Kesitte moment kuvvet ifti

ekme ve basn kuvveti

Video

Kirie etkiyen Md momenti F ile gsterilen kuvvet iftine edeerdir. Kiriin st lifleri F basn kuvvetinin, alt lifleri de F ekme kuvvetinin etkisindedir. Betonun basn dayanm yksek olduundan F kuvvetini tayabilir. ekme kuvvetini beton tayamaz, atlar. atlak kirie dik ynde oluur. atlak giderek geniler ve kesit yksekliince yol alr. Basn blgesindeki beton ezilir ve kiri krlr.

Donatnn Gerei

ERSOY/ZCEBE, S. 226 ve 230 (benzeri)

Deformasyondan nce

Video

Moment

Kesme

Deformasyondan sonra (gme an): ekme blgeleri atlar Basn blgeleri ezilir nlem: ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin ekme blgelerine boyuna donat konur. Kesme atlaklarn snrlamak iin sarg donats (etriye) konur. Etriye mesnetlere yakn blgelerde ve konsollarda sklatrlr. Basn blgelerine teorik olarak donat gerekmez. Ancak, etriyeyi sarabilmek iin, montaj donats konur. Mesnetlere, aklklardan gelen donatlar yeterli olmazsa, ek donat konur.

Bir kiriin kesit ve donatlarnn projede izimi

(Benzeri: ERSOY/ZCEBE, S. 290)

Betonun ekme dayanm ok dktr, ekme blgelerinde atlaklar oluur. Basn blgelerinde ezilme olur (tama gcne eriildiinde=krlma an). ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin, ekme blgelerine boyuna donat konur. Pilye de ekme donatsdr. Orta ksm aklkta (altta), kollar da mesnetlerde (stte) ekme kuvveti alr. Eik kollar ise kesme atlaklarn snrlar. iliinin zor olmas ve gvenli olmamas nedeniyle kat kirilerinde pilye kullanlmasndan kanlr. Aklklarda, basn tarafna montaj donats konur. Aklktan gelen donatlar mesnetteki momenti karlamazsa, mesnetlere ek donat konur. Kesme kuvvetlerini karlamak ve oluturduu atlaklar snrlamak iin enine donat (sarg (etriye, fret)) kullanlr. Betonarme eleman (kiri, kolon, deme), iyi donatlsa dahi, atlar. Ancak bunlar klcal (zararsz) atlaklardr.

atlak genilii snrlar (TS 500 /2000)

TS500-2000, S. 64

Beton, donatl da olsa, atlayacaktr. atlamay tmyle nlemek imknszdr. nemli olan atlak says ve geniliinin snrl kalmasdr.

Ortam Yap ii normal evre koullar Yap ii nemli ve yap d normal evre koullar Yap d nemli evre koullar Yap ii ve d agresif evre koullar

En byk atlak genilii 0.4 mm 0.3 mm 0.2 mm 0.1 mm

izelgedeki deerler normal yaplar iindir. Yapnn kullanm amacna ynelik daha kk deerler gerekebilir. rnein bir su deposunda, szdrmazlk n plana ktndan, en byk atlak genilii 0.1 mm nin altnda tutulmaldr.

atlak geniliini elden geldiince snrl tutmak iin: Nervrl donat kullanlmal. Kaln donatdan kanlmal. Kaliteli beton kullanlmal, sktrlmal ve kr yaplmal. Donat aralklar 15-20 cm yi gememeli. ekme blgelerine en az ynetmeliklerde verilen minimum donatdan konulmal. Sarg donats ynetmeliklere uygun ve zenli dzenlenmeli. Donatda kenetlenme (aderans) salanmal Zararl evre koullarndan betonarme elemanlar korunmal.

Kesitte moment kuvvet ifti ekme ve basn kuvveti Deformasyon Kesitte dnme
As : Kesitteki toplam ekme donats Fs : elikteki toplam ekme kuvveti Fc : Betondaki basn kuvveti z : Moment kolu s : elik birim uzamas c : Betonun en st lifindeki birim ksalma Yatay denge: Fs= Fc (kuvvet ifti) Moment : Fs z= Fc z = Md
a a

Betonda birim ksalma

elikte birim uzama

Kirie etkiyen Md momenti Fc ve Fs den oluan kuvvet iftine edeerdir, Fc=Fs dir ve z moment koludur. Kiriin st lifleri Fc basn kuvvetinin, alt lifleri Fs ekme kuvvetinin etkisindedir. Betonun basn dayanm yksek olduundan Fc kuvvetini tayabilir. ekme kuvvetini beton tayamaz, atlar. Fs ekme kuvvetinin tamamn toplam alan As olan donat karlamak zorundadr. Betonun st lifleri c birim ksalmasna, elik ubuklar da s birim uzamasna urar, kesit dner.

Kesitte deformasyon-gerilme dalm aamalar

ERSOY/ZCEBE, S. 94

Max gerilme dayanm

c1 < c0 , c < ct c1 < fc Max gerilmeye ulalmam, beton atlamam ve ezilmemi.

c2 = c0 c2 = fc Max gerilmeye ulalm, beton atlam fakat ezilmemi.

Beton gerilme - birim ksalma erisi

Kiri kesitindeki moment Md1 < Md2 < Md3 < Md4 olacak ekilde aamal olarak, beton ezilinceye kadar, artrlrsa kesitteki deformasyon ve i kuvvetler 1, 2, 3 ve 4 nolu ekillerde gsterildii gibi olur.

c0 < c3 < cu 3 c3 < fc Deformasyon artarken d lifte gerilme azalyor. Max gerilme alt komu liflere kayyor (betonarmede uyum). atlak genilii artyor, ancak beton ezilmemi.

c4 = cu 4 c4 = fcu << fc Max gerilme daha da aadaki liflere kayyor. D lif ezilme (krlma) deformasyonuna ulayor. Kesit tama gcne erimitir, daha fazla moment tayamaz. Gerilme dalm krlma anndaki nihai dalm gstermektedir.

Teorik gerilme dalmnn basitletirilmi edeer modelleri

Teorik gerilme dalm

Edeer parabol-dikdrtgen gerilme dalm (CEB modeli)

Edeer dikdrtgen gerilme dalm (ACI ve TS 500/2000 modeli)

Teorik gerilme dalm, krlma anndaki dalmdr. Betonun yana, ykleme hzna, sarg donatsna, kesit tipine ve dier bir ok nedene bal olarak az yada ok deiir. Her bir durum iin farkl bir gerilme dalm vermek imkanszdr. Bu nedenle, doruluu deneysel olarak kantlanm, edeer gerilme dalm kullanlr. Hesaplar asndan dalmn eklinden ok, gerilmenin bileke kuvvetinin deeri ve etkidii yer nemlidir. nk, momentin deeri bu kuvvetin deerine ve yerine baldr. Hesaplar basitletirmek asndan, yaklak olarak ayn momenti veren (edeer kuvveti ve bu kuvvetin etkime noktas yaklak ayn olan), daha basit bir gerilme dalm kullanlabilir. Yukardaki ekillerde teorik gerilme dalm ve yaygn olarak kullanlan basitletirilmi edeer modelleri (sanal gerilme dalm) hem perspektif hem de dzlem olarak verilmitir. CEB modelinin bir ksm parabolik bir ksm da dikdrtgendir, edeer parabol-dikdrtgen gerilme dalm olarak adlandrlr ve Avrupa Birlii lkelerinde kullanlmaktadr. Amerikan ynetmeliklerinde yer alan ACI modeli daha basit ve dikdrtgendir. Bu iki farkl edeer modelin sonular arasndaki fark nemsenmeyecek kadar azdr (%4 civarnda). TS 500/2000 doruluu kantlanm herhangi bir edeer gerilme dalm ile hesap yaplmasna izin vermektedir. Bu nedenle her iki model ile de hesap yaplabilir. Bu iki modelin sonular arasndaki fark nemsenmeyecek kadar az olduundan daha basit olan edeer dikdrtgen gerilme dalm modeli ounlukla tercih edilmektedir.

