KFNAME

(MEHMED KiF)

B A L IK E SR L Haan B A S R antay

N a ir i: M rid antay Ordu Cd. 195, P.K. 32 Bayezd-st.

Bu eser, M ehm ed A k ifin lm n mteakip gnlerde baslmak zere hazrlanmt. Baz sebep lerden dolay baslamad. O gnn hatrasna hr meten hi bir deiiklik yapmadan nerediyorum . M. .

AH M ED SA T M A T B A A S I stanbvd----------------------- 1966

M. A k if

M. A k ifin lmnden bir hafta evvelki hali

 K F N M E

Edebiyat tarihimizin, en saltanatl devirlerinin, en ihtiaml eserle ri, esefle kaydedelim ki bugn artk yeni neslin hafzalarm ssliyemiyor. O, devirden devre intikal eden v e edeb sanatlerle m zeyyen edebiyat aheserlerinin bugnk dile evrilm esi m m kn deildir. nki anlam larn ayrca aklanmas, devrinin kltrn v e tarihini bilm ee baldr. Bugn artk, o eski kltre okul program lar ve gnn anlay balca engeldir. H ibir m illette grlm eyen bu tereddd, m ill tarih v e kl trmzn mersiyesini hazrlamaktadr. Sanatta yenilik, tarih sanatleri imha etm ek deildir. Onlara hrmet, ayrca bir kltr terbiyesi ol maldr. Nb m erhum Her eyin ilmi gzel cehlinden der. Biz, sanati sanat iin diyen zm reyi aralarnda babaa brakarak, sanat gayesi iindir diyen sanatkrlara bakalm. Didaktik m ahiyetteki eserleri sanat d brakrsak, m ill, tarih ve sosyal konularla m cehhez klliyt, edebiyat tarihimize, byk m ill irimiz ve stikll M armzn m bdii M ehm ed k if m erhum ihd et mitir. Bu ihls ile yugrulm u sanat bidesinin m messilini kaybmzn otuzunpu hazin yln idrk etm ek zereyiz. im diye kadar hakknda, emsaline nasb pekok eserler yazld. Sanat, fikriyt, hayt, hizmeti tahll ve tevkr edildi. V e her lm yldn m vatann her kesinde stikll Mar iri v e Safhat m bdii olarak hrmetle yda vesle yzlerce konferans verildi, m ushabeler yapld ve bu m illet yaadka sinesinden fkran bu tebcl erareleri artacak, ek silm eyecektir. M erhm un devrinde yaayan btn edb ve irlerle kendisini yakn dan, uzaktan tanyanlarn htralarn, kendisiyle hayat boyunca fikir beraberliinde bulunm u olanlar tarihim ize byk eserler hediye etti ler. Enson olarak byk irimizin enok sevdii dostlarndan ve m ill m cdele arkadalarndan, m em leketim izin deerli din lim lerinden Bi rinci B yk M illet M eclisine Balkesir M ebusu olarak iltihk eden stad Haan Basri antay merhum, salnda bizlere k if hakknda etrafl bir eser hazrlamakta olduunu beyan buyurmutu. Hayatnda onu bastr mak kendisine myesser olmad. Fakat H ayr-lhalefi Mrid antay,

m erhum stdn bu em eini yurt apnda deerlendirm ek zere nere karar verm itir. K endisine bilhassa teekkr ederiz. stad Haan Basr antay, m ill m cadele v e birinci B yk M illet M eclisi sresince M ehm ed A k if m erhum la geceli gndzl arkadalk etmi olmas v e btn fikriytna, tahassstna yakndan ilgili bulunmas dolaysiyle tarihe, en yetkili kalem olarak A kfn m eyi ihd etmi oluyor. Yurdum uzun her iki byk ahsiyetine Cenb- Hakdan rahmetler, m afiretler niyaz ederken M rid antay B ey kardeimizi de candan tebrik ederiz. M A H R Z

 K F N M E Y E

D A R

Tasavvuf tecrbesinde safhadan geilir. Birincisi terk safhasdr. A llah yolcusu bu birinci safhada dnyaya ait kendinde ne varsa onlarn hepsinden boalr. Servetten geer, devletten geer, hretten geer. H tralardan ve zeknn m ahsllerinden boalr, fni sevdlardan boalr, kendi iktidarnn inancndan boalr. Boalma tamam olunca ikinci safha balayacaktr. Onda, varlk ve him lerinden boalan ruha lutf-u lh dolar. K endi yokluunda lh var ln azametini duyan ruh, iten bir frtnaya tutulmucasma sarslr, kendinden geer. Bu safha, vecd safhasdr. V ecd denen bu ruhn sar holuk halinde tem edilen lemler, tasavvuf ehlinin terennmlerini dourur. V ecdin sonunda nc v e son olan H uzur safhas alr. Huzur, hareketsiz, sarsntsz, adet dncesiz visl halidir. Onun yaatt, bel li bir koriuya balanmayan v e snrlar olm ayan sevin ve selmetten ibaret, ierisinde varln eridii tek bir duygudur. Frtnadan sonraki durgun denizin m utlak durgunluunda yaatt ezel hikmetin, ruhda sessiz, szsz hayat oluudur. M ehm ed A k ifin hayatnda bu safhay arayabiliriz. Birincisi o, a nakkale harbine kadar stanbulda yaad. Bu devrenin duygularn s\mdan nceki be Safahtnda buluyoruz. kinci safha, b ilin ci ci han harbinin felketleriyle balad. Sanki m albiyet denen byk ztrap, m illetim ize sm kazandrmakla karland. Sonra bu vecd hali, istikll sava esnasnda Ankarada devam etti. nc safha, kendisine vahdet-i vcudu ilhm eden lde balayacaktr. Onun m jdelerini G lgelerde buluyoruz. stanbuldaki birinci safhada k if, dnyasna ait nesi varsa name halinde hepsinden boald. M eknn her noktasnda durdu. ark da, Garpda dolat. Yaralarnn hepsini neterledi. slm diyarnn her kar top rana m id toh u m lan serpm ek istedi. nsan denen hilkat hrikasn, l hi varln snrlarnda ona en yakn yere yerletirdi. Sonunda hsrnn bsbtn boulm adn grnce, u sessiz kubbenin altnda insandan eser yokm u! diye haykrm akdan kendini alamad. Buraya kadar A k ifin sanat henz feryad halindedir. Eserde A kif v e lem tezad gze arpmaktadr. Onun tasavvuru olan lem, dnyam zn gereinden ayr bir lemdir. Ona, bu haliyle bu lemden boalmak gerekm ektedir. Ondaki efltun ideale yakan hareket, btnyle bu

lem i terkdir. K ader, bu terk iini, ona biraz ge olm akla beraber, yine yaptrd. lk be Safaht, iinde yaad v e dokunduu dnya ile sanatkrn ideali arasndaki rpertici tezat yznden, onu belki biraz ge ka lan bu terk hareketine hazrlayc ztrapl geit olmutur. kinci olan V ecd hali onda anakkale harbi ile balad. stikllini is teyen m illetinin o zaman kalbi olan A nkarada Allaha gtren yolculuk halinde devam etti. A sm ile G lgeler deki iirlerin bir ksm vecdinin ifadeleridir. A nkarann Tceddin derghnda m m etin kurtuluu iin A llah tarafndan grevlendirilen uyarc, srf ilahi olan cezbelerini daha sonra Byk Huzura alan lde yaayacaktr. G ece ve Secde, bu devrenin m ahsul olan V ahdet-i vcut aknn terennm leridir. nc olan Huzur halini de o muhakkak yaamtr. A ncak bu son devre hak knda bilgim iz yok. nsanla A llah arasndaki bu samimiyet srrn, bu ifa edilm ez hali, o da her m istik gibi kendisiyle beraber gtrm olsa ge rektir. H er halde dnyada iken yapt ruh tecrbesinde huzura eritik ten sonra tedeki byk huzura kavumu olmaldr. B yk srra gtren y old a istikll eznlannm inledii A nkarann kysndaki Tceddin derghnda cezbelerini yaarken, ok sevdii v e ad na Blbln ithaf ettii o zaman K aresi mebusu olan Haan Basri Bey, sanatkrn vecdinin yakndan hidi olmutu. Bu esnada irin ruh dn yasndaki ftuhat, Anadolunun m barek toprann dokuz yz y l nceki ilk fetihleri gibi aaal, Yunusun cezbeleri gibi derindi. O derinlikleri bugn biz lem eyiz. Sanki bir gneten kopup da gelm icesine A nkaraya smayan adam oradan, B lbl deki hkrklarla kararm semalara haykrd gibi, A llahn en u lv ihsan olan hi snm eyecek m itle de Maltada esir olan vatann kara gn dostu Sleym an N azif i selm lyordu. Rabbinden mukaddes vazife almasna cokun yaayan air, A nadolu nun haritasndan tamak isteyen ak, mit v e man kar olan bir ruh tuyan ile yetim yurdun mutlaka kurtulacana birer hccet, birer y e min olan yazlarn yazyordu. O ac gnlerde en yakn dostlarndan olan ve kendisiyle srekli temas halinde bulunan m erhum Haan Basri antay, airin yazlarna ilham olan hdiseleri v e karlakterindeki insanst teekkln safhalarm adm adm tesbit ediyordu. Zira sanat eserini, sanatknn yaay ile izah etm ek lzmdr. Bu yaayn hdiselerini gz nnde tutmayarak yaplan izahlar, sanat eserini hakkiyle tantmak tan uzak kalmaktadr. unu da syleyelim ki Haan Basri antay, alelde bir mahit deildi. slm ilim leri zerinde geni vu ku f sahibi lim, air, muharrir, m sikiye de aina bir ahsiyetti. Zek ile hassasiyet tek bir k halinde birletii zaman ne kadar ince v e ne derecede keskin bir kuvvet hasl olursa o yle bir insand. Tarihin bylesine bir ltfu olan o man ve ilhm devrinde A k ifi tand, onu sevdi, ona baland. D evrim izin artk anlamad bir din derinlikte ona dost oldu. nsan anlay bakmndan 8

derin zeks, hdiseleri anlatma hususunda ince v e akl ifadesi ile M ehm ed k ifi yeni nesle tantmada onun byk rol olmutur. O, Safaht airinin iiriyle yanyana giden hayatn yakndan takip etti. Sanatkrn byk srr olan bu isel mnasebet srrn ifa etti. A lim ve air ahit, onun byklne hayranlkla geirdii yllar anlatt. k ifin daha eski dostlar arasnda bile onu hi anlamayan, onun kutsal davasn yer y er km seyenler olmutu. Haan Basri antay gibi bir dost, phesiz ki taliinin gzel cilvelerindendi. Zaman, dostlarn deerini v e gerek ehre sini m eydana karyor. D evrim izin anlayndan artk uzaklaan bu b yk mslmanlar, imdi barm dklar hakikat dnyasnda elbette birbir lerini tekrar bulm ular ve ebed sohbetlerine dalmlardr. Bu sohbetten imdilik nasipsiz olarak topran stnde srnen bizler. A k itleri gnee bakabildiim iz, gneteki cevheri grebildiim iz kadar anlyoruz. Biz za vall nasipsizler onu, nihayet byk bir air ve sanatkr olarak tanyo ruz. Edebiyat ve sanat tarihimizde Akifin yeri, derinlikte Yunuslarn ayak ucunda ise azametle parlaklkda Fuzllerle Sinanlann baucundadr. Akif, yalnz yirm inci asrn M slm an-Trk airi deil, dokuzyz y l lk tarihimizin en ykseklerde duran terennmcsdr. O koca bir tari h in trbedrdr. Sanatta fertten Allaha, ferd sevdlardan ilh aka, birlerden Btnn sevdsna doru basamaklanan, bu czlerden kllye gidi davasnda, M evlnlarla Ynuslarm yrttkleri kervann nnde yaran atletler, tatan yaplm eserde K oca Sinan ise sz sanatnda Fuzl ile A k if deil m idir? Din sanat denen zirve edebiyatnn kaps yirm inci asrda Akifin eliyle ald. Bu kapdan girm ek kolay deil; n k pek yksek. Ona trmanmak iin byk ruh kuvveti lzm. Onu ancak alaklardan selmlyoruz. Akifin kabri, ziyaretilerin durduu yerden ok ykseklerde yaplm alyd. A k if i konuda, kafiyede, tasavvurlarn dar em beri iinde tanmaya alm ak beyhudedir. Haddim izi bilm ek, A kifin dostluunun harm inde yaam olan Haan Basri antaylara gpta ile, sevgi ile, hrm etle yaklap onlardaki ilh emanetten birer damla dilen mesini bilm ektir. Bu toprak daha ok A k if 1er yetitirecek m i? Bu soruyu, m m ince dua ve m itlerle karlamak kolaydr. A ncak nzmn, irin, idealcinin, hatta vatanperverin stnde, ta uzaklarda, sanki L evh- mahfuzda yazl bir insan vasf var. Bir insan vasf ki onu insan isim lendirem iyor. Fazilet diyorsunuz, yetm iyor; H am iyet kk kalyor; Ak, nnde yanp kl oluyor. Cezbe nedir bilirseniz eer, A llah ! deyip kalyorsunuz. K elim e ile cevaplanm ayan bu lh bilm eceyi, ancak yine kelim esiz ibadetteki vecd cevaplandryor. Eer bulm ak hususunda iktidarnza inanyorsanz, ite A kifde onu araynz. A kifnm e de bu srrn zm n bulabilirse niz, A k ifi anladnz demektir. N URETTN TOPU

 S T K L L

M A R I

Korkm a, snmez bu afaklarda yzen alsancak; Snm eden yurdum un stnde tten en son ocak. O, benim m illetim in yldzdr, parlyacak; O, benimdir, o, benim m illetim indir ancak. atma, kurban olaym ehreni ey nazl hill. Kahraman rkma bir gl ne bu iddet, bu cell? Sana olm az dklen kanlarmz sonra hall... Hakkdr hakka tapan m illetim in istikll. Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm; Hangi lgn bana zincir vuracakm ? aarm! Kkrem i sel gibiyim ; bendim i iner aarm; Y rtarm dalar, enginlere smaz, taarm. Garbn fkn sarmsa elik zrhl dvar. Benim man dolu gsm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! nasl byle bir man boar, M edeniyyet dediin tek dii kalm canavar? Arkada yurduna alaklar uratma sakm, Siperet gvdeni, dursun bu hayszca akn. D oacaktr sana v a dettii gnler Hakkn; K im bilir belki yarn.. Belki yarndan da yakn! Bastn yerleri toprak diyerek gem e tan, Dn altndaki binlerce kefensiz yatan! Sen ehd olusun; ncitme, yazktr atan: Verm e, dnylar alsan d bu cennet vatan! 10

K im bu cennet vatann uruna olmaz ki fed? hed fkracak, topra sksan hed! Cn, cnn, btn vrm alsn da hud, Etmesin tek vatanm dan beni dnyda cd. Rhum un senden, lh, udur ancak emeli: Dem esin mabedim in gsne nmahrem eli. Bu ezanlar ki ehdetleri dnin tem eli Ebed yurdum un stnde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder v a rsa tam; H er cerihamdan, lh, boanp kanl yam ; Fkrr ruh- m cerred gibi yerden nam; O zaman ykselerek ara deer belki bam. D algalan sen de afaklar gibi ey anl hill! Olsun artk dklen kanlarm n hepsi hall. Ebediyyen sana yok, rkm a y ok izm ihll: H akkdr hr yaam bayram n hrriyyet, Hakkdr, hakka tapan m illetim in istikll.

11

std - 1 K erm im (M ehm ed A k if B ey) hakkm da bir kitab neretm ek hatrm dan bile gem ezdi. nk A k if, kanatmca, yazlamazd. Hele onu ben hi yazam azdm ; Hem aczim m nidi, hem fart mahabbetim. stadm ld, B alkesirde kan (Trk D ili) gazetesi benden bir yaz is tedi. B u talebi, reddedem edim . K rk dkk bir eyler yazdm . Tevik ettiler, teci ettiler, nihayet u vre eser m eydana geldi. (A kifnm e) yalnz benim ciz yazlarm deil, ilk zamanlarda stada dir yazlan hem en btn yazlar ihtiv etmektedir. O zaman ve ondan sonraki zamanlarda grem ediklerim , bulam adklarm tabi hari. std hakkndaki hkm lerim de elim den geldii kadar bitaraf olm ya altm. Seyrim de durmakszn devam ettim, aleyhinde yazlan bir iki zavall yazya ayrca cevab verm edim . (Sleym an N azif) m erhumun hayatta en ok zld ey adnn unutulmas idi. Svm ek bile ona ho gelirdi. nk ancak o sayede ya adn anlayabilirdi. A k ife svenler onun ebed-zindeliine hizmetten baka bir ey yapm am lardr. Bin safsata bir msra bercesteye demez. A vn i

H. Basri A N T A Y

12

MEHMED A K F N DOUMU VE ALES M ehm ed A k if bey (eski) K osuva vilyetinin (pek) sanca m erke zine bal uisa (Foie) k y erfndan (N ureddin aa)nn olu (M eh m ed Tahir efendi) nin sulbnden dnyya gelmitir. D oduu tarihi (1290) hicr ylnn (1873 M.) evvalidir. M ahalli tevelld de stanbulun (Sargzel) [1] m ahallesindeki evleridir. Dedesi N ureddin aa A k ifin ( sim ) ndaki u : Hoca rahmetli yetimiti, dn hem nereden? Kimin oluydu baban? kimdi tmuttm mu deden? pein kyls; mm, yan vah bir adam.. Bri yamyam de! ne mni ki? Evet ak yamyam! msralarmdan da anlald zere m m bir adamd, iftilikle m e gul idi, okumulara ve okum ya k v e temiz bir zt idi. Onun iin olu (M ehm ed Tahir) i pekte okutmu, ikm al-i tahsil etm ek zere de stanbula yollamt. M ehmed Tahir efendi stanbulda (Y ozgatl hoca M ahmud efendi) nin derslerine devam etti, onun, en olgun ve en kym etli talebesinden olarak, iczet ald v e sonra da ftih m edresesinin m ciz mderrislerinden oldu. bnl Emin M ahmud K em al bey, (son asr Trk irleri) adndaki 4itabnm (M ehm ed A k if) ksm haiyesinde u satrlar y a z y o r : ... Slih, Fazl, V ef, Sah, A l cenab, M rvvetkr, Mstakim bir std- K m il idi... A slan Buharal olan refikas da hsn ahlk shibi m uhterem bir hanmd. Cenb- H ak ikisini de mazhar-x rahmet bu yursun. Nureddin aann trihi vefat m alm deildir. O lu M ehm ed Tahir efendi stanbulda yerlem i, p e k le alkasn kesmiti. V efat 1305 hicr ylndadr. Edirnekap m ezarlnda m edfundur.
[1] Balkesiri! (Sangrz) ismine, galat olarak, izafe edilmitir. efendi) b yk ve h ak-perest lim lerdendi. Vefat: 928 hicr yldadr. (Sargrz Nureddin

13

M ehm et A k ifin validesi Tokatl (Hace Emine erife hanm ) dr. Ona (Buharah ) denmesinin sebebi udur ; Bundan (170) sene kadar evvel Buharadan (H ekim hac baba) n mnda bir zt A nadoluya hicret ediyor, (B oyabat) ta evleniyor, bilhare kars ile birlikte (Tokat) a gidiyorlar. Emine erifenin annesi Tokatta bu ztm sulbnden dnyye geliyor, evlenm e anda y in e Buharadan gelen (tcir M ehm ed efendi) ile evleniyorlar ki bu zt Emine erifenin babasdr ve M ehm ed A k if de, M ehmed Tahir efendi ile bu Emine erife nin stanbulda teehhlnden meydana gelmitir [1],

KFN OCUKLUU VE LK TAHSL M ehm ed A k if bey babasnn biricik olu idi. Onu cam ndan ziyde severdi. A dn (290) hicr doum trihini gsterm ek zere R agif k oy mutu. Fakat bu ismi annesi hep (R kif) diye telffuz ederdi. Bakalar da yle derlerdi. B ilhare m ekteb diresi o ad ( k if)e tahvletti. A k if 5 yanda iken babas Ftihte (Emir Buhar) mahallesi m ek tebine, sonra yine Ftihte M uvakkithane btid mektebine, daha sonra da Oklukcu yokuundaki Merkez Rdiyyesine verdi. Fakat, onun talm - terbiyesiyle asl m egul olan kendisi idi. M ehm ed Tahir efendi merhum asab bir ztti. ocuunu behem ehal yetitirm iye azmetmiti. Onun iin daha ilk tahsil haytnda oluna kar olan vaziyyeti; deiti, ciddileti, sertleti. nk: Tahir efendinin ter biye sisteminde msmahann, serbest ve program sz hareketin yeri ve m ans yoktu. Ftraten zek, cevval ve m teharrik olan M ehm ed A k if ocukluunu byle sk terbiye altnda geirdi. Zavall ara sra dayak da yerdi! B u dayak fasl lnceye kadar A k ifin dilinde dnm, dolam tr [2]. Onun iin kendisi terbiyede intizam iinde serbesti tarafdar idi. A k ifin 7-8 yandan itibaren hayt bn-lem in M ahmud K em al bey ile birlikte gem iye balad. nk: M ehm ed Tahir efendi A k ifle ber-

[1] Y ugoslavyada (istok) cemati imam Yahya Selmi efendi bir m ektubunda yle yazyor; k if b eyin babasm m doduu Foie k y bulunduum yere yakndr. Burada onun amcazadeleri vardr. Memi nammda biri simaca A k if merhuma pek benzer. [2] D ayak m entye girdiyse, benim ka m m tok. G l deil, k l bile bitmez sopa altnda! Hele! yle olsayd u karmdaki yaln kelle, fark olunm azd kzanlktaki gllklerden! bu dayak fasl da a kam m a bilm em nerden? (Asm) dan

14

ber bn-lem inin de husus hocas idi. k ifin ocukluk devresini bir de kendisinden dinleyelim : Sekiz yanda kadardm, babam gelir: bu gece, Sizinle cm ia gitsek ocuklar erkence. G iderseniz gelin amm, namazda uslu durun, M ermnz yaramazhksa ite ev, oturun Deyip alrd beraber benim le kardeimi. Namza durdu mu, hliyle k oyverir peimi. Dalar giderdi. Ben artk kalnca zde, Ne kaane koardm hasrlar stnde! Hayl otuz sqne evvelki hli piimden G eerdi, baladm artk yanm da grm iye ben; Beyaz sarkl, temiz, yaa elli be ancak; V ucd zinde, fakat sa, sakal ziydece ak; M ehb yzl bir dem ; klar edeble namaz Yannda bir kck kzcazla pek yaramaz Y eil sarkl bir olan ki; bata pskl yok. mm esinde fesin bal sde b ir boncuk! Sark hem en bozulur, sonra yle bir dolanr; Biraz geer, yine ryet m isli dalgalanr! Koar koar duramaz, kibet denir min Namaz biter. O zaman kalkarak o piri gzin, A lr ocuklar, olan fen er eker nde. G elir der eve yorgun. D alar pek sde D erin bir uykuya... O yeil sarkl, fesinin imm esinde (ibiinde) boncuk bal ocuk k ifin kendisi idi. Pri gzin de babas merhumdu.

(B N - L EM N) M ERHUMUN Z H A T I Yukarda yazdm z vech ile ocukluk v e ksmen genlik haytn A k ifle birlikte geirm i olan bn-lemin M ahmud Kem al bey bize yaz d bir m ektubunda u zht verm itir: M ehm ed A k if m erhum u ne zaman, ne suretle tandm v e ocuk luuna id hatrtm soruyorsunuz. B ir ksmn yazyorum ; Sklmazsanz okuyunuz. Akrb ve mensbattan bir ka ocukla kardeim Ahm ed T evfik m er hum ve ben altar, yedier yalarm zda idik. Bizi okutm ak iin bir ho caya lzum grld. Beikten mezara kadar ilim ile uraan babamz ve velin im et-i irfnm z Seyyid M ehm ed Emin paa merhum, ilm i hads 15

tederrs ettii ricl-i ilm iyyenin efdlndan K rehirli hoca M ahmud efendiden a ff ve fzl bir m uallim istedi. Marnileyh, en faziletli m ezunlarmdan pekli M ehm ed Tahir efendiyi intihab etti. O srada Y a k acktaki sayfiyyem ize naklettik. H oca efendi de oraya geldi. Mahharen ilesini de getirdi. P ek az fark ile bizim yam zda bir ocuk olan olu M ehm ed A k ifi [1] bu suretle tandm. (Son A sr Trk irleri) nmndaki eserde de sylediim v ech ile Tahir efendi, Ftih m edresesi m derrislerinden salih, fazl, vefkr, sa hi, lcenp, nim et ins v e m rvvetm end bir std km il idi. H er yaz bizim le berber Yakaca giderek, tahsis olunan direde oturur, ka doru yine bizim le berber stanbula dnerdi. B ir ile efrd gibi birbi rimize m erbut olduk. Senelerce kem li ihls v e m eveddet ile birlikte ya adk. ncinm edik, incitm edik. Henz on, on iki yanda iken A k ifte irlik almetleri grnm iye balad. V ezinli vezinsiz, m anl, m ansz nazmlar sylem iye alrd. A k ifi ir yapan, o m asumne gzelliklere gnl veriler, o suretle kendinden geilerdir. A k olmayan ir olamaz. Onun kaane, irne beytleri oktur. Bir zamanlar m em leketin m aruf pehlivanlar srasna gem esi de irliinden v e klndan ileri geliyordu. Y arm asr evvel syledii bir ka fris beyit karikatrnden msra benzeyen u sz, hatrmda kalm :

meb tbesehar nehabdem bek yr.

A m cam zn bizden byk olan kz H atice Cemile [2], A k if ve ben ocukluum uza bakm ayarak m terek gazel sylem iye urardk. Aruz bilm ediim iz gibi parm ak hesabnda da parm am z yoktu. Yam z, bamz, bilgim iz, grgm z, iir yle dursun, dzgn bir ka cm le yazm ya da msid deildi. Fakat A k ifin szlerinden bazlan, bizim szle rim izden daha iyice idi. Eymz, kitablarm z ve kdlarm z, seneler den beri env- inklba uradndan o Far- letfet nisr da zyi oldu. Bugn ellerde bulunsayd bir ka parasn naklederim de bilhara en deerli irler derecesine y k se len A kif m erhum un sabavet hengm m daki szlerini okurdunuz v e m uhtelif suretlerde mtehassis olurdunuz. A k if, m uahharen ilm i aruz tahsil etti. M marese iin dim nazm ile

[1] V eldet trihi olarak babas Raif tesm iye etmiti. Annesi ve kom ular ile b i zim evdeki kadm lar ve uaklar Rkif efendi ve bir ok sebeble babas m ertebesinde olan babamz Raif efendi ve m ekteb arkadalar f k if efendi derlerdi. Raif nihayet A k ifte karar etti. [2] Hatice Cemile, o zamanlar A k ife Glistan okutmutu. K adm , kendinin hocas olduunu vefatm a kadar sylerdi.

16

megul oldu. ocukluunda balad iirden ihtiyarlnda da vaz ge medi. Bir zamanlar, onunla Y eniehirli Hseyin Him, Halil Edib, alarca zade Hakk, Beyazt Ktbhanesi m dr hoca Tahsin v e ir zarif ve ir ahibbmzla bulutuka nazmen m uhavere ederdik.

A k i f in on drt, on be yalarnda ve dd m ektebinde bulunduu esnda babas grtlak verem inden v e fa t etti. A k ifle anas ve kz kar dei her trl m ans ile bkes v e bre kaldlar. Aradan yllar gedikten sonra syledii bir manzum ede ki olduka mteessir olurdu ek tii ileleri nakleder. O m anzum enin [1] bir p a r a s :

G eldi sedetle, fakat, nevbahar, Bende ne ol neve, ne ol evk var! A nnem in sszca kalan lnesi, Kardeim in eski yetimnesi, M evceger olduka haylim de ah. Grm ez olur lemi artk nigh. G ise de ben nasl olsam olur. V alidem amma ne teselli bulur? H em o kadn hayli bel ddedir. Grd lm ise nddedir. A ilesi m nkariz olm u btn, Kim sesi yoktur, yalnzdr bugn. Lnesi birka sefer olmu harab, Canna yetm i doal itirab. Hisseme dm olan hi iken, Ben kocadm ektiim iz illeden! Y irm i bee gelm edi sinnim, tuhaf. Salarm n bir ou olmu telef! Kalm olanlar da aarmaktadr [2], K h fm trtl gibi sarmaktadr.
[1] B u manzume resim li gazetede m nderictir. Mtreltede fransz ve ngiliz asker leri tarafmdan evim izin cebren igal ve eyam zm yam a edildii hengmda (resimli ga zete) de gtrlmtr. Ba m uharrirliini Smih R ifat, daha sonra Halil Edip m erhum larm f ettikleri bu gazetenin yaz ileri b ilhare bana tevdi olundu; A kif, Halil Edib, Hseyin Him, A larca Zde Hakk ile gazeteyi muntazaman karm ya baladk. Damat Mahmud paa, H ersekli A rif Hikmet b ey ve mahharen eyhulislm o la n Musa K zm efendi gibi zevat da muavenette bulundular. Gazete rabet grd. Bir ka sene sonra baz esbabtan dolay terk ettik. A k if in o gazetede manzumeleri vardr. K endi yazs ile birka iiri de defterlerim de m ukayyettir. Bana gnderdii m ektuplar ve manzumeler m trekede zayi, olan evrak arasndadr. , [2] Babasm m da gen iken sa, sakal aarm, salar dklm idi. Elli drt ya nda veft etti, sakalmda bir siyah k l kalmamt.

F: 2

17

Hoca efendinin irtihli, bizim de m aiete en m ihnetli zamanmza tesdf etm ekle berber, yaz gelince o yetim ileyi her seneki gibi yakaca gtrdk. Abradan bir ay gemi, yahut gem em i idi ki M ustafa Sdk efendi [1] bir akam st geldi. en ve uh merep bir adam ol duu halde, ehresi m am um idi. Fciay birdenbire haber verip de y e tim ile ile berber bizi de dilhun etm em ek iin bir takm m l m kaddim eler serdediyordu. Nihayet anlald ki esbb- maietleri yok de nilecek derecede az o la n bu barelerin Sargzeldeki ocaklar yanm, yahut snm. Snd yuvadan da m ahrum olan o dertli kadm la o iki bedbaht ocuun bu fe ci haber zerine ne hale girdiklerini dnnz. O haber-i m usibet bizi de yakt, tutudurdu. A k ifin yukardaki manzumede syledii vec i l e anas, evvelce de yuvas yklm , oca snm bir ille ke kadnd. kinci d efaki y kl v e sn zavall kadn dnyye geldiine peman etti, perian etti. A k if, ite byle musibetler, m ihnetler, zaruretler, sefletler iinde dd tahsilini bitirdi. Kendini v e anas ile kardeini beslem ek iin ksa bir y o l bulm ya m ecbur oldu. Uzun m avere, mzkereler ettik. Mes lekine, m erebine tam am iyle m uhlif olduu halde o sralarda alm olan Halkal Baytar m ektebine girdi. irlik v e klk da berber gir di. M ektebten haftada bir d e fa kar, b ir gece anasnn yannda, bir gece de bizde kalrd. M ektebde derslerden frsat bulduka yazd m anzum e leri bize okur, birer suretini brakr, bize gelem edii zamanlar m ektebten m ektub ve manzum e gnderirdi. Hepsi m ahfuz iken evim izin igalinde onlar da m ahvoldu. Zaruretle, m ihnetle peneleerek m ektebi bitirdi. Snfnn birincisi olarak diploma ald. Orman ve m edin nezretinin baytarlk ksmnda bir hizmete tayin olundu. Fakat yine rahat bulamad. Y in e m ihnetten kurtulamad. D oduu gnden, ld gne kadar safa yz grmedi, yahut grdne kani olmad. Gittii lem -i ebediyyette rahat ve sedete nil olduunu eltaf ilhiyyeden m d etm ekle m te selli oluyorum . G een sene M srda bulunduum esnda A k ifle grtk. Hasta olarak stanbula geldikten sonra da m kerreren ziyaret ettim. H er gidi imde m em nuniyyetini izhar ederdi. Hatt hastahanenin m erhum a lcenbne/ve kadirinsne m uvenetlerde bulunan pek m uhterem bir kadn ki m uvenetlerinden v e ism inden bahsedilmemesini bana tenbih et m itir A k if de, siz de bazan birbirinizden ikyet ederdiniz. Fakat
[1] Mustafa Sdk efendi H oca efendinin dere bei nm ile ydettii ve talebesi iinde en ziyde sevdii civanm erd bir adam idi ki hocasnn hizm etinde bulunurdu. H o cann vefatndan sonra M ehm ed Emin paa gibi o da ileye m uavenet ve sahabetten geri durmad. k if ona am ca derdi.

18

bakalar ikyet etse ikiniz de rz olmazdnz. Her halde birbirinizi can dan severdiniz. Sizin srrnza akl erm ez demitir. V eft beni tarif olunmaz d ere ce d e m teellim etti. Birlikte ya adm, birlikte okuduum bunca y llk bir kardeten ayrlm ak elbette can yakar. P ek sevdiim , dima iltifat v e riyetini grdm Reca zde Ekrem bey m erhum un Szink makamndan Dilrb bir surette beste lenmi olan : Saklayp kalb-i mkedderde seni, Anarm h ile her yerde seni. arksn imdi ke-i inzivda lhni hazn ile terennm ve teellm et mekteyim. Hak tel ruhunu d eylesn. bn-lemin MAHMUD KEMAL Hami: 20 Austos 1314 de H ersekli A rif Hikmet, Halil Edib v e biraderim Ahm ed T evfik m erhum larla Hrka-i erf semtindeki Arushneye m eduvven giderek, A k ifin nikhn yapmtk. Evlendii trih odur. [L atife: A r if Hikmet, arahkta A k if evlenm ezden evvel epey adam d. Evlendikten sonra ........... oldu. Canm efendim , ir ksm evlenir mi derdi.] Zevcesi Tophane M riyyeti diresi m emurlarndan M ehmed Emin efendi nmnda bir ztin kzdr. stanbulludur. Bayan smet. A kifin ana, baba bir Nuriye isminde ve kendinden biraz kk bir hemiresi vardr ki berhayattr v e A rif efendi nmnda bir ztin zevce sidir. i. M. K. N ot: bn-lemin Mahmud K em al bey de rahmeti rahmana kavutu. Akif beyle pek iyi geinem ezlerdi. Kem al beyin mizc aristokrat, birininki demokratt! K em al bey herkese sver sayard, Akif onun bu detini be enmezdi, onunla teklifsizce konumaktan ekinirdi. Paazdenin A kifin lmnden sonra da ona dil uzatmasnn sebebi bu idi. H. B.

STADIN ORTA VE YKSEK TAHSLLER M ehmed A kif bey dd tahsilini (1889) da ikml ettikten sonra ev vel M lkiyye m ektebine girmi, hatt birinci snfna devama balamt. Fakat, bn - lemin beyin de yazd zere, kendini ve anasiyle karde ini beslemek iin ksa bir y o l bulm ya, binenaleyh meslekine, me 19

rebine tam m iyle m uhlif olduu halde o srada alan Halkal Baytar m ektebine girm iye m ecbur olmutur.

A kifin yr- cn Sabri Szen bey [1] diyor ki: A k ifi 1307 senesinde M lkiyye Baytar m ektebinde tandm. Bu m ektebin ilk kanlanndandr... Her sene snfn birinci olarak geerdi. Daha m ektebte iken gzel yaz yazar ve olduka gzel iirler sylerdi. Ben Baytar m ektebinin n c senesine getiim vakit Akif m ektebini birincilikle ikm l ederek, ehdetname alm (1893) ve birdenbire Zirat Nezretinin beinci ubesine m em ur olmutu. Ben hasbelcab Baytar m ektebini nc senesinde, 1309 senesi knun- snsinde terkederek, alt ay kadar bekledikten son ra Yksek M uallim m ektebinin Fen ubesine girdim. G erek bu mddet ve gerek mektebin tahsil m ddeti olan iki sene zarfnda A k ifle berber Lonlu Fransz (K am il) den Franszca rendiim iz iin ekseri geceler birleirdik.
M um ileyh bir taraftan da (Tabhane) m edresesinde (skeeli hafz s efendi) nin odasna' devm ederek, hfz- K u rna v e U lum A rabiyye tederrsne alrd. H fz bir senede ikml etti. U lum A rabiyyed e de tekm il-i nsah ederek iczat aldn iittim. 1312 senesinde m em u rij^ etle taralara ktm. 1329 senesinde Tedrist- Tliye birinci ube m driyyetiyle stanbula naklettiim zaman A k ifi ilm en ok ykselm i buldum.

A K F N RESM H AYATI M ehm ed A k if m erhum M lkiyye Baytar m ektebi lsini birincilikle ikml ettikten sonra, 14 Knun- evvel 1309 (1893) trihinde 750 kuru maala orman, medin ve zirat nezreti beinci um ur- baytariyye ve slh hayvnat ubesi m emurluuna ve b ilhare m fetti m uvinliine tayin olunmutur. 1 Mart 1313 te ma, Nazr (Selim M elham e paa) nn m erziysine m uhlif bir hareketinden dolay, 675 kurua indirilmi, fakat 8 E yll 1313 te 900 kurua karlm tr. Bu m em uriyyet 1055, 1350, 1800 kuru malarla 25 Austos 1325 tarihine kadar devm etm i v e ondan sonra ken disi um ur- baytariyye mdr m uvinliine terfi edilerek, 2000 kuru ayla nil olmutur. Bu nazretteki vazifeleri yirm i sene (11 M ays 1913
[1] A k ifin lnceye kadar hrm et ve mahabbetine mazhar olmutu. Bayezid Muta sarrf sabk idi. Bu satrlar yazdm sralarda em ekli olarak Balkesir lisesinde F ran szca m uallim lii etmekte idi. O da irtihal etti. A k if bu ztn k u d ret-i ilmijfyesine, fazll-i ahlkyyesine, m erdliine, vefakrlna m eftun idi. M treke devrinde Balkesir M arif M drl zamanmda K uvyi JVlliyyenin tessinde birinci derecede m il olanlardand. A llah rahmet etsin.

20

tarihine kadar devam etmi, ondan sonra istifa suretiyle ekilmitir. stifanmesi yledir: Orman, M edin ve Zirat Nezreti Cellesine U m ur- B aytariyye m dri A bdullah efendinin yerden ge kadar hakl olduu bakteriyolojihane m eselesinden dolay azli zerine cizleri de m em uriyyetim den sureti katiyyede istifa ediyorum olbahta... U m ur- Baytariyye m dir m uviri M ehm ed K F 4 Terini evel 1906 da Halkal Zirat m ekteb-i lsi K itbet muallim liine, 25 Austos 1907 de iftlik Makinist m ektebi Trke m uallim lii ne, 11 Terini sani 1908 de Darlfnun Edebiyyt m derrisliine tayin olunmu ise de, um um harb senelerinde vki neriyytndan dolay istifaye m ecbur edilmi, bir aralk Meihat diresinde tayin edildii (Darlhikm etilislm iyye) um um kitbet ve azalndan da Balkesirde M ill M cdeleyi tevik ettiinden dolay (Damad Ferid) hkmeti ta rafndan azlolunmutur. A k ifin baytar m dr m uvinligindeki vazifesi nazret merkezinde idi. Fakat o, , drt sene kadar Rum eli, A nadolu ve Suriyede sr hay van hastalklariyle m cdeleye m em ur edildii gibi umum harbte de A lm anyaya gnderilm itir. Edirne m ebus m uhterem i ( eref A y k u t); stdn Edirnede ald zamanlar yle anlatyor: [1] Benirh bir horde beygirim vard. k if bunun zerine m ehur kl heybesini atarak stne biner, ky ky gezerdi ve Trk kylerinden toplad binbir destan ili ve duygulu gnlnden taarak anlatrd. M ehm ed A k if stanbulun igali zerine A nkaraya gitmi, birinci Byk M illet M eclisine (Burdur) m eb usu seilmiti. O meclisin feshini mtekib stanbula dnd v e birka senesini, kym etli ve aziz dostu m erhum ve m afur (Prens A bbas Halim paa) ile birlikte kn M sra gitmek, yazn da stanbula gelm ek suretiyle, geirdikten sonra, en son yapt k seyahati esnsnda Msr ' niversitesi Trke ve Edebiyyt mderrisliine tayin olunarak, hastalnn itidd ettii gnlere kadar, kendi tabirince, cann diine alp o vazifede alm, nihyet stanbula dnerek, m ukadder gnne kadar (27.12.1936) berhayat kalmtr. Hami: M sra v e M edne-i m n evverey e ilk seyahati, B erline hareketi ve orada if ettii m him hizmetler, N ecd seyahati hakknda mkemmel malmat Eref Edib beyin (M ehm ed k if) namndaki eserinde (Sahife: 39:46).
[1] Yazs kitabmzdadr.

21

(Trk dili) gazetesinden:

H A T I R A L A R

[M ehm ed A k ifin lm n duyar duymaz onunla birlikte geirdii miz gnlerin baz hatralarm ve bu mnsebetle stada id bilgi v e duy gularm Balkesirin gnlk (Trk dili) gazetesinde, m teessir v e m eftur yazm ya almtm. Okuj^anlarn, bir kitab haline getirilm esi hakkndaki, ltufkr teviklerine mazhar olan bu yazlarm , bir, iki tadil ile, dere ediyorum :]

31.12.1936 Y edi aydr (Siroz = Teemmuu kebd) hastalndan rahatsz bulu nan byk stad ir M ehm ed A k ifin pazar gn 27.12.1936, saat 20 ye eyrek kala Beyolunda M sr apartmannda dnyaye gzlerini yum du unu aclarla duyduk. M erhum un daha evvel M srdan dnerek, tedvi iin Tevikiyye Shhat Y u rdu na yattn yazmtk. Hastalndan midlerin kesilmesi neticesinde shhat yurdundan kan v e A lem danda yeni v e olduka m idli ve ok ihtimaml bir tedavi altna giren stdn rahat szl son zamanlarda yine artm, o, B eyolunda Msr apartmannn beinci katndaki bir odaya nakledilerek, orada hayatnn son gnlerini geirm iye balamt. Karnnda toplanan sular yznden kendi tabirince gebe kadnlar hline gelen byk std son tedv esnasnda yannda ngiliz tuzunun K ara kulak suyu gibi geldii zehirli illardan artk bkm, doktoru da ona yem ede, im ede tammen serbest olduunu sylemiti. Bu hal kur tulmas m idinden biran hal kalm yan bizi de derin yeislere gark etmi ti. N ihayet teki gn gelen stanbullu arkadalarmz duym ak istemedi im iz lm haberini cierlerim izin derinliklerine kadar duyurdular. A l lah rahmet etsin.

M ehm ed A k ifin kim olduunu, nerede doup, nasl yaadn, bu m illete ne gibi eserler verdiini... hem en bilm eyen yoktur. M uhibb-i h lisi Sleym an Nazif merhum un mstakil v e pek gzel bir eseriyle de tantt stdn tercem e-i hlinden v e siresinden bahsetm eyi kendim ce zid gryorum . Y alnz senelerce devm eden erefli refkatinden ald m v e duyduum bir ka hatray-zikiri cem line yeni bir vesile olsun diye a rzed ece im : 22

1 A K F VATANPERVERD Ben onunla 1908 senesinde stanbulda tantm. O zaman A k if yeni intiara balayan haftalk Srat mstakim mecmuasnn ba m uharriri idi. M lakatmz da o mecm ua idrehanesinde olmutu. A k ifin vatanperverlii bir imtisl nmunesidir. Onun Balkan har binde, U m um muharebede, stikll savanda yazd vatanperverne i irler bil istisn hi bir ire nasb olm ayan yksek yurt sevgisinin ok cokun ve lh ilham lar idi. * Yunanllarn zm irim izi igalini mtekib Balkesirde balayan m il l hareketlerde de A k ifi yanm zda bulduk. O zaman A k if stanbul h km etinin D rlhikm e azsndan idi. O, m ill hareketi duyar .duymaz Balkesire komu, (Zanos M ehm ed) paa cm iinin krssnde verdii celdetli hitbesinde Ey BalIke sirliler, gzel yurdunuzu inetm eyiniz, mdfaanz m erudur, sebt ediniz, yrynz... demitir. Bu hitabenin m em lekette yapt tesr pek byktr. O zaman hatrmda kaldna gre (zm ire doru) ga zetesinde de aynen intiar eden hitbe y z n d en A k if stanbul hk metince m em uriyyetinden azledilm iti...

A k if bir arkada ile birlikte Ankara yolunu tuttuu zaman sevincin den, heyecanndan ilesini bile unutmutu. O, keseciinde otuz alt ku ru m evcudu ile Ankara yoluna kmt! Hilfet ordularnn Anadolunun muhtelif yerlerinde uyandrmya a lt fitne ve m elanetler zamannda A k if Kastamoniye gitmi, orada (Nasrullah) cmiinde, m ill davam zn esaslarna dir, verdii byk m evizasiyle ki derhal tab v e neredilm itir Vatanperverliinin en kuds ifdelerini terennm etmitir. * A k if birinci B yk M illet M eclisinde (Burdur) m ebusu idi. M c dele yllarnda gsterdii m an v e itmnan cidden bykt. Onan: Cihan yklsa emn ol bu cebhe sarslmaz diye biten iiri dmann tam A nkaraya doru gelm iye balad bir za manda intir etmi ve bu iir halkn manna det yeni bir can kat mtr. 23

II 5.1.1936 stad A k ifin lm haberini alnca hislerim dondu, sanki cmid bir cisim haline geldim. O hal ile ne yazacam deil, ne yapacam bilm i yordum . k if bal bana bir cihand. Onu anlatabilmek, yazabilm ek benim haddim m i? Ben A k ifi yine yazm ayacam , nk: yazam ayacam. Yalnz ona id ufak tefek hatra larmla kendim i belki avutabileceim . te o kadar. * Uursuz m trekenin iln sralarnda idi. Trkiyenin mhim dima lar itilf devletlerinin igaliyle felce uratlyordu. Ben B alkesirde (Ses) gazetesini karacaktm. Haykracaktm. Bu mnsebetle A k iften bir k ta istedim; unu yollad: Dman sesi duym ak istemezsen, Karde sesidir, uyan bu sesten! K alknca grr k i akam olmu. V aktiyle uyanm ayan bu sesten. (Sehli m m teni)a pek gzel bir misl olan bu kta 17 Terini evvel 1918 den 13 Mart 1919 tarihine kadar intir eden, fakat ondan sonra erm eni ve rum larn m tem di takibleri yznden kapatlan gazetemin banda bir tci sanat v e ham iyyet gibi parlad, durdu. O k ta A k ifin Safahatnda yoktur. (Ses) in o zamanki midsizliklere tze m idler ve sarslmaz manlar veren (stanbul yazcs) stdn arkada B. Eref Edib idi. O arkada idre eden, onun yazlarn en emin vastalarla m un tazaman bana ulatrm ay temin eyleyen de bizzat A k ifti. [stitrat: A k if B alkesiri ok severdi. Hastalktan kurtulmu olsayd Balkesirde yerleecekti, haytnn son gnlerini bile hep bu em elle ya ad. A nkarada idik, m em leketim izin yunanllar tarafndan igali sene-i devriyyesine m sdif bir gnde (Y eni Gn) gazetesine yazlacak m eftur bir yazy karalamakla m egul idik. A k if te u ktay yazp bize v e r d i ; O yeil topran ey yzler aartan (karesi). im di binlerce ehidin kanayan makberesi. Sana hasret kalan evldn iin dnyda Varsa kahrolm adan rm edecek yer neresi? Hani gk kubbenin altnda grlm m ein? Dalarn ba, hele vdilerin altn deresi! Ey benim her ta bir m abedi man yurdum, Seni er ge bana m utlak verecek mabudum! 24

Bu kta (Yeni G n) n 30 Haziran 1338 tarihli nshasnda intiar etmitir. Safahatnda bu da yoktur.]

stikll m uharebelerinin devam ettii sralarda A k ifi grm eli idiniz, O, kafesleri yrtan arslanlar gibi kkryordu. Dman Ankaraya yak lat srada A k if hi istifini bozm ad, onun kuvve-i m aneviyyesi zerre kadar sarslmad; etrafndakilere hep mid, hep man, hep cesret telkn etti. Sanki o, kocam an bir da idi!..

Galib 1926 senesindeydi. Ben hastalanarak stanbula gitmi, orada tedv altna girmitim. (Karesi) otelinde cizi ltfen ziyarete gelen A k if bana yeni bir iirini okudu. Galiba (G ece) siydi [1]. Dedim ki: Hazret, siz vadyi deitirmisiniz! Cevap v e r d i : Benim asl vdm bu idi. Ben iirlerimi ce m iyyete fideli olsun diye yazdm [2]. * A k ifin iirleri batan baa vatanpervernedir. Onlarn iinde aka, bdeye, heviyyta... id tek bir m sra bulamazsnz. O, yazd (Bahariyye) sinde [3] bile vatana alamtr : k ta bir seyret bahrn c-i rengrengini; N efhi srn dinle m evcm evc olan hengini! B ir yeil kan, bir yeil can yadrp, kudret, yere; Y em yeil olm u fez; gm gk kesilmi da, dere. En ksr toprak dourmu, em zirir bir ok nebt; Fkrr bir dam lack ottan, tutup sksan hayt! D n kem ikten kle hlindeydi her plak fidan; Bak, ne salam kan, bugn, dolgun yznden damlayan! Dn, kudurm aktayd ormandan cahm bin zefr; A iyan tutmu, bugn, her dalda perran bir safir! Dn, nigehbniydi m ilyarlarca zrhun sbt; Silkinip km o mahbesten, bugn, bir kint! Dn, ne m atem deydi lem! Y e r hazin, gkler hazin; Sri ftrattr bugn: Ftrat bugn sahr gzini; lemi krlarda y er yer kudretin feyyz eli. yle yapraklar ki sunundan.. Gidip bir grm eli!
[1] [2] [3] Safahat, cUd: 7. Rahmetli Ruhi Nci sad ta beraberinde idi. Safahat H akkn Sesleri, cild: 3.

25

 y le amm, grdm elvh- evkin ramine, Bende hl zevka benzer duygu yok, hl yine! Bir deil, yzbin bahr indirse hatt sman; H i km ldanm az benim ruhumda kk salm hazan! D em eker blbl.. Benim beynim de baykular ter! Sonra, karmdan geer, bir bir, yklm lneler! inlk yok, haylin konsa en bildik yere, Y d ayaklar iniyor: Dm vatan yd ellere! Baka ses bilm em , m uhitim den enn eyler huru; B eklerim dinsin b u matem, beklerim , olm az hamu! A h ! Tek bir iyandan bin yetm in nlesi. Ykselirken, dinleyen insan m dr blbl sesi?!

2 K F K M L B R M M N D III 6.1.1937 O, Sleym an N azif merhum un dedii gibi Hakka, Hazreti Paygambere, Ezm- eslfa, cem iyyete, insniyyete ve bilhassa insniyyete ln ak etmi, kmil bir m m in idi. Byk ir tabiatn mehsininden, ecr ve ezhrn gzelliklerinden, gzel ehrelerden ald m ye-i tehasss dim gizlemi, ketm edem ediklerini cem yiyetin elvh- m ukaddertna m ezcetm itir... Onun m zrb- beyn lm- slm idi. Iztrabt beerdi. K alb-i slm gsnn iine sdran bu iri grnce ehidler : Biz bu kadar eziyyet ekm edik ve ztrbn bu derecesine biz ta ham m l edem eyiz... diyeceklerdir. A llah n bu byk irini alelde dindar ve daha dorusu riykr ve tam m nsiyle geri insanlarla hem iyr tutanlar oldu. Ona kr dediler, sar dediler [1]. Halbuki: Beerin en ince ve gizli elvh ve lmn irlerim iz iinde yalnz A k ifin gz grd, A k ifin kula duy du. Onun en byk dman riyakrlkt, din namna yaplan maska ralk lard. stdn yetitirdii v e yaad devrin o mstekreh riykrl ve cem iyyeti hl arkasndan srklem iye alan o kt hurfeler vatan dan ilk nce A k ifin elik kalem leriyle yklm ya balad. (M. em seddin) in (Zulm etten Nura) ve (Hurfattan Hakkata) n mndaki eserleri her halde A k if gneinden m him bir feyz v e ilham almtr. O eserler o gn iin ne byk birer ham le idiyse, A k ifin iir leri de o devirde ondan daha imanl birer kahramanlkt.
[1] Gaiblere karan biri.

26

Bizde slmn ruhunu, slmm felsefesini, slm n sam m iyyetini en yksek v e ince idrk ile, iir ile anlatan yegne ahsiyyet staddr. stdm irligi olm asayd bile yalnz u mesisi onun bykln isbata kfi idi. k if zamannda geri adam olamazd, O, kendisini geri grenleri fersah fersah gemiti. Gerilikle, cehletle, irtic ile, istibdat ile, yanl itikadlarla, m eskenetle hemen yegne uraan A kiftir. te btn eser leri... Sleym an Nazif der k i : k if garbm ulm-i tabiyye ve edebiyyesine sl-i vukuf etmekte hibir vakit teassub gsterm edi; okudu, rendi, okuttu, retti. Bununla berber o destr- sebzin altnda tenebbt etm iye balam olan devha-i man, lm -i m sbetenin sarsar- telkntiyle yklm ad. tikadn taklidden tahkka sal ettikten sonra M ehm ed k if daha kav bir mslman olmutur. Tahsili liyi birincilikle neet etmi olduu Baytar m ektebinde kimya, hikmet, nebtat, hayvnat, terih, fizyoloji, hsl rehzeni dn zan nedilen ulm -i tabiyye gen irin m eshuf- irfan olan fikrine ify-i rz ederken, vicdnndaki m an- ezelye dokunm ya det kyam yor. M ehm ed k if m edreseden gtrd ham ule-i itikadn bir zerresini bu m ekteblerde brakm adan ve b ilakis buralardan manna m ye-i takviyet alarak cidl-i hayata atld...
it*

Ben stda id ufak tefek htralardan bahsedecektim, daldm git tim. Bu htralar tasnfe tbi tutacam ... A nkaraya henz gitmitim. stadla birlikte kiraladm z m tevzi bir evde oturuyorduk. Bir sabah elli yalarnda yakkl, fakat gzlerin den eytanat akan hoca kyfetli biri std ziyarete geldi. Bu zt henz tanmadmz biri idi. P ek uzun b ir balangla mevzua giren o adam k if huzurundan yle bir recm - tard etti ki, o asab v e kaahir sesin tanni hl kafa tasmn iinde tnlar. O adamcaz k ifi kendisi gibi sa nyordu. Ona (cem iyyeti din iyye) nam altnda bir teekkl teklifinde bulunmutu. k ifin verdii cevab udur : Anadoluda da bir otuz bir M art m kartmak istiyorsun? Byle bir teebbs hlinde karnzda evvel A k ifi bulursunuz! Haydi d e fo l uradan!..

te A k ifle onun hem-yar tutulmak istenildii geri snf arasn daki briz fark!

27

3 AHLKI, SECYYES IV 7.1.1937 M ehm ed A k if bilhassa ahlk v e seciyyesi ile de yksek bir imtisl numnesi idi. O, ok temiz bir ile m uhitinde domu, ilk terbiyeyi Ftih m derrislerinden babas (Tahir efendi) m erhumdan almtr. Tahir efendi hakknda stad (Hakkn Sesleri) nvanl nc kitab nn 14 nc sahifesi haiyesinde yle diyor : ... Benim hem babam, hem hocam dr. Ne biliyorsam kendinden rendim. Tahir efendi ona yalnz m edrese ve m ekteb tahsillerini tem n ile kalmam, std ahlk ve seciyye shasnda da bir prlanta gibi yetidirmitir. A k ifin m ekteb tahsili zamanlarnda en ak v e candan grt Sabri Szen bey m erhum un bize kuvvetle tem n ettiine gre M ehm ed A k if bey iki kullanmamtr. Onun nezheti, terbiyesi, seciyyesi, akran lar iinde m eseli sair olmutu. O, bir karncay bile incitmedi. ok te miz, ok hayrhah, ok namuslu bir genti... [A k if haytnda ikiden baka, hatt sigara ve kahve de im edi. V k en fiye ekerdi, fakat, sonradan onu da brakt.] (V ef) stdn en bariz vasf idi. O, bu dnyye gzlerini yum uncaya kadar dostlarn unutmad, unutamad. A k if haytnda bir kere bile kendisini dnmedi, hep cem iyyeti iin yaad, insaniyyet v e m illeti iin yaad. Btn iirleri (D iergm ) dr. Y ksek faziletlerine hidi tamdr. O, ne yazd ise duyarak yazd, alayarak yazd, pare pare shhatim, varln eriterek yazd. nand; yazd, inanmadna iltifat etmedi. Sam m iyyeti A k ifin um de-i hayt idi. A z sylerdi, z sylerdi. Tem iz ru hu m uhaatabn mesteder, bilm eyerek onu kendisine ekerdi. A rtk muhaatab A k ifindir. M tevziydi. std, hazret, beyefen di... gibi elfz hrm etten s klr, m asum b ir kz gibi utanrd. Sadelii severdi, M erdm giriz idi. Vahdetten holanrd. Terifat, m erasim irendii eylerdi. Riyakrlk ,yalanclk, hilekrlk, kanatsz-' lk, karektersizlik onun b y k dmanlar idi ki yazlarnda en ok on larla m cdele etmitir. O koca lem, o byk lim saf ve m asum bir ocu k gibi sylenene inanrd. Y znden kendisini seven, fakat arkasndan riykrlkla ona sen baz adamlar vard ki lnceye kadar stdn kalbinde sevgi ile yaad. Maamafih o ahsnn dmanlna aldr eder bir adam da deildi. 28

Onun en ok sinirlendii ey vatan, m illet gibi mukaddestna sgmekten ibaretti. Bu sahada afv yoktu. Bununla berber derdini kim seye sy lemez, iine atar, erir, erirdi. Hi unutmam; Samih R ifat bey m erhum [*] stdm sevem edii bir adam koluna takarak gya A k ifle bartrmak i in onun bulun duu bir yere getirmiti. std o zti kardan grr grm ez yayndan boanm ok gibi dar frlad. Bir daha dnmedi. Ben bu yaptnn iyi olmadn sylediim zaman yle cevab v e r m i ti: Evet, ayb ettim. Smih buna m eydan verm eyecekti. Benim o adamla zorum yok. Fakat m ukaddestma sd o. Basri, Basri, o, benim evldm ldrseydi belki afvederdim . Haanmnm sndrseydi yine afvedebilirdim . Daha ileri gideyim . Alm eleinns benim yzm e tkrseydi yine geebilirdim , m dem ki bana gelmitir ve onu aziz bir dostum getirmitir. Fakat o, benim mukaddestma sd, mukaddesatma sd! V 8.1.1937 ir T evfik Fikretle aralarnn almas da o yzden olmutur. Fik ret resm m em uriyyetinden gayz- nefretle ekildikten sonra (Robert K o le j)e m uallim olmutu. Bu m ekteb protestanlarnd. O vakit vatan iinde krpe- dim alar zehirledii sylenen bu m ek tebi A k if sevmezdi. bununla kalmad, Fikret ahslara kar olan ki nini daha ziyde temile alt. nk m uhlif olmutu. En ok sevdii arkadalar bile ona ; K opsun seni Fikret" diye alklayan eller! diyorlard. En koyu bir teassub ocanda alan Fikretin gizli ve mlhidne grlen bir iiri [1] ellerde dolam ya balad. V aktiyle : M minlere imdda yeti merhametinle, M lhidlere lkin daha ok m erham et eyle; Gm rhlarndr ki karanlklara dalm, Bir rehber olur necm i em el yok ta bunalm. V e: M lhid de senin, kalbi m vehhid de enindir, lhd ile tevhd nedir? M enei hep bir! V e: ensin yaratan, baka deil, zulmeti, nuru, ensin veren ilham ile takvyi, fcru!
[*] A k ifin m eftn idi. (D van- lgat-i trk) . M arif vekleti adna, berberce terceme etmilerdi. Veklet Smih beye de, A k if beye de drder yz lira cret vermi, fakat A k if b ey kendi hissesini Smih b eye devretmiti. O deerli terceme Veklet k t bhanesine konulm utu. Ne oldu bilm em. [1] Trihi kadm .

29

diyen M ehm ed k if dayanamad, Safahatn ikinci cildini tekil eden Sleym aniyye Krssnde nmndaki eserindeki viz azndan u sz leri s y le y iv e r d i: debnz hele gaayetle bayag mahlkat. Halk ird edecek yle m i bunlar? Heyht! K im i garbn yalnz fuhne hasb simsar, K im i ran m al der, khne alr, hrde satar! Eski dvanlarnz dopdolu olanla arb, Biradan, fhieden baka nedir iri ebb? Serseri: hi birinin m eslei yok, m erebi yok, F eylesof hepsi, fakat pek ounun m ektebi yok! im di A llaha ser... Sonra biraz bol para ver: Hi utanmaz, protestanlara zangoluk eder! Bu para T evfik Fikreti kzdrd, O : Ben ki birka pulu tercihinden Protestanlara zangoluk eden irim ... diye balayan v e : Sen ne dersin buna ey m olla srat? ile biten bir iiri ile A k ife cevab verdi. k if durur m u ya? A h, keke dursayd, keke sylem eseydi! O, Berlin hatralarnda yle d e d i : M uhitin stne m eyhneler kusan bu gedik. Kapanm ak zere iken baka rahneler kt. A yakta kalm as lzm ne varsa hep ykt. D eil m i bir tkrk aina arpacak tedb. Ne hkm var diye be hay zrd edb, kard ortaya, gezdirdi, sakslar dolusu, H evy-i fuhu kudurtan zehirli zambaklar.

Cevab bu kadarla kald m ? N e gezer! Bunu y z m sra daha takib eder ki Safahatta yoktur. k if koydurmamtr. T evfik Fikret lmt. A k if bu yazdna son nefesine kadar m te essir ve ndim oldu.

k if bey halm idi, gazub idi. ocukla ocuk olur, bykle byk olurdu. Haytmda onun kadar mnis ve be b ir adam grm edim . B y le iken onun dalar yuvarlayan o frtnalar ne idi! 30

 k if hakszla dayanamazd. Zulm e dman, mazluma yr ve m ededkr idi. M erutiyyet devrinin en bel tasvirlerini yapan stdm (A sm )ndaki u beyitler iddim isbat eder : Z u lm alklayamam, zlim i asl sevemem. G elenin k eyfi iin gem ie kalkp sgemem. B iri ecddma saldrd m, hatt boarm.. Boamazsn ki! H i olmazsa yanm dan koarm! bu u k soysuzun ardnda zaarlk yapamam, H ele hak nmna hakszla lsem tapamam! D oduum dan beridir km istiklle, Bana hi tasm alk etmi deil altn lle! Y um uak bal isem, kim dedi uysal koyunum ? Kesilir, belki, fakat ekm iye gelm ez boyunum. Kanayan bir yara grdm m yanar t cierim, Onu dindirm ek iin kam yerim , ifte yerim . A dam aldrma da ge git, diyem em , aldrrm : inerim , inenirim hakk tutar kaldrrm. Zlim in hasm ym amma, severim mazlumu.

VI 9.1.1937 A k if bey haytnda eilm edi, gerek istibdad devrinde, gerek m eru tiyyet senelerinde ala rz gsterdi, kim seye eyvallah etmedi. Umum seferberlik zaman idi, k if bir arkada ile birlikte oturmu, kuru fasulya a yiyordu. Nezret erknndan biri kageldi. Selm teb li etti. Yazlarnda o derece ileri gitmem esini nzike sylem ek istedi, k if prhiddet dedi k i : Nzrna syle; kendilerini dzeltsinler! Bu gidi devam ettike bizi susturamazlar. Ben fasulya a yem ee rzi olduktan sonra kimseden korkmam ! * k if stanbul Ziraat N ezaretindeki m em uriyyetinden de. Darlf nun m derrisliinden de hep hakszla isyan eklinde istif etmitir. Zavalh, hibir insann katlanam ayaca sefletlere katland, E yyb bir sabr ile yaad, fakat ne izzet-i nefsinden, ne karakterinden bir zerresini fed etmedi. * A k ifin T evfik Fikrete verdii ok ar cevab Sebilrreadda in 31

tir edince kym etler koptu. Zten Fikret yazd Tarihi K adm i ile aleyhdarlar tarafndan da artk sevilm iye balanmt! Bata y z ellilikler iinde iken afv olunan bir zt olm ak zere A k ife kar mdhi hcum ve tum kasrgalar karld, yazdlar, yazdlar. O zt bir konferans vermi, F ikreti mdfaa A k ifi telin etmiti! Sesler Kahrolsun A k if diye baryordu! Sleym an Nazif araya gir di, yaz yazd, fide verm edi! A k if bir iir neretti. Onunla sinirlere biraz geveklik geldi ise de, yine hcunnlar zaif te o lsa devam ediyordu. N ihyet (A hm ed Naim ) m erhum un (T evfik Fikrete dir) nvaniyle nerettii mufassal bir makale kavgay yattrd. A k ifin o zaman, y a n o kavga m nsebetiyle nerettii iir ksmen Safahatmda m nderictir. Yazlm ayan paras da u idi: [1] Ne yapsam, neyle kurtarsam u yatm inliyen halk deyip, ezber de olsun, gezdiin vk m idir ark? Benim beynim sar, yahut gzm .krm. Pek, Lkin, Senin grgn yolundaym da keskinmi de idrkin. Ne grdn, syle evldm, ne duydun, ltfen zh et? Hayr, hcet te y o k zha, pek m eydanda m hiyyet! O m hiyyet fakat iren, O m hiyyet fakat irkin! Niin dersen, sklmak hissi nsansi yok ilkin! Evet, beynim sardr.. Kintm nk hep feryd. itm em baka bir ses m illetim eylerken istimdd. G zm grm ez, evet, zr muhitim kapkaranlktr, Fakat sinem de m am m m ebbed fecri sdktr. K r olm az alayan gzler, sarlamaz tutumu beyn, Yaarm az gzle yanm az beyni hilkat addeder bir eyn! G eilm ez kahkahandan her taraf yangm iindeyken.. Yanan bir sineden, lkin, ne istersin? Nedir fken? Berber alamazsn, sonra, kr dersin, sar dersin! Bu hissizlikten insanlk hem irensin, hem rpersin! Ne ibret, y o k m u bir bilsek kzarmak bilm iyen ehren? Brak tahsili, evldm, sen ilkin bir hay ren! Bu son kavgalar bundan yllarca evveline idtir. O zamann cbtm, eritini dnmek, o kavgalar tbk bir tarih okur gibi okuyup gem ek lzmdr. A k if te, Fikret te bu m em leketin byk irlerindendi. Arala rnda kan o kavgalar irliklerini alkadar etm em ek icab eden kanat arpm alarm dan baka bir ey deildi.
[1] Y z msra bunlardan haritir ki daha evvel iaret edilmiti.

32

Tarihi Kadm iri T evfik Fikret hakknda, daha dorusu onun fi kirleri, kanatlar aleyhinde Ord. Prof, rahmetli M ehm ed A li A yn i bey tarafm dan da mstakil bir kitab neredilm itir [1]. Sleym an N azifin A k ife id kitabnda da bu hususta hayli muha kem eler vardr. Fakat, ben syleyeyim ki: T evfik Fikret son nefesinde tam bir mslman olarak lm tr [2]. O, mlhidne bir eser yazdna ne derece ndim olmusa M ehm ed A k if de ona attna lnceye kadar ylece mteessir olmutu. A llah hepsine rahmet etsin [3]. VII 10.1.1937 stad btn haytn fakr- zaruret iinde geirdi. B yleyken hlin den ikyet ettiini ne ben ne de dier yaknlar hi duymadk. Zavallnn babas A k if 14 yanda iken lm, stanbuldaki evceizleri de yan gnda eyasiyle birlikte yanmt. O, hep kiralk evlerde oturdu. Bununla berber kendisi gayet cm erd idi. Kesesinde ka kuruu varsa istiyene ve istem iyene datrd. * ** Hi unutmam; bir akam bizi Ankarada evine ay im ie armt. Biz gitm ek zere iken o, koa koa bize geldi, dedi ki: bu akam ay sizde ieceiz. Ben tab m em nun oldum. Fakat, bunun sebebini de anlamak ister dim. Sordum, glerek dedi k i : Bizim odann kilim ini bir fakire verm iler! O oda ki m efrt zten o tek kilim den ibaretti ve o tek kilim i bir f af kire veren de kendisi idi! * Mdhi bir k gnndeyiz. A k ifi kr bir caketle gryoruz. yor. Hissettirmem eye alyor. Tahkik ettim ; Paltosunu evinin kapsna ge len plak bir fakire giydirm i! Evet, o zaman Akif 150-180 lira kadar M ebusluk tahsisat alyordu. Fakat o, bir istasyon, para bir tren di [* ]. Cm erdlii (sr) derecesine ykselmiti.
[1] R eyblik, Bedbinlik, Lilhlik nedir? T evfik Fikretin Tarihi Kadm ine bir cevab K itabhane-i sd Yeni matbaa 1927. [2] Banda bulunan rahmetli Cenab ehabeddin bizzat sylemitir. [3] Rahmetli' Fatin hoca^nm kitabm zda m nderic enfes m ektubunda da bu hususta gzel izahat vardr. [*] B u ta bir y r- cnm m erhum brahim Tepecikli nindir. Bahkesirin 1,5 saat m esfesindeki Tepecik iftlii" nin sahibi idi, haanedan bir ztti.

F: 3

33

B irgn A k ifi baz arkadalar M aarif vekili setirm iye kalktlar. std iitmi, kym eti kopard. D iyordu k i : Ben kendim i v e evim i bile idre etmekten cizim. K oskoca bir vekleti nasl yaparm ? stme derseniz m ebusluu da atarm! Filhakika stadmz A k if husus haytnda ok halm v e nzikti. O, belki idre adarm olamazd. Onun dnyda biricik em eli bu m illetin ocuklarna ilk tahsillerin den itibren sde, gzel iirler yazm ak, stikll harbi destann nazetmek, H accetlveda tasvir eylemekti. Birinci m eclisin hitmndan sonra (Brhaniye) nin (P elit) kyne yerleecek, gyben sevdii M ehmed Cvid [*] ona bir bakla a temin edecek, std da denize nzr, skin ve sde evcigezinde bu m illete i irler yazacakt. O, bu hlya ile ne kadar sevindi, ne kadar sevindi! stdm Seyfi baba [1] balkl iirinde bu hasta ve ihtiyar adama para verm ek istedii halde m uvaffak olamadndan dolay kopard u feryd ok hazin deil m idir? Bir de baktm ki tek onluk bile yokm u kesede; M hrm boynunu bkm duruyorm u sde! O zaman koptu iim den u tehassr ebed: Y a ham iyyetsiz olaydm, ya param olsayd!

VIII 12.1.1937 A k if beyin atm alar mdafa vaziyyetinde idi. Y oksa o, kendiliin den kim seye atmad. Kanatlara hrm et ederdi. K endi kanatnda bu lunmayan bir ok dostlariyle lnceye kadar ehbabca yaadna btn yaknlar hiddir. nk stad bir ilim adam idi, fik r adam idi. ahs lar aleyhinde konumaz, gizli em eller, ihtiraslar takibetmezdi. O, bir tekilt adam da deildi. Onun iindir ki A k if bey hi bir za man fa l bir idre v e belli bal vazfe banda bulunmad. D rlfnun m derrisliinden ve daha evvel stanbul Zirat N ezre tindeki m em uriyyetinden istifs bakalar iin ehemmiyetsiz, fakat ken disi iin ok ehem m iyyetli sebeblere mstenidti. Hakszlk yaplmt. Buna tahamml edebilir m iydi? stad garibtir k i srekli mnkaalara girm ekten de ekinirdi. P ek sktrlmadka lm cebhelere girm ek istemezdi. nk O, kendi
[*] Birinci devre Byk M illet Meclisinin hitmndan sonra M ehm ed Cvid^ beyin k y nde yerlem iye karar vermiti. Ben de oraya gidecektim . Fakat ikinci devre seim le rinde Mehmed Cvidin srarla m ebus intihab olunmas bu r ynm gereklem esine mni oldu. ok asiyi ve haanedan olan Cvid b ey de A llahn rahmetine kavutu. [1] Safahat, cUt: 1.

34

kanatnca, lim deildi, kaba taslak bir irdi! Biraz da lisand idi. k if bu kanatnda tammen samim idi. B irinci B yk M illet M eclisinde (Burdur) m ebusu olan stad, za man zaman dire-i intihaaabiyyesi halknm mrcaatlar karsnda ka lr, bunlardan sklrd. nk: saflarn rec etmek iin vekletler nezdinde teebbslerde bulunm ak lzmd. O, kendini daire mdrlerine ne diye prazanta edecekti? A y b deil m iydi! Bu, kendi kendine zt- zaman verm ek deil m i idi? Onu sevenler yapaca ileri yapverirlerdi. Birgn Burdurun kaza olmas hakknda ez kaza kuvvetli bir teklif gelip att! A k ifi grm eli idi niz! O, dire-i intihabiyyesini henz tanmamt bile! Ne diyecekti? K en disini gybnda seenlerin hukukunu nasl mdfaa edecekti? Bu vaziyyet karsnda seyirci kalabilir m iyd i? stad istifaya kyam etti, g hal ile vaz geirdik. K endisini seven btn arkadalar o hdisede det bi rer Burdur m ebusu kesildiler, kazadan da kurtulduk. * ^ sjc STAD IN K IY F E T N A SIL D I? Bunu anlamak iin u kk fkray arzedeyim : B ir gn onunla birlikte A nkaram n koyun pazarna doru gidiyorduk. Arkam zdan da M eclisin K avnin m dr Niyazi [1] ve Dursunbeyli A hm ed Hulusi b eyler geliyorlard. A ralarnda kopan bir kahkaha ile ba m z onlara evirdik. A kif bey bundan birey sezmiti. Sebebini sordu, glm ei artrdlar. std : A llah akna, A llah akna syleyiniz! dedi. O, bu kahkahann kendine m atf olduunu anlamt. A hm ed Hulusi, darlmazsanz syliyeceim dedikten, staddan B ilakis mem nun olurum cevabn aldktan sonra yle d e d i: N iyaziye dedim ki bu adam bizim taraflara gelse kei celebi tc car diye yzne bakan olmaz! Bu sz A k ifin o kadar houna gitti ki A hm ed H ulusiye bir ka d ef tekrarlatt! (A hm ed Hulusi de vefat etti) Filhakika, k if srtnda yazlk bir caket, ayanda tsz bir pantalon, onun stnde yem eneci ii, topuklar beyaz bir amrlk, krarm lstik bir ayakkab, kalpsz b ir klh ile giyinmi kalender kyafetinde bir adamd! O, fesi dkknnn nnden gemezdi, nk onun bir defa fesi na slsa bandan alnm, kalplattrlm t! Bununla berber elbisesi, st ba yal, kirli deildi, temizdi.
[1] Balkesir avukatlanndand. Gaz Zanos paa ahfdmdandr.

35

(Fuzuli) : Suuretim fakr- sretim m nim, H eyetim mr, him m etim anka. b e y tin i' sanki stadmz hakkm da sylemitir. H a m i: A k if beyin m ebuslukta bulunduu o gnler hayat v e memat gnleri idi. M em leketin bir ok akam dman istils altmda bulunuyordu. Y a lnz A k if bey deil, bir ok ili ve hisli arkadalarmz da dzgn ve k kyfetten ziyde vatann biran evvel kurtulmas endesi ve gayreti iinde idi.

5 _

STA D IN SPORTM EN L IX 13.1.1937

stdmz M ehm ed A kif bey, genliinde ald beden terbiyesi syesinde emsli arasnda parmakla gsterilir bir idm anc olmutu. A dale leri kuvvetli, azas ok mtensib idi. Daha m ekteb haytnda msbakalarda birincilii alrd. Zam an zaman alaturka grelere itirk eder, kendinden kuvvetli pehlivanlarla greir, galib gelirdi! Onun srt bir d efa bile yere gelmemiti. K endine mahsus ksbeti bile vard! Onun zoru parsa toplamak, dl almak deil, sdece galib gelmekti. O, parsaya da, dle de, alka da hibir zaman iltifat etmedi. Safahatnn altnc cil dini tekil eden (Asm) daki pehlivan greleri tasviri ne kadar canldr! O, stlhat, o eski ve heyecanl Trk an aneleri A k ifin bizzt yaad pehlivan haytnn fiilleridir. Eer A k ifin o iiri olm asayd bizde Trk pehlivanlnn, Trk grei derneklerinin halk ve manzum bir yazs henz yazlmam bulunacakt. Zten A k ifin Mahalle kahvesi, M eyhanesi, K fesi ve daha bir ok iirleri de halk deil m idir? Onlar yazlmasayd, o lemler de yoktu. Bu noktalar stdn iirleri zerinde dolatm z zaman am ya alacaz. A k if, genliinde deniz yarlarnda, yaya koularnda, atlama msa bakalarnda hep birincilii kazand. Saatlerce krek eker. Boaz yze rek geerdi. O iyi ta ta atard. A nkarada bulunduu zamanlarda tatil gnlerini bu gibi idmanlarla geirirdi. O vakit bile binnisbe daha gen ve daha idm anl baz arkadalarna tefevvu k ederdi. D eirm en arknn en geni yerlerinden yle bir atlay vard ki in san halecandan bakamazd. Su derindi, arkn kenarlar ivicacl idi, m esfe korkuntu. Birgn (Etlik) balarnda iki arkada ile birlikte iddil artrma ta at yaptlar. Biri tan A k ifin att mesafeye kadar ulatrmt. A kif 36

bu msvt tab isteyem ezdi! kinci, nc, drdnc... onuncu defa att. Nihyet inadc arkadan geti. O arkada srara tekrar balaynca k if: Hay, hay, dedi. Size benim lm m de yeter! Bereket versin: Biz araya girdik, g hal msbakay durdurabildik...

Rahm etli A kif gnei pek ok severdi. Ona kt. * stdn, stanbul haytnda, saatlerce m esfelerde hergn yapt yaya cevelnlara dir gazetelerde baz yazlar intir etti. mrnde tram vay, otom obil, araba... gibi vastalara fevk alde muztar olm a d k a binmemi, dim yaya yrm ei tercih etmi olan bu elik ada m n ben de b ir hikyesini syleyeyim ; A k ifin sevdiklerinden rahm etli Hseyin K zm bey, stanbuldan Ankaraya gelmiti. Birka gn kaldktan sonra dnecek olan bu zt stda bir vedalama ziyareti yapm t. std yarn teya geleceini sy lemiti. Bana urad, birlikte teyine gittik. Fakat, m sfir eyrek saat evvel yayl araba ile hareket etmi. Vaktinden nce vukubulan bu hareketin sik da arabacnn isticali imi. B e n : Vazifem izi yaptk. Nasb deilmi, dedim. Fakat std bilihtiyr arabann gittii yola dzlerek, bir anda gzden gaib oldu. Tam le za man idi. stad karmda grdm . K onutuk; Ne yaptnz? Eritim, v ed alatm. Selm var. Nerde eritiniz? saat m esafede ( .......) de. saat m esafede m i? A vdetiniz de o kadar srd. Dem ek alt saat! Evet. Bri bir vasta bulaydm z? G lerek : A y b olurdu! Peki, arabay tutam asaydm z ne yapacaktnz? V rid deildir, m dem ki bir kerre yola km bulundum! O, grbz, o tun adam lm deinde midsiz, dermansz ziyret ettiim zaman hep bu vakalar gzm n nne dikildi. Aladm ,aladm.

37

6 LM VE LSAN CEBHES X 14.1.1937 M ehm ed A kif bey ilk tahsilini ve ilk terbiyesini babas Tahir efendi m erhum dan ve btid ve Rd m ekteblerinden ald, Araba ve Farsay da pederinden rendi. B ilhare yine babasnn delletiyle M lkiye ddsine ve sonra da Y ksek Baytar m ektebine girdi ve birincilikle bitirdi. (A hm ed Naim ) ve (evket) [1] m erhum larla birlikte ayrca A rab Edebiyytiyle itigal etmi, husus tahsiller grm, bundan sonra da me hur slm Trihi ve A rab Edebiyyt mtehasss Hersek M ftisi (A li Fehm i efendi) m erhum dan istifde etm itir [2]. Baytar m ektebinden ok dolgun ve olgun fen bilgileriyle kan std resm ve husus btn m egaleleri zamannda da bo durmad. arkn ve garbn itimi, edeb, fenn ilimlerini, cereyanlarn tedkik v e tetebbu etti. Bu itibar ile A k if musr irlerin en limi saylabilir ki (Sleym an Nazif) m erhum da bu noktay haassaten zikretmiti. Bununla berber, A k if hibir zaman kendine lim demedi. K im seye de dedirtm edi. Her hangi bir m esele-i ilm iyye m evzu- bahs olunca onu mtehassslarna havle ederdi. nk: lm - fen durm uyor, ilerliyordu. A k ifin kem l-i tevazuu ile berber mesel, Ftih cmii, Sleym aniyye krss, Ftih krss... ne kadar limnedir. O, bu v e dier btn eserlerinde ilmin,
[1] (A hm ed Hamdi Aksekili) merhumun bildirdiine gre: A k if, arkada evket hakknda yle dermi: Trklerde evket kadar yksek bir edib yoktur. [2] A k if kendi mecmuasm da (cild: 1, sahife; 198) de D arlfnun talebesine m him bir tebir balkl bir makaale yazmtr. Onda Hersek M ft-i sbk A li Fehm i efen dinin Darlfnuna edeb iy y t- A rabiyye muallim i ta yin olunduundan bahs ile srurlarm izhar ve talebeyi tebrik ettikten sonra diyor k i; Kendisini ilk d e fa bir iny-i k a dm in evinde grmtm. Hne sahibinden benim de lisn- arabla biraz tevaulm o l duunu iidince bana pek b yk tevecchler, iltifatlar gsterdi. d eb y -i arabdan k im leri tandm, ne gibi sr ile m tevel olduum u sordu. Uzatmayalm, m uhavere ed ebiyyta, triha, bilhassa trih-i slama dkld. Ben ary-i C hiliyyeden olsun, m uhadrem inden olsun, m vellednden olsun, kim in bir beytini inaa edebildiysem hocanz altm stn, ona mnsebeti olan baka irlerin ern okum akta hi skm t ekm edi. B ilir siniz k i arabm eyym , vekaay, kabili, Ensb mazbut olm adka edebiyyt da m m kn deil, anlalamaz... L isn- A raba ocukluum dan beri iddetli bir incizbm olduu iin erbbm her zaman arardm. Hatt Arabistanm bir hayli yerlerini dolatm, d eb y -i Arabtan bir h ay lisiyle grtm. D orusu lisnn dekaaikm, Edvrn, Kavidini, debsm , A rabm tri h ini hocanz kadar etrafl tetebbu etmi kimse grm edim ... mam (M berred) in K it b - l km il in i birinci defa olarak stanbulda hocanz okuttu. Hatt lisn Arabtaki iktidr ru kabsm n bile m azhar- itirf olan (Halis Efendi hoca) bir kerre bana rast gelmiti de A kif, olum , m iifti efendiden okuyormusunuz. Am an frsat itinm edin. H ocanz pek edib, pek fazl adam dem iti... H ocanz sk tutunuz... Ne kadar m kiliniz varsa sormaktan hi ekinm eyiniz. M arif nezreti her fedkrl gze aldrayd da M srdan bir adam getir seydi hazretin yerini ya tutard, ya tutamazd.

