frl frl dner Krz, el yordamyla yayoruz bu yzden Yeni krler peydahlarz uyur uyanr Ayak altnda ezile dursun karnca srleri Ezenlerle bir olmu yayoruz ne gzel izme onlardan, iindeki ayak bizden ne iyi. Krz biz, kr uulara amz topramz Ha dt, ha decek elik gagalardan Mantar mantar alan tohumlar scakta Gzlerimizi bir pula satp gemiiz bir yana lmesini bilenlere yz evirmemiz bundan Krz gzbebeklerimize mil ekilmi mil Acmasz bir namlu akamzda souk Tetikte kendi parmamz yabancnn deil."

O LTA D A K B A L I K T R K Y E
"Biz askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam etmeliyiz... Byk lde politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir ekonomik yaylma plann Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulamak zorundayz... Yardmda- birinci gruba, bizimle dost olan ve bize uzun sreli askeri paktlarla balanm olan lkeler girer. Bu lkelere yaplacak yardmlar ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte olmaldr. OLTAYA YAKALANMI BALIIN YEME HTYACI YOKTUR. Bu noktada Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm, -rnein TRKYE'YE- baz hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp, mevcut askeri paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -TRKYE gibi - dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir, ama bu bize uygun ve bal hkmetleri iktidarda tutacak ve bize dman muhalifleri zararsz brakacak biim ve miktarda olmaldr. Bunlarla balantl olarak zel sermaye yatrmlarm da ayarlamak gereklidir. Hkmet, zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca yararlanmasn bilmelidir. Bu yatrmlar yardmyla birok politik amaca ulalabilir. Bu tip zel sermaye yatrmlar zamanla btn gayr meru muhalefeti ve politikamza kar mukavemeti ortadan kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir. Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahsi teebbs ve menfaat evrelerini etkilemelidir. Ayn zamanda ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve bylece bu iadamlarnn, LGL LKENN EKONOMSNDE kilit noktalarn ele geirmeleri, buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr." Nelson A. ROCKEFELLERN Bakan Eisenhowera yazd mektup'tan

DAVET*[*] Drt nala gelip uzak asya'dan Akdeniz'e bir ksrak ba gibi uzanan bu memleket bizim! Bilekler kan iinde Diler kenetli, ayaklar plak ve ipek bir halya benzeyen toprak, bu cehennem, bu cennet bizim Kapansn el kaplan bir daha almasn Yok edin insann insana kulluunu Bu davet bizim Yaamak bir aa gibi tek ve hr Ve bir orman gibi kardeesine bu hasret bizim. Nzm Hikmet EHTLER*** ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri, mezardan kmann vaktidir! ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri Sakarya'da, nnnde, Afyon'dakiler Dumlupnar'dakiler de elbet ve de Aydn'da, Antep'te vurulup denler, siz toprak altnda ulu kklerimizsiniz yatarsnz al kanlar iinde. ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri, siz toprak altnda derin uykudayken dman ardlar, satldk, uyann! Biz toprak stnde derin uykulardayz, kalkp uyandrn bizi, uyandrn bizi! ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri, mezardan kmann vaktidir! Nzm Hikmet 1959
* *

(*) Kuvvay Milliye Destan'ndan (**) Nzm Hikmet, Btn Eserleri-iirleri, cilt 2, s.242, -Sofya Basks- 1967.

GR
"eki g kkl bir ban gibi!.. bann ban keskin bir bakla kesebilirsiniz, ama kkn karamazsnz. karmaya kalktnzda nelerle karlaacanz bilinmez!" [1] 22 Ocak 1993 gn TV-1'de haberleri izlerken iittiim bu szleri, Trkiye Cumhuriyeti'nin Babakan sylyordu. nce bir aknlk geirdim. Acaba, gerek miydi? Evet gerekti ve DYP Meclis Grubu'nda Demirel, dnceli ama kararl bir yzle konuuyordu. Hemen Demirel'in birka gn nce, 18 Ocak gn ABD, ngiliz ve Fransz Bykelilerinin olaan D ziyaretlerinde, eki G'n faaliyetleri ile ilgili toplant kndaki yz ifadesini anmsadm. Deyim yerindeyse, zpkn yemi gibiydi. Ve hrslyd... Sorular yantlarken syledikleri, gemite yaplan bir yanla iaret ediyordu. O toplantda neler konuuldu bilinmiyor, ama apar topar gelen bykelilerin, Trkiye'nin egemenlik haklarn incitici szler syledikleri dnlebilir. Konu, ncirlik ss'nn, bizim iznimiz dnda kullanlmasnn yaratt tepki olmalyd. Son birka ay iinde ve zellikle son gnlerde, eki G szlemelere aykr olarak, Trkiye'nin bilgisi Dndaki uularla kamuoyunun ilgi oda oluyordu. [2] Demirel, o gn Genelkurmay Bakanyla da konutu. ncirlik ss'nn Trkiye'nin iradesi ve bilgisi Dnda kullanlmas da ilk kez olmuyordu. 1958'de Lbnan olaylar srasnda, ABD Deniz Piyadeleri'nin ncirlik zerinden Lbnan'a aktarlmas, zamann muhalefeti CHP'nin lideri smet Paa tarafndan eletirilmiti. Trkiye kamuoyu, Birinci Dnya Sava'na istemimiz dnda girmemize ve Sevr'e kadar uzanan olaylara, Gben ve Breslaw adl iki Alman kruvazrnn, bayramz asp Karadeniz'e alarak Sivastopol' bombalamasnn neden olduunu bilmektedir. Trk kamuoyu ite bu bilin iinde ve kendi topraklarndan baka lkelere yaplan saldry ulusal istence kar saygszlk sayd, ho grmedii iin, bu gibi konularda ok duyarldr. Daha sonra U-2 casus uaklar olay, Krfez Sava srasnda da ABD uaklarnn ncirlik ss'n kullanmalar gibi olaylara kar, kamuoyundaki ar duyarlk, doal olarak siyasal iktidarlar g durumda brakmtr. Hemen Demirel'in, bykelilerle yaplan toplantdan ktaki szlerini anmsadm. "eki G korkuluk deil ya! Oraya getirildiine gre, geli amacna uygun alacaktr, ne yapacan biliyorsunuz demektir. Buna batan izin vermisiniz! Biz izin vermezdik." [*] Bu szler, elbet bir yandan da ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaz'a yantt.
smet nn, 1964'de ABD-Trkiye ili kilerinin bamszlmza drd glgeden yaknr ve der ki: "Bamsz i politika d politika gdemez havanda su dversiniz. Zannetmeyin kolay itir. (Kurtulmak iin) teebbs ettiinizde banza neler gelir bilemezsiniz." 2 eki G'n ncirlik ss'n denetim dnda kulland olaylar basna yansd kadar ile unlardr 1- "Amerika'ya ait bir DC-130 ua gvenlik kuvvetlerinin bilgisi dnda Yksekova karayolu pistine ini yapmtr. Eer, bundan sonra ad geen piste baka iniler olacaksa, bunun bildirilmesi..." 2- Yine Asayi Blge Komutanl'ndan Diyarbakr'daki Blge Valilii'ne bir baka yaknma: "25.5.1991 gn saat 12.20'de ABD'ye ait bir chinok tipi helikopterin Boyunkaya ve Keneli kylerine ve bu kylerin civarna zellikle ukur blgelerine inip kalkt, mteakiben ayn helikopterin Nuh Peygamber blgesine indii ve Silopi istikametine gittii tespit edilmitir." "...len saatlerinde Cudi Da Nuh Peygamber blgesinde zaman zaman inip kalkt grlen ABD'ye ait ift pervaneli helikoptere Cevizdz'ndeki birliklerce blgemizde uarken, msaadeli ikaz atei yaplm, helikopterin pilotlar yakalanarak ABD komutanna gtrlmtr. Gayrimuntazam uuun sebebi sorulduunda, test uuu yapld cevab alnmtr. 3- Bunlar sadece birer rnek. Ancak Asayi Blge Komutanlndan Olaanst Hal Blge Valilii'ne giden saysz yazlarn zeti yle: "Mttefik kuvvetlere ait hava aralarnn yrrlkteki kurallar ihlali devam etmektedir." (Yaln Doan-Milliyet Gazetesi, 3 ubat 1993.) * Gerekten Demirel 1967de U-2 casus uaklarnn uuuna izin vermemi. Haha ekiminin
1

Ve anlam u olmalyd. eki G'n ABD'li komutan, ne kural, ne de Trk hkmetini dinliyor... te Demirel'in bardan taran bu olmal. Krsdeki Demirel, bu szleri bilinle ve kararllk iinde sylediini anlatmak iin olsa gerek, szlerinin altn izercesine konumasn yle srdrd: "...Demirel, eki G'e ban dedi, diyeceksiniz..." TV'de gerisi gelmedi bu szlerin. nce dndm ki, Demirel, her zamanki konuma biemi ile, "Demirel, eki G'e ban dedi diyeceksiniz, bakn bunu yanl anlamayn..." diye srdrr ve enfes bir Aristo mant ile szlerinin etkisini bir baka yne evirebilirdi. Bekledim, gerisi gelmedi... Daha dorusu TV'deki blm burada kesildi!.. Basndan izlediimde rendim ki, Demirel, "Evet eki G, ban badr" diye yinelemi! [3][**]

DNM NOKTASI MI?


Acaba Demirel, bu olay rnekleyerek, Trk-ABD ilikilerinde bir dnm noktas olacak mesaj m vermiti? nk, eki G', yalnz u kadar personel ve uak, helikopter olarak grmek ve onun devinimlerini nlemek sorunu zmez. nk, gerekte eki G, Trkiye'deki ABD varlnn ban badr. Aslolan o ban kurutmaktr. Trkiye eer, deien dnya koullarn da deerlendirerek Trk-ABD ilikilerini batan ele alabilirse, dze kn yollan bulunabilir!.. Demirel'in, Karadeniz birlii Toplants'nda syledikleri daha da ilgintir: "lkeler" diyor Demirel, "tek balarna kavgasn veremedikleri bir dnyaya kar glerini birletirerek mcadeleye ynelmelidirler." [4] Bu szler, yeni bir dneme alr m bilemiyorum? 1964 ylnn benzer bir olayn anmsadm. 22-23 Aralk 1963'te Rumlarn, EOKA destekli giriimleriyle balayan, Kbrs Trklerine ynelik soykrm saldrlar, zaman zaman sryor ve ABD'nin oyalayc arabuluculuklar da sonu vermiyordu. smet nn babakand ve soruna zm arayan Londra Konferans sonusuz kalmt. Trkiye, 1964'n Haziran ay balarnda Kbrs'a kmaya karar verdi. Metin Toker, "Demokrasimizin smet Paal Yllar"nda der ki: "Benim bildiim kadar, biz Kbrs'a kmaya ciddi olarak ilk defa 1964 yaznda azmettik. O teebbsmz de, Johnsonun nl mektubuyla durdurulmutu... Trkiye'de yllarca hissedilecek Amerikan aleyhtarlnn duygusal temeli budur." [5] Toker'in, Trkiye'deki Amerikan kartlna koyduu tan, ABD'ye bir tr arka kmak m bilemiyorum? Toker'in, son deerlendirmesine katlmak iin, ABD'nin emperyalist emellerini bilmemek, dnyann teki lkelerindeki ve bizdeki oyunlarn gzard etmek gerekir. Oysa Toker, bu kansn yazdktan 15 sayfa sonra yle diyecektir: "...Ksa zamanda anlald ki, Johnson da, smet Paa'ya tehis koymutu. Bu tehisin gerei, Amerika'nn Trkiye'de smet Paa'nn yerini alacak bir babakan aramaya balamas oldu. "...General Porter diye bir Amerikal general geldi. General Ankara'ya bizzat Bakan Johnson tarafndan gnderilmiti. Grevi, smet Paa'nn 'hayr' dedii birtakm teklifleri, Trkiye adna kabul edebilecek bir babakan aramakt... General Porter'in gelii gnlerinde

yasaklanmas istemini reddetmitir. imdi neden "eki G'" kovamyor? Bu sorunun yant bu almadadr. 3 19 Ocak 1993 gnl Cumhuriyet Gazetesi. ** Demirel Cumhurbakan olarak bu kez 29 Haziran gnl Milliyet'teki aklamasnda, ABD'nin Irak' 27 Haziran gecesi Hawk Fzeleriyle bombalamasna tepki gstermemesine; "Clinton' kramadk, ngiltere, Almanya, Fransa ABD'den yana" sylemiyle zr arayacaktr. "Dn dndr, bugn de bugn, ne diyelim!.." dememeli, bu yanl la dur demeliyiz!... 4 6 Mart 1993 gnl Cumhuriyet ve Hrriyet Gazeteleri. 5 Metin Toker, Demokrasimizin smet Paal Yllar, s. 195.

ClA ajanlar da Trkiye'de bir anket yapyorlard..."

[6]

Toker'e gre aranan, ABD'ye "evet" diyecek bir adayd! Babakan aday! Toker, aile ilikileriyle birlikte, 1950'lerden sonra deneyimli ve baarl bir gazeteci olarak olaylarn i yzn ok iyi bilmesi gereken biridir. Bilir de... Trkiye'de ABD kart grlerin duygusal temele dayanmadn da bilir elbet! Kald ki, nn gibi bir ulusal kahramann drlmesi ve yerine ABD'ye 'evet' diyecek bir babakan adaynn, ClA ajanlarnca aranmas olayna kar olmak, duygusallk diye mi nitelenmeliydi? Yine nn, o tarihlerde aklanmayan ama, aklandnda toplumun genel tepkisini eken Johnsonun, o ulusal benliimizi yaralayan mektubunu hemen (mektup kamuoyuna aklanmadan) Time Dergisi'ndeki bir demeci ile yantlamt. "ABD'nin sorumluluuna inanyordum, bunun cezasn ekiyorum demektir... Bat ittifak yklr, yeni bir dnya kurulur, Trkiye bu dnyada yerini bulur." [7] Bu szler de mi duygusallk tayordu? smet Paa ve duygusallk, yle mi?.. Trkiye, ABD'nin gerek yzn o zaman grmt. Grmt ve Trkiye'deki Amerika artk kamuoyunda tartlmaya balanmt... ABD ite buna izin vermezdi. General Porter ve CIA'nin teki ajanlar aradklarn buldular. Bu, Sleyman Demirel'di. 1965'lerden bu yana, Trkiye'nin kaderi teslim edilmi olan Demirel'i bulmutu General Porter... Ve ite 22 Ocak 1993 akam, eki G'e, "ban Ba" diyen de bu Demirel'di. Demirel'in ABD'nin buna benzer baka davranlarna gemite de tepki gsterdiini sonradan rendik. Ve her tepkisinde de cezalandrldn... 12 Mart'lar ve 12 Eyll'ler de... Demirel, ite bu deneylerden getii iin bykelilerle konumasndan sonra sylyordu bu szleri. Ge de olsa, gerekleri ancak halka anlatarak, halkla birlikte umar aranacann bilinciyle... Biz en azndan byle yorumlamak istiyoruz. Bu yorumu hakl karacak olaylar vardr. Trkiye'nin Ortadou politikasnda, Arap'larla ilikilerin scaklatrlmas, O'nun zamannda atlan admlarla balatlmtr. U-2 casus uaklarna kar kmas, haha ekimi konusundaki tutumu, koullar gerektirdiinde ABD'nin karlarna kar gelebilecei izlenimi yaratmtr. 12 Mart ve 12 Eyll'lerdeki drlmesinde bu tutumlarnn pay olduu kukusuzdur. Demirel, yle anlalyor ki, Trkiye iin byk sakncalar douracak konularda, ABD'nin etkilerini geitirmeyi yeleyen bir tutum izlemitir. Prof. Dr. dris Kkmer, 15 ubat 1970 tarihli Milliyet Gazetesindeki bir yazsnda der ki: Demirel, kendine zg deneyleriyle yeni bir denge kurmaya altnda, emperyalizmin baz sahalardaki oyunlaryla uyumaz bir pratie girmitir. imdi Demirel'in ayann altndaki toprak kaymaktadr. ABD oyunun, ancak kendi koyduu kurallara gre oynanmasn ister. Kural Dna kan oyundan atlr. Demirel iki kez atlmtr oyundan. Baka olaylar da var, Trkiye-ABD ilikileri tarihinde. 1974 Kbrs Bar Harekat sonunda ambargo ile cezalandrldk. Ama halkmz o tarihlerde, ABD varln her noktada tartyordu. 12 Mart Muhtras'nn imzaclarndan Org. Tama'n deyimi ile; "Sosyal gelime, ekonomik gelimeyi gemiti." Ve halk ABD yanllarn satlm, kendine yabanc kiiler olarak gryordu. Ama nedendir bilinmez, toplumsal tartmalar, toplumsal tepkiye dnt ve toplum teden beri iinde rpnd sa-sol ayrmclna eklenen alevi-snni ayrmlamasnn tepkileri ile altst oldu. Ve olaylar, Trkiye'yi 12 Eyll kskacna frlatt. yle bir geriye dnp baktmzda, ABD'ye ne zaman kar ksak ya da etkisi altndaki bir lkede kar klsa, ABD, bu kar ka izin vermiyor ve o lkeyi cezalandryor. nk ABD, dnyay ynetirken statko'nun bozulmasn istemiyor.

6 7

Metin Toker, agy. s. 211. Milliyet Gazetesi, 14 Haziran 1964

ABD'nin kar neyi gerektiriyorsa, bizim gibi lkeler, o kar gzetmek zorundadr. Bamszlk m gnmzde dnlemez! zellikle bizim kimi yneticilerimizce bile "dnyann bugnk ortamnda modas gemi bir kavramdr. Karlkl bamllk vardr." Ve bu bamllk ABD'nin karna alr. Karlkl bamllk kavram da, ABD emperyalizmi'nin rndr. 1957 Aralk aynda, Eisenhower ve Mc Millan, bir NATO Konseyi toplants ncesi bir tebli yaynlarlar. Bu teblide denilir ki, "Hr dnya devletleri birbirlerine karlkl olarak baldrlar. Bir devletin kendi kendine yetinmesi, artk gerilerde kalmtr. Ortak egemenlik, karlkl bamllkla salanr." [8] Clinton'n bakan seilmesinden sonra zal'n, "ABD, dnyann sorumluluunu zerinde tayor, tayacak" szleri de, bu karlkl bamll anlatr. Bu tr iliki, teslimiyeti beyinler yetitirir. Onlar iin de ABD'ye kar kmak yanltr. nk bamllmz tehlikeye girer. te bu nedenle, ABD, Trkiye'yi 'oltadaki balk' gibi gryor. Ona gre, "Oltadaki baln yeme ihtiyac yoktur." [9] ABD'nin ulusal karlarn gzetmesi elbet doaldr. Hibir lke karlarn gzeten siyasa izledii iin eletirilmez. Ancak, ABD ile iliki kuran lkelerin, kendi karlarn ABD'nin karlarna balamalar ve politikalarn bu eksene oturtmalar yanltr. Rockefeller'in bu szleri, bizim Trkiye-ABD ilikilerindeki yerimizi "Oltadaki baln yeme gereksinmesi olmaz" szleriyle deerlendirmesi, siyasamzdaki yanll anlatyor. Eer biz, ABD'nin Ortadou'daki karlarnn bekisi olma yerine, ABD'nin o karlarna kar, ulusal karlarmz gz nne alarak bir siyasa saptam olsaydk, ABD'ye bylesine baml kalmazdk... Oltadaki balk gibi grlmezdik.

ORTADO U VE ABD' N N IKARLARI


kinci Dnya Sava sonras ABD, Sosyalist Bloku epeevre kuatma savyla, "ulusal karlarnn uluslararas karlara stn" olduunu da saklamadan, kendisinin "hr dnya" dedii dnyann byk bir blmn etkisi altna ald. Zamann Dileri Bakan Dean Rusk bakn ne diyor: "Dnya ok klmtr. Toprak ile, su ile, atmosfer ile, bunlar kapsayan uzay ile, yani dnyann tm ile ilgilenmeliyiz. [10] Ve ABD gerekten sadece yeryz ile deil, uzayla da ilgilenmeliyiz. Bylece teki uluslara ve zellikle az gelimi lkelere, kar gelinemez bir gcn egemeni olduunu anlatmaya alt. Johnsonun nl mektubundan sonra, ABD'ye arlan nn'ye, Trkiye'nin uzaydan ekilmi fotorafn veren Bakan, "Gryorsunuz ya, bahenizde gezerken bile fotorafnz ekebiliyoruz," szleriyle, politik espriyle kark tehditte bulunmam myd? Yalnz dnya ile deil evrenle ilgilenmeye kalkan ABD'nin, Ortadou ve Trkiye ile ilgilenmesi kadar doal ne olabilir? Bu nedenle Trkiye, Hr Dnya liderlerinin hep gzetimi altnda olmutur. Trkiye, her eyden nce eski Sovyetler'le uzun bir snr olan bir Ortadou lkesidir. Ayrca, laik bir toplum yapsnda slam lkesi olan Trkiye, teki slam lkeleri iin ilgiyle izlenecek bir rnektir. 1947'de ABD ile balayan ilikiler zerine, Trkiye'ye gelerek, ABD iin hakkmzda rapor dzenleyen Thornburg diyor ki: "Trkiye Arap dnyas tarafndan yakndan izlenen sosyal ve ekonomik bir alandr. Bana bir Arap, 'ngiltere ve Amerika'nn gelime koullarn takip bizim kapasitemiz dndadr. Fakat Trkiye'nin bugn yaptklarn biz yarn yapabiliriz,' dedi." [11] Bu szlerin gerek anlam udur: 'Trkiye deneyi, Ulusal Kurtulu Sava temeline dayaldr. Bizim etki alanmzdaki lkeler bunu rnek alacak olursa, dnyaya egemen olma istencimiz boa kar. O lkelerde bamszlk rzgrlar esmesini nlemeliyiz. Baka trl bu
M. Fahri, Amerikan Harp Doktrinleri, s. 282 leride III. Blm'e baknz. 10 Harry Magdoff, Emperyalizm a, s.55. 11 Amerikan Yardm Hakknda Rapor, M.W. Thornburg.
9 8

gidiin n alnamaz.' ABD'nin Ortadou stats, ite bu temel zerine oturtulmutur. Thornburg'a gre, Trkiye, Amerikan karlar ynnden byk nem tayan stratejik bir yerde bulunmaktadr. Thornburg diyor ki: "Trkiye, Avrupa'nn stratejik Dou kalesi ve Ortadou'nun Kuzey kalesi olmaktan daha nemli olarak Amerikan karlarnn byk bir nem kazand yerde bulunmaktadr." [12] ABD, Trkiye'ye ite bizim kendisi iin nemimizin bilinciyle gelmitir. Kendi ulusal karlarnn kesitii bir noktada bulunduumuz iin gelmitir. Ve bizi ideallerinin, rf ve adetlerinin etkisi altnda tutmay amalayarak, bizi kendi varolu mitimizden ayrmak, kendi dmen suyunda bir eksene oturtmak iin gelmitir. ABD, iki kutuplu dnyada, kendi dzen ve sistem anlayn, etkisi altndaki tm lkelere benimsetme siyasas izlemektedir. Sovyetler'de sosyalist uygulamann yklmas zerine, ABD dnyada tek g olarak kalmtr. Ve tek g olmann gereklerini yerine getirmektedir. Nasl m? Dnyaya yeniden dzen vereceini ekinmeden syleyerek.

YEN DN YA DZEN M ?
Krfez Sava nedeniyle dnyann iine itildii krizin amac, Bush'un, savan ertesi gn yaynlad mesajdadr. Bush, "ABD'nin dnyann dzeninden sorumlu olduunu" vurguladktan sonra bu sava sonrasnda "dnyaya yeni bir dzen vermek" istediklerini syledi. Bu sz, l frtnasnn esintileri arasnda kayboldu ve zerinde nedense yeterince durulmad. Bush'un bu sznn arkasndan, "Bu yeni dzenden ne anlalacaktr?" sorusu gndeme gelmitir. Bu szn anlamn deien dnya dengelerine gre deerlendirmek gerekecektir. Ancak, "emperyalizmin srekli amac olan smrye bu dzende yer verilir mi?" sorusu sorulamaz elbet. nk, kapitalizm iin smr, sistemin zorunlu bir sonucudur. "Yeni Dnya Dzeni'nin", smrye kar konulacak engelleri nlemek bata olmak zere, gizli soygunu srdrecek, Komnizm korkusu yerine, bir baka korku esi bularak, etki alanndaki lkeleri, disiplin altnda, denetim altnda tutacak yntemler getirmek olduu bilinmelidir. Kennedy 1962'de; "Yardm, dnyay denetleme yntemlerinden biridir." derken, "ABD'ye yanda hkmetleri iktidarda tutmay, uluslararas irketlerin karlarna engel olacak giriimleri nlemeyi, etki alanndaki lkelerin kalknma programlarn AID'nin nerileri ve MF, Dnya Bankas yoluyla denetlemeyi, bu lkelerin ABD'ye olan bamllklarn artrmay srekli klacak bir denetim"den sz etmitir. ABD, Yeni Dnya Dzeni'nde bunlar kaybetmemek iin yeni yntemler gelitirecektir. "Yeni Dnya Dzeni" derken amalar, bu yeni yntemlerdir. Yani eldekileri kaybetmemek iin, deien dnya dengeleri karsnda yeni yntemler aramak!..

N N YEN YNTE M?
Souk Savan sona ermesi, Sovyetler'in dnya liderlii konumundan vazgemeleri ile, ABD'nin liderlikte tek sz sahibi olmas gndeme geldi bir anda!.. Ancak, Sovyetler'in yeni yaplanmalar daha dorusu dalmalar sonucu, ortaya yeni devletler kt. Dnya yeniden yaplanmaya sahne oldu. Asl nemlisi, kinci Dnya Sava'nda tm kaynaklarn tketen iki devlet, Almanya ve Japonya'nn atlmlar ve hele Dou Almanya ile Bat Almanya'nn birlemesi, dnyada yeni g dengelerine hazrlk saylabilirdi. Son yllarda teknolojik ve ekonomik konularda, Japonya'nn ABD'yi zorlad grlyordu. Birleen Almanya'nn da ekonomik ve askeri alanda glenecei yadsnamazd. Avrupa Topluluu'nun, Dou Bloku lkelerinin katlm isteklerini deerlendirecei ve Birleik bir Avrupa'nn da dnya dengesine
12

Thornburg Raporu, Ekler blmnde Ek. 8

etkili olaca gzard edilemezdi. Gerekten de yle oldu. Yeni devletler, yeni dengeler ve yeni bir dzen ya da dzensizlik ortaya kt... te bu gelimeler daha balang aamasndayken, teden beri dnya liderliinde tek sz sahibi olmak isteyen ABD iin, deerlendirilmesi gereken nemde olaylar idi. Ve ABD, her koulda Sovyetler'in ortadan ekilmeleriyle - ki, bu sonucun kapitalizmin sosyalist sistem zerindeki etkileriyle elde edildii de dnlrse- eline geirdii dnya liderliini karmak istemezdi. Sovyetler'in potansiyel bir tehlike sayld gnlerde, ABD, Bat'y yannda tutmay baarmt. Bunun bir nedeni de, Almanya'nn yenilmi ve uzun yllar mttefiklerin denetiminde Dou ve Bat olarak ikiye ayrlm bulunmas ve ayn konumda bulunan Japonya'nn da, ABD etkisine ak bir siyasal yap iine ekilmesiydi. kinci Dnya Sava'nn yengisi zerine kurulmu olan dengenin, Souk Sava dneminde srdrlmesi, potansiyel Sovyet tehdidine balyd. Bu oluumun yaratt denge, teden beri Ortadou'daki yapay dengeyi de belirlemekte ve ABD'nin bu blge zerindeki etkinliini glgelemekteydi. Souk Sava yllarnda dnya liderlii, iki sper g arasnda, kendi egemenlik alanlar iinde ve Dnda srekli bir yar getiriyordu. Sovyetler, sosyalist sistemi, dnya sistemi olarak zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkelerde yaymak ve yerletirmek abas iindeydi. Bu balamda, dnyann teki blgelerinde olduu gibi, Ortadou'da scak iliki iinde olduklar lkelere yardm ediyorlard. Bu yardmn bir amac da bu blgede ABD etkinliinin glgelenmesi olduu kukusuzdu. Ortadou'da bir ara Msr, daha sonra Suriye ve Irak, giderek Yemen'in ikiye blnmesiyle Gney Yemen, dorudan Sovyet etkinlii altna girdiler. Suriye ve Irak'n bugnk askeri gcnn temelinde Sovyet desteinin yatt bilinen bir gerektir. Libya'nn kendine zg politikasnn da, Sovyet desteine dayand ya da bir ilgin dengeye oturtulmak istendii bilinir.

ORT ADO U DENG ES VE KRF EZ


Souk Savan sona ermesi ve Sovyetler'in bu lkelerden desteini ekmesiyle, ona bal siyasa izleyenler bolukta kaldlar. Bu boluun uzun sre kalmas, politikann kurallarna uymazd. Saddam, bu boluktan yararlanarak, teden beri stn g olma dn gerekletirmeye kalkt. Amac, Ortadou petroln denetim altna, daha da ileri giderek kullanm altna almak ve blgede lider olmak idi. Hrs, aklnn nnde olduu ve dnya siyasasnn dinamiklerini bilmedii iin, daha adm att gn yenilmiti. Hem Ortadoulu olmak ve hem de bu blgedeki kimlerin ve hangi nedenle gz olduunu grememek, kendine ok gvenmenin de tesinde bir eydir ve bu nedenle de Saddam, byle bir davann izleyicisi olmak ansna sahip deildir. Sava ve politika birbirinden ayrlamaz, belki ikisi birbirinin devam olarak ayrlmaz btndr. Saddam'n ikisini de bilmedii anlalmtr. Bu almada inceleyeceimiz, belgelerden ve uygulamalardan anlalaca gibi, ABD, Ortadou'yu tam bir denetim altnda tutmak istemitir. Hele, Sovyetler'in ortadan ekilmesiyle, gemiteki en byk engel ortadan kalkt iin, bu blgedeki etkinliinin engeli de yok olmu iken, Saddam'n ortaya knn anlamszl srtmyor mu? Acaba bu, Saddam'n Ortadou'nun dinamiklerini bilmediini mi gsterir yoksa oyuna geldiini mi? Hem Ortadou'nun dinamiklerini bilmemek, hem de gcne ok gvenmek, Saddam'n yenilgisini batan hazrlad. Bu, bir grtr. Ancak olayn ardnda Saddam'n oyuna gelmesi de sz konusudur. Krizin bandan bu yana, Saddam'n ABD'nin oyununa geldii sylenmektedir. yle ya da byle, oyunun sahnelenmesi ve gelimesi izlendiinde, deien Dnya dengeleri karsnda ABD'nin, Dnya'ya yeni bir dzen verme ve bu dzenin koruyuculuu grnmnde Dnya'ya hkmetme amacnn bulunduu grlr. Bush'un, hava savann balad gn, amacn "Dnya'ya yeni bir dzen vermek" olduunu belirten demecinin baka trl yorumu dnlemez. Savaa atekesle son verilmesiyle, ABD yetkililerinin ve Bakan'nn demeleri bu konuyu daha da somutlatrd. Ama, daha sava srerken, ABD Savunma Bakan'nn 'Dnya jandarmal' konusunda syledikleri de, ABD'nin gelecekteki hedeflerini ve nasl bir yeni dzen dndklerini gstermeye yetiyordu.

ABD, teden beri elinde tuttuu 'Dnya jandarmal'n yeni yntemlerle srdrecekti. ABD, ite oyunla ya da Saddam'n politika ve g ilikisini bilmeden, Ortadou'yu eline geirme frsatn yakaladn sanarak, ortaya kard krizden yararland. Dnya'da tek lider olduunu, eer jandarmalk gerekiyorsa, bunun kendilerinin liderliinde yaplabileceini gstermek istedi. Gsteri baarlyd, ama 'Yeni Dnya Dzeni'ni tek bana kurabilecek miydi? Bu olaydaki tutumu ile, politikasna kar kan herkesin sonunun byle olacam da gstermek istedi. Bunda da baarl oldu. Bu baary srmenin, ABD ekonomisinin dzelmesine bal olduu unutulmamak! Aradan geen iki yllk srede, dnyann baka lkelerinde kan anlamazlklarda, ABD karna aykr olan yerler iin, Birlemi Milletler'den karar kararak ie kart. rnein, Somali olay. Ama Bosna-Hersek iin ayn duyarl gstermedi! Ortadou'da yeni dengeler aranrken, "eki G" adyla konulandrd, bizdeki ABD slerinden yararlanan bir askeri gcn korumasnda, Krt Devleti'nin ekirdeini oluturdu. Trkiye'nin, Irak'n, Suriye ve ran'n istememelerine karn!.. ABD, tm bu olaylarla, dnyaya u mesaj veriyor: Yeni Dnya Dzeni de benden sorulur! Clinton'un yemin trenindeki u szleri unutulmamal; "akarmz olan her yere, her eye karrz," diyordu Clinton. Yeni dzen, eskisinin devam m olacak? Bugn iin gerek kendi askeriyle, gerekse szlemelerle bamllatrd lkelerin askerleriyle, dnyada tek askerel gtr ABD. Baml lkeler yneticileri ve askerleri de tarihsel bir dnm noktasndadrlar. Bamllktan bamszla gemenin zamandr. ABD emperyalizminin bu en zayf an karlmamaldr.

YANLI TAN KURTUL U TAR H B L NC GEREKT R R


te byle bir ortamda Demirel'in szleri, yanltan dn iin yeni bir uyann balangc olabilir mi diye dndm! Umudum, 12 Eyll'le susturulan toplumun silkinmesi, kendine gelmesidir. Bunun iin gemii bilmek, iki kutuplu, iki sper gl dnyada, ABD'nin emperyalist siyasasnn nasl ve hangi lkelerde uygulandn renmek gerekir elbet. Bu alma, tek kutuplu bir Dnya'ya, yeni bir dzen vermek isteyen Dnya jandarmasnn, gemiten gnmze, Dnya'ya ve Trkiye'ye nasl baktn belgelerle sergilemeyi amalamtr. nk gemii ve o gemiteki olaylar bilmeden gelecee yn veremeyiz... Dn yaplan yanllar bugn dzeltemesek bile, yinelememek ve gelecei kurarken, o yanllardan kurtuluun yollarn aramak iin bilgili; dorular yaratmak ve yaatmak iin de bilinli olmak gerekir. Buna, Tarih Bilinci de deniliyor. Eer Mustafa Kemal'in u szlerini yreimize ve bilincimize ileyebilirsek, eki G'n kkn karabiliriz! Demirel'in dedii gibi, kkn karmadan da, kurtulamayz. "Temel ilke, Trk ulusunun onurlu ve erefli bir ulus olarak yaamasdr. Bu, ancak tam bamsz olmakla salanabilir. Ne denli zengin ve gnenli olursa olsun, bamszlktan yoksun bir ulus, uygar insanlk karsnda uak durumunda kalmaktan kendini kurtaramaz."*[13] "Yabanc bir devletin koruyuculuunu istemek insanlk niteliklerinden yoksunluu, gszl ve beceriksizlii aa vurmaktan baka bir ey deildir. Gerekten bu aalk duruma dmemi olanlarn, isteyerek balarna yabanc bir ynetici getirmeleri hi
(*) Petrol zengini Arap lkeleri'ni dnelim. Bunca zenginlie karn Bat'nn emrinden kabilirler mi?
13

dnlemez." "Oysa, Trk'n onuru ve yetenekleri ok yksek ve byktr. Byle bir ulus, tutsak yaamaktansa yok olsun daha iyidir." "yleyse, ya bamszlk, ya lm."**[14]

14

(**) Sylev (Nutuk), Atatrk, nc basm, s.10.

BLM I Y E N E M P E RYA L Z M
Bu garip deimeleri birbirlerine dlarndan o derece zt olaylar zincirleyen eylerin, bu hayret verici nizamn sadece tesadfi sebeplerle anlatmak kabil deildir. Birbirlerinden uzak olaylar rasgele yaklatrlrsa, aralarnda hibir ballk mnasebeti yok gibi grnr; fakat eer bunlar, birbirlerini takip edilerindeki ekle gre tetkik edilirlerse, grlr ki, her biri kendinden ncekine balanmakta ve vadeler birbirini takip ederek seri tamamlanmaktadr. Albert Sorel, Avrupa ve Fransz htilli, ev. Nahit Srr rik'ten aktaran Prof. Dr. Emre Kongar, Toplumsal Deiim Kuramlar ve Trkiye Gerei, s. 18. BR "Daha soylu ve daha erkek insanlardan doan, daha yksek insanlklar nnde, alak uygarlklarn ve rmekte olan rklarn ortadan kalkmas, Tanrnn snrsz tasarsnn bir parasdr.. Amerikan fabrikalar, Amerikan halknn kullanabileceinden daha fazlasn yapmaktadrlar. Amerikan topra tketebileceinden fazlasn karyor. Tutacamz yol bizim iin izilmi bir yazgdr, Dnya ticareti bizim olmaldr, olacaktr. Ve bunu anam zn (ngiltere) rnek olduu biimde yapacaz. Btn yeryznde Amerikan rnlerinin datm noktalan olarak ticaret karakollar kuracak, okyanusu ticaret filomuzla kuatacak ve byklmzle orantl bir donanma meydana getireceiz. Ticaret karakollarmzn evresinde bizim bayramz dalgalandran ve bizimle ticaret yapan, kendi hkmetlerine sahip byk smrgeler kurulacak, kurumlarmz ticaretin kanatlar altnda bayramz izleyeceklerdir." Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s.79. K "Biz, egemen bir hkmetin egemen olduu topraklar zerindeki mlkleri ve insanlar kendi tasarrufu altnda bulundurma hakkna tam manasyla el atmaya kalkmyoruz... Sadece, uluslararas, zel yatrmc iin cazip artlar yaratlmasnn, onlar hesabna, akll ve basiretli bir politika olacan dnyoruz. Dolaysyla, yardm grmelerimizde ve dorudan yardm mzakerelerimizde, zel yatrmn neminin belirtilmesi iin, her zaman ve mmkn olan her yerde Eliliklerimiz aracl ile yetkilileri etkilemeye alyorum" ABD Dileri

YEN EMPER YAL Z M


"Savan (kinci Cihan Sava'nn) sonucu ne olursa olsun, (Amerika) hem Dnya sorunlar, hem hayatnn her vehesinde btn frsat, sorumluluk ve tehlikeleriyle birlikte, bir emperyalizm siyaseti srdrecektir... ngiltere bu atmadan (kinci Cihan Sava'ndan) yardmmz sayesinde yenilmeden ksa bile, ekonomik bakmdan o kadar skntya urayacak ve prestiji o kadar sarslacak ki, dnya politikasnda uzun sredir kurduu stnl koruyamayacaktr. ngiltere, olsa olsa, Amerika'nn ekonomik kaynaklaryla askeri ve deniz gcnn arlk merkezini tekil ettii yeni bir Anglo-Saxon emperyalizminin kk bir orta olabilir. Aslnda, Kba ve Filipinleri igalimiz ve geen (Birinci) Cihan Sava'na katlmamzla son eyrek yz yldr izdiimiz ynden aynlmamz mmkn deil." [1] Bu szler, 10 Aralk 1940'ta sylenmi. Emperyalist siyasasn, yeni boyutlara tama kararnn bu aklamas, ABD Ulusal Endstri Konferans'nda, Konferans Bakan Dr. Vingel Jordan taralndan yaplyor. Bu tarihte ABD daha savaa girmemitir ama emperyalizm, sava sonras ynn imdiden izmek gerektiini, bir politika konferansnda deil, endstri konferansnda vurguluyor. Nedeni, bu aratrmamzn da konusudur. Yani emperyalizmin zdr bu neden. Mantdr, o mantn dayand nesnel ortamdr. nk yeni
1

Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 143.

emperyalizm, ticaretin bayra altnda genileyecek, yaylacak, sermayenin uluslararaslamasyla balayacak ve az gelimi lkeleri igal altna alacaktr. Gvenliini ve bamszln koruma, ekonomik gelimesini yardm anlamasyla salama savlaryla; dost gl altnda, dostluk, zgrlk, eitlik aldatmacalaryla gelecektir. Nedir smrgeciliin bu biem ve yntem deiiklii ile geldii yeni smrgecilik, yeni emperyalizm? Nedir?... imdi, bugn Dnya'y penesinde tutan gerein, nasl doduunu ve gelitiini grelim. nce, nedir Yeni Emperyalizm, bakalm, nedir gizli igalle Dnya'y smren ve yneten olgu? Nedir? Emperyalizm, askersel igalli smry, Ulusal Kurtulu Savalar'nn yaygnlamas nedeni ile srdremeyeceini anlam ve kinci Dnya Sava sonras yeni bir yntem gelitirmitir. Emperyalizm, bu kez dostluk ve yardm anlamalaryla gelmitir. Hem de, geldii lkenin tm alanlarn denetlemenin yol ve yntemlerini anlamalarla salayarak! Bunun bir baka ad, "Dolayl gal"dir. galci yntemin, ulusal bir direni bilinci yaratmasna karn, bu dolayl igal, deil halkn, politika ile uraan ou kiinin bile ayrdn varamayaca bir gizli igaldir. te ABD, dnyann az gelimi ya da gelimekte olan lkelerine ve Trkiye'ye, bu yntemle yerlemitir. Biliyorum, bu "yerlemitir" szcne kimileri dudak bkecektir. Ancak, Trkiye'nin ve benzeri lkelerin, 1950'lerden bu yana geirdii evreler dikkate alndnda, bu "yerleme" szcnn yerinde olduu grlr. ABD, kinci Dnya Sava ncesi, Byk Britanya bata olmak zere, Fransa, Hollanda, Belika gibi lkelerin igalci smrgeciliinden ok, Byk Britanya'nn, uluslararas finans rgtleri -Bankalar- eliyle D ticarette elde ettii egemenlii gelitirmeyi uygun grmtr. Harry Magdoffun George S. Moore'dan aktard u deerlendirme grmz dorular. Birleik Devletler Bankalarnn, 19'uncu yy.'da ngiltere'nin byk mali kurumlarnn uluslararas finans alannda oynadklar role hazrlanmalar ok doaldr. First National City Bank'n Genel Mdr Moore, bunun "ulusal devletin doumundan bu yana grlmedik uluslararas bir bamlla gidi" yarattn da syler. Avrupa Finans Kapitalinin (Alman ve ngiliz bankalar ve bunlarn ubeleri kanalyla) Gney Amerika ekonomik ilikilerindeki etkinliini National City Bank'n bir yetkilisi, 1915'te yle aklar; Bankalarn ube atklar lkelerde, kaynak gelitirmesi iin kredi saladklar, kamu hizmetlerini ve yatrmlar finanse ettikleri, hammaddeler iin, kendi endstrileri iin pazar yarattklarn belirttikten sonra der ki:
"ngiliz ve Alman paralar, bu lkelere rahata yatrlmtr. ngiltere ve Almanya, son yirmi be yl iinde, Arjantin'e, Brezilya'ya ve Uruguay'a yaklak olarak drt milyon dolar yatrmlar ve bunun sonucu olarak da, ikisi birlikte bu lkenin toplam ticaretinin yzde 46'sn ellerine geirmilerdir." ABD zel giriiminin ticaret yoluyla smr stratejisi bu grlerden domutur.

Yeni emperyalizmin (yeni smrgecilik) altyaps, dnya kapitalizminin genileme, yaylma ve ticaretin uluslararas nitelie dnmesi sreci ile balamtr. Sanayi Devrimi ile hammadde gereksiniminin ulusal snrlar Dndan karlanmas zorunluluu, endstrilerin birlemesi ve hammadde kaynaklarnn arattrlmas ve yeni alanlar kefedilmesine yneltti. Harry Magdoffun The Business History Review Spring 1959'dan aktard gibi:
"Doal maddeler ileyen endstriler bata olmak zere, biroklar hammaddelerini kendi kontrollerine alm lard. Baka bir deyile, i ekonomisi endstrilemiti. Belli

bal endstriler, byk dikey btnlemeye gitmiler, merkezi giriimler haline gelmi birka firmann hkimiyeti altna girmilerdir. [2]

Bu birleme ulusal planda olduu gibi, uluslararas planda da olmutur. nk, ok sylendii gibi, kapitalin milliyeti yoktur. Byk sermayenin douu ya da sermayenin enternasyonallemesi smrgecilik siyasasnda nemli bir aamadr. Ticaretin uluslararas aamasnda, yabanc kapitalle ibirlii yapan yerli irket ve iadamlar kanalyla, az gelimi lke ekonomilerinin denetimi ve ynlendirilmesi ulusallktan kmtr. Bu olgu, uluslararas ticaretin yeni pazarlara alma srecine denk gelir. Bu sreci, kredi ve bor verme ya da yardm anlamalar izler, ite bu mekanizma, yeni emperyalizmin gizli igal yntemidir. zetle, sanayi devrimi hammadde kaynaklarnn denetimi, endstrilerin birlemesi, ticaretin enternasyonallemesi, yeni pazarlara alma... Ve yeni emperyalizm! Trkiye'ye gelen, ekonomik ve sosyal sorunlarmzla ilgili raporlar dzenleyen ve bize kalknma stratejileri neren her uzmann, "ar sanayiyi brakn, siz Avrupa'nn yiyecek ve tahl tarlas olun" nerileri ite bu sistemin nerileridir. Bylece hammadde kaynaklar emperyalizmin hizmetine ve denetimine sunulacaktr. Hammadde kaynaklarn denetleme, yeni pazarlar, az gelimi lkelerin zel giriimleriyle (komprador burjuvazi) ibirlii yaplarak salanr.
"Byk emperyalist tekeller, geri kalm lkeleri hafif sanayiye yneltmek yoluyla da (Thornburg, 1948 tarihli raporunda Karabk Demir elik Fabrikalar'nn, Krkkale Silah Fabrikalar'nn tasfiyesini neriyor ve Trkiye'nin tarm ve hafif sanayi ile kalknacan belirtiyordu/notumuz) yeni bir smrye giri miler ve yerli kompradorlarla smr [3] ortaklklarn kurmulardr.

Bu yolla, o lkelerdeki sosyal ve ekonomik gelimeler de denetim altna alnr. Bu lkelerin art deeri uluslararas irketlere akar. Hanerliolu'na gre:
"Kendi lkelerini smrten yerli kompradorlarn emperyalist burjuvaziden aldklar kr pay, greceli olarak bir dilenciye verilen sadaka lsndedir. Ak bir deyile, yerli komprador burjuvazi, bir sadaka karlnda, emperyalistlerle ortaklklar kurarak kendi [4] yoksul halkn smrmektedir."

Bu gerei, sosyalist sistemin dalndan sonra tarttmz kimileri, "iyi ama bugnk geldiimiz noktay bu ilikilere borluyuz, biraz gelimi isek ve gelimeyi srdrecek dzeyde isek, bunun yararlar da gzard edilmemelidir." yantn verdiler. Bu yant, Orhan Hanerliolu'nun u deerlendirmesi ile karlayalm:
"Ama" diyor Hanerliolu,"... bu sadaka, komprador burjuvaziye kendi yoksul halknn yaama dzeyi ile llemeyecek stnlkte ok yksek bir yaama dzeyi salamaktadr!" [5]

Gemi yllara bakarak lkemizde, greceli de olsa bir gelime gzlenebilir. Ancak, bu gelimenin karl i ve d borlardr.[*] Ve bu borlar, bizim ocuklarmz deyeceklerdir. Onlara, borsuz ve ada uygarlk dzeyini yakalam bir lke yerine borlu, sorunlu ve
Harry Magdoff, agy. s.39. Orhan Hanerliolu, Felsefe Szl, Cilt 7, s.298, Yeni Smrgecilik maddesi. 4 Orhan Hanerliolu, agy., s. 299. 5 Orhan Hanerliolu, agy. s.298. * borlar: (1992 sonunda) 175 trilyon 155 milyar TL., Di borlar: (1992 sonunda) 54,7 milyar dolar, her iki borta da faizler haritir
3 2

baml bir lke ve sistem brakmann aybn unutmayalm! Grlyor ki, her gelimilik kendinden daha geri olan kesimin srtndaki yktr. Az gelimi lkenin ibirliki burjuvas, kendi hakln; onun bal olduu emperyalist sistem ise, ikisini birden smrr. Bu gerek hibir zaman deimez. Sosyalist sistem ayakta iken de byleydi, bugn de byledir, yarn da byle olacaktr. Prof. Benham, "Az Gelimi lkelere Ekonomik Yardm" adl yaptnda der ki:
"Yoksul lkelere yardm ederken, kendi krlarmz artrdmz bilmek houmuza gider." [6]

Yeni emperyalizm bu smr arkn, kendi denetimindeki uluslararas finans kapitalin, AID, MF, Dnya Bankas, Konsorsiyumlar gibi rgtleriyle dndrr. Emperyalizmin kan iin her yol merudur. Dean Rusk, "Birleik Devletlerin, ulusal karlar, uluslararas karlara feda edildii iin deil, uluslararas karlar dier uluslara zorla kabul ettirdiine" ilikin eletirilere yant verirken; bunun ABD'nin Dnya liderliinin sonucu olduunu savunarak, 'kanmzca' diyor, "bu eletiri bizim ve uluslararas hukukun gl olduunun kantdr." [7] Bu yantn altnda yatan, ABD'nin kendi gcne ve idealizmine olan gvenidir. "Biz haklyz, nk glyz" demek istiyor Dean Rusk. Uluslararas irket karlar, ulusal kardr ABD'nin. Rockefeller de, "Standart Oil iin iyi olan, ABD iin de iyidir," der. Claude Julien, "zel karlar ve ulusal kar birbirine bal olduuna gre, bu karlarn birbirine karmalar/mdahaleleri de birbirine bal olmaldr," der ve Dnya Bankas Bakan Eugene R. Blok'un u aklamasn aktarr:
"Bizim d lkelere yardm programmz, Amerikan zel teebbslerinin yararnadr. Bu programlar balca u yararlar salar: - D lkelere yardm, Amerikan mallar ve hizmetleri iin doyurucu ve dorudan pazar salar. - D lkelere yardm, Amerikan irketleri iin yeni pazarlarn denizar geliimini hzlandrr. - D lkelere yardm, yardmdan yararlanan lkelerin ekonomisini, serbest teebbs sistemine yneltir; bu sayede de Amerikan firmalar geliebilir."

Claude Julien yle srdrr: "Doyurucu ve dorudan pazar, yardmdan yararlanan lkeleri, aldklar kredinin ortalama yzde 80'ini Amerika'dan satn alnacak mallara ayrmaya mecbur eden -anlama- hkmne bal olarak alr." [8]

EMPE RYAL ZM N KRESEL RGT LEN


Dnya Bankas Bakan'nn yukarda zetlenen szleri, Banka'nn, uluslararas sermaye hareketlerini dzenlerken hangi amaca hizmet ettiinin sylemidir. zetle ama, az gelimi lkeleri belli bir dnya gr altnda toplamak ve Dnya'ya, emperyalist sistemin rahata ileyecei bir dzen vermektir. Bunun en salam yolu, o yaamn "olmazsa olmaz" paradan geer. te yeni emperyalizmin en byk silah budur. Para, para, para... kinci Dnya Sava sonunda, ABD, uluslararas sermaye hareketlerine yn vererek dnyaya egemen olunacann bilinciyle, uluslararas bir rgt kurma gereini duydu. nce, uluslararas ekonomik dzenin parasal sorunlar iin, Bretton-Woods Antlamasn salad.
Orhan Hanerliolu, agy. s.299. H. Magdoff, agy. s.55. 8 Claude Julien, Amerikan mparatorluu, s. 275.
7 6

44 lkenin katld bu antlama ile nce elindeki alln stoklarn deerlendirerek, parann uluslararas deerini altn kambiyo standardna balatt. Daha sonra Dolar, altnn yerine geti. Dikkat edilirse bugn, ABD Dolar nezle olsa, teki para birimleri komaya girecek nerdeyse. Mark', Yen'i, Sterlin'iyle Dnyay hkmeden sermaye, Dolar'a baml klnmtr. ABD Dnya ekonomisini ilk kez bu antlamayla denetime ald. Daha sonra Dnya Bankas, MF ve AID gibi kurulularla -evrensel finans sistemi yoluyla- az gelimi lkelerin kaynaklarn; hangi ekonomik alanda alacaklarndan, yatrm plan ve programlarna dein her noktay kontrol etmeye balad. Bu denetim ylesine kapsamldr ki, yardm alan lkenin i ve d politikasn da ynlendirmektedir. Bylece Dnya Bankas, MF, AID gibi dolara dayal ve tm ABD tarafndan kontrol edilen, evrensel finans kapitalin bu kurulularyla, yeni emperyalizm, etki alanndaki lkeleri her noktada denetlemenin yolunu bulmu oldu. Yeryznn, dahas uzayn bile kaynaklar, ancak emperyalist sistemin retim arklar iin ayrlmtr. Yeni emperyalizm bunu ibirlii szlemeleriyle salamtr. Bylece az gelimi lkelerin yeralt ve yerst kaynaklar, insan emei bu politika yoluyla yeni emperyalizmin emrindedir. Ve bu sistemin savunmas da, NATO'su, CENTO'su, SEATO'su ile salanmak istenmitir. Bylece savunma -az gelimi lkelere- yaptrlmaktadr. Bu kresel gcn komutas ABD'dedir. Yeni emperyalizm bylece, kresel karlarnn bekiliini kendi denetimine ald az gelimi lke ordularna yaptrmaktadr.

IKARI ME RULA TIR AN TOPLUM


ABD'nin, bu kresel g ve smr politikasna yn veren dnce ve eylem sistemi neye dayanr? Bir lke nasl olur da dnyay bylesine denetleyebilir? Bu gcn itici motoru nedir? Bu sorularn yant, ABD'nin kurulu ve var olma felsefesinden karlabilir. nk kurulu evresinde toplumlar, belli bir felsefe ve ilkeler erevesindeki birlemelerle oluur. Ve o ilkeler, o toplumun tarih iinde var oluunun temeli olup, geleceine yn verir. Buna toplumlarn tarih iinde merulatrlmas denir. 'ABD'nin bu kurulu, var olu ve gelecee uzanan merulama ilkeleri nelerdir?' sorusunun yant, O'nun politikasnn kaynadr elbet. Ve o ilkelerin birincisi ve sonuncusu "kar"dr. kar, her varlk iin ona yn veren bir gerektir ama Amerikan toplumu iin, ncelikli yaamsal nemdedir. Nedeni, o toplumun varolu ve kuruluunun sosyal kaynann, bu ilikiye dayanmasdr. Bundan yz yl nce bir Amerikan Ulusu yoktu. Amerika'nn kefi ile bu yeni ktaya balayan gler, bugnk kuaklarn ana ve babalarn oraya; Avrupa'da bulamadklarn arayp bulmak iin tad. Yeni bir lkeye, yeni umutlarla geldiler. Hibir eyleri yoktu, ama o lkede her ey vard. Yaamak iin almak, doay yenmek gerekiyordu. Asillerin smrsnden, kendileri gibi olmak iin katlar. Zenginlik en byk zlemleriydi. Zengin olmak istediler ve daha ok zengin olmak iin de yollar aramaya baladlar'. Tek itici gleri karlaryd. O karlar iin birletiler ya da kavga ettiler. Yeni dnyann geni ve bakir topraklarn paylatlar balangta ama zamanla gller, gszleri kovdu topraklarndan. Ve ite Amerikan Ulusu, bylece kar temeline oturtulan birlemeyle gerekleti. Bugne uzanan gelimesinde, Dnya'ya egemen olma istencinde ve hrsnda, hep o tek szck itici g oldu; 'kar'... Tarih iinde, o toplumu merulatran, o insanlar balayan karlar oldu. Ve yenisiyle, eskisiyle emperyalizm de kar zerine kurulu deil mi?.. 'Daha ok kar

salamak iin de, genileme ve yaylma gerekmez mi? te, yeni emperyalizmin itici gc!.. imdi, Amerikan Ulusu denilen karclar toplumunun, kurulu ve smrgecilie adm atnn evrelerini izleyelim.

SMRGEC L KT EN YEN E MPERYAL ZME


Smrgecilik, genel olarak bir ulusun, baka uluslar ya da topluluklar, siyasal ve ekonomik egemenlii altna alarak yaylmas ya da yaylmay istemesi olarak tanmlanr. Smrgecilik, yeni emperyalizm ncesi, gl lkelerin gszlerin toprakalt ve toprakst servetlerine el konulmasndan da te, smrgeletirilen lke insanlarnn, emek glerinin de smrlmesi, o insanlarn klelik dzeninde yaatlmasyd. rnein in'i smren lkeler, in'in anghay lokantalarnn kaplarna, "Buraya kpekler ve inliler giremez" levhalarn asarak, inli'yi kleden de aa grdklerini belgelemilerdir. Asgari cret Kenya'da yerliler iin 6 dolar iken, Avrupallar iin 209 dolardr. Kuzey Rodezya'da yerlilere 5 dolar, Avrupallara 229 dolar olarak denmesi bunun somut rnekleridir. Uygar olduunu, ele geirdii lkelere zgrlk ve uygarlk getirdiini syleyen Bat, ile budur. Ve Bat uygarl, zenginlii, ite o insanlarn gzyalar, smrlen emekleri ve canlar ve kanlar pahasna elde edilen art deerden de te, varlklarnn talanna dayanr. rnein,. Byk Britanya'nn az gelimi smrgelerine 1862'de yatrd 3,6 milyon frank, 1870'te 20 milyon, 1885'te 30 milyon franka ykseliyor. Fransa ikinci plandadr. Daha sonra, Belika, Hollanda, Amerika, Japonya Dnya'nn geri kalm blgelerini, daha da geri kalmalar pahasna smr yarna gemilerdir. [9] Az gelimi lkeler yoksullarken, kleleirken, Avrupa stn insanlar (!) toplumu olarak Dnya'ya stten bakmaya balar. te bu stten bak, bir yerde faizme dnm, dnyann bana bela olmutur. Bat uygarl, bir yerde, Mehmet Akif Ersoy'un diliyle, bu nedenle "tek Dii kalm canavar"n eseridir. Birinci ve kinci Dnya Savalar, Dnya'nn yeniden paylalmas iin karlmtr. Ancak, kinci Dnya Sava sonras Dnya, askersel igalli smrye veda etmi ve yeni bir smr dzeni, az gelimi lkeleri gizli igalle ele geirme dnemi balamtr. Bu yeni dnemde, Byk Britanya'nn yerini ABD alm, sava sonras sfrdan balayan Almanya ve Japonya toparlanarak Dnya pazarlarndaki paylarn aramaya balamlar, ksa srede yeni bir pazar elikisi domutur. Belikal ekonomici Ernest Mandel;
"Btn insanlarn potansiyel olarak yararlanabilecei muazzam servetlerle sefalet, israf ya da insansal ve teknik kaynaklarn noksan istihdam arasndaki ztlk, Dnya lsnde hibir zaman bugnk kadar aka smrlmemitir."

diyor. Mandel'e gre,


"eer insanlar doa zerindeki baarlarn teki hemcinsleri ile paylamay ve ayn bilimsel yntemlerle adaletle dnyay yeniden kurmay beceremezlerse, retken gler, nkleer sava gc haline gelebilir." [10]

te yeni emperyalizm, bu olasl grmekle kalmam, dolayl saldr sayd karna kar klar nlemenin yollarn da bulmutur. Az gelimi lkelerdeki karlarn, o lkelerin
9

10

Orhan Hanerliolu, Felsefe Szl, cilt 6, s. 149-151. O. Hanerliolu, agy. cilt 6, s.150.

insanlar ve askerleriyle salamaktadr. "Az gelimi lkeler, kendi ordularnn igali altndadr" sylemi bu gerei anlatr. Bu yle bir uygulama ki, bir yandan igalci yntemin halkta yaratt toplumsal tepki nlenmekte, te yandan bu gerei gren halkn, kendi ordusuna olan gveni sarsld iin, toplumun birlik duygusu paralanmaktadr. Ordu ve halk birbirinden koparlmaktadr. Toplumun gvenlik gleriyle, toplum birbirine drlmektedir. Yeni emperyalizm, gizli igal altna ald lkeleri, yalnz ekonomileriyle deil, kendi ideolojisini alayarak eittii o lkenin insanlar ve kendi ajanlaryla, her ynden denetimi altna almtr. Gerekte ekonomik bamllk, i ve d siyasada da bamlla yol amtr. Ve zellikle az gelimi lke ordular da emperyalizmin denetimindedir. nk, ordular ulusal ordu deildir, ordular "hr dnya"y savunma grnts altnda, emperyalizmin karlarn savunmaktadr. Ve ulusal lekteki bir sorunun zmnde, ordularnn eli kolu bal kalmas gibi bir tehlike ile kar karyadrlar. Bizim Kbrs bunalmnda olduu gibi... Bir szlemenin gereini yerine getirseniz bile cezalandrlrsnz. 1975'teki ambargo ite bunun somut rneidir. Ordunuzun silah ara ve gereleri belli bir kaynaa bal olduundan, lojistik ikmal yapamazsnz. Sizi kendine muhta etmitir. Szlanp durursunuz. Bakaldrmaya giritiinizde, smet Paa'nn deyimiyle, "banza neler geleceini" bilemezsiniz. 12 Mart'lar yetmez, 12 Eyll'lerle terbiye etmeye kalkar yeni emperyalizm. Ama medyalar eliyle, btn dnyaya, gnn her saatinde ABD'nin zgrlk, demokrasi ve insan haklar savunucusu ve 'zgr Dnya'nn gvenlik dayana olduu imaj yaylr. Dnya'nn sorumlusu odur ama "sorumlulua inanmann cezasn ekersiniz" sonunda. Yeni emperyalizm dzeninde, emperyalizmin ezdii lkeler insanlarnn uyanmas nlenmekte, Ulusal Kurtulu Savalar, nkleer patlamalardan daha korkun olarak nitelenmektedir. Yeni emperyalizm, halklarn gerei grp savama bilincine ulancaya dek srecektir anlalan... ABD'nin kresel ihtiras o gne dein artarak Dnya'y smrecektir!

KAP TAL ZM VE A MER KAN ULU SU'NUN DO U U


Emperyalizmin mant nedir?" sorusunun yant, "zenginlemenin zenginlemesidir" olur. Yani, kapitalin srekli bymesidir. nk kapital, olduu gibi kald srece klr. Kapitalizm, art deerden yoksun kaldnda erir, yok olur. Kapitalist bir ekonomide, iveren daha ok kazanmak iin, en az cretle en ok i saati, dolaysyla en ok kr etmek ister. Ve bu balamda, giderek tekelleme sreci balar. Kapital, yeni smr alanlarna alr. Bulamadnda da kendi kurumlarn smrr ki, bu dnem giderek gszlemesine yol aar. Bu nedenle, emperyalizm, kapitalizm iin bir tercih sorunu deil, kapitalist bir toplumun yaama biimidir. nk, reten fabrikalarn rnlerine pazarlar, artan rnler iin D pazarlar gerekli olduu kadar, retim iin de hammaddeye gereksinim vardr. Bu zincirleme gereksinimler, kapitalizmin i dinamiidir ve bu olgu kapitalist toplumu emperyalist olmaya iter. zetle kapitalizm, emperyalizme alan dnlmez bir yolun badr. te kapitalist sistemle gelien sanayi devrimi, sanayilemi lkeleri Smrge mparatorluu kurmaya zorlam olup bu olgu sistemin nlenemez sonucudur. Avrupa'nn smrge imparatorluu kurduu dnemin banda Amerika, Byk Britanya'nn smrgesidir. 1776'da utkuyla sonulanan Kurtulu Sava sonunda bamszlna kavuan Amerika, ksa srede yeni toprak kazanmlar ve i savala birlii salad. 1870'lere doru ekonomide grlen hzl gelime Amerika'nn gelecekteki hedeflerine yol gsteriyordu. sava srasnda Kuzey ve Dou'da sanayi geliti. Ar metalrji, sanayideki gelime, demiryolu ve karayollarnn lkeyi a gibi sarmas, Kayalk Dalar'ndan karlan deerli madenler, yeni eyaletlere kaynaklk etti. Bunlar yaratanlar, Avrupa'dan yeni lkeye abuk zengin olmak umudu ve ihtirasyla gelenlerdi. lkenin el srlmemi zengin kaynaklarn, liberalizmin ilkeleriyle ilediler ve bylece ortak bir iliki ve

kara dayal Amerikan Ulusu olutu... Bu insanlar arasndaki bileke kar ilikisiydi. O kar, daha ok kazanmak, zenginlie zenginlik katmakt. nsanlar ve toplumlar her eyden daha ok, daha gl bir bala birletiren kar ilikisi... Bu iliki, te yandan elikiyi de beraberinde tar. Gl insanlarla gszler arasnda, o bileke eliki olur. te kapitalist sistem, bu elikiyi artrabildii lde smrr ve zenginleir. ada emperyalizm, Amerika'nn kuruluuna ve birleik devlete dnmesine etken olan bu iliki-eliki zerine oturdu... Amerika'y var eden iliki, Amerika'y dnyann egemeni olmaya iten g oldu... Prof. Dr. Trkkaya Atav'n, Amerikan Emperyalizminin Douu adl eseri, bugn dnyay avucunun iine alna dleri gren tek sper gcn, emperyalist sisteme nasl girdiini ve nasl gelitiini belgeleriyle sergilemektedir. Amerikan politikasnn itici gc, zenginleme, genileme yoluyla bunalmlar nleme, bylece demokrasiyi zenginlikle yalatmadr. Amerikan idealinin temeli, ite bunu salayan kavramlardr. Zenginleme iin genileme, genilemenin salanmas iin dnyay denetleme... Ve elbet nce, kendi yakn evresini denetim altna alma...

MONROE DOKTR N
ABD, Fransz Devrimi sonras Avrupa'daki karmaadan uzak kalmay yelemi ve ngiltere'nin yardm arsna srt evirmitir. Gelimeler, Gney Amerika zerinde Avrupa'nn emperyalist istemlerine dur denilmesini gerektiriyordu. te Monroe Doktrini bu koullarda olutu. Bu, Amerikan emperyalizminin kara dayal ilk dzenlemesidir. ABD, bu doktrinle arka bahesini gvenlie alm -ya da doru deyimiyle, kendine ayrm- Avrupa'nn blgedeki smrgecilik giriimlerini nlemitir. O yllarn nder ABD'li politikaclarndan Gustave Koerner, Monre Doktrini'ni "Amerika'nn kar" olarak niteliyor ve bunun, gelecee ynelik yeni politikalara k tutacan yle vurguluyor:
"Gerek Monroe Doktrini, lkemizin kardr; bu karn ne olduu, nasl korunaca ve ileri srlp srlmeyecei, hibir gelenek, program doktrin ya da rnek tanmadan, o zamanki koullar deerlendirilerek kararlatrlacaktr. Zaten (bugne kadar da) biz [11] hep byle hareket ettik."

G ZL GAL N D NAM
Bu deerlendirmenin yerindelii, o gnden bugne gelien olaylarla dorulanmtr. Koerner'in dedii gibi, "Amerika'nn uygulamalar hibir gelenek, program, doktrin ya da rnek tanmaz." Koullar ABD'nin kar iin neyi gerektiriyorsa o yaplr. Nasl m? Bu sorunun yantlarndan birini Dean Rusk'n bir kongre konumasnda bulabiliriz. Dean Rusk, "yardm grlerimizde ve dorudan yaplan mzakerelerde zel yatrmn nemini belirtmesi iin her zaman ve mmkn olan her yerde eliliklerimiz araclyla yetkilileri etkilemeye alyoruz," der. [12] Gerektiinde lkelerin bandaki adamlar, rvetle elde eder ve karlarn onlarn yardmyla savunurlar. Eski bir ClA ajan Philip Agee, "ClA GNL" ADLI itiraflarnda, Uruguay'daki "anti-komnist siyasal almalarn Krsal Eylem Birlii lideri ve 1960-61'de devlet bakan olan Benito Nordome kanalyla srdrlen harekt" olduunu yazar. Grlyor ki Devlet Bakan'n elde etmilerdir Uruguay'da. Filipinler'de Marcos, ran'da ah Rza Pehlevi, Vietnam'da Kao-Ki, ABD'nin karlarn lkelerinde temsil eden, koruyan
11 12

Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 7-8. Harry Magdoff, agy. s. 165.

liderlere rnektir. Philip Agee, "Polisteki balant ajanlarmzla solculara sorgular srasnda ikence yaptrdk" der. [13] Rvetle elde edilen polislerden de, "Benim polisler her zamankinden iyi alyorlar," diye sz eder! Uruguay'n kokumu bir lke haline getiriliini anlatt anlarna gre, Philip Agee, bir hayli paral ajann emniyet rgtnde kullanldn yazar. Bata Emniyet Mdr Albay Rodrigez gelir. Agee der ki: "Merkezin emniyet rgt iindeki eitli grevlilerle iliki kurmas Emniyet Mdr iin sr deildir; bunlar 'resmi' balant almalar olarak tanmlanr. te yandan merkez, terfi ettirilerek imdi Soruturma Dairesinde drdnc ya da beinci derecede bir greve atanan eski Haberalma ve Balant Dairesi Mdryle gizli iliki kurmutur. Mfetti Antonio Piri/ Costagnct, emniyet rgt iinde merkezin paral ajandr ve stlerinin bilmemesi gereken ileri ekinmeden yerine getirir. Emniyet Mdr'yle teki polis yetkililerinin bilmemesi gereken duyarl ileri, merkez bu ajana vermektedir. Piriz ayrca, grevler ve halk arasndaki huzursuzluklarla ilgili hkmet planlan, siyasetin deimesi ihtimali ve emniyet rgt iindeki personel atamalar konusunda deerli bilgiler salamaktadr." [14 ] Bu gizli ilikilerin nasl kurulduunu Bissel Raporu'ndan renelim. Amerika'nn etkisi altna ald lkelerdeki ajanlarn, "hep bir Amerikal, dahas resmi grevli bir Amerikal ile iliki kurduklarn" aklayan rapora gre, bu ajanlarn seiminde, "Birleik Amerika Doktrini'ne inandrlan ve eitilen o lkelerin yurttalarndan daha fazla yararlanlmaldr. Bylece, o lkelerin yurttalarnn kurduu rgtler eliyle Gerekletirilen olaylara Amerika'nn kart anlalamaz."[14/1] Bissel Raporu'nda, "Balca grevimiz" diyor, "mttefik bulmak -hem kii hem rgtonlarla iliki kurmak, onlarn ayn ilkeler iin almalarn salamaktr... Ancak byle masum programlar bile, ABD hkmeti tarafndan deil de resmi olmayan kurulularca (rnein AID, Amerikan Vakflar, Eisenhower Vakf, Ford Vakf gibi ya da o lkenin zel giriimcileri ve rgtleriyle/notumuz) yrtld vakit daha baarl olur."[14/2] Bu yntem gizli igal'in baarsdr. Bu igalde, Rockefeller'in yntemi uygulanr. Ekonominin musluklarn ele geiren yerli ve yabanclarla ortaklk kurmu zel giriimciler eliyle, siyasal sisteme egemen olunur. Gizli igal'in i dinamii ite bu yerli ibirlikilerdir. Bayran ticareti izlemesi, ticaret gemilerinin sava gemileriyle egdm, ticaret yoluyla az gelimi lkelerin ekonomik yaplarn ele geirmek, yeni emperyalizmin gizli igal yntemi uygulamasdr. Ve bu yntem, szlemeler, antlamalarla geliir! Parlamentolarn onayndan geer, yasalar... O andan sonra artk ABD ile kar ortaklnz(!) kurulmutur. Karlkl ibirlii iine girmisinizdir. ABD, blgenizde, "kendi ulusal karlarnn (ABD'li uluslararas irketlerin) korunmasn" Dnya bar iin nemli saydndan, "Karlkl birlii"ne inandrr sizi. Szlemeler dikkatle, diplomatik dilin gizini zerek okunursa, korunan karn emperyalizmin kar olduu anlalr. rnein, Trkiye-ABD arasnda imzalanan 1959 tarihli Karlkl birlii Antlamas'nda, "ABD Hkmetinin Trkiye'nin istiklal ve tamamiyetini kendi milli menfaati ve Dnya sulhu iin hayati telakki ettii" yazldr. Grlyor ki, ABD, bizimle kar iin ibirliine girmi. O'nun ulusal kar smrye dayanr. ABD, ite o kar iin, bizi, Perle'nin dedii gibi, Ortadou'da "Beki" yapmak istiyor (aada 63 ve izleyen sayfalara baknz.) Sanrsnz ki, bu ibirlii iin ABD yardm size akacaktr. ABD emsiyesi sizi gvenlie alacaktr. smail Cem, "Trkiye'de Geri Kalmln Tarihi" adl incelemesinde (s. 337-339) "DP (Demokrat Parti) Hkmetinin ve zellikle Celal Bayar'n NATO'ya girdiimizde yalnz gvenliimizin garantiye alnacana deil, ekonomik skntlarn da giderileceine" inandn yazar. Dahas Bayar'a gre, "smet Paa da, bu grtedir."
Agy. s. 458. P.Agee, ClA Gnl, s.482. 14/1 Aktaran Attil lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.81. 14/2 Attil lhan, agy. s.82.
14 13

Trkiye politikasna yn verenlerin dnyay yorumlamay, zmsemeyi brakn, dnyaya bakmay bile bilmedikleri grlyor.

TANRISAL BUYR UK: G EN LE ME V E YAYILMA


Amerika'da devleti kuran felsefe, kara dayal ticaret ve sanayi burjuvazisinin dnya grdr. Devletin olumasna kaynaklk eden bu gr elbet, onun i ve d siyasasn da ynlendirecektir. Ynetimin en belirgin zellii, bu nedenle i evreleriyle resmi evrelerin uyumunu arayan bir sistem oluudur. Dolaysyla, politikalarn oluturulmasnda da ynetim, her zaman i evrelerinin etkileri ne aktr. evreleri, gerekirse ynetime bask yaparak, stediklerim yaptrrlar. rnein, Standart Oil irketinin kurucusu William Rockefeller, 1893'deki Brezilya htilali'ni nlemesi iin, Cleveland Hkmetine bask yapar ve ihtilalin nlenmesini salayan giriimi hazrlar. Torun Rockefeller de, Bakan Eisenhower'a yeni emperyalizmin smr politikasnn ilkelerini dikte edecektir. ili'de Allende'ye kar gerekleen darbeyi ITT'nin ynlendirdii belgelenmitir. ClA ve ITT'nin elbirlii ile Pinochet darbesi gerekletirilmitir. nk, sistem gerei, "irketlerin karlar, Amerika'nn ulusal karlar" demektir. Ve bu karlarn korunmas iin Amerika, genilemek zorundadr. Bu O'na tanrsal istencin izdii kaderdir.(!) Papaz ve yazar Josiah Strong der ki:
"Nfus stnl ve ardndaki zenginlikten gelen gle birlikte, ei grlmemi bir enerjiye sahip olan bu rk, -diyelim en geni zgrlk, en saf Hristiyanlk, en yce uygarln temsilcisi- kendi kurumlarm btn insanla kabul ettirebilmek iin zellikle saldrgan nitelikler geli tirecek, btn dnyaya yaylacaktr... Bu gl ulus, Meksika'y, Orta ve Gney Amerika'y, denizdeki adalar, Afrika'y ve gerisini ele geirecektir."1 [15]

Bu amaca ulamak iin en byk rk olan Anglo-Sakson-Amerika rknn dili olan ngilizce bir 'Dnya Dili' olmaldr. Bylece, Dnya Anglo-Saksonlara alacaktr. Genileme kuramclarndan biri de, Kaptan Alfred Thayer Manan'dr. Mahan, genileme teorisini, ahlaksal bir eksene oturtma abasyla der ki:
"Amerika, Bat Uygarlnn koruyucusu olarak, insanln iyilii iin almal."

Grlyor ki, bugn "Hr Dnya'y koruma" gdsnn kayna, emperyalist dnceyi douran o gemie dayanyor. Mahan, uzak denizlerde sler kurulmasn ve ticaret ve sava filolarnn egdml olarak dolamalarn nerir. Uzak lkelerde karakollar ve sler kurulmas, gemilere "kmr alabilecekleri, onarm yapabilecekleri, dinlenebilecekleri yerleri bulmak, ulusun denizlerdeki gcn gelitirmek isteyen hkmetin grevidir," Mahan'a gre. [16] Mahan der ki:
"lkenin refah iin, gzler yalnz ie deil, Da da evrilmeli... Artan retime pazar beklerken, retim gcn kabul ettirmek ve rnlerle pazarlar birletiren halkay, yani [17] ticareti geniletmek sonsuz amatr..."

Prof. Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 34. Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 45-47. 17 Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 48.
16

15

1870-1896 aras gelitirilen bu dnceler eyleme hemen geirilemez. Ve eyleme dnmekte gecikince 1896'da Turner, teden beri savunduu genileme, demokrasi ve zenginlik ilikisini Atlantik Monthly'de yaynlad yazda bir kez daha aklar. O'na gre:
" yz yldan beri Amerikan hayatnn temel gerei yaylma olmutur. Canl bir d politika, iki okyanusu birbirine balayan bir kanal, deniz gcmzn kabul edilmesi ve uzaktaki adalarla komu lkelerde Amerikan etkisinin yaylmas istei bu hareketin devam edeceini gstermektedir. [18]

Da alma birden gereklemez, geciktike de, bunalm ekonomiyi etkiler. Topluma yn veren evreler, basn yoluyla kamuoyu yaratma abasndadrlar. Washington Postta kan bir yazda 1890'lann Amerikas yle anlatlr:
"Yeni bir bilincin -gllk bilincinin- ve onunla birlikte gcmz gsterme isteinin bize egemen olduu anlalyor... Ar tutku, kar dknl, toprak al, gurur, yalnzca arpma istei, adna ne derseniz deyin, yeni bir duygu bize canllk veriyor... Ormanda kan tadn duymak gibi halkn aznda bir imparatorluk tad var. Bu gelime yeniden domu olan Cumhuriyetin uluslararasnda yerini silahla alarak bir imparatorluk siyaseti gtmesi demektir." [19]

Ve Senatr William Frye "Pazar bulmalyz, yoksa ihtilal olur." szleriyle sarsmak ister toplumu. 1893'de Hawaii igal edilir. ABD Emperyalizmi, ilk adm kta dna atmtr artk. Yol almtr!.. Kaptan Mahan, bu olay deerlendirirken gelecee yle iaret eder:
"Bu tek bana bir olay deil, ilerde baka olaylara yol aacak olan bir ilke, bir siyasettir... Hawaiinin ilhak, yeterli bir igdyle balantsz, geliigzel bir aba deil, fakat bir ulusun gelimesinde kendi gerekliliine inandran bir ilk meyve ve bir iarettir." [20]

Newyork niversitesi eski tarih profesr Braun bu olay, "Amerika ve dnya politikasnda bir dnm noktas" olarak alklar. Daha sonra Kba'ya mdahale edilir. Neden mi? Senatr, Beveridge'ye gre, "Tanr yeryznn en stn rk" olan "Amerikan halkn, dnyann yeni batan douuna nderlik edecek halk olarak semitir." Kennedy "Amerikallar istediklerinden deil, kader byle istedii iin Dnya zgrlk kalelerinin nbetisidirler." derken, Beveridge'nin ruhunu canlandryordu. Burada, Senatr Beveridge'nin 22 Nisan 1898'deki szlerini ve dncelerini, gelin bugnlere iaret eden konumasnn bir blmnden izleyelim!
"...Daha soylu ve daha erkek insanlardan doan daha yksek insanlklar nnde, alak uygarlklarn ve rmekte olan rklarn ortadan kalkmas Tanrnn snrsz tasarsnn bir parasdr... Amerikan fabrikalar, Amerikan halknn kullanabileceinden daha fazlasn yapmaktadrlar; Amerikan topra tketebildiinden daha fazlasn karyor. Tutacamz yol bizim iin izilmi bir yazgdr, dnya ticareti bizim olmaldr, olacaktr. Ve bunu anamzn (ngiltere) rnek olduu biimde yapacaz. Btn yeryznde Amerikan rnlerinin datm noktalan olarak ticaret karakollar kuracak, Okyanus'u ticaret filomuzla kuatacak ve byklmzle orantl
18 19

Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 53. Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 51-52. 20 Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 65.

bir donanma meydana getireceiz. Ticaret karakollarmzn evresinde bizim bayramz dalgalandran ve bizimle ticaret yapan, kendi hkmetlerine sahip byk smrgeler kurulacak, kurumlannz ticaretin kanatlar altnda bayramz izleyecektir." [21]

Amerika'nn "kendi hkmetlerine sahip smrgeler" politikas ite bu szlerle balamtr. Askerlerin deil, ideolojilerin igaline dayal smrge politikasdr bu. Senatr O. H. Platt da, "topraklarmzn her genilemesi nnde durulmaz byme yasasna uygundur," der. 1890'larda sylenen bu szlerden yola kan ABD, 1950'lerde Dean Rusk'n diliyle, "Dnya ok klmtr, toprak ile, su ile, atmosferle ilgilenmeliyiz," diyecektir. [22] Bakan Truman'n 1946'da Kongre'ye yollad mesajda syledikleri Amerikallar'n yarm yzyl sonra babalarnn izinden gittiini gsterir. Truman, de,

"Dnya'nn en kuvvetli devleti olarak zerimize den sorumluluktan kanamayz. Btn gcmz, btn imknlarmz, btn enerjimizi halkn ve hkmetin mantn ve inisiyatifini bir tek dev iin seferber etmeliyiz. Milletleraras olaylarn gelimesine ABD'nin en byk lde etki yapmasn salamalyz. Amerika dnyaya almaldr." derken ite o gemiten gelen ihtiras temsil ediyordu! [23]

Bunlarn tm, ABD emperyalizmini douran kar+g=genileme ve yaylma kuramnn; zenginlik ve etkinlik iin dnyay ele geirme amacnn, Amerikan politikasnda, temel e olduunu gsteriyor. Son bakan Clinton'n, "karlarmz, ulusal karlarmz koruyacaz, karmz neredeyse biz oradayz," szleri, Kaptan Mahan'n "uzak lkelerde sler kurmalyz," szleriyle ayn anlama gelmiyor mu? kinci Dnya Sava sonras ABD'nin Atlantik'te, Pasifik'te, Ortadou'da ve Hint Okyanusu'nda kazandklar sler, Kaptan Mahan'n, "gelimemi lkelerde sava karakollar kurulmas ve gemiler iin lojistik ikmal sleri salanmas" nerisinin gereklemesi deil midir? Ya Amerika'nn gvenlii iin Mdahale Hakk Teorisi'nin babas kimdir? Prof. Atav'e gre:
"...Amerika, Theodore Roosevelt'in nderliinde hem Latin Amerika'da, hem de Uzak Dou'da mdahalelere hazrlanyordu. nce Bat kresine bakalm. Bakan Roosevelt Monroe Doktrini'nden bir 'netice-i lazime' (corollary) kard. Bu, Monroe Doktrini'nin bir paras olmamakla birlikte, Orta ve Gney Amerika'da herhangi bir devlet toplumsal ve siyasal yap bakmndan Amerika'nn gvenini kazanmayacak olursa, Amerika gibi 'uygar bir ulusun' mdahale edecei inancn yaymaya alt ve siyasetini bu ynde uygulad." [24]

"Ak Kap Politikas"nn ekonomik bamlla yol atn bir Amerikal tanktan dinleyelim. Tarihi Williams, Amerikan D Politikas adl kitabnda yle vurguluyor:
"Endstri bakmndan gelimi bir ulus, daha zayf bir ekonominin gelimesinde denetleyici ve tek yanl bir rol oynar ya da oynamaya alrsa, o zaman daha gl
21 22

Prof. Dr. T. Atav, agy. s.79. Harry Magdoff, agy, s.55. 23 M. Fahri, Amerikan Harp Doktrinleri, s.179. 24 Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy. s. 139.

lkenin siyaseti; tam ve ak olarak belirtilince, yalnzca bir imparatorluk siyaseti olarak tanmlanabilir. Ortaya kan imparatorluk daha zayf olan lkenin gnbegn genel valiler tarafndan ynetilmesini ya da gelimi lkeden, gittike artan sayda gmen gelmemesi anlam nda gayri resmi bir imparatorluk olabilirse de, gene de bir imparatorluktur. Daha zayf ve yoksul olan ulus, tercihlerini, gl toplumun dorudan doruya ya da dolayl olarak saptad snrlar iinde yapar." [25]

EMPE RYAL ZM KADER OL MAM ALI


Grlyor ki, Amerika iin genileme ve yaylma, kimine gre tarihsel kader, -Darwinci gr- kimine gre Tanrsal bir isten-irade-buyruk... Kimi kez de "insanla, zgrlk, eitlik" gtrme grevi... Ve emperyalizm, Amerika'nn varolu-kurulu felsefesinin, dnyay alglama ve yorumlama ynteminin, ksaca kapitalist sisteminin doal, zorunlu, yaamsal sonucu... Yeni emperyalizm, gizli gleriyle, ak ve zora dayal smr sistemiyle, dnyann son yarm yzyldr katlanmaya zorland bir sistem. Bu sistemden kurtulmann mant ve yolu onu tanmakta aranmaldr... Emperyalizmle kar ilikisi kurulabilir mi? Tarihi Williams'a gre hayr. Peki, O'ndan kurt ulunabilir mi? Evet... retici glerin nayak olacaklar bir devrimle... O gne dein, toplumlarn smr dzenine kar kacak bilin ve gc salamalar iin allmaldr. Emperyalizm kader deil, kapitalist sistemin sonucudur. Ve bugnlerde kapitalist sistem dnyay yeniden ele geirmektedir. Yine de, gelecee umutla bakmamz iin ok neden var gibi geliyor. nsanl toptan kleletirmek olana bulunamamtr. Yoksa Dnya'nn sonu gelmi demektir. Klelik ve zillet elbet insanln kaderi deildir, ayb da olmayacaktr. Oysa, genelde emperyalizmin, zelde ABD'nin yaps, felsefesi ve politikas eer inceleme zahmetine katlanlsa, renilir ve ona gre politika saptanr, tuzaklara dlmezdi. Gecikilmi midir? Elbette! Ama bu, her eyin bittii anlamna gelmez. Mustafa Kemal'in Ulusal Kurtulu Sava'na balarken Dnya'ya haykrd ilkelerden yola karak, bugnden, evet bugnden balayarak, bu tuzaklardan kurtulmann yollarn aramalyz. Emperyalizmin yenilmezliini dnmeyelim. Gemite bir tek biz yenmitik. Bugn neden yenmeyelim?

25

Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 143.

BOLUM II A B D O RTA D O U V E T RK Y E

BR* "Basra Krfezi'nin ulama ak tutulmas asndan da Trkiye kritik bir noktadadr. Ki bu konuda Trkiye'nin yaratabilecei alternatifler zaten inceleme altndadr. Msr, Sudan, Somali, Kenya ve Umman'daki sleri birbirine balayan su yollarnn kesitii nokta olan Dou Akdeniz eer Trkiye ntr bir yol seerse tehdit altnda kalr." Wohlstetter Doktrini'nden K* "zellikle Dou Trkiyenin nemi artt. nk ittifak iinde insan fazlas olan tek lke Trkiye. Cepheye birbiri ardndan dizi dizi insan srlebilir, Avrupallar bunu yapmakta Kore Sava'ndan bu yana isteksiz. Dou Trkiye'de yaplmasna balanan yeni sler de, bu balamda ok nem tayacak. Bu sler her ne kadar kt zerinde Basra Krfezi ile irtibatlandrlmyorsa da mstakbel bir kriz annda byk hizmetleri geecek." Prof. Eliot Cohen ABD Donanma Akademisi Stratejisi retmeni-1986 * Bunun bir avantaj da su. Trkiye Dndaki NATO yelerinin Krfez'e tahsisli birliklerini Krfez'e yakn bir ste konulandrmalar eitli siyasal sorunlara yol aar. Oysa Trkiye'nin Trk birliklerini konulandrmak iin Krfez'e yakn bir s aramasna gerek yoktur, nk zaten en yakn s Trkiye'nin kendisidir." Wohlstetter Doktrini'nden ABD emperyalizmi teorisyenlerinin deiik yer ve zamanlarda rettikleri bu kuramlara gre, ABD iin nemimiz, "insan fazlasnn dizi dizi cepheye srlebilecei" ve bizdeki slerin gerekte emperyalizmin Basra Krfezi ve Gney Bat Asya'daki karlarnn korunmasnda kullanlaca dncesidir. Burada Ek:6'da yer alan Perle ve Burt'la yaplan bir syleideki u szleri de belleimizde tutarak deerlendirme yaplmas gereini okuyucunun dikkatine sunmalym. "Bir tek Amerikan askerini Trkiye'de tutmak, bize 90 bin dolara mal oluyor. Oysa bir tek Trk askerinin Trk Hkmetine maliyeti 6 bin dolardr, " diyor Perle, Byle ucuz bir insan deposudur ABD'nin gzndeki Trkiye. Perle ve Burt'a gre Ortadou'daki rolmz ABD'nin karlarnn bekiliidir. Bu alma, ite bu gerein belgelerini sunuyor. (*) Bir, ki, numaral aktarmalar Ufuk Gldemir'in "evik Kuvvetin Glgesinde" adl yaptndan alnmtr.

BU VATANA NASIL KIYDILAR* nsan olan vatann satar m? Suyun iip ekmeini yediniz. Dnyada vatandan aziz ey var m? Beyler bu vatana nasl kydnz? Onu didik didik didiklediler, Salarndan tutup srklediler, Gtrp kfire: "Buyur..." dediler. Beyler bu vatana nasl kydnz? Eli kolu zincirlere vurulmu, Vatan rlplak yere serilmi, Oturmu gsne Teksasl avu. Beyler bu vatana nasl kydnz? Gn gelir ark dzne evrilir, Gn gelir hesabnz grlr. Gn gelir sualiniz sorulur: Beyler bu vatana nasl kydnz? Nzm Hikmet 1959 (*) Nzm Hikmet, iirler 1951-1963, Btn Eserleri, cilt 2, Sofya Basks-1967.

ORT ADO U'DA EMPERYAL Z M N BE K S OLMAK


nce u haberi okuyalm: "Demirel'e iletilen ABD karar." Hrriyet Gazetesinde, 13 Mart 1993'de yaynlanan Erturul zkk'n haber/yorumu, byle balyor ve yle sryor:
"ABD'nin Ankara Bykelisi Barkley, geen pazartesi gn Ba bakan Demirel'in nne ABD Hkmetinin Ermenistan'a yardm kararn koyuyor. ABD'nin yardma balamas, Trkiye'nin endie ile bekledii bir karard. nk ABD byle bir operasyonu balatnca, dnyann btn medyalar bir anda bu olaya yneliyor. O nedenle Demirel, 'Yardm edecekseniz eit davrann, Azerbaycan'a da yardm edin' diyor. ABD, bu tavsiyeyi dinleyecek mi? imdi Ankara'da bunun cevab bekleniyor!" Ne denli irkin bir durum deil mi? Bu, bamsz bir lkeye emperyalizmin dayatmasdr. Bamszl ile vnen bir lkenin babakanna, kendi halknn ve yetkili organlarnn, her eyden nce insan haklarna ballklar nedeniyle onaylamayacaklar bir karar dayatmak ve onun uygulanmasn beklemek... Buna, ancak karndan baka bir ey gzetmeyen emperyalizmin mant izin verir. [* ]

Bu mantk, bizi kendi kararlarnn uygulaycs grerek aalamaktan haz duyar. nk bu mantk, kendi aalnn rtlmesi iin abalar... ABD, eer bizi Ortadou'da beki gibi grmeseydi, bizi kapkulluuna layk grmeseydi, bu irkinlii sahneleyebilir miydi? Bu haber/yorum, yllar nce okuduum bir syleiyi anmsatt. Ve hemen o yayn aradm.1[1] nce bir blm, bir soruya verilen yanttan balayarak yeniden okudum. O yant aada:
"Bizim Trkiye'ye Ortadou'da herhangi bir rol almas iin bask yapmamz sz konusu deildir... Ama Trk Hkmeti isterse karar verir ve rol al r."

Bu szler Richard Perle'n, M. Ali Birand'n bir sorusuna verdii yanttan alnmtr. Bu szleri okuduktan sonra, "Amerika'nn bize neden, hangi hakla rol vermeye kalkaca ya da vermeyecei zerine" dnce yrtlmesi doaldr. yle de dnlebilir: "Neden, ABD bize rol versin?" Dahas isyan da edilebilir. [*]
19 Mart 1993 gnl Cumhuriyet'teki bir haber, yeni ABD ynetiminin bize bak asn netletiriyor. ABD ynetimi "Trkiye'den, Erivan'la diplomatik iliki kurulmasn" istemi! Ayrca, imdiye dek sadece demiryolu kullanlrken, Bill Clinton ynetiminin istemi zerine, yeni bir kamyon yolu yaplacakm! Anlalan bizi bize brakmaya niyetleri yok... 1 Mehmet Ali Birand, Richard Perle ve Richard Burt'la Sylei, Milliyet Gazetesi, 24 Nisan 1983. * Eski Milli Savunma Bakan Hasan Ik 1981 ubat'nda bir deme vererek u deerlendirmeyi yapmtr: -"Galiba Darda Trkiye'nin Ortadou'da zellikle de Krfez Blgesi'nde yeni i levler stlenmesini isteyenler var. Ve bununla yetinilmiyor, Trkiye'nin bunu hi talep beklemeksizin kendiliinden yapmas yeleniyor." Baka yorumlar da yaplyordu. -"Belki de" deniliyordu, "ABD ve Bat, Trkiye'nin bu kadar tepki gstereceini hesaplamamt. imdi ortal sakinletirmek, giriimlerini kabul edilebilir bir grnme sokmak ve en ucuz biimde gerekletirmek iin zaman kazanyorlar." ABD Genelkurmay Bakan Orgeneral David Jones, askeri harcamalarla ilgili raporunu biz byle bir merak iindeyken Kongre'ye sundu. General, Krfez konusuna yle girdi: -"ABD'nin Bat Avrupa, Kuzeydou Asya ve Gneybat Asya'da karlar vardr. ABD'nin
*

ABD, bize Ortadou'da bitii rol Perle'n diliyle aklyor. Bekilik... Bunu dolayl bir dille anlatyor, politikac diliyle!.. Amacn szcklerin ardna saklayarak. Diyor ki: "ran'la Trkiye arasnda ok nemli farklar var. Sizi Ortadou'da beki gibi bir duruma sokma abasnda deiliz." Bu sylemle de, baklay azndan karyor. Daha nce, bir baka soruyu yantlarken, "ama" demiti, "Trkiye isterse rol alabilir." Daha sonra da, bu yantyla, bu roln bekilik olduunu sylyor. Ve ABD, zkkn haberinde akland gibi, ald karar uygulatmaya kalkarak, bu roln bize verildiini vurguluyor! Richard Perle ve Burt'le syleinin TSK'ya degin deerlendirmeleri, bugn bile, ABDTrkiye ilikileri ynnden olduu kadar, emperyalizmin kresel amalarna da k tutacak deerdedir. ABD asndan ilerini iyi bilen ve usta bir tartmac ve diplomat olan bu ikilinin szleri, sylei arasnda kimi szcklere ykledikleri anlamla daha da nem kazanm!.. Bu syleide, o sralar Dou Anadolu'da yaplan hava slerine, Amerikan askerlerinin yerletirilmesine Trkiye'nin izin verip vermeyecei tartlm. Mehmet Ali Birand'n Dou Anadolu'da gnn koullarna gre, "son derecede ileri teknolojiye gre" yapldna iaret ettii bu slere, Trkiye'den ok ABD'li askerlerin yerletirilecei kansn ieren sorusuna, Burt'n yant udur:
"Btn bu yaplarn, Amerikan askerlerinin oraya gelmesini salamaya ynelik olduu kavram bir noktay gzden karyor. O da, bizim amzdan en iyi yapacamz i Trkiye'nin kendisini korumasn salamaktr. ok daha az masrafl bir yaklamd! bu.." [* ]

Bu szler, ilk bakta ABD'nin bizim savunmamz iin besledii iyi duygularn aklamas gibi alglanabilir. Ancak, ABD'nin emperyalist felsefesi ve Trkiye'de bulunuunun nedeni dnldnde, bu szlerin gerei yanstmaktan uzak olduu; ikilinin, konular belli bir amala birbirine kartrdklar ve her zaman yaptklar gibi kendilerince nemli olanlar gizlemeyi baardklar grlyor. Bu sorudan nce, bir baka soruya verilen yantta sylenenleri burada yineliyorlar. Syledikleri udur:
"Askeri ynden Trkiye'nin oynayabilecei rol, kendi snrlar iinde askeri gcn artrmak, kendi neminin boyutlarn gelitirir. Trk gcnn snrlar dna tarlmasn deil, eer Trkiye kendi snrlar iinde gl olursa NATO yararlanr ve Atlantik Tekilat glenir."