Deformasyon ve teorik gerilme blou Edeer dikdrtgen gerilme blou (TS 500 /2000)
iTE TE

ERSOY/ZCEBE, S. 107(benzeri) TS500-200, S. 21, madde 7.1

Sanal gerilme dalm

Kiri elik ekme kuvveti

Teorik gerilme dalmn kullanarak Fc kuvvetini ve etkidii noktay belirlemek zorluk yaratr. Hesaplar basitletirmek iin teorik gerilme dalm yerine edeer dikdrtgen gerilme dalm kullanlabilir (TS 500 /2000). Edeer dikdrtgen gerilme dalmnda gerilmenin iddeti sabit ve k3fcd dir. Gerilme blounun derinlii k1c dir. Beton basn kuvveti Fc gerilme blounun hacmine eittir. Fc kuvveti gerilmenin yayld Acc basn alannn arlk merkezi olan G1 noktasna etkir. Fc ve etkidii nokta G1 yaklak olarak ayn kalacak ekilde k1 ve k3 sabitleri deneysel aratrmalar ile belirlenmitir. k1 ve k3 sabitleri beton kalitesine baldr ve deerleri birden kktr. Bu deerler TS 500 / 2000 de verilmitir. nemli olan gerilme blounun ekli deil; Fc kuvvetinin ve etkidii G1 noktasnn yaklak olarak ayn kalmasdr. Edeer dikdrtgen gerilme dalm yerine, geerlilii kantlanm, baka bir dalm da (rnek: Parabol-dikdrtgen dalm) kullanlabilir.

Tama Gc Varsaymlar (TS 500 /2000)

TS 500/2000, S. 21, madde 7.1 ERSOY/ZCEBE, S. 101-107

1. Birim ekil deitirme dalm dorusaldr (ekil deitirmeden nce dzlem olan kesit ekil deitirmeden sonra da dzlem kalr (BERNOULLI/NAVIER hipotezi). 2. Betonun ekme dayanm ihmal edilir (0). 3. Beton ve donat tam kaynar, tam kenetlenme (aderans) vardr. 4. Donat eliinin gerilme-birim deformasyon (s-s ) erisi elasto-plastiktir.
Gerilme N/mm2
s

Erinin ihmal edilen ksm

KOPMA

fyd
Tasarm dayanm
s

elik akmam ise HOOKE kanunu geerlidir: s=Es s (s< sd , elik akmam ise) Akm eliin gerilmesi sabittir: s=fyd (s sd , elik akm ise) Anlam: s=Es s fyd

sd

Akma annda birim deformasyon

su

Birim uzama

Kopma annda birim deformasyon

elik modeli

elik tasarm dayanmlar ve akma anndaki deformasyonlar: elik snf S220a S420a S420b S500a fyk N/mm2 220 420 420 500 ms 1.15 1.15 1.15 1.15 Es N/mm2 2x105 2x105 2x105 2x105 fyd = fyk/ ms N/mm2 191.30 365.22 365.22 434.78 sd= fyd/ Es 0.000957 0.001826 0.001826 0.002174

5. Tama gcne eriildiinde beton basn blgesinin en ok zorlanan lifindeki birim ksalma c = cu= 0.003 tr.

6. Tama gcne eriildiinde basn blgesindeki teorik beton gerilme dalm beton c - c erisi gibidir.
c

Betonda birim ksalma

fcd

cu=0.003

Beton

c-

erisi

c birim ksalma

7. ekme blgesinin geometrisi nemli deildir. Bu blgedeki beton atlayacandan hibir ekme kuvvet alamaz. Buradaki betonun grevi elik ile kenetlenmeyi (aderans) salamak ve kesme-burulma etkilerini karlamaktr. ekme kuvvetinin tamamn donat alr. ekme blgesinin geometrisi farkl olan ve aada grlen her kesit de zdetir. nemli olan basn blgesinin geometrisi, donatnn yeri ve miktardr. Basn blgesinin geometrisi, faydal ykseklik d ve donat alan As ayn olan kesitler, ekme blgesinin geometrisi nasl olursa olsun, moment kuvveti asndan zdetir. Bunun anlam udur: zde kesitlerde deformasyon diyagram, elik ekme kuvveti, beton basn kuvveti ve moment ayndr. Bu zellikten ilerideki konularda yararlanlacaktr.

8. Teorik gerilme dalm yerine TS500-2000 de tanmlanan edeer dikdrtgen basn blou modeli kullanlabilir.

k1 Katsays deiimi
Beton s= Es s fyd K3 = 0.85 (tm beton snflarnda) 0.70 k1 0.85 k1=0.85 (C16-C25 betonlarnda) k1=1- 0.006 fck (C30-C50 betonlarnda) fck nn birimi N/mm2 dir, fck yerine fcd kullanlmaz! C16-C25 C30 C35 C40 C45 C50 0.85 0.82 0.79 0.76 0.73 0.70 k1

TE : Tarafsz eksen iTE : ndirgenmi Tarafsz Eksen c : Tarafsz eksenin derinlii c : Beton birim ksalmas cu : Betonun ezilme anndaki birim ksalmas (=0.003) s : elik birim uzamas a=k1c : Edeer basn blou derinlii fcd : Beton tasarm dayanm k3fcd: Beton edeer gerilmesinin iddeti Fs : elik ekme kuvveti Fc : Beton basn kuvveti As : Toplam donat alan Acc : Basn alan G : Kesit arlk merkezi G1 : Fc kuvvetinin etkidii basn alan arlk merkezi x : G1 noktasnn yeri d : Faydal ykseklik

a=k1c

Krlma Trleri

ERSOY/ZCEBE, S. 93

Betonda birim ksalma

c
elikte birim uzama Betonun en ok zorlanan lifi c= cu=0.003 birim ksalmasna ulatnda beton ezilir, eleman moment tama kapasitesine eriir ve krlma konumuna gelir. Bu konumda donatnn akp akmadna bal olarak deiik krlma tr tanmlanabilir: 1. Snek krlma (ekme krlmas) 2. Gevrek krlma (basn krlmas) 3. Dengeli krlma (gevrek)

1. Snek Krlma
Betonda ezilme (sonra sonra !) !

ERSOY/ZCEBE, S. 93

elikte akma ( nce !) !

HOOKE geersiz!

Snek krlma (ekme krlmas): Betondaki birim ksalma c= cu=0.003 deerine ulamadan nce elik akmsa, yani s> sd olmusa, ekme krlmas olur. nk nce elik akmakta, uzamaya devam etmekte ve betondaki birim ksalma da giderek artarak c= cu=0.003 snr birim ksalmasna erierek ezilme olmaktadr. Krlma snektir.

