CODEX CUMANICUS VE KARAAY-MALKAR TRKES

Do. Dr. Ufuk TAVKUL Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, (15), Bahar 2003, 45-81.ss.
ZET
Kuzey-Bat Trk leheleri aratrmalar asndan son derece nemli bir kaynak olan Codex Cumanicus, XIV. yzylda talyan ve Alman misyoner rahipleri tarafndan hazrlanm, Karadenizin kuzeyinde yaamakta olan eitli Trk boylar ile birlikte farkl dillerde konuan baz milletlerin ortak anlama ve ticaret dili olan Kpak (Kuman) Trkesinin bir szln ve hristiyanla ait din metinleri ihtiva eden mhim bir eserdir. Codex Cumanicusun Kpak Trkesine ait kelime hazinesi ile Kpak grubuna giren ada Trk lehelerinden Kazan Tatarcas ve Karaimce arasndaki benzerlik ve paralellikler konusunda eitli aratrmalar yaplmtr. Kafkasyada konuulan Kpak lehelerinden Karaay-Malkar Trkesi de ayn miras paylaan bir Trk lehesi olmas sebebiyle Codex Cumanicus ile byk benzerlik ve paralellikler tamaktadr. Bu makalede Codex Cumanicus ile Karaay-Malkar Trkesinde ortak olan kelimeler incelenmektedir. Anahtar Kelimeler Codex Cumanicus, Kpak Trkesi, Karaay-Malkar Trkesi

ABSTRACT

Codex Cumanicus that has been prepared by Italian and German missionaries in XIVth century is an important resource for research of North-West Turkic dialects. It is a dictionary of Kypchak (Kuman) Turkish which is a lingua franca on the northern regions of Black Sea. There are several linguistic research about the parallelism of the vocabulary of Codex Cumanicus with Kazan Tatar and Karaim Turkic dialects. KarachaiBalkar Turkish which is a Kypchak dialect spoken in the Caucasus holds parallellism with the vocabulary of Codex Cumanicus. This article studies the common words in the vocabulary of Codex Cumanicus and KarachaiBalkar Turkish. Key Words Codex Cumanicus, Kypchak Turkish, Karachai-Balkar Turkish

GR Trk dili tarihi asndan, zellikle Kuzey-Bat Trk leheleri ve Kpaka aratrmalar iin paha biilmez bir hazine deerinde olan Codex Cumanicus 1362 ylnda Petrarca adl bir kitap koleksiyoncusu tarafndan Venedik Cumhuriyetine hediye edilmi ve Venedik Katedrali Ktphanesi koleksiyonu arasnda yerini almtr. Eserin tek nshas bugn St. Marcus manastr ktphanesinde saklanmaktadr 1. Muhtemelen 1303-1362 yllar arasnda yazlm olan Codex Cumanicus Volga (dil) rmann aa mecralarnda faaliyet gsteren Fransiskan mezhebi mensubu talyan ve Alman misyonerler tarafndan kaleme alnmtr. Gotik harflerle yazlm olan Codex Cumanicusta Kpak Trkesinin (Kumancann) gramer zellikleri, Latince, Farsa ve Kpak Trkesi (Kumanca) kelime listeleri, Kpaka-Almanca szlk ve Kpak Trkesi metinler yer almaktadr 2. Codex Cumanicustan 1656 ylnda ilk bahseden Tomasinidir. 1768 ylnda Leibnitz Codex Cumanicusu Venedik Ktphanesi katalounda kefetmitir. 1769 ylnda Kont Jozsef Telekinin ktibi Daniel Cornides Codex Cumanicusu Venedikte bulmu ve ilk 22 sayfasn kopyalamtr. 1826da J. Klaproth el yazmasn yeniden kefederek yaymlanmak zere dzenlemitir 3. 1828 ylnda J. Klaprothun bu eser hakknda bilgi vererek baz blmlerini yaymlamasnn ardndan uzun bir sre Avrupal bilimadamlar tarafndan adeta unutulan Codex Cumanicus hakknda 1875 ylnda O. Blau ber Volkstum und Sprache der Kumanen (Kumanlarn dili ve halkyat hakknda) adl bir yaz yaymlam, 1880 ylnda Geza Kuun Budapetede Codex Cumanicusun tam nerini ele almtr. Mehur Trkologlardan Radloffun 1885-1887 yllar arasnda Codex Cumanicusun dil malzemesi ile ilgili yazlarnn ardndan XX. yzyl balarnda W. Bang Codex Cumanicus ile ilgili almalarn neretmitir 4. Codexi Tomasininin Venedik Ktphanesinde kefiyle birlikte bu el yazmas eser bilim dnyasnda uzunca bir sre Petrarca Codexi adyla anlmtr. Eserin Venedikteki gemii hakknda alan G. Gyrffy, el yazmasna verilen Petrarca Codexi adnn yerlemi bir hata olduunu ortaya koymutur 5. Codex Cumanicus balca iki blmden olumaktadr. lk sayfasnda 11 Temmuz 1303 tarihi yer alan birinci blmde Latince, Farsa ve Kumanca (Kpak Trkesi) szlk ve Kumanca gramer kurallar, sosyal ve ekonomik hayata dair eitli kelimeler yer almaktadr. Eserin bu blmnde Latinceden fazla talyancann tesiri hkim olduundan, talyanlar tarafndan yazld tahmin edilen bu blme talyanca Codex ad verilmektedir. kinci blmde hristiyanla dair Kumanca (Kpak Trkesi) metinler ve 47 tane Kumanca bilmece yer almaktadr. Bu blmn banda Kumanca-Latince ve Kumanca-Almanca szlk bulunmaktadr. Codex Cumanicusun bu blm Almanca Codex olarak adlandrlmaktadr. Bu blmde hristiyan dinine ait ilahilerin yer almas dolaysyla, pek ok Trkolog bu eserin Alman
1 2

aatay, Saadet. Codex Cumanicus szl. Trk Leheleri zerine Denemeler.- 1978, s. 141 Gabain, Annemarie von, Codex Cumanicusun dili. Tarih Trk iveleri.-Ankara: 1998, s. 67 3 Ligeti, L. Prolegomena to the Codex Cumanicus. Codex Cumanicus.-Budapest.: 1981, s. 4 4 aatay, 1978, s. 142 5 Ligeti, 1981, s. 5

Fransiskan mezhebine mensup misyonerler tarafndan Kumanlar (Kpak Trklerini) hristiyanlatrmak amacyla dzenlenmi bir eser olduunu dnmtr. Bilhassa eserdeki din metinler zerinde en ok alm olan W. Bang bu tezi ortaya atmtr 6. Codex Cumanicus zerinde geni aratrmalar bulunan Trkologlardan D. A. Rasovskij ise bu eserin talyan tccarlar tarafndan ticar ihtiyalar iin meydana getirildii fikrine kar kmaktadr. Rasovskij ayn zamanda W. Bangn iddia ettii gibi Codex Cumanicusun Kpaklar arasnda hristiyanl yaymak amacyla Alman Fransiskan mezhebi misyonerleri tarafndan hazrland fikrini de kabul etmemektedir. Rasovskijin dncesine gre Codex Cumanicus Latince, Farsa ve Kpak Trkesinin yrrlkte olduu bir yerde ve yalnz din maksatla deil, gnlk hayatn gerektirdii pratik bilgileri elde etmek amacyla yazlmtr 7. Codex Cumanicusun dil sahasna giren blgeler arasnda Volga (dil) rma boylar ile Karadenizin ve Kafkaslarn kuzeyinde yaamakta olan Trk boylar yer alrken, Codex Cumanicusun dili olan Kpak Trkesinin yalnzca eitli Trk boylarnn anlad ortak bir deil, Karadenizin kuzeyinde, Krmda ve Kafkaslarn kuzeyinde yaamakta olan eitli kavim ve milletlerin de ortak anlama dili olduu anlalmaktadr. 1404 ylnda Kafkasyada bulunan Avrupal misyoner Johannes de Galonifontibus Kafkasyada ve Karadenizin dou kylarnda yaayan Yunan, Ermeni, erkes, Got, Tat, Rus, Lezgi, Avar, Kazikumuk, Alan kabilelerinin hepsinin Trk-Tatar dilinde konutuklarn yazmaktadr 8. 17. yzylda Kafkasyada bulunan Evliya elebi, seyahatnamesinin erkes Vilayetleri blmnde, erkeslerin Trk-Tatar dilinde konutuklarn belirtmektedir. Konumalara verilen rneklerden erkeslerin Kpak Trkesini bildikleri anlalmaktadr. Deiik dillerde konuan Kafkasya halklar arasnda Kpak Trkesinin ortak anlama dili olarak yaygn biimde konuulduunun en mhim delili ise, 11 Mays 1918de kurulan Birleik Kafkasya Cumhuriyetinin resm dilinin Kumuk Trkesi olarak kabul edilmesidir 9. imdiye kadar eitli Trkologlar tarafndan Codex Cumanicustaki dil malzemesi ile Kazan Tatarcas ve Karaimcedeki nemli benzerlikler zerinde durulmutur. Annemarie von Gabain Codex Cumanicusun diliyle Kazan Tatarcas arasnda nemli benzerlikler tespit etmitir 10. Kafkasyada Karaay-erkesya ve Kabardin-Balkarya adn tayan iki farkl zerk cumhuriyette yaamakta olan Karaay-Malkar Trklerinin dilleri Trk lehelerinin kuzey-bat grubunda yer alan Kpak grubuna girmektedir. Karaay-Malkar Trkesinin kelime hazinesi zerinde yaptmz bu aratrma, bu Trk lehesinin Codex Cumanicusun dili olan 13-14. yzyl Kpakas ile byk paralellikler ve benzerlikler tadn gstermektedir. Karaay-Malkar Trkesinin tarih kaynaklar asndan byk neme sahip Codex Cumanicus ile Karaay-Malkar Trkesi arasnda tespit ettiimiz balca paralellikler ve ortak kelimeler aada verilmitir. K. Grnbechin Kuman Lehesi Szl adl eseriyle, nl Macar Trkolog Geza Kuun tarafndan yayma hazrlanan ve L. Ligetinin Prolegomena to the Codex Cumanicus balkl nsz yazsyla 1981 ylnda Budapetede yaymlanan Codex Cumanicus adl esere dayanarak yaptmz taramada, Codex Cumanicusa ait kelimeler CC ksaltmas ile verilmi ve kelimelerin orijinal metindeki sayfa numaralar parantez iinde
aatay, 1978, s. 143 aatay, 1978,s. 144 8 Tardy, Lajos , The Caucasian peoples and their neighbours in 1404. Acta Orientalia, XXXII (1), 1978, s. 91 9 Tavkul, Ufuk , Kafkasyann otokton (yerli) halklar meselesi ve Kafkasya halklarnda etnik kken araylar. Krm Dergisi, 6 (24), 1998, s. 36 10 Gabain, 1998, s. 68-69
7 6