Bu szle, ABD bize, "sen iine bak, kardeim. nce kendini glendir. Bu sleri kullanmak senin harcn deil," demek mi istiyor? Bir anda byle bir anlam karabilirsiniz, ama tarihin yapln yaayarak grdkten sonra, bu szlerin bir eyleri gizlemek amac ile sylendii anlalyor. Gazeteci hakl olarak soruyor. "Bu sler neye yarayacak?" Konuu
gvenlii Bat Avrupa ve Kuzeydou Asya'daki mttefiklerine sk skya bal olduu iin ve onlar Gneybat Asya'daki petrol kaynaklarna bal olduklarndan, bir blgedeki ABD stratejisi br blgeler taraf ndan desteklenmelidir..." Teoman Erel, Milliyet Gazetesi, 23.2.1981 * ABD Donanma Akademisi Stratejisi Blm Prof.larndan Eliot Cohen, bir Paris konumasnda, Dou Anadolu'daki sler iin der ki: "zellikle Dou Trkiye'nin nemi artt. nk ittifak iinde insan fazlas olan tek lke Trkiye, cepheye birbiri ardna dizi dizi insan srlebilir. Avrupallar bunu yapmakta Kore savandan bu yana isteksiz. Dou Trkiye'de yaplmasna balanlan yeni sler de bu balamda ok nem tayacak. Bu sler her ne kadar kt zerinde Basra Krfezi ile irtibatlandnlmyorsa da mstakbel bir kriz annda byk hizmetleri geecek." (Aktaran Ufuk Gldemir evik Kuvvetin Glgesinde, s.38)

kuku iinde. "Bamza bir bela almayalm," dncesi egemen. Soru ok ak ama... Yant ak deil, dahas biraz da sulayc... Sulayarak konunun zerine gidilmesi nlenmek istenmi!.. Bu slerin neye yaradn, lkemde NATO D alanlar kapsayan bir strateji iin hazrlanldn, 1990'larda ve gnmzdeki Krfez Krizleri srasnda grdk. Anlalyor ki, ABD 1980'lerden balayarak, Ortadou'ya ilikin gelecee ynelik stratejik planlarna uygun dzenlemelere balam. "Acil Mdahale Gc", "evik G" derken, "eki G"ler iinmi bu slerin kurulu amac. Bu planlarn iinde, Trkiye'nin btnlne ynelik olanlarn bulunup bulunmadna, olaylarn ak izlenerek yant aranmaldr. Syleideki, "Trkiye'nin kendini korumas ve askerinin glenmesi" vurgusuyla saklanan, ABD'nin askeri varlnn, Ortadou ile ilgili planlar iin bu slerden yararlandrlmas gerei olmasdr. Bu hazrln o gnler iin olmas, yani zaman, sz konusu deildir. ABD'nin Ortadou'daki karlar iin, 1980'lerden bu yana nce bir "acil mdahale gc", sonra "evik g" ad ile anlan ve herhangi bir sorunda blgeye akp ABD'nin blgesel ve giderek kresel karlarm koruyacak sistemi gelitirmeye balamtr. eki G, ite bu sistemin parasdr. Ama Perle ve Burt ikilisi bunu gizlemek isterler.

GNE YDO UDA YEN SL ER


Perle daha sonra, "Dou Anadolu'da bir savunma boluu olduunu, bu boluun hava destei ile doldurulmas gerektii"ni syler. Derki:
"Sovyetler'in Kafkasya'da yirmi tmenleri var. Bu sler, onlar bir saldr kararndan caydrc olacaklardr. Dolaysyla bu slerdeki uaklar savunma grevi yapan uaklar olacaklardr. Trkiye'nin dousunda Amerikan mevcudiyeti kolay i deildir. Bununla birlikte, eer Sovyetler NATO'ya kar bir tehdit tekil ediyorlarsa, o zaman ittifakn bu blgesinde mevcut olan hava boluunu doldurmu oluyoruz."

Bu szlerin ABD'nin Ortadou'ya ynelik planlarnn gizlenmesi iin sylendiini grmek iin, olaylara dikkatle bakmak yetecektir. Ayn syleide, Perle, Trkiye'nin savunma gc zerine ABD Senatosundaki konumasn da anlatr. zetle, "Trk ordusunun savunma gc ok zayftr." der. Sorulmaz ki, ya da bizler dnmeyiz ki, "hani ABD bizim ulusal gvenliimiz ve ulusal btnlmzn korunmas iin yardm ediyordu. O tarihte, 35 yldr koruyucu bir yardm emsiyesi altndaydk. 'Yardm ede ede mi bizi bu duruma drdler?" te asl yant aranacak soru budur. Perle, Dou Anadolu'daki slerin kullanlmas konusunda der ki: "Trkiye'nin dousundaki slerin kullanlmasyla ilgili eilimimiz tamamen savunma niteliindedir." Der ama, hemen bunu izleyen tmcesiyle de, bu yantn gerei saklama amal olduu anlalr. "Dolaysyla, amacmz savunma olmakla birlikte, Sovyetler niyetimizin deimeyeceinden emin olmadklarndan, buna gre hareket etmek gereini duyacaklar ve bu durum da caydrcl yaratacaktr." Perle, slerin Trkiye'nin savunmasna katk olduunu vurgulamay srdrr. Birand'n bir sorusu zerine Burt, "Trkiye'yi Ortadou'da beki gibi bir duruma sokma abasnda deiliz, stratejimiz bu deil," der. Der, ama, bu yant M. Ali Birand' inandramaz. M. Ali Birand sorusunu yineler. Soru ok aktr. Der ki: "Bana bu slerin evik Kuvvet tarafndan kullanlmayacam, buraya Amerikan askeri ylmayacam, Trkiye'ye NATO grevi Dnda, Ortadou'ya ynelik ve bu gnn dnda, daha deiik ve aktif bir rol verilme niyetinde olmadnz (tabii Trkiye kabul eder veya etmez) syleyebilir misiniz?" Soru ok aktr, ama Burt'n yant yine kaamaklarla doludur.

"Byle bir durumda her olasl dnmek gerek..." diye sze balar Burt. "Trkiye'nin byle bir rol oynayamayacan savunmak istemiyorum. Bu karar, Trk Hkmeti taraf ndan verilecek bir karardr. Bizim Trkiye'ye Ortadou'da herhangi bir rol almas iin bask yapmamz sz konusu deildir..."

Birand'n istedii yant alm olduu anlalyor. ABD, bize Ortadou'nun bekiliini, yani Ortadou'daki karlarnn bekiliini yaptrmak istemektedir. Bu szlerden kan anlam budur bize gre. O gnden bu yana gelien kimi olaylarda, bizi istedii gibi kullanamamtr ama politikasnn bu olduu anlalyor. Her ne kadar Burt, "...bask yapmamz sz konusu deildir. Esasen politikamz da bu deildir" dese de... Burt ve Perle'n savunma dedikleri, Ortadou'daki Amerikan karlarna kar giriilecek, dorudan ya da dolayl saldr sayacaklar giriimleri nleyecek ak ve gizli eylemlerdir. Ulusal Kurtulu Hareketlerini, sosyal uyanlar engellemektir. Savunulacak ey, Amerikan karlardr. Burt ite bu nedenle,
"Sizi beki gibi bir duruma sokma niyetinde deiliz." diyor. Ancak, soru zerine de, "biz bask yapmayz, ama Trk hkmeti isterse karar verir ve rol alr"

diye, bekiliin bizim kararmza bal olduunu da zenle vurguluyor. Amerika'nn gerek amacn bilerek, bu lkeyle olan ilikilerimizi, diplomatik szlerin anlamn, gerek yaamdaki deneylerle saptayarak dzenlememiz gerekir. Diplomasinin kaypak ve oynak szlerinin arka yzn anlamadan kurulan ilikiler, ite bir ulusu byle beki yapar ve durumunuz aka yznze kar sylenir.

TRK ASKER UCUZA MAL OLUR


Bu syleinin bize ders olmas gereken bir baka yn daha var. Perle, bu blgenin Trk askerinin korumasna neden verildiini de anlatyor. Bu anlatan, ABD askerine verilen deer ile Trk askerine verilen deerin ltne k tutmakta ve elbet, bekiliin de deerini gstermekte... Perle'e gre, Trkiye'nin alaca rol ok daha az masrafldr. "Bir tek Amerikan askerini Trkiye'de tutmak" diyor, Perle: "bize 90 bin dolara mal oluyor. Oysa bir tek Trk askerinin Trk Hkmetine maliyeti ylda 6 bin dolardr." Bu lte gre, acaba bir Trk generali kaa mal olur? ABD eer utanmasa ya da biz biraz daha vurdumduymaz olsak, kendisince bilinen bu deerlendirmeyi de aa vurur. Ve biz O'nun dostluuna deer veririz. Bu aalayc lt, sorumlularn sorumsuzluuna iletirim. Grlyor ki, ABD'nin bize bitii rol, ucuza geldii iin krldr kendi asndan. Oltaya yakalanm baln deeri ne ola ki... ABD ite bu nedenle bizi, bir sava ya da krize dein ve krizin ilk gnlerinde, caydrc bir e olarak kullanmak istiyor. Ne de olsa ucuza geliriz. Uluslararas trstlerin karlarn ucuz bir beki ile korumak, yeni emperyalizmin dehasdr. McGhee'nin bizim iin syledikleri ilgintir. Bizim srarla yardm yardm diye rpnmz deerlendirirken eski bykeli "Ne var ki" diyor, "Trkiye bir kukla, Amerika'da enayi deildir." Bu da bir deer bimedir. McGhee'nin bitii deer de bu szlerin ardndaki, ite o bir tek Trk askerinin Trk lirasyla llen deeridir, ABD'nin bize bitii deer budur: Ac; ac ama gerek! Perle ve Burt'n, Trk Silahl Kuvvetleri'ne, lkesini korumas iin yaptklar neri zerine olsa gerek, Birand soruyor: 'Yardmda Trkiye-Yunanistan oran ve kstlama hakknda ne dnyorlar?" kili, orana kardr grnte. Trkiye'nin gereksinmeleri Yunanistan'a gre fazla olduu iin kardrlar. Birand sorar: "Trk ordusunun gc

konusunda kongreye verilen mesaj nedir?" Byle bir aklama, yani Trk ordusunun zayfl, dolaysyla NATO gney kanadnn en byk gszlk iinde olduu, kar tarafa (Sovyetler'e, notumuz) sylenmi olmuyor mu?" Perle u yant veriyor: "Doru... ama demokrasinin cilveleri..." Ya "gizli toplantda ne konuuldu" hakkmzda? Birand bunu da soruyor. "Yine Trk ordusunun durumunu anlattm. Artk o kadarnn Darya szmamas gerektiinden dolay kapal oturum istedik," der Perle! [*] zetle, ABD asndan, TSK'nn durumu i ac deildir. ou kez syledikleri gibi hantaldr, ara, gere ve silah ynnden yetersizdir. Gizli oturumlara konu olacak baka durumumuz var m bilemiyoruz? Ama tm bunlar deerlendirerek, bu duruma nasl geldiimizi, emperyalizmin tuzaklarndaki yllarmz dnmenin de, grevimiz olduunu biliyor muyuz acaba? Burada bir parantez aalm ve 1978'de NATO Bakomutan Org. Haig'in deerlendirmesini aktaralm. Gnaydn Gazetesi'nin 1 Kasm 1978 tarihli saysndaki habere gre: "NATO Bakomutan Haig; bugn kan MS'ye**[* *] verdii demete, "...ambargo sonunda TSK'nn etkinlik ve yeteneklerinde byk bir d grldn belirtmitir. Haig, 'TSK'nn NATO savunmasnn nemli bir paras olduunu, ambargonun bu kuvvetlerin salayaca potansiyel sava gcne yansdn' ileri srmtr." Perle'n, "Trk Ordusu zayf dedii tarih 1983... Haig'in yetersiz' dedii tarih ise 1978'dir... Haig, NATO Bakomutan! Anlalan o ki, ABD bizimle dalga geiyor olmal! Ya da hi ciddiye almam, almyor da! Biraz dnelim. Demek ki 1947'lerden bu yana yaplan yardmlar (!) 45 yl sonra ordumuzu yetersiz noktaya getirmi! Peki bu nasl yardm imi ki, bir Ulusal Kurtulu Sava vermi ulusun ordusu, bylesine yetersiz duruma dm? Bu sorunun tek yant vardr ! Trkiye, yardm tuzana drlmtr. Yardm ancak emperyalizmin karlar iin yaplr, Trkiye'yi glendirmek iin deil.*[***] Ve Trkiye'nin glenmesi de emperyalizmin iine gelmez. Bu duruma bilinli programlarla getirildik. Biz uyurken yalar bast da diyemeyiz ki... Perle, aslnda unu sylyor. Bu zayf halinizle bu iin altndan kalkamazsnz. O nedenle biz Dou Anadolu'ya gelelim. Nasl olsa geleceiz ama, sizin izninizle gelirsek, zorla gelmi saylmayz. Bir yandan bunu demek istiyor, te yandan da, gryorsunuz ya, bu ordu zayftr, Ortadou'daki karlarmz iin Trkiye'de slenmemiz gerekir. Burt ve Perle'e gre, byle bir Trkiye ancak bekilik yapabilir...

B R ABD'L GZ YLE 1977'LERDE TRK ORDUSU


Nedendir bilinmez, 1977 ylnn Kasm aynda, Trk basnndan saklanan bir gezi dzenlenir. Bu geziyi, Yank Dergisinin 8 Kasm 1977 tarihli saysnda kan "Trkiye Kurban" balkl haberle rendik. NATO Genel Karargh'nn dzenledii bu geziye Trkiye dndaki NATO lkelerinin gazetecileri arlr. Yank Dergisi de, bu gazetecilerin yazlar ve deerlendirmelerinden yola karak, haberi; "Trkiye Kurban" bal ile verir. Gezinin yapld tarihte, iki buuk yllk ambargo sryordu. lkenin 70 sente muhta olduu dalgalanyordu. Seimler yaplm, sosyal demokratlar tek bana hkmet kuracak kadar milletvekili karamadklarndan, hkmet, halkn kar olduu Milliyeti Cephe'ye verilmiti.
1983 Yardm Yasas'nn, ABD senatosundaki grmelerinin bir blm gizli oturumda yaplm. Perle, bu toplantlardaki konumalarla ilgili soruyu byle yantlyor. * * Askeri ve Savunma konularna ilikin yayn yapan bir dergi. * ** Ufuk Gldemir, Sisav'n 1982'de dzenledii "1980'lerde NATO" konulu bir toplantda konuan, ABD'li nl stratejist Prof. Wohlstetter'in u szlerini aktarr: "Trkiye'yi Trkler'e bayldmz iin deil, son tahlilde Bat'nn petroln koruduu iin glendirmeliyiz." (evik Kuvvetin Glgesinde, s.50.
*

Terr trmanyordu. Ambargo nedeni ile ABD, parasn pein verdiimiz ara ve gereleri bile yollamyordu. Bunun kendi yasalar ve szlemeler asndan hakl olduunu savunuyordu.2[2] Elbet, TSK'nn bundan zarar grmedii sylenemezdi. te bu koullarda gerekletirilen bu gezinin anlam zerinde yeterince, durulmad. 1978 balarnda hkmet, AP'den istifa edenler ve bamszlardan 11 yenin desteiyle, sosyal demokratlara geti. Trkiye'de gvenlik ve savunma konularnda ABD'ye bamllk tartlr oldu. NATO'lu gazetecilerin gezisi ile ilgili sosyal demokratlarn yeni savunma ve gvenlik kavramlarn, Truman Doktrini ile girdiimiz yardm emsiyesinin tartmasn ieren bir yazmz yaymland. Mays 1978 tarihli Tartma Dergisinde yaymlanan bu yazy, yllardr sren yardm masalnn ne anlama geldiini akladmz gnden bugne, hibir deiiklik olmadn ve yardmn getirdii bamlln srdn belgelemek iin aynen aktaracam. Ama nce bir baka belgeye bakalm. 1977'de Trkiye kurban idi. 1983'te de Perle'e gre de yle. Bir de ara dnem var. 1980'de, ABD Savunma Bakanl'nn en st grevlerinden birinde bulunmu 'mstear' ismini kullanan bir yetkili, US Armed Forses Journal'de yaymlanan yazsnda, "Trkiye'nin yok olan kredisi daha da ok, askeri tehizat almna gidecek" demektir. "Trkiye'nin iirilmi ve tahamml edilmez kuvvet yapsn desteklemek, ayakta tutmak iin, daha fazla gayret gerekecek demektir, " diyor. Yaznn 1-7 Eyll 1980 tarihli Yank Dergisinde yaynlandn da syleyelim. Yaznn kimi blmlerini okuyucunun deerlendirmesine brakarak aktaryoruz.
"Trk Ordusu ok byk deiiklikler geirmitir. Simdi birbiri pei sra ekonomik oklar geirmi bir subay kadrosuna sahiptir. Bu kadro gittike daha fazla politize olmutur. Ordu kendini genellikle radikallemi genlikten ayr tutamamtr. Bnyesindeki erat iinde deiik etnik ve deiik snf gerginliklerini kontrol altna alamamtr. Daha kts Amerikan yardmnn kesilmesinden sonra ie yararllndan ve ehliyetinden oluturmu olduu grnmn byk apta kaybetmitir. Trk ordusu, Kbrs'a mdahalesinden dolay kesilen Amerikan yardm olmasa ve Trkiye'nin ekonomik krizinden etkilenmese de nemli problemlerle kar karya kalmak zorundayd. kinci Dnya Sava'ndan sonra Trkiye hibir ekilde (ne insan gc bakmndan, ne de tehizat bakmndan) muhafaza edemeyecei bir kuvvet bnyesi oluturmaya almtr. Bu, Trkiye'nin gerek tehdide muhatap olmad anlamna gelmektedir."

Burada ksa bir ara verelim ve u blm bir kez daha okuyalm. Ne diyordu sayn mstear? "Bu, Trkiye'nin gerek tehdide muhatap olmad anlamna gelmektedir..." Bu almada zaman zaman deindiimiz bir grmz doruluyor yaznn bu tmcesi. "ABD, bizi Sovyet tehdidi ile korkutarak kullanyor" demitik. "ABD, bize kendi karlarnn korumasn yaptryor" demitik. Doruyu grdmz anlalyor. Bu gerei ulusa grmeliyiz artk. ABD, ulusal onurumuzla oynuyor. Bizi, eski bir halk deyimindeki gibi, "ngiliz sicimiyle balam." Bamszlmz koruturken(!) bamllatrldk. smet Paa'nn gvendii "sorumluluk"*[*] bu mu olmalyd!.. Gvenilemeyeceini anladnda da i iten gemiti. Bugnlere ABD emsiyesi altnda geldik. Yazdan bir blm daha okuyalm. Bakn ABD'siyle, NATO'suyla, Bat bir savata bize yardma gelecek mi? "Trkiye Merkezi Blge'den gelecek sembolik destei hesaba katabilir. Avrupa'daki tm tahsis edilmi Kara ve Hava Kuvvetleri esas itibariyle ilk hattaki Sovyet zrhl kuvvetlerini
131. sayfaya baknz. smet Paa, Johnsonun mektubu zerine, "ABD'nin sorumluluuna gveniyordum, aldanmm demek ki" demiti.
* 2

ve hava kuvvetlerini durdurabilecek durumda deildir. Amerika bile, ancak snrl bir hava destei salayabilir. NATO'nun gney kanadna gnderilecek Amerikan Deniz Piyadeleri ve dier birlikler ne Sovyetler'in Trkiye'ye saldrmas muhtemel kuvvetlerine kar hazrlkldrlar ne de Sovyet zrhl kuvvetlerine kar tehiz edilmilerdir. Bununla birlikte iki nesil boyunca Amerikan ve NATO askeri danmanlarnn belirttikleri gibi, bu tehdit Trkiye'nin altndan kalkamayaca bir kuvvet bnyesini beslemeye almasn hakl klmaz. Bunun neticesinde Trkiye daha gl deil, daha zayf olmutur." Bu satrlar okuyunca dost ac syler de diyemeyiz. Neden yeterli yardm etmiyorsun da diyemeyiz. Ama kendimize diyeceklerimiz vardr. Grlyor ki, yardmla geldiimiz nokta budur! Biz yeni bir ulusal savunma, yeni bir ulusal strateji saptamalyz. Bylece bu yardm aybndan kurtulmann admn atabiliriz. Srdrelim okumay ve subaylarmz nasl grlyor bakalm: "Trkiye elindeki snrl usta subaylarn ve astsubaylarn ok byk kuvvet bnyesi iinde eritmek durumunda kalmtr. Trkiye'nin en iyi birlikleri bile genellikle yetenekli liderlikten ve en temel teknik ehliyetten mahrumdur. Tamir edilebilir tehizat ounlukla ya paslanmaya ya da tahrip olmaya terk edilir. Trkiye'nin lojistik ve destek kuvvetlerinin birou en temel askeri ilevleri bile yapabilecek durumda deildir. Trkiye'nin piyadesi ve kk birlik eitimi son derece iyiyse de, topyekun eitimi yok seviyesinde zayftr." Ya askeri tehizatmz, ABD yardmna dayal ara ve gerelerimiz, paramzla aldklarmz naslm? Hani bizi yardmla destekliyordu ya... Bakalm neler yaplm? "Trkiye hibir zaman askeri tehizatn kaynaklaryla dengeli hale getirememitir. Trkiye, kuvvet yapsn ayakta tutacak sayda tehizata sahip deildir. Sonra Trkiye'nin askeri tehizatnn ou sava performans hakknda phe yaratacak kadar eskidir. Bunlar o kadar eitlidir ki, yedek para ve lojistik ynnden byk sorunlar yaratrlar. yle ki, n hatta bulunan Trk tehizat bile genellikle ksmen son ekonomik krizden nce kullanlmaz haldeydi." Bir an iin dnelim. Trkiye gerekten Sovyet tehdidi altnda idiyse ve Sovyetler gerekten Ortadou'daki ABD etkinliini tehdit ediyor ve Trkiye NATO iin bir kalkan grevi yapyorsa, Silahl Kuvvetleri'nin bu zayf durumu ile bu grev yaplabilir mi? Elbet, bu sorunun yant olumsuzdur. O halde, ABD'nin bizi kresel karlarnn en nemli halkalarndan biri ve kilit noktas olan Ortadou bekiliine layk grdn sylemek yanl olmaz. nk nitelii, Pentagon'da mstear olan kiice 1980'de, Perle ve Burt'un dilinden 1983'lerde belirtilen ordu, malzeme ve parasal ynden Sovyetler'le ba edemez. Ama Araplarla ba edebilir... Krfez'deki karlarn koruyabilir. u halde, ABD bizi, dalan CENTO'nun silahl gc yerine oturtmu olmuyor mu? Evet bir ah ran' gibi kullanamad. Nedeni, Cumhuriyetin temelindeki Ulusal Kurtulu Felsefesi... O'nu ykamad bir trl. Ama, bizi bekiliine layk grdn de saklamyor! Yeter ki, politikann dilini bilelim. Politikacnn gerek amacn, st rtl bir biemle anlatt konusunda, Chicago niversitesi Uluslararas likiler Krssnde profesr olan Hans J. Morgenthau'ya kulak verelim.
" politikada olduu gibi, d politikada da en karakteristik zellik, d politikalarn Da vurulan ve ifade edilen mahiyetleri ile -g iin giri ilmi bir mcadele olan- gerek mahiyetlerinin farkl oluudur... Yani izlenen D politikann siyasal hedefi, ideolojik farkllamalar ve rasyonalizasyonlarla rtlmeye ve gzlerden saklanmaya allr."

te Perle ve Burt'n szlerini bu lye vurduk!.. Bylece, Trkiye'ye Amerika'nn

bakn bir yetkilinin dilinden bir kez daha saptamaya altk.3[3] Yukardaki szleri, hibir ey eklemeden, sorumlularn sorumsuzluuna brakyoruz. nk, bu gerekler ok yazld. Bunlar yazanlar, gemite mahkemelerden kurtulamad. u yukarda okuduklarmzn onda birini yazan kii TCY'nin 133'nc maddesine gre sorgulanr ve hkm giyer. Ama ABD'li mstear yazabilir ve o mstearn yazdklar yaymlanr, su olmaz. T.C.Y.'nin 133'nc maddesine gre:
"Devletin emniyeti veya dahili ve harici veya beynelmilel siyasi menfaatleri icabndan olarak gizli kalmas lazm gelen malumat... istihsal eden... on be seneden aa olmamak zere ar hapse" hkm giyer.

Ve elcevap ABD'li mstearn yazdklar bunlara degindir. Ama, yasann bu hkmn, bu yaptrm ona uygulayamayz. imdi, Mays 1978 tarihinde Tartma Dergisinde yaynlanan "Yardm ve Ulusal Savunmamz"a degin yazmz okuyalm.

ULUSAL SAVUNMA KAVRAMI YA DA SAVUN MA DARBO AZINDAK TRK YE* [ * ]


"Yeni Ecevit Hkmeti, lkemizin iine itildii kaostan kurtulmas iin bir dizi nlemler uygulamaya balad. Kanmzca bunlar iinde en nemlisi; D politikada grlmektedir... Finans Kapital'in uzants ekonomik yapnn doal sonucu olarak, Trkiye'nin i siyasasnn da, emperyalizmin denetiminde olduunu gren hkmet, d siyasay Kemalist bir yntemle, gereki bir yaklamla ele ald. Bu arada d gvenliimizin en nemli blm olan D gvenlik ve savunma konusuna da ayn yaklamla eildi. "Babakan Ecevit, Ulusal Gvenlik konusuna eilme yntemini yle aklyor: "Bir lkenin savunma gc, yalnz sahip olduu asken ara ve gerelerle, hatta ordusunun byklk ve etkinlii ile llemez. Bir lkenin ekonomisi de savunma ve gvenlii asndan ok byk nem tar." "1975 ubat'ndan bu yana uygulanan ABD ambargosunun sonular ve Silahl Kuvvetlerimizin sava gc zerinde yaplan tartmalar, NATO Bakomutan Aleksandr Haig'in ikide bir, "Ambargo Trk Silahl Kuvvetlerinin sava gcn yar yarya azaltt" demeleri anmsanrsa, Babakan Ecevit'in dile getirdii gerek, daha ok nem kazanr. Haig'in szleri konuya yzeysel bakanlarn, "Ak olsun adama, ABD generali ama, bakandan da, senatodan da daha gereki ve Trk dostu, gerekleri sylemekten ekinmiyor" dedirtebilir. Ancak gerek, bir baka deyimle, bu szlerin ardnda yatan gerek bakadr. nk hem NATO bakomutan, hem de ABD'nin generali olan bu kii bu szler yerine, silahl kuvvetlerimizin ara-gere ve silah desteini salamay neden dnmez de, dnya kamuoyu nnde, sava gcmzn azaldn yineler durur. NATO Bakomutan olarak, NATO'nun Gney Dou kanadndaki bu aksamay ABD senatosunu etkileyecek biimde somut neriler ve davranlar ortaya koyacakken, neden ayn szleri yineler durur!.. "Elbet bylesine etkili bir tavr taknma yerine, sk sk sava gcmzn azaldn sylemenin bir baka nedeni olmaldr!.. "Haig'in seslendii kitle, birincil derecede Trk Silahl Kuvvetleri'nin sorumlular m acaba? Yoksa Trk kamuoyu mu, dnya kamuoyu mu? Acaba bu szlerin ardnda yatan gerek, asl sylemek istedikleri de unlar m? "Trk Generalleri, Trk halk gryorsunuz ki, ABD yardm etmezse, Silahl Kuvvetlerinizin ikmali aksyor. Bu nedenle Kbrs, Trk-Yunan
3 *

Bu sylei yaptn Ekler blmndedir. Ek 6. Mays 1978 tarihli Tartma Dergisinde yaymlanan yazmz.

ilikileri ve Ortadou siyasasn bizim nerilerimiz dorultusunda dzenleyin, daha fazla direnmek, stn Sovyet sava gc karsnda sizi zor durumda brakr." Haig bunlar m sylemek istiyor? Bizi bu dnceye gtren nesnel koullar da var. Gerekten, NATO Genel Karargah'nn davetlisi olarak geen sonbaharda, Trk-Sovyet snrnda incelemeler yapan NATO lkeleri gazetecileri (Trkiye NATO lkesi olduu halde, bu geziye Trk basn arlmamtr): "stn Sovyet sava gc karsnda Trk Silahl Kuvvetleri tutunamaz. Ambargo Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcn azaltm" diye yazdlar. Anlalan Haig, sk sk syledii szlerinin istenilen etkiyi salamadn grm ve basnn desteini istemi idi. "Hemen belirtelim ki, Silahl Kuvvetlerimizin sava gc azalmsa, bu sonu sadece ambargoya balanamaz. Trkiye 30 yl nce (12 Temmuz 1947 anlamas ile) Sovyet tehdidine kar ulusal varln ve gvenliini korumak iin Truman Doktrini kapsamna girmi ve ABD otuz yl sreyle bizi hep Sovyet tehdidine kar koruduu sav ile lkemizde sler kurmu, ikili ilikilerini giderek younlatrmtr. Trkiye halkna, ABD yardmnn nemi, yardm almazsak halimizin harap olaca anlatlmtr yllardr. Bu koullar altnda srdrlen 30 yllk lojistik sava destei, gerekten kuzey komumuza kar savunmamz salama amacna uygun olsayd, son birka yln ambargo eylemi, sava gcmz, Haig'in ve NATO'yu gazetecilerin syledii biimde etkilemezdi. Otuz yllk destein bir iki ylda kecei dnlebilir mi? u halde, savunma destei yerine unutulmu olduumuz anlalyor. Ama, bizim savunmamz deilmi. Bu gerek, ge de olsa anlalmtr. "1978'e bu koullarla ve yeni bir siyasal kadro ile girdik. ABD, 1950'lerden beri sregelen teslimiyet politikas yanllarn, Haig ve baka elerle etkiliyordu. Ama Trkiye'de 1978'le birlikte ynetimi devralan siyasal kadro ve bu kadronun lideri "karar ve irade adam"nn gereki ve onurlu bir siyasa uygulayaca anlalyor. Ve Ecevit Babakan olur olmaz, Trkiye halknn onurunu dillendirerek, "ABD'ye Kbrs konusuna karmamasn tavsiye ederim" dedi ve yeni bir siyasal tavr gsterdi. Bu gven ve onur dolu szlerin deerini anlayabilmek iin, ABD'nin askeri ve ekonomik yardm ile ulusal savunmasn ve ulusal gvenliini ve bu arada ekonomik gelimesini salama abasnda olan lkelere ve zellikle bize, yllardan beri hangi gzle baktn ve Uygulad emperyalist siyasann ana izgilerini yanstan belgelere gz atmada yarar grerek bu incelemeyi hazrladk. "Hemen syleyelim ki, bu incelemede ana eksen olan, Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektup olacaktr. Mektuba gre, "Trkiye oltaya yakalanm balktr ve yeme gereksinmesi yoktur." "Ecevit'in szleri ve eylemleri, yeni siyasal kadronun kararlar, Trkiye'nin oltadan kurtulma aamasna balang olacak m? Koullar emperyalizmin denetiminden kurtarlabilirse!.. Evet. Trkiye Kurban "Dou Trkiye'nin NATO tarafndan ne derecede savunulaca mehuldr. Bu blgenin iskna elverili olmamas ve nispeten az bir ekonomik deer tamas nazar dikkate alnarak, NATO, madenlerin bulunduu ksm hari, Trk topraklarnn 1/3'nn gzden karlmasna karar verecek, ancak ondan sonra, Bat'nn menfaatlerinin sz konusu olduu lkeyi, ciddi ekilde savunmaya giriecektir. Bu durum muhtelif hava slerinin bulunduu yerlerden de aka anlalmaktadr. Dou Trkiye'deki askeri altyaplar, bu konuda pek az bir ey ifade etmektedir. Geriye, nemli cephane depolar ve uaklarn bulunmad, zerinden zor geilen yollarn ve sadece bakmsz birka klann bulunduu bir blge kalmaktadr."1[4] "Bu satrlar, Hollandal bir gazetecinin Kasm 1977'de, NATO lkeleri gazetecileri ile birlikte, Trk-Sovyet snrndaki gzlemleri sonucu sylediklerinden aktarlmtr. Konu, Trk Silahl Kuvvetleri ile ilgili olaylar, geree yakn ller iinde verdiini savlayan bir dergide ele alnm ve Hollandal gazetecinin szleri u balk altnda sunulmutur:
4

Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.

"Trkiye muhtemel bir Sovyet saldrs karsnda, NATO tarafndan nasl savunulacak?" Bu soruya cevap arayan, NATO'nun eitli kararghlarnda yetkililerle konuan ve Trk-Sovyet hudut blgesini gezen, bir Hollandal gazeteci kendi kendine yle sordu: "Yoksa NATO, Dou'nun te birini genel sava stratejisi iinde kurban m edecektir?" Hollandal gazetecinin grlerini aktaran derginin konu ile ilgili bal buradan alnm olmal... "Trkiye Kurban!" Hollandal gazetecinin szlerini, dergi biraz daha ayor ve bir gerei aklyor: "Trkiye Kurban". Ancak derginin eksik brakt bir noktay, biz, tm plakl ile vurgulayalm. Trkiye, kapitalizme-emperyalizme kurban edilmek isteniyor. Ankara ya da NATO in nemli Olan... "Hollandal gazeteciden aktarlan gerekleri, Trk-Sovyet snrnda gzlem yapan baka gazeteciler de sylediler, yazdlar. Yazlanlar, basnmzn bir kanadnca kamuoyuna aktarld. Bu gezinin ve Trkiye'nin savunmasyla ilgili ayrntlarn, bylesine dnya kamuoyunda tartlmasnn nedenlerine ilikin grlerimizi ilerde aklayacaz. Ancak u kadarn syleyelim ki, NATO lkeleri gazetecilerinin gezisi ve syleneler, Silahl Kuvvetlerin sivil ynetime, ambargonun kaldrlmas konusunda etkisini salamaya ynelik olabilir. Evet, NATO'lu gazetecilerin bizi byle bir yoruma gtren sorularn yineleyelim: "Trk ordusu bir Sovyet taarruzunu karlayabilir mi?" Ve hemen soralm. Gazeteciler, Trkiyemiz asndan olumlu yant vermedikleri bu soruyu madem sordular ve NATO Bakomutan Aleksandr Haig neden ikide bir, madem "Ambargo Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcn yzde elli azaltt" der!.. "Gazetecilere gre, Dou'daki Trk Komutan "Ruslar buraya ayak atamazlar" der!.. Ama, Hollandal gazetecinin kukularn giderememitir bu szler. Hangisi dorudur? Yaznn son paragraf konuya bir aklk getirmekte ama hem bu yaz hem de bu aklk, ac, ok ac gerekleri de vurgulamaktadr. "Gazeteci, konuyu NATO lkeleri savunma uzmanlarna sormu ve kendince merakn gidermiti: "NATO lkelerinin savunma uzmanlar, bir yandan dounun te birini kurban eden, dier yandan doudaki Trk Komutanna buralara Ruslar'n ayak atamayacaklarn syleten forml akladlar. Bu, 'Kzlordu'nun Trkiye'ye girecei ok mahdut igal yollarna yneltilmi, yeterince atom silahnn hazr bekledii anlamna gelmekteydi.' Hollandal gazeteci, 'Mahalli halk, gmenler ve Ankara iin pek az nem tayan fakir iftileri dnen yoktur"2[5] dedi. "Kzlordu'nun girebilecei igal yollarn bekleyen atom silahlar!.. Trk Komutanlarnn gvencesi bunlar olmal demeye getiriyor gazeteci. Ama, peinden hemen ekliyor: "Mahalli halk, gmenler ve Ankara iin pek az nem tayan fakir iftileri dnen yok!.." "Bu, bizim Dmzda ama insan yrei tayan bir batl aydnn vurgusu. Ac ve kat gerei, bir rpda syleyiveren Batl aydnn vurgusu!.. Bir Gezi ve Gerekler "Trkiye'nin savunmas yllardr tartlr. zellikle son iki yldan bu yana, ABD ambargosu balayal, zaman zaman NATO iinde de, "Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gc azalyor temasyla tartlr durur. 1977 Kasm'nda NATO lkeleri gazetecileri, Trk-Sovyet snrnda bir inceleme gezisine arldlar. Gezi, bat basnnda geni yanklar yaratan baz konularn tartlmasna neden oldu. Bylece baz gerekler, yllardr halkmzdan gizlenen konular, tama yakn boyutlaryla ilk kez gndeme getirildi. - Trk-Sovyet snrndaki gerekler,
5

Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.

- Ambargo gerei ve sonular, - ABD'nin bizimle ilgilenmesinin ardnda kendi kar, Ortadou'daki emperyalist istemlerinin bulunduu gerei, - Bir sava halinde topraklarmzn 1/3'n, NATO'nun gzden kard gerei, vurguland, tartld. Otuz yln gerei idi bunlar ama, bugne dein tm boyutlar ile tartlmamt!.. "Tm bu gerekler ve bunlarla ilgili bakalar, yetkililerce kamuoyundan gizlenmeye alld iin, yllardr artan bir younlukla tehlikeli boyutlara ulatlar. NATO'nun bizi, bizim halkmz ve topraklarmz deil, ABD emperyalizminin karlarn savunduu sylenir yllardan beri!.. ABD'nin; okuluslu irketlerin karlar dorultusunda, Ortadou politikasndaki etkinliini salamak iin Trkiye'de sler kurduu sylenir, yazlr. Gerektiinde, bize dosta deil, dmanca davranaca anlatlmaya allr. "AMBARGO" bu davrann somut rnei olarak gsterilir. Yllardr yurtsever aydnlar, dili sz, eli kalem tutanlar syler, yazarlar bu gerekleri. Sylerler, yazarlar ama, yetkililerden dinleyen olmaz. Kafalar, beyinler; bunlar syleyenlerin "Moskof Ua" olduu yolunda koullandrlmtr. Ama bakn, bugn ayn szleri, NATO'nun savunma uzmanlar sylyor, Bat'nn gazetecileri yazyor. Ve artk bu szler ilgi gryor, tartlabiliyor lkemizde! Dinlenecek ve deerlendirilecek szlerin dardan gelmesi mi asldr diyelim bilemiyoruz? Yabanclar sylerse, yazarsa gerekler daha m etkili oluyor? "Ve NATO'lu gazetecilere teekkr edelim. Onlar hangi amala getirilmi ve konuturulmu olsalar da teekkr edelim. Temeldeki eli ki "NATO'lu gazeteciler syleyinceye kadar, ambargo, NATO'nun bizi ne kadar savunaca ve benzeri konulara bylesine ilgi gsterilmezdi. Bu nedenle de, yllardr bir gerek, Trkiye-ABD ilikilerinin temelinde yatan gerek ve temel eliki, Trkiye ile ABD arasnda ortak bir kar olamayaca gerei grlmedi. Ortak kar bir yana, Trkiyemizin giderek ABD'ye daha ok bamllat ve o oranda da smrnn younlat grlemedi!.. Bugn grlebildi mi ya da grlm olsa bile, bu elikinin giderilmesi iin nlem alnmas dnlyor mu bilemiyoruz... "Bir temel grmz hemen belirleyelim: inde bulunduumuz bunalmn karmakark olmu ekonomik, sosyal ve doal olarak politik sorunlarmzn, gereki ve ulusal onura dayal zm, ancak bu elikinin giderilmesine baldr. nk ABD'ye gre, "Trkiye Oltadaki Balktr".3[6] u halde, kaderimizi oltay elinde tutan izecektir. "Bu nedenle, oltadaki balk olmaktan kurtulamadka, en azndan kurtulmaya karar vermedike, oltay elinde tutann izdii kaderimize kar kmamz bounadr. "NATO lkeleri gazetecilerinin tartt gerekleri bizim de tartmamz ve NATO'lu ve NATO D yardmlar ve ABD ile iinde bulunduumuz durumu deerlendirerek bir k yolu bulmamz gerekecektir. NATO'lu gazetecilerin tartt konuyu, eer bu kez de zme ulaacak boyutlaryla tartmazsak ve buradan "Trkiye'nin genel siyasas ve buna gre savunmas nasl olmaldr?" sorusuna gereki bir yant bulamazsak, geleceimizin karanlklara gmleceini bilmeliyiz. Bugn bir gerek tm plakl ile ortaya kmtr. NATO, Trkiye'yi ancak kendi savunma ve sava stratejisi iinde, Hollandal gazetecinin deyimiyle "Bat'nn karlar sz konusu olduu lde" savunur. Bu stratejinin ana izgilerini, Bat'nn, daha dorusu ABD emperyalizminin karlar izmektedir. Bu savunma stratejisine gre Trkiye'nin te biri kuzeyden gelecek saldrya kurban edilecektir. Neden mi? Emperyalizmin karlar iin. Buna karn ABD, Trkiye'ye yardm da kesmitir. Onunla da kalmam, uygulad ambargo ile, lojistik ynden ABD-NATO standartlarna gre donatlm ordunun ara ve gerelerinin ikmalini de aksatmtr. in garibi, NATO'nun ABD'den atanm Bakomutan, durmakszn sava gcmzn azaldn sylemektedir.
6

Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektup Ek 5'te

"ABD, bir yandan Trkiye'ye ambargo uygulayarak, Silahl Kuvvetlerimizi zor durumda brakrken, te yandan komumuz Yunanistan' silahla donatyor, ara, gerele besliyor. Bizi, arlk Rusyas ile olan kt ilikilere karn, 1945 sonras birka yl Dta tutulursa, Kurtulu Sava'nn balangcndan bu yana, ilikimizin nemli saylacak derecede bozulmad, kuzey komumuz Sovyetler Birlii'ne kar, szm ona savunma hazrl ile oyalarken, Yunanistan' bize kar kkrtmakta ya da en azndan desteklemektedir. te yandan, tehlikenin hep kuzeyden gelecei tehdidi ile de, 17 yldr giderek artan bir younlukla bozulan Trk-Yunan ilikileri zellikle nemsenmemeye allmaktadr. lgin olan, Trkiye, NATO Anlamasna olan ball ve ABD'yle olan ilikilerini tartmaktan da ekinmektedir. "Trkiye hangi nedenle bylesine bir zveri iindedir? NATO idealine, emperyalizme hizmeti neden stlenmitir? "Acaba bu zveri NATO idealine (emperyalizme) hizmet yeterli bir gvence veriyor mu? Ayn dergi, bu soruya da yeterli aklk getiren, bir inceleme yapm. Bu incelemede deniyor ki; "NATO'nun Avrupa'daki taktik nkleer bombalar tartma konusu. Bunlarn says binleri buluyor. Bazlar klasik bombalardan, stratejik nkleer bombalardan daha da byk." "Bir zamanlar bu konudaki Amerikan stnl oktan yok oldu. Sovyetler, Avrupa'daki Amerikan nkleer gcn hedefleyen taktik nkleer silahlar yerletirdiler. Bylece hasl olan denge bir sava vukuunda Avrupa'da baskn tarznda saldr gereini ortaya kard. Bu da hzl bir trmanmaya yol aacakt." "Tm mttefikleri, bu arada Trkiye'yi huzursuz klan en nemli nokta bu taktik nkleer silahlarn hangi hallerde ve nasl kullanlaca hakknda ak seik bir kurala sahip olunmamas. Sadece, hangi hedeflere kar kullanlabilecekleri hakknda biraz fikir var." "Gerekirse bu bombalar geni tank ve piyade topluluklarna kar da kullanlabilecek. Ama bunlar, Trkiye'nin doudaki savunmasnda kullanlabilecek mi? Daha dorusu, Trkiye, kullanlmas Amerikan askeri ve siyasi makamlarnn kararlarna bal bir silaha ne derecede gvenebilecek?.."4[7] "zellikle son yllarn deneyleri ambargo, Kbrs Sorunu gibi konularda taknlan tavr, Trkiye Halk'nn ne ABD, ne de NATO tarafndan savunulmayacan ve kullanma karar bizde olmayan nkleer silahlara gvenilmeyeceini gstermitir. stelik bu silahlarn Trkiye'de bulunuu, lkemizin bir atom savanda ilk hedef saylmas gereine alyor. "Ve NATO'lu gazeteciler, Trkiyemizin olas bir Sovyet saldrsna kar savunulamayacan sylyorlar!.. Hem de otuz yllk ABD yardmna karn. Bu durum bizim bir sorunu, "Trkiyemizin Savunmas" bir baka deyimle "Ulusal Savunma-Ulusal Gvenlik" sorununu sre geirmeden, gerekleri tm plakl ile ele alarak, zme balamamz gerektiini ortaya koyuyor. Emperyalizm ve Ulusal Savunma Ulusal Gvenlik "Olas bir Sovyet saldrsna kar; savunmamzn glenmesi iin TRUMAN DOKTRN kapsamna girdiimiz yln zerinden tam otuz yl gemi. Otuz yl sonra, hl, Trkiyemizin "kuzey komusuna" kar nasl savunulacam tartyoruz. Bunca yardma (!), bunca savunma desteine karn!.. Bu durum, bylesine nemli bu konuda (Trk savunmaulusal gvenlik kavramnn saptanmasnda) ulusal karlar yerine, emperyalist nerilere gre batnn karlarnn nde tutulmasndan kaynaklanmaktadr. "Gerekte, Trkiyemizin savunmas ya da gerek deyimi ile "Ulusal Savunma-Ulusal Gvenlik" denilince akla ne gelir? Bu sorunun yant "Trkiye'nin dnyadaki yeri nedir, nerededir, ada ve gereki siyasas ne olmaldr?" sorular yantlanarak bulunabilir. "nk evremizdeki lkeler ve dnya siyasasna egemen lkelerle ilikilerimizin
7

Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.

boyutlar belirlenmeden, sper gler ve lkeler arasndaki ilikilerin kar dengesi iinde nasl boyutland bilinmeden, dnyadaki yerimiz ve buna gre ulusal siyasamz saptanmadan, "ulusal gvenlik ve ulusal savunma" kavram gelitirilemez. Ancak bundan sonra, lkemizi kime kar ve niin savunacamz belirleyebiliriz. u halde, lkeler ve sistemler arasndaki denge, kar dengesi komularmzla ilikiler belirlendikten ve buna gre dnyadaki yerimiz saptandktan sonra, tehlikenin ne olduu, nereden geldii ve gelecei belirlenebilir. Ulusal gvenlik ve ulusal savunma kavram ondan sonra saptanabilir. Son otuz ylda siyasamzn ve savunmamzn byle bir temele oturtulduu sylenebilir mi? NATO iinde oluumuz savunmamzn, gvenliimizin ulusal karlara gre deil, NATO'nun daha dorusu ABD'nin karlarna gre saptanmas sonucunda alyor!.. Ve ABD'nin ideolojik dman bizim iin de dman saydyor. Bu nedenle bize, tehlikenin ve saldrnn hep kuzeyden gelecei sylenir yllardr. Trkiyemize kuzey komusundan da tehlike gelebilir ama, tehlikenin sadece orda olduu varsaym yanltr. Son yllarda giderek artan bir dmanlk kampanyas ile halkn bize kar dmanca duygularla besleyen bat komumuz Yunanistan'n emperyalizmin denetiminde, bir kez daha saldrya kalkmayacan neden dnmeyelim? Hele giderek artan bir silahlanma abas, NATO Askeri Kanad'ndan ekilmesine karn, artrlarak srdrlen ABD yardm ile, Trkiyemiz aleyhine bozulmak istenen, sava gc dengesini de gre gre... "Ve neden sormayalm!.. ABD diplomatlarm istenmeyen adam sayan, patronu olduu NATO'nun askeri kanadndan ekilen Yunanistan'a, ABD deil ambargo uygulamak, yardm artrrken, bir dediini iki etmeyen Trkiye'ye kar ambargoyu, Silahl Kuvvetlerimizin sava gcn drmek iin uygulam olmaz m? "Hemen son otuz yl, Trkiye halkna saldrnn sadece bir yerden -kuzeydengelecei sylendi ve askerimiz hep bu, kuzey saldrs iin hazrland. Ama gryoruz ki, otuz yl sonra baladmz noktadayz. Hem de Amerikan emperyalizmine verdiimiz bunca dne karn, savunmamz askdadr. Bir baka gerek daha var. Son otuz yln, on be ylnda, Trkiye ayn balama -NATO-iinde, ayn dmana kar savamaya hazrlanan, bal komusu Yunanistan'la giderek eitlenen ve artan bir anlamazlk dzeyine girmitir. 1964, 1967 ve 1974'lerde tam kez de souk tavafn, scaa dnmesi bir an sorunu haline gelmitir. Teoride, ayn tehdit odana kar savamaya hazrlananlar, bir trl zme balanmayan anlamazlklar iindedirler... Ve iin garibi, bu anlamazlklarn ardndaki el, emperyalizmin kanl elleri grlmyor. Tpk 57 yl nceki gibi!.. Yunanistan 1919'larda, emperyalizmin o gnlerdeki aababalarnn kkrtmasyla Trkiye'ye, Osmanl mparatorluunun son yllarn frsat bilerek saldrmt. Mustafa Kemal'in nderliinde, Yunan askerleri ile birlikte, emperyalist emeller de denize dklmt. Sevr'de dikte ettirilenler Lozan'da bylece yrtlmt. Ne yazk ki, bugn Amerikan emperyalizmi, yine TrkYunan ilikilerini bozarak smrmekte ve bunlar emperyalizmin Ortadou politikasnda bir e olarak kullanmakladr. 1920'lerde, Anadolu topraklarndaki Yunan ktalarn kendi kar iin oynatan eller, bugn Kbrs'taki Yunan ve Rum karlarn koruma perdesi ardnda, Ortadou siyasasn kurmaktadrlar. Ve bu nedenle blgede gl bir Trkiye istemezler. Bu nedenle, savunmamz ulusal karlara gre deil, kendi karlarna gre biimlerler. Bu nedenle ekonomimiz bata olmak zere i ve d siyasamz denetlerler, ekonomik ynden kalknmamz istemezler. Sonu "Demokratik Sol", programnda izdii ilkelere uygun, gereki ve tam bamszlk ilkesine dayal yeni bir ulusal gvenlik ve savunma kavram oluturma abasnda. "Bu amala bir komisyon kuruldu. Ama yllardr teslimiyeti politika ile koullandrlm kafalar, "Ulusal Savunma" denilince akna dndler. Ulusal Savunma olmaz o kafalara gre. Milliyetilii ABD'nin gdmnde bir ulus olmakta gren kalemler, "Ulusal Gvenlik"'ve "Ulusal Savunma", kavramna saldryorlar. Onunla da kalnmyor. Mart 1978 gnl bir gazetede Genelkurmay Eski Bakanlarndan Semih Sancar'n "Ulusal Savunma Yoktur, Ulusal saldr vardr" szleri ile, ulusal savunma konusunda yeni hkmetin, gr, karar ve

programna kar garip ve ad grler ile, konuya glge drlmeye alld. Bu szler neden sylendi? Acaba Trkiye'nin oltadaki balk olmaktan kurtulmas istenmiyor muydu? "Ambargo, Kbrs sorunu, ABD yardm, Ortadou sorunlar, yeni hkmetle birlikte ABD yetkililerinin Trkiye-ABD arasnda kurduu trafik kprs ve en son Rockefeller'in ziyareti, olaylar izlerken ister istemez bir "acabalar" zinciri yaratyor. "O Amerika Birleik Devletleri ki, kapitalizmin genel kar olmayan hibir konuya eilmez ve o kara aykr gelimelere de sempati beslemez!.. "O Rockefeller ki, Eisenhower'a yazd mektupta "Standart Oil iin iyi olan ABD iin de iyidir" diyor ve az gelimi lkelere yaplan yardmda zel amacm; o lkeler"... ekonomisinin kilit noktalarn ele geirmek" olduunu vurguluyor.5[8] "Rockefellerin, yirmi iki yl nce zamann ABD Bakanna nerdii D siyasa ilkeleri adm adm uygulanmtr gnmze dein. Dnyann geri braktrlm yrelerindeki halklar, emperyalizmin szde kalknmaya yardmc "AID", "Ekonomik birlii", "Kalknma in Birleme" vb. programlaryla daha ok smrmlerdir. Smr arkn grerek halkn uyaran, ii snfna k tutan aydnlar, halk ncleri, isyanc saylarak yok edilmilerdir ve sosyal uyann ekonomiyi at (Tama 12 Mart ncesi, sosyal gelime, ekonomik gelimeyi geti, tedbir alnmal demiti) yerlerde de, 12 Mart'larla, kurulu dzeni srdrmeyi denemilerdir. "Trkiyemizi "Oltaya yakalanm balk" diye niteleyip, ABD gdmndeki az gelimi lkelere rnek gsteren Rockefeller neden geldi, ulusal gvenliimizi ve ulusal savunmamz yeniden ve bamszlk ilkesine uygun bir tutumla ele aldmz bu gnlerde, pepee lkemizde konaklayan teki ABD yetkili ve yetkisizleri arasnda bilemiyoruz?*[9] Ama, hep Eisenhower'a yazd mektuptaki u szler taklyor aklmza."... Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm rnein Trkiye'ye, baz hallerde dnlenin tam tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp mevcut askeri paktlar zayflatabilir..." "Ama grlen o ki, Trkiye 1960'lardan bu yana geri dnlmesi g sarp yollardan geerek gelmitir. Dzen deiiklii programyla sosyal muhalefetin en gl ve salkl rgt olan demokratik sol, lkemizin emperyalizmin, "Savunma Yardmlar", "Ortak Savunma Kavramlar" vb. oyalayc programlaryla iine itildii savunma darboazndan karlmas ve alar boyu bamsz yaam halkmzn onuruna ve ada gereksinmelere uygun bir Ulusal Gvenlik ve Ulusal Savunma potasna oturtulmasn salamada kararldr. "Otuz yl nce girdiimiz siyasal yanlgdan, otuz yl sonra ulusal gerekilikle klabileceine inanyoruz. Trkiyemizin ulusal gvenlie att admlar gvenle ve saygyla selamlayalm." Mays 1978

KADER N A I MI? EMPERYAL ZM N TUZA I MI?


Otuz yl sonra, otuz yllk yanlgdan kurtulabilecek miydik? Dorusu o satrlar yazarken, Trkiye'nin tuzaklardan kurtulmasn istiyorduk elbet, ama umudumuz yoktu. Toplum, iine itildii kmazn ayrdnda deildi. Emperyalizmin dayatt sisteme kar kmak, bamsz ve balantsz ulusal bir politika izlenmesini istemek, komnizme ar olarak niteleniyor ve ar cezalarla sulama nedeni oluyordu. Yardmla girdiimiz bor tuza, ekonomimizi tutsak etmiti. Baml ekonomi, baml i ve D politikaya alyordu... Ve bu arada, ulusal gvenliimizin korucusu olarak baktmz ordu, yalnz silah ara ve gere ynnden deil, stratejik savunma ynnden de
Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektup Ek 5'te. (*) 1978 ylnn Nisan aynda, ilerinde Rockefellerin da bulunduu heyetler gelmi, bir dizi incelemeler yapm lardr.
9 8

emperyalizme baml klnmt. Bu gerei gren ve kar kanlar "yasad gr benimsemi" sicili ile ordudan atlyordu. Ordu iin kimlerin gvenilir olduunu, karlkl Gvenlik Anlamas*[10] gereince ABD saptyor olmalyd. Bamszlk ilkesinden karlkl bamlla kayan bir politikann sonucuydu bulunduumuz nokta!.. Grlyor ki her yandan baml ve 70 cente muhta bir lkeydi, 1977 seimlerine giren Trkiye. 5 Haziran 1977 seimleri, 12 Mart ncesi ve sonras gelien ve halk kitlelerini, demokratik kitle rgtlerini de arkasna alan sosyal muhalefet iin, hkmet olma yolunu amt. Beklenen, CHP'nin tek bana hkmet kurmasayd. Seim ncesi, ABD diplomatlarnn halkn nabzn yokladklarna ilikin haberler toplumun ar tepkisiyle karlat. CHP'lilerin toplantlarna, siyasal ve ekonomik iktidarlarn desteindeki "faist saldrlar" nlenmiyordu. CHP Genel Bakam Ecevit'e, zmir ili Havaalan'nda gizi bugne dein zlemeyen -daha dorusu zlmeyen- bir suikast giriimi oldu. Ecevit'e suikast giriimine kalkan bir polis memuruydu ve kulland silahn ClA'nn elinde bulunanlardan olduu sylendi. ABD'nin CHP'nin seimlerden baarl kmamas iin alt kans topluma yerleti. 1971 ili seimlerinde de, ITT kanalyla Allende'nin baars nlenmeye allmt. abalar baar salayamad denilemez. CHP, 216 milletvekili ile birinci parti oldu, ama salt ounluu salayamad. 1978 balarna dein, nce bir CHP Hkmeti kuruldu. Bu hkmet gvenoyu alamad iin Demirel, kinci MC'yi kurdu. CHP'nin 1978 balarnda kurduu hkmet, ite bu birinci ve ikinci MC'nin kadrolarna yerletirdii militanlarla almaya balad... CHP Hkmeti, AP'den istifa ettirilmi bamszlardan(!) 11 bakan adaynn destei ile kuruldu. Bu oluumun sosyal demokratlara kurulmu bir byk tuzak olduu sonradan anlald. CHP Hkmeti, MF, Dnya Bankas ve Uluslararas Finans kapitalin teki tuzaklarnda rpnd durdu... Ama 1965'lerde balayan "Kendi gvenliimizi, kendimiz dnmeliyiz, ABD'ye gvenerek ulusal gvenlik salanamaz," gr, Babakan Ecevit, Milli Savunma Bakan Esat Ik'n szcl ile yaama geirilmek istendi. Ecevit, tuzaklar iinde rpnrken, bor para bulmak iin almad kap brakmad bir gn, svire'de ABD iin, "glge etmesin, baka bir ey istemem" deyiverdi. 12 Eyll'n kaldrm talaryd bunlar. ABD elbet affetmeyecekti. Yeni bir ulusal savunma konsepti, ABD'nin dmen suyundan kmak demekti ve elbet gnn koullar iinde olanakszd. Ama 1950'lerden bu yana ilk kez bir Milli Savunma Bakan, "Bir ulusun gvenlii anlamalara braklamaz," diyordu. Milli Birlik Komitesi yesi Cemal Madanolu'nun 1967lerde syledii "ulusal ordu" zlemi dile getiriliyordu. Ve elbet, 1964'lerde nn'nn, "yeni bir dnya kurulur..." szleri zerine, ClA'nn destei ile ulalan sonu, -zaten szde 11 bamsz milletvekili ile kurulan - hkmeti de bekliyordu... 12 Eyll'n kurtarc (!) Komutan Kenan Evren'in 1978'lerde bir darbe plan yaplmasn emrettii4[11] renildiinde, ABD'nin vakit kaybetmedii anlald. nk ABD, ulusal karlar gerei, etkisine ald lkelerde sosyal uyan istemez. Oysa toplum, 27 Maysn yaratt ortamda dncelerini aka tartmaya balamt. Ve halkmz, ABD'nin lkedeki varln da tartyordu srekli. Toplumda tartma geleneinin olmamas, ABD'nin btn tartmalar kendi karlar iin sakncal bulmas ve kontr-gerilla gerei, tartmalar atmaya dntrd. Bireysel tartmalar topluluklar arasnda atmalara giderek terre dnt. Terr, giderek toplumsal atmalara dnt, Sivas ve Malatya'da topluma yneldi ve Kahramanmara'ta bir kent'i 3-4 gnde altst etti. atma snni-alevi elikisine
10 11

(*) leride 109 ve izleyen sayfalara baknz. M. Ali Birand, 12 Eyll 004, s. 30.

oturtuldu. Daha sonra, orum'da snni-alevi yurttalar arasnda Mays 1980' de balayan huzursuzluk, giderek silahl atmayla sonuland! Polis bu olaylar nleyemedi. 1980'lere doru toplumda her birey can gvenliinden kukuluydu. MF, Ecevit Hkmeti'ne yz vermedi. 1979 Senato Ksmi Seimlerinde yenik den CHP, Hkmeti brakt. Demirel bir kez daha babakand. Ama, ABD ona da scak bakmyordu. Gemiteki U-2 casus ua, Haha ekimi. Bakan Ford ve Carter'la tartmalar, O'nun tam olarak dmen suyuna giremediini gsteriyordu. 24 Ocak kararlar uluslararas kapitalizmin yeni bir tuza olarak dayatld. yle ki, bu ekonomik sistem, ancak askersel disiplinle uygulanabilirdi... Her ey askerin, 1980 ylna girerken verdii muhtrann gndeme getirdii askerin, ie karmasnn yollarn ayordu. 12 Eyll'e hzla kouyorduk. 12 Eyll, 12 Mart ncesi ve sonras olaylar yeniden deerlendirilerek yazlmaldr. Trkiye'nin, Truman Doktrini'ne girdii tarihten bu yana gelien olaylar deerlendirilerek yazlmaldr. 12 Eyll'le hesaplamann yolu buradan geer. 12 Eyllle hesaplamak iin 12 Eyll, ncesi ve sonrasyla sorgulanmal, yarglanmaldr. Emperyalizmin tuzaklarndan kmann/kurtulmann n koulu budur nk. Bunun iin de, ABD'nin Trkiye'deki varln tartarak balanmaldr.

ABD, ORTADO U VE TRK YE


Ortadou ve Akdeniz, teden beri Bat Dnyas ve ABD iin jeostratejik nemde bir blgedir. Rockefeller Kardeler Fonu olarak bilinen ve ABD ekonomik politikasnn ilkelerini saptayan rgte hazrlanan 1952 tarihli bir raporda deniliyor ki: "Asya, Ortadou ve Afrika milliyetilii, Sovyet Bloku'nun tahrikleriyle ykc bir g haline gelecek olursa, Avrupa'nn petrol ve dier hammadde ikmal kaynaklar tehlikeye girebilir."5[12] u halde, blgeyi gvenlik altna almak iin blge lkeleriyle ilikiler kurmak ve yaamsal nemdeki kaynaklar bylece gvenceye almak gerekir. Bu nedenle, Ortadou, emperyalizmin ilgi odadr ve bu blgeyi kendi etki alan iinde tutmaldr. W.W. Rostow, Senato D Ekonomik likiler Alt Komitesi'nin Kasm 1956'daki toplantsnda der ki: "yleyse bir yanda Bat Avrupa'nn sanayilemi devletleri ve Japonya'y, te yandan Asya'nn, Ortadou'nun ve Afrika'nn az gelimi blgelerini makul bir ahenk ve birlik erevesi iinde kapsamna alacak bir hr dnya koalisyonu kurulmasnn balca ulusal karlarmz olduu aktr."6[13] Ve ABD'nin global politikas, etki alanndaki -nfuz blgesindeki- lkeleri ve evrelerini ite "makul bir ahenk" iinde tutarak dnya egemenliine adm atmaktr. kinci Dnya Sava'ndan nce, Ortadou petrol yataklar iletme hakknn yzde 10'dan az ABD firmalarna, yzde 72'si ngiltere'ye ait iken, 1960'larda ABD paynn yzde 59'lara kt Harry Magdoff un Emperyalizm a adl yaptnda belirtiliyor. ABD Dileri Bakanl Siyasi ler Mstear Eugene V. Rostow diyor ki: "... Sava sonras tarihi birok ynden Fransa'nn, Belika'nn, Hollanda'nn daha nce ellerinde tuttuklar gvenlik mozaiklerini Amerikallara terk etmeleri sreci olmutur."7[14] US News Dergisinin 22 Mart 1971 tarihli saysnda ABD Savunma Bakanl, Trkiye'nin nemini yle vurguluyor:
Harry Magdoff, Emperyalizm a, s. 71. Harry Magdoff. agy. s. 72. 14 Harry Magdoff. agy. s. 57.
13 12

"Trkiye ve Yunanistan'n Bat iin byk nemi, askeri potansiyellerinden ok, stratejik konumlarndan gelmektedir... Daha da nemlisi, ABD'nin Ortadou ve Hint Okyanusu'ndaki stratejik kartandr. Bu karlar, Trkiye ve Yunanistan', Amerika iin zellikle hayati klmaktadr."8[15]

ABD N TR K YE'N N NEM


George McGhee, ABD'nin Trkiye eski Bykelisi, Ortadou ve Trkiye uzman, ksaca deneyimli bir diplomat... McGhee'nin Ortadou ve Amerikan politikasn odaklatrd anlarnn bir blm Trke olarak yaynland. "ABD-TRKYE-NATO-ORTADOU" adl yapt, Truman Doktrini ve ABD-Trkiye ilikileri zerinde yetkili ve olaylarn iinde yaam, Trkiye-ABD ilikilerini belli bir strateji ile ynlendirmi bir diplomatn anlarna dayal olduu iin nemli. Bu almada nemli bir sorunun yantn da buluyoruz. McGhee'ye gre, "Trkiye deerli stratejik mevkii ve askeri gc"n kullanarak Ortadou'da nemli rol alm bir lkedir. Yapta yazd nszde, NATO Eski Genel Sekreteri Peter Carrington, "George McGhee" diyor "... kendisi dikkati eken bir ABD Bykelisiydi ve Trkiye'nin zgr dnya asndan tad jeopolitik ve politik nemi anlayacak ileri gre sahipti." Trkiye ile ilgili deerlendirmesinde; "Trkiye'nin ortak savunmamza katlmasnn Bat iin nemini kavryabilen (ya da emperyalizmin dnya politikasn yeterince bilmeyen/notumuz) devlet adamlarnn var olmasn" Bat iin ans sayan Carrington der ki: "Trkiye'nin Bat komularyla olduu gibi, dier Ortadou lkeleriyle de zel ilikileri ve balan vardr. Dman Trkiye ya da tarafsz bir Trkiye, savunma durumumuzu da gerekten byk zorluklara iter, stratejimizin inandrcln zayflatrd."9[16] Bu satrlar Trkiye'nin, Bat'nn ve zellikle ABD'nin karlar iin ne denli nemli bir lke olduunu anlatyor. Eisenhower 1953'te "Dnya'da Ortadou'dan daha ok stratejik nemi olan blge yoktur." derken, hi kukusuz blgenin ve elbet Trkiye'nin emperyalizm iin nemini vurguluyordu. Bu ilginin, blgenin zengin ve el srlmemi maden yataklar ve petrol rezervine dayand gizlendi. nceleri aka sylenmedi. ABD, Ortadou'ya ynelik ilgi nedeninin, komnizmin blgede yaylmasn nlemek, blgede istikrarn/statkonun korunmas olduunu sylyordu... nk blgedeki statko, kinci Dnya Sava sonras izilen yapay snrlara ve ad sistemlere dayalyd. srail devletinin, emperyalizmin u beyi olarak Filistin topraklan zerine kurulmas, Ortadou'ya ilikin politikann bir parasdr. Sosyal ve siyasal bakmdan Ortaa karanlnda yaayan Arap kabilelerini uratracak bir uygulamann yaratt bunalm, o gn, bugn artarak srmekledir. Ve Ortadou artk, petrol rezervi ve maden kaynaklaryla ABD Emperyalizminin emrindedir. Statnn bozulmas, bu kaynaklarn smrlmesini tehlikeye atar. Ve ABD, Ortadou'daki smry engelleyecek her eye kardr. Bunun ad da, istikrar korumaktr. Yani emperyalist smry korumak... Bunun iin de ABD, Ortadou'nun savunmasn zerine almak zorundadr. Neden? Bu sorunun yant, McGheenin anlarnda veriliyor. Daha dorusu kitap batan sona bu soruya yant olarak kaleme alnm nerdeyse!

"ORTADO U SAVUN MASINI N MANTI I"


McGhee anlarna byle balyor. "Ortadou Savunmas'nn Mant." Ve konuya, "Dnyann ilgisi son yularda Basra Krfezindeki sekiz yl sren ran-Irak Sava'nn da katksyla yine Ortadou'nun savunmas zerinde younlamay srdrmektedir," diye srdryor. u halde, Ortadou tarih iinde olduu gibi; bugnde emperyalizm iin ok nemli bir ilgi odadr. ABD'li stratejistlere gre, dnyann en nemli stratejik blgesi olan Ortadou'da, Trkiye, tarihinden gelen bir misyonla, ar Petro'dan bu yana, Ruslarn bu blgeye inmesine engel olan bir kalkandr. "te" diyor McGhee, "Trkiye'nin Ortadou gvenlii asndan nemi en bata 600.000 kiilik ordusuna, sonra da halknn demokrasiye birlik iinde adanmlna dayanmaktadr. Tabii, ayn zamanda lkenin corafi mevkiinden
15 16

Trkiye in Devrim Dergisi, 23 Mart 1971. George McGhee, ABD-TRKYE-NATO-ORTADOU, s. 9.

de kaynaklanmaktadr," dedikten sonra. "galci Sovyet birliklerinin karadan Ortadou'ya ve Basra Krfezi'ne inebilecei tek yol, Trkiye, ran ve Irak'n kuzeyindeki da geitleridir." sylemiyle Trkiye'nin nemini vurguluyor. Bu szler, Trkiye'ye yardmn gerek dayanan gsteriyor. Trkiye, emperyalizmin smr ana bir kalkandr. Bu nedenle de yardm edilmelidir. ABD'nin nde gelen stratejistlerinden Rutsel, Kaplan ve Goblenz'e gre de, "Trkiye, Ortadou'da ideal bir aratr. nk Trkiye bu blgede, Birleik Devletler stratejisinin gelimesine aktif olarak katlan ve Yakn Dou/Ortadou sahnesinde Amerika'nn yzn gldren tek devlettir." (William Rutsel, Mortan A, Kaplan ve C.G. Goblenz'in ortak yaptlar. "ABD D Siyaseti" adl kitaptan alnt.)11[17] Trkiye'ye Bat Savunmas'nda verilen rol ite budur. Bir ara,, bir kalkan!.. O nedenle de, Trkiye, son yllara dein, ekonomik ynden ilgi oda olmamtr. nk, bir Sovyet saldrs karsnda, kuvvetlerin Toroslar'a ekilmesi planlandndan 'Trkiye'ye yaplacak yatrm boa gidecektir. Dou ve Gneydou Anadolu'nun kaderine terk edilmiliinin ardnda, o blgenin, -emperyalizmin karlarna gre dzenlenmi gvenlik konsepti nedeniyle- igalciye terk edilmesi plan bulunmaktadr demek yanl olmaz. Bunlar ABD'nin karlarna uygundur, ama Trkiye'nin ulusal karlaryla eliir. Trkiye, eer Kemalist bir bilinle Ulusal bir Savunma Konsepti hazrlam ve benimsemi olsayd, Ortadou'da hem emperyalist etkileri krar, hem de saygn bir lke olurdu. Byle bir politika, kalknmaya destek olaca gibi, blgeleraras eitsizlie bal bugnk sosyal ve siyasal sorunlarn domasn nlerdi. McGhee'nin anlarndan kardmz sonu udur: Ortadou'yu savunmann mant, ABD'nin karlarn gvenceye almaktr. Ve bu politika, gemite Sovyet yaylmacln nleme grntsyle perdelenen asl amacn, gemite, bugn ve gelecekte gnmzde Basra Krfezi'ni gvenceye almak amacna gre gelitirilmektedir. McGhee aka sylemiyor ama, uygulamada, Trkiye bu kez eki G'e g katarak, "arac" olmay srdrmektedir. Son Krfez Bunalm ve Irak Sava, ABD'nin blgede, kendinden baka hibir lkenin, dnyann en nemli stratejik blgesinde at oynatmasna izin vermeyeceinin gstergesidir. ABD, blgede kendisince salanan istikrar srdrme kararndadr. Yani Ortadou'daki yapay snrlar, Ortaa kalnts eyhlik, emirlik ve krallklar desteklemekte, bu lkelerdeki sosyal uyan, bataki bu ad sistemlerle nlemektedir. yle bir soruya verilecek yant, ABD'nin gerek yznn grlmesine yardmc olur. Acaba, kinci Dnya Sava sonras, savan yorgunluu ve Avrupa'daki peykleri nedeniyle ba dertte olan Sovyetler, Trkiye ve ran' ap, Ortadou'ya, Basra Krfezi'ne iner miydi? Bu soruya ileride yant arayacaz ama, 1945-1947 yllarnda Trkiye'nin, Sovyetler'in Boazlar ve Dou Anadolu'ya ynelik istemlerini tek bana karlad ve bu arada Sovyetler'in ran'daki birliklerini ektii dnlrse, byle bir olasln gereklemeyecei sylenebilir. Ve o iki yl (1945-47) gstermitir ki, bir ulus ancak kendi z varlna gvenerek tehlikeleri gsler. Eer biz blgenin zellii ve Trkiye'nin karlarna uygun bir anlayla tarafsz kalabilseydik, emperyalizmin Ortadou politikasndan denge esi olurduk. Carrington'un szlerini anmsayalm. "... Tarafsz bir Trkiye..." diyordu, NATO Eski Genel Sekreteri "savunma durumumuzu da, d politikamz da gerekten byk zorluklara iter, stratejimizin inandrcln zayflatrd..." Bu gerek grlebilse ve ona gre politikalar oluturabilseydi, bugnk zorluklarla karlalmayabilirdi!.. Biz yine McGhee'ye kulak verelim: "... Sovyetler, Trkiye'yle srdrdkleri sinir savann bir paras olarak Kara Kuvvetlerini de Trkiye'ye doru srm, ayrca Trk kylarnn 45 mil anda deniz
17

Prof. Dr. Trkkaya Atav, Amerika-NATO ve Trkiye, s. 245-246.

manevralarna balamt. Trkler, Sovyet basks karsnda kaya gibi dikildiler. Montr Antlamasnn gereklerini yerine getirdiklerini, antlamann artlarna zaman zaman fanatizme varan bir tutkuyla uyduklarn, Trk karlarn bile ikinci plana ittiklerini syleyerek direndiler. Ankara ayrca, ulusal adan Sovyet nerisi Trkiye'nin egemenlik haklaryla ve gvenliiyle tutarl deildir ve bu haklar snrlandramaz,' dedi." Bu deerlendirmenin gsterdii gerek, kinci Dnya Sava sonras, bizim Sovyet tehdidi ile babaa brakldmzda. McGhee, bizim o zaman gerek bir ulusal bilinle tehlikeyi gslediimizin anlaldn sylyor. Truman Doktrini mi? te O, Ortadou'ya ABD emperyalizminin yerleme pratiklerinin teorisidir,*[18] McGhee, Truman Doktrini'ne 23 Austos 1946'da ABD Kuvvet Komutanlarnn ortaklaa alnm bir kararndan klarak ulaldn yazar. "ABD Kuvvet Komutanlar Ortadou'ya ynelik Sovyet eylemlerini 'Sovyet de facto, coraf-politik kontroln yayma yolunda hesapl bir Sovyet politikas' olarak nitelendirdiklerini bildirdiler ve Trkiye'nin Dou Akdeniz ve Ortadou'da en nemli unsur olduu sonucuna vardlar. ABD'nin Trkiye'ye yardmnn ana mant artk ortaya km durumdayd ve ngiltere'yle grtkten sonra, ABD blgede daha byk sorumluluk stlenmeye hazr olduu yolunda gvence verdi."13[19] Grlyor ki, ABD, 1946'da Trkiye'nin kendi karlar iin nemini kavram ve yardma bu amala karar vermitir. Grnrdeki ama, Sovyetler'in Ortadou'ya ynelik planlarn nlemek ve Trkiye'yi kullanmaktr. Mc Ghee der ki: "... ngilizler Ortadou politikalarnn apas olarak Trkiye'yi kullanmaya karar verdiler..." Bizim iin ne aalayc bir niteleme... ngilizler "apa" olarak, ABD "ara" olarak kullanr. McGhee'yi okumay srdrelim: "Kuvvet Komutanlar Trkiye'yi Dou Akdeniz ve Ortadou'da Sovyet saldrganlna doal bir engel olarak nitelendirirken, Vietnam Sava srasnda ok nlenen Domino Kuram'na benzer bir olaylar dizisini ngrmekteydiler. Yani eer Trkiye Sovyet basklarna kar durabilir, Bat'dan direniine yardmc olacak ihtiyalarn salayabilirse, tm Ortadou lkelerinin de komnizme kar direnme kararllklar daha glenecekti. Yok eer Trkiye bar iindeyken boyun eerse, tm Ortadou lkeleri de hzla Sovyet boyunduruuna girerdi." Raporun son cmlesi de ok arpcyd: "Rusya, Trkiye'yi bar dneminde emip yutabilirse, bizim Ortadou'yu savala savunma yeteneimiz tmyle yok olur."14[20] Dolaysyla, Kuvvet Komutanlar ABD'nin amalarn yle gryorlard: Birincisi, Trkler'in Sovyet basksna direnme istek ve yeteneklerini artrmak, ikincisi de, Trkiye'nin kendini savunma konusundaki askeri potansiyelini daha iyiletirerek bu topraklara olabilecek saldrlar durdurma ve geciktirme yeteneini en st dzeye karmak. Anlalan, Trkiye kobay olarak kullanlyor. Trkiye, ABD'nin karlar asndan gerekten ok nemli, yaamsal bir konumdadr. Bizim bu gerein bilinciyle, Trkiye-ABD ilikilerini dzenlememiz ve politikamz asl gcn bizde olduunu dnerek saptamamz gerekirdi. O zaman Trkiye bugnk noktaya gelmezdi.
(*) 1957de Eisenhower, bu pratii kendi adyla anlan bir doktrinle somutlatrm ve Kongre'ye sunduu bir mesajla "Sovyetler'in Ortadou'ya szmalarnn nlenmesi iin Ortadou'nun denetiminin tam olarak ABD'ye ait olduunu" Dnya'ya duyurmutur. Bu mesajn da Rockefeller Grubunun nayak olduu "Dolayl Saldn" teorisine dayal olduu anlalmaktadr. Eisenhower, ayrca bu mesajla, Ortadou lkelerinden isteyenler iin zel yardm programlan gelitirildiini de aklam, DOU BLOKU YELERNDEN ORTADOU'YA YNELK BR KARIMA (mdahale) olursa, ABD Silahl Kuvvetlerinin kaytsz kalmayacan duyurur. Gerekten 1957deki Ortadou krizinde (Kissinger bu krizin kendilerince younlatnldn anlarnda aklyordu) ABD Lbnan'a asker karmtr. Lbnan o gn, bugn krizden kabilmi, Ortadou huzura kavuabilmi deildir. Bu gerei, eki G'n lkemizdeki konulanmasna izin verenlerin dikkatine sunarm. 19 McGhee, agy. s. 50-51. 20 McGhee, agy. s. 50-51.
18

Grlyor ki, emperyalizmin tuzaklarn biz kendi bilgisizliimiz yznden, elimizle kurmuuz.

ST KRAR-BU NALI M-I KAR


Emperyalizmin szlnde istikrarn anlam, ABD'nin karlarnn korunmasdr. Bu arada kar olan blgede ya da lkede ynetimin biimi nemsenmez, insan haklar ihlalleri olabilir. Bir lkede kral olmu, diktatr olmu, ABD nemsemez, dahas byle lkelerde bir adam elde etmek ve o kanalla toplumu denetlemek daha kolaydr ve ucuza gelir. Yeter ki bunlar, ABD'nin karlarna engel olmasn. Ve asl nemlisi, ABD iin ykc aamaya gelmemesi kouluyla bunalmlar da olmaldr. Byle lkeler arasnda, dk seviyeli silahl atmaya kadar uzanan bunalmlar olmaldr. Bu bunalmlar zmszle gtrlr. Bylece ABD, o lkelerin politikalarna etken olur, dahas ibirliki snflar eliyle, politikalarn ynlendirir. rnein, 1960'lardan bu yana bir trl zlemeyen Kbrs sorunu, ksa bir sre iinde zlebilir miydi? Ya da gereki bir deyimle, "ABD, Kbrs bunalmnn hemen zmn istiyor mu?" Bu soruyu, yllardr oynanan oyunun kurallarna ve sonularna bakarak, "hayr" diye yantlyoruz. Kbrs bunalm, ABD istemeden zmlenemez ve ABD bunalmn srmesini, srdrlmesini istemektedir. Bir an iin sorunun zmlendiini varsayalm. Kbrs bunalm zmlense ve Kbrs'ta iki toplumun bar iinde yaamasn salayan bir dzen kurulsa ve ayrca TrkYunan anlamazl da giderilse, Ortadou'da ABD'nin hakemliine gerek kalmayacaktr. Rockefeller'in Eisenhower'a yazd mektubu incelerken greceimiz gibi; "Trkiye'nin gelimesi, onun bamszlk eilimini arttrr." ABD bunu ister mi? Elbet istemez. nk byle bir Trkiye, gelime yolunda att admlar, bamsz bir D siyasa ve artan gcyle, Ortadou'da stnl elde etmenin yollarn arayacaktr. Trkiye, Ortadou'da bir g olacaktr ve bu sonu emperyalizmin karlar iin tehlikelidir. Oysa ki Ortadou, McNamara'nn 1967'de vurgulad gibi, ABD iin yaamsal nemdedir. McNamara, bir meclis komitesinde Ortadou, Trkiye, Yunanistan ve ran'n, ABD iin nemini u szlerle anlatr: "Yakn ve Ortadou, Birleik Devletler asndan tad stratejik nemi devam ettirmektedir. nk bu blge siyasi, askeri, ekonomik karlarn birletii kavaktr ve nk Ortadou petrol Bat iin hayati nem tamaktadr. Bundan tr, bu blgenin istikrarl ve srekli bir kalknma iinde olmasnda bizim ok byk karmz vardr (bunun gerek anlam, bu lkeler ancak ABD'nin karlar gerei ve o kadar,(kullanlabilirler/notumuz)." McNamara yle srdryor: "Yunanistan, Trkiye ve ran ile olan ittifak ilikilerimizi devam ettirmekte de byk karlarmz vardr. Zira bu lke, Sovyetler Birlii, scak deniz limanlar ve Ortadou'nun petrol yataklar arasnda yer almaktadr."15[21] Evet, Ortadou emperyalizm iin, "siyasal, askeri ve ekonomik karlarn birletii kavaktr." O nedenle, Ortadou'da sorunlarn zmlemi, anti-emperyalist bir savatan sonra kurulduu iin, emperyalizme kar bir odak olan gl bir Trkiye, emperyalizm iin elbet gzard edilemeyecek bir tehlikedir. Carrington'a gre, tarafszlmz bile ABD iin tehlikelidir. Byle bir tehlikeyi daha balangta grmek, gelimesini nlemek, i ve d bunalmlar iinde brakmak, ABD iin, ABD'nin gvenlii ve karlar iin gereklidir. inde rpndmz bunalmlar ve sorunlara, rnein Kbrs sorununa bir de bu adan baklmaldr.

21

Harry Magdoff, agy. s. 153.

BUNALIM ABD'N N I KARINADIR


Ortadou sorunu iinde Trk-Yunan ilikileri, Arap-srail anlamazl kadar nemlidir ve zm bugnk koullar iinde ok gtr. Ortadou'daki bunalm, ayrca bu lkelerin sava gereksinmeleri dolaysyla askeri harcamalarn artrmakta, emperyalizme bamllk bu ynden de srmektedir. rnein, 7 ubat 1993 gnl Milliyet Gazetesindeki u haber, Krfez bunalmnn kimlere neler saladn anlatyor. "Krfez Sava'ndan sonra Ortadou dnyann en byk silah deposu..."
Haberin ayrnts yle sryor: Bahreyn Birleik Arap Emirlikleri srail Msr Suriye S. Arabistan Trkiye Umman : 200 milyon dolar : 1,2 milyar dolar : 1,3 milyar dolar : 2,2 milyar dolar : 2 milyar dolar : 25,6 milyar dolar : 6,2 milyar dolar : 594 milyon dolar

Bylece, kaynaklarn silaha yatran bunalm iindeki lkeler, ekonomik kalknmaya zaman ve para ayramazlar. Bu lkeler, bir yandan okuluslu irketler iin pazar olurken, te yandan hammadde kaynakl etmektedirler. Ortadou lkeleri, eer kendi ulusal karlar iin istikrara ulamay baarrlarsa (ki, ulalmas zor bir hedeftir) elbet, petrol ve maden kaynaklarn ulusal amalar iin altracaklardr. Bu nedenle, Ortadou lkelerinin, kendileri iin istikrara kavumas nlenir. nk, bunalmn srmesinde emperyalizmin kar bulunmaktadr. te yandan, az gelimi lkeler, emperyalizmin hammadde kayna olmak zorundadrlar. Bu zorunluluu, Eisenhower, 1953 ylnda yle vurgular: "... Hr halklara sadece asil bir dnce ile deil, fakat bir zorunluluk gerei bal olduumuzu biliyoruz. Hibir hr halk, kendisini ekonomik olarak tecrid ederek, sahip olduu herhangi bir avantajn uzun sre devam ettiremez ya da gvenlik iinde olamaz. Btn stnlmze ramen, biz bile, iftliklerimizin ve fabrikalarmzn artk retimleri iin, dnya pazarlarna ihtiya duymaktayz; ve bu iftlikler ve fabrikalar iin uzak lkelerden hayati maddeler ve rnler getirtmek zorundayz. Bar ticaretinin ortaya kard bu karlkl bamllk, kendisini sava zamannda ok daha fazla hissettirmekledir."16[22] ABD, bu nedenle de Dnya egemenliine soyunmutur. nk bir baka Amerikal, Washingtonun D Yardm Danman Clarence B. Randall yle der: "Zamanla endstrimizin ya da savunma programmzn, acilen ihtiya duyaca belirli bir nadide hammadde yatann, dnyann neresinde, hangi el atlmam blgesinde kacan nceden kim bilebilir."17[23] Byle bir hammadde kaynan karmamak iin Dnya'ya tmden elkoymak gerekir. te global politikann bir baka gerekesi... Bylece az gelimi lkelerin gelimeleri de nlenir. Nasl m? Ad geen eserde az gelimilik ve kapitalizm ilikisi yle deerlendiriliyor: "Az gelimi kapitalizmlerin srekli ve gvenilir hammadde ikmalcileri olarak Dnya pazarna entegre olmalar, nadir istisnalarla, tekelci kontrol merkezlerine srekli olarak baml hale gelmeleriyle sonulanmaktadr ki, bu tekelci kontrol merkezleri, bu ballktan doan pazar yaps ile, dokunulmazlk ve salamlk kazanmlardr. Kapitalist Dnya pazarlarna entegre olunmas, az gelimi lkeler zerinde hemen her zaman ayn etkileri yapmaktadr: 1) Bamszlk ve kendine gven gerektiren kalknma yolundan ayrlrlar ya da bu yola hi giremezler; 2) Ekonomik olarak kendi kendine yeterliliklerini kaybederler ve ihracata baml hale gelirler; 3) Endstri el yaplar, alclarn kabul ettikleri fiyatlar zerinden belirli rnlerin ihracatnn gerektirdii ihtiyalara gre adapte olur ve bu, eitliliin ve
22 23

Harry Magdoff. agy. s. 253. Hany Magdoff, agy. s. 25.

gelien ekonomik verimliliin gerektirdii kaynak elastikiyetini azaltr."18[24] Bu nedenle, Ortadou bunalmlar zlmemelidir. Bunalmlar ve istikrarszlk, ABD'nin istikrar anlay iin gereklidir. Teresa Hayter'a gre "Emperyalizmin yardm ykc bunalmlar geitirmek iin kullanlr." Bunalmlar zmek iin deil. nk bunalmn zlmesi, yeni bir durum ortaya karr, staty deitirir. Eer emperyalizmin kar, statnn deitirilmesinde deilse, bunalm zlmez "geitirilir", dahas bunalmlar artrlr.*[25] Bunun iin elbet g, siyasalaskersel g gereklidir. Bu gcn siyasal gerekler gzetilerek kullanlmas, gc kullanan baarl klar. Siyasal gerekilik, gcn dengeli kullanl, o gc kullanann " kar"na gre alglanr ve deerlenir. ABD, 1990'lara dein, Dnya'ya yn veren sper devletlerden biri olarak, Sovyet diplomasisi ile yar iindeydi. Kendisinin etkileyecei -nfuz alanndaki- lkelerde statko'yu korumak o lkelerdeki sosyal devinimleri nlemek ya da denetim altnda tutmak istiyordu... nk, sosyal deiimin kapitalist sisteme kar tepkilere neden olacan biliyordu. Demokrasi, insan haklar vb. ada insann ve toplumun sorunlar, onun etkisi altndaki lkelerde, sadece konuulur ama yaama geirilmesi geciktirilirdi... Ve ABD, Dnya'da kendi karn salayan statkoyu "kuvvet stnl yaratarak" korumann yol ve yntemini gelitirmitir. Dnemin ABD Dileri Bakan Dean Acheson 1951 'de kuvvet-g ve politika ilikisini yle deerlendirir: "Kuvvet pozisyonuna gre hareket etmek zorundayz. Bu kuvveti yarattmz zaman, kanaatime gre, uluslararas durum hzla deimeye balayacaktr..."19[26] L. Pera ise, statko ile kuvvet/g ilikisini deerlendirirken der ki: "Bizim d politikamz, bizim tarafmzdan tek ynl bir siyaset kuvvetine dayanmaktadr. Dnya'da statkoyu koruyabilmek iin bu siyasetin zorunlu olduunu kabul ediyoruz.20[27] Bu nedenle de ABD, dmanla karlaabilecei her noktaya "kuvvet ymak, her noktay her an denetim altnda tutmak ve statkoyu korumak" zorundadr. "Stats quo/statko politikasnn amac, tarihin belli bir anndaki gler dalmnn devamn salamak ve korumaktr." diyor Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika adl eserinde ve srdryor grlerini: "Bu ynyle statko siyasetinin uluslararas politika alannda yklendii fonksiyonun, iileri alannda tutucu bir siyasetin yklendii fonksiyon gibi olduu sylenebilir."21[28] Peki, o tarihin belli an hangi andr, ne zamandr? Morgenthau der ki: "... ou kez bir savan sona erdii ve gler dalmnn bar antlamas hkmleri iinde modifiye edildii andr." Morgenthau'nun dedii gibi, statkonun saptand, "tarihin o belli an", kinci Dnya Sava sonras, Yalta'da yaplan paylamn (ki, Churchill'in anlarndan renildiine gre, Rooseveltle anlatktan sonra Stalin'le babaa saptanan Dou Avrupa ve Balkanlar'n kaderinin) Potsdam'da onayland andr.
Harry Magdoff, agy. s.254. (*) ABD'nin gerektiinde bunalm politikalar izledii Kissinger'in u itiraf ile saptanmtr. Kissinger Ortadou'ya degin anlarnda der ki: "Ortadou politikamz Sovyetler'in Msr'dan kovulmasyd. Bylece Ortadou'da meydana gelen eitli bunalmlarda, rnein rdn bunalmnda ve Svey'teki fze bunal mnda Sovyet nfuzunun ne denli snrl olduunu gsterebilmek iin son derecede kkrtc bir tutum izledik... 1973'de her eyden nce Arap Birleik Cephesi'ni paralamay amalyorduk. Ayrca, Avrupallarn Japonlarn bu diplomasiye karmalarn salamay amalyorduk. Ve tabii Sovyetler'i de diplomatik arenann dnda tutmak istiyorduk." Aray, Haftalk Dergi, 5.9.1981, ktibas, say 22. 26 M. Fahri, A.H.D. s. 62. 27 M. Fahri, agy. s. 62. 28 Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika, C. 1, s. 48.
25 24

Dnya'y altst eden 6 yllk sava bitmi ve savan utku kazanm (muzaffer galipleri) yeni bir dzen vermek zere, Dnya'y aralarnda paylamlardr. Bu statkonun bozulmas, yeni bir dalmaya dein istenmez. Souk sava, ite bu statnn srdrlmesini salamtr. ngiltere, sava sonras eski gcn kazanamayacan anlam ve Ortadou'da nfuz blgelerini yava yava ABD'ye terk etmitir. Trkiye ve Yunanistan, ilk nce terk edilen alanlardr. Trkiye, kinci Dnya Sava balarnda, ngilizlerle yaplan anlama sonucu, ngiliz nfuz blgesine girmi saylr. yle ki, Doan Avcolu'nun yazdna gre, 1973'de aklanan Churchill'in el yazs bir belgeden, ngiltere, Polonya'nn tamamn Rusya'nn nfuz blgesi olarak Stalin'e sunar. Romanya'nn yzde doksannn, Bulgaristan'n yzde 75'inin, Yugoslavya ve Macaristan'n yzde 50'sinin Rusya'ya brakld anlalr. Churchill, Trkiye zerinde pazarla yanamamtr. nk, ngiltere, Akdeniz'in tamamn kendi alan olarak ayrmtr. Buradan karak Churchill'in, 1939'dan sonra, Trkiye'den kendisini sorumlu tuttuu anlalyor. Avcolu, "Akdeniz'in egemenliini elinde tutan Churchill'in, Trkiye'yi kendi nfuz alan iinde sayd aktr. Nitekim, 1943"te de, ABD'ye Trkiye'nin askeri politik ve ekonomik bakmdan ngiliz nfuz blgesi olduunu kabul ettirmeyi" baardn yazar.22[29] Trkiye'nin Truman Doktrini ile ABD nfuz alanna terk edilii de ngiltere'nin izniyle olmutur. McGhee, anlarnda yazdna gre, "ngiltere, Trkiye'yi tayamayacan ABD'ye 1946'da bildirir." Trkiye'nin kaderi bu tarihten sonra, ABD'nin elindedir artk. Churchillin Boazlar sorunu ile ilgili ikili oyunu, Rusya'nn, sava sonras bu sorunla bizi zorlamas ile sonulanr. Paylamda, Bat nfuz blgesinde braklan Trkiye'nin bu zorlamalar sonucu, "Truman Doktrini'ne sarlmasnn altyaps m hazrland?" diye dnmeden edemiyor insan!.. Evet, sava sonras stat bylece saptanr. "Tarihin o an"nn belirledii staty koruma da, O'nu belirleyenlerin sorumluluundadr, elbet. Onlar da karlar neyi gerektiriyorsa yle yapmlardr. Rusya, nfuz alanlarn yalnz ideolojik deil, askersel yntemlerle de igal etmitir. Bakaldrmalara izin vermemitir. Macaristan ve ekoslovakya olaylar, bunun somut rnekleridir. Bat ne yapmtr bu igaller zerine? Sadece szle kar kmtr. nk, oralar Sovyetler'in nfuz blgesidir. Ya giderek Bat'nn sava ncesi elinde tuttuu tm nfuz blgelerini ele geiren ABD, krk yldr sren bu etkinlii nasl salamtr, statkoyu nasl korumutur? Yardm antlamalaryla, Karlkl birlii ve Gvenlik Antlamalaryla, ikili ve ok ynl antlamalarla elbet! Ayrca denetimi altndaki finans kapitalin evrensel rgtleriyle, lkeleri gizli igali altna almtr. "Az gelimi lkeler, kendi ordularnn igali altndadr," deyimi, bu dnemi anlatan en anlaml sylemdir. Evet ABD, nfuz alanna ald lkelerdeki igalini, o lkelerin ordularyla salamtr. Ve bu statkonun bozulmamas iin de her eit yolu geerli saym, bu lkelerde de statkonun -kurulu dzenin- deimesine izin vermemitir. Buradaki snr, "sosyal gelimenin, ekonomiyi gememesidir." Sosyal gelimeler, ekonomik gelimeleri getii an, staty srdrecek yeni bir ynetim i bana geirilir. Bu asker olabilir, sivil ynetim, krallk, diktatrlk olabilir. ABD iin nemli olan statkonun deimemesidir. Dileri eski bakanlarndan hsan Sabri alayangil; smail Cem'le 1974 ylnda yapt bir grmede der ki: "Amerika bir memlekette demokratik idare olmu, oven idare olmu, faist idare olmu, ona hi bakmaz. Amerika, o memleketin kendisine ne lde tabi olduuna, kendi politikasna ne lde satelit (uydu) haline gelebildiine bakar."23[30] ABD'nin evrensel
29 30

Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, C.3, s.1555-1597. smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart, c. 2, s. 317.

politikas, emperyalist bir sistem politikasdr ve kar temeline oturur. ABD'de partiler deiir -zaten iki parti esasna dayal bir sistemdir- ama ABD'nin dnyaya egemen olma, teki lkelere sz geirme ve smrme ilkesi/politikas deimez. nk ABD'de politikann erevesini evrensel soygun irketleri izer. Ve bu politika kar temeline oturtulmutur. "G eklinde tanmlanan kar kavram ve anlayp..." diyor Morgenthau; "... Gzlemcinin entelektel bir disiplin tamasn, siyasete konu olan eyleri rasyonel bir dzen iinde ele almasn, bylece siyaseti kuramsal olarak anlalabilir klmasn gerektirir.''24[31] Dikkat edilirse ABD, her koulda ulusal karlarn ne srmekte ve her eyi karlar iin yaptn savunmaktadr ve elbet kendi asndan hakldr. O nedenle diyoruz ki, ABD'nin bugnn ve yarnn deerlendirebilmek iin iyi dnmeliyiz. Max Weber de, "nsann eylemlerini fikirler deil, karlar (maddi ve manevi) dolaysz olarak etkilemektedir,"25[32] demektedir. zetle, politikann arac ve amac kardr. Ve ABD'nin son Bakam Clinton, "karmz gerektirdii her yerde oluruz," derken, ABD politikasnn ana ilkesini dile getiriyor.