38

fennin en m u dil ve en ince bahislerini iir ve sanatla ok mhirne i lemitir [1]. Trkiyem izin yksek v e nmdar limlerinden, doktor m erhum A d nan A dvar bana dedi ki: Ben A k ifi yalnz ir diye deil, daha ok byk bir insan ve byk bir fen adam diye severim, Onun Ftih krss esiz bir bide-i fendir, O eserin her kelim esi ilm - fen derysm dan salm inciler, cev herler, m evcelerdir. Y a onun temiz ahlk... Bir gn rahm etli (Y usuf Akora, D oktor Adnan) ellerinde bir ecnebi gazetesi olduu halde, A k ife geldiler. Onda, galiba P iyer L o tinin bize id gzel bir yazs vard. De diler k i ; stad, bunun tercem esini siz ltfedeceksiniz... Hayhay, dedi, fakat yazacak bir adam? Derhal antamdan kgd kardm. Buyurunuz yazacam , dedim. O, gazeteyi m ecliste srasnn stne koydu, b ilhare h ibir kelim esi yerinden oynatlmamak artiyle deta trkce bir eseri yazdryorm u gibi, tercem esini arabk yapt, bitirdi. std bir kerre gzden geirseniz, dedim. Hayr, istemez cevabn verdi. Franszcay iyi bilenlerin sylediklerine nazaran A k if bu lisann da sayl bir vkf idi. Buhranlarm z nm - umumsi altnda kan bir Serinin iki, kitabn Franszcadan dilim ize tercem e eden A k iftir. Bunlardan baka edebiyyta id tercem eleri de vardr. Maamfih, A k ifin yazd, tercem e ettii okuduundan ok a zd r., XI 1.5.1937 Y irm i senelik araba tahsil ve itigalinden sonra, A nkarada stdmdan bilhassa Chiliyye iirleri ni okumutum. ddi ederim ki: Arab edebiyytnda T rkiyede hlen A k ifin bir kincisi daha yoktur. O, araba eserleri trkeye o kadar mehretle evirir, m ukaabilleri yle iyi intihab eder ki... B u lisandan dilim ize naklettii tercem eler pek oktur [2], Bunlar mecmuasnda intiar etmitir.
[1] Eref Edib beyin deerli eserinde grdm u bahisleri ltfen okuyunuz: Rus yadaki Trk M slmanlarn intibahm a gayret Lisan mnakaalar Sadelik ? Serveti fnunculara bombam dran, s. 11-13. [2] M uham m ed A bd h nun ve Ferid V ecd inin m uhtelif eserleri, makaaleleri, Hanoto ile Abdhnun mnkaas, A sr sresinin tefsiri, m uhtelif srelerin tefsirleri, ferdin h kim iyyeti ile cemaatin hkim iyyeti, M slm an kadn, H adika-i Fikriyyesi, Mslmanlkla M edeniyyet say amelin nazar Islmdaki m evkii, din ve ilim , Ataletin intc ettii fenalk lar, dn nedir? Kaz ve kader, dnin msdekrl, mslm anlarm esbab- inhitt, fezil ve rezil, eref, Z ik r -i Cemil, m lk muhafaza esbab, Hristiyanlk ve mslmanlk, teassub, m illetin mazisi, h ali v e hastalklar ve a;esi v e saire. (Sadi) ve (l edri) nam - m steriylede ok kym etli yazlar yazd.

39

A k if, m erhum (H ac Zihni efendi) y i ok sever, hrm etle anard. nk: kendisi arabaya aht zamanlar ondan da istifde etmiti. A k ifin bulduu m ukabillerle yapt tercem eler edebiyyt- arabiyye mtehassslarnca hakem lik roln if ederdi. B irinci devrede zm ir m ebusluunda bulunan (N azillili H ac Sley man efendi) derdi k i : [1] Ben tek, bir kelim enin tahkiki iin diyar diyar dolam bir adamm. Arabda da A k if kadar araba bilen bir kimse bulamadm. A k ifin en ok yld v e korktuu ey K urn- K erm tercem esi idi. Ben ona ne kadar yalvardm . kn edemedim . Onun kanatnca K u rn tercem e edilemezdi. O, m r olursa, on sene daha iir yazacakt. Ondan sonra iir yazm ak isterse dostlarnn kendisine m ni olmasn rec ederdi! nk; nsan Dtn belki fark edemezdi. O, on sene iinde ocuk v e m ekteb iirleri yazacak, stikll m uharebeleri ni ya zacak, H accetlved tasvir edecekti. Fakat bunlar iir olacak t. K u rn tercem esi hakknda hepim izin hele m erhum A hm ed Hamdi A ksekilinin, gsterdiim iz andne srar, eyvah ki A k ifin hem geceli gndzl birok senelerini, haytn eritti, hem m em leketim izi o m ev ud iirlerden m ahrum etti. Bri K u rn tercem esi m eydana atlabildi m i? ne gezer! std : Beni tatmin etm eyen bir tercem e bakasn nasl tatmin eder? di yordu. * stdn Faris lisn da brleri kadar kuvvetli idi. Buna id hatralarm yazmaktan ise brleri kadar dem ekle iktif ediyorum . nk bahs gittike geniliyor. Y alnz unu a rz e d e y im : Bir arab irini, bir A cem edibini, bir Fransz lim ini bir sofrada toplyan B erlinde, M ehm ed A k if tek bana v e ayn zamanda onlarn hep siyle hem konumu, hem kendilerini yekdieriyle konuturmutur.

17 FIKRALAR LATFELER X II 16.1.1937 stdn fkracl, akrakl btn eserlerinden bellidir. O cidd bir m evzua girm ek istedi m i ilkin birka ltfe yapar, kaari nevelendirir; Bazan, karsndakine mell geleceini hissedince, sz arasnda da ayn
[1] ok limdi, D erya gibi idi.

40

tenyt yolunu ihtiyar eder. Bu sayede (zevk-i bed) si olmayan okuyu cular da stdn iirlerini seve seve okurlar, bitirm eden de ellerinden brakamazlar. Ancak, bu fkralarn, bu ltfelerin intihs iirlerinin ounda mutlakaa gz yalarndan ibarettir. O, kaariin srekli handelerine tahamml edemez, alatr, alatr... M ahalle kahvesi gibi, m eyhane gibi en geri halk tabakasnn ruh larna tercman olan iirleri bile byledir. Dem ek o, eserlerinde mutlakaa ahlk, ictim gaayeler gzetmitir, gaayesiz bir ey yapmamtr [1]. A k ifin husus konumalar byle deildi, sfi neve idi. Hele m ille tinin sevinli gnlerinde... Onun hatrmda kalan ufak tefek ltfelerini, nktelerini anlataym : Birgn bir doktor hakkndaki kanatm sormutum, dedi ki: y i olandr amma, ( .......) nin kocas olmasa! * Kastamonunun Nasrullah camiinde verdii m evizasndan bahset mitim. Kastamonulular ilk zamanlarda A k ifin yzne suratna bakma mlar. Bu mnsebetle derdi k i : Benim ne adam olduum u en iyi anlayan Kastamonululardr! V aktiyle erkes merasndan biri nfus kdn zyi eder. Yeni bir tezkire almak zere vilyetin nfus m drne ba vurur. Miidr sorar : M illiyyetin? Adam caz : Abaza, der. M dr : Sus, utanmaz herif! diye attksan sonra, gzlnn altndan baktibine bakarak : stimn bilyed cematndan diye yazver, emrini verir! A k if bu fkray eski m em urlarm seviyyesine bir misl olarak anlat mt.

stanbulda ihtikrlarn, si-istim allerin fevk alde reva bulduu rezlet devirlerinde A k ifin dostlarndan biri haksz yere azlediliyor. Bu zt bir gn sevinerek geldi, dedi k i : ( .......) Benim iin nazra tavsiyede bulunmu, namuslu adamdr, muktedir adamdr, demi. A rtk bekliyorum . A k if: Ne demi, ne dem i? diye sordu. O zt aym kelim eleri tek rarlaynca dedi k i ;
[ 1]

Safahattaki fkralarndan bir ksm ayrca yazld.

41

 Desene artk sana m em uriyyet haram! O adam neye Efendim ... sizdendir, sizin gibi her eyi yapar, dem em i? cevabm verdi...

M ecliste safvetiyle, grlekliiyle mehur ve ok sevim li bir arkada mz vard, hem en her gn birer iir yazar, kendisine mahsus edsiyle stdn nnde gr sesle okurdu. Birgn stad dedi k i ; Bizim ( .......) d efi hacet eder gibi yirm i drt saatte bir iir ka ryor! XIII 17.1.1937 stanbulda stdm A k ife : Sleym an N azifle aranz nasl? diye sordum, u cevab verdi : eytan kulana kurun! * ** A k if cim ri zenginlere aniy-yi sbrnden., cm erd fakirlere de fukar-yi kirnden... derdi. Nasreddin hoca m erhum un en nefs v e zarif hikyelerini, fkrala rn zaman zaman sylerdi. te ikisi : H ocaya gl gibi karn var, demiler, evet, demi, ben de hissediyo rum. nk dikenleri var! Bir gn h ocay kars dgm, m erdivenden yuvarlam, atm. G rlty duyan kom ular ertesi gn sormular : Hoca, bu akam sizin evin m erdiveninde mdhi grltler oldu. N eydi Hoca : G m leim yuvarland, demi! Am m a yalan ha! Gm lein de grlts olur m u? denilince u cevab verm i : Canm uzatmayn, iinde ben de vardm ite!

Bir bte mzkeresi esnsnda idi. Mazbata m uharriri m emurin diyecei yerde m em ureyn demiti. A kif dayan am ad : M em ureyn olsa balla kaym akla besleriz, dedi! [1] * ri] M emurin kelim esi arab kaaidesine gre (Memur) un cem idir, m em urlar dem ek tir. br ise (tesniye) dir ki (iki memur) manasma gelir. 42

Onun ok eski, ok candan bir dostu vardr. Hem iyi seviirler, hem bir araya geldiler m i mutlakaa kavga karrlard. B irgn o kym etli dostu hakknda dedi k i : ( .......) E vvelce yzde doksan dokuz neve, bir humar idi. imdi bir neve, doksan dokuz hum ar! oldu.
*

k if eski stanbul hkm eti zamannda M arif nezretinin lgat k o misyonu azalgna tayin olunmutu. Reisleri de bir hoca idi. Hoca sarkszlara bir ey bilm ez gziyle bakard. G erek k if olsun, gerek arka da ve eski dostu byk ve hakm std rahm etli (Ferid K am ) olsun bu vaziyyete tutulurlard. Birgn hoca bir kelim e hakknda ayan d a y a d : Ben 300 bu kadar senelik bir lat kitabnda grdm ; kelime dediim gibidir! dedi. A k if yle cevab v e r d i : Ben de bin senelik eyhulla [1], da kelim eyi u dediim e kilde buldum . O, kelim eyi istedii gibi hocaya kabul ettirmiti. Ertesi toplantda sra Ferid beye geldi. Y ine hoca bir kelime ze rinde fakat bu kerre hakl olarak, tevakkuf etti. Ferid dedi k i : k if, bu sefer amelimizi [2] hocann azna uyduralm ... Ferid bey de ok nktedan bir ztt. Res ondan sonra bir daha azn aamamtr.

Karsnda tem errd eden baz m nevverlere : Durun, ben size A vrupa yetleri okuyaym , der m evzu- bahs olan m eselede A vrupa lim lerinin neler dediklerini, hangi mem leketler de o m eselenin ne suretle tatbik edildiini sayar, dker, nihyet muha tabn yola getirirdi. stdn kafasnda A vrupa yetleri o kadar ok tu ki!.. 8 R CEBHES X IV 19.1.1937 std M ehm ed k ifin iir cebhesi ok sarptr, benim trmanamayacam dik ve ulu dalarla muhattr. Ben zten ona id ufak tefek htralarm yazmakla iktifa edecek deil m iydim ? Bu kararmda, u yen i cebhe karsndaki acz-i mutlakmdan dolay da, sebt v e sadkat gsterm iye m ecburum . Kaariin afvne iltic ederim. *
[ 1]

[2]

Tabi byle bi* kitap yok. Hareketimizi demek.

43

Hatrlardadr ki o b y k adama hayatnda m uhtelif nvanlar tevcih edildi. ir dediler, Nzm dediler, geri dediler, ileri dediler, hep dediler, hi dediler... Fakat, rvilerin vey m urzlarm n dne dolaa, nihyet, ittifak et tikleri bir nokta vardr ki o da A k ifin yazdklarnda samim olduudur. Herkes onun iirlerini vey nazm larn ruhundan kopan, vicdnndan gelen birer ses diye tand. te, yalnz b u vasf, b ir insan olu iin, hele bir ir vey nzm iin en byk m eziyyet, bal bana bir varlktr. A cab hangi irimiz bu yce varla erebildi?

Akif, baz telkkilere gre, belki geri idi, yahut sdece dn

iri idi. Fakat, ona benzem eyen, onun gibi olm ayan hangi babayiit ve ileri bir irimiz bu m illete, bu m illetin z ruhuna onun kadar ileyebilm itir? K im A k if kadar bu cennet vatann uruna btn varln vakf- fed etm itir? M urzlarndan hangisi bir Balkan fcias, bir a nakkale destan, bir stikll m ar ibd edebildi? Hangisi, mesel, bir Meyhane, bir M ahalle kahvesi, bir Hasta, bir K fe, bir Bayram, bir Seyfi baba, bir K se im am ... yazd? Daha ileri gidiyorum : Dnynn hangi ktasndaki bir slm vey T rk iri Trkn yahut mensb olduu s lm m illetinin lmn bil fa sla A kif kadar duydu ve btn m rnce onu cihanlara duyurdu? A k if Trk v e slm lem inde ei pek ndir bulunan bir ahsiyyetti. O koca lemi kendi dar l lerin e sdrm ak isteyen murzlarna acrm. Zr bu terazi o kadar sikleti ekmez.

A k if ir deil m iyd i? Bunu ilkin kendisinden renelim ; o, birinci cild Safahatnn balangcnda yle d e m iti: Bana sor sevgili kaari, sana ben syleyeyim . Ne h viyyette u karsnda duran erm: B ir y n sz ki sam m iyyeti ancak hneri; Ne tesannu bilirim , nk, ne sanatkrm. ir iin gz ya derler, onu bilm em , yalnz, A czim in giryesidir bence btn srm! Alarm , alatamam, hissederim, syleyem em ; D ili y ok kalbim in, ondan ne kadar bzrm! Oku, yet sana bir hisli yrek lzmsa; Oku, zr onu yazdm iki sz yazdmsa. A yn cildin sonunda da u tiraf yazm tr ; 44

Safahatmda, evet, ir arayan hi bulamaz; Yahnz, bir yeri hakkm da hazin ite bu der. K fe yok. K ahve? hayr. Hasta? deil. Hangisi ya? buuk nazma gm lm koca bir m r-i heder! Evet, byk stadn kendi iirleri hakkndaki hkm ite budur. O, dier eserlerinde de ayn m ahviyyeti gstermitir. O, sanat yalnz sanat iin deil; daha ok cem iyyet iin ihtiyr etmitir.

XV 20.1.1937 stdn altnc kitabn tekl eden ( sim ) ndaki u muhaveresi ne kadar m tevzi, fakat ne derece hazindir : Sen d et hocadan [1] topladn mrsa. Hep onun him m etidir satr ilm in varsa. satr hem de, lh, ne tkenm ez irfan? Hadi yz satr olsun, m teham m ilse kafan! Babann kbm a ykselm en iin dalar var. Trmanrsam? Hadi trman, bakalm ite dvar! Greceksin! Bu bacaklarla m ? ^ Hay hay! Belli! Yanz kat, paam, elli m i? Y oktur elli. Atm z krk ya?

Krk alty bulduk,

al. Y z bulsan, yine hl m bu m ektub, hl A rz olmazsa haytn ne kar tulnden? Hani krk alt yln eldeki m.ahslnden? Hangi fenlerde tel edebildin, evlt? Hangi sanatta rshun gze arpar? Anlat! Ulemdan m sayldn, Fukahdan m ? Hayr. Y a siyas m i nesin? K endine bir meslek ayr. irim. Olmaz olaydn: O ne yzler karas!
[1] Rahmetli M ehm ed A k ifin babasdr. K onutuu kse imam da o hocann, talebesindendi.

45

Bence dnydaki isizlerin en maskaras. A fvedersin onu! mkn y o k etmem, ne dem ek? ire meslek diye olum verilir m iydi em ek? Ah, vaktiyle gelip bir danaydn ksene, Senin olm utu bugn belki o krk alt sene! A m a pek hrpaladn iri.. Evet, Hrpaladm: nk m erkeb deilim , B en de m rekkeb yaladm. Ben de trih okudum ; lem i az ok bilirim, ar dendi m i, birden bire oynar sinirim! H em senin ire tarafdr oluun m ansz: Sana ir diyen, Olum, Seni grdm yalnz! K im i m evlidci diyor. h, olabilsem, Nerde! Yetiilm ez ki: Sleym an dede ykseklerde. K im i bidatc diyor. Duyduum ancak bunlar. Baka y o k m iydi? Hayr. Var, V ar unuttum ; Baytar! Keke baytarlk edeydim ... ^ Yine et mmkinse, Yapamam. B elki yapardn be.. Unuttum be kse. Keke zihninde kalaym, ne kadar lzmm; Beni dinler m isin evld, yine kaabilse al: nk bir tecribe etsen senin akln da yatar, Bize insan hekim inden daha lzm baytar. Beni grdn ya, u ben ka paralk irsem, Senin ilm in de odur, nfile urama ksem! k if bize sim m sanatm yksek ahikalar zerinden vermiti. Ondan sonra intir eden eserleri ise daha gzeldir. yleyken stad yine kendine ir diyem edi. Eslfm n ve m srlarm m benlik fkran o souk fahriyyeleri yerine o, mesel, en sevgili talebesinden M ehm ed A liy e u gzel hitb yazyordu : Bir nsha-i kbr idin, olum , aramzda: Sen benden okurdun, seni, ben senden okurdum. Yksekliin idrkimi yorgu n braknca, K albim le yetisem diye irlie vurdum ! 46

 irin ba hilkatteki ahengi ezelmi.. Lkin, ben o hengi ne duydum , ne duyurdum ! Y k tm koca bir m r de, bayku gibi, getim. K rk be yln eyym harbnda oturdum. Sen, baka ufuklar bularak, ykseledurdun; Ben, kendi harabem de kalp rpna durdum! M am um iki nevha iittiyse iitti; Bir hoa sad duym ad benden hele yurdum. A k if, kadar hi kim se kendini bu derece yksek m ahviyyetler, yce tevazular iinde gaaib etm iye almamtr. te Futugrafisine yazd ktalar : Toprakta gezen glgem e toprak ekilince, Gnler bu heylyi de er ge silecektir. Rahm etle anlmak, ebediyyet budur amm, Sessiz yaadm, kim beni nerden bilecektir?

D yzm byle aardka aarmakta, fakat, Sorm ayn i yzm n rengini: y zler karas! Beni kendim den utandrd, hakikat, imdi. Bana hi benzem eyen sretim in manzaras.

XVI 21.1.1936 stdm (G lgeler) inde vatan tahassriyle alayan u (A rza) s da onun tam kendisidir [1] : Ey bd-i sab, urayacaksn ya imle, Bilmem, bir iim var, sana etsem m i havle? Vaktki sekiz yz m ili bir nefhada getin; Vaktki bizim yerleri r y gibi setin; Dikkatle bakn; m arm aranm gsne yatm, Srtndaki rtyse btn zm rde batm, Bir, H eybeli, derler b ilecek sin ada vardr. Etraf da az ok ona benzer adalardr... G rdn ya? Evet, imdi bu sahilde biraz dur; Herkes gibi (A bbs paa) nn kkne ba vur.

[1] Bu iirim M srdan H eybeliye, orada oturan merhum mihmandar Abbas Halim paaya yazmtr.

47

Sen y olcu adamsn, bakan olmaz ki kusura... A rzettirerek ismini, ktn m huzra, Hlvanllarn [1] hepsinin ihlsn ilkin, Birbir sayver, bitti m i defter, de ki Lkin, M evziin drr samay bir sama adam var, Manzuum sayklar gibi m anzuume sayklar! Zannm m tekaaid ardan olacak ki: H ibir yen ilik yok, herifin hereyi eski. Hl ne sakaldan geebilm i, ne byktan; sr da m enm un grnr khne klktan. Hicr, kam er aylar ezber sayar amm. Y irm inci asr zihnine smaz ne muamm! M am ure-i dnyyi doladiyse de, yer yer, Son son, hadi sen kumda biraz oyna demiler! Yh, sorunuz bir bakalm takati var m ? Kaynarken adam oynam ak ister m i? Sarar m ? Ey H eybeli iklim ine ktan ekilenler. Ey A frika tem m uzunu efsne bilenler! Ey ya gibi ifte kayklarla kayanlar. Ey M altepeden Pendigi bir hamle sayanlar! Ey am larn altnda serilmi uzananlar! Ey her nefes aldka m rler kazananlar! Siz cam lar rter, saknrken cereyandan; Biz, bodrum a sarkar da kaarken galeydandan! Siz, m ercann alsm attka ierken; Biz, kum da irozlar gibi pitike pierken! Siz, marmara fkn drbinle szerken. Biz, poyraz grsek diye, damlarda gezerken; Siz, yelkeni am, suyun stnden akarken; Biz, kplere binmi, size hasretle bakarken! nsf ediniz kopm ayacak ey m i kyam et? Elbette kopar. D inle paam, ceddine rahmet: Ben H eybeliden vaz geerim im dilik ancak, be gn iin pek ho olur (Rem le) de kalm ak [2], A k ifin sam m iyyetinde herkesin ittifak ettiine gre kendisini yer den yere arpan h ibir m urznn syleyem eyecei szlerle h tezlle kalkan u kanatlarnn da samim olduuna inanmak lzmdr. Fakat, hakikat yle m i?
[1] t)stdm ikmet e tti^ yer. [2] Bu iirin kincisi, tek di de var. (G lgeler) e yazlmamtr. K itabm za dercettik.

48

 Evet, yledir! nk bize nazaran hayatta roln yapm, eserle rini vermi, vazifesini bitirm i olan A k if kendine nazaran, henz iirle rini yazmamt! O, verdii eserlerde yukarda iret ettiim g ib i (san'at) deil, yalnz (cem iyyet) i dnmt. Bundan sonra ise cem iyyetle berber sanat da ihmal etm eyecekti. Bir gn kendisine, latife olm ak zere, (Sa fahat) m daki ufak tefek (kafiye) kusurlarndan bahsetmek istemi, bu arada : Var m Abbs bilm eyen? yoktur. O sahbyi dinleyin ne diyor? beytindeki (yoktur ne diyor) kafiyelerine nazar dikkatini celbeylemitim. Derhal dedi k i ; ^ B en o kitabda daha neler, neler gryorum . Hani elimden gelse (Safahat) yakacam ! iir hakkm daki dncelerim imdi bambaka olmutur. Bugn yazdm yarn beenm iyorum . A llah on sene daha mr v e vakit verirse artk (iir) yazm ya alacam. D ediim e de, diyeceim e de cidden ndim olmutum. Ben (Safahat) hakkm daki m eftuniyyetim i izhar ettike o : Hayr, hayr.. D iye baryordu. stdm ilk ii kitabnn baz yerlerini tadil etmek oldu. Onun tas hihlerinden geen (Safahat) evvelkinden daha gzeldir. Mesel O, oku duum b e y t i : V ar m A bbs bilm eyen kim di? O sahbyi dinleyin imdi. ekline getirmiti. Baz m sralar tammen tayyetmi, kitabna yeni yni msralar, beyitler eklemitir. A k ifin kendi hakknda ki beman hkm leri ne olursa olsun onun ok yksek bir ir olduunda elbette bhe edilmez.

xvn
22.1.1937 Nitekim std (Boaz harbi) ni, (stikll mar) m yazdktan, o mtehassir v e mustarib yllarnn pinti ve insafsz gnlerinde yaratt son paralar nerettikten sonra (nzm ) diyenler ona l tfe n (ir) dem iye baladlar. Bu vasf-u tevcihte nihyet ittifak ettiler.. O halde, M ehm ed A k if bil niz bugn airdir. Kendisini l dkten sonra tebrik ederim ; eer bu tebrikin, onca, zerre kadar deeri varsa!.. [1]
[1] G aribr k i ldkten biraz sonra yeni batan ve bir azdan tekrar hcumlara baland!

F: 4

49

A k ifin ir ligini yalnz o eserleri m i kazandrmtr? A k if daha ev velden de ir deil m iydi? O yeni eserleri yazmam olsayd ona sdece (nzm) m diyecektik? B en bu sallerin cevabn verm ekten cizim. O cevab ancak salhiyyetdar olanlar verebilirler. M aamfih verm ilerdir de... Y alnz ben diyeceim ki: (Akif paa) nn at (teceddd edebiyyat) M ehm ed A kifin lm iyle artk kapanm, ondan sonra yeni edeb bir devr balamtr. Ne garb tesdftr ki bundan bir asra yakn zaman evvel A k if pa a da tpk stdmz g ib i M sr topraklarnda hastalanm, o, hasre tini ektii gzel stanbula kavutuktan sonra vefat etmitir. A llah rah m et etsin.

(Sleym an N azif) m erhum (M ehm ed A k if irin zti v e sr hak knda baz malm at ve tedkkat) nvanl kitabm daha evvel, y a ni 1919 senesinde (Serveti Fnun) da tefrika halinde neretmiti. O zaman m ey danda henz (Asm ) yoktu. Binenaleyh (Boaz harbi) iiri de dom a mt. (stikll mar) keza... te, (N azif) eserinin o ksmlarnda dem iti k i : Bu m em leketlerin tama, toprana hi bir irimiz M ehm ed A kif kadar rabt ak etmemi v e onlarn zayam a hibir irimiz M ehm ed Akif kadar samim gz yalan dkmemitir. H i unutmam. Balkan harbinin son safhasnda ve son gnlerinde Istanbulda bir (M dafeai M liyye) h eyeti teekkl etti. N eriyyat ubesine rec zde M ahm ud Ekrem bey reis intihab olunmutu. A z miyannda M ehm ed A kif te bittabi m evcud idi. Ben, std Ekrem gibi sn edebiyyeyi gzel anlar ve takdiratnda m usb pek az edib grdm. Teviki dir etmez, fakat senyi hi tebzr eylem ezdi. (Safahat) irine bizim iin bir (ehnm e m ill) yazmasn ve bu yolda bir eseri ibd iin vcdu m uktaz evsaf v e eraiti yalnz kendisinde grdn M ehmed A k ifin mesleine, iirine derin bir kin ile murz bir iki zt te m evcud olduu h a ld e o mecliste, det vasyyete benzeyen bir tavr ile tavsiye ve beyan etti... Bu m eseleyi yolda da tekrar ile M ehm ed A k ifin er hakknda m eftuniyyetler izhar etti. std Ekrem in taleb v e em rettii eyi biz hepim iz Safahat irinden rec etmeliyiz. M ehm ed A k if din ve vatanmn en siyah gnlerinde onlarn mtem ini terennm etti. (Hakkn sesleri) m bdiinin samm kalbinde hissetm edii hibir ey onun iirlerine karmamtr. O, nasl duydu ise yle yazd. Her duy duunu yazm am, fakat her yazdn m evcudiyyeti m aneyiyye ve m addiyyesini saracak su rette duymutur. yle olmasayd, yazlar kar 50

snda kalbler bu kadar ihtizaz etmezdi. M ehmed kit kadar meyib v mesvden m teneffir pek az adam grdm. O, tahakkm ve tecebbrn, hakka ve acze tesallt eden her kuv vetin hasm bemndr. N erede bir zaaf ve m ahrum iyyet, nerede bir ztrab ve seflet v e sarlacak bir ceriha grr v e iidirse onlara kar y a l nz kalem ini alatmakla iktif etmez, u tehasssn aarak imdda da itb eder. (stibdad) manzumesi lisnmzda pek az nazri ve nevi miynnda ise bnazr olan bir bedai sanattr. K elim eler M ehm ed A k ifin hemen her iirinde olduu gibi, birer boya ve ses kuvvetiyle manzara ve vakaayii hem tasvir, hem intak ed iy or... M ehm ed A k ifin m anzum eleri bazlarm ca istihfaf ediliyor. stih fafa yeltenenler de, garibtir ki, ir v e m tefekkir geinen baz derbedern fikr vicdandr. Onlarn ksm azam ellerindeki gngn resm ehdetnam elerde kayd tadd edilmi olan ulm i tabiyye ve m sbetteye M ehmed A k if kadar vkf m drlar? H! Onlarn hepsi lisan, elsineyi, bedyii M ehm ed A k if kadar tahsil ve tem ellk etmiler m idir? Yine bin kere h! arku garbn benim bildiim lisanlarnda ve bu vdde, gerek telf, gerek tercem e suretiyle bu kadar gzel ve przsz, kusursuz bir iir okum adm fahr lezzetle itiraf ederim [1].

xvm
23.1.1937 (Sleym aniyye krssnde) m nsebetiyle: rakiyk hissi, prtemkin akl, dakyk, zevki, derin ilm i ve bpyan akyle iini, dn, his simize, akhmz:a, zevkm za tavaf ettirirken, nasl cotuunu ve nasl bitbi tehasss dtn gzlerinizle grrsnz.. M ihrablarn, stunla rm, kemerlerini, yarm v e tam kubbelerini, hasl her tarafm en ince ve derin m ellerine ve rem zlerine kadar M im ar Sinann ruhi hayrann nutka ve vecde getirecek bir vu ku f ve talk atle izah v e terih ettikten sonra... te zevki selimin, y a ni hasta olm ayan zevklerin iirden arad ve istedii budur... std gzin (Cenb ehbeddin) diyor ki: iiri m ill nm iyle r kmzn rsm ve an, antna it nedeler kasdediyorsak, piinde serfr edeceim iz bir dehyi iriyyet gryorum : M ehmed Akif! Hi kimse o kadar saf ve effaf bir billr beyan iinde menzr m illiyyeti tehir ede memitir. Trk v e slm ruhu (Safahat) m reym i ilhm oldu. Trihi edebiyyat im dilik byk A k iften daha byk bir slm ve Trk iri tanmaz..
[1] N ecd lleri hakknda, cild: 5.

51

 H eyeti ictim iyyem izin mukaddert hibir irimizi M ehm ed k if kadar megul v e muztarib etmemitir. (Safahat) d n dirz tedkk etm eyerek onun gelii gzel bir ka manzumesini okum.u olanlar, M ehm ed k ifi yalnz stanbulun menzr ve m enakbn grp gsterm iye kudretkr bir m usavvir, bir n ev i mtehasss zannederler. Halbuki Ftih sokaklarndan (Berlin) cddelerine v e (N ecd) ile (el, uksur) llerinden stanbul kahve ve m eyhanele rine kadar, nereyi ve neyi tasvir etmi ise ayn m uvaffakiyyeti ibd gs termitir. stihzlarnda, v e sitem ve etimlerinde bile bir edyi giryan, bir ihtizzi teellm var. Henz elli yandan uzakta bulunan M ehmed k if inhitat v e hat t tevekk u f devrinden de uzak, m tevaliyen tekml ediyor.

(Sleym an N azif) Serveti Fnundaki yazlarn be sene sonra bir kitab halinde neretm ek istedii zaman ( sim ) da kmt. Bu mnse betle kitabna bir (M ucizei iir) serlevhasiyle be on sahfe daha ilve etmitir. Onlar (Boaz harbi) v e (stikll mar) iirlerini anarken bah sedeceiz. * (Safahat) m henz birinci cildi kmt, (Hamdullah Subhi bey) Serveti F nunda yazd takdirkr bir makalesinde daha o zaman stda blend pyei iriyeti verdi. D em ek ki k if son eserlerini neretm ezden evvel de yksek bir irimizdi. Y azm ya altm ( kifnm e) de onun iirleri zerinde uzun uzadya dolaacaz v e o vakit ayrca bu bahse geleceiz. A n lyoru m ki izdiim program n dna kyorum . im di tekrar hatralarma dneyim . k ifin sanat telkkisi nasld? Bunu A k ifin btn eserlerinden anlyabiliriz. M ill mcdelenin kaynat zamanlarda Balkesire gelen M ehm ed k if (Zanos M ehmed paa) cm iindeki o mehur v e vatanperverne hitabesini verdikten sonra (D arlm uallim in) de de ayak st bir konum a yapm t. nk ona talebeden biri sanat hakkm daki telkki sini sormutu. D avd sesi ve kat ifdesiyle verdii cevabn hlsas u d u r: (Sanat sanat iindir) dsturu lmtr. Cem iyyete, hayata ya ram ayan sanat yerin dibine batsn!.. Tezini m dfaa yolunda irad ettii kendi tab irin c e avrupa yetleri hayli zengindi... k ifin sanata vurduu ba (Sleym an Na zif) in de nazar dikkatini celb etmitir. O tev il yollarna sapyor, amma, hakikat dediim gibidir. 52

Hakimi ehr (Ferid bey) merhum, (Safahat) m nc cildi sommdaki (Takriz) inde A k ife yle hitb eder : Ben senin eserlerinde bu dstra m uhalefetini gsterecek bir ey grm yorum . nk sen de sanatta gaye aramyorsun; lkin gayette sanat aryorsun. M eslekin tam m iyle maksadn temine kfidir...

A k if iiri nasl yazard? Hangi irlerin tesrine uydu? K im leri beenirdi? En ok sevdii iirler? istikll marm nasl yaz d ? A k if v e musik Trkiyede eslfi en iyi bilen adam? A k if ve hece vezni A k ifin ilk iirleri? Henz intir etm eyen yeni iirle ri? A k ifin inad tarz? A k ifin nesri ve ire... bunlar ve A k if hak knda yazlan birok yazlar v e m uhitin ihtisslarn (Akifnm e) de oku yacaksn. im dilik ; Ey sem v hk benden bin selm olsun sana! [1] Sanat te le k k si:,

Sanat sanat iindir.

Sanatn gayesi sanattr. Sanat m ukayyed deildir. te, M ehm ed A k ifi hayatnda en ok sinirlendiren szler! M ill cidlin kaynat ve kzt zamanlarda -Balkesire gelerek, (Zanos paa) cm iinde verdii hitbesiyle halkn hamset v e ehmetini birkat daha coturan stdm zla birlikte, bir gn sonra, Balkesir m ekteblerini ziyrete gitmitik. M uallim m ektebinde idik [2]. std snflar doladktan ve biraz istirhat ettikten sonra vedalaarak m ektebten ayrlyordu. Cenub tara fndaki kapya doru ilerledii srada, talebeden biri yanm a sokuldu, Ona : Msade ederseniz birey arzedeceim , dedi. std hayretle ka rk bir nziklikle : Syleyiniz evldm, cevabn verdi. ocuk szne b a la d ; Edebiyyatta sanat sanat iindir. Sanat m ukayyed deildir, diye birey var. Sizin kanatiniz nasldr? A k if um m ad bu sl karsnda irkilmi, bir ka kelim elik cevab ile mukaabele ediverm ek istemiti. Fakat, dier btn talebe de onun etrafn sard. Nihyet:
[1] rettir. [2] O vakit ad Drlmuallimn di. A k ifin d ir. Balkesirde mnteir Trk dili gazetesindeki yazlarm bundan iba

53

 Durunuz yleyse, bageye kalm, ben size anlataym, dedi, bagiede ayak st hem en aynen u zhat verdi: [1], O szler yeni deildir. Onlara ittib eden kimse yoktur. arkta, garpta yetim i m ehrin m ahalled eserleri tedkik edilince grlr ki herbiri, her yazd eserinde m utlaka bir gaye takib etmitir. D em ek ki sanat m utlak deildir. M dem ki sanat sanat iindir dsturunun or taya atlmasna ram en hibir edib, hibir ir bir maksad gzetm ekten kendini kurtaram yor; o halde, bu dstur artk ifls etmi demektir. Kezlik, mdem ki bu dsturlarn hkmne tebeiyyet edilem iyor, sanat m ukayyed kalyor, yleyse sanat bir takm hasis em ellere, sefil ve mstekreh maksadlara let edinmektense ulv, pk, asl, necb duygulara, d ncelere vsta klm ak elbette daha m akul bir hareket olur. Bugn sanat sanat iin deil, sanat cem iyyet iindir diyorlar. A v rupay ele alalm. M esel: Franszlarn en byk rom anclarndan herke sin bildii bir (Em il Z ola) vardr ki o ztin yazd hikyelerin bir ks m n namus kaydnda bulunan ileler evlerine sokmazlar. O derece ser best yazlmtr. A y n i ztin (M eyhane) adnda bir rom an vardr. Bu ro man intir ettii zaman Fransada kyam etler koptu: Bu eser, gayri ah lkdir denildi. Eer, sanat sanat iindir dsturu (deil bakalar ta rafndan, Em il Zola kadar serbest dnen. Emil Zola kadar hayt hakkyye sahnelerini btn plakl ile tehirden ekinm eyen) o edib indinde bile kabul edilmi olsayd bu hcm a kar onun verecei cevab ne olm ak icb ederdi? Tab derdi ki: Ben ahlk ile, dt ile m ukayyed olacak kadar dar dnenlerden deilim . Siz benim eserim de yalnz san at araynz. O noktadan bir kusur gryorsanz o zaman bana hcum edi niz. Halbuki hi te byle demedi. (Em il Zola) eserinin gayri ahlk ol duu iddism dan son derece mteessir oldu, eserinin ikinci tabnda bir m ukaddim e yazarak, onda kitabnn gayet ahlk olduunu, bu hkmn bil tedkik verildiini, yoksa hikye dikkatle okunacak olursa ahlka m nf gibi grnen sahfelerin ahlkszl terzil suretiyle ahlka hiz met etmi olduunu zah etti. Bu (Emil Zola) nn her biri be, alt yz sahfeye bali yirm i cildlik bir silselei hikyt vardr ki batan aa kendisince doruluuna kanat ettii bir fikri tervi iin yazlmtr. Garpta Mill, itimi, Vatan nmtenh asr sanat m evcud olduu hlde (sanat sanat iindir dsturu ekseriyyeti azme tarafndan iltifat grmezken, her edib, her m ellif eserinde ulv, nfi, hi olmazsa cem iyyet iin gayri m uzir olm ya alrken biz ktbhanei edebm izin bu fa kirliiyle, bu zaruretiyle nasl olur da yapmadan ykm ya kalkrz? U l v gayeler, muazzez maksadlar urunda yazlm eserlerim iz y ok denecek kadar az iken, unun, bunun tarafndan karalanan mstekreh eserlere taraf dar olabilir m iyiz?
[1] Cebim deki zm bal defterime not etmitim.

54

Fransz rom anclarndan bir (A lfon s D ode A lphons Daudet) var dr. Bu adamn aheseri saylan (Safo) ismindeki rom an bir fahienin sergzetini hikye eder. Lkin, m ellif eserinin ba tarafnda, Ben bu eseri oullarm yirm i yana geldikleri vakit okusunlar diye yazdm diyor. D em ek ki, m ellif bir fahienin sergzeti sefhnesinden bile ev ld vatan iin, hatt kendi ocuklar iin bir hissei ibret karyor.

10 Tem m uz 1908 sabah, ok olgun, ok duru, ok gzel iirleriyle bir denbire m eydana kveren rahm etli M ehm ed k if ondan evvelki zaman larn acab bom bo m u geirdi? Ona irlik bir gnde mi gelm iti? O, genliinde, delikanllnda aka, kadna, bdeye, gzelliklere kar hi hoplamad, duym ad m ? A k ifin 10 Tem m uz 1908 den evvelki iirleri ha kkaten y ok m udur? Varsa nelerdir, nerelerdedir? Ben bunlara ok m erak ettim. Birgn A nkarada stdmdan srar ile cevab istedim. N ihyet dedi k i : Ben arkadalarma yzer beyitli m ektublar yazardm. (Ziy paa) slbunda terkib bendim, terci bendim vard. Fakat, bugn bunlarn bir msra bile hatrm da kalm am tr! K endim i M illetim in huzurunda grdm gnden beri sanattan ziyde cem iyyeti dnmek istedim. Ne ona yr olabildim , ne buna... M ehm ed A k if kadar eslf bilen bir adama rastlamadm. std, ark ve garbn m ehur btn ern hem en hafzasna naketmiti. Bununla berber, yenileri de ihm l etmezdi. Ona her hangi irin bir m sran ya rm yam alak okuduunuz vakit, derhal o m sran bandan iirin sonu na kadar okurdu. O irlerden bir ksm n sanat noktai nazarndan uzun uzadya tak dir ettiini de defeatla duydum . Fakat, bunlara ram en onun sanatkrln cem iyyete bu derece esr ediine hayrette kalm amak mmkn m dr? ' Mi [ Bu, ne sdece irliktir, ne sanatkrlktr; dorudan doruya m elek e bir haslettir, en lh bir fazilettir. M ehm ed A k ifi dier btn irlerimizden ayran briz m eziyyet te budur. A k if (sanat sanat iindir) dsturunu eserlerinin bir ounda da hr palamtr. B ir iki m is l; Sokak deyin mesel., imdi baktm luate, M rcaat yine lzm m ? Lzm elbette! Evet, o bir halezondur ki kutru alt kar. Y a tuul? B ilm iyorum , her ne sylesem yanl! 55

M uvaffak olm ann im kn y ok ki tahmine: Biraz gidip dalyor haydi evlerin birine! Zem ne irine benzer zem n-i tertibi: Zalm iinde mebdsi mntehs gibi [1]. M uhitiniz ne cyib muht-i velveledar: K i her grlts bir baka intibha medar. Sanyiin ne var fk tutsa dem dem esi? Bedyiin de m nevvim deil ki zemzemesi. N e m usiknize girmi uyuturur naamat, N e irinizden olur tarmr fikr-i hayat. Onun lisn semvisi ruha sylerse, Bununki ruh-i m elyi nefh eder hisse. G elip te grm eli sanatte gaaye var m imi? Hayr denir m i ki; her gaayenizde en mdhi, En ince sanatn esrr ykselip duruyor. Sizinki ykseledursun biraz da gel bizi sor: [2]

G eer ebbm zn en gzide eyym , H ayt anlayarak atmadan bu evhm. Hayt anlamyor., nk grm yor, okuyor, Zavall krkna gelmi te az st kokuyor! Okutm a; bitti, okut; serser-i ir hyl! Okutmasan da, okutsan da ayni istikbl! Hesb edilse cehlet kadar kar mhlik, M arif oldu m u bir yerde sde mstehlik. U lm -i haazradan beklenen m enfildir; D em ek, birincisi ilm in; hayta nfiidir. O halde bizdekiler sadra h i deil f. Fnn-i m sbeteden istifdem iz menf, Ne kald, bir edebiyyatm z m ? V esef! B rak ki ettii yoktur bir ihtiyca vef; Y a ruh- M illeti efsunluyor, uyuturuyor. Y a sinelerdeki hislerle arpp duruyor. arb kokar eslfn en tem iz gazeli.. Be alt yz sene Sk hevy-i m btezeli [3]. *

de*

[1] Berlin hatralar, cild: 5. [2] Berlin hatralar, cild: 5. tJstad bir Alm an kadnyla konuurken. [3] Berlin hatralar, cild: 5.

56

(Sleym an N azif) diyor k i : M ehm ed A k if gzel olm ak artiyle her eseri sever, ekil ve m evzuu ne olursa olsun. (Fuzul) nin G azeliyyt gibi, (M uhteem-i Kn) nin M ersiyyesi, (A lfon s D ode) nin (Cak) , (Safo) su gibi, A bdlhak Ham idin bir (Seflenin Hasbihali) onu mteessir etm ekte hemkudret ve yekhenktir. H eccv- bnazr (Eref) m erhum un mstehcentn bile ak- sanatle takdir ettiini biddefet grdm ... M ehm ed k if bir eseri sevm ek iin onda, meslek ve mekteb noktasmdan tedkik ve intihab etmeksizin, lelitlak gzellik aramaktadr. Nasl ki (V iktor H go) y da pek ziyde beenir. irlerim izden (N edim ) i de ok sever. (N e f) y i sevm ez... M ehm ed k if ihtim al ki sanat yalnz sanat iindir dstruna v e rilm ek istenilen vsat ve m utlakyyeti biraz tahdd, biraz takyd etmek isteyenlerdendir. Hl o fikirdeyim ki takv ile sanat v e m rebb ile m nakkid biri birinden bsbtn ayr eylerdir. Biz ileride M ehm ed A k ifin yazlarn tedkik ederken greceiz ki Safahat iri de her yerde bu kayd ile mukayyed bulunm uyor. A hlakszl takbih etmesi onu irkin bulduundandr. Cem iyyetin cerha-i sefletini tehir ederken korkutan v e irendiren kanl veya m levves her kesini pervy-i ahlk ile asl dr- tereddd olmakszn, ire ve terih ediyor. O, bu hususta hatt Eref m erhum dan bile bemandr. u kadar ki M ehm ed A k if, ahs emel veya kinlerin tekz-yi tatmin ve teskininden tahls-i girban ederek, kudret-i iriyyetini idealine haadim ediyor.

Evet, A k if bey sanat yalnz ahlak ile lm deildir. Fakat o, ah laksz sanatn m em lekette at rahnelerden mteessirdir. Byk ve kym etli intikadcm z (R if N ecdet) in dedii g i b i : Sanatsz bir cem iyyet yaayabilir, fakat ahlaksz bir M illet? Asl! A k ifin takyidleri srf ende-i Vatandandr. Cemiyyet huzurunda sz syleyen bir ir, bir edib, bir m uharrir kendisini o cem iyyetin tbi ol duu balarn haricinde tutamaz. Bununla berber, sanat yalnz ahlak szla let etm ek te yine bir takyittir. Sanat ve ahlak m eselesi asrlardan beri mnkaa edilmi, leh ve aleyhinde pek ok szler sylenm i b ir m evzudur. Bunu daha ziyde uzatmya lzum grm yorum [1].
[1] Balkesirde mnteir (Trk dili) gazetesinin 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15 Terini evvel 1935 nshalarnda (lk edebiyyt) balkl yazlarm kmt. Risale halinde yaymlanan o eserimizde bu bahisler mnkaa edilmitir.

57

R NASIL YAZARDI? E vvel pilnn hazrlard, piln zerinde fazla tevakkuf ederdi. M e sel: O, A nkarada (A sm ) n ikmle alrken ben v e M ehmed Vehbi Bolak bey [1] v e A bdlgafur Itn efendi [2] gibi A k ifin ok sevdii bir ka arkada pilnnn hangi ksmn yazm olduunu, hangisini yazaca n bilirdik. nk: std bize pilnn zah etmiti. Asm bitti, grdk ki eser pilnn dillenmi, iirlemi tam bir tatbikdir. Vk, std M ill stikll marmz iki dakika iinde mecliste yazm ya balayverdi. Fakat, btn m em leket irleri kaynarken, acab o, daha evvelden kendisince zihninde bir piln hazrlamam m idi? Onun ruhu kprdam yor mu idi? M ehm ed A k if pilnn hazrladktan sonra eline avu ii kadar bir kt alr, iirini ona karalamya balard. iiri o kadar kolay yazamazd. nk mkilpesentti. O, m inik kd zerine dkt msralar, kelim e ler stdm elinden neler ekm ezdi! ok vakit msralar, beyitleri ktcm a tam olarak yazard. Fakat kelim eler zerindeki tevakkufu fazla ca idi. te, su gibi okuduum uz, ruhumuza kana kana, doya doya sindirdi im iz o yedi cildlik ve (6000) bu kadar beyitlik (Safahat) hep o minik kdlardan m eydana gelmitir. Rahm etlinin iirlerindeki selset, tabiyyet ve sam m iyyetle o iirle rin yazlndaki bu zorluu tezad eklinde grenler bulunabilir. Fakat, hakkat dediim gibidir ve o akkn ve gzel iirler A k ifin hayatn y p ratan, m evcdiyyetini sarsan byle byk byk em eklerden domutur. M ehm ed A k if M ill marmz yazdktan sonra geceleri artk iir yaz m am aya balad. nk gece mesisi uykusunu harb ediyor, dim gn bozuyor, ilham ordular beman basknlara kalkyordu. Bize de tav siye etti ki: G eceyi mutlaka skn iinde geirelim ... Fakat, yukarda da dediim iz gibi, M ehm ed A k if malm l-i bedyi sahfelerle zevk-i bedim izi deta m kilpesend ediyor. htim al ki o ltfn zmnen gsterm i olm ak iin bu m anzumayi (Sefahat) a dercetmi. A bdlhak Haamidin fey z-i dehs er A k ifin her safhasna sereyan etmi grnr. Fakat, kuvvetli bir tabate ve hi kim senin nfzuna m ddet-i m edde m nkad olm ayacak bir istidda m lik olan M ehm ed Akif, biraz ev vel isimlerini hrm etle zikrettiim iz drt irin dire-i tesrinden km ve kendine has bir vd-i tedkik v e beyan kd ede rek, istikble intikal edebilecek b ir tarz hakm vcde getirmitir. irin (Safahat) takb eden m uhalledt srasyle okunursa hem en her m anzum enin bir hatve-i irtikaa olduu grlr.
[1] [2] B irinci ve ikinci devre m ebuslanndan, esbak M arif vekili idi. O da irtihal etti. Birinci devre m ebuslarndan. Bu kym etli lim de vefat etti.

58

H A N G R LE R N TESRNE U YD U ? (Sleym an N azif) m erhum diyor k i : M ehm ed A k ifin ahsiyyet-i edebiyyesinde drt irin nfzu en zi yde briz grnr; E vvel m uallim N ciyi seve seve okumu, sonra A bdlhak Haamide iddetle meftun. Bir aralk ta Kem l zde A li Ekremin (Elvh- tabiat) iyle, T evfik Fikretin tarz tahkiyesine m ncezib olmu. Mesel: (Safahat) taki bir (Hasbihl) inde M ehm ed k if tam bir muallim N acidir : Ey blbli terzebn irfan, Dem beste nevlarnla vicdan, Hem safveti ruh olan o vz, Olduka harm -i canda demsz, Pm lim olur btn avlim, Lhte kadar kar haylim. Evkm a dar gelir de ebd, E yler fikrim fezlar cd. B eyitleriyle balyarak, M stakbeli almayp hayle, G el biz dalalm bu hasbihaale. Edvr hayt perde perde, A llh b ilir ne var ilerde! beyitleriyle nihyet bulan ve irin dier sr derecesinde zevk ve he yecan verm eyen v e hatt kaarie rs teab v e kell eden elli beytlik bir manzumenin zrinde (M uallim N aci) imzsna bedel (M ehm ed A kif) is m ini grm ek insan birdenbire m teaccib ediyor. Bu nede (Atepre) de olsayd o, m ecm ua-i ern en gzel paras saylrd.

H A N G R L E R SEVERD? std N azifin kanatna gre; A k ifin pek ziyde sevdii irler u n la rd : Arablardan bn i Faarz, Trklerden Fuzul, A cem ce yazanlardan Sad-i rz, Franszlardan Lamartin [* ]. Bunlardan baka, Franszlardan (A lfons D ode) ile (Em il Zola) y, Trklerden N edim i, hatt h icivci E refi de hubb-i sanatla sevdiini sylyor. Halbuki, M ehm ed A kif yalnz onlar deil, daha bir ok irleri de sever, iirlerini tatl tatl okurdu.
[*] A k ifin Srat mtekim, cild: 4, sahfe: 131 de mnteir bir makaalesinden:

59

o , Mukallidlii de yapamyoruz balkl bir makaalesinde yle de miti : (mrelkays) in, (Nbiga) mn, (Antere) nin, (Cerir) in, (Mtenebb) nin, (Eb Temmam) m, (Buhtr) nin, (bni Fariz) n, (Eblbekaa Saalih) in, (Tehm) nin, (bni Zreyk) n karsna karacak hangi irimiz var? std bunlardan (Mtenebb) hakknda diyordu k i : Bizim koca Ragb paa merhumun hikmetiyle Nefnin cezleti, id deti bir yere getirilir de ayni ire verilirse ite size bir mtenebb... Mtenebbnin musrlarndan bir de (Eb Firas Hamdn) vardr ki arabn en byk irlerindendir. Kemlin cezmsinde grlen : Venahnu nsn l tevassuta beynen, Len-s sadru dnellemne evilkabru [1]. Mfredi (Ebu Firas) m pek maruf bir kasidesindendir ki emsline az tesadf olunur. Hatt arablar ; iir bir emr ile balad, bir emr ile bitti, derler ki evvelkisiyle Muallaka saahibi (mrelkays) , kincisiyle de (Ebu Firas) kasdeder1er [2]. Akif (Sad) ve (Firdevs) haklarndaki kanatini da yle izhar et mitir :
(1) Becihan hurrem ezanem ki cihan hurrem ezust, kam ber heme lem ki heme lem ezust.

diyen (Sadi iraz) hakknda ne perestikrne bir hrmet beslersem, Ve al tefennni vaasfhi bihusnih, Yefnezzemnu ve fihi malem yusafu. Terne-i vicdan rbsiyle her dem istiraak olan (ibni Farz) a kar ruhumda ne byk bir incizb duyarsam, (3) Ey ki beher ca huzur kerde benmi dier, Hem arab r ilh, hem acemi ra hud! Tehll-i rifnesiyle cihan- irin berterin tabakaatma ykselen (Feyz-i hind) ye nasl hayran olursam, Geri cnandan dil- eyd iin km isterim, Sorsa canan bilmezem km- dil-i eyd nedir! Nede-i lhtsiyle akndaki keml-i fevkaUayli duyuran (Fuzul) yi ne kadar sever sem... (Lamartin)i de o kadar sever, o kadar hrmetle, o kadar itiyakla yd ederim. [1] Cihanda adlm cihanm mahbubumla ad olduundandr. Btn leme km, nk btn lem ondan ibretdir. [2] Gzelliini vasfedenlerin bunca teaddd ve tenevvuuna ramen, zaman fen bu luyor da tarfedilemeyen btn vasflar haal onda (Hazret-i Peygamber salleUh aleyhi ve sellemde) kalyor. [3] Ey her yerde baka baka namlarla hazr, hem arabnin ilh, hem Frisnin huds olan Allah! H. B. . [1] Meli: Biz yle insanlarz ki Kintm ramma ya sadr izzetle yaarz, ya kabri ihtiyar ederiz. kisinin ortas yok! (Bu, bizdeki ya devlet baa, ya kuzgun lee, meseline benzer). [2] Srat, cild: 5, sahfe: 88. (2)

60

... Mesel: Avrupallarca dnyya gelen irlerin (Homer) den son ra en by tanlan Firdevsyi ne yapaym? Altm bin beytlik (ehnme) si (Bostan) m yedi, sekiz beyte varan iki hikyesi kadar insanij'^yete hizmet edebilmi midir? (Sad) yi ekemeyen musrlarndan biri : yi amma, yalnz mevize vdsinde gzel szler syler, yoksa Firdevs gibi harb ve darb tasvir edemez, demi. Sadi bunu iidince : Ayol, ben sulh adamym! cevbn vermi. Hlbuki mrnileyhin isterse, Firdevs gibi harb ve darb tasvr edebileceini gsteren eser leri de yok deildir [1]. Mehmed kif Ayni makaalesinde (Dumafis) i Sadiye benzetmek tedir. stdn Hersekli Arif Hikmet merhuma dir yazd uzun bir mersiyye vardr ki evvel mecmuasnda [2] intir etmi, bilhare Safahatna koymutu. Fakat, tashihken geen y,e,Q^ Safahatnda ^ u g^iic^^yo^tur; kif; merhumu ok sen eder. Maamfih, stdmzn sevdii irler bun lardan da ibret deildir. Mesel: Arablardan (Eblfethi Bst) yi, (s mail Mkr) yi de ok severdi. Trklerden de mevlid Nzrm (Sleyman dede) ye meftundu. Yahyyi, Nabyi, Bakyi, eyh Galibi, ada kif paay, Ziy paay dim takdir eder, Namk Kemali, Abdlhak Haamidi hrmetle anar, std Ekremi, Osman emsi, muallim Cdyi, ha mas airimiz [3] Midhad Cemali fevkalde severdi. Faruk Nfizin bil hassa tebihlerini beenirdi. Son senelerde Hindistnn filesof iri (Muhammed kbl) in kymet li eserlerini de okuyan std bu ztin Faris iirlerindeki derinlie hay ranlklarn izhar etti. Yedinci cild kitabnda onun bir beytini u suretle terceme etmitir : Heyecna verdi gnlleri. Heyecanl sesleri gnlmn; Ben o nameden mteheyyicim, Ki yok ihtimli terennmn. (kbl) diyor k i : Geri misli gnce dilgrm ma, Glstan mred eger mirm ma! [4] * Rahmetli Akifin sanata vurduu ba ile bir ksm, hatt bir ou kendisine benzemeyen irleri sevmesi arasnda bir tenakuz var gibi g[1] Srat, cild; 5, sahfe: 227. [2] Srat, cild: 2, sahe: 6. [3] Bu tabir stadndr. [4] Tercemesi: Vk, gnlmz bir gonca gibi kapanktr; fakat biz lrsek btn bir glstan lr.

61

grnmez mi? Hayr! Akifin sanat balamas yksek Vatanperverli inden, nsan ve ahlk dncelerinden, o irleri sevmesi de onlarn sanatkr olduklarmdandr.

MLL STKLL MARI NASIL YAZILDI? NASIL KABUL EDLD? Mill stikllimizin gzel ve uyar bir marn yazmak zere Marif vekleti irlerimize mrcaat etmiti, bir msabaka amt. Birincilii kazanan ire (500) lira mkft verecekti. Aradan ksa bir zaman ge tikten sonra Veklete bir ok marlar gelmiye balad. Bu marn stikll mcdelesinin iinde, Byk Millet Meclisinin sakf- hamiyyeti altnda bulunan Mehmed Akif tarafndan yazlmasn kendisine sylediimiz zaman o : Ben ne msbakaya girerim, ne de cize alrm!., cevbn ver miti. Ben reclarm tekrar ettike o da ayn szn sylyor ve ; Brak yazsnlar. Ben bu yatan sonra yara m kacam, ayb deil mi? diyordu. Bir gn Marif vekili bay Hamdullah Subhi Meclisde beni grd, dedi k i : imdiye kadar (500) den [1] fazla mar geldi. Ben hi birini be enmedim. std ikna edemez misin? Cevab verdim :
A k if bey msbaka eklini ve ikrmiyyeyi kabul etmiyor, buna bir re ve bir ekil bulursanz yazdrmya alrm. eer

Dnd, dur, dedi, ben kendisine bir tezkire yazaym. Arzusuna tbi olacamz bildireyim. Fakat, tezkireyi kendisine siz veriniz... Ben de muvfk grdm. Yarm saat sonra u tezkireyi getirip bana verd i: Pek aziz ve muhterem efendim, stikll mar iin alan msbakaya itirk buyurmamalarndaki sebebin izlesi iin pek ok tedbirler vardr. Zti stdnelerinin matlub iiri vcuda getirmeleri maksadn husul iin son re olarak kalmdr. Asl endenizin cab ettii ne varsa hepsini yaparz. Memleketi bu m essir telkin ve tehyc vstasndan mahrum brakmamanz rec ve bu vesle ile en derin hrmet ve mahabbetimi arz ve tekrar eylerim efen dim. 5 ubat 1337 Umun Marif Vekili Hamdullah Subhi
[1] kifinkinden mada (724) olduunu Eref Edib bey yazyor.

62

Mecliste Akifle yan yana oturuyoruz. antamdan bir kd paras kardm. Cidd ve dnceli bir tavr ile srann stne kapandm, gy bir ey yazmya hazrlanmtm. std ile konuuyoruz ; Neye dnyorsun, Basri? Mni olma, iim var! Peki. Bir ey mi yazacaksn? Evet. Ben mni olacaksam kalkaym. Hayr, hi olmazsa ilhmndan ruhuma bir ey srar! Anlamadm. iir yazacam da.. Ne iiri? No iiri olacak. stikll iiri! Artk onu yazmak bize dt! Gelen iirler ne olmu? Beenilmemi. (Kemli teessrle:) Ya! std, bu mar biz yazacaz! Yazalm, amma, eriti berbad! Hayr, erit filn yok. Siz yazarsanz msbaka ekli kalkacak. Olmaz, kaldrlamaz, ilnedildi. Canm, Veklet buna bir ekil bulacak. Sizin marnz yine res men Mecliste kabul edilecek, gne varken yldz kim arar? Peki, bir de ikrmiyye vard? Tab alacaksnz! Vallhi almam! Yahu, latife ediyorum, onu da bir hayr messesesine veririz. Siz bunlar dnmeyin! Veklet kabul edecek mi ya? Ben Hamdullah Subhi beyle grtm. Mutaabk kaldk. Hatt sizin nmnza sz bile verdim! Sz m verdiniz, sz m verdiniz? Evet! Peki ne yapacaz? Yazacaz! Tekrar tekrar (sz verdin mi?) diye sorduktan ve benden ayni kat cevablar aldktan sonra, elimdeki kda sarld, kalemini eline ald, be nim daldm yapma hayle imdi gerekten o dalmt... Meclis mzkere ile megul, kif mar yazmakla. Ben mddeti ken disine ksaca gstermitim. Birka gn sonra mar vermi olacaz! M zkere bitti, kif te engin haylinden uyand [*].
[*] Byle grlt iinde dala Akif bey deirmenci uykusu derdi. nk deir menci; uykusundan ancak grlt kesilince uyanr!

63

Aradan iki gn geti, sabahleyin erken std bizim evde, mar yaz m, bitirmi. Fakat, vaktin darlndan mteki... Yarna kadar sizde kalsn, gstermeyin, belki tadlt yaparsmz dedim. Artk (Mill stikll mar) yazlmt! imdi bunu std rencide etmeden Meclisten nasl geirebiliriz? Ben ve Mar ok beenen Hamdullah Subhi bey , hayli gnler bu gizli ende ile yaadk. Mar yazldktan sonra tezkireyi de gstermitim. 20 Mart 1337 gn... Mar Byk Millet Meclisinde. Mehmed Akif te srasnda. Mar daha evvel gren ve Sebilrreadta okuyan [1] bir ok arkadalar onu zten beenmilerdi. O gnn ilk trih mzkeresini aynen yazyorum :

Reis paa Efendim, iki takrir vardr. Arkadalardan Basri beyin, Hamdullah Subhi bey efendinin stikll marnn krsden okunmasma dir teklifleri var. Muhiddin Bah bey Hangi stikll mar, Basri bey sylerler mi? Besim Atalay bey Daha kabul edilmedi efendim. Bir encmen te ekkl edecekti. Basri bey Marif vekletince yedi tnesi intihab edilmi. Bunlar dan herhangi biri okunsun. Reis paa Marif vekletince intihab edilmi olanlardan birisinin kraati tensib ediliyor. Muhiddin Bah bey Hamdullah Subhi bey, Basri bey hangisini isterlerse okusunlar. Reis paa Efendim, Basri beyin bu teklifini kabul buyuranlar lt fen ellerini kaldrsn, (kabul olunmutur efendim) Reis paa Hamdullah Subhi bey efendi buyurun, (imdi gelir ses leri) Maateessf bu dakka iin tehir ediyoruz.

Reis paa stikll marlarndan bir tnesinin krsden okunmas na heyeti celle karar vermiti. Hamdullah Subhi bey Arkadalar, hatrlarsnz, Marif vekleti son mcdelemizin ruhunu terennm edecek bir mar iin irlerimize mrcaat etmitir. Bir ok iirler geldi. Arada yedi tnesi en fazla evsaf hiz olarak grlm ve ayrlmtr. Salih efendi simleri nedir?
[1] 17 ubat 1337 Kahraman ordumuza ithaf olunmutu.

64

Hamdullah Subhi bey Ayrca arzedilecektir. Yalnz Veklet yapm olduu tedkkatta fevkalde kuvvetli bir iir aramak lzumunu hissetti i iin ben ahsan Mehmed Akif beyefendiye mrcaat ettim ve kendi lerinin de bir iir yazmalarn rec ettim. Kendileri ok asl bir ende ile tereddd gsterdiler. Bilirsiniz ki bu iirler iin bir ikrmiyye vadedilmitir. Halbuki bunu kendi isimlerine takrb etmek arzusunda bulun madklarn ve bundan ekindiklerini izhar ettiler. Ben ahsan mrcaat ettim. Lzm gelen tedbri alrz ve icb eden ilm yaparm dedim. Bu art ile byk dn irimiz bize fevkalde nefs bir iir gnderdiler. Di er alt iirle beraber nazar tedkkinize arzedeceiz. ntihab size idtir. Arkadalar, reyimi ihss ediyorum. Beenmek, takdr etmek husu sunda hiz-i hrriyyetim. ntihabm yapmm. Fakat, sizin intihabnz benim 'intihabm nakzedebilir. Arkadalar bu, size idtir efendim. (Bundan sonra Hamdullah Subhi bey ok gzel bir inad ile krsde stikll marn okudu, Meclis alk tufanlar arasnda alkand.) Bu mzkere bir balangt. Marn asl intihab ve kabul mersimi (12 Mart 1337) trihinin ikinci celsesinde ikml edildi. Riyset mev kiinde doktor Adnan bey vard. O celsenin buna id mzkeresini aynen yazyorum: [*] Hamdullah Subhi bey (Marif vekili) Arkadalar, stikll mar lar hakknda Veklet tarafndan vki olan davet zerine ne kadar mar elimize gelmi ise bunlar bir encmen marifetiyle tedkik ettik, neticeyi heyeti cellenize arzettik. Bunlar grmek arzu buyurdunuz, matbu, ola rak tevzi edildi efendim. Bir nokta zerine nazar dikkatinizi celbetmek isterim. Bu stikll marlar taraf lnizden tedkik edildikten sonra in tihabnz hangi iir zerinde temerkz ederse ikinci bir mumele daha yaplacaktr: Bestekrlara yollayacaz, bestekrlar dahi bize muhtelif besteler yollayacaklardr. Onlar arasnda bir intihab daha yaplacaktr. Anadolu mcdelesi uzun mddetden beri devam ediyor. Bunu ifde et mek, bunun ruhunu syletmek zere yazlm olan bu iirler ne kadar ev vel bir karara iktiran ederse bhesiz daha fazla mstefd oluruz. Heye ti cellenizden istirham ediyorum. iirler mtlaa edilmidir. Bunu bir heyete, bir encmene mi verirsiniz, heyeti umumiyyece bir karara m rabtedersiniz, ne arzu buyurursanz yapnz. Reis Marif vekleti bu stikll marmm bugn ruznmeye alna rak mzkeresini arzu ediyor. Bugn mzkeresini kabul edenler ltfen el kaldrsn (kabul edildi). Muhiddin Bah bey (Bursa) Muhterem efendiler, syleyeceim szlerin yanl anlalmamasn, bir maksad mahsusa hamledilmemesini temnen ibtid bir hakkatdan bahsedeceim. Bu mill mar msbakas iln edildii zaman msabakaya ben de itirk etmek istedim. Fakat bu
[*] Bu mzkere balarken kif bey meclisi terkedip kmt.

F: 5

65

mesele yle bir cereyan almdr ki bendeniz bu msabaka iinden sarf nazar ediyorum. M imzal iir bendenizindir. Bunu idhal buyurmaynz. Yine Kemleddin Kmi namnda biri vardr ki ayn sebebden dolay gazetemizde kendi iirini geriye almdr. Bunun zerine mtalaanz be yan buyurursunuz. Bir encmeni edeb mi tekil edersiniz, ne yaplacakdr, ona gre. Reis Burada bir mesele var. stikll marlarn dorudan doruya heyeti umumiyyede mzkere ederek bir karar m vereceksiniz, yoksa bir encmene mi havale edeceksiniz? Besim Atalay bey (Ktahya) Efendim, iirler iki trldr: Ya hislerin maksidir, yahud derin veyahud alatc bir ruhun, alatc bir galeynn aksidir. iir bu iki ekil zerine doarsa makbul ve muteberdir. Dnyda o iirlerdir ki halk arasnda yaar. Ya yksek ve bedi bir hisden doar, yahud bir halecandan doar. Byle olmayp da smarlama tarkiyle yazlrsa bu iirler yaamaz. Bizim Cezir marmz vardr. Bu, halk arasnda yayor. Bu, msbaka ile yazlmamdr. Bu, alayan bir ruhun eline silhn alarak dmana koan, vatanna koan bir ruhun hissiyytma terennm eder. Marsiyezin nasl sylendiini bilirsiniz. nk lb kebr esnasnda silhn alm koan bir gencin syledii iir birden bire teammm etmidir. Evvel bu gibi iirlerin memleketin maruz kal d felketlere alayarak, titreyerek evvel gftesi deil, bestesi syle nir. Ismarlama iirlere verilecek memleketin paras yokdur. Hamdullah Subhi bey (Antalya) Arkadalar, bir hat zerine, bir galat ryet zerine dikkati lnizi celbetmek isterim. Bilhassa para meselesi ile bu iirler arasnda bir mnsebet bulmak gayet yanl bir noktai nazardr. Memleketin kuvyi maddiyye ve maneviyyesi vardr. stihls vatan mcdelesini yapan milletin vekilleri, onun vekillerinin vekilleri halkn heyecnm ifde etmek zere memleketin irlerine mrcaat etmidir. Bu irler ilk defa iirlerini yazmamdr. Arkadalar, bize iirlerini yollayan irler, seneler arasnda btn memleketin ke derlerini, ztrablarn, btn mefhirini syleyen iirler yazmlardr. Demek para mkaabilinde iir mevzuu bahs deildir. Biz halkn ruhunu, heyecnm fde eden iirler yazmak iin irlerimize mrcaat, etdik. Hi biri para hakknda birey sylememidir. Geen defa iret etdiim zere nazar dikkatinizi celbediyorum: Mehmed kif bey ki bu irler arasnda para meselesinden kanan arkadalarmzdan birisidir. Zten senelerden beri en yksek ve en lh bir belatla yazmdr. Yeniden yazmakdan ekinmesi bazlarmn hatrna para gelir diye korkmasndandr ve ona binen yazmamdr. Ben gelen iirleri okudukdan sonra bu ide vazfedar etdiiniz bir arkadanz sfatiyle arzu etdim ki bir kuvvetli iir daha bulunsun ve kendilerine mr caat etdim. Bunun zerine kendileri de bir iir yazdlar, gnderdiler. Be
66

sim Atalay beyin halk iirlerinin bilhassa byk vekaayii milliyyeye tealluk eden iirlerin bir siprii mahsus zerine domad sz gayet vriddir. Yalnz bizim imdiye kadar mevcud olan iirlerimiz bugnk mcdelemizi ifde etmiyorsa, irlerimizin kendi duygularn ifde et meleri katiyyen doru deildir. Kendileri u noktada hakldrlar: Btn iirler ve mill iirler cihnm en maruf olan iirleri halk hareketleri ara sndan domu olan iirlerdir. Fakat itiraf ederim ki bu iirler aramzda daha domamdr. Domasn arzu etmek bizim iin bir vazifedir. ir lerimize mrcaat etdik ve bize ok gzel iirler yazdlar. Bu iirler ara snda intihab hakk heyeti aliyyenize iddir. iirleri okuyunuz. Ben is tirham ediyorum ki bir an evvel bu iirlerin bestelenmesi iin bir karar ittihaz ediniz ve btn milletin lisnna gemesi iin istical buyurunuz. Bir karar veriniz, tebli ediniz. Ben de mesimin ikinci ksmna geeyim. Doktor Sad bey (Kastamoni) Beler, essen meslekim iirle, edebiyyatla itigale msid deildir. Bu itibarla arzedeceim zhat iir ve edebiyyat tenkdat gibi arzetmeyeceim. Ancak Hamdullah Subhi bey efendi geenlerde bu krsde, bu iirleri inad etdii vakit, Meclisde b yk bir grlt olmudu. Ondan anlalyordu ki bu stikll mar olarak, bu iirlerden birisinin intihab edilmesini teklif ederlerse ok gzel birey olacak. Bendeniz kif beyin dier eserlerini de okumuum. Essen bir mar bir milletin heyecanlarn, tehassstn terennm etmek itibariyle ky metli ise A kif beyin son yapt stikll marndan evvel inad etmi ol duu iirler zten bidyeti inadndan ok evvel bizim hissiyytmz, tehassstmz ifde etmidir. Kendisinin memleketin tehassstna kar ne kadar bir kudreti iriyyesi olduunu ve garb ve ark lemi-hakkmdaki tehassstnn en gzel nmnelerini Safahat ismindeki eserleri gsterir. Bu itibar ile bu kahramn edebi tebcil etmemek elden gelmez. Bendeniz kendi namma Mehmed kif beyin byk bir nvan ile tertibetdii eseri tedkik etmek istemem. Tahssen bu meselede bunlarn iinde yazm olduu marlarn en gzeli stikll mardr ve bundan ev vel de Meclisde byk bir vecd uyandrmdr. Onun iin dr diraz mtlaa etmeksizin bunun tasvib edilmesini teklif ederim. Hac Tevfik efendi (Kengr) Efendiler, bendeniz bu iirin u ha kikat krslerine nasl kdna tehayyr ediyorum. Bunu Meclisi Merif kendisi intihab eder, kendisi tercih eder, kendisi yapar. Geri iir bir meziyyetdir, geri iir bir zverdir. Lkin bir hayldir. Bu krs hakika te kmas doru deildir. Eer tercih lzm geliyorsa kif beyin iiri gayet gzel yazlmdr. Lkin biz iyanda deiliz. Millet Meclisinin krssnde olduumuzu unutmayalm, bunu Marif Encmeni kendisi mtlaa etsin, kendisi takdir etsin, kendisi tercih etsin (doru sesleri). Tunal Hilmi bey (Bolu) Arkadalar, mesele gayet mhimdir. Eer bu mar milletin ruhunu kavrayabilecek bir mar ise onda ufack
67

bir yakkszlk diyelim, sonra o mar in pek byk dklk verir. Biraz serbest syleyemiyorum, kusura bakmaynz. Burada edeb tenkdta giriecek deilim. Binenaleyh yalnz fikrimi ksaca arzedecegim. Katiyyen Hamdullah Subhi beyin isticline itirk edemem (biz ederiz sesleri), edemem. Bir kerre bu mar milletin ruhundan doma bir mar deildir. Besim Atalay beyin hakk vardr. Milletin ruhuna tercman olacak bir mar olmal (grltler). Reis Kesmeyelim, byle mzkere edemeyiz ki... Tunal Hilmi bey (devamla) Bu, o kadar mzkereye lykdr ki siz takdir edemezsiniz, Refik evket bey (Saruhan) Reis bey, usul mzkere hakknda sz isterim. Msade buyurur musunuz? iirler sahihlerinin maldr. Be enirsek rey veririz, beenmezsek rey vermeyiz. Herkesin muhterem ahsiyytna tecvz etmeyerek kabul edelim veyahud etmeyelim, rec ederim. Tunal Hilmi bey (Bolu) Gerek u iire ve gerek u manzumelere kar birey syledim mi ki byle sylyorsunuz? sim zikretmedim, iyi dinleyiniz, kulaklarnz anz. Arkadalar, istirham ederim, bunu bir en cmeni mahsus tekil edelim, oraya havale edelim, bu manzumelerin bi rini intihab etsin. Asl mesele buradadr. O encmeni mahsus intihab ettii manzumenin sahibini arr, der ki ona, u msra terk ederseniz veya u melde tebdil ederseniz ve u kelimenin bununla tebdili elzem dir, o zaman o manzume daha parlak olur. Sahibi muvfakat eder ve manzume daha iyi olur, istirham ederim, bu noktaya dikkat buyurunuz. Arkadalar, manzumenin badan baa iyi olmasn btn sammiyyetimle arzu ediyorum ve bu teklifde bulunuyorum (grltler). Msade buyu runuz, bana biri imzal, biri imzasz iki mektub geldi. Bu mektubda de niliyor ki: dier verilmi olan manzumeleri de okuyunuz, onlarn iinde intihab edilmi olanlardan daha muvfk vardr (Handeler Memi avu sesleri). Sahibi mektub garb ordusuna gitdi, imzasiyle gsterebi lirim. Arkadalar, tekrar srar ediyorum, bir encmeni mahsusi edeb tekil edilmelidir ve intihab onun reyine braklmaldr (hayr sesleri grltler). Reis Efendim, msade buyurunuz. Trabzon mebusu Cell beyin stikll mar ile bir takriri var : Riyseti Celleye Min gayri haddim karaladm gayri matbu stikll marnn Mec lisi l huzurunda kraat olunmasn teklif eylerim. Trabzon mebusu Cell Reis Msade buyurunuz, rec ederim. Zannediyorum ki bu heyeti cellelerine datlan manzumeler mddeti muayyene zarfnda topla68

lamp da imdi intihab edilenlerdir. Bunun msbakaya idhali kaabil mi dir? (hayr, hayr sesleri). hsan bey (Cebeli Bereket) ekil aramyoruz, iyi ise dinleyelim (muvafk sesler). Reis Efendim, msade buyurunuz. Tekrar ediyorum: Muayyen bir zaman zarfnda mar msbakas iln edildi. Onlardan Marif Ve kleti intihab etmi, gndermi. imdi bu gnderdii marlardan birinin intihabn heyeti umumiyyede kendisi takbediyor ve mzkere ediyo ruz. Bu miyanda birisi bir mar gnderiyor. Bunu kabul etdikden sonra yarn vaak olacak mrcaatlar da reddedemeyecegiz. Refik bey (Konya) Nasl reddedeceksiniz? lnihye devam edecekdir. hsan bey (Cebeli Bereket) Mar lzmdr. Hangisi gzel olursa o lzmdr. Reis Bu marn okunmasn kabul buyuranlar ltfen el kaldrsn (kabul edilmedi efendim). Hamdi Namk bey (zmit) Efendiler, mill bir mar yapmak ihti yac hasl olmu, Marif Vekili irleri msbakaya davet etmi, bir ok iirler ierisinden bir ka para intihab ve tabedilmi. Bendeniz anlam yorum, bu, bir Meclisi Mill ii midir, bir Encmeni Edeb ii midir? (mil let iidir sesleri). Millet iidir bhesiz efendiler. Fakat malum lniz iir meselesi bir sanat meselesidir. Eer bunu terch etmek hakkn biz deruhde ediyorsak, aramzda iirle tevagul etmi arkadalarmzdan bir Encmeni Edeb tekil edelim, onlar tedkik etsinler. Geen gn bu maksadla sylediim bir sz si telkkiye uramdr. Binenaleyh eer bu nun tedkki iin iimizden bir encmen tekil etmeyecek olursak o hak dorudan doruya Marif Vekletine iddir. Noktai nazarn zah etsin, ya kabul edersiniz, yahud kabul etmezsiniz. Bunun uzun uzadiye srn mesine hacet yokdur (grltler). Hseyin bey (Mamureituraziz) Marif Vekletine ne kadar iir verilmi ise yeniden bir encmene verilsin ve orada tedkik idilsin. Hamdullah Subhi bey (Marif Vekili) Arkadalar, Refik evket beyin szn tekrar ediyorum. Bu iirler mevzuu bahs olduu vakit l zumsuz yere, hatt arzumuz hilfnda iirler yazm olan arkdaalarmz iin byle bir sz buradan kmamaldr. Bahusus ki, arkadalar, smarla ma sz ve halkn tercman olmaz sz yanldr. nk halkn m messilleri olan szlerin huzurunda okunan iirin heyeti aliyyeniz zerin deki azam tesirine bendeniz de hid oldum. Eer halkn tesirini anla mak iin kendi kalbimizden baka miyrmz varsa o bakadr. Eer hal kn tesirini kendimiz anlayacak olursak halkn kalbini de anlam olu ruz. imdi, arkadalar, bendeniz diyeceim ki yeni bir Encmeni Edeb ye havle edersek bir fide mtesavver olabilir, eer encmen kararn
69

verip bitirecek ise. Fakat zannediyorum Meclisinizin verdii karar ve srar etdii nokta kendisi bu ii halletmekdir. O halde Encmenden kp yine heyetinize gelecekdir, yine bu vaziyyet hasl olacakdr. O halde burada yedi tne iir vardr. Riyset bunlar ayr ayr reye vazetsin. Hangisi tarafnzdan mazhar takdir olursa onu kabul edersiniz (doru sesleri). Reis Efendim, mzkerenin kfyetine dir takrirler var. Mzke renin kifyetini reye koyacam. Mzkereyi kfi grenler ltfen el kal drsn (kabul edildi). Krehir mebusu Yahya Galib beyin bir takriri var : Riyaseti Celleye Muhiddin beyin inad ettikleri marn krsde taraflarndan okun masn teklif eylerim. 12 Mart 1337 Krehir mebusu Yahya Galib Reis Kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn (kabul edilmedi). Reis Efendim, Mu mebusu Abdlgani beyin bir takriri var : Riyseti Celleye stikll mar Marif Vekletince msbakaya vazedilmi ve intiha b Vekleti Mezbureye id bulunmu olduundan ve Meclisi l bir Mec lisi Edeb olmadndan intihabn dahi Marif Vekletine id olduunu arz ve teklif eylerim. 12 Mart 1337 Mu mebusu Abdlgani Reis Kabul edenler ltfen el kaldrsn (kabul edilmedi efendim). Reis Efendim, Saruhan mebusu Avni beyin takriri var : Riyseti Celleye stikll mar vatan bir para olmakla berber her halde yn tes limdir ki iir, msik, vatan olmas lzm gelen bu marn tedkki her halde bir ihtisas ve ehli hibre meselesidir. Binenaleyh bu marn tefrik ve kabul iin erbb ihtisasdan mrekkeb bir encmene tevdiini ve badeh bestelenmesini teklif eylerim. 12 Mart 1337 Saruhan mebusu Avni Reis Efendim, bu teklifi kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn (kabul edilmedi). Reis imdi, efendim, mzkerenin kifayetine dir muhtelif tak rirler var. Yahud her mar heyeti aliyyenizin reyine koyalm.
70

Basri bey (Karesi) Reis bey, bizim bir takririmiz vardr. Sad beyin de bir takriri var. Reis Meclisi l reyini ne suretle izhar ederse, ondan sonra anlalacakdr. Riyaseti Celleye Mzkerenin kifyetini ve Mehmed Akif beyin stikll marnn ka buln teklif ederim. 12 Mart 1337 Kastamoni mebusu Doktor Sad Riyseti Celleye istikll marnn ubelerce tekil edilecek bir encmeni mahsus ta rafndan tedkik ve tasdik olunmasn teklif ederim. 12 Mart 1337 Bolu mebusu Tunal Hilmi Reis Bu takriri kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn (red olundu). Riyseti Celleye iirin besteye gelip gelmemesi meselesi vardr. uar ve bestekr lardan mrekkeb bir encmen tekilini teklif eylerim. 12 Mart 1337 Erturul mebusu Necib Reis Ayni melde bir ok takrirler vardr. Necib beyin takririni kabul edenler ltfen ellerini kaldrsn (reddedildi). Riyseti Celleye Btn Meclisin ve halkn takdrtn'celbeden Mehmed Akif bey efendinin iirinin terchan kabuln teklif ederim. 12 Mart 1337 Karesi mebusu H. Basri Riyseti Celleye Mzkerenin kifyetiyle Mehmed Akif beyin marnn kabul edilme sini teklif eylerim. 12 Mart 1337 Ankara mebusu emseddin Riyseti Celleye stikll marlarn matbu varakalarda hepimiz ayr ayr tedkik etti imiz iin encmene havlesine lzum yokdur. Mehmed Akif beye id olannn Mill mar olarak kabuln teklif ederim. 12 Mart 1337 Bursa mebusu Operatr Emin
71

Riyseti Celleye Kffei ervah slm zerine kraati heyecanlar tevhd edecek derece de icazkr olan byk slm iri Mehmed Akif beyin marnn takdren kabuln teklif eylerim. 12 Mart 1337 Bitlis mebusu Yusuf Ziya Riyseti Celleye teden beri slmn ruhnevz iri Akif beyin - stikll mar her vech ile mreccah ve Meclisi lnin ruhi manevsine evfak olmagla ka bul edilmesini teklif ederim. 12 Mart 1337 sparta mebusu brahim Riyseti Celleye Mehmed Akif bey tarafndan inad edilen marn kendi tarafndan krsde kraat edilmesini teklif eylerim. Krehir mebusu Yahya Galib Reis Bu takrirlerin hepsi Mehmed Akif beyin iirinin kabuln mtezammmdr (reye sesleri) msade buyurunuz, rec ederim, ms ade buyurunuz efendiler. Tunal Hilmi bey (Bolu) Reis bey, msade buyurursanz Meh med Akif beyin marnn reye vazmdan evvel bendeniz ufack bir rec edeceim. Tebdil edilmesi ihtimli vardr. Reis Mzkere bitmidir efendim, rec ederim. Salih efendi (Erzurum) Bendeniz bir ey arzedeceim. Reis Mzkere bitmidir. Marif Vekletinin teklifi vardr. Her mar ayr ayr reye koyunuz diye teklif etmilerdi. Her marn ayr ayr reye vazm kabul buyuranlar ltfen el kaldrsn (kabul edilmedi). O halde bu takrirleri reye koyacaz. Basri beyin takririni reye koyuyo rum (Basri beyin takriri tekrar okundu). Reis Basri beyin takririni kabul buyuranlar ltfen el kaldrsn (kabul edildi efendim). (Grltler ve red sadlar). Refik evket bey (Saruhan) Mehmed Akif beyin iirinin aleyhin de bulunanlar da ellerini kaldrsn ki ona gre muhaliflerin mikdar an lalsn (muvafkdr, anlalsn sadlar). Reis Bu takriri kabul edenler, yan Mehmed Akif bey efendi ta rafndan yazlan marn, stikll mar olmak zere tannmasn kabul edenler ltfen el kaldrsn (ekseriyyeti azme ile kabul edildi). Mfid efendi (Krehir) Reis bey, yalnz bir ey arzedeceim. Hamdullah Subhi beyin, bu mar, bu krsden bir daha okumasn rec ediyorum (grltler).
72

Refik bey (Konya) Milletin ruhuna tercman olan ibu stikll marnn ayakda okunmasn teklif ediyorum. Reis bey Msade buyurunuz efendim. Heyeti muhtereme bu mar kabul ettiinden tab resm bir stikll mar olarak tamnmdr. Binenaleyh ayakda dinlememiz cabeder. Buyurunuz efendiler (Ham dullah Subhi bey stikll marn krsde okudu. A zaayi kirm kaaimen srekli alklar arasnda dinlediler) [1]. Bugn stikll marmz beenmeyenler, istemeyenler var. Fakat unu dnmelidirler ki o mar Hamdullah Subhi bey efendinin de dedii gibi Son mcdelemizin ruhunu terennm eden bir mardr ve o mar alklarla ve ekseriyyeti azme ile kabul eden de stik ll savann trh ve mill kahraman' Byk Millet Meclisidir. O gn lerin cab ve artlarn unutanlar, o gnn iinde yaamayanlar iin bu n-i cebn ne kadar yersiz ve ne kadar irkindir! stikll mar o gn lerde haakim olan kutsal zihniyyetin tam ifdesi ve trihidir. Trih ger ekler ve hdiseler nasl deitirilemezse stikll marmz da deitiri lemez. Birinci Byk Millet Meclisinin ilk al mersimini ve o meclisdeki muhtelif kanat zmrelerini bir noktai vahdetde birlediren ve onlar yekpre bir kuvvet macumu hline getiren gerek milleri burada zah etmek istemiyorum.