gsterilmitir. Karaay-Malkar Trkesi kelimeler KM ksaltmas ile yer almtr. Karaay-Malkar Trkesi kelimeler iin Ufuk Tavkulun 2000 ylnda Trk Dil Kurumu tarafndan yaymlanan Karaay-Malkar Trkesi Szl adl eserinin yan sra, S. A. Goiyayeva ve H. . Synevin 1989 ylnda Moskovada yaymlanan Karaay-Malkar Orus Szlk - Karaayevo-Balkarsko-Russkiy Slovar adl eserleri de temel alnmtr.

CODEX CUMANICUS VE KARAAY-MALKAR TRKESNDE ORTAK KELMELER

A CC a bol ackmak (24,19) ~ KM a bol- ackmak CC a ta ap (81,15) ~ KM auv ta ap CC aku anahtar (11,23; 100,28) ~ KM ah anahtar CC auv ac, keder, znt (139,16) ~ KM auv ac, kzgnlk, hiddet CC aga aabey (130,16) ~ KM aga aabey CC aga aa, odun (137, 1; 88,22) ~ KM aga aa, tahta CC agrk hastalk (135,17) ~ KM avruv hastalk CC aka para (80,10) ~ KM aha~aha para CC akrn yava, sakin (62,24) ~ KM akrn yava CC ala ala, benekli (114,24) ~ KM ala kark renkli, ala CC alaboga byk bir deniz hayvan (160,11) ~ KM alabuga bir tr balk CC alabota kaz aya bitkisi (113,23) ~ KM alafota bir tr yaban ot CC alay yle, bu suretle (123,15; 126,29) ~ KM alay yle CC alda- aldatmak (20,18-20) ~ KM alda- aldatmak CC alg vg, kutlama (141,10) ~ KM alg vg, kutlama, dua CC algla- kutlamak, vmek (141,7) ~ KM algla- kutlamak, vmek CC al- deimek, deitirmek (13,12) ~ KM al- deimek, deitirmek CC altur- deitirmek (13,15) ~ KM aldr- deitirmek CC ana o kadar (149,20) ~ KM ana o kadar CC angla- anlamak (29,15-17) ~ KM angla- anlamak CC ant yemin (132,21) ~ KM ant yemin CC arla- tartmay kesmek (114,15) ~ KM orala- tutmak , kesmek, frenlemek CC ar buradan itibaren (59,12) ~ KM ar o tarafa, oraya doru CC arh zayf (77,7) ~ KM ark zayf

CC arov ar, temiz, gnahsz (139,8) ~ KM aruv gzel, temiz, saf CC ar- yorulmak (150,4) ~ KM ar- yorulmak CC art- temizlemek (63,15) ~ KM art- temizlemek CC artmak heybe (102,11) ~ KM artmak heybe CC artuk fazla (75,18) ~ KM artk fazla CC aruvlh arlk, temizlik, kusursuzluk, lekelenmemilik (131,19) ~ KM aruvluk gzellik, temizlik, saflk CC ash fayda (138) ~ KM asuv fayda CC asov destek, yardm (117,4) ~ KM asuv destek, yardm CC asra- bakmak, beslemek (140,8) ~ KM asra- bakmak, beslemek CC asru ok, ar (122,34) ~ KM asr fazla, ok CC a yemek, yem; tahl (16,4) ~ KM a yemek, yem CC aa- yemek yemek (10,21-23) ~ KM aa- yemek yemek CC ak- acele etmek (114,15-18) ~ KM ak- acele etmek CC alk buday, yem (110,2) ~ KM alk arpa, hububat CC ata baba (122,10) ~ KM ata baba CC atalh vey babalk, babalk (117,22) ~ KM atalk manev babalk CC atlan- ata binmek (22,1-3) ~ KM atlan- ata binmek , atla yola kmak CC avlak tenha arazi, l, ilenmemi arazi (114,19) ~ KM avlak kr, bo arazi, ayr CC avuz az (125,33) ~ KM avuz az CC ayan- korunmak, esirgemek (111,16-18) ~ KM aya- korumak, esirgemek CC aygakla- bir kimse hakknda bilgi vermek, konumak, ikayet etmek (131,17) ~ KM aygakla- duyurmak, haber vermek, eletirmek CC ayl ukur, kemer (11,26) ~ KM ayl kolan kay CC ayr atallanm, dallara ayrlm (119,9) ~ KM ayr atal, ikiye ayrlm CC ayt- sylemek (121,22) ~ KM ayt- sylemek CC ayu ay (108,14) ~ KM ayuv~ay ay CC aza- yolunu armak, yoldan kmak (160,31) ~ KM aca- yolunu armak B CC bagatur yiit, bahadr, cesur, kahraman (98,17) ~ KM batr cesur, yiit, kahraman CC bagr bakr (84,11) ~ KM bagr bakr CC bagla- hediye etmek (17,5-7) ~ KM bagla- ithaf etmek, hediye etmek

CC balavuz balmumu (81,14) ~ KM balavuz balmumu CC bar var, mevcut olan (148,6) ~ KM bar var, mevcut olan CC bar- gitmek, varmak (123,24) ~ KM bar- gitmek CC bars hepsi (125,31) ~ KM bars hepsi CC barlu varlkl, zengin (97,26) ~ KM barl zengin CC barmak parmak (96,3) ~ KM barmak parmak CC bamak ayakkab (86,11) ~ KM bamak bir tr ark CC bat Bat (73,4) ~ KM bat Bat CC bav zincir, ba (143,21) ~ KM bav ba, kay CC bay zengin (145,21) ~ KM bay zengin CC baylk zenginlik (21,2) ~ KM baylk zenginlik CC bazk kaln, kaba, byk, koca (77,8) ~ KM bazk kaln, koca CC beel kalas krk (163,1) ~ KM beel sakat, ktrm CC bek salam, sk (60,20) ~ KM bek salam, kuvvetli, sk CC bele- kundaa sarmak (162,5) ~ KM ble- kundaa sarmak CC belibag kemer (101,32) ~ KM belibav kemer CC ber- vermek (121,18) ~ KM ber- vermek CC beril- verilmek (131,30) ~ KM beril- verilmek CC bey ksrak (120,12) ~ KM biye ksrak CC beyik yce, byk (130,25) ~ KM biyik~miyik yksek, yce CC bezgek stma nbeti (160,21) ~ KM bezgek stma CC bk testere (86,18) ~ KM bh~mh testere CC brak sebze (110,8) ~ KM burak faslye tr sebzeler CC bien saman, kuru ot (110,20) ~ KM bien kuru ot CC bilev bilei ta (87,1) ~ KM bilev bilei ta CC birge birlikte (64,9) ~ KM birge birlikte,beraber CC birik- birlemi olmak (137,6) ~ KM birik- dayanmak, birlemek CC bile ile (123,27) ~ KM bla~bile ile CC bi- pimek, olgunlamak (101,21) ~ KM bi- pimek, olgunlamak CC bit- bymek,yetimek (139,1) ~ KM bit- bymek, yetimek CC biy bey, efendi, soylu (123,11) ~ KM biy bey, prens CC bogavul mbair, mahkeme hademesi (90,15) ~ KM begevul beki, koruyucu, karakol