GLOBAL POL T KA -YE N DNYA DZ EN


Bu koullarda 'Yeni Dnya Dzeni'nin, emperyalist amalar asndan, eskisinden ok deiik olacan dnmek d kurmak olur. Dahas, eskiden Sovyetler'in kar kacan varsayarak ya da kar kt konularda, dengeci bir politika gdlrken, tek kutuplu dnyada, ABD "tek buyurgan" olmutur. Ve bizim gibi, stratejik nemi olan lkelerle olan ilikilerinde gsterdii dikkati eskisi kadar duyarllkla gstermeyebilir. nk, teden beri amalad, dnyaya toptan sahip olma idealini gerekletirmek iin, hibir engel (elbet bugn iin) kalmamtr. ABD, Sovyetler'in dalmasyla, teden beri amac olan global politikay, rahatlkla izleme olanana kavutu. Evci ABD, kinci Dnya Sava sonras, Avrupa emperyalist lkelerinin terk ettii smrge lkeleri ve blgeleri birer birer ele geirirken, Dnya'ya toptan egemen olmann teorisini de gelitiriyordu. Dnya'y, komnizmin igalinden kurtarma savnn ardnda yatan, ite bu global egemenlik politikasyd. ABD jeopolitikilerinin Dnya egemenliine ilikin teorileri, ABD'nin Dnya'ya toptan sahip olma isteminin balangcyd. "Kenar Kuak" kuramclarndan, Yale niversitesi Uluslararas likiler Profesr Nicholas Spykem'a gre: "Kenar Kuak blgesine egemen olan devlet, Avrupa ve Asya'ya egemen olur. Avrasya'ya -Avrupa ve Asya'ya- egemen olan da Dnya'ya sahip olur."26[33] Peki, 'kenar kuak' lkeleri hangileridir? Trkiye, Irak, ran, Pakistan, Afganistan, Hindistan, Kore... NATO'nun ve bir zamanlar bu kuak lkelerinin ABD'nin zorlamasyla iine girdikleri CEN-TO ve SEATO gibi antlamalar zincirinin, emperyalizmin Dnya egemenlii aralar olarak kurulduklar anlalmyor mu? ABD bu kuram, iki ayr politika gderek uygulamaya kalkmtr. ABD'nin D ilikilerinde uygulad iki politikasna ilikin J. Burnham'n grlerine bakalm. ABD'nin sava teorisyenlerinden Burnham'a gre, "bunlardan biri gizli ve resmi olmayan, teki ak ve resmi politikadr. Ak politikaya gre, "ABD, sosyalizmin gelimesini durdurmak, onu tutmak, nlemek gereini ilan etmitir. Ve bunu eitli anlamalara temel yapmtr. Birlemi Milletler'in rolne inanmaktadr ve ona saygldr." Gerekten incelendiinde, antlamalarn, "komnizmin yaylmasnn ve "hr dnya" statsn bozmasnn nlenmesi iin, Birlemi Milletler Antlamas'nn esas amalarna hizmet edildii" savlanarak, o lkenin ekonomik ve askersel gereksinmelerinin karlanmas
31

Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika, s. 5. Hans J. Morgenthau, agy. s. 10. 33 Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerika, NATO ve Trkiye, s. 244.
32

amacnn szlemelerde ve antlamalarda yer ald grlr. ABD ite gerek amacn, -Dnya egemenliine ynelik amacn - bu perdenin arkasnda gizlemektedir. "ABD'nin bu amaca ynelik politikas gizlidir saldrgandr ve kurtarma politikasnn btn niteliklerine, amalarna sahiptir." diyor J. Burnham. Ya Birlemi Milletler'in yce amalar? Birok belgede grld gibi, Amerika'nn karlar ile elimedii srece, ona da saygldr. Ancak, ABD'nin resmi azlarndan kan aklamalara dikkat edildiinde, szlemelerin resmi dili ardndaki gizler zlebilir. Yeter ki, gerekleri arama ve bulma istenci olsun ve konulara diyalektik bir gzle baklabilsin. rnein, u "Karlkl Gvenlik" ve "Karlkl birlii" antlamalarndaki "karlkl" szcnn ne anlama geldiini aratralm. Karlkl gvenlik ve ibirlii iin, her ynden eit lkeler bulunmaldr ncelikle. Eer bu szlemeye imza koyanlardan biri gl, teki zayfsa ve zayf glden yardm alyorsa, bu karlkl ibirliinden zayf yararlanyor denilebilir mi? Az gelimi bir lke, kendisinden ve ortak dman (!) Sovyetler'den binlerce kilometre uzaktaki ABD'nin gvenliini nasl salayacaktr? u halde, bu karlkl savunma bir aldatmacadr. Asl savunulan, o az gelimi lke de deildir, ABD'nin karlardr. ABD'nin de "kar" olmadan, byle bir ibirliine kalkmas sz konusu olamayacana gre, bu karlkl alveriten ABD'nin gerek kar nedir? Amerika iin kar, ulus olma eyleminin altyapsdr. Bireyler arasndaki birleme bilincinin itici gcdr. zetle Avrupal gmenlerin birleerek ulus olma bilincidir. Bu altyap ksaca kar'dr. Bireylerin bilincinden, toplumun bilincine gemitir. Bu nedenle, tarihin derinliklerinden gelen teki uluslara gre, kar, Amerikan toplumunda daha ndedir. Toplumun rgtleniinde de kar, birletirici etken olmutur. Toplumsal deer yargs kar'dr ABD'de. Uluslararas szlemelerde de, bu kavram nde gelir. Karlkl gvenlik ve ibirlii antlamalaryla korunan ABD'nin kardr. ABD'nin, o lkedeki ya da blgedeki, giderek Dnya'nn herhangi bir yerindeki kardr. Evrensel irketlerin karlardr. nk, ABD'nin binlerce mil uzandaki ev sahibi lke, nasl ve hangi yntem ve gle, ABD'nin kendi topraklarnda karlaaca bir tehlikeyi nleyebilir. Kald ki o, az gelimi bir lkedir ve kendi sorunlar iin ABD'den yardm istemitir. Ve ite bu koullarda ABD, yardm szlemesini, "Egemen eitler"in birbirlerinin gvenliini koruyaca" tezi zerine oturtmaktadr. lk bakta, o kk lke, kendisine ar bir ykmllk getireceini dnmeden szlemeyi imzalar. Oysa, bu imza O'na, kendi lkesindeki ABD karlarn koruma ykmll getirmektedir. Bunun iin nce, eilim kurumlarndan balayarak, tm sistemi ve toplumun genel eilimleri ABD ideolojisine gre biimlenecektir. Ve emperyalizm aleyhine hibir davrana yaam hakk tannmayacak, giderek toplum kendi ideolojisine, var olu felsefesine yabanclaacak, toplumsal rme ve kokuma balayacaktr. te yandan, o lkenin ABD'de ne askeri vardr ne de sleri. Ama ABD, lkede hem asker bulundurur, hem de sler kurmutur. Neden? Szde o lkeyi koruyacaktr. Neye kar? Uluslararas komnizme kar! Bu savla gelir, yerleir ve o lkeyi denetlemeye balar. Yeralt ve yerst zenginliklerini smrr. Yerli sermaye ile kurduu ortaklklarla ekonomisinin kilit noktalarm ele geirir ve ekonomisine etken olan politikalar ynlendirir. Byle bir lke, artk ABD'nin gizli igali altndadr. Bu gizli igali gren ve topluma anlatanlar en ar sulamalarla izlenirler, tutuklanrlar. yle ki, medya aracl ile, halk dman olarak gsterilirler. Demokrasi ve insan haklarn savunmak bile su saylr. Bunun en somut rnei Trkiye'de yaanmtr, yaanmaktadr. 1985'te salt demokrasi ve insan haklarn gndeme getiren aydnlar, zamann Cumhurbakan Kenan Evren tarafndan vatan hainlii ile sulanmlar ve bu sulama ihbar sayldndan bildiriyi hazrlayanlar Ankara Skynetim Mahkemesi'nde yarglanmlardr. nk yneticiler, tek dnya grne gre biimlendirilmilerdir. Temelde onlar sulayan dnya gr ABD ideolojisine dayanr. Burada Podol Raporunu anmsamak

gerekir.*[34] ABD ite bu yntemle, yerletii lkenin gvenlik glerine, szlemelere yerletirilen szcklerle karlarn koruma grevi verir. Byle bir lkenin ulusal bir gvenlik sistemi yoktur. Emperyalizmle hibir ynden kar ilikisi olmayan, temekle elikisi bulunan lke, bu gerein ayrdnda olmadndan, emperyalizmin evrensel karlarnn koruyucusu olan, szde savunma rgtlerine girdiinde, kendi ulusal karlarna deil, emperyalizmin evrensel karlarna hizmet eder. Emperyalizm, yerli ibirlikileriyle de ekonomik karlarn korur ya da o lkenin ekonomisini ynlendirir. Uluslararas finans kapital rgtlerine hkmeden sistemin ksr dngsnde bocalayan lke, k yolu arar durur. Ve her araynda da, deiik roller iinde ve deiik kimlikte engellerle karlar. O ksr dngden klamayaca inancna kaplr. k yolu bulmak iin uraanlar baar salayacaklarna inandklarnda da, karlarnda kendi lkelerinin gvenlik glerini bulur. Asker grev almtr bu kez. Sistemi, statkoyu korumak iin grevlidir. Toplumu bu ksr dngden kurtarmak iin, emperyalist sistemin nasl ilediini bilmek ve onu boa karacak bilinle ie balamak gerekir.

(*) Richard Podol adl bir AID uzmannn raporundan aaya aktaracamz blm, emperyalizmin Trk brokrasisine nasl yn verdiini ve ABD yardmnn amalarm vurgulamaktadr. Richard Podol, Trkiye'de, brokrasimizle ilgili olarak rapor hazrlam ve bu raporu ABD'ye sunmutur. u cmleler bu rapordan alnmtr 'Yirmi yldan fazla bir zamandr Trkiye'de faaliyette bulunan Amerikan yardm program bir zamandan beri meyvelerini vermeye balamtr. nemli mevkilerde Amerikan eitimi grm bir Trk'n bulunmad bir Bakanlk ya da bir ktisadi Kamu Kuruluu hemen hemen kalmamtr. Bu kimseler halen bulunduklar rgtte "ilerici g" niteliini tamaktadr. Genel mdr ve mstearlk mevkilerinden daha byk grevlere ksa zamanda gemeleri' beklenir. AID btn gayretleri bu gruba yneltmelidir. "Geni lde Trk idarecilerini indoktrine etmek gerekir. Burada zellikle orta kademe yneticiler zerinde durmak yerindedir. Ama bunlara yeni davranlar kazandrmakta: Bu grubun yalan gelecekte yksek sorumluluk mevkilerine geecekleri dnlrse, btn gayretlerin bu kimseler zerinde toplanmas mantk asndan dorudur." Raporun geni bir zeti, 17-19 Austos 1975 tarihlerinde Cumhuriyet Gazetesinde Yaln Doan tarafndan verilmitir.

34

BLM III OKULUSLU RKETLERN TUZAINDA O LTA D A K B A L I K T R K Y E

"okuluslu irketlerin hkmetlerinden uygulanmasn istedii politika tek bir formlde zetlenebilir. Standart Oil'in gvenliinin salanaca bir dnya. Daha ideolojik terimler kullanlrsa bunun anlam 'hr dnya'nn korunmas ve snrlarnn mmkn olduu zaman ve yerde geniletilmesidir. Bu ise 'Truman Doktrini'nin 1947 ylnda kabul edilmesinden beri ABD politikasnn aa vurulmu amac olmutur. Bu madalyonun dier yz antikomnizmdir. Bu durumun gerekli bir tamamlaycs da dnya lsnde byk bir askeri makinenin kurulmas ve srekli klnmasdr. Bugn dnyada grlen tm nemli mcadele, okuluslu irketlerin en fazla alana sahip olma alna dayanmaktadr." Swezzy, Baran ve Magdoff, ada Kapitalizmin Bunalm, s.139.

OKULU SLU RKETLER VE ABD D S YASASI * [ * ]


Siyasa/Politika genelde, "Devlet ilerine katlma ve devlet etkinliklerinin biim, ama ve ieriini belirleme ii" olarak tanmlanr. Marks gr politikay, "Snfl toplumda, snf ve partilerin devlet ynetimini eline geirmek, kendi snfsal karlarn devlet erevesi iinde ve devlet yardmyla gerek topluma, gerekse dier devletlere kabul ettirmek iin, snflarn verdii rgtl mcadeleyi ieren sosyal bir fenomen" olarak tanmlar.1[1] Uluslararas irketlerin alma ve dnyay ynetmede, ABD siyasasn nasl etkiledii bilindiinde, tanmn yerinde olduu grlr. Richard I. Barnet ve Ronald E. Mller'in "Evrensel Soygun -okuluslu irketlerin Gc-" adyla dilimize evrilen yaptlarnda, irketlerin gc ve etki alanlar yle anlatlr: " "Evrensel irketlerin bandaki adamlar, Dnyay bileik bir btn olarak ynetmeye kalkan, ilk rgt, teknoloji, para ve ideoloji sahibi insanlardr. Tarihte, eski zamanlarn evrensel tasarlar peinde koan insan ya kendini aldatyordu ya da mistiin biriydi... Dnya, askeri istilalarla ynetilebilecee benzememekte, ama bu d (emperyalizmin kresel amalar/notumuz) yaamaya devam etmektedir."2[2] Barnet ve Mller, okuyucu karsna; uluslararas irketlerin rgtlenilerini, ileyilerini ve dnyaya yayl biim ve yntemlerini belgesel bir inceleme ile akladklar yaptta, bu szlerle karlar. Yapt, evrensel irketlerin, hkmetlerin politikalarn nasl etkilediklerini belge ve olaylarla aklyor. David Rockefeller, 1952 ylnda Detroit ktisatlar Kulbnde, "son anketlerden birine gre her be renciden nn, byk irketlerin devlet idaresinin dizginlerini Kongre ve hkmetin elinden aldna" inandklarn belirterek bu gerei vurgular. Bu szler ve uygulamadan kan sonu udur: Dnyann dev irketlerinin yneticileri, askersel istilalarn -yaylmalarn- baaramadklarn baaran insanlardr... nk bu yolla gelenler, toplumdaki bireyleri ve giderek toplumu iten ele geirme yntemini uygularlar. rgtleriyle, kendi ideallerini empoze ederek! Bunun ad, "gizli igal"dir... Ve ABD, ite bu yntemi, evrensel ticaretin kurallar ve evrensel irketlerle uyguluyor. ABD iin ulusal kar, evrensel irketlerin kardr. nl Morgan, "ABD iin iyi olan, Morgan firmas iin de iyidir" derken, bu gerei vurgular. Ve bu gerek de siyasa/politika kavramna ilikin MarksLeninci tanmn doruluunu gsterir. imdi, okuluslu irketlerin ABD siyasasn nasl ynlendirdiine ilikin bir rnei izleyelim.

ROCKEFELLE R MPARATORL U UNUN GC


1956 ylnda, ABD'nin o gnk bakan Eisenhower'a, Nelson A. Rockefeller bir mektup yazar. Bu mektubu deerlendirmeye gemeden nce, ABD'de iktidar kavgalarnn okuluslu irketler arasnda yrtld ve bu irketlerin ABD D siyasasnn saptanmasnda byk lde etkili olduklar gereini unutmayalm. Her parti ve bakanla birlikte, gl gruplardan biri ynetime etkili olur. Eisenhower'la birlikte, ABD bakanlk katnda Rockefeller Grubu etkili olmutur. Daha nce (Truman dneminde), Morgan firmasnda olan nbet, Eisenhower'la Rockefeller Grubuna gemitir. Ocak 1956 tarihli bu mektup, dnyay smren irketlerin, ABD siyasasna ne lde etkili olduklarn, devlet
lhan Seluk, 26 ubat 1964 gnl Cumhuriyet Gazetesindeki yazsnda, okuluslu irketlerin devletleri aan politik etkinliklerine dikkat ekmekte ve zellikle petrol irketlerinin bata geldiini vurgulamaktadr. Seluk, petrol irketlerinden bata gelen 7sine 7 Kzkarde adn takm olup bunlar: Standart Oil Of New Jersey, Royal Dutch Shell, British Petroleum, Gulf Oil, Texas Co., Standart Oil Of California ve Socony-Mobil olarak sralandrlmtr. lhan Seluk, Arap Petrollerinin ardnda da bu irketlerin bulunduunu, rnein ARAMCO'nun bu 7 Kzkarde'ten nn birleerek kurduu bir rgt olduunu yazmaktadr. 1 Marks Leninci Felsefe Szl, s.223. 2 Richard I. Barnet ve Ronald E. Mller, Evrensel Soygun, s.17/2.
*

bakanlarn etkiledikleri ve ABD siyasasnn irketlerce -ve elbet o irketlerin karlar ile genel kar dengesi gzetilerek- saptandn kantlamaktadr. Rockefeller bunu yle vurguluyor: "Standart Oil Trst iin iyi olan ABD iin de iyidir." nk, evrensel irketin kar, ulusal karla edeerdir! te bu nedenle, Rockefeller de, Eisenhower'a yazd mektupta buradan karak, ABD'nin evrensel smr siyasasnn kresel ilkelerini dikte ediyor. Mektubun nasl ve niin yazld ve etki nedeni, Rockefeller'in kimlii ve ABD politikasndaki yeri bilinmeden yeterince anlalamaz. Bu mektubu deerlendirmeye gemeden nce, Nelson Rockefeller kimdir? Amerika gibi bir devletin politikasna yn verecek bakana, akl verme gcn nereden, nasl almtr? Bu sorularn yantn arayalm. Nelson Aldrich Rockefeller, Amerika'nn ilk petrol trst Standart Oil Company'nin kurucusu John Rockefeller'in torunudur. Rockefeller Ailesi petrol krallndan baka dallarda da, ABD ve dnya ekonomisinde etkendir. Bankaclk bunlarn banda gelir. Ve elbet bu ekonomik g, aileyi politikada da etken klmtr. Nelson Rockefeller, 1940'larda Dileri Bakanl Latin Amerika leri Dairesi Bakanlna getirilir. Latin Amerika'da, ABD karlarn ok iyi koruduu iin nce, Uzmanlar Komitesi Bakan, 1944'de Dileri Bakan Yardmcs, 1950'de Uluslararas Kalknma Danma Kurulu Bakan, 1954'te Bakan Eisenhower'n Badanman olur. Rockefeller'in ykselii, elbet salt yeteneklerine dayanmyor. Yetenek art ekonomik g ve ABD karlarn en iyi korumak. Forml ok basit... Standart Oil iin iyi olan ABD iin de iyidir. Ksaca, bizim deyimimizle, iyi bir tccar gibi dnyor politika retirken! Bu felsefeyi Turgut zal da benimsemitir. Dikkat edilirse, devleti tccar kafas ile ynetmek ister. Yalnz ABD ile bizim yap ayrlmz gzard ederek. ABD tccar gibi dnyay smryor, bizim smrdmz ise kendi halkmz... Mektubun son paragrafndaki szler, Rockefeller mparatorluunun snr tanmayan gcn gsterir. "Yeni politikann -mektubun ba taralmla ilkeleri aklanan politika/notumuzyrtlmesinden sorumlu olan sizin ve alma arkadalarnzn Asya'da ve zellikle Ortadoudaki pozisyonlarmz kuvvetlendirici tedbirlerin alnmas zorunluluuna artk inanm olmanz ve zerinde durduum ana sorunun, ncelik tannmas gereken eitli ynlerini tekrar ele almaya karar vermeniz en byk arzumdur." Mektubun slubu, -biemi- gzden kamamaldr. Bu mektup, Rockefeller Grubunun, Bakan Eisenhower'a dikte ellii politika ilkeleridir. Dikkat edilirse, "... artk inanm olmanz ve... tekrar ele almaya karar vermeniz..." biimindeki szler bir bakana yazlyor. Bu szlerden karlacak bir baka anlam, konunun bakanla daha nce uzun uzun tartld, bakann bu nerilere yatknlk gstermedii, daha sonra iin yazd bir neriye dntrlddr. Rockefeller Grubu, bu mektupla, ABD Emperyalizmi'nin strateji ve taktiklerini saptamaktan te, evrensel soygunun iyzn aydnlatyor. Yardmla gelen bamlln, az gelimi lkelerdeki bamszlk bilincini yok etme yntemlerini sralayan mektup, ABD'nin global siyasasnn ve smr ilkelerinin de kant oluyor. Petrol mparatoru Rockefeller'in, Ortadou'ya ve bu arada zellikle Trkiye'ye dikkat ekii, bizden sz ederken, "oltaya yakalanm baln yeme ihtiyac yoktur. Bu noktada Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim. Geniletilmi iktisadi yardm -rnein Trkiye'ye- baz hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani bamszlk eilimini artrp, mevcut askeri paktlar zayflatabilir," deyii, gnmze kadar uygulanan, ABD'nin Trkiye siyasasn inceleyenlere k tutmaldr. Rockefellerin mektubu, ABD'nin Trkiye'ye bak asnn da belgesidir. Bu a saptanmadan gnmzn sorunlarna gereki bir zm bulunamaz. ABD'nin bizi Ortadou'da ara olarak kullandn, bekilik rolne uygun bulduunu grdk.

McGhee'nin, "ngilizler Ortadou politikalarnn apas olarak Trkiye'yi kullanmaya karar verdiler,"3[3] derken, bizim teden beri emperyalizmin oyunca olduumuz gibi aalayc bir biemi yelemesi nasl yorumlanmal? Bu gereklerin bilinmesi, uydu siyasasn terk edip, kiilikli bir politika saptanmasna yardmc olacaktr. Rockefellerin mektubu, bizim iin daha da nem tayor. Bizden sz ederken verdii rnek, aalayc olmann da tesinde, bamszlmza ve ulusal kimliimize ynelik... Bu rnek, Lozan' tanmayan ABD'nin, bizi "uygar uluslar" iinde grmek istemediine ilikin tavrnn srdn gstermiyor mu? Zaman zaman sorduumuz kimi sorularn yantn bulamayz! nk o sorulara neden olan olaylarn altyapsn bilmeden, gerei ve doruyu bulmak gtr. rnein; ABD, 1975'lerde yardm neden kesti? Ambargonun uygulanmasnda, sadece Trkiye'nin Kbrs politikas m etken olmutur? 1975'lerde sk sk yinelenen, "NATO'nun dou kanadnn yeterince savunulamayaca, Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcnn zayflad" hem de NATO Bakomutan'nca sylenip dururken, ABD, neden ambargoyu yl boyunca srdrmtr? Sylendii gibi, Yunan lobisinin etkisinde mi kalnmaktadr, yoksa olaylarn ardnda baka gerekler mi vardr? Bunlarn ve benzeri sorularn yantn, gecikmi de olsak, bugnden balayarak aramalyz. Engelleri amak iin, kendi zgcmzden baka dayanamz olmadnn bilinciyle. Bu gcn kayna Amasya Tamimi'ndedir. Ve Amerika, ite bu nedenle bizdeki ulusal kurtulu bilincini ldrmek ister. Sosyal uyan ve bamszlk eilimi nlenmelidir. Bir ulusal kurtulu utkusu zerine kurulmu Cumhuriyeti, ABD iine sindirememi ve ABD'nin Trkiye'ye bak hep kukucu olmutur. nk, Ulusal Bamszlk Savas sonunda kurulmu olan bu devletin D politikas, antiemperyalisttir. ABD'nin bizi bu temelden koparma giriimi tam baarya ulaamamtr. Zaman zaman ne denli arptlmak istense de, temeldeki salamlk ve kurulutaki Kemalist ilke yklamamtr. Lozan' tanmayan ABD'de4[4] Kemalist Trkiye yllarca eitli etkinliklerle protesto edilmi, Kemalist rejimin mutlaka yklaca ve Milliyeti Trk Hkmetinin hedeflerine asla varamayaca ileri srlmtr." Ve Trkiye'yi yrngesine katan ABD, bu amac da gz nnde tutarak bize yardm elini uzatmtr (!)

ASKER PAKTLAR VE ULU SAL KURT ULU HAR EKETLER


Rockefeller, szn ettiimiz mektubunda, ABD'nin etki alanndaki lkeleri gruba ayryor. Her grup lkeye kar nasl davranlmas gerektiini belirlemeden, evrensel soygunun politik programn ana ilkeleriyle sralyor. Mektupta iaret edildii gibi, askeri paktlarn asl amac, ulusal uyanlar nleyerek, ekonomik yaylmann yollarn aacak olmasdr. imdi mektubu okuyalm!
"Biz askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam etmeliyiz. nk bu paktlar, herhangi bir komnist saldrsn ve ulusal hareketleri nlemekte faydal olacaklardr. Bundan baka Asya ve Ortadou'daki pozisyonlarmz her ynden salamlatracaklardr."

Dikkat edelim, Rockefeller, askeri paktlara neden nem vermektedir? Onun, askeri paktlardan bekledii yararlarn banda, Ulusal hareketleri -ulusal uyanlar, ulusal kurtulu savalarn -nleme amac gelmektedir. "Ekonomik yararlar", "Asya'da ve Ortadou'daki pozisyonlarn salamlamas" daha sonra dnlyor. Rockefeller grubunun, ulusal kurtulu hareketlerine kar oluu, bu hareketlerin gelimesi sonucu, okuluslu irketlerin karlarnn
3 4

McGhee, ABD-Trkiye-NATO-Ortadou, s. 32. Prof. Dr. T. Atav, Amerika, NATO ve Trkiye, s. 170-174.

engellenecei kukusundan domaktadr. zellikle doal kaynaklarna el srlmemi olan Asya ve Afrika'daki uyan, ABD endstrisi iin ok nemli olan stratejik ve sper stratejik maddelerin, ABD'ye akn nleyecek, bu maddeler en azndan bugnk kadar rahat ve ucuza salanamayacaktr. Rockefeller konuyu yle vurguluyor:
"u nemli gerei gzden uzak tutamay z: Magnezyum, krom, kalay, inko ve elbet tabii kauuumuzun tamam, bakr ve petrolmzn nemli bir ksm, kurun ve alminyumun te biri, denizar lkelerden gelmektedir. En nemlisi, ABD taraf ndan kurulmu askeri paktlardan herhangi birinin etki alannda bulunan Asya ve Afrika'nn az gelimi blgelerinden gelmektedir. Sper stratejik maddelerin, bu arada uranyumun durumu da yukardakiler gibidir."

Rockefellere gre, askeri paktlarn teki yarar, "ekonomik yaylma"nn kolaylatrmasdr. Bu amala askeri paktlar ekici bir biime sokmak, gerekirse biimlerinde deiiklik yapmak ve "askeri paktlara ekilmek istenen lkelere geni lde ve akllca" -bu akllca szcn ileride aklyor Rockefeller- ekonomik yardmlar yaplmasn, bu yardmlarn daha dikkatli ve elastiki biimde olmasn neriyor. Baz lkelerin askeri paktlara ekilmelerinin (bu deyime dikkat edilmelidir) gerei vurgulanyor. Rockefellere gre "onlar iin ayr bir plan uygulanmaldr." lk aamada, yani yardmn ilk aamasnda "herhangi bir koul ne srlmemelidir." kinci aamada ne srlecek, politik ve askeri koullarn kabul ettirilmesinin yolu bylece alacaktr. Rockefeller'in, "ok zel durum" dedii, ABD iin, o an nemli olan, lkenin "nfuz alan"na alnmasdr. Byle bir lkeye yaplacak yardm, "oltaya gelmeyen baln yemlenmesi" anlamn tar. Ne yaplp edilecek ve o lke kazanlacaktr. Rockefeller her lkenin o an iin oltaya gelmeyeceini de biliyor. Msr oltaya ge gelmitir; ama bugn yardm bizden ok alr... En iyisi Rockefeller'in grn tam olarak okuyalm.
"Bu askeri paktlar salamlatrmak ve geniletmek iin Marshall Plan'nn Avrupa'da bize salad kadar ya da ondan daha byk lde, politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir ekonomik yaylma plann Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulamak zorunday z. Bunun iin az gelimi lkelere yaptm z ekonomik yardmlarn byk ksm askeri paktlarmza hizmet etmek zere kurulmu olan kanallardan akmaldr. Bu ise bizi askeri paktlar cazip hale sokmaya gtrmelidir. Zorunlu hallerde bu paktlarn biimlerinde belirli deiiklikler dnlmelidir. Baka bir deyile, askeri paktlarn ekonomik ynn mmkn olduu kadar belirgin hale getirmeliyiz. Bizim askeri paktlarmza ekmek istediimiz lkelere geni lde ve akllca yardmlar yapmalyz. Fakat bunu imdiye kadar yaptmzdan daha dikkatli ve elastiki bir biimde yapmak gerekmektedir. ok zel durumlarda herhangi bir art bile komamaly z. kinci dnemde, hem politik, hem de askeri art ve taleplerimizi kabul ettirme yolu alm olacaktr."

Rockefellerin iaret ettii ama udur: Marshall Yardmnn Avrupa'da salad nfuzdan daha byk lde "politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir yaylma plannn, Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulanmas zorunluluu!.." Bu yaylmann uygulama ilkeleri, az gelimi lkelerin durumuna gre, elbet deiik olmaldr. Bu ilkeleri incelemeden nce bir noktay iaretleyelim. ABD'nin uygulad siyasann genel izgileri izlendiinde, ABD siyasasnn saptanmasnda, Rockefellerin nerdii ilkelerin etkisi daha iyi anlalacaktr. Hele, "ekonomik yardmn nasl yaplacana" ilikin nerilere bakldnda, mektubun nemi, yorumu gerektirmeyecek lde belirmektedir. Yukarda da deindiimiz gibi, Rockefeller sz edilen mektubunda az gelimi lkeleri gruba ayryor. Birinci gruba, ABD ile dost olan ve uzun sreli salam askeri paktlarla balanm olan antikomnist hkmetlerin iktidarlarda olduu lkeler girmekte. O'na gre, bu lkeler oltaya yakalanm balktrlar ve bu nedenle de YEM'e gereksinme duymazlar.

OLTADAK BALIK: TRK YE


Trkiye gibi lkeler bu grup iindedirler. Bunlara yaplacak yardmda ncelik, askeri alana tannmaldr. Ekonomik yardm akllca, dikkatli ve elastiki yaplmal ve ABD'nin dmen suyundaki hkmetleri iktidarda tutmaya yaramaldr. imdi Rockefelleri izleyelim:
"Birinci grup lkeler, bizimle dost olan ve bize uzun sreli salam askeri paktlarla balanm antikomnist hkmetlerin iktidarda olduu lkelerdir. Bu lkelere yaplacak yardmlar ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte olmaldr.--OLTAYA YAKALANMI BALIIN YEME HTYACI YOKTUR; bu noktada Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm -rnein Trkiye'ye - baz hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp, mevcut askeri paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -Trkiye gibi- dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir, ama bu, bize dman muhalifleri ZARARSIZ brakacak BM ve MKTARDA olmaldr."

Trkiye gibi lkelere dikkatlice yaklalmal ve oralarda bamszlk eilimini artracak tutumlara izin verilmemelidir. Bu uyar, bizim bu ilkeler iinde neleri gslemek zorunda brakldmz dnerek deerlendirilmelidir. Dickson Raporu'ndaki, Atatrk'n milli politikasnn ateledii bamszlk rzgrlarnn (elbet 27 Mays Anayasasnn yaratt ortam ve ivme ile) 12 Mart'larda ve 12 Eyll'lerde nasl sndrlmek istendii ve 12 Eyll'n, nasl bir ylgn toplum yaratt gz nne alnrsa, son yarm yzyldr iinde rpndmz tuzaklar grebiliriz. imdi, yemden Rockefellerin mektubuna dnelim. Rockefeller diyor ki: Bu tip lkelere (Trkiye gibi) dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir ama, bu ancak bize uygun ve bize bal hkmetleri iktidarda tutacak ve bize dman muhalifleri zararsz brakacak biim ve miktarda olmaldr." Yani daha nce syledii gibi; "akllca, dikkatli ve elastiki." Trkiye-ABD ilikileri dikkatle incelendiinde, bu szlerin adm adm uygulandn grrz. ABD bize askeri yardmda bulunur. Szde kuzey komumuzdan gelecek tehdide kar savunmamz glendirmek iin! Ama zaman zaman ve zellikle 1970'lerde ABD'li yetkililerin ve NATO Bakomutan Amerikal Org. Haig'in "Trk Silahl Kuvvetlerinin malzeme, ara, gere ve silah ynnden i ac durumda olmad" sylemlerinin anlam nedir? Bu konuda Senatoya verilen bir rapora gre: "Trkiye'nin ekonomik sorunlar, kinci Dnya Sava standartlarna bile uymayan kalabalk bir ordu, modas gemi gemilerden olumu bir donanma ve ancak yzde 50'si hareket yetenei olan hava kuvveti brakmtr." te ABD! Bamszlmz ve ulusal btnlmz korumak iin sndmz ABD ve 1947'lerden 30 yl sonra, yardmla geldiimiz noktann grnts... Rapor, Trk ordusunun savunma gcn de deerlendiriyor. Okuyalm. "Bir Sovyet tecavz karsnda Trk Ordusu ancak, arazinin etinliinden yararlanarak, bir 'arac oyalama sava "verebilecektir."*[* ] Mc Ghee de, bize Sovyetler karsnda barikat rol vermiti.5[5] Kasm Yargc'nn haberine gre, sz geen Amerikan raporu zerine Haig, Trkiye'ye srpriz bir ziyaret yapar ve durumu yerinde denetler. (!) 1977 Kasm aynda NATO lkelerinin gazetecileri NATO Genel Karargh tarafndan, Dou Anadolu'da bir inceleme gezisine arlrlar. Gezi sonunda gazeteciler izlenimlerini; TSK'nin silah, ara-gereleri ynnden, olas bir Sovyet saldrs karsnda tutunamayacan, ortak gr olarak yazarlar.6[6] Bu gezinin izlenimleri, nce dnya basnnda yankland, sonra bize yansd. Ama ne idi? O sralar sk sk NATO yetkilileri ve Org. Haig'in ikide bir yineledii, "Trk ordusu hantal
(*) Milliyet Gazetesi, 19 Nisan 1979, Kasm Yargc'nn Londra'dan yollad haber. Mc Ghee, agy. s. 20. 6 Bu konu aada incelenecektir.
5 *

ve ara-gere ynnden yetersiz" szlerinin ardnda yatan, "ABD olmasa, Trk ordusu bu malzemeleri bile bulamaz, Trkiye bize muhtatr" sylemine hakllk kazandrmakt anlalan. Grlyor ki ABD, yardm ettii lkeler ordularn glendirmez, yardmn amac, o ordularn glendirilmesi deildir. te, yardmn "akllca" ve "dikkatlice" yaplmasnn nedeni budur. Asl ama, ABD'nin "hr dnya"daki egemenliini pekitirmektir. Nasl m? Yant ABD'li bir yazardan alalm: Ovid Demaris "Kirli ler mparatorluu" adl yaptnda:
"Marshall Plan, savan yknt haline getirdii bir Avrupa'ya iktisadi yardm salamtr, bunun yansra in hindinin de Franszlar askeri bakmdan desteklemi ve Kore Sava'nda "SAVUNMA DESTE" yaratmtr. Eisenhower yllarnda ABD, savunma emsiyesini, in'i ve Rusya'y evreleyen krk iki lkenin zerine amtr." ... "1960'larda resmi mttefikler yerine kar ayaklanmalara arlk verildi. Aalk diktatrler ve rm cuntalar, KTSAD YARDIM'la ayakta tutulmaktayd. Bunlar devrimci topluluklarn balattklar bakaldr eylemlerine kar, kurulu dzeni koruyorlard." der. 7[7]

1960'l ve 70'li yllarda, ABD yardm alan lkelerin tmne yakn ounluu askeri ynetim altndadr. 1960 sonras az gelimi lkelerde ABD tipi zgrlk demokrasiler (!) askeri ynetimlerle yerlemitir. Nerede, ABD yanls hkmetlerin iktidarda tutunmas zorluklarla kar karya ise, dolaysyla ABD karlar, daha dorusu okuluslu irketlerin karlar tehlikeye girmise, orada askerler ynetime el koymutur. ABD Meclis D likileri Komitesi Bakan'nn 20 Mays 1965 tarihinde syledii u szler, konuya tam bir aklk kazandryor.
"D yardmlar eletiren herkesin karsna, Brezilya Silahl Kuvvetleri'nin Goulart Hkmeti'ni devirdii ve bu glerin demokrasi ilkeleri ve ABD taraftar olma ynnde koullandrlmalar gerei dikilmektedir. Bu subaylardan birou, AID program erevesinde, Birleik Devletlerde eitilmilerdi. Demokrasinin, Komnizmden daha iyi olduunu biliyorlard."8[8]

Ovid Demaris de sz edilen yaptnda der ki:


"ran Babakan Muhammed Musaddk, 1952'de petrol alanlarnn milliletirilmesinin lkenin yararna olacana karar verdii zaman, ClA onu hemen bilindii gibi yerinden yrtverdi. Musaddk' deviren, ah' destekleyen ordu, Amerika tarafndan eitilmi ve donatlmt."9[9]

Az gelimi lkelerde Silahl Kuvvetler, ulusal gvenlik adna, demokrasinin savunuculuunu da stlenir. Az gelimi lke askerlerinin belirli gnlerde verdikleri demeler ve yaymladklar mesajlarda, "demokrasinin glenmesi ve korunmas konusunda Silahl Kuvvetlerin azimli ve kararl olduklar" vurgulanr. Oysaki, demokrasi halkn her kesiminin ve zellikle ii ve emeki ynlarnn ynetime etki ve katklar ile glenir ve korunur. Silahl Kuvvetlere, "demokrasinin glenmesi ve korunmas" grevini vermek; halkn, zellikle okuluslu irketlerle elbirlii edilerek smrlen emekilerin, ii ve kyllerin smrye kar klarn nlemek; gerek deyimi ile demokrasiyi nlemektir. Askerin desteindeki ynetim, herhalde ve hibir zaman demokrasi olamaz. Demokrasi askerin nclnde de kurulamaz. te yardm, emperyalizmin yardm, Rockefellerin deyimiyle, "ABD D politikasnn nemli elerinden biri" olan ABD yardm; bu amala, az gelimi lke askerlerini de, ABD'nin karlar dorultusunda kullanma amacyla yaplr. Hem de az gelimi lke askerlerine, silah, sava ara ve gerecinden ok, "battaniyeler, izmeler, niformalar, elektrik jeneratrleri..." gibi eyler vererek eer deyim yerinde ise, ocua oyuncak vererek kandrmak gibi, aalayc bir gzle baklarak...
7 8

Ovid Demaris, agy. s. 188. Harry Magdoff, agy. s. 156-157. 9 Ovid Demaris. agy. s. 211.

Bu konuyu bir de, Ovid Demaris'ten izleyelim: 1952'deki Musaddk'n petrol alanlarn milliletirme giriimiyle ilgili bunalm ve olaylara nasl el konulduunu; Temsilciler Meclisi Yurtd ler Komitesi nnde, 1954'de Tugeneral George C. Stewart, yle anlatr:
"... bu bunalm patlak verip de her ey kmek zereyken, her zamanki kriterlerimizi bozduk ve yaptmz daha baka eyler arasnda, orduya hemen olaanst durum gereince battaniyeler, niformalar, izmeler, elektrik jeneratrleri ve salk malzemesi verdik; bunlar ordunun ah' desteklemesini mmkn klacakt... Ellerindeki silahlar, iine binilen kamyonlar, sokaklardan geirilen zrhl arabalar ve kontroln saland radyo balantlar, hep askeri yardm program yoluyla verilmiti. Eer bu program olmasayd, belki de bugn Amerika Birleik Devletleri'ne dost olmayan bir hkmet iktidarda olacakt."10[10]

Ayn konuda, Rockefeller'in grlerini incelediimizde, okuluslu irketlerin ve ABD'nin, dmen suyuna giren lkelere ve kiilere verdii deeri de saptam oluruz. Nelson A. Rockefeller:
"Dnyann geni blgelerini kapsayan az gelimi lkelerde, sermaye, tehizat, idari personel ve teknik uzman eksikli i en nemli meseledir. Btn planlamalarmzda, bu gerei daima hesaba katmak zorundayz. Askeri pakt ve tedbirlerin gerekliliine inanyorsak, bunlarn faturasn da demeye hazr olmak gerekir," der ve srdrr.

Emperyalizmin alarn nasl rdn izleyelim!


"Dncelerimin pratikteki en somut rnei, hatrlayacanz gibi bizzat megul olduum ran tecrbesidir. Ekonomik yardm harekete geirerek ran petrolne el koymay baardk ve bu lkenin ekonomisine yerletik. ran'da ekonomik pozisyonumuzun kuvvetlenmesi, bu lkenin D politikasnn kontrolmz altna girmesini ve zellikle Badat Pakt'na ye olmasn salad. Halihazrda ran ah, elimize danmadan hkmetinde herhangi bir deiiklik yapmaya bile cesaret edememektedir."

Evet, iktidarda ABD desteiyle oturan ah, ve benzeri lkeler liderleri (!) ABD elisine danmadan bakan bile atayamazlar! Emperyalizm onlar maa gibi kullanr. Ve ii bittiinde de frlatr atar. Gney Vietnam'n ABD yanls, Rockefeller'in deyimi ile, "ABD'ye uygun ve bal hkmetinin" Babakan Kao-Ki, Vietnam'dan karlm, O'nu kullanan Amerika desteini ekince, Amerika'da barmenlik yapmtr. Adnan Menderes, Demokrat Parti ile, Trkiye'de ABD yanls -Rockefellerin deyimi ile "ABD'ye uygun ve bal hkmet" olmutu!.. 1958 ekonomik bunalmndan, ABD yardmyla kalknma giriiminin sapland kmazdan kurtulmak iin "... gerekirse Sovyetler'den yardm alrz" dedii gn kaderini izdi. ABD, oltadaki balk sayd lkelerde, kendisine yanda kiileri iktidarda tutmak ister, ama ii bittiinde de frlatr atar!.. nk maalar, ii bittiinde frlatp atlr!.. Oltadaki bala da yem gerekmez. nemli olan, oltada balk olmamaktr.

PROPOG AND A ARACI OLA RAK YARDIM


Rockefeller mektubunda, askeri paktlarn, olabildikleri lde ekonomik yardma da arac olabileceini, ama yardmdaki bir baka ve gerek amacn, az gelimi lkelerin ekonomilerinin kilit noktalarn ele geirmek olduunu vurgular. ABD yardm zerine, Kennedy ve teki bakan ve yetkililer de ok ey sylemilerdir. rnein Kennedy, yardm yle tanmlar: "D yardm ABD'nin dnyay denetleme ve etkileme amac olan ve kesinlikle kecek ya da Komnist bloka geebilecek lkelerin glendirilmesini salayan yntemdir." Bu szler, olguya yzeysel bakla yaklaanlarn, yardm, kar gzetilmeden az gelimi lkelerde halkn refahna katk, zgrlk demokrasiyi koruma ve kurtarma gibi,
10

Ovid Demaris, agy. s. 211.

insancl bir amala yapldna inanmalar iin sylenmi olmal. Gerekten bu szler, siyasal bilince erimemi toplumlar, yardmn iyi niyetle, art niyet tamadan, uluslararas komnizmin etkisinden koruma amacyla yapldna inandrabilir. Propagandann amac da budur. ABD, yeryznde zgrlklerin koruyucu meleidir, hem de hibir karlk beklemeden! Ancak gerek byle midir? Gerei Rockefeller'in mektubundan reniyoruz. Rockefeller mektubunda konuyu yle dile getiriyor:
"... yaplacak geni iktisadi yardmlarda, ABD'nin karlk beklemeden yardm ettii ve ibirlii yapmak isteinde samimi olduu intiba yaratlmaldr. Elimizdeki btn propaganda olanaklaryla durmakszn, az gelimi lkelere yaplan Amerikan yardmnn karlksz bir yardm olduunu, art niyet tamadn btn kafalara sokmal, bu konuda HBR MASRAFTAN EKNMEMELYZ. Bu arada ANTKOMNST almalarmza, ideolojik almalarmza ara vermemeliyiz."

ABD, ite bu plan uygulamtr. Bunun iin, az gelimi lkeler liderleri ve aydnlar zerinde kurulacak etkinliklerle, yardmn gerek amacnn ne karlmas nlenir. Bunun iin hibir masraftan kanlmamaldr. Gerekirse, kar gruplar ya tasfiye edilirler ya da ntralize... Bu almalarda gvenilecek olanlar, zel giriimcilerdir. nk onlar, nce kendi karlarn dnrler. ABD'ye kar kanlar, nce kendilerinin karlarn engelleyeceklerdir. Bu nedenle az gelimi lkelerin zel giriimcileri ile ibirlii ilkesine dayanarak, yardmn gerek nitelii gizlenebilir. Kimlerin kar kt, kimlerin tasfiye ya da ntralize edilecei de onlar kanalyla saptanr. ABD bu yolla da, ayn lkenin insanlarn birbirleri iin ajan olarak kullanmaktadr.

YARDIM VK EKONO M N N K L T NO KTALARI


ABD, ikinci Dnya Sava ncesi, Dnya'ya almada ge kaldndan, ekonomik smrye ak kap siyasas ile balamt. Ak kap siyasas, bugn de ABD D politikasnn nemli bir esidir. in'in Avrupallarca smrlmesinden kendisine pay isteyen ABD, Dileri Bakan John Hay eliyle, 1899'da nfuz blgelerine ilikin bir nota gnderir. Buna gre "Her lke, teki lkelerin karna sayg gsterecek. Avrupa'l ve Amerika'llar tarafndan ynetilen bir komisyon in limanlarna girite gmrk vergilerini alacaktr. Avrupa buna yanamaz. Bu arada; Boxerler isyan olur ve uluslararas bir ordu kurulmas nerilir. Bunu frsat sayan ABD, John May eliyle, 1900'de ikinci bir nota yollar. ABD, uluslararas Orduya, "... in'in toprak ve ynetim btnln korumak ve btn dnya iin in mparatorluu'nun btn blgeleriyle tarafsz ve eitlie dayanan bir ticaret ilkesi srdrlmesi..." koullaryla katlacaktr. ABD bu politikayla in'e girer ve bir Konsorsiyum kurulur. in Hkmeti, demiryollar yapmn bu konsorsiyuma brakr. Bakan Taft, "Benim hkmetimin deimeyen amac, Amerikan sermayesini in'in kalknmasnda kullanlmasn tevik etmek olmutur," diyecektir.11[11] ABD'nin in ak kap politikas, 1949'da in Devrimi ile sona ermitir. ABD, kinci Dnya Sava sonras D yardm, bu ak kap politikas dorultusunda srdrmtr. Ve bylece yardm alan lkeye, yardmla birlikte kendi karlarnn bekiliini yaptrmay kabul ettirmitir. Bylece, - Smrgelememi blgelerde ticaret ve yatrmlarn yollarm amak; - Smrgeletirilmi blgelerde, ABD sermayesine de eit ticaret ve yatrm hakk tannmas iin smrgeci lkelere bask yapmak; olana salanmtr. ABD, bunu ok gizli de yapmamaktadr. Temsilciler Meclisi D likiler Komitesi'ne verilen bir raporda, "Uluslarn kalknmalar, kendi karlarmza uygun olduunda desteklenir,"
11

Claude Julien , Amerikan mpatorluu, s. 195-196.

sylemi bu gerei yanstr.12[12] Eisenhower, 1953'deki yllk raporunda unlar syler:


"D politikamzn ciddi ve ak amac, yabanc uluslardan yatrmlar iin uygun bir ortam yaratlmasn salamaktr." 13[13]

Uygun ortam, "ABD'nin karlarna uygun koullarn varl"dr elbet. Bu siyasann nasl uygulandm ve yeni emperyalizmin ilkelerini, Dileri Bakan Dean Rusk'un bir Kongre Komitesi'nde yapt 1962 tarihli konumadan izleyelim:
"Biz, egemen bir hkmetin egemen olduu topraklar zerindeki mlkleri ve insanlar kendi, tasarruf altnda bulundurma hakkna tam mansyla el atmaya kalkmyoruz... Sadece uluslararas, zel yatrmc iin cazip artlar yaratlmasnn, onlar hesabna, akll ve basiretli bir politika olacam dnyoruz. Dolaysyla, yardm grmelerimizde ve dorudan yardm mzakerelerimizde, zel yatrmn neminin belirtilmesi iin, her zaman ve mmkn olan her yerde eliliklerimiz arac l ile yetkilileri etkilemeye alyoruz."14[14]

Dnya, bu szlerin uygulamasna tank oldu son yllarda. Emperyalizm deiik bir yntemle de olsa, smr arkm dndrmenin yollarm buluyor. arkn nasl kurulduunu ve iletildiini Rockefeller'dan izleyelim.
"Bunlarla (yani ABD'ye bal hkmetleri iktidarda tutacak ve ABD ye dman muhalifleri zararsz brakacak biim ve miktarda yaplacak ekonomik yardmla /yazarn notu) bantl olarak zel sermaye yatrmlarn da ayarlamak gereklidir,"

diyen Rockefellere gre:


"Hkmet zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca yararlanmasn bilmelidir. Bu yatrmlar yardmyla birok politik amaca ulalabilir."

Mektuptaki sraya gre bu politik amalar unlardr:


"-Bu tip zel sermaye yatrmlar zamanla btn gayri meru muhalefeti ve Amerika'nn politikasna kar mukavemeti ortadan kaldrabilmeli ve ntralize edebilmelidir. - Ayrca ABD'yi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahs teebbs ve menfaat evrelerini etkilemelidir. - Ayn zamanda, ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve bylece bu i adamlarnn, ilgili lkenin ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri, buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr."

Ekonominin kilit noktalarnn ele geirilme nerisi, yaratlacak kar guruplar kanal ile politik etkinlii arttrma ve emperyalizmin karlarna gre ynlendirme, ok uluslu irketlerin karlarn gvence altna alma amac tar. nk kapitalist bir yapda, smr ve emperyalizm bir tercih sorunu deildir. Sistemin doal sonucudur. Bu nedenle smr arknn dnmesi iin, her trl nlemi almak ve az gelimi lkeler zerindeki a iyi rmek gerekir. Rockefeller'in nerisi, bu an, smr ann gerekten beceri ve zenle gerilme yntemlerini sergiliyor. Ekonominin kilit noktalarn ele geiren yerli iadamlar kanal ile, ekonomik yap ve giderek styap kurumlar da ele geirilmi olacaktr. te yandan, brokraside de ke balar ele geirilir. rnein, ABD'li AID uzman Podol'un Cumhuriyet Gazetesi'nde yaynlanan raporuna gre; "Trkiye'deki brokratik kademeler ve nemli kilit noktalar, Amerikan eitimi grm, gvenli brokratlarca igal edilmitir." ABD, bunlarla da devlet brokrasisini ynlendirme abasndadr. te ahtapotun kollaryla sarlm azgelimi lkeler! Ancak, ABD iini salama almay savsamaz. ClA Gizli Hizmetler Direktr Richard BSSEL bir raporunda azgelimi lkelerdeki devinimlerim yle anlatr: "Birleik Amerika
12 13

Harry Magdoff, agy. s. 160. Hany Magdoff, agy s. 162. 14 Hany Magdoff, agy s. 164.

doktrinine inandrlan ve eitilen o lkenin yurttalarndan daha fazla yararlanlmaldr... Yabana lkelerin yurttalarna ideallerimiz anlatlarak, eitilerek ve devaml i nerilerek, casuslua atlmalar iin zendirilmelidir... Ancak bunlar lkelerinin karna ters ilerde kullanlmamaldr (nk hainlikleri ortaya kar ve yararlanlamazlar/notumuz) Amerikaya sadk kalmalar salanmaldr.*[* ] Bir lkenin insann, kendi lkesinde casus olarak kullanmak... te yeni emperyalizmin irkin surat. Sevr'i, Lozan'a yeleyenler, kinci Cumhuriyetiler, Kemalizm ld diyenler, Resmi Tarih ve Resmi deolojiye kar kma savnn ardnda Trkiye Cumhuriyeti'ne kar kanlar; sivil toplum tartmas gibi sosyal ve bilimsel bir doruya ve geree brnerek giritikleri tartmada, kime ve neye hizmet ettiklerinin ayrdnda mdrlar? Eer yleyse yazk!.. Elbet Trkiye sivil toplum yapsna gemek zorunda. Ancak bunun iin var olu, kurtulu ve kurulu felsefesinden kopmas m gerekir? O temelden kopunca toplumun bolukta kalacann bilincinde olanlarn oyunudur bu tartmalar. Bu gerei, grebilecek yerde olanlarn grmemeleri, ya da grmezden gelmelerinin anlam BSSEL RAPORU'nda sakldr. ABD, koullar gerektirdiinde hkmetlere yardm kesmesine karn, emperyalizmin denetimindeki finans kapitalin evrensel organlar (MF, Dnya Bankas ve benzeri organlar) yardm, zel giriimcilerden esirgememektedir. Maliye eski bakanlarndan Cihat BLGEHAN, 1977 Ekim aynda, Dnya Bankas ve MF den eli bo dnerken, Ko Grubu, Dnya Bankas'ndan yirmi milyon dolarlk kredi alyordu. Yardmn zel kesime yaplmasnn gerek amac, kapitalizmin ideolojik yaylmas ve bu yolla, ideolojik kavgann az gelimi lkelerde srdrlmesidir. Trkiye'nin, Truman Doktrini kapsamna girmesinden bu yana geen, yarm yzyla yakn sreci dikkatle incelenirse, ABD'nin bu politikay bizde aksatmadan uygulad grlr. Zaman zaman, bu politikaya kar klar olmam, bamszlk eilimleri toplumun genel istencine dnmemi deildir. Ama her keresinde, ABD nlem almay baarm ve "politikasna kars oluan direnii ortadan kaldrabilmeyi" baarmtr. Rockefellerin "gayri meru muhalefet" dedii, ABD karma kar gelen, o lkenin ulusala birimleridir. Buradaki meruluk ve gayri meruluk lt, ABD karma uygun olmak ya da uygun olmamaktr.

YARDIM VE T ARAFSIZ LKELE R


Rockefeller, ikinci grup lkeleri, "tarafsz" bir politika gden ya da o eilimde olan lkeler olarak gsteriyor ve onlarla ilgili nerilerini yle sergiliyor:
"kinci grup, tarafsz bir politika gden veya o eilimi gsteren lkeleri kapsamaktadr. Bu durumda devlet yardmlar ve kredilerin arl, bu lkelerde bizim iin gerekli ekonomik koullarn yaratlmasna kaydrlmaldr. Bu koullar, zamanla bizim iin almal ve bu lkelerin bize bal askeri pakt ve birliklere kendiliklerinden girmelerini salamaldr. Bu politikann TEMEL hedefi bu lkelerle ekonomik ili kilerimizin artrlmas sonucunda yerli ekonominin kilit noktalarn ele geirmektir."

Bu lkelere yaplacak yardmn arl, ABD giriimcileri iin ekonomik koul yaratmaktr. Rockefellere gre burada da ama: ekonominin kilit noktalarn ele geirmektir. Bylece bu lkelerde -de, ABD idealizmi ve politikasn benimseyen evreler yaratlr. Grlyor ki, ekonomi hereyin badr. Bir lkeye hkmetmek, ancak ekonominin kilit noktalarn ele geirmekle olanakldr... Rockefellere gre;
"Bu lkelerdeki zel yabanc sermaye yatrmlarn tevik etmeyen hkmetlere kar olan grup ve kiiler desteklenmelidir. Bylece bu lkelerdeki yeni politikam zn temelini salam bir ekilde atabiliriz. Bu gruba giren lkelerin en nemlisi Hindistan'dr."
*

Attila lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.95.81.

The Economist Dergisi Hindistan'la ilgili uygulamaya u rnei vermektedir:


"Hindistan'n kendi arzularyla AID'nin arzular birletii anda, ortaya herhangi bir mesele kmamaktadr. rnein daha fazla gda yardmna karlk Hindistan'n hammadde ve yardmc maddeler ithalatnn liberallemesini kabul etmesi gibi." 15[15]

Ancak ABD, her lkeyle yapt szlemeye "egemen eitlik ilkesine dayanarak" ya da "egemen eitler olarak" gibi, szlemelerin eitler arasnda yapld grn yerletirir. Bir yanda ekonomik, askersel ve politik olarak dnyay ynettiini ve Tanr'nn ulusuna bu misyonu verdiini syleyen bir lke; te yanda "bana kalknmam iin yardm et" ya da "gvenliim ve bamszlm iin yardmn gerekli" diyen lkeler, ve egemen eitlik... Bu eitlik, Anatole France'n Fransz Devrimi'nin eitlik ilkesine kar syledii u szleri anmsatyor:
"Kanun, o muhteem eitlii ile kpr altnda uyumay, sokaklarda dilenmeyi ve ekmek almay fakirler iin olduu kadar zenginler iin de yasaklam tr."

steyenin verenle eitlii ne kadarsa, szlemelerdeki eitlik de o kadardr. ABD'nin emperyalist emelleri ve dnyay ele geirme, milliyetilii ve bamszlk eilimlerini ezme politikasnn z, asl nc grup lkelerle ilgili nerilerde vurgulanyor: - Bu lkelere yaplan zel sermaye yatrmlar artrlmal. - zel propagandalarla ekonomik yardmlar hzlandrlmal. Ve dikkat edilsin, bu lkelerden eski smrgeci egemenlerin ilikisini kesmek iin: - Smrge idarelerine kar savaan yerli iadamlar desteklenmeli... ABD, bu lkelerde baka smrgeci lkelere kar oluan yada gelien anti emperyalist politikalar, iadamlar eliyle destekliyor. Bylece, o lkelerde ekonominin kilit noktalarn daha balangta ele geirmeyi planlyor. "... Bu tip lkeleri desteklemememiz halinde, onlar yumuatc etkimizin tmn kaybedebileceimizi bilmeliyiz. Eer bunlar yaplmazsa bu lkelerde bamszlk ileinden yle kuvvetli bir milliyetilik doabilir ki, bu smrge lke yalnz eski smrc lkenin kontrolnden kmakla kalmaz, bizim de kontrolmzden kabilir." Rockefeller buna bir de rnek veriyor, Belika Kongosu. Rockefeller'in Kongo'yu rnek verii rastlant deildir. Kongo, smrge Afrika'snda, bamszlk kavgasn bilinle veren bir lkedir. Belika ynetimindeki Kongo'da, Kasawubu ve Lumumba gibi liderler, bamszlk bilincini gelitirdiler. Birleik Cephe lideri Lumumba'y uzun sren kavgalardan sonra, smrgeciler ikenceyle ldrd. Kongo'daki bamszlk kavgasnn yaylmasndan kayg duyan ABD, seyirci kalamazd. ABD Dileri Bakanl Afrika lerinden Sorumlu Bakan Yardmcs Suttertvvight yle der: "Birleik Amerika iin, Afrika'daki kilit nitelii tayan blge ve mevkilerin olaanst bir nemi vardr... Bu bizim dnya apndaki stratejimizin gereklemesine hizmet eden yatrmlar olarak dnlmelidir."16[16] 22 Temmuz 1960 tarihli saysnda Wall Street Journal unlar yazar:
"Sam Amca'nn Afrika'ya yardm program yepyeni bir dneme girildiini gstermektedir. imdiye dek Amerika, Afrika'daki yeni devletlerle olan meselelerini Avrupal mttefiklerinin kanalyla zmeyi uygun grmt. Bilindii gibi Avrupal mttefiklerin, bu yeni Afrika devletleriyle sk balar vardr ve bu devletler dne kadar Avrupal mttefikler tarafndan idare edilmekteydi. rnein: Gana, ngiltere ile Mali Federasyonu Fransa ile Kongo Belika ile balyd vs.. Fakat artk Kongo olaylaryla Birleik Amerika Afrika ilerine ve dorudan doruya karmak zorunluluunu 17[17] duymutur..."
15 16

Harry Magdoff, agy. s. 161. M. Fahri, agy. s. 331. 17 M. Fahri, agy. s. 330.

YARDIM VE POL T K ETK NL K


Rockefeller, birinci gruba ilikin uygulama yntemlerini yle zetliyor: ncelikle, yardmn zel giriimci yatrmlarna verilmesini ve hkmetlerin zel giriimcileri desteklemeleri iin allmasn nerdikten sonra, nlemleri yle sralyor: - Bu tip zel sermaye yatrmlar, zamanla btn gayri meru muhalefeti ve politikamza kar mukavemeti ortadan kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir. - Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahsi teebbs ve menfaat evrelerini etkilemelidir. -te yandan, ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve bylece bu iadamlarnn, ilgili lkenin ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr. Bu, yeni emperyalizmin yerli ibirlikileri eliyle, bir lkenin politikasn eline geirme yntemidir... ABD, ite bu uygulamay evrensel planda srdrm ve etki alanndaki lkeleri, gizlice igal etme yntemi gelitirmitir. nk bu yolla toplumlar iten ele geirmeyi baarmtr. Bu uygulamann bir ad da, "toplum desteini kazanmak"tr. ABD, bir lkede hkmetleri etkileme gl ekerse, deiik yntemler uygular. nce hkmeti deitirme yollarn arar. Kukla hkmetler kurdurmay dener. Dr. Hfz Topuz, Afrika'da Nkrumaizm balkl bir yazsnda:*[* ] "ou yerde kukla hkmetler ibana getirilir," diyor. Vietnam'da Kao-Ki, ran'da ah Rza Pehlevi, Endonezya'da Suharto, Filipinler'de Marcos, bu tiplerin rnekleridir. 1960 sonras, Trkiye'deki sosyal uyan ve Johnsonun mektubu zerine smet nn'nn, "Yeni bir dnya kurulur..."**[**] mesajnn huzursuzluu, ABD'yi Trkiye'de de araylara yneltti. Demirelin ABD'nin gvendii bir kii olarak sahneye k, oyunun Trkiye'de de oynandna kanttr. Ancak, gizde kalm kimi olaylar, Demirel'in, ABD politikasna tam uyum salayamadn gsterir. Byle durumlarda ABD askeri yntemleri de dener. Sisteminin arad sivil kiiyi buluncaya dek. Trkiye'de bu aray, 1980'ler sonras Turgut zal'la somut rneine kavumutur. ABD'nin bir lkede en ok istemedii, halkn gerekleri grmesi ve sosyal uyantr. te yardmn bir baka amac, bu sosyal uyan nlemek iin, toplumun, ABD'ye yakn kesime dayanarak desteini salamak, anti-emperyalist gelimeleri bylece engellemektir. Claude Julien, ABD'nin tm iletiim aralarn, Amerikan deolojisini yaymak amacyla kullandn; Amerika'nn insancl, demokrat ve hr dnyann lideri olduu imgesini yaratmak iin abaladn rnekleriyle sergiler. Ayrca ABD her lkede, zellikle tutucu milliyeti evreleri kullanr. Gazete ve dergilere kaynak salar. Julien'e gre: "Amerikan TV irketlerinin hibir lkenin ulaamayaca mali olanaklar vardr. Rportajlar, seri programlar, ocuk yaynlar yaplmakta ve bunlar da, btn dnyada ikinci kez satlmaktadr. Amerikan kart sanlan lkelerde bile (rnein Fransa'da) ulusal TV hergn, (1960'larda/notumuz) byk oranda Amerikan imajlar yaynlamaktadr."18[18] 1990 ve 1991 Krfez Krizi'nin savaa giden yollar, ayn yntemle, dnyaya ABD'nin haklln empoze etmitir. Hele sava sras CNN TV sinin, sava her cepheden, dakika dakika yaynlamas ve olaylarn, dnyay saran heyecan iinde yorumlarla sunulmas, iletiim aralarna egemen olann gcn gsterir. ABD, ite bu yntemle dnyay etkilemekte ve
* *

Cumhuriyet Gazetesi, 16.1.1966. (**) Milliyet Gazetesi, 14.6.1964. 18 Claude Julien, agy. s. 374.

gcnn snrsz olduu imgesine dayanarak toplum desteini salamaktadr. Propaganday yalnz kendisi yapmaz. Szlemelere koyduu hkmle, yardm alan lkeye, kendi propagandasn yaptrr. Nasl m? En somut rnek, bizimle yaplan 12 Temmuz 1947 Antlamas'nn 3. maddesi 2. fkras hkmdr. Bu hkme gre: "Trkiye hkmeti, bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr." Burada hemen Kba ile ilgili Platt Deitirgesi'ni anmsayalm. ABD Kongresi'nin kabul ettii yasay, 12 Haziran 1902'de Kba Parlamentosu Anayasaya eklemiti. Biz de, Kongre Yasas hkmn 5123 Sayl Yasa ile kabul ettiimizi unutmayalm. Bu olguya Trkiye'de bir kii kar kmtr: Mehmet Ali Aybar!.. Bu hkmn, zellikle Demokrat Parti dneminde nasl uyguland, 1950-1960 dneminin sosyal ve siyasal olaylar incelendiinde grlr. Celal Bayar'n, "Trkiye Kk Amerika olacaktr" szleri, Turgut zal'n dilinde, "Amerika gibi Trkiye" sylemine dnr. Bu tr yknmelerin kimlik bunalmndan kt aktr. Bu yknmelerin devlet bakanlarnca yaplmas, ayrca deerlendirilmesi gereken olgudur. Emperyalizmin nerelere kadar szmay baardn gsterir. Trkiye halk, Ulusal Kurtulu Sava ile kazand ulusal kimliini, Truman Doktrini ile girdii ABD'nin koruyucu emsiyesi altnda yitirmi, girdii bir byk bunalm iinde, o kimlii arama abasndadr. O kimlii buluncaya dein de, emperyalizmin tuzaklarndan kamayacaktr. nk, gerek ulusalc bir dnya gr, tuzaklar ve yanllar grr, tuzaklardan kurtulmann yollarn aratrr. Karlkl gvenlik ve ibirlii ya da yardm szlemelerinin nasl bir bamllk yarattm, toplumun kendine olan gvenini ykan hkm ve uygulamalarn niteliklerini anlayabilir. Emperyalizmle yaplan szlemelerin bamszlmz ipotek altna aldn syleyenler; gemite komnist olarak nitelenmi ve yalnz mahkemelerce deil, topluma egemen glerin ve elbet ABD propagandasnn (moda deyimiyle medyann) etkisiyle halkn gznde de kk drlmeye allmtr. Yllar sonra gerekler toplumun byk bir kesimince grlp anlalmaya baladnda da, sistemin, yani emperyalizmin iimizde kurduu sistemin kendini; mttefiki yerli i birlikileri eliyle savunmasyla karlalmtr. Halkmza, yitirdii kimlii aramaya bile izin verilmiyor; toplum olarak ulusal kurtulu bilincine o kimliimizi bularak ulaacamz iin, tuzaklardan kmamz nleniyordu. yle ki, smet Paa bile, "Daha bamsz, kiilikli D politika izleyemediini" bir yksek dereceli parti toplantsnda yaknarak anlatr ve: "Peygamber edasyla size dnyalar vaaderler, imzay attnz m ertesi gn gelmilerdir. Ondan sonra skebilirsen sk... Gitmezler. Ancak bu meselenin stne vakit geirmeden eilmek lazm. Yoksa ne bamsz d politika, ne bamsz i politika gdlr, havanda su dersiniz. Fakat zannetmeyin ki, kolay itir.... Teebbs ettiimizde bamza neler geleceini kestiremem..." diyecektir 19[19] Yardmn, "bamszlk ve zgrlmz, ABD olmadan koruyamayacamz temeline oturtulduu, 'yardmn amac ve mahiyeti hakknda devaml ve tam yaynla' emperyalizmin propagandas yaptrlarak, toplumun kendine olan gveninin yklmak istendii ve bylece bamllatrldmzn ayrdna varlmas deiik yntemlerle srekli nlenmitir. Dnce suu (TCY'nin 141, 142. maddeleri ile) yaratlmas, rgtlenme hak ve zgrlnn snrlanmas, bunlardan sadece birkadr. ABD bu yntemle, bizim kendisi iin yapacamz propaganda ile Trk toplumunun desteini salamakla kalmam, gerekleri grmemiz de engellenmitir. ABD yararna propaganda yapanlar, syleye syleye kendi szlerinin etkisi altna girerler. Bu, yeni emperyalizmin dahiyane bulularndan biridir. Szlemelere uyulmaktan kanlmaz. Peki uyulmazsa ne olur? Cezalandrlrsnz. Yalnz uymadnz iin deil, smet Paa gibi, tuzaklarn ayrdna vardnzda da cezalandrlrs nz.
19

M.kr Ko, Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama, s.165-166. 140

ANLA MAYA U YMAYA N CEZ ALAN DIR ILIR


Unutmamak gerekir ki, ABD bu geree uymayan ya da politikasn, ABD'nin izdii rotadan ayran hkmetlere yaama hakk tanmaz. nk, The American Journal Of International Law Nr.l. 1952 tarihli bir Kongre Yasas'nn 511 numaral paragrafnn (a) ve (b) hkm bunu gerektirir. Okuyalm bu hkm: "(a) Birleik Amerika hkmetlerinin imzalam olduu ikili veya ok tarafl anlama ve szlemelerde, askeri taahhtleri yerine getirmekten u veya bu sebeple kanan lkelere hibir ekilde iktisad yardm yaplmaz." "(b) Birleik Amerika Devletlerinin gvenliini artrmaya hizmet etmeyen hibir iktisad ve teknik yardm yaplmaz." 20 [20] Bu hkm grdkten sonra, bu tuzaktan kurtulmadan, ABD, Kbrs sorununda neden bizi yalnz brakyor, neden ambargo uyguland diye yaknmann ne kadar yersiz olduu anlalmyor mu? Oysa szlanma yerine, szlemeler tuzandan kurtulmann yollar aranmal deil mi? Rockefeller'in nerilerinin zetini anmsayalm. Deniliyordu ki; "Ekonominin kilit noktalarn ele geirerek, politik etkinlii salamak gerekir." Ekonomi ve politika el ele, her ikisi de zel giriimin denetiminde olmal... 1978'lere dek, yani CHP'nin hkmet kurmasna kadar, ABD'nin izdii ekonomik rotadan (kimi sanayi kurulular dnda) klmad. Ancak CHP, deiik bir ekonomik programla, ekonomiyi yeniden dzenleme*[*] amacnda olduunu syleyerek oy ald. Halk Sektr, KUP ve Ky-Kent Projeleri, kooperatifilikle kalknma gibi romantik planda kalacak bir ekonomik model amalyordu. Bu elbet, ABD'nin Trkiye ile yapt anlamalara dayal beklentilerine aykr idi**[** ]. nk bu tr bir model nerisi, neri olarak kalsa bile, ABD'nin karna kar bir politika oluturma abas nedeniyle, CHP'nin hedefe alnmas iin yeterliydi. Ve gerekten de yle oldu... ABD'li Profesr Boldwin bu konuda diyor ki: "... hkmetin, zel sermayenin kart bir politikay izlemesi durumunda, hkmeti izledii politikadan caydrmak zere Dnya Bankas'nn zm, (politikasn deitirmesi iin antaj yaparak) bor vermeyi reddetmektir..." 21[21] Bu yntem bizde de baaryla uygulanmtr. 1978'de lkede daha bamsz bir politika izlemek savyla hkmet kuran CHP, bu uygulamann sarmalnda bitirilmek istenmitir. ABD bu yntemle, ekonomiye komuta edenlerden yararlanarak, toplum desteini arkasna alan gcn nnde durulamayacan gstermitir bizlere... 1978-1979'da, bamszla adm atmann deil, bamszl dnmenin cezalandrldn yaayarak grdk. Dnya finans rgtlerine verilen emirle, krediler kesildi. 70 sente muhta bir ekonomik dzen devralan Ecevit Hkmeti, kredi salamak iin rpnd durdu... Ama hangi kapy aldksa, bize emperyalizmin rgtlerine gitmemiz syleniyordu. Kredi alnamad. Terr krlardan kentlere, sokaklara indi. Ve ite iadamlar, ekonominin kilit noktalarn ellerinde tutanlar, ilanlarla rgtlerinin basklaryla, toplumun CHP'ye verdii krediyi sfra indirmeyi baardlar. Ecevit Hkmeti 22 ayda bitirildi... Bu tarihsel olay, yntemin bizdeki en somut rneidir. Bu kadarla da kalmad. CHP'ye ynelik eletiriler srd. 12 Eyll'den sonra Trkiye'de, Sosyal Demokrasi'nin bir trl rgtlenemeyii, 12 Eyll sisteminin sol gre at savan da eseridir... nk, 12 Eyll'
M.Fahri, agy. s. 332. (*) Sovyetlerin kredisiyle skenderun Demir-elik Seydiehir Alminyum kurulular ve Romanya'nn destei ile Krkkale'de kurulan Ortaanadolu Petrol Rafinerisi bunlardandr. * (**) Thornburg Raporu'ndan balayan etkileme, szlemelerle zorunlu uygulamaya dnmtr. 21 H. Magdoff, agy. s. 188.
* 20

yaratanlar, ABD'nin ideolojik eitiminden gemilerdir. Trkiye'de "sol" denilince tyleri diken diken olanlar, ABD ideolojisiyle yetimi kafalardr. Ama unutmayalm, yukarda grdk ki, ABD bu adam yetitirme iinde bizi kullanmtr. Hem de kendi Kongre Yasas'na gre yaplan szleme uyarnca kardmz yasadan yararlanarak...

TOPLUMUN K END DE ERL ER NE YABANCILA MASI


ABD'ye toplum destei emperyalizmin bu tr igalci tehlikelidir. nk bu yntemle tarihine yabanclatrlmaktadr. toplumsal paralanma... salamada bizler yardmc oluyoruz demek ki! Kanmzca yntemden de, kukla hkmetlerle ynetim trnden de toplum, kendi deer yarglarndan koparlmakta, kendine ve Sonu toplumsal btnlk yerine, anarizme kadar uzanan

Bazen, "toplumun desteini kazanmak da gereklidir" diyor, Pentagon'un nl kuramclarndan A.Lindsay ve yle srdryor: "Toplumun destei saland lde, o topluma kendi gr ve ideolojiimizi empoze edebiliriz. Ancak bundan sonra o lkedeki reformcu da olsa- partizan hareketini (yani halkn bilinlenmesine ynelik iten deitirme ve dnmleri ,ya da ayaklanmalar / notumuz) kolaylkla bastrmak ve ezmek mmkn olur."22[22] Trkiye'nin, iinde rpnd tuzaklarda geen son yllarn olaylar, bir de bu adan ele alnp incelenmelidir. nceleri, sac-solcu ya da faist-komnist ikileminin yaratt kamplama, alevi- snni atmalarnn, 1980'lerden sonra da Krt-Trk ayrmclna varan atmalarn kaosu; gnmzde Cumhuriyeti-Osmanlc, 1.Cumhuriyeti 2.Cumhuriyeti, laik-antilaik ikilemi ile yeni bir toplumsal paralanmaya yneli... Trkiye eer, bu gemi yarm yzyl, bir toplum ve tarih bilinciyle inceleyip nedenlerini aratrmazsa; bunalmlar iinden kamayacamz, rmlk, kokumuluk iinde yuvarlanacamz bilinmelidir. Grlyor ki. her lkenin ilerici devinimleri; o lkedeki ibirlikilerle el ele verilip toplumun deer yarglar deitirilerek Amerikan ideolojisi dorultusunda bir dnya gr yaratlp ezilmektedir. O lke bu aamadan sonra, ABD dorultusuna girmitir. Artk Amerika'ya ve emperyalizme kar olmak, kurulu dzenin deimesini istemek, halkn karn ne almak sutur. Halktan yana olanlar, srekli biimde halkn gznden drlmeye allr. Halk cephelere blerek, ulusal birlii paralayp smr arkn ibirliki burjuvazi eliyle iletmek yeni emperyalizmin yntemlerinden biridir. 1970'lerdeki Milliyeti Cephe harekeli, bu yntemin uygulamalarndan biri olduu, aklamaya gerek kalmayacak biimde anlalmaktadr. Toplumu milliyetiler ve solcular olarak ikiye ayranlarn kimin denetiminde olduu da! Bunun gibi, Alevi-Snni, Krt-Trk, laik-antilaik ayrmlarna da dikkat edilmeli, emperyalizmin tuzaklarnda yrdmz yadsnmamal ve bunun smrye hizmet olduu bilinmelidir. nk smr dzeni, dostluk ve yardm ad altnda iler bu aamada!.. Bylece, Dtan ve dnyann gz nnde geen, ayplanacak ve knanacak bir saldr yerine, daha az masrafla, fakat daha etkin bir sonu alnr. Ve byle bir toplum, kolay kolay kendine gelemez artk. Bunalmlar birbirini izler. Sorunlarn zm iin getirilen neriler, yeni bunalmlar yaratr. Trkiye'mizin iinde rpnd bunalmn kkeninde, emperyalizmin tuzanda geen yarm yzyln etkilerinin bulunduu gzard edilmemelidir. Ayrca D saldrnn, topyekn sava ideali yaratarak, igalciye kar halkn her kesiminde tam bir birleme ve btnleme yaratmasna karn; bu yeni yntem, halk ksa zamanda birleemeyecek biimde paralayarak, ayn lkenin "tasada ve kvanta ortak" olmas gereken insanlar birbirine dman edilirler. Bu da, emperyalizmin parala-egemen ol
22

M.Fahri, agy. s.308-309

ilkesine uygun bir yntemdir. Trkiye'nin bugnk duruma nasl getirildii aratrlrken, yarm yzyla bu adan da baklmaldr. Bir toplumun desteini salayarak, Amerikan ideolojisinin yerletirilmesinde trl anlama biimleri vardr. "Dostluk ve Yardm Antlamalar" "Ekonomik birlii Antlamalar" vb. "Kalknma in ttifak" ad altndaki ekonomik szmalar, etkili yntemlerdendir. lerici ve gelimi lkeler dzeyine ulama abasnda bulunan, gelime yolundaki lkeler, kalknma programlarnn hazrlanmas iin danman ararlar... Plan ve programlarn finansman iin, paraya gereksinirler. Gelen danmanlarn nerdikleri planlarn gereklemesi, ii, gl-dev firmalarn almasna baldr. Bunlarn tm de Dnya Bankas, Uluslararas Para Fonu (MF). Konsorsiyumlar vb. kurumlaryla emperyalizmin denetimindedir. Bu kurumlar ve uygulamalar, ekonomik szmay ve yaylmay kolaylatran, yabanc bankalara ve dier kurumlara kapy amak iin, az gelimi bir lke zerinde, siyasi baskda bulunma olanan elde etmekte kullanlan deerli aralardr. Eer ekonomik szma, siyasal basklarla salanamaz ise, deiik koullar altnda, yetkililerin rvetle satn alnmas ya da bankalar ve devlet kurumlar tarafndan bor verilmesi daha uygundur. Daha gelimi lkeler iin ise, ittifaklar ve kar gruplar meydana getirilmektedir. Grlyor ki, emperyalizm yerlemek istedii lkeye girebilmek iin, siyasal baskdan, rvetle adam satn almaya kadar her yolu denemektedir.

LET M A I VE KA MUOYU YAR ATMA


ABD, az gelimi lkelerde, her trl yntemle, kendi ideolojisi dorultusunda kamuoyu yaratmaktadr. Bunlardan biri, anlamalara zel hkmler konularak uygulanan yntemdir. Az gelimi lkeler, bu anlamalar gerei olarak, Amerikan ideolojisini yayma zorunda kalrlar. Yeni smrgeciliin bir baka uygulamas, "Kalknma in ttifak" adl programla Latin Amerika'da grlr. Gney Amerika iin uygulanan "Kalknma in ttifak" daha sonralar, "lerleme iin Birleme Program"na dnr. Kalknma iin ttifak'n vg dolu bir analizinde, William D.Rogers, Arjantin ve ili'deki seim kampanyalarna. ABD'nin nasl kartn anlatmaktadr. Bu ebeke, "yava yava kurulmu ve sonradan emperyalizmin sadk bendeleri olacak subay, mhendis ve teknisyenlerin ABD'de yetitirilmesi yoluyla" pekitirilmitir. Ayrca ABD, Latin Amerika'da, kamuoyunu koullandrmak iin, basn, televizyon ve sinema stnde de ok salam bir denetim sistemi kurmutur. Kamuoyunu yaratmada, toplumlar belli bir ynde etkilemede, ada basn ve yaynn en etkin silahlardan biri olduu yadsna bilir mi? Bu etkin silah elbet, emperyalizmin emrinde ve hizmetinde kullanlmaktadr. ABD, sinemas, televizyonu ve Dnya'y a gibi sarm ajanlaryla, her gn daha da ileri her saat Dnya'ya, Dnya olaylarn, bir lde her lkenin kendi i olaylarn, ABD gz ile gstermekte ve emperyalizmin deer yarglarna gre deerlendirerek sunmaktadr. ABD, ayrca bir kltr imparatorluu da kurmutur. Kitlelerin etkilenmesi ve eitiminde kitabn, gazete ve dergilerin rol bilinir. Ekonomik ve askeri ynden dnyann yarsn saran bu imparatorluk, asl etkinliini kitaplarla, dnyaya, bilimsel ve sosyal gerekleri bozarak yayd kitaplarla da srdrmektedir. Bu alan da ClA kadar etken bir rgt de United States nformation Agency (USIA)'dr. Bu rgtn, sadece 1964 ylnda bu tr kitaplara yksek cretler deyerek, profesrne kadar sahte yazar bulduu, Josan Epstern'in yazd gibi, "uydurma ve keyfi deerler sistemi" kurarak, niversite retim yeleri, bilginler ve yaz ileri

mdrlerini kulland bilinmektedir." 23[23] Bylece basn, radyo - televizyonu, sinemas ve dnyann her yerine dalm iadam, profesr ve rencisi, sivil ve askeri danmanlaryla emperyalizm, Amerikan ideolojisini, gnn her saatinde Dnyann her yerinde ilemekte, yaygnlatrmaktadr. Bunlar ve benzeri yntemlerle, az gelimi lkeler, olaylar ABD gz ile grecek dzeye getirilmekte, Amerikana bir kamuoyu yaratlmaktadr. Emperyalizm grlyor ki, ne edip etmekte, kendi grlerine yanda bulmann yollarn amaktadr. "Hkmetlerin, toplumsal basklar karlayacak yeterli bir ekonomik gelime salayamamalar, yksek nfus art ve ehirlere olan devaml gn yaratt ehirsel blgelerin, giderek daha ok g merkezi haline gelmeleri ve bu blgelerde yaayan kitlelerin demagojik tahriklere yatkn olmalar"24[24] sonucu toplumsal gerginlikler, toprak ve servet dalmndaki eitsizliklerin ortaya kard istikrarszlklar, ciddi gvenlik sorunlar dourduunda; sorunlara ABD ideolojisini benimsemi kadrolar ve nderler yoluyla zmler aranmaktadr. "Bu kadrolar nasl yetitirilir, Amerikan ideolojisi nasl alanr?" sorularnn yant aranrken; karmza parann ve propagandann engin ve etkin gc kar. Bugne alan yollarda, emperyalizmin gizli ve ak propagandalaryla yrdmz bilir ve ABD'nin bize Thornburg Raporu'nda belirtilen "kendi ideallerini ve ananelerini alama" amacn gz nne alrsak, yanllarmz saptayabilir ve dn yollarn aabiliriz.25[25] Gnmz Trkiye'sinin moda tartmas Lozan' yadsyp, Sevr'i alklama, Atatrk'n kurduu, Mdafaay Hukuk temeline dayal Ulusal Kurtulu Sava utkusu zerine oturtulan Cumhuriyet'i ykp, kinci Cumhuriyet kurma abalar, ancak emperyalizmin ideolojisine hizmet etmektir. nk, hibir ideoloji, Cumhuriyet'in temelindeki Mdafaay Hukuk felsefesinin yerini tutamaz. Bir ulusun, emperyalizmi topraklarndan kovmas gibi tarihsel bir eylem zerine kurulu Cumhuriyet'i, demokrasiye gei adna ykmak (sanki Kemalist eylem demokrasiye karym gibi) Mustafa Kemal'in deyimiyle, "gaflet ve dalalef'ten de te "hyanettir." Bu gibi savlarn ardnda, ulusal kurtulu hareketlerini kendi ideolojisi iin tehlikeli bulan emperyalizmin, gizli yntemleri bulunduunu bilmeliyiz. Ve kim olursa olsun hangi makamda bulunursa bulunsun, bunlarn hainliklerine engel olmalyz. Kald ki, ne Mustafa Kemal ve ne de Cumhuriyet'i kuran kadro, demokrasiye kardr. Ama, halkn istencine dayal bir ynetim kurmaktr. Atatrk devrimlerinin amac budur. Elbet, bunun iin de toplumun bamsz dnebilecek bir yapya kavumas gerekirdi. 1920'lere dein halk olma bilincine erimemi bir mmet toplumunun (Tanr'nn sonra Padiah'n kulu olan toplumun) demokrasiye geiindeki engelleri, eilim ve ada deer yarglaryla amak gerekiyordu. Laiklik ile bu yolu aan en nemli ilkedir. Byle bir yolu amak giriimi bile, o kadronun amacndaki doruluu belgeler. Laik dnce ile halkn zgr istence kavuabilme yolu almtr. Bunun kolay bir yol olduu sylenemez. Bugn bile bu doruyu gremeyenler vardr. 1920'ler Trkiye'sini, 1990'larn deer yarglaryla lmek, sorgulamak bir zamanlar moda olan, "M.Kemal isteseydi sosyalizmi kurard ama o faizmi yeledi" sylemi kadar yanltr. Unutulmasn ki, Mustafa Kemal, o gnlerin koullar iinde yaplabileceklerin en iyisini yapmtr. Bu gnn; "1920'lerde yanl yapld" sylemi, Ulusal Kurtulu kavgasn ve o kavgann kadrosunu yadsmak iindir. Bunun emperyalizme hizmet olduunu gzard edemeyiz. nk ABD'nin, kendi kurtuluundan bu yana kar olduu en nemli konu ulusal kurtulu hareketleri'dir. Ve, ABD idealizmi'nin amac da, bu yolu aacak ya da vecek eylem ve dncelere kar dnce retmektir.
23 24

Claude Julien agy S. 300 - 310. H.Magdoff. agy. s. 156. 25 Thornburg Raporu yaptn Ekler blmndedir.

Bu gnlerde, 1920'leri ve devrimleri yerenlerin ilikileri aratrldnda, retilen eletiri ve nerilerin ardndaki etkenler bulunabilir. Biz Cumhuriyetiler'e den grev, Ulusal Kurtulu Utkusu zerine kurulu Cumhuriyet'i ylmadan savunmaktr. ABD az gelimi lkeler iin, zel programlar da hazrlar. Higher Education Dergisi'nin Nisan 1960 saysnda, "Eitimin uluslararas hedeflerin ele geirilmesinde ana amalardan biri olduuna" iaret edilmektedir. Attila lhan'n "Bat'nn Deli Gmlei" adl yaptnda aklad "Bissel Raporunda" da: Yabanc lkelerin yurttalarna ideallerimiz anlatlarak eitilerek ve devaml bir i nerilerek casuslua atlmalar iin zendirilmelidirler" denildii grlr. Bissel Raporunda, "Balca grevimiz mttefik bulmak, - hem kii, hem rgt onlarla iliki kurmak, ayn ilkeler iin almalarna salamaktr" deniliyor. Bu yolla, ilgili lkede gerektiinde operasyonlar yaplacana iaret edildikten sonra: "Bunun bir rnei, ilerde lkesinde etkili bir siyasi lider olaca tahmin edilen politikaclar bulup Amerika'y tanmalar iin uygulanan programlardr. (Bilmem bu programlar iinde zayflama krleri ya da salk kontrolleri var mdr/notumuz) Ancak byle masum programlar bile ABD hkmeti tarafndan deil de resmi olmayan kurulularca yrtld vakit daha baarl olabilmektedir." 26[26] ABD- ayrca az gelimi lke aydnlar iin de, zel programlar hazrlar. Bunlarla da aydnlara kendi ideolojisini benimsetme ve o aydnlarn lkelerindeki kltr almalarn ynlendirmeye almaktadr. Kennedy'nin ilgin buluuyla, az gelimi lkeler iin yetitirilmi zel eitim misyonerleri yolland. Bar Gnllleri adyla gelen bu grevliler, Amerikan ideolojisini halka alama program uygulamak amacndaydlar. Bir yandan da o lkelerin sosyal eilimlerini saptayacaklar, ilerdeki programlarda uygulanacak almalarn alt yapsn oluturacaklard. Bunlar ada misyonerlerdi.