DER MARLAR

Mehmed kif beyin mar bada olmak zere Marif Vekletince yzlerce manzume iinden ayrlan ve tab edilerek o vakit mebuslara tevzi 'olunan marlardan dier alts. Bunlar Meclisin alklarla ka bul etdii stikll mar ile mukaayeseye medr olur diye aynen ve srasiyle nerediyorum : Trkn evvelce byk bir pederi ekti sancaa hilli sehari Kanmzla boyadk bahr beri Byle aldk bu gzel lkeleri
[1] Zabtname de bundan sonra stikll mar yazlmdr. Mustafa Kemal paa mar okunurken sralarnn nnde onu ayakda dinliyor ve mtemadiyen alklyordu. M zkerenin hitmnda Tunal Hilmi beyle konudum, itirazlarnn sebebini sordum. Dedi ki: Bu ezanlar ki ehdetleri dnin tem eli; Ebed yurdumun stnde benim inlemeli beytindeki inlemeli kelimesinin grlemeli ekline evirilmesini isteyecekdim. Gldk. Bu mzkereler balarken yukarda iaret etdiimiz g ib i std sklarak salon dan dar frlam, cmle kapsndan km, hatt cddeyi boylamd! O, ikrmiyyeyi al mad, yoksul kadmlara ve ocuklara rme ileri retmek zere alan Drlmes ye tahsis ve ciro etdi.

73

leri, ar ileri, ar ileri Geri kalsn Vatann kahbeleri Seni ihya iin ey nam byk Vatanm uruna ldk ldk Ne byk kald bu yolda ne kk Siper oldu sana dalar gibi Trk Yr ey Milletin efrad yr Ak st emmi Vatan evld yr Vatan evldn kurban edeli Milletin hr yaamaktr emeli Veremez kimseye bir aml beli Balanr m acaba Trkn eli leri, ar ileri, ar ileri inenir nk kalan yolda geri. Hseyin Sad

STKLL TRKS Millet ak, din ak, vatan ak uyansn Yurduma gz dikenler alkanlara boyansn Ya ben ya onlar diyen silhna dayansn Trk oludur bu Millet Trkndr bu memleket Trk oludur bu Millet Trkndr bu memleket Dman gz tutamaz yanar dalar ban Barmzda saklarz Vatann her tan Yurdumuza yan bakan dker gzn yan Trk oludur bu Millet Trkndr bu memleket Trk oludur bu Millet Trkndr bu memleket Can veririz her zaman hrriyyetin yoluna Ya gaz, ya ehid lik ne devlettir kuluna Ata emanet etmi namusunu oluna Bize Trk olu derler Hep bizimdir bu yerler. Ankara, A.
74

STKLL MARI Gz yana veda et, Ey gzel Anadolu! Hakkn korur elbet, Trkn bklmez kolu Cenk ederiz gen, koca Bugn deil, yarn da Yadmz aladka zmir ezanlarnda. Hak yolunda kan olur. Dnyalara taarz; Ya erefle vurulur, Ya efendi yaarz. Her gn yeni bir hile Arkasnda satldk; Her gn yeni bir dille Yurdumuzdan atldk. Yeter, ey kbemizi Elimizden alanlar Ahkoyamaz bizi Yolumuzdan yalanlar. Biz bu yolda sel olur Dnylara taarz Ya erefle vurulur Ya efendi yaarz. Hangi alak el alr. El zinciri boynuna? Kim Yunan brakr; Trk kznn koynuna? Biz ki Trkz, muhakkak Her Milletten uluyuz Yer yznde biz ancak Yurdumuzun kuluyuz. Yurd yolunda kan olur Dnylara taarz; Ya erefle vurulur. Ya efendi yaarz. Matbuat Mdriyyeti Umumiyyesi muharrirlerinden Kemaleddin Kami
75

Ey Mslman, ey Trk olu Ald stikll yolu, Benim bu son gnlerimdir; Diyor bize Anadolu. ek Sanca Trk -Ordusu; Olmaz Trkn can korkusu; Esrete dayanr m; Trk Vatan, Trk namusu? Bu son sava bize farzdr, Frsatmz gayet azdr; Muzaffer ol da ey Millet Altn ile tarih yazdr. Birleelim zmzden, Dnmiyelim szmzden. Hem silelim bu lekeyi, Tarihdeki yzmzden. Merzifon ddsi hat muallimi skender Hak Alt bin yl efendilik yapdm, Kahraman Trk idi cihanda adn. Bir ateten siperdin slama, Snmeyen bir gne gibi yaadn. Ey byk nl Milletim ileri! Hasmma inetme ko bu anl yeri! Dmann bir cihansa dostun hak [1], Hakkn elbette mstekil yaamak. Atl, ez, vur enindir stikll [2], Ebed parlasn u al bayrak.;. Ey benim anl Milletim ileri! Ele inetme ko bu lkeleri!.. 23 Knunsani 1337 M. Yllarca alt cebhede atele kanlara; Trkn hill dinine dman olanlara; Ceddin o; Yldrm gibi saldn zaman zaman

Manzume sahiblerinin n otlar: Cl] Yahut: Dmann bir cihansa dostun hak. [2] Yahut: Yr, vur, ez enindir istikll.

76

Yksek ban eilmedi bir an cihanlara, Ey kahramanlar ordusu, ey yldrm itab [1]. Gster cihan maribe bir kanl inkilb! Ey mzii havariki bin dastan olan; Garbn zelm zulmne yz yl kln salan [2] Arslan yrekli ordu; demir giy, silh kuan! Zira hududu kaplad atele, kan, duman. Ey kahramanlar ordusu; ey yldrm itab. Gster cihan maribe bir anl inkilb! Arslan mchid ordusu, ey harisi salh Destinde seyfi hak gibi pek anl bir silh. Atn semayi millete prnur bir sabah. At bizim., bizim artk Vatan, zafer; felh. Ey kahramanlar ordusu; ey yldrm itab, Gster cihan maribe bir anl inkilb! Mehmed Muhsin

MEHMED AKF VE ARUZ Rahmetli Mehmed A kif hakknda edib ve irlerin ittifak etdikleri bir nokta da onun aruz zerindeki mutlak hkimiyyetidir. imdiye kadar aruz vezniyle iir yazan hibir irimiz stdm o vezindeki kat saltana tna eremedi. (Sleyman Nazif) merhum diyor k i : Zebur saahibinin [3] yedi icznda hen ne idiyse, Safahat iri nin desti ibdnda kelime ve aruz da odur. Usul ve kavidini bilmediim ve fakat krk seneye karb bir zamandan beri nz ve kahrn ekdiim (Efl ve tefl) in bazan ne kadar serke, ne kadar mtemerrid olduu nu bilirim. htimal ki Mehmed Akif de bu melekeyi ihraz iin uzun se neler alm ve yorulmutur. Fakat (Buse fal) skenderin azm sebtna nasl mnkaad oldiyse, tevsen-i aruz da Safahat shibinin irdesine yle teslim-i inan etdi. Nesirlerimize bile gbta ver olacak selset-i ifde ve shlet-i beyan irin manzumelerini emslinden tefrik ve temyiz eder. Shlet mi? Heyhat!.. Meslekden olmayanlarn su gibi okuduklar o msralar, meslekden olanlarn pek ounca mmteniulibddr... Esere [4] medhal olan mklemede, lisnmzn son tekml ve
[1] Ey kahramanlar ey berki pritab. [2] Ba emiyen cihanlara yz yl klm salan. [3] Peygamber Davud Aleyhisselm. [4] (Asm).

77

kaabiliyyeti indiyle o serke aruzun Mehmed Akif gibi bir std elin de ne kadar mnis ve mlayim haale geldii grlr. Bunlardan baka muhaavere serp iirdir; Serp zarfet ve letafet...

Akif iirlerindeki bu dupduru ve ok akkm vezn ve hengi buluncya kadar kim bilir ne derece uramtr. Eer (Safahat) ndaki iirle rinden nce yazd eserlerini elde etmi olsaydk bunu daha iyi anlar dk. Maamfih, Safahatndaki ilk ve nisbeten ibtida iirleri de bu hususda bir fikir verebilir. Akif bey, iir ve sanatda olduu gibi, vezin ve henkde de mtemadi yen ilerlemidir. Mesel: Birinci cilddeki (Dervas) ile dier iirleri ara snda derece derece tekmller gze arpar. te, Akifin en ok okunan bir ir olmas sebeblernden biri de budur. Onun iirlerini okuyanlar imle gibi, zihaf gibi, tenfr gibi dakntlar grmeden, sezmeden emniyyet ve zevk ile yryebilirler. Mehmed Akifin aruzu skin havada gh ar, gh sratli uular yapan, bazan iki byk kanadn dmdz aarak, hkimiyyetle szlen ve olduu yerde duran, bazan da kendisini bolua atp, tekrar uular yapan, hrikal binbir marifet gsteren kartala benzer. Kuvvetli bzusunun, pehlevan bnyesinin alaturka grelerde gsterdii oyunlu mehretleri std, olgun melekesiyle, ince zeksiyle daha ok aruzda gs termitir. Bir Mahalle ilmhaberini, bir mkrakl illi, bir Eek masaln, bir Kragas hikyesini przsz ve akkn nesirden daha sels bir suretde iire, nazma eken A kif artk aruzda kimseye ileyecek, oynayacak bir yer brakmad. Onun kelimeler zerindeki hkimiyyetini, aruzdaki salta natm, iirlerindeki selseti, sdelii, dzgnl, akknl grenler, sandlar ki: Bu eserler dmdz birer nazmdr, onlarda iiriyyetden bir emme bile yokdur! Halbuki, A k ifi intikad edenlerden hibiri o eserlerin bir ksmn ol sun henz meydana getiremediler ve bu gidile getiremeyecekler de... Maamfih, (Mill vezn) imizin [1] parmak sayndan daha kolay bir vezni aruzu : te bizim asl veznimiz budur, diye herkese kim e olmak ister?! Bu, bir tenezzl deil mi?!
[1] Aruz-hece kavgalarna girmek mevzuumuzdan haritir.

okutan bir adama

78

MEHMED KF VE HECE VEZN

Btn eserlerini aruz vezniyle yazm olan stdn hece veznimiz hakkmda ne dndn anlamak elbette bir merakdr. Kadkyde, (ark musik cemiyyeti) karsndaki bir evde oturu yordum. Tedv altnda idim. std skdardaki evinden her gn kal kar, yaya olarak ltfen hastalm ziyrete gelirdi. Birgn ona aruz ve hece vezinlerindeki yazlarmdan bir kan okudum. Tevzuu icb ola rak beendi. Maksadm hece vezni hakkndaki dncesini anlamakd. Dedim k i ; Bizim gibi acezeye de byle hece vezni yakr. Derhal cevab verd i: Hayr hayr, vezin bir ldr. o lye intibak edebilmekde ve iir yazmakdadr. Ben hece vezniyle ok gzel eserler okudum. Sz hyide oldukdan sonra onu aruza eksen de botur, heceye kosan da. Evet, aruzu beceremeyenler parmak hesabna kalkyorlar amma, bir o unun yazdklar iir olmakdan uzak dyor. (Yunus Emre) ne kudretli bir hece iridir. O k, yrei yank adamn, o koca Trkn bir ok i irleri hafzamdadr. Son zamanlarda hece vezniyle yazan baz genler var, muvaffak olacaklar gibi grnyorlar. Sordum: Kimdir onlar? std? Dedi k i : Ankaradan siz de tanrsnz. std szne devam etd i; Ben iir telekksinde ekle o derece itibar edenlerden deilim. Vakaa, kendi yazlarmda biraz mkilpesendim. Fakat, ben o yazlar iir^ addetmiyorum ki... Estafurullah. Yok yok, yledir. Bir eser hem iir olmaz, hem ekilden, kaaideden mahrum bulunursa berbaddr. Bunun aksini al; ekil de, sanat ta drst oldu mu, oh ne gzel! * stdn eski bir (Musahabei Edebiyyesinden) : Bizim nazmmz acem vezinlerine tb olduu iin her istediimizi kolayca syleyemeyiz. irlerimiz ekseriy zarureti vezn denilen hastalkdan veft ederler! Acem veznini asrlardan beri ileye ileye bu gnk derecesine getirmiiz. En muktedir irlerimiz bu vezni bsbtn terk edip de hece vezninde bir ok eserler meydana getirmedike arkanzdan kimse gelmeyecekdir! Elimizdeki vezin vakaa dar, lkin size syledikleri kadar deil.
79

Nitekim byk irlerimiz bu vezn ile pek gzel iirler sylenebileceini eserleriyle sbat etdiler. Zten nesir varken nazm ile teblii hissiyyta kalkmak bir nevi miras yedilikdir. Karihas zarureti vezn derdi mz mini altnda inleyen bizim gibi fukaryi sanat ya haddini bilerek miras yedilie zenmemeli, yahut acem vezinlerinden ikyet etmemeli...

l F BEYN NAD TARZI

std Akifin ind tasannusuzdu. O, iirleri davudi bir sesle okur, kelimelerin ve mannm icbna gre sesinde fakat tabiilii hi boz mamak ve karsndakine de det hissetdirmemek artiyle gzel de iiklikler yapard. nadda gh suratn ekiten, gh bir kukla gibi acyib vaziyyetler gsteren, bazen bir salon kabadays, bazan da en nrin ve sinirli bir bayan olan inad tarzn kif hi sevmezdi. Bir gece Ankarada (Taceddin) odasnda biri onun (Blbl) n okumudu. Ertesi gn std dedi k i : O blbl bizim blble benziyordu amma, ne kanadn brakd, ne kuyruunu! Akifin inad tarznda da yksek bir tabilik ve samimlik vard; o davd ve tatl ses taklid edilemezdi. stdn umum yerlerde, kalabalk cemat huzurunda inad etdii iir ile husus leminde okuduu iir birbirinden farkl idi. Evvelkisi daha sklgan, br daha serbestdi. O, trklerden Hersekli A rif Hikmet ve Hseyin Kzm merhumlarla rahmetli Ferid Km m inadlarn be enirdi. Mehmed A k ifin (inad) hakknda yazd ve kendisinin de artlar
na bihakkn ittiba etdii uzun bir makalesinden u paralar alyoruz [1];

... indm fenl sebeblerinden balcalarn sayyoruz; 1 Lisnmzda kullanlan vezinleri bilmeyerek tefileleri birbirine kartrmak, 2 Baz hecelerini ekmek icab eden kelimeleri ksa gemek, k saltlacak heceleri de uzun okumak, hele pek tab, yani sylendii gibi okunmak lzm gelen kelimelere imle vermek, yani uzatmak bir hastalkdr ki nazm ile murefesi olmayan, yahut inlk pek yeni balayan azlara mstevlidir. Byleleri msran hi olmazsa iki kelimesinin kuyruu, kula ekilmedike manzum olmaz vehminde bulunurlar. Bu illetin resi oka iir okumakdr. 3 Nazm nesir gibi dmdz okuyuvermek (tefryt), 4 Nazm takti edercesine okumak (ifrat),
[1] Srat mtekim cild 7, sahfe 358, 26 Knun sni, 1327.

80

5 Man itibriyle birbirine bal msralardan, yahut beyitlerden her birinin sonunda szn bitdigini zannetdirecek surette vakfederek smiin zihnini kardrmak, 6 stifham, teessr, teaccb, tehekkm, hlsa bir bakalk; bir fevkaldelik ifde eden cmleleri de dierleri gibi rad eylemek, 7 Nesri manzum tarznda yazld iin bazan szn arkasn al mak be on msraa bitirmiye mtevakkf olan yeni iirleri de eski iir ler gibi mstakil manl msralardan mteekkil farzederek, ylece in da kalkmak, 8 Kafiyeleri dinleyenlerin kulana zorla sokar gibi lzmundan ziyde hissetdirmek, 9 mleleri, hususiyle trkce kelimelerdeki imleleri pek belli et mek, 10 Vezinde, kafiyede, tavrda bir sakatlk yapmamakla berber, i irin meddsma gre eda ihtiyr cihetini dnmeyerek, rakyk, edid, yksek, derin ne kadar hisler, hayaller, fikirler varsa hepsini birden ayni henge mnkad eylemek.. ... aruz mteassblgndan ileri gelen taktycik en sels nazmlan bile en mstekreh kla sokar. Skin harfden evvel gelen huruf med biraz fazlaca ekilir. Bu e kili nazma bir henk de temin eder. Bazlar vezni armamak iin o skin harfi harekeli okurlar ki bu suretle hasl olan sekaalete deme ku lak tehamml edemez. E vet: Bahardr, bahardr, bahardr, bahar. msrandaki (bahardr) kelimelerinin birinci (R) lerine birer kesre vere rek (bahardr) tarznda okuyanlar ok grdk. mleler ne kadar mmkinse o kadar az belli edilmelidir. Hele ms ra sonundaki kelimelerin hir hecalarna rastgelen imleler hi his etdirilmemelidir. ... Kemlin u matlan alalm : Ermemiken kimsenin nri nih koynuna, Gizli girmi dn gece zlfi siyah koynuna. Bu beyitde nr, nighi, koynuna, gece, zlfi, siyhi kelimeleri hep imlelidir. ki satrda alt imle dinleyeni skar. Lkin, biz olduka gzel bir inad syesinde sknty yar yarya indirebiliriz. Evet, (Nr) un R sini ince uzun okuyacamza biraz tefhym, yani kabaca teleffuz ede riz. O vakit imlenin sikleti gereyi gibi azalr, nighi kelimesindeki hi hecesine de ince uzun bir kesre vereceimize kaba, lkin ksa bir kesre veririz. Bundaki imle de hafifler, koynuna redifindeki son heF: 6 81

cayi ise imlesizce okuruz. kinci msradaki zlfi, siyahi, koynuna ke limelerinde de ayni suretle hareket ederiz. ... bununla berber, uzatlmas cabeden yle kelimeler de vardr ki ksa geilmesi aruzcularn zihaf dedikleri kusuru vcda getirdikden baka essen o gibi hecelerin memdud okunmas man zerinde de pek gzel tesir hasl eder. Dner vdde dr dr bir ses rdlar alar, Hey ne senin dilsin ey zaalim ki tesr etmiyor, hlar, ferydlar, ki girbanlar sana! * Feryd bu glendeki hengi siyehden! ^ 5 < Eyvh bu bazcede bizler yine yandk! Ey vefsz dostum senden vefliymi gamm! neidelerinde drdr-rd-hlar-ferydlar-feryd-eyvh-dostum kelime leri mutlakaa memdud okunmaldr. Hele ah-eyvah-heyhat-oh gibi tees sre, tahassre tercman olan kelimeler ksa geilmemeli, drder elif mkdar ekilmelidir. Naci merhum tercman hakikatte gazeller yazarak heveslileri tanzre daveteder, sonra da o nazireleri birer birer didiklerdi. Talebei ulum dan b ir i: Dn gece tei sevd dp ah medreseme Yand mantkla meni ve beyan maksud tarzmda, yahut bundan daha hallice bir yve gndermi, Naci bu zavall mollann gazeline id szlerini u mutalea ile bitirmi: Biz ahlarn memdud olmasna tarafdarz. Hususiyle tei sevd ile btn mameliki yanp kl olan senin gibi bir molla byle ksack ah demez, yrekden olmak artyle gayet uzun bir h eker. ... iddetli fikirlere, ateli hislere tercman olan iirler yksek ses le, mheyyic tavr ile okunmal, rakyk, nzik men de kendisine mnsib bir lahn ile tebli edilmelidir. Sesi kaldrmak icabeden yerde indir mek, alaltmak lzm gelen yerde ykseltmek pek mnasebetsiz olur. Bununla berber, bir takm zbbelerin yapd gibi iire ruh vereceim diye acemi oyuncu tavr taknarak, souk souk caliyyetler gstermenin yine luzmu yokdur. Bu, bir tasannudur.
82

MEHMED KF VE MUSK

Rahmetli Mehmed Akif musikiyi ok severdi. Husus sohbet lemle rinde arkadalariyle birlikde lhler, arklar okur, gzel seslilere gazel ler natier okuturdu. Ankaramn Tceddin derghmdaki [1] odasmda, kendi evinde, ba evlerimizde bu lemleri zaman zaman tekrar ederdik. * ark musik cemiyyeti resi merhum Ali Rifat [2] stdm (Bl bl) n bestelemidi. Rahmetli (Smih Rifat) birgn kendisini evine daVet etdi. Mahdumlar (Htif)le arkadalar o gzel besteyi ona muh telif sazlarla dinletdiler. Oh, Akifi grmeliydiniz! Akif damad Hayreddini [3] derhal besteyi renmiye memur etdi, Hayreddin grenmidi. Husus lemlerimizde gazellerden, arklardan sonra onu okurdu.

Neyzen Tevfikin karda Baytariyye ulemsndan efik [4] de An karada bulunduu mddete sk sk stadn yanna gidip ney alard. stdn kanatmca efik esiz bir neyzendi, fakat kardeinin onda biri bile olamazd! Gaalib 1926 senesinde idi. stanbulda (Karesi) otelinde msfirdim. std ve rahmetli Ruhi Nci ile birlikde otelin gazinosunda oturuyor duk, Neyzen Tevfik kageldi, O samm can arkada nn, o koca s td n ellerini tutdu, yzne gzne srd, pt, pt... Be on dakika gemedi, (Hafz Sami) efendi geliverdi. O da kardan std grmt. Senelerden beri kendisine mtehassirdi. Garibdir ki ayni mersimi ihti ram o da f etdi. Fakat, oturuu Neyzen gibi mbltsz deildi, daha ok hrmetkrne idi. Bu iki stda koca std sylyordu, onlar din liyorlard. Gazinonun ii d dolmudu. yle ya, bir ir, bir neyzen, bir de hnende toplanm, bir araya gelmilerdi. stda (Hafz Sami) ye bir gazel okutmasn iret etdim, ihtiml kalabalkdan holanmad iin kalarn kaldrd. Biliyorum ki hnendenin dnyda hatrn kramayacag adam belki yalnz koca std d.
[1] (Taceddin Veli) nin. medfun olduu bir dire iindedir ki hayli zaman evvel derghlkdan kmd. Husus iki odas vard. Biri o velinin torunlarndan Taceddin efen di tarafndan Mehmed Akife tahsis edihnidi. [2] Smih Rirafin kardei, byk msiki std.' [3] O zaman henz damadlar olmamd. Mill Mdfaa Vekleti zbtlarmdand. Balkesirin sbk mebuslarmdandr. [4] A kifin ok sevdii talebesindendir.

83

Hafz Smi Akifin ellerini pt, gnlnden karmamasn niyz ile ayrlp gitdi. Kalabalk da hayli dalmd. Tevfik torbasndan o biricik nayn kard. Emret, stdm, dedi. kif onbe sene evvel (......) deki fasln flemesini istedi. Artk ru humuz Neyzenin kard o lht nameler arasnda vecd ile titriyor, sanki uuyordu. stdn yzne bakdm, gzlerinden sessizce yalar d kyordu. Fasl bitdi, tekrar konumalar balad. kif dedi k i ; Ah, Tevfik, onbe sene evvelki semlarda uamyorsun! std ile ba baayz, bize Tevfikin bir hikyesini anlatd : Tevfik bir arkadaiyle galiba bir frnn stndeki bir odaya ka panmlar, krk gn, krk gece imiye, dar kmamya karar vermi ler! Eleri dostlar kendilerini vazgeirmie aldkca, tek bir cevab ver meyerek, daha evvelden odaya astklar u iki levhay gsterirlermi : 1 V az ve nasihat dinlenmez! 2 Fikri ferd ve endei maiet memnudur!.. Bana haber verdiler, gitdim, kararlarn bozdum. Tevfik beni sebat szlkla ittihm edecekler'diye brakp soluu ta Msrda ald! (Tevfik) nevi ahsna mnhasr kymetli bir adamdr. Bir zaman gelecek, arayacaz. * stdn son Safahat nda (Sanatkr) balkl nefs bir iiri vardr. Musik hakkndaki meftniyyetini terennm eden o iirle dehyi sanatn teden beri takdir etdii yr kadmi (erif Muhyiddin) beye sureti mahsusada yazd [1] paralar okunmaldr. Bu paralar stdn mu sik telakkini de gstermekdedir [2]. Akifin sesi ok tatl ve davd idi. Onda eslfn en gzide besteleri vard. Bunlardan bazlarn bize de gedi.

[1] lUc defa olarak Fuad emsi beyin himmetleriyle kitabmzda intiar etmekdedir. [2] (Beinci Safahat Berlin Hatralar) nda Alman msikisi hakkmdaki takdirkrl da tedkka deer.

84

SAFAHATDAN LATF FIKRALAR:

RESSAM HAKLI!

(Rahmetli Mehmed Akifde ok zengin ve ok zarif fkralar vard. Bunlardan bazlarn nazma ekmidir. te birka rnek); Bir zaman vard ya trihi mukaddes modas.. Yeni yapdrdg kkn bycek bir odas, Mutlakaa eski tasvr ile zinetlensin Diye, ressam aratr hayli zaman bir zengin. Biri peyda olarak, ben yaparm, der, kolunu Sgayp akama varmaz, sekiz arn salonu Svar, amma ne svar! Sahibi der: Usta bu ne? Kpkzl bir boya ekdin odann her yerine! Bu resim. Askeri basmakda iken Firavnn, Bahri ahmer yarlp gemesidir Msnn. Hani Mus be adam? km efendim karaya! Firavun nerde? Boulmu r Ya bu kan rengi boya? Bahri ahmer, ay efendim, yeil olmaz ya bu da! ok gzel levha imi, dorusu enlendi oda! Cild: 1 20 Terin sani 1325
R HUZURUNDA MNEKKD

Dzer yveg bir herif bir gazel: Medd perian, ed mbtezel. Tab o gayetle parlak bulur. Okur, dinletir, syletir, gayolur. Biraz sonra bastrmak ister, fakat. Sakn olmasn, der, ufak bir sakat. Byk, muktedir bir mnekkid arar, Nihyet zarifin birinden sorar. Gzetmez, bu dem de hatr, huzur. Bulur lfz-u manda bir ok kusur. Herif imdi tenkide hiddetlenir, Rezlne artk neler sylenir! Biraz dinleyip sonra, bak, der zarif: Sizin nesriniz nazmnzdan ltif! Cild; I
85

KALENDER [1]

Kalenderin biri kyden sabahleyin- frlar, Arar nasibini; avdetde krda akamlar. Fakat gne batarak, ortalk karardka. Grr ki yerde yatlmaz, hemen kar aaca. Herif aada iken bir iniltidir, iidir.. Bakar ki bir ktrm tilkinin yank sesidir. Zavall, psteki olmu, bacak yok ileyecek; Boazsa ilemek ister., ne yapsn inleyecek! Biraz geince, kav dilerinde bir ceylan, ner yakndaki vdiye kardan arslan. Yukarda kmaz olur, imdi, yolcunun nefesi; Tabatiyle durur hastann da inlemesi! Yeyip ikrn Arslan dalnca ormanna; Srklenir, yanar Tilki sofrann yanna; Doyar efendisinin artyle, sonra yatar. Herif dnmiye balar eder de hle nazar. Cenab Hak ne kadar merhametli, grmeli ki; Acm demekle amelmanda bir topal tilki, Ayana gnderiyor rzkn en mkemmelini.. O halde ekmeli insan almadan elini. Deer mi komya akam, sabah, yalan dnya? Dolamayan dolaandan akll. Grdn ya: Horul horul uyuyor kahbe tilki, senden tok! Tevekkl etmeli yleyse imdiden tezi yok. Yazk bu ne kadar ekdigim skntlara!.. Sabah olunca, herif da banda bir mara Tasarlayp, ebed itikfe niyyet eder. Birinci gn baknr: Yok ne bir gelir, ne gider! kinci gn basar alk, erir erir szlr. nc gn uyuuk bir sinek olur bzlr. lm m, uyku mu her neyse kibet uzanr; Fakat iitdigi bir sesle silkinir, uyanr: Dola da yrtc arslan kesil behey miskin! Niin yatp, ktrm tilki olmak istersin? Elin, kolun tutuyorken al, kazanmya bak, Ki artnla geinsin senin de bir yatalak.
[1] Cild; 4 (Sad) den terceme ve tevsi.

86

(MEVLNA)

dan

Delik, deik, evinin, bir zavall hne-harab, Grr de halini, hergn eder u yolda hitab; Yklma ha! beni evvelce etmeden gh. oluk, ocuk biteriz sonra hep, mazallah! Bu hasbihl ile yllar gelir, geer., derken. Gelir bakar ki bir akam o iym ^hen. Yklm, altna alm zavall aileyi! Grnce kardan demcegiz bu hileyi. Ynla ta kesilen yudunun harbesine Dner de der ki: meer aldanrmm, desene! Ne oldu bunca niyzm, ey iny kadm? ocuklarm olacakken ben oldum ite yetim! Sakn yklma haber vermeden demez miydim? Bu muydu senden, a zlim, bu muydu mmdim; Hukuku, ahdi gzetmek nedir, sakn bilme! Yazk, yazk sana sarfetdiim emeklerime!.. O ta ynlar bir htif lisan olarak, Zavall deme der: haksz infili brak! Geip de karma feryd eder misin imdi? Haber mi vermedim, amm kulak veren kimdi! Diyarlarmda yark sandn azlardan. Birer zebni tezallm uzatdm, ey ndan! Fakat amrla kapardn da her gn azm sen, Ziyde syleyemezdim susardm artk ben! Cid: 4
KURTLA EEK

Kurt uzaklardan bakar, dalgn grrm merkebi. Saldrrm anszn yaydan boanm ok gibi. Lkin ak olsun ki aldrmaz da otlarm eek, Sanki tavanm gelen, yahut klksz kstebek! Kr sayarm bir tutam ot fazla olsun yutmay.. Hasm, derken, ullanrm yutmadan son lokmay!.. Cild: 5
MUALLM ORDUSU

Naslsa gaaib edip kmilen muhaarebeyi, Esret altna girmidi bir byk millet. Zevilukul arasnda seilme bir heyet. Dnd: milleti ilye re hangisidir?
87

Dkld ortaya ryi encmen birbir: Siyseten kimi kurtarmak istemi kalam; Demi ki dieri: Asker hals eder vatan, O der: donanmaya vardr bugn eeddi lzm. Bu der; hayr, daha elzemdir iktisbi ulm. Kiminde sanate rabet, kiminde nakde heves, Hlsa, her kafadan baka baka km ses. Bir ihtiyar yalnz dinleyip bidyetde. Mahalle mektebi lzm demi nihyetde. Zavallnn sz pek anlalmam ilkin; Bunak diyen bile olmu dnmeden; lkin, Herif, bu sz ne demekdir, gzelce erbetmi. Deminki lflar pek vaakfne cerhetmi. Sonunda: kuvvetimiz, bhesiz ilerlemeli. Fakat dnmeli her eyden nceden temeli. Teammm etmesi lzm marifin mutlak: Okur yazarsa ahl, ne var yaplmayacak? Dopanma, ordu birer ihtiyc mbrimdir; O ihtiyc, fakat, reten (muallim) dir Deyip karrn vermi ki, aynen icrya Konunca ortaya km, bu gnk Almanya. Sedan da orduyu teslim eden Franszlar, Ki her zaman o vukut ydedip szlar Ne der, bilir misiniz? hem de yledir inann: Muallim ordusudur harbeden purusyalnn; Muallim ordusu, lkin asl muzaffer olan. Bu szden almaldr, hi deilse, ibret alan. Cild: 4

D A V U L Zavall kylye, ilkin, epeyce smler; itmemi., bu sefer bir odunla dmler. Birer davul kadar olmu da butlarndaki i, Davul alnmada, zannm, aaki evde! demi. nince, derken odunlar budur diyip beyni; Davul bizim eve gelmi! demi sonunda, hani?
Cild: 4

88

T i R Y K t

Btn kebire tiryaki bir kopuk tanrm.. Ne oldu bilmiyorum imdi, sa deil sanrm Kumar, enatin aksm, irtikb, iki... Hulsa defteri amli yle kapkara ki: Yannda leyli cehennem sabh cennetdir! Utanmyor musun etdiklerin rezletdir Denirse kendine, milletlerin ekbirini Sayard gstererek hepsinin kebirini: Filn ierdi.. Filn fuhe mnhemikti... diye, Mlevvestn bir bir ricli mzye zfe etmeye balard pye vermek iin^ Peki! fezili yok myd sylediklerinin? Diyen karsa mverrihlik etmedim! derdi. Cild: 4
KALENDERN FELSEFES

Kalenderin zifir olmu su grmedik yakas.. Bakp da bir titiz insan demi ki: Nedir o gmleinin hli, yok mu bir ykamak? Deil mi kirlenecekdir sonunda keyfine bak! Su ktlnda deilsin ya., hey mseyyip adam, kinci defa ykarsn.. Fakiriniz yapamam: Cenb Hak bizi dnyye muttasl gmlek Sabmlaym, diye gndermemi bulunsa gerek! Cild: 5
ACEM SEMERC

Eeklerin can ykden yanar, aman derler. Nedir bu ekdiimiz derd, o ifte ifte semer! Biriyle urayorken gelir atar br; Gelir ki ta gibi hin, hem eskisinden iri. Semerci usta geberseydi.. demeyin keyfe! Evet, gebermelidir inkisar edin herife. Zavall usta ger birgn akbet, ancak, Makaam yle uzun boylu nerde bo kalacak?
89

rak m, kalfa m, kim varsa yaslamr keye, Agac yonar durur artk gelen giden eee. Adam meer acemiymi, semerse hayli hner; Srayla baytar boylar zavall merkebler. Btn o beller, omuzlar rr rr oyulur; Sonunda her birinin srt yemyeil et olur. Giden semerciyi, derler, bulur muyuz imdi? Ya byle kalfa deil, basbaya mualhmdi. Nasl da kadrini vaktiyle bilmedik, tuhaf i: Semer deilmi o rahmetlininki devletmi! Nasihatim sana: herzeyle itiaali brak, Adamln yolu nerdense, bul da girmiye bak. Adam msn: ebediyyen cihanda hrsn, gez; Yular takp seni bir kimsecik srkliyemez. Adam deil misin, olum: gnllsn semere; Kfr savurma boyun kestiin semercilere. Cild: 6
HACI KAPTAN

Bocalarken bakar stndeki kaptan acemi. Sarlr bir kayann boynuna bre gemi. Bu nedir, bey baba, bitdik mi, ne olduk? derler; Kimi evrd okur fler, kimi yardm bekler. Yok canm! der, hac kaptan, biriken yolculara: Su tkenmi, haberim yok, buyurun ite kara! Devri sbkta kaza teknesi bir khne vapur. Ak deniz hattna tahsis edilir bol keseden. Eski kaptan gidemem, der, getirin varsa giden. Yeni kaptan gelerek, doru kar mevkiine. Adamn tlii olduka gzelmi ki yine. Yel iifrsn, su gtrsn diye bekletmez pek. Gece kalkar bu adem postas zmir diyerek. Gk sudaym gibi f f yze dursun miskin.. Denizin neesi al, hava enfes... lkin. Bir tarafdan verivermez mi nihyet patlak, Tekne kr kandil olur, yolcular allak bullak. imdi bre svariye ne dur var, ne otur; Dinlenir farzederek bir ok emirler savurur: Getirin hartay! der, baksana maallah: ile, bartn, kzlrmak.. gzelim, bahri siyah!
90

Ak deniz yok mu? Hayr yok. Bu nasl kaptanlk? Haklsn, bey baba, gndermediler, ok yazdk. Eilir sonra bakanTFresi yok bir pusula.. Yrmez ezbere, yh, gemi, evyahlar ola! Bora esdikce eser, dalgalar azdka azar.. Getirin ibreyi! der, bulmann imkn m var? bre yok, bey baba, bilmem ne getirsek? derler.. O da yleyse ehdet getirin! der bu sefer! Cild; 6 V A Z

Hani viz geinen maskara eyler var ya, Der ki bir tnesi petahtay yumruklayarak: Dinle dny nenin stnde durur hey avanak! Yerin altnda kz var, onun altnda balk; Onun altnda da bir zorlu deniz var kayalk. teden krt atlr : Doru mu dersin be hoca? Ne demek, doru mu dersin? gidi chil amca? S.7,lerira. basma deil, yazma kitabdan tekmil; Kim inanmazsa kzl kfir olur bylece bil. Rahatm yok benini yleyse bu gnden sonra; Gmlp kurtulaym bri hemen bir ukura. Ne zorun var be adam? Anlataym dur ki ho Ben bu dnyyi grrdm de sanrdm salam. Ne rkm o meer, sen u benim bahtma bak: Tutalm imdi kz durdu, balk durmayacak; Diyelim hayli balk durdu biraz oldu deyem. Ya deniz?., hi dibi yokmu bu iin.. rt ki JJetfl! Cild: 6
KIR AASI

Oru scaklara gelmi kras bakm ki: Sabahlar akam olur ey deil, bu tiryki. Btn gn esnemeden, hiddet etmeden bkm. Al atla badaarak y sefer! demi km. Takm rahat, pala uygun, gaz mubrek ola: Tavuklu, hindili, kylerde haftalarca mola. Refiki arpay bulmu, keser ferh-u fahur, Bu drt n yeyip ister sonunda bir de sahur!
91

Bedva sofraya dtn m ho geer ramazan; Msfirim diye insan mukm olur bazan. Naslsa b irg e ce 'b r d grr bizmTyIcu; Sabh bekliyemez, yok ya haainin orucu, Uyandrr ne kadar kyl varsa, der: abucak, Gidin bulun bana bir yle zorlu d yoracak. ark emmiyi salk verir cemat de, Fakat sahurda yatar, kalkamaz bu satde. Biraz sabrl olun.. imdi isterim, gelecek: Ben yle bekleyemem, kalkamaz demek ne demek? ark emmi gelen halk uratr kapdan. kinci defa gelirler. ocana dtk aman. Herif lf anlamyor, gel de sonra yat, haydi! Sabah sabah bu ne ddr be? grmez olsayd! Henz yatagma uzandm, baknd aksilie.. Gebermediydi ya! sen git de sz geir deliye! Ne sylesen kzyor. Hak artmasn kulunu. Adamcaz kar evden tutar kyn yolunu, ' Ki uyku sersemi tak der zavallnn canna; Der gelince nihyet kr aasnn yanna. Aman be emmi! ne var? d yorar msn? be adam, biraz nefesleneyim, dur ki, yorgunum.. duramam. Neden? fenma gider beklemek de.. vah vah vah! Bilir misin ki ne grdm? Hayrdr inallah! Yemek yeyip yatverdim, tamam yaryd gece, Bir yle hayvana bindim ki semedim iyice. ^ Peki, o bindiin at myd, anlasak neydi? Bilir miyim? yalnz drt ayakl bir eydi. katr m desem? eek mi desem? kz m desem? inek mi desem? al at m desem? idi rni desem? koyun mu desem? epi mi desem?
92

 Gzel.. biraz yrdk.. getiin nasl yerdi? Nasl m yerdi?., unuttum, grr msn derdi? yoku mu desem? ini mi desem? uzun mu desem? geni mi desem? orak m desem? ayr m desem? sulak m desem? hayr m desem? Tamam! ilerde ne grdn? ilerde bir kocaman karalt vard.. peki ismi yok mu? aa m desem? ktk m desem? dvar m desem? hvk. m desem? al m desem? hamam m desem? ykk m desem? tamam m desem? Ya sonra? karma, baktrn, dikildi.. kim? bir adam.. tantnz m? o, bilmem tanr m, ben tanmam.. Babam m desem? kzm m desem? hasm m desem? hsm m desem? ft m desem? gvur mu desem? udur mu desem? budur mu desem? r uzatma, sen buluyorsun beln Allahdan.. bu elde bir; yalnz pek seilmiyor ne zaman., bu gn m desem? yarn m desem? uzak m desem? yakn m desem? yazn m desem? gzn m desem? gzn m desem? yazn m desem? Cild: 6
DERV AHMED [1]

bilmem am

Bir mrdr iiyorsun, brak artk unu! der, Dervi Ahmed bu hidyetle hemen tevbe eder. Amma bir tevbe ki: binlikleri,camar-^vara: Tas, anak, desti, peran, serilir tahtalara.
[1] Tevfik Neyzenin 3400 nc tevbesinden istifs mnsebetiyle.

93

Rak tuhfn, su girdb alrken oday; Anaforlarla dnerken mezeler frdolay; Bir kermetle dedem postu otudup sedire, Oradan mesti zafer, bakmya balar seyire. Balar amma, pek uzun boylu seyirden bklr... Dervi Ahmed de bizim, yleye varmaz, sklr. Kalkar olmaz, yatar olmak, dner olmaz dedii. Neyle doldursa o bir trl kapanmaz gedii; Zikreder, vahde.te girsem diye zorlar, giremez; H eker, sne dger, hi biri eylendiremez. Saatin mr solukdan da ksayken, hani, dn, O, ne yllar devirir, sniye gecdikce bugn! Devrilen devrile dursun, dedem illllah! der, Cam sarasar, dam sarsar, tepinirken terter! Bu kadar velvele oynatsa yerinden ya biraz. Ne harun ey ki zaman hi yrmez, hi tnmaz! Dervi Ahmed, bu sefer ben yrrm der mi sana! Aman Ahmedim, bana baksana! Bozacak msn yine tevbeni? Kracak nusn yeniden beni? Sakn Ahmedim, gideyim deme! Cezbe kuvvetlice gelmi ki dardan dedeme. Bu iindenkaBaransesle hi irkilmiyerek, Hak erenler yola bir dme der: yel yepelek! Dervi Ahmed gidiyorsun ya, sakn sapma soja! te bak, dirsee geldin, greyim imdi: mola! Bu gidi hayr deil ahmedim, Dayan ahmedim, dikil ahmedim! Aman ahmedim greyim seni. Dayan ahmedim, greyim seni! Lkin aldrmyor ahmed, cereyanlar mdhi. Karn irkilse, bacaklar gidecek, hem ne gidi! Ne o meyhneye geldin mi? sakn girme, dayan! Aman ahmedim, sonu pek yaman! Kuzum ahmedim gireyim deme! Mola istemem, vereyim deme! Asl ahmedim. kasl ahmedim! Bu geit bel, asl ahmedim! O ne batmalar, ne boulmalar!
94

Aslr, bo, kaslr, bo, dedem en sonra dalar. BarTmeyhneye (3u| dn, be mbrek dervi, meden ge ki desinler: dede sultan ermi! Hadi ahmed, hadi yavrum, hadi son bir gayret! Lkin ahmed, bu ne gayret, ne tahamml, hayret! Sen kurul lk gibi meyhneye, ser postu, otur; Yan, tutu,' sonra^dayan: da gibi dur, ta gibi dur! Da demi, ta demiim, doru mu lkin? ne gezer! Onu bir zelzele sarsar bunu bir dalga ezer. Seni ka zelzeledir yoklad hi sarsamadan; Koca arslan, hani, gm de yaratm yaradan! yle bir tevbe g erd in k iT h S k a r^ ey ^ ^ Az bel myd, seher vakti, o tufan ne idi? inedin dalgay, g^db kardn, daraya, Postu cdye yanatrdn atldn karaya. Sallam tekmeyi bir mlke, diyorlar, edhem; Yumruk atm m yarm bin^ e hi zannetmag! Hak'*erSler, iyi bak kendine, mikdarn bil: endedir nshai Kbr. okumularda deil! Sen ne cevhersin, adevletli, ne cansn, bilsen! Aba altndaki sultanlara sultansn sen! Sen ki kever jiagtan haydara kulsun anca^ Sana smarlamayan, kimlere* snarEyaca0^ Hadi evld, dede sultan ne ier, bir sor ki... Doldurun dervie benden iki binlik yorgi!

STADIN NESR

Mehmed Akif merhum ba muharrirliini etdii kendi mecmuasnda yllarca nesirler yazd. Gerek ecneb dillerinden yapd tercemeler, ge rek muhtelif mevzulara dir yazd yazlar pek okdur. Fakat, tercemelerinde ve iirlerinde gsterdii ^o yksekjuvaffaky^ t le r i kendi nesirlerinde m a a T *S e$ '^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ 'goHeirememldi^ Bu, bir hakikatdr. Onun iin staoayu E s^ bir (nsir) diyemeyiz. Zten bunu kendisi de takdir eder di. Vak, nesirleri doldurma, deildir, ok olgun bilgileriyle ykldr. Fakat, okuyanlar mstefid etse de, iirleri derecesinde cezbetmez. Onun Sexfeddm lnji^^ hikj^esi yokturj Cenab ehabeddinin, Sleyman Nazifin, Samih Rifatn, Hiseyn Cahidin, Halid Ziynm, Ercmend Ekremin, Ruen Eref

95

in, Falih Rfknn... o gzel mensr iirleri derecesinde hemen hibir nesri intir etmemidir. simlerini sayg ile zikretdigim bu zevtm nesirlerini kif bey ken disi de beenirdi. Onun nesirde o derecede inkiaf etmemesinin balca sebebleri un lar olmak gerekdir : 1 iir ile ok fazla itigal etmesi, 2 lm ve fideli mevzulara daha ziyde ehemmiyyet vermesi, 3 Edeb mensreler yazmak ihtiyacndan kendini zde grmesi... Mehmed kif bey Ankarada artk bsbtn yazamaz hle geldii ni, bir nesri karalamya balaynca iirin muayyen eriti ve hududu ii ne saplanp kaldn sylerdi.

NESRNDEN RNEKLER:
i N T i K A D

(stdn 1912 ylnda bu serlevha ile yazd bir makalenin baz ak amn iktibas ediyoruz:) ... Arabcada tenkid kelimesi yokdur. ntikad, nakd maddesinden gelir. Nekkad, yani sarraf meskktm kalplarn, siliklerini, eksiklerini, hulsa bir suretle tedvl hassasndan mahrum olanlarn eyice seerek unlar gemez, tekiler geer dedii gibi kendisinde intikad salhiyyetini gren edib de eline ald eserin her parasn, hatt her kelimesini ayr ayr tartp unlarm revac vardr, unlann yokdur hkmn verir. Doru bir intikad iin her eyden evvel salam bir kafa ile salam bir yrek lzm. Bunlarn ikisini birden kendisinde cem edebilmi olan mntekdin verecei hkmler bir dereceye kadar hakkata yaklaabilir. ... Bizde imdiye kadar szne itimad olunur bir mntekd kma mtr diyecek olursak, intikadn ne ehemmiyyetli, ne azametli bir i ol duu anlalr. ... sr edebiyyenin muhtelif noktai nazarlara gre meziyyetlerini, yahut noksanlarn tayin iin, her ne kadar bir ok nazariyye, bir sr kaide ileri srlmse de, her zaman o kaidelerle, o nazariyyelerle bir eserin iyiliine, yahut fenlna hkm olunamaz. Hkm nihyet zev ki selimden ibret kalr. Pek al, kendisini zevki selim sahibi grmeyen ka kii tasavvur edebilirsiniz? Mesel riyziyyta, yahut tabiyyta id bir eserin doru olup olmadn o fenlerin esaslariyle kat suretde isbat edebiliriz. Edeb eserlerde ise hasmnz susturacak deliller, kat deliller getiremezsiniz...
96

... Hele insan insaf brakr, mkilpesendlii ele alrsa hi bir sz beenmemek onun iin iden bile deildir. Bizde evvelce intikadn kendi yle dursun, ismi bile yokdu. Nef nin Veys hakkndaki ktalar Srr ile Vehbi arasnda geen az dalalar gibidir. eyh Galib tarafndan Nb nin hayrbdna , id olarak yrtlen mlhazalar da intikaddan ziyde hcumdur. Kni iyi bir mnakkd olacakm, yapmam. lk intikad, telif olarak, Kemalin Tahrib i ile Takbi ni kabul etmek zarurdir. Yalnz urasn sylemeliyiz ki Ziy paa merhumun harbtn intikad maksadiyle yazlan bu iki eser, pek ok salam mlhazt hvi olmakla beraber, btarafne yazlm deildir. Kemal bey infiline malb olarak bir ok hakszlklar da yapmdr. Bununla berber, nazm ile iirin henz ayrlmayp bir zan edildii, hangi sze iir de nilebilecek, oklar tarafndan kestirilemedii bir zamanda yazlan o iki eseri mhazede ileri gitmek doru olamaz. Bizde Kemal kadar malumt edebiyyesi geni bir edib yokdur. Arab, acem, trk edebiyytn hakkiyle bildii gibi garb edebiyytna da lzumu kadar vkfd. Lkin, ne mer humun bu derecelerdeki ihta edibiyyesi, ne de be garazkar ile be on kopuk istisn edildii takdirde herkesin msellemi olan dehyi ftrsi onun iyi bir nekkad olmasna elvermezdi. Zr son derecede hissiyyatc, son derecede infiltma mahkmdu. Vak Nci merhum da mnekkdlik ederdi. Fakat onun mtlat intikadiyyesi srf lisna, nazma iddi, denilebilir. Merhumun mesleine gre vezni dzgn, elfz henkli, heyeti umumiyyesi lisnn ivesine uygun bir nazm en birinci iir idi. unu da syleyelim ki Ncinin intikadlarndan lisan istifde etmidir. Hl etmekdedir. Merhuma senler, lkin dzgn bir azla senler dillerini Nci syesinde o kadar kvrak bir hale getirebilmilerdir. std Ekremin intikad yollu eserlerinden iirimiz cidden byk byk istifdelere mazhar olmudur. Yazk ki o yazlarn devamn g remedik. Evet, Nci ekle, nazma, std ise manye, iire ok hizmetleretmidir. Bir zamanlar Serveti fnun rislesinde de intikadlar grlrd. L kin medhi mtekaabil ess zerine yrtlen o mlhazalar tab tarafgirlikden zde deildi. Bir ir her eserinde ir olmaz, yan insann her yazd iir dere cesine kamaz. En byk irlerin yle yveleri olur ki en kk ir den sudur etmez. Bunun gibi herze sylemekle itihar edenlerin arasra yle szleri grlr ki ahslarma verilemez. Onun iin hakknda hkm vereceiniz eseri sahibine aid olmak zere tadnz fikirden tecerrd etmeden okursanz dim yanlrsnz. arkn iki byk, iki hakm airi (Sadi) ile (Mtenebb) den ev
F; 7 97

velkisi: Ayb arayan gz hner grmez ,diyor, kincisi de: Rz gz btn kusurlara karg kr olur, nasl ki gazab gz olanca fenlklar bulur bulur karr, hkmn veriyor. Bunlar ok doru szlerdir. nsan bir eseri heri bdbad beenmek niyyetiyle okursa dima iyi ta raflarn grr. Bilakis beenmemek iin mtlaa ederse nazarna gzel yerleri hi isbet etmez, yalnz nkysalar rast gelir. ... Her eser kendi vdsinde tedkk edilir, hepsi de mevzua, sonra, o mevzudan karlmak istenen neticeye gre intikad olunur. Muhtelif eserler hakknda ayni noktai nazar muhafaza olunamaz. Ayr ayr mev zularn belgat ayr ayr olmak pek tab olduu gibi ok defa fesahat leri bile baka bakadr. Bunlar kavaidi edebiyyeyi artacak, hkmden skt brakacak noktalardr. Daha dorusu edebiyyatdaki dsturlarn pek ou (hukuku dvel) kaideleri gibidir; Yalnz zavall yazclar hakknda tatbik olunur. Yoksa kalemine gvenen, o kaideyi yrtp, te tarafna ge er de kimse sesini bile karamaz!
STDIN RLER ETRAFINDA BR TAVAF

Mehmed Akifin sanatkrl ile inanlarn bir birine kartrmamal. Onun hakknda verilen yanl hkmler bu karklkdan douyor. stdn sanata vurduu ba beenmeyenler hkmlerinde ondan fazla takyidci oluyorlar ki, bu tenakuzdur. Akifin iirlerinde bir sanat intikadcsnn arayaca ey yalnz sanatdr. Akif intihab etdii mevzular iyi tasvir edebilmi midir, karilerine ruh bir vecd, bed bir zevk verebilmi midir. Daha ksas: eserlerinde muvaffak olabilmi midir? te, asl aranacak ey budur. Geri, bir mntekid kanatler ve fikirler zerinde de sz syleyebi lir. Fakat, bu, yazlan eserin eser-i sanat olup olmamasiyle deil, daha ziyde fikr ile, ilm ile, mantkla alkadardr. Serbest sanat tarafdarlannca sr- sanat arasnda bu plakdr, bu rtldr diye bir fark g zetilmez, fra ile kalem serbestdir. Akifi bal sanatc da tedkik edebilir, nk o, tam kendisi gibi bir sanatkr karsndadr; Serbest sanatc da sevebilir, zr onun meslein de zten takyid ve tefrik yoktur.
Mntekid her eyden evvel bitaraf olmal. A k ifin meslek-i vicdnsi ile irliini yekdierine kardranlar bir lahza mukaayese-i nefs ile, bir nebze de kys- gayr ile bir dnrlerse, o meslek shibinin douun daki safvetle lndeki ulv temizlik arasmda geen o yekpre vahdet ve sammiyyet nnde hrmetle eilirler..

Bu noktayi uzatmya hi lzum grmyorum. *

98

Akifin bir ksm iirleri kendisinin haytnda intikadlar grd. O intikadlar yapanlar balca unlard: 1 Ali Ekrem, 2 Midhat Cemal, 3 Hamdullah Subhi, 4 Rif Necdet, 5 Cenb ehbeddin, 6 Sleyman Nazif, 7 smail Habib, 8 bnlemin Mahmud Kemal. O, hasta iken de, ldkden sonra da ratb- ybis yeni yeni Lntikadlara mazhar veya hedef oldu. Ben, o yksek intikadlarn hi biri ile alkadr ve mkayyed olmaya rak, her mntekidin kanatim tab muhterem tanyarak, stadn yalnz beendiim, ve nazar dikkati clib grdm iirleri etrafnda, haine bir tavaf yapmakla iktif edeceim.
Birinci cild: B A L A N G I

Bana sor, sevgili kaari, sana ben syleyeyim, Ne hviyyetde u karnda duran erm. beytiyle balayan ve : Oku, yed sana bir hisli yrek lzmsa. Oku, zr onu yazdm iki sz yazdmsa beytiyle biten (Mukaddime) nin (Sehli mmteni) a bir misl olabilece ini yukarda sylemidim. Akifin hemen btn eserleri byledir. On larn u berrak ve effaf okunularna bakp da benzerlerinin kolayca yazlverecegine hkmetmek fazla saflk olur. Msralar, beytleri terkib eden kelimeler o suretle yerlediriliyor ki ayn kelimeleri bilen dier bir ir onlarla o maksad bu kadar przsz ve duru olarak ifde edemiyor. Evet, okudukdan sonra : Adam sen de bu da bir ey mi, diyoruz! Akifi baz nazarlarda s gsteren ite bu effaflkdr, bu muvaffakyyetdir. std muallim Ncinin bir tekmilesi sananlar var, insaf! Evet mesel ben de u be beytli nazm (iir) derecesine yk seltemiyorum. Fakat, Akifin tam bir iir denebilen dier eserlerinde de ayn efffiyyet yok mudur? Bu onlarn iir olmasna mni midir? Mesel, Mukaddimedeki: Aczimin giryesidir bence btn srm msran iirin hududu hricine atabilir miyiz?
99

FATH CAM

te, bir manzume-i iir [1], Esere ar bir vezn ile balanyor; Ne zarar var? Dergu etmek ister nzenn-i bezm-i lht: Kol am her menr sanki bir mmd-i cretkr! O revzenler, nazarlardan nihan ddra mstagrak, Birer gzdr ki syrlm nnden perde-i esrr. Bu kuds mabedin stnde tban fevc fevc ervah, Bu ulv kubbenin altnda can mevc mevc envr. Tecessd eylemi gya ki subhun ruh- mahmuru; Semdan yahud inmi hke, sn renk olup, ddr! Ne ince, fakat ne azametli ve keskin grler! Haylin ykseldii bu makam bir krs-i iriyyet deil de nedir? Hele : Bu bir mabed deil, mabude ykselmi ibdetdir msra ne gzel!
H A S T A

li, hicranl bir vka. Hisli bir yrek le de yazlm, okuyann ta canna dokunuyor.
T E V H i D

Eski bir vdnin yeni bir terennm. Daha ilk : Ey nur lhiyyetinin zilli avlim. Zillin bile esrr- zuhurun gibi muzlim! beytinde rifne, mutesavvifne bir ed gze arpar. Tasavvufclarn (Vahdeti vcud) nazariyyesi malum. Onlar eyye, yan kinta hakkn glgesidir, derler. Bu tabir hakkn mahhasyyeti demek deil, eyann zt-i Hak ile kaaim birhi olduunu ifdeden ibretdir. Onlara gre bir anda h, Allah olmasa o anda kinat da yoktur. Tesavvuf Akifin dier eserlerine hemen girmemi gibidir. u ksm larnda adet (Zy paa) y okuyoruz : Bir sahne midir yoksa bu lem nazarnda? bir sahne ki milyarla oyun var zerinde! Cnleri, kaatilleri meydna sren sen; cndeki, kaatildeki cret yine senden! sensin yaratan, baka deil, zulmeti, nuru; sensin veren ilhm ile takvyi, fcru!
11] Mensre mukaabili deil tab.

100

Zlimde teaddye olan meyi nedendir? mazluum niin olmada ondan mteneffir? Akil nereden grd bu cidd harekt? chil neden renmedi db- hayt? Bir filin icbr btn grdm sr! cebr deilim., olsam lh ne suum var?! u fark ile ki bunlar daha temiz, dnce itibriyle daha yeni ve daha gzeldir. Hele : Yarab, bu yreklerdeki ses dinmeyecek mi? Senden daha bir emr-i skn inmeyecek mi? Bendense eer ekdiimiz bunca devh, Kimden kime feryd edelim syle lh! Ve : Mazlm ikyetde, nedmetde sitemkr; Huunbe-i maktle garik olmada hunhar! Tehr ile hret kazanan sahne-i dny Gelmez mi lh sana bir kanl tema? mandr o cevher ki ilh ne byktr., imansz olan pasl yrek snede yktr! beytleri ne kadar canl! irin dergh- izzete ref etdii vze-i itik bu vdnin irlerine cidden nmune nmdr. mandr lh .......... mansz olan .......... Ve : Mlhid de senin, kalbi mvahhid de enindir, ilhaad ile tevhd nedir? menei hep bir! beytleri eserin, dier ebyt gibi, rifnedir. ir-i lh bu eserinde hem comu, hem codurmudur. Okuyan hazz- bedisini tamamiyle alabiliyor. O halde, bu esere iir dememeye bir imkn yokdur. stdm bu iiri dier irlerin (tevhid) lerinden hem bambaka, hem ok yksek. K F E Yoklua, resizlie, kadere alayan hisli, insn bir manzume. ir tesirini yapm. ocuu pek gzel syletmi. Hlden istikbli grm. Cemiyyetin ihmline alam, son beyti de ho. Mevzuun acl ile tas virin ackll imtizc etmi. Okuyanlar mteellim. Demek, eser muvaffakdr, iirdir.
101

D U R M A Y A L I M (Sad) nin manzum bir parasmdan terceme ve tevsi. fideli ve gzel bir nazm. Hakmne,

H A SJJl Fakr- seflete sessizce alayan, essa eski bir devrin zihniyyetinden giren; daha dorusu mevzuunu rek otu, zencefil, biber, tiryak, sakz, balmumu, ttn, hasr... satan, (ylanck) hastalna nefes (f rk) tavsiye eden bir (attar) m dkkn iinde yakalayan halk bir iir. Akifin detidir: birden bire mevzuuna girmez, nce tuhaflklarla taariini nevelendirir, gldrr. Bu, dikkati ekmek, kaarii mevzuun iinden alayarak karmak iindir. te mevzuun bir ksm ; Hasr bkld, omuzland, dald bir sokaa;
Sokuldu kim bilir ordan da hangi bir bucaa.

Ald bir l saklanmak zre sinesine; kapand ketm-i adem heybetiyle sonra yine! Be on fakire olup br- d-i istiskal, Huzur- llini bir nevha etmeden ihll. Skn iinde uzaklad iynmdan. geince srnu ehrin, uzatd servistan garb yolcuyu tevkyfe bin bklmez kol! omuzdan indi hasr, yokdu nk artk yol. Yzmde leme nefrin, iimde evk- memt; gzmde i yz dehrin: yn yn zulmt! bulunduum o mukassi mahalden ayrldm, bu perde bitdi mi? heyht! atmadm bir adm, ki ruhu eylemesin byle bin feca harab! Hayt nmna, Yrap, nedir bu devri azb?

GENME BELSI Sadnin: Umr-i zz u harflerin iindedir: yazn ne yiyeyim, kjn ne giyeyim melindeki beytinden mlhem, temiz, gzel, hakmne bir iir... hele u paralar ne kadar parlak :
102

vre beer sha-i gabrye dnce, Etrfma binlerce devh nce meydan m bulur rhat esbbn celbe? balar o clz kollar dny ile harbe! kaynar gnein tei mihraak- serinde; karlar buz olur hep beden- b siperinde, medha nighnda kprdke denizler; beyninde btn dalgalar tdkce mkerrer; mr olsa da binlerce teklif ile mehun, nsan yaamakdan yine memnun, yine memnun. Maksad bu kadar dadaadan bir yaamaktr.. (unu arzedeyim: Ben Akifin iirleri etrfmda sdece tavaf ediyo rum. Eer bir edebiyyatc olarak ierisine dalm olursam hem iin iin den kamam, hem kitabm lzmundan ok fazla bytm olurum, diye korkarm. Akif gibi mkilpesend bir irin sr yalnz esaslariyle deil, ekil leriyle de intikada lykdr. Benim gzm balangcdan buraya kadar hayli kusurlar grd. (Sehli mmteni) a rnek gsterdiim ilk ktada bile, mesel, tenafrler var. Dierlerinde de buna benzer baz hatalar srtyor...) MEYHANE Azametli ve tatl bir giri, ok ackl ve ac bir kdr. lk iki ben dini ssleyen u beytler ne kadar candan: Yklm haanmanlar sanki km da mezrndan, dehn hasret am rahnedr olmu cidarndan! ker bir dd-i mtem titreyen kandili trndan; snp gitmi ocaklar ykselir gy gubaarndan! Dklm b rular bdei pesmande hlinde.. emel bir mnkesir peymnedir saff nilinde! boulmu ruhi insn arbn mevci linde, nmayan melanet sksinin irkin cemlinde! ne mz var, ne ti, bak u ayym haylinde., tutup bir zehri atenk desti b meclinde. zevli mr bekler hem sebbn t kemlinde! merret intb etmi cebini infilinde..
103

std (Meyhane) yi yle tasvir ediyor; Bask tavanl, karanlk, sefl bir dkkn; iinde bir masa, yahut civar tabutluktan atlma ok l grm ackl bir teneir! yannda hurdesi km bir eski psk sedir, sakat, bacaksz on, on be hasrl iskemle, krk dkk ieler, bir de inko tepsiyle be on kadah, iki desti., sonra tezghlk eden yan stne devrilme kirli bir sandk, snk snk yanyor rafta isli bir lmba., nnde, bir kme: fes, takya, hrka, salta, aba kmldanp duruyorken, sefl bir suhbet. Bu isli zulmete vermekte bsbtn vahet.. Pek canl olan bu tasvir kaariin ruhuna derhal tesir ediyor; Kaari, karsna dikilen bu seflethaneden tiksiniyor. Bundan sonra, ayyalarn mestne, fakat seflne konumalar balyor. ir bu ksmda da muvaf fak. (Baba rif) i n : gznde ebri teessr, yznde hni hicab, vcudu raei nr yes iinde harab eri giren; serholardan vef, zehirden if uman zavall karsn s td ne kadar iten syletiyor! Evet, bu szler bedbaht bir zevcenin tam iidir ve araya baka bir sanat mdahalesi girmi olursa derhal iiriyyet ve sammiyyetini gaib eder. Manzara, kadn ve ona, onun seviyyesine gre, bir meyhane iinde sylettirilen o szler zten iirdir. Sanatkrn bu mevkideki rol o iiri ve o i mhiyyeti olduu gibi dillendirebilmektir. iirde kpek olu ki vezn icb ve serhoun teleffuzu vech ile kpolu tarznda okunuyor. Hnzr, orospu... gibi baya kelimeler gze arpmakta. Bunlara, gaalib, dokunmulard [1]. Fakat, muhavere lerin nerelerde, hangi snf insanlar arasnda getiini dnrsek o ke limelere hasset isnd edemeyiz. Serho Haan, Baba rif baka trl de syleyemezdi ya! iir yle bitiyor : Anam benim gibi evld dourmaz olsayd, Bu hli grmeden evvel gzm yumulsayd! herif, u hlime bak, merhametli ol azck., brak u zkkm, idiklerin yeter artk.
[1] Hatrmda kaldna gre Cell Sahir merhum bir makale yazmt.

104

efendiler, aalar, siz de bir nasihat edin, sizin de belki var evldnz.. Haan, ne dedin? brak kpelu kadn amma al eneymi ha! Benimki ok daha fazlayd. Etme! Elbet ya! Onun iin boadm. Sen iitmedin mi halim? Kadn lakrts girmez kulama zti benim, senin karm dediin det pabu gibidir: biraz vakit tanr, sonradan deitirilir! kadn bu szleri duymaz, tezallm eylerdi; herif mezar ta tavriyle sde dinlerdi, ald az nihyet, almaz olsayd!? tap dkld iinden u lneti ebed: cehennem ol seni hnzr orospu, git: bosun! ben anladm ii: sen komu, iyce serhosun; ayltnz unu yahu! limeyin Brakn! Herif ayldm, bilmem, dp bayld kadn! Bundan on sene evvel stanbulda bir arkadala grtm. Akifin (Meyhane) ve (Mahalle kahvesi) iirlerini iindeki hasis kelimelerden dolay sevmediini, std bu iirleri hi yazmam olsayd kendisini daha ok takdir edeceini, o gibi mevzular zten (Hseyin Rahmi) nin yazm olduunu syledi. Kendisine cevab vermek istedim :
A k ifin o iirleri, hibir kymeti olmasa bile, (halkyyat) ve tarih bakmndan ok fidelidir. (Hayat hakikiyye) sahnelerini yalnz rom.anclar deil; irler de yazarlar.

Hseyin Rahminin ne bir Meyhane si vardr, ne de Mahalle kah vesi. Demek ki Akifin bu iirleri olmasayd o iki seflethane bizde he nz yazlmam olacakt, kim bilir bakalar da yazmayacaklard. Akif o eserleriyle en mhim tima derdlerimizi niterlemitir. ki heceli bir (bosun) kelimesi yznden yklan ocaklarn hddi, hesab yoktu. kinin, atletin, hurfelerin yapt zararlar pek byk.
Eer A kif o iki iirini bu gibi tima gayesinden uzak olarak yazsayd bile yine bir hakkata hizmet etmi olurdu.

Maamfih, bir iki hasis kelimeden dolay btn bir iiri ve o iirden ni de byk bir messiri sevmemek insafszlktr. Hlbuki grlen o hasaset bu iirlerde ayn belattr...
105

M E Z A R L I K bidne, Akifin dier erna nazaran, eski, durgun ve ezgin bir nazmdr. u paralar gzel : Ey mezrstan, nihan karnda yzbinlerce mah, fkran hki remminden btn nuri nigh! Nazeninler yl hlinden nian her bir kiyh.. Serviler mevlye ykselmi birer berceste h, hufreler mevldan inmi en emin bir habgh. Ey ebistan, ey adem, ey perde perde kibriy, endedir mmdler, senden doar fecri bekaa, Her hacerpren okur bir iri lhut ed; Her neden ruhu eyler sermediyyet in. Ey semav hk benden bin selm olsun sana!

B A Y R A M
faak btn hande, cihan baka cihandr; Bayram ne kadar ho, ne etretli zamandr! Bayramda gler ehrei masum sabvet, mmd ocuk sureti sfnda lyandr. Heycyi maietteki feryd mehbin Dnyda biraz dindii an varsa bu andr. Subhunda bahnn u sabhat bulunur mu? Bak ehrei gabrya: nasl en, ne civandr! Beytleriyle balayan, Fatihin bayram yerindeki beik salncaklar, zilli akaklar, mahallebi ve ifal macun satlarn, paldm dm semerli dldlleri, baloncular, hacyatmazclar, frldaklar, horoz eker lerini, atl karncay, taht revan ocuklarn sallanrken syledikleri: Deniz dalgasz olmaz. Gnl sevdsz olmaz. Yr gzel olamn ba belsz olmaz! Trklerini etretle anlatan, konuturan ok gzel ve halk bir manzume. Fakat, std insann gnlne ac bir dm vurmadan gee bilir mi? te son beytleri :
106

Fakat bu levhai handne kar, pek yal, Bir ihtiyar kadnn koltuunda, gr kal, Uzunca sal gzel bir kz alayp duruyor. Gelen geen, bu niin alyor? diyor, soruyor. Yetim ayol., bana evld belsdr bu ac. ocuk deil mi? salncak diyor.. Salncakc! Kuzum, biraz bu da binsin., ne var sevbma say.. Yetim sevindirenin mr ok olur.. Hay hay! Hemen o kz da salncaknn mrvvetine. Katld alamayan kzlarm etretine. Bayram canlanm, dillenmi okuyann ruhunda ihtizazlar yapyor. O halde, bu esere iir diyebiliriz deil mi?

H A S

B i H A L

1906 senesinde yazlm eski, fakat candan bir iir. u paralar ne gzeldir: Gkler mi btn karrghn? Hi yerlere uramaz m rhn? Ey tiri nz sidre pervaz. Kalbimde olaydn iyansaz; Bir bata terane g ederdin. Ruhum gibi sen de c ederdin. Ey iri rzdan mlhem, Ben rzna olmasam da mahrem, Hayrn kemlinim., beynn Gy ki htbdr hudnn! Lht ile in nighn, Ecrm uhdi intibhn! Her dem lemean eder o merdm, Mihrk da zhirt encm! Sevd kesilir btn sveyda, Gy alr nikaab leyl. Kalkar, gezerim garb tenh; Bir yer bulurum sknet r.
107

Fevkmda semyi encm ld; Piimde ridyi leyli memdd; Ydmda neid kemlin; karmda hayli yl blin, Yarab, o ne feyzi c berc! Yarab, o ne leyle ziy p! Yarab, o ne cilve cilve envr, Yarab, o ne lema lema ddr! Yarab, o ne encmen, ne lem! Yarab, o ne mahfili muazzam! Ey leyi, nehrn olmasayd.. Ey neve, humrn olmasayd! Bdarn iken uyanmasaydm; Dnya var imi inanmasaydm! Edvr hayat perde perde Allh bilir ne var ilerde! S E L M A

Drt yanda len hemire zdesi hakknda. Hislidir, messirdir. u : Hayt, cengi maiet; cihansa mrekedir; Zaman zaman bu sknlar birer mtrekedir. beyti ne gzel! Hani, (Atalar sz) kadar kuvvetli. u paralar da hotur : Ne manzarayd ki bir ku kadar uan o melek Dururdu bhareket, kol kanat kmldamyor! Gznde nur nazar titriyor hemen snecek.. Dudakta ntka donmu, kulak sz anlamyor! Trp rengine girmi cebini smni; lm merreti duydum pnce leblerini! Banda annesi matem tecessm etmi te kadn ky feti alm gibi durur mebhut; Yannda komu kadnlar hure mde, Egeri ortada dnmekte bir mehib skt. Girince ben odadan hepsi kalkdlar ayaa, Kziyle annesi mhlydlar fakat yataa!
A k if hemiresini tesliyeye alyor, devam etmek istiyor. Fakat:
108

vre bir talkatle szne

Ne oldu, hastaya bir ey mi oldu, anlamadm.. O beht iindeki kzdan kemli iddetle, u sayha koptu ki hl enni ydmda:
ne ta yreklisi^niz.. Ah gitti evldm!

u son msra yok mu, ta yrek leri bile szlatyor. kif bu iirini hem yaam, hem yaatmtr...

MERHUM BRAHM BEY

Bu, bir mersiyyedir. Merhum brahim, metli bir limdi. ir ona hitab ediyor:

Akifin candan sevdii ky

Dnen muhiti nighmda yal hlindir. Btn haylim o fevkalhayl hlindir, zalmi hayrete dm, batar karken mid. nnde rehber olan mealem haylindir. Esr, sanki bir ynei cellindir! Ncm-i lmia z brikat irfnn, Leyl, ihtai eydaki kemlindir. Sehar o saniyeden bir nin feyz feyz, afakta dalgalanan renk, rengi lindir. Ulvvi kbm tasvir eder nighmda Sem olanca vuzuhiyle bir mislindir, cibl, heykeli saahib vekaar azmindir, Suhur, hiffete dman olan hislindir. Bulut yemini leli nisri cdndr, Gne mfekkirei herdem itilindir. Tul, levhai rengini ibtismndr. Gurb, safhai gamkini infilindir. Hevda mevcelenir sniht kudsiyyen, Riyh, ruhumu prc eden makaalindir. emende cilveler eyler bahn ddrn, Sab nvidi mmid veri vislindir. it, peyinde huran kymeti kbr, Reb, htrai iri lyezlindir. hlsa, nazrai immmn nnde cihan, senin sahfei ztin, senin melindir. iir eski vadide, 1906 da yazlm. Rtl deil, fakat tebihleri, is tiareleri ok kuvvetli, ok olgun. Hani bu bulularn yzde onunu cicili
109

bicili bir ir yakalyabilseydi o yzde on ile daha ssl ne iirler karrd! Geen (hasbhal) de A k ifin bir mersiyyesi idi. Fakat, alad kim dir, necidir, belli deil. Bu iiri de yle. Bereket versin ki balangcndaki nesrinde std bizi biraz tenvir etmi. iirin en canl beytleri kanatimce unlardr ; Garbi, m gariban kadar hazn oluyor, nigh rikkatimin karsnda fecri bahar, birer brehne kadidi mehbi andryor hayt hullei sebzinde cilveger ecar btn bu shai hadr, bu nevdemde emen yeil bir rtnn altnda bir amyk mezar! Samh cnma bin uhrev sad geliyor nedeler okuyorken gusuni terde hezar temevvc eyleyerek gzlerinde jlei nur kfezrda gy ki alyor ezhar Sammi ruhumu pr c bkarar ediyor bugn osnei hilkatte inliyen er! Muht imdi ebistm itrbmdr: bugn uyanmyor artk onzenin eshar! Gerildi bir ebed perde beynimizde, senin Ald pi cellinde lemi ddar. Cihan cihan dolarsn fezyi lhti, Nasl ki yd hazinin gezer diyar diyr! Hayt varsa senin sermedi haytndr, Azab, yoksa, bu fam hayt velveledar. Sknu nerde bulur h kalbi mehcrum? Deruni sinede bih. herc merci dim var! Demek, grnmeyeceksin ilelebed bana sen, demek, uzaktasn ey yr mihriban benden! Hayta sen beni rapteylemi iken, imdi Aceb nasl yaarm syle h sensin ben?

Bu gn emellerimin hepsi serngn oldu.. Meerse olmayacakm ne bir gelen, ne giden! meer almayacakm mebbeden artk O perde perde hakaaik, o ukdeler, o dihen!
110

Yazk ki ykselerek matlanda etti karar O lema lema snhaat.. hem de pek erken!

Durup mezrnn stnde aladka sehab; gelip banda enin eyledike ruhi nesm; nib meliki rahmet cihn bldan, Harmi kabrine ettike her zaman tazm; Bahr vakti ieklerde yd enfsn Mem cna duyurduka bin latifi emm; Dner haylimin en muhterem harminde Senin o tayfi latifin ey inyi kadm. Musb olan yalnz ailen midir? Heyhat, Braktn arkada binlerce hanmn yetim. O bir cihn fazildi, mahvolup gitti.. Nedir? Niindir lh bu inklb azm?!

lde evldn gaib eden, sonra azmi syesinde bulan bir peder hak knda. ok gzel, ok fideli bir iir. Talebe aynen ezberlemeli. u msralar enfes deil mi? Tam da gznden akyor imdi sruru! Kumlarda yzp, zulmetin fkna daldm; Hep rh kesildim., ne bouldum, ne bunaldm. Mahkm olarak yese u bre peder de, Evldn ayet o karanlk gecelerde. Vazgemi olayd aramaktan, ne bulurdu? Elbet biri candan, biri cnndan olurdu!
SEYF BABA

Bu iire mevzu olan zt stdn tandklarndan fakir ve ihtiyar bir adamdr, hastalanyor. Olu Osman sabahlayn iine geerken Akifin evine haber brakyor. ir akam dnyor. Kendisine keyfiyyeti anlat yorlar. sa elde sopa, sol elde krk caml fener derhl yola kyor. Boanan yamur iliklerde, amur ta belde. imdi nasl gittiini anlatyor :
111

Hani oktan gmlen kaldrmn, hortlyarak, gel diyen talar kurtarmasa, insan batacak. Sormayn derdimi, bitmez mi o talar, giderek, dt artk bize gllerde pek al yzmek! yakamozlar saarak her tarafndan fenerim, ifte sandal, yzyorduk, o yzer, ben yzerim! ok mu yzdk, bilemem, topra bulduk neyse; fenerim balad etrafn tek tk hisse. Vaka ben de yoruldum, o fakat pek yorgun.. Bakyordum daha mahmurluu stnde onun : stanbulun harabsini tasvir ediyor : Gh olur, kr gibi arpar svasz bir dvara; gh olur mrde ut der bir mezara; gh bir sakf kk hanenin altnda koar; kh bir mabedi fersdenin stnden aar; Vakt olur pek sapa yerlerde, bakarsn, dolar; Sonra en korkulu ehasa ekinmez satar; Sefletleri gryor : Gecenin strei yeldsm ekmi, ryan, sokulup bir saan altna gy uyuyan haanman yoksulu binlerce sefln beer; Sesi dinmi yuvalar, hke serilmi evler. Kocasndan boanan bir sr bre kar; o kopan rbtann darma dagan yavrular; zulmetin yer yer, iinden kabaran mezbeleler: Evi srtnda, sokaklarda gezen ileler! Byle ka manzara grdiyse sahibine de gsteren kr kandil hak knda diyor : Ya o bre de rahmet suyu n eyliyerek. Hatmi enfs edi-^m ez mi hemina z deyerek! Devam ediyor : O zaman smianm, lmisenin evkiyle yryen krlere dndm, o ne dehetti hele! sopam artk bana hem gz, hem ayak, hem eldi., ne yalan syleyeyim kalbime hayet geldi. Nihyet ir bin bel (Seyfi baba) nn evini buluyor. eri giriyor, hal hatr soruyor. Bize oday ve hastay yle gsteriyor :
112

Odann loluu kasvet veriyor pek, baktm, u fener yansa deyip bir kutu kibrit aktm. Hele son kibriti tuttum da yakndan yzne. Srme ekmi gibi nr indi mumun kr gzne. O zaman nm alp perdei zulmet, ngh, Grd bir sahnei ryni seflet ki nigh, ir olsam yine tasviri olur )ence muhal: o perianl derpi edemez nk hayl! Konuuyorlar, ir hastaya karn geni bir cezvede hlamur kayna tarak, fincan fincan vermiye balyor. Seyfi babann hastal sebebini sorunca o, diyor k i : Mehmed aann evi akm, onu aktarmak in dama ktm, souk aldm, oluyor on be gn. Ne iin var kiremitlerde a sersem desene! htiyarlk m nedir, akmm olum bu sene, hadi aktarmayaym., kim getirir ekmeimi? oturup kr gibi, nmerde el amak iyi mi? kim kazanmazsa bu dnyda bir ekmek paras: dostunun yz karas; dmannn maskaras! Seyfi baba yetmi bei gemi bir ihtiyar dr. bakacak kimsecii yok. Osmann eli de bilmem ki ne zaman i tutacak! baz bir hafta geer Seyfi babann yanna urayan olmaz. Bu se fer kimsesizlik artk camna tak demitir. ir hastay terletiyor, kendisi de mangal yanna geni bir kebe atarak, uyku taharrisine balyor. Fakat ne mmkin! Bir aralk szyor, uyanyor. iiri bitiriyor : Ortalk am uyandm, dedim, artk gideyim, nce amma u fakir demi memnun edeyim, bir de baktm ki: tek onluk bile yokmu kesede; mhrm boynunu bkm duruyormu sde! O zaman koptu iimden u tehassr ebed: ya hamiyyetsiz olaydm, ya param olsayd! Mehmed Akif bu iirini merutyyetin ilnmdan bir sene evvel yaz mtr. O zamanki stanbulun harbsini, skinlerinin sefletini tasvir eden paralariyle hastann yatt oday, o zavallnn perian hlini anla tan ksmlar ok gzeldir. iir tam mnasiyle, l^ lfe dr, nsndjr.
F: 8 113

 N S A N (mam li) radyallah anhin samyorsun ki, ey insan, kk bir cirmden ibaretsin; hlbuki senin iinde koskoca bir lem drlp gizlen mitir melindeki beytinin temiz bir tercemesi ve tevsidir. u par alar gzeldir : Denizler bisterindir, dalgalar kehvre nzm; nedir dalar, sem peym senin ehbli pervzm; hev bir refrefi seyyli hkmndr ki bir demde, olur demsz vzn btn aktaar lemde, dayanmaz pi ikdmmda maniler, mzhimler; kaar, sen rezmigh zme girdike, muhcimler. Karanlklarda gezsen, eperagm fikri hikmetidir, ki her irak bir snmez zyay sermediyyettir. Mevzu felsef, tesavvf inceliklere, (insan mnevi) nin ihatei klliyyesi iindeki o czi mutlak inlemiye ok msaid iken, std, mesel, (Tevhid) inde gsterdii lutfi muvaffakyyeti bunda esirgemitir.