CC bolma olmaz, olmayacak ey (149,6) ~ KM bolma olumsuz, menfi CC bolu yardm (143,12) ~ KM bolu yardm CC bolu- yardm etmek (122,14) ~ KM bolu- yardm etmek CC boyav boya (16,25) ~ KM boyav boya CC bksmen br (164,1) ~ KM bksm~bksn gvde CC brk kalpak, apka (87,28) ~ KM brk kalpak, apka CC br kurt (108,16) ~ KM br kurt CC bz bez, pamuklu (164,15) ~ KM bz bez CC bugak ke, bucak ~ KM buhak kenar, ke CC bulga- bulandrmak (77,22) ~ KM bulga- kartrmak CC bur biber (80,24) ~ KM bur karabiber CC burak dolu (37,9) ~ KM burak ince dolu tanesi CC burgu boru (89,21) ~ KM brg boru CC burul- kvrlmak (138,16) ~ KM burul- kvrlmak, evrilmek CC burun eskiden, nce (123,2) ~ KM burun eski, eskiden, nce CC burung birinci, ilk (74,6) ~ KM burungu ilk, nceki CC butak dal (105,18) ~ KM butak dal CC buv- bomak (162,24) ~ KM buv- bomak CC buvun eklem, mafsal (96,4) ~ KM buvun eklem, bilek CC buyur- emretmek (30,1-3) ~ KM buyur- emretmek CC buz- bozmak, tahrip etmek (145,9) ~ KM buz- bozmak, tahrip etmek CC buzov buza (139,14) ~KM buzov buza CC bgl- bklmek (36,15) ~ KM bgl- bklmek CC br tomurcuk, gonca (160,31) ~ KM brk tomurcuk, filiz CC bre pire (108,33) ~ KM bre pire CC brkr- sratmak, pskrtmek (160,19) ~ KM brk- samak, sratmak, serpmek CC bsre- izin vermek, raz olmak, tasvip etmek (131,27) ~ KM bsre- memnun olmak, raz olmak C CC cemi yemi, meyve (132,2) ~ KM cemi yemi, meyve CC cgl- dmek, yklmak (11,8-9) ~ KM cgl- dmek CC cl yl (71,12) ~ KM cl yl, sene

CC clan ylan (125,33) ~ KM clan ylan CC cltra- akmak (33,3-4) ~ KM cltra- parlamak, akmak CC crgak engel (105,15) ~ KM crgak pulluun topra yaran demir bak ksm ~ rgak engel CC crt- yrtmak (21,1-9) ~ KM crt- yrtmak CC cy- toplamak, ymak (126,4) ~ KM cy- toplamak CC cuhut Yahudi (122,39) ~ KM uvut Yahudi CC agr arap (79,17) ~ KM agr arap CC ak- iftira etmek, aleyhte konumak (8,11-13) ~ KM ak- birbirine drmek CC ak a, zaman (60,5) ~ KM ak zaman CC akl gibi, kadar (138,6) ~KM akl kadar CC alh fkeli, iddetli, zorlu (161,28) ~ KM alk kapris, naz CC alma ba rts (102,4) ~ KM alma sark CC apack f (120,3) ~ KM apak f, varil CC arpuvun aksilik, kaza (161,4) ~ KM arp- zarar grmek ~ arpuvlu zarar grm, kt, talihsiz CC atr adr (102,13) ~ KM atr adr CC atlavuk fndk (106,2) ~ KM rtlevk fndk CC ayhal- alkalanmak, sallanmak (163,8) ~ KM aykal- alkalanmak, sallanmak CC ayna- inemek (34,14-16) ~ KM ayna- inemek CC eber terbiyeli, kibar (163,13) ~ KM emer usta, yetenekli CC ekman uha, yn kuma (85,20) ~ KM epken yn kuma CC erek rk (116,5) ~ KM irik rk CC eri ordu, asker (100,2) ~ KM erig asker, ordu CC ert- dedikodu etmek, birisi hakknda konumak (161,8) ~ KM ert- bahsetmek, ima etmek CC buk dal, denek (126,20) ~ KM bk dal, sopa CC k i, ebnem (151,5) ~ KM k i CC md- imdiklemek (160,1) ~ KM imde- imdiklemek CC n hakiki, doru (138,13) ~ KM ng hakiki, gerek CC nk- denenmi olmak, doru kmak (137,22) ~ KM nk- dayankll artmak, salamlamak

CC pk sere (57,4) ~ KM pk sere CC ray yz, ehre (96,24) ~ KM ray yz, ehre CC rma- sarmak (111,8-9) ~ KM rma- sarmak CC rmal- sarlmak, dolanmak (111,6) ~ KM rmal- sarlmak, dolanmak CC rp al, rp (161,21) ~ KM rp al, allk CC ibin sinek (108,31) ~ KM ibin sinek CC iyik i, pimemi (74,24) ~ KM iy i, pimemi CC ohmarl topuzlu (119,14) ~ KM oh topuz CC okrak kaynak (145,8) ~ KM okurak kaynak suyu CC opla- toplamak (16,14-16) ~ KM ple- toplamak CC oyun eritilmi maden (130,30) ~ KM oyun tun-bakr karm maden; dkme kazan CC mi oma, kepe (104,29) ~ KM m aatan oyulmu su kab CC ple- bir araya toplamak (126,4-5) ~ KM ple- toplamak CC rgek kundak (118) ~ KM rge- sarmak, brmek CC ulgan- sarnmak, brnmek (122,5) ~ KM ulgan- sarnmak, brnmek, dolanmak CC ulgav dolak, dizden aaya sarlan bez (102,7) ~ KM ulgav dolama eklinde orap CC kr- haprmak (114,11) ~ KM kr- haprmak CC gndr krmz pancar (107,2) ~ KM gndr pancar CC prek evre, baa rtlen rt (118; 122,5) ~ KM ipirek sarg D CC dag dahi ve, ve de (148,2) ~ KM dag da yine, tekrar, ve, dahi CC darini tarn (81,2) ~ KM darin tarn CC daru ila (82,14) ~ KM dar ila CC dav mahkemeye ar, dava (44,10) ~ KM dav tartma, mnakaa, dava CC degri kadar (123,4) ~ KM deri kadar CC -dey gibi (151,13) ~ KM -ley gibi CC dl deil (124,22) ~ KM tl deil CC duniya dnya (139,21) ~ KM duniya dnya E CC eki kei (108,3) ~ KM eki kei CC egei hala (97,15) ~ KM ege kz karde, abla CC egev ee, trp (84,6) ~ KM egev ee

CC egiz ikiz (160,15) ~ KM egiz ikiz CC eki iki (61,17) ~ KM eki iki CC ekini ikinci (74,7) ~ KM ekini ikinci CC ekind ikindi (71,21) ~ KM ekindi ikindi CC el millet, memleket (122,3; 78,20) ~ KM el memleket, millet; ky CC elgen- korkmak (111,1-2) ~ KM elgen- korkmak, rkmek CC elgendir- korkutmak (111,3) ~ KM elgendir- korkutmak, rktmek CC elikle- alay etmek (126,24) ~ KM hlikkele- alay etmek CC elpek bol, geni, zengin (150,4) ~ KM elpek bol, zengin, ok CC elt- gtrmek (18,10-12) ~ KM elt- gtrmek CC eltir kuzu derisi (84,29) ~ KM eltir bir haftalk kuzu derisi CC em en (superlativ) (62,25) ~ KM em en CC emek meme ba (95,6) ~ KM emek meme CC emdi imdi (125,29) ~ KM endi imdi CC emegen yal kadn, kocakar (163,24) ~ KM emegen dev CC emen- utanmak, ekinmek (57,21-22) ~ KM iymen- utanmak, ekinmek CC emgek strap, ac (150,3) ~ KM emgek azap, strap, ikence CC en- inmek (18,7-9) ~ KM en- inmek CC eni mlkiyet, mal (164,2) ~ KM eni zel, husus, ahs, ferd CC endir- indirmek (147,11) ~ KM endir- indirmek CC er erkek, er (114,1) ~ KM er erkek, yiit, er CC erik tabaklanm deri (9,1-2) ~ KM erik deri tabaklamada kullanlan bir toz CC erikle- tabaklamak (111,13) ~ KM erik aat- tabaklamak CC erin burun delii, di eti (94,18; 94,23) ~ KM erin dudak CC erinek tembel (117,15) ~ KM erinek tembel, enge CC erke erkek kei (164,28) ~ KM erke erkek kei CC erkelen- yumuamak, gevemek, incelmek (162,27) ~ KM erkelen- nazlanmak, marmak CC erte nceki, evvelki, eski zamanda (60,5) ~ KM ertde erken, eskiden CC erte sabah (71,18) ~ KM ertden sabah CC es akl (116,18) ~ KM es akl CC esir- sarho olmak (149,8) ~ KM esir- sarho olmak

10

CC esirt- kendinden geirmek (140,6) ~ KM esirt- sarho etmek, kendinden geirmek CC esker- dnmek, dikkate almak (160,10) ~ KM esger- hatrlamak, dikkat etmek CC esle- dikkate almak, dikkat etmek (160,10) ~ KM esle- farketmek, farkna varmak, dikkate almak CC eik kap (151,16) ~ KM eik kap CC eit- iitmek, duymak (117,3) ~ KM eit- iitmek, duymak CC etmek ekmek (88,18) ~ KM tmek ekmek H CC hotar- boaltmak (162,3) ~ KM kotar- boaltmak CC huv- av srmek, kovalamak (114,39-40) ~ KM kuv- kovalamak, srmek CC huvala- kovalamak,takip etmek (114,39-40) ~ KM kuvala- kovalamak, srmek CC huvun kavun (106,20) ~ KM havun kavun I CC kn- kamak, svmak (162,6) ~ KM hn-kurtulmak, serbest kalmak, kamak CC la- alamak (117,4) ~ KM cla- alamak CC nak sadk (131,13) ~ KM iynak tatl, ho, gnl alc CC naml sadk, drst (117,7) ~ KM iynaml gvenilir CC nan- inanmak, gvenmek (123,18) ~ KM iynan- inanmak, gvenmek CC nka- inlemek (113,7) ~ KM ngha- inlemek CC ndr harman (130,29) ~ KM ndr harman CC r ark, trk (11,18) ~ KM cr ark, trk CC r arkc, trkc (11,18) ~ KM cr arkc, halk ozan CC skarlat bir cins ince bez (92,5) ~ KM sharla bir tr kuma, uha CC an resim (161,31) ~ KM an iz, belirti CC an- gvenmek (15,22) ~ KM an- gvenmek CC m klf (115,13) ~ KM m kee tozluk CC r- alevlendirmek, atei canlandrmak (111,20-21) ~ KM r- kuvvetlendirmek, takviye etmek; otnu r- atei canlandrmak CC y- gndermek (33,7-9) ~ KM iy- gndermek CC ypis koku (120,12) ~ KM cy koku CC yla- koklamak (22,11-13) ~ KM cyla- koklamak CC zarl kskan (99,19) ~ KM zar kskan