TOPLUM YAPISINI RENMEK


Bar gnlllerinden istenen, Amerikan ideolojisinin propagandasn yaparak; Saturday Review Dergisindeki, "Bar gnllleri bu ii baarabilecekler mi?" balkl yazda belirtildii gibi, "Bir Mslmann Mekke'ye ynelmesi gibi, bir insann Washington'a bakmasn salayacak ideali bulmaktr." 27[27] zetle, Bar Gnllleri, emperyalizmin ideolojisini, gnderildikleri lkelerin insanlar ile yakn ilikiler kurarak, aile yapsnn iine girerek yaymakla grevlendirilmilerdir. Bu amac gerekletirmek iin, Bar Gnllleri, zel eitimle yetitirilmiler arasndan seilmilerdir. yle ki, Trkiye'ye gelecek olanlara Trk gibi dnme ve davranma, Hindistana gideceklere Hintli gibi Arjantin'e gideceklere Arjantin'li gibi davranma yetisi kazandrlmaya allmtr. rnein, kye giden bir grevli, yer sofrasnda yemek yiyebiliyor, kyllerle ky meydannda sohbet ediyor, tarlada alyordu. Bylece gnlk yaam paylaarak, kurulan sosyal iliki iinde, yrenin sosyal yapsn, insanlarn tepkilerini saptadlar. Ve gerei gremeyen insanmzda da, "yahu bu insanlar bizimle kaynayorlar, bunlar bizden biri gibi, Amerika bize yakn olabilir" imgesi yaratlmak istendi. ABD, bylece eitim ve kltr emperyalizmi'ni iimize girerek yrtmtr. Bar Gnllleri politikasnn neden ve niini John F.Kennedynin Michigan niversitesi'nde yapt u konumasnda aklanmtr:
Azgelimi ilkelere iktisad, asker ve kltrel yardmlar yapyoruz. Btemizden byk paralar harcyoruz. Buna ramen, dost ve mttefik lkelerdeki halklar, Amerikallar sevmiyor. Bunda, phesiz, milletimizi oralarda temsil eden, sivil - asker
26 27

Attila lhan,Bat'nn Deli Gmlei s. 82. Prof. Trkkaya Atav, Amerika, NATO ve Trkiye,s. 236

grevlilerin davranlarnn byk etkisi olmaktadr. ok kez, bu grevliler, bu lkeler ve insanlar hakknda, nceden hazrlanmadklar, doru ve salam bilgi sahibi bulunmadklar iin, yerli halkla aralarnda abucak atmalar oluyor. nsanlarn dilleri, dinleri, gelenekleri, kltrleri bizlerinkinden farkldr. Onlara saygl olmak, bu farkllklar renmek, aslnda Amerika'nn faydasnadr. Dnnz, SSCB, hem bizim kadar para harcam yor, yardm yapmyor, hem de iliki kurduu lkeler genleri arasnda bizden fazla sempati topluyor. Bu engeli yenmek, yardm ettiimiz halklarda Amerikan halkna sevgi toplamak iin, yeni bir yaklama ihtiyacmz vardr. Kuracamz yeni bir rgt ile bu grevi, kolej ve niversiteli genlerimize vermek istiyoruz. Bu, ayn zamanda, sizlere yeni bir i kapsnn almas demektir.28[28]

Bakan, "yardm edilen halklarda Amerikan halkna sevgi toplamak iin... o insanlara dilleri, dinleri, gelenek ve kltrlerindeki farkllklar bilinerek" yaklalmasn neriyor. Bylece, Amerika'ya kar duyulan olumsuz tepkinin giderilmesi amac tand anlalyor. Ancak bar gnllleri, bir ajan gibi altklarnn saptanmas sonunda, aa kan gizli grevleri nedeniyle lkelerine geri dnmlerdir. Ama bar gnllleri, altklar srece verdikleri raporlarla, asl grevlerini aksatmadan yapabildiler. Toplumun her kesimiyle ilgili bilgi ve belge toplayabildiler. Ve ABD bu bilgileri, baka bilgi ve belgelerle, ilgili lke uzmanlarnn yardmyla deerlendirmi her lke iin gelitirdii formlleri uygulamaya koymutur. Emperyalizm, iine girdii toplumu her ynden denetimi altna almak istediinden, deiik rgtlerle o toplumu etkilemeye ve bunun iin de, toplumun eilimlerini saptamaya nem verir. rnein, nl Ford Vakf'nn, Trk bilim adamlarna deiik konularda anket yaptrd bilinmektedir. Bu anketlerde sorulan sorular, o toplum yapsn tanmaya ve emperyalizmin ngrd programlarn uygulanmas iin, veriler elde etmeye yarayacak yantlar salamak iin hazrlanmtr. yle ki, sorulara yant verilmemesi bile, toplumun o kesimine konulacak tan iin nemlidir. Hacettepe niversitesi Nfus Etdleri Enstits'nde, kentlerde ve krsal kesimde yaplacak nfus planlamas iin hazrlanan anket sorular, bu savmza rnek olacak niteliktedir. Sorular, kentler iin ayr, krsal kesim iin ayr ierikte hazrland gibi, kadn ve erkekler iin de ayr ayr ieriktedir. Ve o sorularla, Trk insannn sosyal anatomisi karlmak istenmitir. Kasaba ve kylerin sosyal yaplar kadar, kentlerin ve kylerin erkek ve kadnlarnn sosyal ve ruhsal yaplarnn da zmlenmesine yarayacak sorular sorulmutur. Bu sorulardan bir ksm bizim sosyal ahlak ve inan yapmz gerei yantlanamayacak niteliktedir. zellikle kadnlara, ky kadnlarna sorulanlar, rnein cinsel iliki srasndaki korunma yntemleri arasnda, "Erkein dar aktmas, geri ekme, Dar aktmay hi duydunuz mu?.. Dar aktma hakknda daha ok ey renmek ister misiniz?" (Kadn in Soru: 173, Erkek in Soru: 181) gibi sorulara, kadnlarmzn yzde doksanndan yant alnamayaca bilinmektedir. Ama bu sorularn yantlarnn alnamamas bile, o evrenin sosyal ve o insanlar'n ruhsal yapsnn saptanmas iin nemlidir. ABD bunlar niin yapyor? Bizim iin mi? Bu soruya "evet" yant vermek, ABD'nin "karlarndan gayr bir ey dnmediine" ilikin kendi deer yarglarn yadsmak demektir. ABD bylece, toplumun en kk birimi olan ailenin sosyal yapsn ve bireylerin ruhsal niteliklerini saptayarak, toplum desteini, bu en kk birimden balayarak ele geirmeyi hedeflemitir. Kendi etki alanndaki uluslar, bylece belli bir altyap iinde tutabilmenin yollarndan biri ve en nemlisidir bu yntem. ABD YARDIMI ve AHTAPOTUN KOLLARI Yukardaki rnekler, ABD yardmnn uygulama yntemlerini sergilemektedir. ABD Savunma Bakan Robert Mc. Namara'nn, 1967 ylnda, Amerikan Kongresi'nde yapt konumann bir baka blm, az gelimi lkeler askeri personelinin yetitirilmesindeki ama ve program, ayrntlaryla sergiledii iin ok ilgintir.
28

kr Ko , Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama.

Mc Namara bu konumasnda; az gelimi lkelerin yetenekli bularak, ABD'ye eitilmeleri iin seip gnderdikleri subaylarla ilgili grlerini yle aklar: "Birleik Devletlerdeki ve yabanc lkelerdeki askeri okullarmzda, eitim merkezlerimizde eittiimiz subaylar, Amerikallarn ne yapmak istediklerini ve nasl dndklerini gayet iyi bilen kimseler olup, liderlik mevkiinde bulunmalarnn ne kadar nemli olduunu belirtmeye ayrca gerek duymuyoruz." Bakan ayn espri ile srdrd konumasnda, "ayrca byle kimselerden dost edinmenin deeri llemeyecek kadar fazladr," 29[29] der. Bu szler, az gelimi lkeler ordularnda, Amerikan ideolojisine gre yetimi personelin, ayrca ABD yetkilileriyle, dostluk ilikileri iinde olduklarn da belirtmektedir. Bylece bu askerlerin ekonomik, sosyal ve siyasal eilimleri, gl ve zayf ynleri, belli olaylar karsndaki tepkileri renilir. Ve nerede, nasl kullanlacaklar saptanr. Bu askerler hazr kuvvet'tir artk. ABD'nin dostudurlar. Bu dostluun bir dier ad da, ya da az gelimi lke iin gerek ad, satlmlk ve ibirlikiliktir. Demek ki, ABD yardmnn gerek amac, az gelimi lke sorunlarnn zmne yardm deildir. O lkeyi, ekonomik ynden olduu kadar, kendilerinin o lkeye yolladklar elemanlarla, lke subaylarndan ve sivil brokratlarndan eitim iin seilerek ABD'ye yollanan ve Amerikan ideolojisine gre yetimi asker ve sivil nderlerle denetim altnda tutmaktr. Amerika bu forml sadece Gney Amerika'da m uyguluyor? Elbette hayr! Dnyann neresinde Amerikan kar varsa, orada ayn oyunlar oynanmakta, kadrolar ClA'nn yetitirdii brokratlarla doldurulmaktadr. Ve Amerika, kar olmayan yerde yoktur. Amerika'nn bu uygulamay Trkiye'de de yrtt artk biliniyor. 12 Mart ve 12 Eyll'e varan gelimelerde lkc komando adyla olay karanlarn nereden ve kimden g aldklar, ne kadar gizlense de anlalabilmektedir. Mc Namara'nn, yardmn amalarn sralarken belirttii ve kendilerinin yetitirdiini syledii "yerli yar-askeri gler", Trkiye iin lkc - komandolar olmaldr. ABD yardm adyla bir yandan toplum desteini salarken, bir yandan da "yar - askeri glerin" eitimini yaptrmaktadr. Bylece, genlik ve halk blnm, ayr kamplar yaratlmtr. te ABD yardmnn sonular!.. Bugn tm plaklyla ortaya kan gerek udur: ABD, yardm ettii her lkeye, bu arada elbet Trkiye'ye, kendi kar iin kendi ideolojisinin yaylmas amacyla gelmektedir. Evet, yardm szcnn ardndaki gerek, ABD'nin yardm adyla yabanc lkelere szmas, bu lkelerin Silahl Kuvvetlerinden balayarak, halkn gnlk yaam ve ekonomisine kadar, tm yaamn denetim altnda tutmas, dnyada Amerikan ideolojisini egemen klma, ok uluslu irketler eliyle az gelimi lkeleri smrme hrsnn sonucudur. Kendi ideolojisine kar, yani emperyalizme ve smrye kar olabilecek her trl dn ve eylemi ezmeyi Tanrsal bir grev sayan bu korkun dev, yeni emperyalizmin temel ilkelerini 22 Mays 1947 tarihli Yunanistan ve Trkiye'ye Yardm Kanunu ile bize kabul ettirmitir. Bu Yasann 3. maddesi incelendiinde, her paragrafnn "yardm" ad altnda, lkemizi ve halkmz ahtapot'un kollar gibi sard anlalr. 30[30] Bylece ABD, her lkede, kredi vererek, irketleri eliyle zel giriimleri destekleyerek; askeri yardm ad altnda, az gelimi lkelerin asker - sivil nderlerini kendi ideolojisine gre yetitirerek, ekonomik yardm yoluyla ekonomik yaama ve her trl yollardan ii kurulularna szarak tam bir egemenlik kurmutur. Her noktada bulunan ABD, ideolojisini, girdii topluma kabul ettirmeyi amalamakta, halklarn uyanmasn bunun iin istememektedir. ABD bu nedenle, her ileri ve halk eyleme, giriime, uluslararas komnizmin eylemi gz ile bakar, baktrr ve dahas bunlar ayaklanma sayar. Az gelimi
29 30

Harry Magdoff, agy. s. 155. Ekler Blm, Ek.l'e baknz

lke askerini, polisini ve teki gvenlik grevlilerini, sivil brokratn, bu ideoloji dorultusunda politik bilin vermek iin eitir. Bylece toplum kendi znden koparlmaktadr. Yardmla gelen ABD, toplumu kendi deer yarglarna yabanclatrp toplumsal birlii paralamakta ve smr dzenini srdrmektedir.

BLM IV ABD NEDEN TRKYE'DE

"nsan-doa, insan-insan elikileri bir toplumun sahip olduu teknoloji ve ideoloji dorultusunda zme doru gider. Bu anlamyla ideoloji, teknolojinin nasl kullanldn belirleyen e olmaktadr." "Bir toplum kendi iindeki teknolojik gelimeler yolu ile deitii zaman, ideolojisi de bu teknolojik gelimelere paralel olarak oluur. Bu durumda ideoloji toplumsal deimenin bir sonucu olarak ele alnabilir. Toplum Dardan teknoloji ithal ediyorsa, genellikle bu teknolojiye uygun ideoloji de ithal eder. Kimi durumlarda ise, bir ideolojinin benimsenmesi gdml toplumsal deimenin balatcs olur." Prof. Dr. Emre KONGAR Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, s.23

ABD NED EN TR K YE'D E?


"ABD neden Trkiye'dedir?" sorusunun yant, "ABD, Dnya'nn teki lkelerinde hangi nedenle bulunuyorsa, bizde de o nedenle bulunuyor" olmaldr. Ancak, Ortadou'nun emperyalizm iin nemi gz nne alndnda, Trkiye'deki varl ayr bir deerlendirmeyi gerektirecek nemdedir. ABD gemite, Dnyay Sovyet etkisinden kurtarmak ve korumak iin lkelerle ilgilendiine inandrmak istemitir. Kendisinin "Hr Dnya" olarak niteledii uluslarn, demokratik ve bamsz-zgr olmalarn amalad savndadr. Bu tr sylemler elbet genel politika sylemleridir. Gerekte, ABD'nin gznde Dnya ok kktr. Bu nedenle de Dnya ile ilgilenmelidir. dealizmini Dnya'ya yaymaldr. nk ABD'nin kaderi, onu Dnya liderliine karmtr. Eski Genelkurmay Bakanlarndan General Tailor, "Birleik Amerika hr dnya lideri olmak kaderinden vazgeemez" derken, ABD'nin gcnden emin ve teki lkelere ne denli yukardan bakn yanstmtr. Bakan Eisenhower de, "Hr dnyay savunma azmimizden birey kaybetmediimizi ve etmeyeceimizi belirtmeliyiz" diyerek, Dnya'ya dzen verme mitinin kendilerine ait olduunu vurgulamtr.1[1] ABD, kendilerine Dnya'y dzene sokma mitosunun Tanr tarafndan verildiine inanr. u szler bunun somut kantdr. Eisenhower'n rakibi Bakan aday Stevenson, "Tanr, bize zgr dnyann liderliinden hi de aa olmayan bir grev yklemitir," der.2[2] Bakan Kennedy, lmnden nce, Mezamir'deki szleri, Dallas'taki konumasna aktaryor. "Tanr ehri korumazsa, bekinin beklemesi botur." Robert Kennedy de, "Gezegenimizin manevi ynetiminde hakkmz vardr." szleriyle, Tanr'nn kendilerine tinsel bir grev verdiini anlatyor. Mc Kinley, Filipinler'i fethe giderken, "... onlar kalkndrmak, uygarlatrmak ve Hristiyanlatrmak" amacnda olduklarn sylyordu... 3[3] Gerekte bu szler, 'evrensel soygun'un rtleridir. ABD bu soygunu Tanr adna yapyor(!) demek ki!.. Bu szlerin bir baka anlam da udur: ABD, Dnya'nn jandarmaln stlenmitir, istediini yapabilir. zni de Tanr'dan almtr! Ve bakn, ABD Trkiye'ye hangi amala gelmi. Bunu nl bir uzmann, Max Weston Thornburg'un "Trkiye'ye Yardm, Niin?" adl raporundan okuyalm. Thornburg, raporunun sonunda diyor ki: "Eer Cumhurbakan smet nn'nn 12 Temmuz Beyannamesi, tek parti diktatrlnn sonu anlamna geliyorsa ve eer bakanlarn son zamanlarda zel giriimi destekleyecekleri sylemleri yerine getirilecekse ve eer Trkiye bizden yardm bu vaat ve aklamalarn altnda isterse, o zaman yalnz sermayemizi deil, fakat ayn zamanda hizmetlerimizi, geleneklerimizi ve ideallerimizi plase edecek ve elden gitmesine izin verilemeyecek bir yatrm frsat doacaktr."4[4 ] ABD, istememiz halinde bize yardm edecek. Bunun anlam udur: Gvenliimizin korunmasn istediimiz ABD, onurumuzu ayaklar altna alrsak yardm edebilecek!.. ABD bylece, Mustafa Kemal'in bu ulusa verdii onuru ykmak istiyor. Ve bununla da bitmiyor, asl sonraki amalar nemli... Neden mi? Bu durumda, yalnz sermayeleriyle deil, idealleri ve gelenekleriyle gelecekler... Asl nemlisi, sralanan koullarla geldiklerinde de, bir daha elden karmak istemeyecekleri bir frsat yakalam olduklarnn aka belirtilmesi. Bizi kendi geleneklerini ve ideallerini alayarak z kimliimizden soyutlamak ve kendimize yabanclatrmak istiyorlar... te ABD tuzann en by burada. ABD'nin neden, oyun stn oyun sergileyerek bizi tam bir uydu yapmak istedii
M.Fahri, agy. s. 26 Clade Julien, agy s. 43 3 Claude Julien s. 42-43. 4 Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni, s. 558 ve zel arivimden yaptn Ekler Blmnde, Ek 3'e baknz.
2 1

anlalmyor mu? "Bir daha elden gitmesine izin verilmeyecek bir yatrm" olduumuz iin... Ac, acnn da tesinde bir gerek... Ulusa, bu gerein ayrdna vardmz gn, tuzaklardan kurtulmann yollarn bulabiliriz. ABD emperyalizmi Birinci Dnya Sava'ndan nce, daha ok arka bahesi ile (Latin Amerika) ve Okyanusya'daki adalarla ilgiliydi. Ve bu ilgisini bir byk aabey misyonu iinde dayanma ve gvenlik anlamalaryla koruma esprisine dayandryordu. Bu politikann korunan lkelere nelere mal olduunu u belgeden izleyelim. Guetamala eski bakanlarndan Juan Jose Arevvalo, Washington'un bu dayanma ve gvenlik anlamasn "Bu anlama Latin Amerika'daki yirmi devlet iin bir gvenlik aldr," diye niteleyip tanmladktan sonra J.J. Arevvalo konumasn yle srdrr: "Birleik Amerika, bizim Cumhuriyete birka defa ar yaralar at. Topraklarmz ehirlerimizi bombalad. Hem de harp falan ilan etmeden. lkemize askeri karmalar yapt, bakanmz ve insanlarmz ldrd. Ama btn bunlarn ne nemi var efendim, USA bizim aabeyimiz, son otuz yl iinde lkelerimizin btn servet kaynaklarn skp gtrd. USA, bizim kardeimiz! Bizim devletimiz, onlarn iftliidir. Btn imtiyazlar hep kendisinde toplar. Bizlere gelince, onun kk kardeleri: Yirmi tane plak ve gen kk karde: Evet bizler, aabeyimize gereken saygy gstermekle ykml ve grevli olarak, topraklarmzn rnlerini ve lkelerimizin servetlerini, ona, saygdeer aabeyimize vermekle devliyiz."5[5] Onurlu bir haykrtr bu. Oysa biz, bu haykrtan otuzbe yl sonra, Ulusal Kurtulu Sava vermi bir ulus bilincini unutarak, gvenliimizin ve bamszlmzn korunmas iin, Truman Doktrini kapsamna girmek iin rpmyorduk. Bir Kongre Yasas'n, ABD Cumhurbakan'nn istemiyle bizim yasalarmzda deiiklik yapmay, Yunanistan ve Trkiye'ye Yardmla ilgili Kongre Yasas'nn ilgili maddesi ile kabul ettik. Bunu 1947 Anlamas'n incelerken greceiz. ABD'nin arka bahesi ile ilgilenmesi, balangta Latin Amerika'y Avrupa Emperyalizmi'nden korumak grnts altnda balamt. Avrupa, Amerika'nn ilerine karmayacakt. Amerika'da, Avrupa'nn ilerine burnunu sokmayacakt. ABD, daha sonra Monroe Doktrini'ni, "Ulusun byd, g ve kaynaklan ktada egemen bir konuma getii iin, bunun O'na, herhangi bir devlete ya da btn devletlere kar aa yukar sarslmaz bir g kazandrdn belirterek "1895'deki Dileri Sekreteri Richard Olney'in dili ile geniletiyordu.6[6] Bylece ABD, Latin Amerika'y smrgeletirmeye balad. Artk Bat yarm kresinde her sorun ABD'den sorulacakt! Ve ABD, Birinci Dnya Sava'ndan sonra, arka bahesindeki smr, dzeninin arklarm evirmeye yetmediinden, Dnya'ya almaya balar. Artk Dnyay dzenlemeye karar vermitir. ABD, kendi idealizminden ve liderliinden ylesine emindir ki, nce nl Wilson Doktrini ile Dnyaya uygun grd dzenin ana izgilerini aklar.

AMER KAN DEAL ZM V E YEN EMPERYAL Z M:


Birinci Dnya Sava'ndan sonra arka baheden Dnyaya alma ve etkin olma yolu aranmaya baland. teden beri Dnyaya yaylma ve genileme yolunda frsat kollamakta olan ABD, Wilsonun nl 14 maddelik bar ilkesi(!) ve "Manda" siyasas ile yaylma, genileme ve kendi idealizmini-Amerikan idealizmini - Dnyann her yerinde egemen klma istei ile yola kt. Bu politika yeni dzenlemelerle, kinci Dnya Sava sonras uygulanmaya baland. Ve Dnyann byk bir kesimi son krk yl, ABD'nin smr anda ve tuzanda geirdi. Yeni emperyalizm, bu dnemde dostluk ve yardmlama antlamalar ile geldi. Emperyalizmin asl amac deimemiti. Deien, yntemi idi. Ne yazk ki, az gelimilik,
5 6

M.Fahri, agy.s. 58. Prof. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s.9.

bunun nasl bir tuzak olduunun anlalmasn nledi. yle ki, nn gibi, Ulusal Kurtulu Sava'nn komutan ve Lozan'n baarl diplomat bile, Lord Curzon'un her zaman yineledii uyarlarna karn, "ABD'nin sorumluluuna inanyordum, yanlmm demektir."*[*] diyecek kadar gerekleri gremedi. Sovyetlerin dalmas ile girilen yeni dnemde, ABD, Krfez Olay'n bir rnek bask olarak sergiledi. Irak olaylar ile Dnya'ya yeni dzenin nasl salanaca rneini gstermek istedi. zetle, ABD kendi idealizmini Dnya'ya dayatt. Yeni Dnya Dzeni, artk karsnda hibir g kalmad iin, ABD karnn her yerde, ABD'nin gc ile korunmas demekti. Dahas, uygulamaya bakarak denilebilir ki, J3M'de peine takarak, Somali'de olduu gibi insancl yardm grnts altnda eylemli igal ya da Irak rneindeki gibi, tepeden inme ve ezme yntemi uygulanyor. te Yeni Dnya Dzeni'nin zeti budur!.. Ama, ABD'nin - daha dorusu ok uluslu irketlerin karn korumaktr. Baka bir ey deil!.. Ancak, emperyalizm, ne denli acmasz olduunu her gn medyann o engin gc ile gizlemektedir. ABD'nin yeni Bakan Clinton da, 20 Ocak 1993 gn yemin ederken, "ABD'nin karlarna ters dtnde mdahaleden kanmayz" diyerek, ABD idealizminin ne olduunu bir kez daha vurgulamtr. ABD'nin, balangcndan bu yana hi deimeyen emperyalist emellerini kendi belgelerinden saptayalm. Bakan Eisenhower, 1953 ylma ilikin yllk raporunda unlar syler: "D politikamzn ak ve sarih amac, yabanc lkelerde yatrmlar iin uygun bir ortam yaratlmasn salamaktr."7[7] nk nemli olan ABD zel sermayesinin, teki lke ekonomilerine egemen olmasdr. ABD'nin bu politikasnda AID (Uluslararas Kalknma Tekilat) en etken durumdadr. Bakan Kennedy bu konuda, ABD yardmnn uzun erimli etkilerini yle anlatr: "thalat yaplar" D yardmn etkisi altnda bulunan lkelere rnek olarak Taiwan', Kolombiya'y, srail'i, ran' ve Pakistan' gstermi ve yle demitir: "Bu lkeler bir zamanlar sadece Avrupa lkelerinin pazarlar idiler. Amerikan mallarna, hnerine ve Amerikan tarz almaya almann, yeni doan lkelerin zevklerine ve arzularna verdii yn zerine ya da yardmmz kesildiinde, mallarmza olan talep ve ihtiyacn devam edecei ve ticar ilikilerin yardmn son bulmasndan sonra da uzun sre devam edeceine ok az dikkat edilmitir."8[8] Kapitalist sistemin ABD'deki gelimesi, ABD'yi tm emperyalist sistemin liderliine ykseltti. Bu sonu. Amerikan ideolojisinin tm Dnya'ya egemen klnmas iin, teden beri var olan emperyalist sistemin yaygnlamasna yol at ve Dnya, son krk yl bu uygulamaya tank oldu. Harry Magdoff, Emperyalizm a adl yaptnda, ABD'nin Dnya liderliini nasl rgtlediini yle anlatr: "Sava sonras emperyalist sistemin rgtlendirilmesi, sava sonuna doru kurulmu bulunan uluslararas kurumlar aracl ile saland: Birlemi Milletler, Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu ki, her birinde, eitli nedenlerden tr, ABD lider durumundayd. Bu sistem, UNRRA'nn faaliyetleri, Marshall Plan ve Washington'un kontrol ve finans ettii baz ekonomik ve askeri yardm programlar ile glendirildi." H.Magdoff bu rgtleniin amacn, Dean Rusk'n szleriyle yle aklar. "Birleik Devletlerin, Ulusal karlar, uluslararas karlara feda ettii iin deil, fakat ulusal karlarn dier uluslara zorla kabul ettirmeye' almakla eletirildiine dikkat eken Dileri Bakan Rusk, bu eletiriye cevap verirken, dolayl olarak ABD liderliinden beklenen eylere de deinmitir. Bu eletiri Dileri Bakan tarafndan reddedilmemektedir. Tersine, bu durumdan tr kendisi kvan duymaktadr: "Kanmzca bu eletiri bizim ve uluslararas
*

(*) Johnson'un mektubu zerine TIME dergisine verdi i deme, 14.06.1964 tarihli Milliyet Harry Magdoff, agy. s. 162. Hany Magdoff, agy. s. 173.

gazetesi.
7 8

hukukun gl olduunun bir kantdr." diyen Rusk, ABD D politikasnn muhteris emellerini yle zetlemektedir: "Ancak, sadece Kuzey Amerika ile Bat yarm kresi ile, ya da Kuzey Atlantik topluluu ile srlandrlm savunma taktiklerinin artk gven ve refah salamayacan biliyoruz."9[9] Dean Rusk'n u szleri ABD'nin snrszlna inand gcne gvenerek ihtirasnn nerelere uzanmak istediinin gstergesidir: "Dnya ok klmtr. Toprak ile, su ile, atmosfer ile, bunlar kaplayan uzay ile, yani dnyann tm ile ilgilenmeliyiz."10[10] Ve Trkiye, ABD'nin gzndeki bu kck, ama Dnya'nn ok nemli bir stratejik noktasnda bulunduu iin, dikkati zerine eken lke, emperyalizmin ilgi ve etki alanna girdi. Ama grnte ABD, Trkiye'ye kendiliinden gelmedi. ABD'yi, Trkiye'ye biz ardk.(!) Dnya'da emperyalizme kar ilk Ulusal Kurtulu Sava'n vermi, zgrlne ve bamszlna kskan bir ulusun ocuklar olarak ardk, hem de "ulusal btnlmz ve zgr ulus olarak varlmz srdrebilmek iin" yardm isteyerek ardk. Ve ite ABD, Trkiye'ye gelirken bizim bu isteimizi 1947 tarihli Kongre Yasas'nn ilk paragrafnda belgeleyerek. "Ben Trkiye'nin ulusal btnln ve bamszln korumak iin yardm yapacam" diye bararak geldi! te ABD'yi bu kongre yasasna dayal anlamayla ardk. Byle bir yasaya dayal anlamay imzalamann aybn tayoruz yarm yzyldr. Hem de tarihin amaz yargsna aldrmadan. O ayb 1947'de iledik. Bu tarihten 17 yl sonra 1964'de nl Johnson Mektubu, bu aybn yzmze indirilmi amar deil miydi? Ondan sonra sarslarak, kapldmz tuzaktan kurtulmaya altk. Kurtulmak istedike yeni tuzaklara dtk. 12 Martlar ve 12 Eylllerin karanlnda kaldk. nk emperyalizmin tuzaklarnda yrdmzn ayrdnda deildik. 27 Mays Anayasasyla getirilmek istenen, ada hukuk ilkelerine dayal demokratik sisteme neden kar ktk? O sistemi gelitirip ada bir dzen yaratacamz yerde, 12 Eyll Sistemi ile toplumu tam bir sk dzene aldk. Bu dzenin, bizim karmza deil, emperyalizmin Ortadou'daki, karlarna hizmet ettiini dnmeden... Trkiye Cumhuriyeti'nin Ulusal Kurtulu Savann i dinamii olan "Mdafaa-y Hukuk" felsefesine, tam bamszlk lksne dayand unutuldu. Unutturuldu demek daha doru olur. nk, hamiliine -koruyuculuuna- sndmz (Tanrm ne utan verici) ABD, ne ulusal savamz tand, ne de Lozan'! imdilerde moda olan kinci Cumhuriyet, Lozan m, Sevr mi tartmalaryla, 12 Eyll'n getirdii yozlamann yeni almlarn izliyoruz!.. te bu ortamda, Babakann "eki G' skp atamazsnz, ' nk bir ban gibi kk salmtr" szleri ile ac geree bir kez daha arptk. Babakan Demireli, bu yrekli tans nedeni ile kutlamal m? Demirel, olaylara deiik aklamalar getiren mant ile yeni bir aklama getirebilir mi? Bilemiyorum! Uzun yllar sonra ilk kez, en yetkili azdan gerek durumumuzun ak bir dille anlatlmas elbet ok nemli. Bunun deerini bilmeliyiz. Bu szler, sadece bir umarszlk sylemi saylmamal... Bir uyar olarak da alglanmal! Babakan, emperyalizmin iimize kk saldn sylyor ve bundan kurtulmann, yle bir kalemde kesip almakla olmayacan, bunun yarataca sorunlar sarmalnn hesap edilmesi gerektiini anlatyor. Demirel emperyalizmin tuzaklarnda yrdmzn ayrdnda: Evet, "ABD iimize kk salm." alayangil, 1974'de smail Cemle yapt bir syleide, "ClA yapar, organik balaryla yapar. Benim istihbarat efimle, kendisi farkna varmadan. ClA benim altm oyar. Elinde imkn var yabanc adamn. Girmi enfiltre benim iime. Onun iin hi amam. Aramam da: Bulamam ki..."11[11] Bu szlerden, 12 Mart'n yaratt burukluk nedeniyle szlanma tesinde kan sonu udur: Tam bir teslimiyet. Ama yle anlalyor ki, Demirel daha o yllarda tuzaklarn ayrdnda olmal. Ancak Kurtulu dncesi gelimemitir. imdi sanrm, tuzaklardan kurtulmadka, bir yere ulaamayacamz anlalm olsun ki, kkleri
9

Harry Magdoff, agy. s. 55 Hany Magdoff, agy. s. 55 11 smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart, nc Basm, Cilt 2, s.299. 164
10

ok derinlerdeki bu ban, usta bir cerrah mahareti ile karmann yollarn aramaya balayalm.

ABD TUZ A INA D MEK


imdi, ABD ile 1947'de nasl iliki kurulduunu grelim. Trkiye'yi emperyalizmin tuzana iten ve Truman Doktrini olarak tarihe geen yasay ve szlemeyi okuyalm. Yasann gerekesi olan aaya aktardmz szler, belki bizi kendimize getirebilir, bizi uyandrr: Neden mi? Okuyalm, anlayalm!.. ABD'nin Trkiye'ye neden ve nasl yardm ettiini belgeleyen yasa u szlerle balar: "Madem ki Trk ve Yunan Hkmetleri, Birleik Devletler Hkmeti'nden, milli btnlklerini ve hr milletler olarak mevcudiyetlerini idame ettirebilmek iin, gerekli mal ve dier yardmlar acil olarak talep etmilerdir."12[12] te bu szler, sanki Mustafa Kemal'i yadsrcasna, Lord Curzon'un "bugn reddediyorsunuz, hibir eyiniz yok, kalknmak isteyeceksiniz ve birgn bize geleceksiniz. Bugn reddettiklerinizi o gn kabul edeceksiniz." szlerini dorularcasna, ulusal onurumuza indirilmi tokat deil mi? Bir ulus nasl olur da, ulusal btnlnn ve zgrlnn korunmasn, bir baka ulusun yardmna, bir baka ulusun ellerine brakr? Tarihini yadsrcasna emperyalizme snr? ABD emperyalizminin gemi uygulamalarnn tarihini bilseydik byle br yanlla dmezdik sannn. Lord Curzon'un uyarsndan ders alabilmek iin biraz da tarihi bilmek gerekiyor elbet. u rnek ABD'nin baka uluslara bak asn gstermeye yetmektedir: Platt Deitirgesi. ABD'nin, Latin Amerika ve Karayib'lerdeki emperyalist amalarn "byk aabey" edas ile yrtmeye altn grmtk. Kba ile ilikilerinde Platt Deitirgesi olarak anlan bir olay, bu aabeyliin boyutlarn gstermesi ynnden ok ilgintir. ABD emperyalizminin, etki alanndaki lkelerin yasalarn deil, anayasalarn bile deitirecek kadar i ilerine kartnn belgesi, bu Platt Deitirgesi'dir. Bu deitirge, "Kba'nn gvenliinin ve bamszlnn ABD tarafndan korunacana ve Kba'da ABD slerinin kurulacana ilikin bir Kongre Yasas'dr ve bu Kongre Yasas, ABD'nin istenci dorultusunda Kba Anayasas'na eklenmitir. Kba nce bu olaya direnir, ama ABD'nin basks sonucu 12.6.1902'de, Kongre yasas'nn u hkmlerini Anayasas'na ekler: "Kba Hkmeti, baka devlet ya da devletlerle Kba bamszln tehlikeye sokacak smrge ya da askeri amalarla s, ya da toprak verecek anlamalar yapmayacaktr. ABD, Kba bamszln korumak amacyla Kba'ya mdahale edebilecektir."13[13] Deitirge bununla bitmiyor. u hkm, ABD'nin kendi amalarn gerekletirmek uruna, baka uluslarn onurunu hie sayacak kertede stnlk kompleksi iinde olduunu gsteriyor. "Amerikann Kbay askeri igal altnda bulundurduu zamanki ilemleri meru saylacak ve bu ilemler sonunda kazanlm haklar korunacaktr."14[14] Bu yz kzartc olaya Kbal zenci politikac Juan Cualberto Gomez, 1901'de bakn nasl tepki gsteriyor:
Trkiye ve Yunanistan'a Yardm Hakknda Kongre Kanunu, Ekler Blm,!. Prof. Dr. Trkkaya Atav.....Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 113. 14 Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy. s.113. (Yeryznde bir rnei daha grlmemi bu olay, elbet ABD iin bundan sonraki uluslararas ilikilerde taknaca tavra kaynaklk edecektir. Ve bizimle yaplan 1947 Anlamas ve Dolayl Saldr Doktrini'ne dayal szleme ile, bu tutumun srdrld grlmektedir.)
13 12

"Bamszln ne zaman tehlikeye girdiini ve bylece onu korumak iin ne zaman mdahale etmek gerektii kararn Birleik Devletler'e brakmak, gece ya da gndz diledikleri zaman, iyi ya da kt niyetle girebilmeleri iin evimizin anahtarn teslim etmek demektir." 15[15] Ya bizde hangi politikac kar kmtr. Bildiimiz, kar kn tek yazl belgesi vardr. Do. Dr. Mehmet Ali AYBAR'n Zincirli Hrriyet Dergisindeki yazlar. Denilecektir ki, biz ABD'ye neyi braktk, neyi teslim ettik? ABD bize, bizim iin yardm etmiyor mu? Gerei saptamak iin, bizim 5123 Sayl Yasa ile kabul ettiimizden i hukuk saylan 22 Mays 1947 tarihli Kongre Kanunu'nu okumay srdrelim: "Amerika Birleik Devletleri Kongresinin Senatosu ve Temsilciler Meclisi tarafndan kanunlatrlmtr ki, bir baka kanunun hkmleri ile atmadka Cumhurbakan, Birleik Devletlerin karna uygun mtalaa ettii zamanlarda Yunanistan ve Trkiye'ye, bu hkmetlerin talebi zerine ve kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla, yardmda bulunabilecektir." Yardmn temel koullarn saptayan bu madde, altn kaln izgilerle izeceimiz u ilkeleri tamaktadr: "Yardmn hangi koullarda verileceini ve nasl kullanlacan, koullarn ABD Cumhurbakan saptar. Cumhurbakan Yardm Birleik Devletlerin karlarna uygun grd zamanlarda ve sre iin verir." Hibir yorumu gerektirmeyecek aklktaki bu hkmn anlam udur. Asl olan ABD'nin kardr. Bu nedenle, ABD kendi karna uygun grmedii an yardm keser ya da yardm alan lke, ABD karn tehlikeye sokarsa onu cezalandrr.* Ve Yeni Dnya Dzeni'nin patronu ABD'nin yeni bakan Clinton'un syledii gibi, "kar tehlikeye girdii an, o lkenin i ilerine karr," Gerekirse, Irak rneinde olduu gibi bana bela olur. Bunalmlar, basklar birbirini izler, ABD'nin cezalandrma sreci balamtr nk. Trkiye, 1947'de Truman Doktrini kapsamna girdikten yllar sonra, yardmn bir tuzak olduunu ok ge de olsa anlamtr. Ancak emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmann her rpn, yeni ekonomik, sosyal ve siyasal bunalmlara uzanm ve tuzaktan kurtulmak isteyenler cezalandrlmlardr. Bir lkenin byle bir konuma girmesinde, her eyden nce kendi yneticilerinin ve giderek halknn sorumluluu vardr. Ve bu sorumluluk batan, yani ilikinin balad tarihten balar. Bu sorumlulua dmemenin yolu tarih bilincinden geer. Siyasal gerekilik bilincinden geer ve karlarn yart uluslararas siyasann g ve kar dengesine bal olduunu bilerek, siyasa oluturulmamasna dayanr. Bir lkenin yneticilerinde byle bir uygulama bilinci yoksa, ite o zaman, gl lkenin siyasal izgisinde taklr kalrsnz. Bunun tuzak olduunun ayrdna vardnzda da i iten gemitir. te o zaman oltada balk olursunuz... Tam bamszla giden yoldan, oltaya nasl takldk? imdi onu grelim.

TRUMAN DO KTR N NE DO RU
ABD - Trkiye ilikileri, kinci Dnya Sava srasnda, "dn Verme ve Kiralama Yasas" erevesinde balamtr. Trkiye, bu ABD Yasas'na gre 1945 ylna dein, ABD'den bor ve askeri malzeme almtr. 23 ubat 1945 gn yaplan anlamaya gre, askeri yardm sava sonuna dein srecektir. Ancak sava sona erdiinde, kullanlmayan malzemeler geri verilecektir. Sava sona erer, yardm kesilir. Truman Doktrini ile yeniden balar. Trkiye-ABD ilikilerinde, emperyalist sistem iinde Trkiye'ye verilmek istenen rol ite bu 1947 Antlamasyla balar. Doan Avcolu, Trkiye'nin Dzeni adl yaptnda, Potsdam Konferans'nda, Stalin'in Trkiye ve Boazlarla ilgili isteklerini kabul eden ABD ve ngiltere'nin olas suskunluu sonucu, "Trkiye'nin Sovyet tehdidi ile kar karya
15

Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy s. 114.

brakldn" belirttikten sonra der ki: "Rusya'nn arlk zamanndan beri Boazlar Meselesinin ikili (kendi ifadelerine gre Karadeniz devletleriyle Trkiye arasnda) yaplmasnda srar ettiine gre, Potsdam Karar, Stalin iin bir zaferdir. Bu karara dayanarak, Moskova - Trkiye'ye ikili grmelere girimek iin bask yapmaya, notalar yadrmaya balad."1[16] Avcolu'na gre, ABD, "Marshall Yardm'ndan da, Trkiye'nin yararlanmasn istemez. Bu tutumundan, Ortadou'yu etki -nfuz - alanna almak ve sler kurmak iin 'Trkiye'ye byk ihtiya duyduu zaman' vazgemitir." 1945-1947 yllar, Trkiye ile Sovyetler arasndaki ilikiler ok gergindir. Sovyet yaylmacl, Sovyetlerle snr komusu-ortakl olan lkelerde byk bir tehdit yaratyordu. Bu uygulamann Potsdam'daki pazarlk-paylamla ilgili olup olmad konusu aydnlanm deildir. Ancak, sava sonras, dnyann iki kutba ayrld ve ABD ile Sovyetlerin kendi ilgi alanlarndaki lkelerle ilgili giriimlerinde, birbirlerine karmadklar dnlrse, pazarln boyutlar karlabilir. Bu nedenle, 1945-1947 aras Sovyetlerle Trkiye arasndaki gerginlie, Byk Britanya ve ABD'nin ilgisiz kalmalar ve Sovyet tehditlerine kar bizi, "Sovyetlerle sorunlarnz aranzda grn" sylemleriyle oyalamalarnn nedeni de anlalm deildir. O iki yl sresince Sovyetler, Boazlarn statsn deitirmekten gayr, Trk - Sovyet snrnn yeniden dzenlenmesini, Kars ve Ardahan'n kendi snrlar iine katlmasn istiyorlard. Feridun Cemal Erkin'in anlarndan aktard u blmle, Avcolu, Potsdam Konferans'n yle deerlendirir: "Yalta'da, Sovyet nerilerini lke Dileri Bakanlarnn incelemesi kabul edilir. "Feridun Cemal Erkin, en bata Trkiye'yi ilgilendiren bir sorunun, Trkiye'nin Dnda zlmeye kalklmasn yle yorumlar." Kk memleketlerin kaderleri bakmndan bakalarna ait en kutsal haklar, kapal toplantlarda tasarruf hakkn kabullenen birka byk devletten kurulu Direktuar'dan daha tehlikeli bir ey dnlemez. "Potsdam Konferans'nda, Direktuar, Boazlar konusundaki grlerini Bykler'in Trkiye'ye ayr ayr bildirmelerini kararlatrr. Ayr ayr bildirmenin, ayr ayr grme anlamna m geldii pek anlalmaz. Trk Dileri Bakanl Genel Sekreteri, Potsdam'da ABD Cumhurbakan tarafndan ileri srlen ve Byk Britanya tarafndan da desteklenen forml, belirsiz, bellisiz ve tamamyla uygunsuz idi der. Erkin'e gre, "Stalin Potsdam'da 1) Montreux'nn deitirilmesi ve 2) Deiikliin Trkiye ile babaa tartlmas sonucunu elde etmitir."2[17] Bu forml, Feridun Cemal Erkin'in dedii gibi. ".... belirsiz, bellisiz, uygunsuz" mudur? Yoksa bir oyunun, bizi emperyalizme ynlendiren iki yl sreli bir oyunun ilk perdesi midir? nk, Avcolu'nun, Prof. Edward Weisband'dan aktard u ilgin gzlem ve deerlendirme, zerinde dnlmeye deer sorulara alyor. "Boazlar sorunu birka yldr, Trkiye'nin Dnda ngiltere, Rusya ve ABD liderleri arasnda grlmektedir. Sorunu ilk ortaya atan da, Kasm 1943 sonunda Tahran Konferans'nda, Churchill'dir. Tahran'da Roosevelt ve Stalin, Trkiye'nin savaa girmesi konusunda srar edilmemesi iin anlamaya varnca, Trkiye'yi ille savaa sokmak isteyen Churchill, Ankara Hkmeti'ni Boazlar rejimini deitirmekle tehdit etmeyi nerir. Churchill, hatta Stalin'in Boazlar rejimini deitirmeye, Trkiye'yi savaa katlmaya zorlayarak kalkmasn ister! Bu konuda Prof. Edward Weisband unlar yazar: Tahran'da Trkleri, ceza olarak Boazlar'n statsn deitirmekle tehdit etmeyi neren Stalin deil, Churchill'dir. Churchill sorunu ortaya atnca, Stalin de ister istemez anakkale Boaz'nn rejimi hakknda soru sormutur. Stalin:
16 17

Doan Avcolu, Trkiye'nin Dzeni, s.542. Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, S. 1977

- 'ngiltere'nin artk bir itiraz olmadna gre, bu rejimi biraz gevetmek hi de fena olmaz,' demitir. Churchill buna da 'peki' diyerek, Boazlar rejimini deitirmeye, Trkiye'yi savaa katlmaya zorlayarak kalkmasn istemitir. Stalin, bu kez: - 'Aceleye gerek yok...' cevabn verip, bu sorunu 'yalnz' genel deyimler iinde tartmakla ilgilendiini belirtmitir. Churchill, 'Rus gemilerini btn denizlerde grmeyi hepsinin umut etkilerini' de sylemitir. Stalin ise: - 'Lord Curzon'un daha baka fikirleri vard,' diye hatrlatmtr. 3[18] Bu Lord Curzon, smet Paa ile Lozan'da tartan ve O'na, "bir gn bu aldklarn geri vereceksin" diyen ngiliz diplomatdr. Ve Lozan' unutmam ki, "Boazlar sorunu Tahran'da tartlrken, Churchill'in nerisine kar Stalin "Aceleye gerek yok. Lord Curzon'un baka fikirleri var" der. Montr Antlamas zerindeki tartmada, Trkiye nce yalnz braklr. Notalar gelir, gider. 8 Austos 1946 tarihli Sovyet notasna kar. "Montr Antlamas'nn Trkiye ile Sovyetler arasnda deil, anlamann taraf olan devletlerin de hazr olaca bir konferansta ele alnabileceine ilikin Trkiye gr" Erkin'e gre, Anglo amerikanlarca da desteklenir. Feridun Cemal Erkin, bunu Potsdam'a kar bir deiiklik olarak yorumlarsa da, "l karardan sonra Anglo amerikanlardaki bu deiiklik Trkiye'den, zellikle Sovyetler Birlii'ni ilgilendiren bir karara yalnz bana kar koyma sorumluluunu zerine almasn istemek anlamna geliyordu" der. Sovyetler karsnda yalnz braklmz ve sonunda Truman Doktrini'ne snmz bir oyun muydu? diyoruz. Hele Stalin'in, "Lord Curzonun daha baka fikirleri var" yantn okuduktan sonra. Sovyet tehdidine kar destek istediimiz ABD de ie karmak istemez, ama Bykelilii kanal ile u bildirimi yapar: Bildirim de, "Trk milletinin gsterdii cesaret ve azmin hayranlkla izlendii, ABD'nin, Birlemi Milletler Yasas'nn inenmesine izin vermeyecei" belirtilir.4*[19] Avcolu der ki: "O gnlerde Trkiye hakknda asl sz sahibi ngiltere"dir. Trk Dileri Bakanl, 1939 ngiliz ittifakn tazeleme yolunda aba gsterir. Bu abalardan sonu alnmaz. nn, Saraolu ve Erkin arasnda bir toplant yaplr. Bu toplantda Erkin'in, "Trkiye, ancak kaderini Amerika ve Byk Britanya'ya balamak yoluyla esenlie kavuabilir," nerisi onaylanr. 5[20] Evet bu toplant, Cumhurbakan ve Lozan'n Ba Delegesi smet Paa'nn bakanlnda yaplmtr. Ve Trkiye, "esenlie kmak iin" kaderini ngiltere ve Amerika'ya balamay kabul eder. Bu tarihsel bir yanlgdr ve Lord Curzon'un 1923'de Lozan'da sylediklerinin gereklemesidir. Lord Curzon, smet Paa'nn, kapitlasyonlar konusundaki direniini kramaynca der ki: "Aylardan beri mzakere ediyoruz. Arzu ettiklerimizin hibirini alamyoruz. Vermiyorsunuz, anlay gstermiyorsunuz. Memnun deiliz sizden. Ama ne reddederseniz cebimize atyoruz. Memleketiniz haraptr. Yarn geleceksiniz. O zaman bu cebimize koyduklarmzdan her birini birer birer karp size vereceiz." smet Paa'nn yant udur: "Biz bunlar behemal alacaz. Biz bunlar alalm. Siz imdi verin sonra gelirsek,

Doan Avcolu, agy. s. 2978 Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi. Cilt, 3, s. 1572 (*) "Boazlar sorunu Trkiye ve Sovyetler arasnda notalarn gelgitleriyle tartlrken Truman ynetiminin Sovyet istemlerinin ABD gvenliine hedef olmad grnde" olduu yllar sonra D Politika Enstits'nn Dergisinde de ileri srlmtr. ( D politika Say. 4, S. 8) 20 Doan Avcolu Milli Kurtulu Tarihi s. 1573
19

18

istediinizi yapn."6[21] Evet emperyalizm, 1947 Antlamasyla Lord Curzon'un dediini yapyordu. nn, emperyalizme snarak, smet Paa'nn aldklarn, geri veriyordu. Bu elbet tarihsel bir yanlgyd. Ve smet Paa, bu yanlgnn 1964 ylnda ayrdna ancak varacak, "yanlmm demektir" diyecektir. Tarih bilinci yanlgya izin vermemeliydi. Lozan Antlamasndan sonra New Conventional Gazetesi'nde yer alan u satrlardaki yargnn gerekletirildiini grmemeliydik. "Gerekte Trkiye, teorik bakmdan bamsz bir hkmet oldu. Lakin bu ticaret ve sanatta kabiliyetsiz ve sermayeden yoksun halk, bilenlerce malumdur ki, bu bamszln mr pek ksa olacak ve eski durumu bir bakas zerine alacaktr."7[22]

TRK YE'Y K M KOR UYACAK?


Peki ABD, Trkiye'yi koruyacak m idi? Kime kar, nasl koruyacakt? Avcolu, D Politika retim yesi ve yazar Prof. Ahmet kr Esmer'den aktard grlere ve Prof. Nihat Erim ile Kim Philby'nin anlarna dayanarak der ki: "ABD, bizi ne Sovyet tehdidine kar korudu, ne de koruyacakt..." Avcolu'na gre, ABD Dileri Bakan Byrnes'in anlarnda, "1946 Sonbaharnda, ABD'nin Trkiye'ye askeri yardm yapamayaca, ancak az da olsa ekonomik yardm yapabilecei" yazldr. Anlalan o ki, Trkiye, Stalin'le babaa braklmtr. Amerika'nn gerekten yardma gelemeyeceinin baka tanklar da var. Prof. Nihat Erim, San Fransisko'daki Trk Delegasyonu arasnda bir grevlidir. Molotofun Haziran 1945'teki istekleri zerine ABD ve ngiltere'nin tutumuyla ilgili deerlendirmesi Prof. Ahmet kr Esmer'in aadaki grlerine kouttur: Bizi kimin elinden nasl kurtardlar? Rus basks ard, fakat savaa varacaksa, bu noktaya 1945 ve 1946 yllarnda varlabilirdi. Ondan sonra durum deiti. Rusya, igali altnda bulunan ran'dan bile, 1946'da askerlerini geri ekmek zorunluluunda kald. Rusya'nn Trklerden isteklerini, silah kuvvetiyle almay tasarladna dair, herhangi bir kant yoktur. Eer Rus: ya, basksn savaa kadar gtrseydi, Trkiye yalnz bana da sava kabul edecekti, ve 1945'teki tutumlarna baklacak olursa, ne mttefiki ngiltere, ne de imdi kurtarcl ile vnen Amerika yardma koacakt."8[23] Amerika'nn ve ngiltere'nin, Trkiyeyi en g gnlerde Stalin'le babaa braktklarnn bir baka tan Prof. Nihat ERM'dir. Prof. Erim, San Francisco Konferansnda iken edindii, konuya ilikin izlenim ve gzlemlerini YN Dergisi'ne yazd "Trkiye'nin D Politika Sorunlar" balkl anlarnda yle anlatr: "Trkiye derhal ABD'ye bavurdu ve dedi ki, Stalin'in isteklerine hayr diyeceim. Bana yardm edebilir misiniz?' Hasan Saka bakanlndaki kurulda ben de vardm. Amerika bize, 'savatan yorgun ktk, herkes terhis edilmek istiyor. Onbin mili ap size yardm olanaksz. Ruslarla, anlan' dedi. Dnte Londra'ya uradk. Dileri Bakan Eden ile grtk. Ondan da ayn cevab aldk. Eden, nerdeyse birliklerimizde isyan kacak, anlan' diyordu. O tarihlerde, Harriman Moskova'da bykeli idi. Ankara'da kendisi anlatt. "Batl diplomatlar toplanp, sabaha kadar Rus ordularnn snr amasn beklemiler..."9[24] Yine o gnlerde, ngiliz Entelijans Servisi'nin nde gelen kiilerinden olan Kim Philby anlarnda, "deil, 1945-1947 arasnda Trkiye'yi Sovyet tehdidinden korumak, Truman Doktirini'nden sonra bile, Trkiye'nin korunmasnn dnlmediini bir Sovyet igali olursa, gerilla sava hazrl yapldn" yazar ve der ki: "Anglo amerikan plannn byle bir sava patlar patlamaz Trkiye'yi kendi kaderine
evket Sreyya Aydemir, kinci Adam, 1. cilt, s. 235-236 evket Sreyya Aydemir, agy. s. 236. 23 Doan Avcolu, agy. cilt 3 s. 1385. 24 Prof. Nihat Erim, Trkiye'nin D Politika Sorunlar, Yn, s. 156.
22 21

terk etmek olduu, Trklere aklanamazd. Kesin olarak inanlyordu ki, Trkler bu planlar hakknda en kk bir kuku duyarlarsa, Bat'ya kar gvenleri kalmayacaktr." 10[25] Bu deerlendirmeler, Trkiye'nin Sovyet tehdidi karsnda kaderi ile babaa brakldn gsterir. Ve Trkiye Cumhuriyeti 1947 ylnn 22 Mays'nda kabul edilen Kongre Kanunu kapsamna (5123 sayl yasa ile yrrle giren Yardm Antlamas ile) girer. Lord Curzon hakl kmtr. Trkiye, emperyalizmin tuzandadr artk. Ve elbet New Conventionaldeki"... bu bamszlk pek ksa olacak ve eski durumu bir bakas zerine alacaktr" kehaneti gereklemitir. Bu kanunun giri blmnn, bizim ulusal kimliimiz ile badamayan bir anlatm tadn yukarda grmtk. imdi bu yasann uygulamas olan 12 Temmuz 1947 Antlamasnn giri blmn okuyalm. Ve bu teslimiyet belgesini tarihin yargsna brakalm. "Trkiye Hkmeti, Trkiye'nin hrriyetini ve bamszln korumak iin ihtiyac olan gvenlik kuvvetinin takviyesini temin ve ayn zamanda ekonomisinin istikrarn muhafazaya devam maksadyla Birleik Devletler Hkmetinin yardmn istediinden; ve "Birleik Devletler kongresi, 22 Mays 1947 de tasdik edilen kanun ile, Birleik Devletler Bakan'na, Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliliine uygun artlar dairesinde, byle yardmda bulunmak yetkisini verdiinden; Yardmn, ABD'nin karlarna uygun olduu srece yaplaca da antlamayla kabul edilmitir. Bu anlamay imzalarken, Amasya Protokol'ndeki u ilkeyi de mi unuttuumuzu sylemeliyiz bilemiyorum? lkemizin drt yan emperyalizmin igali altnda, Mustafa Kemal'in deyimiyle, "btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm" olduu bir gnde bile, Amasya'dan btn dnyaya yle sesleniyorduk: "Ulusun bamszln yine ulusun azim ve karan kurtaracaktr." Amasya Protokol ile dnyaya byle haykran bir ulusun, tam bamsz bir Cumhuriyet kurduktan sonra, emperyalizme snmas, tarihin yargsnda aklanamayacaktr sanrm. Trkiye'nin "zgrln ve bamszln korumak iin" umutlarn ABD yardmna balayanlara, Amasya Protokol'nn bu tarihsel uyarsn anmsatyoruz. Sivas Kongresi'nde bu tezle, yani mandaclarn (gdmclerin) teziyle, Amasya Protokolndeki ilkeyi savunanlarn tezi arpt. Gdmcler yenildi. Ve gerekten, emperyalizme kar ulusal bamszlmz, ulusun azim ve karar ile kurtarld.

MUSTAFA KE MAL VE A BD GENER AL


Sivas Kongresi'nde gdmclerin yenilgisi zerine, Amerikan Hkmetinin temsilcisi olarak Dou illerimizde incelemeler yapan General Harbor, Mustafa Kemal ile konuur. General Harbor'n sorusu ve Mustafa Kemal'in yant, bu gne de k tutmas ynnden ok ilgintir. General Harbor, Mustafa Kemal'e sorar: "Ulusa dnlebilen her trl giriim ve zveride bulunduktan sonra da, baar elde edilmezse ne yapacaksn" Mustafa Kemal'in yant udur: "Bir ulus varln ve bamszln korumak iin, dnlebilen giriim ve zveriyi yaptktan sonra, mutlaka baarr. Ya baaramazsa demek, o ulusu lm saymak demektir. yle ise, ulus yaadka ve zverili giriimlerini srdrdke baarszlk sz konusu olamaz." Bugn" tam bamszlk yoktur, karlkl bamllk" vardr, ABD bir Dnya devletidir,
25

Kim Philby'nin Hatralar, Milliyet Gazetesi, 6 Nisan. 1968

ona entegre olmalyz. Bizimle kurmak istedii stratejik ibirliine hayr dememeliyiz," diyen yetkisizlere ve umutlarn ABD yardmna balayanlara Mustafa Kemal'in, General Harbor'a verdii yant anmsatyoruz. Bilmem ki, emperyalizme entegre olmu beyinler bu szlerin anlamn kavrayabilirler mi? nk bunun iin, tarih bilinci ve salkl bir kiilik gerekir. Ne yazk ki Trkiye'nin son yarm yzyl, olaylara tarih bilinciyle eilen kiiliklerin ezildii ya da yok edildii yllardr... Mustafa Kemal ile General Harbor, Sivas'ta konuurlar. O srada Mustafa Kemal, Ulusal Direnii rgtlemektedir. lkede, yer yer ulusal boyuta ulaacak direniler vardr. Hem emperyalizm, hem de onun denetimindeki stanbul Hkmeti, bu direnilere kardr. Ve General Harbor, emperyalizm adna; bu direnii ulusal bir davaya dntrecek, silk-i askeriden tecrit edilmi - askerlikten ayrlm, -ferd-i millet- ulusun bir bireyi olmu Mustafa Kemal'le konuur. Mustafa Kemal General Harbor'u etkilemitir. Bu szlerin sylendii gnlerdeki Trkiye ile, 1945'lerden sonraki Trkiye'nin kar karya bulunduu tehlikeleri dnerek, 1947 Antlamas'n tarih deerlendirecektir diyoruz. Bugn yle geriye baktmzda, 1947'den bu yana geen sre, Mustafa Kemal'i hakl karmtr. Ulusal siyasamzn ilkelerini kendimiz saptamadka, Kbrs sorununun zm de, bu anlama dnda kalamaz. nk Kbrs sorununu Ortadou siyasasndan soyutlayarak dnmek nasl olanak d ise, Kbrs'n ABD emperyalizmi iin nemini grmemek de o kadar yanltr. Bu nedenle, "Trkiye Cumhuriyeti baka bir antlama ile hak sahibi olsa bile, Kbrs'a ancak ABD'nin izni ile kabilir, "sylemi", ABD Hkmeti'nin Kbrs siyasasn izmektedir. Bu siyasann ilkelerini, aslnda, biz yllarca nce kabul etmi bulunmaktayz. Bu nedenle Johnspn'n, "sen benim iznim olmadan, benim verdiim silah, ara ve gereleri kullanamazsn" uyarsn, bu uyarnn bizim yanlgmza dayandn bilmeden eletirmek, gerei grmemektir. Biz 1947 Antlamas ile bunun dayanan kendimiz vermiiz. Yardmn ana ilkelerini saptayan Kongre Yasas'na gre, ABD yardmla birlikte, yardm alan lkelerin, i ve d siyasalar ve ekonomileri zerinde tam bir denetim kurmutur. Truman Doktrini'yle ilgili 12 Temmuz 1947 Antlamas'nn incelendiinde nasl bir tuzaa drldmz daha iyi anlalr. rnein: ilgili maddeleri

"Madde2: Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi bulunduu gayeler urunda kullanacaktr. Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini mmkn klmak iin, bu Hkmet Misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl ve ileyii hakknda rapor, malmat ve mahede eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve yardm salayacaktr."*[*] "Madde3: Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti, Trk ve Birleik Devletler Milletlerine bu anlama gereince yaplan yardm hususunda tam bilgi temini iin ibirlii yapacaklardr." Bu maksatla ve iki memleketin gvenlii ile kabili telif olduu nispette: 1-Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerine, bu yardmn kullanln serbeste mahede etmelerine ve bu mahedelerini tam olarak bildirmelerine msaade edilecektir ve 2-Trkiye Hkmeti bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii miktar ve ileyii hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr.**[*]

(*) Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nin ABD Yardm Misyonu efince denetlenmesi anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir. * (**) ABD emperyalizminin propagandasn yapma zorunluluu bu hkmle yklenilmi tir. Bu hkm, te yandan 5123 sayl yasann da hkmdr. Yani TBMM, ABD'nin propagandasn yapmay yasa ile kabul etmitir.

Bu antlamay okuduktan sonra, "yalnz Johnson deil, Lord Curzon da hakl kmtr," demek ok ac veriyor insana. Ama bu kmazdan kurtulmak iin de, o acy ta yreimizle duymak gerekmiyor mu?

BLM V S Z L E M E L E R N T U Z A I N D A YA D A B A I M S I Z L I K TA N B A I M L I L I A - 1 -

"Ey Trk Genlii, Birinci vazifen Trk stiklalini, Trk Cumhuriyeti'ni Sonsuza dek korumak ve savunmaktr.. "... ktidara sahip olanlar gaflet ve dalelet ve hatta hiyanet iinde bulunabilirler..." Gazi Mustafa Kemal ATATRK BR "Tam bamszlk elbette, siyaset, maliye, iktisat, adalet, askerlik kltr gibi her alanda tam bamszlk ve tam zgrlk demektir. Bu saydklarmn herhangi birinde bamszlktan yoksunluk, ulusun ve lkenin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksun olmas demektir." Gazi Mustafa Kemal ATATRK (Sylev, s. 431) K "Bugn tarihsel ve ok byk bir mcadele karsnda bulunmaktayz... Szn edeceim Avrupa, kendisiyle ilikisi olan lkeleri, kendi sermayesiyle tutsaklna alan kapitalist Avrupa'dr. Avrupa sermayesi, Trkiye'nin yreini kendi avucuna almtr. Osmanl Devleti, yapt her ileri atlmda bu penenin basksn duymaktadr. Bu gerei olaylarla kantlayacam. Bu satrlar yazdm srada, Avrupa finans evreleri, Osmanllara yeni borlar vererek onlar bir kez daha kskvrak yakalama abas iindedir." Parvus Efendi (Trkiye'nin Mali Tutsakl s. 232,236) Hazrlayan, Muzaffer SENCER, May Yaynlar "Trkler ok gururludur. Devaml ithalatta bulunuyorlar ve bir trl o kahrolas gelime programlarndan vazgemiyorlar... Trkleri satn alabilmek iin Dnya Bankas Ergenekon'a*[* ] seimlere kadar Trkiye'ye "gnlk uygulamada" bulunulacan, ancak bunun iin de, gerekli koulun, Trkiye'nin politikasndan vazgeerek kemerleri skmaya ynelmesi olduu bildirilmitir. (Executive Intelligence Review Raporu'ndan)

MC Hkmeti'nin Maliye Bakan Ylmaz Ergenekon., Seimler de 1977 Seimleridir.

SZLE MELER N TUZA IN DA


"Antlama Timurlenk kadar hunhar, mthi van kadar sefil ve kafataslar piramidi stne oturan Cengiz Han kadar kepaze olan bir diktatrn zekice yrtt politikasnn bir toplamdr. Bu canavar, savatan bkm bir Dnya'ya btn uygar uluslara onursuzluk getiren bir diplomatik antlama kabul ettirmitir. Buna her yerde Trk Zaferi dediler. Ve eski dnya parlamentolarn bunu kabule ikna ettikten sonra, byk sermaye gruplar, soukkanl ticaret erbab ve giderek gya baz din temsilcileri bile, Trkiye'yi uygar uluslar masasnda uluslararas bir konuk durumuna ycelterek, Amerika'y yksek lklerinden uzaklatrmada birletiler.1[1] Bu szler, 18 Ocak 1927'de ABD Temsilciler Meclisinde syleniyordu. Konuan Temsilci Upshow idi. Konumann konusu olan kii, emperyalizme at savan utkusu zerine bamsz bir Cumhuriyet kuran, Gazi Mustafa Kemal'di. Sz edilen antlama da, o utkunun onayland LOZAN ANTLAMASI'yd. Suumuz ise, Kaptilasyonlarn kaldrlmas konusundaki direnmemizdi. ABD Lozan'da temsil edilmedi, ancak gzlemci yollad. Bu yolla kapitler haklarnn korunmasn salama abalar sonu vermedi. Ve bu nedenle de, ABD Lozan' bir trl iine sindiremedi. te yukarya aktardmz szler, ABD kamuoyunun tepkisini yanstr. Senatr King'de, 17 ubat 1927'de "...kaptilasyonlarn kaldrlmas, teki antlamalarn inenmesidir" der ve konumasn yle srdrr: "Trkler cahil, fanatik ve... nefret dolu insanlardr." Ama gerekte sergilenen, Amerika'nn ulusal kurtulu savalarna kar bakdr. ABD, Trkiye Cumhuriyeti'yle diplomatik ilikiye de ok sonralar gemitir. Uzun sre ve inatla Trkiye Cumhuriyeti'ni tanmay iine sindiremediini, uluslararas platformlarda yinelemitir. Ve ilk iliki, geici bir antlamayla balatlmtr. Bu antlamann tarihi 17 ubat 1927'dir. te, Senatr King bu anlamay bile, iine sindiremeyiin tepkisiyle sylyor olmalyd o szleri. Bilimsel evrelerde de, Trkiye'ye kar rgtl tepkiler vard. Harvard niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Profesrlerinden Albert B.Hart "Trkler'in Avrupa'da ve uygar uluslar evresinde yeri olmadn" yazyor. Senatrlere ve hkmet yetkililerine gnderilen 107 imzal bir ortak bildiri ile, "Kemalist rejimin mutlaka kecei ve milliyeti Trk Hkmeti'nin hedeflerine asla varamayaca" ileri srlyordu.2[2] Trkiye ve Amerika Birleik Devletleri arasndaki ilikiler deerlendirilirken, bu ilk yllarn tartmalar asla gzard edilmemelidir. Bu ilikinin altyaps bilinmeden, bugnne ve geleceine doru tam konulamaz. nk ne sosyal ve ne de siyasal ilikiler, onlara yn veren etkenlerden soyutlanamazlar. Bu satrlarn yazld srada, 12 Eyll sisteminin koruyucusu ZAL'n Cenaze treni yaplyordu. 21 Nisan gn, saat 10.57'de TRT adna treni anlatan spiker Mehmet ALKA'n u szlerini iim burkularak dinledim. Spiker, Amerikan Cumhurbakan Clinton'un basal mesajn veriyordu. Clinton "Amerika'nn byk mttefiki Cumhurbakan zal'n kaybndan duyduu znty "yanstmt. Dikkat edelim, Amerika'nn mttefiki Trkiye Cumhuriyeti deil, zal'm. Bu Amerika, bundan 70 yl nce, Mustafa Kemal'e ve gen Cumhuriyet'e saldran Amerika'dr. Ve bu szler CIA'nn Turgut ZAL'a baknn da bir baka biimle anlatm deil midir? CIA'nn biyografik istihbarat raporunda "gelmi gemi en Amerikan yanls Trk lideri," denilmiyor muydu? Ne yazk ki Amerika, bu "en Amerikan yanls Trk lideri'nin" Cenaze Treni'ne "byk mttefike" yakr dzeyde resmi bir kurul bile yollamad. Amerika'nn bu tavr, yalnz zal iin deil bizim iin de dndrc olmaldr. Gemite, en Amerikan yanls baka liderlere ne yapmsa ABD, bu kez de onu yapmtr. Bir Kao-Ki, bir ran ah, bir Marcos nasl bir sonula karlamsa, zal iin de yle olmu anlalan. Emperyalizm insanlar kullanmasn sever. Ve gerek udur ki, ii bitenler gzden der. Bu olaydan alnmas gereken ok nemli
1 2

Prof. Dr. T. Atav, Amerika,NATO ve Trkiye, s.172 Prof. Dr. T. Atav, Amerika NATO ve Trkiye, s. 171-174

dersler olduu gzard edilmemelidir. Clinton'un szleri, ABD'nin bize bakn da yanstyor. Bize den grev bu bak deitirmenin yollarn amaktr. Ama nasl?

ABD L E SICAK LK LER N BA LANGICI


1927'den sonra da Amerika Birleik Devletleri'yle uzun sre yakn ilikiye girilmedi. Amerika, anlalan Trkiye Cumhuriyeti'nin hedeflerine ulaamayn grmek istiyordu. 1940'lara dein de, bu soukluun srd anlalyor. Fakat kinci Dnya Sava iinde ve sava sonras, gemiin acsn karrcasna yle bir yaknlama oldu ki, birbirimize kenetlendik. imdi kopar koparabilirsen! ABD ile 1940'lardan sonra ekonomik ve askersel alanlarla ilgili olmak zere, pek ok antlama imzalanmtr. Bu antlamalar dikkatle incelendiinde, Trkiye'nin ulusal karlarn koruyamad grlr. Bunlardan biri, 23 ubat 1943 tarihlidir. Bu antlamaya gre, Trkiye'nin savunmas iin, "ABD Hkmeti, Trkiye Cumhuriyeti'ne, ABD Cumhurbakannn devir veya tedarikine yetki verecei savunma maddelerini, savunma hizmetlerini ve savunma bilgilerini" verecektir. Szlemenin bu hkm, savunma sistem ve kavramnn ABD'nin deerlendirilmesine brakldn gsterir. Nasl m? imdi, szlemenin 1. maddesini yineleyerek dikkatle okuyalm ve soralm: ABD'nin verecei "savunma maddeleri, savunma hizmetleri, savunma bilgileri" neleri ierir, neleri kapsar? Nelerdir bunlar, belli deil? ki lke arasnda ve ok nemli, bizim gibi bir lke iin yaamsal nemdeki bir konuda, soyut kavramlar ieren bu anlama ile ABD, ilk kez tuzan uzatyor!.. "Savunma bilgisi ve savunma hizmeti" kavramlar bu ynden nemlidir. te yandan, dn Verme ve Kiralama" yoluyla verilecek savunma malzemeleri nelerdir? Nitelikleri ve teslim zamanlar neden belirtilmemitir? Buradaki ki "Savunma hizmeti" kavram zerinde durulmamtr bile o yllar da. Ama antlamann ikinci maddesi okunduunda, hele yarm yzyla yaklaan ilikiler zinciriyle birlikte deerlendirildiinde; ABD'nin, daha o tarihte bizden beklentileri olduu ve bu kavramla onlar amalad anlalr. Okuyalm 2. maddeyi. "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti salayabilmekle vazifeli bulunduu ve msaade edebilecei maddeleri, hizmetleri, kolaylklar veya bilgileri ABD'ye temin edecektir." Biz, ABDnin verecekleri iin karlk deyeceiz.*[*] Ama ABD, 2'nci madde ile Trkiye'nin gsterecei kolaylk ve hizmetler iin hibir ey demeyecektir. nk biz szlemeye gre "...vazifeli" bulunuyoruz. ABD, bizim limanlarmz, havaalanlarmz, demiryollarmz kullanacak ama karlk demeyecek. Dahas savunma malzemelerini, ABD Cumhurbakan istedii an "Bat savunmas iin ya da ABD'nin iine yarayacan" ileri srerek geri alabilecektir. Bu hkmn, bir siyasal bask nedeni olaca dnlmemitir. nk bir kriz ya da sava halinde (bu antlama imzalandnda Trkiye ulusal savunma konsepti iindeydi) ABD, Kbrs olaylarnda olduu gibi, "ya benim dediimi yaparsn ya da savunma malzemelerini geri ver" dediinde tutulacak yol-tavr dnlmemitir. Anlan hkm aynen yledir: "TC Hkmeti ABD Cumhurbakan'nca tayin edilecei vehile, imdiki olaanst hal son bulduu zaman, ibu anlamaya uygun olarak kendisine devredilmi olan savunma maddelerinden yok edilmemi, kaybolmam veya kullanlmam olan veya ABD Cumhurbakan tarafndan ABD veya Bat Yarm Kresi savunmasna elverili olduu veya ABD'nin baka bir ekilde iine yarayaca tespit edilecek olanlar ABD'ye geri verecektir."3[3] Bu antlama da, bundan sonrakiler gibi szde "egemen eitler" arasnda yaplmtr.
ABD ile 7 Mays 1946 tarihinde yaplan bir antlamaya gre 1 Eyll 1945 tarihine kadar "dn Verme ve Kiralama Szlemesi"ne gre doan alacaklar tasfiye edilecek ve ABD'nin iine yaramayan maddeler, Trkiye'ye braklacak, teki maddelerin bedelleri denecektir... 3 Haydar Tunkanat, kili Antlamalarn yz, s. 25
*

Ama koullar ABD'ce dayatlm, Trkiye hibir kar koul ileri srmemitir. Sanrm, bu ilk nemli antlamada ABD bize, tam bir tam koymu olmal ki, sonraki anlamalar daha da ar koullar ve Trkiye'nin, gelecei dnmeden verdii dnleri iermektedir. Burada bir noktaya daha parmak basmalyz. 23 ubat 1945 tarihli olup, ABD'nin dn Verme ve Kiralama Yasas'na gre yaplan anlamalarn giri blmnde: "Trkiye Cumhuriyeti'nin savunmasnn ABD iin yaamsal nemde" olduu kabul edilmitir. Ve sanrm, bu kavramn anlam dnlm deildir. Yani "Trkiye'nin savunmas neden ABD iin yaamsal nemdedir'/" diye sorulmamtr. Bunun bir tuzak olduu da grlmemitir bu nedenle!.. Trkiye'nin Truman Doktrini kapsamna girmesinden nce, ABD'nin Trkiye'yi Ortadou'da bir ileri karakol olarak kullanma hazrlklar, birbiri peine imzalanan antlamalarla srdrlmtr.*[* Ama Trkiye, yeni emperyalizmin en byk tuzaklarndan birine Truman Doktrini ile girmitir. imdi bu anlamay inceleyelim.

TRUMAN DO KTR N VE BA I MSIZLIK( ! )


Truman Doktrini olarak bilinen ve ABD'nin Ortadou ve Ortadou'da Trkiye politikasnn ana izgilerini saptayan belgeye daha nce de deinmitik. "Trkiye ve Yunanistan'a Yardm Kanunu" olarak adlandrlan (75-80 Sayl) Kongre Kanunu, bizim ve Yunanistan'n ABD'ye "zgrlk ve bamsz varlmzn srdrlmesine yardm edilmesi iin" bavurduumuzu belirten bir pragrafla balyordu. Bu paragraf ne zaman okusam ya da usuma gelse, Kurtulu Sava ehitlerine kar utan duyarm. Yasann 1. maddesindeki yardmn, "Cumhurbakan Birleik Devletler'in karlarna uygun mtalaa ettii zamanlarda... kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla..." yaplaca hkm tam bir kapitler nitelik tar. Bu hkmn gerei, bu yardm yasasna dayal olarak yaplm olan 12 Temmuz 1947 Antlamasnn 4. maddesinde somut koul olarak yer almtr. Bu koullara uyulmamas durumunda, ABD Cumhurbakan, anlan Kongre Yasas'nn 5. maddesinin 3 ve 4 numaral fkralar uyarnca ilgili hkmeti uyarr ve / ya da yardm keser. Ve Johnson, ite bu hkmn gereini, bizim antlama ile kabul ettiimiz - i hukuk kural haline gelen - Kongre Yasas'na gre 1964 ylnda yerine getirmitir. Johnson'un, Trk - ABD ilikilerinde bir dnm noktas olan bu mektubunun ilgili blm yledir: Ayn zamanda, yardm sahasnda Trkiye ve Birleik Amerika arasnda iki tarafl antlamaya dikkatinizi ekmek isterim. Trkiye ile aramzda mevcut Temmuz 1947 antlamasnn 4'nc maddesi mucibince, askeri yardmn verili maksatlarndan gayr gayelerde kullanlmas iin hkmetinizin Birleik Devletler'in muvafakatlerini almas icap etmektedir. Hkmetiniz, bu art tamamen anlam bulunduunu muhtelif vesilelerle Birleik
(1). 27 ubat 1946 tarih ve 4882 sayl yasayla.kabul edilen 60 milyon dolarlk kredi antlamas. (2). 7 Mays 1946 tarihli dn Verme ve Kiralama Antlamasna Ek anlama. (3). 6 Aralk 1946 tarihli antlamaya ek ve ABD'ye Trkiye'de mlk edinme olana tanyan antlama. Bu antlama, TBMM'de 5002 sayl Yasa ile onaylanm olup, Yasann 2.md.sine gre "Bu ek antlama gereince yaplacak gayrimenkul satnalma, tamir slah veya tevsi-geniletme-ileri, Arttrma, Eksiltme ve hale Kanununa tabi olmakszn Maliye Bakanl'nca yaplabilir ve yaptrlabilir" hkm TC Devleti'nin ABD'nin taeronu gibi almay kabul ettii anlamna gelir.
*

Devletler'e bildirmitir. Mevcut artlar altnda Trkiye'nin Kbrs'a yapaca bir mdahalede, Amerika tarafndan temin edilmi olan askeri malzemenin kullanlmasna Birleik Amerika'nn muvafakat etmeyeceini size btn samimiyetimle ifade etmek isterim. 5-6-1964, Lyndon B. Johnson Bu mektuba tepki gstermesi gerekenler, yle sanrm ki, yneticiler olmamaldr. Aydnlarn da tepkilerinde hakl olduu sylenemez. nk ABD, bir szlemeden doan hakkn kullanmtr. Olsa olsa, biem -slup- zerinde durulabilir. 1947ylndan 1964 ylna dein, bu antlamann bir bamllk anlamas olduunu ka kii deerlendirmitir? Hangi rgt, hangi bilim adam (bilinen M.Ali Aybar dnda) bu antlamaya kar kmtr. I964'le balayan dnemden sonra da, hangi politikac iten bir tutumla bu konuyu ulusal bir dava olarak ele alm ve kovalamtr? Bu sorulara, halkn her kesimini doyurucu ve inandrc yantlar bulunamaz. ABD'ye kzmadan nce sorumluluumuzun bilincine ulaalm... Asl nemli olan nokta, bu antlama ile, anlan Kongre Yasas'n i hukuk kural olarak kabul etmemizdir. Antlamann giri blmndeki ikinci paragrafa gre: "Birleik Devletler Kongresi 22 Mays 1947'de tasdik edilen kanun ile, Birleik Devletler Bakan'na, Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliine uygun artlar dairesinde, byle yardmda bulunmak" yetkisi verdiine ilikin hkm ile yasay, anlama metni iinde kabul etmi bulunuyoruz. Dolaysyla, o yasaya aykr bir durum yaratanlarz. Bamllk bununla da kalmyor.

ABD'N N DENET M
Onunla da kalmyoruz. Yardm alan hkmet, Kongre- Yasas'nn 3/d maddesi uyarnca: "Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan talep edilecei zere, ibu kanun uyarnca alman herhangi bir mal, bir senet veya malumatn gvenlii iin gerekli hkmleri koymay" kabul ediyoruz. Bu hkm, hkmet katna da ykmllk getiriyor, parlamentoya da. Trkiye-ABD ilikilerinin boyutlarn dnrsek, ABD Cumhurbakan'nn, bize geni bir alanda "yardmla ilgilidir" savna dayanarak, "u kural koy, u dzenlemeyi yap" diye emir vermesini bile kabul ettiimiz grlr. Bu hkm, aka kural koyma hakk gibi, egemenliin en tartlmaz elerinden birinin zedelendiini gstermez mi? Ayrca, ABD Cumhurbakan bu hkme dayanarak yarg yetkisine bile karabilir. Yani "u konuda szlemeye aykr davranan yargla" diyebilir. Bu balamda, bir baka ve egemenlik hakkna aykr hkm de Kongre Yasas'nn 5. maddesindedir. Hkm yledir: "Cumhurbakan zaman zaman ibu kanun hkmlerinin yrtlmesi iin gerekli ve uygun olabilecek kurallar koyabilir." Ve biz bu hkmleri, bize ne getireceini, bizden ne gtreceini dnmeden pein pein kabul etmi bulunuyoruz. Bir baka lke Bakan'nn koyaca kural kabul etmenin, bizim bamszlmza aka aykr olduunu gremeyiimizi nasl anlatabiliriz. Tarihe kar, gelecek kuaklara kar stlendiimiz sorumluluun uurlar bile izilemez... Kongre Yasas'nn u 3. maddesini de okuyalm: Madde: 3- bu kanun uyarnca yardm alnmasna takaddm eden bir art olarak yardm isteyen hkmet: (a) Yardmn etkili ekilde ve yardm alan lkelerin taahhtlerine uygun olarak

kullanlp kullanlmadn izlemek amac ile Amerika Birleik Devletleri memurlarnn lkeye serbeste girilerini, (b) Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerinin bu tip yardmlarn kullanlmas ile ilgili olarak serbeste mahedelerde bulunmasna ve kapsaml malumat vermesine msaade etmeyi, (c) Birleik Devletler Cumhurbakan'nn rzas olmakszn, ibu kanun uyarnca devredilen herhangi madde veya malumatn mlkiyet veya zilyedliini devretmemeyi, ne de byle bir msaade olmakszn, yardm alan hkmetin subay, memuru veya grevlisi olmayan bir kimse tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna veya byle bir kimse tarafndan durumlarn aklanmasna msaade etmemeyi; (d) Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan talep edilecei zere, ibu kanun uyanma alman herhangi mal, bir senet veya malumatn gvenlii iin gerekli hkmleri koymay; (e) ibu kanun uyarnca bor, kredi hibe veya baka ekilde herhangi bir yardm faslndan alnan paray, baka bir yabanc hkmet tarafndan kendisine verilmi bulunan herhangi bir borcun ana parasn veya faizini demek iin kullanmamay; (f) ibu kanun uyarnca yardm alan lkede, Birleik Devletlerin iktisadi yardmnn amac, kayna, karakteri, kapsam, miktar ve gelimeleri hakknda ayrca tam ve devaml olarak bilgi vermeyi kabul edecektir. Bu hkm Trkiye'nin ABD'nin denetimine sokulduunu gsterir. rnein: Yardmn ne biimde, nerede, nasl kullanldn yerinde incelemek amacyla ABD'nin memurlar hibir koula bal olmadan lkeye serbeste girebilecekler. Trkiye bu memurlarn statlerini bile saptama yetkisinde deildir. Bunlarn ajan olup olmadklarnda aratramaz. Nerede ve nasl inceleme yapacaklar da belli deildir. Oysa ABD, ayn yasann 1/2 maddesi uyarnca, FBI'nin onayndan gememi hibir sivil grevliyi gnderemez. Ayrca, asker personel hakknda da, 19 Mays 1926 tarih ve (44) Stat. 5650 sayl yasa gereince onay alnr. zetle, ABD buraya personel yollarken, kendi ulusal gvenliinin gereklerini yerine getirir, ama T.C. Hkmetleri, gelen personel necidir? TC.'nin gvenliine aykr bir nitelik tar m? (rnein bir Ermeni militan mdr, Trkiye aleyhine faaliyette bulunan bir rgtle" ilikisi var mdr, yok mudur gibi) ulusal gvenliinin gerektirdii bir aratrma yapamaz... Bu personel gelir, rtbesine ya da statsne bakmadan, lkemizde bizim statmze gre daha st grevdeki memurlarmz denetleyebilir. rnein, yardmn ilk yllarnda, Astsubaylar ya da kk rtbeli subaylar, uzman ve danman statsyle, bizim st rtbeli subay ve generallerimize ders vermeye kalkmlardr. ABD bu uygulamayla, yardm eden devlet statsnn stnln dayatmtr. Bunun bir tr aalama olduunu kabul edelim. Ve senatr King Robinson ile temsilci sergilenmesine sahne olmann utancn yaayalm... Upshowun szlerindeki irkinliin

Bu maddenin bir baka hkm, ABD'nin yapaca, "ekonomik yardmn amac, kayna, karakteri, kapsam ve miktar ile gelimeleri hakknda, ayrca tam ve devaml bilgi verme" ykmll getirmesidir. Bylece ABD, bu szde yardm antlamas ile TC.'nin asker ve sivil brokrasisinin, her noktada iinde olmakla kalmyor, ayrca bizden, yle ayrntl rapor istiyor ki, emperyalizmin denetimi altna giriyoruz. Bu antlamann Platt deitirgesinden daha ar hkmler tadm kabul edelim.*[* ] T.C. Hkmeti, 12 Temmuz 1947 Antlamas'yla, bu Kongre Yasas'nn bir Hukuk Kural olarak kabul ettiini anlam olamaz m? Peki u hkmn altna imza koyarken de, nasl bir tuzaa dldn de anlamamlar mdr o gnn yetkilileri?
*

Platt Deitirgesi iin s.l66'ya baknz.

"Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi gayeler uruna kullanacaktr. Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini mmkn klmak iin, bu hkm misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl ve ileyii hakknda rapor, malumat ve mahede eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve yardm salayacaktr." Grlyor ki bu hkme gre Misyon efi, yani Yardm Kurulu Bakan, Birleik Devletler Cumhurbakan adna (Kongre Yasas md. 5) Trkiye Cumhuriyeti'ni denetleyebilmektedir, denetlemitir de! te T.C'nin bamszln ipotek altna alan anlama ve yasa!..

EMPE RYAL ZM N PRO PAG AND ASINI YAPMAK


Bir baka hkm, emperyalizmin propagandasn yapma ykml tar. "Trkiye Hkmeti, bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr." Yani, "Ey Trk ulusu, biz kendi ulusal varlmz ve bamszlmz koruyacak gte olmadmz iin (Kongre Yasas'nn ilk iki paragraf ve 12 Temmuz Antlamas'nn birinci paragraf) ABD'ye sndk, o da "Tanr, Ondan raz olsun (!), bizi krmad, yardm elini uzatt..." diye balayacak ve her gn emperyalizmin nasl, ne lekte yardm ettiini ulusumuza, halkmza anlatmak gibi, kendi kendimizi, ulusal kimliimizi ayaklar altna alan bir alma iine sokulmu oluyoruz. Ve ne yazk ki, biz uzun yllar bu ii baaryla (!) yaptk. Amerika en byk dost ve mttefikimizdi bizim.(!) te bir zamanlar ska sylenen, "Trkiye, Amerikasz olamaz. Trkiye, Amerika'dan kopsun da Sovyetler'e mi snsn?" szlerinin kayna, bize bu hkme dayanarak yaptrlan propaganda ykmlldr. Yllardr kendi kendimizi, ABD'siz olamayz koullanmas altna almz!.. ABD bu Antlamayla ve daha sonra kapsamna girmekle vndmz NATO Antlamas'yla, Trkiye'ye gelip yerlemitir. Ve 1954 Askeri Kolaylklar Antlamasndan balayarak da, Trkiye'de nemli lde askeri varlk olarak konulanmtr. Askeri varln, uzun sre bizi Sovyet saldrsna kar koruma gibi; yine aalanmamz pahasna gizlemitir. Kar kan Trkiye yurtseverleri de, "Komnizme hizmet ettikleri" savyla susturulmulardr. Johnson'un nl mektubundan sonra balayan uyan bu anlamalarn (1954 ylnda yaplan ve sonraki yllarda eklerle oaltlan Askeri Kolaylklar antlamalarnn) bir metinde toplanmas almalaryla sonulanmtr. 1969 Ortak Savunma birlii Anlamas, bu almalarn rndr. Ancak yeni bir hkm getirmemi, bamllmz pekitirilmitir. 1954 Askeri Kolaylklar Antlamas ile ilgili bir deerlendirmeyi bir tarih belgesi olarak aaya aktaryoruz. Tabii Senatr Haydar Tunkanat'n (emekli hava albay) "kili Antlamalarn yz" adl yaptndan, bu anlamalarn uygulamalarn da ieren bir deerlendirmesini olduu gibi aktaryorum. "23 Haziran 1954 tarihini tayan Askeri Kolaylklar Antlamas; Trk topraklarnn, Amerikan Kuvvetleri tarafndan barta ve savata kullanlmas iin gerekli msaadeyi vermekte ve savunma tesisleri ve kolaylklar adlar altnda, barta Amerikallar tarafndan Trk topraklar zerinde s, tesis ve mevziler kurulmas ve bunlarn Amerikan askeri ve sivil personeli tarafndan igal edilerek kullanlmas ve gerekli gvenlik tedbirlerinin de yine kendileri tarafndan alnmas kabul edilmektedir. Bu s, mevzi ve kolaylklarn kumandanlar da Amerikal olup, Amerika'ya baldrlar ve oradan aldklar emirlere gre hareket ederler. Her ne kadar, bu s ve tesislere, mterek savunma tesisleri deniliyorsa da; bu, Amerika'nn kendi gvenliini Trkiye'de kurduu bu tr Askeri s ve tesislerle daha iyi salayaca nedeniyle, mttefiki olan Trkiye'nin de gvenliini dolayl olarak etkileyecei dncesinden hareket edilerek, byle adlandrlmtr. Gerekte bu

tesisin Trkiye'nin gvenliini tehlikeye soktuu her geen gn biraz daha iyi anlalmaktadr. Bu tesislerin sadece D gvenliini, Trk birliklerinin salamas ise; bunlarn mterek tesis olarak gsterilmeleri yolunda inandrc bir gerek olamaz. "Mterek kullanlan Adana'daki ncirlik Hava Meydannda da durum bundan farkl deildir. Adana'daki ncirlik Hava Meydan hakknda 6 Aralk 1954 tarihli mterek talimatta, Trk Hava Kuvvetlerinin bu meydan kullanmalar ylesine snrldr ki, ncirlik'teki, Trk birlikleri kendilerini adeta yabanc bir lkede sanrlar. Trk Hava Kuvvetleri buraya sadece eitim birlikleri gnderebilir. Bu nedenle o meydandaki Trk Kumandanna verilen unvan, At Bombardman Okul K'dr. Konya ve Diyarbakr'daki Av Bombardman filolar, at iin bu meydana geici olarak giderler. Trk ve Amerikallarn kullanaca ini pistleri, hangarlar ve uak durak yerleri dahi ayrlmtr. Meydandan yaplacak Amerikan uular iin Trklerden izin alnmaz ve gelecek uaklar hakknda bilgi verilmez. Bu meydandan ilmi uular ad altnda yaplan keif uular ve bunlar yapan uaklar gizlidir, bunlarn yanna Trkler sokulmaz, uular ve sonular hakknda Trk ilgililere bilgi verilmez. "U-2 Keif uann Rusya'da drlmesinden nce, 1957 ilkbaharnda Hava Harp Akademisi ile Adana ncirlik ssne yaptmz bir ziyarette, Meydann Amerikal Kumandan bize, kantin ve gazinolar gezdirdikten sonra, burasnn, Amerikan Hava Kuvvetlerinin nbetlee kullanda zellikle stratejik bombardman uaklarnn inip kalkmas iin yaplm bir Hava ss olduunu syledi ve ilmi keif uularndan hi sz etmedi. Biz daha sonra, oradaki Trk Meydan Komutanna, burada uu yapan, kanatlar ok geni ve tekerlekleri olmayan planr gibi bir uak hakknda bilgisi olup olmadn sorduk, Trk Komutan cevap olarak; evet, byle bir uak var, ve zaman zaman uuta yapyor, fakat, biz ne yaptn bilmiyoruz. Amerikallar uutan biraz nce, hangardan karp pist bana getiriyorlar, oradan havalanyor. ndikten sonra da hemen hangara sokuyorlar. Bizden kimseyi yanna yaklatrmyorlar cevabn verdi. "Mfreze 10-10 adyla, bu kefi uaklarnn uuta toplad bilgileri deerlendiren birlikten, bizim kumandann haberi yoktu. Bir tesadf eseri bir gn sonra, bu ua bir keif grevinden dnte meydana inerken grdk ve Amerikallar ua doruca hangara gtrp kapattlar. 27 Nisan 1960'ta Adana'dan kalkarak Rusya zerinde drlen uak bunlardan biri idi. "27 Mays 1960 Devriminden sonra orann Trk Komutan, ilmi uularn da Trk makamlarna haber verilmesi iin uu planlarnn kendisine bildirilmesini istemitir. Amerikallar buna nce kar koymular, fakat sonra raz olarak, bir kasada saklanmak artyla, ilmi uu planlarm vermilerse de, Trk - Rus snrna 100 kilometreden daha fazla yaklamas yasak edilen bu tip uularda Amerikallarn ve ayrca Malta'dan ayn maksatlarla kalkp Amerikallarla ibirlii iinde Trkiye'den geen ngiliz uaklarnn bu yasaklara uymadklar da bir gerektir. nk, o tarihlerde ok ykseklerden uan bir ua ne izleyebilecek bir radar ebekesi ve ne de ua nleyip geri evirebilecek bir av ua Trkiye'de bulunmadna gre; kontrol da mmkn deildir. Ta ki, bu s ve tesisler Trkeletirilsin ve yabanclarn bu tr uularna msaade edilmesin." 4[4] H. Tunkanat, olaylarn iinde yaam, Kemalist bilinle alm bir yurtsever. Gzlemlerinin doruluu, yaamla anlalmtr ama ABD'nin tuzaklarndan kurtulmamza yetmemitir.

JOHNSON'IN MEKTUBU VE UYANI


Bu antlamalar, 27 Mays sonras, 27 Mays Anayasas'nn getirdii zgrlk ortamnda, toplumun aydn kesiminde tartlmaya balam ve bu tartmalar, Silahl Kuvvetleri de etkilemiti. zellikle, gen kadro ve ABD'ye gidip gelen ve yurtsever duygularla Trkiye - ABD ilikilerine bakan kesim, Kemalist ilkelere ters uygulamalar iine sindiremiyor, k yolu aryordu. Bu konuda zellikle Doan AVCIOLU'nun yaynlad YN
4

Haydar Tunkanat kili Anlamalarn yz, s.288-290.