KR NEYZEN

Bu zat bir adrvann saa altnda, bir hasr stnde barnan, ya tan, amurlu talara yaslanarak, krk saziyle, eski kamiyle bir lokma ekmek paras karmya alan zavall bir mdr. Ehej^i^etsiz ..safiye^ imle ye zihaLjatal^ ho grlmek artiyle tas-^^ok canl ictimaj^^ins^n^bir iirdir. yle biter : O, kendi kendine flermi, yoksa inlermi? Ne dinliyen, ne duran var., bakup geer herkes. Mezrdan akseden avz kimse dinlermi? zavall lmene bak, nlei tezallm kes! Fakat durun., yine keklde bir tanni medid duyuldu., h ne nazendedir srudu mid! adrvann, kr altnda saklyan, saa delinmemimi? buluttan coup gelen yamur, o sukbeden uzanp bir sicim gibi aa, zavall kekl baktm yavaa kamlyor, duyunca kr, bunu bir ci merhamet sand, uzand kekle, heyht, ite aldand: morarm elleri bo kt, sde sland!
114

ACEM AHI

ah Muzafferin zulm ve istibdadna tevcih edilen iki (krzi) inti kam. Biri hamas airimiz Midhat Cemalin elinde, br de stdm elinde. lk par^ajaha muhteem, fakat daha peltek; ikinci para daha sde, fakat daha akkm. Birinciden msralar : Yer kalmam serayi muallna bak utan; matemsarylarla dolu shai vatan! emri cihan muta bu dnyya ram eden eslfnn bu gn dnrsen deil iken toprak dolan dihenleri feryda muktedir, hl senin bu velvelei nahvetin nedir? kinciden semeler : Evet, ran kabristana dndrdn, helk ettin, kefen yaptn giribn midi k k ettin! btn dnya iin bir damla kan oktur, diyorlar, sen, u masum mmetin seller akttn hunu pakinden; hamset perveran kavmi tuttun birbir ldrdn, umumen ark alattn, umumen garb gldrdn..

S T B D A D

lk paras vakur bir edayi nedamet ve teellm, ikinci paras ackl bir giryei cz tezallmdr. (Tevfik Fikret) in (Sis) i onun ah eseriydi, stdm (stibdad) ise kendisinin bir ok hisli eserlerinden biridir. Ev velkisi bir azamet ve sant, dieri facial bir vaka ve sammiyyet. u msralar ne gzeldir : Refiki mr giderken cenze hlinde, serildi kald kadn aiyn llinde. benim de bitti nihayet tahammlm, tabm; boand seyli dmuum, boand sbm. utandm alyarak, aladm utanmyarak.. Hele son msra ...
115

H R R Y Y E T

Tertemiz bir tasvir : Beyaz ehtrisiyle kar gibi kz, sanki cennetten inme zdei hur, ya sehar predirki perrandr di nznda bir sehbei nur. Kuanp bir mtak hrriyyet geziyor hkidan dr dur! hledar eyleyince bedri afak bu kadar dilnin olur ancak, ya u olan, u tostopa afacan ki fezlar gelir sruruna dar; tayor sanki smyor kabna., kendisinden byk te bayra var! geti mzi denen o devri melal, haydi fethet: enindir istikbl.

skt baktm ki hemen bir alay etfal teden, o nasl mevkibi d, o ne lem, grsen! Grerek yapma deil hem, ne tab etvar, u yumurcaklara bak; sanki ezelden ahrar! O sr srr byk bir neveyle anlatan std iirini yine gz yalariyle bitiriyor : Bakarak arkalarndan bu gzel yavrularn, dnd birdenbire simas duran ihtiyarn, ne iin alad? bilmem, unu duydum yalnz: A h bir kerre gelip grse yemenden babanz!..

KOCA KARI LE MER

Ne canl bir tahkiye, ne ince bir tasvir, ne elik bir ifade. Vaka u : (bni Abbas) bir gece (mer) i aramya kyor, buluyor. Birlikte mahllt dolayorlar. ehir haricinde bir adrn nndedirler. erden aciz aciz diye feryad eden ocuk sesleri duyuluyor. Giriyorlar. Kadn caz bir mlek iine koyduu suyu (yemek piiriyorum) diye, yavrula r aldatmak iin muttasl kaynatyor! merle konuuyorlar. Zavall kadn gelenin kim olduundan haber
116

siz; atp tutuyor! mer oradan kalkyor, zahire anbarna gidiyor, bir u val unu srtlyarak, bni Abbasa da bir desti ya ykliyerek dnyorlar, kendi elile ocuklara yemek piiriyor, yediriyor. mer kadna ertesi gn Emirlik evine gelmesini tenbih ve onun hlini Emire syliyecegini vd ediyor... imdi, iiri tavaf edelim : bni Abbasn meri naslbuldugunu air anlatyor : Bir karanlk geceydi pek de ayaz... bni Hattab grmek zre biraz. ktm evden ki yollar p ssz, yolcu bir benmigim meer yalnz, aradan gememiti ok da zaman, az ilerden yavaa oldu iyan Zulmetin sinesinde kde gibi, anszn bir mheykel rab! Bem beyaz bir rid iinde garib, geliyor muttasl mehb mehib. Bu gelen merdir. Birlikte dolayorlar : Ne sada var, ne bir yrr bdar, Uhrev bir skn iinde civar. mer olmu gezer, siyneti hak., u yatan beldenin huzruna bak! o semalar kadar ycelmi aln, akarak sinesinde afakin, bir zaman snmiyen nighiyle, necmi shirde sanki bir hle! mer her evin nnde duruyor, dinliyor, ierdekiler bihaber. im di Medine haricindeki adr nndedirler. htiyarca bir kadn ocak banda. Kartrp duruyorken pien nevalesini; kard yuttuu yalarda rpnan sesini: durundu yavrularm ite imdicik piecek.. mer ieri giriyor, selm veriyor. Kadn be. ocuklarn niin a lad suline: bu gn ikinci gn a kaldlar cevabn veriyor. mer o hlde, diyor, neden biraz yemek komyorsun? kadn syliyor: yemek mi? Sen mlei tirit mi sanyorsun? indeki sade sudur ki akl taiyle beraber btn zaman kaynyor.
117

 Ne are belki susarlar, dedim, ayblamayn. peki, senin kocan, olun, ya kardan, ya dayn, tek erkein de mi yok? hepsi ld., kimsem yok. senin midir bu kkler? torunlarm. Nede ok! Adam emre gidip sylemezmi hlini? Ah. Emre ylemi? kahretsin nkarib Allah! yaknda ryeti ikbli serngn olsun.. mer belsn dnyada isterim bulsun! Ne yapt teyze, mer byle inkisar edecek? Ya ben yetim avuturken Emr uyurmu gerek, ocuklarn bu sefer ykselince feryd, kadn tehevvr artk cnna vardrd; u nevhalar ki kar t bulutlarn iine; mer, savik telin olur, iner tepene! Yetimin ahm yamur ds zannetme; o sayha rdi kazadr ki gnderir ademe! Gidip te syyeyim ha? dilencilik yapamam. mer de kim? benim ondan kerm adamd babam, lr de yz suyu dkmem sizin halfenize!! mer uruldu bu son szle.. Haklsn tize. Avut ocuklar, ben imdicik gider gelirim. Halfe nde bitik, sulu, Mnfail, ndim; ben arkasnda, perian, adrdan ayrldk.

Sabaha kar idi. Biraz aydnlk balamt. Kyn kpekleri ejder gibi saldryor, fakat kim aldryor! Zahire anbarna giriyorlar. Bir uval un merin srtnda, bir desti ya da bni Abbasda. te, iirin en can alacak yerleri : Mesfe baktm uzak, yk yaman, mer yaral; dedim ki ben gtreydim.. verirmisin uval? hayr yorulsa deil, lse yardm etme sakn: Vebli kendine aittir bni Hattbn.
118

Kadn ne syledi, Abbas, iitmedinmi demin? Yarn huzur lhde, kimseler mer in eriki haybeti olmaz, bu gnlk olsa bile, evet hilfeti yklenmeyeydi vaktiyle, kenr diclede bir kurt arsa bir koyunu, gelir de adli lh sorar merden onu! Bir htiyar kar bkes kalr, mer mesul! yetmi giryei hsran alr, mer mesul! Bir aiyan seflet baklmayip gse: mer kalr yine altnda, hi deil kimse! Zemine gadr ile bir damla kan dknce biri: O damla kos koca girdb olur boar meri! mer duyulmada her kalbin inkisrndan, mer koulmada her mtemin civrndan! merden isteniyor beklenen Muhammedden.. mer mer, nasl aldn bu br srtna sen? bni Abbas meri tesliyeye alyor : Sen ey mer, ne meleksin, ne bir emri zulum.. Fakat elinde ne var? ftraten beer mazlum! grr buruc semnn btn sitreleri, zelm iinde, yk altnda inliyen meri! Huzur hakka karken bu unlu cebhenle, deil zemni, getir ahid sman bile! G bel hayemeye geliyorlar. mer ateteki mlekten akllar atyor. Biraz ya, biraz un kartrp yemek piirmiye savayor. Fakat ocak snmek zere. Kadn be on para ya diken getiriyor.. Ocak tter, mer fler zefiri hriyle; zemni lihyei beyzyi tar mariyle, scd tavr huuunda, muttasl sprr; iinde ruhu yanar, cebhesinde ter kprr! Dner muhiti nighnda tde tde duman, bulut geer gibi necmin hyt nrundan! Ocak tutuur, yemek pier, mer ocuklara fliyerek yedirir. Kesildi haymede mtem, uyand ruhi srr; ocuklar oynayorlar, kadn ferhu fhur. Kadna tenbih ediliyor: yarn emirlik diresine gel. Beni bul. Emire syliyelim. Ayrlyorlar. le gemiti, kt geldi kadn.
119

 alib teyze uykusuz kaldn! te balanmak zredir nafakan, alacaksn her ay gelip buradan, imdi ffeyledin deilmi beni? byle gster fakat adaletini! stadn bu iiri bence en lv eserlerindendir. Tebihler, hayaller zengin ve rengin, tekrirler, nidlar parlak, tasvirler, tahkiyeler ok mu vaffaktr. Seflete alyan ok gzel ve nsan bir iir.
E Z A N L A R

(Tevfik Fikret) merhumun (Sabah ezannda) manzumesi bunun yanmda ne kadar clz, ne kadar zavall. std bu eserini de iinde yayarak yazm, iinde yaatarak okutuyor. Mehmed Akifin (Ezanlar) , ba tan nihyete, iirdir. Ruhu rpndran, ok cezbeli, ok cokun bir iir. Bir ka parasn okuyalm : Sehar vaktnda mevcdt, nin hb iindeyken, bu rhn nev afk mevc mevc edip birden, muhitin kalbi hamunda balar bir hazin ven. bakarsn her taraf zulmet, fakat bir zulmeti ruen! sema bdr, her yldz cemlllha bir revzen. Maiet kayd canferssmn mahkm, bzr, btn bareler gndz bu yd merhemetkr, duyar sermest olur grm kadar ferdyi ddr, o neveyle, yorulmak yle dursun, en ar br, srkler grmeden, gstermeden ylgnlk sr. Gne magrib gzn olmu, sem esmer, ufuk glgn, zaman durgun, zemin muber, cihan dembeste, can mahzun; gariblik rnm yer yer, sknet dembedem efzun.. bakarsn bir de glbanki lhden dolub gerdun, O tenhi sevdf olur Allh ile meskn! Cihn naimi kaldrd, bkarar etti, zalm iinde je lemler aikr etti! o ykselen sesi tekrire balayp ebd duyuldu sinei ebden medd bir feryad. semye kt o fe:^d, h mmet olup! semdan indi o feryd, ruhi rahmet olup! uzaktan andnyorken, demin, heylyi, semhnei leylin birer kk nyi gibiydi imdi hayalimde her menr mehib.. O ta yrekte bu szl nameler ne arib!
120

CANAN YURDU (Abdl hak Hmid) in en zinde eseri, bence, (Makber) idir, (Canan Yurdu) da sanki Makberin iirlerinden biridir. u paralarn okuyalm: Ey tayfi nikehferbi yrn, olmazm bir an iin kararn? heyht, serb efka dndn., karmda parldamanla sndn! kimden soraym ki nerde dilber? makber gibi samt iinde her yer. cnn cnn! dedim, arandm.. bir ksi nid dedike yandm! Yarab neye hem sar, hem ebkem, dalar, dereler, btn u lem? ey sevdiimin sevimli yurdu, hlin bana h pek dokundu! a sineni yad nkhetinden bir emmeye kailim bu gn ben. Ey lnei tr mr syle, Cnn sana artk nmiyormu? ey matemi pydr syle, Sahandaki nevha dinmiyormu? ey ebri sem gzni seyyar, ydndamdr o nazh reftar? ey darbei bde kar, ran, inad enn eden nihln! Bir ri revan olub ta cnn, gemezmi bu glgeden hirman? Bin nevhai cn iimde pr cu, geldim bu arb yurda medhu. fery dm yokmu eyliyen g? Yarab, bu nasl cihn hmu: bir yok diyecek sada da yokmu!
BR MERSYE

On dokuz, yirmi yalarnda len Hilmi hakknda. 10 Haziran 320 ta rihinde yazlm. Gzel ve zengin hayllerle dolu bir iir. (Boaz Harbi) ^ in ehidler ksmnda bundan., ba. grde o ,ksmdan nianel^r^v^ g ib i:
121

Kitabe senki mezarnda bir kitab ledn, sirc fevki serinde ziyyi nuri yakin. stunu merkadinin hakka ykselen tehlil; revak mehedinin nazilt ar berin, zemni hkine ferr desti naz nesim; fezayi kabrine sak sehb nesryn. ncum trbesinin trbedr bdr; bahr, lahdine pude strei rengini, almadan kuruyan guncei izan iin seherde nevhai blbl teranei ysn! Hevda mevcesidir ehperi melikenin, eden riyh deildir bu servilikte enin. Ley l o tay fi latifin harmi ismetidir; efak ki hatrai igtirbdr, ne hazin! Nagmendir eden riyh tehziz, senden bu nevyi uri engiz! Tayfn beni eyliyor sehar hiz.. ey hatrasyla ruhi lebriz, indimde bu kinat hep sen! Ey hatrasiyle kaldm yar, artk aramzda bir cihan var! sen gkte safa gzni ddar, ben yerde zab iinde bzar! gmde btn terane ven. ven demi nyi nagmekrn, ven cereyan cuybarm, ven sesi bd bkararn, vei bana h yad krn., sen gkleri hande zr ederken!

D E K V A S Gzel bir nazmdr, hikyedir.

MAHALLE KAHVES Bu eser hkik ve sefil bir sahnenin, canl bir tasviridir. ir :
122

Dilenci ekline girmi bu sinci cnler, bu, gndzn bile yol vermiyen, haramiler, admda bir, dikilir, azminin, gelir, nne.. zavall yolcunun artk kyar btn gnne! Evet, dilenci sanr seyreden kyafetini; fakat bir onlua agu aan sefaletini, grp te rikkate ayan, biraz sokulsa, hemen, urur ikrn t kalbinin samminden! beytlerile karilerine anlatmya balad (Mahalle Kahvesi) nin bekas na dmandr : Mahalle kahvesi hl niin kapanmamal; kapansm elverir artk bu perde pek kanl! hayr, bu perde, bu arkn baklmyan yaras; Bu, ehresindeki levsiyle yurda yz karas; haytmzda gediktir, gedikli namiyle, ak durur koca bir kavmin ihtimamiyle! Sakn firengiye benzetmeyin fecatini; bu karha Milletin emmekte ruhi gayretini, mahalle kahvesi arkn harmi katilidir. Mahalle kahvesinin fecatlarn, sefaletlerini dzgn bir nazm ve hisli bir yrekle anlatan std bizzat kahvenin iine girerek, oradaki ackl levhalar, sefil suhbetleri birer birer tasvir ve tahkiye etmi, karilerini o lemden tiksindirmiye bihkkn muvaffak olmutur. Zaten ga yesi de bu idi. Halka inen, halk syleten ifadeleri ne kadar canl ve hakkdir. Bu iirde hasaset vardr diyenler onun mevzuunu unutmulardr. (Berlin) gazinosunu ok ssl ve k gzel tasvir edebilen airin Ma halle Kahvesindeki bu halka iniini ve ackl bir hakikata terceman olu unu onun hasasete reva verii gibi anlamak bir anlamamazlktr. Mehmed Akifin bu eseri Halk ve hakika't bir eserdir. Sefl bir mahalle kahvesini btn teferrutiyle, miyne mahabbetleriyle tecsim ediyor. iirin sonu udur : Tavann pervaz a:ltndaki toprak yuvadan, bakyor bunlara, yan yan, iki ift ince nazar; ya sizin bir yuvanz yokmu? diyor anlalan, dii erkek alan yavrulu krlanglar... Teessf olunur ki mahalle kahvesine sgen A k ifin tertemiz lisanna mahalle kahvesi lisan diye atp tutanlar oldu! Zavall mnekkidi
123

KSE MAM Kse imam Akifin dostu, Akif kse imamm hoca zadesi. Safaha;tm altnc cildine ad verilen (sim) da' o ilmi az, grgs ok, ftrat yk sek imam n olu. stdn kse imamla konumalar mrdr. air senedir grmedii anl ksesini bir gece ziyarete gidiyor. Kahveler, nergileler, enfiyeler, erbetler, Ruhu lebrzi saf eyliyecek suhbetler Hepsi mebzul. Fakat, birdenbire kap alnyor, ieri kk Ahmedin annesi giriyor. Zten kse imamn e v i; Ev deil, han gibi bir ey; gece gndz iler Ackl muhavere balyor : Varmayn stme. Nen var, Akuzum anlyalm? Ne kafam kald dayaktan, ne gzm hep iti; kar koysaydm eer mutlak iim bitmiti. Aladm, merhamet et, yapma dedim., kim dinler! boamakm beni dnden beri efkr meer.. ocuk annesi, emzikli kadn tek bana, Koca berhneyi silsin de, sprsn de sana, yine sen bilmiyerek zlim onun kymetini, dene barede kalkp kolunun kuvvetini! Dur kzm, alama sen, imdi haber gnderirim; kar dmek ne kolaym, ona ben gsteririm. Kadmcazm zevci (hsan bey) e beki (Memi) le haber gnderiliyor, hsan gelemem, kendisi gelsin diyor. Kse srar ediyor : Ben gidersem iyi kamaz, hdi git syle ona., imdi gelsin.. Ne kibarlk bu beim, bir davet, yetmiyor, ylemi? Yorundum efendim de.. Evet, Haber aldk., o fakat sizce byk bir eymi? On kadn dse yorulmaz, benim hsan beimi, bilirim ben ne tosundur... Hoca, bak, ben kzarm! Size halt etme der., dm isem kendi karm! ' keyfim ister derirn, sen diyemezsin: dme bu tecvz saylr dorusu hasiyyetime... Kse kzyor, muhavere iddetleniyor: Hangi haysiyyetin olum, o da varm desene, beimin imdiki haysiyyeti mevhumesine
124

diyecek yok., yalnz rhat ararlarsa eer, byle klfetli kuyud altna hi girmeseler! Sen imam, samalyorsun., yetiir artk dur. beni srr ile dvetteki maksad burnudur? Haremin geldi demiri aglyarak, szlyarak.. gz ksn domuzun, patlasn isterse, brak. Deceksin, ne boarsn? boadn dgmek ne? hem gnah, hem de yib.. bakma onun sen szne, ne domuzdur onu bilsen! nesi var, hrszm? yoksa yzszm? deil hi biri., lkin canm skt akam edemem, stme evlenme! diye. Ne demek, drde kadar evlenir erkek, demiye kalmadan balad irretlie., kzmazm kafam? kustuun herzeyi yutsun diye, hey sersem adam! dyorsun, boayorsun ilin ksz kzn., hakl bir kerreya, insan boamaz hakszn. Boamaz? ammada yaptn! ya erat ne iin bize evlenmiyi t drde kadar emretsin? ki alsam ne kar syei hrriyyette? boamsam canm ister boarm elbette, ite meydanda kitab, hem alrz, hem boarz. Dara geldinmi, erit! sus ulan, iznsz! Az meyhneye rahmet okuturken, hele bak, bana gelmi te eriat kesilmi .. avanak! Mslmanlkta erat bunu emretmi imi; hem alr, hem de boarm; ne kadar sade bir i! Kar tatlk iin bak ne diyor peygamber; bir talk oldumu dnyda, semalar titrer. Kar i grmiyecek, varsa piin bakmyacak; amar, tahta, yemek nerde? ate yakmyacak. Bunlarn hepsini yapmak sana aid eran! ocuk emzirmiye hatt olacak bir sd anan.

Kse imam bu iki ei bartryor, gidiyorlar, ondan sonra Akife htab ediyor :
125

 Dinledin, grdn a olum, ne bozuk terbiyemiz, ne yapp yapmal, insanl retmeliyiz. u bizim halk uyandrmadadr varsa felh; Hangi bir millete baksan uyank., nki: sabah; Hele bare eritle nasl oynanyor! Mslmanlk bumu yahu, diye insan yanyor. Glgesinden bile korkup baran bir delek, otuz yl bizi korkuttu eriat! diyerek. (vahdeti) muhlisiniz, elde as kt herif, bir alay zabiti kesdirdi. sebeb? eri erif! Kar dm, boam., emri lh ne denir! bunlarn hepsi emn ol ki cehlettendir. Gel nikh ky, demesinler, diye bazan kaarm., dn olmazm, gelirler de btn komularm: yine kondun hoca! derler, onu bilmezler ki, daha memnun olacaktm o dnsz belki. Zerde karmda durur kanl yemek tavriyle; ksz olan sanrm algy duydummu, hele! Bu neden? nk nikhn sonu er ge boamak, yahut akamki gelenler gibi hr gr yaamak, dn olsayd ne l idi tek bir perde; ayrlk fasl da var sonra bunun mahkemede; ne kadnlar, ne sefalet douranlar grrz; ite binlerce ocuk, hem baba sa, hem ksz! snf halka iim paralanr, hem nekadar! ihtiyarlar, karlar, bir de kkler, bunlar merhamet grmeli, yz grmeli insanlardan; yoksa insanl bilmem nasl anlar insan? Padiahlk devrinde eriat namna yaplan btn rezaletlerle, hu rafelerle beman savalar yapan, o zamanki tima derdlerimizi olanca aklyle ve aclyle teriha alan stdn (geri) olduunu iddia edenler onun bu ve dier iirlerini dikkatle okumaldrlar. Bu iirleri yaz mak o devrin geri adamlar nazarnda byk bir cinayetti. stdn (Safahat) olmasayd imdiki ve gelecek nesil o zamanlarn fenalklarn byle dzgn ve toplu bir halde tehr eden baka bir eser bulamyacaklard. iir u beytlerle bitiyor ; Bu cehlet yrmez; asra bakn: asr ulum! balasn terbiyeniz, ilelerden olum, sde hrriyyeti iln ile bir ey kmaz; Fikri hrriyyeti hazm ettiriniz halka biraz!
126

NAZM PARALARI

Ressam hakl, iki kitabe, resim ktas, air huzurunda mnekkid, glblbl, tercemeler, hsran mbin... Bunlardan (Ressam) ile (Mnakkid) fantazi birer paradr, (Safahattan fkralar) faslnda yazldr. (Hsran mbin) i okuyalm : Balatt gn mektebe, duydum ki diyordu, rahmetli babam: dem olur olum ilerde. annemse, oturmu, paalktan kuruyordu., demlii getik., paalk lsn, o nerde? mli tezad zre geerken ebeveynin, hep byle harab olmada etfl arayerde.

AHRET YOLU

Bir cenaze alaynn hazin bir dilidir. Gzel ve halk bir iir. Tasvir mkemmel. u paralar okuyalm : Bask bir ev; kapnn i yannda bir tbut, banda nlyan vaz dinliyor, mebhut. denildi: Fatiha! mni kestiler; bu sefer; gsler inledi, derken, ak duran eller, hazin alnlar bir kerre okayp indi; derriinki zemzemeler bir zaman iin dindi. Duyuldu sonra immn nidyi mamumu, diyordu: syleyin Allh iin u merhumu. Nasl bilirsiniz ey Mslmanlar? yi biliriz! Yarn huzur lhde toplanp hepiniz, bu yolda hsn ehdet edersinizya? Evet. mam efendi, helallik ta iste, merhamet et.. Hell edin hadi yleyse imdi hakknz. Hell edin hadi bekletmeyin adamcaz! Cemaatin yreinden kopup hell olsun! nidyi safveti, birden cenze h derun; misli urad evden, fezda ykseldi. erde balad bir cuu nevhadr imdi; ba rtsiyle kadnlar gzkt penireden: Braktn ylemi en sonra kardam bizi sen. ykld dostlar evim, barkm.. h gitti kocam..
127

 Daym melek gibi insand; ben nasl yanmam. tamam otuz senedir komuyuz da bir kerre, kzb ta Ey! demi insan deildi, hemire! Zavall Remziye! boynun bkld evldm.. Babam ne oldu? Baban.. ld. Bu sylenirmiya? hicran olur zavall kza... Ayol, u ksz bir parack avutsamzal. An da cumbay etrafa baksn alamasn.. Grnd cumbada baktm ki tombalak, sarn, sevimli bir kck kz., beinde ancak var. donuk yanaklar stnde parlyan yalar, zavallnn eriyen ruhi bignah idi. benim o mersiye yadmda alyor ebed, Sefine pre ki srtnda mevci bhissin, yzer., nnde ademden nne bir engin, eker durur onu shil cda aklarna; bakarm bir tan stnde durmu agliyana? Bu hay hyi kymet nmn iinde sner, sammi hilkati szn eden enni beer. Bu mahmilin neye sk sk deisin efrad? suli fikre byk bir hakikat anlatt; Evet, beka ezecek cismi zn fanyi, vcud ekmiyecek mri cvidnyi, bu bar mdhiin altnda titreyip dizler, dayanmyor admdan ziyde dui beer! air (msall) yi anlatyor. u ksm g zel: eriri saltanatlar devrilir, alt st olur dnya; meyyed hurc brlar der bir bir, bu ta hl, zemnn desti tahribiyle, durmu eyler istihza, Btn mevcuda hkim bir adem timslidir gya. iirin sonu : Cenaze indi omuzdan yava yava, sonra, sokuldu servilerin ortasnda bir ukura, atld stne be krek kemikli amur, kabard topran altnda bir ban, bir ur!. Evet, ban ki yatan duymyorsa dehetini, dnn de arkadakinden sorun fecatini; skn iinde uyurken u bir yn toprak, lelebed o kk ruh rpmb duracak!...
128

r s T l R A K

Eski vadide, y e n ice mtefekkir hayallerle mzeyyen, lht bir gr: Tasavvur et ki muzlim bir ebi ecram npeyda; yatar heybetli auunda drdr bir feyfa; den gmrah iin yol bulma yok emvac zulmetten; Gidilmez., her adm attka bir girdab olur rehzen; O rhistne batm, alkanan seyyah vre nasl mtak ise bir nre, bir necmi rehkre, sana ey lemai mmd ben de yle mtakm; grn bir kerre zra pek karanlk oldu afakim! geir pi haylinden ki ca c bir umman: niandr ykselen her mevci tfan hzi bir dadan; lm var, kurtulu yok, sahili imdd uzaklarda; Demdem rh titrer korkudan donmu dudaklarda. emen emvc nrundur, fidanlar yl hlindir; sulardan akseden sret cemli layezlindir. Hram nzennindir o raksan mevceler cuda, mutarra nkhetindir gizlenen ezhar hobuda. leylin sinesinde hbe dalm nzenin eshar, eder keysna yaslanm cebni pakini ihtar. Nighndan salm lemalardr pi hayrette Yzen ecram nur nr bahri sermediyyette. Zemin lebrzi sarn; sema pamli envarm: avlim hep merayayi nazar prayi ddrn. Derin bir samte mstarak, lebi deryda hi ses yok.. Sab durgun, sular durgun, btn eyada durgunluk! o feri nlgn stnde, tfli nzenin vri, uyurken dyei bdar subhun tfl envar; Gne piinde dalar perdedr olmu, harminden grnm, sonra ehrhmd.a ykselmiti tedricen. Tel eyleyince bir zaman blyi kudrette, ziyalar mevc mevc oldu o pihnyi rukdette. Bu coilar o dalgn havz smni uyandrd; saba enfas sevda perveriyle dalgalandrd, aklardan gelen emvac peyderpeyle, shilden demdem oldu vecd efz hazin bir name, bir ven. Kulak verdim o henge: meer ahengi iirinmi! O cozr olan kulzm, senin umman fikrinmi.
F: 9 129

Gne: ruhun imi; bir huzme eklinde inen nuru; o menbdan huruan snihanm dorudan doru, tecelli etti artk, anladm; sensin btn dnya.. bu senlikte fakat ey yr aib, ben neyim ya?

MN ALAY

te sevimli bir tarih, mensi bir halk ananesi. Gzel bir iir. u ik tibas ile balyor ; Gzm ki kane boyand, erab neyleyeyim? erab neyleyeyim? cier ki odlara yand, kebab neyleyeyim? Kebab neyleyeyim? Ne yre yarad cismim, ne bana bilmem hi! lh ben bu bir avu trab neyleyeyim? Trab neyleyeyim? [1] (Amin alayi) gzmzn nnde tamamen canlanyor. Hani, bir (halkiyyat limi) de ancak bu kadar anlatabilirdi. Fazla olarak bu eser iirdir de ; En nde rahlesi agu ihtiramnda, ar ar yryen bir dokuz yanda melek; be on adm geriden, pi ihtimmda, afak ziyalar hatt ufl edip gidecek Kadar latf, iki msmu bir ak payton vakar nz ile ekmekte; arkasnda bunun, kk adml yaman bir tabur ki hayli uzun! O rhdan daha sf olan yreklerden, zaman zaman bir lh terne ykseliyor; bu ci safvetin aksiyle t meleklerden, zemine doru bir min sadasdr geliyor, muht her birinin bir sabh nr nur, btn bu kafile efrd, prsrd srr, yarp nnde duran halk muttasl gidiyor. Bu bir ketbei masumedir ki ey Millet; selma durmalsn anl rehgzrnda;
[1] (Fad emsi) nin mektubunda da okuyacamz vech ile A kifin en ok sevdii ve lnceye kadar azmdan drmedii; bu iirdir. Ben bmu (Niyazii Msr) nin san yordum; IMvanmda bulamadm. (Yunus) un da deil. Peki, kimin? Bir lh mecmuasmda bulunmu, B. Vehbi Bolak ltfettiler, getirdiler. iir (Safvet) in imi. Son beyti y le : O gnde bre Safvet Hesab neyleyeyim?

130

bu bir cenh ki tde i i r ufak hareket yapp cihanlar oynatmak iktidrnda! gelir de syei imdd hakda bir gn, bu, girer diyar melye dorudan doru. Bu ancak ite, eer varsa, anl bir ordu! Evet, ilerlemek isterse krbn ebab, yolunda durmya gelmez, o nk durmyarak, sabh sermedi tye eylemekte itab; o nk istiyemez hle katlanp durmak! Onun kudum iin nazenini istikbal, aar da sne, o olmazm prk^ayi visal?_ dururmu artk onun karsnda mz, hl? Fakat o zemzemler udu hep dudaklardan., srud neve bulemde pek sreksizdir! ar ar geiyorken alay sokaklardan, gelir de caddenin aznda mhlanr, dikilir, Mehib manzara bir anl anl gerdne; inde podral katl ehre! neyse yine, yol ad bir iri ses mevkibin geip nne: Siz ey heykil bruh devri mazinin, dikilmeyin yoluna krbn tinin; Nedir tarikini kesmekde byle istical, durun, ilerlesin Allah iin, u istikbal!

H A S B I H L

stadn : Geen gemitir artk; ni mstakbelse mbhemdir; hayatndan nasibin: bir u gemek istiyen demdir beytiyle terceme ettii arabca bir iirin hakimne izahdr.
HAKKI KARAR

stdn yavrular arasnda gemi ho bir bebek hikyesidir.

YEM HTYAR

Kk bir iir. u beytleri gzeldir : Elinde tarts, dnde mlki seyyar; yrr.. nnde mezar, arkasnda bin iven, eker u br hayatnca hep hayat iin; bilinse h u br hayat ekme neden?
131

 T R A F

Birinci cildin mutavazi bir hatimesidir : Safahatmda, evet, iir ariyan hi bulamaz; yalnz, bir yeri hakknda hazin ite bu! der. Kfe? yok. kahve? hayr, hasta? deil, hangisiya? buuk nazma gmlm koca bir mr hedef! Hayr, std, senin Safahatn buuk nazmdan ibaret deil, koca bidei iir ve sanattr. SLEYMANYE KRSSNDE : (Safahat) n ikinci cildi (Sleymaniyye krssnde) mevzuundan ibaret. Geliniz, birlikte.takib edelim: air kpry geiyor, hayli nkteler, latifeler frlattktan sonra (Yeni cami) in nnde yle bir irkiliyor : baka bir shile kehvrei emvcndan, byle ehdne karmm yaknlarda zaman? ne seharprei sanat ki ezelden mahmur., lebi deryadan uan bir ebed handei nur! sani umman bekann ezel bir mevci, ykselirken ge donmu ta kesilmi inci! Bu msralar yksek birer iirdir. std (Sleymaniyye) ye gidince ye kadar nne tesadf eden eyleri, deti hilfna, anlatmyor, ufak bir mnasibetle arabk hedefini yakalyor : Sleymaniyye camiinin temellerinden bir ksmn medreseler tekil eder. Ona iaretle diyor k i : dur da, mabuduna ykselmek iin, ilme basan mabedin hlini gre, ite serapa iman! yle bir iman ki. chilne deil, limane.. devam edelim : Yce dalar gibi, afka derken sye, , O, bekadan daha cazib kesilen, bideye, bir nazar zevki bedni yeter tatmne.. durma yleyse, urc et o ziy lemine. O ziya lemi bilmez ki karanlk ne demek; o semv yuva kirlenmedi, kirlenmiyecek. stdmz; (Mimar Sinan) n o bidei sanatn en ince bir sanatkr gziyle tedkika balarken diyor k i :
132

kos

Greceksin; o harmin ebed zillinde, sanatn ruhunu seyyl bulut eklinde! te bu da tam manasile bir iirdir. adrvan kapsndan giriyor : Bir musanna kemer, stnde kurulmu tevhid; daha stnde bir yet ki: huddan teyid; Emri mevkuf saltn bize katiyyetine. yle bir bakdm insan, kapnn heyetine, evvel her iki yandan oluyor ehre nmn: mtenazr iki mihrab, iki zde stun, sonra gz ykseliyor doru yarm kubbelere, ki dayanm biri sadan, biri soldan kemere. stalaktitle donanm o hazin sineleri, okayp nur nazar, getimi artk ileri, geliyor ksmen alm iki heybetli kanat, ki terci, telfik ne mdhi sanat! sanki mevl mtefekkir, kocaman bir beyni, avermi bize gstermek iin her yerini. u son bey t ne gzel! Sleymaniyyenin yksek sanat mimarsini en ince teferrtma kadar ok sanatkrne bize gsterdikten sonra devam ediyor : Artk ey sevgili kari, gel otur orta yere, cebhe dvarma bak, camlara bak, minbere bak; sonra mihrab ile mahfillere, krslere bak. ite her cebhede, her yerde demdem grnen, lkin esrra brnm gibi mbhem grnen, seni btab telekki brakan yatn, ' kalarak mlhemi vresi hissiyyatn, dalgalansn da denizler gibi kalbinde cell; [1] grmesin ddelerin rengi siv, rengi zll! vecde gel, vahdete dal, lemi kesretten uzak.. yalnz snii gr; sanat, masnuu brak! Ben de bir yer bularak ylece tenh dalaym; varlmdan geeyim, mahvi tem kalaym, mabedin cebhe cidarndaki lo penireler, gnein srtna bir ince tl atm, esmer, mtemadi sayor dahile bir glgeli nur. o inen perdei seyyal arasndan manzur. Koca bir maheri man ki ezelden medhu.. sneler vecd ile prc, dudaklar hmu!
[1] Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill! stikll marndan

133

u son msralar da birer iirdir. Namaz klnyor, dua ediliyor. Bir de bakdm ki: o saflardan uzanm kollar, varacak sanki yarb boluu mevlya kadar! imdi bin kiinin snei masumundan, kopan mn sadasiyle icabet lerzan! sonra bir okanarak titriyen ellerle cibah; dnd krsye o avare cemaat ngah. Krsideki vaizi trif ediyor : Bembeyaz lihyei pkiyle, beyaz destr, O mehib aln, o pek munis olan ddar, her taraftan kuadb, bedri saran hle gibi, ne ehmet, ne melhat veriyor yarabbi! Hele gzler iki mihrak semvdir ki: Bir iyle alevlendiriyor idraki. h o gzlerden inen huzmei nrnrun, bal her tr fsnkrna bin ruhi zebun! Ne samimi, ne candan tasvir! stadn bize takdim ettii vaiz seyyah ehir (Abdrreid brahim) dir. O, ark aksadan maribi ksaya kadar btn mslman yurdunu ka defalar gezmi, dolam bir adamdr. air o zatin vazndan mlhem. Vaiz merutiyyetten evvelki stanbulun hlini anlatrken diyor ki: Smyor en byk endzeye iler artk; saltanat namna, din namna bin maskaralk.. Ne felket, ne rezletti o devrin hli! bata bir kukla, btn milletin istikbali, ki kuklacnn keyfine mahkm olmu: bir siyset ki didiklerdi, eminim, karaku! Hele lmiyye bayadan da aa bir turu bab fetva denilen dire mm kouu, anne karnndan iczetlidir, ecdda eker; yrsn, bir de sark, al sana kaziasker! Yryor, alt rk topraa gelmi, seyyar bir mezarlk gibi: her nasiye bir senki mezar! Bu msralar bize Abdlhamid zamannn kab kara tarihini anlatyor. Vaiz Rusyaya geiyor, oradaki tazyiklar hikye ediyor. (Buhara) mslmanlarmn ahvali. Ne fecaat verdir :
134

o Buhara, O mbarek, O muazzam toprak; zilletin koynuna girmi uyuyor mstarak! bni Sinlar yzlerle dourmu iklim, tek ocuk vermiyor una ilmin, ne akim! O rasdhnei dnya, o Semerkand bile; yle dalm ki hrfta o mazisiyle: Ay tutulmu, kogalm eytan kalkn! diyerek, dmbelek almada binlerce kadn, kz, erkek! Ya teassublar?.hi sorma, nasl maskaraca; O, uzun hrkasnn yenleri yerlerde, hoca, hem bakarsn ei yok dne teddsinde, hem ne sylersen olur dni hemen rencide! Milletin hayr iin her ne dnsen bidat; er tayir ile terzl ise h Snnet! Ne hudadan sklrlar, ne de Peyamberden. Bu ilimsiz hocalardan, bu beyinsizlerden, ekecek memleketin hli ne olmaz, dnn! kif hurafelere tapan bir adam! yle mi?! Koca Millet! edebiyyat ya olan, ya kar., nefsi emmre hizasnda henz duyular! sonra, tenkide giri: hepsi tasavvufla dolu: Varm sofiyyede bilmem ki ibahiyye kolu? Bunlar manzum birer hikyedir, vakadr. Vaiz inden de yle bah sediyor : Acab meyli tel ne demek onlarca? Byle grdk dedemizden! sesi milyonlarca kafadan ayni tehevvrle, bakarsn kyor! ar mli bu ses t temelinden ykyor. Derd umumdir, Mslmanlarn hepsi ayn halde : Grenek hem yalnz indemi salgn? Nerde? hep musab lemi slm o devasz derde. Ya aar lafz cellin, bakarz yaprana; yahud fler geeriz bir lnn toprana. nmemitir hele Kuran, bunu hakkyle bilin, ne mezarlkta okunmak, ne de fal bakmak iin! Japonlar hakkmdaki tevecch ok yksek. da erge istiklllerine kavuacana kanidir : Hind mslmanlarnn

135

Besliyoru, bereket versin, o klmi kadim, (Rahmetullah) a mudil daha yzlerce hakim. Ruhi edyan grr, hikmeti kuran bilir ulema var ki huzurunda bu gn arb eilir, hele hayran kalr insan yetien genlere de: bunlarn bir ou tahsil eder ngilterede; sonra dindalarnn ruhi olur, kalbi olur, nk azminden, lm ksa, o dnmez, sokulur. yle maymun gibi taklide zenmek bilmez; Hissi Milliyyeti salamdr onun, eksilmez. Bunlar da nazmdan ibarettir. Vaiz (Haydar bd) a giderken teyiine ge!en bir mzebanm gen olunda grd man, ak istiklli anla tyor. O gen diyor ki ; Geiyor imdi esretle deyip eyyam, mslmanlar gibi mazisi byk bir kavmi, ebed zillete mahkm edemem dorusu ben. daha bremiyiz yoksa mecslerden? diyeceksin ki: asrlarca seflne hayat, sndrr meyli melyi nihayet.. Heyhat! gz yumulmakla kr olmaz, kln altnda ate, ne kadar kalsa bunalmaz: hele bir a, hele e! Hindistanda kuvvetli bir ayia dolayor: Sultan [1] kanuni esasiyi vermi! vaiz inanmak istemiyor. bu, bir hakikattir! stanbula yollanyor: Gemi enginde iken bende de engindi hayal; kevser imi sofunun hline benzer bir hal! Fakat

O, ne tatl ryalar gryor. Vaporda tesadf ettii Trk dman bir Rus casusu ile kavga ediyorlar, Efanl bir hac ay semaverlerini yka rak, hainin grtlana sarlyor, onu yamur gibi slatyor. imdi vaiz stanbulda... Vaziyyeti anlatyor: Galeyan geldimi, mantk savuurmu.. doru: vard aklnda o gn her kimi grdmse zoru timse farknda deil, anlalan yaptnn; kafalar ttsl hlya ile, gzler kzgn, sanki zencirdekiler hep boanb zencirden, ykvermi te tmarhneyi km birden!
[1] Abdlhamid.

zurnalar ehrin ahlsini takm peine; yedisinden tutarak t dayann yetmiine! eli bayrakl alaylar yryor drt keeli; en ar balsnn bir zili eksik, belli! tyor her tan stnde birer dilli ddk, dinliyor kaplam etrafn yzlerce hdk! kim ne sylerse, hemen el urub alklanacak.. Yaasn! Kim yaasn? mr olan. ak! ak! ak! Mdhi bir inkisar hhyI! Memleket tefrikalar iinde! Gazeteler olanca talkatiyle bu tefrikalar krklemekle megul. Dmanlar frsat gzetiyor. imdi vaiz Mill vahdetin lzumundan, say terakki ihtiyacn dan bahsediyor. Sonra diyor k i : Enbiya yurdu bu toprak, heda burcu buyer; Bir ykk trbesinin stne mevl titrer! d batan baa bir nesli kermin yad; ii boydan boya milyonla ehid ecsad. yle mebu ehdet ki bu ksz toprak: Oh, bir sksa adam otlar, kan fkracak! Byle bir yurdu elinden karan nesli sefl, yerin stnde muhakkar, yerin altnda rezil! hem vatan gittimi yoktur size bir baka vatan; nk mras yedi sil kogulur her kapdan! Gebeyken koca bir devlete kurmu bnyad; erke hlindemi grsn sizi kalkb ecdad? erke halinde dedim., korkarm ondan da tebah: yurdunuz bir kecek olsa, lyazenbillh, yle iren olacak kbetin manzaras, ki tasavvr bile vicdanlar iin yz karas! stikllin kadrini bilmek iin izmihllin ehrei meumunu siyah bir tablu gibi gsteriyor. Cemaat hnkr hnkr aglamya balyor. Vaiz bir zaman susduktan sonra devam ediyor : Brakn mtemi yahu, brakn feryad; alamak fide verseydi babam kalkard! gz yandan ne karm? neye ter dkmediniz? bari mstakbeli kurtarmya bir azm ediniz! imdi derdlerimizi kendi anlayna gre teriha alyor. M tefekkirle avamn arasnda mdhi uurumlar gryor. Sonra ilve ediyor:
137

Neye ilmin ad yok kos koca Millette bu gn? nk efkr umumiyye aleyhinde btn; nk yerlemek iin gezdii yerlerde fnun, nce gayetle byk hrmet arar, sonra skn. asr hzrda geen fenlere shib denecek, bir adam varm yetimi iinizden, bir tek? mtefennin tanlan kiinin kymeti de, mnhasr anlamadan, dinlemeden taklide. Kim mesisini bir gayeye vardrd, hani? gsterin pyei tahkika teli edeni! nazariyyata boulmakla geen mre yazk; amel kymetidir kymeti ilmin artk.. Son beyt (atalar sz) kadar kuvvetlidir. Bu paralarda iir yoktur. Vaiz o zamann edebiyyatna, debasna atb tutuyor ; Kimi garbn yahnz fuhne hasb simsar kimi ran mal der, khne alr, hrde satar! eski dvanlarnz dop dolu olanla erab; Biradan, fahieden baka pedir ri ebab? O benim en ebed hasmm olan Rusya bile, hakk teslim edelim, hi te deildir byle, Mtefenninleri t kefe kadar trmanyor; edebiyyat anldka zemin alkanyor, kudretim yetse eer, on yedisinden yukar, deba namna kim varsa, hududdan dar atarm takdrarak boynuna behnmesini; Okuyan yaftay elbette karmaz sesini, sonra bir tarz telfi bulurum; geri garb kunturat akdederek Rusyadan on, onbe edib, getirir, yazdrrm Millet iin bir ok eser!.. Mtefekkir geinenler hakknda vaiz u kanaatta ; Mtefekkirleriniz anlamyorlar sanrm, ki emenzr terekkiyde atlm her adun, deiir bsbtn akvama, cemaate gre; baka bir kavmin izinden yrmek, ok kerre, deta mhlik olur; sonra ne var; her Millet, gzedir seyri tekmlde birer ayr cihet. Bir de hatrlamyorlar ki, umumen beerin, dima kotuu son maksada ykselmek iin;
138

tutacak silsile akvama deildir hep bir; belki her millet iin ancak o mahiyyet tir, ki kopar kendisinin ruhi umumsinden. imdi, bir kavmin iinden mtefekkir geinen zmre evvelce bu mahiyyet i takdir ederek, sonra ka safhas mevcud ise tenvir ederek, ekecek oldumu nden o lh feneri; arkasndan da cemat yrr artk ileri. Ruhidir nk karanlkta elinden yedecek, yolcu aknm ki dursun, mtemdi gidecek Bu kanaat, yalnz vaizin deil, Akifindir de. u kadar ki bu szlerin 1328 senesi iinde, teassubun ve hurafelerin en ok hkim olduu bir za manda sylendiini unutmamal. Bu paralar tabii birer nazmdan ibaret tir. Vaiz devam ediyor: stedim sonra, neden byle Japonlar yksek? nedir esbab terakkiysi? yakndan grmek, bu uzun boylu mes, bu uzun boylu sefer, bir kanaat verecekmi bana dnyda meer. O Kanaat ta udur: Srr terakkiynizi siz, baka yerlerde taharriye heveslenmeyiniz, onu kendinde bulur ykselecek bir Millet, nk her noktada takld ile skmez hareket. Alnz ilmini garbn, alnz sanatn; veriniz hem de mesinize son sratini. nki kabil deil artk yaamak bunlarsz; nk Milliyyeti yok sanatn, ilmin; yalnz, iyi hatrda tutun ettiim ihtar demin: btn edvr terakkiyi yarp gemek iin, kendi mahiyyeti ruhiyye niz olsun klavuz. nk bihudedir mmidi selmet unsuz. te btn Akif bu szlerin iindedir. Onun tima tezi bu idi. Vaiz yle da ediyor : Ya lh bize tevfikn gnder..
Amin!

doru yol hangisidir. Millete gster..

Amin!

Ruhi slm edid skyor, ldrecek zulm tedib ise maksud mehbin, gerek, nre yansnm beraber bu kadar mazlumin? Bgnhz oumuz... yakma lh...
Amin! 139

Bouyor lemi slm bir azgm fitne, ktalarla. kaymyarak gitti o girdb iine! mahvolan ileler bir sr masumundur, kalan vrelerin hli de malmundur. Nasl olmaz ki? tezelzl veriyor ara enin! dinsin artk bu hazin velvele yarab! min! Mslman yurdunu her yerde felket urdu.. Bir bu toprak kalyor dnimizin son yurdu! bu da ignendimi, inendi demek eri Mbin; Hakisr eyleme yarab, onu olsun... min! (Sleymaniyye krssnde) manzumesinin edebiyyat bakmndan kymetli grdmz paralarn iaret ettik. br taraf dzgn, ilek birer nazmdr. Bir ounu da yazmadk.
HAKKIN SESLER

Bu nam safahatn nc kitabnn unvandr. indeki iirler ad szdr. Onlar ya bir yetin, yahud hadsin kuds tercemeleri, lh name leridir. Balkan harbinin genaatlar ite bu iirlerle telin edildi. Milletin lmma bu hisli iirler alad. Diyebilirim ki: std Akifin halk arasnda en ok okunan eseri (Hakkn Sesleri) dir. Onu kuran gibi ezberlediler. htiraslara, tefrikala ra, gafletlere kurban olan (Rumeli) nin ackl destann bu eserde oku yacaksnz. Baz paralarn yazyoruz: Birinci iirden lh, alt yz bin mslman birden boazland., yanan can, yrtlan smet, akan seller btn kand, ne masum ihtiyarlar sngler altnda kvrand! Ne bkes hanmanlar ite, yangn verdiler, yand! . u kllenmi ynlar hep birer insan, birer cand! Sabahulhayri hrriyyet, lh, leyi gn oldu; karanlk bir hezimet her taraftan rnmun oldu! ehamet gitti, gayret snd, kudretler zebun oldu, o mevc mevc Sancaklar ne mdhi serngn oldu! Sukutun dehetinden kalbi rahmet, belki, hn oldu:
140

Ezanlar susdu.. anlar inledip durmakta fak. yazk, arkn semsndan hillin geti irak! zaman artk salibin devri istils, ilhak, fakat yerlerde kalm haklarn ferdyi ihkak, ne domaz gnm ey cizlerin kudretli hllk! kinci iirden Bu ssz iyanlar bir zaman candan muazzezdi; bu damlar byle bayku seslerinden n n tmezdi; u kurbalar seken vdde, ceylnlar koub gezdi; u comu, aglyan rmak ne handan glgeler sezdi; btn maziyi bir tufan, fakat, hep bodu, hep ezdi! Vefasz yurd, z evldn iin olsun vef yokmu? neden kalbin kararm? bin ocakdan bir ziy yokmu? lh, kimsesizlikten bunaldm, in yokmu? Vatansz, hanmansz bir garibim... Mltec yokmu? Btn yoklukmu her yer? Bari bir yok der sada yokmu? h, karmda vatan nmna bir kabristan yatyor imdi., nasl yerlere gemez insan? u mezarlarki uzanm gidiyor, ey yolcu, nereden balad ykselmiye, bak nerde ucu? bu ne hicrn mebbid, bu ne hsran mbin.. ezilir ruhi sema, paralanr kalbi zemin! azck kurcala topraklar, seyret ne kar: dibik altnda ezilmi, paralanm kafalar! bereden rengi hviyyetleri umu yzler! kim bilir hangi enaatle oyulmu gzler! Medeniyyet denilen vahete lanetler eder, nice yekpre kesilmi te srtm diler? snglenmi, kan donmu nice binlerle beden! nice balar, nice kollar ki cda cisminden! beiinden alnb paralanan mahlukat; sonra, namsuna kurbn edilen bunca hayat! bembeyaz salar katranlara batm dedeler! gs baltayle krlm memeler, valideler! teki binlerce kesik gdeye id kmeler: sa, kulak, el, ene, parmak., btn enkaz beer! Bakalm yavrusu urarm, deyip, karnndan, canavarlar gibi ilerde kzarm nice can! ite bunlar o felketzedelerdir ki, dn, kuru ot gibi dorand biaklarla btn! Ey, bu toprakta birer nai perian brakp.
141

ykselen, mevkibi ervh! sakn arza bakp; sanmayn: evki ehadetle coan bir kan var.. Bizde leten daha hissiz, daha kokmu can var! bakmayn hem tkrn ehrei murdrmza! tkrn, belki biraz duyu gelir armza! Tkrn, cebhei lkaydna arkn, tkrn! kukulansn, grelim, gayreti halkn, tkrn! Tkrn Milleti alaka uran darbelere! tkrn onlara alk datan kahbelere! tkrn ehli salibin o haysz yzne! tkrn onlarn asla gvenilmez szne! Medeniyyet denilen maskara mahluku grn! tkrn maskeli vicdanna asrn, tkrn! nc iirden Baba, en sevgili annen, o senin z vatann olacakmiydi fed hrsna kaltabann? dedemin srd ,cn ektii toprak gitti., yle bir gitti ki hem bir daha gelmez ebed! ne olurdun bunu kalkb ta greydin acaba? mehedin beynuna ha saplanacakmiydi baba! nerde olsam kyor karma bir kanl ova., senmisin, yoksa haylinmi vefasz Kosuva! Syle mehed, peyim secde edip topran: Yokmudur sende murdn iki damla kan? Hani milletlere meydn okuyan kavmi necib? grmedim bir kii, tek bir kii meydanda., arib! Hni, haysiyyetinin glgesi inense eer; olmadan kiinin, be kiinin, hunu heder kahraman gayz yatmaz kan cokun efrad? ite haysiyyeti kavmiyye muhakkar, berbad! hani nmahreme ben syliyemem kzlarmn, karmn ismini., hem ldrrm, sorma sakn diye, tahrri nufus istemiyen er kiiler! hani, gstermediler eski celdetten eser; fuhu lya koan bir sr nmerd teden, ne selamlk, ne harem dinlemeyip inerken! hani, ey kavmi esretzede muhtariyyet; korkarm imdi nasibin mtemdi haybet! hani, ey unsun birbta, istikllin? ebediyyen, sanrm, snd btn mlim! hani bakm clarn kurduu yksek hlya?
142

seni yllarca avutmu ta o melun rya, Uyumutun., ya uyansaydm edermiydi tebah, mlk birden bire, faka ken kanl sabah? sefl ordu evirsin o metin ordumuzu, bizi kosun elimizden alarak yurdumuzu., kimsesiz ilelerden kimi gitsin biaga; kimi bin trl fecaatle ekilsin kucaa.. Birinin rz heder, dierinin hnu hell., ite, ey unsun isyan, bu elm izmihll, seni tahrik eden be aln marifeti! ya neden beklemiyordun bu rezil kbeti?

Drdnc iirden Karnda ziy yoksa, sandan, ya solundan, tek bir k olsun buluver.. kalma yolundan, lemde ziy kalmasa, halk etmelisin, halk, ey elleri brnde yatan, akn adam, kalk! azmiyle, midiyle yaar hep yayanlar; meys olann ruhunu, vicdann balar, lnetleme bir ukdei hatr ki: zlmez., en korkulu cn gibi yesin yz glmez! mademeki alakl bir, yes ile irkin; mademeki ondan daha melun, daha irkin bir seyyie yoktur sana; ey unsun man, nevmd olarak rahmeti mevd huddan, hsrana rza verme... al., azmi brakma; kendin yanacaksan bile, evldn yakma! Evler tnek olmu, tyor bir sr bayku., sesler de: vatan tehlkedeymi.. batyormu! lkin, hani, milyonlar rten u yndan, tek kol da yapsam.. dimiyor bir tarafndan! sahihsiz olan memleketin batmas haktr; sen sahih olursan bu vatan batmyacaktr. feryad brak, kendine gel, nk zaman dar., ura ki: telfi edecek bunca zarar var. feryd ile kurtulmas memul ise haykr, yok yok., hele azmindeki zencirleri bir kr! i bitti., sebatn sonu yoktur! deme, ylma, ey Milleti merhume, sakn yese kaplma.
143

Beinci iirden

Yarab, bu uursuz gecenin yokmu sabh? maherdemi brelerin, yoksa felh! Nur istiyoruz., sen bize yangn veriyorsun!, yandk diyoruz., bogmya kan gnderiyorsun! Mazlumu nedir ezmede, ezdirmede mna? zalimleri adlin, hani, ldrmedi hl! cn geziyor dip diri., can vermede masum! su bakasnmdr da niin bakas mahkm? Dul kald kadnlar; babasz kald ocuklar; bir giryede bin ilenin mtemi alar! en kanl enatle kogulmu vatanndan, milyonla hayatn yreinden giriyor kan! slm elinden tutacak, kaldracak yok., nahak yere feryd ediyor: cize hak yok! yetmezmi musab olduumuz bunca devh? azm kurusun., yokmusun ey adli lh!

Altnc iirden Cokun, koca bir sel gibi, dim, beeriyyet, mstakbele komakta verib seyrine iddet, dalar, uurumlar ona yol vermemek ister., lkin, o, ne yksek, ne de alak demez rter, akvam o byk nehre katlm birer rmak., elbet katlr., hangisi ister geri kalmak! bizler ki bu mdhi, bu muazzam cereyanla, uramadayz., bak, ne kadar lgnz, anla! ura bakalm, yoksa iin, hey gidi akn! kurun gibi sratle, denizler gibi takm, bir alayann menba dehhma doru, trmanmya benzer, yzerek, baka deil bu! Ey katrei vre, bu cun, bu huruun, hengine uymazsan, emin ol, boulursun! Yllarca, asrlarca sren uykudan artk, silkin de: muhitindeki zulmetleri yak, yk! bir baksan a: gkler uyank, yer uyanktr; dnya uyankken uyumak maskaralktr! Eyvh, bu zilletlere sensin yine illet.. Ey derdi cehlet, sana dmekle bu Millet,
144

bir hle getirdin ki: ne din kald, ne namus! ey snei islma ken kap kara kbus, ey hasm hakk, seni ldrmeli evvel: sensin bize dmanlar stn karan el! Ey Millet uyan! cehline kurban gidiyorsun! slm da batsn. diye tutmu, yediyorsun! Allahtan utan! br brak dni elinden.. gir le gibi topraklara, kendin gireceksen! lkin ne demek bizleri Allah ile iskt? Allahtan utanmak ta olur ilm ile... Heyhat! Yedinci iirden Bir zamanlar biz de Millet, hem nasl milletmiiz: gelmiiz dnyya Milliyyet nedir retmiiz! kap karanlkken btn fk insaniyyetin, nur olup fkrmz t sinesinden zulmetin; yarmz edvr fetretten kalan yeldlan; fikri ferd domadan yadrmz ferdlar! yle ferdlarki; kaldrm serapa lemi; ddeler bir cvidn fecrin olmu mahremi. Alt yz bin can gider; milyonla man eksilir; kimseler grmez! gren sersem de Allahtan bilir! sonra ayed ahsnn incisine, hatt, bir ty: yer yklm zan eder, seyreyle sen gmbrty! krkn aylktan biraz, yahud geciksin vermeyin; Fodla iy kalsm, pilav bitmi deyin gstermeyin; fes, klh, kalpak, sark vermi bakarsn el ele; midelerden fkrr t ara a bir velvele! ortalk alt st olurken ses karmazdm, hani; yle bir dernekte seyret gel de artk sen beni! Gster, Allhm, bu Millet kurtulur, tek mucize: bir utanmak hissi ver gaib haznenden bize! Dokuzuncu iirden (Bahariyye) sini yukarda yazmtk. Onun alt tarafndan : Kendi salam., hissi lm, ruhu lm milletin! ite en korkuncu hsrnn, helkin, haybetin! ey lm renginde topraktan hayat il eden, bir yn toprak ta olsak, sade inenmek neden?
F: 10 145

baka tynetlerini hep yn olan ihsanna? h, ykselsem de, bir dsem senin dmnna! bir nesm ister kmldanmak iin canlar bu gn; bir nesm olsun, lh., canlamr kanlar btn. Nevbahrm ruhi etsin bizde bizlerden zuhur., yoksa, artk sun srfle kalmtr nur! Pek hazn bir mevlid gecesi. 12 Rebilevvel 1331 Yllar geiyor ki. Ya Muhammed, aylar bize hep muharram oldu! Akam ne gneli bir geceydi.. Ayvh, o da leyli mtem oldu! lem bugn yz elli milyon mazlme yaman bir lem oldu: inendi harmi pki erin; nmsa yabanc mahrem oldu! beyninde ten ann sesinden binlerce minre ebkem oldu. Allh iin, ey Nebiyyi msum, slm brakma byle bkes, slm brakma byle mazlum. FATH KRSSNDE : Ustdn drdnc kitabdr. Bu da (sim) gibi mselsel ve mutta sl dr. limnedir, almay, ilerilemeyi temiz bir nazm diliyle tavsiye eden, okuyan ykseklere karan, bin bir lemde dolatran, yanl inan lar hrpalayan bir eserdir. Mehmed Akif deti gibi, vapurdan Fatihe kadar yollarda ne grdiyse, arkadaiyle ne konutiyse bir ounu yazmtr. Bir ounu diyorum; nk vapurla cami arasndaki yol anlattkla rndan her halde daha uzundur. Eski teknelerin kprye yanamak iin hm ile nasl tos urduklarn, zavallnn karn alt eki odunla ancak sanclarndan kurtulabildiini, t marclarn elindeki baltayle kesip be eklediklerini, ameliyyat arabk bitiriverdiklerini, ok eski olan Amasra sahili uaklarnn kesmekte mahir cerrah olduklarn, klal baltasna orman gsterdinizmi temizle yip yarna brakmyacaklarm aralarnda konutuktan sonra ormanla rn haline geiyorlar : Biraz da dikmeyi renseler.. Adam sen de!
146

Dndn eye bak., sen u ilmi ren de.. O ilme hi diyecek yok: mefd katdir! Ulm ire sun, o, pek tabidir! nevar ki: kalmad tatbik iin msid yer! Neden? Nedenmi, grrdn kp gezeydin eer. Eteklerinde zn sakl bildiin orman, bugn barndramaz hle geldi bir tavan! O, srt hi te gne bilmiyen yeil dalar, yn yn kayalardr: serblar alar! Arkada diyor k i : Sabahleyin yine bir hayli nkte frlattn! Hayli bol bol akttn, serb alattn! Akif cevab veriyor, meslekini anlatmak istiyor : Hayr, hayl ile yoktur benim al veriim.. nan ki; her ne demisem grp te sylemiim, udur cihanda benim en beendiim meslek: Szm odun gibi olsun; hakikat olsun tek! Demek, Akif (Hakikat) dr. Fen deil yolun amma epeyce sarp olacak! Odun dedin de, tuhaftr, negeldi aklma, bak: Zavall memleketin yoktu baka mahsul; Odundu, nerde bulunsan, met mebzul. Adam yetitiremezmi, demek ki, topramz!.. Latife bertaraf amma, adam deil yalnz, odun da isteriz artk yaknda Avrupadan! Bizim filizleri gndermesin sakn ozaman! Arkada biraz abk yriyelim diyor, Akif mtehekkimne : Vakit geirmeyi bizler kazanma addederiz! cevabn veriyor; nereye gitmek istediini anlatyor, refikim da g hl ikna ediyor, (Yeni cami) civarndaki geide, kemere dir konuuyorlar: Ben anlamam ya, fakat pek deerli olsa gerek.. Hakikaten u geit ok gzelmidir? Nedemek! Sahfeler yazyor, belki, fenni mmr, Omeyli nz ile mahmr ddeler var, biraz meyilli bakan, maberin gzelliine..
147

 kemer de yle muvafkmdr acab fenne? Ne syledin? u atlm verev kemer iyimi? Fnun hendesenin varya bir de tersimi Denen usul., onun mhirane tatbiki. demek ki; hayli mhimdir bunun da tetkiki. Banka binasn gryorlar : Nasl u banka gzel bir binam? fena deilse de, nisbetle, bir biimli dvar mesbesinde kalr camiin yannda.. garib! Benim gzmle bakarsan: ne muhteem, ne mehib! O baka., sorsalar slb iin udur denemez, eslet olmal sanatta evvel., bu melez, hayr, melez de deil., belki bir ok slbun halta hli ki tahlile kalklsa; uzun. Sebilin karsmdadrlar; Necb eser arayorsan: sebile bak ite., tab tab dklrken o ri berceste, sefyi ftrat ahidki: tertemiz asl, damarlarnda yzen kan da, can da osmanl! grp bu cii sanatta rh ecdd, biraz sklmal ehrin sklmaz evld! Bir Lisan mnakaas: Deiti hleti ruhiyye, nk asra gre.. aman u hleti ruhiyye, bir de mefkre ayb deil ya, gcklar benim sinirlerimi! Niin sinirleniyorsun? taassubun yerimi? Biraz deimeli artk bu eski zihniyyet. lisne hi yenilik sokmayn! demek cinnet. hayr, teassub eden yok., u var ki icb tehakkuk etmeli bir kerre; bir de erbb eliyle olmal matlub olan tecedddler.. dn ki bylemidir bizde? bhesiz. Ne gezer! , Delili kendi szndr..
148

 Kimin, benimmi? Evet! Ne sylemitim? Unuttum.. Canm u Zihniyyet! beenmedinmi? Franszca yokmu Mantalite? onun mukabili.. Zten budur ya derd ite! Tasarruftm aynen alrsak ngilizin, Franszm ne olur hli, sonra ivemizin? lisnm olmaldr bir vakar Millsi, o olmadka myesser deil telsi. Biraz muhafazakrnedir ya imdi buda.. evet, muhafazakrm., bilirmisin, bu moda Teammm etmiye balarsa.. balasn! ne olur? iler, tutar yeri kalmaz lisanmz bozulur. Bu gn ne maskara olmusa Milletin kl, lisan da yle olur! anlamam inadl.. Bilirmisin bu garib mmetin nedir hli? Yehaf sasnn mkrakl ll!

Bu mkrakl ll nazm ile, fakat aslndan daha muhtasar olarak an latan std; ykk sebile bakp aglyan yank mekteb.. geenki yangnn enkaz ite bunlar hep diyor. imdi onlar Sleymaniyye camii karsna gelmilerdir. nsann : Nasl kararmada maziye trmanan nazan! bugn bizim tepemizden bakan u sr, syanet eylemeden ciziz, deil yapmak.. hakikat yle! u mabed nedir? bu hametebak! brak ki cmii, dnyda olmaz yle eser; fakat nedir u heykil, nedir u medreseler! uzaktan andryorlar ntk smni, ki sarmak istiyerek vahdetin nedimesini; atlm tarafndan kemend olup beline; Fakat deil beli, dmn gememi eline! beer deilmi? teali de etse irfan, nasl kucaklyabilsin harm yezdan? Evet, medris o vahdetseryi muhteemin nnde: hrmettir dne her zaman ilmin. Btn u kubbelerin mevce mevce silsilesi: huzur hakta kapanm scd kafilesi!
149

Sleymaniyye medresesinin til devirlerimizdeki byk ehemmiyyet ve kymetlerini anlatan air ve refiki vefa meydanna geliyorlar : Epeyce kahvede var.. nerde yok ki? her yerde! Onunla milleti merhume uram derde! bekas varm cihann dnme kbeti! uzan u peykeye: buldun demektir hireti! air gzel bir fkra syliyor. imdi, (Ekmeki olu medresesi) nin karsndadrlar : Evet, bu sska vcudun yarn durur nefesi; fakat u grdn (Ekmeki olu medresesi) yaar, demir gibi gksiyle, belki on bin ya., ya her kaburgas: kurunla bal yaln ta! kemer gzkt hele.. Gzkmesinmi ya? bir hayli ksm geti bile, zavall saklanyor: hli grmek istemiyor! kurum mziyemizden bakan u gzlere sor: o neydi, da gibi erler ki arza hkimdi., nedir karncalanan nesli muzmahil imdi? Kemer hakknda std izhat veriyor: stanbulu fetheden Trkler grmler ki su yok. Halbuki su ok lzm. Bu gnk fennin de kabul ettiine gre suyun isalesi, tevzii mutlaka tazyik yardmiyle olacak. O vakit henz makine bilinmiyor. Onun yerine menabiin deien rakmn dan istihsal olunma sk bir tazyik istiml etmiler, en iyi u tazyikin en kolay yolunu bulmular, onun tefazuln karmamak iin u bidelerin lsma balamlar, fakat sanatn bykl bununla bitiyormu ya? Ha yr! Maksimleri ayr ayr grmeli; hayrette kalrsn! Ne i, ne hner! Ne vkfne hesap! Su yle dadlm ki her eme hakkn alr. lleri bir damlanm kesri kadar tehallf sezer!.. imdi std Fatih camiinde. Vaiz de krsde. Bu vaizin kim oldu unu bilmiyoruz. htiml, airin kendisidir. nk, Fatihte mhim mevzalar vermitir. O mevzalar o zemana gre ok tecedddperverne gr lyordu. Vazn balangc limne, hakmne ve mtefekkirnedir, dili avam dan ziyade mnevverlere hitab eder, hayli uzundur. Ben bu balangc paralamya kyamadm: Tutun da zerre lerinden, kn sehabiyye, denen yn yn ebh smnye; hulsa lemi imkn devredin; ozaman hda bal bir manla hkmeder vicdan;
150

ki hilkatin ne kadar ekli varsa: ulvsi, kesifi, mdriki, uzvsi, gayri uzvsi, kemli evk ile mahkum ayni Kanunun.. Btn un avlim tecelliyat onun, nedir ki etmededir ftratm bu Kannu, fezyi, gkleri, deryyi, deti, hamnu, Admlarnda zekdan seri olup hatt esiri kaplyacak fshatiyle istil? Evet, soruldumu idrke anszn bu sul, lisn hli u dstru haykrr derhal: bekayi hak tanyan, syi bir vzfe bilir; al, al ki beka sy olursa hak edilir. Konulsa rahlei tedkiyka hangi bir mevcud; olur teksf bir syi dimin mehud. ademle karlaan zd vcd olur, demeyin; Onun mukabil olan kutbu sydir. syin gezip dolat ssz, orak fezyi adem; bakarsnz ki; karm vcuda bir lem. Tevekkuf ettii hestseryi dr dur, grrsnz ki: ademdir., ne bir ziy, ne de nur! Kulak verin de neler syiyor bakn idrk: Bu, lcce lcce teksf, bu syi dehetnk. Beli syidir ummn kudretin, ezel; Hur feyzi ezel her kutteyresinde celi. Mkevvent ezelden hals edip ebede srkliyen; onu hayretfez hviyyette Tekallbt ile bir mntehye doru sren; hem istikameti dim o mntehye veren, rde hep ezel sayidir, baklsa, onun; Kimin? o kudreti mahzn, o srr meknnun! Ne dinlenir, ne de tl kalr, velev bir an, un hilkati teksif edip yaratmaktan. Tasavvur eyliyelim imdi baka bir kudret, ki hep kuvyi dourmu, ess mdde. evet! Nedir bu? baka deil, ayni cilvenin iidir: btn ezeldeki sayin teksf etmiidir. u madde yokmu ki almakta bir ok ekli. Onun da varmadadr saye asl seyyli Nedenmi? nk btn kudretin teksfdr. Zaman da saye kar: nk hep onunla yrr. Mekn da saye varr: sayi sfra indiriniz, Mekn tasavvur edilmez, muhl olur hayyiz.
151

Ulm hikadan fkran sturu ziya dayand gklere; lkin yetimiyor hl, Blend nushai cadin ilk sahfesine. bu ilk sahfe mebbed zalm iinde yine! Grnmiyor ki okunsun sevadnmei gayb; yakyne sed ekiyor her satrda yz bin reyb. Ziyaya doru yzp gitmek istedike hayl, srkliyor onu girdba dalga dalga leyl! Mei hilkate imkn yok yetimemizin; Fakat, o nshai tekvini hayret engzin banda pek iri bir hatla parlyor, yalnz u cmleler ki, eer grmemiseniz, alnz: Bekayi hak tanyan sayi bir vazife bilir; al al ki beka say olursa hak edilir. Kamer almadadr, gkle yer almadadr; Gnen almada, seyyreler almadadr. Didinmeden geri durmaz ncm keysdar; Btn aln teridir durmayp yaan envar! yabanc sanmaymz seyredip te ecram.. Bir eski iledir, gk yznde rm. u var ki, merkezi t asmanda olsa bile, gelip gelip bizi besler kemli minnetle. Fakat bu aile hi benzemez bizimkilere; bozumam onun efrd belki bir kerre. lisn hli tabiat lisandr onlara da, bir ihtiss tetisidir dnen arada. Bir ihtiss ki pek incedir., fakat keskin.. Ne hasbihli semav! nasl bel Mbin! Grn u ile efrdmn sevimesini: Kk byklerinin rh, kurretlayni; Byk, kkler iin dyedir, mrebbidir.. gider, hayatn tanzim eder, grr, gzetir. Gne ki ilenin mihriban reisi odur. eriri muhteeminden szp fezyi vekur Nazarlariyle arar her tarafta mevkibini; Nasl ararsa bir vre yar gaibini. Bulunca hepsini artk o nzenin sine, Alr birer birer aui hn efkatine. Bu hanmn tutan hep onun himayesidir; zerlerinde gezen sye kendi sayesidir. O sayedir ki: yayldka nur ebda. Hayat klar balar seryi mnda.
152

Evet, bu ile efrad durmyor. .el ele verip, ezelde izilmi bir istikametle, kemali mmkini idrke doru hep kouyor; Fezda fshat grdke bsbtn couyor! Bu azmi kahiri nevmid edermi bir hil? Yolun uzunluu zira, vazifesinde deil! Ne ittirad mebbed! Ne muntazam hareket! Ya ellerindeki bernamec, etseniz dikkat. Bir incelikle mesaye mnkasimdir ki; Ne inceliktir o, kabil deildir idrki. Grlmyor birinin istirahat eyledii.. Onun tevakkufu, zra, btn bir ileyi Dakikasnda perian eder, ezer, bitirir. Demek ki: istese bir zerre bin cihan devirir! Fakat o zerre iin nerdedir atalete meyi? Bakn dururmu Sreyya, bakn dururmu Sheyl? Grp sheylini rda her zaman alr; Bakar uzaktaki ayyuka, ferkadan alr. Karan yok hele Ramihle zelin bir an. Hlsa, his ile yahut nazarla fark olunan, Ncum namtenh btn almakta. Skn tasavvuru kabilmi bdi mutlakta? Bu mevkibin, gece gndz koan bu kafilenin Mrettebt birer saltanatl ilenin Reisi dimidir; vak bu aileler Grnmyor btn ebd yoklasan yer yer; Fakat delleti nuriyle gezseniz ilmin. Vcudu anlalr her admda bin necmin. Bu ilt semaviyye ittihad ederek, doar ki snei mnada bir kabile, gerek eriri n, gerek zti dima mestur kalan reisine mhkad olup, srekli, vakur. Fakat sevimli bir hengi tam vahdetle, almadan geri durmaz o muhteem ktle. Bu ktle ite bizim kintmzdrki: Kuatmasiyle beraber nazarda eflki Hududu evriliyor kehkean ntakyle. Gein ncumu.. Sehabiyyeler de hakkiyle Tekml etmek iin urar, dner, didinir,
153

Birer kabile, birer kinat vasdir. Bu kinat semaviyyenin ki bir takm deminki ile eklindedir kalan ksm, Henz meimei hilkatte sakl efrada Hayt vermek iin muttasl almakta. Nedir ki shai kudret denen bu zl i medid? Ziya admlar hatt meshadan nevmid! Nedir nizm mes bu klli sde? Nedir ki sevkediyor hi datmadan ebede? Bubnihye avalim idresiz yrmez. Fakat idre iin hangi noktadr merkez? Nedir'ki mevkii, ebda sgmyan bu yn inde, imdi bizim kendi kinatmzn? Harmi hikmeti eyye hi sokulmamal: O bir cihn muamm ki bsbtn kapal! Bilirmisin, nekadar hi imisin ey idrk! Buukdeler edecekmiydi byle sineni k? Ya sen, ne ciz imisin zavall akl beer! Mcheden kacakmyd binnetice heder? Evet, avlimi, hi bhe yok ki, bir kanun dre etmede.. Lkin nedir meli onun? Cihan u grdmz ktleden ibaretmi? Btn avlimi mehde, yoksa, hi ismi Bilinmiyen, saysz, kinat uhrann Kemine czmdr? mavers ekvnn, adem deilse, nasldr, nedir vcudu acep? Neden buleyli serir almyor yrab? Bu ci creti etmekte anszn mebhut, u ses ki, mevci blendiyle alkanr melekt; Unutma kendini, hem bilmi ol ki ey insan, Mebbeden kalacak hilkatin esas nihan. Semyi almas kabilmi bir avu hkin? O sahalar ki yetimez ziyyi idrakin, tasavvur et: cebertum iin hidyettir Mkevvent ki fikrince bnihayettir, Kemine zerresidir sman hilkatimin. Gelip kenarna umman sermediyyetimin. Rk eder ebediyyen, kyam eden idrak; Zek scuda varr, vehm olur karni helk. Senin o sahada yoktur iin! O saha benim. Btn halika mesdd kabekavseynim!
154

Harmi ziri tahmin iin kde deil; Seryi vahdetimin durma karsmda, ekil! ekil de feyzi mbinimle t ezelde sana Msahhar eylediim bir cihann ortasma Atl., fezyi dola, smana k, yere in; Lisan gaybm olan beyyinat hikmetimin, Vcudu inleten hengi yekmelini duy! Dnme, haydi u hengi sermediyyete uy: Bekay hak tanyan sayi bir vazife bilir; al al ki, beka say olursa hak edilir. Aln da bir kck ta, ziyyi ilme tutun. Btn nkatn evvelce; sonra, kalkn onun, bakn vcuduna bir hurdebin alp, lkin, Bu hurdebin olacak kendi nur idrkin. Zemin kadar bytn; sman kadar bytn; Hulsa koskocaman bir cihan kadar bytn; Grrsnz ki: o bir damlack vdudiyle. Katlmak istiyerek durmayp giden eyle. nnde azmine hil ne varsa, hep ayor. Demek ki: imdi buta canla; bala urayor, Btn avlimi lebrz eden mesiye; benim de sayim olunmak gerek ilve.. diye. Bu senkpreyi siz imdi grmeyin niz.. O, bir vcud muazzam; O, bir cihn veciz; ki encmiyle, musiyle, smniyle, tevbiiyle, sehabiyyesiyle, ayniyle. Bizim u bildiimiz kinat gsteriyor! Hayl o manzarann dehetinden rperiyor: Birer kabiledir eczyi ferdi; zerrat Srayla ilelerdir; aln zreyrt: Grnmemekle beraber yn yn efrad. Demek o, snei ebd inleten ferdayd; O, her taraftaki hengi sayi gulgule hiz; O girdr umm., baklsa en niz Tan muziyk vcdunda mndemi., hayret! Bu senki camidin eczyi ferdi bir vahdet, Bir imtizc mebbedle eyliyor deveran, ki her teksf mahsuli sayinin ozaman, temessl etmede bir ok kuvayi galibeye: ya inklb ediyor heyetiyle cazibeye; Ya baka trl hviyyet alp ziya oluyor;
155

ya rengi lei berkiyde rnma oluyor; Ya bir harareti seyyale eyliyor tesis; Ya ihtizz ediyor mevce mevce mkntis. Aceb, nmunei ekvan olan bu, zaten ufak, vcud nmtenh kltecek olsak? Kld farzedelim, oldu akbet zerre.. Grn, u zerreyi tedkik edin de bir kerre; Nasl hur ile kalbinde eyliyor daraban, Avalimiyle beraber umus bipayan! Semlarnda uan ayni muttarit henk; Denizlerinde gezen ayni sayi renga renk. Bakn ki: zerre de bir hi olan vcudiyle, Muvaffak olmadadr kint temsile; Grn ki; zerreyi etmektedir cinan tanzir. Fakat bu bahri serir ki mmteni takdir, Gnete, glgede, her yerde ce geldike. Atar kenara u yksek meli her mevce: Bekayi hak tanyan sayi bir vazife bilir; al al ki beka say olursa hak edilir. Grn kuvayi tabiatte sayi mtad: almasayd hararet, mevasim olmazd. O, bir zaman azalp, sonra bir zaman oalp; Buhar eder suyu, teksif eder buhar alp. Ziya dururmuya? zulmetle dima yarr.. Ne varsa hasl., toprak, deniz, btn alr. Tesaudt buharn bulut yar havaya, Teressbt sehbn nehir yapar ovaya. Zemin semya alev pskrr iinden t; Mukabilinde saar yldrm zemine sema. Duyup huruunu cevvin huru eder enhar; Kpk saar bunu grdke bd velveledar! Nedir bu gkteki sesler? nedir bu yerdeki cu? Evet, kuvyi tabiyyenin bu d du Mcahedt ki bir bnihye silsiledir, tezhmiyle yerin sinesinde, ykseldir. Hayatn ismini tebde bir byk timsal, ki cebhesinde tecelli eder durur u mel: Bekayi hak tanyan sayi bir vazife bilir; al al ki beka say olursa hak edilir. Zevilhayta bakn., komyormu hakk hayat
156

peinde cmle nebatat,, cmle hayvanat? Messir at tabatle dim uraarak; Btn cihan gibi onlar da istiyor yaamak. Avalimin kimi teyid eder bekalarm; Hcum eder kimi tacl iin fenalarn. Zavalllar, hani, bir an iinde bin kerre, kap ikinci takmdan koar birincilere. Hayt hak tanyanlar yorulmuyor.. Heyhat! skn nedir onu grmmdr ki uzviyyat? Bu kr zre den hangi ferdi uzvi ki, kmldamaz, onu iner geer hemen teki. Bu intihr fakat nerden ihtiyr edecek? lerleyip duruyor ite hi kesilmiyerek, Ezelde ruhuna mevdu desti ftrat olan Gzide bir emelin arkasnda komaktan. Deil visli, ki bir gayedir hayat iin, Hayali vasl da cazib o nazenin emelin! Bu gayenin, bu haylin midi idrki, dolatrr gece gndz o ruhi lki. Zemni kendine hasretmek isteyip alr; u var ki baka emeller de anszn karr. Tezahm ettimi mli bir ok efrdn; Kesilmez arkas artk cihd mutdn! Bu harb iinde kazanmaktadr alm olan; almayp oturandr gebertilen, boulan. Nedir murd, bilinmez, fakat hakimi ezel, cihan mreke halk eylemi, hayt cedel. Kimin kolunda mesa denen vefal silh Grlmiyorsa, mid etmesin sonunda felh. Gerek hcuma geilsin, gerek mdafaaya; Msellah olmal mutlak giren mnaizaaya. Fakat cidli haytn btn bu gulgulesi; kalanlarn, ac, lmlerin ackl sesi; Zaman zaman ge yaprak nisar eder ecar; Zemin zemin yere kaleler yayan ezhar; Bahara kar tuyurun garib nevhalan; ikr nnde vuhuun mehib sayhalar; Bedayiiyle baharan, edaidiyle hazan, Bu ri hilkati inad eder durur her an: Bekayi hak tanyan sayi bir vazife bilir, al al ki beka say olursa hak edilir.