11

CC zarlk kskanlk (116,10) ~ KM zarlk kskanlk CC ieh i organlar (95,15) ~ KM iegi barsaklar CC ikeri iinde, ortasnda (61,11) ~ KM igeri ieri CC ilin- yapmak, yapp kalmak (117,4) ~ KM ilin- taklmak CC ilindir- raptetmek, balamak (138,5)) ~ KM ilindir- takmak, balamak CC imen- utanmak, ekinmek (57,21) ~ KM iymen- utanmak, ekinmek CC inke ince (77,9) ~ KM ingige ince CC issi scaklk, scak (9,19) ~ KM issi scak CC izde- aramak (122,37) ~ KM izle- aramak K CC kaban yaban domuzu (131,11) ~ KM kaban erkek yaban domuzu CC kaan ne zaman? (63,20) ~ KM kaan ne zaman? CC kada- ivilemek, salamlatrmak (147,2) ~ KM kada- sktrmak, salamlatrmak CC kadav ivi (126,23) ~ KM kadav byk ivi; srg, kilit CC kag- azarlamak, kzmak (9,20-22) ~ KM kagnla- ~ kagn et- azarlamak, paylamak CC kama- kamamak (115,4) ~ KM kama- kamamak CC kandala tahta kurusu (109,2) ~ KM kandala tahta kurusu CC kanga ince tahta, taban (101,18) ~ KM kanga ince tahta CC karang karanlk (117,21) ~ KM karang karanlk CC karava hizmeti kz, kadn esir, kle (130,37) ~ KM karava cariye, kadn kle CC karga aladoan, atmaca (109,7) ~ KM kartga atmaca, aladoan CC karga- lanetlemek, beddua etmek (113,24) ~ KM karga- beddua etmek, lanet etmek CC kar arn (85,22) ~ KM kar 60 santimetrelik uzunluk ls, arn CC karl- sesi kslmak (160,40) ~ KM karl- sesi kslmak CC karnda karde (132,10) ~ KM karnda~karna karde CC kar- kar koymak, savunmak (20,1-3) ~ KM kar- kar koymak, direnmek CC karma- dokunmak, temas etmek (94,28) ~ KM karma- incelemek, tetkik etmek CC kart yal (98,21) ~ KM kart yal CC ka eyer knts, kemeri (94,14) ~ KM ka eyer kemeri CC kaka kel (164,19) ~ KM kaha kel CC kat huzur, yan (59,5) ~ KM kat huzur, yan

12

CC kat salam, kuvvetli (77,16) ~ KM kat sert, salam, kuvvetli CC kattr- kartrmak (54,21) ~ KM katdr- kartrmak CC kavdan orak arazi (162,14) ~ KM kavdan kuru otlarn olduu arazi CC kaygr- kayglanmak, zlmek (123,20) ~ KM kaygr- kayglanmak, zlmek, merak etmek, tasalanmak CC kayt- geri dnmek (47,20) ~ KM kayt- dnmek, geri dnmek CC kaytar- geri vermek (45,2-4) ~ KM kaytar- dndrmek, evirmek CC kebek kepek (110,10) ~ KM kebek kepek CC keben yn, bek (164,21) ~ KM geben ot yn, ot bei CC ke- affetmek (131,11) ~ KM ke- affetmek CC kee gece (71,15) ~ KM kee gece CC keiktir- geciktirmek (125,13) ~ KM keikdir- geciktirmek CC kekir- geirmek (114,9) ~ KM kekir- geirmek CC kel- gelmek (121,16) ~ KM kel- gelmek CC kelepen czzam (124,13) ~ KM kelepen czzam CC keli havan (82,16) ~ KM keli havan CC kelin gelin (120,4) ~ KM kelin gelin CC keltir- getirmek (7,3-5) ~ KM keltir- getirmek CC keme gemi (160,34) ~ KM keme gemi CC keng geni (115,30) ~ KM keng geni CC kenge t (12,8) ~ KM kenge istiare, danma CC kenge- dnp tanmak (125,30)) ~ KM kenge istiare etmek, danmak, tartmak CC kenglik genilik (75,28) ~ KM kenglik genilik CC kensi kendisi (161,19) ~ KM kesi kendisi CC ker- germek (126,25) ~ KM ker- germek CC kerek gerek, gerekli olan (131,35) ~ KM kerek gerek, lzm CC kerekli gerekli (117,16) ~ KM kerekli gerekli , ihtiya CC keri geri, arkaya (60,5) ~ KM keri geri CC keril- gerilmek (114,8) ~ KM keril- gerilmek CC kerki nacak, kk balta (86,15) ~ KM kerki keser, nacak, yontma leti CC kerti doru, hakiki, gerek (58,25) ~ KM kerti gerek, doru CC kertme armut (105,27) ~ KM kertme armut

13

CC keene mezar hy (160,23) ~ KM keene mezar hy, lahit, mozole, trbe CC ket- gitmek (46,17-19) ~ KM ket- gitmek CC keyik vahi, yaban (74,14) ~ KM kiyik vahi, yaban CC kkr- barmak, seslenmek (125,38) ~ KM kr- barmak, seslenmek CC klk karakter (161,31) ~ KM klk karakter CC kn strap, ac ekme (125,37) ~ KM kyn sknt, ac, strap,zorluk CC kngr eri-br, kambur (116,12) ~ KM kngr eri, eri-br CC kpt makas (85,21) ~ KM kpt makas CC krgy atmaca (109,8) ~ KM krgy ala doan CC krhma krklm koyun postu (111,12) ~ KM krkma bir yanda hayvan yavrusu CC krl- lmek, gebermek (162,19) ~ KM krl- lmek, telef olmak CC krl- kavga etmek, hrlamak (111,14) ~ KM krl- kavga etmek, birbirini ldrmek CC krov kra (164,19) ~ KM krav kra CC ks- kstrmak, sktrmak (51,24-26) ~ KM ks- sktrmak, bastrmak CC ksha ksa (123,33) ~ KM ksha ksa CC kska kerpeten (84,5) ~ KM ksha kerpeten CC kyna- eziyet etmek, strap vermek (126,8) ~ KM kyna- eziyet ektirmek, strap vermek, zahmet ektirmek CC kzgan- cimrilik yapmak, pinti olmak (4,20) ~ KM kzgan- cimrilik yapmak, hasislik yapmak, pintilik yapmak CC kzgan hasis, pinti, cimri (130,14) ~ KM kzgan cimri, pinti, hasis CC kzl kzl (92,29) ~ KM kzl kzl, krmz CC kibi gibi (127,17) ~ KM kibik gibi CC kii kk (68,20-23) ~ KM kii kk CC kindik gbek (95,8) ~ KM kindik gbek CC kir- girmek (123,5) ~ KM kir- girmek CC kien atn ayana vurulan zincir (102,30) ~ KM kien atn ayana taklan kstek, zincir CC kii kii, insan (61,4) ~ KM kii kii,insan, kimse, evli erkek CC kiy- giymek (61,3) ~ KM kiy- giymek CC kiyiz kee (103,10) ~ KM kiyiz kee CC kobuz algc, kopuz alan (89,12) ~ KM kobuzu akordeon alan, mzik leti alan CC kokar ko (107,29) ~ KM kohar ko

14

CC kolan alacal, benekli (11,26) ~ KM kolan alacal, benekli CC konakla- konaklamak, misafir olmak (6,4-6) ~ KM konakla- misafir olmak CC kongrov ngrak, zil, kk an (164,24) ~ KM kongrav ngrak, zil, kk an CC konu komu (97,21) ~ KM konu~honu komu CC konu konut, oturulan ev (151,6) ~ KM konu barnak, konaklama, kamp CC kop-kmak, kalkmak, ykselmek (2,19-20) ~ KM kob- kalkmak; rman taarak ykselmesi CC korgan kurun madeni (84,13) ~ KM korgain kurun madeni CC kotur yara zerindeki kabuk (99,6) ~ KM kotur yara kabuu; uyuz, sivilce CC kov kor, kln altndaki ate (79,20) ~ KM kuv ate yakmak iin kav CC kovah kepek, kabuk (160,90) ~ KM kuvuk saman CC kovan- sevinmek (140,3) ~ KM kuvan- sevinmek CC kovan sevin (142,1) ~ KM kuvan sevin CC kovra ekin sap, saman, ot (113,23) ~ KM kavra kurumu bitki sap, anz CC kovu boluk (111,29) ~ KM kuvu oyuk, eya koymak iin duvarda alan boluk CC koy-brakmak (43,13-15) ~ KM koy- brakmak CC koy koyun (122,2) ~ KM koy koyun CC koyan tavan (84,23) ~ KM koyan tavan CC koym kuyruk kemii ~ KM kuymu leen kemii, kuyruk sokumu CC koz ceviz (120,22) ~ KM koz ceviz CC kozgal- kartrmak (163,16) ~ KM kozgal- karmak, ayaklanmak CC koz kuzu (108,2) ~ KM kozu kuzu CC kbelek kelebek (160,32) ~ KM gbelekge kelebek CC kb- kabarmak, artmak (115,38) ~ KM kb- imek, kabarmak CC k- gmek (142,9) ~ KM k- gmek CC kr- grmek (140,15) ~ KM kr- grmek CC kk gk; mavi (70,26) ~ KM kk gk; mavi CC kl gl (120,12) ~ KM kl gl CC km- gmmek (53,15-17) ~ KM km- gmmek CC kml- gmlmek (148,9)) ~ KM kml- gmlmek CC knek don, pantolon (101,30) ~ KM knek pantolon, don CC kne suvu cva (82,22) ~ KM ginasuv cva