DERGS'nin etkisi unutulmamaldr. Bu arada Kbrs olaylar nedeniyle, Trkiye, soydalarna kar giriilen soykrmn nlenememesinden duyulan ulusal tepkiyi de gz nne alarak, Kbrs'a asker karma karar ald. ABD, kendi asndan, 1947 antlamasna dayanarak, bize verilen ABD askeri yardm malzemelerini, kendisinden izin almadan kullanamayacamz, Bakan Johnson'un mektubu ile duyurdu, daha dorusu "kulamz ekti." te bu olay Trkiye-ABD ilikilerinde bir dnm noktas oldu! Ve bylece, 1947 Antlamasnn bamllk belgesi olduunu anlayabildik. Johnsonun mektubu bizim uykudaki aymazlarmzn uyanmasn salamt. Lozan'da gen Trkiye'nin bamszlk belgesini imzalatan smet Paa, 1947 antlamasna yanl baknn faturasn dyordu. 1947 antlamasn, o tarihte niversite'de Doent olan M. Ali AYBAR, Zincirli Hrriyet'in 5 ubat 1948 gn saysnda bakn nasl deerlendiriyor. "... Amerikan yardmn, bir kere bizi imdiden istiklalimizden mahrum edecei ve Amerikan himayesi altna koyaca iin istemiyorum. Yardmn artlar malum: Amerikan Cumhurbakanndan tutun da derece derece ta Amerikal radyo ve gazete muhabirlerine kadar birtakm yabanclar, yardmn yerinde kullanlp kullanlmadm kontrol etmek bahanesiyle bizim iilerimize mdahale edeceklerdir." Evet, M.Ali AYBAR byle diyor, ama gerekten bir ulusal kahraman olan ve Lozan'da Lord Curzon'la bir diplomat ustal ile pazarlk eden smet Paa, ABD yardm daha dorusu 1947 antlamas zerinde bakn ne diyor: "Byk Amerika Cumhuriyeti'nin memleketimiz ve milletimiz hakknda beslemekte olduu yakn dostluk duygularnn yeni bir rneini tekil eden bu sevinli olay her Trk candan alklamaldr."5[5] smet Paa yanldn, ancak 1964'te anlayacaktr, Trkiye'ye de anlatmaya alacaktr, ama i iten gemitir. Emperyalizmin oyunlar yeni tuzaklarla srecektir. Johnson'un mektubu zerine, smet nn'nn, "Amerika'nn sorumluluuna inanyordum, yanlmm demektir, yeni bir Dnya kurulur, Trkiye bu Dnya'da yerini bulur szleriyle gsterdii tepki, yurt yzeyinde ve elbet Silahl Kuvvetler'de de, byk yanklar yaratt. Ordu'nun gen kadrosu hakl kmann sevinciyle, komutanlarn, nn'nn szlerini kant gstererek etkilemeyi baardlar. lk uyar Hava Kuvvetleri'nden geldi. Ve Genelkurmay Bakanl, ABD-Trkiye arasndaki antlamalarn "ulusal karlarmz etkileyen ve sorunlar yaratan" hkmlerinin gzden geirilmesini istiyordu. Bu konuyu ieren ve Genelkurmay Bakam Org. Cevdet Sunay imzal, 27 Ekim 1964 tarihli yazy aaya olduu gibi aktaryorum.6[6]

GENELKURMAY BA KANLI I KARARGHI ANKARA


Gp.P.P: 0050.7-64/P.A. KONU: Askeri Kolaylklar KARA KUVVETLER KOMUTANLII'NA 1. Kuzey Atlantik Pakt Antlamasnn 3'nc maddesine dayanlarak TRK ve AMERKAN Hkmetleri arasnda 23 Haziran 1954 tarihinde NOTA teatisi suretiyle yaplm olan Askeri Kolaylklar Antlamas ve buna istinaden imzalanan ek Antlamalarda, AMERKA'llara fazla tavizler verilmesi ve AMERKA'llarn verilen tavizleri istismar etmesi dolaysyla milli menfaatlerin haleldar edildii ve tatbikatta birok glklerle karlald Hava Kuvvetleri Komutanlnn 4 Eyll 1964 gn ve PL.PROG: 3954-251-64/PL. sayl yazlar ile bildirilmekte ve Antlamann imzaland tarihten bu yana Hava Kuvvetleri Silah sistemlerinde, meydan tesis ve kolaylklarnn kullanlmalarnda byk deiiklikler olmas
5 6

(27 Ekim 1964)

A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 217. zel arivimden.

dolaysyla mezkr Antlamann yeniden gzden geirilerek revizyona tabi tutulmas teklif edilmektedir. 2. Ad geen Antlama tekmil Silahl Kuvvetleri ilgilendirdiinden, bu Antlamann Kara ve Deniz Kuvvetleri Komutanlklarnn, kendi sahalarna giren hkmlerinde, yaplmasn uygun grdkleri deiiklik veya ilaveler hakknda mtalalarnn alnmas uygun grlmtr. Bu sebeple Kara ve Deniz Kuvvet Komutanlklarnn esbab mucibeli mtalalar ile tekliflerinin bildirilmesini raca ederim. DAITIM: Gerei: K.K.K.lna Dz.K.K.lna Bilgi: mza CEVDET SUNAY Genelkurmay Bakan

Bu emir, ok gizli kaytlayd ama Silahl Kuvvetlerde yankland ve almalar, daha bir coku ve bilince kavutu. Ama gizlilik kayd, almalar ABD'nin renmesini engelleyemedi. Haydar TUNKANAT'n "kili Anlamalarn yz" adl yaptndan aktardmz aadaki belge, ABD'nin almalar rendiini ve Trk Genelkurmay'nn sorgulamaya baladn gsteriyor. "22 Kasm 1965 tarihli Gizli Belge: "Washington'daki Ordu Karargh Dairesi'nin stihbarat Bakan Yardmcs Ofisi bal olan bu belge ; Gizli damgasn ve 1-A iaretiyle belirtilen en ileri bir ncelik derecesi tamaktadr. "stenilen bilgilerin acele renilerek en ge 20 Aralk 1965 tarihine kadar Washington'a ulatrlmas emrediliyor. "Belgenin, 1. STENENLER ksmnda, Trk Genelkurmaynn Avrupadaki Amerikan slerinin verilmesiyle (ilgili hkmete nasl verildii/notumuz) ilgili artlar aratrmakta olduu, bilgi olarak verildikten sonra: "a. Byle bir teebbsn gerek olup olmad," "b. Avrupa'daki Amerikan slerinin verili artlarn renme hareketini kimin balatt," "c. Bu hareketin sebeplerinin bildirilmesi" "Ankara'daki Amerikan Kara Ataesinden isteniyor. Bilgi iin ClA (Amerikan Merkezi stihbarat Tekilat)'ya ve Yunanistan'daki Amerikan Kara Ataesine ve ARMA adl tekilata veriliyor. Yol gstermesi veya klavuzluk iin, Atina'daki SORUTURMA MERKEZ'ne, (Burasnn Trkiye'den Yunanistan'a gidip gelen Yunan asll ajanlarn veya kimselerin sorguya ekildikleri yer olmas muhtemeldir/Haydar Tunkanat'n notu) Birer kopya gnderilmitir."7[7] Trkiye uyanyordu artk. Bu arada Dickson Raporu, Trkiye'ye ABD'nin nasl baktnn bir baka kant olarak toplumu sarst. ABD'nin iyzn renmeye balamtk. Ulusa uyanyorduk! Ama, Amerika da peimizi brakacaa benzemiyordu. Bu sorgulama bunun kantdr. ABD bu uyan ho grmedi, ama isteklerine istedii biimde yn vererek, 1969 Ortak Savunma birlii Antlamas'nn, nceden kazand ayrcalklar elden karmadan imzalanmasn salad. Bu belge, 1954 Antlamas ve eklerinin deiik anlatmlarla
7

H. Tunkanat, agy. s. 297, 300.

yinelenmesinden baka bir ey deildir. Silahl Kuvvetler'deki gen kadronun, bamllktan kurtulma abalar bo kt. Bu antlamayla ilgili deerlendirmelerimizi, 1969 ylnda Milli Savunma Bakanl Hukuk Maviri iken, Bakanlk katna sunduum yazl gr ve komisyonlarda, Bakanlk gr olarak savunduum dncelerle ortaya koymutum. Komisyonlardaki grme srasnda, ABD'ce hazrlanan taslakta ze ilikin hibir deiiklik salanamad. Yaptn ekler blmnde tam metin olarak yer alan, MSB'lna sunulan grte, zet olarak: -Antlama taslandaki kimi hkmlerin, T.C.nin egemenlik haklarn zedeleyecei, olumsuz sonular yarataca; -Ortak Savunma tesisleri olarak adlandrlan s ve tesislerin, kurulu nedenleri, geniletilmesi ya da faaliyetten alkonulmalar, iletilmeleri, bilgilerin toplanmas ve deerlendirilmesi ve gerektiinde harekt emirlerinin verilmesinde, Trkiye'nin hibir fonksiyonunun olmad, karar ve uygulamann tam olarak ABD'nin yetkililerinde bulunduu; -Trkiye'nin silahl bir saldrya urayaca varsaymyla kurulduu savlanan tesislerin, gerekte. ABD'nin karlar iin kurulduklarnn anlald, -Tesislerin Trkiye'ye ait olduu syleminin de bir aldatmaca olduu, eer yle olmasayd, ii bittiinde ABD'nin bunlar TSK'ya bedeli karlnda vereceinin antlamada yer almamas gerektii, -Bunlar iletmenin zel bilgi ve deneyim istedii, oysa Trk personelin byle bir bilgi birikimi olmad, bu nedenle, iletmenin tarafmzdan denetleneceine ilikin hkmn de aldatmay amalad, kald ki, Trk Askeri'nin tesislerde gvenlik bekisi gibi grld, tesislerde asl ilevin, ABD'li komutann emrindeki yerde bulunduunu blme de Trk Askerinin giremeyecei, aklanmtr. Sonuta, "Bu koullar altnda, Trkiye'nin gerek lke btnl, gerek egemenlik haklarn korumak bir yana, anlamann bunlar tehlikeye drmekte;" olduu belirlenmitir. Bu grlerimizi, komisyon toplantlarnda da savunmu isek de, sonu alnamam ve taslak geldii gibi kabul edilmitir.

EIS ENHO VVER DO KTR N VE DOLAYLI SALDI RI ANLA MASI


Hani bir sz vardr "drt bir yandan balanmak" anlamnda. ABD-Trkiye ilikilerinde tek bir ba yoktur, saysz balar vardr. ABD bizi drt bir yandan balamtr. Onlardan biri de, 7480 Sayl Yasa'yla 1960 tarihinde yrrle giren, 28 Temmuz 1958 tarihli Londra Antlamas'na gre 5 Mart 1959'da imzalanan antlamadr. Antlama, "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile ABD Hkmeti Arasnda birlii Antlamas" adyla anlr. Bu anlama ile bir kez daha "Ulusal btnlmzn, ABD'nin ulusal karlar ve dnya sulhu iin nemi vurgulanarak, bizim gvenliimizin ABD Cumhurbakannn ngr ve kararna verildiini gryoruz. Antlamann giri blmnden paragraf birlikte okuyalm: "24 ubat 1955 tarihinde Badat'da imzalanan Karlkl birlii Paktnn 1'inci maddesi gereince bu Antlamay imzalayan taraflarn emniyet ve mdafaalar iin ibirlii yapmay kararlatrdklarn ve yine ayn ekilde yukarda zikri geen Beyannamede ifade olduu zere, Amerika Birleik Devletleri Hkmeti'nin dnya sulhu nefine*[*] emniyet ve mdafaalar iin ibu Beyannameye katlan hkmetlerle ibirliinde bulunmay kabul ettiini nazar itibara alarak;
*

Burada sz edilen sulh, Pax Amerikano'dur. "Dnya sulhu" ABD'nin istedi i ve dayatt bartr nk. Elbet ABD karlarna uygun sre ve biimde...

Karlkl ibirlii Pakt azalarnn yukarda zikri geen Beyannamede mterek emniyetlerini korumak ve dorudan doruya veya bilvasta tecavze mukavemet etmek hususundaki azimlerini beyan etmi olduklarn nazar itibara alarak; Amerika Birleik Devletleri Hkmeti'nin 24 ubat 1955 tarihinde Badat'da imzalanm olan Karlkl birlii Pakt'nn balca komitelerinin almasna itirak ettiini de kaydederek... ABD, nceki antlamalar da buraya aktaryor. Nedeni, herhangi bir anlama u ya da bu biimde tartmaya alrsa, burada yinelenerek yaama geirilmi olacaktr. Bu bir tuzaktr, ancak tuzak olduunu anlamak iin yurtsever bilin gerekir. Bununla bitmiyor, gvenliimizin nasl bozulaca, antlamann birinci maddesinde ele almyor ve deniliyor ki: "Trkiye Hkmeti tecavze mukavemete hazrdr. Trkiye'ye kar tecavz vukuunda, Amerika Birleik Devletleri Hkmeti, talebi zerine Trkiye Hkmeti'ne yardm etmek iin, karlkl olarak zerinde antlamaya varlabilecek**[*] ekilde ve Ortadou'da sulh ve istikrar idameyi istihdaf eden Mterek Karar Sureti'nde derpi edildii vehile, Silahl Kuvvetlerin kullanlmas da dahil olmak zere Amerika Birleik Devletleri'nin Anayasas'na uygun her trl harekete giriecektir." ***[*]8[8] Bu hkmn yaln anlatm udur Trkiye Hkmeti, bir tecavze (ki, bu biraz sonra aklayacamz gibi dolayl saldr'dr ve Rockefeller Raporuna gre iten deiim ve dnmleri de ierir) uradn ABD'ye ulatrlrsa (rnein bir sol darbe yaplrsa, bu szlemenin arad saldrdr) ABD, kendi ideolojik gvenlii iin Trkiye'yi igal edebilir. Szlemenin 4. maddesi 28 Temmuz 1958 tarihli Londra Deklerasyonu'na yollamada bulunuyor. Londra Deklerasyonu, 14 Temmuz'da Irak'ta Baas Partisi'nin gerekletirdii darbe zerine 15 Temmuz'da ABD'nin Trkiye'ye bilgi vermeden Lbnan'a, ngiltere'nin 1718 Temmuz'da rdn'e asker indirmeleri zerine yaplan toplantda hazrlanmtr. Bu eylem, Eisenhower'n 5 Ocak 1957 tarihinde Kongre'ye sunduu "Ortadou'da ngiltere ve Fransa'nn terkettii nfuz blgelerinde ABD'nin yer almas ve bu blgelerdeki Sovyet szmalarnn, gerekirse Amerikan askeri varl ile nlenmesi" kararnn uygulamaya konulmasdr. Irak htilali'nin bir ara, Trkiye Cumhuriyeti'nin o dnem sorumlularnca askeri karma ile nlenmesi bile dnlmse de, byle bir servene atlnmas nlenmitir. te Trkiye ile de, ABD'nin uygun grd staty bozacak eylemleri ve sosyal uyan nleme amacyla bu szleme imzalanmtr. Antlamann 2'nci maddesi, ABD'nin o tarihe kadar yaplan antlamalar ve bundan sonra yaplacak anlamalar da kapsayan bir anlatm ierir ve yine bizim ulusal bamszlk ve btnlmzn korunmasn bir kez daha, ABD yardmna balar. zetle ABD, bizi bir kez daha bu antlama ile balam olmaktadr. Ayrca, antlamann 4. maddesi ile ABD'nin ortak gvenlik iin ngrd nlemleri alma ykmlln kabul ediyoruz. Bu maddenin hkm ile, 1947 Antlamas daha da geniletilmektedir. Eisenhower Doktrini daha sonra, yeni eklemelerle Johnson Doktrini'ne dnecektir.

JOHNSON DOKTR N
teden beri sivil ve asker kesimdeki brokrat kademe -yardm programlar erevesinde- Amerika'da eitilen ve bylece Amerikan ideolojisini benimseyen grevliler elindedir. Bu nedenle kamu kesimi ve dahas zel kesimde, hizmetin hazrlanndan balayarak, her noktada emperyalizmin etkileri ve yntemleri bu grevlilerce
(**) Daha sonra yaplacak, byk bir olaslkla gizli bir anlamadan sz ediliyor. Gvenliimiz yalnz ABD Cumhurbakan'na braklmyor. ABD Anayasas'nn da kapsamna almyoruz. PLATT DETRGES gibi. 8 Dstur, 40. Cilt, s. 1024.
* (***) *

uygulanmaktadr. Bunlar nceki blmlerde aklanmtr. 1961 Anayasas'nn getirdii zgrlk ortamda, lke sorunlarnn daha gereki ve bilimsel adan deerlendirilmesi, 1961 Anayasas'nn sosyal bir dzeni ieren hkmlerinin bir zlem ve istem olarak kitleleri sarmas karsnda, ABD, Trkiye'deki uyantan daha ok kukulanmaya balad. nk, daha 1956 yllarnda Rockefeller Grubunun hazrlad bir raporda yer alan, nce Eisenhower Doktrini'ne ve sonra Johnson Doktrinine kaynaklk eden grler incelendiinde grlr ki, az gelimi lkelerdeki reformcu dnce ve eylemleri, ABD, kendisi iin sakncal bulmaktadr. Bu raporu birlikte okuyalm. "Bizim gvenliimizi sadece ak saldrlar tehdit etmiyor. Bu ak saldrlar yannda, ondan daha tehlikeli, fakat saldr grnnde olmayan baka cins tehditler de vardr. Bu tehditler; ierden yaplmak istenen deitirme ve dnmlerdir. Bu maskeli saldrlar, bazen i harp eklinde, bazen ihtilalci hareket eklinde, bazen demokratik akmlar ve reform hareketi biimlerinde karmza kmaktadr. Bu anlamda Yunanistan bize birinci rnei, Vietnam ikinci rnei ve nihayet Orta Dou olaylar nc rnei verdi." "Bizim amacmz, bu ve buna benzer akmlar nlemek olmaldr. Bu akmlar, dikkatleri zerine ekecek dereceye geldiklerinde, o vakit bizim izlememiz gereken iki yol vardr. Gerek bizim, gerekse komnist olmayan dier dnya devletlerinin gvenliini salamak iin; mahalli kuvvetler ve akmlar tarafndan skk durumda braklm olan dost hkmet ve rejimlere silahl yardmlar yapmak zorunluluunu duymalyz. Bu zorunlulukla yaplacak askeri mdahale ne klasik askeri stratejiye uymakta ne de geleneksel diplomatik mdahaleye benzemektedir." "Bu askeri mdahalenin kendine zg bir biimi ve nitelii vardr."9[9] Johnson Doktrini daha sonra bu ilkeler zerine Prof. Rostow tarafndan kurulacaktr. Bu grler, Galula'nn "Ayaklanma Kuram'na"da kaynaklk edecektir. ok uluslu irketlerin az gelimi lkeleri, bu yolla da etkiledikleri grlyor. Bilindii gibi, emperyalizmin, zellikle ABD Emperyalizmi'nin en byk dman, ulusal kurtulu eylemleridir. Johnson Doktrinini kuranlardan Prof.Restow'a gre, "btn ulusal kurtulu hareketleri komnist olmaya mahkmdur. Bu sebeple ezilmelidir. Bunlarn nlenmesi, ABD'nin dnya yznde duruma el koyabilmesine baldr". John Mc. Dennot, kuramn aklamasnda, "teorinin ilk hedefi ve koulu. ABD'nin az gelimi lkelerdeki hegemonyasnn artrlmasdr," demekte ve yle srdrmektedir grlerini: "Ulusal kurtulu hareketlerinde, gerilla metodlarna bavurarak silaha sarlan milliyetiler yok edilmelidir. Silaha sarlmakla onlarn aln yazs izilmitir. sterse, antikomnist fikirlerle bile yola klm olsun." ubat 1966'da Gney Vietnam Devlet Bakan ve Babakann Honolulu'da karlarken yapt konumada Johnson unlar syler: "Eer komnist mtecavizler Vietnam'da kazanrlarsa, Kurtulu Sava dedikleri mdahale yoluyla, Kore'de ak tecavz, Filipinler, Yunanistan ve Malezya'da ayaklanmalar 'Trkiye'de tecavz tehdidi" veya dnyann herhangi bir yerinde seimlerle elde edemediklerini, yapabilecekleri inancna saplanacaklardr." . u halde, ulusal kurtulu hareketleri ezilmelidir. Ulusal kurtulu dorultusunda, emperyalizme kar kma eilimindeki her eylem nlenmelidir. Eylemciler isterse, "antikomnist fikirlerle yola km olsunlar." Burada bir noktay vurgulayalm. Bu tarihte, Trkiye'de sonradan "anarik olaylar" olarak nitelenecek bir olay yoktu, Peki, Johnsonun szleri arasndaki "Trkiye'de tecavz tehdidi" ne amala sylenmitir? Johnsonun ileri grll m vardr? Yoksa bu szler uygulanacak bir plan m aklamaktadr? ABD'nin bir gerei, 1961 Anayasas'nn sosyal dzeni ngren niteliinin halkn
9

M. Fahri, agy. s. 297-298.

zlemi olduu gereini, saptadn bilmeliyiz. Johnson belki de, "Trkiye'de tecavz tehdidi" szleriyle bu zlemi knamaktayd. Dickson Raporu da ayn dorultuda, Trkiye'deki uyann gelecekteki etkilerini ve alnacak nlemleri sergilemekte deil miydi? Johnsonun szleri, o zaman basnmzda da yankland. Zamann ana muhalefet partisi (CHP) Genel Sekreteri Blent ECEVT, Kim dergisine yle diyordu: "Bakan Johnson'a bu vesileyle unu da hatrlatabilmek yerinde olurdu. Bu anlay ve tutumla Amerika, mttefiklerinde ve Kurtulu Sava veren veya kendi ilerinde hrriyet mcadelesi yapan topluluklarda ya da herhangi bir i meseleyle karlaman lkelerde, gven deil, ancak bir huzursuzluk ve tehlike unsuru olabilir." Ve Trkiye, ne yazk ki o tarihten sonra huzursuzluklar iine itilmi, giderek, huzur ve gven halka aranan tek dava olarak dayatlmtr. Johnsonun szlerinin, 12 Mart'larn ve 12 Eylllerin habercisi olduunu, ok ge ve ok ac deneylerle rendik.

ABD SLER NC RL K 1993


nce bir haber bal: "Amerikal kovulmaktan korkuyor!" yi mi? Birden aryorsunuz. Amerikal Trkiyeden kovulmaktan korkuyormu! Elbet yalnz "yi mi" diye sormazsnz, "ne iyi" dersiniz, "Amerikal'y korkutmaya balamz". Bu szlerde ne denli ciddilik aramal bilemiyorum. Ama ABD'li Savunma Komisyonu Bakan Patricia Schroeder'in bizimle alay ettii gibi bir kanya kaplmadm desem yalan olur. Syleinin tmn okuduumda da yanlmadm anladm. ABD bizimle dpedz alay ediyordu. Haber 10 Nisan 1993 gn Milliyet Gazetesinde yaynland. Gkhan EREN, ABD'nin Savunma Komisyonu Bakan ile Trkiye'ye gelii ve slerle ilgili bir sylei yapar. Haber'in alt bal yle. "Trkiye'nin ABD sleriyle ilgili yeni mzakere yapmak istemesinden tedirgin olan ABD, Kongre yesi ve Savunma Komisyonu Bakan Demokrat Partili Particia Schroeder'i Ankara'ya yollad." Gkhan EREN, Schroeder'e sorar: "Trkiye'yi ziyaretinizin amac nedir?" Schroeder: "Biz Trkiye de dahil olmak zere, askeri slerimizin bulunduu btn lkeleri ziyaret ederek ihtiyalar nedir, bunu renmek istiyoruz. Trk yetkililer, Trkiye'de bulunan ABD sleri ile ilgili olarak tekrar mzakereye balamak istediklerini belirttiklerinde, biz telaa kapldk, 'acaba bizi lkeden atmak m istiyorlar' diye dndk." Daha sonra sorulan bir soruya verilen yant, bu szlerin ciddiye alnmamas gerektiini gsteriyor. Schroederin EREN'in, eki G'le ilgili sorusuna verdii yant doyurucu deildir. Gkhan EREN soruyu yle yineler: "ncirlikteki ABD glerine gvensizlik var, ncirlik'ten kalkan ABD askeri uaklarnn PKK terristlerini besledii eklinde dedikodular kt, bu konuda herhangi bir grme yapacak msnz? Schroeder'in yant ABD'nin bize bakm da ele veriyor. Diyor ki : "Dorusu bizim hayal gcmz o kadar geni deil, Biz hibir zaman bu tr dedikodularn nereden kaynaklanm olabileceini kefedemedik, nk oradaki grevimiz tamamyla ak. Irakl Krtleri Saddam'dan korumak. Bunun Dnda gizli bir planmz yok. Belki de, bizim ncirlikteki komutanlarmz, bu konuya aklk getirmekte geciktiler. Bunu da reneceiz." Bayan Bakan'n son tmcesi ilgintir. "Ama, ABD niye bu blgede daha fazla kargaalk yaratmak istesin." Daha nce de deindiimiz gibi, szlerin diplomatik zrhn kardnzda "karlan kargaann" amaca ulamak iin yettiini syledii anlalr, Bayan Bakan'n. PKK'ya yardm ettiini ise, ne yadsyor, ne de kabul ediyor. Trkiye'de politik sorun yaratan eki G'n, szlemelere aykr ve belgelenmi uularndan, ABD Savunma Komisyonu Bakan'nn bilgisiz olmas dnlemeyeceine gre, demek istedii udur: "Bu bizim gizli planlarmzn kapsamndadr, fazla ileri gitmeyin." Evet, biz bu szleri, gemiteki kimi olaylar nedeniyle karlatmz tavrlara bakarak byle yorumluyoruz. Bayan Bakan, ncirlikle ilgili u deerlendirmeyi de yapar: "ncirlik ss zaten son

derecede nemli bir konuma sahip. Herhangi birinin slerin yerini deitirmek gibi bir plan yaptn zannetmiyorum." Grlyor ki, Schroeder gerektiinde ok ak konuabiliyor. Bu szlerin arasndaki gerek de udur: Kimse ncirlik'e dokunamaz. nk ncirlik'in stats 1954'de saptanmtr ve incelendiinde grlecektir ki, ABD bu tarihte elde ettii dnleri ve ayrcalklar hi yitirmemitir. 1954 Antlamas ise, byle ar sonular douracak bir konuyu ieren anlamalarda gsterilen dikkat ve grmelerle deil, nota alveriiyle yaplmtr.

B R BA I MLILIK BELG ES 1980-SE A


Trkiye'nin 1940'larda girdii emperyalist tuzaklarndan biri de, 1954 Askeri Kolaylklar Antlamas ve bunun uzantlardr. Bu uzantnn sonuncusu 1980 Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas (SEA)dr. Antlama 29 Mart 1980'de imzalanmtr, 5 yllktr. Ama sre sonunda, ABD, "mttefiki zal"*[*] eliyle uzatm, yeni dzenleme iin, her yl ertelete ertelete bugne gelinmitir. ABD'nin zal iin "En byk mttefikimiz "deyii elbet bouna deildi! SEA gibi bir bamllk belgesi zerinde alacak tartmalar nlemek ve bylece toplumsal tepkiye neden olmamak, emperyalizmin politikalarna alet olmaktan baka nedir ki? ABD neden," Turgut zal'n lm byk kayptr" demitir? Ufuk GLDEMR'in zal'a ilgili deerlendirmesine gre: "zal, daha iktidarnn ilk gnlerinden itibaren, Amerika'nn Trkiye'de ibanda kim olursa olsun bildiini okumaya devam edecei deerlendirmesini yapm ve bunun zararlarn azaltmann tek yolunun ABD ile kaytsz artsz iyi geinmek olacan dnmtr."10[10] Elbet bu da bir politikadr ama bunun ad teslimiyetiliktir. Ve ite ZAL'n karsnda olduu ve bittiini syledii, Kemalist tutuma taban tabana zttr. Ve elbet Kemalist tutum yok edilmedike de, zalvari politikalar toplumun geni bir kesiminde tepkiyle karlanacaktr. 27 Mays sonras ve zellikle Johnsonun mektubu zerine Trkiye-ABD ilikileri zerine balayan tartmalarn Silahl Kuvvetler'e yansmas sonucu, Antlamalarn ele alnmas Silahl Kuvvetler'de nce karlm ve 1964'de balayan almalar sonunda, Askeri Kolaylklar Antlamas," Ortak Savunma ve birlii Antlamas" olarak yinelenmitir. Antlama, 26 Mart 1976'da bu kez "Savunma birlii Antlamas" adyla yinelenmi, ABD bu anlamay Senatodan geirmemitir. Bu dnem, Trkiye'ye ambargo uyguland dnemdir. 1976 Antlamas, kamuoyuna, s kavramnn yaratt tepkiyi nlemek iin olsa gerek, "tesis" olarak sunulmu ve "Savunma amacyla kurulan tesisler, Trk Silahl Kuvvetleri'nin kendi tesisleridir? Tesisler Trk Komutan'n ynetimindedir. Trk Makamlarnn denetimindedir" sylemiyle aklanmtr. Oysa bu aklamalar geree aykryd ama yneticiler kamuoyu basks ile, ABD'nin dmen suyu arasnda kalmlard. 1980 Antlamas da, 1954 antlamasnn yinelenmesi olan nceki antlamalardan ayr bir hkm getirmi deildir. Haber'in verilii bile, hibir deiikliin olmadn anlatmaya yeter. 30 Mart 1980 tarihli Milliyet Gazetesinde, Nilfer YALIN, anlamay yle sunar: "12 s'te ABD'ye savunma nlemlerine katlma izni verildi" Haber'e gre: Trkiye ile ABD arasnda yaplan yeni Savunma Ve Ekonomik birlii Anlamas (SEA) 29 Mart 1980'de Ankara'da imzalanr. Anlama TBMM'ye gizli blmleriyle birlikte sunulur. ABD, 12 Eyll'e yol amak iin, asker'in gnln almak istemi olmal. Yoksa, bizim ABD'nin kendi ss olduunu bile bile, slerden yararlanmas iin "savunma nlemlerine katlma" izni vermeye gcmzn yetmeyeceini bir halk deyimiyle "dnya alem bilir." Bu aklama, gerekler karsnda bizim, kendimizle alay etmemiz gibi bir sonu dourmaz m? Byle bir aklama ayrca, bizi dnyann gznde kk drme deil midir?
Turgut zal'n lmnde, Clinton mesajnda, "ABD'nin en byk Mttefiki Turgut zal'n lm byk kayptr" demiti. 10 Ufuk Gldemir - Texas Malatya, s.95
*

nk dnya ABD'yi de biliyor, Trkiye'yi de... Ve szlemelerin mantm da! Sadece tek bir kavram zerinde dnmek bile yeter, byk yalan anlamaya. u, "Ortak Savunma" kavramdr bu!.. ABD ile biz neyin ortak savunmasn yapacaz? Hangi ortak karmz vardr? Eer yle ise, yani ortak kar ve yararlarmz varsa ve ABD, Trkiye'nin de yararlarn bu ortaklk iinde dnyorsa, bizi neden bekiymiiz gibi gryor? Silahl Kuvvetlerimizin modernizasyonu iin "elden gelen her trl gayreti gstereceini" (Szleme Md. 3) sylerken, ABD'nin karlar ile ilgili hkmlerde neden "... gre yrtlecektir" (rnein, Temel anlama, md. 4 son paragraf, Md.5/2, 3, 4 ve 5. paragraflar, 7. md. ve benzeri hkmler) eklinde kesin hkm tamaktadr. ncelendiinde grlecektir ki bu anlama bamllatrlmasndaki zincirin halkalarndan biridir. da, ncekiler gibi, Trkiye'nin

Bu anlama yrrle girdikten sonra Haziran 1980'de Demokrat Gazetesi ile yaptm bir syleiyi (o gnlerde 12 Eyll'e giditen balayarak bu gnleri de ieren programlara iaret etmekden te, bamszlmzn nasl ipotek altna alnd maddeler yorumlanarak akland iin) aynen aktaryorum:

ORT ADO U VE SE A-1980


"Demokrat-1: Ortadou'da genel gelimeler nda ABD'nin Trkiye'den bekledii nelerdir? "M.Emin Deer-1: Sorunuzu yantlarken Ortadou'nun nemi zerinde durmak gerekecektir. Bilindii gibi, Ortadou, dnyann en nemli stratejik maddesi olan petrol yataklarnn bulunduu blgeyi denetim altnda tutan stratejik bir yerdir. Ortadou petrol yataklarnn bulunuundan nce de emperyalizm iin nemli bir blge idi. Ancak ada gelimenin en nemli maddesi olan enerjinin bugn iin petrole dayal yn nedeni ile nemini daha da arttrmtr. ABD Emperyalizmi (bugn emperyalizmin geirdii bunalm nedeni ile Bat ile birleerek srdrlen emperyalizm) Ortadou'yu petrol yataklar nedeni ile denetimde tutmak istemektedir. ABD zel sektr, byk lde iletme hakkna sahip olduu petrol yataklarnn elden kmasn istemez. Bir yl ncesine dein ran, Trkiye ve Arap Yarmadasn iine alan stratejik bir genden sz edilirken, ran'n slam devrimle emperyalizmden kopuu, Afganistan olaylar ve slam dnyasndaki kprdanmalar, ABD emperyalizminin Ortadou'daki gvenlik halkalarn param para etmitir. 1965 ylnda ABD Dileri Bakanl'nn kard Bltenin 695.sayfasnda yle denilmektedir: "Ancak sadece Kuzey Amerika ile ya da bat yarm kresi ile ya da Kuzey Atlantik Topluluu (NATO) ile snrlandrlm savunma taktiklerinin artk gven ve refah salamayacan biliyoruz. "Dnya ok klmtr, toprak ile, su ile atmosfer ile, bunlar kaplayan uzay ile, yani dnyann tm ile ilgilenmeliyiz." "Bu szler, emperyalizmin deimez ilkesini vurgulamaktadr. Birincisi, emperyalizm dnya egemenlii kurmak istemektedir. kincisi, birincisine bal olarak ya da bu amac gerekletirmek iin kurduu gvenlik rgtlerinin yetmezliini ve yeni gvenlik kuaklar kurmak gerektiini vurgulamaktadr. ABD'nin Trkiye ile ilgilenmesi sadece Trkiye'nin kendi konumu dolaysyla deildir. Ya da gayri milli ibirliki burjuvazinin deyimi ile, "ABD bizi dost olarak grd" iin bizimle ilgilenmemektedir. Bizim gvenliimiz, bizim gelimemiz, bizim ada uygarlk dzeyine ulamamz iin de bize yardm etmemektedir. Eer gayri milli burjuvazinin syledikleri doru olsayd, otuz yldr yardm gren Trkiye'nin Silahl Kuvvetleri bugn yeniden yardma muhta durumda kalmazd. Eer halka yutturmak istedikleri yalan deil gerek olsa idi, Trkiye ekonomisi iflas iinde olmazd. Eer ABD bize, bizim karmz n plana alarak yardm etmi olsa idi, ambargo uygulamazd. Ve eer ran olaylar ve Ortadou'daki

emperyalizm aleyhine gelimeler olmasa idi, ambargonun kaldrlmasn daha ok beklerdik. ABD Emperyalizmi, son gelimeler karsnda Trkiye'nin yeniden kazandrlmas zerinde durmaktadr. Ama bu demek deildir ki, Trkiye'ye Trkiye iin yaklalmaktadr. ABD, Ortadou'da kaybettii ran'n yerini onun kadar dolduracak (bu noktann zerine basarak yineliyorum. nk Trkiye hibir zaman ah'n ran' kadar ABD'nin buyruunda olmamtr) ve Basra Krfezi'ni bylece denetlemeye olanak salayacak bir Trkiye istemektedir. Batl basndan rendiimiz kadar ile Trkiye-Msr ve srail geninin ABD Emperyalizminin Ortadou'daki yeni gvenlik geni olmas istenilmektedir.

SE A VE MODEL ARAYI LAR I


"te tam bu srada Savunma ve Ekonomik birlii Anlamas (SEIA) gndeme gelmitir. Ve ayrca Trkiye'de, Anayasa ve rejimi, ABD'nin gvenlik halkasnn zincirlerini paralamayacak bir gvenceye alacak biimde deime nerileri gndemdedir.*[*] Aslnda Anayasay deitirme nerileri 1965'ten bu yana hep gndemdir. Ancak rejime ynelik oluu, 1979 balarndan beri fsltlar halinde konuulurken bugnlerde gndeme geirilmitir. "Anlald kadar ile, getirilmek istenen sistemin ilk amac bir trl susturulamayan toplumsal muhalefeti ortadan kaldrmaktr.**[* * ] nk 1950'lerde ve 1960'larda gizlilik iinde srdrlen Trki-ye-ABD likileri ve sohbetlerde kararlatrlan s ve tesis verme ilikileri, Trkiye'de bu topran her noktasna sahip kan toplumsal muhalefetin gelimesi ile artk kapal kaplar ardnda yrtlememektedir. Trkiye'de hkmetler artk bu tr ilikileri kamu oyuna aklamak zorunda kalmaktadrlar. ncelendiinde grlecektir ki, yeni Trkiye-ABD Anlamas'nda, yani SEIA'da, Trkiye lehine hibir gelime yoktur, ama Trkiye Hkmeti, bu anlamay kamuoyuna aklamak zorunda kalmtr. Bu sonu, Trk Solu'nun zaferidir. te Trkiye'deki rejim deiiklii de, Trkiye'de solun belini krmay bu nedenle amalamaktadr. Toplumsal muhalefeti daha balangcnda ezme giriimi demek olan 12 Mart baarya ulaamamtr, Anayasa deiikliine karn ulaamamtr. O halde sadece Anayasa'y deitirmekle yetinilmemelidir. Rejimi de deitirmek gerekmektedir. te Demirel'in gayri milli burjuvazi adna, emperyalizmin direktifleri dorultusunda uygulad taktiin amac budur. Utanmadan aklanan, lkeyi Bat sermayesine ama giriimlerini, lkeyi emperyalizmin denetimine verme giriimleri ile tamamlamak! nk sermaye, girdii yerde kendisi iin gvenlik isteyecektir. Bu gvenlii elbet kendi dncesi ve denetimi dorultusunda salamak ister. Bat sermayesine alan Trkiye'nin, gvenlik ynnden de emperyalizmin denetiminde olmas kadar doal bir sonu yoktur. "Bir de u noktay vurgulamak gerekir: ABD, Ortadou'da kendi kendine yetebilecek bir Trkiye'nin gelimesini istememektedir. nk byle bir Trkiye, Ortadou'da g dengesini altst etmekle kalmayacak, tm gelimekte olan geri braktrlm lkelerin lideri durumuna geecektir. O nedenle Trkiye'nin kendisine srekli baml kalmasn ngrmektedir. "Ksaca ABD, Ortadou'daki karlarnn bekiliinde, srekli kendisine baml, karlar iin kullanabilecei bir Trkiye modeli oluturma abasndadr. "Demokrat-2: Bu anlama Trkiye'ye ne gibi haklar tanmakta Trkiye asndan ne gibi sakncalar tamaktadr? "M.Emin Deer-2: Trkiye-ABD likileri, kinci Paylam Sava srasnda balam ye 1947 Anlamas ile ilk kez resmi kimlie brnmtr. 1950 sonras hkmetleri de, Trkiye'yi tam anlam ile emperyalizmin tuzana atmlardr. Denilebilir ki, Trkiye 30 yldr
* O gnlerde Yeni Forum Dergisi ve Tercman Grubu, 1982 Anayasas'nn ilkelerini ieren almalar iindeydi. * (**) Bu ama gereklemi ve 12 Eyll suskun ve tepkisiz toplum yapsn yerletirmitir. *

emperyalizmin tuzandadr. Kanmzca ABD'nin- 1947 ylnda salad ve 1950lerden sonra gelitirdii yarara -kara- dayal ilikiler, ABD karlar asndan hibir saknca yaratmamtr. ABD, Trkiye'de 1975'lerden nce nelerden yararlanyorsa, 1975'lerden sonra gizli de olsa ayn eylerden yararlanmtr. Bunlarn ABD'ye dayanan resmi aklamalar her zaman yaplmaktadr. Yalnz 1975'den sonra ABD'nin Trk Silahl Kuvvetleri ile olan ilikilerinde bir gerileme olmutu. Kanmzca anlama; bu gerilemeyi durdurmay, ondan da te ilikileri, NATO'nun, Ortadou'daki gelimeler asndan stlenecei grevleri de kapsayacak biimde gelitirmeyi amalamaktadr. Anlama bir temel ve tamamlayc anlama metni ile uygulama anlamalar demeti halindedir. "Anlamalarda "iki hkmet arasndaki gven ve ibirliini arttrmak amac ile" deyimi sk sk kullanlmakta, "egemen eitlik"ten sz edilmekte ve "dnya barna bylece katkda bulunulduu" vurgulanarak barn, yeterli bir savunma dzeni ile salanabilecei ileri srlmektedir. Temel anlamann giri blmnde, "... Kuzey Atlantik Antlamas alannn gvenlik ve savunmasna ilikin ykmllklerin bilinci iinde..." deyimi ile nceki anlamalarda olmayan yeni bir kavram getirilmitir. Bu kavramn ak anlam udur: "ABD, Trkiyedeki sleri, bu anlamaya dayanarak herhangi bir Ortadou Harekt'nda kullanabilecektir.*[* ] Bu anlama, ABD'ye bu hakk vermektedir. nk Ortadou'daki gelimeler Kuzey Atlantik Andlamas alannn gvenlik ve savunmasn tehlikede sayacak nitelikte grlebilir. NATO'nun son toplantlarnda bu konu dile getirilmitir. "ABD, bu anlamaya dayanarak Trkiye'deki sleri daha rahat ve kolaylkla kullanacandan, herhangi bir Trkiye Hkmeti, slerin ve teki ABD tekilatlarnn kullanlmasn engelleme grnts iinde olmayacaktr. nk, NATO Bakanlar Kurulu yada NATO'nun yetkili organlar Arap Yarmadas'ndaki, ran'daki ya da Basra Krfezi'ndeki herhangi bir olay "Kuzey Atlantik Antlamas alannn gvenlik ve savunmas" iin sakncal grd an, Trkiye bu karara uymak zorundadr. Kanmzca, anlamann getirdii en ar ykmllk ve bamllk burada yatmaktadr.**[**] Ve ABD'nin Trkiye'den beklentilerinin en nemli blm de buradadr. "Doal olarak ulalan bu nokta, gelecekteki Trkiye Cumhuriyeti Hkmetleri'nin elini kolunu balamaktadr."*[***] "Temel anlamann birinci maddesindeki hkm, gemi uygulamalar ve biraz sonra sunacam bir belge ile birlikte deerlendirildiinde daha iyi anlalr. "Bu hkme gre: "Taraflar ekonomik ve sosyal gelimelerini artrmak iin egemen eitlik ve karlkl yarar temeline dayanarak ibirliini srdreceklerdir." "imdiye kadarki uygulamalar gstermitir ki, bu karlkl ilikiden Trkiye hibir yarar salamamtr. Eer salam olsayd, NATO yetkilileri, "Trk Silahl Kuvvetleri'nin savaamaz durumda olduklarn" sylemezlerdi. Eer salam olsayd, otuz yldr yardm gren Trk ekonomisi bugnk bataa saplanamazd. "Egemen eitler" deyimlerinin de ne anlama geldiini gemi uygulamalarda grdk. Johnsonun nn'ye yazd mektuptaki direktif ve ambargo olaylar, egemen eitlik szcklerinin aldatma olduunu gstermitir. Sosyal ve ekonomik ilikilerin amac ise, bizim resmi bir yaynmzda, Ortadou Amme daresi Enstits'nn "T.C. Devlet Tekilat Rehberi 1972'de" yle vurgulanmaktadr:**[****] "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmann, ancak btn dnyaya amil bir hrriyet davas iinde mmkn olabilecei inanc ile az gelimi memleketler halklarna,
Gerekten, 1990 ABD Krfez krizi srasnda sleri kulland gibi, imdi de kullanmaktadr. ABD, 1990 Krfez Bunalm srasnda NATO lkelerini yanna alm ve sleri bylece kullanmtr. *** Gerekten yle olmu ve Krfez krizinde ve eki Gii'n son faaliyetlerinde ABD ncirlik ssn istedii gibi kullanmak istemitir, kullanmtr. **** Bu belge, AD'nin kurulu ve varolu amacn gsterir.
** *

kendi kaynaklarn gelitirmek, hayat standartlarm iyiletirmek ve sorumluluklarm anlam idareler kurmalarn salamak zere salam plan ve programlara dayanan iktisadi kalknma iin kendi kaynaklarn harekete geirme abalarna sosyal ve iktisadi alanlarda, ABD'nin dier grevli tekilat arasnda, yardmda bulunmaktr." "Temel anlamann 2. maddesindeki u hkm, anlamann ne lde ciddiyet ve geree dayandn anlatmaya yeter. "... salam bir savunmann salam bir ekonomiye dayand gereini kabul ederek." "Yalnz savunma deil, bir lkenin tm varlnn salam bir ekonomiye dayand gerektir. Ancak Trkiye'nin, ABD Emperyalizminin tuzanda geen otuz yl sonra ulat bugnk durumda, iflas etmi bir ekonomi ile savunmann hangi lde salam olaca gerekten dnlmeye deer. u halde diyebiliriz ki, savunmamz hibir zaman salam olmayacaktr. Ya da salam olmak iin bir destee gereksinilmektedir. Bu destek de, emperyalizmin desteidir. ABD emperyalizmi ise, destei hangi koullarda yapacan yukarya aktardmz Devlet Tekilat Rehberi'nden alnm olan, AID'nin kurulu amacn belirleyen szlemeyle bize kabul ettirmitir. "Bize yaplacak yardmn amac bellidir: Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak!.. "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak iin, Trkiye'de, "... sorumluluklarn anlam idareler kurulmasn salamak ... gerekir,", Bu sorumluluun kime ve nereye kar olduu bellidir. Ama, Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmaktr. Yani tekelleri yaatmaktr. Emperyalizmin tekelleme dneminde tekellere yardmc olmaktr. ABD, Ne Kadar Ciddidir? "Anlamann 3. maddesi, "... iki hkmet arasndaki karlkl gvenlik ibirliinin glendirilmesi amac ile Birleik Devletler Hkmeti... savunma malzemesi, hizmetleri ve eitimi salamak iin elinden gelen her trl abay gsterecektir," hkmnn gerek anlam ile deerlendirilmesi yle olabilir: Bu hkm gayri ciddidir. amzda her eyin nasl ve hangi yntemle yaplacann saptanmas yaplrken, bir lkenin savunmas ile ilgili bir konuda, "elinden gelen abay gsterecektir" eklindeki bir szleme hkmnn, baka trl nitelenmesine olanak yoktur. "Yani Trkiye Cumhuriyeti, Birleik Amerika Devletleri'ne "benim savunmam iin unlar unlar gereklidir" diyecek. Evet Trkiye, bu szlemeye dayanarak, ABD'den isteyecektir, hakl olarak isteyecektir. Ama ABD, "elinden geldii kadar" istenenleri vermeye alacan syleyecektir. Gemite olduu gibi, bu kez de "Ben seni ok seviyorum dostum, sen yle aslansn, byle kaplansn ama abama karn sonu alamyorsam kusur bende deil. Kongreye sz anlatmak g. Ben bu szlemenin hkm gerei elimden gelen abay gsteriyorum" diyecektir. Szleme ite bylesine ok nemli konuda ciddiyetten uzak hkmler tamaktadr. "... Yardm salamak zere elinden gelen her trl gayreti gstermeyi taahht eder," ibaresi bir nolu tamamlayc anlamann 1. maddesinde de vardr. Yukarda da deindiimiz gibi, bunun anlam aktr. ABD, istedii zaman, istedii kadar ve kendi istedii eyleri verecektir. Vermek istemedikleri iin tekrar, "elimden gelen abay gsteriyorum, ama olmuyor" diyecektir. Bylesine gayri ciddi ibareler bulunan szlemenin, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin onayndan gememesi gerekir. "Biz, TBMM'deki parlamenterlerin, ulusal onura indirilen bu amardan ders alacaklar inancndayz. "Szlemelerdeki en ilgin ve komik ya da gayri ciddi deyimlerden birisi de udur: "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, ABD Hkmeti'nin belirli Trk Silahl Kuvvetleri tesislerinde mterek savunma tedbirlerine katlmasna izin verir." "Oysa yardm, anlamaya gre ulusal savunma iin deil, ortak savunma iindir.

Ortak savunma iin bile, TSK'nn modernizasyonu gerekir. te ABD bunun iin bize yardm edeceini szleme ile kabul etmi grnyor. Ama "elinden geldii kadar." Bu durumda, Ortak Savunma'nn da bir aldatma olduu anlalmyor mu? "Bu, gerek anlamda byk bir aldatmacadr, bir milletin onuru ile alay etmedir. Herkes bilmektedir ki, Trkiye'deki s ve tesisler ABD kurululardr. Bunun da tesinde, szlemenin teki hkmleri ile bu hkm tam bir eliki halindedir. imdi bunlar saptayalm. sler ve Tesisler ABD'nindir "3 numaral tamamlayc anlamann tm incelendiinde u sonular kar: "Tesisler ve sler ABD'nindir. Neden mi? Eer bunlar TC'nin iseler ve biz onlara kullanmak iin izin veriyorsak, szleme sonunda ya da szlemenin bozulmas halinde, TC Hkmeti'ne verilmesi sz konusu olan kullanma hakk nedir? 3 numaral tamamlayc szlemenin 7. maddesinin 2 numaral paragraf: "Bu tr tanmaz mallarn Birleik Devletler tarafndan kullanmnn sona ermesini mteakip kullanm hakk Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ne geecek ve eer varsa bakiye deeri, gemi uygulamalar dikkate alnarak karlkl mutabakat ile tespit edilecektir..." Yani ABD, kulland ara ve gereci Trkiye Hkmeti'ne satacaktr. Bundan nceki szlemelerde bu hkm daha akt. Bu kez biimsel bir davranla, szde bu tesisler ve mallar, "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nindir, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, ABD Hkmeti'ne kullanmak hakk ltfetmitir" sylemiyle byle bir izlenim verilmek istenmitir. "Yalnz ara ve gerele kalmyor paras denecek konular. Ayn maddenin son cmlesi yledir: "sz konusu mallara, temel tesisat sistemleri ve binalara srekli olarak eklenmi veya yerletirilmi dier sabit eya da dahil olacaktr." "imdi sormak gerekir. Bu tesisler, TC Hkmeti'nin deil miydi? Biz kullanm hakkn ABD'ye vermemi mi idik? O halde, hangi nedenle szleme sonunda bu malzemeyi parasn deyerek bize devrediyorlar? Evet bu soru sorulmal ve yant alnmadan da bu szleme, parlamentodan gememelidir. " numaral anlamann 9. maddesi, NATO Savunma Planlar amalar dorultusunda ncirlik ve Sz konusu faaliyetlere hizmet eden muayyen sivil ve askeri hava alanlarnn kullanma hakkn da kapsamaktadr. Yine bu faaliyetlerle ilgili olarak gemilerin Trkiye'nin herhangi bir limanna (szde, hkmetin izin verecei) girme hakkn da tanmaktadr. "Uygulama aamalar incelendiinde, ABD s ve tesislerinin kimin mal olduu, hangi amaca gre ve kimlerin emri altnda alt daha iyi anlalmaktadr. ABD Bayra Aldatmacas "ncelikle bir konuyu altn izerek vurgulamak istiyoruz. Hani u sa basnn, "tesislerde bundan byle Trk Bayra dalgalanacaktr," safsatas var ya, ite bu konu, tesislerde Trk Bayra dalgalanmas bir hikyedir, bir aldatmadr. " numaral tamamlayc anlamann 3. maddesinin 5 numaral paragraf, "tesisteki Birleik Devletler Kuvvetleri'nin kararghnda Amerikan Bayra ekilebilir," hkmn tamaktadr. "Zaten her tesisteki ve steki asl unsur, o tesisin can damar olan yer Amerikan personelince iletilen yerdir. Yani bu yer Sinop Tesisi'ndeki Dinleme Yeri'dir. Yani bu yer Pirinlik Tesisi'ndeki Gzleme ve Dinleme Yeri'dir. Yani bu yer, ncirlik ss'ndeki her trl istihbarat ve harekt merkezleridir. Ve bu yerlere Trk personel giremez. Bu yerlerin iletilmesi dorudan doruya ABD personeline aittir. Trkiye Hkmeti, emperyalizme kar gani gnll olduu iin buralar ABD'ye terketmitir. 3 numaral tamamlayc anlamann 3. maddesi Trk Komutan'nn gvenlik konularn kapsayan bir yetki iinde olduunu, Birleik Devletler subaynn ise, "kendi kuvvetleri ve mnhasran bunlar tarafndan kullanlan tehizat, malzeme ve yerler zerinde komuta ve kontrol icra ederek ayn zamanda bunlarn gvenliini

salayacak, faaliyetlerin ve bu anlamann ruhuna ve hkmlerine uygun yrtlmesini salayacak" demektedir. Ayrca, iki komutann ibirlii edecekleri de vurgulanmaktadr. Ancak bu ibirliinin de; "... tesisteki faaliyet ve teknik iletmenin hkmlerine uygun olarak" yrtlmesi dorultusunda olaca vurgulanmaktadr. Trk Askeri Gvenlik Bekisidir "Bu szlerin anlam udur: Gvenlik konusunda, yani tesisin d gvenlii konusunda kukuya den ABD, Trk komutana, "gvenlik sala" diyecektir. Ancak, Trk komutan, tesisin ana unsurunun iletilmesinden sorumlu olmayaca iin, ABD'li komutana herhangi bir konuda sz syleyemeyecektir. Bu grmz, ayn maddenin 2 ve 3 numaral paragraflar dorulamaktadr. "Hele bilgilerin paylalmas ile ilgili bir madde var ki, teknolojik gelimemiz ve dzeyimiz gz nne alnrsa, 3 numaral anlamann 2. maddesinin 2. paragrafnn nasl uygulanaca ancak o zaman anlalr. "Tesisteki ara ve gerecin her zaman en son teknolojik gelimeye gre deitirilmesinin de sz konusu olduu bu szlemede, Trk personelin yetitirilmesi de, ABD'ye ve onun keyfine braklmtr. 3 numaral anlamann 2. maddesinin birinci paragraf bu konuyu dzenler. Denilmektedir ki: "Bu ibirliinin amalarna uygun ekilde Birleik Devletler Hkmeti, Trk personelinin eitimine imkan salayacaktr." "Peki, ne miktar personele, ne lde, ne zaman imkn salayacaktr. Yani ABD'nin keyfi istedii zaman istedii kadar personele bu imkn salanacak, dolaysyla ABD, tesisleri istedii gibi kullanacaktr. Ve biz, yetimemi personelimizle denetleme olanandan bile yoksun olacaz. ABD'li Mteahhit ve Yarg Hakk "Bu anlama ile ABD'li mteahhit deyimi gndeme gelmekte. ABD'li mteahhidin, ABD'li iilerin ve bunlarn yaknlarnn (kaynvalideleri ve kaynbiraderleri gibi) NATO kolaylklar Antlamas hkmlerine gre sululuklar halinde yarglanmalar ABD makamlarna ait olacaktr. "Yeryznde ilk bamszlk sava vermi bir ulusun ocuklarna, emperyalizmin s ve tesislerinin kaplarnda nbet bekletmek kanmzca utanlarn en bydr. Kendilerine, "Atatrkym" diyenlerin, bu halkn yzne bakacak yerleri yoktur. "Uygulama Anlamalar'ndan incirlik Tesisi - gerekte ss - ile ilgili blm ABD'nin imdiye kadar elde etmedii yeni haklar elde etmesini salamaktadr. "ncirlik Uygulama Anlamas'na ek "Adana Askeri Terminal Kontrol Sahas inde Hava Trafik hizmetlerine Ait Usuller" balkl anlamann tanm maddesi yledir: "Adana Terminal Kontrol sahas, Merkezi incirlik Tac'nn oluturduu yar ap 50 deniz millik saha olup, ncirlik Hava ss'n ve Adana Sivil Hava Alann ierir." Bunun anlam udur. "Gerektiinde, 50 deniz millik yar apl alan iinde ABD her trl askeri nemli alr ya da aldrr." nk sz konusu olan bu yar apl dairenin merkezindeki ssn gvenliidir. "rnein, gvenlie aykr olduu gerekesi ile sanayi tesislerini durdurabilir. Her trl hasad engelleyebilir, ulam durdurabilir. "Altna, egemen eitler szckleri ile imza koyduumuz belge ite bylesine bir bamllk belgesidir. "Tesislerden elde edilecek bilgiler hakknda ABD'nin verecei aylk raporlar, bu raporlarn neleri ierdiini bilecek teknik personeli ABD yetitirmedii srece ABD'nin keyfine tabi olacaktr. "ABD istedii personeli, istedii zaman Trkiye'ye sokabilecektir. stedii malzemeyi sokabilecektir. "Ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, Trkiye halknn tm kararllk ve bilincine karn,

byle bir anlamay imzalam, parlamentoya sunabilmitir. "TBMM'ye den tarihi grev, bu bamllk anlamasn, hkmetin suratna arpmak olmaldr. imdi gerek milliyeti ve Atatrklerin kimler olduu daha iyi anlalacaktr. "Bu arada Trkiye yurtseverlerine, devrimcilerine ve solcularna den tarihsel bir grev vardr. Anayasa deiikliinin ardnda, Trkiye'nin bamlln gizlemek amac yattn, bu bamllk szlemesinin tpk Sevr Antlamas gibi yrtlarak, emperyalizmin ve onun uaklar gayri milli -ibirliki- burjuvazinin suratna arplacan halkmza anlatmak, ii snfnn Trkiye'nin bamszlk kavgasnda, Trkiye'nin demokratlamas kavgasndaki yerini inanla anlatmak... Trkiye aydnn, Trkiye genliini, Trkiye emekisini yeni grevler beklemektedir. Emperyalizm, tm dnyada olduu gibi, Trkiye'de de yenilecektir. Kavga ne kadar uzun ve g de olsa zafer yine emeki halkn olacaktr." Byle demitik 1980 Haziran'nda! Ama emperyalizm, 12 Eyll'le bizi bu kez tam bir cendereye ald. Ve cenderenin burgularn da gvendii ellerle teslim etti. 1980'ler ncesi yanl ve saptrlm aamalar da olsa, devingen bir toplum olan Trkiye, sinmi, rkek ve konuurken duraksayan, hak aramaya bile korkan insanlardan oluan bir yapya dnmtr. te bu noktaya, o tuzaklarda yryerek geldik. Tuzaklardan kurtulmak iin de, o tuzaklara nasl dtmz bilmemiz gerekir.

S Z L E M E L E R N T U Z A I N D A YA D A B A I M S I Z L I K TA N B A I M L I L I A - I I Statkonun, tarihin belli bir annda, glnn istenciyle belirlendii kabul edilir. Yeni Dnya Dzeni iin, Ortadou'da ite "tarihin o belli bir an" Krfez krizi ile girilen dnem olmutur. Ortadou'nun, yeni dnya dzenindeki yerine gre, Trkiye'nin rol, deimemi grlyor. Dahas, bugn topraklarna konulanm "eki G"n eylemleriyle Ortadou'daki emperyalist gidie ister istemez yataklk ederek, tarihin kendisine uygun grmeyecei bir roln iindedir Trkiye!.. Trkiye, bu noktaya nereden, nasl ve ka ylda geldi?.. Bu alma, bu soruya yant aramaktadr. Nereden geldiimiz belli... Bir Ulusal Kurtulu Sava'ndan geldik. Nasl geldiimiz de belli; emperyalizmin gdmnde geldik. Ka ylda... derseniz yarm yzylda!.. Tuzaklar iinden geerek geldik! Bamsz bir ulus olmann onurunu, bamlla brakarak geldik!.. O bamlln belgesel yksn izlemek istersiniz sanrm. O yky bilmeden, bamszlk arayna balayamayz... Onun iin izlenmelidir bu servenin yks...

EMPE RYAL ZM KA RAR VE R R UYGUL ATIR


nce Abramowitz geldi. Hep byle olmutur. Trkiye'yi ilgilendiren nemli bir sorun sz konusu ise, ve Trkiye'nin direnci krlmak isteniyorsa, o gn iin ynetim sorumluluu olmayan bir ABD'li gelir... zlemitir Trkiye'yi, dostlarn!.. Ksa bir gezi iin kmtr yola. Geerken de urayvermitir. 1983 Genel Seimlerinden nce de, Kissinger'den tutun da, Richard Perle, A.Haig'e" dein bir srs gelmiti. Birisi de Bakan Reagan'dan mektup getirmiti Kenan EVREN'e. Geli nedenlerini aklamyorlard, ama belliydi. zal, onlarn adamyd, seim ansnn elinden alnmasn istemiyorlard. Geldiler, etkilediler ve baardlar. Askere dzenlettikleri 12 Eyll sistemini, adamlarna teslim ettiler! Abramowitz da yle oldu. Birden karmza dikiliveriini anlayamadk. Tarih, 11 Mart 1993'd... Kendisi, "bir ajans iin bilgi topladn, Trkiye'yi de iki yldr zlediini" syledi. Ama bir fslt dolat evrede. Abramowitz diyesiymi ki, "Amerika bu Nevruz'da kan grmek istemiyor..." stemiyor anladk, biz de istemiyoruz. Kardeimize silah ekmek kolay m? Biz de istemiyorduk, ama ya PKK saldrrsa ne yapacaktk? "Patron kan grmek istemiyor" diye halkn krlmasna m gz yumacaktk? Ya da o topraklar terkedip kacak mydk? Yeni bir sorun kabilirdi, eer olaylar beklenenin ve umulann dnda gelimeseydi. nk Abdullah CALAN (APO) birka gn nce aklad yeni programna gre, terr byk kentlere ve turistik yerlere tayacakt. Devlet de buna gre nlem almt. APO ite bu ortamda umulmadk bir dzenlemeyle, hem de gerilla giysilerini karp sivil elbiseyle, yeni ve politik bir ataa geti ve dnya basn nnde, "15 Nisan'a kadar ate kes ilan ettiini, Nevruz 1993'n kansz geeceini" duyurdu. Anlalan, o da talimat almt. APO'nun bu giriimi nceden, belli odaklar adna haber / yorum gazetecilii yapan Cengiz andar ve smet mset aracl ile akland. Toplum pek inand denilemez, inanlmas zordu ama zor olan gerekleti. Ve Nevruz 93, gerekten kansz kutland. Demek Abrainowitz bouna gelmemiti. Patronun bir bildii varm ki, "kan istemiyorum", diye "haber salm." demek ok zor, ama gerek! ABD, Ortadou'da Yeni Dnya Dzeni'ni yerletiriyordu. Yllardr blrbirine drd Krt airet bakanlarn bir iaretle bartryordu. Ortadou'da yeni bir s, yeni bir ban ba alyordu. Krt sorunu, Krt Devleti'ne dnmenin eiindeydi. APO'nun ardndaki g ortaya kmt sonunda.

ABD'nin boyu grnmeye balamt artk... Bu olaydan nce bir baka olay daha gzlemledik son gnlerde. Bunlar da birbirini izledi. lki 13 Mart 1993 tarihli Hrriyet Gazetesi'nde Erturul zkk'n haber / yorumunda yer ald. Haberin zkk tarafndan verilmesi kadar, balk da ok arpc ve dndrcyd. "Demirel'e letilen ABD Karar..." Baln altndaki haber yle sryordu. "ABD'nin Ankara Bykelisi Barkley, geen pazartesi gn Babakan Demirel'in nne, ABD Hkmeti'nin Ermenistan'a yardm kararn koyuyor. ABD'nin yardma balamas, Trkiye'nin endieyle bekledii bir karard..." lk anda ne var bunda denilecektir. Bu kararn uygulamas, bizim hava limanlarmz, hava yollarmz, bizim karayollarmzn kullanlmasna bal. Karde ve dost Azerbaycan'la savaan Ermenistan'a yardmn ulamasna izin vermek i ve d politikada bizi g duruma drr. Hkmet bunu dnmek zorundadr: Daha da te, "Kars Ermeni topradr" savna da destek verir, giderek! zkk'e gre Demirel, "Azerbaycan'a da yardm ederseniz, eitlik salanr, izin verilir," demi. zkk, "ABD bu tavsiyeyi dinleyecek mi? imdi Ankara bunu bekliyor" diyor!.. Ankara'nn beklentilerine yant 19 Mart'ta geldi... ABD, bu kez buyurgandr. "Erivan'la diplomatik iliki kurun. Karayolunu da an... yol yapmna yardm edelim" demi Bili Clinton... Son gnlerin bu ac olay, zerinde dnlecek gereklerdir. Bamlln hangi aamasnda bulunduumuzu, bamszlmz ne zaman ve nasl ipotek ettiimizi dnmeliyiz?! Bu olay da, bizim dmzda karara balanm, biz, bize sorulmadan alman kararlar uygulayacak myz? "Niin ve neden? Bize sorulmamtr karar alnrken." Bu tutum, szlemelere uygun mudur? Hani "egemen eitlik", nerede? Emperyalizm karar alr, biz uygular myz?*[* ] Eer yleyse, bu, bamszlkla badar m? Bu olaylar balang deildir elbet, son da olmayacaktr. 1947'lerde girdiimiz ABD yrngesinde, 1950'lerden sonra giderek artan bamlln bir aamasdr geldiimiz nokta... Ksa bir sre nce, Demirel "eki g, bann badr, asl bann kkn skmek gerekir" demiti. Anlalan Demirel, snavdayd. Yeni Dnya Dzeni'nde emperyalizme ne denli uyum salayacakt... Bu olayla denek tana m ekiliyorduk?.. 1964'deki Kbrs bunalm srasnda, Kbrs'a asker karma karar zerine, zamann Bakan Johnsonun nl mektubuyla da uyarlmtk. 1974 Kbrs Harekt'ndan sonra da, ABD bizi ambargo ile yl cezalandrmt... Parasn dediimiz malzemeleri bile yollamamt. 1978'lerde ulusal savunma istediimiz ve Kbrs'a karken szn dinlemediimiz iin bunalmlar younlat ve 12 Eyll'e geldik. 12 Eyll bir tarihsel dnm noktasyd. O tarihten sonra, ABD, Trkiye'de szn geirecei bir dzen kurdu... Ve Turgut zal buldu... Sistemi ona emanet etti. Bir dedii iki olmad, zal dneminde. 12 Eyll ve sonras, emperyalizmin tuzaklar daha da artt. Anayasa'syla; yeni dzenin kurumlaryla, Trkiye'ye bamszlk eilimi kaybettirilmeye alld... Bir yerde yanllk yapmtk anlalan. Bu noktaya o yanltan geldik... O yanla tarihin hangi dneminde dtk? Bu sorunun yant olacak belgelerin bir blmn geen blmlerde inceledik. Ve grdk ki, bu yanlla kinci Dnya Sava sonras, emperyalizmin ne olduunu, emperyalistin kim olduunu bilmeden dmz!..
Bu kararlara uymann sonular bizi g duruma soktu. Azerbaycan'da Elibey'e yaplan darbe ve APO'nun yeni saldrlar emperyalizmin tuzanda olmann ac sonulandr.
*

lk yanllk, 1947 Truman Doktrini kapsamna girite yaplm ve ilk tuzaa o tarihte dmz. Bu tarihten sonra, ABD ile yaplan ve birbirini izleyen anlamalar tuzanda geen yarm "yzyl, bamszlktan bamlla geiin de tarihidir. Bu yarm yzyln yaayan tarihi bilinmeden, yanllar bir bir saptanmadan tuzaklardan kurtulamayacamz bilinmelidir. "Bu tuzaklara neden dtk?" sorusunun bir baka yant, ne yazk ki "bilgisizlikten" olacaktr. Neden "bilgisizlik", neden, neler bilinmiyordu? Dnyaya tek pencereden baklyordu. Emperyalist devlet olarak bata ngiltere, Avrupa devletleri grlyordu. yle ki, smet Paa bile, Johnsonun politik sayg duvarn aan mektubuna kar, "Amerika'nn sorumluluuna inanyordum, yanlmm demektir" diyebiliyordu. Bu szler, ABD'nin emperyalist olduunu bilmemenin kantdr. Yalnz bilmemenin de deil, emperyalizmin ne olduu, emperyalistin kim olduunu aklayan grlere yer ve deer vermeyisin de belgesidir bu szler. Ne yazk ki bu szler, bir dnemin dnce yaps ve dnya grnn de gstergesidir.

LK TUZAK, NCE IMF YLE TANI TIK


Oktay Akbal'n 1946'da yaynlanm bir yk kitab vardr. Toplumsal bozukluun balangcn simgeler bana gre yaptn ad... Ekmek bizim iin doyumun bir simgesidir. "nce Ekmekler Bozuldu" der Akbal... Bu deyim bende hep, bir rmenin balangcn artrr. nce ekmeklerin bozulduu bir dzende, daha sonra herey rr.... Herey yozlar, toplum giderek kendi znden kopar... Bu nedenle, toplumsal rmenin balangcn ve etkinliini anlatabilmek iin, ben de nce IMF ile tantk, IMFye girdik diye balamak istiyorum. Ya da nce IMF vard!.. Trkiye'nin IMF yelii ile Truman Doktrini kapsamna alnmas, ilgin bir rastlant, birer gn ara ile gerekletirilmitir. 11 Mart 1947'de IMF'ye ye olan Trkiye'nin, 12 Mart 1947'de Truman Doktrini kapsamna alnaca dnyaya duyurulmutur. Trkiye bu tarih dnemecini alklarken, bir yurtsever kar kmtr, bu tarihsel yanlgya! Mehmet Ali Aybar'dr bu yurtsever. Bunun, bamszlmz yok edecek bir byk yanl olduunu Zincirli Hrriyet'te yazmtr. O gnlerdeki bilgisizliin belgelerini, Yaln Doan'n, "MF Kskacnda Trkiye" adl yaptndan alalm. Trkiye 1947lerde ne Bretton Woods'u ne de IMF'yi bilir. yle ki, IMFye yelikle ilgili yasa tasars TBMM Ticaret Komisyonu'nda grlrken, Hazine Genel Mdr Sait Naci Elgin, konu zerinde saat sre ile yelere aklama yapar. saat sonunda, Komisyon yelerinin tepkisi udur: "Siz iyi anlattnz, ama biz anlayamadk, bir kez daha anlatn." [1] Tasar TBMM'de grlrken, Ankara Hukuk Fakltesi ktisat Dersi Profesr Yusuf Kemal Tengirek'in konumas daha da ilgintir. Tengirek derki: "... ticaretin genilemesine mani olan eylerin kaldrlmasn ikisi de (ngiltere ve Amerika) istiyor. Yani hep ticaret, ticaretin iyi yaplmas... Fakat bana sorarsanz, deseniz 44 devlet en zeki adamlarn gndermiler, bunu kabul etmiler, sen burada ne urap duruyorsun. Cevabm udur: Bu anlamalarla balanmada Trk Milletinin stiklali, Trk Milletinin Hrriyeti mevzuu bahistir." [2] (Tutanak Dergisi 1947, S. 159) Bu szleri okuduunuzda, Tengirek'in bamszlmz ipotek altna alan bu szlemeye kar ktn sanrsnz. Ama bakn, sonra ne diyor Tengirek. O'na gre iki
1 2

Yaln Doan, MF Kskacnda Trkiye, s. 61. Yaln Doan, agy. s. 64.

nemli nokta vardr bu konuda. Biri lkenin zgrl, teki kambiyo rejimi'dir. yle srdrr konumasn. "Bence bu iki mhim noktann ikisi itibariyle de milletleraras para sandna veya fonuna iltihk etmekliimize mani bir cihet yoktur. (Bravo sesleri). Emniyetle, huzurla iltihak edebiliriz. [3] (T. Dergisi, 1947. C.4, S. 159) Bir baka ye, Tokat Milletvekili Nazm Poroy, sz alr, der ki: "... zannederim ki, meclisimizin ilk gnnden beri iki parti arasnda en tatl mzakere bu olmutur (hem iktidar partisi CHP, hem de muhalefetteki DP'nin dnya grlerini yanstr bu szler/notumuz). Memlekette Bretton Wodds mukaveleleri hakknda hibir esasl malumat intiar etmemitir (...) Ama birka byk devletin tesiriyle, nfuzuyla filhakika yaplan bu mukavelelerin gayesi dnyann iyiliine rahatna, terakkisine matuftur." [4] Bu zet konumalardan sonra, tasar TBMM'de o gn bulunan 305 yenin, 305 oyu ile kabul edilir. Ama oy verenlerin hibirisi neye oy verdiklerini anlam deillerdir demek yanl olmaz. Konumalar bunu anlatyor. Bu 305 bilgisiz ve bilinsiz oyla Trkiye'nin yarm yzyldr iinde rpnd bir tuzaa ynelinmitir!

TUZAK, KURULU
MF ve Dnya Bankas, birlikte alrlar ve her ikisi de ABD Emperyalizmi'nin, kinci Dnya Sava sonras Dnya Dzeni'nin kurumlardr. Daha sonra bunlara ABD'nin bir baka kurumu eklenir: AID... Bu kurulu, hemen "Yardm", "D Yardm" kavramlarn artrr. Gerekten bu kurulular, o dnemde, 1990'lara dein Dou Bloku Dndaki dnyann, ekonomik nabzn kontrol eden kurululardr. Ve ABD'li yetkililerin de belirttikleri gibi, ABD D politikasnn temel aralarndan en nemlisi olan yardm, bor ya da kredi, bu kuruluun elindedir. Bakan Kennedy 1961'de bu gerei yle vurgular: "D yardm, Amerika Birleik Devletleri'nin dnyay denetleme ve etkileme arac olan ve kesinlikle kecek ya da komnist bloka geebilecek lkelerin glendirilmesini salayan bir yntemdir." [5] ABD, D yardm yoluyla, gerekten dnyay tam bir denetime almtr. stemedii hkmetleri drr, ya da istedii hkmetleri, halka karn ibanda tutar. Muhalefeti ezer (Rockefellerin nl mektubunu ve Dickson raporunu anmsayalm). zetle yardm, yardm alan lkenin bamszlna kar en byk engeldir, tuzaktr. Trkiye, yardmn kurallarnn isteyenin ve verenin ortak istenciyle deil, veren yanca belirlendiini, ilk kez Trkiye ile ABD arasnda imzalanan bir Ticaret Anlamas'nn uygulamasnda grr. ABD, Trkiye'ye traktr verecektir. nk, Dnya Bankas adna ekonomik durumumuzu inceleyen Banka Komisyonu, raporunda bize "Tarmsal Kalknma Program" nermitir. Traktr Anlamas yaplr, traktrler gelir. Trkiye, traktrleri pamuk tarmnda kullanacaktr. ABD Bykelisi, Dileri Bakan'n uyarr... Gerekten szleme incelendiinde, traktrlerin pamuk tarmnda kullanlamayaca anlalr. Adnan Menderes kplere biner. Dileri Bakan F. Ltfi Karaosmanolu istifa eder. Oysa, kusur O'nda deildir. Kusur, 1947'lerde ilenmeye balanm, Traktr Szlemesiyle yaama gemitir. Trkiye'de, 1950 ylnda devlet paras ve yabanc sermaye ile zel giriimciyi desteklemek zere, "Trkiye Snai Kalknma Bankas" Dnya Bankas'nn nerisiyle kurulur. Banka, zel sanayinin kurulmasn ve yerli sermayenin sanayi kurulularna katlmasn salayacaktr. Trkiye Bankas Genel Mdr Macit Duruz, "Bankann zel bir kurulu olmasna Amerika'llarca zel bir dikkat gsterildiini" syler. Zaman iinde grlmtr ki, emperyalizmin kurumlarnca, kredi almas ya da
Yaln Doan, agy. s. 64. Tutanak Dergisi, Cilt: 4, s. 167, Y.Doan, agy. S. 65. 5 Teresa Hayter, Emperyalizmin Yardm, s. 5.
4 3

yardm edilmesi, o konuda yeni koullara balanmaktadr. rnein, 1968 ylnda Trkiye'nin elektrik enerjisi iin istenen krediyi veren Dnya Bankas, TEK (Trkiye Elektrik Kurum) Yasas'nn karlmasn ve TEK'in % 8 kr salamasn n koul olarak kabul ettirmitir. O gn bugn, elektrie yaplan zammn dayana ite bu n kouldur. [6] Trk Liras'nn ABD Dolarna gre deerlendirilmesi-yani drlmesi/devalasyonlar da IMFnin istekleriyle bantldr. deerinin

Yaln Doan'a gre, IMF'nin devalasyon nerilerinin benimsenmesi, az gelimi lkelerde sanayilemeyi engellemektedir. Devalasyon lke iinde maliyetleri ykseltmekte, kt olan sermayenin yatrma dnmesi glemektedir. Bylece MF reeteleri, yurt iinde sanayilemeyi nlemektedir. Srekli devalasyonlarla demeler dengesi salanamamakta, aklar srekli artmaktadr. Giderek gelir dalm da bozulmakta, fiat artlarn nlemek iin cretlerin snrlandrlmas, toplumsal dengesizliklere/patlamalara neden olmaktadr. Ve bu uygulamalardan sadece byk zel kurulular ve mlk sahipleri kazanl kmaktadr. zetle, Yaln Doan'a gre, "MF nlemleriyle az gelimi lkelerdeki sermaye snfnn karlar arasnda dorudan bir balant bulunmaktadr." [7] Thornburg raporundan balayarak, Trkiye hakknda hazrlanan her raporda, Trkiye'nin liberal ekonomik dzene gemesi nerilir... Ancak, KT'lerin zelletirilmesi bir trl salanamaz ve hibir politikac da bu konuda, kesin bir sz vermemitir, Turgut zal'a dein. Turgut zal'n siyasete soyunurken, Trkiye'deki Amerikan makamlarna kesin sz verdiini, Ufuk Gldemir, Texas-Malatya adl yaptnda yle yazar: "zal, ABD'nin Trkiye Bakonsolosu Newberry'nin Ortaky'deki konutunda Trkiye Bykelisi Hupe ile konumaktadr. Bykeli, gayet ak ve net olarak planlarn sorar. zal'n o gn syledii u szler, Gldemir'in aktardna gre, "Hupe'nin belleinde 1989'a kadar diriliini korumutur." zal derki: "Kaplar sonuna kadar aacaz. steyen istedii yere yatrm da yapacak, mlk de alacak, ticaret de yapacak. Serbest piyasann olmad yerde demokrasi de olmuyor. Ancak serbest piyasa ve rekabet anlay geliirse demokrasi geliiyor. Bakn, Bat'da serbest piyasa olmayan demokrasi var m? Bu dediklerimiz gerekletirilirse Trkiye, Ortadou'nun Amerikas olur." [8] Turgut zal, bylece ABD vizesini alr ve Trkiye'yi tam anlamyla emperyalizmin dmen suyuna sokacana sz verir. Ve szn de tutar. Demokrasi kltr yeterli deildir, ama "ABD iin en iyi Trk"tr. Trkiye, 24 Ocak Kararlar'yla girdii 12 Eyll'de, IMFnin tam anlamyla denetimindedir artk. 1978'de ve 1979'da Ecevite kapatlan kaplar, 24 Ocak kararlar ile, gelecei ABDni bilgisi iindeki 12 Eyll ynetimi iin almtr. Ekonomik kmazdan kar yol arayan Trkiye, yeni kmazlara girecektir... Ama ancak emperyalizmin arad "sorumlulua sahip" hkmetlerin kurulaca dneme de kaplar almtr...

AID YA DA TUZAK NDE TUZA K


nce bir belge: "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmann ancak btn dnyaya amil bir hrriyet davas iinde mmkn olabilecei inanc ile, az gelimi memleketler halklarna, kendi kaynaklarn gelitirmek, hayat standartlarn iyiletirmek ve sorumluluklarn anlam
Yaln Doan, agy. s. 75. Y. Doan, agy. s. 83. 8 Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s. 50.
7 6

idareler kurmalarn salamak zere salam plan ve programlara dayanan iktisadi kalknma iin kendi kaynaklarn harekete geirme abalarna sosyal ve iktisadi alanlarda ABD'nin dier grevli tekilat arasnda yardmda bulunmaktr." [9] Bu belgeyi okuyanlar yle dnebilirler: - Az gelimi lkelerin kendi kaynaklarn gelitirmek, - hayat standartlarn iyiletirmek iin, yaplacak yardmda, art niyet aranmal mdr? Bu sorunun yant, belgenin dikkatle incelenmesi sonunda, "evet, aranmaldr" olacaktr. nk amacn, o lkeyle ilgili olmad, "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak" olduu anlalr. Belgeye gre, bu da ancak, "btn dnyay kapsayan bir hrriyet davas iinde" olanakldr. Burada, "Birleik Amerika'daki hr messeseler", "hr dnya" ve "hrriyet davas" kavramlarnn gerekte hangi anlama geldiine dikkat etmek gerekir. Ve daha sonra, "sorumluluklarn anlam idareler kurmalarn salamak"tan ne anlalmas gerektii zerinde durulmaldr. Ancak ondan sonra, AID'nin ve ona dayal 'yardmlarn ne olduu, gerek anlamda "tuzak iinde tuzak" olduu anlalabilir: Bu konuda geree k tutan, uzman bir tan izleyelim. Dnya Bankas'nca finanse edilen "Az Gelimi lkelere Yardm Programlar" hazrlamakla grevli iken, bir raporununemperyalizmin karlarna ters dmesi nedeniyle- reddedilmesi zerine, yazd "Emperyalizmin Yardm" adl yaptnda, Teresa Hayter, "yardmn nasl bir bamllk yaratt"n belgeleriyle anlatr. Evet, "az gelimi lkelerin sorumluluunu anlam idareler kurmalarn salamak iin..." yaplmaktadr yardmlar. Ve bu sorumluluk ABD'ye kardr, emperyalizme kardr. Bu, "sorumluluunu anlam idareler"'in amac, "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak"tr. Kapitalizm, kr ve smr dzeni olduuna gre, yardm yolu ile alnan borlarn tmnn denmesi iin, yardm edilen lkenin sistem iinde, hrriyeti sistem iinde (!), yani kapitalist / emperyalist sistem iinde kalmas gerekir. Dolaysyla, borlarn denmesini tehlikeye sokan, "milliletirme", "sosyalist" ya da "milliyeti" politikaya ynelme gibi yap deiikliine izin verilmez. ABD yardmnn az gelimi lkelerdeki sonular ortadadr. Latin Amerika'ya yaplan yardm, Kalknma in birlii Programlar vb. almalar, bu lkelerin ABD'ye daha ok baml olmalar sonucunu dourmutur. Yalnz o kadar m? Teresa Hayter'den izleyelim: "... Yardm ancak, emperyalist glerin yar-smrge lkeleri smrmeye devam edebilmek iin katlandklar fedakrlk olarak grlebilir. Etkileri bakmndan yardm, kapitalist lkelerdeki reformlara benziyor. Smrc snflar temel karlarn srdrmek iin zorunlu olan en kk miktar gzden karyorlar. 'Resmi yardmn' salanmas, nc dnya hkmetlerinin gemi alacaklar zerinden daha byk apta zel kr ve faiz transferlerini hogr ile karlamalarn salayacaktr." [10] Peki bu yardmlar hkmetleri zorluklardan kurtarr m? Elbet hayr. Teresa Hayter'den izleyelim. "Bu yardmlar, karlatklar ekonomik glklere baz ksa vadeli zmler bularak, byle hkmetleri ayakta tutmaya yarayabilir. nc dnya lkelerinde yardma ve yabanc zel yatrmlara baml, emperyalizmin mttefiki bir snfn yaratlmasn, desteklenip korunmasn da salar." [11] Yardm, az gelimi lkeler zel giriimcilerinin, ABD'nin uluslararas irketleriyle ilikiler kurmak, gelitirmek, ABD idealizminin bylece o lkelerde kklemesini salamak amacn tar. Yardm alan lke, sre iinde yalnz ABD'nin dmen suyuna girmekle kalmaz, kendi ulusal kimliine de yabanclatrlr.
TODAE Yayn, Devlet Tekilat Rehberi, s. 872. Teresa Hayter, agy. .11. 11 Teresa Hayter, agy. s. 12.
10 9

Rockefeller'in mektubu, bu saptamann doruluunu kantlar. Ama o "mttefiklerle" ekonominin ve giderek politikalarn kilit noktalarn ele geirmektir. Yardm'la kurulan tuzaklar T.Hayter'den izlemeyi srdrelim: "Yardm alan lkeler asndan, yardmn baka olumsuzluklar da vardr. rnein, yardm veren lkeler iin yararl, alan lkeler iin zararl bir takm tedbirlerin benimsenmesinin salanmas adna, dorudan bir rvet olarak kullanlabilir. Bilinli yada bilinsiz olarak, halk kitlelerinin yoksullamasna yol aan projelerde kullanlabilir, ou zaman da lkenin srtndaki bor ykn arlatrarak bamlln perinler. Bir bakma yardm, emperyalist lkelerde vergi veren kiilerin uluslararas irketlere dedii bir denek eididir. En ak bir rnek, yardm veren lkeden yaplacak ithalata bazen de, ABD'nin yapt gibi dnya pazarlarna srm olmayan mallara bal yardmlardr. Bal yardmla finanse edilen ithal mallar ou zaman, baka yerlerden alnabilecek olanlardan ok daha pahaldr. Yardm nc dnya lkelerinden, giderek artan miktarlarda transfer edilen kr ve faizleri de ksmen finanse eder. Emperyalist glerin zel irketlerinin rnleri iin, deniz ar pazarlar geniletilebilir; ayrca, yol, liman, eitim kurumlar gibi kolaylklar salayarak ve nc dnyann kendi kaynaklarn bu eit projelere harcatarak, sz konusu irketlerin krlarn arttrmaya da yarayabilir." Yardm ad altnda girilen tuzaklarda bakn daha neler var: "Smr kapnn ekere bulanp yutturulmasn amalayan bir rvettir yardm. Ama bunun Dnda kapitalist sistemi srdrme grevini daha karmak biimlerde de baarabilir. htilalci deiimlere kar daha dayanakl ve direnli bir sosyal ve ekonomik sistem kurma abasnda da kullanlabilir.[* ] htilalci potansiyeli drecei kansyla; zaman zaman nc dnya lkelerinin zellikle vergi, eitim, hatta toprak reformu gibi belli reformlar benimsemeleri yardm iin art koulmutur. Yardm zgl koullara balanarak, sistemin daha dzgn ilemesini salamak iin de kullanlabilir. Bylece, borlar geri denebilecek, krlar dar karlabilecek ve ithalat zerindeki engeller kaldrlabilecektir. Yardm, ykc bunalmlar geitirebilmek iin de kullanlabilir."[12]

YARDIM KO ULS UZ VER LMEZ, N KO UL; "NER LEN POL T KAYI UYGULAMAK."
"Yardm" diyor Teresa Hayter, "...hibir zaman mali kaynaklarn artsz transferi olmamtr. ou kez yardmn koullar dorudan doruya ve aka, yardm veren hkmetin karlarna hizmet eder."[13] Gelimekte olan lkelerin genel ekonomi politikalaryla ilgilenen mali kurulularn politikalarnda, art koma ya da "lavarage" zorunludur. Bu kurulular Dnya Bankas, MF ve AID'dir. Teresa Hayter'in bu konudaki tan ok salam; Dnya Bankas'nn yllk raporlardr. 1966-1967 Yllk Raporu'na Dnya Bankas Genel Mdr George Woods'un konumasndan alnan "nsz", bu konuda gerek bir kanttr. "... Her lke ekonomik bymeyi ynlendirecek itici glerin ve koullarn ortaya kmasn salayacak iyice dnlm bir dizi politika tedbirini isteyebilir. te ye lkelerimizle gittike daha ok tarttmz konu bu olmaktadr. Gnlk ekonomik kararlar ynetecek temel politikalar. Politikalar ve politika deiiklikleri hakknda konuurken bakalarnn iine burnumuzu sokmuyoruz; ibirlii yapyoruz. Hatta zaman zaman da ynetim konseylerinde terazinin onlardan yana ar basmas iin zerinde anlatmz politikalara gerekli son destei salyoruz.[14]
*

12 Eyll Sistemi gibi sistemler. Teresa Hayter, agy. s.12. 13 Teresa Hayter, agy. s. 20. 14 Teresa Hayter, agy. s. 64.
12

Bu szler, bankann, yardm alan lkenin gnlk politikalarna dein, her yn ile genel politikalarn ynlendirdiini gsteriyor. "Eer, politikalarn saptanmasnda ibirlii salanrsa son destek (sonuna kadar destek olmal / notumuz) salanyor." Teresa Hayter bu konudaki uygulamay yle aklyor: Yardm iin proje ve program seimi nemlidir. nceleme bu aamadan balar. Ancak, "... hkmetin genel ekonomi politikas, proje seiminden ok daha nemlidir. yleyse yardm bu politikay etkilemek iin..." kullanlr. [15] Yardm alan lke, politikalarn bu kurulularn nerilerine gre dzenlemeye baladnda, bamszln ipotek altna vermi demektir. nk Hayter'e gre, "yardm kurulular bir hkmetle anlaamazsa ve hkmetin politikasndan da honut deilse, yardm vermemeye, verdii yardm kesmeye ya da azaltmaya karar verir." [16] rnein Dnya Bankas ve MF ve AID, gemite Kba'ya, Goulart ynetimindeki Brezilya'ya, ll'a ynetimindeki Arjantin'e, Ailende ynetimindeki ili'ye yardm kesmi ve bu lke hkmetlerini cezalandrmtr. Bu kurulular, kimi lkelerde bir politikacy tutarak, O'nun kanalyla politikalara yn verirler. Ya da hkmetle anlaarak genel politikann deitirilmesinde yardmc olurlar. Kimi kez de, izlenecek politikalar iin neriler vererek, hkmetin kendi politikasn oluturmasn izlerler... "Ancak" diyor, Teresa Hayter: "IMF'nin politika nerdii artk gizlenemiyor, ama Dnya Bankas'nn ve AID'nin politika nerdii ok az bilinir. Politika benimsetmek iin yaptklar grmeler byk bir gizlilik iinde yrtlmektedir ve bu hassas bir konudur." [17]

KAL KIN MA PROGRAMI YARDI MI YOL UYLA DEN ET M


Teresa Hayter'e gre, "Kalknma Yardm" alabilmek iin, her-eyden nce kalknmadan ne anlalmas gerektii bilinmelidir. Yardm isteyen lke, kalknma programlarn, yardm verecek kuruluun genel eilimini bilerek hazrlamaldr. rnein, Dnya Bankas'nn ya da benzer bir kuruluun benimsemedii bir proje ile bavurulmamaldr. Yukarda sz geen yllk raporda, Kalknma Program konusu ilenmekte ve yardm isteyen lkelerin "... Dardan kaynaklanan telkinlere kar an duyarl olmamalar gerektii" belirtilerek, telkinlere tepki gsterecek lkelerle "... ekonomik bymeyi amalayn ortaklk meyva vermeyecek" denilmektedir. [18] Rapora gre, ncelikle "... Hedefler zerinde anlaml bir uzlamaya varlabilirse ve ortaklar pragmatik, mesleki bir yaklam benimserlerse, bir kalknma plannn kapsam ve nitelii zerinde de gr birliine varlabilir... bu konuda zaman zaman yaplan danmalar, kalknma programlarnn altnda yatan ana varsaymlar ve bunlar gerekletirmek iin gerekli politika tedbirleri zerinde anlamay salayacak bir forum olacaktr." [19] te bu danmalar srasnda, ilgili rgt, o lkede nasl bir ekonomik program/politika uygulanaca konusunda, etken olmann yollarm arar ve bulur. Ve yardm isteyen lke politikas, kurumca nerilen genel politika esas alnarak ynlendirilir. "Deniz Ar Kalknma Kurumu'nun (bir baka ve Latin Amerika iin kurulmu yardm kuruluu) (OD) Etkili Yardm Konferansnda, neriler karsnda nceleri "egemenlie aykr" grlen ynlendirmelerin, daha sonra aklc bulunduu sylenmitir. Bunun gerek anlam, ite zaman zaman yaplan danmalarn etkinliinde aranmaldr." diyor Teresa Hayter. [20] Dnya Bankas'na gre yardmn ana amac ve hedefi: lkelerin ekonomik performansn gelitirmek" olarak gsterilir. Ve denilir ki: "Buna da ancak iini bilen bir ekonomist yardmc
15 16

T. Hayter, agy. s. 22. T. Hayter, agy. s. 23. 17 T. Hayter, agy. s. 26-27. 18 T. Hayter, agy. s. 66. 19 T. Hayter, agy. s. 66-67. 20 T. Hayter, agy. s. 66.

olur. Ve ekonomistin de yararl olabilmesi iin... yardm edilecek lkeyi ok iyi bilmesi, toplumsal ve kurumsal alt yapy deerlendirebilmesi, bymenin ana engellerini ve zorunlu n koulunu tanmas" gerekir. Bu nerilerin gerek anlam, "bymeden" ne anlalmas gerektii, bir baka deyimle, bymeye bankann verdii anlam ile, ilgili lkenin neyi amalad, neyi yapmak istedii arasnda uyum bulunup bulunmamasndan karlabilir. rnein, Trkiye'nin yllarca tarm lkesi olmas istenmi ve bizim sanayi yatrmlarmz desteklenmemitir. Bizim sanayi yatrmlarna ynelmemiz, daha dorusu ekonomik politikamz, Banka ya da AID ve MF asndan, "bymenin ana engelidir." Kredi alabilmek iin "zorunlu n koul" da tarm alan Dnda yatrm yapmamaya ilikin olarak, bu kurumlarn ne srdkleri kouldur. Yardmn verilmesi iin "n koul"a "ana engel" kmamas gerekir. Eer, n koul bir ana engelle karlarsa, elbet kredi almaz ya da yardm verilmez. Dnya Bankas, MF ve benzeri uluslararas kurulular uzun yllar, bizim tarm sektrne yatrm yapmamz nermilerdir. Ancak, bir yandan bu nerilerin Trkiye'de yeterince ciddiye alnmamas ve srarla sanayileme politikas izlenmesi nedeniyle olsa gerek, tketim mallar konusunda sanayilemeye kar klar azalmtr. [21Ya da F/16 projesi gibi, paralarn birletirilmesinde ucuz iilikten yararlanma dncesiyle, teknolojik gelimeye dayanmayan bir ynteme izin verilmektedir. Trkiye'nin teknolojik geriliinin temelinde ezberci eitim-retim sistemi yatar. Aratran ve eletiren dnce yasa, zellikle 12 Eylln temel sistemi olmu ve niversite ezberciler yatana dntrlmtr. Son yllarda uluslararas irketlerce yerli ortaklarn otomotiv sanayiine yatrmlar, Rockefellerin nerilerine uygun bir dzenden baka birey olmadn gsteriyor... Kald ki bu tr ortaklklar, sadece otomotiv sanayiinde deildir. Trkiye'deki sanayi sektrnn hemen hemen tmne yakn, uluslararas dev irketlerin ortaklardr. Ve demokratikleme projelerinin, gerekte "bu irketlerin karlarn engellemeyecek kadar demokratikleme"yi ierecei unutulmamaldr. Harry Magdoff a gre "Dnya Bankas, kendi asndan basit ve dorudan bir kontrole bavurmaktadr. Bu kontrol yle iler. Her hangi bir iyi bankac gibi, borlunun gvenilirlii aranr. Eer bir lkenin mali politikas ve genel politikas gvenilir deilse: (bir baka deyimle, sistem olarak kapitalist sistemle tam uyumlu deilse,/-notumuz) bor istemi reddedilir. Daha nce de grdmz gibi, "Dnya Bankas antaj niteliinde politikalarla, ilgili lkenin politikalarn deitirmeye kadar gidebilir." diyor Prof. Boldwin [22]. Ya da kurulu da, ilgili lkeye srt evirir. Ve, bu kuruluun yz evirdii bir lkeye, baka bir banka ya da uluslararas baka bir kurulu, ne yardm eder ne de kredi verir. O lke artk yalnz kalmtr. Trkiye'nin 1978-79 CHP Hkmeti dnemi ve ili'nin Allende'nin Bakan olduu dnem, bunun en somut kantdr. Yaln Doan'n, Zafer Baak'tan aktard rneklere gre, 1964'de Brezilya'ya, 1966'da Pakistan'a, 1967'de Endonezya'ya politik nedenlerle, bata
21

Attil lhan'n, Aydn Kymen'den aktard u satrlar 1970'ler ortalarndan balayarak tketim mallan sanayilemesine ses karlmamasnn nedenlerine k tutmaktadr; (A.lhan-Batnn Deli Gmlei. S. 121) "... eskiden uluslararas kapitalizm geri kalm lkelerin hep geri kalmalarn, hi sanayilememelerini isterdi. Ama bugn art k sanayilemelerini istemektedir. Ancak ada anlamda, yatrm mallan sanayileri kurarak, yerli teknolojilerini geli tirerek sanayilemelerini deil fakat kendi rettii makine ve tehizatn kullanlmasna olanak salayan, kendisinin ulam olduu teknoloji seviyesinde artk ulalmasn gereksiz bulduu, rnein tketim mallan sanayilerin kurulmas ynnde sanayilemelerini istemektedir. (...) Tabii ki bundan krl kan, bir kilogramlk dokuma tezghnda salanan kazan ayn arlktaki pamuk ipli inden salanan kazanca oranla daha fazla olduundan uluslararas kapitalizmin kendisi olmakta, bunun yannda geri kalm lkelerin sanayileme masallaryla uyutulmalan salanmakta ve bylece 'dnya ticaretini kstlayc ynde' giriimlerde bulunmalar da denebilmektedir." 22 H.Magdoff, agy. s. 188.