2. Gevrek Krlma
Beton ezilmi Gevrek krlma (Basn krlmas): s< sd iken, yani elik akmadan nce, beton c= cu=0.003 birim ksalmasna ularsa basn krlmas olur. nk beton ezilir fakat elik akmaz. Krlma gevrektir.

elik akmam!
d c

HOOKE geerli

3. Dengeli Krlma Gevrek Krlma

Beton ezilmi Ayn anda Dengeli krlma(gevrek krlma): ekme krlmas ile basn krlmas arasnda bir krlma trdr. elikteki uzama s= sd olduu an (elik akt an), betondaki birim ksalma da c= cu=0.003 olmaktadr. elik daha fazla uzama imkan bulamamaktadr. Betonun ezilmesi ve eliin akmas ayn anda olmaktadr. Krlma gevrektir.

elik akm

Snek krlma ani olmaz. kme olumadan nce bir sre ar atlaklar, deplasmanlar oluur, sva ve beton paracklar dklr. Yap keceini haber verir. nlem almak ve yapy boaltmak iin zaman tanr. Gevrek krlma hemen hibir belirti vermeden, genelde patlama sesi ile birlikte, ani olur. Yap yklmadan nce hemen hibir belirti vermediinden nlem alma veya boaltma ans kalmaz. Gevrek krlma tehlikelidir! Hibir yap eleman krlacak ekilde boyutlandrlmaz. Ancak, ngrlemeyen herhangi bir nedenle krlacaksa, krlmann haberli, yani snek olmas arzu edilir.

Snek davran salamak iin: Ynetmelik artlar mutlaka yerine getirilmeli. Bilhassa kolon boyutlarnda cmert davranlmal, eksenel yk dzeyi dk tutulmal. Sk sarg (etriye,fret) kullanlmal. Boyuna donatlar nervrl olmal. L, Z, T gibi kesitlerden olabildiince kanlmal.

Kiriler
Kiriler genelde duvarlarn altna yaplan, duvar, deme ve kendi yklerini tayan ounlukla yatay betonarme elemanlardr. zerindeki ykleri oturduu dey elemanlara (kolonlara) aktarr. Kirilerin bir dier nemli ilevi de deprem veya rzgr gibi yatay ykleri, deme ile bir btn davranarak, kolonlara aktarmaktr. Uygulamada yatay elemanlara KR, dey elemanlara da KOLON denilmektedir. Ne yatay ne de dey olan, EK elemanlara ne denilecektir? Yap statii derslerinden bilindii gibi, ubuk eleman ister yatay ister dey ister eik olsun, kolon kiri ayrm yaplmaz. Elemann konumu nasl olursa olsun, en genel halde, ubuk elemanda alt adet i kuvvet oluur: Bir eksenel kuvvet, iki eilme momenti, iki kesme kuvveti ve bir burulma momenti. Yatay elemanlarda sadece bir eilme momenti ve bir kesme kuvveti etkin olurken dier i kuvvetler ou kez nemsenmeyecek dzeyde kalrlar. Dey elemanlarda alt adet i kuvvetin genelde hepsi de etkin olur. Bu nedenle yatay elemanlar ile dey elemanlarn davranlar da ok farkldr. kuvvet asndan eik elemanlar, eimin byklne-kklne bal olarak, bu iki durum arasndadrlar. TS500-2000 ve Deprem Ynetmelii-1997 bir elemann kiri olarak boyutlandrlabilmesi iin Nd eksenel tasarm kuvvetinin Nd 0.1 fckAc koulunu salamas gerektiini yazmaktadrlar. Bu koulu salamayan, yani eksenel kuvvet dzeyi yksek olan elemanlar, ister yatay, ister dey veya eik olsunlar, kolon olarak boyutlandrlmak zorundadrlar. Bu bantda fck betonun karakteristik dayanm ve Ac elemann kesit alandr.

Konsol kiri

Kolon Deme Kiri

Kesit tipleri
Kiri kesitleri ounlukla dikdrtgen ve tablal; nadiren trapez, kutu ve gen olur.

dikdrtgen

tablal

trapez

kutu

gen

Kiriler ncelikle moment ve kesme kuvveti etkisindedir. Normal kuvvet etkisi genelde dktr. Burulma momenti nadiren dikkate alnacak dzeye varr. Moment (kuvvet ifti) kiriin bir tarafna ekme, dier tarafna da basn kuvveti uygular. ekme kuvveti kirite dik atlaklar oluturur. Bu kuvveti karlamak ve oluturaca atlaklar snrlamak iin kiriin ekme blgelerine boyuna donat konur. Kesme kuvveti mesnet blgelerinde eik ekme kuvvetleri oluturur ve eik atlaklara ( 450) neden olur. Kesme kuvvetini karlamak ve oluturaca atlaklar snrlamak amacyla, kiri aklklarda seyrek mesnet blgelerinde daha sk etriye ile sarlr.

Dikdrtgen Kesit
Boyuna donatnn kesitteki yerine gre iki farkl kesit tipi vardr: Tek donatl kesit: Hesapla bulunan donat kesitin ekme tarafna konur. Basn blgesine hesap d (konstrktif) montaj donats konur. ift donatl kesit: Kesitin hem ekme hem de basn blgesine hesapla bulunan donat konur. Basn blgesine konan donat ekme deil, basn etkisindedir. Basn donats kesitin dayanmn ve snekliini artrr.
etriye Montaj donats basn donats etriye

ekme donats

bw :genilik h : ykseklik As : ekme donatsnn toplam alan As :montaj veya basn donatsnn toplam alan

Tablal Kesit
Deme ve kiri betonu bir btn dklm ise ve deme betonu kiriin basn blgesinde ise, demenin b geniliindeki bir paras hesaplarda kiriin basnca alan tablas olarak dikkate alnr. b ye etkili tabla genilii veya alan tabla genilii denir. Tabla, beton basn alannn bymesine neden olur. Tablas dikkate alnan kiriler T, L ve I kesitli olabilirler. Deme plann byk olmas durumunda tablann tamam basnca almaz. Tabladaki basn gerilmeleri kiri gvdesinden uzaklatka hzla azalr. Yaplan aratrmalar sonucunda b alan tabla genilii snrlandrlm ve ynetmeliklerde verilmitir.

TS 500/2000, S. 19-20 ERSOY/ZCEBE, S. 247

Ki ri

Ki ri

b1

b b1

alan tabla geniliinin snrlandrlmas:

b 1 6 t , b 1 1 a1 , b 1 1 a 2 2 2
Tabla kula b1 deme kalnlnn 6 katn ve komu kiri yzne olan net uzakln yarsn aamaz. Kiriin, balkon veya saak demeli kenar kiri, i kiri ve kenar kiri olma durumuna ait snrlamalar ekil zerinde gsterilmitir. Lh kiriin hesap akldr.

As bw

b b2 + bw + 6t b b2 + bw + 0.1 L h
Simetrik olmayan, balkon veya saak demeli tablal kesit

b bw + 12t b bw + 0.2 Lh
Simetrik tablal kesit

Lh

b bw + 6t b bw + 0.1 L h
Simetrik olmayan tablal kesit

saylar:

Basit kiri konsol Her aklkta hesaplanan b deerlerinden en k o akln tabla geniliinin st snrdr. Hesaplarda daha da kk alnabilir. Dikkat edilirse, Kiri boyunca her aklkta tabla genilii farkl olmaktadr. stenirse, bunlardan en k kullanlarak, her akln tabla genilii eit alnabilir. Hatta tabla tamamen ihmal edilerek dikdrtgen kesit (bw.h) olarak hesap yaplabilir. Ancak bu, gerekte var olan, basn blgesinin bir ksmnn veya tamamnn ihmal edilmesi anlamna gelir ve kirie daha fazla donat koymak zorunda kalnr. Byk aklkl kirilerde, dili deme dilerinde, kpr kirilerinde ve prefabrik yaplarda tablann ihmali, ekonomik adan, doru olmaz.

kenar aklk

orta aklk

kenar aklk

Ki ri

Tablal Kesit Edeer kesit

Soldaki her iki kesit iin tabla dikkate alnr. nk tabla basn blgesindedir. Her iki kesit de tablal olarak hesaplanacaktr.

edeeri

Soldaki kesitin tablas ekme blgesindedir. Fiziksel olarak var olmasna ramen, hesaplarda tabla dikkate alnmayacaktr. Kesit sadaki dikdrtgen kesit olarak hesaplanacaktr.

edeeri

Soldaki kesitin tablas ekme blgesindedir. Hesaplarda tabla dikkate alnmayacaktr. Kesit sadaki dikdrtgen kesit olarak hesaplanacaktr.