157

Nzame kevne nigehban o sermedi Kanun, Btn cihan tutarken tehakkmnde zebun, garib olur beeriyyet karsa mstesna Hayr, Adaleti ftratta yoktur istisna. Hayata hakk olan kimdir anlyor, gryor; almyanlan birbir eliyle ldryor! Bekayi gaye sayanlar koup ilerlemede; Yolunda zahmeti rahmet bilip mzahamede. Terekkytn Milletlerin gren, heyhat, Zaman iinde zaman etse, hakldr, isbat. Bakn mchid olan garba imdi bir kerre: Hevaya hkmediyor kani olmuyor da yere. Dnn de tl olan ark seyredin: ne geri! Yaknda kalmyacak yer yznde belki yeri! Nedir u bir sr fenler, Nedir bu sanatlar? Nedir bu ilme tecelli eden hakikatlar? Sefineler ki yarar kta kta deryayi; imendfer ki tarar buka buka dnyayi; un ki berka binip seslenir durur ovada; Balon ki ruhi kesifiyle ykselir havada.. Hulsa, hepsi bu asar dehet knin. Btn teksfdr toplanan mesanin. Adye kar cehennem kusan mehb efvah; omuzlarnda savik yatan sehab sipah; Uyn hrsa aman vermiyen ridyi medid: Kovuklarnda yanar da duran huum hadid; Refah iinde mr srmeler, meserretler; Huzur hatra makrun byk sedetler; Teeyyd etmi emeller, nufuzlar, anlar; Klmiyen azametler, srekli mranlar.. Eder neticede sayin tecessmnde karar. std, imdi yaad devrin, iinde bulunduu Memleket ve Mille tin ve btn ark ve islm leminin Avrupa karsndaki geriliklerini gryor, ii szlyor, ghyor, artk kalemine birer ac hakikat halinde unlar syletiyor : Zeman zeman grlen hiret klkl diyar; cenazeden o kadar fark olmyan canlar; Damarda seyri belirsiz, irinleen kanlar; Srnmeler; geberip gitmeler; rezaletler; Nasibi giryei hsran olan nedametler;
158

Harab olan azamet, tanmr olan ikbal; Sukut ruhi umum, sukut stikll; Dilencilikle mubh zavall Milletler; Harabeler, amur evler, amurdan insanlar; Ekilmemi koca yerler, biilmi ormanlar; Durur sular, dere olmu helyi criler; Istmalar, tifolar, trl mevti sariler; Hurfeler, frkler, dm dm balar; Mezar mezar dolap hasta baktran salar.. Atletin o mlevves teressbat btn! Nmune ite biziz.. Grmek istiyen grsn! Bakn da haline ibret aln u memleketin! Nasldn ey koca Millet? Ne oldu akbetin? Akifin maziye, til devirlerine olan tehassrleri undadr; O devir leri std, yaad ve tasvir ettii zamana nazaran, ok yksek gryor du. imdi, hep o devirleri aryor, milleti o devirlerin itillarna ykselt mek istiyordu. u itab ve hitablar ne kadar candandr : Zorun gebermemek ancak lml dnya da! deil hakikati, mevtin hayli ryada Dikilse karna, hi bhe yok, dn patlar! Dn: hayata fed etmedik elinde ne var? erefmi, anm, ehametmi, Dinmi, manm? Vatanm, hissi hamiyyetmi, hakm, vicdanm? Mezarm, trbemi, ecdadnn kemiklerimi? salibi sineye ekmi mescidin birimi? Ne kald vermediin bir rk haytn iin? Saylsa h giden fidyeler nectn iin! oluk ocuk kesilirken. Kadnlar inlerken. Zavalllar seni erkek sanr da beklerken; Hayati, rz ekip yol boyunca, r plak. Kaarsn, ylemi, hey kalb adam sklmyarak! Gazii muhterem tiryaki Haan paa nn mehur bir szn hatr latyor: Zafer ilerdedir olum, hcum edip aarak, Hudud dman, hi yoksa, bir mezar almak, Geip te ricate bin yl muammer olmaktan Hayrldr. ne yaman sz, ne kahraman man! Hamaset perverne, mtefekkirne paralar : Meramn lmiyebilmek, fena deil bu karar.. Fakat hayat iin elzem hayat istihkar.
159

Hayat, odur ki; nihayet bahs hn olsun, Senin hayat sefilin: bahyi namsun! Deden ne trl yaarm.. Adamsan yle yaa: Eer hmayi zafer konmak istemezse baa, Harm olur sana kuzun rmemek leine! Nasl, bu szleri tutmak gelirmi hi iine? imle doru gidersin: souk bir istikbal Cenuba niyyet edersin: ak bir istiskal! Aman grey! bize senden olur olursa meded.. Kuzum Puvankara! bittik., inayet et, kerem et! dedike sen, dediler kardan: inayet ola! Dilencilikle siyaset dnermi, hey budala? Siysetin kan: servet, hayat: satvettir, Zebunke Avrupa bir hak tanr ki: kuvvettir. Donanma, ordu yrken muzafferen ileri, zengi pmiye hasretti garbn elileri! O ihtim elinden niin braktn da. Bugn yatb duruyorsun ayaklar altnda? Kader ve tevekkl hakkndaki yanl inanlar tehir ve tezyif eden u szler ne kadar doru : Kadermi! ylemi? haa, busz deil doru; Belan istedin, Allah ta verdi., dorusu bu. Taleb naslsa, tabi, netice yle kar, Meiyyetin sana zulmetmek ihtimlimi var? al! dedike eriat, almadn, durdun, Onun hesbna bir ok hrfe uydurdun! Sonunda bir de tevekkl sokuturup araya, Zavall dni evirdin onunla maskaraya! Brak almay emret oturduun yerden. Yorulma, yleya, mevl ecri hasn iken! Yazp sabahlayin evden karken ilerini. Birer birer oku tekmil edince defterini; Btn o ileri Rabbim grr: vazifesidir.. Ykn hafifledi., sen imdi doru kahveye gir! oluk, ocuk srnrm sonunda a kalarak.. Hud vekli umurun deilmi keyfine bak! Onun haznei inm kendi veznendir! Havle et nekadar masrafn olursa., verir! Silh kullanan Allah, hududu bekliyen o; Levazmn bitivermi, deilmi? ekliyen o!
160

ekp kumandas altnda ordu ordu melek; Senin hesbna kffr hkisr edecek! Ban skldm, kfi senin o nazl sesin: Yeti!, de, kendisi gelsin, ya Hzr gndersin! Evinde hastalanan varsa, borcudur: bakacak; if haznesi derhal oluk oluk akacak. Demek ki: her eyin Allah., yanaman, radn o; oluk ocuk ona id: lalan, bacn, dayn o; Vekili harcn o; khyan, mdri veznen o; Al seninse de, mesul olan veriten o; Denizde cenk olacakm., gemin o, kaptann o; Ya ordu lzm imi.. Askerin, kumandamn o; Kyn yasaks; ehrin de ba muhassli o; Tabibi ile, eczac., hepsi hasl o. Ya sen nesin? Mtevekkil! yutulmaz artk bu. Biraz da sayg gerektir., ne saygszlk bu; Hudyi kendine kul yapt, kendi oldu huda; Utanmadan da tevekkl diyor bu crete.. Ha?. Yehd, zeyre, nsar Mesha, ibnullah demekle Unsun tevhd olur giderse tebah; Senin bu kup kuru irkin sgarm mane? Tevekkl yle tehakkm demekmi yezdane? Kimin hesabna inmi, dnmyor, Kuran.. Cenab hak kacak, sorsalar, muhatab olan! stdn u sitem ve etimleri nekadar yerinde ve ne ince ve zarif nktelerle dolu. Onun yaad frk devri byle b aman hcumlara cidden lykt. O devri srekli ve edid bir surette Akif kadar hrpalayan hi bir airimiz, hatt hi bir limimiz kmamtr. std kaderin esaslarna, felsefelerine id ok kymetli izahat ver dikten sonra Tevekkl e geiyor ve bu mnasebetle de cahil hocalara atyor: Tevekkln hele, manas hi te yle deil. Yazk ki: beyni rmcekli bir yn cahil. Nihayet oynyarak dne en rezl oyunu. Getirdiler, ne yapp yaptlar, buhle onu! Yazk ki ehrei memsha dnd ehrei din; Bugn kuatmada islm bir nazar: nefrn. Yazk ki; Ruhuna zerk ettiler de meskeneti; Czma dnd, harab etti gitti memleketi! Sadr islm, inklb islm yle anlatyor:
F: 11 161

Getir hayaline bir kerre sadr islm; O bnihye fyuzun yarm asrlk bir Zaman iinde tecellsi hangi sayededir? Bu mddetin neki akvama nisbeten hkm, Bir inklba yetisin?., bu hi grlmm? Zaman iinde zaman tay olunmak imkn Grlmedike tehayyr brakmaz insan! Zalm irki yarp fkrnca dni mbin, Yayld snel bathye bir hayat nevn. Bu inklb henz ruhi duymadan garbn, Kuatt satveti dnyyi bir avu arabn! Dayand bir ucu t eddi ne; dger ucu, Ap bulut gibi, binlerce ykselen burcu, Uzand anszn spanyann eteklerine. Hcz, ni dn nerde? Nerdedir Pirene! Nedir bu hrikann srr? Hep tevekkldr: ki itimd zaferden gelen tehammldr. std hrfeciler hakknda, mm dhat hakknda daha bir hayli hcumlar frlattktan, (Mevlna Celleddini Rm) nin gzel bir fkra sn, Almanyayi kurtaran ilk tahsilin, muallim ordusunun kymetini an lattktan sonra Vatan berdu lan ve hakk vatanperverleri tasvir ediyor : Bulunca kendine bir yer, doyunca kr boaz. Kapand gitti, bakarsn ki, nekbetin az. Fakat, sen yle deilsin: senin yanar cierin: Vatan deyip leceksin semda olsa yerin. Nasl tehmml eder hr olan esaretine? Kr olsun alamyan, ey Vatan, felketine! Tefrikalara atyor. Mill Vahdet istiyor! Kavmiyyet i bazlar nn dedii gibi Milliyyeti deil birlik namna zararl gryor. Sonra diyor k i : Neden uhuvvetiniz byle mnhasr namaza? knca havlya herkes niin boaz boaza? Ne mslmanldr, anlamam ki, yaptnz? kar yol olmyacak, korkarm, busaptnz! Grnce fesli, atlmak, tasarlayip bia; Grnce apkal, sinmek, deitirip soka; Gnller ayr olu, sneler bir olsa bile.. Nifak almeti bunlar, kuzum, tamamiyle. Mehmed Akif muhtelif zmrelerin karakterlerini tedkika alyor, Birinci zmreyi tekil eden avam hakknda diyor ki :
162

Nehkm var ki esasen yalanc dnyann? lrse yan gelecek cennetinde mevlnn. Fena kuruntu deil! ben derim, sorulsa bana: kabul ederse cehennem ne mutlu, amce, sana! kinci zmre bedbinler dir, hayata kskn olan lardr ki yese saplanp hrkay balarna ekmilerdir. nc zmre de saltanat devrinin ebab mnevveridir. nezihini tenzih ettii bu zmre hakknda bir tablo : Franszn nesi var? Fuh, bir de ilhd; Kapt bunlar yirminci asrn evld! Ya Almann nesi var? zevki okyan biras; Unuttu ayran, mtuhe dnd kahrolas! Heriflerin, hani, dnya kadar bedyii var: Ulmu var, edebiyyt var, sanyii var. Giden birer avu olsun getirse memlekete; Dner muhitimiz elbet muhiti marifete. Kucak kucak daiyor olmadk mesvyi; Beenmesen Medeniyyet! diyor; inandk, iyi Ne var, birazda marif getirmi olsa.. desen; Emin olun size hammallk demedim! diyecek. Drdnc zmre bsbtn ayrdr. Onlarn hayat mutad sefhet tir ki tiyadlarn hi bir zaman deitiremezler. Geen kyamet iin frtnayd, geti derler! std bunca elvah mesibe ramen hl mteessir olmyarak kemli zevk ile o tiyatrodan bu tiyatroya koan bu zmrenin intibah iin fecaat ver alt sahne arz ediyor: / / ki her birinde deisin btn btn henk; Zemni yeknesak olsun, eds rengrenk! Edirne kalasdr grdn hisar mehib; O zirvesinde biten sim siyah aa ta: salib! Murad evveli srtnda gezdiren tepeler, Nasl rku ediyor ferdinanda, bak, bu sefer! Bizimmidir sanyorsun u ykselen Bayrak? eken: Savuf.. Lala ahin deil, kuzum, iyi bak! Edirne., ite o islmn henin suru; Edirne., ite o arkn cebini maruru; kinci ar telsi li Osmann, Birinci mevkii feyyz, belki, dnynn; Edirne., ite o stanbulun demir kilidi; Sefl ayaklar altnda Bulgarin imdi! Muzaffer ordusu hakkiyle intikam alyor:
163

oluk, ocuk, Kadn, erkek, ne bulsa paralyor. Bu katli mme de rzyim ihtiram olsa, Harmi dini de getik, harimi nmsa! u drt minareli cmi ki yoktu hi bir ei; ki parlyordu hillinde sanatm gnei; Salibi sineye ekmi te bekliyor., nevmid! Ezan sads deil duyduun tanni medid! O anl mbedi sultan Selimi mafurun, ki ihtimma benzerdi subh mahmrun, Nasl urub edivermi ki: bir ziya, bir nur, O kanl bezlerin altndan olmyor menzur! Ne sinesinde hud var, ne htmnda nebi.. Zalm kfre gmlm boyunca le gibi! Birer mezr mebbed kesilmi evlere bak: Be ayda krk bini snm ki yanmyor tek ocak! Sokak sokak dolaan sayha: vpesin feryad; Derin derin duyulan ses; enini istimdad. Darda kendisi mahkm, ierde nmsu... Esri ldryor, bak ki, zulmn en koyusu! Meride Tuncamn stnde grdn kmeler Nedir bilirmisin? Enkaz tr man beer! Saray iindeki bareler ki hepsi kadn.. Kenra urmu olan ksmdr bu ecsdn! Nazarlarnda snen gzlerin snk nazar; Kulaklarnda civnn enni muhtazar; Kucaklarnda birer ni pre pre defin.. Ecelle urayor bir yn kemik., ne hazin! Yaln ayak, ab ak, bir paavra srtnda; Bu tam takr adann tam takr muhitinde; Acndan lmiye mahkm olan zavalllar, Ne kurtulur, ne lr., derde bak, felkete bak: Hayat? o, hakk deildir lm? lm de yasak! Nedir u kariki vdiyi bir lev bryor; Fakat ylan gibi yerlerde kvranp yryor? Nedirmi? Kkremesinden de bellidir: arda.. Ya imtidd mehbince ykselen her ada? Mezr sabihi binlerce gdenin, kafann! Bu kp kzl derenin rengi teini, sakn, afak bulutlarnn zilli olmasn? ^ Heyhat! Sevhilinde onun sndrld yle hayat; ki akt sel gibi aylarca huni mazlmu!
164

 Bu kanl perde nedir? Hangi kanl perde, umu? Gmlcneyle havalisidir ki, bir canavar Bu melanetleri yapmaz meer ki Bulgarlar! Ne htiyar seiyor, bak, ne kimsesiz tanyor; Be alt gnde otuz bin adem boazlanyor! Pomaklarn deilip snglerle vicdan; Alnmak isteniyor t iinden mani! Birer birer oluyor rz. Ml, yurdu heder.. Gidince hepsi elinden; ya Bular ol, ya geber! u, gs baltalarn en kriyle paralanan. u, beyni talarn altnda urayp kafadan, Karn, amurlarn stnde inliyen canlar; u, Bir yn kmr olmu, kl olmu insanlar, ki gazl bezle, o olmazsa, yal katranla Yakld Bulara yeste bir souk kanla; Salibe secdeye varmak hudya isyandr. Deyip hudasna kurban olan ehidandr. Ya Bulgar ol, ya geber! sde hinin dedii.. Tenessur etmiye koy vermiyor ehlyi, Behnesiyle imam grmyormu, ldrarak. Kuduzca saldryor intikam iin ite bak! Sarklarndan aslmlarn hesbm var? Yetimiyor gibi yer, bir de gk yznde mezar! Siz, ey bandaki destan etmeyip te fed. Onunla lemi lhte ykselen heda! Ne mutlu sizlere: dnyda ok lm grdm; Tehattur etmiyorum byle kahraman bir lm. Cihanda habli lhye tisama, sizin u kahramanlmzdr yegne levhi gzin! Siz, ey vcuduna elvermeyip te hki mezar, Nesmi sfa gmlm ricli berhurdar Biz almasak bile addan intikamnz; Huda ki defteri ebrra yazd nmnz, Gnn birinde u dalardan indirir elbet, O intikam alr kanl canl bir Millet! Nedir uzakta nmyan olan u ssz ova, ki pek hazni duryor? bilmiyormusun? Kosuva! Nasl bilirdin! evet, bilmesen de hakkn var: Brakmam ki, ta stnde ta, kuduz canavar! Yol uratp ta bu sahradan nce gemisen; Grrmsn, bakalm, bir nine gemiten? Ne olmu unca mefhir? Ne olmu unca diyar?
165

Nasl da bitmi o saymakla bitmiyen sar! O, yldrm gibi sahibkranlarn, ebedi Sadyi kahr fezsnda nlyan vdi, Bir inklb ile, Yarab, nasl harab olmu? Ki rpnp duryor her tanda bin bayku! Murd evveli koynunda saklyan toprak, Kimin ayaklan altnda inliyor hele bak! Kimin elinde braktk., kimin emnetini! O pdih ehidin huzur heybetini, Sonunda iniyecekmiydi Srbn ordular, ip iip gelerek nlerinde bandolar? Sen, Ey ehidi muazzam ki ruhi feyyzn Duyar neler ekiyor yerde kalm enkazn; O rhtan bize bir nefha olsun indiriver.. ki baka trl uyanmaz bu grdn ller!.. Nedir u karda bir ok karaltlar yriyor? Muzaffer ordu ahlyi imdi ldiriyor. Nufs mslime okmu ta gayri mslimeden, dre mkil olurmu tevazn eylemeden. Demek, tevzn iindir bu mslman kesmek; O hasl oldumu artk adam kesilmiyecek! Tevazn olmad bes belli; her taraf yanyor; Odun kyar gibi binlerce sne dugranyor! Ne rengi muzlime girmi o yem yeil Kosuva! imle doru btn Pirzerin, ipek, Yakuva, fezyi mahere dnm girvi matemden.. Hem yle arsai maher ki yok efaat eden! ne bir yandaki masum iin beikte hayat; ne seksenindeki mazlm iin eikte necat; O, baltalarla kesiktir; bu, snglerle delik.. bek bek duruyor pht pht kanla kemik. Btn yklm ocak, baka ey deil grnen; Yz elli bin bu kadar hnmm buldu snen! Siz, ey bu yangm ihzr eden be alt sefil, Ki ettiniz bizi Hrvatla Srba kar rezil! Neden Hkmete kuranla bal Arnavudu Ayrdnz da harab ettiniz btn yurdu? Naslm, anlaynz iddiyi kavmiyyet? Ne yolda mahvoluyormu bakn ki bir millet! Siz, ey bu zehri en evvel kusan beyinsizler! Kap ta kurtuluruz sandnz... fakat, ne gezer! Bugn belnz bulmu deilseniz, mutlak, Yarmki sikalar beyninizde patlyacak!
166

iip iip gidiyorsun, degilmi, ey Vardar? Ya boduun kadnn, erkein hesabm var! Mezr olmuiken bunca nai mevvacn, Cenze yutmya hlm doymaz emvacn? Ne oldu ydna her gn hutur eden o nuku? Nedir bu gsne km sevad c c? Neden ksld muhitinde alyan neamat? Bir in sesi duysaydm lmeden... heyhat! O kanl canl yiitler ki: zilli bdar, Koar gezerdi senin di imtinnnda, O anl anl gelinler ki; Nuri ddar, Uyurdu nz ile au mihribnnda; O kahraman babalar, anneler ki: shilini Dnerdi, her biri evldnn tutup elini.. O glgelerle beraber birer hayli tebah, Birer hayli defin oldu imdi.. ylemi? Ah! Selniin, Sirozun, bak, o nmdr ovas, Kimin elinde bugn, hangi haydudun yuvas? Zemini yle boyanm ki hn islma: Kzl kesfeti km cebini eyyama! Kzl ufuklarn altnda kp kzl her yer.. Kzard, baksana, dalar, kzard vdler; Kzard ehrei dnya, kzard ryi sema. Fakat u mavili bayrak kzarmyor hl! Onun salmd yerlerde bir kzl tfan, Ne can brakt, ne man, ne bomadk vicdan! Minareler serilip hke, sustu mabedler, Ykld medreseler, dm dz oldu merkadler. Mescidin ou meydanda yok, kalanlar ise. Ya grdn gibi meyhnedir, ya bir kilsa. ehirde evlere baskn, kazada katli nufus; Kurda kalmad telvis olunmadk namus! Yapan da kim? ad osmanl, ruhi ynanl, Bu ide en mtehasss blk blk kanl! Mukaddes orduyu teyid eden bu azgnlar sap savurdular etrafa yle yangnlar: ki uradklar yerlerde ttmyor bir ocak.. Kyam hare kadar, belki ttmeyip duracak! Adm banda ekavet, adm banda ktal, enatin ne kadar kanl ekli varsa: hell! u, ha kazlmak iin aln para para olan; u vaftiz etmek iin buzlu glde dondurulan
167

Zavalllarla souklarda titreen eytam; u, snglerle aranm delik deik er ham; u, nai kanl arklarla inenen kzlar; u, hanedan snenler, u hnmnszlar; u, mmeht perian, u derbeder evld; u, sa yolan nenecikler, u inliyen ecdad; u, bumbalarla ken kubbeler derunundan. Kemik stunlar hlinde fkran ecsad; u kl ynlar altnda sakl gdeleri Tavaf eden, o yrekler dayanmyan feryad; Akifin tasvir ettii u ackl sahneler Balkan harbinin ok feci vak alar idi ki onlar Trkiyede stdmzdan baka bir airimiz yazma mtr. Eer o da yazmam olsayd kara gnlerimizin o matemli hatra lar yalnz ehidlerimizin sinei masumunda gmlp kalacak, kim bilir belki unutulacakt da! Milletin tlil siyahina alyan bu mtem nedeleri Akifin yurd severliginin. Milliyetperverliinin en imanl birer ahididir. Onun Kavmiyyet hakkndaki telekkilerini o zamann ite u yaz dmz erait ve icbtiyle tedkik ve muhakeme etmek lzmdr. Bu paralar arasnda ok hisli; ok canl feveranlar, mstesna, cui ler ve binaenaleyh iirler vardr. Vaiz (Fatih kiirss vaizi) ikindi vaktine kadar devam eden mevizasm u duasiyle bitiriyor : Yarab, bizi kahretme, helk eyleme. min. Ta ibret olup kalmyalm leme Amin. Yetmezmi cellnla grndklerin artk? Kurban olaym, biz bu tecellden usandk! Bir fecri mid etmeli ferdlar temin.. Gster bize Yarab o gzel gnleri..
Amin.

Ferdalara kaldksa eer nerde o ferda? Hlm bu islm ezen matemi yelda? Hlm bu faka ken perdei hunin? Narn yetiir, bekliyoruz nurunu..
Amin.

168

SAFAHAT, HATIRALAR BENCt K TAP:

Birinci iir Takat getiremiyeceimiz yk bize ykleme, Allahm! diye terceme edilen bir yeti kermeden mlhem. Balkandaki yangm henz kl balamamken kveren Baka bir cehennem, yni umum harb m nasebetiyle dergh izzete ref edilmi bir niyaz msumne. Mcahid Trkn yksek feragat ve fedkrlklarn anlatan u paralar ne g zeldir ; Lkin bu cehennem onu yldrdm? Asla! lya siirdip duryor nmn hl. Kum dalgalarndan geiyor yle itaban: Gya o sab, getii llerde hyaban. Kar ktlelerinden iniyor yle yaman ki; bir alayan akmakta yarp talar sanki. Kzgn gnn altnda beybn dolat; Yaln buzun stnde sekip dalar at. Artk gidiyor: hakka varan bir yolu tutmu, Allaha bakan gzleri dnyy unutmu. C eyliye dursun geriden nevhai hsran.. Ydnda onun imdi ne mtm, ne de hicran! Yadnda deil lnesinin hzn elmi; Ydnda deil yavrusunun tavr yetmi; Ydnda deil doduu, ter dkt toprak; Yadnda kalan hatra bir ey, o da ancak; Gkten ona Yksel! diyen ecdad ehdi! Artk o da ykseldi, fakat yerde midi: Bir byle ehidin ki mkft zaferdir. Vermezsen lh, dklen hnu hederdir! U Y A N Yirmi beytlik bir kaz vatanpervernedir. u paralar binnisbe ho: Gzleri mzye bakan Milletin, mr temdsi olur nekbetin. Karma mstakbeli dikmi hud, Grmiye lkin daha yok niyyetin! Ey koca ark, ey ebed meskenet! Sen de kmldanmya bir niyyet et. Korkuyorum garbn elinden yarn, Kalmyacak ekmediin melanet.
1B9

Hakk haytn daha inenmeden, Kan dkerek almalsn merd isen. nk bugn ortada hak shibi, Bir kiidir; Hakk vermem diyen. BE MANZUME Bundan sonra gelen be para ya bir yetin ve ya bir hadsin tercemelerinden mlhem ahlk ve tima birer menzumedir.

ELUKSURDA [1] Akif merhuma kendi iirlerinden birini inad etmesi reca olunduu zeman ya bu iirini, yahud Necd llerinde iirini okurdu. stidll eder dik ki: stdmzn en ok beendii, yahut en ok sevdii iirler bun lardr. Filhakika, Eluksurda bir ok gzel tasvirlerle, tekrirlerle, zengin hayller ve zengin hislerle mzeyyen bir iirdir. Ecnebi sultasnn o yer lerde ve btn ark ve slm dnyasnda yapt fenalklara iaret eden. Msrdaki garibliini ac ac alyan bu iiri aynen dere ediyorum ; Hev ard, fakat, pek dokunmuyordu scak; Guruba vard esasen yarm saat ancak. Yaknd shile mihmn olduum mesken; Yava yava iniyordum, aal bir tepeden. O, nli koynuna ekmi yeillenen, vdi, ki yok hazan safahtnda mrnn ebedi nmde zmrde benzer, yn yn mevecat. Sap sap uzayor: sanki bir serb hayat! u imtidda bakn, varm yl bline e? Bu yl bli btn gn kucaklyan o gne; ki nli arkna alm ta garba gemiti; Ufukta son lemetiyle parlyor imdi.. Fakat ziysna hl tehmml imknsz. Solumda bir bycek hurma var ki yap yalnz.. Zemni haylice mil de olsa, aresi ne? Brndm artk onun zilli pre presine.

[1] Eluksur, Kahirenin 600 kilometre kadar cenubunda, Nlin sahili arksine den bir mevkidir ki eski Msrllardan kalma pek ok sra malik olduu iin seyyahlarca ma ruftur. Aada ismi gelecek Karnak ise bizim at meydanndaki dikili talarla doludur. Safahat haiyesi

170

Bu noktadan ne mheyyic fezaya doru nazar! Birer kanat iki shilde ykselen ovalar; Nigh uzandm bir kerre di shirine, Hayl uup gidiyor baka lemin birine! Zemine imdi, o gndz alev saan, fk Ilk lk dkyor bir hevyi istirak. Glmsyor yz artk muhiti reyynm. Muht, nk, semdan inen bu aglayanan. Deminki samte bedel hande nlyor yer yer: Glmsyor koca vd, glmsyor tepeler; Glmsyor suyu trmanmak isteyip teden, Uzun krekli kayklarla bir byk yelken; Glmsyor beriden glgeler dnp nle, Otel binlar etvar imtinniyle; Glmsyor kylardan be alt hatve kadar, erde, ipli srklarla iliyen kuyular; Glmsyor suyu krbeyle aktaran fellh; Glmsyor bunu mrnde grmiyen seyyah;' Glmsyor allklarla rtlen dereler; Glmsyor saysz tarlalarla mecereler; Glmsyor karlar, balarnda topraktan; Gm klkl birer kab dnerken rmaktan. Glmsyor derelerden balk tutan, plak, oluk ocuk suyu kepeyle aktarp durarak.. Sabahlayin dolap grdm o heykeller; ki sermediyyete lgn zavall hrs beer, Kulbe nakedecek yerde yd rahmetini Fezye kazmak iin zilli b kermetini; Dikip te her kayadan bin hayata senki mezar, bu korkuluklara vahetle vermi istikrar; ki secdeler edecekmi ayaklarnda zemin; ki ar titretecekmi almlarndaki n! Fakat zaman denilen desti kibriyyi mehib Bu kahramanlar etmi ki yle bir tedib; Ne enfi nahveti kalm krlmadk, ne kolu. Civr ibreti enkaz lesiyle dolu. Ne ehrelerde mehbet, ne cebhelerde gurur; Silik hututuna km btn meli ftr. Adletin bu kadar b eman tecellsi Nigh zire vermekte merhamet hissi.

171

Evet, mezar o heykellerin uzakt bana; u var ki mnatf olduka gzlerim o yana, Glmsyor diyorum onlarn da ehreleri. Glmsyor koca bir mabedin uzakta yeri. Glmsyor saa baktka kargdan Karnak Glmsyor o stunlar ki, nle ristagrak, Zilli rae nmasiyle oynuyor emVac. Glmsyor, dank balarnda altn tac, Semya fra uran hurmalar sevhilden. Oturmu olduum sde sath mailden, Biraz yukardaki ardak biimli glgelii, Nasla grmek iin kalkaym, dedim.. Ne iyi! Fransz, ngiliz, Alman, On kadar seyyah. er beer kme olmular! inliyor akdh! Birinciler glyor., nk ceybi mehunu. Yerinden oynatyor kinat medyunu. Sedan dndrecek olsa olsa maskarayi.. Refh unutturur inna en derin yaray. kinciler glyor, hem de hakkdr, glecek: Cihan bir emrine mde.. l! desin, lecek. Tututurup btn akvam kardan bakyor! elikle ta uruurken herif bk yakyor! ncler glyor, nk zr bazsu. Ne derse doru! denen bir kefili namsu. Beer ki kuvveti bahetmiyor henz hakka; Ne re var onu kuvvetle almadan baka? Zebunmusun? yalnz alamak senin hakkn!.. Evet, bu shai cun, bu c ezvkn inde ben, yalnz ben zavall glmyorum.. Oturmu alyorum, alasam da mazurum: Vatan cd gibiyim ceddimin diyrmda! Ne topranda u yurdun, ne cybrmda. Bir in sesi, yahut bir in izi var! Sadama beklediim aksi vermiyor ovalar. Bileydim ey koca ark, ey cihn dr dr, Senin nerendeki evldnn nasibi huzur? Ban bellara girmi; elin kolun pamal; inden esdimi bir gn hevyi istikll? Grrmym diye karmda mslman yurdu, Btn diyrn gezdim, ayaklarm durdu..
172

Yabanc sesleri geldike rehgzrmdan, Hep inkisr emel dad rh zarmdan! Vatan cda olaym sinesinde islmn? Bu kibet, ne elm intikam eyyamn! Benim ki yalym artk dk kolum, kanadm; Bu intikam alsn da alsn evldm. fukta imdi gne snmek zre sallanyor; u var ki ehresi hl parl parl yanyor. Biraz geince, ut vpesniyle, Dikildi geldi de karmda, anszn nle, Sularla esnemiyen bir amd nr nr. Fakat bu zilli mbhi, bu intib vakur, ki ok zaman kalacak sandm imtiddndan Be on dakikada nilin silindi ydndan! Yazk o glgede milyarla zilli nyba, Katlmak zre atlm meer bu girdaba! Grnmyor gne artk, nnde perde cibl; O, imdi baka fuklardan etti arz ceml. Ackl ruhunu marb hazin hazin dkt; Zemine m gariban yava yava kt. Deiti ehresi nilin; nmde az kumral; Deminki zilli stunun yerinde pek koyu al; Biraz ilerde, fakat, adet karanlkt. Bu rengi mteme dalar da in kt: Karard baktm uzaktan dumanl cebheleri. Rids maribin artk kucaklamt yeri. Demin glmsiyen fak tlledike zill. Uyand ruhi garibimde bir hayli muhal: Cihn smiti karmda alyor sandm.. O glgelikten inip nura doru trmandm.

(BERLN) HATIRALARI

stadn Berlin seyahatndan ald intibalar, Garb ile ark arasn daki brz farklar anlatan ve nihayet Boaz muharebesini, Mcahidini kiram n gsterdikleri yksek kahramanlklar tasvir eden bir eserdir. Mehmed kif, bermutad, bizim eski devrelerdeki kahvehanelenmjzij, hanlarmz, imendferlerimizi, sokaklarmz, amrlarmz ..................... tuhaf tuhaf anlattktan, yerlerin dibine batrdktan sonra Avrupadaki mukabillerini trif ve tasvir ediyor. Mesel, otel hakknda yle diyor:
173

Sokakta kar yaa dursun, odanda fasl bahar, Darda leylei yeld, ierde nsf nehar! Elektirik lambalarn anlatyor: Hyat nurunu temdid edip her vze Fezda nescediyor bir sabh pkze. imendferi tarif ediyor : Mesfe kayd, mekn kayd bilmiyor insan, Dakykanm boyu: saat. Ne ihtisn zaman! Evet, kucaklyor ebd berk olup ngh. Haritann zerinden nasl geerse nigah! ehirlerin yapk sanki hepsi birbirine: Tutup ta penereden frlatlsa bir ine, Der ya tk diye her halde mevkfn damna; Ya ehrin ismi olan levhann gelir camna. Ddk sadsna hasret kalr iitmezsin.. Bizimki durduu yerden ter durur, miskin! Sokaklarn dolayor : Sokak dedikleri neymi? Fezy b pyn, ki tayyedilmesiniri yoktur ihtimli yayan. Demek, vesiti nakliyye nm tahtnda, Hevda, yerde, yerin ok zamanlar altnda Uup duran o havrik bir ihtiyc edid. Piyde harcm, h, bu imtidd medid! Bakn nasl da mcell ki: feri nevvn. Zemine indiriyor gk yznden envar. Bu imtidd nazar yle dursun istab. br kenra geerken der kalr btab! u var ki: dt yerden amrlanp kalkmaz.. amr bu beldede det deil ne k, ne de yaz. Geende haylice kar yad Berlinin iine; Bck bck olacakken takr takrd yine! Merak edip soruverdim, brakmayz dediler! Brakmayn, gzel amma, yaar durursa eer? Brakmayz sz aynen tekerrr etmezmi! Evet, bu szde nmyan heriflerin azmi. Berlinin kahvehanesine giriyor : Fez iinde feza., bir harimi nr nr, ki suman kerminde bin gne menzur!
174

Ne selsebli ziya karmzda ce gelen, Ziy deil, seharn ruhudur tap dklen. Leyle kar o tufan fecri grmelisin. Hud bilir arrsn, donar kalr hissin! Bundan sonra vaziyyet ciddileiyor. nk: kr sakall bir adamla onun ridyi mteme girmi felket arkada ve,bir de sevimli kk kz kahvehanede Akifin tam karsna oturmular; derin derin dn mededirler. Kadnn : Zehirli bir dm olmu dudaklarnda keder, zlmyor, onu ancak zerse girye zer! Alman madam harbte len bir olunun hicranndan mteellim. Akif bu frsattan istifade ile kadnla grmek, ona sylemek istiyor. Bir mu kaddimeden sonra diyor k i : Mesibin ezel ins varsa biziz: Cihanda bir gnmz gememi felketsiz! Srura kalsa da bigne mslman yrei; Bilir teessr masum nnde inlemeyi. Onunla syleilir en ackl hicranlar, ki her fian ak bir lisan kadar anlar. Hayr, demem., bilirim pek vefaldr o mezar, Fakat, dn, neye etmi hayt istkar? Dn, neden bu ocuk yakt gitti annesini? Evet, yaatmak iin mmehtn akdesini, Fedyi cn edeceksin! demi Vatan hissi.. Demek: heder deil olun, vatan fedsi. Bilirmisin nekadar anne var bugn, yasta, Tunusta, sonra Cezarde, sonra Kafkasta? Gtr de kalbine bir kerre ey kadn elini; Dn zavalllarn sernviti erzelini! Ne ibtil, ne musibet! cihn cihn olal. Bu ztrb eminim ki ekmi olmamal. O mmeht, o zevct bir dnmelisin; Kimin hesabna lm, desin de inlemesin. Anarken olunu, bre, yahut erkeini? Kimin hesbna? bir sz ki paralar beyni! Btn hazini Hindin, o muhteem yurdun. Gider de hrsn teskine ak lordun;
175

Zavall yerliyi ktlk zaman zaman kemirir; Bu, kan tkrmiye baksn, o, muttasl semirir! O, can alp veredursun, bilirmisin bu ne der? lrse hizmet eder, ldrrse hizmet eder Zemini ark mezalim kasp kavurduka; O kp k zlyz hkin fezya urduka; Gurb seyreden vre bir temaager Kadar da olmad dnya nasbedari keder. Keder de szm ya? alklyordu celld Utanmadan koca yirminci asrn evld. Ne hisli vlidelerdir bizim kadnlarmz! Yazk ki anlatacak yok ta yanl anladnz. Yazk ki onlar tasvir eder birer umac, Be on romanc, sklmaz be on da maksat. Nfusunuz iki kat artt, ilminiz on kat; Uurdunuz yriyen fenne taktnz da kanat. Zemini satvetiniz tuttu, cevvi sanatnz; Yarn musahharnzdr, bugn deilse, deniz Beyinle kalbi hem ahenk edp te ileteli, Atld vahdeti Milliyye sakfmn temeli. O vahdet ite btn ihtimnzdaki sr, Cihna re veren ses onun sadalardr. Sizin iittiiniz bir terne, bir perde; Beikte, sonra eiklerde, sonra mektebte. Hlsa her atnn alt ayni sesle dolu. Btn nu bir henge rapteden bu yolu Tutunca, git gide mekteble, kla, fabrika fen Seilmez oldu, hakikat harmi ileden. Bu ittihd tabi yaatmak isterdi.. Asi kemlim Millet o ide gsterdi: Dnd hangi semdan hayatn indiini; Dnd ruhi umumyi emziren dni. Sonunda grd ki; mmette mterek vicdan Tehassstm almakta ayni menbdan; Kurursa bir gn o menb ne his kalr, ne' hayat; Bekayi din ile kaim bekayi cemiyyat;
176

Mkaddestm tesbte urap durdu.. Mcerredt kesifiyle bir cihan kurdu. Alnca ekli taayyn vatan heyls, Budur revbt Milliyyenin en ls, Deyip sarlmada asla tereddt etmediniz. Naslsa mektebiniz tbk yle mabediniz. Ne an sads boar sanatn ternesini, Ne susturur medeniyyet bu hiret sesini. Ne msiknize girmi uyuturur negamat; Ne rinizden olur tru mr fikri hayat. Onun lisan semvsi ruha sylerse; Bununki ruhi melyi nefheder hisse. Gelip te grmeli sanatta gaye varm imi? Hayr denirmi ki: her gayenizde en mdhi, En ince sanatn esrr ykselip duryor. Sizinki ykseledursun biraz da gel bizi sor! Akifin bu paralarn iir olmaktan ziyade kendine id bir fikir ola rak yazdk. std, k bir mecnun gibi her yerde, hatt Avrupada da kendi leyl yi kanatinin izlerini gryor. Bizi u suretle tasvir eder : Beikte her birimiz bir ternedir iidir, ki bestekr tabiat deil de ananedir. Evet, bu ananenin tellerinde mazimiz Terennm etse o parlak sesiyle razyiz. Fakat mefahiri ecdad nakleden ana tel, baklmayp ta asrlarca kalmadan mhmel, Ya bsbtn sar olmu, ya yle paslanm: ki hangi perdeye ursan, kan sad yanl. Bu tel ki yldrmn dsitn satvetini Banda besteleyip, ceddimin sahavetini Zafer hevsna doymakszn uyutmazd; Bugn uyuturuyor nennilerle ahfd! Eikten atlamak isterseler hayta yarn. Beikte duyduu sesler gelir, bu yavrularn dokur fuklar stnde bir serab kesif, ki yrtarak kabilmek mdi hayli zaif! Geer ebbmzn en gzide eyyam Hayt anlyarak atmadan bu evham! Hayat anlamyor., nk grmyor, okuyor; Zavall krkna gelmi te az st kokyor!
F: 12 177

Edebiyyatmzn hline intikal ediyor. Mstehlik meriften ikyet eyliyor. Sonra u canl ve gzel paralar sylyor ; Okur yazar denilen eski ba belsndan, Olunca mmeti merhume bsbtn meyus; Muhiti fikrine ulland kanl bir kbus. ekilse arkada mz denen ley li azab; Atlsa nde bir ti ki dalga dalga serab! Ne gkte yldza benzer ufak bir aydnlk; Ne yerde gz kadar olsun ldyan bir ik, Adem bulutlar dkdke glge tfan, Kefenli gezmede mevtin hayli ryn! Barmak istedi lkin duyulmuyordu sesi. Bunald... nk tkanmt bsbtn nefesi. Nihyet oldu bu ryadan yle bir bidar: ki hepsi gitmi elinden, ne yr var, ne diyar! atrdamakta btn hnmannm temeli; lev saaklara sarm., yerinde yok Rumeli! Balkan hezimetinin vakibi elmesini anlatan gzel beytlerinden: ak arklarn altnda hurdeh man; Hudyi titretiyor eyledike istiman! Domuz obanlar Balkanda hnedm vekur! O hnedanlar, o beler btn btn makhur. Zemini cmidi seyyl bir lev bryor: Btn sular durarak pht pht kan yryor. Felketlerin de bir dersi ibret ve intibah olabileceini, Fransz ordu sunun Yenada galib olmasna ramen, hakikatte Almanlarn Napolyona yenilmediklerini, o perianlktan bir Alman vahdeti doduunu, bizim felketimizin ise bizi uyandramadn, bilakis yes verdiini izah ettikten sonra bunun sebeblerini anlatyor : Ne intibaha, ne ikdma vermiyor meydan. Bunun da hikmeti; Millette bir deil vicdan. Vatan glnce, bizim muhterem vatandalar Tehmml etmez olur, eki ehreler balar! Mesib etmiye grsn zavall mlk zebun; Ask suratllarn hepsi mnbast, memnun! Nasl bu memleket tiden olmasn nevmid? fuklarnda snk bir ziya, iliz bir mid
178

Belirmesiyle, bakarsn, deminki baykular, Meimesinde fezanm o nuru bomular! Koarken Avrupa tlle ihtiznmz; erde bir sr hin kazar mezrmz! Gebermek istemeyiz biz! desek te kim dinler? Kmldasan, ezeriz, mahvolursunuz! derler. Kmldamaz da durursan, iittiin nekarat: almyanlar iin yok cihanda hakk hayat. Szn hlsas: bhdedir boutugurnuz; almasak ta, alsak ta mevte mahkmuz! Demek, std kendisinin yaad, muhterem vatandalai'n me zarmz kazd o devrin mevte mahkm olduuna kanidir! te onu Anadoluda, Ankarada balyan stikll ve hayat davasna soluk solua koturan sebeb budur. nk o meru dava, yep yeni bir istihle ile. Trkn hayatn kurtaracak, Trkiyede Vicdani bir Millet yaratacakt. Btn mrnce hezimetten baka bir ey grmiyen kif, Mill savalar dan doan o yksek ve anl zaferler nnde sevincinden ldryordu. Diyebilirim ki onun hayatnda srr namna ald biricik nasb ite o sevinlerden ibarettir. Burada ac bir hatram yazacam: Sakarya muharebelerinin en kara gnlerinde idi. Biri dedi ki: Sen hl zafer mi bekliyorsun? Asrlar var; biz onu grmedik! Giritiimiz her sava mutlak bizi malb karmtr. Ankarada topla dnz bir avu kuvvetle mi dman yeneceksiniz? te muhacirler! El lerinden kaan o gzel yurdlarn sayklya sayklya lp gidiyorlar. Hangisi yurduna vuslet ve memleketini istirdad devletine kavumutur; Dndm: Ben de muhacirdim! Ben de yeil memleketimden koulmutum! iin burkuldu, boazma ur gibi bir ac dm tkan d. Alyamyordum. O bedbaht ve meyus adama dedim k i : Bu sava mstesna bir stikll savadr ki asrlarn sim siyah ta rihini tekzib edecektir. O sra kif geldi. Anlattm; O zate u cevab verd i: Arkada, buras Ankaradr! i Millet kendi eline ald, korkma! Bu sefer Yunanla den; Trkn z imamdr. man malb edilemez... std Berlinde iken Boaz muharebelerinin, en mdhi ve cehenne mi safahat devam ediyordu. ngilizlerin slm ve Trk lemini yer y znden kaldrmya matuf plnn yazdktan sonra, dnnde birdenbire Boaz harbine intikal ediyor. Htralarn u enfes beytleriyle bitiriyor: Be alt pene bir olmu boazlamakta bizi! Silindi gitti hillin u anda belki izi, Zavall marmaranm erha erha barndan!
179

Bir ngiliz bezidir, belki, imdi dalgalanan Bizim anakkale fk tru mrnda, O dr saltanatm bb ermisrmda! Sen ey boaz ki, uzattm da henin kolunu, Zavall yurdumu tehdd eden deniz yolunu, Cihna kar asrlarca baladn durdun; Ak deil ya henz rehgzr mesdudun; Yerinde kald ya kblem, harmi manm? Hud rzs iin syle, pek perianm! Uzakta olmama ramen civr zrndan, Civrm inliyor vaz ihtizrndan! u anda cebheni grmekteyim: ate yayor; Bulutlarn biri binlerce yldrm sayor! Nigh bin bukadar mil mesfeden kavuran, Alevleriyle beraber, o eyle kar duran, Karaltlar nedir, askermi, tam, glgemidir? Hud rzs iin, semiyor gzm, bildir. Ne ta, ne glge, ne asker., serb korkuyorum. Ynla kl kesilen srtlarnda menzurum! Ta olsa, nk, erir; glge olsa paralanr; daar gelir de bu tfan, nnde, sed mi tanr! Durun?., kmldanyor grdm hayletler,. Bakn: ilerledi... asker! Hud bilir, asker! Evet gzm seiyor imdi bir bir efrd: Muazzam ordumuzun en muazzam evld, ki pk alnlar slm iin son istihkm. Hud rzsi n ey mchidini kiram! [1] Sebt kesmeyiniz; nk, sde sizde mid; Dnerseniz ebediyyen sner gider tevhid, Harmi hak yklr savletiyle evhmn. O elde tuttuunuz yer hayt islmm Yegne umdesidir. Yd ayak basarsa eer, Olur mealimi dnin bir anda zir zeber! midi sizde kalan yz elli milyon can ki hasta gsn ykmakta imdiden halecan Kopup damarlar razesiz kitba dner; Kalr sahifi yerlerde rast gelen iner! Minreler sklr sinesinden fakn; Fezye sylemez artk lisan hallkm!
[1] Sakarya muharebelerinin en kzgn zamanlarnda bu msradan Cihan yklsa... msrama kadar olan ksm Ankarada neredilmiti.

180

On, On buuk asrn ne varsa kalbinde, Hayat mziyemizden, u an iin, zinde; Boar da hepsini bir bir tutup tutup nisyan, Btn mef hirimiz bir ser b olur o zaman! Ger Hazrei triha beyti mevlnm; rr gider ayak altnda gs kurnm! Bilirsiniz ki, hemen, yz, yzelli yldr, biz. Ne varsa elde verip muttasl ekilmedeyiz! merlerin, yavuzun biz vefsz evld, Syanet eylemedik ydigr ecdad. Ne yr cand o, lkin biz olmadk ona yr; Sonunda paralanp yurdumuz, diyr diyr. Kld yle ki: yoktur yaatmak imkn, Dnp te arkaya namsu, dni, vicdan! Evet, bu hisler iin bir mezar olur ancak. Kalrsa elde nihyet be on kar toprak! Enin iinde vatan., kymayin u mazlma, Hud rzs iin ricat etmeyin... Korkma! Cehennem olsa gelen, gsmzde sndrrz; Bu yol ki hak yoludur, dnme bilmeyiz, yrrz! Dermi te ta, sandn, harmi nmsun? Meer ki harbe giren son nefer ehd olsun. u karmzdaki maher kudursa, ldrsa; Denizler ordu, bulutlar donanma yadrsa; Bu altmzdaki yerden btn yanar dalar, dap ta kaplasa fk bir kzl sarsar; Deil mi cebhemizin sinesinde man bir; Sevinme bir, ac bir, gaye ayni, vicdan bir; Deilmi snede birdir uran yrek... ylmaz! Cihan yklsa, eminol, bu cebhe sarslmaz! Nasl ki yarmadan fk pre pre der, Hudyi bomak iin saldran cnn beer; Nasl ki nur hakikatle arpan evham; Olur irarei gayretle kibet gmnam. u karmzdaki maher de yle har olacak. Yaknda kurtulacaktr bu cebhe... Kurtulacak? Demek yklmyacak kblegh mlim.. Demek ki lmyoruz.. Haydi arkada gidelim!
181

NECP LLERNDEN MEDNEYE Yukarda da ..sylediim gibi Akifin kendi iirleri arasnda en ok sevdii iki eserden biri de Necid llerinden Medineye iiridir. stdm en cokun man kaynagmdan ilham alan bu kane iiri kanaatmca bir ah eserdir. air kudreti tasvirini ve heyecann ilk msrandan son msrana kadar ayni muvaffakyyetle ve ayni derecede muhafaza edebil mitir. Bu iir intiar ettii zaman merhum Sleyman nazif vaporda rast geldii rahmetli Cenab ehabeddine sormutu : Akifin Necid llerinden... iirini nasl buldunuz? Cenab dedi k i : Bir hdisedir. Bundan sonra A k ife eriilemez! Ben yle tahmin ediyorum ki; Nazif, Cenab ve Akif, sehpyi mahabbet ve sammiyyeti asl bu Hdise den sonra tesis etmilerdir. Bu iiri paralamyarak aynen yazyorum : Nar bey2am nedir, le zamnnda gne? Tepesinden dkyor beynine fkm ate! Yldrm yamuru eklinde inen bzmesine, Siper olmu yanyor ldeki plak sine. Sanatm srrn ressm ezelden okuyan; Ruhi msumu btn hilkati kendinde duyan; imdi yerlerde efak, imdi bulutlarda bahar, imdi tfn ziy, imdi kpk, imdi buhar, imdi mahrum tefekkr, uzanan enginler. imdi yaln kayalar, imdi oyulmu inler. imdi dalgn dereler, imdi zll ummn, imdi bir vha izen, imdi btn elvan, Toplayp mavi elekten geirirken, ryan Kumlarn stne bin trl bedyi dokuyan, O gzel sne, o l, imdi ne korkun oluyor: Bir cehennem ki uzanm, dili km soluyor! Ne zemininde sezersin, ne fezsnda hayat; Ah bir rengi hayt osla da grsem., heyhat! Benzi klden de uuk.. Nerde o masmavi sema? Yine barenin stnde o mzmin humma! Yorulup titremeden, sanki, dalarken mahmum, Gizli nevbet gibi nerdense kp imdi semum, deiyor barn cevvin, eiyor, aktaryor O zeman ite muhtt alevler taryor; Bir avu glgeyi minnetle veren kuytularn, Yalyor, paralyor gsn binlerce frn!
182

Ne soluk var, ne de ses., bdiyenin hli harab! alyor sde fuklardaki vre serab; Bir de an seslerinin dalgalanan tekrar. Geceden girdii dehetli muaylanzn, Gndzn gemek iin kafile olmu develer, Erilip brlerek, yangna dm ejder Iztrabiyle, ne mzic uzanp kvranyor! niyorken yanyor, trmanyorken yanyor. Ya o srtndaki yzlerce heylyi beer, tein dalgalar stnde yzen bir maher, ki bu enginleri tayyetmek iin alkanarak. Gidiyor bulmya, heyht, yeil bir toprak! Yokmu ey bar yank l! Ebed pynn? Nerdedir vahas, Yarab, bu serbistmn? Necdin makna dalm, iki aydan beridir. Koca bir kafile mecnun gibi hib, hsir,. Kouyor, merhamet et, bdiyeden bdiyeye, Grrm bir gn olur Haymei leyl yi diye! Ne devm etmeye tkat, ne karr etmeye yer; Bir lk glge, lh... o da olmazsa eer, ' Kalmyor shili maksda vusl imkn. Yeniden ce gelirken bir alev tfn. Kardan Kubbei Hadra [1] edivermezmi zuhur? O nasl heykeli ddar, O nasl cebhei nur! yle bir nr ki; her lemhai istirak. Olmadan ki tecell, szyor hallk! Ebed fecrini grdke perian lht; Zilli memdduna dtke gneler mebhut! Sanki feyfyi teherrde yanan ervaha, Syeler dkmek iin sidreden inmi vha. O cehennem gibi vdde bu cennet ne gzel! En byk ri tezadnmdr, ey hsn ezel? Sana bir msra bercestedir etmiki snuh: Duyar amma varamaz ykselen ahengine rh. Menha [2] dan geiyorduk, ikindi olmutu. knca karma cnnmm yeil yurdu, Gzm karard, atldm harmi czibine;
[1] Merkadi Nebevinin zerindeki kubbe. [2] Medinenin ortasnda bir meydandr; kafileler develerini oraya ktrrler. Safahat haiyesinden

183

Yarp cemaati, dtm direklerin dibine. Sonunda bir yere, lkin, gmnce varlm, Ridyi hayete his eyledim sarldm, Yava yava o demin duyduum derin heyecan imde dondu da bir re koptu ruhumdan; ki hilkatimdeki her zerre ayr rperdi! nmde sineye ekmi huu titrerdi. Zemin zemin kabaran saflariyle gn gn zli cmide hlinde, bir cihan skn! Evet, O kos koca lem.. Tunuslu, Efanl, Transvall, Buhrl, inli, Sdanl, Habeli, hveli, Kegarh, yerli, Hersekli, Serendibin, Cavann, Maribin btn ekli; Hlsa, att kollar muhiti garbiden. Cihan cihan dolap mntehyi arka giden, O dudman kermin saylmaz evld, Huzur iinde brakm bu maher bd! Ne manzereydi, lh, o herc merci samt ki vecde geldi temadan anszn melekt; Hur edip bei birden yank minrelerin, Hudyi barna basm yn yn beerin Gmlm olduu ummn dalgalandrd; Deminki maheri inletti, sru andrd! Birinci Ehed enlilhe illellah Nidalariyle dnerken semya doru cibah. Duyuldu merkadi pkin de, ayni ikrar. Derin derin gelen vazelerle tekrar. Btn o mkese dnmt cebheler imdi; Onun sadalar artk muhite hkimdi, kinci mevci ehdetle ayni aksi medid, Hudy etti zeminden iin iin tevhid. nc oldu ehdet ki: tuttu ebd, Muhammedin Ebediyyet gzn olan yd. Ne gulguleydi o ydn peyinde dalgalanan! Nasl uyanmad bilmem ki uykudan canan? Muht bunca zamandr ki inliyor, azmi? Kyam hare kadar yoksa hi uyanmazm? Nasl sar ki, lh, hayle, idrke; u hbgh dera eden demir ebeke, Yerinden oynamyan da kadar vcudunda Btn bu cii rpermelerle duysun da;
184

o mihriban ezel, ruhi nazeniniyle, Uyanmasn koca bir maherin eniniyle? Minareler yeniden Lilhe illallah Ternesiyle coarken, ayaklanp ngh. Grnd yerdeki saflar huzur mevlda; Yayld velvelesiz bir inilti ebda. nmde mmeti mazlmesiyle Peygamber; Gzmde sel gibi yalar, iimde titremeler; Ne ihtiyrma shib, ne tiydma ram. Bu girdibad ibd ortasnda brm; Sularla engine dm sefne pare gibi, ki imdi ste kar, imdi bulmak zre dibi, ner iner silinir, imdi t uzaklarda, Yava yava kabaran dalgalarla kalkar da, lyn olur yeniden yle alkanp durarak; Zemini acze kapandm sonunda mstagrak! Aylmm ki; o dehetli girdibad, o huru, Skne mnkalib olmu ta bekliyor, medhu. nince yerlere mahfilden kibet bir enin, Boand gitti o binlerce sineden min! Boyun bkk, kol ak smne, gz kapank; Ne inliyor o cemat, ne inliyor artk! Fezyi dolduran eller ki Hakka yalvaryor; Yarp ta lolug bir mttekyi nr aryor! Bu baka baka lisanlar, bu herc merc vz, Birer niyaz idi mevlye.. hem de ayni niyaz! Evet, u nde duran ihtiyar Serendibli, Ya arka saflara dm zavall Magribli; Dalp dalp gidiyorken semyi merhamete. Gerek bu leme id, gerekse hirete. Ne istesin ki, beraberce ben de istemeyim? u ben ki.. Her birinin ayr ayr kardayim. Ezelde kaynaan ervha ayrlk varm? Cihan yklsa bu vahdet yerinden oynarm? Olunca minberimiz. Armz, hudmiz bir; Benim de beklediim nur onun da gayesidir. O nuru gnder, lh, asrlar oldu, yeter! Bunald milletin fk, bir sabh ister. nyetinle hals et ki, dalga dalga zalam inde kaynamasn arpnp duran slm! Bu secdegha kapanm yanan yrekler iin.
185

Btn soluklan feryd olan u maher iin; Harmi kben iin, sermedi kitabn iin; Avlimindeki Ay t bhisbn iin; Nasibi dimi hsran kesilmi mmet iin; u hki pke brnm semyi rahmet iin; Biraz fuklar glsn cihn islmm Huddu yokmu bu bitmez, tkenmez lmn? O, nk, leme hkim yegne kudret iken, Bir inklb ile mahrum olunca azminden, Esretin ne kadar ekli varsa katland.. Vatanlarnda garb oldu kendi evld! O azmi sen vereceksin ki eylesin sereyan. Soluk benizlere kan, inliyen gslere can. O rhu ver ki, lh, kym edip dnin. Zemine feyzini yaysn hayt maznin... Henz d ediyordumki; Yreslellah! Nidas kkriyerek, bir kanadl tayf siyah. Basp eikleri tutmu ynla glgelere. Szld utaki Babsselm nnde yere. Mehib sayhas hl fezda nlard, ki ykselip yeniden, yard geti ebd. Dnce ravzai Peygamberin ayaklarna; Sarld gsne arpan demir kuaklarna. Dikildi cebhei ddar nnde, mstarak. Diyordu inliyerek: Y Neb, u hlime bak! Nasl ki bar yanar, gn kznca, sahrnn; Benim de ruhumu yakdka yakt hicrmn! Harmi pkine can atmak istedim durdum; Gerildi karma yllarca ilem, yurdum. Tehamml et! dediler., hngi bir zemne kadar? Ne bitmez olsa tehamml, onun da bir sonu var! Gzmde ttt bu andka yandm toprak; nmde durmad artk, ne hnman, ne ocak.. Ykld hepsi., ben atm diyr sdn. ay Tehme deyip inedim beybn. Kemiklerim bile yanmt belki sahrada; Yetimeseydin eer; Ya Muhammed, imdada; Eserdi kumda yzerken serin serin nefesin; Akar sular gibi alard her tarafta sesin! rdem olduu gndr senin irdene rm,
186

Bir n iin bana yollarda durmak oldu haram. Btn heykili hilkatle hasbihl ettim; Leyle derdimi dktm, cibli sylettim! Yanp tutumadan aylarca yummadm gzm.. Ncuma sor ki bu kirpikler uyku grmm? Azab hicrine katlandm elli senedir.. Sonunda alnma arpan bu zlim rt nedir? Be alt sineyi hicrn iinde inleterek. kan yreklere hsranm, merhametmi gerek? Demir nikabn kaldr mezr pkinden; Bu hasta ruhumu artk ayrma hkinden! Nedir o meale?... Nurunmu?.. Ya Resulellah!... Skn iinde bir an geti, sonra bir ksa Ah!.. Ne grdm, oh! serilmi zemine Sdanl.. Banda alyarak bir zavall Seylnl, pp pp kapyor elleriyle gzlerini. Bitince hrice nakliyle gasli, tekfini, Bak a [1] gitti ehidin vcud fnisi; Harem de kald, fakat, ruh cavidnsi! Altnc Kitab :
s i m

Yalnz muhavereden ibaret. Akifin btn kanaatlar bu eserde te kasf etmi gibidir. Mnakaalar samim. Yalnz bir kusuru varsa o da szn mselsel ve muttasl [2] olmasdr. Konuma ummi muharebe zamanlarnda, stdn evinde ve drt kii arasnda gemitir: 1 hoca zade (std), 2 Kse imam (Akifin pederi merhumun talebesinden), 3 Asm (Kse imamn olu), 4 Emn (stdn olu). Eserin ba taraflar bermutad bir ok ltifelerle dolu. Kse imamn iki byk derdi vardr: Biri evld derdi, br de komu derdi. Evldnmkini sonraya brakyor da dierini anlatyor ki hlsas u: Mtekaid ve komu paalardan biri karsnn stne rum hizmetisi (Eleni) yi almak istiyormu, imama ilmhaber yazdrmya gelmi, o da yazmam. imdi imam sefih olan o adamn (hacr) ine bir re aryor. Paann Trk, kars hakkndaki szlerden; Hanm akam bize gelmiti namazdan sonra.. Yolda bare arm, hadi girmi amra.
[1] Medine mezarlnn ismi. [2] Bu tabir stadndr. Asmn kendince mhim bir kusuru bu imi.

^ 187

Ne kyafet, ne hazin manzara, grsen yavrum! Kendi alar, kz alar., ne diyim, bilmiyorum. Cierim szlad bakdm da, fakat, fide ne? Kaderin cilvesi, kurbn olaym halledene! Gamsz insanlara elence gelirmi yaamak; Yrein hislimi, ikencedesin tali bak! std nazm ile eski ahkma ve resmi (sakk^e kyak bir ilmhaber yazyor ki aruzurrartFenTnvafak ve en oynak bir mntehasdr. Bundan sonra kse ile grmelerinde devam ediyorlar : Bittim artk, bilemezsin ne kadar bittiimi; h grsem u cihandan yklp gittiimi Ne gebermez, ne ktk bnye ki hi kaamam! Bunu E,abbim bana salk diye nerden yamam? stemem kendinin olsun ............................... Bana dnyada ne yer kald, emn ol, ne de yar; Ararm gmek iin baka zemin, baka diyar.. Bunalan ruhuma ister bir uzun boylu sefer; Yaamaktan ne kar gnlerim olduka heder; Bir gler ehre sezip gld yoktur yzmn; Geceden farkn grm deilim gndzmn. Seneler var ki har ab olmadm gn bilmem; Gezerim abdala kmz gibi sersem sersem [1]. Dikilir karma hep grmediim, bilmediim; Sorarm kendime: gurbettemi, hayrettemiyim? Yoklarm talar, topraklar: izler kan izi; Yurdumun kan kusuyor mos mor uzanm denizi! Tter be baca kalm.. O da seyrek seyrek.. in bir yuva olsun seebilsem, diyerek. Baknrken duyanm gzlerimin yandn: Sarar fkm binlerle scak kl yn. Ne o gm gk dereler var, ne o zmrd dalar; ne o ldrm ekinler, ne o cokun balar. imdi kzn gnn altnda pinekler, bekler, Sde yaln kayalar, sde p ssz ller. Yurdu batan baa vrneye dnm Trkn; Dnk en, tr ocaklar, yatyor yerde bu gn. Gndz insan sesi duymaz, gece grmez bir k. Yolcu haykrsa da bayku gibi lk lk. Bu diyarn hani shibleri? dersin; cinler, Hani sahihleri? der karki dadan bu sefer!
[1] Abdala kmak Orta oyununda abdal oyununu oynamak demektir. Kitabm haiyesinden

188

Bunlar Mill, tima, Bed birer iirdir, birer nefisedir. air Mill mefahirimizi, anl devirlerimizi hatrlyor, hezle uram, zfa dm rkmzn, harab olmu Vatanmzn nnde telehhflerle alyor: Nerde Ertogrulu koynunda bytm obalar? Hani Osman gibi, Orhan gibi grbz babalar? Hani bir anl Sleyman paa? bir kanl Selim? h, bir Yldrm olsun gremezsin, ne elm! Hani cndleri ahin gibi ceylan kovalar, Kprr, dalgalanr, yem yeil engin ovalar? Hani trihi sorulduka, mefhir syler. Kahramanlar yetien topra zengin kyler? Hani orman gibi fk deen mzraklar? Hani atlar gibi sahryi een ksraklar? Hani ay paras kzlar ki koar oynard? Hani da paras milyonla bahadr vard? Bugn artk biri yok., hepsi masal, hepsi yalan! Bir onulmaz yaradr, varsa yreklerde kalan. Kartaldaki bir ky dnnden, orada yaplan zavall bir gleten bahsediyor. u tasvirler ne kadar kuvvetli'T'""" ' ^ Bet beniz sap sar barelerin hepsinde; Ne olur bir kii olsun grebilsem zinde! i karn, sska ocuklar gibi kollar sarkk; Arka yus yumru, gs km, omuzlar kalkk. Gzlerin bus bulank rengi, kapaklar i i; Yz burumu, uzam, cebhe daralm gitmi. Gezecek yerde o vre nazarlar dalyor; Serilib dtm bir noktaya, kaldrmas zor! Stmadan boynu bklm te o dim dik Trkn, Dnp durmada ksz gibi kskn kskn. Gde terihlere dnm, o bacaklar denek; Daha ya yirmi iken eller, ayaklar titrek. Deiik sanki o arslan gibi rkn torunu! Pehlivanlar hani? derken, skvermezmi, hocam, Birbirinden daha bare sekiz plak adam? Ah o soygunluu ryda gren korkard: nk gmlek gibi etten de soyunmulard! Kardan tentesinin nsf hasr, nsf aba, Bir tekerlikleri alak, yana yatm araba; Yerliden az kaba, maltz keisinden ok ufak,
189

ki mahzun kzn seyrine mnkad olarak, Ne yank mersiyeler syletiyor dingiline! Bunu grdm acmak geldi iimden geline: Sana baksn da kzm, bahtn utansn., nediyim? O, senin, kimdi, bugn nerde yatar, bilmediim Ninenin rhuna ag ayorken melekt. Tertemiz nini gufran gibi rten tbut, u gelinlik arabandan daha hneydi. Geti rya gibi, Allahm, O gnler neydi! u bayrlarda ki vaktiyle btn balard Sesi dnyy tutan bir bereket alard. Ya u vd ki rl plak uzanm, btab, Hi yazn by leine fezsmda ttermiydi ser ab? imdi faka alev pskryor her atlak, Yarlb hasta dudaklar gibi, yer yer, toprak. std y_ak^^bir gemi|i bile j^ehassrle ^ ly or : Dalar orman, tepeler ba, ovalar hep tarla; Koca mer dolu batan baa samallarla. ne atsan yere dmez: O enkin bir tfan; Atl girsen gmlr budayn altnda kafan. Kylnn krlar tutmu, yaylrken davar, Skemezsin, sarar fakn yn dalgalar! Dolar sal gibi gllerde hesabsz manda, Fil sanrsn, hani, bir ksa da grsen karada. Geni ainiyle yarar otlar binlerce kz. Besiden her birinin srt, bakarsn, dm dz. Ne de slak pati burnundaki mos mor menevi! [1] Hadi gelsin bakalm damlarn altnda gevi. Diz ker buldumu yaslanmya kf meydan; Srnr topran stnde o kat kat gerdan. ifte gzler szlr, tek ene durmaz iner; ki yandan yere effaf iki ipliktir iner. Bunlarn adalanr, ma ma terken sakz, teden bir sr grbz, demev kyl kz, Tarayb hepsini evld gibi, bir bir knalar. Tepeden kuyruu dikmi; inedursun danalar, Dalar etrafa kyn damgal yzlerce tay; nletir at sesi, ksrak sesi gm gk ovay. Gndzn kimse grnmez: kadn, erkek alr; Varsa meydanda gezen tos topa olanlardr.
[1] Srlarn burunlar stndeki slak nianei shhattir. Gevi getirmeleri de yledir. Kitabn haiyesinden

190

Kylnn perisanlMarm^ sefaktlerini.^ borluluunu, hastalklarn anlattktan sonra, eski koy'lerneklerini, j)eW^ fini tasvir ediyor. u paralar ok guze : Eskiden zurnalar ttke feza inlerdi; O ne dehetli dnler, o ne derneklerdi! Kurulur meydana harman gibi krk elli sini; Tablalar yigmya balar koyunun beslisini. Ense kat kat tap etrfa dklm yakadan; Gsn ebd kabardka gerilmi camadan; Bata bn sark, tende hilli gmlek; Belde lhur al, stnde o som srma yelek; Dizde kaytan evirilmi uhadan skma potur; Amcalar, lk gibi, bada kurarak halka olur. Sofrann hlesi eklinde duran, kutru geni, Boyu ep evre klaptanla zarf ilenmi. Eni az pekiri herkes gtrr dizlerine. orbadan sonra etin trlsn kalkp, yerine, Hamrn trls Devlet gibi konduka konar. Sekiz on yerde gmler mtemdi kaynar.

ehletini. glele-

Akifin pehlevan gleleri tasviri bir mrdr. Gleleri o kadar can landryor ki., bunlar ve Akifin Meyhane, Mahalle kahvesi gibi dier bir ok manzumeleri bilhassa tarih ve halkyyat bakmndan ok kymetlidir. Bu szlerde memleketin havalarn teneffs ediyoruz. Muhavere uzuyor, kse ile Akif derinliklere dalyorlar, bir hayli fk ralar, nkteler savuruyorlar, mill maraz tehise alyorlar. Orada ge en muhaverelerden : Bana dnyaya karken batacaksn! dediler.. kmadan batmay ren, ne kadar sama hner! Yesi ezber bilirim, azmi yznden tanmam; Okutan byle okutmutu, beendinmi imam? ki yz senedir serpemiyor bizde ebab; nk brenin tisine man harab. Yandk ecddmzm nrna hl yanarm. Yesi tekfir eden manma olsun ki yemin. Bize telkni mid etmediler, yoksa bu din. Yine dnylara yaymt yeil glgesini; Yine hakkn sesi bomutu dallin sesini. Mslmanhk bu deil, biz yolumuzdan saptk, Tapacak bir putumuz yoktu, zendik, yaptk.
191

h o din nerde, o azmin, o sebatn dini; O yerin gkten inen dni, hayatn dini? Bu nasl dar, ne kadar basma kahb bir grenek? Mslmanhkm dedin?., tevbeler olsun, ne demek! Hani Kurandaki ruhun u heylda izi? Nasl slm ile telf ederiz kendimizi? Yesi hnzr gibi zerk etmi edenler dne.. O ne melun a, hi benzemiyor, hi birine! Dikkat et bin senesinden beri, sab harab. Yatyor kos koca bir lemi man, btab. Pht hlinde yrekler, cevelansz kanlar; evirip yast tekrr uyyor kalkanlar Gznn grd yok beynine arpan gnei!.. Zbbe vlye atan hangi mderrisse ona, Sorarm ben ki: ak grd bir hak yoluna, kellesinden geecek molla yetitirmimi? Oturub sdece, mektebleri tenkid imi? Kuru laftan ne kar? tngr elek, tngr sac... Mektebin asa eer, medresen ondan daha ac! Medresen varm senin?., bence o oktan yrd. Hani gster bakaym imdi de bnrrd? bni sn neye yok? nerde Gazal grelim? Hani Seyyid gibi, Raz gibi be lim? En byk fazlnz; bunlarn srmdan. Belki on erha bakp, bir kuru mna karan. Yedi yz yllk eserlerle bu dnin hl, htiyacatn kabilmi telfi? Asl! ' Dorudan doruya Kurandan alp ilham. Asrn idrkine syletmeliyiz islm. Kuru dva ile olmaz bu, fakat, ilm ister; Ben o kudrette adam grmyorum, sen gster! Koca iLmiyyeyi aktar da, bul tne fakh; Zevki fkhsi btn, fikri ak, ruhu nezh? Saysz hdise var ortada tatbik edecek? Hani bir tane usl limi, yahu, bir tek? Byle vre dnceyle yaanmaz, heyhat, Mlteka fkhnzn nm, usln Mirat. Yaanr, zannediyorsan, baba caferliksin; Nefes ettir, abucak, kendine, olsun bitsin! ller dni deil, sen de bilirsin ki bu din.
192

Diri domu, duracak dip diri, durduka zemin. Neye israf edelim bir sr iknaiyyat? Hoca, mademki bu din; dni beer, dini hayat, Beerin hakka refk olmak iin vicdan, Beeriyyetle beraber yrmektir an. Yrmez dersen eer, ruhu gider islmm; O yrr, sen yrmezsen, ne olur encamm? te, Akifin vicdan kanaatmm ap ak bir hlsas! Bu kanaati o za mana gre geri addetmek bilmem ki doru mudur? Muhaverenin dalkavuklua id ksm nefistir... Bundan sonra, kse imamn evld derdine bir girizgh bulunmak is teniyor; u muhavere balyor : imdi olum, kzacaksn ya, fakat, bo ne desen; Bu rezlet beni meyus ediyor tiden. Hle bakdka adam kahroluyor elde deil; ' Bizi kim kurtaracak, varm ki bir baka nesil?
Asmn nesli, hocam,

Nerde! Hayr, hakszsn! Galiba olana pek fazla bugnler hrsn? Asmn nesli diyorsun. Ne uzun boylu hyl!
Asmn nesline mnkad olacak istikbal.

Ne kehnet bu? Bilirsinki deil mtadm. Gzel amma, ne faziletleri var evldm? Ne faziletmi? ocuklar kouyor, a plak, Cebheden cebheye arslan gibi hi durmyarak. Yine vardr bir lm korkusu arslanda bile; Yz gz olmu bu ocuklar lmn ahsiyle! Cebhenin her bri bir ktada, etraf deniz; Kara dersen daha dehetli, ne yol var, ne de iz. Harektn gryorsun ya, hocam, en kolay, Yalnayak Kafkas tutmak, ba ak Siny! Yaplr zannediyorsan, bakalm, sen de soyun..
K ta kapmak, ke kapmak deil artk bu oyun.. te, bu girizghtan Mehmed A k ifin o mehur Boaz harbi bedias douyor. Bu bediay aynen yazyorum :
F: 13 193

BOAZ HARB u boaz harbi nedir? varm ki dnyda ei? En kesf ordularn ykleniyor drd bei, Tepeden yol bularak gemek iin Marmaraya Ka donanmayle sarlm ufack bir karaya. Ne hayaszca tehad ki ufuklar kapal! Nerde gsterdii vahetle bu; bir Avrupal Dedirir yrtc, his yoksulu, srtlan kmesi, Varsa gelmi, ahp mahbesi, yahut kafesi! Eski dnya, yeni dnya, btn akvam beer, kaynyor kum gibi... mahermi, hakikat maher.. Yedi iklimi cihnm duruyor karnda; Osturalyayla beraber bakyorsun: Kanada! ehreler baka, lisanlar, deriler reng renk; Sde bir hdise var ortada: vahetler denk. Kimi hindu, kimi yamyam, kimi bilmem nebel.. Hani, tana da zldr bu rezl istila! Ah o yirminci asr yokmu, o mahluk asl. Ne kadar gzdesi mevcd ise, hakkyle sefl, Kustu Mehmedcigin aylarca durup karsna; dkt karnndaki esrr hayaszcasna. Maske yrtlmasa hl bize fetti o yz.. Medeniyyet denilen kahbe, hakikat, yzsz Sonra melundaki tahribe mvekkel esbab. yle mdhi ki: eder her biri bir mlk harab. teden saikalar paralyor fk; Beriden zelzeleler kaldryor mk; Bumba imekleri beyninden inip her siperin; Snyor gsnn stnde o arslan neferin; Yerin altnda cehennem gibi binlerce laam; Atlan her laamm yakt: yzlerce adam. lm indirmede gkler, l pskrmede yer, O ne mdhi tipidir: savrulur enkaz beer.. Kafa, gz, gde, bacak, kol, ene, parmak, el, ayak. Boanr srtlara, vadilere, sanak sahak. Sayor zrha brnm te o nmerd eller. Yldrm yaylm tfanlar, alevden seller. Veriyor yangn, durmu ta ak sinelere. Sr hlinde gezerken saysz tayyare. Top tfekten daha sk, glle yaan mermiler.. Kahraman Orduyu seyret ki bu tehdide gler!
194

Ne elik tabyeler ister, ne siner hasmmdan; Alnr kalami gsndeki kat kat man? Hangi kuvvet onu, ha, edecek kahrna ram? nk tessi lh o metn istihkm. Sarlr, indirilir mevki mstahkemler, Beerin azmini tevkif edemez sun beer; Bu gslerse hudnn ebed serhaddi; O benim sun bediim, onu inetme. dedi. simin nesli., diyordumya.. nesilmi gerek: te inetmedi namusunu, inetmiyecek. hed gdesi, bir baksan, dalar, talar.. O, rk olmasa, dnyda eilmez balar, Urulup tertemiz alnndan uzanm yatyor. Bir hill uruna, yar ab, ne gneler batyor! Ey, bu topraklar iin topraa dm, asker! Gkten ecdd inerek pse o pk ln deer. Ne byksn ki kann kurtaryor tevhidi.. Bedrin arslanlar ancak, bu kadar anl idi. Sana dar gelmiyecek makberi kimler kazsn? Gmelim gel seni trha desem, smazsn. Herc merc ettiin edvra da yetmez o kitab.. Seni ancak ebediyyetler eder istb. Bu, tandr diyerek kbeyi diksem bana; Ruhumun vahyini duysam da geirsem tana; Sonra gk kubbeyi alsam da, rid namiyle. Kanayan lhdine eksem btn ecrnyle; Ebri nsm ak trbene atsam da tavan. Yedi kandilli sreyyyi uzatsam oradan; Sen bu vzenin altnda, brnm kanma. Uzanrken, gece mehtb getirsem yanna, Trbedrn gibi t fecre kadar bekletsem; Gndzn fecr ile vzeni lebrz etsem; Tllenen maribi, akamlar, sarsam yarana.. Yine bir ey yapabildim diyemem hatrana. Sen ki, son ehli salibin krarak savletini, arkn en sevgili sultan Selahaddni, Kl arslan gibi icIline ettin hayran.. Sen ki islm kuatm, bouyorken hsran, O demir enberi gsnde krp paraladn; Sen ki, ruhunla berber gezer ecram adn; Sen ki, sra gmlsen taacaksn... heyhat.
195

Sana gelmez bu fuklar, seni almaz bu cihat.. Ey ehid olu ehid, isteme benden makber, Sana uunu am duruyor Peygamber. Bu iri gzini, mevzuundaki slm kokudan dolayi, beenmiyenler oldu! Hay hay, herkes beenmekte, beenmemekte serbesttir. Yalnz u nu dnmeli ki: Dnynm her yerinde, ehidlere id eserlerde behemehl uhrev bir koku vardr. Zten manev ve en yksek bir mertebe, bir pye olan ahadet ve ehd yerine o kudsiyyeti ifde edecek yeni bir kelimeyi insanlar henz ibd edememilerdir. Boaz harbinde olsun, di er muharebelerde olsun Mehmencik i telere ve lmlere atan en kudretli mil onun lht ve lyezal mandr. ntikadc ne o kuds e hd kelimesinin, ne de o man ve hamiyyetin mahiyyet ve manasn de itiremez. Bununla beraber, bir sanatkr en ok alakadar eden ey; mevzudan ziyde, Rh sanattr. Gryoruz ki kif bu eserinde airliin en yk sek ahikalarna kmtr. Bunu inkra kalkmak deta gne yoktur demektir. imdiye kadar hi bir air tarafndan yazlamyan Boaz harbi iiri o kudret ve mahiyyette nazri yazlncaya kadar birincilii muhafaza edecektir. Bilfarz yazldktan sonra bile yine tekaddm ve o zamanlarn ok yksek hatralarn terennm etmekte olmas itibariyle imtiyazn, hususiyyetini saklyacaktir. Boaz harbini ziyarete giden bir (heyeti edebiyye) vard; Onlardan hangisi byle bir iir yaratabilirdi? Byk air Abdlhak Hmid mer hum demiti k i : Akifin bu eseri, dnya durduka, yayacaktr. Onun bir nazirini yapmak muhldir [1]. Sleyman Nazif merhum da o iiri bir mcize diye tavsif et miti [2]. * Kse imamn oul derdi u: sim mtehevvirdir. Ataktr; hakszla, merhametsizlie, saygszla, sefahete dmandr. O, babasna hakaret eden bir adam vaporda dm, arkadalarn da pestil etmitir. Kumarhneleri datmtr. imdi de kendi kafasndaki adamlarla daha byk bir i peindedir: Bab li yi basacaktr! mam artk bu zpra sz geiremiyor, imdilik hemiresini sayyorsa da, o da belki hkim olamyacak. Asma szn geirebilecek; o kadnla beraber A k iftir. Kendisini bu kt tasavvurundan vaz geirmeli, Avrupadaki tahsilini ikml iin bir an evvel yola karmal...
[1] Bizzat kendisinden duyan mevsukulkelim bir adamdan iittim. [2] Mehmed k if airin zti ve sr.