15

CC kp ok (62,3) ~ KM kp ok CC kr- grmek (56,15-17) ~ KM kr- grmek CC krgz- gstermek (123,13) ~ KM krgz- gstermek CC krpe kuzu derisi (111,10) ~ KM krpe iki- aylk kuzu derisi CC ksv ocak demiri (115,14) ~ KM ksev kz, kz halinde ate CC ktr- kaldrmak (138,14) ~ KM ktr- kaldrmak CC ktrem zayf, clz (115,25) ~ KM ktrem gsz, halsiz, dermansz CC ktrl- kaldrlmak (75,6)) ~ KM ktrl- kaldrlmak CC kvlek gmlek (101,29) ~ KM klek gmlek CC kyv damat (151,16) ~ KM kyv damat CC kz gz (126,4) ~ KM kz gz CC kuburuk kutu (82,18) ~ KM kbrek kutu CC kul kle, kul (149,1) ~ KM kul kle, kul CC kula tz kr, bozkr (144,33) ~ KM kula tz kr, bozkr CC kulluk hizmeti (89,5) ~ KM kulluku hizmeti, uak CC kun g, kuvvet, kudret (26,10) ~ KM kn g, kuvvet, kudret CC kur elik (130,34) ~ KM kur elik CC kurgak kurak (115,19) ~ KM kurgak kurak, kuru CC kurovla- kemerle balamak, sarmak (163,19) ~ KM kurovla- kuatmak, sarmak, embere almak CC kurt kurt, solucan (108,28) ~ KM kurt meyve kurdu, bcek CC kurtka yal kadn (130,10) ~ KM kurtha yal kadn, cad CC kuthar-~ kutkar- kurtarmak (144,16; 126,32) ~ KM kuthar- kurtarmak CC kutul- kurtulmak (22,21-24) ~ KM kutul- kurtulmak CC kutur- hiddetlenmek, kudurmak (160,20) ~ KM kutur- kudurmak, ldrmak CC kuv kof, bo, kuru (119,10) ~ KM kuv kurumu, kupkuru CC kuykan atn kuyruunun altndan geen kay, kuskun (103,19) ~ KM kuvuhan atn kuyruk altndan geen kay CC kbe rme zrh (100,10) ~ KM kbe rme zrh CC k g, kuvvet, zor (126,16; 125,12) ~ KM k g, kuvvet, zor CC ken- zorlanmak (117,11) ~ KM ken- zorlanmak CC kl gl, kuvvetli (122,24) ~ KM kl gl, kuvvetli

16

CC kgrin gvercin (142,5) ~ KM kgrn gvercin CC kkel yaban erik (113,23) ~ KM kken akal erii CC kl- glmek (47,8,10) ~ KM kl- glmek CC klte-beg elenk,yumak (126,5) ~ KM klte demet, tomar CC km gm (119,11) ~ KM km gm CC kn gne (138,9) ~ KM kn gne CC kn tuv- gnein domas (114,19) ~ KM kn tuv- gnein domas CC kn tuvu dou (122,33) ~ KM kn tuvu dou CC ksen- arzulamak (20,10-11) ~ KM kse- arzulamak, hasret kalmak CC kt- gtmek, otlatmak (122,2) ~ KM kt- gtmek, otlatmak CC kydr- yakmak (6,1-3) ~ KM kydr- yakmak CC kyv damat (138,10) ~ KM kyv damat CC kz gz,sonbahar (72,15) ~ KM kz gz, sonbahar CC kzg ayna (86,29) ~ KM kzg ayna M CC mahta- vmek, methetmek (164,25) ~ KM mahta- vmek, methetmek CC mamuh pamuk (81,18) ~ KM mamuk pamuk CC manglay aln (94,11) ~ KM manglay aln CC mangra- melemek (113,2) ~ KM mangra- melemek CC mankakak uyuuk, mankafa (114,6) ~ KM mangka ~ manku sersem, saf, alk, hmhm CC men ben (66,2) ~ KM men ben CC meng beyin (194,26) ~ KM my beyin CC mengi~meng ebed (142,13) ~ KM mingi ebed, sonsuz CC min- binmek (5,21) ~ KM min- binmek CC ming bin says (117,20) ~ KM ming bin says CC muna bunca, bu kadar (65,7) ~ KM mna bu kadar, byle CC mungra- brmek (113,3) ~ KM mngre- brmek CC mng ke, a (130,4) ~ KM my ke CC mz boynuz (143,20) ~ KM myz boynuz N CC nal at nal (102,21) ~ KM nal at nal CC nee ne kadar (63,19) ~ KM nena ne kadar

17

CC neik nasl (63,26) ~ KM neik nasl CC nege niye, niin (132,19) ~ KM nege niye, niin CC nek niin, hangi yzden (149,6) ~ KM nek niin, ne sebeple CC neme ey, nesne (119,8) ~ KM neme ey, nesne CC nger yolda, arkada (97,20) ~ KM nger arkada O CC oba tepe (78,5) ~ KM oba tepe CC oglan olan (123,6) ~ KM ulan olan CC ogr hrsz (26,20) ~ KM uru hrsz CC ogrula- almak (25,21) ~ KM urla- almak CC ogul oul (122,10) ~ KM ul oul CC ol o (67,3) ~ KM ol o CC oltur- oturmak (148,11) ~ KM oltur- oturmak CC ong sa taraf (77,12) ~ KM ong sa taraf CC ong- sararmak, solmak (35,5-6) ~ KM ong- solmak, saramak CC ongal- ifa bulmak (115,11) ~ KM ongay- iyilemek CC oprak elbise (30,13) ~ KM oprak elbise, kyafet CC or ukur, hendek (160,27) ~ KM uru ukur, kuyu CC orna- ikamet etmek (115,35) ~ KM ornal- yerlemek CC orun yer, mahal (143,18) ~ KM orun yer, mevki, mahal CC osal tembel, ihmalkr (131,2) ~ KM osal ie yaramaz, kt CC ot ate (125,29) ~ KM ot ate CC ova- benzemek (141,18) ~ KM oa-~ua- benzemek CC ovu avu (95,27) ~ KM uvu avu CC oymak yksk (84,27) ~ KM oymak yksk CC oyov uyank (115,25) ~ KM uyav uyank CC oyovla- hakketmek, oymak (162,26) ~ KM oyuvla- nak ilemek, desen yapmak CC oyul- batmak, kmek (115,9) ~ KM oyul- yklmak, kmek CC oz- ne gemek (142,6) ~ KM oz- gemek CC ce- yarmak (114,5) ~ KM e- bahse girmek, yarmak CC (131,6) ~ KM kin, hrs, garez, hiddet

18

CC gz kz (107,25) ~ KM gz kz CC ktem gururlu, kibirli, azametli (131,26) ~KM htem gururlu, kibirli, heybetli, yce CC ktemlen- gururlanmak (160,23) ~ KM htemlen- gururlanmak, kibirlenmek CC ltr- ldrmek (122,15) ~ KM ltr- ldrmek CC pke akcier (120,21) ~ KM pke akcier CC pkele- fkelendirmek (30,11-13) ~ KM pkele- ksmek, darlmak CC rle tepe (78,18) ~ KM rle otlak ~ r tepe CC rtli alevli (117,3) ~ KM rten alev, yangn CC s- yetimek, gelimek (143,8) ~ KM s- bymek, gelimek, yetimek CC trki yalanc (99,17) ~ KM trk yalan ~ trk yalanc CC zden hr, asil (98,1) ~ KM zden hr, asil CC zge dier, baka (68,5) ~ KM zge dier, baka S CC saban yeri tarla (130,28) ~ KM saban tarla CC saban ifti (130,27) ~ KM saban ifti, renber CC sagn- dnmek, hatrlamak (126,1) ~ KM sagn- dnmek, hatrlamak, anmak CC sagn dnce (121,5) ~ KM sag dnce CC sag niyet, dnce (151,11) ~ KM sag dnce CC sagla- dnmek (125,20) ~ KM saglan- dnmek CC sagt let, edevat (126,3) ~ KM savut let, edevat CC sagtlan- silahlanmak (8,7-9) ~ KM savutlan- silahlanmak CC sah uyank (164,22) ~ KM sak dikkatli, tedbirli CC sahav kekeleyerek konuan (163,9) ~ KM sakav peltek, konumas kusurlu CC sakla- korumak (11,1-3) ~ KM sakla- korumak CC salkun esinti, rzgr (71,2) ~ KM salkn glge, serin rzgr CC san say (36,24) ~ KM san say CC sana- saymak (36,21-23) ~ KM sana- saymak CC san- delmek, delip gemek (147,3) ~ KM an- saplamak, delmek CC sandra- azmak, kudurmak, kendinden gemek (163,25) ~ KM sandra- samalamak, sayklamak CC sarht- damlatmak (163,12) ~ KM sarkt- aktmak, damlatmak CC sarnka ekirge (114,11) ~ KM sarnha ekirge