Tabla basn blgesinde ise hesaplarda dikkate alnr. ekme blgesindeki tabla hesaplarda dikkate alnmaz. nk; ekme blgesindeki tabla betonu atlar. ekme blgesinin geometrisi nemli deildir. Bu durumda kesit, bw. h boyutlu edeer dikdrtgen kesit imi gibi dnlr.

Kutu Kesit

Edeeri

b2b1+12t1 b2b1+12t2
Edeeri

b2b1+0.2Lh b2b1+0.2Lh

Daha ok sanayi yaplarnda ve kpr kirilerinde karlalan kutu kesitler edeer tablal kesit gibi hesaplanabilirler. nk basn blgesi alan ve arlk merkezi deimemektedir. Ancak b ve b alan tabla genilii yukarda verilen artlar salamaldr. Momentin etkime durumuna bal olarak, ekme tarafnda kalan tabla dikkate alnmayacaktr. Bu nedenle, hesaplanacak kesit T veya olmaktadr.

Tanmlar
FAYDALI YKSEKLK: ekme donatsnn arlk merkezinin en d basn lifine uzakldr, ekillerde d ile gsterilmitir. BETON RTS: Kiri yzne en yakn olan boyuna donatnn merkezinin kiri yzne mesafesidir. Beton rtsne uygulamada pas pay da denilmektedir. ekilde c ile gsterilmitir. NET BETON RTS: En dtaki donatnn (ounlukla etriyenin) d yznn beton yzne olan mesafesidir. Kenetlenmeyi salamak, paslanmay nlemek ve yangna dayanm artrmak gibi amalar vardr. ekilde cc ile gsterilmitir. DONATI NET ARALII: Donat ubuklarnn yzleri arasndaki mesafedir. ekilde cc ile gsterilmitir. Agregann geebilmesi, betonun sktrlabilmesi ve kenetlenmenin salanabilmesi iin yeterli net aralk braklmaldr.
b

As
h d

EKME DONATISI: ekme kuvvetini karlamak amacyla kiriin ekme tarafna konulan donatdr. Donat ubuklarnn kiri geniliine smamas durumunda ift sra olarak da yerletirilebilir. ekilde ekme donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir. MONTAJ DONATISI: Kiriin basn tarafna konulan fakat basn kuvveti almad varsaylan donatdr. En az iki ubuk konur. Donat ubuklarnn kiri geniliine smamas durumunda ift sra veya tabla (varsa) iine de yerletirilebilir. ekilde montaj donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir. BASIN DONATISI: Dikdrtgen kesitli kirilerin basn tarafna bazen konulan ve basn kuvveti alan donatdr. Donat ubuklarnn kiri geniliine smamas durumunda ift sra olarak da yerletirilebilir. ekilde basn donatsnn toplam alan As ile gsterilmitir. GVDE DONATISI: Ykseklii fazla olan kirilerin yan yzlerine konulan donatdr. ekilde gvde donatsnnn toplam alan Asgvde olarak gsterilmitir.

cc

As
cc bw

ekme donats arlk merkezi

cc t

BOYUNA DONATI: Kiri eksenine paralel olan ekme, montaj (veya basn) donatlarna verilen addr. Bu donatlar kiri geniliine smal ve aralarnda, kenetlenmeyi salamak iin, yeterli mesafe olmaldr. Kiri geniliine donatlarn smamas durumunda 1. kiri geniliini artrmak 2.bazlarn tabla iine yerletirmek 3.ift sra donat dzenlemek gibi tedbirler alnr. ENNE DONATI: Boyuna donatlara dik olarak yerletirilen ve boyuna donatlar saran donatya verilen addr. Sarg donats veya etriye de denir. Aklklarda seyrek, mesnet blgelerinde ve konsollarda sk yerletirilir.
cc

h c

Tanmlar-Donat oranlar
DONATI ORANI: Donat kesit alannn brt beton alanna orandr. Brt beton alan hesabnda ykseklik olarak h deil d alnr. Donat alan beton alanndan dlmez. Kesitin sadece gvde alan dikkate alnr, tabla kulaklar gibi kntlar dikkate alnmaz. ekme donats, montaj (veya basn) donats, gvde donats ve etriye iin ayr ayr donat oran tanmlanr. Donat orann simgesi iin karakteri kullanlr: EKME DONATISININ ORANI: ekme blgesine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

As bwd

MONTAJ veya BASIN DONATISININ ORANI: Montaj veya basn kuvveti almak amacyla basn blgesine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

' =

' As bw d

bw/2

bw/2

GVDE DONATISININ ORANI: Ykseklii fazla olan kirilerin yan yzlerine konulmu olan ubuklarn toplam alannn brt beton alanna orandr:

As
h d

gvde =

Agvde bwd

As
b etriyeli kesit

ETRYE DONATISININ ORANI: Bu oran:

A w = sw s bw
ile tanmlanr. Burada s etriye adm (aral), Asw etriye dey kollarnn toplam kesit alandr. Kiriler genellikle iki dey kolu olan etriye ile sarlrlar. Ancak, baz durumlarda drt, alt veya daha fazla kollu da olabilir. rnein; ekildeki dikdrtgen kesitin etriyesi iki kollu, kutu kesitin ise alt kolludur. Asw etriye alan, bir kolun kesit alan ile dey kol saysnn arpmdr.

Kiriler-dengeli donat oran tanm

ERSOY/ZCEBE, S. 231

Dengeli krlan kesitin donat oranna dengeli donat oran ad verilir ve b ile gsterilir. Dengeli krlmada donatnn akmas ve betonun ezilmesi ayn anda olur. Donatdaki deformasyon sd (s=fyd) akma deformasyonuna ulat an betonun deformasyonu da cu=0.003 e ular, beton ezilir ve ani gme olur. Dengeli krlma donat oran, snek krlma ile gevrek krlma arasndaki bir snr deer olduundan, nemlidir. Dengeli krlma oran b snek krlma donat orannn st snr, gevrek krlma orannn alt snrdr. b indisi dengeli (balanced) anlamndadr. Bu oran bilindii taktirde kiri bu orann altnda donatlarak gevrek krlma nlenir.
Betonda ezilme

elikte akma

b =

Asb bw d

Asb :dengeli krlmaya neden olan toplam donat alan b :dengeli krlmaya neden olan donat oran

Ayn anda

Kiriler-dengeli, denge st ve denge alt donatl kesit tanm

ERSOY/ZCEBE, S. 231

Dengeli donatl kesit: Donat oran dengeli krlmaya neden olacak kadar olan kesite denir: = b. Denge st donatl kesit: Donat oran dengeli donat oranndan fazla olan kesite denir: > b. Denge alt donatl kesit: Donat oran dengeli donat oranndan az olan kesite denir: < b. Krlma trleri donat oranlarna gre de snflandrlabilir: 1.Dengeli donatl kesit ( = b) gevrek krlr.
Tehlikeli ! Tehlikeli !

2.Denge st donatl kesit ( > b) gevrek krlr. 3.Denge alt donatl kesit ( < b) snek krlr.