196

A sm :

Kuvvetin srtn kimmi, greyim, okamayan? Ne zaman altta kalrsan, o zaman derdine yan! Beerin adli masal, hak zprndr yalnz; Dlen mahkemelerden koulur, nk: clz! Diyenlerdendir, Efe dir. std bu mnevver genci yle anlatyor Ne byk hilkat o Asm, ne muazzam heykel! Onu, bir iri hamaset gibi, ilhm ezel. Sana sunduyse, ap ruhunu tegriha al.. Yalnz gsnn ebdm sandn yksek? n de makna bir bak, ne derinmi o yrek! Dalgalandka iinden daan man denizi, dklen hisleri gr: incilerin en temizi. Gde yaln kayadan bide, lkayd ecel; Sanki hi duygusu yok., bir de fakat ruhuna gel; ne ifrt ile rikkat! Hani, etsen tmik, Bir kadn ruhu deildir o kadar belki rekyk! Sonra, irfan iin syliyecek sz bulamam; Olann bildii, rendii her ey salam. Boynu dehetli, evet, beyni de lkin zinde; Kafa enseyle berber gidiyor seyrinde. sim lde stdn arkada idi. Asker gleler ve yarlar tertib et miti. Yaral olmasna ramen A kif onu da glee karyor : Neydi olandaki endmm o heni fakat! Belli her uzvu iin ayr alm hilkat. Ya kemikler ne salbetli, ya etler ne kat: Tepeden trnaa, gya, dolamlar halat, ki katl bkp bir narn gdesine. Yaralar bakaca endamna heybet veriyor, Bir ehametli tem ki vcud rperiyor. (sim) 1 bhuzur eden lardr r : sebebler imamn anlattna gre un-

Hele sen gel de Hamiyyet! diye abdal kandr; Can yanm dedenin son sz llllah!) dr. Ben sefletten lrken seni skmazsa refah, Hak erenler buna ummam ki desin: eyvallah!

197

Yok civrmda bugn ac yatanin pyn; Her perian yuva bir ile kabristan! Hakknz nerde, sefh olmya dny aken? Bizim ev mahkeme; hkim, bereket versin, acar; Geceden hkm verir, gndzn icraya koar! Ac, sefil inliyerek can veredursun dnya, Yine siz dinlemeyin, anlamayn matemini, Srn artk serilen yurdunuzun son demini! Sada yzlerce len, solda hesabsz srnen; Kardan bunlara glmek nedemektir alenen? Kse, hele akamlar, pek muztaribtir : Heyecan, geldimi olan; halecan, gelmedimi. Ksenin Asma verdii nasihatlardan : Hi bu mantkla, a dvne, Hukmetmi yrr? Bir cemat ki erenler ii yumrukla grr. Kafa bitmi demek artk, ekiver kuyruunu! Kuvvetin hakkmdr enselemek bulduunu? Bize, sim, ne unun yumruu lzm, ne bunun; Birinin penesi ister yalnz: Kanunun. Ver btn kudreti Kanuna ki vahdet yrsn.. Yoksa Millet deil, ancak dank bir srsn.. Akifle Asm ba baa. Konuuyorlar. sim kendini mazur gstere cek sebebleri saymak istiyor. std mtecellid. Milletlerin ikbali iin iki kudret lzm; Marifet, fazilet. Evvelkisi ilkin ahlye sedet verecek btn esbab tar, sonra br gelerek, o birikmi duran sebebleri. Mem leketin yksek hayr ve menfeatine tahsis ve sarfeder. Marifetsiz bir Mil let yalnz faziletle ykselemez; Zafa der. sbna ibtidalie mahsus vre bir skn ker. Farzedelim ki marifet var da fazilet yok. Bu nmahdud bir felkettir. Bizler edvar faziletleri cidden parlak. Bir byk Milletin evldyz, olum, ancak, O fazilet son asrn yryen ilmiyle, Birleip gitmedi; battka da mmet cehle, Bnyev kudreti gnden gne meflc olarak, Bir d dt ki; davransa da sarsak sarsak. Garbn emriyle yatp kalkmya artk mahkm;
198

nk hkim yaatan evketi fenden mahrum. Biz, evet, hasmmzn kudreti irfanndan, bnasbiz de o yzden bu erefsiz hsran. Sonra, sara sren haybeti ekmekle, bugn, O fazilet bile hissiz, hareketsiz, lgn. imdi, Asm, bana mfrit de, ne istersen de, Marifetten de cd, ark, faziletten de! Demek, Akif kendisini ittihm edenlerin dedii gibi idraksiz deil! devam edelim :

Sde garbn, yalnz ilmine dnsn yznz. O ocuklarla berber, gece gndz, dininin; Giden yz senelik iLmi sk elden edinin. Fen diynnda szan namtenahi pnar. Hem iin, hem getirin... Bir yln var daha zannmca. Evet. Bak, ne kolay; Lkin ihvan kiramn. ounun altar ay. Hep giderlerya, berberce? Giderler, mlm. Hepsinin mesleki salamm? Evet, msbet lm! nklbn yolu mademki bu yoldur yalnz, Nerdesin hey gidi Berlin diyerek yollannz. Hani, bir mre bedeldir u geen her gnnz; Bir gn evvel gidiniz, bir saat evvel dnnz. arkn agu aktr o zaman ite size; O zaman varmann imkn olur gayenize; O zaman dinlerim artk seni. Asm, bol bol..

te A k ifin mefkresi! Onun aleyhinde sz syliyenler, maalesef, kendisini tedkik etmemilerdir. Bu eser; A k ifin szlm bir kanaatidir. (Asm; hayal bir ahsyyettir. Hakikatte yle bir adam yoktur.)

199

Yedinci Kitab G L G E L E R Bu kitab Akifin son iirlerini ihtiva eder. Kanatmca std 95 sahi'felik bu eserini sanatn ta zirvei kemlinden vermitir. Yalnz Glgeler ok hzn verdir, Makber gibi. Bir ka paras mstesna olmak zere sde gz ya ile dolmutur. Herkes glgelerin yksek iir kudretini hayranlkla anarken ben alyordum. nk: msralar arasnda Akifin son nefeslerinin ihtizazlarn det seziyor gibiydim. stdm mutlak hasta idi. Eer yle olmasayd, o, Yes ve ftr ile, bu derece inlemezdi. Dayanamadm; detim hilfna, ahvali shhiyyesini bir mektubla sordum. Gelen 28 ubat 936 tarihli cevabta yle deniliyordu : ... u son iki yl zarfnda ok ihtiyarladm. ok dermansz dtm. Eski hlimi bilenler beni imdi g tanrlar. leceim dima hatrma gelirdi, lkin byle canl cenaze hline geleceim hi aklmdan gemezdi... ... hastalm dolayisiyle ne bir ey okumak, ne bir ey yazmak ta raflarna yanatm yok. Canm diime alp haftada drt gn Camia ya [1] gidiyorum. Tatili iple ektiimi sylemiye hacet yok, deil mi?... (Glgeler) de grlen iirlerin ou Msrda, stdn ikmet ettii Hlvanda yazlmtr. A kif Msrdaki yllarnn ksm zamini Kuran- Kerm tercemesiyle geirmiti. Bu yzden ve airlik bakmndan da M sr ona yar olamamtr. stdn Msrdaki ihtiyar veya ztrr ikameti onun iin ztirablarla dolu bir azbt. Mbtel olduu madd illet ruh (Dassla) nn yannda ayni rahmetti. O, iinde doduu, iinde yaad, maneviyyet ve iiriyyetini ocukluundan beri eme eme ruhunu ykad cenneti vatan n pek ok zlemiti. htiyar veya ztrr... dedim. Msra gidii ve orada kal tab kendi ihtiyariyle olmutur. Onu icbar eden hi bir sebeb yoktu. Fakat o gidi ve o kal ihtiya ve ztrr maetle de her halde alkadard. Eer Akif byle bir zaruret olmasayd, kabil deil, muvakkat bir surette olsa da ayrlamazd... memleketinden

te, Glgeler in bu derece hzn ver olmasnn sebebleri bunlar dr. imdi iirleri zerinde dolaalm :
tl] Msr Darlfnununun addr. Bazlarnn zannettii gibi camilezher deildir.

200

H S R A N kif bu iirini uursuz mtreke devrelerinde ve o devrelerin ok yes ver demlerinde yazmtr. O zaman stanbuldaki mecmuasnda (Sebilrread) intiar eden bu eserini aynen dere ediyoruz : Ben byle bakp durmayacaktm, dili bal, slm uyundurmak iin haykracaktm. Gr hisli, gr imanl beyinler, coar ancak. Ben zten uzun boylu dnmekten uzaktm! Haykr! Kime, lkin? hani shibleri yurdun? llerdi yatanlar, saa baktm, sola baktm; Ferydm artk boarak, naini, tuttum. Bin para edip rime gmdm de braktm. Seller gibi vdyi eninim saracakken. Hi alamadan, gizli inen ya gibi aktm. Yoktur elemimden u sar kubbede bir iz; nler Safahatmdaki hsran bile sessiz! std bu iirinde kendini ne gzel trif ediyor : Gr hisli. Gr imanl ................. Ben zten uzun boylu ................. Tevazuun en kuds bir ifadesi olan bu sz, yukarda da sylediim gibi, Akifin ok sammi bir kanaati idi. u kadar ki: kif, tahmininin hilfma olarak, vazifesini vatanperver bir air gibi yapm, itmam etmi tir. Onun inliyen elemleri hi bir zaman makessiz kalmamtr. A R K slm leminin srklenen ve didiklenen lm hayatna bir mersi yedir. 3 Terinevvel 334 de yazlmtr. u msralar gzeldir: Geerken, aladm getim; dururken, aladm durdum; Duyan yok, ses veren yok, bin perian yurda ba vurdum. Mezarlar, hiretler, ykselen karnda dur dr; Ne topraktan gler bir yz, ne gklerden gler bir nr! Derinlerden gelir feryad yzbinlerce lmn; fuklar bir kzl enber, bkk boynunda islmn.
ALINLAR TERLEMEL

u paralarn okuyalm ; Cihan alt st olurken, seyre baktn yle durdun da, Bugn bir serseri, bir derbedersin kendi yurdunda!
201

Hayt elbette hakkn, lkin ettir haykrp ihkk; Sardr kubbeler, bir ses duyar: dvay istihkak. Bu milyarlarca dvadan ki inler dalar, enginler, Oturmu, aglyan vre bir mazlmu kim dinler? Emeklerken, sabi tavriyle, topraklarda sen hl, Beer dogrulmu, etmi, bir de baktn cevvi istil! Yanar dalar uurmu, gezdirir beyninde dnynn; Cehennemler batrm, yzdrr kalbinde derynn; Eer mak, izler kefeder edvr hilkatten; Deer fk, bir eyler sezer esrr kudretten; Zemin mahkmu olmutur, zaman mahkmu olmakta; O, heyhat, istiyor hkim kesilmek bd mutlakta! Yaanmaz byle tek tek, devri hazr, devri cemiyyet. Desen bin kerre insmm! kanan kim? hem niin kansn? Hayr, Hrriyyetin, hakkn masn olduka insansn.

UMARMYDN?

24 Terinevvel 334 tarihinde yazlm bir telehhftr. On drt asr lk bir cihann inhidamna alamaktadr. u paralar canldr : Civrn, manzrn, cevvin, muhitin, her yerin mtem; Kulak ver; arpyor bir mtemin kalbinde bin lem! Samim yalarndan cotu ruhum, herc merc oldu; Fakat, mtem hals etmez cehennemler saran yurdu. Cemaat intibh ister, uyanmaz gizli yalarla. almak! baka yol yok, hem nasl? canlarla, balarla. Almlar terlesin, derhal iner mevd olan rahmet. Nasl hsir kalr tevfik hak ettim diyen Millet? lh, bir meyyed, bir kerm el yokmu tutsun da, karsn ark zlmetten, gtrsn fecri maksuda?

MEHMED ALYE

r-,telekksine ha evvel yazmtk. 2 2

yksek tevazuuna misal olan bu manzumesini da '

HL MI BOUMAK?

Mtarekenin korkun ve kara gnlerinde yazlm bir kaz Vatanpervernedir ki Milleti gr sesiyle vahdete ve intibaha armaktadr. te bir ksm : Sen! ben! desin efrad, aradan vahdeti kaldr; Milletler iin ite kyamet o zamandr. Mazilere in, maheri edvr btn gez: Kann ilh, greceksin ki, deimez. Tarh, o bizim etiimiz kanl harbe, saklar saysz lahd ile milyonla kitabe. Talar ki biner paradr stnde zeminin. Mnay perian birer nak cebinin! Hrriyyet aldk! dediler, gaybe inandk; Eyvh, bu bazcede bizler yine yandk! Cemiyyete bir frka dedik, tefrika kt; Sap salam iken Milletin erknn ykt. Traneli namiyle bir efsne edindik; Efsne, fakat, gaye! deyip azmi didindik? Ka yurda ved etmedik artk bu uurda? Elverdi gidenler, acyn eldeki yurda!

YES YOK

Bu manzume; stdn Dalle dmlerden baka kim Tanrnn rah metinden midini keser? diye terceme ettii bir yeti kermeden ml hem. Mtareke devrinde halka mmid ve hareket vermiye alan Gr bir iman dr. Yesin ehresini yle tasvir ediyor ; Beyninde uuldar durur emvac leylin; Girdba urur alnn, kotuka haylin! Hsran sarar fkn, yrtp geemezsin. Arkandam, karndam sahil, seemezsin. Eski bedbin ve glmez terbiyeyi mitir : kif u msralariyle hlsa et

Doduk, yaamak yok size! derlerdi beikten, Dnyyi mezarlk bilerek indik eikten! Telkini hayat etmedi asla bize bir ses; Yurdun ezel yass bayku gibi herkes,
203

Yesin bulank ruhunu zerk etmiye bakt; Melun a bir nesli uyuturdu, brakt! Devlet batacak! l beyninde ter de, Millette beka hissi ezilmezmi ki? nerde! Devlet batacak! te bu ldrd ebb; Git yokla da bak, varm kmldanmya tbi? fkna yklense de binlerce mehlik, Batmazd bu Devlet, Batacaktr! demeyeydik. man veren elik szler : Batmazd, hayr batmad, hem batmyacaktr; Tek sen uluyan yesi gebert, azmi uyandr. Kfi ona can vermiye bir nefhai man; Davransn midin, bu ne haybet, bu ne hirman? Mazideki hicranlar susturmya bala; Evldna salam bir emel myesi ala, Allaha dayan, saye sarl, hikmete ram ol.. Yol varsa budur, bilmiyorum baka kar yol.

AZMDEN SONEA TEVEKKL

Bu manzume de yukarki parann tekmilesidir. stdn kanaatlarn tesbite yaryacak olan u msralar okuyalm : Ecdadn, zannetme, asrlarca uyurdu; Nerden bulacaktn o zaman eldeki yurdu? ktada, yer yer, kanyan izleri ahid, Dinlenmedi bir gn o byk nesli mcahid. lemde Tevekkl demek olsayd Atlet, Miras diyanetle yaarmyd bu Millet? oktan krenin meali tevhidi snerdi; Kuran duramaz, nezdi lhye dnerdi. Dny kouyorken yolun stnde yatlmaz; Davranmyacak kimse bu meydna atlmaz. Mstakbeli bul, sen de koanlarla bir ol da; Mazyi, fakat, ykmya kalkma bu yolda Ahlfe dner, korkarm, eslfe hcumu: Mazisi ykk Milletin tsi olurmu? te u son msra Mehmed Akifin en bariz mdei kanaatidir.
204

SLEYMAN NAZFE

Nazif merhumun Maltadan yazd meftur bir gazelin son: Ruhum benim olduka bu manla beraber, yz sene, drt yz sene, be yz sene bekler beytine verilmi bir cevabtr. O zaman (1337) std Ankarada idi. S leyman Nazifin gazelini okuyunca ok mteessir oldu. Buna Mill sa va kbesinden bir mukabele lzm dedi; o cevabn yazd. Kariin msaadesiyle gazelin de, cevabnn da tamamn dercedecegim ;
SON NEFESMLE HASBHL

Ahfadmn en son doacak ferdine benden, Bir tuhfei man gtr ey son nefesim sen: Vicdan dndke o amhnede, bkes, olsun eb ecddmn ervahna mkes. Meyyli zeval olsa da tarihim, ufuklar Gemilerin enkaz girizann saklar. Evldm ecddma bigne grrsem. Ruhum ebediyyette kalr, ebkem mtem. Olsun geen sar ile megul mukayyed, Mzi yaasn yd yetiminde mebbed. Ey son nefesim olmadan Allaha mlzm, En son doacak oluma sen syle ki daim: Ruhum gibi hasretzede, mtemzede, mahzun. Hissen vatan zyiimin ziri olsun; Tarihimizin tdei etllini her gn Tekrm ile, tzim ile, teIh ile psn. Daldm yine ben imdi o hicranl hayle, Gelsin Vatan derbederim yad melle: Bin htra her zerrei hkinde hrman, ^ Her hatra han pernma giryan ktada yz beldeye, bin beldeye shib Bir memleketim vard. Sen ey Rabb mesib, Sen vermi iken aldn elimden yine bir bir.. Yar ab nerede kald o evvelki mefhir? Etmi gibi medll msemmasn gaib, Karmda Vatan lafz durur hasir hib,
205

Gurbetine nisyna srlmekte diyarm, Yoktur, demek, artk ne diyrm, ne mezrm.. Sarsarsa bec arn mmetlerin h, Sen adn bize dzehi yes etme, lh! Nevmidi vakayi srnen aczime lnet Eyyam musibet geecektir yine elbet. mmidime imanm olur ehperi pervaz, Bin tevbe eer yes ile oldumsa negamsaz mzrab beyanmdaki elhn meraret, Bir hastann evhamna etmekte iaret. Tevfiki sabh eyliyemez namtenh, Varsn yrsn bir gecenin ceyi siyhi! Efrada fena olsa da lemde mukadder. Milletleri ldrmiyecek hlik ekber. Sarslmyan manma mevd olan t, Canlandrr elbette bu enkaz hayat: Ruhum benim olduka bu manla beraber. yz sene, drt yz sene, be yz sene bekler! Malta: Sleyman Nazif C E V A B Be yz sene bekler mi? nasl bekliyeceksin? Ruhun da asrlarca bu hsran m eksin? Karmda duran deheti, gya, edip ma, Hsran deyiverdim, hani, birden bire, amma. Maher gibi fakm sarm zulmatn. Terihine kamusu yetimez kelimatn! Ka yz senedir bekliyoruz, domad ferda; Artk yetiir ektiimiz leylei yelda. Bir nefhai rahmet temi esmez? diye, snem. Yandka, semdan boanp durdu cehennem! Lkin, bu lev selleri artk dinecektir; Artk bize nr inmiyecek, nr inecektir. Ey, tek kara gn dostu, bu hicranzede yurdun Sen Milletin lmn dnyye duyurdun. En korkulu gnlerde o mdhi kaleminle.. Takdis ederiz nmn.. Lkin, beni dinle: Azmin, emelin heykeli zruhu iken, dn. Bilmem ki, bugn, yese nasl oldu da, dtn? oktan beridir bekledi., bekler., diye Millet,
206

 saram srsn bu sefalet, bu mezellet? slm elinin sde esret mi nasibi? Sen, yoksa, unuttun mu o mazi mehb? Etrfa bakp sarslacak yerde midin, Vicdmn, mnn bir dinlemeliydin. Garbn ebed gayz ederken seni meyus, slma gz atrmyacak, dersen o kbus, mdmeki hakkn bize vd ettii haktr. arkn ezel fecri, yakndr, doacaktr. Hi bunca ehidin yatarak gdesi yerde, Dery gibi kan snei hilkatte tter de, Yakmaz m bu tfan, bu duman, git gide, ar? Hissiz mi kalr lccei rahmet buna kar? syan bize racse de, bir byle temaa. Smaz sanrm, adli ilhysine, haa! slm, evet, tefrikalar kast, kavurdu; Karda, bilerek, bilmiyerek, karda urdu. Can gitti, vatan gitti, biak dne dayand; Lkin, o zaman silkinerek birden uyand. Bir gr ki: Bugn can da onun, kan da onundur; Dnya da onun, din de onun, an da onundur. Bin para olan vahdeti balarken uhuvvet. Grsen, ezel rabta bir buldu ki kuvvet: Saldrsa da krk ehli salb ordusu, kol kol, Drt yz bukadar milyon esir olmaz, emin ol.

B L B L 1337 mal ylnn mays ibtidlarmda idi, Ankarada idik. std ales sabah bize geldi, yazd bir iiri okuyacan mjdeledi ve okudu. Bu, (Blbl) d. Beenip beenmediimi sordu; anlyamadm, ltfen bir daha... de dim. Tekrar okudu. Kendisine cizne, u kanaati arzettim; std, Bl blnz Glstan srmzm en bed ve cokun bir dilidir. dedi ki: Bunu size ithf ettim. Baz paralarn yazyorum : O Zmrt tahta kondun, bir semav saltanat kurdun; Cihnm yurdu hep inense, inenmez senin yurdun. Bugn bir yem yeil vd, yarn bir kp kzl glen Gezersin hnmnm en, iin en, kinatn en.
207

Neden yleyse matemlerle eyyamm periandr? Niin bir damlack gsnde bir umman hurandr? Hayr, mtem senin hakkn deil, mtem benim hakkm; Asrlar var ki, aydnlk nedir, hi bilmez fakm! Teselliden nasibim yok, hazn alar baharmda. Bu gn bir hnmansz serseriyim z diyarmda Haylimden geerken imdi, fikrim herc merc oldu, Selhaddni Eyyubilerin, Ftihlerin yurdu. Ne zillettir ki nakus inlesin beyninde Osmanm; Ezan sussun, fezlardan silinsin yd mevlnm! Ne hicrandr ki: en evketli bir mz serab olsun; O kudretler, o satvetler harab olsun, tr ab olsun! Ne haybettir ki: vahdetgh dnin devrilip ta ta. Srnsn imdi milyonlarca mevsz kalan dinda! Dolasn, sonra, islmn haremghnda nmahrem.. Benim hakkm, sus ey blbl, senin hakkn deil matem! Bu manzumenin haiyesinde de yazld zere, o zamanlar Yunan igali altndaki memleketlerimizden, hele Bursa ve Balkesirden ok elm haberler alyorduk. Tetkikine de imkn yoktu. Akif ite bundan mtees sir ve mlhem olarak Blbl n yazd. , Bu Blbl Eslf ve musr airlerin dvanlar, sahifier dolduran mhd ve ihtiyar blblnden tabi bam bakadr... stadn beenip beenmediimi benden sormas kemli tevazuundand. Ona iirleri hakknda, srf istifade kasdiyle ve bililtizam, mkilpesend gibi grnrdm. Hatt intikadlara da giriirdim! Blbl ark musik cemiyyeti reisi byk std merhum Ali Rifat tarafndan okr gzel bir surette bestelenmitir. L E Y L stdn en co'gun ve en muvaffak iirlerindendir. Akifin yanp tu tutuu Leyl ne Fuzulnin Leylsdr, ne de en son mmtaz airimiz Yahya Kemalin tasvir ettii o gzel Leyl dr. Hayr! arkn, o hodgm olmyan mecnun nkmn, btn dnyda bir leyls var: tsi islmn. Mehmed Akif bu eserinde gayei hayaliyyesini (lksn) aklam bulunuyor. Bu gayenin hki payi nzmda gsterdii niyaz ve fian ok
208

candandr. std bu eserinde ruhunun btn cuiini gsterebilmitir. Leyl batan nihayete iirdir. Hele u paralan ne gzel; Bunaldm kendi kendimden, zaman ssz, mekn ssz; Ne vahetlerde bir yolda, ne zulmetlerde tek yldz! Cihet yok: sermedi bir eddi var karnda yeldnm; Der, hsrane, kalkar yese arpar serseri alnn! Ocaksz vahalar, ller; sar, vadiler, enginler; Aran: beynin dner bolukta; haykr: ses vere cinler! u vran kubbe, yllardr, saddan dr, ktan dur; lh, yok mu fknda bir ferdye benzer nr? Fsnkr iltimatiyle dndrm te eydye; Srkler bunca yllardr, o sevddan bu sevdaya. Bugn yadiyle mstarak, yarm yadnda mstarak! Gel ey leyl, gel ey candan yakn canan, uzaklama! Senin derdinle canlardan geen mecnunla urama! Niin hilkat zemininden henz yksekte pervzn? u topraklarda, yed, yoksa hi imkn zzm, efaklar feri rhn, fecri sdklar ermdr; Hillim, gklerin kalbinde yer tutmu otmdr; Ezanlar nevbetindir, inletir ebd hayetten; Cihzndr alemler, kubbeler, inmi meiyyetten; Cematlar klendir, kbeler haclen.. gel ey Leyl, Gel ey candan yakn cnan ki gaiblerdesin, hl! Bu nzn elverir, Leyl, in artk in ki bldan, Mebbed bir bahar insin u yanm yurda mevldan.

FRAVN LE YZ YZE Allahlk davasna kalkan firavnlerden ikinci Amnofis in mezarn ziyaret mnasebetiyle yazlm bir eserdir. u msralar gzel: Huzur iinde, sanrsn ki nenniler duyuyor; Semy altna sermi, derin derin uyyor [1],

[1] Nil hakknda.

F: 14

209

o l dedikleri aylarca bitmiyen nekarat. Kovanda habsedilen bir yn ate bcei, Delip hals edeyim, der, bu sermedi geceyi! [2] Bu ehremiydi ki titrerdi karsnda zemin? Bunun mu handesi fka tarh ederdi enin? emetin nede etmi ki cevvi istila: Hayatn ayr felket, mematn ayr bel!

V A H D E T

Eski bir slm muharebesinde yaral mcahidlerin son demi hayat larnda, hayatlar bahasna gsterdikleri, pek l bir diergml tasvir eden hikyeden ibaret. yle bitiyor : arkn ki mefhir dolu, mzi kemli, Yarab, ne onulmaz yaradr imdiki hli! irzesi kopmu gibi, manzumei man. Yapraklar yrtk, srnr yerde, perian. Vahdet mi iriydi? grn imdi gelin de: Her paras bir melabe eyymm elinde! Tarihine mevd ezelken ebediyyet. Ey, tefrika zehriyle arm giden, mmet! Nisyana kan yolda m kaldn gmrah? L hvle vel kuvvete ill billh! G J E _ E

(Glgeler) in en derun ve en ulv seslerindendir. air bunda ve bundan sonraki iki eserinde akn ve sanatn niha kemlini gstermi tir. u msralar A k ifin en yksek bir nasbei tasavvufa da malik oldu unu pek gzel isbat ed iyor: Diyorlar; hep senin emsinden ayrlm, bu ecram.. lh onlarn bir an iin olmazsa rm; Nasl dursun, benim bre glgem, senden ayrlm? Gnelerden deil, Yarab, senin sinenden ayrlm! Henz yadmdadr bezminde medh olduum demler,
[2] Bir kzl dan sinesindeki simsiyah, dehlizlerde yanan elektrik lmbalar hakkmda.

210

o demlerdir ki ydndan kopar beynimde bin maher! Tutundun kibriydan bir nikab, utun nighmdan. lh bin tecelli berk rrken kbleghmdan, Urur mihrbtan mihraba alnm imdi hsranla. Serilmi secdemin inler durur yerlerde mirac; Semlardan gelir mmanlarm tehlli emvac! Karanlklar, klar, glgeler sussun ki, Allahm, Btn dnyy inletsin benim secdem, benim hm. u msralardan dab dklen en yksek ve arifane sammiyyet ve masumiyyeti tavaf edelim : mrler geti, sen yoksun, gel ey bir dnecik mbud. Gel ey bir danecik gaib, gel ey bir danecik mevcud! Ya syrlsn u vahdetgh vahetzr eden hicran, ya bir nefhanla serpilsin bu hsir kalbe itminan. Hayr, manla, itminanla dinmez ruhumun yesi; Ne fk isterim sensiz, ne enfs, tam takr hepsi! Senin mecnununum bir sensin ancak taptm leyl. Ezelden sunduun ehl nighm mestiyim hl! Gel ey ski bk, gel, elestin yd d olsun: Yarm peymane sun, bir cr sun, tek ayn meyden sun!

H C R A N

Serapa iir ve ak. u paralarn okuyalm : lh bir hat ettimse elvermezmi hsranm? Gneler dodu, aylar dodu, ben hl perianm! Sen ey dilber ki, serpildike handen, fkrr yer yer. Semlardan, zeminlerden, efaklar, lleler, gller. Btn cevviyle, ecrmiyle insin, tarumar olsun. Nedir mnas bir kalbin ki, fknda sen yoksun!

S E C D E Bu eseri gzinin tamamn yazacam. nk hi bir msran ihmle imkn yoktur. stdn Secde si Safahatn ar lsdr :
211

hudundan cdadr, ok zemanlar var ki, manm; Bu vahdetzre, gya, geldim amma bin pemanm: Huzur imkn yok, dnyyi etmi cezben istla; Ne hsrandr, lh, mbedim, ep evre, vaveyl! Derinlikler, kovuklar, kuytular, ellleler, yarlar. Bulutlar, yldrmlar, ller, enginler, sular, karlar, Gneler, glgeler, aylar, efaklar... hepsi lkta; Gelir tarrakaler aktka ecramn karanlkta! Sab dalarda sr fler, coar vdde bin maher; denizler ykselir, seller dner, talar sem eyler. fuklar alkanr, kaynar ziy girdb gklerde; Asrlar devrilir: amlar, narlar rpmr yerde. Btn zerrt sunun bir mebbed neveden serho. Sam serho, solum serho, lh, ben ne yapsam bo! mrlerdir, gzm yollarda, hl beklerim, hl, hud imkn yok, cotuka hilkatten bu vaveyl. Hayr, bir baka rh esmi ki, akam, sermediyyette: Uyandm, fecre baktm, titriyor par par meiyyette. O cokun nralar btab; o takn zerreler mahmur; O tufanlardan ancak terliyor merikta tek bir nr. O gm gk kubbe, sn rengi tutmu, bir avu toprak: Iklar pskrrken, imdi hayetlerle mstagrak! O ecrm, h o gzler yle fniler ki mevlda. Dnp bir kerre olsun bakmyorlar artk ebada. Denizler, dalgalar, dalar, aalar, glgeler dalgn.. lh, rperen tek glge yok barnda fkn. Saba durgun, sular durm, gln durgun haylinde. Ne mndar o gkler, kudretin bir vahyi hlinde! Bu vahdetzre dn baktm: ne meyhaneydi c cu! Bugn rindn grdm: baka bir peymneden bh. Btn dny serilmi sunduun vahdet erabndan; Benim mest olmyan maczubun, Allahm, benim meydan! Brak, hsir kalan seyrinde mracm devam etsin; rkum yerde titrerken, huuum ar titretsin! lh, serser bir damlanm, yetmez mi hsranm? Brak tasn da doldursun u vahdetzr manm. Brak, hilkatte hi ses yok, brak, meczbunun feryad.. Brak, tehllim artk dalgalansn, heri bdbad! Kylmaz lkin, Allhm, bu gayolmu yatan vecde.. Brak, hilkat le olsun varlm yekpre bir secde!

212

HUSAM EFEND HOCA

Merdne, mttekyne, lcenbne bir mevzu, bir fkra. Ktalar. unlar intihab ediyorum: Gemiten adam hisse kaparm., ne masal ey! Be bin senelik kssa yarm hissemi verdi? Tarh i tekerrr diye trif ediyorlar; Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi?

Arkamda kalrsn, beni rahmetle anarsn [1] Derdim sana baktka, a bre kitabm! Kim derdi ki: sen k te senin arkana kalsn. Urunda har b eylediim mr har bm? * Bahar olmu, emenler, lleler, gller btn bitmi; [2] Glm, bir sensin ancak bitmiyen hla u topraktan. Reb bir bulut eklinde alarken mezarnda. Nihayet yle ya dksem ki, artk sen de fkrsan! *

MEVLD NEB

Ne lht geceymisin ki teksin sermediyyette; Meimenden doan ferdye hayrnm, ne ferdadr! Ik namiyle vicdanlarda ondan baka bir ey yok; O bir snsn, hayat artk mebbed leyli yelddr. Perian szlerimden bkma, ho gr, yaresulellh, Kulun eyddr amma, atn vdde eydadr! Onu u iki vasf cell ile trife almtm: 1 airi ilh, 2 k Risletpenh. te Akifin ir mmeyyizi ancak bunlardr. Onun myei tahasss hep ak lh ve ak nbvvetpenhi idi. lhamm dorudan doruya o iki menba kudsiyyetten alan Mehmed Akif baka mana ve mahiyyetlerle tavsif edilemez ve o mana ve mahiyyetlerle llemez de.
[1] Bu ktanm muhatab (Safahat) tr. Ne ac bir hitab! Fakat, std, senin (Safahat) m ebed zindedir. lmemitir ve kniyecektir. [ 2] (Sad) den tercemedir.

213

Hayatnda yazdm halde kendisine veremediim ve okutamadgm bir manzumede demitim k i : Sana ir diyemem; vahyi ezeldir irin; Bahrinin mevcelerinden, senin, Allah taar! O, Hakkn ve Muhammed (S.A.) in gl bagesinde yetien ve orada akyan bir blbld, (mer li) merhumun dedii gibi : Za glzrdaki hleti evki ne bilir? stda bir nati resul yazmasn reca etmitim; Hayetle silkindi ve dedi k i : Onun niti (vasf) bizzat Allahtr, Kurandr. Ben nasl yazabili rim? Hakikaten kif hayatnda bir tek nati resul yazmamtr. Korkar d, titrerdi. Kuranm tercemesi hakkmdaki vaziyyeti de byle idi. Yukarda yazaca Haccetlveda dan bahsetmitim. kif bunu ya zamad. Yazamayacakt. nk ak hayeti ilhiyye ve mahabbeti Muhammediyye (S.A.) ile mlml idi. Akif gibi bir air yce Peygamberin makamna kp ta onun lisamndan mmetine htab etmiye sklrd. te, Haccetlveda n, olanca recalara ramen, yazlamamasnn i sebebi her halde bu olmak lzmdr, kanaatndaym.
O CU K L A R A

Akifin yksek tevazuunu ve yrd yolun sarpln gsteren bir ketadr.

BR ARZA

Yurd tehassrn inleyen bu sammi eserini yukarda grmtk. Bunun bir de tekidi var ki henz intiar etmedi. Akifin kendi hakkndaki kanaatlere. Msrda devam eden ktisad buhrana, borlularn kur duklar hlyalara, alacakl yaran n zebani lerin imek gibi akan enzarma iaret eden bu irini aynen yazyorum [1], Ey bdi sab, ahde vef byle mi sizde? Yelkenle koarken, hani, krlarda, denizde, Htrlamadm Heybeliden gemeyi, heyhat, Gy edecektin, hani, takdimi tahiyyt, Hlvanllarn sevgili Abbsna bizden..

[1] Bu iiri gnderen muhterem Fuat emsi kardeimizdir. kinci mektubunu oku yunuz.

214

Ey bdi sab, kurtulamazsn elimizden. Biz neyse, fakat, irimiz var ki beldr, Sz anlatamazsn ukaldr, skaldr! Asrn, hani, yz kible deitirse nu, Tek ibre bilir kendisi ancak, o da: burnu! Bin syle, onun dorusudur vichesi, amaz; Her hatvede srer, yklr, sulha yanamaz. Dknse bu gn, kimse deil, kendisi bd. Beyninde sekiz bin senedir krpe mebadi. Er ge dnecek bunlara dny diye bekler, Zulmette pinekler gibi vre sinekler.. Yh, bu tuzaklarla beer avlanacak m? Yirminci asr ak babalardan da bunak m? drke bakm sonra mr altma gelmi; Akln yeri bam, ya olaym ne gzelmi! Yetmez gibi viz kesilip ettii kem km, ster edebiyyata kadar, bulsa, tehkkm! Hly m dedin, hem de ne dvnece hlya: Ahlak ile zincirliyecek sanat gya! Bir yosma ki, plak, daha mnis, daha dilber, endei nms ile rtnse, ne derler? Endei sanatle eder, belki, tahamml, Endmn, ry gibi, rterse de bir tl. Bir tl ki afaklarla seherler gibi effaf; bir tl ki durulmu sularn kalbi kadar saf; Bir tl ki esr mi nedir tr ile pdu rterken aar bsbtn vre vcudu. Artk bunu lp biecek terzi, tab, Drt peli giyen ulha deil, zevki bedi. Ey zevki bediye kyan iri mecnun, ifls karihyle bunaldn m? oh olsun! Kumlarda srn, inlere gir, dalara trman; Kabil mi senin bir daha ilhma kavuman? Evrad oku, efsunlu, mrekkepli sular i; Bin bekle ,bin ura., o per gelmiyecek hi! Lkin gelecek evlere enlik sra derler Bakkal, kasap, eczac, hekim, kahveci, berber. Ev shibi, ekmeki, manav, sebzeci, fulcu; Silkip dkecek her biri koynundaki borcu. Sen dil dkeceksin, edebilsem diye, heyhat. Karndaki yranla bir ay sonra mlkat..
215

Bihde o diller, o nefesler, o emekler; Yr an seni terketmiyecek, gitmiyecekler. Ey sanate zencir dnen iri evhm, Hasretmisin ilhma? evet, al sana ilhm: En seme zebanileri karsmda cahimin, boy boy gezedursun, kimi kfir, kimi mmin. Dndke nazarlar sana, imek gibi aksm.. kurtul greyim, imdi, nasl kurtulacaksn? Ferydma kimdir koacak? kim kimi dinler, Buhran diye inlerken ufuklarla zeminler? hvan safmn kimi medyun, kimi mflis; Gk kubbenin altnda ne tek his, ne de mnis! Bir tne paam var., o da, grdn ya, pamuklar Dkn diye, gitmi, yakacklarda uyuklar! Hami: Ey badi sab, yle deil sen beni dinle: Son cmleyi yazdmsa, izip kendi elinle. Hami de kenar bir yere ek, syleyeyim yaz: Elbet paamn nshai snsi bulunmaz. Tek nsha karm, karrken onu hilkat; Tezhibi de, tehzibi de bambaka hakikat. razesi din, dni salbetle mcehhez; Servete der, belki, fakat kendisi dmez. Allaha dayanm, onu salam bilir ancak; Bilmez ne demektir pamuk ipligne dayanmak. 16 Temmuz 1932 BR GECE 11 Rebiulevvel 1347 te yine mevlid gecesine id enfes bir iir : On drt asr evvel, yine bir byle geceydi, Kumdan, ayn on drd, bir ksz kverdi! Lkin, o ne hsrand ki: hissetmedi gzler; Ka bin senedir, halbuki, beklemedelerdi! Nerden grecekler? gremezlerdi tabu: Bir kerre, zuhr ettii l en sapa yerdi; Bir kerre de mmrei dny, o zamanlar, Buhranlar iindeydi, bu gnden de beterdi.
216

Srtlanlar gemiti beer yrtclkta; Disiz mi bir insan, onu kardalar yerdi! Fevz btn fakn sarmt zeminin, Salgnd, bugn ark ykan, tefrika derdi. Derken, bym, krkna gelmiti ki ksz. Balarda gezen kanl ayaklar suya erdi! Bir nefhada insanl kurtard o masum. Bir hamlede kayserleri, kisrlan serdi! Aczin ki, ezilmekti btn hakk, dirildi; Zulmn ki, zevl aklna gelmezdi, geberdi; Alemlere rahmetti, evet, eri mbni, ehblini adi isteyenin yurduna gerdi. Dny neye sahibse, onun vergisidir hep; Medyun ona cemiyyeti, medyun ona ferdi. Medyundur o Msuma btn bir beeriyyet.. Yarab, bizi maherde bu krr ile haret.

NE ESERDR, NE SEMER!

Akifin can karda bay Fuad emsinin mektubunda ksmen okuya caz. Zamann telekkyat ve tehavvlatn, beerin verdii fevr ve ah s hkmlerle sakat kymet llerini mtehekkimne didikleyen bir nazmdr. Bu nazm A kif hakkmdaki dedi kodulara kar ne beli bir is tihzadr!
DERV AHMED

Neyzen Tevfikin 3400 nc tevbesinden istifas mnasebetiyle ya zlm fantazi ve mr bir iir. Akifin hi bir eseri bu derece akrak ve lbl deildir. Ben bu feyzi mstesnye Tevfikmzn ruhi uhundan da bir ey karm olduuna kaniim. Safahattan fkralar faslmzdadr.

SAD PAA MAMI

Ahlk da sesi gibi lh olan bu adam Valide sultanlardan biri ta rafndan yalda mevlid okutmya arlmt. Yalda byk ve ok tinal bir mevlid toplants yaplyor, davetliler fevca fevc saraya geliyor lar, yemekler yeniyor, yats namazlar klnyor, fakat mevlidci meydan da yok! Sultan mteessir ve mnfel. Davetliler hayrette! lhiciler mev lidi okuyorlar, tam merasim bitecei srada Said paa imam kb geli
217

yor! Meer onu da gibi kz evldn gmm fakir bir kadncaz yolda yakalam, lnn krknc gecesi olduu iin kendisine mevlid okutmu imi. Sebebi teahhur bu! stdm bu eseri hem sanat bakmndan, hem halklk ve ananecilik noktasndan ok kymetlidir. Evvel balangtaki u gzel tasviri okuyalm: Coar avizeler artk, kprr kandiller; Bu k alayanndan btn fak inler! Yalnn cebhesi, lker gibi, batan baa nur; nm ak penereler, reng ziydan mahmur. Al, yeil, mvi fenerlerle donanm kylar; Servi sminler atlm suya, titrer par par! Rhtmn talar, zmrd gibi, ran hals; Suda bitmi emen, stnde de sultan yals! Mevlid yemeklerini tasvir eden canl msralardan ; Tablalar ay dede km gibi, balar devre Yaylr baygn, lk bir buu, bir tatl duman; Mevlid okunma merasimine id sanatkrne bir tablo: Kalan bahri terennmle, ekerken min! T uzaklarda akar zulmet iinden bir enn. Gecenin kalbi durur, rperir inler, cinler; Alan penereler, gz kulak olmu dinler. O enn kariki sahilden almaz m biraz, Sr maher gibi sesler karr, imdi, boaz! Tutuur, cebhei snaye dner, sinei cev: Sanki yzlerce yank ney savurur, yer yer, alev! Kayalardan, kylardan bir atetir alar: Lahni Dvd ile inler yine gy dalar! Ah o kuds nefes ebha ederken sereyan, Karalar vecd ile prc, sular pr galeyan Dem ekip, dem tutarak etmiye balar feyad. Boazn her tarafndan bir lh inad: std (Galb) in nati mehurunu syletiyor ve u parasn iktibas ediyor : Sultan rsl, h Mmeccedsin, efendim! Brelere Devleti sermedsin, efendim! Menr Leamrkle meyyedsin, efendim!
218

Dvn lhde sermedsin, efendim! Sen Ahmed Mahmd Muhammedsin, efendim! Haktan bize sultn mebbedsin, efendim! Khne kaykla sahile kan mevlidci teahhrndeki maziretini valide sultana ksaca anlatrken diyor k i : Hatunun szleri dvneye dndrd beni; Ne saray kald haylimde, ne sultan, ne fln; ile dolsun, yr yleyse, dedim, oldu olan! Size yzlerce adam mevlid okur benden iyi. Ama bre kzn, bar yank, annecii, Yoklasn merdini, nmerdini, insan diyerek. Eli yzlerce heylya deip bo dnecek! Fukarnn seneler, belki, siler gz yan, Hangi ta pekse, hemen urmya baksn bam, lin evldna yanmaz parasz bir kimse! resizdim sizi bekletmede, beklettimse. Yine ktalar ;
RESM N

Beni rahmetle anarsn ya, iitsen, bir gn. u sagu- kubbede, hib, sesimin dindiini? Bu heylye de bir kerrecik olsun bak ki, Ebediyyen duyaym kabrime nr indiini!
NEFS NEFS

Beerin tapt bir kendisinin heykelidir; Dinlemem, etse de AUh btn gn takdis. Ben bu melun putun urunda geberdim, hl, Kabaran kokmu iimden: yaasn nefsi nefis! YAS ALTMI stadn nefsini horlyan bir ktasdr. N E V R U Z A Ne gzel nasihattir: htiyar amcam dinlermisin, olum. Nevruz? Ne byk syle, ne ok syle; yiit ide gerek. Laf bol, karn geni soylar takld etme; Sz salam, z salam adam ol, Irkna ek!
219

NER DE S N? Oh, ne gzel iir! Hele ikinci beyti... Lmeknlardamsn, nerdesin, ey gaib ilh? Dnerim enfs, fk ezelden beridir. Serpilib kubbene donmu, o k damlalar, Seni yer yer ariyan yalarmn izleridir!

TEK HAKKAT

Tek hakikat var, evet, bellediim dnydan; Elli, altm sene gezdimse de, akn akn; Hepimiz kendimizin, bar yank, kyz; Sde, iln ekilmez bu acib akn!

HAYAT ARKADAIMA

Seni bir nra karsam, diye, kotum durdum. Ey, btn dalgal mrmde, hayat arkadam! Dagmdr, kar gelen, tam, hep atm, lkin. Buruuk alnma arpan bu sefer kendi tam!

S A N T K R

stadn bu eserine mevzu olari zt arkn yegne dehyi musiksi bay erif Muhiddindir. u paralar intihab ediyorum : Nazar kamat berkiyle bimecal uhud Kalr ayaklarnn t ucunda gayi scd! Bulutlu gzleri cannda, kendi mstarak; Fez yklsa, kzm ruhu belki duymyacak! Emir, o sonraki para yokmu, pek mdhi; Bu h eserleri mrnde sahne dinlememi. Nasl, bulutlara yangn verir de yaz gnei, Yakarsa gkleri imeklerin ser atei; Senin de almad parmaklarn, tututurdu. Ziya admlar altnda haykran du! Ne hisle inledi karnda sineler, bilsen.
220

Kmeyle tellere birden alev dkerken sen! Kanar, yanar gibi yzlerce blbln kalbi, O perde perde tten nevha neydi, yarabbi! Evet, bizim meden garbm ilk iittii ses, ln yank yreinden kopub gelen bu nefes, Nidyi hak gibi edvr hareden bu htab.
............................................................................................ r...........

Aceb hayli tararken semayi ilhm, Cenh drt alr byle bir deh varm? Gcenme, anla nihayet ki: bir belzedeyim, Kader dedikleri unsurla penelemedeyim! Dner dner kamam, yes iinde kvranrm; Mezra canl giren bir zevallym sanrm! Tulu mahere kalm batan gnelerimin! te, hakknda air deildir, nazmdr veya Nazm da deildir, bir hitir denilen byk stdn seme iirleri! Eer bu iirler de alelde nazm veya bir hi telkki edilecekse, o halde, yalnz Trkiyede deil, btn cihanda henz bir air domamtr ! Akifin vicdan ve fikir kanaatlarm tebarz ettirmek maksadiyle al dmz baz paralarla yedi cild Safahattan kitabmza geirmediimiz akamn iinde iir saylamyacak bir ok beytler de vardr. Fakat, bir air btn eserlerinde de air olamaz ya!.. Mesel, byk air Abdlilhak Hmid merhumun eserleri iinde yle hydelere tesadf olunur ki Snblzade Vehbi divannda eini bulamazsnz! Her air ancak vasf m meyyiziyle tanlr ve onunla anlr.

BR HLASA Akifin, etrafnda tavaf ettiimiz iirleri kendi Hviyyet ve ahsiyyet inin canl birer tarifidir. Onda gze arpan mmeyyiz vasflar, balca unlardr : 1 Yksek airdir. Onu bu vasfndan uzaklatrmya imkn yoktur. 2 Kendini duygulandran mevzular, byk bir c hur ile, okuyanlarn t mk ruhuna kadar iletebilmitir. 3 En ibtida hdiseleri de, en yksek ve ince mevzular da kud retli ve nfuzlu bir air selhiyyetiyle tasvir edebilmitir. 4 Hele, muhaverelerdeki muvaffakiyyeti emsalinden ok stn221

5 Lisan temizdir. stanbul lehesini ihtiyar etmitir. Musrlarnm yapt ekil, kfiye ve vezin kusurlar onda yoktur. 6 Aruz veznini en son merhalei tekmlne o erdirmitir. 7 ntihab ettii kelimelerde ibtizale dmemitir. Tenasbe, muvafakata tina etmitir. 8 Bakalarnda vezn doldurmya yarayan Evet, hele, hadi, Hay hay... gibi kelimeleri kelmm nesci arasnda tamamen gaib edebilmi, ne yamasn ne de ekini belli etmemitir. 9 Tebihlerinde, istiarelerinde, daha dorusu hayallerinde ok dol gun, olun ve metindir. Maamafih bunlardan bir ksmn daha ince, daha gzel de iliyebilirdi. 10 iirleri sdedir, tabidir, samimdir, ilidir. 11 Muhatab yzde doksan halk, on mnevverdir. 12 Yksek seviyyeye hitab etmek istedii zaman hararetini biraz azaltmtr. 13 Aka, bdeye, canna. Meye, Neye... id bir ey yazmam, teceddd edebiyyatnm zaman zaman divan edebiyyatna kayan hevesle rinden mberra kalmtr. 14 ahsn, ilesini, hususiyyetini harmi iirine sokmamtr. 15 Cemiyetcidir, ictmaiyyatcdr, halkdr, vatanperverdir. 16 Ba bo sanata dmandr, nazarnda sanat cemiyyet ve ha yat ile baldr. 17 Sz zne, z szne uygundur; ancak inandn yazmtr. Yazlar yapmack deildir. 18 Yksek bir feragati nefse sahihtir. 19 Eserlerinde hi bir kuvvetle sarslmyan yekpre bir vahdet ve iman hkimdir. 20 Hurafenin, dalkavukluun, riyann, hodgmln, chilne taas subun, cehlin, irticm, kozmopolitliin, urdum duymazln, dinsizliin, zulmn... dmandr. Onlarla yapt mcadeleler ok hamlelidir, b amandr. 21 iirleri hemen umumiyyetle terbiye bakmndan faidelidir. 22 ? Eserleri heyeti umumiyyesiyle nezihtir; her ilenin harmi mahremiyyetinde emniyyetle okunabilir. 23 Yaad asr, iinde bulunduu cemiyyeti, olduu gibi, yazm, gelecek nesle ok gzel bir tedkik ve intibah frsatn vermitir. (Tarih ve halkyyat bakmndan hizmeti byktr). 24 Din, vatan, ahlk, milliyyet, insaniyyet, say, terekk... yollarn daki hamleleri kuvvetlidir, samimdir. 2 5 Evvel kendi ecdadnn; topraklarn srd, can ektii Arnavudlukta kaynaan ve Trkn sinesine elde zehirli hanerle yryen bakmclk veya kavmiyyet ten balamak artiyle, yaad devir
222

de Mill birlii trumr edeceine inand btn kavmiyyet cere yanlarna iddetle muhalefet etmitir. 26 Nazarnda kavmiyyet baka, Milliyyet bakadr [1], 27 Trkn ve dier slm milletlerinin Asr sedet teki sammiyyete irca lzumuna kanidir. Mslmanl En niha medeniyyeti bile kucaklamya kfi beer, umum ve ftr bir messese diye tanmtr. O messese ok parlak ve btn medeniyyetlere fik ve hkim bir islm medeniyyeti meydana getirmiti. O messese yalnz uhreviyyattan ibret olan dier dinler gibi ilm ile, akl ile hli mnazaada olamazd. 28 Yaad devri, hatt til devirlerimize nazaran, ok geri gr m, o devrin devamna imkn olmyacana inanmtr. 29 Ahlkyyatmzn ictimiyyatmzdan, ictimaiyyatmzu, diniyyatmzdan tekevvn etmi olduuna kanidir. Salam bir mslman ol madka iyi ve mtekmil bir insan olmya imkn yok tur. 30 Mill ve ictim hviyyetimizi koruyalm, Avrupann teknik medeniyyetini alalm, ictimaiyyatn koalm. Madd medeniyyeti manev ictimiyyatndan ok ileride olan garb kmek zredir. O, hodkamdr, kendi bekasn, kendi sedetini dierlerinin zlimne imhasnda aryor. Garbta kacak bir herc merc onlar temelinden ykacaktr. te: Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar! Bunun remzidir. Ve mslmanln btn dnyada yeniden parlamas muhakkaktr. 31 Asm 1 ki mefkrevi bir eserinin kahramandr. Avrupaya yollamtr, Avrupann msbet ulmunu alb dnmesini istemitir. 32 Milliyetperverlii kavmiyyeti deil su ile ebergap islmclkta imtiza ettirmitir. Kbeyi Mehmedciin mezarna ta^^apm, kalbi; islmn en byk hadimi Mehmedcie amtr. 33 Bata dima trk olmak zere yzlerce milyon mslmann karda olduunu ve bu kardalm sammiyyete inklbindan islm iin en byk ve azametli faideler doacan anlatmya almtr. ttihad slamcdr. 34 Bahsettii ecdad; Osmanlar, Orhanlar, Selimler, Sleyman pa alar... hep trkt. Safahat ndan esen hava da ekseriyyetle trktr. 35 Birinci Byk Millet Meclisinin hitamna kadar Akif o meclisle birlikte alm, ondan sonra balyan inklb safhalar zamannda M srda bulunmutur. te, Mehmed Akif! Ona bugn n cbt ve eriti ile bakanlar Geri, Dn n gziyle grenler leri diyebilirler. A k ifi zamannda iki zmre sevmezdi: 1 Tefritli mutaassblar, 2 Ldinler. Birinci bizden deilsin, der, tekfir eder, ikinci ayni nakarat syler, tenkid eylerdi...
[1] Bu, mstekil bir mevzudur.

223

(YEN ADAM) IN ANKET MNASEBETYLE BR MEKTUB [1]

Cidd ve lm neriyyatiyle

tannm olan mecmuanzda . Mehmed

A kif hakknda bir anket amsnz.

Buna verilen cevablar sevinle okuyoruz. yle tahmin ederim ki Memleketin sayl btn ediblerini de mteakip nshalarnzda okuya caz. (Yeni Adam) m salleri, leh ve aleyhinde ve hakknda bir ok yazlar yazlan, bir airin tayini hviyyeti ve tasnifi noktasndan haizi ehemmiyyettir. Onlara memleketin her yerinden cevablar verilmelidir. te, ben de dvetsiz dne gidenler gibi bu ankete itirak ediyorum. Zten Cmhure id olan bir mevzua devlet te lzm deil ya... 1 Ben A k ife Mill air deildir demenin imknn bulamyo rum. nk onun btn terennmat Mill idi, Milletin derun sesleri idi. Hem, Mill ile Milliyyetci baka baka olmak lzmdr, kanatmdaym. Eer Milliyyetci demek, mesel, eski Trk ocaklarnn bir ir, bir meslek, bir i blm hlinde takib ettikleri siyas Trklk de mekse Akif o Trkln dnda kalmtr, hatt ona aleyhdar olmu tur. Akifin bu aleyhdarl Trk milletinin harsini, ilerilemesini bomak iin deil, kendinin yaad ve faal bir surette yaz yazd devirde zaif vatan tefrikalardan ve paralanmaktan siyanet etmek iindi, Yurd severliindendi. O devrin icabat ve eraitini gz nne getirmezsek vere ceimiz hkmlerde hata etmi olabiliriz. Eer Milliyyetci demek Trk Trk olarak sevmek demek ise Akif, bhe yok, olanca temiz ve mull manasiyle bir Milliyyetcidir. nk o, iinde yaad milleti kadar hi bir varln mehabbetine, a kna kendini veremedi, balyamad. Bunlarla beraber, A k if kanaat evresini daha ok geni tutmutu. O evre, merkezinde ve banda dima Trk Milleti kalmak zere, yzlerce milyon mslman ihatasna almak istedi. A k if gryordu ki: Dnyann en acnacak insanlar mslmanlardr. Onlar hurafelerden, geriliklerden, esaretlerden, zilletlerden... kurtarmya alt. Terakki ve istikll akla rn ruhlarna zerk etmek istedi. Btn mslmanlar yekdierine balyan ana tel islmiyetten ibretti. Fakat o tel eski sammi ve kuvvetli sesini vermiyordu; Paslanmt! Bu paslar temizlemek kuds bir vazife idi. Nihayet, Cemaleddini Efgan nin, eyh Muhammed Abdh nn benliini saran ve yakan hakimiyyeti slm ittihad slm atelerine cihan islmda yalnz Akif ve hindistanl kbal gibi mahdud airlerle
[1] Bu mektubu (Yeni Adam) n kymetli mdr ve sahibi bay smail Hakk Bal tac oluna takdim etmek zere yazmtm. Anket birdenbire kapand iin yollyamadm. imdi kitaba dere ediyorum. O kymetli mecmuann salleri ve yazlan ilerdedir.

224

ancak bir iki hakk lim tevars etmiti. Onlar btn mslmanlarm behemehal hakimiyyetlerine kavuacama.ve dnyanm hatta erge mslman olacana, bundan baka are bulunmadma inanmlard. Evet, ona tam bir slm airi diyebiliriz. Kuvvetli, imanl, ateli bir slm airi! Fakat, Trk dima bata kalmak artiyle drt lisan edebiyatile bilen A kif trk olarak yazd, trk olarak dnd, trk olarak yaad ve nihyet trk olarak ld. Akifin bir vakasm hatrlarm; lk Mill kaynama ve savalarda std Balkesire gelmiti. Onun samim arkadalarndan biri Gnene te kilt yapmya gitmiti. Avdetinde o arkada dedi k i ; ( ......) 1er Trklere cefa ediyorlar. Mill tekilt bogmya al yorlar. Akifin o zaman, hi dnmeden, kkriyerek, verdii cevab udur: Orada bir (Trk oca) anz, mcadele ediniz! A k ifin beraberinde stanbuldan gelen bir zt std sizi Trk gryorum demek istedi. A k ifin azndan alev gibi u kelimeler kt: Ya ne zannediyorsun? Trke hi bir kavmin horos olmasna ta hamml edemem!.. Bu vakay bakaca vesikalandrmak ta mmkndr. nk ahid1er elyevm berhayattrlar. 2 A kif bir snf airi deil, bir halk airidir. Onun mm olma mas, aruz vezniyle yazmas bu vasfna mani deildir. Kendinin ii de halkt, d da. Hem yapmack deil, gerekten halk! Bunda kimsenin
bhesi yoktur. 3 A kif Trk inklbnn temel talarndandr. O, yalnz eserleriyle

deil, btn varl ile inklbn hizmetkr oldu. Balkesirde balyan Mill hareketlerde bile A k ifin bir rl vardr; O, stanbulda Darlhikme zasmdand. Balkesire koup geldi. Halka messir bir hitabe verdi. Mill hareketleri teci etti. O tun hitabenin tanni hl BalIkesirlilerin kulak larnda mlar. te, bu hitabeden dolaydr ki kendisi memuriyyetinden azledildi. Sonra, Akif Ankaraya gitti, bugn inklb mzesi hlinde muhafa za edilmekte olan tarh Byk Millet Meclisi binasnm iine girdi ve orada Burdur mebusu olarak alt. Onun Mill davamzn esaslarn izah etmek zere, Kastamonide ver dii byk bir hitabe var ki ah eserdir. O hitabenin binlerce nshas orduya ve yurda datld. Akif, Meclis namna ve Meclisin selmlarn ulatrmak zere, intihab olunan general ve mebus Ali Fuad heyeti iinde cebhelerimizi dolat. Nihayet, vatanda Mill stikll marn da o, yazd. O zamann Maarif vekili bay Hamdullah Subhi tarafndan Meclis krssnde okunan bu mar mtemd alklar arasnda kabul edildi.
F: 15 225

Eer btn sayl airlerimizin dier bir ok ediblerimizin ve mu harrirlerimizin demiyecegim farz kifyesi [1] ni yalnz bana ed etmiye koan Mehmed Akif te inklba hizmet etmemi addolunursa, o hal de vatanda o hizmeti yapm ikinci bir airimiz var olduunu iddiya bsbtn ve bir zerre imkn yoktur. 4 Lisana, aruza hakimiyyeti, iirlerinin selseti, effafl, sammiyyeti, yekpre vahdeti... itibariyle edebiyyata hizmeti byktr. O sahalarda Akifin bir eini henz edebiyyat tarihimiz kaydetmemitir. Akif paa ile balyan teceddd edebiyyatmz, kanaatmca, Mehmed Akifle hitama ermitir. 5 Akif birinci Byk Millet Meclisindeki vazifesinin hitamndan sonra stanbula dnmt. Zavall ztrabat maiet iindeydi. Tek bir eve bile mlik deildi. Hatt borlanmt da! Kendisini ok seven (Abbas Halim paa) her sene kn birlikte onu Msra gotrmiye, yazn da stanbula, Heybeliye getirmiye balad. Bu azimet ve avdet bir ka sene devam etti. En son gidii de yine mutat k hareketlerinden birine msa difti. Msr Hkmeti kendisini niversitenin Trk edebiyyat mderris liine tayin etti ve o vazifede hastal itidad edinceye kadar kald. Bu gidilerin bakaca sebebi yoktur. Biliyorsunuz ki, stdm, niversiteler beynelmilel ilim messeseleridir. Akifin bir ecnebi ve mslman memleketindeki mderrislii ken disi iin de. Milletimiz iin de bir ereftir. Bahusus, O, Msrda da Trk Milliyetine ve Trk edebiyyatna hizmet etmitir. Eer Akif Trkiyeye dargn olsayd ki buna bir sebeb yoktu ka naatim gizlemez, yazard. Sonra da Cennet Vatan na dnmezdi, M srda lr, orada gmlrd. Akifin hi bir meziyyeti olmasa kanaatini gizlememesi, dos doru syliyen bir adam olmas kfidir. Beraeti zimmet dnyann her yerinde asildir. Maamafih, lyuhtlik devri oktan gemi tir. Akif te bir beerdir. htiml, o da baz hatalara sapmtr. Btn in sanlarn, fakat ondan fazla, hatalara dt gibi. Bu bahs uzundur. za h ba artr, neveleri karr. Ah, vatanda yekpre bir meslek ve sammiyyetle ve tertemiz alan ikinci bir Mehmed Akifimiz daha bulunsavd! Buna ok muhtacz. 6 Akifin btn eserleri timam dir. Onu dier airlerimizden ayrd eden bir vasf ta zten budur. 7 Yukarda da dediim gibi onun nazarnda dnyann en acnacak milletleri mslmanlard. O, hep mslmanlarn lmiyle har ve neir olmutur. Eer bu, nsan bir ey ise Akifin eserlerinde de nsan taraf lar mebzlen bulmak mmkndr.
[1] Halbuki uhdelerine terettp eden o yksek vazife farz kifayenin de hududundan dam, mstesna ve kuds yegne bor olmutu.

2'26

Sonra, Kfe, Seyfi baba, Kr Neyzen, Balkan facialarna id eserler... Dorudan doruya nsan olan eserlerdir. slmclk, Milliyyet, nsaniyyet, nklb... bir ahsta nasl birleiyor? Bu, tahlile deer bir mevzudur. Maamafih, bir (klli tam) tekil eden yedi cildlik (Safahat) daha yakndan tedkik edersek bu hususta mttehid, mmtezic ve vzih bir cevab alabiliriz. Hrmetler. 1 Mays 1937

SANA R DYEMEM!

(Akn Karaouz) a Sana ir diyemem; r senin pyihda, alalr, hke der; ykselir, eflki aar! tac irindeki her rizei tarsii bed, o gnetir ki: semlarda parldar par par! sana ir diyemem ri revnnda senin, beerin giryei msmu, huruan, alar! Artan fere iner nazl melekler, saf saf; sidrei kbma ykselmek iin, el balar! sana ir diyemem vahyi ezeldir rn; bahrinin mevcelerinden senin, Allah taar! Nrlar, penbe afaklar, kelebekler, gller. Dereler, mecereler, zemzemeler, gamgamalar, Sana ir diyemem gizli aninler, boralar, hepsi., ruhunda siner, sende doar, sende yaar! Hiss idrk ile rtnm olanlar, emsin tbiinden fer alr, snesi plaksa yanar, sana ir diyemem rni kzib fecrin nigeh hsiri bir hi! diye iner, yrtar! nm san yarar pr (Sleyman dede) nin, okunur mevlidi dillerde bir lem oynar! sana ir diyemem anl Sleymniyye tala bir sanat olur, r ile olmaz, ne kar! (Refael), bunca havrleri ibd eden, o deh; gkteki s ile birlikte uar! sana ir diyemem rd ile berkmda senin, iztirbt. beer, sel gibi, alar, alar! bahrinin mevcelerinden, senin Allah taar! [1]
1918 H. Basri A N T A Y
[1] Kafiyeler mukayyed deildir. H. B. .

227

MEHMED KF N

(Hastalndan dolay iir syliyemiyen ve istimaa nazaran hayatn dan etibbca kat mit edilen iri ehir Akifin lisan istimdadndan:) Serilmi bak u takatsiz yatan cismi harbndr, meded hhm; ennimle nigh ztrabmdr. evirme hib hsir kan feryad gamnki, benim sndrme, Allahm, iimden nur idrki! o idrakim ki lutfnden doan bir lemadr, taban, o idrakim ki eyler secde babnda senin her an! o idrakim ki faknda nuin bir eninimdir, o idrakim ki endedir, o bir nur mbnimdir. Cihanlar zerrei ltfn ile olmakta handann, beni ihy iin kfi deilmi ltf ihsann? evir, dnsn cefasndan bu solgun yzl eyyamm, evir glsn hayat saniyemle mri glfamm! Avalim ulei kudsiyyenindir mncemid nuru, Basiret gzlerimle grd kalbim nur mesturu. Gneler, kehkeanlar uledir emvac kudretten tahayyr etmemek kabilmi, Allahm, bu hametten? Bu masn bedindir ukl eyliyen hayran, bu hayretten dner raks sem eyler btn devran! Fakat, bilmem nedendir sonra cret hakka isyna, Neden dmektedir binlerce cebhe umk hsrana! Zemini hayetin vecdinde hai giryei hunb fezyi vahetin zrinde hnin zulmeti girdab. Cemalinden, Cellinden ma sahnedir ekvan, Bu kudretgha hayranm, lh, dim hayran! Sabun derdi devranm, mull nun manm, evet, nur muall, nur man, nur rahanm! Senin kahrnla btabm, senin lutfnla kudretyab Senin kandilinin mihrabdr snemdeki mihrab! Senin meczubunum. Mecnununum kalbimde Leyl sn! Cihanlar hep enindir, hep senin, sen yle mevlsm! Yanar aknla teler iimde uleler efzun, demem amma, yine derdimle olsun sneler mahzun, senin sevdm rehber eyledim sevdla diladm, senin nur nighmla ezeldendir bu, mtdm. doar elbette matlubum benim de fk sevddan doar, derler, gneler, uleler hep leyli yelddan!
228

Hayata meyli kalbimdir derun inalardan, bu girdab mevveten usandm yoksa oktan ben! hayatn imtiddndan yegne bir emel maksud; o maksud celili bendenin sensin, sen ey mbud! Gnller namei nammla dvannda giryandr, Bu giryan sineler ak hayatmla dhandr. Benim kesme sadyi hamemi methi cemalinden, kan sesler enindir, hep senin kuds kemlinden! Yarat czimde kudretler cihan sermediyyette, Tannim dalgalar salsn semavt hakikatte! yaat, ldrme kranm medd olsun Cenabnda, Keremler, ltf ihsanlar nevarsa hepsi babnda! Bu istimdad feryadm, enni iztrbmdr, bu feryadm, senyi snei rikkat mebimdr. Yaat; mtak temcidim, yaat; tevhide atanm! Yaat, Mevkuf hamdetmek iin evkat ezmanm. Tahamml eylemem ihvnm alatma Allahm, Sana tehlilim olsun mrm olduka btn hm! Yaat, tebcili evsfnla hamem iftihar etsin, Yaat, gnlmle isynkr olan sr am bitsin. lh, kudretin piinde feryd eylerim, feryd, perianm, zafim, eyle shhatla beni dild! bu lemde senin vaslnla adn olmadan gitmem, tecellyab feyza feyzi irfan olmadan gitmem. 5 Temmuz 1936 A. Mecdi TOLON

MEHMED AKFN MEZARI BAINDA Edep glzann derd elemler etti istil, O glzarn iinde koptu bin feryad vaveyl! Kalem alar, kalem erbab alar, sineler mahzun, Harab ender harab olmu kederden r ile ina. Gezer mtem bulut eklinde ehbabn kulbunda, , fl etti gneler parlatan bir iri dana! gideri bir yle ir kim kemlt tasavvurda ihata etmemitir fikrini vas olan dnya. Edeb dnyas hayrandr onun hsn beyanndan cihan tilyi asr iinde iri yekt. O bir mevzuu yazsa hsni tesri beyanyle
229

ederdi en basit efkr lviyyet ile ihy. cihan tr inayi tem eyledim, grdm; onu takdr iin yer yer kurulmu ar istl! Mezarndan iittim bir sada sermesti vecd oldum, O istiklli Millet marnn vazdr hl. Bu lhdin sahibi huridi kba, nur dnyadr, Bu lhdin ziri prnuru semlardan dbaldr! Bu ztindr faziletle meli nur vicdan. Faziletten, melden de bl akl irfan, muall bir kemlin muhteem bir fikri lsi, muazzam airi Millet onun tebcili nvn. Mcell bir zeknn masdar vlyi izhar Mnevver bir dehnn menbai pr nun zian. Semyi fikr tasvirin fezsnda dolatka Kalemden yadrr parlak ziylar kalbi rahan. Tasavvurda yegne mesleki mahsusa mliktir btn irler olmutur bunun meftun hayran. Tevazu merebi pkinde bir l tabiattr, Tenezzl hulk lsinedir lviyyeti an. Btn sr parlaktr ne yazmsa haytnda Temevvc eyliyen deryyi irfan ruhi can. ehidann kanndan nur alp sz ekline koymu O rtbe rikkat ver yazd ri ehidan. Bu lhdin shibi huridi ukba nur dnyadr. Bu lahdin zri prnuru semlardan dbldr! Derunumda mehasinle mzeyyen bir cihan peyda, O lem sahnesinde bin zemin, bin suman peyda! O lem bir cihan mnevidir fikre iddir Tecellii cemlinde onun her bir nihan peyda! Fruundan tecelli eylemi ezvak gn gn Onun her nevesinden bin safa, bin birgmn peyda! inde hamet hret, iinde ak nur nur, inde bin bahar ezhar var, bin glstan peyda! Bu lem hangi sahible mzeyyendir, dedim, oldu Derununda (Muhammed kif) i vl beyan peyda! Duyunca hm, feryadm kif iin Mecdi Benim sinemdedir kif diyip oldu zaman peyda! Onu tarihini de\rran hsn hretlerle kaydetti Onun nvn feyyz cihanda an bean peyda.
230

Dndm bir kitabe yazmay senki mezannda, Cihanmda benim oldu bu nuran cihan peyda. Bu lhdin sahibi hurdi ukba, nur dnyadr, Bu lahdin zri prnru semlardan dbldr. A. Mecdi TOLON

KFN LMNE TARH Ey cihann ho gren hsni nazar prasn, Anladn m hi onun mhiyyet mnsn? Eylemi nabdu bd izhr, sun kibriy leme gstermek zre kudreti uzmsh. Var sanp aldandn dnya, nihyet bir serab, Tabiiyle mkes etmitir fena sahrsn. btids, intihs yokluk olmu bir vcd Anlatr her safhasnda muktedir stsm [1] Asl yok bir varln yoktur bekas lcerem, Bir tahattur eyle dalgn demin ryasn! Ey seraba aldanan rya iinde, a gzn, Kendini kaptrma vehme, At beka hlyasn! Grdn eyler iinde bir dn grdnm hi Mddeti mrnde, yahu, bir kadem bercasn? Her dakika gkte binlerce gne parlar, sner, Dalgalar yer, yerde arzn sahrei sammasm! Kos koca bir da ker, fevkmda deryalar yzer, Fkrr bir kta, gaib ettirir derysn, Besas bsebat olmu bekasz kint, Eylemi mmar hilkat bylece mebnsm. Olduundan cezi mahlk nevi dem Hadist etmektedir tcil onun ifnasn. ok yaar bir ta bile cinsi beerden elaceb! Mahveder devran abk insan kevn rasn. Kinat ar olan insanlarn da dim, Cezbeder hki fen en merdi mstesnasn. kifin de byle bir insan mstesna iken Sildi gzlerden sevimli. Muhterem smasn. Hastalkla inletip bir hayli mddet, sonra da Verdi aui trba cismi derd efzsn.
[1] (ste) kelimesi std gibi farisidir. Uzunca okunur.

231

h o yksek irin, candan vatan gamhrnn Bilmiyen kalmmdr ulviyyeti ihlsn? Alad yurdun zayaa ugryan akamna, Kubbei gerdne aksettirdi vaveylsn. Etti her bir msra tekil, giryan kalbinin T iinden kaynyan emvci mstasfasn. Grd de lkin teselli buldu ruhu sonradan Memleket fkmn envr istlsm. Terceman evki stiklli oldu Milletin Halka ihd eyledi manzmei garrsn. Tebed Trkiyenin vazei evaknn Eyledi temin onunla erha istilsm Kabrini cyi tecell eyleyip Rabb Rahim Onda gstersin fyuzu lemi blsn. ltifat mnevisinden erefyab eyleyb afi klsn onun Peygamberi vlsn. Hazreti Hssnn olsun hemniini meclisi iran andka yerde kudreti yektsm. Fevtinin trihi cevherdrdr Thir Oku: Buldu cehdi ruhi kif, Hazreti Mevlsn 1355 Tahir OLGUN

MEHMED AKF

Tevelld : stanbul 1873 Vefat ; 27 Knunuevvel 1936, pazar 28 Knunuevvel 1936, pazartesi slma hitab eyliyerek hikmet idrk Telkinine cehdeyliyen kif idi en son. man, btn, azmi, kav, duygusu, alk, Bir iri slm idi, mefkresi olgun. ndinde vatan ravzai cennetti serser; Millet idi ydnda gezen hn fsnkr. Her iveni, her namesi refetle berber arpard samaha vererek dillere ezkr.
232

Sa. Da. 19 45

Bir kifimiz var idi, eyvh o da gitti; Gitti ebediyyen aradan... mtemi kald. fk edeb yand da hicranla bunald. Nam yaar elbet: var ann bir Safahat; Bir lmez eser Milletin uuna att; Hem namn, hem rini tebcille yaatt. Lleli, 14.1.1936 Hlil RD

MERSYE VE TARH

Y ilhellemin Akif kulun lem gibi Ltfne muhtctr. Ltf kerem kl bu kula. Mafiret eyle znubu vr ise Yarabbena, Merhamet eyle ana. Dilhhn san bula. Sen bilirsin kifi bir blbli eyyam idi Sevkederdi halk tatl sz ile doru yola. Doru syler. Haktan ayrlmaz, mer siret idi Masivye meyli yoktu, yoktu meyli bir pula. Blbln armgh glen bostan olur kifin Ya Rab mahalli ravzai Cennet ola. 1355 Ali RiZA

D E R Akif ld lmiyen dnyada ann namdr, Namn ibka eden srdr, Erkamdr. nklbat cihan Kanuni hak ahkmdr. Ahlar bhdedir, lmek hayat encmdr, Alatan insanlar hep ayrlk lmdr Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr [1]. Gt Akif bey btn erbab irfan alasun Barna ta balasun, yarn ihvan alasun Yolsun atsun salarn zkran nisvan alasun
[1] Bu beyt Ftzulinindir.

233

Ehli ilm marifet, ashab vicdan aglasun Tutiyan feryada gelsn, andeliban alasun Ey gnl h eyle kim h eylemek hengrmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr En byk bir iri khne cihann gitti ah Gelmez artk dehre byle iri irfanpenah lmine, irfnma srdr dil gvah Mafiret eyle lh Akif etmise gnah Olsun Allahm ana Firdevsi l cyigh Ey gnl ah eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Herkesin mkdarm ilm eden gftrdr irin esrnn ir eden erdr Gsteren insanlarn efkrn srdr Akifin dnyy hayran eyliyen efkrdr Namn l eden ebyat hikmet brdr Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyamdr Akifin ahvlini bilmekse maksudun eer Sende ayed vr ise doru terazuyi nazar Mubemu srm gzden geir am sahar Mutlaka doru haber verir messirden eser irin ahvlin renmi olursun serteser Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Mr Akif airi mehur lan idi Terceme, tefsirde allme devran idi ir inada hele mman drefan idi Trk lisanmda tasarruf onca ok san idi En byk airler anm nazmna hayran idi Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Alayn, feryad edin, matem tutun, ey iran Gzlerin yumdu cihandan bir edibi Nktedan Anm olmutu makam cah ferk ferkadan imdi vahayf vcudu toprak altnda nihan Mrg ruhu cenneti ulyada tuttu iyan Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr
234

ftirak hazretin yakt benim canghm sumane eyledim isl enin ahimi aglasun gkte melekler dinleyp eyvhm gaip ettim elli yllk muhterem'hemrahm h lm aldn gtrdn yan lcahm Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Yad edp nam blendi kifi subhu mesa Dk gznden kanl yalar eyle izhar vefa tei firkatle dala sineni, ala Rza Alamaktr ehli derdin derdine ayni ifa Dalamaktr snei prkneyi en son deva Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr k k et sineni, ala blend vaz ile alasun ehli zemin asuman enle bile Hayrile yadet hyli yr geldike dile kifi firdevse koysun hazreti haktan dile Gezsn lemde mbarek nam dillerden dile Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Okuyun ihls ile bir ftiha ey samin Feyzi kuram kerimle ruhi olsun adman Bu duyi briyayi eyleyin virdi zeban Kald blblsz glstan ciham hsn an Olsun Allahm Muhammed Akife cennet mekn Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr stedim tarihini yazmak bu merdi rifin Bekledim ahbarn bir an ruhi kifin Geldi hamdolsun nidayi mnevisi hatifin Mstecap oldu ds bu rzay raifin Revzei cennet ola Yarab mahalli Akif in Ey gnl h eyle kim h eylemek hengmdr Ey gzm kan ala kim kan alamak eyyamdr Ali Rza ARANBA

235

AR RF MEHMED KFN TARH RTHAL

Msra bercestei beytlkasidi iran Dense elyak ztine nazm seramed kifin Matlai hsni beyan tab bedayi perveri Feyzi ruhlkuds ile ri meyyed kifin. Mmteni tanziri sehli mmteni manzumeler Al oku dikkatle sar muhlled kifin Bitekellf irinin tarsiu tecnisi bed her kitab olmal zerle mcelled kifin. k din vatan, Millet fedasi idi, Snei mmettedir nm mebbed kifin. Oldu mehcur vatan, kald Msrda bir zaman Camiulezherde de fazl mahed kifin. Hastai btab edp encam kahr kahire Geldi stanbula zf pek medded kifin. mm dnya merhamet eylermi ya evldna Bir teselldi tedavisi mcerred kifin. Ruhuna elfatiha, etti cihana elved Meskeni olsun civn pki Ahmed kifin. Nazmedildi rihleti tarihi Remzi noktadar Kasr cennet beytidir ir Muhammed kifin. 1355 27.12.1936 Ahmet REMZ
KITA TARHYYE

En byk irimiz, merdi vatan perverimiz Msivdan geerek etti semyi meV. Cmleten karlayp eyledi tebcile itab, Tab feyyazn takdir ile skkn sema. Senki kabrinde okunsun u mcevher tarih: Hazreti kifi de ald cenab mevl 13 evval 1355 zmirli Yusuf ZYA K I T A L A R Arabta, Trkte, randa; hlsa rub mesknde Senin asarna benzer yazlm bir kitab yoktur. Bu bir ilham rabbn, muhakkak feyzi sbhni Desem bilfarz cana sni aceb varm? Cevap: yoktur.
236

S A F A H A T N

Hoca zadem, adam, stdm, Sana kfi u lh ihsan. Fahreder gkte btn ervaha Safahatmla cenab hassan.

T A Z M N

Uzaktan seyredip hayretle dinler yve gyan, Muhammed Akifin ruhu dikilmi te mezar zre. (Bana tan eyleyen ehas ok grmem) diyor, zira: atarlar ta elbette dirahti meyvedar zre. zmir Kemeralt ktbhanesi memuru
A kif

ah idim ehbz oldum ite [1] eyyam hani? lmeden silmez hayalimden hayalin levhan Pehlivan, ya baytar ol, drt be lisan bil, air ol Ya mderris, zfnun ol, her ey ol, var are bul! Bunlar olmaz vasf fark, Akifin elencesi. Terceman vahyi haksin vasfi kmil bencesi rei tahsili yok bu mazhariyyettir sana te edvar selef: varsa yazlm, essel! Gayeti irfan gerektir, ince bir iman gerek Herkesi mehur ederdi byle mstesna dilek Eyleyen davudu mmtaz Elenn, eylemi Hnel cevvline ar menyi ini! Bir berat zi bekadr, yazdrlmtr sana Huldi rahmetle hitaben kazdrlmtr sana! Yad rahmet mr sandir, beka pryesi Dehri faninin ne vardr mada pryesi? Zilli zaildir futugraf, bidat, ehrama bak: Bir karanlkta muhayyel ehrei evhama bak. Desti kahhar felekte bir oyuncak cmlesi Hepsini bir anda mahveyler anasr hamlesi. Ruh bir blbl ki lahut; bedendir lnesi
[1] ah idim te ahbaz oldum msra airin 1319 da 30 yamda sakah iin syle dii mceher tarihtir.

237

Kayd yok bir knturatszdr cihan viranesi. Kasr meddi mre bakma, name sene olmakta i Bir sada kalsm ki senden olmasm vk geli! yle nlattn ki sen fk islmijryeti Ta bemaher stinin baki sadayi evketi! Ey vakitsiz iftirakyle bizi dilhun eden! Kadrini atler anlar, fatihandr hatimen! stanbul, 3.1.1937 Hafz Yusuf CEML Serteser bir shhati mecmua, yok hi bir gedik. te maddiyyet bu surette mekin stvar Hissi emma ince bir tl, rhdan bir penbezar! Hsn hilkat hsn hlka eylemi de imtiza Nurdan, seyyarelerden halk olunmu bir miza! Ah eder, inler, duyurmaz, itika bilmez nedir Gizli bir volkan ki aynen hi bk bilmez nedir. Yanmadan hli deil, yanmaz, yaklmaz kimseye Eki emma mntehidir dideden t sineye! Arizdir hande bayramda yetimin glmesi Yad hicrandan yanktr andelibin namesi. Can evindeydi yaran, izhar g, zmar g Sylemem canm darlma derdinin ikrar g Hamesinden nur akan henge bir ruhu revan Her beyannda selset, zemzemi bir alayan. Hurmalklar fras her tablosu bir bergzar Baz safha nlgndr, baz safha zemigr! Sevdii canan vatandr, hakinin ftdesi te balkan harbinin tasviri, sim, zadesi. Mar bir kuvvette kim elfaz mstahkem elik Zrh dvd dokmmutur, ren kuvvet evik Duysa hallkul meni dervi ahmed keyfini ensin ey rabblkavafi, der, krard seyfini. yle akm ki aruza bsbtn bignedir Ruh mu, seyyalei berkyye mi bilmem nedir! Ey aruz, uydurma, ey endazei tab sakim rz olma, kayde gelmez airin tab nedim. Ben demin dolgun demitim pr tenasb yalbal imdi solgun, kol, bacak kalm kalem, pek b-mecal Hl yok, dm firai ihtizre inlemez Bir metanet kim eclden zorlu derdin dinlemez Vapesin olmu nefes, snm emeller, gzleri Snmemi, baksan yanarsn, nurdan tab feri
238

MANZUM TARH

Cevherin trihi ahlfa eder kefi nikab: h gitti tercemm efsahi nrnl kitab [1] Kim bu, bak, dikkatle bak, ir Muhammed kifin Durmasn artk aratrsn hayli tifin. Bak mcell, bir yanar dadr dima kmilen tee kar ne kvettir tehamml eyliyen. Gzler ol kuvvette nfiz kim unun trna Bir bak kfi' gelir delmek iin esrarna Sanki lkaydne vaziyyette emma lemhav Bir nazarda mncelidir maddenin t can evi Fevti n etmez almaktr yegne piesi leyse lil, insani illm se endesi. Nerde yksek bir fazilet var ann meftunudur yle bir dhii irfan ki zek mecnunudur. Yirmi beten sonra alt ayda hafz bir zek En ufak peymanna sadk, przsz bir vefa. Olduum dkkn gne grmezdi kuytu bir mekn Yr cnm sen doardn suphu ama bakmadan! rahmete benzer tenezzld nzul aneme mrenir di beyti mamuri felek kaneme! Boy vasattan fazla, dolgun, prtenasb yalbal Lbalilikten zde, riyasz hal kal Sne bir gencnei lebrzi esrar huda Bir giren yok nur man hudadan mada. rpnr bu neei man ile slm iin her sz bir meviza irad iin ilm iin. nleyen bir sillei tarihtir beynindeki Dinleyen yok umduu havf reca beynindeki henindir bnye, bazular elik, kollar elik

[1] Noktal tarih: = 10 + T = 400 + = 10 + T = 400 + c = 3 + n = 50 + f + t = 4 O + b = 2 = 1355.