19

CC sarovu kayna- midesi yanmak (161,26) ~ KM saruvu kes- midesi yanmak CC satov ticaret (111,25) ~ KM satuv ticaret CC sav sa, salk (124,37) ~ KM sav sa, salam CC savr sar (113,10) ~ KM savru sar CC savsar sansar (85,5) ~ KM suvsar aa sansar, vizon CC say s (115,33) ~ KM say s CC segiz sekiz (120,3) ~ KM segiz sekiz CC sekir- sramak (53,11-13) ~ KM sekir- sramak, atlamak CC semiz ya (77,6) ~ KM semiz ya CC seriv ehli, uysal (161,25) ~ KM serivn sakin, yava CC sesken- korkmak (111,1-2) ~ KM sesken- korkmak, rkmek CC se- zmek (19,1-3) ~ KM te- zmek CC skan san. fare (108,22) ~ KM han fare, san CC sgt matem (143,5) ~ KM syt matem, alama CC sla- svazlamak, okamak (160,13) ~ KM sla- okamak, svazlamak CC sltov iftira, sulama (164,2) ~ KM sltav bahane CC sn mezar ta (160,24) ~ KM sn mezar, mezar ta CC sn- krlmak (143,7) ~ KM sn- krlmak CC sna- denemek (143,3) ~ KM sna- denemek CC snal- denenmek (143,3) ~ KM snal- denenmek CC snla- gzlemek (117,6) ~ KM snla- gzetlemek CC sndur- krmak (25,16) ~ KM sndr- krmak CC spa- okamak (160,14) ~ KM sypa- okamak CC srt tepe, yama (126,12) ~ KM srt tepe, yama CC sy eref (145,16) ~ KM sy eref, itibar CC szgr- slk almak (52,7-9) ~ KM szgr- slk almak CC sibrtki sprge (88,21) ~ KM sibirtgi sprge CC silevsn vaak (85,8) ~ KM slevsn vaak CC sing- sinmek, emilmek (140,10) ~ KM sing- emilmek, sinmek CC singir- sindirmek (142,18) ~ KM singir- sindirmek CC siy- iemek (114,38) ~ KM siy- iemek CC soh-~sok- vurmak, arpmak (164,31 ~ KM sok- vurmak

20

CC sohran- matem tutmak (115,6) ~ KM sokuran- piman olmak, znt duymak CC sohta kan sucuu (113,20) ~ KM sohta karacierden yaplan bir tr sucuk CC sokur tek gz (99,4) ~ KM sokur kr CC solagay solak (162,4) ~ KM solagay solak CC sk- kfretmek (126,24) ~ KM sk- iftira etmek, knamak CC svek kemik (95,25) ~ KM syek kemik CC sy- sevmek (131,22) ~ KM sy- sevmek CC symeklik sevgi (144,11) ~ KM symeklik sevgi, ak CC suhlan- harislenmek, gz dikmek (16,8) ~ KM suklan- arzu etmek, zlem duymak CC susun iki (140,6) ~ KM suvsun sv CC suvsa- susamak (51,9-10) ~ KM suvsa- susamak CC suvuk souk (25,6) ~ KM suvuk souk CC srv sr (114,26) ~ KM srv sr CC syen- bir eye dayanmak (161,23) ~ KM sye- dayamak CC abat kn Cumartesi (72,6) ~ KM abat kn Cumartesi CC ahar ehir (78,3) ~ KM ahar ehir CC aytan eytan (141,2) ~ KM aytan eytan T CC tav da (141,1) ~ KM tav da CC tam- damlamak (119,9) ~ KM tam- damlamak CC tamak boaz (95,1) ~ KM tamak boaz CC tamar damar (95,23) ~ KM tamr damar CC tamha damga (161,22) ~ KM tamga damga CC tamu cehennem (117,3) ~ KM tamay cehennem CC tang afak, tan (71,18)~ KM tang afak, tan CC tang mucize (122,14) ~ KM tang hayret verici, hayranlk uyandrc, artc CC tangla- arayp bulmak, semek (15,15-17) ~ KM tangla- ~ tangla-semek, ayklamak CC tap- bulmak (122,4) ~ KM tab- bulmak CC tar dar (15,31) ~ KM tar dar CC tar dar (110,21) ~ KM tar dar CC tarlov tarla (130,26) ~ KM tarlav tarla, toprak, arazi

21

CC tart- ekmek (54,5-7) ~ KM tart- ekmek CC tas kayp, yok olmu (138,2) ~ KM tas kayp CC tas bol- kaybolmak (138,2) ~ KM tas bol- kaybolmak CC tatov tat, lezzet (76,7) ~ KM tatuv tat, lezzet CC tavus- tamamlamak, bitirmek (115,7-8) ~ KM tavus- tamamlamak, bitirmek, tketmek CC tayak sopa (139,1) ~ KM tayak sopa CC tebe tepe (94,10) ~ KM tbe tepe CC tegene tekne (84,21) ~ KM tegene tekne, yalak CC teli deli (98,22) ~ KM teli deli, lgn CC temir demir (26,17) ~ KM temir demir CC temiri demirci (84,2) ~ KM temiri demirci CC teng denk, ayn, eit (151,17) ~ KM teng eit, denk CC tengiz deniz (139,9) ~ KM tengiz deniz CC tengri Tanr (117,17) ~ KM teyri Tanr CC tepret- harekete geirmek (35,22) ~ KM tebret- harekete geirmek, hareket ettirmek CC tere tez, abuk (121,24) ~ KM terk tez, abuk CC terek aa (147,7) ~ KM terek aa CC tereng derin (115,32) ~ KM teren derin CC terge- tetkik etmek, aratrmak (160,35) ~ KM terge- hesaplamak, saymak CC teri deri (95,16) ~ KM teri deri CC terk hzl, abuk (77,14) ~ KM terk, tez, hzl, abuk CC teik delik (26,16) ~ KM teik delik CC tey- dokunmak, demek (140,18) ~ KM tiy- dokunmak, demek CC teyin sincap (85,1) ~ KM tyn sincap CC teyre evre (78,21) ~ KM tiyre mahalle, evre CC tlma tercman () ~ KM tlma tercman CC tn sessiz, sakin (162,35) ~ KM tn rahat, skunet, huzur CC tn- dinlenmek (140,4) ~ KM tn- dinlenmek, durmak, dinmek CC tn sakin, huzurlu, skunet (142,13) ~ KM tn sakin, rahat, huzurlu, kolay CC tngla- dinlemek (44,5) ~ KM tngla- dinlemek CC tnm huzur (19,21) ~ KM tnm huzur CC ty- engellemek, tutmak (149,2) ~ KM ty- engellemek, tutmak

22

CC tigenek dikenli al (113,23) ~ KM tigenek dikenli al CC tik dik (101,20) ~ KM tik dik CC tik- dikmek (101,7) ~ KM tik- dikmek CC til dil (125,9) ~ KM til dil CC tile- istemek (56,6-8) ~ KM tile- istemek CC tilek dilek (131,29) ~ KM tilek dilek CC tint- aratrmak, incelemek (137,13) ~ KM tint- aratrmak, incelemek CC tintvi arayc, inceleyici (115,22) ~ KM tintiv aratrmac CC tirgiz- diriltmek (142,4) ~ KM tirgiz- diriltmek, canlandrmak CC tiri diri, canl (77,24) ~ KM tiri diri, canl CC tiril- dirilmek, canlanmak (58,24) ~ KM tiril- dirilmek, canlanmak CC tirpilde- titremek (163,26) ~ KM trplda- rpnmak, titremek CC ti di (94,24) ~ KM ti di CC tii dii (94,5) ~ KM tii dii CC tile- srmak (35,4) ~ KM tile- srmak CC toguz dokuz (142,14) ~ KM toguz dokuz CC tohta- hafzada saklamak (162,24) ~ KM tohta- durmak CC tol- dolmak (143,16) ~ KM tol- dolmak CC toltur- doldurmak (143,8) ~ KM toltur- doldurmak CC ton kyafet, elbise (30,10) ~ KM ton krk, elbise CC tonguz domuz (107,22) ~ KM tonguz domuz CC tovram krnt, kk para (122,22) ~ KM tuvram dilim, para CC toy ziyafet (150,5) ~ KM toy dn, ziyafet, len CC tben altnda, aa (113,16) ~ KM tben aa, aada CC tgl- dklmek (141,17) ~ KM tgl- dklmek CC tk- dkmek (141,9) ~ KM tk- dkmek CC tle- demek (149,7) ~ KM tle- demek CC tre tre, kural (61,2; 70,13) ~ KM tre det, tre CC trt drt (120,25) ~ KM trt drt CC tek dek (115,11) ~ KM tek dek CC tve deve (108,10) ~ KM tye deve CC tz- dayanmak (142,12) ~ KM tz- dayanmak, tahamml etmek