Snek krlma arzu edilen krlma eklidir! Gevrek krlma tehlikelidir! Dengeli krlma (gevrek) tehlikelidir! Dengeli donat oran b snek krlma donat orannn st snrdr. Kiriler denge alt donatlmal, yani daima < b olmaldr. Bu bakmdan, b dengeli donat orannn bilinmesi nemlidir.

Tek donatl ve dikdrtgen kesitli bir kiriin dengeli krlmasna neden olan donat alan, donat oran ve bu kiriin moment tama ERSOY/ZCEBE, S. 232-233 gcnn hesab
k1cb/2 k1cb/2 k1cb a=k1cb cb
TE

bw

d-cb

bw

bw

Kesit boyutlar (bw , h, d) ve malzeme (beton/elik snf) bilinmektedir. Dengeli krlmaya neden olacak toplam donat alan Asb ve donat oran b nedir? Kesitin moment kapasitesi Mb (moment tama gc) ne kadardr?

d-k1cb/2

a=k1cb

cb

a=k1cb

Dengeli donat oran (tanm):

b =

Asb bw d

Uygunluk (sreklilik) koulu (deformasyon diyagramndan orant ile):

d-cb

elik akma deformasyonlar

d-k1cb/2

h d

k1cb/2

0.003

sd

cb d cb

elik snf S220a S420a S420b S500a

sd= fyd/ Es 0.000957 0.001826 0.001826 0.002174

0 .003 cb = d 0 .003 + sd

Tarafsz eksenin yeri (derinlii) bulunur. Burada sd=fyd/Es dir ve elik snfna bal deerler tabloda verilmitir.

Eksenel denge koulu (gerilme diyagramndan): Fc-Fs= 0 0.85fcd bw k1 cb-Asb fyd= 0

Asb = 0.85

f cd bw k1cb f yd

Her iki taraf bwd ye blnr ve cb yerine konursa:

Asb f c = 0 .85 cd k1 b bw d f yd d

b = 0 . 85

f cd c k1 b f yd d
fcd 0 . 003 k1 fyd 0 . 003 + sd

b = 0 . 85

Dengeli donat oran bulunur. Bu oran sadece malzemeye baldr (fcd, k1 betona; fsd, sd elie ait sabit deerler). Deiik malzeme iin b deeri hesaplanabilir. Dengeli donat orannn bilinmesi ok nemlidir, nk: Bir kiri dengeli veya denge st donatlmsa gevrek krlr (TEHLKEL !). Bir kiri denge alt donatlmsa snek krlr (STENEN KIRILMA TR!).

Moment kapasitesi (moment tama gc):

M b = Asb f yd (d

k1cb ) 2

Dikdrtgen kesitli kirilerde dengeli donat oranlar

elik
S220 S220 S220 S220 S420 S420 S420 S420 S420 S420 S420 S420 S420 S500 S500 S500 S500 S500 S500 S500 S500 S500

ERSOY/ZCEBE, S. 235 (benzeri)

Beton
C16 C18 C20 C25 C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50 C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50

mc=1.4
0.0327 0.0368 0.0409 0.0511 0.0141 0.0158 0.0176 0.0220 0.0254 0.0286 0.0314 0.0339 0.0362 0.0110 0.0124 0.0138 0.0172 0.0199 0.0224 0.0246 0.0266 0.0283

mc=1.5
0.0305 0.0382 0.0378 0.0477 0.0131 0.0148 0.0164 0.0205 0.0237 0.0267 0.0293 0.0317 0.0338 0.0103 0.0116 0.0128 0.0161 0.0186 0.0209 0.0230 0.0248 0.0264

mc=1.7
0.0270 0.0303 0.0337 0.0421 0.0116 0.0130 0.0145 0.0181 0.0209 0.0235 0.0259 0.0280 0.0298 0.0091 0.0102 0.0113 0.0142 0.0164 0.0184 0.0203 0.0219 0.0233

b = 0 . 85

fcd 0 . 003 k1 fyd 0 . 003 + sd

S220/C16 , mc=1.5 iin rnek:

fcd = 16/1.5=10.67 N/mm2 fyd = 220/1.15=191.30 N/mm2 k1 = 0.85 Es = 2.105 N/mm2 sd = 191.30/ 2.105 = 0.000957

b = 0.85

10.67 0.003 0.85 191.30 0.003 + 0.000957

b = 0.0305

Not:
0.0186(1.5/1.7) = 0.0164

0.0186(1.5/1.4) = 0.0199

Tek donatl Kiriler- Donat oran st ve alt snrlar

TS500-2000, S. 23 Deprem Ynetmelii-1997, S. 42 ERSOY/ZCEBE, S. 261

Dengeli donat oran teorik st snr deerdir. Gvenlik nedeniyle, uygulamada kiriin donat oran bu st snrdan bir miktar daha uzak (kk) kalmaldr. Donat oran sfr olamaz. O halde donat orannn alt snr da olmaldr. TS500-2000 ve Deprem ynetmelii-1997 tek donatl kirilerin ekme donats orann aadaki gibi snrlandrmtr. Donat orannn st snr:

0.85 b 0.02

(ekme blgelerinde)

Donat orannn alt snr:

0.8 1.0

f ctd f yd f ctd f yd

(aklklarda ekme tarafnda) (mesnetlerde)

2007 de yrrle girecek olan yeni deprem ynetmeliinde bu bantdaki 1.0 deeri 0.8 olarak verilmektedir.

RNEK
Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm bir kiriin aklk kesiti. Malzeme: C20/S420a. stenen: Kesit dengeli mi, denge alt m, denge st m donatlmtr? Krlma nasl olur? Belirleyiniz. Mevcut donat ynetmeliklere uygun mu? Kontrol ediniz.

500 mm

ZM: Mevcut donat alan ve oran: As = 1018 mm2, = 1018/(250 . 470) = 0.0087 Malzeme katsaylar: mc = 1.5, ms= 1.15 Malzeme tasarm dayanmlar: fcd = 20/1.5 = 13.33 N/mm2 , fctd = 1.6/1.5 = 1.07 N/mm2, fyd = 420/1.15 = 365.22 N/mm2 Dier: k1 = 0.85 , Es = 2.105 N/mm2 , sd = 365.22/ 2.105 = 0.001826 (akma annda elik deformasyonu) Dengeli krlma halinde tarafsz eksenin derinlii: cb = 0.003.470/(0.003+0.001826) = 292 mm Dengeli krlmaya neden olan donat oran: b = 0.85.13.33. 0.85.292/(365.22.470) = 0.0164 (bu deer dorudan tablodan da alnabilirdi). Kiri denge alt m? Kontrol: = 0.0087< 0.85 b = 0.85 . 0.0164 = 0.0139 olduundan kiri denge alt donatlmtr, krlma snek olur. Donat snrlar kontrol: = 0.0087 < 0.85 b = 0.0139 = 0.0087 < 0.02 = 0.0087 > 0.8.1.07/365.22 = 0.0023 olduundan donat oran ynetmeliklere uygundur.