239

MEHMED KF

Serfirazi meair ara, Dembedem selsebli nazmiyle Hayli ehli suhan miyanmda Olmad Zbi lemi imkn O ne hayret feza suhuleti nazm! O salbet, O hissi milliyyet Hi grlm m bir suhangde Her zaman gleni edeb gremez, yle bir blbl fasahat ki: yle blbl ki suzi nlesine yle blbl ki atei demine yle* blbl ki her terennmne yle blbl ki dem ekerken hep, airi bergzdei slm Minberi himmete hatip idi o Hre saz uyun mcevherdi bni Meryemdi sanki eylerdi o vcud mbareki pr sd Dnd bir gn fakat nahif meriz B eman bir maraz altnda zebun, kibet ruhu itilkr idp aladm fuln ah; Bir cihan blendi fazl keml Eyleye mazhari efaat an Koptu trihten hazin bir ah:

Hazreti kifi stude eda. Ravzai iri eyleyip irva, ' Etti ihraz syti bhemta. O selsette bir suhan pra. O Ne itnbi insicam r! O edyi nevini gpta feza! Sorarm sylesin btn deba? Byle bir AndeJbi name sera, negamat kulube mahz gda. Can verirdi hezar evku heva. Zhrei mihr olurdun tene geda! mrenirdi terane zan feza Ani dinlerdi kudsiyan sema! Ana nvan fahr idi hakka. Rekederdi beyanna hutaba. Her kelmnda mndemi mana. Feyzi enfas mrdeler ihya! Bir zamanlar vatandan oldu Cuda; Teni puld zr bi yar. Kald, aylarca; etmedi ekva. Eyledi azmi lemi bl. Dai dil oldu intikali bana, bir avu hke girdi va esefa! Seyyidi kl, efii ruzi ceza, etti A k if bey irtihali beka. Mhyiddin RAF

BR MANZUM

Genlik senin her ylda bir geceni yapacak lk dolu istikll iirine tapacak. Altndan madalyadr parlyan bu eserin Parlyacak gsnde bu madalya trklerin. Her eserin kmiyen bir elikten anttr. Koca yksek zekna eserlerin kanttr. Milletin acsn hep terennm ederdin. Dnmezdin kendini acna sevin derdin! koca air bir parack yokmu idi kederin
240

bir keder yuvas idi amma hep, her esrin, her szn doruluu parlatan mealeydi gsn faziletleri koruyan bir kaleydi Sana glen her yze her zaman aldanrdn herkezi kendin gibi temiz kalbli sanrdn Szlerinde kir yoktu nk kalbin temizdi her yolun dorulua giden parlak bir izdi. Balkesir lisesi talebesinden Orhan LKL Uzun Bir Mersiyeden Bilmem ne iindir bize bu rtbe adavet, Ey cehli mlevves sana lnet, sana lnet! zmir Hakk NAFZ
KF N

Benzeen bizlere ekilce her ne kadar Senin sfatlarnda gizlenmi bir hud var! Tanr kendi znden kudret vermi ruhuna irin, ilmin, hayatn en beli ahid buna. Yaamaktan bizlere gsterdin zor bir rnek, Bir mcrime benzerdi senin yannda melek! Ey koca ir Akif, ey byk insan Akif, Meknn kalbimizde, szme inan A kif! En muhteem saraylar kucak amken sana. Dknlerin ahm nakedip sanatna, Hak iri olarak zulme kar dikildin. Yalnz hakkn nnde hak diyerek eildin! Yakyorken iini azabn, ztrabn Mazlumlarn ahiyle inliyordu rebabn! Karanlk gecelerde k verdin nur gibi, Bu kla canland midsizlerin kalbi. Yurdun lm gnnde, kanl sava gnnde, Kafkasyada, Irakta, anakkale nnde. Namus iin arpan Mehmedcie an verdin; s gibi bu kudsal llere can verdin! Bu kanl sava senin dilinle geldi dile. Asrlara geecek yine senin dilinle!
F: 16 241

Drt bucaktan atee verilmiken bu vatan, endin ona en ac haykr yaratan! alkaland bir deniz bir blbln gsnde! Gezen senin sesindi byle ac bir gnde. Seni lm dediler, lm olurmu sana? Sen ki lmez eserler baladn Vatana! Ebedlik srrna sen oktan mazhar oldun lm paraladn ite muzaffer oldun! Karanlklar iinde bunalrken bir cihan, Her yere Nur, k ve Medeniyyet datan, Bir ulusun dilei lh kaleminle Bir heybetli grleyi hlinde geldi dile. Bilmem nasl sylesem, nasl anlatsam seni! Trkn gzel diliyle cihan dinler sesini! Ey byk air A kif, ey A k if ne mutlusun! Cihanda harikalar yaratan bir ulusun, stikll arksn deilmi yazan sensin, Ebediyyen cihanda grliyecek gr sesin! Pek erken sustun A k if yazklar oldu bize Dilerdik ki kurtulu sava, bu mcize Senin kaleminden bir lh ses eklinde Gezmeliydi yarmn Kuran gibi dilinde! Ey koca air A kif, ey byk insan Akif, Mezarn kalbimizde, szme inan A k if!

'

Bandrma Mustafa DOAST

(FUAD EMS) NN MEKTUBU

(Akifin son nefesini scak ve ok vefal kucanda teslim ettii yr kadmi can bay Fuad emsinin bir mektubunu, kranlarla ksmen ne rediyoruz:) Mektubunuzu ve Akif hakknda Trk Dili ndeki yazlarnz oku dum. Akif, muhakkak, ldkten sonra eseri byyen ve gittike de b yyecek olan adamlardandr, Sleyman elebi gibi... Sizin gibi yn olana ne mutlu! Akif ite o mutlulardandr. O, bunu bilirdi. Sizden bahsederken kalar atlr, dudaklarn uzatr: Ooo... Ooo... adamdr, adamdr, canm adamdr, derdi. Bu tedidi hayatnda, bilmem, ka kii iin verebilirdi.
242

kifle merutiyyetten bir buuk sene sonra, (Fatin hoca) nm del letiyle ve ben Darlmuallimin mdir muavini iken, gyaben tantk. (Hoca) bir sene ondan bana, benden ona selm gtrp getirdi? Bir gn kebap Kmilde Ahmed Naim merhuma rastladm, yanna oturdum. Selmdan sabahtan sonra karsnda oturan kara sakall, temiz yzl adam gstererek: Tammyormusunuz? Nasl olur, her gn selmlapta, dedi. Akifle o gn galiba iki, saat mektepte oturup grtk. Son gnne kadar sren bu dostluk iinde her mlkatta istikbal ve nihayet hal bahisleri o kadar yer tutard ki onun mzsinden ve kapa bir trl alamyan haznei irfanndan kana kana istifadeye ve bahse imkn kalmazd. Ne yazk! Akifin son zamanlarnda en ok sevdii iiri sordum : Gzm ki kana boyand; erab neyleyeyim! Cier ki odlara yand; Kebab neyleyeyim! Ne bana yarad cismim. Ne yre yr oldu. lhi, ben bu bir avu, Trab neyleyeyim. ktasn okudu. Vefatndan , drt gn evvel tekrar sordum. Yine bunu okudu. Akif kendi inadn beenirdi. Bunu iinden kan yle bir nefes le okudu ki ka kerre uratm da o sesi bulamadm. nadnda bile man!. Akif kta ile hem hal idi. Galiba ben de dostuma yaradm bilmem. Bereket versin dmanma da kemliim dokunmaz. Dostuma bir yarar lm, karma gelince kusurlarn saymak olur. Bu da onu dostluuma peiman eder. Buna sonuna kadar dayanan bir iki ahbab kald-. Allah on larla da encammz hayr eyliye... Akifi anarken dostluun bu gdk eklinden bir kerre daha azab duyuyorum. Merhumun en sevdiim paralarmdandr: Dn beyinlerde kyamet koparan hikmeti al. Bu gnn zevkna sor, be para etmez cieri! Gndzn balarn stnde gezen ah eserin, Gece ayed araan mezbeledir belki yeri! stiyen almya baksn boyunun lsn. Geri dur, sen ki peiman atlanlar ileri! O, ne ok bilmi adamdr ki gider sessizce, Ne esermi, ne semer, kimsenin olmaz haberi!
243

Beraber okuduumuz zaman Bu, benim iin. Hakkm da belli dedi, O, glerek Zrt tesellisi dedi. Akif, hastahgmda stinyeye gelemiyecei iin Msr apartmannda, hepimiz kendisinin gnll hizmetkr olarak, yerleti idi. Kn apart mana tannca, iftlikten geldii zaman, bittabi benim apartmanma dnd. O, lnciye kadar kendi evinde yaad. Hepimiz nefesimizi bile canla, bala onun rahatna baladk. Son nefesini orada verdi. Takdiri lhisine kurban olaym. Ne diyeyim, bu nasip ile. hem muazzebim, hem mteselli... Vefatndan on , on drt gn evvel aldm bir resmini takdim ediyorum. Yanndaki, hasta bakc kadndr. En derin hrmetlerimi lt fen kabul ediniz.
Fuad EMS

BYK STD B. (FATN) N YAZISI

Merhum kif namna bir (Akifnme) tertib edeceinizi yazyorsu nuz ve dostlarndan olduumu bildiinizden dolayi merhumun hayat hakknda benden de bir yaz istiyorsunuz. Akif hakknda gsterilen ka dirinaslk ayan tebrik ve teekkrdr. Aramzda iken byk greme diklerimize ekildikten sonra olsun bykt dememiz hi olmazsa gele cein byklerine bir medar tesliyet olur. Benden istediiniz yazya ge lince: bu istek beni haylice dnrd. Ben Safahat iri hakknda ne yazabilirim? Akifin mnevi ehresini gstermek gtr. O ehre yeil, krmz, mavi ziya fkran gnein nur bzmeleri altnda parlayan bir ehredir. Bu zl gne manzumesidi, ki Akifi cazibesi altnda dndrm durmu, hararetiyle yakm, kavurmutur. Safahat bu cazibe nin heyecanlar ve bu yankln lklardr. Safahatn her sahifesi onun yksek varlnn birer futurafisidir. Akif iin yazlacak yaz onu tantmak itibariyle kymet alamaz. Tandmz gsterdii iin kymet lenebilir. Akifi merutiyetten drt be sene evvel bana ilk tanttran bonak Ali evki merhum idi. Kitab merakls olan ve kymetli bir ktbhanesi bulunan bu zat Akifin dostu idi. O zamandaki iirlerinden bir ounu toplamt. Garm, hiss ve ahlk olan bu iirleri ara sra gider okurdum. Bilhassa baz sevdiklerine yazm olduu manzum mektublar ok hou ma giderdi. Fatih yangnnda bu ktbhane btn muhteviyatiyle bera ber kl oldu, gitti. Bu eski yazlardan Safahata zan ederim iki tanesi girmitir. Akifle ilk grmem iln merutiyyetin onuncu gn olmutur. Va tanperver bir guruptan mteekkil arkadalariyle birlikte Akif cemiy244

yete alnacakt. Direkler arasnn tenh bir kesinde bu gurupla temasa geldim. Maksad ve gayeyi anlattm. Bir ok istizahlarda bulundular. cab eden izahat verildikten sonra tahlife balanmt. Uzun boylu devam eden muhavereye hi itirak etmiyen kif tahlif ekline keskin bir iti razda bulundu. Yemindeki bil artu kayd cemiyyetin emirlerine itaat kaydnn kaldrlmasn teklif etti. Bu, o zamanda pek cesurne bir tek lif idi. Ksa bir mnakaadan sonra arkadalar yemin ettiler. Fakat kif Ben cemiyyetin yalnz emri marufuna bit ederim. Mutlak surette sz veremem ve yemin edemem! dedi. i kestirdi. ahsiyyet ve kymetini nazar dikkate alarak cemiyyetin artk bir ihtill cemiyyetl hlinde kalarmyacagn dnerek istedii gibi yemini kabul ettim. Bu tarz tahlif cemiyyet mehafilinde epey dedikoduyu mucib oldu ve hatt bunun ze rine yemin sureti tadil edildi. Akifin, iln merutiyyetin onuncu gnnde bu cesareti gstermesi ve szne bu kadar kymet ve ehemmiyyet vermesi ve hususiyle cemiyyete girmesindeki saikn kapal taraf tamamiyle menfeatten mstani grlmesi zerimde mhim tesir yapmt. O zamandan itibaren mna sebetimiz gittike ziyadelemi ve samimiyyete kadar km ve devam etmiti. Grtm bu rub asr zarfnda ilk temaslarm zamannda izmi olduunu anladm kanaatlar yolundan ufak bir inhiraf gster mi olduunun ahidi deilim. Bu yolun plnn Safahatmda muhtelif bakmlardan izmitir. nne durulmaz hdiselerin muhtelif zaviyeler altnda kesien cereyanlarndan kanaatna muvafk olanlarla zimkrane beraber yrm, muvafk grmediklerinin karsnda kendini ufak bir salntya bile kaptrmamtir. kif kanaatlarna gelii gzel dvermemitir. Bir ok tetebb ve tedkik mahsul olarak meslekini bulmutur. Memleketin muhtelif taba kalarn iyiden iyiye tedkik etmi, bilhassa aa tabakaya ok inmi ve bu tabakann iniltisini ok dinlemi ve ruh hastalklariyle ok megul olmutur. Garb terekkiyatnn millerini ve saiklarm da aratrm ve muhtelif cereyanlar hakkndaki fikir yntlariyle uramtr. kif kanaatlarm hlsaten u mudelei ictimaiyye zerine kurmutur: Fazilet, Vatanperverlik, ilim mecmualar dne msavidir. Kavlinde ve filinde bu mudeleye daima sadk olduu gibi Safahatnda yalnz bu mudeleyi terennm etmitir. Bu mudele ile alkadar olmyan iirlerini bile imha etmekten ekinmemitir. Akifin gerek kanaatlar ve gerek hisleri usul tahtnda tedkik ve tah lil olunacak, mnakaa edilecek kymetli ve zengin mevzulardr. Ben bu rada yalnz Akifin emili mneviyyesini ylece gstermek istediim den buna yarar aramzda geen ve hatrmda kalan baz muhavereleri, vakalar kayd ile iktif edeceim. Demincek Akifin kendi eski iirlerini imh eylemi olduuna iaret
245

etmitim. Bunu bana anlatan bir muhavereyi kaydediyorum; Yukarda bahsettiim Ali evki merhum veznecilerdeki Kz Rdiye mektebinin mdr idi. Akifle mektebte ziyaretine gitmitik. Yanm olan ktp hanesinden ve bu mnasebetle Akifin eski iirlerinden sz ald. Ken disinden bu iirlerin nerini reca ettim. Ben onlarn hepsini yaktm. Ali evkiye hitaben de sendekileri de yangn temizledi, orada burada bir ka tane kalm ise mid ederim ki onlar da gaybolup gitmitir dedi. mha edildiini iddetli bir tenkidle karladm. Ben bir yzl ve bir szl olmay her eye tercih ederim dedi ve mnakaay kapatt! Akifin bence en bariz vasf mmeyyizi sze verdii kymet idi. Mer hum insann mahiyyeti sylemek deil, szn tutmaktr. derdi. S zne kymet vermiyenlere insan nazariyle bakmazd. Verdii sze ne de recede riyet ettiinin ve kendine verilen sz ne kadar kymetli grd nn bir nmunesi olmak zere aramzda geen bir vakay anlataym: Ben Van kynde oturuyordum. Kendisi de Beyler beyinde. Bir gn le yemeini bende yemei kararlatrmtk. leden bir saat evvel bana gelecekti. O gn yle yamurlu, boral bir hava oldu ki her taraf sel ke sildi. Merhum yrmei severdi. Havann bu hliyle karadan gelemiyeceini tab grdm. Middan biraz evvelki vapordan kmad, dier vapor bir buuk saat sonra gelecekti. Yakn komulardan birine gittim. Vapor gelmeden dneceimi de hizmetiye syledim. Yamur devam edi yordu. Vaktnda evime dndm, bir de ne iiteyim, bu arada srsklam bir halde gelmi, beni evde bulamaynca hizmeti ne kadar srar ettiyse de durmam, selm syle demi, o yamurda dnm, gitmi! Ertesi gn kendini grdm. Vaziyyeti anlatarak zr dilemek istedim. Dinle medi, Bir sz ya lm ve ya ona yakn bir felketle yerine getirilmezse mazur grlebilir dedi. Benimle tam alt ay dargn kald! Kendi ilerinde lkayd grnmesine ramen sevdiklerinin her iine alka gsterirdi. Sevdikleriyle musahabeti sever ve uzadr ve beu bu lunurdu. Sevmediklerine drt mumeleden ve keskin szden hi e kinmezdi. Bir gn kendine en ok kimi seversin diye sormutum. Hi dn meden Naimi dedi. Naim merhuma Bakiyyei selef derdi. En ok holanmadn kimdir dedim. Biraz dnd ve dedi ki ge milerinin vatan hesabna on paras gememi ve bir damla kan dkl memi ve azn memleketin temiz kan damarlarndan birine yamaya rak emmekte bulunmu olan serseri tufeyliler yokmu ite en sevmedi im bunlardr. Bir gn oradan buradan grrken szn akn zevk ve mell ze rine gelmiti. Demitim ki (En neeli plduun zamanlar hatrlyabilir246

misin?) Pek nadir olan neeli bir zamannda Ferid ile geen musahabet demleri demiti [*]. kif kendi menfeatiyle hemen hi alkadar deildi. Derdi ki hti ya insann kendi eliyle zerine rd bir adr. Hi olmazsa gzlerini byk tutmal ki kurtulamazsa bari elleri, ayaklar, ba darda kalsn. Hayatn verdii iztirablara glerdi. Vereceini de alayla karlard. Zan ederim ki mrnn bir haftasn olsun nisba mlik olarak geirmemitir. Yine derdi ki: Hayatta tehamml kabil olmyan yk, hamulei min nettir. Yklenmek mecburiyyeti olunca hi olmazsa minnete kymet vermiyen adam intihab edilmeli. Minnet dsturunu byle kurmu olduu halde naslsa bir yanl tatbika getiini bir gn bana yana yakla anlat mt. Nakledeyim: Harbi umumnin orta zamanlarna tesadf eden bir gn idi. Beyazitte karlamtk. Aman, dedi, ne iyi tesadf gsterdii arzu zerine ak maklardan kprye iniyorduk. Yolda dedi ki Hoca, merhum bana byle htab ederdi sana en hicranl bir gnm anlatacam; Muhare benin umumu belv halinde bizim sebili (Sebilrread mecmuas) da
[*] Sabk Darlfnun erhi mtun mderrisi bay Ferid. Filhakika stadn byle neeli zamanna ben de bir iki defa rast gelmitim. nsan, heyecan ykl bir eUle gibi akan ve dklen szleri arasndaki ruh kadar seyyl mazmunlarm, fikir kadar parlak nktelerin deta uutuunu ve koutuunu grr gibi olur. Senelerdenberidir mtehassir kaldm stada drt ay evveJ Sahaflarda rast gelmitim, teden beriden biraz hasbhal ettik. Ne mnasebetle bilmem sz spanya hdisesine ve dnya ahvaline intikal etti. stad biraz syletmek istedim. Bu dnya muvazenesizliinin sonu nereye varaca hakkndaki kanaatim sordum. Eline nsrf daire kadar yar akl, yar fk bir hareketi intikaliyye ve rerek uzun bir ge...................... ! ektikten sonra dedi ki yahu ben insanln mezar tama geecek yazy hazrladm. Sen benden ne soruyorsun? Biraz durduktan sonra u ktay oku du : Geti dnydan adamlk devresi, timd et gel bu kavli rciha. imdi hayvanlktadr devri reva. Bh insniyyete eUtiha! Tam coturacak an gelmiti. Canm, dedim, bu kadar bedbinliktir. Geri insanlk korkun bir buhran geiriyor, fakat bunu lm tehlikesine kadar vardrmak doru deil. Her halde bu devreyi atlattktan sonra beeriyyetin feyyaz bir medeniyyet ve insaniyyet sahasna gireceini mid etmelisriz. Bunun zerine yavaa u : Kanaatim bu benim belki bir belhettir, Belhet olsa bile bence bir bedhettir. Dilersen ala, diler gl bu hli arebe sen, Cihna hkim olan cinnet cinyettir! ktasm okudu ve ayrld. Sellemehllah. Bu iki ktay akladm iin hazretin bana darlacam dnmedim deU. nk std zadei tab olan kymetli paralarm ihtiml ki kendi ls ile kymetsiz grd nden olm al dahnasm hi istemez. Fakat ana ve baba, valid ve valide olduu hlde ocuk nasl MUletin mali ise, kymetli bir eseri edeb de kimin zdei tab olursa olsm Milletin sermye-i edebsidir. Her halde bu kaziyyeyi kabul ederler zannndaym.

247

mkil vaziyyete koydu (......... ) den biraz yardm istemei kararlatr dm. Ara sra tesadf ettike bana iltifat eder ve mecmuaya hrmet gs terirdi. Yazhanesine gittim. Beni kabul edii beklediim tarzda olmad. Rum tccarndan olduunu anladm iki adamla bir i zerine konu masna devam etti. Bu konumalar uzun srd. Skldka skldm. Ni hayet onlar uurlad ve bana dnerek hayrola bir emriniz? dedi. Ta sarladm ksa bir mukaddime yar olmadan szm keserek birdenbire lfn ksas, para m isteyeceksin? demezmi! Bu drt kelime bana drt tarafmdan saplanm drt sng gibi geldi, sendeledim. G hl ile ken dimi toplyarak: hayr! yle bir maksad zerine gelmedim. Umum sefa leti, umum yoksulluu anlatmya girimem servetinize daha byk ky met vermeniz ve kendinizi daha byk grmeniz iindi! dedim ve k tm. Btn mrmde hissettiim ve hatt hissedeceim aclar toplansa, bu bir lahzada hissettiim acy unutturamaz. Prens Abbas Halim paa merhumu candan severdi. Bir gn ahlk ve fezailinden uzun uzadya bahsetmiti. Demitin ki: Akif, servet fazi letin kanseridir. Sitayi devresini tam evirme, biraz yerini ak brak! sitayii kran telekki ettiimi zannetti, mteessir oldu. Bir ka gn son ra beni paa namna Heybeliye davet etti. Beraber gittik. Filhakika mer hum paay servetinin cazibesi altnda deil, insanlk ve faziletin kanat lar stnde grdm. kife, Akifin minnettar imi gibi mumelesinin de hayran oldum. Dnmzde: paan benim zenginler hakkndaki hkmm bozdu. Ak braktn devreyi kapat ve stnden bir devre daha geir! demee mecbur kaldm. Menfeatine nasl alkaszlk gsterirse, memuriyyet mevkiine de ylece alkaszlk gsterirdi. Darlfnundan ekildiini iittiim zaman canm sklmt. Sebebini anlamak iin kendini aramtm, buldum, beni tam bir nee iinde karlad, Ne yapaym, dedi, neriyyatm hkme tin arzusuna uygun dmyormu. Darlfnun dersi ml ise Hkmet memuriyyeti imi, memur olana da byle hareket caiz deilmi... peki dedim, istifa ettim. Mtareke zamannda kendisini Darlhikmeden karmlard. Gle rek dedi ki: Yoo! Allah iin bu ilerinde yerden ge kadar hakldrlar. Hem bir din messesesinde za ol, hem de Balkesirde halka vatanlarn inemek zere olan dmana kar umum hareketin farz olduunu sy le, ite bu olmazd! Sonra dier ilerinde de mantk aramak lzm ge lirdi! Mill zaferden sonra tesadfmzde: Artk siyaset adam oldun, si yasetten ayrlmak biraz gcne gider! demitim, hemen (eyh Muham-

248

med Abdhu) nun istizesini okudu [*]. O kadar agz alknl ile okudu ki gndelik evrad diniyyesi arasna koymu olduunda bhe etmedim. Sleymaniyye krssnde nerolunduu gnlerde idi. Kendisiyle bunun zerine konuurken meslekdalarna kar umum ekildeki h cumunu beenmemitim. Demiti ki: iir ve edebiyyat buluta benzer. Geri feyzin mjdecisidir. Fakat, ara sra feyyaz oluuna kar ok kerre gnein nerettii hayat ularma engel olmaktan baka faidesi ol maz. Bizdeki iir ve edebiyyata gelince: eskisi olsun, yenisi olsun urada burada ilkilen sis paralarndan baka bir ey deildir. Kaplad sahada tufeylt canlandrmaktan baka faidesi yoktur. Bereket versin ki bu paralar geni kme hlinde deildir. Hamidi ileri srdm. Ennadir kelmdum dedi. Hamidi ok byk grr ve kendisine ok hrmet gsterirdi. Bir gn stddan bahsedilirken demiti ki: eski ve yeni, sat h bir hlde kalan Trk iirine derinlii o vermitir. Trk irini o cisimlendirmitir. Fikrefi de ok severdi ve ok kymet v e rici. Bu sevgi Tarihi ka dim ortaya kTktn" sonrar sonHi, Eatt nefrete dnd. Ahlk krs snden haykran bir adamn ister inansn, ister inanmasn halkn ahlk mesnedi olan bir varlna ulu orta smesi, ite bu akllarn kabul edemiyecei bir ey, diyordu. Halbuki Fikret Tarihi kadimi kendisi neretmemiti ve bir dostun dan baka kimseye de gstermemiti ve el altndan dalmasndan son derece mteessir idi [- ' * ]. Akif bana ithaf ettii Sleymaniyye krs snde serlevhal vaznda Fikret aleyhinde yazm olduu beyti kar mak iin ok altm. En son bana dedi ki: istersen ismini kaldraym da, bir dostuma diye yazaym! artk Fikretin Molla srat ve Akifin
[*] eyhin eserlerinde arayp bulduum bu istizeyi buraya kayd ediyorum: Euz billahi minesseyse, ve min. lafzsseyse, ve min manesseyse, ve min klli harfin ylfezu min kelimetisseyse, ve min kl haylin yuhtaru minesseyse, ve min kl ardm tzker fihesseyse, ve min klli ahsin yetekellem ev yeteallem ev ycenn ev yakl fissiyse, ve min ssin ve yesus, ve saisin ve mesus. Meli u olacak; Siyasetten, siyasetin lafzmdan, siyasetin mnasmdan, siyaset kelimesinin aza alman her harfinden, siyasetten hatra gelebilecek her haylden, siyaset anlan her yerden, siyasete dir konuan, renen, onun mecnun ve kili olan herkesten, siyaset kelimesinin aslndan ve onun btn mtekkatmdan Allaha snrm! H. B. . [**] Mektebi Sultaniden ekmiye mecbur edildiinin arefesinde idi. Ziyaretine git mitim. Emrullah efendi merhum Meclis krssnde Fikret aleyhindeki szleri arasnda tarihi kadimden kapalca bahsetmiti. Benim gibi bir oklar Fikretin byle bir eseri ol duuna bu iaa zerine muttali olmulard. Emrullah efendinin bu taarruzundan ok m teessir ve mteessif olduunu anlatarak dedi ki: ben onu istibdadn en karanlk bir za mannda mdsizliin ve teselHsizliin hissimi, urumu meflu kld bir gnde ^yazm tm. Yalnz en itimad ettiim bir dostumdan bakasna gstemernitim. Epey bir mddet sonra'n bi~3iffiTflf(ifnaK li^h'istedi, ve srar etti. Yalnz kendisi okuyacagma sz verealm ve ert_e_sj, giin^ide'^^.e^^ (B dostunun Rza TeT^ik 'oiamu Hseyin Kz'm merhum sylemiti.) Seneler getikten sonradr ki Sultan talebesinden birinin kitablar grasmdan karak dalm olduuna muttali oldum ve ocuk gibi aladm ve byk bir

249

mukabelesi, hariten mdahale edenlerin dedikodular gibi hoa gitmiyen ak, kapal bir takm manzum, mensur szler birbirini takib etti ve ara larndaki mnaferet te kalnlat gitti. Tesavvfe verilen eklin ok aleyhinde idi. slma syledii gibi grnmemeyi, grd gibi sylememeyi reten, en fena telekki edile cek bir eyin orasma burasna kulp takarak iyi bir eymi gibi gsteren, ur yollarn bozan, irade keskinliklerim krletiren bu batniler felse fesidir derdi. Hakik tesavvf bunlardan ayrrd. Mesel Gazalinin kudreti nnde eilir ve Mevlnye baylrd. Hocalara da iddetli hcumlarda bulunurdu. Bir gn bizde konuur ken sz hocalara intikal etti. Keskin hcumlara balad. Bir ok yerde hakl idi. Mfrit noktalarn biraz tdil etmek istedim. Mnakaa uzad. En son bana dedi ki: Hoca, ihy lum un varm? Var, dedim. Bi rinci cildini istedi. Kudretli bir mdafaa silhna sarlacan anlamakta gecikmedim. lim bahsini at, lzm gelen yerlerini okudu. Dedi ki: Hayat beere id ilimleri, mesel Tp ilmini renmek farz kif ay emi? Evet, dedim. Bunun istinad ettii ilimler de farz kifaye olurmu? Evet. Cemiyyet hayatna id ilimler, fenler, mesel en basiti lks olmyan mensucat imlini renmek ve dokumak farz kifaye mi? Evet yle olmas lzm. Gazali yle syliyor. Ya mdafaa ve saiti? Mesel balstik ilmi ve bu ilmin istinad ettii yksek riyaz, fizik, kimya, makine ilimleri farz kifayemi? Evet. Senin meslein olan heyet ilmine istinad ettii ilimlerle beraber farz kifaye demezmisin? Evet derim. Ey, farz kifayenin hkm ise ihtiya mevcud olduu takdirde farzyyetin herkese amil olmas deilmi? yle. ' Peki, din ilimlerinin zarur olan hacet mikdarmdan ilerisi, yni din limi olmak ta farz kifaye deilmi? Evet yle. yle ise, yzlerce din limine kar memleketin bir hekimi yok
teessr altnda ilve etti ki bu yazmun neri bir cinayettir. Eer ngiltere gibi meden bir memlekette bunu biri neretseydi seneden aa olmamak zere hapse mahkm olurdu. Fikret bu szleri kalbinden sylemiti. Mdafaa propagandas deildi. Zten buna kendisi ne lzum grr ve ne de tenezzl ederdi. Herkes bilir ki Fikret ok hassas idi. Duyvlan zerine den ufak bir darba bile onun ihtisaslar arasmdaki rezonans, muvazeneyi alt st etmee kfi idi. Tarihi kadim ve hatta MoUa srat bu hal altnda bulunduu vaktlarda kaleminin sat karaltardar baka bir ey deildir.

250

iken din limi olmann farz kifyelii kalmad, fakat bir tabib yeti tirmenin farz ayn olduu zamanlarda niin medrese farzn ifasna komamtr? Acaba lem snf bu gibi din emirlere kulak assalard ba mza bu hller gelirmiydi? Mslmanlk bu zfa urarmidi? Bu vaziyyet maskaralk deil de nedir? Gazlnin haykrmasna niin kulak ve rilmedi? Doru dedim, sustum. nk yerden ge kadar hakl idi. Akif msbet ilimlere ok kymet verirdi. Ve bu ilimlerdeki terekkiyi takib etmek isterdi. Bana her geliinde mmev yazlm olan bir iki mecmuay ister ve gzden geirirdi. Kinat hakkndaki yenilikleri ben den istizah ederdi. Fizik ve Kimyaya id olanlar ok iyi anlard. Son ziyaretlerimin birinde eski hatralar zerine konuurken rahat szlnn shhat ve afiyetle neticelenmesini temenni ederek yine o hat ralar yenileriz, demitim. naallah dedi ve glmsedi. Fakat bu glm seme bir zehri hand idi. Bana zavall Fatin ya hastalm bilmeyor, ya hut benim yarm doktor olduumu dnmyor da beni teselliye kalk yor der gibi geldi. Kendisi hastalnn ne mhlik olduunu biliyordu. lm karaltsnn gittike kendisine yaklatn gryordu. Yalnz dost larnn tesellisine kar onln acmdrmak istemiyordu. Zannediyorum ki hastalnn aresizliini daha Msrda anlamt. Birdenbire kararlat rarak Vatanna dnmesi, kendisini ana toprann kucana atmak iindi. Rahimehullah rahmeten vsia.
Hami:

Vefatna tarih drdm u ktay da buraya ilve ediyorum ; Mum gibi yand cier [1] nk vatan Trksn hep geen kap kara gnlerde terennm etdi. kt krklar bir azdan dediler tarihin: imizden Vatann airi A k if gitdi. 1356 FATN GKMEN

B. A. HAMD AKSEKLNN MEKTUBU

(Kymetli ve mtefekkir limlerimizden B. A. Hamdi Aksekili bize bir mektub yollad. Akifin sevgililerinden olan bu zatin mektubunu ks men yazyoruz:) Mektubunuzu ve A k ifi yazan gazeteleri bu gn aldm. Sevincimden gzlerim yaard. te, dedim, garazdan, ivazdan, gl ten hli bir yaz. Bu kalemin yazaca A k iften her halde ruhi A k if te razidr.
[1] Hastaljmn teemmuu kebd olduunu telmih, etmek istedim.

251

Eve geldim, hemen gazeteleri okudum. ocuklarm da dinlediler. Basri, yazlarn kurumu gzlerimi yine yaartt. Bir ok hatralar can land, ocuklarm da, ben de alatk. Sammi yazlar ne kadar da belli oluyor. Benim iki satr bile yaz yazmya vaktim yoktu. nk elimdeki ilerim o kadar ok ve yorucu ki. Omuzlarma yklediim bu ii bitir mek iin geceli gndzl almya mecbur oluyorum. Fakat, beni iki ey birden bire harekete getirir, evvelden beri byleyim. Talebeliimde de byle idi. Biri en doru ve en yerinde olan ey, dieri de yalan, hak- sizlik, garazkrne ifadeler. Bunun birini mutlaka alklamalym, tevik etmeliyim. Dierine kar da alabildiime hcum etmeliyim. Bunu yapa mazsam gnlerce uykusuz kalrm, rahatsz olurum. Yazlarnz o kadar yerinde, o kadar vakfne grdm, ki (Allah sen den razi olsun) dedim ve u mektubu da hemen yazmya baladm. Siz Akifi olduu gibi yazyorsunuz. Yazlarnz, okuduka Akif gzmn nnde canland. Yazdnz gibi A k if sevdiini tam severdi, sevmediini de yle. Te miz kalblilii yznden olacak ki kendisini sevmedikleri halde yzne glen mraileri de lnceye kadar sevdii muhakkaktr. Bunu acaba ben mi byle anlyorum diyordum. Siz de ayni noktaya temas ediyorsunuz? Akifin candan, yrekten ve bihakkn sevdiklerinden biri de sizdiniz. sminiz getike Ne temiz, ne temiz, ei yoktur derdi. Bunu kulak larmla ka defalar duydum. te, yazlarnzdaki mazheriyyet te bundan ileri gelmi olsa gerektir. Akifi ben de sizin tandnz zamanlarda tanmtm. Muallekat, lmiyetlarab, lamiyetlacem ve daha bir ka arabca kaside okutmutu. Yazlarmzda hepimiz ondan ilham alrdk. Bunda hi bhe yok. En canl ve mhim noktaya temas etmisiniz. Evet, A k if btn manasiyle vatanperverdi, dindard. Onu titreten bir ey varsa, vatann par alanmas, mill birliin bozulmas, islmn ayak altnda srnmesi idi. Manzum ve mensur btn yazlarnda bunu gryoruz. Vahdet, istikll, terekki. te hep haykrmalar bu idi. Vaktiyle Msrdan firar eden merhum Cemleddini Efgan ile bir likte Avrupada (Elurvetlvska) isminde nerettikelri mecmuada ecne bi istilsna kar ate pskren, istibdad idaresini telin eden, ark ve slm lemindeki atlete mslmanlar arasnda hurafelerle birlikte so kulmu melun illet diyen Msr mftisi merhum Muhammed Abdh A k ifin ok takdir ettii ezmdan idi. Kendisini taklidden tamamen kur tarm olan Abdh merhum ile A k ifin ruhu o kadar itilf etmi, Abdh onu kendisine o derece cezb eylemiti ki istikll diye haykran, istibdad, ecnebi boyunduruunu telin ve onlara tarafdar olanlar tekfir eden b tn makalelerini, isIm mstekreh bir kla sokan tl mslmanlar ve lim geinen cahillerle mslmanln alkas olmadm izah eden ky
252

metli yaz ve eserlerini Akif tamamen okumu, trkeye evirmiti. n k Mehmed kif merhumun kendisi de ayni yksek ruhu tayordu. Byle ezelde birlemi, tanm olan ruhlardr ki bu dnyda tan abilirler, seviebilirler. Abdh merhum derecesinde deilse de yine onun yolunu takib eden baz limler vard. Onlar Akif te bilir, takdir ederdi, fakat sevmezdi. nk onlarn ecnebilerden birine tarafdar olduu kanaatnda idi. Ben onlarn ecnebi hkimiyyeti aleyhindeki yazlarnda kendisine bahsettiim vakit bile yine burnunu kvrr, vatansz, menfaat dkn derdi. Diyebilirim ki her halde Akif, Abdh merhumun zulm ceberuta kar (Elurvetlvska) ile nereylemi olduu o mdhi yazlardan, islmn ruhunu talim eden, islmiyyetin sfiyyeti lasna irca lzumunu anlatan ve ictihad aleyhindeki mukallidlere kar ate pskren eserle rinden, tefsirlerinden mteessir olmu ve onlardan ok ilham almtr. Ebediyyetlere karan her iki stdn yazlarnda insan ayni kuvveti, ayni ykseklii gryor. O, belki dima daima istifle megul olduundan, az sylerdi. Mbahaseye girimezdi. Fakat, szleri keskindi, etrafndakilere tam bir inan verirdi. Balkan harbinin son zamanlarndayd. Her tarafta ecnebi mekteblerine kar bir nefret uyanmt. Trk ocuklarn buralardan kurtarmak arelerini dnyorduk. Sekiz n kii syledi, syledi, proramlar, ni zamnameler yaplmya baland. O zamana kadar hep susan kif daya namad, dedi ki; Bunlarn hepsi botur. Ecnebi mekteblere Trk ocuk larnn gitmemesi iin tek bir are var. Ayni ayarda mekteblerle onla rn karsna kmak. Bunu yapabildiimiz gn ecnebi mekteblere bir Trk ocuu gitmez. Eer giderse o zaman onlarn ebeveynine atmya hakkmz olur. Yoksa kimseye sz syliyemeyiz. Herkes ocuunu okuta caktr. Btn mtalalar durmutu. Anladk ki zorbalkla ilim messeselerini kapatamyacaz. Boazlar mukavelesinin imza edildii gecenin sabah erkenden sta d ziyarete gitmitim. Fazla rahatszd. eri girerken ok oturmaynz demilerdi. Kapy ap ayam atar atmaz o, aclarn his ettirmiyerek derhal glmsedi ve ilk sz olmak zere Boazlar muhedesi imzaland m? diye sordu. Evet, cevabn verdim. stdn sevincinden gzleri ya ard. Oh oh!.. ok byk muvaffakyyet, ok byk muvaffakyyet dedi. O, gzlerini dikerek derinlere dalyor gibi bir vaziyyet almt. s tadn o srada hatras nelerle megul idi, bilmem. Fakat, ben derhal a nakkale iirini o lmez bideyi ve onu ilham eden byk mrekeyi ha trladm. O gn gazeteler anakkale iirini yazmlar. Yanmda olmad iin kendisine okuyamadm. Aman yarabbi!.. Bu ne vatanperverlik, ne milliyetperverlik! Acaba bu, ka binde bir adama nasib olabilir? Alel253

de zamanlarda her kes vatanperver kesilebilir, her kes milliyetperverdir. Fakat, Akifin bulunduu erit ve vaziyyet iin de boazlar muhedesini dnmek, o muvaffakyyetten dolay kendi ztrablarn unutabil mek iin ancak Akif ruhlu yaratlm olmak lzmdr. Akifin btn makaleleri size byk bir ilham kayna olabilir. On lar ihmal etmeyiniz. nk o yazlar da kendisinin nasl bir vatanper ver, nasl imanl ve milliyetperver bir adam olduunu, istikbali nasl grdn, ruhundaki o yce esleti pek gzel isbat eder. Akifin sevdiklerinden biri de merhum evket idi. std bir tefsirin tercemesini ona havle etmi. Sebilde bu yazlarn bir ksm intiar ey lemiti. Zannederim Naim, Akif, evket merhumlar hep bir arada al mlardr. Akifin azndan iittim: Trklerde evket gibi bir edip daha yoktur demiti. Hakikaten tercemelerine baklrsa yle. Perian szlerime artk nihayet vereceim. Hrmetle ellerinizi skar, muvaffakiyetlerinizi dilerim. 22.1.1937 Ahmet HAMD

STDIMIZ BAY (M. SABR) NN YAZISI

Akifi 1307 senesinde Mlkiye baytar mektebinde tandm. Bu mek tebin ilk kanlarmdandr. Mlkiye idadisini ikmal ederek bu mektebe girmiti. Her sene snfn birinci olarak geerdi. Daha mektebte iken g zel yaz yazar ve olduka gzel iirler sylerdi. Ben baytar mektebinin nc senesine getiim zaman Akif mektebi birincilikle ikmal ederek ehadetnama alm ve birden bire ziraat nezaretinin beinci ubesine memur olmutu. Ben hasbel icab baytar mektebini nc senesinde ve 309 kanunu sanisinde terk ederek alt ay kadar bekledikten sonra yksek muallim mektebinin fen ubesine girdim. Gerek bu mddet ve gerek mektebin tahsil mddeti olan iki sene zarfnda Akifle beraber liyonlu fransz (Kamil) den franszca rendiimiz iin ekseri geceler birleir dik. Mumaileyh bir taraftan da tabhane medresesinde skeeli hafz sa efendinin odasna devam ederek hfz kurana ve ulunu arabiyye tederrsne alrdk. Hfzn alt ayda ikmal etti. Ulum arabiyyede de tek mili nsah ederek iczet aldn iittim. 312 senesinde memuriyyetle taralara ktm. 329 senesinde tedrisat taliye birinci ube mdiriyeti ile stanbula naklettiim vakit Akifi ilmen ok ykselmi buldum. Akif emsaline ndir tesadf edilen bir hafzaya malikti. Akif ahlak ve seciyye itibariyle de bir insan kmil denmiye lykt. Diargmd. Kendisinde zerre kadar hodgmlk yoktu. Hayrhah, kalbi temiz, eli ak idi. Herkese kar iyilik etmek isterdi. Hakszla kar isyankr bir ruha mlikti.
254

Hakszlk yapan zalim tanr, onu hi sevmez, nefretle ydederdi. iir lerinden de anlaldna gre Akif vatanini, milletini ok seven bir adamd. Kendisi millet ve vatan k bir airdi. Eski irlerimiz gibi ezvak ehvetperestneye id, meyden, olandan ve kzdan bhis hi bir iiri yoktur. Akif hakk ve mtesallib bir mslman olduu iin slm leminin dar olduklar nekbetlere dima alar ve avrupallarn islmlara kar irtikb ettikleri hakszlklar teessrle ydederdi. Akifin ilm ve ahlk fezil ve mezys hakknda sahifeler dolusu yaz yazlsa yine kendisini ahlfa temamiyle tantmak kabil olamaz. Genler Akifi tan mak isterlerse eserlerini sk sk mtalaa etmelidirler. Cenab hak garik lccei rahmet etsin. 6.2.1937 Balkesir lisesi franszca muallimi Akifin dostlarndan M. Sabri SZEN

KF HAKKINDA BK DOST YAZISI

Ltf buyurduunuz 13 Mart 1937 tarihli mektubunuzu aldm. Mer hum Akif hakknda neredeceiniz kitab iin benden de bir yaz istiyor sunuz. Vak bizim Akifle dostluumuz epeyce eskidir. Tanmamz 1319 senesinde balarsa da ok sammi dostluumuz 1320 senesinde kk sal mtr. u halde 33 senelik bir mzye maliktir. Akife hayranlm ta rif ve tasavvur edilemiyecek kadar byk ve derin olmakla beraber onun hakknda yaz yazmya, ne yazk ki, liyakatsizliim msid deildir. n k yazlacak yaznn onun bykl ile mtenasib olmas icab eder. Bundan takriben bir, bir buuk ay evvel Pendik bakteriyoloji ensti ts mdr arkadam ve dostum efik bir mektub gndermiti ve s tanbul noterlerinden air Midhat Cemal Akif hakknda bir eser hazrlyor, sen de hatralarm gnder demiti. Kabil olabildii kadar ve hatrlyabildiim mikdar yazp gnderdim. Zti linize de ayni eyleri yazmak tab yersiz olur. Maamafih mseade buyurursanz imdi hatrma gelen iki fkradan bahsedeyim : Akifle, Hamid devrinde, bir gn Arabca bilenlerden konuuyorduk. Bana stanbulda iyi Arabca bilen drt kii vardr demiti. Bunlarn biri Hersek mfts stanbulda otururdu, kincisi maarif nezareti memurlarndan evket bey. evket bey uzunca boylu, zayif, lim, son derecede zek, srf kendi kendine, hocasz Franszcay ok iyi renmi bir zatti, Beykozda otururdu, ncs baban zade Naim bey, dr dncs de kendini gstererek bu abdi ciz. Akifin osmanlcasndan maada, bu gn arkasndan koduumuz z trkedeki bilgisi de fev kalde idi. Safahatnda bir ok z trke kelimeler vardr. Akifin farscas ok yksek olduu gibi franszcas da kuvvetli idi.
255

Akifin tab, mizaha mtemayil olduu iin karsmdaki ile gayet mezih bir surette latifelemeyi ok sever ve bunu deta misilsiz bir tarz da yapard ve onun iin de kimse kendisine gcenemezdi. Ziraat nezaretinde ziraat heyeti fenniyesi beinci ubesinde hulefadan idi. ube mfettii olan zt erbab servetten olmakla beraber biraz hesabi idi. engel kyndeki kknde otururdu. Bir yaz Akif te engel kye nakletmidi. Evi tepede idi. ube mfettii Akife bir iyilik olsun diye, orada bulunduu mddete kullanmak zere, bir eek vermi. He sabi ztin eei nasl olacak malm. Akif efine yle taklrd: Bay, eek aa yapraklar ile yaamya alm olduu iin, ne dersin, arpay gsterdiim zaman tanyamad! Sonsuz sayglarm sunarm. 20.3.1937 Yksek ziraat enstits genel sekreteri Fazl YEGL
Akif. Byk A kif!..

O da sonsuzlua kart. Bana, onun hayatndan ilk umut kestiren haberi getiren stadm smail Habib Sevtdr. O da, ben de bu ac tak dire bir trl inanamyrduk. Fekat, bu, bir hakikatti, hakikat oldu!.. Akif Msrdan dndkten sonra hele, stdm . Habibten bu ac haberi alnca ilerim iin stanbula tez gitmeye can attm. stanbula varr varmaz, onun ayrlmaz arkada (Eref Edib) i bula rak nerede bulunduunu sordum; Msr apartmannda dedi. Kotum. im, bin bir halecanla arpyordu. Salona girip, gsterilen, onun yatt oda kapsna yaklarken heyecanm btn alevleriyle benliimi sard. Kapya ilk admm atarken, biraz ilerde onun bir yer yatanda bana doru evrilen zayif ban ve fekat bu bata, eski atele yanan gz lerini grnce, kendimi bam baka bir lemin yle sarlm buldum. Uzun yllarn biriktirdii cokun bir hasret duygusiyle ellerini p tm. Beni grr grmez tand... Mill mcadelenin unutulmaz htrala rn andk, o byk adamn byk hfzas hal btn kudretiyle ya yordu. Hfzasnn yksek varlna bir kat daha hayran oldum. Yannda, Hatralarm ithaf ettii byk ark musik std erif Muhiddin ile baka iki zat vard, epey konutu., ve konutuk. Bu arada unu kaydedeyim ki, erif Muhiddini, burada, byk stdn delletiyle tandm. stadn lmez eserlerinden sonuncusunu namna armaan ettii bu arkn tek musik dahsi, gerek gen, fekat ok byk bir kudrettir. Bizim mzik inklbmzda sanatndan ok istifde edebi leceimiz bir std!.. Nedense, dikkat ettim ; Gaztelerimiz bu gen ve byk stdn stanbulda bulunuundan
256

bile haberdar deillerdir. stdn ellerini pp ayrlacam srada, dmad mer Rza Dorul ve torunlar geldiler... Onun, o anda duyduu byk sevincin heyecaniyle iim titriyerek ved ettim. stanbuldan d neceim srada, tekrar stdm ziyaret etmek iin Msr apartmanna gittim. Fekat, ne ac talisizlik ki: std Alem dana gitmek zere hazr lanm bulunuyordu. Otomobil, aada bekliyordu. Niin biraz daha evvel gelmedin? diye zld. stad, bu defa ayakta grnce, ok sevin duydum. lk grtm zaman, yatakta ve ztrab belli bir halde idi. imdi ise vcudunun zayif haline ramen, ayakta grmek, bana byk bir teselli oldu. Fazla konumya imkn yok tu. ok derin bir teessr iinde ayrldm. te, son grmem, bu oldu!.. Ona doyamadm, doya doya konuamadm!.. Bu, iimde snmez ve ackl bir atetir. lmn duyduum zaman, aylardan beri bekliye bekliye, damla damla zehirini ierek altmz bu byk ac karsnda, deta donup kaldm. Aradan bir hafta gedi... Eref Edib lmnn tafsiltn yaz d... Hele genliin gsterdii cokun alka, mill hasssiyyet karsnda, gzlerimi kaplyan don, birdenbire zld... Aladm!.. O mektubu okur ken, btn varlm gz ya halinde boand... Ah, o gnler!.. diye hay krdm. O gnler, ki mill mcdelenin en kuds htralarn yaadmz nl gnlerdir. Onun istikll marn yazd ebed gnler gzlerimin nnde yeni den canland: o, onun, o on, onbe yl nce; mdd tun uzviyyeti kadar eliklemi man taan maneviyyetinin tecessm ettii nur ve kudret dolu ehresi... Btn o, frl frl ve prl prl, hadekalarnm derinliklerinde gizli gnele yanan gzleri!.. Onun o dima gnllere iliyen, ruhlara fazilet ve insniyyet nn kuds akislerini resmeden ilhlam baklar!.. O, bykln ebed bir timsali olan esiz varla, lisenin ilk snf larnda talebe iken, bir vurgun gnlle kandm. O gnlerde, ki trke ve edebiyyat dersinde, yalnz onun mill fcialarmz terennm eden ve millete man ve zafer yollarn gsteren iirlerini okurdum, ezberler dim.. Hocam ve arkadalarm, hep onun mill man ve heyecnnn ga iyleri ile hercmerc olurlard. Umum harb bitti... Ve ben, Zonguldaa dtm. ki arkadamla beraber kurduumuz Kastamonide Ak sz gaztesinde, bir gn onun kudsal seslerini duydum. Sevincime ve vnc me son yoktu. Bunu bir manzume ile gazteye yazdm. Meer, bu yazm, byk std ok duygulandrm!.. Bunu bir ka ay sonra Ankaraya gi dip kamutayda onu ilk grdm zaman, ilk szlerinden anladm. Ondan sonra, o, bana ok sevdii bir evld gibi mhabbet ibzl etti. En ok emek vermek istedii, en ok beenecei bir eser olacan
F : 17 257

syledii Haccetlyed iirini yaznca, bana ithaf edeceini sylyor du. Bu, onun yksek sevgisinin beni ok vndren bir tezahrdr. Hi unutmam; std, Sakarya zaferinden sonra o kadar byk bir sevin heyecan iinde idi ki!.. Bu byk zaferi terennm iin bir iir yazmya balad... Bunun ad (Sakarya kahramanlarna) idi. ki msran yazdn sylyordu. Grmek istediimiz halde bitirmeyince gstermek detim deildir diyerek btn srarlarmza ramen, bir trl bu ms ralar okutturamadk... Bu iir, ne oldu, bilmiyorum... Her halde, ok stne dt Haccetlved ile Sakarya kahramanlar nn bir ks mn yazm olacan sanyorum. Fakat, bunlar nerede?.. Byk std en ok zen bir vaziyet te kurann trkceye evril mesi iin Msrda bo yere geen drt senesi olmutur. std, bu drt sene iinde kendine byle bir vazife verilmemi olsayd, mill mca dele destann ve daha bir ok mill mevzular zerinde yeni eserler yaz m olacan sylemitir; bundan dolay ok ac duymudum. unu da bir unutulmaz htra olarak kaydedeyim ki: std stikll mar n son kitab olan Htralar a niin koymad sline kar: artk o, mille tin mli oldu., demitir. Akif; bykt, ok bykt. Byk irdi, vatan ve millet iriydi, en yksek ve tam vasflariyle mill irimizdi. nsn ahlkn ekmel bir nmzeciydi. O kaya kadar yaln vcud, nasl oldu da birden bire k verdi!.. Onun engin ilim kudretine hayran olmamak kabil deildir. Fa zilet dediimiz szlm insaniyyet duygularnn btn cevherini o, vic dannda tayordu. O, btn mrnce yurdu iin ve yurdunun bin bir elem ve felket leri iin alad... Salnda; vurgun olduu byk yurdunun btn iir lerinde terennm ettii istiklline ve yksek an ve erefine kavutu unu grerek, btn bir imn ve itminan iinde, gle gle ebediyyetin kollarna kendini brakt. O, hi bhe yok ki, son baklarn, tapt hi llin nurdan kavsine gmerek onun auunda parlyan yldz gibi ebediyyet dnyasna akt. Akif: Mill istikllin, mill ihtillin, mill idealin iridir. Ne derler se desinler, onun iirlerinde terennm ettii man, belki din lgatiyle birdir. Fekat onun asl ruhu ve damgas: mill man oluundadr, o mil l man la mill vahdet in temelidir. Yeni trkiyeyi ve trk inklbn yaratan ise; mill man, mill vahdettir. O, bunu yllarca yreklere sur gibi fledi. Safahat; batan baa mill tarihtir. Mill mefkremiz iin bir k ve ate kaynadr. Akif; Mdd varlyle belki bu gn bir l!.. Fakat, manev varlyle elinde ebediyyetin mealesini tayan lh bir hviyyet halinde, gzlerimizin nnde bir bayrak gibi alevden glgesini yaya rak ykseliyor. Zonguldak Akn KARAOUZ
258

BAY (EFK) N YAZISI

Ben bir aralk neboluya gitmitim. Avdet ederken, hi unutmam, 75 liraya bir muamma almtm. Ankaraya Eskiehrin sukutundan son ra messesemle gelmitim. K geldi. Ben de Etlikte serom darlistihzarn amtm. Bir hazret bana dedi ki: efik sen haftada ka defa An karaya inersin? Cevab verdim iki, yahut defa. lve etti: yleyse sen inmediin gnler bana kamseleyi gnder. Ben meclise gideyim. Sana da indiin gnler ben gnderirim. Ve ylece devam ettik. stikll marn yapmt. Ona 500 m, yoksa 750 mi lira mkfat verdiler. O da paray olduu gibi Hilli ahmere yatrm. Bir gn kif bey hi olmazsa kendine bir kamsele alsaydn da biz de serbeste bunu giyseydik diye akalandm. Bana gcendi ve kamselayi almad. ki ay kadar bana krgn kald ve tab sonra dzeldi. te bu hayat istihkara, maddiyyattan ne kadar uzak olduuna bir delildir.
AKFE DAR HATIRALAR

Onu, Msra son gidiinden yirmi gn nce, skdardaki evinde zi yaret etmitik. Klavuzumuz mehur air (Talat bey) merhum id i; Zti faziletinize ubban r edebden bir hrmetkrmz getir dim. kif bu sze kulak asmam gibi, tell ve sevinli; Buyurunuz efendim, buyurunuz std! Diyerek Talat beyin koluna girdi, yar srkliyerek acele acele msafir odasna ekti... Bir ka kelimelik hal, hatr, soruulduktan sonra Talat bey merhum deti zere bab l ivesiyle komplimana ba lad : Prens paa hazretlerine eref mlki olsam, zati faziletiniz gibi bir husni karin intihab buyurduklarndan dolayi kendilerini tebrik edeceim, dorusu! Akif gsnden kopan sessiz ve dumanl nefesini gevrek ve itihasz bir kahkaha ile bomya alt : Sen paay ne diye tebrik edeceksin? Yal kuyrua yaptn diye asl beni tebrik etmelisin std! Suhbeti kesen ksa ve souk bir skutu yine A k if paralad: Beylerle tanabilirmiyim? Biz, daha air Talat beyin evinde iken A k ife bir srperiz hazrla mtk; kaim pederim bay Mehmed Cavid ile A kif arasnda gaibne ve karlkl bir sevime ve selmlama vard. lkin onu hi anmyacaktk. Talat bey merhum yana, bana yakan bir temkin ile :
259

 Beyefendi Mehmed Cavid bey ve bu da onun damad meli mutdlan Ruhi Naci... Der demez Akif, kalarn gererek : Vay!.. Pelit kyl Mehmed Cavid bey ha? Yahu, ben size ve k ynze km. Paaya yakalanmasaydm, tevbe, kaplanmasaydm, eme lim kynzde tevattun etmekti. Benim artk ihtiyacm bir topak ekme e! Onu bulduktan sonra Hakka kr!.. Oh!.. Uzun bir skna muhtacm.. Kafam derb toplyabilmek iin unutmya, unutulmya muhtacm!.. air Akif ok konukan bir adam deildi. Biz hep susuyor, onu dinle mek istiyorduk. O da tefrika roman gibi ekliye ekliye sze devam mecburiyyetinde kalyordu. Ya srasna gre iltifat nevbeti artk bana gelmi olmal ki imdi tebessmlerini bana evirdi: Efendi olum sizin iin std Talat bey (air) demiti; Kk bir paranz dinletirmisiniz? Ben bir gn nce yazdm (Tesadf) adl bir iirimi sundum. Ylk gibi yan gzle ve sratli bir bakla szyor ve : Aferin, aruzu gzel kullanyorsunuz, vezne hkimsiniz. Mevzu; ak... genliin mevsimi harreti!.. diyordu. Ben biraz sarahat, biraz tafsil istedim ; ltifatnza teekkr, intikadnz da reca ederim. Bu dileim A k ifin pek houna gitmedi, yava bir sesle : Ben, dedi, husus mnakaalardan ictinab ederim. Bence edebiyyatm ortada muhtelif snflar ve o snflarn tabi mcadeleleri vardr. Hayat byle!.. Kinat byle!.. Artk, baka szden ekindiini, susmya kat olarak karar verdiini anladm. Ona sevinli bir haber mjdeledim : Haan Basri bey burada, stanbulda... Bendeniz onun namna arz hrmete gelmitim... dedim ve Basri beyin puslasm verdim. Bu eski ve sevgili dostunu duyunca A k ifin o pehlivan gdesi elektirikleniverdi, neelendi. Kd okudu, bir daha okudu. Sesine cidd bir ton verdi, Talat merhuma dnd : std, dedi; Basriyi tanmazsmz sanrm. O, ne arkada canl bir efendidir. iir zevki tamam, ilim zevki tamam, her eyi tamam... Onu altnla tartmak mmkn deil, elmasla belki... Lkin o kadar byk el mas dnyada varm? (Kaim pederime dnerek) Sizinle gaibne ahbablm da ben Basriye borluyum. Suhbete artk teklifsizlik, lbalilik gelmiti. imdi senli benli konu uyorduk. Ertesi gn iin Basri beyin msafir olduu (Karesi oteli)nde bulumay kararlatrdk. Ertesi gn ve daha ertesi gnler, (Karesi) otelinin ayhanesinde bu
26U

lutuk, koca air Akifle enli boylu konutuk. Arkadalardan o sralarda stanbulda bulunan air Esad Adil, demili air Muammer, nefii za man adiyle o vaktin mehur hicviyyecisi zmir Hdi de bazan gelir ve musahabelerimzda bulunurdu. Ben Akifin seciyyesini, seviyyesini ite o sammi suhbetlerde hakkiyle rendim. Onun lekesiz imanna, temiz vicdanna, keskin irfanna ve hele o ateli hfzasna hayran kaldm. O zamanlar Balkesirde (alayan) adnda edeb bir mecmua ka ryorduk. Mecmuamz iin Akiften sermaye elde etmek istiyordum, Basri beyin tevassutunu reca ettim. std air, Basriyi kramad ve dileimizi yerine getirdi, o zamana kadar baslb neredilmiyen eserlerini bana yaz drd. Hi unutmam: (Secde) iirini Akif ezber sylyordu, ben yazyor dum. (Tan mar) (taru mar) eklinde, yni o zamann harflerile (vavl) yazmtm. Akif, hemen kalemimi tepesinden drterek (vav) harfini ka ralad. Ben, gittike derinleib koyulaan lubaliliimize marur olarak ; Ali kemlin (Herc merc) mnakaasn hatrlamazmsnz? de mek istemitim. O : Zihnimi herc merc etme! Sen imdi dediklerimi, dediim gibi,
yaz! diye bana ekimiti. A k ifi gcendirdim sanarak baya ilenmitim.

iir bitince Basri beyin : std, siz vdyi deitiriyorsunuz sanrm? saline derhal: Hayr kardam hayr. Benim asl vdm budur. Nerettiklerim; cemiyyeti beeriyyeye hizmet iin yazlm manzumelerimdir. cevabn verdikten sonra, elini ve dilini nazm hengine yatrmak iin vak tiyle binlerce msralar, beyitler yazdn ve hatta batan aa manzum mektublar karaladn hikye etti. std selis nazm ve lh iir hakkmdaki kanaatlarm, hametli bir misl ile, teyid iin davrand ve bana: Yaz bakaym, ite iir byle olur! diyerek (Muallim brahim Cudi) nin (Uruc) ve (uhud) iirlerini yine ezber syleyib yazdrd. Ve merutiyyet devrinde Maarif nezaretindeki luat komisyonunda brahim Cudi ile halef selef olduunu ve komsiyonda (stad hakm) Ferid beyle geen fkralar anlatt. Yine bir gn Karesi otelinin ayhanesinde idik. Kapda bir tandk sesi iittim, ktm. Neyzen Tevfikmi. Bana soryordu (Ruhi, bizim akr efeyi aryorum grdnm? [*]) ben, (hayr. Onu grmedim. erde pehli van efe var...) dedim ve yalpalyan Neyzen Tevfiki koltuklayb getirdim. Neyzen Akifi grnce bir silkindi, kymetli ney torbasn frlatt. Kotu: Ah stdm, sevimli stdm, kymetli stdm!... diye diye A k ifin
[*] Balkesir mebusu Smdrgh Ahmed Sreyyaya Neyzen byle bir isim koymutu.

261

dizlerine kapand; ellerini pp ekildi, Kemli edeble oturdu. Meer Akifin Neyzenle ehbabl pek eski ve pek kkl imi; Neyzeni grnce neesi bsbtn cilaland, bana dnd ; Bir nargile sylermisiniz evlad? dedi ve yzne hayretle bakan Basri beye (ben tiryaki deilim, fakat Neyzenin dumanl keyfine itirak etmek istedim) izahn ilve etti. Neyzen parmaklar arasnda titriyen sigara kdna bir toz de dikten sonra Akifin nargilesine egilib (Dur std, lleye biraz kbe topra ekeyim de tnbaknn kerahetini gidersin!) diye elini uzatmt. Akif bu latifeye glerek (Bizim kafaya dumann sadesi bile ok geliyor. st bberlisine dayanamam) deyib marpula Neyzenin elini menetti. Neyzen Tevfik, Akifle grb konumya ok ackmt. Ne syliyeceini deta armt; Akife dnyor : stdm, bu delikanl air preleri senin ktlei mknatsiyyen mi byle yanma ekti? Bize evriliyor : O... Esad sen de buradamsn? Aferin, aferin!.. te byle olmal. Gen airler, meslek kudemasna, iir evliyasna teabbd etmeli! diyor ve baka mevzua geiyor : Siz beni biliyormusunuz? Ben ite u koca pehlivann karalama kdym! Hani u ple atlm boklu bir msvedde kdym ite!.. Bu alaca szlerle arad cidd mevzuu bulmu gibi seviniyor ; Ha std, haniya senin apkan? Bak benim bam sayei Cumhuriyyetle prayedar oldu. Sayei felketvyei hneden kurtulduk. Akif te ayn nee ile mukabil latifeler yapyor, yaln ban iaret ediyor : Biz ba kabak ehlii kiramdanz! Henz sramz gelmedi. O zaman apka yalnz memurlar iin resmi serpu ittihaz edilmi,
halka henz temil edilmemiti. Akif, (dedi kodu) nifaka yol amay istemiyordu, u latfeyi e k led i: sermayesi olmay;

Umumu beklemie hacet yok. apka iin artk icmai mmet var. Tab hep giyeceiz. Hakikaten ertesi gn Akifi bir kasket alm grdk. Biz gelelim Neyzenle olan suhbete; Neyzen: u bizim efika [*] syle. Azck beni dinlesin. Adam olsun.
A k if ;

Zt liniz gibi adam olabilmek her yiitin harcm yavrum? Neyzen : std, hani yangn yerlerinde saz lemleri yapardk. Sen de ge lirdin.
[*] Neyzen Tevfikin karda efik, Baytar Bakteriyolojihane mdrdr ve A kifin sevgilisidir.

262

A k if:

yle... beni sznle de, saznla da dilad ettiin zamanlar hi unutulurmu? Neyzen torpitonun [*] dumanlarna gark olmu, gitmiti. Uykudan uyanr gibi topland: std, dedi; sana bir Cumhuriyyet perevi alaym. Evvelden ona (Sultaniyye) derlerdi. Malum ya imdi ad deiti.. Saltanat mlga... Neyzen onu ve daha bir ok paralar ald. Bir ibadet skn ve zev kiyle dinliyorduk. Birden bire silkindi, (Durun, dedi; Akifi terennm edeceim, onun ruhunu terennm edeceim). imdi ruhlarmz berrak bir name ve henk elllerine tutuldu... Durmadan kouyor, sekiyor, akyorduk. Nihayet bir skn ummamna gmldk, gittik... Akif ,aylmya balyan bir serho humaryle teker teker u kelimeleri sralad: Hamidin kalemi. Neyzenin kam... teki sesi, beriki nefesi henk yapyor. Dnyye Hmidin ei gelirmi? Hilkat Neyzeni bir daha tekrar edermi?... Yine bir gn ayni yerde idik. Penereden grdm, hafz Sami ahin paa otelinin penerelerinden iersini gzetleyib birini aryordu. Onunla Ogn oralarda buluacaktk. kp seslendim. Hafz Sami, gelip kede Akifi grnce, gitti hrmetle Akifin iki elini birden pmiye alyordu. Akif kalkt, hem tevazuunu gsteriyor, hem latife ediyordu : Estafirullah, estafirullah efendim! Ben papas deilim, pp takdis edecek ey senin u mbarek azndr! diyerek hafz Sminin e nesini okuyordu.
t

Akifle o gnlerde her akam skdara beraber dnyorduk. Yolda, vapurda selmclar ve ihtiramclar nnden Akif skla bzle geiyor du. Selm al verii pek yakn dostlar arasnda det olan o kalabalk sokaklarda rast gelen en bignelerin bile ekseriyyete uyarak derle nip toplanp Akiften iltifat istemesi, onun herkes tarafndan tanndna ve pek sevildiine almet idi. Bununla beraber yle candan ve temiz mu habbetlere, hrmetlere gark olan Akif, yine mell ve meraret iinde kahr oluyor gibiydi.. Bu, ihtimal, ihmalinden dolay idi. Akifin ardndan gizli gizli: O apkadan kat! Onun taassubu teceddd inklbn hazmedemedi! O, metana mteri bulmak iin bir slm pazar aramya gitti! O ecnebi diyarn z vatana tercih edecek kadar hamiyyetsizdir! diyen kara azllar oldu. Fakat, bu eit iftiray yapanlarn endm ne
[*] Esrar dunanna Neyzen byle der.

263

yeni severlikte, ne vatan hamiyyette, ne de nsan seciyyede Akifle boy lebilecek kamet ve istikamete sahib deildi. Kendilerince fidan boylu geinen o zavalllarm, Akif gibi levendleri hased etmesinden daha tabi ne olabilirdi. Onlar iin Akif pein dememimiydi: Sklmadan gezecekler geni sokaklarda! Onlar hakknda Halil Nihad ta iltifatn yle izhar etmiti : kifin kestii trnak bile olmaz birisi. Hatta utanmadan, sklmadan kubbeli bir yalan uydurdular, Akifin (kara listeye dahil olduunu) kulaktan kulaa fsldadlar. Hi aklimden kmaz.. Bugnn gen ve kymetli airlerinden hem ehrim (Mustafa Seyyid) o tarihlerde henz ocuktu. Kendisiyle edebiyyat dersleri mzakere ederdik. Alt cild Safahat su gibi ezberliyen ve Akifi candan seven Mustafann kulana da Akif aleyhine uydurulan propagandalar gitmi, onun kara listeye konmasna ve Msra srgn edilmesine ok zlm... Mteessir bana geldi, yana ve sammiyyetine yakan bir masumiyyetle derdini dkt : Akif, hi vatan hini olurmu? Ona bu thmet kondiyse ve thftetinin cezas dm ise, ceza ekmekte veklet muteber tutulursa., ra zym, ben dam olunaym, tek o vatandan, vatan da ondan uzak kal masn. * SN* Akif Msra gittikten bir yl sonra idi, iinde drt mhim ahs bu lunan bir mecliste birletik. Muhtelif mevzular stnde bir hayli konu ulduktan sonra benim edebiyyat heveslisi olduuma mrvveten sz iir ve airler bahsine evrildi. Mahza bana iltifat olsun diye ltfen alan bu musahabede, Akif aleyhine uydurulan kara ve serseri propagandalarn mem tesirlerini sezer gibi oldum. Durabilirmiydim? iirleri, kitablan ve batan baa lekesiz hayat meydanda olan ve ahs meziyyetlerini yakndan tandm o masum Akif det aibeli bir perde arkasnda gzkyordu. Feveranm akn ve takn bir rddeye varm olmal ki yanmdaki yksek bir ztin ayam gizlice basp yavaa beni itidle davet etme sine alenen mukabele ederek : Demindenberi konutuunuz bahislere ben kartm m? Msede buyurunuz, bu mevzuu bana braknz, bu benim sanatmdr, kanaatlarm dkp anlataym, demi ve szme devam etmitim.
264

o gnlerde Hmide (Hizmeti Vataniyye) tertibinden tahsisat veril miti. Galiba gnlmde Akif iin de byle bir sahabet yaplmas dilei uyanmt; Hmid, diyordum; Beynelmilel olmu bir iir dahsidir. Ve bhesiz onu yetitiren Millete medar iftihardr... Akif, Akifte memle ketin her derdine alyan Mill bir airdir, niin unutulsun. O gece gzme uyku girmedi. nce Hmide bir mektub yazdm :

AR ZAM HAMD E

Ey muhterem stad, Yanltr eminim sana hkligi isnad; Bir hrika, bir barika, bir ahikasn sen! Enzri tem eremez ara zeminden Ser menzili cevvin bize ka mertebe yksek! Dnyda ne mmkn o kadar ykselebilmek? Ebdi sema dar gelecek, olmasa hil, Eflki tutan zilli mesafatu merahil. Perrn olacak bir kanadm olsa benim de Fikrinle semvta kard bedenim de. Mdemeki ehbline rm oldu semalar.. Cevlnma gkler gibi yerler de msahhar!.. Mademeki ardnca yrr mevkibi gerdn.. Dny gibi kalbim de senin eyrevin olsun!.. Yllardanberi hl muhatabna yollanmas nasib olmyan bu hrmetnameden [*] sonra... Tuttum Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi Gene ral Kzma Akif hakknda uzun bir arzhal donattm; Generalin yannda evvelce, birgn azdan yaptm mdafeay arzhalmda tekrar ederek kanaatlarm Akifin eserleriyle de perinledim. Arzhalm tahminimden fazla tesir yapmt.. ltifatl bir cevab aldm. Fakat istediim, beklediim ey yine olmamt. Akif Msrda hl bir nafaka mltecisi olarak kalmt. imdi gerek arzhalim, gerek onun cevab Akife teallk eden hazin birer hatra olarak elimde duryor ve bana bir gnl tesellisi olyor : Vesika ; 1 Byk Millet Meclisi Reisi Kzm paa Hazretlerine
[*] Kendine yollanmas nasib olmyan bu mektubu ne yazk ki Hmidin lm ihti falinde Edremid Halk evinde airi azamm tayf ruhuna kar bir hitabe' olarak inad ettim. iirimin ne hazin bir tecellisi varm.

265

(Bu mektubun bandan A kife taallku olmyan otuz satr im dilik neredilmemektedir.) Gelelim A k ife; ald dn terbiyenin tesiriyle mesleken mmeti dir. Dne kadar kim yle deildi?

Paam, bilmnasebe arzedeyim; mtrekeden sonra mabeyn ktibi olmya iyiden iyi gz diken (............. ) [*] kh stanbuldaki veliahde, kh Anadoluda bir ehzadeye stunlar dolusu ak mektublarla (pederi cennet mekarrnzm miras meruu olan bu millet, bu vatan elinize ge ince yle yapn, byle edin!) zemininde akl hocal yaparak benderi ikble yanamak istiyordu. Vaktiyle sarayn saana snmak istemesi, nasl onun pdiahlkla ittihamn mucib deilse.. A k ifin de (Demode) saylan tima mes lek tecrimine sebeb olamaz. Akif, alt yz sahifeye bali olan asarn hep vicdan ictimden al d ilhamla tertib etmitir. Hayat airnesi hep memleketin haline, Mil letin derdlerine alamakla gemitir.
O mbarek Kmelimiz iin A k iften baka hangi airimizin dilinde bir enini mtem, gznde bir damlack nem grebildik?.. Kmelinin ya sn Milletin kalbinde hla yaatan bence A k ifin mersiyeleridir.

Edeb meharetleri gidene svmekten, geleni vmekten ibaret olan bir ok airlerimizden, nsirlerimizden biri kp ta her hangi bir Trk e hidinin bana (Bu da bir hatrai ihtiram olsun!..) diye bir kibrit p bile dikmemiken.. Cihan harbinin ah zaferi olan anakkaledeki Trk celdeti mdafaas namna lemi iirin en hametli bidesini yerden g e deil, gkten yere nrn bir stun hlinde indirip diken A k if degilmidir? Trk edeb tecedddnn mehur zeman ve en zkudret kahreman olan (Cenab ehabeddin) bile, ittihatlar zamannda harbi tec etmi ken, mtareke yllarnda (Peyam) da (mkn kyam) diye mnteir silsilei mekaltiyle Mill mcdeleyi mhaze eyledii malmdur. Bir de A k ifin o pk seciyyesinin cebertuna kar ald vaziyyeti yoklyalm.. Baknz memleket genliini nasl siyanet ediyor ; Bu bir ketibei masumedir ki Ey Millet Selma durmalsn anl rehgzrnda! Bu bir cenh ki, tyde bir kk hareket Yapp cihanlar oynatmak iktidarnda! Gelir de syei imdd hakta bir gn, bu Girer diyn melye dorudan doru..

[*]

Bu mektubun yazld tarihte sa idi. Ruhundan, afivler dilerim. R. N.

'266

Evet ilerlemek isterse krbn ebab Yolunda durmya gelmez, o nk durmyarak Sabah sermedi tye eylemekte itab. O nk istiyemez hle katlanp durmak.. Onun kudumu iin nzenni istikbal Aar da sne, o olmaz m perkyi visal? Dururmu artk onun karsnda mazi, hal?! Akifin ruh celdeti bukadarck degli paam, (lemde Allhm gl gesi) diye hilfet saraynn eiinde secdeye kapanmann det ve ibdet sayld bir devirde, kopard ilk sayhai isyanla ; Bir ahsa esr olmay bir kos koca Millet Mekrinle mi yarab sanyor kendine Devlet! Siz ey insanlk istdadnn dnyda mahrumu Semlardan da yksek tuttunuz bir zilli mevhumu!..
Deyip baran, feveran ederi tek airimiz, ancak A k if idi. Saray atyye ve ihsanlarnn itiyak ve ihtiraslarn yenip te, kudsiyyetin heykeli addedilen hilfete karg dil uzatmak kabadayln O devirde baka hangi bahadr air gsterebilmiti?

Bugn yeni tanmya altmz meden hayat muereti Akif bize yllarca evvel anlatmya uram : Hayat aile isminde bir maiet var Sedet ancak odur dense hangimiz anlar? Hayat aile dnyda en safal hayat Fakat o lemi bizler tanrmyz? heyhat! Demitir. Milleti mazinin hari zr dalletinden kurtarp ti sedete doru tahrik ve tevik iin en evvel az aarak :
Nehri feyz feyzi insaniyyetin hengine.

Uymadan kabil deildir, dmemek bir engine. Durma, mz bir muaylnzar dehetnktir; Git, ki t korkusuzdur, hem ne kuds hktir! Beerin hakka refik olmak iin vicdn Beeriyyetle berber yrmektir an. Diyen air, yine A k iften bakas deildir. Medrese, bab itihad kapayip, kendi kap ve kubbelerini de rmceklendirmiken.. A k if : Felketin ba hi bhe Bu derde re bulunmaz, lelebed yetiir mctehid u var ki kmal ferdyi yok cehletimiz; ne olsa, mektebsiz. bu mmetten nra zulmetten.
267

lm hzradan beklenen menfiidir, Demek birincisi ilmin hayta nafiidir. O hlde bizdekiler sadra hi deil f Fnun msbeteden istifademiz menf. Diye ulemyi din saylan hyre fikirlere atmtr. Akif hatta ok mill, ok sammi bir feminist bile olmutur. Misali; garbn lemi nisvanna kar u hitabesidir : Benat cinsini bilsen neler neler ekti! Onun netcei ikazdr ki (Avr.upal) Denince ruhu sar, kalbi his iin kapal, Mebbeden bize dman bir mmet anlardk. Benat cinsine gstermek isterim seni ben Yabanc durma ki pek insnz kalben. O annecikler iin duyduun hurafeyi at, Dnme, desti msft arka doru uzat! kif garbn ictimaijrytma, bediyytna aznn suyunu akdarak: Semya kmak iin yksek olmalyd zemn Bu itily siz evvelce ettiniz temin. Ne msiknize girmi uyuturur neamat. Ne rinizden olur tr mr fikri hayat! Gelip te grmeli sanatta gaye varm imi? (Hayr) denirmi, ki her gayenizde en mdhi, En ince sanatn esrar ykselip dunyor. Sizinki yksele dursun, biraz da gel bizi sor: Beikte her birimiz bir ternedir iidir, ki bestekr tabat deil de ananedir. Diye garba takdisler, tebciller yadrnl, dnp kendi hlimize de acmtr. Paam, zamannn ulemy tekfiri, Akifi faroz etmedilerse.. muhak kak, bu iirlerin meli medeniyyet perestsini anlyamadklar iindir. Yoksa, o devirde diyar kfr tahsin etmek mucibi kfrd. Kfre irtidad edenin saltanat Kanunundaki en hafif cezas da dam idi. te matbu, mnteir eserlerinden getirdiim bu misaller dahi gs teriyor ki A k if Milletin lisan vicdandr. Bugn iin kabahat diye gsterilen bir ciheti varsa., eserlerini med rese aziyle yazm olmasndan ve iirlerini minare veya krsiden inad eylemi bulunmasndan ibarettir. Bu hlinden dolayidir ki kendisini mutaassb ve mtemerrid tantmak istiyorlar. Paam, hakikatta A k if hi te yle deildir; o bizzat mutaassb deil,
268

ancak Milletin umdei teassubuna sarlm bir hatibi itimidir. nk zamann itimi zihniyyeti bu idi. Byle istiyordu. Sonra Akifin fnun in lisan, iirimizde bir selset mucizesi ya ratmtr. Bu sayededir ki hi bir milletin nazm hengi bizimki kadar fsunlu deildir. Akif, bundan ta on yl evvel Msrda [*] : Zebunmusun? yalmz alamak senin hakkn!.. Evet, bu shai cun, bu ci ezvakn inde ben, yalnz ben zevall glmyorum, Oturmu alyorum, aglasam da mzurum: Vatan cd gibiyim ceddimin diyrnda Ne topranda u yurdun, ne cybrnda Bir in sesi, yahud bir in izi var! Sedma beklediim aksi vermiyor ovalar. Bileydim ey koca ark, ey cihn dn dur Senin nerendeki evldmn nasibi huzur? Ban bellara girmi., elin, kolun pmal... inden esti mi bir gn hevyi istikll? Diye arkm tene olduu siysi istiklli anm, samimi ruhundan alamtr. Paam, debmzdan, armzdan hangisi Vatann kederini veya srrn bu kadar candan, bu kadar samim terennm edebiliyor? Tarihi cihna alan u yeni devrenin iir ve edebiyyat coup kaynamal idi.. Hani? Asrmzn uaras niin susuyor? Sylemek istediler de kudretleri mi yetmedi? Yreim szlyor ki Milletin ihtiyac edebsini duyural ve duyuracak olan Akif bir lokma ekmek iin uzak bir sofraya snmtr... Temmuz, 1926 Edremidli Ruhi NAC Vesika : 2 Edremidli Ruhi Naciye Byk Millet Meclisi Reisi Kzm paa Husus Biraderi azizim efendim, Gnderdiiniz mektubunuzu aldm. Mnderectmdan pek ok istifa de ettim. Verdiiniz malmattan dolayi teekkr eder ve sizin gibi ky
[*] Bu iir yazlal imdi yirmi drt yl olmutur. O zamann corafya kitablarmda (Msr ktas) Osmanl Devleti haritasmm renginde idi.