ABD olmak zere, D yardmlar durdurulmutur. [23] Burada yardmn kesilmesinin ardndaki gerek sebep, bu lkelerin genel politikalarnn Birleik Devletler politikasna ters olmas kadar, ABD nerilerinin dinlenilmemesidir. Harry Magdoff'un Raymond F.Mikesell'den aktard u blm konuya gereki bir k tutmaktadr: "Hereye ramen, herhangi bir baka banka, Kalknma Bankas (Latin Amerika lkeleri Kalknma Bankas gibi) Dnya Bankas gibi, finansmann uluslararas sermaye piyasasndan temin etmek zorunda olduundan, salam bir bor verme politikas uygulamak ve bylece ABD Hkmeti'nin ve kamu oyunun gvenini kazanmak zorundadr. Dolaysyla bu bankann izleyecei politika, Dnya Bankas'nn izleyecei politikadan farkl olmayacaktr."[24] ABD'nin yalnz askersel ynden deil, ekonomik alanlara da, etkin olan gc; az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin, emperyalizmin izdii kadar izgisi iinden kamadn gstermektedir. Yardm ya da kredi salama almalarnn tmnde ana koul, "ncelikli ve ana politikalarn" saptanmasdr. Bir baka program, "Koordine Edici Kalknma Yardm" ad altoda uygulanr. Bir az gelimi lkenin, ihracat gelirlerindeki d nlemek iin kendi projesini uygulamas srasnda ek finansman gereksinimi olabilir. Bu durumda finansman, u koullarda verilir: "(i) D (shortfail) ncesinde, ihracat tahminleri ve bunun altnda yatan politika paketleri konusunda ortak bir gre varmak iin ye, Kuruma danmtr: (ii) Danma ve d arasndaki srede Kurum, zerinde anlamaya varlan politika tedbirlerini gz nnde tutmad iin Tasan'dan yararlanamayacan yeye bildirmemitir; (iii) Gerek ihracat, tahminin altna dmtr ve dn bykl cari projeksiyon dneminde nceki ortalamalarn zerindedir." [25] Dikkat edilirse, "politika paketleri", "politika tedbirleri" yardm alan lkeye dayatlan nerilerdir. Dolaysyla, yardm ancak bu kurumlarn uygun grecei (Lavarage) politik performans elde edildii srece salanacaktr. Koullar bunu gsterir. Yani yardm, emperyalizmin o lkede etkinlii salandnda verilir ve srdrlr. Kennedynin daha nce de ilediimiz szn anmsayalm. "D, yardm, ABD'nin dnyay denetleme ve etkileme aracdr." diyordu. Teresa Hayter'in Andrew M.Kamarck'n bir incelemesinden aktard blm, uluslararas ekonomik politikay belirleyen bu kuruluun, (Dnya Bankas, AID ve MF), az gelimi ye lkelerin, uluslararas evrelerce, gerekte ABD'ce kabul edilebilecek/politik nlemlere ynelmesi halinde, yardm edebileceklerini gstermektedir. Yukarda da deindiimiz gibi... Bu nlemlerin alnmas iin de, lkeyi inceleyecek uzmanlarn o lke hakknda hereyi bilmesi gerekir. Bunun iin de yardm edilecek lke ile ilgili aratrmada, lkenin ekonomik performans deerlendirilirken, cevaplandrlmas gereken zel sorular kesin kes unlarn ounu ierecektir: "a) retimin ve gelirin bymesi ne durumdadr? b) Kalknma iin harekete getirilen kaynaklarn kapsam nedir ve milli tasarrufun, gayrisafi milli haslaya (GSMH) oran byyor mu?
Yaln Doan, agy. s. 69. H. Magdoff, agy. s. 189. 25 T. Hayter, agy. s. 66.
24 23

c) Var olan mali kaynaklar ne lde etkin olarak kullanlmaktadr? d) Toplumsal ve kurumsal yap, kalknma ile ne lde uygunluk gstermektedir? e) Nfus art sorunu var mdr? Varsa, nedir ve hkmet bu sorunu zmek iin ne gibi abalar harcyor; ya da aba harcyor mu? f) Kalknmaya, rnein savunma ile karlatrldnda yeterince nem veriliyor mu? g) lke, parasna ve tasarruflarnn gelecekteki deerlerine duyulan gveni korumakta ne lde baarldr? h) thalat kapasitesinin art-hz nedir, yani ihracat ve teki dviz gelirleri ne hzla artmaktadr? i) lke, ithalat harcamalarnda ne lde ksnt yapabilmektedir? j) demeler dengesi ve D borlar nasl srdrlyor; rnein, lke, devlete ve devlet giriimlerince alnan borlar etkili bir yolda izliyor ve denetliyor mu? k) lkenin kalknma ve mali politikas ne lde dengeli? "Dikkat edilecek nokta, bu listede, zel olarak bir kalknma planndan sz edilmeyiidir. yi bir kalknma plan, bu etmenlerin tmn ierir. Bu sorularn her birinden yksek puan alan bir lkenin, yeterli bir kalknma plan da mutlaka vardr; byle bir plan, bir dizi uygun mali ve ekonomik politikay ierir, onlarn yerine gemez..." [26] Bylece, bir lkenin tm sosyal ve ekonomik yaps, deyim yerindeyse sosyoekonomik toporafik-haritas karlmakta ve bu kuruluun eline, lkelerin sosyal ve ekonomik potansiyelleri, yeralt ve yerst zenginlikleri vb. tm zellikleri gemektedir. Bu projeler, Bankann ilgili birimlerince deerlendirilir. Ve bunlara dayanlarak, o lke iin zel politik nlemler gelitirilir. Teresa Hayter, "Banka" diyor, "bor vermeye ya da vermemeye karar verebilir, o kadar. (Byle bir karar da/notumuz); .... kukusuz bu lkeyi ya da tekilerini Bankann onaylayaca politikalar benimsemeye itebilir... Bankaya gre ideali... mmkn olduu kadar ok lkenin, Bankadan bor alabilecek hale gelmesini... salamaktr..." [27] Bankann gerek amac, kendi politikasn (H. Magdoff un Raymond F. Meksellden aktard gibi, ABD'nin uygun grd politikay) az gelimi ya da gelimekte olan lkelere kabul ettirmektir. Andrew M. Kamarck'n incelemesindeki aklamada; banka "... hkmetin kalknma plann deerlendirmeli, byle bir plan yoksa da kendi tam ve ak bir kalknma stratejisi... hazrlamaldr." deniliyor. Teresa Hayter'e gre de: "Banka, ilgili hkmetle pek az n tartma yapt halde, her konuda kararlarn nceden verdii ve grmelerde, yalnzca hkmete kendi zmlerini benimsetmeye kararl olduu izlenimini uyandryor." [28] Bylece, grlyor ki, emperyalizm az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin istencini, kendi istenci iinde eritiyor ve lkeleri bu yolla da igal ediyor.

AID VE SORU MLULUKLARINI ANLAMI DARELER


"AID ekonomik yardmn, yalnzca desteklenen lkenin snrl sermaye ve teknik kaynaklarna eklemeler yaparak deil, ayn zamanda lkenin politika ve programlann etkileyerek de kalknmay tevik edebileceini, giderek daha ok kavramaktadr. Yardmn potansiyel lavarage rolnn daha ok bilincine vardka, lavarage' daha etkili uygulamak iin eitli teknikler gelitirilir." [29] Bu satrlar, AID misyon grevlilerinden G.Ranis ve J.Nelson'undur ve AID'nin bir
26 27

T. Hayter, agy. s. 71. T. Hayter, agy. s. 81. 28 T. Hayter, agy. s. 81. 29 T. Hayter, agy. s. 100.

yaynndan T.Hayter tarafndan aktarlmtr. Yazarlar, AID yardmnn, ilgili lke politikasn ve programlarn etkileme konusunda giderek artan eitli etkinlikler yapldm anlatyorlar. Yazdaki bir tmce amac daha iyi vurgulamakta: "Uzun vadede, yardmn etkileme potansiyeli, kaynak aktarmndan daha nemlidir." szleri, yardmla, destekleme paravan ardnda, lkeler sosyal, siyasal dahas kltrel ynden ABD'nin gdmne sokulmaktadr. Bir baka deyimle, ABD ideolojisini yerletirmektir gerek ama! Lavarage szcn daha nce de grmtk. Lavarage, ilk anlamda etkileme ve inandrma olarak alglanabilen bir szck. Ama Teresa Hayter, bu szcn uygulamada daha kapsaml olduunu anlatyor ve diyor ki: "Lavarage etkileme ve inandrmann da tesinde, aka yardm, lkenin belirlenmi eylemi ile artlandrmaya varr. Lavarage, olumlu ya da olumsuz olabilir; belli koullar gereklemedike yardm verilmeyebilir, ya da lkenin ekonomik performans, belirli standartlara ularsa ek yardm salanabilir. Olumlu Lavarage'a bazen 'tevik edici programlara'da deniliyor." [30] "Lavarage, uygulamasnda AID program kredileri sistemini kullanr," diyen Teresa Hayter, "program kredisi alan lkelerin, ABD ile zel anlama imzalamas gerektiini" szlerine ekliyor. "ou kez" diye srdryor. "... Bir yllk bir sreyi kapsayan anlamada, krediyi alan hkmetin benimsemek zorunda olduu ekonomik ve toplumsal politikalar zerinde bir dizi genel ve zel koul vardr. Bu koullar, AID ile, ilgili hkmet arasnda imzalanan ayrntl ve gizli bir Bor Szlemesi'nde ve daha genel olarak Gaye Mektubu'nda toplanr." [31] Elbet byle bir ilikinin sonucu bellidir. ABD, o lkede etkinliini giderek artracaktr. Podol Raporu [* ]'nu anmsayalm. Richard Podol, bir AID uzmandr ve Trkiye brokrasisini inceleyerek AID'ye bir rapor sunmutur. Bu raporda, "Trkiye Brokrasisinin nemli oranda indoktrine edildiini, almalarn orta kademe zerinde younlatrlmas gerektiini" yazar. Byle bir alma sonucu, AID'nin bizim gibi lkeleri etkilemesi zor olmasa gerek. Podol'a gre "nemli mevkilerde Amerikan eitimi (dikkat edilirse, Amerikanda eitim grm deil de, Amerikan Eitimi deniliyor, elbet iki deyim anlam yklemesi ynnden bir deildir /notumuz) grm bir Trk'n bulunmad bir bakanlk ya da ktisadi Kamu Kuruluu hemen hemen hi kalmamtr. [**] smet Paa'nn 1964'lerde syledii szleri bir kez daha anmsayalm. ABD ile ili Dl oluumuzun zararlarn ve bamszlmzn nasl zedelendiini anlatrken, der ki: "teklifler hazrlayacaklar, yapabilirler mi bunu. Hepsinin etrafnda uzman denen yabanclar dolu. fal etmeye alyorlar. O da olmazsa, ii srncemede braktrmaya alyorlar. Muvaffak olamazlarsa kar tedbir alyorlar. Bir grev veriyorum. Neticesi bana gelmeden Washington'un haberi oluyor." Bu szlerden, ABD'li uzman klkl ajanlarla, brokrasideki Trk klkl ajanlarn, Amerikan eitimi grm Trk'lerin birlikte altklar birimlerde, egdmn ABD yararna iledii anlalyor. Bu nedenle de, bizim istencimiz, emperyalizmin istencinde eritilmitir diyoruz. Harry Magdoff da diyor ki: "... ABD yetkilileri yardm alan lkenin bu konudaki btn kararlarna kartklar gibi, en gvenilir ABD taraftar yetkililerle (ou kez AID yardm ile ABD'de eitim grm ve yetitirilmi olanlarla) ittifaklar kurmaya alrlar, lkeye danmanlar ve teknisyenler

T.Hayter agy. S. 101 T. Hayter, agy. s. 103 * Podol Raporu iin S.lll'e baknz. ** 23 Eyll sonras, ABD'nin onayn alan 12 Eyll Sistemi'nin emanet edildi i zal iin Ufuk Gldemir, Texas-Malatya adl yaptnda, "Biz ClA'nn zal Biyografisini bizzat grmedik, ama bunu gren bunu gren bir kaynan aktardna gre. zal, bu dokmanda "gelmi gemi en Amerikan yanls Trk" olarak takdim edilmi tir" diye yazyor. (Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s.85-86)
31

30

yerletirirler." [32] Teresa Hayter'e gre: "AID'nin zerklii ok kstldr, kararlarn Washingonun onay ile yrrle koyabilir. AID'nin yardm alan lkedeki misyonu ise, resmen ABD'nin o lkedeki elisine baldr." [33] AID, ancak ABD'nin genel politik hedeflerine uygun, siyasal buyruklar ieren programlar destekler. Ve AID'nin destei iin, lkenin nasl yneltildiine baklmaz. rnein, gemite Arjantin, Brezilya, ili ve Uruguay askerlerce ynetilirken ABD yardmndan yoksun kalmamlardr. Dahas eski bir Dileri grevlisi olan Simon G. Hanson'dan, Teresa Hayter'in aktard aadaki satrlar, AID yardmnn, lkelere ABD karsnda boyun edirme yntemi olduunu aklyor. Eski bir Dileri Grevlisi olan Simon G. Hanson Brezilya zerine yazd bir yazda yle diyor: "Mr. Rusk, 'lerleme in birlii rgtnn temel izgisi Amerika'da gndeme alnmtr,' diyor. Ama eer ibirliinin baarsn belirleyecek olan bu gndemde (rnein Brezilya'da) demokratik hkmetin bertaraf edilmesi, byme hznn drlmesi, ii sendikalarna indirilen ldrc darbe, yoksullarla zenginler arasndaki uurumun derinletirilmesi, halk kitlelerinin yaama dzeyindeki hza d, ortaya kan ibirliinin temel izgisini oluturuyorduysa, [* ] ilk bataki ibirlii kavram ok yanl anlalm demektir. Ve eer bu gndemde, karar verme yetkisinin ackl bir ekilde Washington'a teslim edilmesi ve ne olursa olsun ve lata apndaki deneylere ne kadar aylan olursa olsun, yatrmlarn amalarnn kam zoruyla kabul ettirilmesi, ibirliinin zn oluturuyorduysa, hi bir Latin Amerika lkesi Punta del Este'de hem bunu bilip, hem de ibirliine katlmay kabul edemezdi; ve: Brezilya'nn karar verme yetkisi, zellikle yabanc yatrmclar yararna yok edilmitir. rnein Brezilya'nn Light and Power Company, ITT, American and Foreign Power Company gibi firmalarn, kr ve zarar bildirmeleri, Brezilyallarn rza gsterdikleri bu boyun eiin canl antlar olmutur.

TRK YE NE KADAR BA I MSIZDI R?


Trkiye, 1946 ylnn 7 Eyll'nde ilk kez devalasyonla tant. Bretton Woods Anlamasn imzalamtk. Babakan Recep Peker "Trk Lirasnn deeri zerinde, nl ngiliz iktisat Keynes'in Bretton Woods'ta syledii gibi, devalasyon yapmamz gerekir" diyordu. Devalasyon szc halk arasnda "Develi Hasan" olarak biraz alay konusu olacakt. Ama kimse, enflasyon-devalasyon gibi szcklerin yaammzda bu denli etken olacam dnemezdi o gnlerde. 1947 ylnn 11 Mart'nda da IMF'ye ye olduk. Trkiye, uluslararas para kurumlarnn oyunca olmaya adm atyordu. yle ki gn gelecek, bu rgtlere danmadan hibir ekonomik ve elbet ou kez politik karar alamayacaktk. te yandan, yardm ya da kredinin ancak, gerek AID'nin gerekse teki kurumlarn onayladklar program ve projelere verildii gzetilirse; sonuta bu kurulularn iktidardaki hkmete gvenoyu vermeleri yada vermemeleri anlamna gelmez mi? Daha nce de grdmz gibi, belli politikalarda anlalamazsa hkmetlerin drld, dahas askersel darbeler gerekletirildii de dnldnde, bamszln nasl glgelendii ve bir daha gerek anlamda bamszla kavumann ne denli zor olduu anlalmaz m? Dahas, Teresa Hayter'e gre, AID'nin program kredileri, ABD Dileri Bakanlnca gerekletirilmektedir.
Harry Magdoff, agy. s. 183. Teresa Hayter, agy. s. 106. * Dikkat edilirse 12 Eyll'de Trkiye'de gerekletirecekler tpatp bu programa uygundur. Bu programn ancak bir askeri darbe sonucu gerekletirilebilecei dnlerek, lke belli bir program iinde 12 Eyll'e tamtr. Bu nedenle 12 Eyll' nlemeye kimsenin gc yetmedi, yetmezdi!'
33 32

Bu balamda da elbet ABD, o lkedeki AID misyonu kanalyla, ilgili lkenin i ilerine karmaktadr. [*] zetle, uluslararas para, kredi ve yardm kurulular eliyle ABD, az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin her noktasnda, nl halk deyimiyle, "Hazr ve nazrdr." Uluslararas kurulular ve ABD'li irketler adna zaman zaman risk aratrmalar yaplr. Bunlardan "Standart and Poor," Ekonomik istihbarat rgt yetkilileri son gnlerde Trkiye'de boy gsterdiler. Cumhuriyet Gazetesinin 21 Mart 1993 gnl haberine gre, ekonomik durumumuzun incelenmesi iin gelen "Standart and Poor" yetkilileri, yeni bir deerlendirme yapmaktadr. 2 Nisan gnl Hrriyet'te, "Standart and Poor Heyeti'nin zel sektrle temas ettikleri" haberi yer ald. Habere gre, "deerlendirme sonunda bugn bbb olan puanmz derse, D bor kaynaklarndan bor alamayan hkmet finans dar boazna girecek"... Bilinmez ki, yeni oyunlara hazrlk m yaplyor! Trkiye 1979'larda da ayn dar kalba sokulmutu. Ve ite bu nedenlerle ABD'nin denetimindeki lkeler, gerek anlamda bamsz ve egemen deillerdir.

RNEK B R OLAY
"yi ama Sayn Babakan, henz size iletmeye frsat bulamadm bilgileri onlar istiyorlar." Bu szler, 1978'de DPT Mstear Bilsay Kuru'a aittir ve Babakan Ecevit'e sylenmitir. Dnya Bankas Bakam McNamara, Ecevit'in hkmet kurmasndan sonra bir kurulla Trkiye'ye gelmitir. Birlikte gelen uzmanlar, Bilsay Kuru'tan, yeni Be Yllk Kalknma Plan hakknda bilgi isterler. Kuru, kesinlememi program zerinde tartmak istemez. Uzmanlarn ikayeti zerine, Babakann, "niin uzmanlar geri evrildi" sorusunun yantdr yukardaki satrlar.1[34] Bamszlk ve egemenlik ilkelerine titreyen bir brokratn hakl tepkisidir bu szler, ama 12 Eyll'e uzanan yolun kaldrm talarndan birisi daha denmitir bylece. Benzer bir olay da 1958'de geer. Trkiye, IMFye verecei Niyet Mektubu'nda kalknma hzm % 6 olarak gstermek ister. Trkiye Masas efi Sturc, bunu kabul etmez. Tartmalar srer epeyce, sonunda Trkiye bu normu koymaktan vazgeer. 4 Austos 1958 kararyla, nceki neriler dorultusunda kurtarlamayan, bor batana ramen ekonomiyi kurtarmak iin*[**] yeni kararlar alnr. Yeni zamlar, yeni kredi politikalara uygulanr. Dolar 9 TL. olarak saptanr. Trkiye yeni bir MF tuzana girmitir. lgin bir rastlantdr belki; ama 1958'de nerilen ve uygulanan politikalar, 1960 htilali ile sonulanm ve bir MF uzman Trk, Kemal Kurda, Maliye Bakanl'na IMFdeki grevinden getirilmitir. Kemal Kurda, IMF'ye "siz gelmeyin, ben gerekeni yaparm" dedii iin (Yaln Doan'a gre) ne Sturc, yada bir baka MF uzman Trkiye'ye gelmez.
George Mc Ghee, ad geen yaptnda, "... ABD'nin ar Trk taleplerine kar kendini korumasn gerektirmi, Trkiye'nin alaca yardm, doal olarak, mmkn olan en yksek miktara karma ve koullarn da elden geldiince yumuatma istei, Trkiye'yi bir kukla ABD'yi de enayi durumuna drmeden salanmaya allmtr..." dedikten sonra, ABD ile Trkiye arasndaki sorunlardan en nemlisine syle deinin "Bu tr bir dizi sorun da, krk yldr sren ABD askeri ve ekonomik yardm nedeniyle birtakm ABD yetkililerin Trkiye'nin i olaylarna karma zorunluluundan kaynaklanmtr." der. En yetkili kalemden kan bu satrlar, ABD'nin ilerimize kartnn kantdr. (G. McGhee, agy, s.280-281) 34 Yaln Doan, agy. s.74. ** 1956'ya doru Trkiye ekonomisi, ulusal gelir artndaki gerileme, fiat artlar ve borlar yznden sknt iine girmitir. D satm 250 milyon dolarn altnda kalmtr. Bu, Cumhuriyet tarihinin kinci Dnya Sava dahil en kt dnemidir. Ve bu noktaya, o ok vlen yardmla, MF reeteleriyle gelinmitir.
*

1967-70 arasnda MF Trkiye'ye dadanr, her yl gelir. 1969'da devalasyon basks giderek younlar. Vehbi Ko'un 4 Mays 1969'da, "Ekonomide yle bir gidi var ki, 1946'dan bu yana zerinde titrediimiz demokrasi dzeni tehlikededir"2[35] szleri neredeyse 12 Mart 1971'in habercisi olmutur. Dnya Bankas nerileriyle, 1968'de TEK Yasas ve Merkez Bankas Kurulu yasalar kabul edilir. Bugn yarm yamalak da olsa, ilemeye balayan Sermaye Piyasas'nn kurulmas, ilk kez, MF tarafndan 1969'larda gndeme getirilir. Yaln Doan'a gre, MF, Trkiye'nin ekonomik yapsn istenilen boyutlarda, gelecee hazrlamaktadr: "Ancak 1960'larn sonlarna doru MF Trkiye'de sermaye piyasas yasas, bankaclk kesiminin dzenlenmesi, yabanc sermaye yasas ve Merkez Bankas yasasnn hazrlanmas gerekliini dile getirir. stelik bunu da sk sk yinelerdi. Merkez Bankas sisteminden hangi zel bankaya, ne lde kredi verilecei ancak zel toplantlarda kararlatrlyor, belli zel bankalar aka kayrlyordu. Ve bu, IMF'nin istekleri dorultusunda geliiyordu. Bu isteklerin yerine getirilmesine karn, MF konunun yasalara balanarak rayndan kmamas ynnde srarl davranyordu. te, bu amala, bu yasalarn hazrlanmasna olanak salayacak, merkezi Trkiye'de olan bir Proje Ofisi kuruldu."3[36] 1970'de % 66'lk bir devalasyon olur. 12 Mart'a ok yaklalmtr artk. Bu kez de Kemal Kurda'n IMFden 27 Mays'ta gelii gibi, 12 Mart'la birlikte Dnya Bankas'ndan Atilla Karaosmanolu gelir. [* ] Ve Karaosmanoluda, IMFye tpk Kemal Kurda gibi "gelmeyin" diye yazar. [**] Yaln Doan'a gre burada ilgin bir olay gzlenir. IMFnin lkelere politik bask yapmad sylentisini yadsyan bir olaydr bu ve "Haha yasa" konusundaki ABD basksna katlmasdr. yle ki 12 Mart'n neredeyse bir gerekesi olacak kadar sansasyonel olaylara neden olmutur, haha konusu. ABD Adalet Bakan, John Mitchell'in, "Trkiye'ye ekonomik ceza verilmelidir," sz o dnemde yaplanlara k tutacak niteliktedir. 12 Mart gelir, geer. Kbrs olaylar, ABD Ambargosu, 1977 seimleri ncesi, Trkiye'yi 70 cente muhta bir noktaya getirir. Trkiye, 1946'lardan bu yana genelde ounlukla IMFnin, Dnya Bankas'nn ve AID'nin nerilerine uymutur. Ama krizden krize dm, bor batana batmtr. [***] 1978 ve 1979'lar Trkiyesi, CHP hkmeti'yle MF, Dnya Bankas arasnda bunalml gel-gitler dnemidir. Bat ve Zenginler Kulb, Trkiye iin yatrm toplantlar yapar. Guadeloupe'deki toplant da sonusuz kalr. nk ABD, "Trkiye, MF ile anlamadan tek kuru alamaz" koulunu ne srmektedir.[****]
Yaln Doan, agy. s. 113. Yaln Doan, agy. s. 114. * Dahas 12 Mart ncesi ordu hareketinin iinde bir kii olarak, Karaosmanolu'nun bize nerildiini ve 10 Mart'ta Hava Kuvvetleri'nde komutanlarn emriyle hazrlanan Hkmet listesine bir arkadamzn srar ile girdiini dnrsek ABD'nin bu hareketin de iinde bulunduu sonucu kar. ** 12 Eyll'de ise, IMF'nin ve Dnya Bankas'nn bir gvenilir adam, Turgut zal ibandadr.. MF Avrupa Masas efi Wiltom 15 Eyll gn zal' arar ve der ki "Siz iin banda iseniz biz endie deil sevin duyar z Mr. zal sizin adnz bizim iin yeterlidir." Emin laan, 12 Eyll zal Ekonomisi'nin Perde Arkas, s. 67. *** Borlar: Hazine ve D Ticaret Mstearlnn Balca Ekonomik Gstergeler adl kitapna gre: 1992 sonu itibariyle 175 trilyon 155 milyar TL.(Faizler hari) D Borlar: Hazine ve D Ticaret Mstearlnn D Borlar Blteni'ne gre: 1992 yl sonu itibariyle 54,7 milyar Dolar (faizler hari) **** Yaln DOAN, "Ambargo kaldrlrken... Amerikan Hariciyesi'nin Trkiye'ye devalasyon nerdiini ve MFle anlamay salk verdiini" yazyor. kr Elekda'n ABD Dilerine "IMFye syleyin devalasyon nerisinden vaz gesin" dediinde, onlarn, 'biz de devalasyon nerecektik',
36 35

Bir yandan da, Trkiye zel giriimcileri ve rgtleri paral ilanlarla, zaten g durumdaki hkmeti 1979 baharnda, daha da ypratmaya alyorlard. ili'deki Pinochet Darbesi ncesine benzer olaylar yaanmt. Yine o gnlerde Allende-Bllende benzetmeleriyle bir yandan da orduya ar karlmaktayd.

12 EYLL'E DO RU TRK YE GER E


1977 sonlarnda kurulan Ecevit Hkmeti, 1978 ubat'nda devalasyona gider; faizleri artrr, personel giderlerindeki art % 2'yle snrlar. nk IMFye gidecektir. Bu almalardan sonra, Vural Gsava Bakanlnda oluturulan kurul, Woodword'un karsna kar. MF Trkiye masas efidir Woodword. Trk heyeti, "Biz, siz nermeden gerekenleri yaptk" demek istemitir. lk d krkl Woodword karsnda yaanr. Woodword'u aamazlar. Yaln DOAN, uzmanlarn bizi dinledikten sonra "siz bu programla, ancak piknie gidebilirsiniz" diye alay ettiklerini yazar. Kurul srarldr. Direnirler ve niyet mektubu onaylanr. Bu onayda bile, ABD'nin destei vardr. MF de, Yrtme Kurulu Direktr Yardmcs William Dale devreye sokulur ve mektup bu "siyasal baskyla" onaylanr. Ama MF, Ecevit Hkmeti'nin programm zayf bulmutur. Yaln DOAN mektubun onaylanmasnn, MF deki politika deiiklii ile ayn zamana denk geldiini ve bu politikann "Dnya Bankas ve IMFnin bundan byle uluslarst (supra-national) Merkez Bankas ve Planlama rgt gibi alacaklarn yazar ve mektubun onayna karn, Ecevit'in kredi beklentisinin gereklemediini ekler.4[37] Neden mi gereklemez. nk, "Uluslarst Planlama rgt" olarak bu kurullar, Trkiye'nin kalknma stratejisine teden beri kardrlar. Ve Ecevit'in bu stratejiden sapmayacan saptamlardr. lgili bankalara elaltndan, "Trkiye'nin istikrar program ekonomiyi dzle karmaz ve gemi yllar borlarn deme potansiyeline sahip deildir." sylemi szdrlr. Ve uluslararas bankalar da, kredi musluklarn kapatrlar. Bu noktaya birden gelinmi deildir, ncesi vardr. Bu karara geliin ncesini grelim. Dnya Bankas, MF ve benzeri Uluslararas kurulular, uzun yllar, bizim sanayie, ar sanayie deil, tarm sektrne yatrm yapmamz nermilerdir. Ancak, Trkiye'nin bu nerileri yeterince dikkate almamas ve zellikle Sovyetlerle yaplan anlamalarla ar sanayie nem verilmesi (skenderun Demir-elik, Seydiehir Alminyum Kurulularyla, Orta Anadolu Rafinerisi vb. gibi kurululara ynelinmesi) nedeniyle olsa gerek, bu konudaki bask giderek yn deitirir. Bu kez de "siz ar sanayie deil, hafif sanayie nem verin," nerisiyle kar karya braklrz. kinci MC'nin toplumda yeterli destek bulmamas sonucu, Ecevit'in yeniden hkmet kuracann anlalmas zerine, 1977 sonlarnda, Dnya Bankasndan bir uzman gelir. Ad Kemal DERV'tir. Attila LHAN, Dervi'in nceleri bir ara, Ecevit'in danman olduunu yazyor. Dervi, azgelimi lkelere Diskin bir kalknma programyla gelir. Trkiye ile ilgili bir de rapor hazrlamtr. Basna szdrlan bu rapora gre: "Trkiye'nin sanayileme stratejisinde deiiklik yapmak gerekmektedir. Bu lde byk bir ticaret a ile sanayileme sorununu zmek olanakszdr. Onun iin kimya, temel makina ve imalat, maden ileme gibi ar sanayilerde gelime beklemek gereki deildir. Kaynaklar ihracata ynelik hafif sanayi dallarna kaydrlmaldr. Ar sanayiden gelime beklenmemelidir.5[38] Dervi, Dnya Bankas'nn Ecevit'in Ekonomik Program'n renmek ve ne yapmas gerektiini O'na duyurmak iin gelmitir. Yani uluslararas kurullar, Ecevit'e tan koymak isterler. Ne dnyor, ne yapacak? Trkiye, Ecevit dneminde sanayileme hzn kesecek mi? Bunca borca ve skntya karn, kredi darboazn aabilmek iin, kendisinden istenilenlere "evet mi diyecek "hayr"m? Bir aratrmadr Dervi'in yapt!
dediini ekliyor, (agy. s. 161-162) 37 Y. Doan, agy. s. 146-150. 38 A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 259.

Neden gerek grlmtr bu aratrmaya, bu sorulara neden yant aranr? Bu nedenler'in yantn ok salam bir tanktan, daha dorusu bir belgeden alalm. "Trkiye Maliye Bakan Ylmaz Ergenekon geen hafta, Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu (IMF)'ndan emir almak zere Washington'a geldi. Buna gre Dnya Bankas'nn ifadesiyle "Trkiye'nin kronik ve kaotik bor durumunun" dzelmesi iin bir kemerleri skma politikasnn uygulanmas gerekmektedir... Chase Manhattan Bankas'nn yetkililerinden biri, Para Fonu'nun nerilerinin iki ana noktada toplandm ileri srm ve bunlardan birinin yzde 75 orannda bir devalasyon ile tm ithalatn kesinlikle durdurulmas olduunu belirtmitir." "Yzde 75 orannda bir devalasyonu yorumlayan bir baka NewYorklu bankac da "elbette yzde 75ik bir oran gerekiyor. Oran'n etkili ve ykc olmas lazm... Tm ithalatn durmas lazm. ayet raz olmazlarsa, biz kendilerini ibirliine zorlarz... Biz bankaclar Trkiye'nin durumundan endie ediyoruz" diyor. Son zamanlara kadar Trkiye, genellikle sadece tketim mallarnda bir ithalat kstlamasna gitmitir. Oysa imdi Trkiye'nin hammadde ve yatrm mallar ithalatn kstlamas istenmektedir ki, bu da ciddi bir biimde Trkiye'nin gelime hzn ve byk bir hrsla balatt sanayilemeyi engelleyecektir. 1970'te de retimi durdurmulard." 6[39] Amerika'da, i evrelerine ekonomik ve siyasal analizler yapan irketlerden biri de "Executive Intelligence Review"dir. i ekonomik casusluktur bir bakma... Bu kuruluun Trkiye ile ilgili olarak, 1977'lerde hazrlad rapordan alnan yukardaki satrlar, "bu nedenin" yantn vermektedir. Rapor'un, 1977 seimlerinden nce, Ylmaz Ergenekon'un Maliye Bakan olarak Washington'a gidii ve yardm istemleri zerine hazrland anlalyor. imdi bu rapordan bir blm daha okuyalm: "Dnya Bankas, kredileri keserken sorunu Kbrs'a balam ve Carter de ayn ekilde askeri yardm ile Kbrs sorununu birletirmitir. Dnya Bankas'nn kredisini kestii projelerden biri de Afin-Elbistan santraldr ki, bu, hkmetin Dou Trkiye'yi kalkndrabilmek iin gerekli grd bir dnm noktasn tekil etmektedir." [* ] "Seimlerin 5 Haziranda yaplmas kararlatrldktan sonra Babakan Demirel'in Dnya Bankas'nn nerilerini kabul etmesinin bir siyasi intihar anlamna geleceini banka evreleri bile kabul etmilerdir." "Trkleri satn alabilmek iin Dnya Bankas, Ergenekon'a, seimlere kadar Trkiye'ye "Gnlk uygulamada" bulunulacan, ancak bunun iin de, gerekli koulun Trkiye'nin politikasndan vazgeerek kemerleri skmaya ynelmesi olduu bildirilmitir."7 [40] Grlyor ki, bizim gibi lkeler girdikleri tuzaktan kamyorlar. Ya bu nerileri benimseyerek, politikanz buna gre izeceksiniz, bylece yeni tuzaklara gireceksiniz, ya da direndiinizde, yalnz kalacaksnz. Biz, bu yalnz kaln bir belgesini daha grelim. Ecevit'e sunulduu sylenen Dnya Bankas uzman Kemal Dervi'in raporunda bakn ne neriliyor: "... fiat engelini amas da, ancak drdnc plan dneminde srekli olarak devalasyon yaplmasyla gerekletirilmelidir. Tek bir devalasyon yapmak are deildir... Trkiye bugn ancak byk teknoloji gerektirmeyen hafif sanayi alanlarnda rekabet edebilecek durumdadr. Bunu da devalasyon salayabilir." 8[41] Excutive Intelligence Review'de ilgin bir gzlem ve deerlendirmeye de yer verilmi, Bir NewYorklu bankacnn u szleri, bize duyulan fkenin ve gelecee ilikin planlarn gerekesini oluturmuyor mu? Kalknma hzmz kesmeyiimize ve srekli sanayie, ar sanayie eilmemize kzan bu NewYorklu bankac yle demi:

Attila lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 382-394. Dou Trkiye'nin kalknmasn istemiyor anlalan. Neden mi? Bu sorunun yant gnmzde, yaammzn bir paras olarak gzler nndedir. ABD'nin Krt politikasnn biimlenmesidir. 40 Attila lhan, agy. s. 384. 41 Attil lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.259.
*

39

"Trkler ok gururludur. Devaml ithalatta bulunuyorlar ve bir trl o kahrolas gelime programlarndan vazgemiyorlar." Yksek dzeydeki bu NewYorklu bankacnn Executive Intelligence Review'ya verdii zel deme'ten alman u szler, bu bankacnn 1978'lerden sonra Ecevit'e uygulanan programn ana izgilerini verdii gibi, 12 Eyll'n habercisi deil midir? "SORU- Maliye Bakan ve ileri gelen Trk iadamlar daha geenlerde buradaydlar. Ne oldu? "CEVAP- Biz onlarla grtk. Biz derken Para Fonu, Dnya Bankas ve burada, New-York'taki bankaclar kastediyorum. Onlara, Kbrs'ta taviz verdikleri takdirde durumu gzden geireceimizi syledik. Yardm konusunu Kbrs sorunu ile birletirdik. Trkler bu nerilerimize ok gcendiler. Hibir ey sylemediler. Yani gerekten hibir ey demeden, yle oturup bizi dinlediler, fakat ok kzmlar ve gcenmilerdi. Hibir teklifimizi cevaplandrmadlar. Bence, Amerika'nn bu konuyu Kbrs'a balamas ok yerinde bir davrantr. "SORU- Peki Trkler ne yapacak? "CEVAP- Ben falc deilim, ama bizimle ilikilerini koparacaklarm sanmyorum, hatta koparmayacaklarndan eminim. Seimlerden sonra durumun zmleneceine inanyorum, hem ksa bir srede. Trkler bir ibirliine zorlanabilir. Bir oldu bitti ile kar karya braklabilirler. [* ] "SORU- Ne demek istiyorsunuz? "CEVAP- Seim sonularndan nce bir ey sylemek zor. Seim sonularna kadar bir speklasyonda bulunmak istemem. Fakat daha nce de sylediim gibi, bir ibirliine zorlanabilirler. Ve nerilerimizi kabul edebilirler. 10/1[42] [**]

ECEV T H KMET 'NE KURULAN TUZAK


Ecevit Hkmeti'nin niyet mektubu onaylanr ama krediler gelmez. Grnte Ecevit Hkmeti, toplumun, byk sermayeyi de kapsayan byk bir kesiminden destek alarak kurulmutur. Ancak, ardndaki kitle desteine, snflar aras denge kurarak ve bu dengeyi salkl tutarak dayanabilirdi. Bunun iin de, bir yandan ii ve emeki kesimlerin sorunlarna eilirken, te yandan, byk sermayenin istemlerini gerekletirecek ve bu dengeyi koruyacakt. Dorusu bu ok g bir denge hesabyd. MF ve Dnya Bankas beklenen kredilere yeil k yakm olsayd, sermaye kesimi 1979 ortalarndaki k yapmazd belki de. Ama kredilerin gelmeyii, iadamlarn tedirgin etti. TSIAD olayn perde arkasn renmek iin ABD'ye bir kurul yollad. Kurul dnnde verdii raporla, uluslararas kurulularn hkmet'e gvenmediini belirtti. Byk sermaye de, Ecevit'e greceli desteini ekecekti. Hkmet olma ncesinden balayan aratrmalar sonulanm ve CHP arlkl hkmet'in kaderi izilmiti. Atlantik tesinde kurulan tuzaklara taklan hkmetin drlmesi iin, ierdeki tuzaklarn sklatrlmas gerekirdi. Bunun da kimi koullar hazrd, kimi koullar da sahneleniyordu. Ama hkmeti asl toplum karsnda ykmak ve toplum desteinden yoksun brakmak gerekti. te bunun bir adm da TSAD tarafndan 1979 Mays'nda atld... Ama nce, TSAD'n ABD dn gizli kaydyla tuttuu tutanaklar grelim. Yaln DOAN "MF KISKACINDA TRKYE" adl yaptnda, bu tutanaklardan nemli aktarmalar yapar. Biz bu aktarmalardan bir blmn okuyalm. Sturc'le yaplan grmenin zetidir: (MF Trkiye Masas sorumlusu) "Trkiye iin byk pazar gerekir. Byk pazar batdr. Doudan aldnz makinalar
"Bir oldu bitti" 12 Eyll'n haberi deil midir? Attila lhan, agy. s.391 ** Bu ibirlii 24 Ocak kararlaryla gereklemitir.
42 *

eskimitir. Bunlarla ihracat yapamazsnz. Trkiye bamsz bir politika yrtmektedir. Fakat politik etkisi ne olursa olsun, bamsz dnya ile ibirliinin ekonomik etkisi, Trkiye iin kt olur. Trkiye'nin Bat'dan kopmamas iin hereyi yapmak gerek. (...) Trkiye ok hata yapt. MF Trkiye'ye para vermeyecek. Petrol fiyat hala ok ucuz. Rasyonel dnmeniz lazm. Hibir ey karlksz verilmez. Hediyenin bile bir fiyat vardr. Verimlilik artna dikkat edin. (...) Avukat yetitireceinize niversitelerde, tccar yetitirin. [*] Trkiye halen ihtiyac olan sermayeyi getiremiyor. AET iini sadece Yunanistan' dnerek ele almayn. nemli olan Avrupa ile btnlemektir. (...) Trkiye'nin nce parasn gerek deerine oturtmas lazm. Trkiye'nin zayf deil, kuvvetli pazara ihtiyac var. Bu da Bat pazardr. Bunu Yugoslavlar bile grd ve baarya ulat. (TSAD Heyetinin 10-14 Ekim 1978 tarihlerinde ABD'de Yaptklar Temaslarn Tam Metni, Gizli Belge, s. 4)." "TSAD'n grme tutanaklar sryor. Bakalm bu kez Wood-Word TSAD'a ne sylemi: Woodword ve Hauvonen ile grme: "Uzun dnemde Trkiye'nin potansiyeli var. Fakat ksa vadede sorun ok ciddi. Trkiye'deki baz gelimeler IMF'yi sukutu hayale uratt. MF Dnya zerinde ok az lkeyle Trkiye kadar ok ciddi bir ilikiye girmitir. (...) Hkmet yaplmas gerekenleri yapmyor. lk yaplmas gereken i ihracatn gelimesini imkan dahiline sokacak artlarn gelitirilmesidir. hracat krl hale getirmek lazm. Onun iin devalasyon bir lettir. (...) D bankalar sanayi rnleri ihracat rakamlarnza bakyorlar. D finansman evrelerini henz memnun edecek tedbirleri almadnz. Yeni tedbirler almanz gerekiyor. Bu tedbirleri almazsanz, arkasndan iflas gelir, (ayn tutanak, s. 5)." "MF Uzmanlaryla yaplan grmelerden sonra Dnya Bankas uzmanlaryla grmelere geilmitir: Dnya Bankasyla grme: "Yksek kalknma hznz var. Yksek hz koyup, sonra da demeler dengesini kuramazsnz. hra edecek neyiniz var? nemli olan etkili devalasyon. Hkmetiniz bunu yapmyor. Halbuki Mc Namara'ya sz vermiti. (...) Trkiye'nin rekabet edebilecei ok alanlar var. Neden bunlar yapmyorsunuz? Balk a gibi, gmlek retimi gibi. Devalasyon olmadan Trkiye kurtulmaz. Devalasyon olunca, halkn alm gc der, siz de ihracat yaparsnz. Trk sanayi % 30 kapasite ile alyor. Demek ki, siz tesisleri yanl kurmusunuz. Daha kk kapasite kurmalydnz. Neden bu kadar yatrm yapp kaynak israf ettiniz. (...) Trkiye'nin kuraca sanayiler imento, seramik, cam, st, peynir. Bunlar satn, daha ok para kazanrsnz. Batdan en iyi teknolojiyi alyorsunuz. Bu hatadr. Emek youn teknoloji gelitirin [**] Batdan teknolojisi stn makinalar almayn. Pahal gelir size. Brezilya, Meksika, Hindistan' rnek aln (Ayn gizli belge, s.7). "TSAD'n zetlenen toplant tutanaklarna eklenecek herhangi bir yorum yoktur. zel toplantda tutulan bu tutanaklar ok ak biimde Trkiye'nin Bat'nn gzndeki yerini ortaya koymaktadr. Ecevit ktidar kredi gelecek diye hesap zerine hesap yaparken, verilmi olan Niyet Mektubunun hibir anlam kalmad kesinlik kazanmtr. Ayn gezide TSAD Heyeti Carter Ynetimi ile de grm, bu grmelerin tutana da, yine bir belge halinde Maliye Bakan Ziya Mezzinolu'na, Devlet Bakan Hikmet etin'e iletilmitir. Babakan Ecevit'e ise, TSAD'n bakan Feyyaz Berker Ankara'da tm bu tutanaklar kendi gzlemlerini de anlatarak, vermitir." "imdi tutanaklarn bu blmne gelelim." ABD Dileri Bakanl ve Carter'n Yrtme Ofisi Yetkilileriyle Grme: Kongre Trkiye'ye sempati beslemiyor. (...) ABD Kbrs konusunda Camp David
lgin bir neri tccar yetitirmek. Yaptn dzeltme almalar srasnda C. Bakan Turgut zal'n lm nedeniyle, C. Bakanl Badanman Bykeli Kaya Toperi 19 Nisan 1993 gn TRTnin Gnaydn Trkiye Programnda saat 08.10'da zal'la ilgili u ansn anlatt. "Kuveyt'e Bykeli olarak atandmda O, Babakan yardmcsyd. Bana 'Trkiye deiecek orada grevinizi bir tccar gibi yapacaksn dedi' Bu szlerini hi unutmam." Bu an zal'n dnya grne uygundur. Ama devlet ve d ilikiler tccar zihniyetiyle ynelemez. ** Bu satrlar bizim kalknma ve gelime abalarmzn bu kurulularca ho grlmediinin ve onlarn dediklerini yapmadka da, kredilerin almayacann somut kantdr.
*

Olayndaki gibi taraf olmak istemiyor. (...) Batda ok para var. Fakat bankalar sadece Trkiye'yi sevdikleri iin para vermez. Btn dnyada MF etkili bir organdr. Trkiye'nin istikrar nlemleri hakknda dnyada iyimser bir hava yok. (...) Beyrut yaanmaz bir yer haline geldi. Onun yerini stanbul almal. Biz ABD Dileri Bakanl olarak bunu tercih ederiz. Fakat Trkiye'de istek yok. Kbrs, Lefkoe, Atina, Beyrut'taki firmalar ekmek iin yar halinde. Trkiye ise, ne bankalar ve ne de iadamlarn ekmeyi dnyor. (...) Artk ABD'nin Trkiye'ye yardm iin ayraca fonlar yok. ABD istese de, Trkiye'ye 2 milyar dolar yardm yapamaz. Carter 50 milyon dolar vermek iin ok gayret sarfetti. Kongre komisyonlar, bankalarn ilemlerini dikkatle izliyor. Eski takntlarnz vermeden yeni para imknsz. Yeni para iin bozulan itibarnzn onarlmas art. (...) Orta Dou'da byk bir inaat pazar var. Arap-srail Bar devam ettike, Orta Dou'da byk bir inaat pazar ortaya kacak. (...) Turizmde ve tekstilde pazar edinebilirsiniz. Ama, uzun zaman alr ve tecrbe iidir. (...) Trkiye yaramaz bir ocuktur. nk, tketim toplumudur. Ecevit politik olarak baarldr. Ancak, nemli olan ekonomidir ve ekonomide de ok deil, ama biraz baarl olmak zorunludur. (...) Bizim ABD sermayesini yollayabilmemiz iin, sizin istemeniz lazm. Mevzuatnz ok iyi. Ama, gelen tersleniyor. Babakanla bal bir ofis yabanc sermayeden sorumlu klnmal. (...) Trkiye'de enflasyon u anda % 50. Buna Trkiye ok fazla dayanamaz*[*] (Ayn belge. s. 9-10) Bu alntlardan sonraki gelimeleri yine Yaln Doan'dan alalm: "Bu tutana okuyunca, hem Ecevit dnemini, hem alnan kararlan anlamak ok daha kolaylamaktadr. Bir asndan TSAD'n bu gizli tutanaklar tarihsel niteliktedir. gezi sonrasnda, i evreleri ile Ecevit Hkmeti arasnda sulamaya girmitir."10[43] Not: Alntlarla ilgili dipnotlar yazarndr. TSIADn Ecevit Hkmetinden umudunu kesmesine neden olan aratrmas, ierde, hkmet'e kurulacak yeni tuzaklarn dayanaklar olur. Aslnda ABD, Ecevit Hkmeti'ne hibir zaman scak bakm deildir. Her eyden nce, Ecevit'in srtnda 1974 Kbrs karmas ve haha ekimi sorunu vardr. ABD, bunu asla affetmi olamaz. Hkmet kuracann anlalmas zerine yaplan aratrmada, keye skm olan Trkiye'nin sorumluluunu alacak Ecevit; bu bunalml dnemde, acaba, kimi nerilere evet der mi, yoksa eski tavn m srdrr? Bunun aratrmasdr. Kukuyu gvene evirmek zorsa da, ABD, kimi dnler koparabilirim dncesinde olmaldr diyoruz. Ama Ecevit'in kredilerin gelmeyii ve ald tm kaplarn yzne kapanmasndan duyduu tepki ile "keye sktrmayn, duvarlar ama olana vardr, ama sorumluluk duygumuzdan dolay bunu yapmayz" szleri, ABD'nin O'na duyduu kukuyu arttrmtr. Washington'a gre Ecevit, istenildii lde sert bir anti-komnist deildir. ClA'nn notu da yledir. "Tarafsz ya da lml bir Bat kart!..."11[44] Mays 1979'da Warren Cristopher Trkiye'ye gelir. 10 Mays'ta ABD-Sovyet Salt II anlamas imzalanacaktr. Cristopher, Ecevit'ten Sovyetler'in bu anlamaya uyup uymadklarnn denetlenmesi iin U-2 uaklarna izin verilmesini ister. Ecevit'in buna yaklam Cristopher'e ters gelir. Der ki: "Eer bu isteimiz reddedilirse, Trk-Amerikan ilikilerinin tonu deiir ve unu da iyi bilin ki, beklediiniz yardmlar gereklemeyebilir." Ecevit'in, bu szler zerine taknd tavr gerekten gurur vericidir. Bamsz bir lkenin Babakanna yarar bir tutumla ayaa kalkar ve der ki: "Mademki siz yardm ile bu uular arasnda bir iliki bir ba kuruyorsunuz, bana bu de ondan sonraki dnemi ve dnemi aklamaktaki nemi Bunda hi kuku yoktur." "Bu ipler kopmu, taraflar birbirini

lerde Excutive Intelligence Review adl bu kuruluun raporundan yaplan alntlarda da grlecei gibi, uluslararas kurulular, bizim geleceimizi belirlemiler, kaderimizi izmiler. 43 Yaln Doan. agy. s. 157-160. 44 M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00. s. 97.

grmeyi kesmekten baka bir ey kalmyor."12[45] [*] Bu szler Ecevit hkmeti iin anlarn alnacan gsterir. Cristopher Washington'a vardnda, bu szleri iiten Carter'in Badanman Zbigniew Brezinski "Bu adamla bir yere varlamaz" diyecektir. Ecevit'in sonu gelmitir artk. Bunalmlar artrmaldr. teden beri terr, yokluklar ve trl sorunlarla bunalm olan hkmet, ilgin bir rastlant(!) Mays ortalarna doru TSAD'n ilanlaryla sktrlmaya balanr. Bu ilanlardan, hkmet'in ekonomik programndan hangi odaklarn honut olmadm anlayabiliriz: "... iddetle ihtiya duyduumuz D kredilerle, uyguladmz ekonomik sistem birbirine ok yakndan baldr. Pazar ekonomimizden gitgide uzaklaan bir anlayla, ne Bat Dnyas'nda hak ettiimiz yeri, ne yeter kredileri, ne de yatrmlara gerekli D sermayeyi bulabiliriz." Ta Thornburg raporunda beri neriyordu ABD, "hr teebbsle kalknmay" deil mi? Demek ki maya tutmutu bu neriler. Trkiye istenilen yola giriyordu. Bir blmn daha okuyalm ilanlarn: "... Zorlayc nlemlerle retim artmaz. Olsa olsa ekonomik yap arplr. Giderek rejim deiir. Hr teebbsn zayflamas, hrriyeti demokrasinin zayflamasdr. Hr teebbsn yok olmas ise, politik, ekonomik, sendikal, dnsel, btn hrriyeti demokrasinin de yok olmasdr." Ne gzel deil mi? Hrriyeti demokrasi... ama 'kimin iin bu hrriyet' diye sormayn. Bu hrriyeti demokrasi "hr teebbs'n istedii fiatla mal satmas" iindir. 141, 142 ve 163 m? Onlara dokunmayn, onlar tabudur. Hrriyet iinde fiatlar saptanr ancak. Dnceye zgrlk tanmak tehlikelidir. Bir baka ilanda da demokrasiden ne anlald yle vurgulanyor. "... demokratik toplumumuzun reten - verimli reten - temel gcnn hr teebbs olduunu artk anlamalyz. Ekonomimizi bir yasak mevzuat a iinde boan, kiinin teebbs evkini kran, kiiyi yanl ynlere sevkeden ar mdahaleci ve gven sarsc zihniyet bunalmn asl sebebidir." 13[46] Kissinger ne diyordu. "Ortadou'da krizi arttrdk", krizi arttrmak da bir politikadr. Bu yntem Trkiye'de bu tarihten sonra bilinle ve yasalarmzn yasaklamalar gzard edilerek uygulamaya balanmtr. Trkiye hr giriimcileri adna verilen ilanlar, hkmeti eletirmenin de tesine geiyor. Hkmeti, sistemi deitirecek manivelalar kullanmakla suluyor. Ancak, kendisi de tartma gtrmeyen bir aklkla, o tarihte yrrlkte olan TCY'nin 141. maddesi kapsamnda bir su ilemi oluyor. Ama, Trkiye'de bu maddeler yalnz solcular iin iletildiinden, savclar nedense, TUSAD'n iledii sulan gremediler, ya da grmek istemediler. "Oysa TSAD aka 'sosyal bir snfn, teki sosyal snflar zerine tahakkm kurmak' suunu iliyordu. Ayrca dernek olarak da siyaset yapma yasana aykr iler iindeydi. 1977 seimlerinden sonra, Trkiye'ye gelen ve Bakan Carter'n temsilcisi olarak "Gelimekte olan lkelerde Demokrasi Sorunlar" panelinde konuan Prof. W.Rostow'un, Trkiye'nin geleceine ilikin szleri ilginti. Rostow diyordu ki: "Trk demokrasisi ilerde ok olaanst durumlarla karlaabilir... Fakat Trk demokrasisini glendirecek ve salayacak kuvvetler durdurulmaz gibi grlyor." Bu szlerin 12 Eyll'e iaret ettii, gn gelince anlald. 1978 sonlarnda da, Genelkurmay Bakan ve 12 Eylln lideri Org.Evren'in,
M. Ali Birand, agy. s. 98. Ecevit'in tavr elbet onur vericidir, ama gerekidir diyemeyiz. nk ABD yardm koula baldr ve o koul ne yazk ki, bizi smsk balamtr. Bu grmz geen sayfalarda aklanmt. 46 A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 357-358.
* 45

Genelkurmay Bakanlnda kurduu bir zel ekibe, "Bu aamada Silahl Kuvvetlerin mdahalesine gerek var mdr, varsa mdahalenin temeli ne olmaldr, aratrlsn?" emriyle grev verdii, sonradan aklanmtr.14[47] imdi bu bilgilerin nda Newyork'lu Bankacnn szlerini bir kez daha okuyalm. "Geenlerde, Yunanl bir diplomatla yaptmz sohbette yakn bir gelecekte Trkiye'de Ordunun ynetime el koyaca iddiasyla karlatk. Yunanl diplomat bize, Demirel'in Para Fonu'nun emirlerini yerine getirmediini, bu bakmdan ancak ordunun ynetimi ele almasyla Para Fonu'nun istedii ekonomik tedbirlerin alnabileceini syledikten sonra, 'oynanan oyun, 1967 ylnda Yunanistan'da baaryla gereklemi ve NATO tarafndan planlanm askeri darbe hareketine ok benzemektedir." 15[48] Bu szlerin yer ald "Excutive Intelligence Review"un Raporu 1977 seimlerinden nceki bir srece rastlar. O tarihte, Trkiye'de MC hkmeti vardr ve ynetimde sol bir gr yoktur. Ama Atlantik tesi gler kaderimizi izmiler bile; bir askeri darbenin n hazrlklar bitmi, sra uygulama aamasna gelmi! imdi, Rostow'un szlerini daha iyi anlyoruz deil mi? Bunlar, 12 Eyll' ve sonrasn, dahas gnmz de, bu szlerin nda deerlendirebilmek iin sraladk. Emperyalizmin kaderimize nasl egemen olduunu bilmeli ve yeni tuzaklara dmemenin ve gdmden kurtulmann yollarn aramalyz ki, bamszlmz ve onurumuzu koruyabilelim. Baka trl, dn Carterin temsilcisinin iaret ettii gelecei, yarn emperyalizmin bir baka temsilcisi gsterecektir. Rostow'un szleri zerine Cumhuriyet Gazetesinde yaynlanan bir yazm o gnlerin olaylarna gereki bir tan koymas ve gelecee k tutmas nedeniyle buraya aktaryorum.

T RK Y E 1 9 7 7 V E S O N R A S I
1977 Austos balarnda stanbul'da, ktisat Fakltesi Mezunlar Cemiyeti'nce, Gelimekte olan lkelerde Demokrasi Sorunlar konulu bir Panel dzenlendi. Panelde, Carterin danman olarak tantlan, Prof. Rostow, lkemizin gelecei ile ilgili ilgin aklamalarda bulundu. 1[49] Prof. Rostow ok iyi bir Trke ile yapt uzun konumasnda, Trk Demokrasisi ilerde ok olaanst durumlarla, hatta ciddi tehlikelerle kar karya gelecektir der. "Fakat" diye srdrr szlerini... Fakat Trk demokrasisini glendirecek ve salayacak kuvvetler durdurulmaz gibi grlyor. Prof. Rostomun bu ok ilgin szleri, acaba, ok kesin bir yargy m, ya da verilmi bir karar m yanstmaktadr? Dikkat edilirse Rostow'un, Trk Demokrasisi ciddi tehlikelerle kar karya gelebilir biiminde bir olasl deil; ciddi tehlikelerle kar karya gelecektir diyerek, kesin bir yargy belirttii grlr. Bu szler zerinde dnrken, insan ister istemez, ABD'nin Carter'dan nceki bakanlar ve ilgililerince sylenenleri; rnein Ford'un ... yardm yoluyla ilikili olduumuz lkelerin i ve D ilerine karabiliriz. deyiini, Dickson Raporu'nu, 12 Mart'a uzanan yoldaki emperyalist etkileri anmsyor. Ve yine Johnson'un, Honolulu'da, Gney Vietnam Devlet Bakan'n karlarken yapt aklamalar, 1974 Mart'nda Sisco'nun M. Ali Birand'a syledikleri canlanyor anlarda. Bu nedenle Rostowun deerlendirmek gerekiyor. szleri ve uyarlar zerinde nemle durmak, iyi

ABD'nin, sznn ve etkisinin geerli olduu lkeleri etkilemek iin bu lkelerdeki


M.Ali Birand, 12 Eyll 04.00. s.30. Atilla lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 392. 49 Cumhuriyet Gazetesi, 4 Austos 1977.
48 47

sosyo-politik, (zellikle anti-emperyalist uyanma ve) gelimeler zerine, zaman zaman deiik yntemlerle uyard dnlrse, Rostow'un szlerinin bir uyar, Trkiye'nin yakn geleceine ilikin baz tasarlarn bir n habercisi olduu sylenebilir. 2[50] 1977 ylma umutla giren, genel seimlerin kara yazgsn ak'a evirecek bir sonuca ulaaca umuduyla giren Trkiye halk, 1977 ylnn son eyreinde tam bir kaos iinde buldu kendini... Bu kaostan nasl ve ne zaman kacamz bilinemiyor ama can gvenlii bata olmak zere, isizlik, hayat pahall ve 2'nci MC'nin, 1'inci MC dnemi savrukluunun yaratt ekonomik bunalma are bulmak iin ald szde nlemlerin yaratt ortam, snfsal elikiyi giderek herkesin grebilecei biimde somutlatrmaktadr. Ekonomik kmaz Bugn, iinde rpndmz kaos, Trkiye'mizin 1950'lerden gnmze kadar izledii kalknma modelinin iflasn simgeler. 50'lerden sonra emperyalizm; ok uluslu irketlerle yerli burjuvazi arasndaki balamann sonucu kurulan Karma irketler yoluyla; ekonomiyi tam bir denetim altna alm; lkeyi iine ittii israf ve tketim ekonomisiyle smrmektedir. Tekelci kapitalizmin ekonomimiz zerindeki denetimi; ikili anlamalarla, ekonominin genel dzenlenmesi, planlama ve brokratik etkiler Dnda arpk sanayimizi de kapsamaktadr. Emperyalizm'in bu denetimi, sermaye katlmas, kredi yoluyla destekleme, patent hakk ve benzeri yollarla kurulmu olup, gbreden tarm ilalarna, traktr, yol yapm aralar, borudan takm tezgahlarna, effaf banttan pile, boya sanayine, mukavvadan motora, kolonyadan mendile, hesap makinasn-dan fotoraf malzemesine kadar binlerce tketim mal, yar mamul ve yatrm malnda3[51] grlebilir. ABD emperyalizminin patenini tayan bu kalknma modelinin; (AID Yardm, Dnya Bankas, Uluslararas Para Fonu (MF) kredileri, ve teki uluslararas emperyalizme bal kurulularn kredileriyle) kalknma abalarnn Kk Amerika Byk Trkiye olma zlemlerinin ulat nokta, ite bu kaostur. Bu sakat yolla kalknamayacamz syleyenlere yllar yl, komnist, blc denildi, kt gzle bakld. Bilimsel gereklere uygun kalknma yolu nerenlere, Komnistler Moskova'ya gitsinler denildi. Yeryznde yalnz tketime dnk, emperyalizmle ekonomik btnlemeye dayanan karma irketler eliyle kalknabilmi, rettiini kendi halkna satarak kalknabilmi bir lke bulunmad gerei grlmedi. Grlmektedir ki, ok uluslu irketlerle ibirlii yapp, bir lde kendine ayrd deerin byk bir blmn uluslararas irketlere aktarma, deer aktarm (ki, gzle grlr biimde kr transferi-tekelci fiat mekanizmas ve ucuz igc) yoluyla, halkn smren yerli ticaret ve montaj sanayii burjuvazisinin semirmesi ve bymesine karn; ekonomi retken amaca ynelmedii iin, ekonomik gelime olmamaktadr, olmayacaktr da!.. Bu tr bir modelle, her mahallede bir ya da iki milyoner (belki de milyarderler) yaratlr[* ], ama, bir lke halknn tm gereksinmelerini, sosyal adalet lleri iinde karlayacak kalknma olamaz. Ayrca bu model, bal olduu kampn, kapitalist sistemin genel bunalmlardan da etkilenecei ve bunalmlar, smr dzeninin gerei olarak daha ok yanstaca iin, sk sk
Allende'nin 1970 seimlerini kazanmas zerine, Chicago'da yaplan gizli toplantda, Ailende deneyimin, ABD'nin sznn geerli olduu lkeler iin disiplinsizlik rnei saylaca ileri srlerek, bu deney Bat demokrasilerine, zellikle, talya ve Fransa'ya kt rnek olacaktr. ili deneyimini kesinlikle durdurmak gerekir kararna varld halde, Kissinger, bu karar u szlerle gizlemiti: Durumu dikkatle izliyoruz, fakat bu anda, byk bir Kuzey Amerika etkisini salayacak nitelikte deildir. Aslnda' bu szlerin bir baka anlam u idi: Gn geldiinde gerekli giriimde bulunulacak. Kuzey Amerika'nn etkisi grlecektir. Gerekten de yle olmu gizli toplantda alnan karar 11 Eyll 1973 gn uygulanmtr. 51 Tekelci Sermaye ile e, Tm ktisatlar Birlii Yaynlan, No 8 sayfa 40. * Trk parasnn deer yitirmesi sonucu bugn Trkiye'nin %90'n nerdeyse milyoner saylr. Ama bu %90nn %70'i yoksuldur.
50

darboazlara, ekonomik kmazlara da girer. Bu bilimsel gerek lkemiz iin de geerlidir. [**] ABD tipi kalknma modeli, 1958'lerde, ilk byk bunalmn yaam ve bunu 27 Mays hareketi izlemitir. 1969-1970 bunalm ve ekonomiyi kurtarma nlemleri de 12 Mart'la dmlenmitir. zellikle, 12 Mart dneminde, emperyalizmin denetimi, topramza ekeceimiz rnn seimine kadar uzanm, 1973 seimlerinden sonra Ecevit'in, elverdii lde bamsz bir politika izleme giriimi, ambargo ile sonulanm, kapitalist blokun, petrol fiatlarna yaplan zam sorunuyla artan yeni bunalmna, MC'nin savruk ekonomi politikas da eklenince, 1958 ve 1970'lerden daha ar bir bunalma atmtr lkeyi. te Rustow, tam bu ortamda konumu, demokrasimizin gelecei ile ilgili kesin yargsn aklamtr. Latin Amerika Gibi ABD, benzer bir kalknma modelini, 1958'lere kadar Latin Amerika'da uygulamtr. Ancak, bu uygulamadan o lkeler halk deil, o lkelerin ticaret ve sanayi burjuvazisi krl km, bunlar saladklar krlar, ekonomik adan verimli yatrmlara yatracaklarna, ya verimsiz tketim alanlarna yatrmlar ya da yurtdna transfer etmilerdir. 4[52] Bylece, egemen snflarn emperyalizmle ibirlii iinde, uyguladklar yntemin, Latin Amerika lkelerinin kalknmalarn salayamayaca belli olmu ve 1958'lerde balayan gizli bir durgunluk aamasna girilmitir. Modelinin Latin Amerika'daki baarszl emperyalizmi yeni yntemler aramaya itmitir. Daha sonra, biimsel ynden deiik, fakat znde emperyalizmin smr ilkesine dayal bir yntemle, Kalknma in birlii Program yrrle konulmusa da, sonucu etkili olmam, emperyalist (kapitalist) sistemin srekli hastal sonucu birbirini izleyen bunalmlarla snf elikisi daha keskin ve belirgin boyutlarla ortaya kmtr. elikilerin snfsal bilinci uyarmas ve ynlarn smr dzenine kar kmaya balamasyla, Latin Amerika'daki devrimci abalar ehir ve kr gerillas tipi savama dnmtr. te bu noktada, uluslararas tekelci kapitalizm ile btnleen, yerli burjuvazi, karlarn korumak iin, emperyalizm ile ekonomik, ideolojik, politik ve hatta askeri g ynnden tam bir ibirliine girmitir. Bu arada, ABD'nin gerilla tipi devrimci savamlara kar, bunlar nlemek iin Kontr-Gerilla (zel Sava) teorileri gelitirdii, ve bu teorinin pratiini, Latin Amerika'da uygulamaya konulduu grlmektedir. 1960'lar ve sonras Latin Amerika'da grlen askeri darbeler, hr dnyann szde zgrlk ve demokrasi havarisi ABD'nin, kimi kez dorudan kimi kez de dolayl yardmlaryla gereklemitir. ABD, Latin Amerika'da, kendi lkelerini istila etmi olan Silahl Kuvvetlerin kurduu askeri hkmetleri besler ve destekler. ABD'nin gelitirdii kurama gre Silahl Kuvvetler demokrasiyi korumaktadr. zel giriimi, emperyalizmin karna hizmet eden, halknn uyanmasn, dnce, eylem ve rgtlenme zgrln boan burjuva demokrasisini!.. Bylece, Silahl Kuvvetler devlet yaps iinde bilimsel tanmlama" dorultusunda yerini alrken, smr ark daha rahat ilemektedir. Trkiye'nin Gelece i Trkiye, 1975'lerde balayan ekonomik darboazlarda, zamannda gerekli nlemler alnamad iin, 1977'lerde daha ok skm, ibirliki yerli burjuvazi, ge de olsa, bunalmdan kn yollarn aramaya balamtr. Ancak alnan nlemler sonucu, bunalmn faturas her zaman olduu gibi, emeki halk ynlarna detilecektir. Grlen odur ki, ilk kez bunalm daha kesin sonulara ulaacak, sosyal uyan ynlarn siyasal bilincini artracaktr. Sosyal uyan ve ekonomik bunalmlar, giderek, snfsal elikiyi daha ok
1979 ylnda iinde rpndmz ve daha da arlaan bunalm, sistemin doal sonucudur. Bunalmdan kn yolu sistem deiikliinden geer. 52 Latin Amerika'da Devrim, s.38. 268
**

belirleyecek; ii snfnn ve emeki halk ynlarnn smry nleme abalar ve ekonomiye katklar orannda, ulusal gelirden pay istemeleri sonucunu douracaktr. Bu sonu, egemen evrelerin karna kar olduu iin, lkemiz yeni bir siyasal bunalma sokularak, rejimi, demokrasiyi korumak, daha da te kurtarmak ad altnda, oyunlar sahnelenebilir. lkemiz ve teki geri braktrlm ve ABD sznn getii lkelerdeki gemi deneyler, bizi byle bir yoruma gtrmektedir. Profesr Rostow'un szlerini bu adan deerlendiriyoruz. Carterin temsilcisi olarak, Gelimekte Olan lkelerdeki Demokrasi Sorunlar panelinde konuan Rustow, lkemizdeki durumu yorumlarken sorduu, kendi aralarnda uyumu olmayan partilerin kurduu hkmetlerin, D borlar gibi byyen bir istikrarszlk lksyle nasl baa kabilecei sorusunun yantn hemen vermekte, ve Trk Demokrasisinin ok olaanst ciddi tehlikelerle kar karya geleceini sylemektedir. Rostowun iaretledii tehlikeler, D borlarn ve ekonomik istikrarszln yarataca bunalm sonucu, sosyal uyann snfsal elikiyi daha ok keskinletirecei gereidir. Rustow, bu elikiyi ve uyan tehlikeli bulmaktadr, anlalan. Rustow, bu gerei vurguladktan sonra, demokrasinin karlaaca bu olaanst durum ve tehlikeler karsnda, Demokrasiyi glendirecek ve salayacak kuvvetlerin durdurulamayacan da belirtmektedir. Rostowun syledii, demokrasiyi glendirecek ve salayacak kuvvetler nelerdir acaba? ABD tipi demokrasinin, zel giriime, emperyalizmle btnlemi ibirliki burjuvaziye dayand, az gelimi lkelerdeki rejim bunalmlarna Silahl Kuvvetler'in denetiminde (bizde 12 Mart, ili'de 11 Eyll 1973 ve Latin Amerika lkelerindeki rneklere bakarak) zmler arad dnlrse, Rostow'un neleri iaretledii anlalr. Rostow'a gre, ayaklanma kuram dorultusunda halkn uyanmas, ii snfnn bilinlenmesi tehlikelidir. Bu tehlikeden kurtuluun yolu, demokrasiyi kurtaracak glerin ie el atmasndan geer! Rustow bunu sylyor. Bu yolla belki ibirliki burjuvazi byyebilir ve emperyalizm yararlanr ama, bunalmlar birbirini izlerler!.. Trkiye'mizin iine itildii bunalmdan, halk ynlarnn ve ii snfnn, bilimsel deerleri kendisine klavuz seerek kmasn, 12 Mart ncesi provokasyonlara gelinmemesini; tm demokratik rgt ve glerin oynanmak istenen yeni oyunlara gelmeyecek bir tutum iinde olmalarm beklemek, Trk Devrimi'nin bunalml yllarnn son bulmasn isteyenlerin hakk olduu inancndayz. Ankara, 20 Eyll 1977 Bu satrlarn yazld tarihte, Trkiye 2. MC ile ynetiliyordu. Ama 12 Eyll'e yaklaldnn iaretleri verilmiti. 1978'de CHP, hkmet sorumluluunu devrald... Ve 22 aylk, tuzaklar iinde geen sre sonunda 1979 Senato Ksm seimlerine gelindi. Seim CHP'nin yenilgisiyle sonuland. Ecevit, 1979 Senato Ksm Seimlerinde, CHP'nin yenilgisi zerine, hkmetin istifasn verdi. Demirel Babakand artk! Ve 24 Ocak Kararlar dayatld. MF (gerekte ABD) istediini yaptrmt. Ancak 24 Ocak Kararlar'nn yeterli olmad, Haziran 1980'de yeni bir devalasyona doru yol alnd bilinir. 12 Eyll'e az kalmtr. 12 Eyll'le, 27 Mays'tan beri, giderek daha ok politize olan, hak arama abasn, yanllar yaplsa da srdren topluma yeni bir dzen dayatlacaktr. Demokratik hak ve istemleri toplumsal zleme eviren sosyal uyan nleyerek, 24 Ocak kararlarnn getirdii, toplumun varsl kesimi Dndaki geni ynlar iin, varsllar yararna bir soygun dzeninin, siyasal sistem olarak yerletirilmesi salanacaktr. yle bir sistem kuruldu ki, bugn tm abalara karn, 12 Eyll sisteminin bir ta bile

kprdatlamamaktadr. nk 12 Eyll' hazrlayanlar, Trkiye'nin bu sistemle 2000'li yllara ulamasn hedeflemitir. Demokratikleme abalaryla oyalanarak 2000'leri bulacamz dnyorum. nk, 12 Eyll sistemi yklmadka, demokratikleme abalar yeterli sonu vermeyecektir. yle bir dnce gelitirilebilir mi? 12 Eyll sistemi, Sovyetler'e, -Komnizm'e- kar savunma sylemiyle getirilmemi miydi? Sovyetler ve sistemi ktne gre, Trkiye'nin demokratiklemesi neden engellensin? Bu dncenin, gerein grlmesini engelledii kansndayz. nk gerekte ABD, Sovyet tehdidi ile, bizdeki sosyal uyan ve ekonomik gelimeyi [* ] denetim altna almak istemitir. Emperyalizm iin asl tehlike buradadr; ekonomik gelime ve sosyal uyantadr. zellikle bizim gibi, Ulusal Kurtulu Savarnn grkemli utkusuna sarlan bir ulusun, dizginlenebilmesi nemlidir. Ne diyordu Rockefeller, "... ekonomik yardm, onlardaki bamszlk eilimini arttrr, -Trkiye gibi - dnlenin tersi sonular yaratr..." Bu gerek, zellikle gnmzde, daha ok gndemde tutulmaldr. Bir yandan Kazak petrolnn Akdeniz'e aktarlmas ve Trk devletlerle ilikilerin getirecei dnlen ekonomik canllk; tamamlanmakta olan GAP projesi ve Trkiye'nin potansiyel gelime istemleri, hrs... demokratikleme... Elbet Trkiye'yi Ortadou'da lider durumuna itecektir. ABD ite bunu istemez... ABD yada genel deyimiyle emperyalizm iin, "denetim altnda borlu bir Trkiye en iyi Trkiye'dir." Bu nedenle "Trkiye'nin demokratiklemesi de ksteklenmelidir," dncesi n plandadr. Ve elbet bamszlmz, egemenlik haklarmz da srekli denetimdedir

EGE MEN V E BA I MSIZ OL MANIN KO ULLAR I


Gnmz dnyasnda, uluslarn ve devletlerin birbirleriyle ilikilerinin giriftlii, kimilerine gre [**], bamszlk ve egemenlik kavramlarnn eski anlaya gre uygulanmasna engeldir (!) Ve gnmzde asl olan, "karlkl bamllktr." Bunun yani karlkl bamlln, emperyalizmin bir kavram olduunu nceden de grmtk. lgintir bu kavrama, bu politikaya, ngiliz Mareali Montgomery yle kar kar: "Amerika Avrupa devletlerinin smrgecilik politikalarn desteklerken, te yandan bu devletlerin Asya ve Afrika'daki nfuzlarn krmaya almaktadr."15[53] Montgomery, Britanya mpatorluu'nun marealidir. Ve bu szlerin sylendii 1957'de ke gemise de, mparatorluun mareali gemi zlemiyle emperyalist amalarn gizleyemiyor. Demek istedii, "karlkl bamllk ilkesi bizim karlarmz da korumal deil mi? Oysa ABD bizim karlarmza engel oluyor." Bu koullarda bizim gibi gelimekte olan ya da azgelimi lkeler iin "karlkl bamllk," tam anlamyla bamszla giden yol demek deil midir? Karlkl bamllk kavram, 1957 Aralk aynda, bir NATO Konseyi toplantsndan nce yaynlanan teblide yer alr. "Hr dnya devletleri birbirlerine karlkl olarak baldrlar. Bir devletin kendi kendine yetmesi artk gerilerde kalmtr.

New Yorklu Bankacnn dilinden emperyalizmin saldrsn anmsayalm. "Trk'ler ok gururludur. Devaml ithalatta bulunmuyorlar ve bir trl ve KAHROLASI GELME PROGRAMLARINDAN VAZGEMYORLAR." ** rnein Turgut ZAL, bu grtedir. 53 Aktaran M.Fahri. Amerikan Harp Doktrinleri, s. 282.

Ancak karlk bamllk sayesinde hr devletler arasnda ibirlii salanabilir ve ortak gvenlik kurulabilir. ABD ile ngiltere, bu esas temel zerinde anlaarak bundan byle buna gre faaliyet yrteceklerdir."16[54] Bu politikann, emperyalist bir politika olduunun ak olmas bir yana, emperyalist bir lkenin yksek rtbeli bir askerinin azndan da aklamas karsnda, bizim gibi bir lkenin politikaclarnn karlkl bamll savunmasna ne demeli bilemiyorum. Gaflet mi, delalet mi, yoksa hiyanet mi? Bunu tarihin yargsna brakmadan deerlendirmeli deil miyiz? u halde, u gerei saptayalm. Her eyden nce karlkl bamllk doktrini kapsamnda isek bamsz saylr myz? Emperyalizmin isteklerine, dahas Kongre Yasas'na gre "yasa karmak sorumluluu sonucu, yasama yetkisini gerektiinde ABD Bakan'nn nerisini gz nne alarak kullanma ykmll altndaki parlamentomuz, egemenliin en nemli noktasnda, bamsz karar alabilecek midir?" [*] sorusunun yant da olumsuzdur. "Ulusal savunmamzla ilgili konularda bamsz karar alma ve uygulamada, egemenlik hakkmz tam kullanabilir miyiz? "sorusunun yant da olumlu deildir! Kbrs olaylarnn 1964 ve 1974'lerdeki sonular, bu konuda da, ABD emperyalizminin glgesi altnda olduumuzu gsterir. Kald ki tm savunma planlarmz "ortak gvenlik ve savunma" kavramna gre hazrlanmtr. Byle bir durumda "bamszlk ve egemenlik" kavramlar ss olmaktan baka nedir ki? Yarg yetkisi de NATO Antlamas'na gre snrldr. Hans J. Morgenthau'ya gre "bamszlk bir lkenin belli bir toprak paras iinde kanun yapma konusundaki hukuksal otoritesinde bamsz olma ve dier lkelerle uluslararas hukuk karsnda eit bulunmadr." Konumumuzu bu lee gre deerlendirelim. zetle ekonomik yaants ve politikas, emperyalizmin kurulularnca ynlendirilen ve denetlenen, parlamentosu ABD'nin ya da MF, Dnya Bankas gibi kurulularn isteklerine gre yasa karma ykm altnda bulunan, genel olarak i ve d politikasn" tek bana saptayp uygulayamayan bir lkenin, tam bamsz ve egemen bir lke olmas ne kadar olanakl ise, Trkiye o kadar bamsz ve egemendir. Ve topraklarnda konulandrlm emperyalist bir lkenin askerleri, kendi emir ve komuta zinciri iinde hareket ediyorlarsa; ve devletin yarg sistemi Dnda kalmlarsa, egemenlik hakk tartmal saylmaz m? Bu noktaya nasl geldik? Nerede, ne gibi yanllar yaptk. Bize, bugn den grev nce bu sorular yantlamaktr. Ta ki, yeni yanllara dmeyelim. Ve bugnk kmazdan kurtulmann yollarn ulusal kurtulu bilinciyle arayalm, bulalm. Bu grevi bize, tarih bilincinin verdiini de unutmayalm.

Aktaran M.Fahri, agy. s. 282. rnein eki G konusunda ters bir karar kmamas iin ABD Dileri Bakam Christopher 12-13 Haziran 1993'de Trkiye'ye geldi. Ve eki G'n sresi uzat ld.
*

54

SON SZ'DEN NCE*


(*) Trkiye'nin son yarm yz yllk gemii ve bu gemiin hazrlad gelecei, 12 Eyll'n yks yazlmadan anlalamaz. Bu nedenle daha son szmz sylemedik...

IKI YOLU AILIR MI? YADA 12 EYLL, N N


"Trkiye'nin 1970'lerde, snfl ve demokratik nitelii kazanmas, Cumhuriyetimizin dnm noktalarndan birini oluturur. Bu geliim en bata, bu noktaya ulamay amalayan devleti-sekinci cephenin amacna vard iin zlmesine yol at......... ....nk Trkiye Cumhuriyeti ordusu, sermaye snfyla organik ba iinde deildi... Aslnda, btn bu deiikliklerin yalnzca snfsal gelime boyutuna indirgenmesi olanakszdr. dinamiin gstergesi olan snflamann yanndaki ideolojik oluumlar, ok byk bir oranda, d dnyann dorudan ve dolayl etkileri sonunda ortaya kmtr." Prof. Dr. Emre KONGAR Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, s.395,397.

TARHN TEKERLENDEK TA Evet hep byle olmutur. Tarihin tekerleine konulan ta alp atmak istediinde onlar, yzler, binler Elleri krlmtr. Gel gr ki knlan on el, yz yz el, bin bin el yzbin olmu Frlatp atmlar ta! Ve tekerlek hzla dnmtr. Tekerlein dnnden rkenler. Yine yerletirdiklerinde ta Ustalkla hem de Tekerlein durduunu gren Yzbinler uyanr. Ve yzbinler, milyon milyonlar, on milyon olur. Taa uzanr elleri Anlalan hep byle olmayacak Ta tuttuklarnda bu kez Bir daha konulmasn diye Tarihin tekerleine Bana alacaklar yerletirenin. Ve hi mi hi durmayacak tekerlek Dnecek sonsuza dek! 12 Eyll 1981 M. Emin DEER

12 EYLL, N N?
Trkiye, 12 Eylle hangi koullarda ve hangi amala itildi? nk, toplumbilim'e gre, salkl bir toplumda sosyal olaylar, toplumun i dinamiklerine gre oluur ve geliir. Bir baka deyile, toplumsal deiim ve dnmn itici gc, o toplumun i dinamikleridir. Oysa 12 Eyll, ncesi ve sonrasyla, Cumhuriyet'in i dinamiklerine ters bir oluum ve geliim gstermitir. [*] Bu nedenle u soruyu hep sormuumdur: "12 Eyll, neden, niin karlmtr, Cumhuriyet Trk iyesinin karsna?" Neden, Trkiye byle bir sarsntya itildi ve Cumhuriyet'in temelindeki ilkeler, hem de, o ilkelere sahip klma grnts altnda inendi? Ve devlet, kuruluuna ters bir yrngeye oturtuldu? te bunun iin sormalyz: 12 Eyll, neden geldi ve geliini hazrlayan koullar nasl oluturuldu? Bu sorulara gereki ve salkl yant verilmedii srece, baka 12 Eyll'lerle karlamayacamz sylenemez. Bu sorulara yant ararken, nce rnek bir ClA almasn grelim.

URUGU AY L ABO RATUVARI


"imdi giderken, iinde bulunduum duygular, buraya geldiim pazar gn O'Grady'nin dairesinden Pocitos Plaj'ndaki kalabal seyrederken duyduum heyecan, iyimserlik ve gvenden ne kadar farkl... bu hkmetin halini grdke, bu eyleri neden ve ne diye yaptmz, desteklediimizi sormaktan kendimi alamyorum." "Bir zamanlar, aydn, demokratik devrimlere rnek olarak gsterilen URUGUAY, imdi bir KOKUMULUK VE YETERSZLK rnei." [1] 12 Eyll'den beri ne zaman iine itildiimiz kmaz dnsem, usuma hemen, Philip Agee'nin bu szleri taklr. Agee bu szleri, Uruguay'daki baarl almalar nedeniyle bir st dereceye ykseltilerek baka bir greve atanp, Uruguay'dan ayrlrken syler. Ya Uruguay nceleri nasld? Onu da, yine Agee'nin gnlnden renelim. Agee, Uruguay'daki grevine balamak iin geldii gne ilikin izlenimlerini yle anlatr: "...geldiimde, ulusal kalknma yolunda, burada dev admlar atlm olduunu grdm. Dardan baknca modern, toplum iin sosyal yardmlar salayan devletin evresinde rgtlenmi, blnmez bir btn olarak grnen URUGUAY'da, teki Latin Amerika lkelerine zg ortak yanlara rastlanmyor. Burada, ar yoksulluk iinde yaayan bir kenara itilmi halk kitleleriyle, kydaki byk fidanlklar ve dalk blgedeki iftilik arasnda doal ayrlklar yok. Devaml bunalmlar iinde yaanmyor, dzen salamln koruyor; cehalet, militarizm ve nfus art gibi sorunlarla karlalmyor." Agee'nin notlarna gre, Uruguay Latin Amerika'nn en yksek ulusal gelir dzeyine ulam (kii basma ortalama 700 dolar) bir lkedir, 1960'larn bana dek. Ve bu nedenle; ".....yirminci yzyl iinde siyasete askerlerin karmad, siyasal dzenin salamlna rnek tekil eden bir lke olup, Latin Amerika'nn "sviresi" diye adlandrlmaya

Deiim nlenemez bir doa yasasdr. Prof.Dr. Emre KONGAR'a gre, deiim ideoloji ve teknoloji'nin etkisi altndadr. "Kimi durumlarda bir ideolojinin benimsenmesi (ya da toplumun kendi dinamiklerine ters ideolojik etkiler altna alnmas/notumuz) gdml toplumsal deimenin balatcs olur" Prof. Dr. Emre KONGAR,agy. s.23. 1 Philip AGEE, ClA Gnl, Cilt2, s.670-672'.* * P.AGEE, ClA emrinde uzun yllar baaryla alm ve dllendirilmi bir ajandr. almalar sonucu zellikle Uruguay'n iine itildii rml gzlemlerken bir pimanlk iine der. ClA'nn pis ilerini, 2 ciltlik ClA Gnl adn verdii anlarnda yazar. Ve elbet ClA'nn hedefi haline gelir.

gerekten hak kazanm" [2]tr. Agee'nin bu dnceleri, gzlemlerine ve elbet rgtn kendine verdii bilgilere dayanr. Bu dnceleri dile getirdii tarih, 18 Mart 1964'tr. Bu tarihten 2 yl 5 ay 6 gn sonra Uruguay'dan ayrlrken, iki yl ncesinin, o "demokratik devrimlere rnek lke"sinin, O "Latin Amerika'nn sviresi" olan Uruguay'n yerinde yeller esmektedir. Agee'nin anlarndaki nitelemeye gre, "Uruguay kokumuluk ve yetersizlik" rneidir. te Agee'ye o bata aktardmz soruyu sorduran bu gzlemleridir. Sorar kendine: "...bu eyleri neden ne diye yaptk..." Dikkat edilirse, bu szler byk bir pimanln sylemidir. ClA, yani Amerika, Uruguay', O, Latin Amerika'nn svire'si olan rnek lkeyi neden bu duruma itmitir. Neden, "aydn ve demokratik devrimlere rnek olan" lkeyi kokumu bir dzene, umarsz bir konuma itmitir? Bu sorulara verilecek yant, bizim iine itildiimiz kmazda, kimlerin hangi nedenle parmaklan olduuna k tutacaktr. Aslnda, bu sorularn yant kendi iindedir. AGEE, gerekte sorunun yantn da veriyor, ama bilinci, yantn ne olduunu saptamaya yetmiyor olmal, ya da geldii noktadaki vicdan elvermemekte. Ve o tarihte daha zeletiriye de hazr deildir. nk, o kokumulukta kendisinin de sorumluluu vardr. Bilin altnda bunun utanc yatmaktadr. Sorunun yant, Uruguay'n "demokratik devrimlere rnek" sorunsuz bir lke olarak, ABD'nin nerdiklerini deil, kendi iradesiyle/istenciyle sistem dna karak, kendine zg bir geliim gstermesi ve sorunlarn kendi kendine zen bir dzen kurma ve evrimlemeye kalkmasndadr. Bu demektir ki, Uruguay, Monroe Doktrini'nin uygulama snrlar d na kmtr ve byle giderse, toplumsal dinamikler, dzenin, ABD'nin istenci Dnda deimesine ynelecektir. Bu da, bamszlk dncesini gelitirecektir. [*] Bamszlk dncesini gelitirmi lkeler, ABD'nin etkinlik alanndan karlar. Bunun teki lkeler iin kt rnek olaca bellidir. u halde, sistem Dna kma eilimindeki, byle bir lkede sosyal, ekonomik ve elbet siyasal yaam rtecek bir alma yaplmaldr. te, Agee'nin "biz bu ileri neden yaptk" dedii "iler" bu sonucu hazrlamtr. yle bir soru soranlar kacaktr: "ABD, neden byle bir lkeyi rtsn?, "ABD, Dnya Bankas ve AID'nin amac, lkelerin kalknmasna yardm etmek deil mi?" gibi safa bir soruyu da sorabiliriz. Geen blmlerde, kendi belgelerinden rendiinize gre, ABD bir Dnya devletidir, dahas "Dnyann lideridir" ve bu nedenle "Dnya Jandarmas"dr. Sistem iindeki lkelerin, kendisinin dayatt dzen anlayndan kmasna izin vermez. Byle bir durumun sistemi sarsacan bilir. Ticari ve ekonomik karlar asndan yararl olmayacam dnr. nk ABD iin nemli olan, ulusal-uluslararas irketlerin- karlar iin, ABD ideolojisinin dnyann her yerinde egemen olmasdr. Bylece, "ticaretin bayra izlemesi" salanabilir. Bylece, sistemin aksaksz ilemesiyle, evrensel irketler kazanlarm ABD'ye aktarrlar.

80L VE 90' LI YILLAR DA TR K YE


12 Eyll ncesi Trkiye, ite Agee'nin Uruguay'dan ayrlrken izdii tablodaki gibiydi. lke sosyal, siyasal ve ekonomik alanda tam bir karmaa iindeydi. Toplum bir i sava iine itilmek zereydi. Giderek can derdi ne km, "huzur ve gven" aranan tek dava olmutu. David Galula'nn nerisi uygulanyordu. Galula der ki: "Bir askeri mdahaleyi hakl klabilmek iin, ayaklanmay bastrmakla grevli olan tarafn enerjisi, kendisinin halk tarafndan sevilmediini rtebilecek kadarsa (yani bekleyebilecekse, 12 Eyll ncesi gibi sabredecekse/notumuz) bu takdirde 'Sulh ve sknun' aranan bir dava haline gelmesine

Philip Agee,agy. s.443 Bu konuda Rockefellerin Eisenhower'a yapt uyary anmsayalm. Rockefeller, "Ekonomik gelime bamszlk eilimini arttrr" diyordu.
*

kadar bekleyebilir."3[3] 12 Eyll ncesi Trkiye'nin iine itildii kmaz, Agee'nin anlarnda yer alan Uruguay'nla gibidir. Ve bu nedenle 12 Eyll'n, srekli "huzur ve gven salamak ve bir daha lkenin 1980 ncesi konuma dmesini nlemek" iin yapld sylendi. Bu sylem, 1982 Anayasas'nn kabulne ve yrrle giriine, dahas 1983 seimlerine dein dillerden drmeyen bir slogan oldu. lk bildiri, lkenin, harekat gerekletirenlerce nasl grldn gstermesi bakmndan nemlidir. nk, lkeyi nasl grdklerini aklamalar, nasl bir dzen kuracaklarnn da gstergesiydi. Bu bildiri, daha sonra Blent Ulusu Hkmeti'nin program olarak sunuldu. Bu nedenle, lkenin harekttan nce ne durumda bulunduunu bu programdan renelim: "Milli Gvenlik Konseyi'nin deerli yeleri, "Hkmetimizin grev ald Eyll 1980 Trkiye'sinin iinde bulunduu durumu ana hatlar ile tasvir edersek, grevimizin tarihi yeri ve nemi ortaya kacaktr. "- 12 Eyll ncesi dnemde, Trk devletinin otoritesi zedelenmi ve varl ciddi tehlikelere maruz kalmtr. "- Devlet dzeni tm kurumlar ile birlikte felce uramaya yerini fiil bir anari ortamna terketmeye balamtr. "Mill btnlmz salayan btn unsurlar yozlamaya uram, mezhep, dil ve siyasi gr farkllklar ideolojik adan ve kastl olarak istismar edilerek vatandalar dman kamplara itilmilerdir. "Anari, terr ve blclk hareketleri Trkiye'yi hi i savan eiine getirecek boyutlara ulamtr. "Yasama organnn faaliyeti ok yavalam, baz durumlarda tamamen durmutur. Anayasa'nn ngrd kuvvetler ayrl yasama,yarg ve yrtme organlar arasnda baz hallerde adeta kuvvetler atmas haline dnmtr. "- Devlet memurlarnn, iilerin, retmenlerin ve polis mensuplarnn bir ksm gruplara ayrlm; tarafszlk iinde grevlerini yapmak yerine, ideolojik ulara alet edilmi veya alet edilmeye zorlanmlardr. "- Atatrk ilkeleri bir tarafa b raklm, yeni nesiller Atatrk milliyetiliinden, milli uur ve lklerden habersiz kalarak, yabanc ideolojilerin etkisine terkedilmitir. "- Cumhuriyetimizin temel ilkelerinden olan laiklik prensibi ihlal edilerek eriat dzeninim getirmeye ynelik tertiplere yeltenilmitir. "- Devlet ve millet hayatndaki bu k, ekonomik ve sosyal alandaki sorunlar ve darboazlar daha da hzlandrmtr. Sratle artan nfus, shhatsiz ve hzl ehirleme hareketi, gittike artan oranda isizlik, eitim sisteminin yapsndaki arpklk, milli kltr deerlerinin yozlamas, sosyal yapdaki dengesizlikleri bytmtr. "- 1977 ylnn ortalarndan sonra hzlanan enflasyon, mteakip yllarda yzde yze yaklaan oranlara ykselmi, sosyal ve ekonomik dnem uygulamasnda, ilk defa olarak kalknma hzmz nfus artmz karlayamaz seviyeye dmtr. Ocak 1980'den itibaren uygulamaya konulan istikrar tedbirlerinden ksa srede olumlu sonular alnmtr. Ancak bu tedbirleri tamamlanmas iin gerekli vergi kanunlar ve alma hayatm dzenleyen mevzuat yenilikleri, yasama organnn ilememesi ve siyasi istikrarszlk sebebiyle kanunlamamtr.[*]
D.Galula, Ayaklanmalar Bastrma Hareketleri, Teori-Pratik, s.107. Zaten 24 Ocak Kararlan ancak bir askeri ynetim altnda uygulanabilirdi. Bunun politikadaki ekonomilerin militaristletirilmesidir. Emperyalizmin dayatt politikalarn askerler eliyle
* 3

ad,

"te byle olaanst zor artlarn bulunduu bir ortamda varl tehlikeye girmek zere olan Devletin, glkler yenilerek dzle karlmasnda nemli bir grev de Hkmetimize verilmitir. Bu erefli grevi yerine getirebilmek iin Devletin ve idarenin ilemesindeki ana tkanklk noktalarn amak gereklidir. [4] 1980'ler Trkiyesi'ne byle girildi. 12 Eyll, sorunlara, halkn etki ve katks Dnda zm arad, bulduu sanlarak da sistem kurumlatrd. Peki, 1990'lar Trk iyesinin sosyal, ekonomik ve siyasal sorunlar nelerdir? Trkiye, terr nleyebilmi, can gvenliini salam ve en nemlisi lkeyi i savatan kurtarabilmi ve devletin birliine ynelik tehlikeler savuturabilmi midir? Yaadmz gnlerdeki kar karya bulunduumuz toplumsal sorunlara baktmzda; 12 Eylln hibir soruna zm getirmediini, lkenin bugn de 12 Eyll hazrlayan ortama benzer bir konumda bulunduunu ve sorunlar sarmalnda yeni bunalmlara srklendiimizi grrz. Bu nedenle, 12 Eyll'n lkeyi blnmenin, i savan ve ekonomik kmazlarn eiinden dndrd savlarnn, gerekle ilikisini kurmakta glk ekilmektedir. Peki, 12 Eyll ne yapmtr? Ne yaptn Anayasa'dan balayp o dnemde karlan yasalara ve dayatlan kurumlara bakarak saptayabiliriz. 12 Eyll'n huzur ve gven iin, toplumu, demokrasi yerine disiplinli bir yapya dntrmeyi amalad grlyor. 12 Eyll liderlerinin "bize zg demokrasi" dedii sistem, Milli Gvenlik Kurulu'nun denetimindedir. 12 Eyll'n bize zg Anayasa's ve bize zg demokrasi'si, ABD'nin gvendii ellerle kuruldu ve gvendii ellere teslim edildi. 24 Ocak Kararlar'nn mimar olan, Turgut zal'a ...CIA'n zal biyografisine gre "Gelmi gemi en Amerikan yanls Trk lideri"ne [*]...nce Babakan ve sonra Cumhurbakan olarak. [**] Milli Gvenlik Kurulu'nun denetiminde; ama emperyalizmin gvendii bir liderin ellerinde bir Trkiye, elbet, ABD'nin karlarnn korunmas ynnden ok gvenlidir. Trkiye bylece, zal'n sk sk yineledii "2 binli yllara tanacaktr." ada bir demokrasinin, olmazsa olmaz olan hak ve zgrlklerin, devletin denetimine verildii, suskun ve sinmi insanlarn toplumu; devlet terrnn topluma gzda verdii, D ve i bor batanda skm, eski ve yeni yneticilere ilikin yolsuzluklarn her gn bir yenisiyle karlalan, toplumsal rmle ve kokumulua doru srklenen bir Trkiye.. Ve bu elikilerin ortasnda, umarsz, srekli tketime itilen, daha ok borlanan, hak ve zgrlklerinin verilmesini bekleyen insanlar, bizim insanlarmz... Oysa, 12 Eyll ncesi olaylarnn temelinde, toplumun eitlik, zgrlk, temel haklarn gvence altna alnmas, haka paylam gibi, ada toplumlarn ortak istemleri vardr. Toplum o amaca ulaamad. O amaca giden yoldaki tuzaklara takld. zetle halkmzn istedii, insan haklarna ve hukukun stnlne dayal bir demokrasi iinde gelimeydi. Byle bir sistem, ancak halkla birlikte ve halkn elele vererek kuraca ve her trl tehlikeye kar koruyaca bir sistem olabilirdi. te buna izin verilmedi. stenmeyen, halkn uyanmasyd. Toplum yle bir depremle sarsld ki, demokrasiden korkar olduk. Toplum, bu
uygulanmas bu yolla salanr. 4 1 Ekim 1980, Resmi Gazete. * Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s.85-86. ** Son dzeltmeler yaplrken Turgut ZAL'n lmyle boalan ankaya'ya, 12 Eyll'le hesaplaacan ve Trkiye'yi insan haklarna, hukukun stnlne dayal bir sisteme kavuturacan syleyerek hkmet sorumluluunu alan, Demirel aday oldu. Bu almalarda, iinde bulunduumuz sistemin Trkiye'nin demokratiklemesini istemediine sk sk deindik. Demirel verdii szlerden mi kayor? Ayrca, 4 ve 5 Mays tarihli gazete haberlerine gre, Demirel, uydu kanalyla zal'n yapt gibi - ABD'ye ynelik ve salt yabanc basnn arld bir basn toplantsnda "niyetini/adayln Trkiye'den nce ABD'ye aklam". Anlalan, Babakan olduu 1965'lerdeki gibi, nce ABD'ye gven vermek gerekiyor. Ne de olsa dn dndr, bugn de bugn... Belki de Demirel, patrona bu yolla, 12 Eyll sistemiyle Trkiye'yi 2 binli yllara ben de tarm" demek istedi. Bilindii gibi, Demirel,12 Eyll ncesi, iktidarnda, "27 Mays Anayasasyla memleket idare edilemez" der dururdu. Sonucu yaayarak reneceiz.

sarsntya, zgrlklerin arlnn neden olduu sylemiyle karlat. Can derdi ne kt, ve zgrln ne olduunu renemeden, yemden bir askersel disiplin altna alndk.