470

cb =

0 .003 d 0 .003 + sd
f cd c k1 b f yd d

b = 0 . 85

0.8

f ctd f yd

Tek donatl, dikdrtgen kesitli, denge alt donatlm kiriin tama gc

ERSOY/ZCEBE, S. 234

k1c/2

iTE TE

a=k1c

k1c

iTE
TE

iTE

bw

d-c

bw

bw

Kesit boyutlar (bw, d, h), donat alan (As ) ve malzeme (beton/elik snf) bilinmektedir. Denge alt donatl olduu varsaylan kesitin moment tama gc ( Mr ) ne kadardr?

d-k1c/2

k1c/2

Denge alt donatl kesitlerde nce elik akar, s > sd, s = fyd olur. elik uzamaya devam ederken betondaki birim ksalma da giderek artar, c = cu = 0.003 olur ve beton ezilir. Krlma snektir (ekme krlmas). Ynetmelikler sadece denge alt donatl kesitlere izin verirler:

= As / (bw d) 0.85 b.
olmak zorundadr.
a=k1c a=k1c k1c/2 c

Eksenel kuvvet dengesi:

Fc = F s 0 . 85 f cd b w k 1 c = A s f yd

Tarafsz eksenin yeri:

c = f yd d 0 . 85 k 1 f cd

Kiriin moment tama gc: Fs=Fc kuvvet iftinin momenti kiriin krlma anndaki momentini, yani moment tama gcn verir. Mr = Fs (d-k1c/2) = Fc (d-k1c/2) olur. Mr yi elik kuvvetinden hesaplamak daha basittir:

M r = As f yd (d

k1c ) 2

d-c

d-k1c/2

Tek donatl, dikdrtgen kesitli, denge alt donatl kiriin tama gc- RNEK

ERSOY/ZCEBE, S. 236(benzeri)

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin boyutlar, donats, g (sabit) ve q (hareketli) karakteristik ykleri , malzemesi: C20/S420a. stenen: Kiri verilen ykleri gvenle tayabilir mi?

ZM: Kiriin gvenli olmas iin, 1) Gevrek krlma nlenmi, yani kiri denge alt donatl olmal, donat oran aadaki koullar salamal: 0.85 b , 0.02 (max donat oran) 0.8 fctd /fyd (min donat oran) 2) Kiriin tama gc, yklerden oluan tasarm momentinden byk veya eit olmal:

Mr Md
C20/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fck=20 N/mm2, fctk=1.6 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85, Es=2.05 N/mm2 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2, fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 b=0.0164 (tablodan. ERSOY/ZCEBE, S. 235 den de b=0.0160 alnabilir)

Donat oran kontrol: As=1018 mm2, = 1018/(250.470) = 0.0087 = 0.0087 < 0.85b = 0.85. 0.0164 = 0.0139 (denge alt donatl) = 0.0087 < 0.02 = 0.0087 > 0.8 . 1.07 /365.22 = 0.0023 Tasarm momenti: Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit ykten) Mq=10.52/8 = 31.3 kN.m (hareketli ykten) Karakteristik yk etkileri

Md = 1.4.62.5+1.6.31.3 = 137.6 kN.m (tasarm momenti)

c = f yd d 0 . 85 k 1 f cd
k1c ) 2

Tarafsz eksenin yeri ve moment kapasitesi: c = 0.0087.470.365.22/(0.85. 0.85.13.33) = 155 mm. Mr = 1018.365.22(470-0.85.155/2) = 150251234 N.mm Mr=150.3 kN.m (moment tama gc) Mr = 150.3 kN.m > Md = 137.6 kN.m olduundan kiri verilen ykleri gvenle tar.

M r = As Fyd ( d

Tek donatl, dikdrtgen kesitli, denge alt donatl kiriin tama gc- RNEK
Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin boyutlar, donats, g karakteristik sabit yk, malzemesi: C20/S420a.
500 mm

ERSOY/ZCEBE, S. 238(benzeri)

stenen: Kiriin gvenle tayabilecei maksimum q karakteristik hareketli yk ne kadardr? ZM:

Kiriin gvenli olmas iin, 1) Gevrek krlma nlenmi, yani kiri denge alt donatl olmal, donat oran aadaki koullar salamal: 0.85 b , 0.02 (max donat oran) 0.8 fctd / fyd (min donat oran) 2) Kiriin tama gc, yklerden oluan tasarm momentinden byk veya eit olmal:

Mr Md
C20/S420a malzemesi iin: mc = 1.5, ms= 1.15 fck = 20 N/mm2, fctk = 1.6 N/mm2 , fyk = 420 N/mm2 k1 = 0.85, Es = 2.05 N/mm2 fcd = 20/1.5 = 13.33 N/mm2, fctd = 1.6/1.5 = 1.07 N/mm2 fyd = 420/1.15 = 365.22 N/mm2 b = 0.0164 (tablodan. ERSOY/ZCEBE, Sayfa 235 den de b = 0.0160 alnabilir)

30

Donat oran kontrol: As = 1018 mm2, = 1018/(250.470) = 0.0087 = 0.0087 < 0.85b=0.85. 0.0164=0.0139 (denge alt donatl) = 0.0087 < 0.02 = 0.0087 > 0.8. 1.07 /365.22=0.0023 Tarafsz eksenin yeri ve moment kapasitesi: c = 0.0087.470.365.22/(0.85. 0.85.13.33) = 155 mm. Mr = 1018.365.22(470-0.85.155/2) = 150251234 N.mm Mr = 150.25 kN.m (moment tama gc) Tasarm momenti: Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit ykten) Mq = q . 52/8 = 3.125q kN.m (hareketli ykten) Md = 1.4.62.5+1.6 .3.125q = 87.5+5.0q (tasarm momenti) Kiriin gvenle tayabilecei maksimum q karakteristik yk: Md Mr olmal. 87.5+5.0q 150.25 q = 12.55 kN/m bulunur.

ift donatl, dikdrtgen kesitli, denge alt donatl kiriin tama gc

ERSOY/ZCEBE, S. 238-243

Basn donats

ekme donats

=
'

As bwd

(ekme donats oran)

A s' = bw d

(basn donats oran)

Tek donatl kiriin moment kapasitesi yetersiz kaldnda, kapasiteyi artrmak iin ya kiri kesiti (bw . d) bytlr yada basn blgesine de donat konur. ekilde basn donats As ile ekme donats da As ile gsterilmitir. Montaj donats basn donats olarak alglanmaz! kuvvetler 1.modelin ve 2.modelin toplam olarak dnlebilir. As = As1+ As2 dir. Dengeli donat durumunda As akar, yleyse s =fyd , Fs=Fs2 , As=As2, As1=As-As olur. Dengeli krlma As1 donatsnn akmas, uzamas ve daha sonra da betonun ezilmesi ile olur. nk, ikinci modelde beton kuvveti yoktur, sadece elik ubuklarda kuvvetler vardr. As2 ve As snek malzemelerdir; aksalar dahi, beton olmad iin, ikinci modelde gevrek krlma olmaz. O halde krlmann trn tek donatl olan birinci model belirleyecektir. Bu nedenle, As1 donatsnn oran, tek donatl kesite ait b den kk olmaldr.