23

CC tzml sabrl, sebatl (98,13) ~ KM tzml sabrl, dayankl CC tu tun (130,32) ~ KM tu tun CC tul dul (161,9) ~ KM tul dul CC tumak kr, kt (144,30) ~ KM tuvmak kr, kt, keskin olmayan CC tuman sis, karanlk (73,15) ~ KM tuban~tuman sis CC tur- kalkmak (52,18-20) ~ KM tur- kalkmak CC tuman dman (137,10) ~ KM tuman dman CC tuv- domak (148,4) ~ KM tuv- domak CC tuvgan ocuk (137,23) ~ KM tuvgan ocuk CC tuvra doru (161,4) ~ KM tuvra doru, direkt CC t dar (110,5) ~ KM ty dar CC tb dip, temel, kk (64,13; 79,1) ~ KM tb dip, alt CC tgel mkemmel, tam, tamam (140,9) ~ KM tgel henz, tamamen CC tkl tyl (74,19) ~ KM tkl tyl CC tksz tysz (74,20) ~ KM tksz tysz CC tlk tilki (84,30) ~ KM tlk tilki CC tmen on bin (120,10) ~ KM tmen on bin CC t le (71,20) ~ KM t le CC t rya, d (50,8) ~ KM t rya, d CC ttn duman (26,15) ~ KM ttn duman CC tvr- dndrmek, evirmek (115,1) ~ KM tyr ember, halka CC tz doru, dz (75,3) ~ KM tz doru, gerek, dz CC tzet- dzeltmek (24,1-3) ~ KM tzet- dzeltmek U CC ua srt (113,15) ~ KM ua gvde CC ukun kvlcm (115,15) ~ KM uhun kvlcm CC uuh samanl buday, tnaz (164,23) ~ KM uuk tahl kabuu CC uuz deersiz, ucuz (77,21) ~ KM uuz deersiz, ucuz CC ulah olak (119,31) ~ KM ulak olak CC ulgay- bymek (13,9-11) ~ KM ullay- bymek CC una- kabullenmek, anlamak, itaat etmek (9,3-4) ~ KM una- kabul etmek, raz olmak CC ur- vurmak (122,18) ~ KM ur- vurmak

24

CC urluk tohum (50,21) ~ KM urluk tohum CC uru sava, kar koyma, vuruma (163,10) ~ KM uru sava CC uru- savamak, dmek, vurumak (163,10) ~ KM uru- savamak CC us slak, ya (77,2) ~ KM ushar- sulamak, slatmak CC utru kar, karlk (60,1) ~ KM uturu ak, alenen, aikr CC uv av (57,15) ~ KM uv av CC uv- krmak, paralamak (163,15) ~ KM uv- omak, ufalamak CC uva benzer (164,6) ~ KM ua benzer CC uyal- utanmak (125,1) ~ KM uyal- utanmak CC uyat utanma (125,2) ~ KM uyat ayp, utan, utanma CC uyuhu uyku (115,22) ~ KM cuku uyku CC v birden, beraber (145,4) ~ KM ev~v kii, beraber CC n iin (63,6) ~ KM n iin CC g bayku (91,18) ~ KM uku bayku CC le- paylamak (18,13-15) ~ KM le- paylamak CC l pay, ksm, para (1213,31) ~ KM l pay, ksm, hisse CC n ses (50,4) ~ KM n ses CC r- havlamak (113,1) ~ KM r- havlamak CC ren- renmek (123,10) ~ KM ren- renmek CC ret- retmek (123,10) ~ KM ret- retmek CC tl oyuk, delikli (119,15) ~ KM tr- delmek, delik amak CC trg oyma kalemi, keski (86,20) ~ KM trg oyma kalemi CC z- koparmak (143,21) ~ KM z- koparmak Y CC yabov rt (102,24) ~ KM cabuv rt CC yaga elbise yakas (100,8) ~ KM caga elbise yakas CC yah- yaptrmak (160,8) ~ KM cak- bulatrmak, srmek CC yah~yak iyi (69,1-2) ~ KM cah iyi CC yalang yaln (15,1) ~ KM calan yaln, plak CC yalanga plak (74,26) ~ KM calanga yoksul, fakir, plak CC yalbar- yalvarmak (48,15-17) ~ KM calbar- yalvarmak

25

CC yal gndeliki (164,17) ~ KM cal gndeliki ii, rgat CC yalgan yalan (132,8) ~ KM calgan yalan CC yal yele (162,14) ~ KM cal yele CC yaln- yalvarmak, rica etmek (164,20) ~ KM caln- yalvarmak CC yaman kt, fena (69,3-5) ~ KM caman kt, fena CC yamgur yamur (41,19) ~ KM cangur yamur CC yangak yanak (126,17) ~ KM cayak yanak CC yan- tehdit etmek (35,34-35) ~ KM can- tehdit etmek CC yap- rtmek (14,9-11) ~ KM cab- rtmek CC yapk kapak (14,12) ~ KM cabh kapak CC yara- uymak, uygun dmek (10,6-7) ~ KM cara- uyumak, anlamak CC yark k (117,21) ~ KM cark k CC yart- aydnlatmak (137,7) ~ KM cart- aydnlatmak CC yarl fakir (117,2) ~ KM carl fakir CC yarovl yararl (160,29) ~ KM caravlu yararl, faydal CC yarst- tahrik etmek (161,16) ~ KM carst- skntya sokmak, zmek, endie vermek CC yan- gizlenmek, saklanmak (124,39) ~ KM can- gizlenmek, saklanmak CC yar- gizlemek, saklamak (124,39) ~ KM car- gizlemek, saklamak CC yav- yamak (143,15) ~ KM cav- yamak CC yav ya (83,10) ~ KM cav ya CC yavuh yakn (63,4) ~ KM cuvuk yakn CC yay yaz mevsimi (120,1) ~ KM cay yaz mevsimi CC yaz ilkbahar (130,38) ~ KM caz ilkbahar CC yazk gnah (13,20) ~ KM cazk gnah CC yegen kaba hasr (104,8) ~ KM cegen hasr CC yek eytan, iblis (117,4) ~ KM cek eytan, iblis CC yek- arabaya komak (160,4) ~ KM cek- arabaya komak CC yelim tutkal (88,10) ~ KM celim tutkal, zamk CC yelin hayvan memesi (163,5) ~ KM celin meme, st torbas CC yeng yen, elbise kolu (101,6) ~ KM ceng yen, elbise kolu CC yengil hafif (61,28) ~ KM cengil hafif CC yez pirin madeni (130,34) ~ KM cez pirin, bronz

26

CC y- ymak, toplamak (126,4) ~ KM cy- toplamak CC ygl- yklmak, devrilmek (11,8-10) ~ KM cgl- yklmak, dmek, devrilmek CC yltra- imek akmak (33,3-4) ~ KM cltra- parlamak CC yl scak (115,26) ~ KM cl scak CC yrgak kanca, engel (105,13) ~ KM rgak kanca, engel CC yt keskin (111,24) ~ KM citi keskin CC yibek ipek (163,23) ~ KM cibek ipek CC yibit- yumuatmak (160,17) ~ KM cibit- slatmak CC yilik kemik ilii (34,30) ~ KM cilik kemik ilii CC yoga ince (115,27) ~ KM cuka ince CC yoluk- karlamak (38,16-18) ~ KM coluk- karlamak, rastlamak CC yon- yontmak (161,33) ~ KM con- yontmak CC yorala- yorumlamak (160,30) ~ KM corala- hayal etmek, tahmin etmek CC yova yaban soan (107,5) ~ KM cuva yaban soan CC yovalk tevazu, ba eme (29,4) ~ KM cuvalk sakinlik, uysallk CC yovurgan yorgan (85,26) ~ KM cuvurgan yorgan CC ytkr- ksrmek (114,10) ~ KM ctkr- ksrmek CC yuv- ykamak (32,2-4) ~ KM cuv- ykamak CC yuban- ihmal edilmek (162,18) ~ KM cuban- oyalanmak CC yugurt yourt (110,13) ~ KM cuvurt yourt CC yuk- bir eye yapp kalmak (119,24) ~ KM cuk- bulamak CC yuktur- yaptrmak, bulatrmak (151,14) ~ KM cukdur- bulatrmak CC yul- zmek, kurtarmak (45,6-8) ~ KM cul- kurtulmak, azat olmak iin fidye demek CC yulduz yldz (122,33) ~ KM culduz yldz CC yulk- yolmak, koparmak (161,13) ~ KM culk- yolmak, koparmak CC yuluv fidye (147,4) ~ KM culuv fidye CC yumurtka yumurta (119,8) ~ KM cumurtha yumurta CC yuvuk yakn (121,15) ~ KM cuvuk yakn CC yuvun- ykanmak (150,3) ~ KM cuvun- ykanmak CC ygen at gemi (102,27) ~ KM cgen dizgin, at gemi CC ygn- diz kp eilmek (121,1) ~ KM cgn- aman dilemek, ba emek, nnde eilmek

27

CC yk kefillik (28,10) ~ KM ck kefillik CC yl- tra etmek (45,21-23) ~ KM cl- tra etmek CC ylg tra ba (45,24) ~ KM clg ak, ustura CC yzm zm (106,9) ~ KM czm zm

SES DEMELER Codex Cumanicusta yer alan kelimelerle karlatrldnda Karaay-Malkar Trkesinde Codex Cumanicusun diline gre baz fonetik deimelerin meydana geldii grlmektedir. Bunlarn balcalarn yle ele alabiliriz: -e- > -iCodex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan -e- sesi Karaay-Malkar Trkesinde daralarak i- sesine dnmtr: CC bey ksrak > KM biye ksrak CC beyik yce, byk > KM biyik~miyik yksek, yce CC erek rk > KM irik rk CC keyik geyik > KM kiyik geyik CC mengi ebed > KM mingi ebed, sonsuz CC tey- dokunmak, demek > KM tiy- dokunmak, demek CC teyre evre > KM tiyre mahalle, evre