B R TAR H DNE MEC , 12 EYLL


Trkiye, 1946'da balayan ok partili dzene geme abalarnn belli aamalarnda 1950'deki siyasal iktidarn seimle deitirilmesinden sonra-her on ylda bir, zm, askere braklan bunalmlara girdi. Gerekte ama, bunalma zm bulmak olmadndan, zm araylarnda, bunalmn gerek nedenleri zerinde durulmad. Dolaysyla zmler de kalc olmad. Oysa bunalmlarn nedenleri aratrlmal ve sosyo-ekonomik ve politik zmler, halkla birlikte oluturularak, bunalmn almasna allmalyd. Kanmzca, Trkiye'nin bunalma giriinin birincil nedeni; Cumhuriyet'in kuruluundaki ideolojik temelin, tam bamszlk ve laiklik ilkesinin bir yana braklmas, emperyalizmin gdmnde yeni sistem araylardr. Trkiye'nin, 1940'larda balayan, D ilikilerindeki yanlln altnda emperyalizmin ne olduunu bilmemek yatmaktadr. Bu nedenle ABD ile 1947'lerde balayan ilikilerin, bamllk ilikileri olduu dnlmemi ve giderek younlaan ilikiler, Trkiye'yi 12 Eyll'e, yldan yla artan bunalmlar iinde tamtr. Dolaysyla 12 Eyll Trkiye'de 1940'lardan 80'lere uzanan ilikiler zinciri halkalarndan biridir. Bu arada, 27 Mays'n, 12 Mart ve 12 Eyll'den ama ve sonular ynnden ayrldn saptamalyz. 12 Eyll'n, 27 Mays Anayasas'na kar alan ve sistemin, Dickson Raporu'nda iaret edilen ilkelerini iptal eden bir kar devrim olduunu gzard edemeyiz. Bu nedenle 12 Eyll'n 27 Mays Anayasas'nn getirdii zgrlk ve haklar Trk toplumuna uygun grmeyen felsefesi bile, bu iki tarih olaynn birbiri ile badamayan temellere dayandn gsterir. Bunlardan biri, 27 Mays ak' simgeler, 12 Eyll ise kara'y... Bu nedenle, 12 Eyll' sorgularken, Trkiye'nin ABD emperyalizminin gdmnde geen yllarn, sosyal ve ekonomik olaylar, nesnel llerle deerlendirmeden nedenlerini ve sonularn tartamayz. 12 Eyll' sorgularken ve deerlendirirken, bu gereklerden yola kmak, yeni bunalmlara dmemek iin gereklidir. Trkiye'nin 12 Eyll'den bu yana amaz ve ncelikli gndemi, bu tarih olayn tanmak, anlamak, sorgulamak ve yarglamak olmaldr. Trkiye'de yeni ve ileri ekonomik ve sosyo-politik tarihsel bir srece, ancak 12 Eyllle hesaplatktan sonra girilebilir. ncelendiinde grlecektir ki, 12 Eyll, Trk Devrimi'nin nne karlm en byk engeldir. Trk Devrimi, 1920'lerdeki Kemalist hareketle; yeni ve ada topluma dnm yolunda byk bir ivme kazanmtr. Ancak, kinci Dnya Sava sonras, toplumsal deiim ve dnm, emperyalizmin ilgi odana ekildi. nk Trk toplumu Ulusal Kurtulu bilinciyle demokratikletiinde kazanaca yeni ivmeler, Ortodou'da emperyalizmin karlarna engel olabilirdi. Emperyalizmin az gelimi lkeler iin hazrlad programlar vard. Ancak Trkiye iin, daha zel alma ve program gerekirdi. Ama toplumun i dinamiklerine uygun deiim ve dnm engellemekti elbet. Ulusal Kurtulu bilincine Cumhuriyet Trkiye'sinin, i dinamiklerine dayal toplumsal deiim ve dnmn, karma engel sayan ABD emperyalizmi, bu nedenle benzer lkelerde uygulad yntemden ayr bir yntemi lkemizde uygulam ve 12 Eyll'n geli koullar hazrlanmtr. u halde, 12 Eyll'le hesaplarken, bu engelin nasl hazrlandn, nasl bir tuzaa dntrldnz saptamalyz. Bu saptama yaplmadan, 12 Eyll anlalamaz, yarglanamaz ve hesaplalamaz. Dolaysyla, Trkiye yeni bir tarihsel srece giremez. u halde, ilk sorumuz, "12 Eyll nedir, Trkiye bu tarih dnemecine nasl itilmitir?" olmal ve bu sorunun yant, nesnel ve gereki yant bulunmaldr. Bu yant, yeni sorulara alacak ve bylece 12 Eyll'n, 1980 ncesi iine itildiimiz koullarda nlenip nlenemeyecei konusu tartlacaktr. nk 12 Eyll, belli bir amala hazrlanm ve sonuta o ama gerekletirilmi, sosyal denge, da baml burjuvazi yararna

deitirilmitir. Bu arada emeki ynlarla geni halk kesimlerinin, hak ve istemleri snrlanm, devletin insan iin deil, insann devlet iin var olduu ne karlarak, "gl devlet" ve "otoriter ynetim" kurulmutur. 12 Eyll, 1982 Anayasas ve o mantkla karlan yasalarla kurumlatrlmtr. nsan Haklar, hukuk devleti ve yarg bamszl gibi, gnmzde demokratik bir hukuk devletinin dayana olan evrensel ilkeler, ii boalm kavramlar olarak, 12 Eyll Anayasas'nda yer almtr. Kanmzca bu anayasa yrrlkte kald srece 12 Eyll, tm kurumlaryla bir sistem olarak yaayacaktr. 12 Eyll sorgulanrken, "Bu Anayasa deitirilebilir mi? Trkiye demokratikletirilerek 2 binli yllara tanabilecek mi?" sorularna da yant aranmaldr. "Bu anayasa deitirilebilir mi?" Bu soruya hem 'evet', hem de 'hayr' yant verilebilir. ncelikle bu Anayasa ve bu sistem, iktidarlara yn veren gler istemedike deitirilemez. Bu Anayasa deitirilmeden de toplumumuza adaln yolunu aacak devrimsel ivme verilemez, ya da o devrimsel ivme, anayasaya ve engellere karn yakalanabilir; elbet bunun faturas baka olur. O nedenle bkmadan yineliyoruz ki, 12 Eyll tartlmal, dahas hesaplalmaldr. Bylece, 12 Eyll'n Trkiye'yi sonu belirsiz bir karanlktan dndrdne ilikin, ilk bakta doru gibi grlen yargnn, ancak bu tarih olaynn ardndaki gerekler grldnde; yanll anlalacak, deerlendirmeler de, gerek yerini bulacaktr. nk 12 Eyll, Trkiye'nin emperyalizmini tuzaklarnda geen yllarnn sonucudur, Emperyalizmin izdii kaderidir. Bu kader almal ve sorunlar halkn katklaryla zlmelidir. Bu gerek kitlelere anlatldktan sonra, ancak, demokratik istemler dorultusunda yeni bir dzen iin, toplumsal oydalk (konsenss) salanabilir.

12 EYLL VE YE N B R TOPLU M YAPI SI


Bu tarih dnemecini anlamak iin, her eyden nce, "12 Eyll'e nasl gelindi?" sorusuna yant bulunmas gerekir. ncelendiinde grlr ki, 12 Eyll ncesi Trkiye'nin iine itildii kaos, toplumun i dinamiinden kaynaklanan, sosyal gelimenin ve deiimin sonucu deildir. 27 Mays ile girilen dnemde, sosyal gelimelerden kayg duyan Atlantik tesi glerce, yeni oyunlar sergilenmitir. Dtan destekli burjuvazinin egemenlii paylamak istememesi ve halk ynlarnn rgtl istemlerini engelleme abalar dorultusunda, 12 Mart'la girilen araylar, yeterli sonu vermemi; olaylarn ivmesi saptrlarak, 12 Eyll'le noktalanmtr. Trkiye, 12 Eyll'e oyun iinde oyunlarla itilmitir. Dickson Raporu'nda uzanacana iaret etmitir.
[*]

, bu oyunun nerede baladna ve nerelere kadar

Dickson Raporu'nda dikkati eken nemli ana ama vardr. Bunlardan biri raporda u szlerle yeralr: Bu sebeple herkes mttefiktir ki; bu tehlike muhalefetin tedrici ekilde paralanmasn ve btn arzulanmayan sonularyla birlikte sol ve sol eilimlerin benzeri bir birlik yaratmasn nlemek zere, boulmasn tahrik eder ve hatta bizi buna zorlar [**] kinci ama, yle aklanr: Dier taraftan ok messir, tarafszlatrma abalarnn daha baaryla uygulanmasnn mterek gayretlerle salanmas gerekli grlmektedir... rejime sadk olmayan devlet memurlar ve subaylardan en tehlikelileri bir program dahilinde tasfiye edilmek zere tesbit edilmektedir. [***] Ve nc ama,

Dickson Raporu 1966 ylnn Temmuz aynda, Tabii Senatr Haydar TUNKANAT tarafndan Cumhuriyet Senatosu'nda aklanmtr. Dickson, 1963-1966 yllarnda Trkiye'deki ABD Yardm Kurulunda grev yapm ClA ajan bir albaydr. ** Trkiye'nin dnce ynnden paralanml, hem sa, hem de sol partilerin, birlemek bir yana birbirlerine dman gibi davranmalar dnlrse, plan ustalkla uygulanm demektir. *** "Rejime sadk olmayan" sylemi, ABD ideolojisini benimsemeyen anlam ndadr. Podol raporunu anmsayalm. "Geni lde Trk idarecilerini indokrine etmek gerekir". Yani "Amerikan ideolojisini benimsetmek gerekir" deniliyordu.

27 Mays'n getirdii Anayasa'nn baz maddeleri, Tabii Senatrlk Messesesi ve benzeri dier problemler gibi kanuni sistemin baz hukuk aykrlklarnn dzeltilmesi usl ve imkanlar da rejimin gelecekteki emniyetini garanti edecek bir tedbir olarak dnlmektedir.[*] Bu amalara ulamak, nce 12 Mart'ta denendi. Amalar tam gereklemedii iin, 12 Eylle tandk. Ve 12 Eyll, bu amalarn tmnn gerekletirildii bir sistem kurdu. 12 Eyllle girilen dnemi deerlendirebilmek iin, getirilen sistemi irdelemek, ada insan haklar ve demokrasinin deer yarglar ile ele almak; bylece toplumun, 27 Mays'la balayan demokratikleme ve gelime abalarndan saptrlarak, nereden nereye getirildiini grmek gerekir. 12 Eylle tan koyarken, her eyden nce Trk Devrimi'nin Kurtulu Sava ve Kemalist ilkelerden ald kazanmlar ile elien, uygulamalar dikkati eker. 12 Eyll'n ilk uygulamalarnda 23 Nisan'n bayram olmaktan karlmas olayn ele alalm. 23 Nisan gibi, Anadolu htilali'ni baaran ulusun setikleriyle kurulan Ulusal Meclis'in al tarihinin; ulusun padiaha ve dnyaya kafa tuttuu bir tarih dnemecinin, bayram olmaktan karlmas, ne bir rastlantdr, ne de "gaflet ve delalettir" Bunun gibi, Ulusal Kurtulu Sava rgtlenmesinin temelindeki Anadolu ve Rumeli Mdafaay Hukuk Cemiyeti/rgt'nden doan Cumhuriyet Halk Partisi(CHP)'nin kapatlmas ve zellikle tarihsel deerdeki arivinin yok edilmesi, hibir gerekeyle savunulamaz ve balanamaz. nk, bu ve benzeri uygulamalar, Ulusal Kurtulu Sava'nn yadsnmasna hizmet eder. Ayrca, retim birliinin bozulmas, Trk-slam Sentezi gibi, ada ve sosyal zden yoksun bir uygulama ile, eitim ve retimin aa yabanclatrlmas; znden saptrlmas, Cumhuriyetin kurulu ilkelerinden soyutlanmas, toplumsal yozlamaya kap amtr. 12 Eyll'de gdlen bir baka ama, kuaklarn ada dnce ve bilimsel deer yarglar ile yetimelerini nlemek, kendini yenileyen, gelien ve deien bir toplum yerine; ylgn, korkak ve Dardan ynlendirilen bir toplum kurmak idi. 12 Eyll bu amac da gerekletirmitir. Dikkat edilirse bu gnlerde, Cumhuriyeti kurulu dnemi koullarndan, Ulusal Kurtulu Sava/Anadolu htilali kaynandan ve ilkelerinden soyutlayarak; tartmay, "Sevr mi, Lozan m?" noktasna getirip, toplumsal birlii paralama plan ustalkla ve bilinle uygulanmaktadr. 1993'e girerken balatlan ve bugnler gndeminin odak noktas olan, Birinci -kinci Cumhuriyet tartmalar da, Cumhuriyeti, temelindeki KURULU mitosundan koparma plannn son aamasdr. [**] te bu noktada bize den grev, bu plan bozmaktr. 12 Eyll'le hesaplamann bir baka ve bata gelen gerekesi de budur. Bu arada bir ilgin sulama daha yaylmaktadr. Bu, Osmanl mparatorluu'nun yklmasnn sorumluluu olup, 1900'lerde sorunlar iinde rpman imparatorluun, iinde bulunduu koullar ve emperyalizmin igalindeki lkenin kmaz gzard edilerek, Mustafa Kemal'e ykletilmektedir. Bu konuda kendini "radikal sol" sayan kanatla, Krt rgtler ve slamc kesimin grlerindeki koutlua dikkat edilmelidir. Ama, Mustafa Kemal'i ve eserlerini yadsmak, bu yolla da Trkiye Cumhuriyeti'ni kurulu felsefesinden koparmaktr. Aslnda, emperyalizmin gdmne girdiimiz 1950'lerden bu yana, ynetim sorumluluu; topluma kuruluu dorultusunda ivme kazandracak olan yaratc kiilere braklmamaya allmtr. Dnen ve retenler deil, emredileni yapan, emperyalizmin karn dnen grevliler ne karlmtr. Bunun somut rnei, nl Podol Raporunda dile getirilmitir.
27 Mays Anayasa's deitirilmi ve 12 Eyll' kurumlatran yasal dzenlemeler yaplmtr. "Yasa d gr benimsedii" savlanarak subaylar; zel filemelerle memurlar tasfiye edilmi tir. ** Bu konularn tartld bir Panelin Cumhurbakan Turgut zal tarafndan ynetilmesi, bu konulara daha ok dikkat toplamtr. Ama asl zerinde dnlecek nokta, zal'n yeminine ters den durumudur.
*

Podol, "Trk idarecilerinin indoktrine edilmesi (Amerikan ideolojisinin benimsetilmesi/notumuz) gerektiine iaret eder ve "yirmi yllk AID almalarnn olumlu sonularnn alnmaya balandn, nemli yerlerde Amerikan eitimi grm Trklerin bulunduunu" belirtir. Peki, Trk brokratlarna, ABD ideolojisini benimsetinceye kadar, ABD eli kolu bal m beklemitir? Elbet hayr! nceki blmlerde grdk ki, ABD 1950'lerden sonra, Trkiye'nin ynetim yapsnn iinde, uzman ve danmanlar yollayarak yer almtr. kili anlamalarla salanan bu uygulama yoluyla, ABD, iimize brokrasinin beyninden balayarak her kademeye girmitir. Dostluk maskesi ile girmi ve smr arkn nce kendi personeli ile dndrmtr. Bu yolla, ayrca ABD, Trk ynetim sisteminin gl ve zayf ynlerini, personelin niteliini yerinde saptamtr. Elbet bu grevliler, zel yetitirilmi kiilerden seilmilerdir. zel grevliler, zel aratrmalar yapmlar ve bizi iimizden ynlendirmenin yntemlerini saptayacak raporlar hazrlamlardr. Londra niversitesi Ortadou Krss'nde grevli bir profesrn gzlemlerini izleyelim: "1950"lerden buyana eitli vesilelerle memleketinizi ziyaret ettim, her defasnda Trkiye'deki Amerikan personel saysnn arlacak derecede arttn grdm. Bakanlklarn hemen hepsinde Amerikal mavirlerin bulunduunu grdm... Bu beyler, altklar dairelere ait meselelerde sizlerden daha yetkili, daha iddial ve daha heyecanl grnyorlar, Onlarn heyecanm anlamak kolay, fakat asl izah g olan, sizin yle bir duruma hangi sebeple izin verdiiniz." [5] Bu szler, o gnleri en ac, ama gerek boyutu ile yanstyor. Sanayi, Adalet, Dileri, Gmrk ve Tekel Bakanlklaryla Ulatrma Bakanl Dnda her bakanlkta, 5-15 uzman ve danman nitelii ile alan ABD'li bulunmaktadr o tarihlerde. Ve bu uzmanlarn aylklar, szde bize yaplan teknik yardmdan denmektedir. Yn Dergisi'ndeki aklamaya gre: ABD'nin Trkiye'ye yapt rnein, be milyon dolarlk teknik yardmn 4 milyonu, bu personele aylk olarak denmektedir. Geriye kalan 1 milyon dolar da, ABD'de AID programna gre eitilen (Podol raporunda sz edilen) personele, Trk memurlarnn eitimine harcanmaktadr. Grlyor ki, ABD, yardm olarak verdiklerini, buradaki rnee gre, be milyon dolarn, kendi emperyalist amalan iin kullanmaktadr. Bir baka deyimle, bir elinden teki eline aktarmaktadr. Bu aklama, yardmn kime yararl olduunun somut kantdr. Teresa Hayter, 'Yardm ancak emperyalist glerin, yan smrge lkeleri smrmeye devam edebilmek iin katlandklar fedakrlktr" demektedir. Ayrca Hayter'a gre yardm; "nc dnya lkelerinde yardma ve zel yatrmlara baml, emperyalizmin mttefiki bir snfn yaratlmasn destekleyip korunmasn salar." [6] Burada elbet unutulmamaldr. Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektuptaki neriler de

VESAYET DEMOKRAS S
1980'ler Trkiyesi'nde ise, ynetimin ana birimlerinde ABD'ye vatandalk balar ile bal "prenslere" yer verilmitir. "En Amerikan yanls Trk" olan OZAL, ynetimin ana birimlerini ABD yurtta da olan Trklere emanet etmitir! Anayasa Hukuku retim grevlisi Prof. Dr. Server Tanilli, "Vesayet Demokrasisi" adn verdii bugnk sistemi yle deerlendirir: "Amerika, Trkiye'de bir vesayet demokrasisi istiyordu. Ucuz emek cenneti kurulacak; askeri operasyondan sonra da iktidar bir merkez partisine emanet edilecekti. erideki ibirliki sermayenin, demokrasi ve ii snf dman teki gerici ortaklarnn da istedii de bir bakma buydu... Yeni bir ereve gerekiyordu; ilerici, aklc ve bilimci dncenin nne
5 6

Yn, Haftalk Dergi, 15 Temmuz 1965, say 172. 5/1) 5 nolu dipnottaki dergi. Teresa Hayter, Emperyalizmin Yardm, s. 11-11

ar engeller koyacak... temel hak ve zgrlkler budanacak yeni bir ereve... Emperyalizmin karlar otoriter bir rejimi gerektiriyordu, Trkiye'de..."*[*] te 12 Eyll, bu felsefenin uygulamaya konulmasdr. Ve koruyucular, Okyanus'un teki yakasna uzanr. Bu vesayet demokrasisinde, halkn rgtlenmesi, dncenin aklanmas ve hak arama gibi ada demokrasinin genel ilkeleri de bulunmadndan, toplumsal istencin biimlenmesi ve derlenmesi de gtr. Toplum tam bir cendereye alnmtr. 12 Eyll ncesi, sorunlarn konumaya, tartmaya ve zm aramaya balayan Trkiye toplumu, bugn ylgn ve tartmaya kuku ile yaklamaya alan bir yapdadr. te, 12 Eyll byle bir toplum yaratmay amalamtr. nk, byle bir toplumu ynlendirmek kolaydr. zetle ama, emperyalizme baml bir toplum yaratmaktr. Yneticileriyle, ibirliki sekinleriyle baml bir toplum; ABD'li gibi dnen ve davranan bir toplum yaratmak!... 12 Eyll' sorgularken, Trkiye'deki ABD emperyalizminin etkinliinin gzard edilemeyeceini sylemitik. Biliyorum, "Komplo Teorisi" diye dudak bklecektir, bu gre. Kimileri de, "ABD neden bizimle urasn, bizim sorunlarmzdan, Atlantiin tesindeki ABD'ye ne?" diyebilir. Bu grler de saygndr, ama konuya uzaktan bakanlarn grleridir, sadece. Gerei, belgeleri ile inceledikten sonra, inanyorum ki, bu gr sahipleri de bize hak vereceklerdir. sterseniz nce Allende dneminin ili Genel Kurmay Bakan olan, General Prots'un u grlerini okuyalm: "una inanyorum ki, ne Ailende, ne de iktidardaki partiler, bizim silahl Kuvvetlerimize ve genellikle ili'li askeri adamlarn kafasna, Kuzey Amerika'nn (ABD) ne kadar derinden nfuz ettiini anlamadlar." [**] Elbet savmzn baka tanklar da var. imdi de bir bilim adamnn, Prof. Maurice Duverger'nin szlerine kulak verelim. Duverger bilindii gibi. Fransa'nn dnyaca nl bir siyaset bilimcisidir. Bu nl bilgin, 10.4.1974 tarihli Cumhuriyet Gazetesi'nde yaynlanan "Avrupa'nn Bamll" balkl yazsnda, ABD'nin Avrupa'y etkisi altna almakla kalmadn, ayrc Amerikan tipi bir toplum yaratma abasn u szlerle vurgulamaktadr: "Parann krall rejimi, gittike Amerikan toplumundan farksz bir toplum yaratmakta ve bamszlk isteinin geerliliini yitirmesine yol amaktadr. Sonu olarak Avrupa'nn bamszl mmkn deilse, btn Avrupa devletleri, Amerikan Bayrana birer yldz daha eklemelidirler. Hi deilse bu ekilde Cumhurbakan'nn seiminde ve azlinde de sz sahibi olmak olanana kavuurlar..." Duverger'ye gre "Avrupa'da her ey Amerikan dzeninin istedii biime girmitir." Avrupa, asrlarn, kltr ve uygarlk ve devlet dzeninde dnyaya rnek olmu bir kt'a ve ABD'nin etkinlii: ABD neden kendi deyimi ile "Hr Dnya"y etkisi altna almak ister? Prof. Duverger, bu "hr dnya" deyiminin de gerei yanstmadn, gerekte bunun bir tr bamllk olduunu anlatmaktadr. Evet, 1990'lara dein Sovyet tehdidine kar olmak savyla ABD, Hr Dnya'ya (!) kendi dzen anlayn yerletirmeye alm ve bunu byk lde baarmtr da! Nasl m? Bir lkeyi, zelliklerine gre hazrlanan programlarla, kendi kurulu ve varolu
Prof. Dr. Server Tanilli, Nasl Bir Demokrasi stiyoruz, s.73. (20 Mart 1977 tarihli Bayrak Gazetesi) ili'de faist darbenin ardndan lkeyi terkeden Ailende dneminin Genelkurmay Bakan, Allende'nin sa kolu olan General Prost da, darbeden bir yl sonra, Arjantin'de arabasna bomba konularak ldrlr. Bu szler, lmnden sonra bulunan anlarndan alnmtr.
** *

mitosundan ayrarak, zne yabanclatrarak, lkenin i bamllatrmak suretiyle! te ABD emperyalizminin program!..

dinamiklerini

saptrarak,

Bu programlarn nasl gerekletii, belgeleriyle incelendiinde grlr ki, Dnya son otuz ylda, Latin Amerika'da Uzak Asya'da, Afrika'da, Yunanistan ve ne yazk ki Trkiye'de bu programn uygulanmasna tank olmutur.

BUGNL ER N PROGRAMI
ABD, Uruguay'da demokratik devrimlere rnek bir uygulamay i dinamiklerden nasl saptrmsa, bizde de Cumhuriyet, i dinamiklerinden saptrlarak devrimci ivme yozlatrlm ve toplumsal sorunlarn, halkn katklar ile zmlenmesi benzer yntemlerle nlenmitir. Bu uygulama dn olduu gibi, bugn de gndemdedir. Ve ilgin olan, halkn demokratik istemlerini gerekletirme programlaryla ynetime getirilen koalisyonun nne, engeller karlarak, demokratikleme ve ekonomik programnn gerekletirilmesi nlenmektedir! Ayrca, toplum 1980 ncesinin karmaasna almtr. Dahas, Gneydou olaylar 1980 ncesinin olaylarndan daha da ar sonulara gebedir ve ne yazk ki, ne yneticiler ve ne de halk ve halkn gz, kula ve dili olan rgtler demokrasiye ancak evrensel smr sisteminin verdii izin lsnde geebileceimizin ayrdna varm deillerdir. Bu bir gaflet midir? Bir ynyle 'evet' denilebilir. Ancak bu gaflete bugn girmedik. Bu gafletin temelleri 1947'lerde atld, yaptalar 1950lerden sonra dendi. Bu gafletten uyanmak gerektiini birka kez grdk. Johnson'un mektubu ile alan gzlerimiz ne yazk ki, Dickson Raporu ve 12 Mart'larla kapatlmak istendi. Ve 12 Eyll ile susturulduk. 12 Eyll, bu suskunluun 2 binli yllara dein srdrlmesini amalamt. Ama, susan toplum olmay iine sindiremeyen halkmzn bir blm, Trk Devriminin verdii i dinamizmin etkisi, ada toplumlardaki gelimeyi grmenin etkileimi ile, sorunlarn sivil grnml bir askeri sistemle zlemeyeceini gryor. nk amzda toplumsal sorunlar, halkn katks ile kurulacak bir demokratik sistemle zlebilir. Gecikmi de olsak toplum, 1991 seimlerinde demokratik sisteme sahip kma istencini gsterdi. Bu nedenle 1991 seimlerinde, demokrasiyi tm kural ve kurumlaryla kuracaklarn ve 12 Eyll'le hesaplaacaklarn syleyen partilere oy verdi [* ]. Bunun gerek anlam, toplumda her kesimin 12 Eyll sistemini deitirme ve ondan kurtulmak istemesidir. Trkiye, 12 Eyll sistemi iinde kaldka zgrle kavuamayacan, smrden kurtulamayacan anlamtr. yle ki, 1980 ncesi, 1961 Anayasas'na kar olanlar bile, amalar deiik de olsa, nce zgrlk iin, bugn demokrasi ve insan haklar savunucusu olmulardr. Onlar bu noktaya getiren, ite halkn eilimidir, deiim ve dnm istemidir. Ve halkmz, demokratik haklarna dayanarak, 12 Eyll' aacan, hesap soracan syleyen yneticileri semi ve onlar etkilemeye balamtr. Toplumda bir paralanmlk vardr, ama her para, olaylar kendi dnya gr asndan deerlendirir, zm arar, yeter ki o paralar, btnne zarar vermeden zm retebilsinler. Burada, zgrl isteyen islamc gr yanllarnn kendi sistemleri kurulduunda, "kendi zgrlk, anlaylarna dnecekleri" sylemi gzard edilmemelidir, insan haklar kavram, bu kavrama snarak iktidar planlarca uygulanmayacak, slam haklar kavram ile yer deitirecektir. Demokrasiye, insan haklarna inanan ada toplumun inas nnde, bu eliki bir sorun olarak durmaktadr. Ama demokrasiyi, gerek demokrasiyi savunanlar, insan haklarm savunanlar amalarndan dnemezler. Bu arada demokratikleme abalarnn ksa srede sonu vermesi beklenmemelidir. Bir sosyal dengeler rejimi olan ada demokrasilerde, toplumun her katman kendi gc ve desteki glerin oran lsnde, isteklerini gerekletirebilir. Trkiye gibi, emperyalizmin tuzaklarndaki bir lkede, sorunlarn salt lkenin kendi dinamikleriyle zleceini beklemek
Sorunlarmz demokrasi ve hukuk ilkeleri iinde zme sz vererek kurulan koalisyonun, szlerini yerine getirebilecei kukuludur. Demokratikleme ve hukuk devleti sylemleri gerekleecee benzememektedir.
*

de doru deildir. Halkn politika Dna itildii, toplumun i dinamiklerinin devre d brakld bir ortamda, topluma deiim diye dayatlanlar, elbet halkn karyla badamaz. Unutmayalm ki, Cumhuriyet'in kurulu mitosuna aylar deiim programlar halkn karlarna kardr ve baka dinamiklere baldr. Ve byle programlarn, yeni engeller ve tuzaklar olduunu da bilelim. Bu nedenle atlan admlarn, doru yolda ve tuzaklara taklmadan yol almaya yetecek gte olmas gerekir. Bunun iin de nce, rgtl ve sivil bir toplum olmay baarmalyz ki, bu abaya halkn katksn salayabilelim. O zaman "demokrasi, gerek demokrasi nasl gerekleir?" sorusuna, "halkn azim ve kararna baldr" yantn verebiliriz. Ama bu "azim ve kararn" eyleme geirildiinde de ne gibi tuzaklarla karlalaca, geen yllarn rneklerine bakarak bilinmeli ve tuzaklara dmemenin ve kurtulmann yollar aranmal ve bulunmaldr. Trkiye'de, 1993 balarnda gelien olaylara bakarak fazla iyimser olunamayaca grlebilir. nk su uyur, emperyalizm uyumaz. Yeni yeni tuzaklarla karlaabileceimizi dnerek adm atmalyz. Trkiye elbet demokratiklemelidir, demokratikleecektir. Ve elbet, halkn her kesiminin katks ve ada llerin benimsenmesiyle. Yeni bir anayasay, toplumsal konsenss/oydama ile hazrlama almasnda, burjuvazinin n srada yer almas anlamldr. O almalar dikkatle incelendiinde, halkn istem ve zlemlerine gizli tuzaklar tad grlr. Bu almalar medya aracl ile topluma sunuldu. Bylece, burjuvazinin de, yeni bir Anayasa ile, i barn kurulmas ve salam bir toplumsal yap iin herkesin kabul edecei bir sistem nerdii yayld. Bir de Anayasa tasla akland. Bilmem, ABD'nin staty korumak iin dnd nerileri kapsar m bu taslak? Eer kapsyorsa, bu anayasa nerisi toplumsal gelimelere gre, kimi deitirmelerle -emekiler ve halkn emei ile geinen kesimlerine dn verilmi gibi grnerek- yasallaacak demektir. Bu ve benzeri almalar, avuntudan te bir anlam tamaz. nsan haklarna ve hukukun stnlne dayal bir demokratik dzen ieren almalarla deiimi yakalamak; toplumun bugnk yaps, emperyalizmin tuzandaki durumumuz gz nne alndnda gereklemesi g bir ama gibi geliyor. u halde ne yapmal? Bu tuzaklardan kurtulmak ve ada bir toplum yapsna kavumak iin ne yapmal? nce, 12 Eyll ile hesaplalmal, 12 Eyll yarglanmal ve tasfiye edilmelidir. Ama bunun iin, daha da nce, emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmal ve kendi kendimize ayaklarmzn stnde durmay baarmalyz. Bunun ok g, ama gereklemesi gerekli bir ama olduunu unutmayalm. Yeter ki, bir "ulusal kurtulu bilinci ve ruhuyla" ayaa kalkp, sorunlarmz ele almasn bilelim. rnek mi aryorsunuz? Dnyada ilk rnei verilen Ulusal Kurtulu Davamzn zmnde olduu gibi, kendi kaynamza, toplumu demokratik atlmlara itecek i dinamiimize dnmesini bilelim. Sadece bilmekle yetinmeyelim, tm istencimizi o kaynaa dnmek iin kullanalm. Biz, dnyaya emperyalizmin yenilebileceini gstermi bir ulusuz. Bunun bilincinde olalm. nk, ancak bylece kendi benliimize kavuur ve bu tarih bilinciyle 12 Eyll' aar, yeni ve ada deerlerle ulusal deerlerimizin sentezine dayal bir sistem kurabiliriz. Bunun iin de, 12 Eyll' nedenleri, niinleri deerlendirmeliyiz. Ksaca 12 Eyll'le hesaplamalyz!.. ve sonularyla ele alp

EKL ER
1 -Yunanistan ve Trkiye'ye Yardm Salamak in Kanun (22 Mays 1947 Tarihli Kongre Kanunu) 2-12 Temmuz 1947 Tarihli Trkiye-ABD Anlamas 3-26 Mart 1976 Tarihli Trkiye-ABD Savunma birlii Anlamas 4-30 Mart 1980 Tarihli Trkiye ABD Savunma birlii Anlamas 5 - Rockefellerin Eisenhower'a yazd 1956 Tarihli mektup 6 - Richart Perle ve Richart Burt'le Yaplan Rportaj 7 - Kimi rgtler Bu Kavramlarla lgili Bilgiler. NATO, CENTO -Yalta Konferans Potsdam Konferans 8 - Trkiye'ye Ne in Yardm? Max Veston Thornburg 9- Trkiye-ABD Ortak Savunma ve birlii Anlama nerisi Hakknda MSB Hukuk Mavirliinin Gr

EK:1
YUN AN ST AN VE TRK YE'YE YARDI M SA LA MAK N KANUN
(Kamu Kanunu 75 -80 Kongre ) (Blm 81.1. Oturum)(S.938) Madem ki Yunan ve Trk Hkmetleri, Birleik Devletler Hkmetinden, Ulusal btnlklerini ve zgr uluslar olarak varlklarn srdrebilmek iin gerekli mal ve dier yardmlar ivedi olarak istemilerdir. Mademki, bu uluslarn, ulusal btnlkleri ve varlklar Birleik Devletlerin ve btn hrriyet sever halklarn gvenlii bakmndan nemli olup, u srada yardmn alnmasna baldr; Madem ki, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, bir taraftan Yunanistan ve dier taraftan Arnavutluk, Bulgaristan ve Yugoslavya snrnda hkm sren zmlenmemi artlarn ciddiyetini tesbit etmi olup, olaanst durum karsnda, halen komisyonun yapmakta olduu tahkikatn sonucu olarak meselenin bu safhasnn btn mes'uliyetini deruhte edebilecektir; Mademki, Gda ve Tarm Tekiltnn Yunanistan'daki misyonu, Yunanistan'n mali ve iktisadi yardm almas zorunluluunu tesbit etmi ve Yunanistan'n uygun Birlemi Milletler teekkllerinden ve Birleik Devletler ve Birleik Krallk Hkmetlerinden yardm talep etmesini tavsiye etmitir; Madem ki, Yunanistan ve Trkiye'ye yardm salanmas, Birlemi Milletler Antlamasnn ama ve prensipleriyle ahenk halinde, hrriyete ve btn Birlemi Milletler yelerinin bamszlna katkda bulunacaktr; Madde: 1. Amerika Birleik Devletleri Kongresi'nin Senatosu ve Temsilciler Meclisi tarafndan kamulatrlmtr ki, bir baka kanunun hkmleriyle atmadka, Cumhurbakan, Birleik Devletlerin karlarna uygun mtala zamanlarda Yunanistan ve Trkiye'ye bu hkmetlerin talebi zerine ve kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla yardmda bulunabilecektir. 2. Bu memleketlere bor verme, kredi, hibe ve dier ekillerde mali yardmda bulunmak sureti ile. 1. Birleik Devletler Hkmetinde grev alan ahslar bu memleketlere yardmda grevlendirilen personele uygulanacak deiik 25 Mays 1938 tarihli kanunun (52 stat 441) hkmleri, deiik ekliyle, bu paragrafta tayin edilen ilgili personele de uygulanabilecektir. u artla ki, Federal Tahkikat Brosunca (FBI) hakknda tahkikat yaplmam hi bir sivil personel, bu kanunun gayelerini tahakkuk ettirmek zere Yunanistan ve Trkiye'de grevlendirilemez. 3. Birleik Devletler Askeri Kuvvetlerine mensup snrl sayda ahslar, sadece mavir olarak, bu memleketlere yardmda grevlendirme; grevlendirilen personele uygulanacak, deiik 19 Mays 1926 tarihli kanunun (44. Stat 565) hkmleri, deiik ekliyle, bu paragrafta tayin edilen ilgili personele de uygulanabilecektir. 4. (A) mal, hizmet ve bilgileri, bu memleketlere transfer ederek ve imal edip veya baka bir ekilde tedarik edip transfer ederek, (B) bu memleketlerin personeline eitim ve retim salamak sureti ile. [* ]
*

Yaptn, metin blmnde gsterilen ABD belgelerinde, aka belirtildii gibi, az geli mi lke insanlarnn indoktrine edilmeleri -Amerikan ideolojisini benimsemeleri- ABD'nin nde gelen amacdr. Personel eitimi bu ama iin gerekletiriliyor.

5. dari masraflar ve bu kanunun hkmlerinin uygulanmas dolaysyle ortaya kacak personel tazminat masraflar da dahil, gerekli masraflar karlamak ve demek sureti ile, [*] Madde: 2 (a)- Madde 4 (a)'da belirtilen mar Finansman Kurumu avanslarndan meblalar ve madde 4 (b) de verilmi olan yetki sayesinde tahsisler, ibu kanunun gayelerinden her hangi birisi iin, Hkmetin herhangi bir dairesine, ajansna veya bamsz kuruluuna tahsis olunabilir. Bu ekilde tahsis edilen herhangi bir mebln avans olarak veya deme olarak kullanlmas mmkn olacaktr ve daire, ajans veya bamsz kuruluun istei zerine, bu gaye iin tahsis edilmi veya mevcut uygun tahsislere fonlara veya hesaplara kredi alabilecektir. (b) bu kanun gereince Trkiye'ye ve Yunanistan'a yardm salamak iin Bakann avans demeye ihtiyac olursa (Peyment in advance) bu demeler, bahis konusu memleketlerdeki bu gaye iin alm hesaplara verilecektir. Kredi verilecektir.) Bu hesaplardan temin olunacak meblalar, bu ifadenin (a) fkrasnda ngrlen tahsislerde olduu gibi, alman deme karlnda yardm temin edecek hkmet dairelerince, ajanslarna bamsz kredi olarak verilmesi salanacaktr. Byle bir tahsisin deme olarak kullanlmayan ksm, harcanana kadar elde tutulacaktr. (c) (a) fkras veya (b) fkras altnda bir tahsisin her hangi bir ksm deme olarak kullanld zaman, demenin miktar, demenin alnd mali yl ve onu takibeden mali yl iinde mukaveleler tanziminde veya dier ilerde kullanlabilecektir. Herhangi bir daire, ajans veya bamsz hkmet kuruluu, 1. maddenin (4) (A) paragraf uyarnca transfer edilen herhangi bir maddenin iadesinin lzumsuz olduuna karar verirse, onun denmesi zmmnda alman meblalar, muhtelif gelirler (receipts) olarak hazineye dahil edilecektir. (d) (1). Maddenin (4) (A) paragraf uyarnca Trk ve Yunan Hkmetlerine salanan herhangi mal ve hizmetler iin mar Finansman Kurumu tarafndan avans olarak verilen veya (4) (b) maddenin kapsam altnda salanan meblalardan deme yaplmazsa, Cumhurbakan bu Hkmetlerden avans deme talep edebilecektir. 2. Hibir daire, ajans ve bamsz hkmet kuruluu 1. maddenin (a) ve (b) fkralar kapsamna giren tahsislerden avans veya tediye almadka, bu maddenin (4) (A) paragraf uyarnca ne Yunanistan'a ne de Trkiye'ye herhangi mal veya hizmet salayamyacaktr. Madde: 3-bu kanun uyarnca yardm alnmasna takaddm eden bir art olarak, yardm isteyen hkmet: (a) Yardmn etkili ekilde ve yardm alan lkelerin taahhtlerine uygun olarak kullanlp kullanlmadn izlemek amac ile Amerika Birleik Devletleri memurlarnn lkeye serbeste girilerini; (b) Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerinin bu tip yardmlarn kullanlmas ile ilgili olarak serbeste mahadelerde bulunmasna ve kapsaml malmat vermesine msaade etmeyi, (c) Birleik Devletler Cumhurbakannn rzas olmakszn, ibu konun uyarnca devredilen herhangi madde veya malumatn mlkiyet veya zilyedliini devretmemeyi, ne de byle bir msaade olmakszn, yardm alan hkmetin subay, memuru veya grevlisi olmayan bir kimse tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna veya byle bir kimse tarafndan durumlarn aklanmasna msaade etmemeyi; (d) Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna msaade etmemeyi; (d) Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan telip edilecei zere, ibu kanun uyarnca alnan herhangi mal, bir senet veya malmatn gvenlii iin gerekli hkmleri koymay; (e) ibu kanun uyarnca bor, kredi hibe veya baka ekilde herhangi bir yardm faslndan alnan paray, baka bir yabanc hkmet tarafndan kendisine verilmi bulunan herhangi bir borcun ana parasn veya faizini demek iin kullanmamay; (f) ibu kanun uyarnca yardm alan lkede, Birleik devletlerin iktisadi yardmn amac, kayna, karakteri, kapsam, miktar ve gelimeleri hakknda ayrca tam ve devaml olarak bilgi
*

te bu maddelerdeki hkme gre, bunun bedelini de o lke der.

vermeyi, kabul edecektir. Madde: 4-(a) Baka bir kanun hkm engel olmad takdirde, mar Finansman Kurumu bu maddenin (b) fkras uyarnca bir tahsis yaplana kadar, ibu kanun hkmlerinin yrtlmesini salamak amac ile, Cumhurbakannn tayin edecei ekil ve miktarlarda ve toplam 100.000.000 dolan gememek zere avanslarda bulunmakla yetkilendirilmi ve grevlendirilmitir. Madde: ^-Cumhurbakan zaman zaman ibu kanun hkmlerinin yrtlmesi iin gerekli ve uygun olabilecek kurallar koyabilir; ve ibu kanun uyarnca kendisine verilen kudret veya yetkileri kendisinin tayin edecei bir daire, ajans, bamsz kurulu veya memurlar vastasyla kullanabilir. Cumhurbakan, aadaki artlardan herhangi birini tahakkuku halinde, ibu kanunla salanan yardm ksmen veya tamamen geri almakla grevlidir. (1) Halklarnn ounluunu temsil eden Yunan ve Trk hkmetleri tarafndan talep vak olursa. (2) Gvenlik Konseyi veya Genel Kurul, Birlemi Milletler tarafndan alman tedbirlerin veya salanan yardmnn, ibu kanun uyarnca salanan yardmlar gereksiz ve arzulanmayan bir hale getirdiine karar verirse (ve Gvenlik Konseyinin bu karar ile ilgili olarak Birleik Devletler vetosunu kullanmaktan feragat ederse), (3) Cumhurbakan kanunun amalarndan herhangi birinin, dier herhangi bir hkmetleraras kurulu tarafndan alnan tedbirlerle esasl surette gerekletirildiine veya kanunun amalarnn tatminkr bir ekilde gerekletirilmesine imkn olmadna karar verirse, (4) Cumhurbakan 3. ksm uyarnca verilen garantilerden herhangi birini uygulanmadna karar verirse [* ], Madde: 6-bu kanun uyarnca bir lkeye yaplan yardm, daha nce Cumhurbakannca sona erdirilmedii takdirde, Temsilciler Meclisi ve Senatonun alacaklar benzer kararlarla sona erdirilebilir. Madde: 7-Cumhurbakan, ibu kanun uyarnca yardm alan Hkmetlerin bu fonlar istimali dahil, masraf ve faaliyetler hakknda kongreye aylk raporlar sunacaktr. [**] Madde: 8-bu kanun uyarnca yardm alan lkeye gidecek misyon bakam senatonun tavsiyesi ve tasvibi zerine Cumhurbakan tarafndan tayin edilecek ve Cumhurbakan tarafndan istenildii ekilde ibu kanunun yrtlmesi ile ilgili grevleri ifa edecektir. 22 Mays 1947 de kabul edilmitir.

ABD Cumhurbakannn 1975 ubat aynda konulan ambargonun kaldrlmas ve Yardm'n balamas iin, Kongreye ayda bir verdii raporlar, bu hkme dayanmaktadr. Bakan yardm'n amaca uygun kullanlmadna karar vermi, yardm kesilmi, ambargo konulmutur. ** Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nin ABD Bakan ve Parlamentosu tarafndan denetlenmesi anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir.

EK: 2
TRUMAN DO KTR N VE 5123 SAYILI Y ASA
Trkiye Hkmeti ile Amerika Birleik Devletleri Arasnda 12 Temmuz 1947 Tarihinde Ankara'da mzalanan Trkiye'ye Yaplacak Yardm Hakknda Anlamamn Onanmasna Dair Kanun. Kanun No: 5123 Madde: 1-Amerika Birleik Devletleri tarafndan Trkiye'ye yaplacak yardmn eklini tesbit iin Trkiye Hkmeti ile ABD Hkmeti arasnda 12 Temmuz 1947 tarihinde Ankara'da imzalanann Trkiye'ye Yaplacak Yardm Hakknda Anlama onanmtr. Madde: 2-Anlamann 2'inci maddesi gereince belirtilecek mali artlara ve 5 inci maddesinde yazl ekillerden birine gre alnacak paralar veya Devlete mal edilecek aynlarn kymetleri bir taraftan gelir btesine gelir, dier taraftan bte kanunlarna bal (A) iaretli cetvellerin ilgili ksmlarnda alacak zel blmlere denek kaybedilir para ve mal olduklarna gre nakden veya mahsuben harcanr. Madde: 3-Bu kanun 12 Temmuz 1947 tarihinden itibaren yrrle girer. Madde: 4-Bu kanunun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr. TRKYEYE YAPILACAK YARDIM HAKKINDA ANLAMA Trkiye Hkmeti, Trkiye'nin hrriyetini ve bamszln korumak iin ihtiyac olan gvenlik kuvvetlerinin takviyesini temin ve ayn zamanda ekonomisinin istikrarn muhafazaya devam maksadyla Birleik Devletler Hkmetinin yardmn istediinden; ve Birleik Devletler Kongresi, 22 Mays 1947 de tasdik edilen kanun ile, Birleik Devletler Bakan'na, Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliine uygun artlar dairesinde, byle yardmda bulunmak yetkisini verdiinden; ve Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti byle bir yardm yaplmasnn Birlemi Milletler Antlamasnn esas gayelerine ulamay salyaca gibi mnasebetlerinde hayrl bir devre aarak, Trk ve Amerikan Milletleri arasndaki dostluk balarm daha ok takviye edeceine kani bulunduklarndan: Bu maksatla kendi Hkmetleri tarafndan usul dairesinde verilmi yetkileri haiz olan ve aada imzas bulunan zevat u hususlar kararlatrmlardr: Madde: 1-Birleik Devletler Hkmeti, Birleik Devletler Bakannn 22 Mays 1947 tarihinde tasdik edilen Kongre Kanunu'nu ve bunu deitiren veya buna ek kanunlar hkmleri gereince yaplmasna msaade edebilecei yardm Trkiye Hkmetine salyacaktr. Trkiye Hkmeti bu kabil herhangi bir yardm, bu anlama hkmleri gereince fiilen kullanacaktr. Madde: 2-Birleik Devletler Bakan tarafndan bu maksatla tayin edilen bir Trkiye Misyonu efi, bu anlama gereince salanacak yardma mteallik meselelerde Birleik Devletler Hkmetini temsil edecektir. Misyon efi bu Anlama gereince peyderpey yaplacak muayyen yardmn kayt ve artlarn Trkiye Hkmeti temsilcileriyle danarak tesbit edecektir. Ancak, yaplacak olan bu muayyen yardmn mali artlan, peyderpey, iki hkmetin mutabakat ile evvelden tesbit edilecektir. Misyon efi, Trkiye Hkmetine, bu anlama gereince salanan yardmn gayelerinin elde edilmesine yarayabilecek malmat ve teknik yardm salyacaktr. Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi bulunduu gayeler urunda kullanacaktr. Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini mmkn klmak iin, bu Hkmet Misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl ve

ileyii hakknda rapor, malmat ve mahade eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve yardm salyacaktr. [*] Madde: 3-Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti, Trk ve Birleik Devletler Milletlerine bu anlama gereince yaplan yardm hususunda tam bilgi temini iin ibirlii yapacaklardr. Bu maksatla ve iki memleketin gvenlii ile kabuli telif olduu nispette: 1-Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerine, bu yardmn kullanln serbeste mahade etmelerine ve bu mahadelerini tam olarak bildirmelerine msaade edilecektir, ve 2-Trkiye Hkmeti bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr. [**] Madde: 4-Bu anlama gereince Trkiye Hkmeti tarafndan elde edilen her madde, hizmet veya malmatn emniyetini salamak azminde bulunan ve bunda ayn derecede menfaattar olan Trkiye ve Birleik Devletler Hkmetleri, aralarnda grtkten sonra bu uurda dier Hkmetin lzumlu addedebilecei tedbirleri, karlkl olarak alacaklardr. Trkiye Hkmeti, Birleik Devletler Hkmeti'nin muvafakati olmadan, bu neviden hi bir madde veya malmatn mlkiyet veya zilyedliini devretmeyecei gibi, ayn muvafakat olmadan Trkiye Hkmetinin bir kimse tarafndan bu maddelerin veya malmatn kullanlmasna veya bu malumatn bu sfata haiz olmyan bir kimseye aklanmasna ve bu maddeler ve malmatn verildikleri gayeden baka bir gayede kullanlmasna msaade etmiyecektir. [***] Trkiye Hkmeti bu anlama gereince verilen herhangi bir ikraz (bor), kredi, hibe veya dier ekillerdeki yabanc bir devlet tarafndan kendisine verilmi olan yardmlarn haslatnn hi bir ksmn dier herhangi bir borcun anaparas veya faizininin denmesinde kullanmayacaktr. Madde: 6-Bu anlama gereince yaplmasna msaade olunan yardm ksmen veya tamamen: 1- Trkiye Hkmeti isterse; 2- Birlemi Milletler Gvenlik Konseyininin (bu hususta Birleik Devletler Hkmeti tarafndan yaplan yardmn devamm lzumsuz veya gayri matlup (istenilmez saylmas) halinde ve 3- Yukarda anlan Kongre Kanunun 5'inci blmnde belirlenen teki herhangi bir durumda ya da Birleik Devletlerin yararna uygun grmesi halinde nihayet bulacaktr. Madde: 7-Bu anlama bugnden itibaren yrrle girecek ve her iki Hkmet tarafndan tesbit edilecek tarihe kadar yrrlkte kalacaktr. Madde: 8-Bu anlama Birlemi Milletler nezdinde tescil edilecektir. Trk ve ngiliz dillerinde, iki nsha olarak, Ankara'da 12 Temmuz 1947 tarihinde yaplmtr. T.C. Hkmeti Adna Hasan Saka ABD Hkmeti Adna Edwin C. Wilson

Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ABD Yardm Misyonu efince denetlenmesi anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir. ** ABD emperyalizminin propagandasn yapma zorunluluu bu hkmle yklenilmitir. Bu hkm, te yandan 5123 sayl yasann da hkmdr. Yani TBMM, ABD'nin propagandasn yapmay bu yasa ile kabul etmitir. *** Johnsonun nn'ye yazd mektubun dayana bu hkmdr.

EK: 3
TRK YE - ABD SAVUNMA B RL ANLA MASI 26 MART 1976
ABD ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmetlerinin, Birlemi Milletler Anayasas'nn amalarna uygun olarak 51. maddeyle ngrlen ferdi ve mterek savunma iin, taraflarn yekdierinin hkmranlk haklarna tam sayg gsterilmesine dayanarak, savunma ibirlii gereini kabul eden taraflar, kendi lkelerininin gvenlik ve bamszlnnn yansra dnya barm koruma isteklerini ve iki taraf NATO Antlamasna bal olduu srece, iki tarafl savunma ibirliini srdrmek NATO Antlamasnn gvenlik ve savunmasyla ilgili mkellefiyetlerini dikkat nazara alarak, NATO Antlamasnn nc maddesi uyarnca, aadaki anlamay aktetmilerdir: Madde 1-Taraflar. arasnda savunma ibirliini ngren bu anlama, taraflarn bir dierinin mutlak hkmranlk hakkn tanyp sayg gstermesi esasna dayanmaktadr. Madde 2-No. 1: Bu anlama iindeki savunma ibirlii NATO Antlamas iinde gsterilen mkellefiyetler de snrlanmaktadr. No. 2: Tesisler ve tesislerdeki faaliyetler Trkiye Cumhuriyeti taraf ndan msaade edilen maksatlar dnda kullanlmayacaktr. Madde 3-No, 1: NATO Antlamasnn nc maddesiyle ve bu anlamayla ilgili hkmler gereince Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ABD Hkmeti'nin, aadaki tesislerde alnacak savunma tedbirlerini, yrrle koymasna msaade vermektedir: Haber alma tesislerinde, karlkl kararlatrlm haber toplama sistem ve ebekelerinde, Kargaburun stasyonu'nda, ncirlik Tesisi'nde. No. 2: Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan tasvip edilen ve bu tesisler Dnda kalan ABD tekilatlar ve tesislerinde komuta ve kontrol idaresi ve lojistik ve genel destek teekklleri bu anlamann hkmlerine tbi olacaktr. Madde4-No. 1: Bu anlamann nc maddesinin birinci paragrafnda belirtilen tesisler, Trk Asker Kuvvetleri tesisleridir. Tesislerin komutan Trk olacaktr. Tesislerde Trk Bayra dalgalanacaktr. No. 2: Tesislerdeki faaliyetler ve teknik almalar Trkiye Cumhuriyeti tarafndan tasvip edilmi gayelerle mtereken dzenlenmi programlar iinde yrtlecektir. No. 3: Tesislerde ailelerin ikametghlar ve bununla ilgili yardm ve sosyal faaliyetler, slerde teknik almalarn cereyan ettii blgelerden mmkn olduu nisbette ayr tutulacaktr. Madde5-No. 1: Tesis komutannn megul olaca hususlar, slerdeki teknik almalar ve faaliyetlerin devamn salayacak olan kontrol bu antlamann drdnc maddesinin ikinci paragrafnda belirtildii ekilde yaplacaktr. Tesislerde Emniyet ve dare: ABD Hkmetinin altrd Trk sivil personelinin Dnda kalan slerdeki Trk personeli iin mutlak komuta ve yardm ihtiyalar, o blgedeki Trk makamlar ile ilikiler. No. 2: Bu komuta yetkisini kullanmak iin de s komutan, btn tesis iin geerli olacak direktifleri havi bir nizamname yaynyayalacaktr. No. 3: Amerika Hkmeti en yksek rtbeli Amerikan subayn, her stteki Amerikan Birlii komutan olarak tayin edecek ve bu Amerikal subay st komutam ile direkt temas
*

[* ]

31 Mart 1976 gnl Hrriyet Gazetesi'nden al nmtr.

etme niteliini tayacaktr. Amerikan Bayra yksek rtbeli Amerikan subaynn bulunduu genel kararghta dalgalanabilecektir. No. 4: Yksek rtbeli Amerikan Subay: slerde Amerikan tabiiyetindeki personel malzeme ve desteinin tesislerin idare ve kullanlndan, onlarn salk ve sosyal durumlarndan mesul olacaktr. stlerdeki Amerikan malzemesinin kullanlnda mesuliyetlerin ifas srasnda yksek rtbeli Amerikan subay bu anlamann yedinci maddesinde belirtilen mterek kullanma dzenine riayet edecektir. No. 5: s komutan ile yksek rtbeli Amerikan subay arasnda alma ilikileri ve dzeni hususundaki mzakerenin esas, her ssn zellikleri dikkate alnarak ortaklaa dzenlenecektir. Madde 6-No. 1: Yetkili tesislerde kabul edilen teknik faaliyetler ve buna bal bakm hizmetleri Trk ve Amerikan personeli tarafndan mtereken yrtlecektir. Bu maksatla Trk makamlar, bu kabil faaliyet, hizmet ve almalar iin ihtiya olan btn gcn yzde onbir ile yzde ellisini karlamak zere Trk personelini grevlendirecektir. No. 2: stlerdeki personel kadrolar sadece Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan tasvip edilen gaye ve grevleri ifa ile vazifelendirilecektir. nsan gcnn grev yapaca mahallerin tesbiti ve dalm, mevcut standart dokmanlarnda belirtilen teknik zellikler ve meslek ihtiyalar dikkate alnmak suretiyle mtereken kararlatrlacaktr. zel tesislerdeki personel ihtiyalarn karlayacak Trk personeli miktar, taraflarn karlkl anlamalaryla takriben yzde elli civarnda olabilecektir. No. 3: Bu maddenin birinci paragrafnda bahsedilen yzde 50 oranndaki kadro bulundurma hususuna Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti uymak istemedii takdirde, meydana gelecek boluu kapamak maksadyla Amerikan makamlar Trklerin ortak almadaki hakkn zedelemeksizin, Amerikan personelini grevlendirebilecektir. Trk personelininin deitirilmesi gibi, tasarlanan her deiikliin douraca neticeler, ilgili Amerikan makamlarna bir yl nceden bildirilecektir. No. 4: Buna ilaveten, slerde teknik faaliyetlerde personel yetitirilmesi, karlkl kabul edilmi programlardan slerde grev alan ve alacak olan Trk personelininin ABD'de yetitirilmesi, Amerikan Hkmeti tarafndan karlanacaktr. Bu anlamann 19. maddesine uygun olarak yetitirilme masraflar, Amerika Birleik Devletleri tarafndan karlanacaktr. Madde 7-No. 1: Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan her ssn gayesi, grevi mahall ve mterek iletilmesine verilen yetki daha sonra karlkl olarak teferruatna bilecektir. Her anlama askeri ve sivil personelininin savunmas iin gerekli grlen balca malzemeler iin, yetki, verilmi miktarlar da iine alacaktr. Kabul edilen bu miktarlar ve savunma malzemelerininin miktarnn artrlmas, ilgili Trk makamlarndan daha nceden tasvip almay gerektirecektir. No. 2: slerde Amerikallar hizmetinde grevlendirilen Trk sivil personeli de dahil olmak zere, bu maddeninin birinci paragrafnda bahsi geen yetkilerin snrlar iinde cereyan edecek deiiklikler, Amerika Birleik Devletleri Hkmetinin ilgili makamlar tarafndan her ayda bir Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ninin ilgili makamlarna bir raporla bildirilecektir. No. 3: s topraklarnda tesisler ve bununla ilgili teekkllerde yeni binalarn inaas, yklmas ve bu gibi emlakin cinsini deitirecek ekilde modernletirme faaliyetleriyle ilgili olarak Trk makamlarnn nceden tasvibininin alnmas gerekmektedir. No. 4: Birinci maddede tanmlanan balca malzemenin verim kapasitesini arttrmak, modern iletme kapasitesini ykseltmek ve belli bal yeni malzeme getirilmesi daha nceden Trk makamlarnn tasvibini almakla mmkn olacaktr. No. 5: Dier eit inaat, ste bakm faaliyetlerini yeniletirmeyi gaye edinenin deiiklikler daha nceden blgedeki balam imknlaryla yaplm olanlar hari olmak zere, ilgili Trk makamlarnn nceden izin vermesini icap ettirecektir.

Madde 8-No. 1: Taraflar arasnda yaplm 19 Haziran 1951 tarihli NATO Antlamas Kuvvetler Stats hkmleri ve bu maddenin daha sonra gelen maddeleri gereince, Amerikan kuvvetlerinin malzemeleri ve makul lde gda ve ihtiya maddeleri ve Amerikan askeri kuvvetleri ve aileleri iin zel alm dkknlar, sivil Amerikal personel ve aile efrad Trkiye'ye getirilip gtrlebilir. No. 2: Trkiye'ye silah ve cephane ithali, Trk makamlarnn daha nceden tasvibi alnmak ve karlkl kararlatrlan emniyet dzeni iinde yrtlecektir. Silah ve cephanelerin gmrk ilemleri iin zel bir dzen tesbit edilecektir. Gizli nitelikteki malzeme ve maddeler iin gmrk kontrol dzeni, taraflar arasnda gerekli mzakelerle tesbit edilecektir. No. 3: Balca malzemelerin Trkiye'ye ithaliyle ilgili olarak Trk makamlarnn nceden haberdar edilmesini gerektirecektir. No. 4: Bu anlama erevesinde faaliyetler ve slerin almas devam ettii srece, slerdeki faaliyetleri iin gerekli olan silah cephane ve belli bal malzemeler, taraflarn yetkili makamlar tarafndan nceden Trkiye'den karlmayacak ve NATO grevini tehlikeye drecek bir tanma (nakil) yaplmayacaktr. No. 5: Malzeme, gda maddeleri ve dierlerinin ithali, ihrac ve dahilde yer deitirmesi, ilgili Trk makamlarna liste halinde bildirilecektir. Madde 9-slere getirilecek olanlarla ilgili msaade nizamnamesi ilgili makamlarn yetkilileri tarafndan karlkl olarak kararlatrlacaktr. Madde 10-slerde daha nce programlanm bilgisayarlarn verimi de dahil olmak zere, btn haber toplama malumat, karlkl varlan karar dzeni ynetmelii iinde iki hkmet tarafndan btnyle paylalacaktr. lgili Amerikan ve Trk yetkili makamlar mtereken bir haber alma (Entelijans) gelitirecek ve bu teknik, heber alma faaliyet ve mesuliyetlerinde belli bal alma grevleri-ninin esas olacaktr. Madde 11- Bu anlama ile almasna yetki verilen slerdeki faaliyetler gerek slerde, gerek dier mahalli askeri kuvvetler ve sivil faaliyetlerin arasnda bir mdahaleye sebep tekil etmeyecek ekilde koordine edilmesi ve can, mal kaybna yol amasndan kanlmaldr. sler ve mahalli (O blgelerdeki) askeri-sivil tesisler arasnda herhangi bir karklk vukubulduu zaman Amerikan ve Trk makamlar bu karkl ortadan kaldracak gerekli tedbirlerin alnmasnda ibirlii yapacaklardr. [* ] Madde 12-No. 1: Bu anlama erevesi iinde Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan ABD Hkmeti'ne ayrlm arazinin kullanlmas, gerekli tadilat kolaylklar ve gei haklar Amerika Birleik Devletleri'ne bedelsiz ve talepte bulunmakszn bu anlamann yrrle girdii tarihten itibaren salanm olacak, ancak bu arazilerde Trkiye Cumhuriyeti'nin arazi sahiplii, kullanlma, kolaylklar ve gei haklar ihll edilmeyecektir. No. 2: Bu maddeninin hkmleri, bu anlama gereince ABD Hkmeti'ne salanan baz hak ve kolaylklar yznden, zel arazi sahiplerinin ortaya kacak baz taleplerini karlamak maksadyla Amerikan Hkmetini mkellefiyetten syrm (kurtarm) olmayacaktr. No. 4: Bu anlamann feshinde veya tesislerin faaliyetleri sona erdiinde bu maddeninin ikinci paragrafnda bahsi geen mlk, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti temsilcilerine devredilecektir. Devredilen binalarda emniyet tertibat ve dier tehizat da birlikte devredilecektir. lgili makamlar bu mal ve mlkn hediye deeri olup olmadn karlkl kararlatracaklardr. Bu halde, iki hkmet arasndaki daha nceden yaplm uygulamalar dikkate alnarak bakiye kymeti/deeri miktar karlkl anlama ile tespit edilerek Amerikan Hkmeti'ne tazmini cihetine gidilecektir.
Bu hkmn son tmcesi, ABD'ye stlerin savunulmas perdesi arkasnda bamszlmza ynelik davranlarda bulunma yetkisi vermektedir.
*

No. 5: Bu anlama gereince Amerikan Hkmeti tarafndan veya ABD Hkmeti adna Trkiye'ye ithal edilmi veyahut Trkiye'den temin edilen, malzeme maddelerine sahip olma yolunda ncelik hakk, Trkiye Cumhuriyeti'ne verilecektir. Byle bir durum vukuunda bahsi geen malzeme ve maddeler ABD Hkmeti tarafndan teslim edilecektir. Madde 13-No. 1: Bu maddenin ikinci ve nc paragraf hari olmak zere bu anlamann 19. maddesinin 1. paragrafnda ngrlen gayeye uyularak, mterek kararlatrlan inaatlarn masraf, bakm ve faaliyetlerin masraf modernize tadilat, tamirat ABD Hkmeti tarafndan karlanacaktr. No. 2: ABD Hkmeti kendi personelinin masraf n deyecektir. No. 3: Trk personelin ikamet barakalar, yemek yeme blmleri ve sosyal bakm mnhasran Trk personeli tarafndan kullanlan binalarn bakm ve tamir masraflar Trk Hkmeti tarafndan karlanacaktr. No. 4: s hudutlar iinde kullanlmak maksadyla mahalli belediye hizmetlerinin karlkl anlama ile mtereken temininden doacak masraflar, ABD Hkmeti tarafndan karlanacakta". Madde 14-Bu anlama maksadna hizmet edecek malzeme ve eitli tehizat iin hizmetler, ve sivil iilere ABD Hkmeti tarafndan grlen ihtiya, azami lde Trkiye'den temin edilmesine allacaktr. Bu prensibin uygulanmas iin taraflar birbirleriyle mzakere edecektir. Madde 15-Bu anlamann erevesi iinde grevlendirilmi ve Trkiye Cumhuriyeti topraklan zerinde slenmi bulunan ABD askeri kuvvetleri ve sivil personel ve aileleri, taraflarn imzaladklar 19 Haziran 1951 tarihli NATO Kuvvetler Stats Anlamasna tabi olacaktr. Madde 16-Trkiye'de mterek kullanlmas planlanm muhabere sistemi (Tropo scatter and ne of sigt) zerinde taraflar anlaacaklardr. Madde 17-Trk topraklan zerinde faaliyetleri NATO Savunma planna gre tesbit edilmi uak filolarnn destek nitelerinin Trkiye'ye geli ve gidileri ve stlenmeleri, mtereken kararlatrlan anlamalarla yrtlecektir. Madde 18-Montreaux Antlamas'nn hkmleri sakl tutulacaktr. Madde 19-No. 1: NATO Antlamas'nn nc maddesinde karlkl savunma ibirlii ve Trk savunma birliim daha fazla gelitirmek zere ABD Hkmeti bu maddede ngrlen programlar gereince, savunma aralarnn hizmetlerinin ve askeri teknik eitimin temini iin gerekli finansman salayacaktr. Trk Hkmetine salanacak savunma destei, yardm alan dier lkelere tatbik edilen genel artlara ve mkellefiyetlere uygun olacaktr. No. 2: ABD Hkmeti, bu anlamann ilk drt yl iinde hibe, kredi ve dn olmak zere bir milyar dolar tutarnda savunma malzemesini Trkiye'ye verecektir. Bu mebla, iki hkmetin yetkilileri tarafndan kabul edilen yllk program erevesinde, bu drt yllk sre iinde eit miktarlara blnmek suretiyle taksim edilerek denecektir. Baka hususta anlamaya varlmad takdirde bahsi geen yekn miktarn yzde 25'ine tekabl eden 250 milyon dolar, tahsisat yaplm drt yl ncesinden hazr olacaktr. lk yl iin hibe miktar 75 milyon dolar olacak ve drt yl iinde toplam yekn hibe miktar 200 milyon dolardan az olmayacaktr. Bu pasajda salanan krediler ve garantili borlarn faiz hadleri, dier NATO lkelerine salanan yabanc askeri malzeme satlar ve garantili borlarn faizlerine uygunbenzer olacaktr. Bu maddenin birinci paragrafnda kararlatrlan gayelere ilave olarak ABD Hkmeti, Yabanc Askeri Malzeme Sat Kanunu iinde pein parayla sat, balam hizmetleri ve yedek paralar, malzemeler ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ne gnderilen savunma malzemeleri ve bakm ilemleri iin teknik bilgiler, bunlarn miktar ve gnderilme artlar karlkl anlamayla varlan bu anlama hkmleri sresince, Amerikan Hkmeti tarafndan salanmak amacyla hazr olacaktr.

No. 3: Bu anlama hkmlerinin tamamlanmasndan asgari bir yl nce ve bu maddenin ikinci paragrafndaki savunma destek programnda ve 21'nci maddeninin birinci paragrafnda kararlatrlm dier paragraflarda, taraflar dzenlenen usuller gereince, daha sonraki devreler iin, savunma destek programlarnn tertiplenmesi hususunda mzakerede bulunacaklardr. Bu mzakerelerin anlamaya varmas suya derse ve daha sonraki programlarn, bir nceki programn hitamnda tatbikata girmesi mmkn olmazsa Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, bu anlamann geerliini uzatmayabilir. Bu durumda 21'nci maddenin 6'nc paragrafndaki hkmler, anlamadan ekilmi olup fesh etmek iin uygulanacaktr. Madde 20-No. 1: Bu anlama hkmleri iinde savunma ibirliinin uygulanmasn salamak iin, iki hkmetin yetkili makamlar, bu anlamann metni ve ruhuna uygun olarak, uygulanmas srasnda meydana gelecek anlamazlklarn zmlenmesinde sratle temas ederek mzakerede bulunacaklardr. No. 2: Hkmetlerin ilgili makamlarna sunulan anlamazlklarn iki aylk bir sre iinde zmlenmemesi halinde, her iki taraf da, anlamazlklar halledilene kadar zel faaliyetlerin durdurulmas iin 30 gnlk bir mhlet tanyacaklardr. Bu gibi hallerde, taraflar, anlamazlk konusu olmayan faaliyetlerin tatil edilmemesini salayacaklardr. Madde 21-No. 1: bu anlama iki tarafn kendilerini ilgilendiren hukuk usuln tamamlanmasn mteakip tasviplerini belirten nota teattisinden sonra yrrle girecektir. Bu anlama 4 sene yrrlkte kalacak ve 19. maddenin 3'nc paragrafndaki anlama geerliliini uzatmak isteme halinde drt yllk yeni bir devre iin yrrlkte olacaktr. No. 2: Bu anlama sresi iinde, taraflar muhtemel deiiklikleri getirmek maksadyla, bir dieri ile istedikleri an mzakere edebileceklerdir. No. 3: Taraflardan herhangi biri, bir yl nceden yaz ile bu anlamay feshedebilir. No. 4: Drt yllk bu anlama sresinde taraflardan biri 19'uncu madde 3'nc paragrafnda belirtildii gibi, gelitirecei savunma destek programnda bu anlama hkmlerine riayet etmeyebilir veya etmeye muktedir olmad takdirde o taraf iki hkmet arasnda mzakere arsnda bulunabilir. aylk sre iinde anlamaya ulalmad takdirde arzu eden taraf 30 gn nceden yaz ile bildirmek kaydyla bu anlamay feshedebilir. No. 5: Bu anlamann uzatlmamas ya da feshedilmesi halinde, 19'uncu madde altndaki savunma destek hkmleri fesh ve anlamann uzatlmas tarihinden itibaren yrrlkten kalkm olacaktr. Bu durumda, bu tarihten nce yklenilmi savunma hizmetleri ve malzemeler ile bunlarn sat kontratlarn salayacak fonlar durdurulmayacaktr. No. 6: Fesh edilme veya bu anlamann uzatlmamas halinde, ABD Hkmeti fesh edilme ve uzatlma tarihinden itibaren bir sene iinde geri ekilme ve fesih faaliyetini tamamlamak ve bu sre iinde nizami bir ekili ve feshi salamak amacyla bu anlama yrrlkte addedilecektir. [*] Madde 22-ngilizce ve Trke dillerinde ve eit gereklikte Washington'da 26 Mart 1976 tarihinde ABD Hkmeti'ni temsilen Kissinger, Trk Hkmeti'ni temsilen alayangil tarafndan hazrlanmtr.

Trkiye'miz iin yrrlkten kalkan anlama, bizim zararlarmza karn, ABD'nin karlar asndan, ABD taraf ndan yrrlkte saylmaktadr ve Trk Dileri Bakan, byle bir anlamay imzalamaktan ekinmemitir.

EK: 4
TRK YE CUMHUR YET LE ABD ARASINDA 29 MART 1980 TAR H NDE MZALANAN SAVUNMA VE EKONOM K B RL ANLA MASI* [ * ] SE A

TEMEL ANL A MA METN


"Trkiye Cumhuriyeti ile ABD hkmetleri, Birlemi Milletler Yasasnn ama ve ilkelerine ballklarn yeniden teyit ederek; Aralarndaki iliki ve ibirliinin demokrasi, insan haklar, adalet ve sosyal gelime ilkelerine dayandn kabul ederek; lkelerinin gvenlik ve bamszlklarn srdrme ve halklarnn hayat seviyelerini ykseltme arzularn ifade ederek; Btn alanlarda olduu gibi ekonomi ve savunma alanlarnda da ibirliinin, taraflarn egemenliine tam sayg ilkesine dayandn kabul ederek, Aralarndaki ekonomik ve buna ilikin bilimsel ve teknolojik ibirliine, bir yandan ikili dzeyde dier yandan Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat'nn yeleri olarak devam etme ve aralarndaki savunma ibirliini Kuzey Atlantik Antlamas erevesi iindeki ortaklar olarak gelitirme isteklerini belirterek; Dnya barnn glendirilmesine katkda bulunmaya kararllklarn teyit ederek; Yeterli bir savunma dzeyinin srdrlmesi ilkesinin, dnya bar ve istikrarnn korunmas iin nemli bir unsur tekil ettiini gz nnde bulundurarak; Silahszlanma abalarnn hzlandrlmasna olan inanlarn ve bu srece katkda bulunmaya karlkl isteklerini ifade ederek; Sregelen dostluklarna dayanarak ve Kuzey Atlantik Antlamas alannn gvenlik ve savunmasna ilikin ykmllklerinin bilinci iinde ve Kuzey Atlantik Antlamas'nn ikinci ve nc maddelerine uygun olarak; Aadaki hususlarda anlamaya varmlardr: Madde 1: Taraflar aralarnda iki lkeyi ilgilendiren ekonomik, savunma ve bunlara ilikin bilimsel ve teknik konular da ieren yakn ibirliini srdrecek ve gelitireceklerdir. TC ve ABD hkmetleri, bu alanlardaki ibirliini devaml olarak gzden geirecekler ve bu ibirliini gelitirmek iin gereken nlemleri saptayacak ve uygulayacaklardr. Bu amalarla, dzey ve zaman her iki hkmet arasnda karlkl olarak kararlatracak istiarelerde bulunulacaktr. Madde 2: Taraflar, ekonomik ve savunma konular arasnda yakn ilikiler olduunu ve salam bir savunmann salam ekonomiye dayand gereini kabul ederek ve Kuzey Atlantik Antlamas tekilatnn yeleri olarak karlkl sorumluluklarm yerine getirebilmek iin birbirlerine yardm etmek amacyla, Kuzey Atlantik Antlamas'nn ikinci maddesinde ngrld zere aralarndaki ekonomik ibirliini, ticari, ekonomik, snai bilimsel ve
*

1-3 Mays 1980 tarihli Milliyet Gazetesi'nden alnmtr.

teknolojik ilikileri de kapsayacak biimde gelitirmeye azam lde aba gstereceklerdir.[*] Bu amala, Birleik devletler hkmeti, Trkiye'nin kalknma abalarna, karlkl mutabakata varlm mali ve teknik yardmlar salamak iin elinden gelen her trl abay gsterecektir. Madde 3: Kuzey Atlantik Antlamas'nn nc maddesi erevesinde, iki hkmet arasndaki karlkl gvenlik ibirliinin glendirilmesi amacyla, Birleik Devletler Hkmeti, TC Hkmetine karlkl mutabk kalnacak programlara uygun olarak, savunma malzemesi, hizmetleri ve eitimi salamak iin elinden gelen her trl abay gsterecektir. Bu alandaki ibirlii bir numaral Savunma Destei Tamamlayc Anlamasna uygun olarak yrtlecektir. Madde 4: Bu anlamann ikinci maddesinin ruhuna uygun olarak ve taraflarn elde edecekleri karlkl yararlarn bilinci iinde TC ve ABD Hkmetleri, uygun savunma malzemelerinin retiminde ve satn alnmasnda, ibirlii imknlarn aratracaklardr, taraflar yukarda belirtilen Ekonomik ve Savunma birlii alanlarnda ortak yatrmlar tevik etmeyi stleneceklerdir. Bu amala Birleik Devletler hkmeti, savunma malzemesi ve tehizatnnTrkiye'de retiminin, bakmnn, onarmnn ve modernizasyonunun gelitirilmesini amalayan karlkl mutabk kalnm abalarda ve TC Hkmetine yardm ve yeni savunma retimi projelerinin gelitirilmesini ve savunma malzemesi alanndaki iki ynl ticareti tevik edecektir. Bu ibirlii 2 numaral Savunma Sanayii birlii Tamamlayc Anlamasna uygun olarak yrtlecektir. Madde 5: 1-TC Hkmeti, ABD Hkmeti'nin belirli Trk Silahl Kuvvetleri tesislerinde mterek savunma tedbirlerine katlmasna izin verir. 2-Tesislerin faaliyetleri ve teknik iletilmeleri, karlkl mutabk kalnm amalara ve programlara uygun olarak yrtlecektir. 3-Bu anlamann amalan iin Trkiye Cumhuriyeti topraklarnda bulunan veya atanm Amerikan kuvvet ve sivil unsuruna ve bunlarn yaknlarna 19 Haziran 1951 tarihli "Kuzey Atlantik Antlamas'na taraf devletler arasnda kuvvetlerinin statsne dair szleme" uygulanacaktr. 4-Bu anlamada ngrlen savunma ibirliinin Anlamas'ndan doan ykmllkler ile snrl olacaktr. mul, Kuzey Atlantik

5-Bu ibirlii 3 numaral Tesisler Tamamlayc Antlamasna uygun olarak yrtlecektir. Madde 6: Taraflarn egemen eitlii ilkesini dikkate alarak, anlama ve onun tamamlayc anlamalar hkmlerinin karlkllk esasna dayal olarak yrtlmesi amacyla, taraflar aadaki hususlarda mutabk kalmlardr. a- Gvenlik yardm ve dier ilikin konular da dahil olmak zere, yetkili Birleik Devletler askeri makamlar ile bilgi deiimi, ibirlii ve iki taraf da ilgilendiren dier savunma konularnda irtibat idame ettirmek amacyla TC Hkmeti, ABD'deki Bykelilii bnyesinde bir askeri irtibat brosu bulundurabilecektir. b-Ayn ekilde Birleik Devletler Hkmeti de, TC Hkmetinin yetkili makamlaryla benzer faaliyetlerin yrtlmesi iin Trkiye'de kendi kuruluunu bulundurabilir. Madde 7: 1-Bu anlama ve ona bal tamamlayc anlamalar 5 yl sreyle geerli
Bunun bir aldatmaca olduunu atadan geen 13 y l gstermitir. ABD ne ekonomik, ne teknolojik ve ne de snai bilimsel iliki kurmu ne de yardm etmitir. F-16 Projesi'nin amac bakadr. nk her zaman olduu gibi bunlar "elinden geldiince" yapacaktr.
*

olacaktr. Taraflardan biri, bu ilk 5 yllk srenin bitiminden 3 ay nce, bu anlamann feshim ihbar etmedii takdirde, taraflarn mutabakatyla yahut mteakip her yln bitiminden ay nce, bu anlamann feshini ihbar etmedii takdirde, taraflarn mutabakatyla yahut mteakip her yln bitiminden ay nce taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas suretiyle sona erdirilinceye kadar, birer yl sreyle yrrlkte kalmaya devam edecektir. [*] 2-Bu anlama ve buna bal tamamlayc anlamalarn uygulanmas veya yorumlanmas ile ilgili olarak anlamazlk ortaya kt takdirde, taraflar, meseleyi zmlemek zere derhal istiarelere balayacaklardr. 3-Taraflardan herhangi biri gerekli grd takdirde yazl olarak, anlamann veya buna bal tamamlayc anlamalarn herhangi birinin tdilini veya gzden geirilmesini nerebilecektir. Bu durumda derhal istiarelere balanacaktr. ay iinde sonu alnamazsa, taraflardan herhangi biri, 30 gnlk yazl bir bildirimle, anlamay veya uyumazlk konusu tamamlayc anlamay sona erdirebilecektir. 4- Taraflardan birinin, dier tarafn anlama veya tamamlayc anlamalarn hkmlerine uymad veya uyamad sonucuna varmas halinde, yazl olarak istiare nerisinde bulunabilir ve bu istiareler derhal balar. 30 gn iinde bir sonuca varlamaz ise, taraflardan herhangi biri 30 gnlk bir yazl bildirim ile bu anlamay veya bu anlamann geerliliine halel getirmeksizin, tamamlayc anlamalardan herhangi birini sona erdirebilir. Madde 8: Bu anlama ve buna bal tamamlayc anlamalar her iki tarafn kendi hukuk usullerine uygun olarak, onaylarn bildiren notalarn teati edildii tarihte yrrle girecektir. Madde 9: Trke ve ngilizce rnekleri ayn derecede geerli olmak zere 29 Mart 1980 gn Ankara'da 2 nsha olarak yaplmtr. 1 No'lu Ta mamlay c Anla ma
[**]

Madde 1-TC ve ABD Hkmetleri arasndaki Savunma ve Ekonomik birlii Anlamas'nn nc maddesine uygun olarak, Birleik Devletler Hkmeti Trk Silahl Kuvvetleri'nin modernizasyon ve idame programna ihtiyac olduunu kabul eder. ki hkmet arasndaki gven ve ibirliini artrmak amacyla birleik Devletler Hkmeti, TC Hkmetine savunma destei (Savunma malzemesi hizmetleri ve eitim) salamak ve mmkn olabilecek en iyi koullar ile bu 5 yllk tedarik programn ieren modernizasyon ve bakm programnn hedeflerine ulamas iin, TC Hkmetine askeri yardm salamak zere elinden gelen her trl gayreti gstermeyi taahht eder. Madde 2-Taraflar, uzun vadeli savunma planlamasnn, askeri kuvvet planlamasnn ve modernizasyonun vazgeilmez bir unsuru olduunu gznnde bulundurarak. TC Hkmetine, savunma destei ihtiyalarn Birleik Devletler kaynaklarndan karlamas iin, salanabilecek kaynaklarn en etkin biimde kullanlmasn kolaylatrmak amacyla, Ankara'da, bundan byle ortak komisyon olarak anlacak ortak bir Trk-Amerikan Savunma Destei Komisyonu kuracaklardr. Madde 3-Ortak komisyon yksek dzeydeki Trk ve Amerikan temsilcilerinden oluacaktr ve bu komisyonun iki lkeden her biri general rtbesinde ortak bakanlar olacaktr. Ortak komisyonun alma usulleri ve idari dzenlemeleri karlkl anlama ile daha ayrntl olarak saptanacaktr. Anlan usuller ve dzenlemeler ortak komisyonun iki lkenin askeri rgtleri arasnda mevcut muhabere ve koordinasyon yollarn tamamlayc mahiyette olacaktr. Madde 4: Ortak komisyon, Trk makamlarnca, Trk Silahl Kuvvetleri'ne terattp
1980 tarihli bu anlama, ite bu hkme dayanlarak 2000'li yllara dek ABD istemedii srece yrrlkte kalacaktr. Bizim istememiz mi? O'nu dikkate alan olur mu ki? ** Milliyet gazetesi, 1-3 Mays 1980.
*

eden NATO grevleri gznnde bulundurularak hazrlanm olan savunma kalemleri listesine istinaden: a-eitli savunma kalemlerinin fiyatlarn ve zellikle hibe yardm, ihtiya fazlas stoklan kredi veya kira, askeri yardm alan 3. lkelerden devir ve mmkn olabilecek dier btn yollardan elde edilebilmesi olaslklarn dikkate alarak, dner be yllk tedarik programlarnn dzenli uygulamas iin tavsiyeler gelitirecek, b-Birleik Devletler kaynaklarndan salanabilecek askeri yardm dzeyini dikkate alarak, Trk Hkmetinin verecei akal planlama verileriyle uyumlu biimde, 5 yllk tedarik programlarna dayal, yllk tedarik program hazrlayacak, c-Be yllk dner tedarik programna dayanan yllk tedarik programn Birleik Devletler'den salanacak yllk askeri yardm miktar dahil, her iki hkmetin yetkili makamlarna tavsiye edecek ve bu makamlar nezdinde destekleyecektir. Madde 5: Ortak komisyonca tavsiye edilen dner be yllk tedarik programnn uygulamas iin, Birleik Devletler Hkmet htiya fazlas savunma malzemesi salamaya ve savunma tehizatn dn veya kira yoluyla vermeye alacaktr. Birleik Devletler Hkmeti Amerikan Gvenlik Yardm Yasas'nda bulunan yllk yetki ve tahsislere bal olarak, TC Hkmeti'ne askeri yardm salayacaktr. Ayrca, her iki lke, dier NATO mttefiklerinin dner be yllk tedarik programnn gerekletirilmesine katksn tevik etmek iin ibirlii halinde aba gstereceklerdir. Madde 6: Nakit deme veya yabanc askeri satlar kredileri yoluyla salanan savunma malzemeleri ve hizmetlerinin cretleri uygulanabilir. Amerikan mevzuatnn elverdii en dk fiyat dzeyinde olacaktr. Madde 7: Birleik Devletler Hkmeti savunma malzemelerinin TC hkmetine teslimine yksek ncelik verecektir. Madde 8: Bu Tamamlayc Anlama yrrle giriinden itibaren 5 yl sre ile geerli olacaktr. Taraflardan biri, dier tarafa bir ilk be yllk srenin bitiminden 3 ay nce bu anlamann feshini ihbar etmedii takdirde, taraflar mutabakatyla, yahut mteakip her yln bitiminden 3 ay nce, taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas suretiyle sona erdirilinceye kadar, birer yl sre ile yrrlkte kalmaya devam edecektir. 2 No'lu Ta mamlay c Anla ma TC ve ABD hkmetleri, Aratrma, gelitirme, retim, tedarik ve lojistik destek alanlarnda, messir ibirlii yoluyla, karlkl savunma yeteneklerini ve bir btn olarak Kuzey Atlantik ttifaknn savunma yeteneini glendirmek arzusu ile, Daha yksek bir savunma imalt yeteneinin, gl savunma gayretlerinin ayrlmaz bir paras olduuna inanarak, Kkl bir gvenlik ilikisinin ahenkli ekonomik ilikilerle desteklendii gereini gznnde tutarak, Ekonominin ve yeni teknolojilerin tatbikinin savunma konulan zerindeki artan etkisini dikkate alarak, NATO lkelerinin ileri sna ve teknolojik yeteneklerini gelitirmek ve srdrmek ve mevcut kaynaklarn daha aklc kullanmn, tehizat ve hizmetlerin standartlatrlmasn ve karlkl kullanlabilirliini, daha fazla bilgi teatisini ve daha uyumlu tedarik siyasetleri izlenmesini salamak yolundaki abalarn nazar itibare alarak, aadaki hususlarda mutabk kalmlardr. Madde 1:1. Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ve ABD Hkmeti, savunma tehizat retim ve bakm yeteneklerini artrabilmek ve silahl kuvvetlerinin kendi ve ortak savunmalar iin ihtiya duyulan modern silah ve tehizat daha ekonomik ve verimli ekilde elde

edebilmeleri iin ibirliinde bulunacaklardr. 2. Bu amala, her iki hkmet de karlkl savunma malzemesi tedarikini ve savunma alannda teknolojik bilgilerin karlkl akm kolaylatrmaya alacaklardr. Ayrca savunma tehizat ve hizmetlerin tedariki iin piyasa imknlar salamaya ve savunma tehizatnn ortak retimi ile savunma aratrma ve gelitirmesinde ibirliini artrmaya ve kolaylatrmaya ve savunma teknolojilerinde bilgi alverii programlarn geniletmeye alacaklardr. 3. Bu tamamlayc anlama, konvansiyonel savunma tehizatnn aratrma, gelitirme, retim, tedarik ve lojistik destei hususla- imaltnn gelitirilmesi ve NATO ittifakna ait tehizat ve hizmetlerin rasyonalizasyon standardizasyon ve karlkl kullanlabilirliinin artrlmas amac ile Trkiye Cumhuriyeti hkmetine sna mlkiyet haklar salayacak veya mmkn olan hallerde hibir cret almadan veya herhangi bir NATO lkesine uygulanan artlardan daha ar olmamak kayd ile bu haklar elde etmesi iin TC hkmetine yardm edecektir. 2. Birleik Devletler hkmeti, mmkn olan lde ve karlkllk esas zerinden, TC hkmetine kar aratrma, gelitirme masraflar ve tekrr etmeyen retim masraflar hakknda taleplerinden feragat edecektir. Madde 5: 1. Hkmetlerden her biri, bu tamamlayc anlamay kendi lkesindeki ilgili sanayilerin dikkatine sunacak ve uygulanmas hususunda gereken ekilde yol gsterecektir. Her iki hkmet, sanayilerin gizlilik dereceli bilgilerin gvenlii ve korunmasna ait mevzuata uymasn temin iin gereken btn tedbirleri alacaklardr. 2. Bu Tamamlayc Anlamann uygulanmas, tam sna katlmay ierecektir. Buna gre, hkmetler kendi tedarik ve ihtiya dairelerini, bu tamamlayc anlamann ama ve ilkelerinden haberdar edeceklerdir. [*] Madde 6: 1. Bu Tamamlayc Anlamann uygulanmasyla ilgili olarak verilen her trl malzeme, plan, artname ve bilgiler bunlar veren hkmet tarafndan gvenlik nedenleriyle gizlilik derecesine tabi tutulduu lde, dier hkmet de e den bir gizlilik derecesini devam ettirecek ve gizlilik derecesi koyan hkmetin kullandklarna edeerde gvenlik tedbirleri uygulayacaktr. 2. Bir hkmetten dierine, gizli kalmak art ile salanan bilgiler ya orijinal gizlilik derecesinde kalacak veya dier hkmet tarafndan gerekli grlecek ekilde, bilgilerin ifasnn nlenmesini temin edecek olan edeer bir gizlilik derecesi tayin edilecektir. Arzu edilen korumay salamada yardmc olmak zere, hkmetlerden her biri, verilen bu eit bilgileri, bilginin kaynan, bilginin bu tamamlayc antlamayla ilgili olduunu ve gizli kaydyla verildiini gsteren bir ifadeyle iaretleyecektir. Madde 7: Bu anlama, karlkl mutabk kalman programlar uyarnca uygulanacaktr. Bu amala, her iki hkmet, yetkili makamlar ibirlii yapacaklardr. ki hkmet bu antlama ekinde tanmlanacak programlan ve projeleri, Trkiye iin, mmkn olan en az masrafla uygulama yollarn arayacaktr. Madde 8: 1. Bu Tamamlayc Antlama balangta be yl sreyle geerli olacak ve bunu mteakip sona erdirilmedii srece yldan yla yrrlkte kalmaya devam edecektir. Antlama, ilk yrrllk sresinin veya herhangi bir yllk uzatmann sonunda, taraflardan biri dierine, bu srenin sona ermesinden en az 90 gn nce sona erdirme hususundaki niyetini yazl olarak bildirdii takdirde sona erdirilecektir. 2. Bu antlamann yorumlanmas veya uygulanmas hususunda anlamazlk doduu takdirde taraflar meseleyi derhal zmek amac ile istiarede bulunacaklardr. 3. Taraflardan herhangi biri, yazl olarak bu antlamann gzden geirilmesini veya
Ekonomik, snai ve askeri durumumuzla ilgili bilgileri verme ykmll Dnda, bamszln glgelenmesi deil midir?
*

deitirilmesini nerebilir. Byle bir durumda, istiareler derhal balayacaktr. ay iinde sonu elde edilmezse, taraflardan her biri 30 gnlk yazl ihbarla anlamay sona erdirebilir. Madde 9: Bu Tamamlayc Anlama sona erdiinde, anlama ereveside imzalanan mukavelelerin uygulanmas tamamlanmamsa, anlamann hkmleri, sz konusu mukaveleler iin bunlar sona erinceye kadar geerli olmaya devam edecektir. Anlama sona erdirildii takdirde, 1. maddenin 8. ve 9. fkralar ile VI. madde, anlamann yrrlk sresi iinde verilen malzeme ve bilgiler ynnden geerli olmaya devam edecektir. 3 No'lu Ta mamlay c Antla ma Madde 1: 1. TC ve ABD Hkmetleri arasndaki Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas'nn V. maddesine uygun olarak TC Hkmeti aada belirtilen Trk Silahl Kuvvetleri tesislerine katlmas iin Birleik Devletler hkmetine izin verir. -Sinop (Elektromanyetik izleme). -Pirinlik (Radar uyan uzay izleme). -ncirlik (Hava harekt ve destek). -Yamanlar (zmir). ahintepe (Gemlik), Elmada (Ankara), Karata (Adana), Mahmurda (Samsun), Alemda (stanbul) ve Krecik (Malatya) Muhabere Tesisleri) -Belba (Sismik bilgi toplama) -Kargaburun (Radyo seyrseferi) 2. TC Hkmeti, ayrca, ABD'nin tesisler Dndaki idar ve destek tekilt ve faaliyetlerine izin verir, anlan tekilt ve faaliyetler bu anlamann ilgili hkmlerine tabi olacaktr. 3. cab halinde, bu tamamlayc anlamada belirlenen gerekler, bunlara ilikin uygulama anlamalarnda ayrntlar ile dzenlenecektir. Madde 2: 1. Ana gayesi istihbarat toplama, muhabere veya radyo seyrseferi olan tesislerde teknik faaliyetler ve bakm hizmetleri Trk ve Amerikan personeli tarafndan birlikte yrtlecektir. Taraflarca atanacak personelin datm ve Trk personelin eitim ihtiyalarda dahil olmak zere, bu ibirliinin veheleri, iki hkmetin yetkili makamlarnca birlikte tesbit edilecektir. Bu ibirliinin amalarna uygun ekilde. Birleik Devletler Hkmeti, Trk personelin eitimine imkn salayacaktr. 2. Trkiye'deki bu istihbarat toplama tesislerinden elde edilen ilenmemi veriler de dahil olmak zere, btn istihbarat bilgileri, iki hkmetin yetkili teknik makamlarnca mtereken tesbit edilen dzenlemelere gre her iki hkmete paylalacaktr. 3. Trkiye'deki savunma muhabere sisteminin yetenek ve imknlarnda Trk Silahl Kuvvetleri'nin istifadesini mmkn olduu kadar artrmak zere, karlkl mutabakatla, dzenlemelere gidilecektir. 4. ABD ve Trk makamlar, tesisleri bu antlama ile izni verilen faaliyetleri ile dier asker ve sivil tesislerin faaliyetlerinin birbirine mdahalesini ve cana ve mala zarar verilmesini nlemek zere, istiare edeceklerdir. 5. Tesislerdeki teknik faaliyetlerle ilgili olup tesislerin grev yeteneklerini artracak nitelikteki tehizatn modernletirilmesi, artrlmas veya ithali Trk hkmetinin n iznine tabi olacaktr. Madde 3: 1. ABD Hkmeti, her tesise, Birleik Devlet Kuvvetlerinin Komutan sfat ile ve ayn zamanda Trk tesis komutan ile tek temas noktas olarak grev yapacak bir subay atayacaktr. Trk Tesis Komutan ve bu ekilde atanan Birleik Devletler subay, kendi kuvvetleri ve mnhasran bunlar tarafndan kullanlan tehizat, malzeme ve yerler zerinde komuta ve kontrol icra ederek, ayn zamanda bunlarn gvenliini salayacaklar, faaliyetlerin bu antlamann ruhuna ve' hkmlerine uygun ekilde yrtlmesini salamak iin yakn

temas ve ibirliini srdrecekler ve tesisteki faaliyet ve teknik iletmenin, bu antlama hkmlerine uygun olarak yrtlmesini salamaktan sorumlu olacaklardr. 2. Birleik Devlet Kuvvetleri veya Birleik Devletler Kuvvetleri'nin mteahhitleri tarafndan altrlan Trk sivil personel, kendi iverenlerinin denetim, sorumluluk ve ynetimi altnda olacaklardr. 3. Trk tesis komutam, bu maddenin 1. fkras ile bu antlamann II. Maddesinin I. fkrasna gre mutabk kalnm dzenlemelere uygun olarak, evre gvenlii de dahil olmak zere, tesisin bir btn olarak gvenlik ve dzeninden ve mahalli Trk makamlar ile ilikilerden sorumludur. 4. Tesislere giri, tesis komutannn denetimi altnda olacaktr. Birleik Devletler Kuvvetleri ve sivil unsurunun ve bunun yan sra Birleik Devletler Kuvvetleri mteahhitlerinin, bu mteahhitler yannda alanlarn ve alan Trk sivillerin ve bunlarn aralarnn tesise girileri, yetkili Birleik Devlet makamlarnn talebi zerine yetkili Trk makamlarnca verilecek standart bir tantma kart ile olacaktr. Anlan tantma kararlar bu anlama kapsamna giren btn tesisler iin geerli olacaktr. Tantma kart verilmesini bekleyen ve geici grevli personel, tesise, resm emirlere ve Birleik Devletler tantma kartna dayanarak gireceklerdir. Yetki verilen yaknlar ve resm Trk veya Birleik Devletler tantma kartlar ile girebileceklerdir. Tesislere giri iin gereken ayrntl uygulama dzenlemeleri, tesislere girie ilikin usuller hakkndaki bir direktifte yer alacaktr. 5. Tesisteki Birleik Devletler kuvvetlerinin kararghnda Amerikan Bayra ekilebilir. 6. Tesis komutan, bu maddenin hkmlerine uygun olarak, tesisin btnne uygulanacak ynergeler karabilir. Madde 4: Ama, grev, konum, tesis plan, silah ve mhimmat miktarlar, ana tehizat kalemleri kadrolar ve ABD kuvvet ve sivil unsur personel kadrolarna ilikin ayrntlar karlkl mutabakatla tespit edilecektir. Bylece izin verilen kuvvet ve kadro miktarlarndaki artlar, yetkili Trk makamlarnn n iznine tabi olacaktr. Birleik Devletler Hkmeti'nin yetkili makamlar, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin yetkili makamlarna, Trk sivil personeli de dahil olmak zere, tesislerden her birine atanm personel miktarlar ile grev tekiltlar hakknda, ayda bir rapor vereceklerdir. Taraflar, personel atama ilemleri nedeni ile, zaman zaman, izin verilen personel kadro miktarnn geici olarak alabileceini kabul ederler. Madde 5: 1. 19 Haziran 1951 tarihli "Kuzey Atlantik Anlamas'na Taraf Devletler Arasnda Kuvvetlerin Statsne Dair Szleme" hkmleri uyarnca, Birleik Devletler Hkmeti, kuvvetleri iin gereken tehizat ve makl miktarlarda yiyecek, ikmal maddeleri ve dier eyalar, mnhasran Birleik Devletler Kuvvetleri, mensuplar, sivil unsuru ve yaknlar tarafndan kullanlmak zere, Trkiye'ye ithal veya Trkiye'den ihra edebilir. Bu ithal ve ihralar, ABD yetkilileri Trk yetkililerine manifesto ile bildirecektir. 2. Tehizat ana kalemleri ile silah ve mhimmatn Trkiye'ye ithali ve Trkiye iinde kesin yer deitirmesi, yetkili Trk makamlarnn n iznine tabi olacak ve silah ve mhimmatn Trkiye iinde yer deitirmeleri karlkl mutabk kalnacak gvenlik ve koruma tedbirleri altnda yaplacaktr. Silah ve mhimmatn ve gizli nitelikteki tehizat ve malzemenin gmrk denetimi iin zel usuller konacaktr. 3. Modernletirme sonucu deitirilmek zere belirlenecek tehizat da dahil olmak zere, bir tesisin iletilmesi iin ihtiya duyulan silah ve mhimmat ile tehizat ana kalemleri, n bildirim yaplmadan Trkiye'den kartlmayacaktr. 4. Taraflardan biri tesislerdeki faaliyetini sona erdirmeden veya kendi yeteneklerini nemli lde azaltmadan nce her iki tarafn yetkili makamlar arasnda istiare edeceklerdir. Madde 7: 1. Bu anlamann amalarna uygun olarak TC Hkmeti tarafndan tahsis edilmi slahat, tesisat, irtifak ve geit haklar dahil, devlet mlkiyetindeki arazi kendisinden

herhangi bir bedel istenmeksizin veya talebe yol amakszn Birleik Devletler Hkmeti'nce kullanlmaya devam olunacaktr. Bu madde, bu arazi sahalarnn slahat, tesisat, irtifak ve geit haklarnn mlkiyetinin Birleik Devletlere verildii eklinde yorumlanmayacak ve bu antlamann amalarna uygun olarak Birleik Devletler Hkmetine belirli mlkleri salayan mevcut zel kira mukavelelerinin hkmlerini etkilemeyecektir. 2. Bu Antlamann amalarna uygun olarak Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nce, Birleik Devletler Hkmeti'ne tahsis edilen arazi sahalar zerinde, Birleik Devletler tarafndan veya onun adna ina veya tesis edilen btn tanmaz mallar, topraa bal mallar dahil olmak zere, ina veya tesis tarihlerinden itibaren TC Hkmetinin mal olacak ve Trk yetkililerince Birleik Devletler Hkmetine ve onun personeline bu anlama amalarna uygun olarak sz konusu mallar kullanma hususunda verilen yetiye halel getirmeksizin, bu ekilde tescil olunacaktr. Bu tr tanmaz mallarn Birleik Devletler tarafndan kullanmnn kafi sona ermesini mteakip, sz konusu kullanm hakk Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ne geecek ve eer varsa, bakiye deeri, gemi uygulamalar dikkate alnarak, karlkl mutabakat ile tesbit edilecektir. Sz konusu mallara, temel tesisat sistemleri ve binalara srekli olarak eklenmi veya yerletirilmi dier sabit eya da dahil olacaktr. 3. TC Hkmeti, Birleik Devletler Hkmeti tarafndan veya onun adna bu anlamann amalar iin Trkiye'ye ithal edilen veya Trkiye'de temin olunan her eit tehizat, malzeme ve ikmal maddeleri, Birleik Devletler Hkmeti tarafndan elden karld takdirde, mutabk kalnacak dzenlemelere uygun olarak ncelikle iktisap hakkna haiz olacaktr. 4. Tesislerde yeni binalarn veya topraa bal dier mallarn inaas ve mevcut binalarn temel yapsn deitiren ykma, skme, tadilt ve modernletirme yetkili Trk makamlarnn n iznine tabi olacaktr. Madde 8:1. Mnhasran Trkiye tarafndan yrtlen faaliyetler iin kullanlan veya Trk personeli tarafndan kullanlan mahaller hari, tesislerin iletme ve bakm masraflar ve tesislerde karlkl olarak mutabk kaimmi inaat, modernletirme, tdil ve onarm masraflar Birleik Devletler Hkmeti'nce karlanacaktr. 2. Taraflardan her biri kendi personel masraflarm deyecektir. 3. Birleik Devletler Hkmeti'nce talep edilen ve TC Hkmeti'nce tesisin evresine kadar gtrlmesi salanan mahalli kolaylklarn tesise iletilmesi masraflar Birleik Devletler Hkmeti'nce karlanr. Madde 9: 1. NATO savunma planlarn desteklemek zere, incirlik Tesisi'nde konulandrlmasna izin verilen Birleik Devletler Rotasyon Filosu uaklarnn ve bunlarn destek birliklerinin ve bu antlamann 1. maddesinin 1. ve 2. fkralar uyarnca izin verilen faaliyetleri destekleyen uaklarn Trkiye'ye geli ve gidileri ile faaliyetleri, uygulama antlamalarna uygun olarak yrtlecektir. Bu anlamalar ayrca aadaki hususlar kapsayacaktr; a. ncirlik Tesisi'nin ortak kullanm ve hava trafik kontrol hizmetlerinin salanmas usulleri, b. ncirlik'teki Rotasyon filosu uaklarnn eitimine ait usuller, 2. NATO planlarn destekleyen ilve eitime ait usuller tespit edilecektir. Bu eitimin uygulanmas ayr protokoller yoluyla gerekletirilecektir. 3. Bu faaliyetleri destekleyen uaklar sz konusu faaliyetlere hizmet eden muayyen asker ve sivil havaalanlarna ineceklerdir. Bu faaliyetlerle ilgili olarak hareket eden ikmal gemileri TC Hkmeti'nce izin verilen Trk limanlarna gireceklerdir. 4. Birleik Devletler uaklarnn Trkiye'ye gelii, gidii ve tesisler aras uularn kolaylatrmak iin bu anlamaya uygun hkmler getirilecektir.