1. Modeldeki As1 donatsnn oran:

A s1 A A 's A A' b s = s s ' b bwd bwd bwd bwd

TS500-2000, gvenlik ve sneklik nedeniyle, - ve oranlarn aadaki gibi snrlamaktadr:

' 0.85 b 0.02

Eksenel denge Beton bileke kuvveti

TS500-2000, S. 23 Deprem Ynetmelii-1997, S. 42 ERSOY/ZCEBE, S. 261

: Fc+ Fs - Fs= 0 : Fc = 0.85fcd bw k1c

Moment tama gc: Mr = Fc (d-k1c/2)+Fs (d-d) ( s = Ess fyd)

Basn donats kuvveti : Fs = As s ekme donats kuvveti : Fs = Asfyd Eksenel denge Moment tama gc

' ' : 0 .85 f cd bw k1c + As s As f yd = 0

(1)

: M r = 0 .85 f cd bw k1c ( d

k1 c ) + As' s' ( d d ' ) 2

(2)

(1) Ve (2) bantlarnda sadece c ve s bilinmiyor! Uygunluk koulu :

s'
0 .003 = c d' c d' s' = 0 .003 c c (3)

Basn donats gerilmesi : s' = E s s' f yd s' = E s 0 .003

c d' f yd c

(4)

zm, basn donatsnn akp akmadna baldr! Akmsa s=fyd alnacaktr , akmamsa s = Ess den hesaplanacaktr. Basn donats, en ok zorlanan beton lifine yakn olduundan, uygulamada genellikle akar. Moment kapasitesinin hesab iin aadaki yol izlenir.

ift donatl, dikdrtgen kesitli, denge alt kiriin tama gc

Hesap sras: 1. Kesit denge alt m? bak; - 0.85 b olmal! nun alt ve st snrlarn kontrol et. 2. As basn donatsnn aktn varsay, s = fyd al, (1) de yerine koy c yi hesapla:
c = ( A s A s' ) f yd 0 . 85 f cd b w k 1

3. s deerini hesapla:
s' = 0 . 003 E s
c d' c

a) s fyd ise As basn donats akmtr, yani varsaym ve hesaplanan c dorudur. Bu c ve s = fyd deerini (2) ifadesinde yerine koy Mr yi bul, hesab bitir. b) s< fyd ise, basn donats akmamtr, yani varsaym ve hesaplanan c doru deildir. ( 4) ifadesinin (1) de yerine konmasyla bulunan
' 0 . 85 f cd b w k1c 2 + ( 0 . 003 E s A s A s f yd ) c 0 . 003 E s As' d ' = 0
' bantsndan c nin yeni deerini ve s = E s 0 . 003

c d' c

deerini hesapla, bu c ve s son deerlerini

(2) de yerine yaz, Mr yi bul, hesab bitir.

ift donatl dikdrtgen kesit-RNEK

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar. Donat: As=1580 mm2 , As=520 mm2. Malzeme: C16/S420a stenen: Kiriin tama gc ne kadardr?
30

ERSOY/ZCEBE, S. 243

480 mm

ZM: C16/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2 fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 1. Donat oran kontrol: As=1580 mm2, =1580/(300.450)=0.0117 As=520 mm2, =520/(300.450)=0.0039 b =0.0135 (ERSOY/ZCEBE, S. 235, izelge 5.1) 0.0117-0.0039= 0.0078 <0.85.0.0135=0.0115 = 0.0117<0.02 (max kontrol) (min kontrol) =0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020 (kiri denge altdr).

30

2. As basn donats akm varsayalm: s =fyd= 365.22 N/mm2 c=(1580-520)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)= 167.4 mm

' 5 3. s = 0.003 2 10

c=

' ( As As ) f yd

0 . 85 f cd b w k1

167.4 30 = 492.47 N/mm 2 > f yd = 365.22 N/mm 2 167.4 a) s>fyd , yani A s donats akmtr. Varsaym, dolaysyla hesaplanan c dorudur:

s' = 0.003Es

c d' c

M r = 0.85 10.67 300 0.85 167 .4( 450 0.85 167 .4 / 2) + 520 365 .22 ( 450 30 )
M r = 226437665N mm 226.4 kN m
M r = 0 .85 f cd bw k1c ( d k1 c ) + As' s' ( d d ' ) 2

ift donatl dikdrtgen kesit-RNEK

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar. Donat: As=1580 mm2 , As=1200 mm2. Malzeme: C16/S420a stenen: Kiriin tama gc ne kadardr? ZM: C16/S420a malzemesi iin mc =1.5, ms=1.15 fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2 fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2

ERSOY/ZCEBE, S. 244

480 mm

30

30

1. Donat oran kontrol: As=1580 mm2, =1580/(300.450)=0.0117 As=1200 mm2, =1200/(300.450)=0.0089 b =0.0135 (ERSOY/ZCEBE, S. 235, izelge 5.1) 0.0117-0.0089= 0.0028 <0.85.0.0135=0.0115 = 0.0117<0.02 (max kontrol) (min kontrol)
c=
' ( As As ) f yd

(kiri denge altdr).

=0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020

2. As basn donats akm varsayalm: s =fyd=365.22 N/mm2 c=(1580-1200)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)=60 mm

' s 5

0 . 85 f cd b w k1
'

cd 60 30 s' = 0.003Es = 300 N/mm 2 < f yd = 365.22 N/mm 2 3. = 0.003 2 10 c 60 b) s <fyd, yani As donats akmamtr. Varsaym, dolaysyla hesaplanan c doru deildir!

0.85.10.67.300.0.85 c2+(0.003.2.105.1200-1580.365.22) c-0.003.2.105.1200.30=0 2313 c2+142952 c-21600000=0 c2+62 c-9339=0

' s 5

' ' ' 0.85 f cd bw k1c 2 + (0.003 Es As As f yd )c 0.003 Es As d =0

c= 70 mm
s' = 0.003Es
c d' c

70 30 = 0.003 2 10 = 342.86 N/mm 2 < f yd = 365.22 N/mm 2 70

M r = 0.85 10 .67 300 0.85 70 ( 450 0.85 70 / 2) + 1200 342 .86 ( 450 30 ) M r = 240835954 N mm 240.8 kN m

M r = 0 .85 f cd bw k1c ( d

k1 c ) + As' s' ( d d ' ) 2

Tablal kesitin tama gc

Tablal kesitlerde, edeer dikdrtgen basn blounun tabla iinde kalmas veya tabla altna sarkmasna bal olarak, iki farkl durum vardr. Basn blou derinlii a t durumunda basn blou tabla iindedir ve Acc basn alan dikdrtgen eklindedir. a>t durumunda basn blou tabla altna sarkmaktadr ve Acc basn alan T eklinde olur. Bu iki farkl durum aada gsterilmitir.
basn alan dikdrtgen
a/2

basn blou dikdrtgen

a=k1c

a/2

basn alan T eklinde

d-c

a t durumu (basn alan ve basn blou dikdrtgen)

basn blou T eklinde

d-a/2

h d

a >t durumu (basn alan ve basn blou T eklinde)

a=k1c

d-c

d-x

h d

Basn blou derinlii a nn irdelenmesi: Basn blou tabla iinde midir? Yoksa tablann altna sarkyor mu? Aadaki gibi belirlenebilir. Eksenel denge nedeniyle Fc=Fs dir. Basn alann dikdrtgen varsayarak: a t ise basn alan tabla iinde kalmaktadr. Basn alan ve basn blou dikdrtgendir. a>t ise basn alan tabla altna sarkmaktadr. Basn alan ve basn blou T eklindedir.

0.85fcd a b=AsFyd

a= AsFyd / (0.85fcd b)

Tablal kesitlerde donat oran ve dengeli donat oran: Tablal kesitlerde donat oran dikdrtgen kesitlerdeki gibidir. Dengeli donat oran ise farkldr. A = s Donat oran: b bants iin baknz : bw d ERSOY/ZCEBE, S. 251-253 Dengeli donat oran: b =

0.85 f cd 0.003 b t [k1 + ( 1) ] f yd 0.003 + sd bw d

ile hesaplanr, burada sd = fyd/Es dir. Normal yaplarn birdkm kirilerinde b tabla genilii byk, b>bw dir. Basn gerilmeleri byk bir alana yaylr. Bu nedenle denge alt koulu 0.85b genelde kendiliinden salanr, kontrole gerek yoktur. ndkm (prefabrik) kiriler iin ayn eyi sylemek mmkn deildir. Dikdrtgen kesitlerde b/bw=1 dir. Bundan hareketle, genelleme yaplrsa, b/bw oran 1 e yakn tablal kirilerde 0.85b denge alt koulunun kontrol edilmesi gerekir.