-g- > -vCodex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan i ve son sesteki -g- sesi Karaay-Malkar Trkesinde iftdudak nsz -v- sesine dnmtr: CC belibag kemer > KM belibav kemer CC sagt let, edevat > KM savut let, edevat

- > iCodex Cumanicusta baz kelimelerde n ses olarak yer alan - sesi Karaay-Malkar Trkesinde i- sesine dnmtr: CC nak sadk > KM iynak tatl, ho, gnl alc CC naml sadk, drst > KM iynaml gvenilir CC nan- inanmak > KM iynan- inanmak CC y- gndermek > KM iy- gndermek

28

-k- > -hCodex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan i sesteki -k- sesi Karaay-Malkar Trkesinde h- sesine dnmtr: CC aku anahtar > KM ah anahtar CC aka para > KM aha para CC bk testere > KM bh testere CC kn- kamak, svmak > KM hn- kurtulmak, serbest kalmak, kamak CC kaka kel > KM kaha kel CC kska kerpeten > KM ksha kerpeten CC kokar ko > KM kohar ko CC kurtka yal kadn > KM kurtha yal kadn, cad CC ktem gururlu, kibirli > KM htem gururlu, kibirli, yce CC ukun kvlcm > KM uhun kvlcm

-ng- > -yCodex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan -ng- (nazal n) sesi Karaay-Malkar Trkesinde -y- sesine dnmtr: CC tengri tanr > KM teyri tanr CC mng ke, a > KM my ke CC yangak yanak > KM cayak yanak

-a- > -oCodex Cumanicusta baz kelimelerde i ses olarak yer alan -o- sesi komu -v nsznn etkisiyle -a sesinden dnmtr. Karaay-Malkar Trkesinde -a- sesi korunmutur: CC krov kra ~ KM krav kra CC kongrov ngrak, zil, an ~ KM kongrav ngrak, zil, an CC kovra ekin sap, saman, ot ~ KM kavra kurumu bitki sap, anz CC oyov uyank ~ KM uyav uyank CC sltov iftira, sulama ~ KM sltav bahane CC tarlov tarla ~ KM tarlav tarla, toprak, arazi

-o- > -u-

29

Codex Cumanicusta baz kelimelerde komu -v sesinin tesiriyle -o- sesine dnen ses Karaay-Malkar Trkesinde -u- sesine dnmtr: CC arov ar, temiz, gnahsz > KM aruv gzel, saf, temiz CC asov destek, yardm > KM asuv destek, yardm CC kov kor, kln altndaki ate > KM kuv ate yakmak iin kav CC kovah kepek, kabuk > KM kuvuk saman CC kovan- sevinmek > KM kuvan- sevinmek CC kovu boluk > KM kuvu oyuk, eya koymak iin duvarda alan boluk CC koym kuyruk kemii > KM kuymu leen kemii, kuyruk sokumu CC satov ticaret > KM satuv ticaret CC tatov tat, lezzet > KM tatuv tat, lezzet CC tovram krnt, kk para > KM tuvram dilim, para

Ayrca Codex Cumanicusta n ses olarak yer alan o- sesinin de Karaay-Malkar Trkesinde u- sesine dnt grlmektedir: CC oglan olan > KM ulan olan CC ogr hrsz > KM uru hrsz CC ogrula- almak > KM urla- almak CC or ukur, hendek > KM uru ukur, kuyu CC ova- benzemek > KM ua- benzemek CC ovu avu > KM uvu avu CC oyov uyank > KM uyav uyank

s- > Codex Cumanicusta kelime banda yer alan s- sesinin Karaay-Malkar Trkesinde baz kelimelerde i sesteki -nin etkisiyle gerileyici benzeme yoluyla n seste - sesine dnt grlmektedir: CC san delmek, delip gemek > KM an- delmek, saplamak CC skan san, fare > KM han san, fare

-u- > -Codex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan -u- sesi Karaay-Malkar Trkesinde daralarak - sesine dnmtr:

30

CC aku anahtar > KM ah anahtar CC altur- deitirmek > KM aldr- deitirmek CC artuk fazla > KM artk fazla CC asru ok, ar > KM asr ok, fazla CC barlu varlkl, zengin > KM barl zengin CC burgu boru > KM brg boru CC buk dal, denek > KM bk dal, sopa CC salkun esinti, rzgr > KM salkn glge, serinlik, serin rzgr

-u- > -Codex Cumanicusta baz kelimelerde yer alan -u- sesinin Karaay-Malkar Trkesinde -sesine dnt grlmektedir: CC kuburuk kutu > KM kbrek kutu CC kun g, kuvvet, kudret > KM kn g, kuvvet, kudret CC mungra- brmek > KM mngre- brmek

y- > cEski Trkede kelime bandaki y- sesinin Karaay-Malkar Trkesinde c- sesine deimesi kurall bir ses deimesidir. Codex Cumanicusta yer alan kelimelerden y- sesi ile balayanlarn Karaay-Malkar Trkesinde c- sesine dnt grlmektedir: CC yabov rt (102,24) > KM cabuv rt CC yaga elbise yakas (100,8) > KM caga elbise yakas CC yalanga plak (74,26) > KM calanga yoksul, fakir, plak CC yalbar- yalvarmak (48,15-17) > KM calbar- yalvarmak CC yal gndeliki (164,17) > KM cal gndeliki ii, rgat CC yangak yanak (126,17) > KM cayak yanak CC yan- tehdit etmek (35,34-35) > KM can- tehdit etmek CC yap- rtmek (14,9-11) > KM cab- rtmek CC yapk kapak (14,12) > KM cabh kapak CC yark k (117,21) > KM cark k CC yart- aydnlatmak (137,7) > KM cart- aydnlatmak CC yarl fakir (117,2) > KM carl fakir CC yar- gizlemek, saklamak (124,39) > KM car- gizlemek, saklamak

31

CC yay yaz mevsimi (120,1) > KM cay yaz mevsimi CC yazk gnah (13,20) > KM cazk gnah CC yegen kaba hasr (104,8) > KM cegen hasr CC yek eytan, iblis (117,4) > KM cek eytan, iblis CC yek- arabaya komak (160,4) > KM cek- arabaya komak CC yelim tutkal (88,10) > KM celim tutkal, zamk CC yelin hayvan memesi (163,5) > KM celin meme, st torbas CC yengil hafif (61,28) > KM cengil hafif CC yez pirin madeni (130,34) > KM cez pirin, bronz CC yoluk- karlamak (38,16-18) > KM coluk- karlamak, rastlamak CC ytkr- ksrmek (114,10) > KM ctkr- ksrmek CC yuv- ykamak (32,2-4) > KM cuv- ykamak CC yuktur- yaptrmak, bulatrmak (151,14) > KM cukdur- bulatrmak CC yulk- yolmak, koparmak (161,13) > KM culk- yolmak, koparmak CC yuluv fidye (147,4) > KM culuv fidye CC yuvuk yakn (121,15) > KM cuvuk yakn CC ygen at gemi (102,27) > KM cgen dizgin, at gemi CC yl- tra etmek (45,21-23) > KM cl- tra etmek

SONU Codex Cumanicus, 13-14. yzyllarda Karadenizin kuzeyinde, Krm ve Kafkasyada pek ok deiik dilde konuan eitli milletler arasnda ortak bir ticaret ve anlama dili zelliini kazanan Kpak Trkesinin geni ifade gcn ve sz varln belgelemektedir. Codex Cumanicusun kelime hazinesi gnmzde Karadenizin kuzeyinde yaamakta olan Krm Tatarlar, Kazan Tatarlar ve Karaimlerin dillerinde yaamakta olduu gibi, pek ok arkaik zelliklerini ve kelime hazinesini Kafkaslarn yksek dalarnda ve sarp vadilerinde yaamakta olan Karaay-Malkarllarn dillerine de miras brakmtr. Dolaysyla, Karaay-Malkar Trkesinin tarih kaynaklar arasnda Codex Cumanicusun en az Orhun Abideleri, Divan-u Lugatit Trk ve Eski Uygur Trkesi metinleri kadar deeri ve nemi bulunmaktadr.

KAYNAKLAR

Codex Cumanicus / edited by G. Kuun.-Budapest, 1981.

32

AATAY, Saadet (1978), Codex Cumanicus szl. Trk Leheleri zerine Denemeler.Ankara, 139-152. GABAN, Annemarie von (1998), Codex Cumanicusun dili. Tarih Trk iveleri.-Ankara, 67109. GOYAYEVA, S.A.-. H.. SYNEV (1989), Karaay-Malkar-Orus Szlk=KaraayevoBalkarsko-Russkiy Slovar.-Moskva, Russkiy Yazk. GRNBECH, K. (1992), Kuman Lehesi Szl. Codex Cumanicusun Trke Szlk Dizini / ev. Kemal Ayta.-Ankara: Kltr Bakanl. HABEV, M. A. (1989), mmennoe Slovoobrazovanie i Formo-Obrazovanie v Kumanskih Yazkah.-Moskva: Nauka. LIGET, L. (1981), Prolegomena to the Codex Cumanicus. Codex Cumanicus.-Budapest. TARDY, Lajos (1978), The Caucasian peoples and their neighbours in 1404. Acta Orientalia, XXXII (1), 83-111. TAVKUL, Ufuk (1998), Kafkasyann otokton (yerli) halklar meselesi ve Kafkasya halklarnda etnik kken araylar. Krm Dergisi, 6 (24), 36-39. TAVKUL, Ufuk (2000), Karaay-Malkar Trkesi Szl.-Ankara: Trk Dil Kurumu.

33