Madde 11: 1. maddenin 1. fkrasnda belirtilen tesisler yetkili Trk makamlarnn denetimine tabidir. Sz konusu denetlemeler taraflarn yetkili makamlar arasndaki, karlkl olarak tatminkr idar dzenlemelere dayanacaktr. Madde 12: Bu anlamadaki hibir husus, TC Hkmeti'nin, olaanst durumlarda mill varlm korumak iin, uluslararas hukuka uygun olarak, gerekli kstlayc tedbirleri almak hususundaki doal hakkn haleldar edemez. Madde 13: 1. Bu anlama, uyarnca yrrle giri tarihinden itibaren, be yl sre ile geerli olacaktr. Taraflardan biri bu ilk be yllk srenin bitiminden ay nce, bu anlamann feshim ihbar etmedii takdirde; taraflarn mutabakat ile yahut mteakip her yln bitiminden ay nce taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas sureti ile sona erdirilinceye kadar birer yl sreyle yrrlkte kalmaya devam edecektir. [*] 2. Bu anlamann sona ermesi halinde, Birleik Devletler Hkmeti, hukuken sona erme tarihini takip eden bir yl iinde, geri ekme ve tasfiye ilemlerini tamamlayacaktr. Bu anlama sz konusu geri ekme ve tasfiye amac iin yrrlkte addolunacaktr. Ekler EK 1. Sinop Tesisi EK 2. Pirinlik Tesisi EK 3. ncirlik Tesisi EK 4. Muhabere Tesisleri EK 5. Lojistik ve dari Tesisler EK 6. Muhabere ve Elektronik stihbarat.

ABD, bu hkmle anlamay kendi karna uygun grd srece yrrlkte tutacaktr.

EK: 5
Ba kana gizli mektup Sevgili Bakanm, Az gelimi lkeler iin daha akll ve cesur bir yardm program hakknda yapm olduum teklifler dolaysyla Camp David'de cereyan eden uzun ve yorucu tartmalara tekrar dnmeyi gereksiz bulurum. Bununla beraber, gereksiz siyasi olaylar, tartmalarmzn verimsiz olmadn gstermitir. Bu bakmdan herhangi bir orjinallik iddias tamayan ve fakat D politikamzn nemli sorunlarndan birini tekil eden mesele hakknda, yararl olacana inandm grlerimi bildirmenin zaman gelmitir. D politikamzn genel izgisi hakknda, hkmetle temelde hibir fikir ayrlmz yoktur ve hibir zaman da olmad. En azndan herhangi bir insan kadar askeri paktlarn nemini ben de kabul ediyorum. Fakat bunlarn, imdiye kadar Dileri Bakanl'nn yapageldiinden daha baka bir biimde ele alnmas gerektii kansndaym. Tam da u srada Ruslarn izledii aktif d politika sonucu, askeri paktlarn, gittike halklarn gznden dmekte olduu gereini grmezlikten gelemeyiz. Geen iki yl boyunca askeri paktlar politikamzn, ciddi darbeler yemi olduu gereini de grmek zorundayz. SEATO Pakt bunun en belirgin rneidir. En nemli Asya lkeleri bu pakta girmeyi reddettiler. En son askeri projelerimizin kaderi, evvelkilerden daha da kt oldu. rnein Badat Pakt. Oysa bu pakt, Dullas, Amerikan diplomasisinin nemli bir baars, ngilizler de kendi baarlar olarak ilan ettiler. Badat Pakt'nn, kat ve harita zerinde iyi bir grn arzettii dorudur. Zira bu pakt, Orta Dou'-nun drt lkesini, bizim karlarmza uygun den tek bir askeri pakt iinde toplamaktadr. Bu lkeler, komnist dnyann gney snr izgisi zerinde bulunmaktadrlar. Ayrca, kymetli stratejik hammadde rezervlerine ve kalabalk insan gcne sahiptirler. Badat Pakt yesi olan Trkiye, ayn zamanda NATO yoluyla bizim savunma sistemimize balanmtr. Pakistan ise, ayn zamanda SEATO yesidir. Orta Dou'daki birok Arap lkesi, Badat Pakt'nn kendi ulusal karlarna kar olduunu ileri srerek, bu pakta girmemilerdir. Gerekten de yarattmz bu askeri paktlar, ne Gneydou Asya'da, ne de Orta Dou'da arzuladmz hedeflere ulamamtr. nk, bu paktlar baarya ulamalar iin hayati nem tayan baz lkeleri ilerine almaya muvaffak olamamlardr. Btn bunlarla, bu askeri organizasyonlarn bizim iin bir deeri olmadn, kurutmamalar gerektiini sylemek istemiyorum. Ben bu paktlar deil, onlarn kurulmasnda kullanlan yol ve metotlar eletiriyorum. u mehur Standard Oil Trst iin iyi olan ABD iin de iyidir tekerlemesini burada tekrarlamak istemiyorum. Fakat yine de, gerek Badat Pakt'nn, gerekse SEATO lkelerinin ok deerli kaynaklarndan bizim yeterince yararlanamadmz gereini gzden uzak tutamam. Ayrca, bu paktlar, bizim iin hayati nem tayan kprbalarnn gvenliini dahi garanti altna alamamlardr. kinci Dnya Sava'ndan sonraki Asya politikamzn baarszl; Rus yneticilerinin, Hindistan, Burma ve Afganistana yaptklar ziyaretlerin ve Sovyetler'in bu blgede, byk yatrmlar kapsayan ekonomik ibirliine gsterdikleri byk arzu ve teebbslerin altnda incelenecek olursa, ok daha aklk kazanr. Bu gne dek maalesef etkili bir ekilde kar koymay baaramadmz bu Rus admlar, btn Asya lkelerinin gelecei bakmndan geni lde ekonomik ve politik sonular dourabilir. Bu yzden biz mevcut askeri pakt ve antlamalar salamlatrmak yannda, yenilerini de kurmak istersek - bu cins paktlarn eitli lkelerle olan ilikilerimizde zorunlu ve uygun bir biim olduunu kabul etmek artyla - karmza kan yeni duruma uygun davran gstermekle ie balamalyz. Bizim politikamz hem global, yani dnyann btn kara paralarn kapsayan, hem de total olmaldr. Yani politik, askeri, ekonomik, psikolojik tedbirleri ve zel metodlar bir btn iinde bir araya getirmelidir. Baka bir deyile, yaplacak ey, atlarmzn hepsini bir tek
*

[*]

Nelson A.Rockefeller'dan Bakan Eisenhower'a 1956'da yazlan mektup.

arabaya komaktr. Grm daha iyi ortaya koyabilmek iin -yzeysel de olsa- d politikamza ait bir ka ilkenin, Avrupa ve Asya'da nasl uygulandn tahlil etmee alacam. Bilindii gibi, Avrupa'da ekonomik yardmla ie baladk. Marshall Plan olmasayd, NATO'nun kurulmas mmkn olamazd. Marshall Plan'yla gerekletirilen ey, basknn her eidinin kullanld koordine bir D politikay salamak oldu. Bu politika ise, umduumuz ve planladmz gibi salam bir asker paktn kurulmasna gtrd. Asya'daki abalarmz daha az baarl sonular verdi. Kanaatimce, bunun esas nedeni, tek eyle aklanabilir. Kurulmasn arzu ettiimiz ittifaklar iin gerekli ekonomik hazrlklarn nemini kmsediimiz bir dnemde, iddet ve bask anlay fazlasyla gze batacak ekilde ortaya kondu. ttifaklarn askeri yn ok sivritildi. Hayati nem tayan ekonomik grn, Dileri Bakanl'nca kmsenmesi, SEATO ve Badat Paktlarnn kum stne ina edilmesine yol at. Bence bu kum imento ile pekitirilmelidir. Bayran ticareti takibetmesi bir Amerikan geleneidir. Bu akll gelenee ramen, biz btn enerjimizi SEATO'-nun askeri ynne harcadk. ABD'nin an-Kay-ek ile birlikte Komnist in'e kar aaca bir savaa, SEATO yelerinin katlacan tasavvur etmek, hemen hemen imknszdr. Bununla birlikte, Dileri Bakanlmz byle bir tasavvurun hesab iindeydi. Kanlmazln sizin de imdi bizzat kabul ettiiniz ekonomik tedbirlerin, dncesizce atlan askeri admlar yznden neticesiz kald bir gerektir. Bu gerein, hkmet adamlarmz tarafndan gittike grlmesi beni memnun etmektedir. Eer askeri paktlarn ve kurulularn yollar, nceden ekonomik tedbirlerle dememise atlacak askeri admlara itiraz edilmemesi gerekir. Sayn Bakanm, biliyorsunuz ki; dnyann geni blgelerini kapsayan az gelimi lkelerde, sermaye, tehizat, idari personel ve teknik uzman eksiklii en nemli meseledir. Btn planlamalarmzda, bu gerei daima hesaba katmak zorundayz. Askeri pakt ve tedbirlerin gerekliliine inanyorsak, bunlarn faturasn da demee hazr olmak gerekir. Dncelerimin pratikteki en somut rnei, hatrlayacanz gibi, bizzat megul olduum ran tecrbesidir. Ekonomik yardm harekete geirerek ran petrolne el koymay baardk ve bu lkenin ekonomisine yerletik. ran da ekonomik pozisyonumuzun kuvvetlenmesi bu lkenin d politikasnn kontrolmz altna girmesini ve zellikle Badat Pakt'na ye olmasn salad. Halihazrda ran Sahi, elimize danmadan hkmetinde herhangi bir deiiklik yapmaya bile cesaret edememektedir. Ksaca sylemek gerekirse: Burada ileri srlen dnceler beni ve arkadalarm, politik programmzn aadaki temel ilkelere oturtulmas zorunluluuna gtrd: 1. Biz, askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam etmekteyiz. nk, bu paktlar, herhangi bir komnist saldrsn ve ulusal hareketleri nlemekte faydal olacaktr. Bundan baka Asya'da ve Orta Dou'daki pozisyonlarmz her ynden salamlatracaklardr. u nemli gerei gzden uzak tutamayz: Magnezyum, krom, kalay, inko ve tabii kauuumuzun tamam, bakr ve petrolmzn nemli bir ksm, kurun ve alminyumun te biri, denizar lkelerden gelmektedir. En nemlisi, ABD tarafndan kurulmu askeri paktlardan, herhangi birinin etki alannda bulunan Asya ve Afrika'nn az gelimi blgelerinden gelmektedir. Sper - stratejik maddelerin, bu arada uranyumun durumu da yukardakiler gibidir. 2. Bu askeri paktlar salamlatrmak ve geniletmek iin Marshall Plan'nn Avrupa'da bize salad kadar, ya da ondan daha byk lde, politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir ekonomik yaylma plann Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulamak zorundayz. Bunun iin, az gelimi lkelere yaptmz ekonomik

yardmlarn byk ksm, askeri paktlarmza hizmet etmek zere kurulmu olan kanallardan akmal-dr. Bu ise bizi, askeri paktlar cazip hale sokmaya gtrmelidir. Zorunlu hallerde, bu paktlarn biimlerinde belirli deiiklikler dnlmelidir. Baka bir deyile, askeri paktlarn ekonomik yann mmkn olduu kadar belirgin hale getirmeliyiz. Bizim askeri paktlarmza ekmek istediimiz lkelere geni lde ve akllca ekonomik yardmlar yapmalyz. Fakat bunu imdiye kadar yaptmzdan daha dikkatli ve elastiki bir biimde yapmak gerekmektedir. ok zel durumlarda herhangi bir art ko-mamalyz. kinci dnemde, hem politik hem de askeri art ve taleplerimizi kabul ettirme yolu alm olacaktr. 3. Bu ilkelerden hareketle, Amerikan iktisadi yardmnn yaplaca lkeleri grupla toplamay teklif ediyorum. Ekonomik ibirliinin eitli biim ve metodlar, bu her grupta da kullanlmaldr. Oltadaki Bal k Trkiye Birinci gruba; bizimle dost olan ve bize uzun sreli, salam askeri paktlarla balanm olan antikomnist hkmetlerin iktidarda olduu lkeler girer. Bu lkelere yaplacak yardmlar ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte olmaldr. OLTAYA YAKALANMI BALIIN YEME HTYACI YOKTUR. Bu noktada Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm, rnein TRKYE'YE, baz hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini arttrp, mevcut askeri paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -Trkiye gibi- dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir, ama bu ancak bize uygun ve bal hkmetleri KTDARDA TUTACAK ve bize dman muhalifleri ZARARSIZ brakacak BM ve MKTAR'da olmaldr. Bunlarla bantl olarak zel sermaye yatrmlarn da ayarlamak gereklidir. Hkmet, zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca yararlanmasn bilmelidir. Bu yatrmlar yardmyla bir ok politik amaca ulalabilir. Bu tip zel sermaye yatrmlar, zamanla btn gayrimeru muhalefeti ve politikamza kar mukavemeti ortadan kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir. Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahsi teebbs ve menfaat evrelerini etkilemelidir. Ayn zamanda ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm arttrmak ve bylece bu iadamlarnn, ilgili lkenin ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri, buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr. kinci grup, tarafsz bir politika gden veya o eilimi gsteren lkeleri kapsamaktadr. Bu durumda, devlet yardmlar ve kredilerin arl bu lkelerde bizim iin gerekli ekonomik koullarn yaratlmasna kaydrlmaldr. Bu koullar, zamanla bizim iin almal ve bu lkelerin, bize bal askeri pakt ve birliklere kendiliklerinden girmelerini salamaldr. Bu politikann TEMEL hedefi, bu lkelerde ekonomik ilikilerimizin arttrlmas sonucunda yerli ekonominin KLT noktalarn ele geirmektir. Bu lkelerdeki, zel yabanc sermaye yatrmlarm tevik etmeyen hkmetlere kar olan grup ve kiiler desteklenmelidir. Bylece bu lkelerdeki yeni politikamzn temelini salam bir ekilde atabiliriz. Bu gruba giren lkelerin en nemlisi Hindistan'dr. nc grup, daha smrge halinde olan lkeleri kapsamaktadr. Bu lkelere yaplan zel sermaye yatrmlarnn arttrlmas iin gerekli ilemler sratle tamamlanmal, zel bir program dahilinde bu lkelere daha fazla iktisadi yardm verilmelidir. Ayrca bu lkelerdeki smrge idaresine kar savaan yerli iadamlar desteklenmelidir. Bu gruptaki lkeler iin uygulayacamz politikann birinci aamasnda iktisadi yardm, yerli ortaklarla karma tesisler kurmak eklinde olabilir. Bu tip lkeleri desteklemememiz halinde, onlar yumuatc etkimizin tmn kaybedebileceimizi bilmeliyiz. Eer bunlar yaplmazsa bu lkelerde bamszlk isteinden yle kuvvetli bir milliyetilik doabilir ki, bu smrge lke yalnz eski smrc lkenin kontrolnden kmakla kalmaz, bizim de kontrolmzden kabilir. Bu grubun en nemli lkesi Belika Kongosu'dur.

Her lke grubuna da yaplacak geni iktisadi yardmlarda, ABD'nin karlk beklemeden yardm ettii ve ibirlii yapmak isteinde samimi olduu izlenimi yaratlmaldr. Elimizdeki btn propaganda olanaklaryla durmakszn, az gelimi lkelere yaplan Amerikan yardmnn karlksz bir yardm olduunu, ard niyet tamadn btn kafalara sokmal, bu konuda HBR MASRAFTAN ekinmemeliyiz. Bu arada ANTKOMNST almalarmza, ideolojik savaa ara vermemeliyiz. Bu lkelere yatrm yapan kapitalistlerimiz, teknik eksperlerimiz ve dier uzmanlarmz az gelimi lkelerin milli ekonomilerinin btn dallarna girmeli, onlar bizim karlarmza gre gelitirmelidir. Bu lkelerdeki politik bakmdan gvenilir yerli iadamlarnn ulusal abalar da tevik edilmelidir. Btn bu tavsiyelerin hepsi uyguland takdirde; ABD'nin uluslararas prestijinin btnyle artacana, ayrca gelecekte karlaacamz her trl askeri grevlerin yerine getirilmesinin kolaylaacana phe yoktur. nk bylece mevcut askeri paktlar salamlatrlm ve yeni bir ruhla doldurulmu olacaktr. Aramzdaki yakn dostluk ve sempatiden emin olmasaydm ve bu fikirlerin, genel politikamz salam ve doru bir temele oturtaca midini tamasaydm, size bu tafsilatl mektubu yazmazdm. D politikamzn arlk noktasnn, bir baka dzeye aktarlmasyla ilgili dncelerimin hepsini, kabul etmek lazm ki, bu mektup erevesi iinde anlatma imkann bulamadm. Yeni politikann yrtlmesinden sorumlu olan sizin ve alma arkadalarnzn, Asya'da ve zellikle Orta Dou'daki pozisyonlarmz kuvvetlendirici tedbirlerin alnmas zorunluluuna artk inanm olmanz ve zerinde durduum ana meselenin, ncelik tannmas gereken eitli ynlerini tekrar ele almaya karar vermeniz, en byk arzumdur. Gelecein tarihilerinin, ABD'nin kinci Dnya Savandan sonraki ikinci on yl iinde izledii pasif d politika yznden, hr dnyann karanla boulduunu yazmalarna imkan vermemeliyiz. Derin sayglarmla. Nelson A. ROCKEFELLER NOT: 1. ANT-Haftalk Dergi'nin 9 Mart 1969 tarihli 127nci saysndan alnmtr. (Kaynak. H.O. Connor'un "Petrol mparatorluu" adl kitabnn Almanca basks s.275-280) NOT: 2. Okuyucunun, Eisenhower ve Rockefellerin kimlikleri ve karlkl ilikilerinin derinlii hakknda daha fazla bilgi edinmesi iin Amerikan Harp Doktrinleri isimli kitabn 148-164., sayfalan arasndaki blm okumasn salk veririz.

EK: 6
KONU: ABD YNET M VE T RK YE KATILANLAR: R CHA RT PE RLE, ( ABD SAVUNMA BA KANI YARDI MCISI) R CHA RT BURT, ( ABD DI LE R BAK AM YARDI MCISI) YNET EN: M. AL B RAND
PERLE: Trkiye'deki sler, evik Kuvvet iin hazrlanmyor. Trkiye'de inaa edilecek sler, Sovyetler'in ran'a olas bir saldrsnda son derece nemli caydrc rol oynayacaktr. BURT: Reagan ynetimi, Ermem katliamm kabul etmiyor. Trkiye, Ortadou'daki roln kendi saptar. ran'n eski roln Trkiye'ye vermeye abalamak sz konusu olamaz. Amerikan Dileri Bakan Yardmcs Burt ve Savunma Bakan Yardmcs Perle, arkadamz M. Ali Birand'n sorularm Washington'da yantladlar. Birand'n sorulan ve Burt ile Perle'nin verdii yantlar aynen yle: BRAND- ran ve Afganistan olaylarndan sonra, Trkiye'nin blgedeki stratejik neminin artt srekli ekilde ve srarla vurgulanyor. Trkiye'nin stratejik nemi eskiden neydi, imdi nasl grlyor, buradan? PERLE: Dou ile Bat, Varova Pakt ile NOTA arasndaki savunma ilikileri asndan bakan kiiler iin, Trkiye'nin daima nemi vard. Afganistan ve ran olaylar, Trkiye'nin stratejik nemi hakknda baka dnce sahibi olanlar etkiledi ve grleri deitirdi. Onlarn gznde Trkiye'nin nemi artt. Yoksa jeopolitik adan olaylara bakanlar iin Trkiye daima nemliydi. BRAND: Szn ettiimiz olaylar blgede ok ey deitirdi... PERLE: Bence Trkiye'ye kar tehlike artt. Sovyetler bugn daha rahat hareket edebilecek durumdalar. Ani bir harekette bulunma kapasiteleri artt. Basra Krfezi'ni sarmak Sovyetler'in tarihsel isteklerinden biriydi. Unutmamak gerekir ki, 1788'de Byk Katerina, btn blgeyi ele geirebilmek iin Msr krfezinden inmeyi planlamt. BRAND: Mr. Burt, sizin iin ran ve Afganistan olaylar, Trkiye'nin stratejik nemini, blgedeki roln nasl etkiledi? BURT: Bir yandan ah'n d, iilerin kat tutumunun gelimesi ve Bat'nn Basra Krfezi'nden gelen petrole bamllnn srmesi, Brejinski'nin dedii gibi, Gneybat Asya'y byk nemi olan startejik bir blge durumuna soktu. Bal iin son derece nemi artm bir blge oldu. Trkiye'nin burada oynayaca bir rol var. Zira Trkiye corafya asndan tam bu blgede bulunuyor. Bu roln ne olacam saptamak bizim yapacamz, bir ey deil. Bizim gvenlik asndan kazancmz, bu blgede gl ve istikrarl bir Trkiye'nin bulunmasdr. Trkiye gl olduka saldrgana kar caydrcl artar. Bu durumdan ok gvenlik yararl kar. Trkiye'nin Ortadou'da askeri rol oynamas veya baka roller almas gibi konular, Trkiye'nin NATO yelii ile tutarsz olur ve Amerikan yetkililerinin tartamayacaklar, sadece Trkiye'nin saptayaca bir eydir. BRAND: Mr. Perle, sizin grnze gre Trkiye, Ortadou'daki istikrara nasl

katkda bulunabilir? PERLE: Trkiye, asker konularn dnda zaten Ortadou'da giderek artan bir rol oynuyor. Ticaretini giderek arttrd gibi... Askeri ynden, Trkiye'nin oynayabilecei rol, kendi snrlar iinde asker gcn arttrmakla, kendi neminin boyutlarn geniletir. Trk gcnn snrlarn Dna tarlmasyla deil. Eer Trkiye, kendi snrlar dahilinde gl olursa, bundan NATO yararlanr ve tm Atlantik tekilat glenir. Bu da Sovyetler Birlii'nin, NATO Gneydou kanad yakalarnda maceralara girmesini engeller. BRAND: Gzlemciler, blgedeki bu gelimeleri izliyor, Trkiye'nin Bat gznde artan stratejik nemiyle ilgili, birdenbire artan konumalar dinliyor ve tam bu srada da 11 havaalannn modernizasyon anlamasyla karlayorlar. Bu modernizasyon kk bir i deil. Son derece ileri bir teknik getiriliyor ve byk para harcanyor. Bu gelimeleri birbirine ekleyince de, Trkiye'nin NATO sorumluluklar Dnda, daha geni bir perspektif iinde Ortadou'da bir rol verilme hazrlndan kayglanlyor. Bu slerin daha baka grevler iin, Trk ordusundan ok evik Kuvvet'in yararlanmas amacyla hazrland kukusu douyor. Bu kuku ve kayglar geerli mi? BURT: Bu sleri evik Kuvvet iin hazrlamyoruz. Bizim yaptklarmz, Trk ordusunun blgede kuvvetli duruma girmesini salamaya yneliktir. Dou Trkiye, imdiye kadar ok nemli olarak grlmemiti. zole olmutu. Trkiye'nin dousu, imdi blgedeki son gelimelerden bu yana nemini arttrmtr. Btn bu yaplanlarn Amerikan askerinin oraya gelmesini salamaya ynelik olduu kavram bir noktay gzden karyor. O da, bizim amzdan en iyi yapacamz i, Trkiye'nin kendini korumasn salamaktr. ok daha az masrafl bir yaklamdr bu. Bir tek Amerikan askerini Trkiye'de tutmak bize ylda 90 bin dolara mal oluyor. Oysa bir Trk askerinin Trk hkmetine maliyeti ylda 6 bin dolar. PERLE: sler yerinde olduu srece, bunun bir anlamaya konup konmamasnn o derece bir nemi yoktur. Faaliyet gsteren bir sse sahip olmay, kat zerinde olup, faaliyet gstermeyen bin sse tercih ederim. BRAND: Mu ve Batman slerini mi kastediyorsunuz? PERLE: Evet... Zira bu tesisler faaliyette olduu srece, Sovyetler Kafkasya'daki tmenlerini harekta geirmek iin iki defa dnmek zorunda kalacaklardr. Sovyetler'in bu blgede 19 tmeni ve Irak - Afganistan ve Trkiye'ye kar kullanabilecekleri birka yz ua vardr. Bu kuvveti, sz konusu lkelere kar bir saldr mahiyetinde kullanmak iin keza iki defa dnmeleri gerekir. Zira, NATO enfrastrktr tesisleri nedeniyle, bu blgenin kuvvetle takviye edilmi olduunu gznnde bulundurmalar icap eder... Bu sler evik Kuvvet'in yararlanmas iin hazrlanmyor. Plan bu deil. nk bunlar havaalanlardr. Lojistik destek (cephane deposu) st deildir. Dolaysyla bu slerdeki uaklar savunma grevi yapan uaklar olacakta-. Trkiye'nin dousunda Amerika'nn mevcudiyeti kolay bir i deildir. Bununla birlikte, eer Sovyetler NATO'ya kar bir tehdit tekil ediyorlarsa o zaman ittifakn bu blgesinde mevcut olan bir hava boluunu doldurmu oluyoruz. BRAND: Bu ilerden kimlerin yararlanacan bana syleyebilir misiniz? NATO lkeleri uaklar m yararlanacak? PERLE: yararlanlacak. Evet, Trk, Amerikan, Alman, Yani NATO grevi erevesinde

BRAND: Bu slerin Sovyetler Birlii'ne kar nasl caydrc olacam bana biraz daha ayrntl ekilde anlatabilir misiniz? PERLE: Sovyetler'in kolay kolay tedbiri elden brakmayan bir lke olmasdr. Dolaysyla, Kafkasya'daki kuvvetlerini Gney ran'a, yani NATO'nun kuvvetli olduu bu blgeye kaydrmalar halinde, istemedikleri bir risk alm olurlar ki, bunu hibir zaman yapacaklarn da tahmin etmiyoruz. BRAND: Yani blgede NATO yesi bir Trkiye var diye Sovyetler ran'a saldrmaz m demek istiyorsunuz?

PERLE: Sovyetler'in ran'a girmesiyle, bir NATO mttefikine saldrmas arasnda byk fark vardr. NATO'nun imdiki gc srdke, Sovyetler'in bir NATO mttefiki olan Trkiye'de dahil, NATO'ya ynelik bir harekta girmeleri dnlemez. Dolaysyla ran'a kar da bir sava balatma veya askeri bir harekta geebileceklerini mit etmiyoruz. nemli olan nokta, imdi NATO ittifaknn bir kanadnda asker bir zayflk mevcut. Bu bir boluktur ve bu hem Trkiye, hem gneydou kanad, hem de ittifak iin tatsz bir durum ortaya kartmaktadr. Bu nedenledir ki, biz Trk kuvvetlerinin modernletirilmesine byk nem veriyoruz. BRAND: Buradaki kuvvetlerin nitelii ne olacak? PERLE: Trkiye'nin dousundaki tesislerin kullanlmasyla ilgili olarak eilimimiz Jamamen savunma niteliindedir. Ancak Sovyetler, biz onlara nasl bakyor isek, onlar da bizim yeteneklerimizi ayn derecede dikkate almaktadrlar. Bir asker harekt erevesinde hava savunmalarn zayflatrlarsa, Trkiye'deki slerin kendilerine kar nasl kullanlaca hususunda bir bilgi sahibi olmayacaklar iin tereddt edeceklerdir. Dolaysyla amacmz savunma olmakla birlikte, Sovyetler niyetlerimizin deimeyeceinden emin olamadklarndan, buna gre hareket etmek zorunluluu duyacaktr ve bu durumda da, caydrcl yaratacaktr. NATO'nun sorumluluk blgesinin geniletilmesi sz konusu deil... BRAND: Sylediklerimiz bir adan NATO'nun sorumluluk blgesinin genileme olasln da ortaya karyor mu? PERLE: Hayr, hayr... NATO'nun sorumluluk blgesinin Dnda kuvvetlerini konumlandrmas konusunda rgt iin olduka gl bir gr ayrl var. Ancak zerinde herkesin anlat nokta, NATO'nun kendisine kar herhangi bir saldry durduracak gte olmasdr. Bununla birlikte, Sovyetler Birlii'nin Basra Krfezi'nde yarataca bir savan, NATO topraklarna sramas kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle, NATO'nun bu blgenin istikrarna byk nem verdii gznnde tutulmaldr. Zaten bu yaklam NATO iinde eitli grmelerde ve bildirilerde yer almtr. Bu adan, Dou blgesi savunmasz olan bir NATO tehlikeli bir boluk ortaya kartmaktadr. Bu boluk, Sovyetler Birlii'nin bir sava gze olmasna sebep olabilecek bir tahrik unsuru meydana getirebilir. Dolaysyla, eer Trkiye zellikle douda glenirse, Sovyetler'in bir sava gze alma olasl azalr. BRAND: Trkiye - ABD yaknlamas son yllarda ylesine boyutlara ulat ki, ok kimse Amerika'nn Trkiye'yi, eskiden ran'n doldurduu role itme abasnda olduundan kukulanyor. Ne dersiniz? BURT: ran ile Trkiye arasnda ok nemli farkllklar var. Trkiye'yi Ortadou'da beki gibi bir duruma sokma abasnda deiliz, stratejimiz bu deil. Bizim istediimiz, son derece g ve hareketli bir blgede kendi pozisyonunu koruyabilmesini salamaktr. Trkiye'nin asker politikasn biz ekillendirmeyiz, Trk hkmeti yapar bunu. Trk yetkilileri bu konuda son derece srarl ve kararldrlar. Biz bu programn yrtlmesi iin Trkiye'ye yardma hazrz. BRAND: Bana bu slerin evik Kuvvet tarafndan kullanlmayacan, buraya Amerikan askeri ylmayacam, Trkiye'ye NATO grevleri Dnda, Ortadou'ya ynelik ve bugnknn Dnda daha deiik ve aktif bir rol verilme niyetinde olmadnz (tabii Trkiye bunu kabul eder veya etmez) syleyebilir misiniz? BURT: Byle bir durumda her trl olasl dnmek gerek. NATO blgesi Dnda Bat gvenlik karlarn dikkate alan ve bizimle gayr resmi olarak ikili planda hareket eden her mttefiimiz iin bu geerlidir. Trkiye'nin byle bir rol oynayamayacan savunmak istemiyorum. Bu karar Trk hkmeti tarafndan verilecek bir karardr. Bizim Trkiye'ye Ortadou'da herhangi bir rol almas iin bask yapmamz sz konusu deildir. Esasen politikamz da bu deildir,

ABD Ermeni soykrmm kabul etmiyor... BRAND: Alt ay kadar nce, ABD Dileri Bakanl blteninin saysnda, Ermeni kkenli bir memurumuzun hazrlad makalede, Ermenilerin soykrm tezine yakn grler ilendi. Bundan ciddi ekilde rahatsz olan Trk hkmetinin giriimlerinden sonra, bakanlmz bu makalenin ABD Dilerinin grn yanstmadn ve ABD Dileri Bakanl'nn 1915'te cereyan eden olaylarn bir soylarm addedilemeyecek oranda mphem olduunu belirtmesi ilgintir. Bu konudaki resm yaklamnz? BURT: Olay biliyorum. Bizim tutumumuz sz konusu dergide sonradan yaynlanan tavzihin (aklamann) ta kendisidir. Sadece unu sylemek istiyorum: Kiisel olarak bu makalenin yazlm olmasndan zgnm. Makalenin yazlm olmas, gruplar arasnda olumsuz etkileri grlen gelimeler neden olmutur. Bizim istediimiz, Ankara hkmetiyle iyi ve istikrarl ilikilerin srdrlmesidir. Bunu yaparken, tabiatiyle Amerika'daki gruplar da dikkate almak istiyoruz. Bu aamada, soykrm konusunda bir tartmaya girmek olumsuz sonular douracaktr. BRAND: Trkiye ile Yunanistan arasndaki asker yardmlarda Kongre'nin uygulamay srdrd 7/10 orann ynetim olarak, son defa bir giriim yapp krmay dnyor musunuz? PERLE: Biz bu tip kstaslara kesinlikle karyz. zellikle Trkiye ile Yunanistan'n gereksinmesinden ok. Yani 7/10 orannn zerinde. Bu oram biz sevmedik ve yarn da bunu nermeyeceiz. BRAND: Bu defa Kongre'deki ksnt giriimlerine kar yeterince aba harcadnz m? PERLE: Evet, ok mcadele ettik, ancak baarl olamadk. Bizim bu defaki amacmz, Kongre'ye Trk ordusunun gereksinimlerini en ak ekilde gstermek, ikna edebilmekti. Byk oranda da ikna ettik saylr, zira geen yla oranla byk bir art salayabildik. BRAND: Trk ordusunun durumunu Kongre'ye anlatrken yle rakamlar verdiniz ki, bunlarn ak ekilde sylenmesi, Trk ordusunun zayfln, dolaysyla NATO gney kanadnn ne byk gszlk iinde bulunduunu kar tarafa da sylemi olmuyor musunuz? PERLE: Doru, ancak demokrasilerin cilvesi de bu. Bir lde zararl olduu dnlebilir. Ama Kongre'yi baka trl ikna etmenin yolu da yoktu. BRAND: Bir de gizli oturum yaptnz Kongre'de. Onun nedeni neydi? PERLE: Yine Trk Ordusunun durumunu anlattmz bir oturumdu. Artk o kadarnn Darya szmamas gerektiinden dolay kapal oturum istedik. BRAND: Yunanistan ile yaptnz grmelerde baarszlk durumunda, oradaki slerin tanacan akladnz. Trkiye bu sleri alabilecek lkelerin arasnda m grlyor sizin tarafnzdan? PERLE: Bu konuda yorum yapmak istemiyorum, zira Yunanistan ile grmelerimiz olumlu ynde sryor ve umarm yaknda bitecektir. Amerika ile Yunan ilikilerindeki yumuama, Trk -Yunan ilikilerini de olumlu ynde etkileyecektir. BURT: Anlama olmazsa, bu sler iin baka yerler arayacaz tabii. Ancak imdiden bu konuda tartma yapmaya gerek yok. Bir nokta unutulmamaldr ki, Amerika'nn hibir ss vazgeilmez deildir. BRAND: Mr. Burt, bugnlerde Ankara, Atina ve Kbrs' ziyaret edeceksiniz, bunun amac nedir? Yunanistan ile s anlamasnn son rtular m yaplacak? Kbrs grmelerinde bir ilerleme bekliyor musunuz? Bu grmelerinizde Kbrs sorununun yeri ne olacak? BURT: Uzun sredir yapmay planladm bir gezi idi. Daha ok bu blgedeki

sorunlar dinlemek iin gidiyorum. Yunanistan ile grmeleri sonulandrma amacm tadn pek syleyemem. Daha erken. ABD'nin Trkiye ve Yunanistan ile ikili ilikileri grmelerimizde arlk kazanacak. rnein, Ege sorununu reneceim. Bizce Trkiye ile Yunanistan' ayran sorunlar zmlenemez deildir, ancak diyalog gereklidir. Kbrs konusu gndemin en arlk noktas olmasa bile, nemli bir yeri olacak tabii. Kbrs konusunda ben bazlar gibi karamsar, yaknda, tkankln zlvereceini syleyebilecek kadar da saf deilim. BRAND: Teekkr ederim. (24 Nisan 1983 Tarihli Milliyet Gazetesinden alnmtr)

EK: 7
KM RGTLER VE KAVRAMLARLA LG L B LG LER
NATO Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO-North Atlantic Treaty Organization) Siyasiaskeri nitelikte bir uluslararas rgtlenme. II. Dnya Sava sonrasnda Batl lkeler ile Sovyetler Birlii arasndaki anlamazlklarn artmas zerine, baz Bat Avrupa lkeleri, Kanada ve ABD biraraya gelerek, 1949 ylnda, ksaca NATO olarak anlan Kuzey Atlantik Antlamas rgt'n oluturdular. Essas itibariyle, askeri bir nitelik tayan rgtn kurulu antlamasna gre, yelerden herhangi birisine kar giriilecek askeri bir saldr, rgtn tm yelerine kar yaplm addedilecekti. 1966 ylnda Fransa, yeliini srdrmekle beraber rgtn askeri kanadndan ekildi. 1974 Kbrs krizi sonrasnda da Yunanistan benzer bir durum yaratt, fakat 1980'de yeniden eski statsne dnd. 1983 Mays'nda da spanya rgte ye oldu. rgtn balca organlar: a) Onalt ye lkenin temsilcilerinden oluan ve rgtn st dzey sorunlarnn ele alnd Kuzey Atlantik Konseyi b) rgtn en st dzeydeki askeri organ olan Savunma Planlama Komitesi c) Oniki ye lkenin katld Nkleer Planlama Grubu d) Sekreterya. Merkezi Belika'nn bakenti Brksel'de olan rgtn 16 yesi bulunmaktadr. rgtn yeleri: Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, Federal Alman Cumhuriyeti, Yunanistan, zlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, Portekiz, spanya, Trkiye, Birleik Krallk ve ABD. CENTO Merkezi Antlama rgt (CENTO-Central Treaty Organization) 1950'lerin ortalarnda kurulan Badat Pakt'nn devam niteliindeki bir blgesel siyasi rgtlenme. 24 ubat 1955'te Trkiye ile Irak arasnda imzalanan karlkl birlii Antlamas ile temelleri atlan Badat Pakt, ksa bir sre sonra, Trkiye, Irak, ran, Pakistan ve ngiltere'nin dorudan, ABD'nin ise gzlemci olarak katld bir blgesel rgtlenmeye dnmtr. Amac, ye lkelerin gvenlik ve savunma konularnda ibirliini salamak olan rgtlenme, 1959'da Irak'n ayrlmasndan sonra Merkezi Antlama rgt (CENTO-Central Treaty Organization) adn almtr. Balca organlar Konsey ve Sekreterya olan rgtn merkezi Ankara idi. 1979'da ran'da Humeyni ynetiminin ibana gelmesi sonrasnda giderek fonksiyonunu yitiren rgt faaliyetine son verdi. Yalta Konferans, 1945 II. Dnya Sava srasnda ABD, SSCB ve ngiltere liderleri olan Franklin D.Roosevelt, Josef Stalin ve Winston Churchill'in sava sonras dnyay biimlendirdikleri toplant. 4-11 ubat 1945 tarihleri arasnda toplanan konferansta taraflar eitli konulara ilikin grlerini dile getiriyorlar, baz konularda anlama salanrken baz konularda da derin gr ayrlklar ortaya kyordu. Sovyetler, Uzakdou'da Japonya'ya kar savaa katlmay kabul ediyorlar, buna karlk Gney Sakhalin ve Kuril adalar ile Port Arthur deniz ss Sovyetler'e braklyordu. Almanya igal blgesine ayrlacakt. Almanya'da alnacak sava tazminat konusunda gr ayrlklar bulunduundan bu konunun karara balanmas sonraya braklmt. Polonya'nn dou snrlar iin 1919 Curzon Hatt kabul ediliyor, bat snrlarnn tesbiti ise SSCB ile ngiltere arasndaki gr ayrlklarndan dolay ileri bir tarihe braklyordu. Ayrca Polonya'da serbest seimlerin yaplmas da kararlatrlmt. Kurulacak Birlemi Milletler rgt'nn Gvenlik Konseyi'nde yer alacak srekli yelere veto hakk tannmas kabul ediliyor. 1 Mart 1945 tarihine kadar Almanya ve Japonya'ya kar sava ilan eden lkelerin kurucu ye olmalar karara balanyordu. Konferansn en nemli zellii, o anda ortak dmana kar birlikte hareket eden bu lkelerin sava sonrasnda dledikleri dnya asndan birbirlerinden ne oranda ayrldklarn gstermesi, ileride ortaya kacak baz atmalarn ilk sinyallerini vermesiydi. Potsdam Konferans 1945 (Potsdam Conference, 1945) II. Dnya Sava srasnda

" Bykler"in yapt son nemli toplant. Konferansn topland 17 Temmuz tarihi ncesinde, Almanya teslim olmu, ABD Bakan Roosevelt lm ve yerine Truman gemiti. te yandan konferans srerken ngiltere Babakanl da Churchillden 'Atlee'ye gemiti. Konferansta ele alnan konularn en nemlisi Almanya idi. Bu lkedeki btn Nazi kurumlar ortadan kaldrlarak lke drt igal blgesine ayrlacakt. Taraflar Alman sava sanayisinin bar ekonomisine yardm eder bir hale getirilmesine alacaklard. Alman donanmasnn nemli bir ksmnn yokedilmesi ve sava sulularnn yarglanmas da alnan kararlar arasndayd. Ele alnan konulardan birisi de Polonya-Almanya snryd. Sovyetler Bat'ya doru ilerledikten sonra Curzon Hatt'n Polonya-SSCB ve Oder-Neisse Hatt'nda Polonya-Almanya snr olarak belirlemiti. Toplantda ngiltere ve ABD bu uurlar tanmaynca, konunun Almanya ile yaplacak bar antlamasna braklmas kararlatrld. te yandan 1943'ten beri Mttefiklerle ibirlii yapan talya'ya nispeten ibirlii yapan talya'ya nispeten yumuak bar hkmleri uygulanmas ve Avusturya'nn da drt devletin igali altna girmesi grleri kabul edildi. spanya'nn Mihver devletleri ile ibirlii yapt iin Birlemi Milletler'e alnmamas kararlatrrken, Sovyetler'in Boazlar'a ilikin talepleri ABD ve ngiltere tarafndan kabul edilmeyince, her devletin kendi grn Trkiye'ye bildirmesi zm kararlatrld. Berlin yalanlarnda bir kent olan Potsdam'da faaliyetlerini srdren konferans 1 Austos 1945'te sona erdi.

EK: 8
TRK YE'Y E N N YARDI M? THORNBU RG
[* ]

YAZA N : MAX VVESTON

Geen ilkbaharda Amerika, Trkiye'ye askeri yardm vaadetmekle Truman Doktrininin Amerikan D siyasetinde bir ihtill yapt belliydi. Bu mnasebetle, zellikle iadamlar iin ameli ehemmiyeti haiz baz sorularn cevaplandrlmas lzmd. Bu sorular meyannda dost yabanc milletlere yardm olarak verilen parann manaszca israf edilmediinin temini meselesi de vardr. Siyasi hrriyetlerin idamesiyle ok yakndan bal olduuna Amerikallarn inand hususi teebbse-ki bu hususi teebbs sayesinde bugn bakalaryla mtereken kullanmaa hazr olduumuz servet meydana getirilmitir-hakikaten kymetli bir sistem oluunu isbat etme frsat nasl verilebilirdi. Bu sualin cevabn Trkiye'de daha iyi verebileceimizi zannediyoruz. Halen asker gayeler iin temin edilen yz milyon dolara ilveten Trkiye'ye Amerika'dan yahut da Milletleraras Banka'dan birka yz milyon daha istenecektir. Bu talep harpten harap olarak km milletlerin taleplerinden farkldr. Zira Trkiye bu kredileri yardm ve kalknma iin ve fakat harp dolays ile yarda kalm olan iktisad inkiafna tekrar hz vermek iin isteyecektir. Bineanaleyh Trkiye'ye plase edeceimiz para, harp masraflarn karlamak iin deil de, bir milletin yeni inkiaf uruna masruf olacaktr. u halde gayelerimizi mmkn olduu kadar i adam zihniyetile tesbit edelim. Trkiye Avrupann stratejik arki kalesi ve yakn arkn imal kalesi olmaktan daha fazla bir ehemmiyet arzedip bu memleket Amerikan menfaatlerinin byk bir nem arzettii bir yerde bulunmaktadr. Trkiye Arap dnyas tarafndan yakndan takip edilen itima ve iktisad bir tecrbe sahasdr. Bana bir Arap: "ngiltere ve Amerika inkiaflarn takip etmek bizim kapasitemiz haricindedir. Fakat Trkiye'nin bugn yaptn biz yarn yapabiliriz" dedi. Dier taraftan Trkiye bugn siyas ve iktisad bir ak iindedir. Atatrk tarafndan bir Cumhuriyet idaresinin iptidai bir esas olarak kabul edilen tek parti sistemi imdi gittike kuvvet ve fikirlerinde gelime kaydeden bir muhalefetle karlanmaktadr. Cumhurbakan nn'nn geen Temmuz aynda Halk Partisi Liderliinden ayrlp demokratik ananelere uygun olarak iki parti sistemini takviye etmek hususunda aka bildirdii karar, Hkmetin bundan sonra selahiyetini halktan alaca hakknda bir garanti olmamakla beraber bu hususta mitler vaadetmektedir. Fakat bu halk Hkmeti ne yapacaktr? Bunun iktisad yry ne olacaktr? Bir Amerikan mahidi iin bu hayat ehemmiyeti haiz bir sualdir. Zira d bakmdan siyas hrriyet iki parti sistemi ile temin edilebilirse de bu hrriyetin esas, devletin iktisad fonksiyonlarn geniletmeye devam etmesiyle de kaybolabiliyor. Grnte bugn Trkiye'de Komnist faaliyetini gsterir pek az emare mevcut olmakla beraber, bu faaliyetin burada da bulunmadna hkm vermek doru olmaz. Trkiye'nin tekml nam altnda Devletin iktisad sahadaki faaliyetini daha fazla geniletmek, memlekette komnist idealine hizmet eder. Bir memlekette komnist fikirlerin yaylmasna; hibir ey i adamlar, iiler ve zrra zerinde messir, bir kontrola hakim olan ve sanayii ierisine alan byk bir siyas brokrasi kadar yardm edemez. Eer Trkiye'nin vaziyeti bu ise, o halde komnistler istikbale mitle bakabilirler. u anda Trk halk tarihinin herhangi bir anndan daha fazla bahse konu ettiimiz bu iktisad demokrasi meselesi zerinde megul olmaktadr. Trkiye, tarihine Zira bir millet olarak balam ve bugn de asas itibariyle ayn karakteri tamaktadr. Yalnz 1923'-den sonra Atatrk'n sahneye kmasyla sanayilemeye doru yol almtr. Devletin belli bal istihsal vastalar zerinde kontrol icabettiren Devletilik prensiplerinin ilham menba, D
*

Yardmn amac, yaznn balndaki soruya verilen, en son paragraftaki yantta sakldr.

memleketler olmadn kabul etsek bile bu yol saltanat zamannda kapitlsyonlar ile memleketin ecnebi istismarna kar bir mmeye emniyet tedbiri olarak alnd sylenebilir. Devletilik, Atatrk tarafndan husus teebbsn mevcut olmad zamanlarda lzumlu emtiann istihsali iin kurulmu bir devlet sanayii sistemi olarak dnlmtr. Hi kimse bu sistemin mucip sebeplerinin yanl olduunu iddia edemez. Yalnz zaman getike bu sisi cm btn iktisad faaliyetlerin eklen Hkmet tarafndan ve fakal esasnda parti tarafndan kontrol manasm ifade etmitir. On seneden fazla bir zamandan beri bu vaziyet neticesi olarak Trkler'de artk yeni kriteryumlar ve deien tekniklere iddetli surette ihtiya hasl olduunu anlamlardr. Amerikan yardmna bal artlar bu kadar ehemmiyetli klan i de bu dahili teebbstr. Trkiye'nin yeni bir istikamete doru ilerlemesi iin kap tamamiyle aktr. Maamafih bu yolun cihetini tayin etmeden evvel Trkiye'de Devlet kartellerinin neler baardklarn ve henz nelere dokunmadklarn tesbit etmek lzmdr. Bu kartel sistemi halen faaliyette bulunan yz messeseyi ihtiva eder. Bunlarn senelik sat yeknu da takriben 1 milyar Trk liras tutmaktadr. Bu teekkllerin ou Ekonomi Bakanlnn kontrol altndadr. Yardmc messeseler vastasile Smerbank ve Etibank imalt ve yeralt servetlerinin inkiafiyle megul olmaktadr. Dier baz messeseler, btn yolcu ve yk nakliyatnn ounu yapan deniz ticaret filosuna maliktir. Dier bazlar da ayn zamanda stl maddeler istihsal eden ve satan eker trstleri iletmektedirler. Gmrk ve Tekel Bakanl eli altnda da ttn, kibrit, alkoll ikiler, kahve, ay, tuz ve buna mmasil yksek derecede gelir getiren maddelerinde tamamiyle bir Devlet monopol vardr. Dier muhtelif Bakanlklar da araphaneler, orman revirleri, sat maazalar ve Devlet iftlikleri iletmektedirler. Smerbank'n en mhim messesesi Karabkteki Demir ve elik Fabrikalardr. Bu messese 1939'da senede 150 bin metrik ton ilenmi elik istihsal edebilecek bir kapasiteyi gz nnde tutmak suretiyle bir ngiliz firmas tarafndan tesis edilmitir. Bu messese Trkiye'nin elik darln bir dereceye kadar azaltm ve harp iinde de bir bakmdan stratejik bir nefes alma pay vermise de, iktisad bir tesis olmas bakmndan muazzam bir muvaffakiyet-sizlik timsalidir. Demir madeni havzasndan 600 mil mesafede bulunan ve kmr istihsal merkezi ile ihra limanndan uzak bulunan Karabk, en iktisad ekilde ileyen bir elik fabrikasnn dahi aamyaca mkllerle yz yze olup bu fabrikann istihsalt fat bakmndan ithal edilen elikle rekabete giriemiyecektir. Hususi sermayenin itirak etmedii ve sadece Devlet parasyla alan bir devlet teekklnde haddinden fazla mebu ve kfi dereceden tehiz edilmemi olan bir tek hattn bu tesisin istihsal kapasitesinin ancak bir cz'n temin edebileceini grememekten mtevellit ilenen hataya karlk ceza bir meyyide bahse konu olamaz. Bu tesisin mdafas sadedinde birok mtalalar ileri srlm olmakla beraber bu messese, iktisad bir faaliyete asker ve siyas mlhazalarn kartrlmasnn kanlma/ bir israf abidesi olarak durmaktadr. Zonguldaktaki Devlet Kmr faaliyetleriyle Etibank'n ilettii messeseler, Trkiye'de elik imaln karakterize eden artc ehliyetsizlik farikalarm tamaktadr. Kmr havzas geni olup malm olan ihtiyatla, uzun ve mreffeh bir sanayiin esasm tekil edebilecek hacimdedir. Balca yedi mntkada kmr bidayette ecneb irketler tarafndan olmak zere uzun senelerden beri istihsal edilmektedir. Devlet, toprak stnde byk tesisler kurmu olmakla beraber, bunlarn ou istihsalle alkal cinsinden deildir. Toprak altnda onsekiz bin ii iptida vastalarla ve sadece fena diye tavsir edilecek artlar altnda almaktadrlar. Senede 4 milyon tonun aasnda olan kmr ihtihsali, o kadar yksek bir maliyetle istihsal edilmektedir ki, Devlet btesinden yardm mevzubahis olmasa,

kmrn halk ve sna ihtiyalar in temin edilmesine imkn hasl olamyacaktr. Modern tehisat ve metotlarla istihsal arttrlabilir ve maliyet fat da drlebilir. Bylece kmr istihsali dahilde ve harite talebe uyar bir ekilde arttrlabilir. Senelerden beri bu ihtiya anlalm ve kmr sanayiini kalkndrmak iin Amerikan mtehassslarnn yardmn isteyen mtereddit bir plan hazrlanmtr. Dier taraftan siyas icaplar, istihsalin sadece devamn istemektedir. Bu meselenin yegne hal aresi olan iktisad icaplar ise Devletin yalnz bu sahadaki faaliyetine tatbik edilmekle deil, dier senelerdeki Devlet faaliyetlerine de uygulanmak suretiyle bir netice verebilir. Devlet faaliyetinin nc bir misali Adana civarndaki pamuk iplii ve mensucat fabrikalarnda grnr. Buradaki fabrikalar iktisad bakmdan nisbeten inkiaf etmi bu sahaya nazaran Smerbank'n ge teekkl etmesi hasebiyle hemen hemen yar yarya devlet hususi teebbs elindedir. Husus fabrikalar mamullerininin tamamn devlete satmak mecburiyetindedirler. Her fabrika iin tesbit edilen fiat grnte iyi bir kr brakmakta ise de, bu fiyat fabrikalarn hilahazr makina ve tehizatn yenileme veya fabrikann tavsii iin gerekli masraflar karlayamamaktadr. Bu sebeple ve Hkmet politikasnn istikbali hakkndaki phelerden dolay imalt, imal kapasitesini geniletememektedir. Hilahazr pamuklu maddeler imalini, istihlk ihtiyalarna nazaran az ve husus fabrika sahipleri de imal kapasitelerini geniletmiyeceklerine gre, devlet halen yapmakta olduu gibi, kendi eliyle iletilen fabrikalarn oaltlmas lzm geldiini iddia etmektedir. Bylece sosyalizm de kendi kendine beslenmektedir. nsan kendi kendine, gerekli fabrikalarn husus ahslar tarafndan yaplmasnn niin tevik edilmediini ve bylece devletin, bu maksatla kulland paralarn niin ksmn tamamlanm olan ve hayati nemi haiz olan sulama ebekelerinin tamamlanmasna ve pamuu fabrikalara tayacak olan yollarn inasna sarfetmedii sualini sorabilir. Bu ekilde mstehlik fiatndan alm fiat decek, imaltlarn geliri ykselecek ve devlet tarafndan tatbik edilen yardm isteminin terkedilmesiyle de iktisaden kuvvetli olmayan teekkller meydana kacaktr. Yukardaki satrlarda, ancak devletin ilettii birka messeseye temas edilmi olmakla beraber, bunlar sistemin umumu hakknda bir fikir vermektedir. Bunlar zeklar yksek, tahsilleri esasl ve bir grup olarak Amerika'da kendi ilerini yapanlar kadar sanayii faaliyetleri idare edebilecek kabiliyette insanlardr. Birer ahs olarak bunlar yalnz tecrbe ve daha ehemmiyetli olan rasyonel gayeler bakmndan noksandrlar. Devletin, iktisad faaliyet sistemine kar en kafi tenkit, bu sistemin inkiafna rehberlik edecek hakiki iktisad prensiplerden uzak olmasdr. ktisad tesisler, teknik ve inaat bakmndan iyi yaplmakta fakat nakliyat, elektrik kuvveti ve mtak maddelerin kullanlmas gibi yardmc hizmetler bakmndan takviye edilmemektedir. Bu son bahsettiimiz hizmetler husus bir teebbsn gznnde bulundurmas lzm gelen, aksi halde iflsa mncer olacak noktalardr. Dier taraftan ksa grl siyas veya asker dncelerin tesiri altnda ar sanayiin zamanndan evvel inkiaf ettirilmesine allmasile, hakikatte sna inkiafn gerekli seviyeye ykselmesine mani olunmutur. Memleketin para ve kabiliyet bakmndan byk sanayii iktisaden ilerlemi Garp Devletlerinde grlen en modern faaliyetlere benzer gsterili tesislere hasredilmitir. Memleket menabiinin pek az bir ksm, gsterisiz olan ve fakat mreffeh mill bir ekonominin istinat etmesi icabeden esasl ihtiyalara tahsis edilmitir. Birgn Trkiye elik Fabrikalarna, muazzam imalthanelere, cesimyar amme ve amme binalarna malik olacaktr. u kadar ki memleket yollara, sulama sistemlerine mektep ve amme shhati servislerine ve inkiaf eden canl bir iktisad hayata malik olmadka, bu iktisad abideler zayf esaslar zerinde kalm olacaktr. Burada Amerikan iktisad yardm programnn tercih

edilmesi lzm gelen belirli bir hedefini grmee balyoruz. Trkiye'yi doyuran ve kzle ekilen kara sabanla, ngilizlerin ina ettii muazzam Karabk Fabrikas arasndaki gedik ok byktr. Sulanmayan, gbrelenmeyen ve nakliyat iin hemen hemen yolsuz olan ukurova'dan, Akdeniz sahillerine kadar kz arabalarna bal olan pamuk tarlalar ile yksek bir iktisad istihsal sevkiyesine malik olan Kayseri'deki mensucat fabrikalar arasndaki gedik hakikaten cesimdir. Zonguldak kmr havzasnn, yer stnde mevcut mkemmel marangozhaneler, garajlar vesait farklar ile ayn havzann iktisad tekilatnn icap ettirdii basit fakat hayati ehemmiyeti haiz teknik problemler arasnda derin bir uurum vardr. Tamamen veya ksmen inkiaf etmi birok messeseler Trk iktisad hayatnn tahakkukunu istedii seviyeyi ve bu seviyeye ykselmesinin mmkn olduunu gsterir mnferit birer iarettir. Yalnz bu mnferit tesislerin meydana getirili eklinde kullanlan usul; bu tesisler arasnda kalan byk sahalar doldurmak ve bylece birbirine bal salam bir iktisad bnye meydana getirmekte kullanlamaz. Bu gedii kapatmaa doru ilk adm galip bir ihtimalle, Amerikan Teknik yardm ile Devlet tarafndan atlabilir. Byle bir adm, hakikaten faydal olacak amme tesisleri kurmaa balamakla atlabilir. Trk iktisadiyatnn inkiaf iin lzumlu artlardan biri, potansiyel ihtihsal sahalarm potansiyel istihlk sahalarna ve harici piyasalara ihra limanlarna balayacak olan basit ve fakat btn ildim deiikliklerine tahamml olan bir yollar ebekesidir. Trkiye'nin siyas hudutlar arasnda yz tane "kk Trkiye'ler" vardr ki bunlarn herbiri dierlerinden tecrit edilmi olup herbirinin istihsali, potansiyelinin te biri ile onda biri arasndadr. Trkiye'nin bu kk Trkiye'leri bir araya getirilmedii takdirde azam ihtihsal kapasitesine varamyaca bedihidir. Bu yaplmadka mill servete bir surplus ilve edilmeyecek ve ayn zamanda hayat seviyesinde gze arpar bir inkiaf kaydedilemiyecektir. Trkiye'de gze arpan dier bir noksan da sulama ebekelerinin mevcut olmaydr. Potansiyel bakmda zengin olabilecek birok mntkalar sulama imkszl hesabyla bu evsaf bulamamakta2dr. Byle mntkalarn bir ounda su mebzul olmakla beraber, suyu iftinin ayana getirmek imknlar mevcut deildir. tima ve iktisad bakmdan Trkiye ile kabili kyas olan dnyada pek az memleket vardr ki, umumiyetle shhat seviyesi diye kabul edilen asgar seviyeden daha dun olabilsin. Trkiye'de tipik bir ehir ve bilhassa tipik bir ky mahalle ekonomisin ne kadar iyi olursa olsun, amme helalarndan ve banyolarndan ve tabi su menba olmad hallerde de iilecek sudan mahrumdur. Pislie ve btn hastalklarn nakili olan kara sineklere, merkezi Hkmetin duvarlara ast shhat afileri haricinde hibir ehemmiyet verilmemektedir. Trkiye halknn, meydana getirilecek dier inkiaflardan faydalanabilmesini salamak iin, her eyden evvel bir el temizliine ve dezenfekteye ihtiya vardr. Henz zira Trkiye'de, cehaletin nisbeti kabark olmakla beraber, hkmet, halk eitimi sahasnda birok eyler baarmtr. Yeni Trkiye'nin programnda halk eitimine ait ksmn, bu ii tahakkukla tevcih edilmi olanlara ykledii mes'uliyet, ilk bakta baarlmas imknsz bir cesamet arzediyor. Bununla beraber, bu sahada ok fazla iler baarlmtr. Bu sahaya ayn dikkat sarfedilmee devam olunduu takdirde, okur yazar nisbeti ykselecek ve programn mteakip safhalarnn tahakkuku terih edilecektir. Yukarda ku bak olarak gzden geirdiimiz bu mevzular, bize Trkiye'de ahs teebbsn inkiafndan evvel, Devletin baarmak mecburiyetinde olduu iler hakknda bir fikir vermektedir. Ksaca yaplacak iler, yollar, sulama ebekeleri, amme shhati tedbirleri ve binlerce kyn malik olmad mektepler amaktr. Bu iler halk in Devlet tarafndan baarlmas lzm gelen iler listesidir.

Devlet fabrikalarndaki iiler iin, bedava mesken, giyecek ve yiyecek temini belki siyas bir hal aresi olabilir. Fakat Trkiye'nin karlat itima ve iktisad meselelerin bir hal aresi olamaz. Hr insanlarn bedava yemei ihtiyalar olmamaldr. Trkiye tarafndan tatbik edilecek bir amme tesisleri program, halk arasnda yeni iktisadi hayatn temelini tekil edebilirse de bu kfi deildir. Emin esaslara dayanarak inkiaf eden bir zira iktisat, paralel olarak bir taraftan tam bir zira inkiaf salamak dier taraftan da bu inkiaftan gerekli fayday temin etmek iin ziraatla beraber inkiaf eden hafif sanayiin gelimesi ifti Hititlilerden tevars ettii bir demir ubuk-yerine elik bir sapana muhtatr. Yine iftinin mahsullerini istihsal ve nakletmek iin basit fakat modern vastalara ihtiyac vardr. Bu basit vastalarn ou Trkiye'de imal edilebilir. Bazlar hariten para olarak ithal edilerek dahilde monte edilebilir. Zira istihsalin iptida maddelerini ve fazla gda istihsalini kymetlendirmek iin, zira inkiaf hafif gda maddeleri sanayii takip edecektir. Bu memlekette, dnya piyasalar ile kolayca rekabet edebilecek meyve, sebze, et ve balk konserve fabrikalar kurulabilir. Trkiye bu maddeleri istihsal etmek iin, ideal bir memlekettir. Ve kendisi yar a kalm bir kt'ann merkezinde bulunmaktadr. naat malzemesi ve muhtelif yeni istihlk taleplerini karlamak iin dier hafif sanayiin de kurulmasn icabettirecektir. Bu iler nasl yaplacaktr: Amerikallarn bu ileri nasl baaracaklar hususunda phemiz yoktur. Amerikallar, Trkiye'nin de ayn usulle baaracam mit etmek isterler. Yani, bu ilerin Devlet faaliyetinin geniletilmesiyle deil, fakat Trk halknn teebbs ve kabiliyetiyle baarlmasn ister. Trkiye'nin kuvvet kayna Trktr. Bu geni potansiyelden ferd teebbsler ve ihtiyar i kombinezonlar yolu ile istifade edilmesi keyfiyeti, Amerikallarn ferd teebbsne verdikleri manarn ta kendisidir. Trk'n kendi kendine hafif sanayii kurmasnda Amerika'da muhtelif eyler yapabilir. Bununla beraber, her eyden evvel, Trkiye'nin ilk olarak yapmas lzm gelen bir vazife vardr. Bu, yeni sanayiinin kurulmas iin gerekli eraitin tahakkuk ettirilmesi vazifesidir. imdiye kadar Trk Hkmeti, byle bir muhitin hazrlanmas iin bir ey yapm deildir. Yalnz Hkmet dairelerinin en by deil, iktisad inkiafta en byk rol oynayan ktisat Bakanlnda bile, husus teebbs problemleri ve potansiyelleri hakknda tetkikler yapmakla tavzif edilmi bir tek ahs yoktur. Mill sanayileme fikrim gsteren ve birbirini takip eden be senelik mill planlarda, 18 milyon Trk halknn birer ferd olarak memleketlerinin inkiafnda pasif bir rolden daha fazla birey yapmaa davet ettiklerini gsterir bir tek sz yoktur. Bilakis bu planlarla devlet hususi teebbse karma demektedir. Bundan baka Hkmet, yanl ve salam olmyan bir vergi sistemini kabul etmi ve keyfi fiat ve piyasa kontrolleri ile dviz kontrollar koymu ve devlet faaliyeti iin birok istisnalar ve ruharar temin eden ithalt ve ihracat lisanslar sistemini kabul etmitir. Bu brokrasinin meydana getirilmesinde kullanlacak bir usul olabilir. Fakat herhalde husus teebbse lzumlu artlar yaratamaz. Birok Amerikalnn, bizim refahmz temin eden prensipleri kabul etmeyen be senelik planlar niin destekleyeceimiz hususu ak deildir. Ayn ekilde, husus teebbsn yer almad bir iktisad inkiaf programnda kendi husus teebbsleriyle nasl yardm edeceklerini anlayamamaktadrlar. Bununla beraber, on seneyi mtecaviz bir zamandan beri ilk defa olarak Trk Bakanlar amme muvacehesinde memleketin kalknmasnda husus teebbsn de yer almam istediklerini iln etmilerdir. Eer bu hakikatse ve nmzdeki Ekim aynda toplanacak Byk Millet Meclisi tarafndan kabul edilecek bir programsa, bu takdirde, bizim yardm programmz yalnz Trklerin ihtiyalarna deil ve fakat Amerikan prensiplerinin istediklerine de uygun bir program olabilir.* Hafif sanayi iin olduu kadar, ziraat ve amme tesisleri iin de, Birleik Amerika mtehassslar temin edebilir. Trkiye'nin teknik meselelerine gerekli hal tarzlarn bulabilecek mhendislere malik bulunmaktayz. Yeni istihsali meydana getirecek istihsal maddelerine ve

oalan itira kuvvetinin douraca istihlk talebini tatmin edebilecek istihlk maddelerine malik bulunuyoruz. Birok Cenub Amerika memleketleri iin yaptmz gibi lzumlu anlamalar vastasile, Trk husus teebbslerinin, Dolar ihtiyalarn tatmin etmek iin gerekli mali menabie malik bulunuyoruz. Milletleraras mar ve Kalknma Bankas* kredinin dier bir menbadr. Bizde ayn zamanda, Trkiye'de husus teebbsn ileme tarzm gsterecek husus sermaye ve tecrbe de mevcuttur. Bu sermaye ve tecrbemiz muhtelif faydal ekiller alabilir. Mesel bize Trkiye kabiliyetli teebbs idarecileri gnderir ve Trkler'de bunlardan istifade eder. Dier taraftan Trk teebbslerine ortaklk veya tesahup eklinde de yardm edebilir. 140 milyon Amerikal'nn, Amerikay meydana getirilerinde ve hala gelitirilmelerinde kulland vastalar bunlardr. Biz bu vastalara malik bulunuyoruz. Ve nasl kullanacamz da biliyoruz Eer bakalar ayn neticeleri istiyorlar ve bizim yardmmz talep ediyorlarsa programlarm birlikte tetkik edebilir ve programlarnn ne ekil alabileceini kararlatrabiliriz. Byle bir tetkikin neticesinde yaplacak yardm muazzam bir nakdi ikraz (bor) olmasa da daha mreffeh bir Trkiye'nin inkiafna yardm edecektir. te bu esaslar dahilinde Amerikann D iktisat politikas mana ifade edebilir. phe yok ki bu faaliyetlerimizle emperyalizm ve dolar diplomasisinin tenkitlerini zerimize celbedeceiz. Bununla beraber bizler ve dier milletler bu gibi cmlelere lzm gelen cevab verme zamannn geldii kanaatndadrlar. imdiye kadar temin edilebilen iktisad refahn en yksek seviyesine, Amerikann nasl eritiini gstermek dier milletler iin de ayn seviyeyi teminde yardm etmek her halde emperyalizm demek deildir. Yalnz bizim sistemimizi gsterme usulmz en muvaffak ekilde olmaldr.** Bugn, belki dnyada, hibir memleket Trkiye ierisinde kapal bulunan potansiyel servetler bakmndan ve bu servetlerin halkn hizmetine arzedilmesi bakmndan daha msait eraite malik deildir. Bu neticeyi douran sebepler meyannda 19 milyon Trk'n alkanl; cesareti ve karakteri messir bir faktrdr, bununla beraber Cumhuriyetleri henz gentir. Ve daha birok kararlar almak mecburiyetindedirler. Bu kararlar almak Trklere ait bireydir. Fakat bizim de alacamz kararlar vardr. Bunlardan biri, bizden alnacak yardmn kullanlma ekliyle alkaldr. Trkiye'nin durumu bu noktann ehemmiyetini artrmaktadr. Eer Cumhurbakan smet nn'nn son 12 Temmuz beyannamesi, tek parti diktatrlnn sonu manasna geliyor, ve eer Bakanlarn son zamanlarda hususi teebbs destekleyecekleri vaadleri yerine getirilirse ve eer Trkiye bizden yardmn bu vaad ve beyanatlarn tatbikat altnda isterse, o zaman yalnz sermayemizi deil, fakat ayn zamanda hizmetlerimizi, ananelerimizi ve ideallerimizi plase edecek ve elden gitmesine msaade edemiyeceimiz bir plasman frsat elde etmi olacaz. Not: Yaz FORTUN Dergisi'nin Ekim 1947 Tarihinde kan saysnda yaynlanmtr. zgn ad. "Trkiye'ye Ne in Yardm/Turkey Aid For What'dr. Bu eviri 1948 tarihli olup, bana deerlendirmem iin rnek insan, yurtsever bir bilim adam olan Prof. Fehmi YAVUZ getirmiti. Dili ok eski olmakla birlikte, zgn metin elimde olmadmdan olduu gibi aktarmay uygun buldum.

EK; 9
T.C.

M L L L S AV U N M A B A K A N L I I ANKARA
HUK. M : KONU: DEVL ETLER TRK YE CUMHUR YET VE AMER KA B RL E K

HK METLER ARASMDAM M TE REK TE DB RL ERL E LG L ANLA MA HAKKINDA HUKUK M AV RL N N GR OCAK 1969 BAKANLI K KATINA
1- Anlamann l'inci maddesiyle "Karlkl ibirlii, taraflarn egemenlik ve eit haklarna mtekabilen riayet edilecei" hkmnn, Kuzey Antlantik Antlamasnn 3'nc maddesi'ne dayand; "... taraflar, kendi hususi vastalarn gelitirmek ve birbirlerine karlkl yardmda bulunmak... mnferit ve mterek mukavemet kudretlerini ideme ve tezyit etmek..." amacnn tahakkukunu salayaca; Antlamann dibacesinde "silhl bir tecavze kar koymak zere mterek imkanlarn gelitirmekten sz edildii" halde; Antlama tamamen ABD'nin Trkiye'de kurduu ve kuraca tesisleri esas almakta ve TC Hkmetine tesislerin, a) Kurulu, b) Kurulu sebebi, c) Geniletilme veya kaldrlma sebebi, d) letme, e) Bilgileri toplama deerlendirme, f) Harekete geme, konularnda, karar ya da karara itirak yetkisi tannmamaktadr. ..... anlamann muhtelif yerlerine serpitirilmi bulunan, yukarda belirtilen konulardaki "TC Hkmetinin muvafakatinin alnaca" szleri, III. maddenin (g) fkrasyla ilgili mutabakat zaptnda, hkmsz hale getirilmitir. Bu hkmler hem Kuzey Atlantik Antlamasna hem de bu anlama tasarsnn I'inci maddesinde gsterilen ve esasn Birlemi Milletler Yasas'ndan alan "... btn yelerin egemen eitlii prensibi..." ne aykrdr.

2- Kuzey Atlantik Antlamasnn 3'nc maddesinin uygulanmas amacn gden bir anlamada; a) T.C. Hkmeti, Kuzey Atlantik Antlamas blgesinde bulunmas dolaysyla, mterek ya da mnferit savunma gcnn idame ve tezyidini isteyecek, b) Bu istee ABD cevap verecek, c) Hangi konularda ve nerelerde ne gibi savunma tesisleri kurulacana Trk Genelkurmay lzum gsterecek, Trk Hkmeti karar verecek; Ve ABD bu kararn uygulanmasnda yardmc unsur olacaktr. nk burada, savunulacak lke Trkiyedir. Trkiye'nin savunmasnda ise ilk ve son sz elbette Trkiye Hkmeti'ne aittir. Anlama bu imkn kstlamakta ve hatta, mutabakat zaptyla ortadan kaldrlmaktadr. 3- Ayrca V. madde ile getirilen mali klfet, Trkiye'nin btesini tehdit eder mahiyettedir. 4Yine Vinci maddenin 3'nc bendinde, "bu anlamann amalar iin T.C. Hkmeti tarafndan tahsis edilen arazi zerinde ABD tarafndan veya "onun namna" ina ve tesis olunan ibaresi, "egemen ek"ler ilkesine aykrdr. Yukarda da belirtildii gibi savunulan lke Trk lkesidir, buraya kurulacak tesisler (binalar, mtemilt ve iindeki btn malzemeler) Trkiye Hkmeti'ne aittir. 5- 3'nc maddenin - b - fkras "mterek savunma tesislerinde ama, mahiyet, mahal, sre ve .... nceden TC Hkmeti tarafndan tasvip olunacaktr" hkmn tayor. Bu, yle bir hkm ki; TC Hkmeti kaytsz artsz ABD hkmetinin bu topraklardaki kendi maksadn, Kuzey Atlantik Antlamas amac gibi gstererek kuraca her trl tesise, kaytsz artsz evet demek zorunda kalacaktr. Kanaatmzca anlamann "eitlik ve hkmranlk haklarn zedeleyen ve muhtemel bir sava, lkemizde karmak, anlamaya taraf dier devletler lkelerini bylece savan etkilerinden kurtaracak artlan, olaylar peinen kabul ettiimizi gsteren, sakncal hatta kabul edenleri tarih huzurunda mkl durumda brakacak bir hkmdr. a) nk anlamada, ama, akla kavumamtr. b) Ama lkemizi korumak olduu halde, uygulama bu amaca karttr. c) Tesislerin kurulu nedenini yerini kapsamn, ileyiini ve nihayet kullanma kararm vermek. TC Hkmetine ait deildir. Burada ki "tasvip" (Madde 111/b) kaytsz artsz bir tasviptir, gelecek hkmetleri de Trkiye'nin kaderinde menfi ynde, sz sahibi yapacak ekilde balanmaktadr. Fkrann; tasvip, yerine "TC Hkmeti amac tespit, mul, mahiyet, mahal ve sreyi buna gre tayin eder" eklinde deitirilmesi uygun olur. 6- Meyyidesiz hukuk kural yok saylr. Devletler hukuku genellikle meyyidesizdir, lkin iki devlet arasndaki anlamann meyyidesiz olmas mmkn deildir. Anlama, da, anlamann hkmlerine riayet olunmamas halinde ne yaplaca, meyyidenin ne olaca gsterilmemitir. 7- VII. madde fkralar eliik hkmler tamaktadr. 2'nci fkra, l'inci fkra hkmnn uygulanmas imkanm ortadan kaldrmakta "... ABD yetkili Trk makamlarna .... ithal edilecek her trl silh ve mhimmatn cins ve miktar hakknda .... bilgi verecek" ve istedii silh ve malzemeyi yukarda 4 ve 5'inci maddelerde izah ettiimiz gibi Trkiye'nin gvenliini dnmeden yurda sokacaktr. Tehlikelidir ve kabul edenleri tarih huzurunda mkl durumda brakr.

8- IX'uncu madde, tesislerin mterek iletme ve kullanma esaslarna tabi olacaklar hususundaki karlkl mutabakatla ilgili hkm; a) Bu tesislerde, tesisi iletecek yetkili personel, b) Tesislerdeki btn cihazlardan anlayan personel, c) personel, Karara itirak edecek ve kararda Trkiye'nin menfaatna deiiklik yapacak

bulundurabilecei takdirde; ileyecek bir hkmdr. Bu personeli de ABD'de yetitireceine gre, IX. maddenin 2'nci fkras uygulama imkanndan mahrumdur. 9- X'uncu maddenin 2'inci fkras, ABD'nin Trkiye'de gerektiinde polis gc bulundurmasna yetki verecek niteliktedir. Bu fkra kalkmaldr. 10- Komuta yetki ve sorumluluklaryla ilgili maddelerin, yukarda etraflca belirtilen grler muvacehesinde ilemeyecei muhakkaktr. Bilmeden hibir ey yaplamaz. Tesislerin iletilmesini, alnacak bilgilerin deerlendirilmesini ABD yetkilileri yapacak olduktan sonra, komuta sorumluluuna itirak, stelik bizi mkl durumda brakr. 11- Herhangi bir sebeple, anlama son bulursa, tesisler olduu gibi Trkiye Cumhuriyeti Hkmetince braklmaldr. Bu sebeple XX. madde tadil edilmelidir. 12- XXI'inci maddenin maksad mphemdir. Mnferit savunma gayretine yardm amacm gder gibi geliyor. 13- XXIFnci madde anlamazlklarn zm yolunu gstermekte ise de; getirdii usuller dolaysyla bir anlamazln zmne dein, anlamazlk konusu esasen sonulanacaktr. Bu sebeple ilemeyecei muhakkak grlmektedir. Anlamazlklarn zm iin abuk karar veren, pratik bir organn kurulmas arttr. 14- Bu haliyle anlamann; Trkiye'nin gerek lke btnln gerek egemenlik haklarn korumak bir yana tehlikeye drd dnlmektedir. Buna dayanlarak hazrlanan prototip uygulama anlamasnn da ayn sakncalarla milli karlarmza uygun olmadn arzederim. M. Emin DEER Hkim Yarbay Hukuk Maviri

K AY N A K A
AKSOY, Muammer Prof. Dr., Atatrk Inda Tam Bamszlk lkesi, Yavuz Abadan'a Armaan, SBF Yaynlar, 1969 AGEE, Philip-(Trkesi Mine ner), ClA Gnl, E Yaynlan, 1975 ATAV, Trkkaya Do. Dr., Amerikan Belgeleriyle Amerikan Emperyalizminin Douu, Doan Yaynevi Eyll 1968 ATAV, Trkkaya Do. Dr., Amerika, NATO ve Trkiye, Aydnlk Yaynlan, kinci Bask-1969. AVCIOLU, Doan, Milli Kurtulu Tarihi 3 Cilt 1938'den 1995'e, stanbul Matbaas, 1974 AVCIOLU, Doan, Trkiye'nin Dzeni, Dn-Bugn-Yarn, 2. cilt Tekin Yaynlan, 10. Basm 1976 AYDEMR, evket, Sreyya, Tek Adam, 3 Cilt, Remzi Kitabevi,1965 AYDEMR, evket, Sreyya kinci Adam, 3 Cilt, 1967 BARNET I. Richard-MULLER Ronald E., Evrensel Soygun-ok Uluslu irketlerin Gc, Trkesi: Osman Deniztekin, E Yaynlan BRAND M. Ali, 12 Eyll Saat: 04.00, Karacan Yaynlan 1984 BRAND M. AH, Diyet, Kendi Basm, 1979 CEM, smail, Tarih Asndan 12 Mart, Cem Yaynevi nc Basm, 1993 LAAN, Emin, 12 Eyll, zal Ekonomisinin Perde Arkas DEMARIS, Ovid, Kirli ler mparatorluklan-Durty Business, (Trkesi: Lale Burak), 1976 DOAN, Yaln, MF Kskacnda Trkiye, 1946-1980, Toplum Yaynlan, 1. Bask, 1980 EFEND, Parvus, Trkiye'nin Mali Tutsakl (Yayma hazrlayan: Muammer SENCER), May Yaynlan, 1. Basm, 1977 FAHR, M., Amerikan Harp Doktrinleri, Yn Yaynlan 1966 GLDEMR, Ufuk, Texas-Malatya, Tekin Yaynlan, 1. Basm, 1992 GLDEMR, Ufuk, evik Kuvvet'in Glgesinde Trkiye, 1980-1984, Tekin Yaynevi, 1986 HANERLOLU, Orhan, Felsefe Szl, 7. Cilt, Remzi Yaynevi HAYTER Teresa, Emperyalizmin Yardm (AID AS IMPERLIALISM) Trkesi: Somay zdemir, Yntem Yaynlar, 1. Basm, Aralk 1972 LHAN, Attill, Bat'nn Deli Gmlei, Karacan Yaynlar, 1981 JULIEN, Claude, Amerikan GLERCAN, Hitit Yaynlar, 1969 mparatorluu, evirenler: Tahsin SARA-Aysel

KO, M. kr, Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama, Gven Matbaas, 1970 KONGAR, Emre Prof. Dr., Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, Bilgi Yaynevi, kinci Basm, 1979 MAGDOFF, Harry, Emperyalizm a-ABD'nin D Politikasnn Ekonomik Temelleri,

ev. Doan AFAK, Odak Yaynlan, 1974 McGHEE, George, ABD-Trkiye-Nato-Ortadou, Trkesi: Belks ORAKI, Bilgi Yaynevi, 1. Basm, 1992 MORGENTHAU, Hans J. Prof. Dr., Uluslararas likiler SELUK lhan, Gzel Amerikal, Fahir Onger Yaynlar, sianbul, 1965 SNMEZOLU, Faruk Dr., Ansiklopedik Politika Szl, letiim Yaynlan SVVEEZY-BARAN-MAGDOFF, ada Kapitalizmin Bunalm, Bilgi Yaynevi, Birinci Basm,, 1975 TANILL, Server Prof. Dr., Nasl Bir Demokrasi stiyoruz?, Cem Yaynevi, 5.basm,1993 TODAE, Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Devlet Tekilat Rehberi, 1972 Basm TOKER, Metin, Demokrasimizin smet Paal Yllar, 196-1965, Bilgi Yaynevi TUNKANAT, Haydar, kili Anlamalarn yz, nc Basm, Tekin Yaynevi, 1975 TUNKANAT, Haydar, Amerikan Emperyalizmi ve ClA, Tekin Yaynevi, 1. Basm, 1987 STEFANOS, Yerasimos, Az Gelimilik Srecinde Trkiye, 3 Cilt, Trkesi: Babr KUYUCU, Gzlem Yaynlan, kinci Basm, 1977

DERG L ER:
Trkiye in Devrim Dergisi Yank Dergisi Yn Dergisi KM Dergisi

GAZETELER:
Cumhuriyet Demokrat Hrriyet Milliyet Vatan Bayrak

You might also like