Tablal kesitin tama gc-Basn alannn dikdrtgen olmas durumu

a t durumu (Acc basn alan ve basn blou dikdrtgen):

ERSOY/ZCEBE, S. 247-253

Basn alan dikdrtgen olduundan, tablal kesitin moment tama gc tek donatl dikdrtgen kesitin tama gc gibi hesaplanr. Hesapta izlenecek yol aada zetlenmitir.

Tablal kesitlerde : Basn alan Eksenel denge : Acc = k1cb : 0 . 85 f cd k 1 c b A s f yd = 0

A s f yd 0 . 85 f cd k 1 b
b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d f yd Esd

b = sd =

Tarafsz eksenin derinlii:

c =

Moment tama gc

kc M r = As f yd (d 1 ) 2

Tablal kesitin tama gc-Basn alannn T eklinde olmas durumu

a>t durumu (Acc basn alan ve basn blou T eklinde) :

ERSOY/ZCEBE, S. 247-253

Bu durumdaki tek zorluk T eklindeki basn alannn ve bu alann arlk merkezinin (Fc kuvvetinin etkime noktas) hesaplanmasdr. Bu bantlar aada zetlenmitir.

Basn alan Eksenel denge

: A cc = k 1 cb w + 2 t

b bw 2 b bw : 0.85 f cd ( k1cbw + 2t ) As f yd = 0 2
A s f yd 0 . 85 f cd t ( b b w ) 0 . 85 f cd k 1 b w

Tablal kesitlerde :
=
As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d f yd Esd

b = sd =

Tarafsz eksenin derinlii Basn blou derinlii

: c =

: a = k1c
(b bw )t 2 + bw a 2 x= 1 2 (b bw )t + bw a

Basn alannn arlk merkezi: Moment tama gc

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

: M r = As f yd (d x)

Kutu kesitin tama gc

Kutu kesitler gvde genilii kutu kesitin dey kollarnn toplam olan edeer tablal kesit olarak zlebilir, bw=2b1. Alttaki tabla ekme blgesinde kalacandan dikkate alnmas gerekmez. Bu nedenle, basn blou derinliinin st baln iinde kalmas ve altna sarkmas olmak zere iki farkl durum vardr. a t durumu (Acc basn alan dikdrtgen):
a=k1c a=k1c k1c/2

Kutu kesitlerde : Basn alan Eksenel denge : Acc = k1cb : 0 . 85 f cd k 1 c b A s f yd = 0

A s f yd 0 . 85 f cd k 1b

As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d f yd Esd

b = sd =

Tarafsz eksenin derinlii: c =

Moment tama gc

: M r = A s f yd

kc (d 1 ) 2

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

d-k1c/2

h d

d-c

Kutu kesitin tama gc

a>t durumu (Acc basn alan T):

Basn alan Eksenel denge

: Acc = 2k1cb1 + (b 2b1 )t : 0 . 85 f cd [ 2 k 1 cb1 + ( b 2 b1 )t ] A s f yd = 0 : c=

As f yd 0 .85 f cd (b 2 b1 )t 1 .7 f cd k1b1

Kutu kesitlerde :
=
As bw d b t 0.85 f cd 0.003 + ( 1) ] [k1 f yd 0.003 + sd bw d f yd Esd

b = sd =

Tarafsz eksenin derinlii Basn blou derinlii

: a = k1c
( b 2 b1 ) t 2 + 2 b1 a 2 x= 1 2 (b 2 b )t + 2 b a 1 1

b bilgi olarak verilmitir. Denge alt kontrolne gerek yoktur. b bants iin baknz ERSOY/ZCEBE, S. 251

Basn alannn arlk merkezi: Moment tama gc

: M r = As f yd (d x)

Tablal kesit - RNEK

ERSOY/ZCEBE, S. 249 (benzeri)

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar, donats. Malzeme: C20/S420a. stenen: Kiriin moment tama gc ne kadardr?
b =

ZM C20/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 k1=0.85

Donat oran kontrol:

0.85 f cd 0.003 b t [k1 + ( 1) ] 0.003 + sd f yd bw d

= 1884/(300.500) = 0.0126, sd= 365.22 /(2.105)=0.001826 b=0.85.13.33/365.22[0.85.0.003/(0.003+0.001826)+(1000/300-1).120/500] b=0.0338, = 0.0126<0.85.0.0338=0.0287 <0.02 >0.8.1.07/365.22 = 0.0023 Tarafsz eksenin derinlii:
. 365.22/(0.85 . 13.33 . 0.85 . 1000)

(denge alt kontrol) (max kontrol) (min kontrol)

c= As f yd 0.85 fcd k1b

Bu kontrol yaplmayabilirdi

= 71.4 mm c = 1884 kc M r = As f yd (d 1 ) Basn alan tabla iinde mi? rdeleyelim: Moment tama gc: 2 As f yd .365.22(500-0.85.71.4/2)=323.2 kN.m 2 M =1884 r As=1884 mm . a= 0 .85 f cd b a=1884.365.22 /(0.85.13.33.1000)=60.7 mm. a < t=120 mm olduundan basn blou tabla iindedir. Basn alan ve blou dikdrtgendir. Bu nedenle hesabn devam at durumu iin yaplmaldr.

kuvvet durumu

Kutu kesit - RNEK

150 300 150

ERSOY/ZCEBE, S. 250

Verilenler: yi denetimli bir antiyede yaplm kiriin aklna ait kesit boyutlar, donats. Malzeme: C20/S420a. stenen: Kiriin moment tama gc ne kadardr?

Mr=? 6

ZM C20/S420a malzemesi iin: mc =1.5, ms=1.15 fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 , fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 fyd=420/1.15=365.22 N/mm2, k1=0.85

Basn alan tabla iinde mi? rdeleyelim: As=2714 mm2. a=2714.365.22 /(0.85.13.33.600)=145.8 mm. a > t=120 mm olduundan basn blou tabla altna sarkmaktadr. Basn alan ve blou T eklindedir. Bu nedenle hesabn devam a>t durumu iin yaplmaldr.
a= As f yd 0 . 85 f cd b

Donat oran kontrol: =2714/(2.150.500)= 0.0181 sd= 365.22 /(2.105)=0.001826

b =

0.85 f cd 0.003 b t [k1 + ( 1) ] 0.003 + sd f yd bw d

b=0.85.13.33/365.22[0.85.0.003/(0.003+0.001826)+(1000/(2.150)-1)120/500)] b =0.0338 =0.0181<0.85.0.0338=0.029 <0.02 >0.8

. 10.67/3652.17=

Bu kontrol yaplmayabilirdi

(denge alt kontrol) (max kontrol) 0.0023 (min kontrol)

As f yd 0.85 fcd (b 2b1 )t 1.7 fcd k1b1

Tarafsz eksenin derinlii:

c=

c=

2714 365.22 0.85 13.33(600 2 150)120 = 202 mm 1.7 13.33 0.85 150

Basn blou derinlii: a = 0.85 .202= 171.7 mm Basn alannn arlk merkezi: (b 2b1 )t + 2b1a x=1 2 (b 2b )t + 2b a 1 1
2 2

(600 2 150)120 2 + 2 150 171.7 2 x = 0.5 = 75.2 mm (600 2 150)120 + 2 150 171.7

M r = As f yd (d x)
Moment tama gc:
M r = 2714 365.22(500 75.2) = 421.1 kN m

kuvvet durumu