269

mettar arkadalarmla iftihar eylerim. Her teebbsnzde muvaffakyyet temennisiyle teyidi muhalasat eyler, gzlerinizden perim efendim. 2 Austos 1926 Kzm Bu iki hatra Akife teallkundan dolayi bana teselli medardr. Bunlar Akifin tabutunu ba stnde tayan genliimize hediyye edi yorum. te onlarla beraber ben de hayalen Akifin mezarna geldim. u msralarm inad ediyorum :

KFN BA UCUNDA

Ey Vatan annesi, ey A k if i au eken! Ey vatan irinin (nine) lyk medfen! ftihar et kabaran sinede (Akif) yatyor Bir avu topraa bin r hamset katyor! imdi rhiyle uarken sarlp Bayrana imdi bir glge olup dt temiz toprana! imdi kszlere, yoksullara candan alar, imdi brelerin derdine merhem balar, imdi mtem savurur gr sesi balkan diyerek, imdi alar o kzl gzleri al kan diyerek imdi haykrmadadr (Sus!) diye an seslerine. imdi fk boar cokun ezan seslerine.
imdi kfrn kararan kalbine dman kesilir.

imdi dnin alan fecrine man kesilir. imdi km te mefahir dolu tarihi yazar. imdi ssler ebediyyette (ehidn) a mezar. imdi llhnuna bir ar bedayi kurarak Dker mann arzlere sanak sanak. imdi gkten yere ecrm ziydr saar Sanki rabbn bir ak trbeye gufran yaar! imdi rter ge bir nr sem pi kefen, imdi serper yere elvn kuzahten medfen. Yine kanmaz b kadar ssl ehid makberine Atrr cenneti ly o Peyamberine. *
5N*

Msterh ol koca ir yatarak kabrinde, Bu Vatan topra hep Milletin emrinde!.. Onun stnde de manl sesin nlyacak: Korkma snmez bu ef aklarda yzen Al sancak! Ruhi Naci Sad
270

M EHM ED K F H ACCET L V E D A

Tarihin adamlarn yazarken kklkleri yalnz devrini klten, fakat kkln tazyiki altnda kalan mteakib asrlarn glgeleri ara snda bile insan o dknl grr grmez nasl ztrab duyarsa byk lkleriyle devirlerini bylten ve byklkleri ebediyyetlere doru uza nan byklerin btn edvar kaplyan byklkleri; iinde doduu ve yaad millete an ve eref verirler. Trk Milleti mazinin derinliklere doru uzanan tarihinde nice nice domu gnelere ve o gnelerden kopmu yanar krelere maliktir. Mehmed Akif ise ite o ate dnyalarndan biri idi. stanbulda tahsilde idim. Merutiyyetin ilk neeli gnleri devam ederken her gn yeni bir gazete veya mecmua kyordu. Halk deta ga zete yamuruna tutulmutu. Bunlarn en zarif ve kinayeli isimlerinden tutunuzda yz kzartacak derecede mstekreh olanlar da vard. Gazeteci baryor: Yeni kan Srat mtekim. Bu, bir mecmua idi. lk nshada Mehmed Akif imzal yle bir iir gzme iliti; Ey nur lyyetinin zilli avalim, Zillin bile esrr zuhurun gibi muzlim! Bu msralarm fkrd kalb sanki inliyen bir neydi. te o andan itiba ren Mehmed Akif benim derunumda bir veli gibi takdis edildi. bnrrd Allah esrarn kef ettirmek iin dnyye Aristoyu gn dermi diyor. Bize de turun, hirann lhi zemzemelerini, mezamiri davudun namelerini, eya ve ermiyann mersiyelerini yirminci asrn en byk airi olan Akifin dininden, dilinden koca bir Milletin lemi istik balini, vahyi mnzel g ib i: Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak Ayat iiri ile mjdeledi. Trk kllar harp meydanlarnda balkd za man o Erler, muhakkak kalblerinde bu mubeirin lh nefha ve name lerinden aldklar hayr ile hamleden hamleye atlyorlard. Mehmde Akif ile bir gn Reid efendinin bir odasnda okur yazar snfna mensub arkadalarla konuuyorduk. Ben Edremitte ilk defa ha rekt Milliyenin nasl baladm anlattm. O, heyecandan heyecanlanan rasathane direktr bay Fatin; Akif bey, size tam bir mevzu dedi. air elinde tuttuu Asmn matbaa tashihlerini yle bir yana att. Btn dikkati ile beni dinliyordu. Bu mevzu zerinde daha bir ok konumalar oldu. Bahs dnd dolat, slm tarihine intikal etti. O dakika iimden kabarp gelen ok samim bir arzu ile: std, acaba Hazreti Peygamberin Haccetlved kadar dnyada, yeni bir lemin inklbn taktim eden ikinci bir hadise hatrlayabilirmi271

siniz? Eski bildiklerini ve inandklarn ona muhatab olan koca bir lem kendi elleri ile paralad. Duygu ve grglerini tamamiyle yeni mbeire iman ile balad ve bundan aynlmyarana sz verdi. Yzbin insan bu lh vahyin hitabna maruz kalyor ve o mbeir onlardan ahd al yor. Bu ahde Allah ahid tutuyor. O parmak gklere doru kalkyor: ahid ol Yarabbi! diyor. Dalar, vadiler hep o sese makez oluyorlar. Yerler ve gkler bu tankla itirak ediyorlar. Aziz std, bu lh levhay senden baka kim tasvire muktedir olur? dedim. Mehmed Akifin, vahye mazhar olmu gibi, gzleri aktarld, v cudu rperdi. Sanki btn ruhu 1300 bu kadar sene evvel cereyan eden tarihin bu byk gnnde Hazreti Peygamberi dinliyen yz bin insann arasnda o da bulunuyormu gibi heyecamn zapt edemedi. Hepimizin gzleri yaard. te, Haccetlved'sa aid bu ilk recam senelerce onun gn lnde medfun kald. Akbet ebed vedaiyle hasretini bizlere sald. Biz ciham terk edip gittik. Mihnetini perki idip gittik [1] Tahr Harimi Balc Olu Edremit

Bu sabah yatamdan erken kalktm. Gnein kar tepeden ban karp mahmur gzn evime dikmiye balad srada ben de baeye indim. Maksadm, elimdeki makasla aalan uralarndan buralarndan imtikliyerek temzilemekti. Yola yakn bir eftali aacnn bandaym, dallar krlacak kadar eilmi, stndeki kme kme meyveleri tayamyor. Onlar seyreltmiye ve dallarn ularn krpmya baladm. ok iyi dikkat ettim. Dier aalar benim bu ameliyyemden kamak ister gibi, hafif hafif esen rzgra ayak uydurarak hep eilmiler, yer lerinde titreiyorlard. Nm resm: (Affedersiniz ocuklar, siz topraa balsnz, hi bir tarafa kaamazsnz! Nfile depreip, titreip durmay nz!) dedim... Szm bitirirken rzgr da kesildi. Aalarm topu bir den ihtarma inkyad etmi gibi doruldular. Ben meyve arasnda tasfiyede, dallar kesmekte berdevamm... in iin dum ettiler, ne yaptlar bilmem, vakitsiz ve lzmsz sivrilenlerin hepsini makastan geirmek azmiyle alrken yaknmzdaki Mekteb ta rafndan kk bir talebe, elinde, uzunluuna bklm bir kda gz lerini dikmi, gsn kabartm, silindir tazyikiyle ayaklariyle osay
[1] Sultan Gyasddin Keyhsrevi Saniy.

272

tepe tepe, eze eze yryor, iir edasiyle ve yksek sesle bir ey okuyor. Yaklat. Tam karma gelince bir i skntsiyle : Gmelim gel seni trha desem, smazsn! msram barmaz m?.. Akifi okyor. Utandm, elimden makas attm. Bir an hrmetle dur dum. Sonra ona yaklatm, imtihan klkl: (Olum, Akifin anakkalesini okuyorsun, galiba! Acaba nereye gmdler biliyormusun?) diye sordum. nk artk soracak, renecek bir ey kalmamt, gzm yaarm, o cuk ta mendilini gzne gtrmt, cevab verdi: (Nereye gmecekler, Eyyuba gmmlerdir.) yle ya, Eyyub ta tarih kazanm bir slm mchidi, hrmeten ann yanna yatrmlardr. Talebe ocuk belki imtihana hazrlanyordu, onun iin daha fazla tutmadm. Ayni terennmle yoluna devam etti. Benden uzaklatka sesini artryor gibi, anakkalenin sinesinde yatan ehidleri, havasnda uuan kol ve bacaklar hep bana iittiriyordu. Senin A kif hakkndaki emrini hatrladm. Kendi kendime: gideyim A kif hakkndaki ihtisasm tesbit ederek hocamn emrini yerine getireyim, dedim. imdi baeden binaya dnyorum. Hep merhum airi dnyorum. Bu byk hamulei kemli stanbulun bir kesi auuna ald... Ya Ana dolu sinesi ne olacak? Akif, Anadolu tarihi iinde onun gbeine defnedilmeliydi. Oras y le... Sonra acaba nasl ld, nasl teslimi rh etti? Akif gibi kafas lemlere meydan okumu ebed zinde bir keml de ruhunu Azraile herkes gibi bil merasim mi teslim etti? Oras bhesiz yle... Krallarn bile kaplarn tklatmadan ieri dalan Azrail, bu dahnin yanna da muhakkak bperva girmitir. Zaten insan olu, lm srr karsnda daima yerinde saydka byle olacak, mmanlar alt st eden koca bir dimaa, gzle mahede mmkin olmyan, bir mikrop musallat olup o dima daima devirecek, o mealeyi daima sndrecek, bu tesir altnda damarlarda kanlar daima donacak, kalb darbeleri daima duracaktr. Meer ki beer lm ortadan kaldrsn, lme are yolunda hi olmazsa bir hatvei terakki atsm. u bir nevi buhran eseri olan mlhaza iinde yaz odama girdim. Yaz masasna getim. te stdm emrinizi yerine getiriyorum, Mehmed A kifi ben yle tanrm : Mehmed Akif, slmn nne dmt, iirleri hepimize nderlik yapyordu, onun iin vefat islm ok sarst. Acnarak itiraf etmelidir ki tariki hamasette artk bir nder yaratcmz yok. Mehmed A k ife sde bir airlikten ziyade slm ve vatan hocal at fetmek daha dorudur. Mehmed A kif, vatan vazifesini, vatann tarz m dafaasn herkesin kolayca bildii ve anlad kelimelerle hi bir kimsenin
F: 18 273

ifade edemiyecegi bir surette, bedi yolunda herkese ezber ettirmi, her kesi bu vadide harekete getirmitir. Tarihimiz bize Mehmed Akif kadar evldm yurdu iin ayaklandran bir air ismi haber veremiyor. Ruslarm Maksim Gorgisi bile memleketi nin sefaletini canlandrmak isterken, hsni idare edememi, refah sahih leriyle sefilleri birbirine drmt. Mehmed Akif Millet arasnda bil hassa henge de alarak, btn vatan evldn bir cebheden vatan ihya ve mdafaaya armtr. Bu gnk Trk hareketinde airin byk bir hissei mefhareti vardr. Namk Kemali vatan syletmiti. O, vatannn meczubu idi. Bu cezbe ile feveran eder, hatta mkuliyyetten kar, rpnr, rpnrd, Mehmed Akif yle deil: Vatan akn yine vatann selmeti bahasna hazmeden, ln ak ile iktifann vatana bir fide temin etmiyecegini anlyan uslu, hazml bir air... Namk Kemalin vatan ak tesiri altnda teheyycne, kendini yiyip bitirmesine mukabil, Mehmed Akif vatan, vatandalarn lisana getirmek iin gn getike yaam, gittike azmini artrm imanl, sabrl bir air olarak herkeste heyecan uyandrm, herkesi vatan kaygsiyle silhlandrmtr. Yalnz esefle denebilir ki Mehmed Akif ufl ederken yukarda daha birinci satrda iaret ettiimiz vehile evet ufl ederken hamaset ordu sunu otanda tam techizatiyle kendisinden sonra ibraz edecek bir halef brakmad. u itibarla hepimiz kszz, Ruhu pkine : Sefer sen eyledin amma bizi arib ettin msraiyle htab ve itab ederiz. Mehmed Akif iirlerile yalnz vatandalar ayaklandrmakla kalma d, ayni zamanda dmanlara da korku pskrd; Mill martaki hitabe lerinin her biri vatan dmanlarnn gzlerini kr etmiye^ kfi birer avu zehirli tozdur. Dmanlara bu vatan bacalarnn ebediyyen tteceini haykrmak suretile onlar inkisar hayle uratyor. Canna rahmet olsun, Mill marnn ezel ve byk tesiri hangi harb icadnda, hangi topta, hangi tfekte vardr?.. Tayyareler bir dereceye kadar ykselir, fakat Akifin iirleri o kadar ykselmitir ki semayi dolduran lemlerden onun yedi teshirine gemiyen bir lem kalmamtr. Hepsini anlam ve hepsini yer yzne kuranlar, mantklar ihad ederek tantmtr. Mehmed Akifin iirlerini okurken yer yz gk yz gibi tefrik ve taksime imkn yoktur. Bir ahlk, bir hamaset, bir tefekkr ve bir insaniyyetin yerde, gkte btn varlklar dolatn det gznzle g rrsnz. Artk hay edersiniz, atalete ved eylersiniz, almak, iyi ol mak, insan olmak ztrarnz anlarsnz.
274

Byk air Safahatnn, yedinci kitabnn rannda daha ilk beyt olarak :

mukaddimesi olan Hs

Ben byle bakp durmyacaktm, dili bal slm uyandrmak iin haykracaktm diye slm uyandrmak hususundaki kanaati umumiyyeyi tasdik ediyor, fakat byk air tevazuu da elden brakmyor, haykramadm diyor. Hal buki son nefesine kadar dili vatan terennm etmi, sesi kslmadan son nefesine kadar lht bir beyanla haykrmtr. Vazifesini kimsenin kadir olamyaca kadar ifadan sonra gmtr. Onun ksa zamanda meydana getirdii eserleri bugn maherlere kadar asrlar istab edemiyecek, hkmranlna kyametler ahid olacaktr. iirlerinde yle bir kumanda ve emir edas vardr ki ona bizler de il, bir sra ahfadmz da itaat edecektir. Hi bir air, hatt airi azam Abdlhak Hamid bile zadei tab olan iirlerini Mehmed kif kadar vatanna mal edememi, vatanna fideli klamamtr. Halik bize bunun bir kincisini ihsan etse ne olur?!.. nk fikir kemli yolunda byle mridlere daha ok zaman, fazlasiyle, ihtiyacmz var. 27 Nisan 1937. Balkesir Av. Vedad ATALOLU

AKFN ARKISI

Hatrmda kaldna gre 1312 senelerinde idi. Bir gn merhum Meh med Akifi stanbulda grm ve tanm idim. Bu zat o zaman Baytar mektebine devam ediyor, kendisine Baytar Akif denildii gibi air Akif te deniyordu. Grmemiz ahbablarmdan hafz Mehmed namnda bir za tin tevassutiyle oldu. Akifle fazla gremedimse de, o zamanlar merhu mun hafz Mehmedle Edirneye gittiini, orada bir hadise dolaysiyle yeni bir arkya bir nazire yaptn bildiimden keyfiyeti kitabnza der iin arzediyorum: Mektebin senelik tatili esnasnda air Akifle Hafz Mehmed Edirne ye gitmilerdi. Hafz Mehmed o zamann sayl musiki ainlarmdand. Pek msaid olan sesiyle gazel okur, ark syler, hatta ark bestelerdi. Edirnede bu iki arkada bir dne davet edildiler. Dn sahibinin ha tr iin kalem efendilerinden mrekkeb saz takm da orada saz alp ark sylyordu. O tarihlerde stanbulda yeni km bir ark vard. Onun Edirnede noksan syleniyor iddiasndan dolay bizim hafz Meh medle sazende ve hanendeler arasnda bir ihtilf kt ve bu ihtilf (Ben
275

iyi bilirim, sen bilmezsin) ekline dkld. Hafz Mehmed (Bilirim) da vasn isbat iin air Akife okunan bu arkya bir nazire yapmasn reca etti. Akif hatrmda kaldna gre aaya kaydettiim arky orada ir ticalen ka-eme ald ve biraz sonra da hafz besteleyerek okudu. Nazire udur: Bak u gzel kz acaba byle neden alyor, Eski teri det cuyu gibi alyor. Belli yznden kzn sineciiri dalyor, Eki teri det cuyu gibi alyor. Tiri nigh batyor nalei canghna, Alay benziyor bir veremin hma. Yalvararak sylyor derdini Allahna Eki teri det cuyi gibi alyor. Bestelenen bu arky ben de renmitim. Hafz Mehmed skdarda Valide camii kaymnn oludur. Bilahare azeli derghna mezzin ol mutu. Sesi dik, tatl ve algnd. kisine de Allah rahmet eylesin. Balkesir Av. Tevfik ZERDEC

MEHMED KF

Merhum ile hususiyyetim yoktur. Ancak hastalnda bir ka kerre grebildim. ilide salk yurduna, merhumu iydete gittiim gn garib bir hleti ruhiyye iinde idim. Hastahane civarn, stikll mar ai rini, anakkale savann iirini ibda eden Akifi grmek iin gelen ve nevbet bekliyen bir kalabaln doldurduunu grmek istiyor, byle bir eyin olamyacan katiyyetle bildiirn halde midin tecribelere galib gelmesini bekliyordum. Heyhat., sessizlik iinde hastahaneye girdim. Ev velce bir kerre grdm o mheykel vucudun btabsne bakarak eri dim ve., hastahanenin ok muhterem ve mltefit bahekiminden Akifin lme mahkm olduunu renerek tek tenha ktm. Sokakta genler hummal bir faliyyetle gle oynaa Taksime kouyorlard; Ya pek mhim bir ma, yahut garam bir filim seyretmiye! Bu ilk ziyaretimden sonra genlerin bir ouna Akifin hlini ve mu kadder neticeyi haber verdim. kinci ziyaretimde bana be gen, arkada olmak istedi, geldi. Vefatndan sonra gsterilen alkay, okuduum gazetelerden ve aldm bir mektubtan renince bu hle hayret ettim. Zavall airin tebcil edilmesi iin mutlaka lmesi mi lzmd, lmndeh sonra acaba ebed zinde mi kalacak? derken aklma
276

Unuturlar seni bare hemen lmeye gr msra geldi, Allah cmlemize rahmet eylesin! Arzettiim gibi A k ifle hususiyyetim olmadmdan airliini ve mes lekini asarndan istidll edenlerdendim. En bitaraf hkm de bu suretle verilen hkm olsa gerektir. Bence A k if; cevr; nahf, vecd, tfl... gibi kendi duygularn terennm eden ve devrinin tahassslerini bize ancak bu suretle nakleden bir air deildir. O; bir heyeti ictimaiyyeyi btn seflet ve saadetiyle, isyan ve heyecniyle, dknlk ve yksekliiyle, hsran ve midleriyle terennme almtr. Fakat onun hitab ettii ti ma heyet, uyandrmya alt mmeti merhume yoktu. O mmet, oktan dalm, bir ksm esrete alm, zilleti hazmetmi, bir ksm da Milletler hline gelmi veya gelmiye balamt. Onun iin air, biyhude arpmp rpnyordu ve... galib o da bunu zaman zaman idrk ediyordu. nk anakkalede tasvir ettii maherde mmeti merhume efrad da vard ve stanbul igal edilince airin : Kimi yamyam, kimi hindu, kimi bilmem ne bel dedii bu eitli mahlklar yakndan grdk. Tevhid, artk vicdanlarday d ve tevhidi terennm iin ya mzye mracat etmek, yahut vicdan bir murakabaya dalmak lzmd. air, yle yapt ve daha ziyade airleti: mevld ve secde gibi iirleri vzlariyle mukayese edilemiyecek kadar yksek ve derin birer bediai sanattr. u muhakkaktr ki A kif, Milliyyet devrinden evvel gelseydi byk bir slm airi olurdu. Fakat bu da muhakkaktr ki o, tahteuurunda b yk bir Milliyyet ak tayordu. Bu akn c ve hura geldii zamanlar, sahili imkna stikll mar ve anakkale ehidine hitabesi gibi drri ye timler yollad. Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda; hed fkracak topra sksan, heda. Can, cnn, btn varm alsn da hud, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cd. diyen air, bhesiz byk bir Vatan sever, samim bir Milliyyetperverdir. Eer tahteuurunda bu Milliyyet akn tamasayd kbeyi Mehmedcie ta olarak dikemez, hele ruhunun vahyini duyup ona kitbe ola rak hk eyliyemezdi, nihayet Mehmedcii kbeye gmerdi. Fakat bu Mil liyyet akn telkinleriyle baka bir ekilde gstermiye urayordu. ki mtezad duyguyu birletirmiye alyor, bazan biri galib geliyor, bazan br tegallb ediyordu. Necid llerinde si, Milliyyet bakmndan de il, fakat sanat bakmndan anakkale ehidine hitabesi kadar yksek ve derin bir iiri mkemmel ve lhtdir. Hlsa, hissiyle yazarsa hakikaten air olan Akif, nihayet Vatan dasslasiyle stanbula geldi ve Vatanndan cd olmad. Bence Akifin iki ahsiyyeti vardr :
277

1 iirini bir maksad mahsusa hdim klmak ister. Mantk ve mu hakemesine uyar, realiteye fazla der, teferruta meyyl olur. Lisan iiri, hi sevmedii Fikretin lisan iiridir: benim hi sevmediim nesir gibi bir ey. Yalnz o, bu dili daha tabiiletirmi, hele aruzun, Trkcenin bnyesinde mevcud bir henk olduunu btn vuzuhiyle isbat etmitir. Kaleminin ucna gelen en kk ve en d fikri bile feda etmez. stanbul sokaklarnn bozukluunu anlatr, bu vesile ile zmnen belediyyeyi ittiham eder, meyhane lemlerini, kahvehanelerin tima bnyemizi tahrib etmekte bulunduunu uzun uzun tasvir eder, hatta yere tkren adamn bastoniyle tkrne mmaslar, katiler izdiine bile dikkat eder ve bunu bize de syler, hemde baka trl sylenmesine imkn olmadndan alelde bir surette syler. Fakat merhum Ahmed Rsimle Allah uzun mrler versin std Hseyin Rahmi, bu ii daha mkemmel ve daha canl yapmamlarmdr? u halde Akifin bu yazlarna ne lzum var? Eer kif, yalnz bu eid yazlariyle intikad edilirse bence bir air deil, fakat harikulde bir nazmdan ibarettir. 2 Lkin kif, Muhiti haricden gzn yumar, mak ruhuna g mlr, kendi dedii gibi ruhunun vahyini duymya ve bize o vahyi duyurmya balarsa... te o vakit A k if olur ve o zaman, ekseriyyetle Fik retin lisan nazmndan da uzaklar. Blbl, stikll mar, Necid lle rinde, mevld, anakkale ehidine hitabesi ve secde gibi iirleri, bu ikin ci, daha dorusu asl ahsiyyetinin ibda ettii birer ehkr belat, birer bedai sanattr. Duygusunu da, devrini de bize dier nazmlariyle deil, bu iirleriyle duyurmutur. Bu bakmdan kif, ok byk ve kudretli bir irdir. te k ifi ben, byle anlyorum. Szme son verirken merhumun vefat zerine karaladm tarihi de kaydedeyim ;

Gitti ol k kudsii kerim, Kenzi esrr hudaya vakf; Mstekil iri stikllin, Namesi sanki sadyi hatif. ki er geldi, dedi; (Bk), hayf, tikf etti fenadan kif

Kastamoni lisesi Edebiyyat . Bk GLPINALI

278

Kastamoni lisesi son snf edebiyyat ubesi talebesinden 95 erafeddine. 21.3.1937

STD HSEYN SRETN MEKTUBU [1] Olum, Gnderdiin mektuba imdiye kadar cevab veremediimden dolay size kar ok mahcubum. Araya rahatszlm ve bir ok gaileler girdi. Kusuruma bakma. Mehmed Akif merhuma dir benden istediin malu mat bende pek naks. Evvel merhumu yakn tanyan dostlarndan dei lim. Kendisiyle murefem yirmi be sene kadar varise de bu uzun md det zarfnda ancak alt yedi defa grebildim. Bundan na hayat hususiyyesine ve tarz mesisine vukufum nkfdir. Size yazacam eyler, airlii hakknda eserlerinden hasl ettiim fikirlerdir. Bence Mehmed Akif, Fikret gibi byk bir sanatkr olmaktan ziyade kudretli bir nzmdr. Bu kudreti huddda malik olan air, dnce ve duygularn nazmen ifdede glk ekmez. Edebiyyatta lks, lemi islmn iti mi shada kalknmasdr sanrm. nk iirlerinin ekser mevzuunu bun lar tekil eder. Mslmanlarn meskenet ve gaflet uykusu iinde zelil ve hakir kalmamalarna kar imanl ruhu cayr cayr yanar. Islmiyyetin iiri felsefsi olan tesavvftan nasibi yoktur. Kendisile iir telekkmiz bambakadr. O, bir katra suyu bir umman yapar. Ben bir umman bir katrada gstermek isterim. Velhasl o mevzuu yapar. Ben mmkin oldu u kadar toplamya alrm. Onun krk, elli beytte tasvir etmek istedii eyi ben bir ktaya sktrmak isterim. Shai nazmn ehsvr olan bu kudretli nzm, tarihi edebiyyatmzda mhim bir ahsiyyettir. anakka le bedas, Sleymaniyye camii gibi yklmak anndan olmyan bir bi dedir. Bu bidei hamasetin bir ei daha vcuda gelebilirmi, bilmem. s tikll mar, blbl, gece ve bna mmsil bir ka manzumesi, Edebiyyatmzn birer ehkrdr. te airi mafur hakknda dncelerim... Huz msafa, de mkdir! Bk berhudar ilm irfan ol olum. Hseyin Siret ZSEVER Hami: Muhterem hocana hrmetlerimin tebliini unutma, olum.
[1] Kastamoni lisesinin ok kymetli edebiyyat muallimi bay Bk Glpmarl tevassutiyle.

279

Ayni ocua. stanbul, 29 Knunsani 1937

MLLET KTBHANES MEMURLARINDAN AR B. SUUDUN MEKTUBU [1] Muhterem bay Olumuz, Mektubunuzu byk bir alka ve derin bir hissi -takdir ile okudum. Pek sevgili bir yri kadmim olan Mehmed Akif hakkmdaki dnceleri mi sormusunuz. Gerek azizi cnm olan muhterem hocamzm irdt fa zilet pervernelerine, gerek sizin ak hakikat yolunda gsterdiiniz tehlki merifmendneye kar u anda gayet vas kran ve takdir hisleriyle mebuum. Feyz irfannzn tezyd temenniyatma terdifen melfuf yazlar gnderiyorum. Remzi efendinin tarih msra cidden bercestedir. Benim yazma ge lince: mecmuama kaydettiim tarihin ba tarafna kaydettiim bu szleri size gndermekte bes grmedim. Yoksa dierleri varken benimkini oku mak hi te muvafk grlemez. Muhterem Abdlbk kardamn ellerinden mahabbetle ve itiyak tam ile ptm teblia vesatatnz reca ve size de sammi kalbimden mtevl muvaffakyyetler temenni ederim. Millet ktbhanesinde memurlardan Ebssuud olu Sud Yava

KFN RTHLNE TARH Mehmed A k if irtihl etti. A kif irtihl etti demek gneleriyle, yldzlariyle, mehtablariyle beraber koskoca bir manzume ykld, mahvoldu demektir. Merhumla yirmi be yl evvel grm ve sevimitik. O za man kuru emede dedelerden kalma yalmzda otururduk. Kendisi ora da mkerreren gece kalm, sabahlara kadar suhbetler edilmi, iirlerin trls okunmu, mubahaseler cereyan etmi, yaz mevsiminde ka defa lar deniz banyolar yaplmt. Akif, pek iyi yzme bilirdi. Evin rhtmn dan mehtab geceleri denize atlmas, 'dalp gitmesi, bizi merakta brak mas grlecek eylerdendi. Halkal ziraat mektebinde muallim bulunduu srada tizemin olu Ahmed muhtar bey, o mektebin mdr idi. Bir ramazan orada bize bir
[1] Kastamoni lisesi edebiyyat muallimi bay Bk Glpmarl delletiyle.

280

iftar verdi. Tahir, Midhat Cemal, ben, kifle birlikte davetli idik. Mevsim yaz idi. O gece mekteb bagesinde ettiimiz iftann lezzeti elan dima mda ve hatras her lahza mfekkiremdedir. Akif, hsn sadye ve hs n tertle mlik bir hafz kuran idi. Bize bir teravih namaz kldrd ki unudulmak ihtimli yoktur. 1338 hicr ylnda merkez efendi trbesinde yaplan nikhm esnasn da okuduu arn iniksat da elan kulagmdadr: Surei Yusuf ten bir ka yet okumutu... Lteyes min revhillh kelimelerini yle bir sadyi mid ile telaffuz etmiti ki itminan ruhu, bu saddan aka anlalyor du. std, o mecliste bulunduktan be alt saat sonra vazfei vataniyye ifas iin mtenekkiren Anadoluya gitti. stikll mar, bu giditen az mddet sonra smia r olmutur. 1342 senesinde air, Msra seyahat ve on yl orada ikamet etti. Prens Abbas Halim paa merhum tarafndan zaz ve iskn olundu. Orann darlfnununda Trk edebiyyat mderrisi oldu. Paann vefatndan sonra yal ve encli taraflarndan ayni ikram ve ihtiram grd. Nihayet std Akif, Msrda hastaland. Tedavi ve teb dili hava iin vatanna insiraf etti. Yine o hanedn tarafndan Nantandaki Salk yurdu na yatrld. Alem dandaki Abbas paa iftlii, Heybeli adada Abbas paa kk, Beyolunda Msr apartumanmda mah sus bir dire A k ifin emrine ve istirahatna tahsis edildi. Bu vehile istidei fiyetine ok alld ise de msmir olmad. nk hastal (stiskayi batn) denilen maraz hil idi. Karnndan be alt defa kilolarla su al dlar. stanbulda yayabildii son be ay iinde kendisini iki defa ziyaret edebilmitim. Birinci yoklaymda iyileeceini kuvvetle mid ettimse de oullarmla beraber 26 Knunevvel 1936 gn yoklamya gittiimde pek nevmid ve mteessir oldum. Naslsm, ztrabn varm? dedim. Elhamdlillh iyiyim. Hi ztrab duymyorum cevabn verdi. Ve Tahiri sordu. ocuklarma dua etti. Gzleriniin yan gizlemiye alarak ya nndan ayrldm. On saat sonra fecai vefatn gazetelerde okudum. Cenazesi Edirne kaps kabristannda, yr cn dhi slm Ahmed naim beyin ba ucuna gmlnceye kadar yanndan ayrlmadm. lm ihtasa arku garbe kol atm olan Mehmed A kif merhum. Ca mii kemlt cihan bir dhi edeb ve fazilet idi. Eslf ve musrndan hi birine myesser olmam olan mdd ve mnevi kemlt nefsinde topla m, btn mrn nezahet ve insaniyyet leminde geirmi, yerine kon maz ve ei domaz bir byk lim idi. Kurann rhuna nfz etmi bir hafzd. Arab, Acem, Fransz dillerini btn edebiyytiyle, fnuniyle bi lir, mutalet geni bir mader zad iri fadl, ayni zamanda mtefennin bir baytar idi. Eserleri hakknda benim gibilerin szleri dinlenemez. nk bizim snfn ondan yalnz istifade ve istifaza hakkmzdr, kendisi iin mutalea
281

beyan etmek, haddimiz deildir. Cenab hak gani gani rahmet etsin. Onun byklne uygun tarih yazmak kudretimden stn bir itir. Bir ey yazmamak ayb olaca iin u trihi utana, utana yazyorum : Byk A k ifin zayna benim tam tarihim : rtihl etti kifi stad Yarab olsun makam dr selm. Tercemn lisan htif iken szn kesdi gerdii eyyam O lh deh ki eylerdi Halka hakku hakikati ilm. Dense lyk peyamberi ara
Asmandan alrd nk peyam!

Ekl bela hars olan toprak Onu da ekti sineye encam. O byk demin fuliyle ir sanat hayt buldu hitam geldi bir mmin eyledi tevrih: Gitti efsus! iri slm. Sud Yava niversite lhiyyat ve edebiyyat faklteleri faris muallimi byk air merhum Abdlbaknin hi tanmad ve bir kerre bile grp gr medii hlde airi mafurun Secde adl iirinden mlhem olarak yaz d ve galib Msra yollad iiri [1] : Mazhar feyzi ahad, kifi esrr vedd kifi mutekifi zaviyei ehri uhd. Btn msrlarn tehlle mstarak ardm ben, Nasl mbed ki rin, ayni mraci hud secden! Nasl mbed ki her kandili bir nri lhdir, Tecellgh haktr, sanki bir tri lhdir. Ederken halik zamna irinle sen secde, Fezlar, mabdi mutlaklar gelir nrunla hep vecde. Uarsn, ykselirsin tiri kudsye benzersin. Btn esrrm sinemdeki mna sylersin. Semlarda gezerken sen kemli akila yer yer, Ncmun g eder vzei tekbrini diller. Ederken kilki czn, haytn srrn tahlil. Gelir ar lhden de aksi namei tehll!
[1] Bay Bk Glpnarl tarafndan gnderilmitir.

282

Ne dnyalar yaratmtr ki feyz feyz olan hmen, hezaran mihri lem ikr olmaktadr senden! Meshdem o irsin ki sen olmaktadr zinde Karanlklar, klar, glgeler hep desti feyzinde. Elinde kilki icaznla sen hassn devransn, Serp pertevi haksin, mcessem nr mansn! Nmyan nur yezdan kalbi pki pr ftuhunda, Nihandr on sekiz bin lemin esrar ruhunda! Medar fahrisin ey banki rabbn bu eyyamn; Rebb ak olur, inlersin fknda islmn. O nayi bezmi mnasn ki her namen deer cna; Elest esrarn syler durursun g mana. Akar cyi fyztn kulb ehli mana, Hayti cavidn baheder her lahza atna. O menbdan zlli feyzini bak, ben de n ettim, Zlli feyzini n eyledim, c hur ettim; Senin aknla cotum, imdi ben bir bahri ummnm, O deryaym ki imdi kendime kendim de hayranm! Bana her harfi mann semav bir kitab oldu, Senin nrunla zerrt vcudum fitab oldu! erefyab olmadm geri fyz suhbetinden ben, Ezelden inyi ruhunum, ruhum senin benden! Gel ey mihri haytm, payidar ol asumanmda. Gel ey necmi mdim, parla vicdanmda, cnmda! Abdlbk

BAYAN (MKERREM KML SU) NUN YAZISI Yazn Ankarada bir eski dostla karladk. Sokaklar scaktan tutu mu gibi idi. Bizi alt yere gtrerek serin havaya kavuturmakla pek byk bir ikram yapm oldu. urdan burdan konuuyorduk. Sz Akife geldi. Onun shhat yurdun da yllarca zlem ektii memleketine dnerek derdine dev aramakta olduunu gaztelerde okumu, hele insana elle tutulan bir ac veren res mini yal gzlerle seyretmitik. Arkadamz gzel iir okur. Bize Akiften yle msralar sundu ki... Dardaki asfalt caddeleri olduu gibi, insan da eritecek kadar kuvvetli olan sca ve nefis Ankara akamlarn unutmutuk. Oradan ayrlrken dudaklarmzda : zde artk ykmn kr dm olmu ban, bana ok grme lh bir avu topran!
283

msralar ve gzlerimizde ac bir nem vard. im burkulmutu. Nasl burkulmasn ki koca air trk edebiyyatna lmez destanlar, trk ulusu na yksek bir erginlik sesi veren iirle, his ve heyecanla ruhu tten de rin adam.. Tanrsndan bir avu toprak istiyordu. Hayat aclarn ok defa umuzlarmzda katlanlmaz bir yk gibi ta dmz hisseder, lsek deriz. Fakat acaba hangimiz bunu kif kadar ii saran, alt st eden bir incelikle istiyebildik. Yanyorum kif iin.. Ya adka da ona kar deersiz, kck devini yapamam bir insan ol duum iin yanacam. Ankara dn stanbuldan gediim halde niin be dakika olsun inledii hasta yatann ucuna gitmemi, ona bir damla gz yama katl m bir salk dileinde bulunmamdm? Ne yazk!.. kif evimizin derdi olmutu. Umutsuz demilerdi. Her gaztenin a lnda bir kara haber bekliyorduk. Nihayet her fni gibi o da snd, gitti. Diledii bir avu toprak altnda, diledii skna kavudu. kif trk ulusu iin lmemitir. O, bir gn vatan ehidine nasl y rek titreten bir heyecanla: Gmelim gel seni tariha desem smazsn! demise... imdi ben de ona: Akif, seni edebiyyat tarihine gmmedik. nk yaayan llerin yeri... duymasn, ac ekmesini ve sevmesini bi len gnllerdir. diyorum. kif aramzdan ekilip gitmi olabilir. Fakat erginlik marn g smz kvan ve heyecanla kabararak dinler, sylerken... O, yayanlardan ok aramzda yayor. Sesi, nesilden nesile ondan lmez bir an ta yacak. Ne mutlu kife ve ne mutlu onun gibi bir air yetitiren trk ulusuna! Mkerrem Kmil SU

KF tN

kif ld, onu kara topraklara gmdk. O; Mezarna benden de bir para gtrd... kif yurduna lmiye dnm. Bir ayann ukurda ol duunu anlaynca lmn yabanc illerde kendisine yaklamasndan ne kadar korkard, kimbilir! Anam anlatr; Zavall koca asker babam da korktuuna uram, biz onun bizim iin aziz olan lsn doduu topraklara getiremedik, yu vamzda bu acy hepimiz biliriz... imdi onun kenarnn imenlerini dzenliyecek bir mezar bile yok... Akifin gzlerini ok sevdii yurdunda yumuu, benim iin bir teselliciktir... Onun bu hr yurdda, bu yarnlara yldrm hz ile koan gzel vatanda mezar var, ta var, iei var, ziyaretileri var...
284

Milletini ne kadar da net grm ve grdn ne gzel yazm : Sana dar gelmiyecek makberi kimler kazsm? Gmelim gel seni tarihe desem sgmazsm! Milletini tarihlerden taacak kadar byk gren ve o bykle ok sammi bir imanla bal olan Akifin klbimde, kalbimizde unutulmasna imkn varm? Sonra ben her sabah ve her akam sylediim, dinlediim Akifi na sl unutaym.. Ne mutlu ona!.. Bize ban kemiimize dayand gn lerde byk bir varla kar yalnz kanmzdaki ve bamzdaki stn lkle atmz sava zamanlarnn en ili heyecaniyle yazd bir stik ll mar brakt. Yer yznde kalacak son Trkn, son damla kann Al Bayran sn memesi uruna dkeceini haykran Akif; Ebede kadar yayacak Trk Milletinin dima tazeleen ili bir heyecanla marn syliyeceini bile rek ve ona iman ederek ld... Akif insand. Bu gn deilse yarn lecekti ve hepimiz de leceiz; Fakat onun bize brakt miras dnya kaldka yayacak... Bu gn on yedi milyonun mal, yarn otuz milyonun mal ve daha sonra daha ok milyonlarn mal! Muhiddin Okyay UZ

TRK SANAT DEHSINDAN BR BUR DAHA YIKILDI

Sadmesi btn Trk genliini titreten byk Akifin brc sem gibi gtn iittiim zaman, kalbimin hazin bir ztrab ile yandn duydum.. Evet; Akif, kendisine yetiilemiyen bir varlkt. O kadar ihtimama ramen onun grmek ve iitftek istemediimiz fl, nihayet bamza geldi. Zaten lmn elinden kurtulmu kim varki? Zavall beeriyyet!.. Mukadder olan bu korkun neticeyi bildiimiz halde yine onun, o byk dehyi iiriyyetin lmne bir trl gnlm katlanamad, ken dimi tutamadm; aladm, aladm... Vah vah... koca Akif! O gn ve onu tkb eden gnlerde kan gazete ve mecmualarda Akife id genlik yalnz bir iki imza mstesna olmak zere ok samim ve kadirinas tezahrat ve teessr at gsterdi. Akif, o bir iki imza sahibinin hazmedemedikleri byk Akif, sayasal bir ahlak std olmakla beraber, bir sanat std idi de.. Halkn ztrabm, ahlk noksanlarn onun kadar ince hislerle gren, sde, fakat sanatl ve ateli ifadelerle anlatan bir halk airi daha yetimemitir. Akifi ok seven halka, onu yermek ve onun Vatanperver olmad
285

n, Trk teceddd ve inklbn hazmedemediini anlatmak istiyenler, dier bir airin : ecaat arzederken merdi kbt sirkatin syler dedii gibi, kendi meziyyetlerini anlatm oldular.. Acaba bu stdlar (!) ilmin ve fennin hangi ubesinde mutahassstrlar? Yine biz cevab vere lim: Bunlar, eski tabiriyle birer (Camii kl) drler. Hangi ta kaldrsanz mutlak altmijiadrlar! Bir gn bakarsnz, operatrdr; terih dersi veriyor.. kinci gn, bir baytardr: byk bir selhiyyetle hayvanat bakarenin zhrev hastalk larndan dem vuruyor.. Daha br gn, kimyev ve fizik hadiseler anla tyor ve bir gn sonra da bunlarn mdhi bir air ve filezof odluklarn grrsnz! Sbhane men tehayyer fi sunihirukul. Akifi imdiye kadar anlamam olanlar, onun dehy sanat ve iiriyyetini takdirkr ve faziletli ifadelerle izah ve isbat eden sayn Vatanper ver, ten nsir ve ir stdmz Sleyman Nazif merhumun Mehmed kif adl kitabn ve bu kitabta edebiyyat cedidenin en byk stdlarndan Cenab ehabeddin merhurhun bir makalesinden alnan u paray okusunlar : ... Piinde serfru edeceimiz bir dehyi iriyyet gryorum: Meh med kif!.. Hi kimse okadar saf ve effaf bir billr beyan iinde menazr miUiyyeti tehir edememitir. dedikten sonra: tarihi edebiyyat, imdilik byk Akiften daha byk bir slm ve Trk airi tanmaz diyor. Trkn iki byk sanatkr edib ve iri kif iin byle kat bir h km verirse bize onun hakknda baka kanaatlar ve hkmler yrtmek abes olmazm?.. Ayni zamanda elimizde Safahat gibi koskoca bir ah eser olduktan sonra... On dokuzuncu asrn Hakim ve filezof iri (Viktor Hgo) bir ese rinde : Daima gzel ve mstesna olan her eyin byle dmanlar olmak dettir. diyor ki, kif hakknda da tabiatn bu hkm cr oluyor, de mektir. Hi ehemmiyyeti yok!.. Fakat, kim ne derse desin, Trkn bu mmtaz airi ve hakkn ses leri mbdii byk kif, beer vazifelerini hakkyle ve tamamiyle yap m, yurduna ve rkna kar btn borlarn diyerek ir sanat le minin ahikalarnda tertemiz bir yer tutmutur. Onun Safahat bir ehnme ve bir Mesnevi gibi kendisiyle be raber yayacaktr, lmiyecektir. Yalnz, gnl isterdi ki : Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihlal diyen stikll marnn yce iri, ismi gibi aramzda cismiyle de yaa sn... ve bize daha Sleymaniyye gibi Hakkn sesleri gibi ve sim gibi lmez bedalar yaratsn..
286

sim daki anakkale harbinin tasviri... Yarabbi, o ne kudretli beda!.. O ne ihtiaml sanattr!.. stdn anakkale harbine id bu par asn okurken tasvirin kuvvet ve celdetinden det insann tyleri r periyor...
te ir sanatn byk std Akif, aylarca ektii iztrabn acla rna dayanam yarak:

Bana ok grme lh bir diye inlemi ve nihayet o kymetli vcud, ve btn bir genlii de hzn ve mtem Fakat ne diyebiliriz ki?.. Ancak, Allh

avu topran ebediyyen aramzdan ayrlm iinde brakmtr. sana rahmet etsin aziz std!.. Konakpmar i. H. AKAY

GEN VE MTEFEKKR ARMZ EDREMTL (MUSTAFA SEYYD SUTVEN) N MEKTUBU

Arzu buyurduunuz halde kif hakknda bir ey sylemediimi Ruhi abeyime id mektubunuzda grdm. Ve seJahiyyetsizliime bir gz le bakmadmz anladm. kif iin bir hkme varmak esasen gtr. Bu gnn (Entelektel) snf onu ok sevenler ve holanmyanlar olarak ikiye ayrlyor. Bitaraf, fikri sahih anasn bu iki snftan birinde bulamayz. Zaten bizde her m nakaa mevzuu, hangi zaviyeden mtalaa' edilecei belli olmadan ileri s rlr. Bir taraf beendii noktaya hcum eder, dier taraf ta her nokta da mdafaay benimser. Ve artk btn direktifler histen gelir, akl se limden deil... Akifi sevenler tabyelerini, onun ahsiyyetinde, kendilerine nazaran, baz fedakrlklar yaparak kurarlarsa, umarm ki en amansz muarzla rn dahi saflarna ekebilirler. kif aramzdan derin bir iz brakarak ekilmitir. Bence, bu izin messiriyeti Trk camias zerinde noktada aranmal ve hangisinde daha bariz, hangilerinde ikinci ve nc derecede kald aratrlmaldr. Grdm nokta unlardr; Cemiyyet, Edebiyyatclk, sanat. 1 Cemiyetcilik bakmndan Akif byk bir mazhariyyet iinde dir. O Trk ve slm cemiyyetinin det melonkolik bir akdr. Trk ve slm cemiyyeti ise onun zamannda ok mhim bir dnm noktas ya amakta, ya hep, ya hi mcadelesindedir. te Akif, sonsuz akile bu m cadele fuklarna silinmez bir sima izmitir. Onun yazlar hitab ettii ktleye kadar inmi ve yle inmi ve yaylm ki, ok msralar lme saldran insanlarn tekbiri olmak derecesine ykselmitir. 2 Edebiyyatclk bakmndan da Tanzimattan beri kendine dn
287

mekte dev admiyle yryen nazm dilimize kuvvetli bir hamle kazandr d inkr edilemez. Arab ve acem dillerinden kendine bir eslet pay karm olan aruzu, Trkenin ayaklar altnda insafszca inemi, zama nna gre trkceye ayan hayret vasflar kazandrmtr. Verdii kabiliyyetlerle nazmmz aruzdan heceye teslim eden hemen hemen odur. 3 Bir iirde lisana, vezne, ekle hkimiyyet, belaat, selset esa sen sanatn ilk artlarndan da nce geldii iin nih hkmlere mil bir vasf olarak ele alnamaz. Sanatn bilmem umumi bir tarifi yaplabilirmi. Bence sanatkr, g zellik, ak, cemiyyet, tabiat, mavera ve hulasa parman koyduu mev zuda kafamzn mbhemat iine bizi srkliyerek heyecanlandrabilen kimsedir. Sanatkr, her halde muhatabn da sanatkr yapabilmelidir. Akifin bunlar yapp yapamadn anlamak iin, ahs alkalarn karmad bir devri beklemek zarurdir. Bence... Mustafa Seyyid SUTEN

HMD K rN ZYARETNDE

stanbuldan muhterem ve vefakr hemehrimiz bay Ali Galipten al dm 27 Haziran 1936 tarihli mektupta u satrlar yazlyordu : ... dn byk air Abdulhak Hmid Akifin ziyaretine geldi. Hastahanenin kapsndan ieri girdi, Akifin yatt kata kmak zere merdi venleri trmanmaya balad. Yznden zehirli bir teessr okunuyordu. Birinci kata kt, dizlerinin derman kesildi, bitab oturup kald. Akife yle bir haber sald; Ayaklarm merdivenleri kamyor. Hrmetlerimi, tahassrlerimi syleyiniz. ifayab olmasna ok du ediyorum. Mehmed Akif bilmukabele u szleri syledi; Teekkrler ederim. naallah ben kalkar, gelir de kendilerinin hem ellerini, hem ayaklarn perim. Hmid hkrklarla alad ve alyarak dnd...

MASUM BR YAZI

Ankara Hukuk fakltesi talebesinden H. Hurid Kangaln bir mek tubundan : Akif Taplacak bir Allah olmasayd gnee tapardm dermi. Ben de taplacak bir hak olmasayd A k ife tapardm diyeceim. nk onu faziletin, insanln, karakterin, hamiyyetin. Vatanper verliin szlm bir rnei olarak grvorum.
288

Yazlarnzn serlevhasnda stikll mar airi... diyorsunuz. Ben, msadenizle, bu serlevhaya ilieceim: Akif ne sadece stikll mar ai ridir, ne de yalnz safahat airidir. O, btn varlgiyle bir kifdir. Biz ona unun airi, bunun nazm diyemeyiz. Onun hi bir eserini dierine tercih edemeyiz. O eserler kuds birer varlktr. Fakat messiri olan Akif bir kldr. Onu bir taraftan, bir cebheden gremeyiz. Mesel ben stad ahsan airliinden ziyde, yksek ahlkndan, yksek faziletlerinden dolay severim. O byk varla kendi ismi stnde toplad btn s fatlar cmi olmak zere yalnz (Akif) derim. Sizin de neriyyatnzda yle demenizi istiyorum... H. Hurid KANGAL

YAIYACAK L

Cn, canan, btn vrm alsn da hda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda! diyen air, byk std, ulu vatanperver ve dinsever Mehmed Akif, son gnlerini, 63 senelik feragat, heyecan ve didinmelerle dolu bir yaaytan sonra, hr vatannn temiz haval, mfik kucanda zehir gibi illardan hastalna ifa umarak geirdi. Nihayet lm, onun ebedi bir yaama ve taratma akiyle yanan gz lerini, dnya mezbelesinden huriler leminin beyaz kevser buharlariyle tllenen fuklarna evirdi. Binlerce gencin elleri zerinde, salna salna stanbulun hcra bir kesine gmlmiye giderken, cansz vcudu, souk ve kuru tabutunda nazl hill in scak kollarna gmlm, yava yava titriyor, ruhu, son suz bir saadet, derin bir heyecan ve mest iinde, onu takib ediyordu. Akif ba ucunda sylenen STKLAL MARI nn ummanlar kadar dalgal, gkler kadar derin hengi ile, etrafn saran kara topran mdhi manzarasn, t hare kadar kendisine gstermiyecek bir vecde dald. Bu, onun iin tapt ulu Tanrnn mafiret mjdesi ve en byk ina yeti oldu.
*

Akif, sosyal yaralarmz ok iyi gren ve terih eden bir Trktr. Akif, mill ve din heyecanlar kitarasmn tellerinde en gzel ihtisaz ettiren airimizdir. anakkaledeki ehid mehmedciklerin namlarna dikilen en yce ve en salam ant A k ifin yarattdr. Akif, bu gn 20 milyon bulunan, yarn 100 milyonlar aacak olan Trklerin mill destann, ebed marn yazan stikll airidir.
F; 19 289

o, srf milleti iin yaad, milleti iin yazd ve nihayet ok sevdii Peygamberi Muhammet gibi (63) yanda ld.
Hayr o lmedi... lemez... lmyecek... Genlik ve Trklk onun muazzez adn nesilden nesile, kyamete dek nakledecek... Onun yaratt mar, stikll savann destan olarak, dima teren nm edilecek... Balkesir lisesi talebesinden Mehmed YAAK

MEHMED AKF N

Seni grmek diliyorken, kara mdhi haberin Koca gk kubbeyi sarsp ykvermiti yere. Brakp gittiin iz hele bir bak ne derin Koca Akif, ulu ir, bizi bodun kedere!.. O, yklmaz bir anttr, yedi cildlik eserin, heyecan kaynadr hem ve ezelden ebede Ruhunun taht olup kald da kalblerde yerin. Yayorsun, yaa sen maheredek marn ile! Balkesir lise taletaesinden Mehmed YAAR
MEHMED KF

(Trk teceddd edebiyyat tarihi) nden : Dn den gelen bu gn, hl e brnen mzi! Kalemine kudreti hlden, ilhamma gday dnden ald. Gzleri bu gn gryor, ruhu mzye baldr: onu hem yeni, hem eski grmekliimizin sebebi bundan! O, Naci nin tekemilesidir. Nacide tye uzanan bir incil ile maziye kayan bir glge vard. O incil Akifin nazmnda mntehann inkiaf, o glge onun ruhunda daha vecdli bir teksf oldu; Nacinin daha mtevazin bir mtemmimi! Aruzu kimse artk ondan ziyade tbletirecek deildir ve vuzuhla selsete kimse ondan daha fazla hkim olamyacak. Msralarn aruzun iine, zarfna sim sk tetbuk etmi bir mazruf gibi yerletiriyor. Ne zafa ufak bir tazyik, ne mazrufun bir santim kmldanmak ihtimali, std
290

bir marangoz kakmas gibi muhkem bir intibak, kelimeler msraa mh lanm sanyorsun: ok salam bir nazm! Naci lisann en bariz kudretiydi. Vukuflu arabca ve acemcesinin ara snda en fash Trkceyi yazmt. Safahat nzm da byledir ve galiba bu zl lisan limliinin son timsali olacak. Zaman artk bu vdnin yle kudretini yetitiremiyecek gibi. Mehmed Akif bu noktadan da bir intiha gsteriyor! Onu srf bir din airi sandk. O bize mslmanlk cereyann yalnz bana nazma eken bir ses gibi geldi. Din Mehmed Akifin nsf ise de, tamam deildir. tima Mehmed Akifle viz Mehmed Akifi ayrmak icab eder. Bunlar ayrdr, fakat kol kola, sim sk yryorlar. Onun en tima iirlerinde dinden bir name, en din iirlerinde de itimai Meh med Akiften bir ed gryoruz. kis birbirini bo brakmyor, biri di erine dima mdahale eder, iki ayr hviyyet fakat, birbirleriyle iyi kay namlar! Milliyyet cereyannn Bayrakdarln yapan Hamdullah Subhi ki din cereyannn alemdarlm yapan Mehmed Akifi Safahat m intiarnda alklam, meclisin krssnde batrmt; takdir o ahsiyyetin iki hviyyetinden birine, savlet dierine tevcih edilmi olsa gerek! cti,ma Mehmed Akif mahalle kahvelerine girdi. Kse imam m evinde konutu. Kfeci ocuun iniltisini dinledi. Bayram meydannda sevinen ocuklar, meyhanelerin dumannda ttslenen kafalar, talkn fecalariyle, inleyen kadnlar, hep rtsz birer futuraf sadkatiyle Akifin nazmna geti. Hseyin Rahminin romanlar, Ahmed Rasimin makaleleri, Mehmed Akifin manzumeleri... ayr ayr yollardan ayni eyi yapyorlar. Tasvirler bir zerre iir karmadan, kuru, fakat bnyesi sa lam bir nazm ile plak bir hakikat hlinde kda aksetmitir : Bitince bir sra ev, sonra bir de vrane. Dikildi karma bir han klkl meyhane; Bask tavanl, karanlk, sefl bir dkkn, inde bir masa, yahut civar tabutluktan atlma ok l grm ackl bir teneir! Yannda hurdesi km bir eski psk sedir Sakat, bacaksz on, on be hasrl iskemle krk dkk ieler, bir de inko tepsiyle be on kadeh, iki desti... Bu meyhaneye bir kadm kocasn aramya gelmitir. Ona eve dn mesi iin yalvarp duruyor :
291

... Komunun Hseyin dayy [1] alp dolamadayim yats vakti dnyay, anam benim gibi evld dourmaz olsayd bu hli grmeden evvel gzm yumulsayd! herif u hlime bak, merhametli ol azck brak o zkkm, itiin [2] yeter artk. Efendiler, aalar siz de bir nasihat edin sizin de belki var evldnz... Manzumenin sonu basit iki msra iine geni fecay sdran bir rik kattir : cehennem ol seni hnzir orospu git, bosun! ben anladm ii sen komu iyice serhosun, ayltnz unu yahu ilimeyin brakn; herif ayldm bilmem dp bayld kadn! Mklemeleri ok defa en olmayacak teferruata kadar iner. Bir ar kadala konuarak kprden Fatihe doru gevezelik yapa yapa, cadde zerinde ne grlmse, aklmza ne esmise, tuhaf veya hantal hangi nkteyi yakalamsak, daldan dala, savruk savruk konuup gidiyoruz. B tn bunlar hi biri karlmadan, hayret veren mihaniki bir hnerle naz ma brnmtr. Bir tanesini atlarsak hakikattan bir ey drm gibi olacaz. Hakikati zerrelerine kadar kavramak, amma bu ar oluyormu; iirden bin fersah uzak, kup kuru, kap kaln bir nazm oluyormu, ne zarar : udur cihanda benim en beendiim meslek: szm odun gibi olsm, hakikat olsun tek! Din airi Mehmed kif. Garib bir tecelldir: aruzu. Milliletirerek, en mill, Trke ile, elinde dinin bayra, Milliyyet cereyannn karsna dikildi. Sleymaniyye nin krssnden, Fatih in krssnden, krs bu lamazsa oturduu yerden mtemdiyen baryor: Bamza btn fel ketler dinden ayrldmz iin geldi, Milliyyet Islmiyyete giren bir tef rikadr : Hani Milliyyetin slm idi, kavmiyyet ne? sarlp sim sk dursaydna milliyyetine! Arnavutluk ne demek, varm eriatta yeri? kfrolur, baka deil, kavmini srmek ileri! arabn Trke, Lazn erkese, yahut krde acemin inliye rchn m varm, nerde!
[1] [2] dayyi deil, aayi olacak. itiklerin olacak.

292

Mslmanlkta ansr m olurmu, ne gezer! Fikri kavmiyyeti telin ediyor Peygamber. En byk dmandr ruhi neb tefrikann ad batsn onu islma sokan kaltabann! Zavall! Devayi maraz, maraz deva gibi gryordu. yz milyon slm lemi neye uykuda ve neye ukurdadr? Dinden baka cmia tan mad iin! Bu geni mmet camiasnda her mslman milleti ne zaman kurtulacak? Ne zaman Mill benliini duyar ve bir milliyyet hlinde aya a kalkarsa! Onlarn her biri Trkn yaptn yapsn, ite o vakit mslmanlk ta kurtulmutur. Zannediyor ki asrn inii dinden kn neticesidir. yi amma karan kim? asrdr para para ryen ne ve onu para para rten nedir? Asrlarn yuvarlanp getirdii eniyyetteki dadan hakikati gremiyor, Ah, hulefayi raidin devrindeki mslmanla dnsek her ey dzelecek! diyoruz. Hayat dndren emel ve emeli muhali temenni deil ki... medeniyyeti alalm, fakat milliyyeti almyalm, garbn btn ilm fenni gelsin, fakat bizdeki eski camiaya do kunmasn: Mehmed Akifin bayrakdarlk yapt mnevver dindarlk budur! Bu gnk medeniyyet ki mmet camiasn krp milliyyetin uyanmasiyle dodu, Medeniyyet iyidir, fakat onun getii ve gittii yoldan yrmiyelim: hsranlarnn azameti ite burada! Vatan bayrakla deil, minareyle lyordu. Zan ettiler ki minarenin sesi haritann vatann tutmya kfidir. mperatorluu din ile kurtarmak iin arabistana nasl yalvaryordu :
N e araplk, ne de Trklk kalacak a gzn,

dinle peygamberi Znn lh szn Trk arabsz yaamaz, kim ki yaar der delidir Arabn Trk ise hem sa gz, hem sa elidir. Veriniz ba baa zra sonu hsran mbin: Ne hilfet kalyor ortada billhi ne din! Trk arabsz yaamaz ylemi? te yayor ve ite yayacak. Bir milletin yaamasn baka milletin varlnda grenlerden miyiz; hayat o milletin iinden deil dndan m bekliyoruz? O millet yaamaz. Kk ol, ehemmiyyeti yok, elverir ki milliyyetini bulmu bir millet ola sn. Byk ol, bir hisin, deilmi ki o alev ruhunda parlamam. Vukutm haykran belat idraklerini aydnlattm? Eer hayat ta hakikati anlatamadiyse btn bu satrlar neye yarar! Mehmed Akif ki bir kutubtu, Tevfik Fikret ki dier bir kutuptu, biri Tarihi kadim i yazd, dieri Krsi nin vazlarn, ikisi kar karya arptlar. Hangisi daha hakl idi? Birinde uurum, dierinde bataklk var. Bu gnk Milliyyet cereyan ne Fikretin yanndan, ne Akifin ky sndan deil, ikisine de uzakta kalan ortadaki hakikattan gidiyor!
293

Akide ile iir i birbirinden ayrmalyz. Safahat airi nasl d nrse dnsn, bu kitab yazan onda unu aramakla mkelleftir: Vecldten, dn cuiten iiri karabildi mi? Bunu inkr hakszlk olur. Kuru bir nazm stnde metanetle yryen nzmn vecd anlarnda iire kt n gryoruz. Corafyann vatan paralanrken mslmanla kalbten gelen yaral bir azabla inledi: Bu haybetler, bu hsranlar btn senden, btn senden nasl t are ykselmez ki meysne bin iven! ne yerler dinliyor, yarab, ne gkler rhum inlerken! lh eri masumun u topraklard son yurdu, nasl teydi kahrn en rezl akvma urdurdu? evet, milletlerin en kahbesinden lem ordu gelip t sinemizden urdu, seyret hem nasl urdu: ki istikbal iin arpan yrekler anszn durdu! llerde aylarca giden kafile merkadi Nebevi nin stndeki kubbei hadra yi grmek iin din aknn nasl bir cuii ile kouyor : Necdin mkna dalm iki aydan beridir koca bir kafile mecnun gibi hib, hair kouyor, merhamet et, bdiyeden bdiyeye grrm bir gn olur haymei leyl y diye! slmiyyet balda uan bir leyl, ir aada ona eyda bir mec nun dur : afaklar feri rhm, fecri sadklar erandr, hillim gklerin kalbinde yer tutmu otandr, ezanlar nevbetindir, inletir ebd hayetten cihzndr alemler, kubbeler inmi meiyyetten, cematler klendir, kbeler haclen.. gel ey leyl, bu nzn elverir, leyl, in artk in ki mevldan mebbid bir bahar insin u yanm yurda mevldan! Blbl de hakikaten bir lirizim gsterebildi. Bu manzumede dal gal bir ruhtan gelen heyecan ruhlarmz dalgalandrabiliyor. Akifin cild cild manzumelerinden belki en kuvvetlisi: O zrdrt tahta kondun, bir semv saltanat kurdun, cihnn yurdu hep inense inenmez senin yurdun, bu gn bir yem yeil vd, yarn bir kp kzl glen gezersin hnmamn en, iin en, kintm en! neden yleyse mtemlerle eyyamn periandr, niin bir damlack gsnde bir umman buruandr?
294

hayr mtem senin hakkn deil, matem benim hakkm; asrlar var ki aydnlk nedir hi bilmez fkm, teselliden nasbim yok, hazn alar bahrmda. bu gn bir hanmansz serseriyim z diyrmda. ne hsrandr ki arkn ben vefasz, kansz evld serp garba inettim de ktm hki ecdd ne hay bettir ki .............................................................. dolasn sonra islmn haremghnda namahrem benim hakkm, sus ey blbl, senin hakkn deil matem! Bir gece yukar Ankarann vad Tacddin derghnda bize, hara retle ikmaline alt sim okuyordu. Kaln, ar, davudi bir inad var. Gvdeli vcudunu, toparlak ve enseli ban sallyarak okuduu bu kitabta Mehmed Akifi en geni nzml ve en irtifal irlii ile gr yoruz. Artk daha sde, daha mtekmil Trkenin, aruzdaki btn kaydlar eriterek akan, maniasz, sektesiz, dz ve revan hengi iindeyiz. Kitabn mzye medhiyye olan yerlerinde bir ukura gidiyor gibi ru humdan bir isyan gelirken... mahalle imamnn istidasn aynen nazma sokacak kadar hirfet ve mihanikiyyetin hneri karsnda dudaklarma tuhaf bir tebessm izerken.. Kr aasnn hikyesini kahkahalar, clz kyllerin glelerini telehhfler, mklemelerdeki canl tabilii tak dirlerle dinlerken anakkaleyi anlatan paralar gibi heyecanl yerlere geliyoruz. Vaiz unutulmu, o tebessm silinmi, nazmn kuruluu ayak larmzn altndan kaym, yksekteki iirin yksee eken kudretinde ruhlarmza baka bir hava doluyor. Derghtan karken kendi kendime hkmm verdim: sim mellifi edebiyyatmzn tarihinde kendine mahsus bir krs yapt. Trk teceddd edebiyyat tarihi smail HABB

KF BEY (Son Asr trk airleri) namndaki kitabtan Mehmed kif bey [1] fatih mderrislerinden ipekli hoca Mehmed Tahir efendinin [2] oludur. 1290 = 1873 te stanbulda dodu.
[1] Ebced hesabiyle tarihi vildetini gstermek zere pederi fadh tarafndan veri len Raif , 1290 raif emr vezninde gerde tbir olunan ekmee denir. Kamus tercemesi mahlas mektebte Akife tahvil olunmutur. [2] Pederimin stdlarmdan ve ricli ilmiyyeden Krehirli hoca Mahmud efendi merhum, en faziletli mezunlarndan olan Tahir efendiyi eyyam sahavetimizde muaUimli-

295

Pederinden arabca okudu. Muahharen dier fzeldan da istifade etti. Fatih mektebi rdsine ve stanbul mektebi ddi mlkisine devam ile ehdetname ald. 14-15 yalarmda iken pederi vefat etti. Mteakiben Sar gzel ma hallesindeki haneleri yand. Mihnetler iinde tahsili ilme ikdam eyledi. Mlk baytar mektebine girerek, snfnn birinciliiyle mezun oldu. Or man ve ziraat nazaretinde baytarla aid memuriyyete tayin klnd. Baytarlk ilerini tefti iin baz vilyat dolat. Mesleine mteallik sair memuriyetlerde istihdam edildi. ln merutiyyetten sonra meihhat dairesinde tesis olunan darlhikmetlislmiyye zalyle ba ktibliine nasb olundu. Mernuren Arabistana ve Almanyaya gnderildi. Bir aralk mebus oldu. Bilahara Msra gitti. Asr iiriyyesi <^Safahat nvan altnda neredildi. Seblrread risalesinde baz makalt intiar eyledi. Son senelerde Kuran- Kermi tercemeye memur edildiinden o hizmeti erife ile megul olduu iidilmektedir.

Erbab meziyyetten her ferd hakknda olduu gibi mumaileyh iin de bir ok sz sylendi. Kimi, airdir dedi, kimi, nzmdr iddiasnda bu lundu. Bazlar, lzumsuz tafsilta giritiini ve pek d eyleri mevzu bahs ettiini syledi, bazlar, tafsiltn lzumunu ve mevzularn ehem miyetini iddia eyledi. Mesel Trk teceddd edebiyat tarihi nde deniliyor ki: [1]

Cenab ehabeddin bey der k i : Hi kimse o kadar saf ve effaf bir billri beyan iinde menazr milliyeti tehir edememitir. En ileri giden takdirkrlanndan Sleyman Nazif bey Mehmed Akif namiyle nerettii kitabda mumaileyhin zti ve sr hakknda mufas sal malmat vermi ve bfezli takdirt etmi olduundan burada itnab makale ihtiya yoktur.
imize intihab etmiti. Benimle beraber biraderim Ahmed Tevfik bey merhumu, amcamzm ocuklarm, dier mteallikatmz k^m Istanbuldaki hanemizde okuturdu. Yazm ailesiyle birlikte Yakacktaki sayfiyyemizin bir dairesinde ikmetle bizi mstefid ederdi. Salih, Fazl, Vef, Sahi, l cenab, mrvvetkr, mtekim bir std kmil idi. Bir ile efrad gibi senelerce beraber yaadk. Hadidlmizac, serilinfial olduu halde bizi hi bir suretle in citmedi. Aslen Buharal olan refikas da hsn ahlk sahibi muhterem bir hanmd. Ce nab Hak ikisini de mazhar rahmet buyursun. [1] Yazmadra.

296

Asm dan : Ey bu topraklar iin topraa dm asker Sana aguunu am ...................................... [1]. Henz on dokuz, yirmi yalarnda ipekli Hilmi bey hakknda ; iken cihan ervaha tel eden

Nihayet oldu mezardan nihan onun mbin Eeri ykselerek oldu lmeknda mekin Ey aslna iltihak eden nur, iven iven, hezr iven. bnlemin Mahmud KEMAL KTBASLAR:
KIRPINTI NIN DEDKLER [2]

Mehmed Akif bey bence kudret ve ehemmiyyeti gen nesil tarafn dan pek takdir edilemiyen bir byk adamdr ve bu cokun, imanl ve ilhaml adamda Halide hanmn tamamen aksi olarak mdhi bir lisan vukuf ve tasarrufu vardr. Akif bey yeni bir Trke nazm yapmaktan zi yade Fikretin yumuatt eski nazm yep yeni denecek derecede slah ve tamir etmek istemie benzer. Vaktile bir ok fikirlerin, hislerin nakliyyatna gayri msait olan Trke zerinde Fikret merhum bir cadde amt. Akif bey bu yolu zerinden araba, kamyon, otomobil hatt tram vay ve tiren geecek bir ekle ifra etmi, aruz veznine hi bir zaman grlmedik hayretbaha bir talkat vermitir. nsan Mehmed Akifi okur ken gayet tekellfsz bir surette ve rahat rahat lakrd etmek iin en iyi vasta aruz veznile konumaktr zannna dyor. Bundan baka, Mehmed Akif beye medyun olduumuz fevkalde bir yenilik bugnn his ve lisaniyle dn duygular bizim kalbimize geiren feveranl ve mmin bir belagata tesadf ediimizdir. Mehmed Akif beyde hi sevmediim ey bu std airin hasasatten ictinab etmeyii, abdestini alm, salih ve bid bir mslman ruhu gibi temiz ve vecdli olan iirlerinin o hrikulde kyafeti beyan zerine, d kelimelerden, baya ifadelerden sratt amur ve kir paralardr.
[1] Tamamm yazmya lzum gremedim. [2] Muhterem ve hasss std Fadl Ahmedindir. Yeni Matbaa neriyyatndan, 1924.

297

Aziz std buna nasl ve niin razi olur? Hl anlamammdr. te, yine bu nezahetgirizliktir ki Akif beyin pek kymettar bir ok eserine, insan bazan rperten bir arlk, sevimsiz ve kasvetli bir koku veriyor. Pene leri ok zaman almam bir oda kokusu. Mehmed Akif beyin gen nesil zerinde tesiri hemen hemen hitir. nk std bu neslin nazarlarna tecedddn maziye, ananta kar kard bir kahraman olarak deil, belki gemiin kuvvetlenip teceddd etmesi iin vaza balam bir hatib, hatt baran bir mnd gibi gr nyor.

HAYATI EDEBYYE DEN [1]

Safahat ilk darbei nazarda dier iir mecmualarndan ayran ka rakteristik meziyyet, iirlerin Mill ve tima bir mn ile ssl oluu, havastan ziyade avama htab edidiir [*]. tiraf etmelidir ki bizim avama htab eden, avamn ruhuna incelik, avamn dimana ykseklik serpen bir edebiyyata byk bir ihtiyacmz vardr. Bu ihtiyac itiraf etmek, de rin ve yksek hisler ve fikirlerle lerzidar bedayi iir ve sanata peresti eylemiye hi bir zaman man olamaz. Avamn, daha dorusu umumun seviyyesine inerek onu kabil ola bildii kadar yksekliklere doru ekmek pek byk, pek nsan ve vatan bir harekettir. Byle bir hareketi alklamak, byle bir hareketi edebiyyenin inkiafn himaye etmek muhterem bir vazifedir. Trklerin mill airi Mehmed Emin beyin iirleri, iirlerinin mevzu lar hakknda hissettiim hrmet ve mehabbeti Safahat hakknda da duyuyorum. Vak Safahat da yksek seviyyelere lerziler verecek bedialar, hassas ve mel perver ruhlara zevkler, heyecanlar dkecek nefs ve Sanatkr iirler pek yok. Fakat dima dndrebilecek, avama, va sat seviyyelere ziya ve hakikat reaeleri serpecek metin ve ruhdar par alar da hi az deil... Mehmed A kif beyin hikye tarznda uzun iirleri az deildir. Bu i irlerde air bir realist, hatt bir naturalist gibi hareket ederek hakayiki olduu gibi gstermi, ehas ve vakayla, kendi seviyyelerine gre, pek
[1] Bu eser kymetli edib ve intikadcmz (Raif Necdet) in resimli kitab taki mu sahabeler inden domutur. O musahabeleri byk bir zevk ve istifade ile takib etmi tik. Hayat edebiyye 1909-1922 Orhaniye matbaas, 1922 Basan: kbal ktphanesi sahibi Hseyin. H. B. . [*] Bahsettiim Safahat birinci cilde aittir. Ondan' sonra air kk ktada ayni isimle daha drt cild mecmuai ear neretmitir. Son cildler daha sehhar, daha messir, daha sels ve nefistir. lm Milliyyeyi terennmde air gittike mtezayid bir kudret ve hayat gstermektedir. Hususile son senelerin mahsul olan stikll mar ile Blbl manzumeleri mill birer abidei teheyyctr. Mart 1922 R. N.

298

tabu olarak, szler syletmigtir. Natoralizim de muvaffak olduklar iin Akif beyi alklarm [1].

MEHMED KF

(Balkesirin yksek lim ve airlerinden muhterem ve fadl stad mz dil merhumun [*] ok kymetli mahdumlar Esad dil Mstecabl olu tarafndan bu nam ile geenlerde tahlil bir eser neredilmi tir [2]. stdn ferd ve tima karakteri, vatanperverlii, milliyyetciligi, airlii hakknda ihatal ve muhtasar tedkik ve tahliller yapan bu eserin balangcn iktibas ediyorum): Byk adamlar semav talar gibi, hilkatin mihverinden kurtularak arzmza ve insan cemiyetlerine gelii gzel serpilirler. Asllarndaki bu tesadfi intisab onlarda o kadar arzdir ki hi bir hudud ve engel tan makszn derhal insanla mal oluverirler. Sanatn ve ilmin hikasna asrlara smaz gayretler ve aln terle riyle trmanan bu gzideler hereyden nce insandrlar. Onlarn mill, dn veya muht vasflan nsan karekterlerinin teekklne man olamaz. Sanat veya ilim ahikasndan arza ve insan cemiyyetlerine akul bakan nekadar gzide vardr ki mensub olduklar milletten daha ziyade dnyaye ve insanla id olmasnlar. ngiliz ekspir, Yahudi Ayintayn, Romal Gayn, talyan Dante, Yunanl Sokrat, Rus Maksim Gorki, Fran sz Berson, DanimarkalI psen, ranl Hayyam, Trk Fuzul... ve mesel Mikelanj, Sinan, Refael... btn bu gzideler, ad, meslek, mereb, milliyyet, renk, kyafet bakmndan gya yekdierine hi benzemiyen btn bu adamlar insanlk postunda yekdieriyle kolaylkla imtiza ediverirler. Hangi Trk, ekspiri ngilizdir diye, hangi Fransz Refaeli talyandr diye sevmem deyebilir, sevememezlik edebilir? Afrika zejcisinin me lodileriyle, bir Alman Bethofenin senfonileri ruhlarn gmrnde bir pasport muayenesine mi tabi tutulurlar? Elbette hayr! Sanatkrn davas, sanatn malzemesi, mevzuu, ilham menba ne olursa olsun, ruhumuzun esrarengiz guddeleri onlarn her biri iin ayr ifrazlar yaparak ve hi birini yadrgamyarak hazm ve temsil eder. Fakat ruhlar, dimalar esir; zevk ve kymet lleri kalp olanlar ki maalesef bunlar yldzlar kadar oktur matlub ve muayyen dam gay tamyan her eyi hor ve hakir grrler. sterler ki her ey ve bil hassa sanat, pazardan satn alnm bir esir gibi, ancak kendi gr, zevk ve duygularnn makesi olsun. [*] 1270 - 1327.
[1] Yeni Adamn anketine itirak eden Raif Necdetin o yazs da kitabmzdadr. [*] stanbul lk basmevi, 1937.

299

bidenin ancak dn olabilecei hissine saplanm olanlar indinde bir minare eseri sanat, fakat bir heykel veya bir plak kadn tablosu mucibi nefret idi. Dinsiz bir camiada ise vaziyet bsbtn tersinedir. Mill l lere uymyan eserlere ise tecavz dnyann bir ok yerlerinde hl bir vazife saylmaktadr. Niin, en Mill bir sanatkrm en ok beynelmilel olacam unutveriyoruz? bhe yok ki sanatkr her eyden nce insan, sanat ise her zaman insanlndr. Sanat, u veya bu telekkiye bal tut mak istiyenler sanatta esaret grenlerdir. Hr olmyan insan asla sanatkr olamamtr ve hi bir zaman esir olan bir mevzu sanat saylamaz... air Mehmed Akiften bahsetmek iin byle bir mukaddimeye beni sevkeden, memleketimizde ba bo braklm kymet llerinin her sa hada her eyi ve herkesi kendi sakatlklarna tabi tutmak istiyen serke liidir. Mehmed Akif ld? Bir n yuvarlan, bir dan heyeln gibi le mimizden ayrld. O da tbk Tevfik Fikret gibi ld. Onun da ardndan tbk o byk aire yaplanlar yapld. Geri nisyan, yaygaradan daha hazin bir kibettir. Fakat bir lnn otopsisi snnetiye braklmaz. Safahat, mill derdlerimizi, gafletlerimizi, cerihalarmz btn p lakl ile gsteren, hayat ictimaiyyemizin muhtelif safhalarn ibret miz bir tarzda tasvir eden bir eser, sanatile deil, lkin sammiyyetiyle ve selsetiyle temayz eyliyen bir mecmuai eardr. Sanatkr olmadn, baknz, muhterem air nasl samim bir lisan tevazu ile itiraf ediyor : Bana sor sevgili kari, sana ben syliyeyim,

Maamafih kendi itikadm, itihadm sylemek lzm gelirse derim ki: Edebiyyatta gayei keml sanatn, eklin gzelliklerini ve inceliklerini his ve fikrin derinlikleri ve ykseklikleriyle meze edebilmek, ruha zevk ve heyecan dkerken dimaa nur ve ziya sratmaktr... Akif beyin iirleri, kendilerinin itiraf ettikleri gibi, bsbtn mahrum sanat deildir. u kadar var ki kafiyelerin birbirini takiben o mttand tevlsi bazan hengi durgun ve yeknesak yapyor ve iirde cazibei tenevvu ve serveti muski azalyor. Lkin btn bunlara ramen iir lerin ounda mevcud ve mahss sdelik, tabilik, Milliyyet ve sammiyyet onlar sevimli, munis, sels ve nefs gsteriyor... Fikrimce mecmuay en ziyade ykselten iirler, sade ve tab bir slubla kaleme alman manzum kk hikyelerdir. Hususiyle en vahim bir cerihamz, hayat faaliyetimizi kemiren en mzmin bir derdi timamizi gsteren Mahalle kahvesi hakikaten pek muvaffakiyyetkrne tasvir edilmitir. Cehl taassuba, ahlkszla kar isyan eden, en derin bir ce300

rhai timamizi keskin bir niteri tahlil ile gsteren Kse imam da son derece ayan: dikkat bir iirdir. Muvaffakiyyetlerinden dolay muhterem airi burada kemli sammiyyetle tebrik ederim... Edeb neriyyat memnt, ancak dostlar arasnda edebiyyattan bahsedilebiliyor. Vak (Serveti Fnun) da Akifin arabcadan bir iki tercemesi kyor, fakat airin ebed varliyle bunlarn alkas yok gibi bir ey. 1908 inklb Akifi olgun bir halde buluyor. O sralarda kmya balyan (Srat mtekim) le beraber Akifin iirleri de dalyor, hretl sratle etrafa yaylyor... Safahatm gzel taraf: Utandm alyarak, aladm utanmyarak gibi tahasss kucanda dip diri ve smsk tutan nadir msralardr. Lisann sdeliine gelince: bunun hreti tekinden [1] yksektir. Bu selis ve sde lisan smail Habib gibi ok ince bir mnakkidi bile b yliyor. (Edeb yeniliklerimiz) mellifi eserinde A k ifi bu noktadan yakalyarak Trkle kadar gtriyor. Tez udur : Akif, selis, ak bir dille yazyor. iirlerinde Trk haneresi Fars ve arab telaffuzlarna hkim. Afte yerine Aifte diyor. Hammal demiyor, hamal diyor. stanbul ivesini kullanyor. Lisanda Trklk iddi edenlerin yapamadklarm o yapyor. Ma demki bunu yapyor, o halde dilde Trkdr. Artk bu mantk silsilesi yle tamamlanabilir: A k if mill ve mahall duygular terennm ediyor. Mademki bunlar terennm ediyor; hissen Trktr. Hissen Trk olunca binnetice Trk olmas lzm gelir. Akifi Trke yazdna, bir Trk airi olduuna bhe yok. Fakat ben zannederim ki dilde ve siyasette Trklk bu deildir. Benim anladma gre dilde Trklk Trk dilini arab ve Fars gramerinden kurtarmakla balar. Eski itiyadlara ramen uurlu bir tarz da Trkcenin tasfiyesine id esaslara balanarak yrr. Nazmda mill vezne mutlaka bir yer ayrr. Nihayet bugnk dil inklbna ular. Cenab ta Trke yazyordu, iakat dilde Trk deildi. Akif hakikaten iirlerini ok selis, ok ak yazmtr. Yalnz arab ve fars kaidelerini kullanmamak, yabanc kelimeleri dilden atmak gibi bir davas yoktur. Houna gittii zaman pekl terkib yapard. Beendii arab ve fars kelimelerini kullanmakta tereddd etmezdi. Mesel, Safa hatm yedincisinde hi ekinmeden : Demin, evahik sanat bulunca pyn nasl srldn aarken hudud imkn? diye terkib yapabiliyor. Bilhassa tasvir yapmak istedii zaman eserleri nin her tarafnda bunlar bollar...
[1] Aruza hkim oluundan.

301

Bence Akifin asl kymeti mahall oluundadr. Bu temiz huylu, te miz ruhlu stanbul ocuu maz hasretiyle yanarak bize bir ok eski man zaralar izdi. Eski gnlerin tatl havasn getirdi. Hikyelerini anlatt. Eski tipleri canlandrd. Eserlerinde yer yer ndde kumalar gibi bu man zaralarn serildiini griyoruz. Hseyin Rahminin, Ahmed Rasimin yap tklarnn en gzellerini o yapt. Onu bir din airi diye ykseltmiye alanlar yanlyorlar. kif vaz ve nasihata balaynca dyor. ok dyor. Bir din airi iin lzm olan cezbe, mistik ruh onda yok. Akif din felsefesi yapmyor. Tanrya ulamak istiyen bir ruhun rpnlar, ykselileri, dleri yok. Yalnz bir iki manzumesinde mslman bir Trk ocuunun mill hislerle karm din sevgisini sezebiliyoruz. O tatllk, yumuaklk var. tekileri riyazetle ii kavrulmu bir zahidin hiddetleriyle dolu... Bir airden her eyi birden istemiye hakkmz yoktur. O bize haya tmzn en yerli renklerini verdi. rf ve detlerimizi canlandrd... ... Onun temiz ruhlu, yksek ahlakl, karakter sahibi, riyasz, sa mmi bir insan olduunu tekrarlamay da bir vicdan borcu sayyorum. Onu tbbn salhiyyetlileri yarar ve bu ameliyyenin bir ilme dayanan artlar ve kaideleri vardr. Niin bir sanat eserinin ve bir sanatkrn kritiini yaparken buderece lblileiyoruz?
Matbuatta, A k iften bahseden veya kendisine sorulan suale cevab ve rerek air hakknda sarih hkmler ileri srm olan bir ok ahslar tanrm ki A k ifin yedi kitabndan bir tanesini bile tam okumam ve bir ikisi de onu ancak kulaktan tanm ve bir iki msran rast gele dinleyivermitir.

Belki de bilemiyeceimiz tesirler bir ksmnn menfi hkmlerinde mil olmutur. Bilirim ki, fikr murakaba teesss etmemi memleketler de selhiyyetsizlie inanmak, bir kadnn kendi irkinliine inanmas ka dar, gtr. Hele matbuat pazarnda sergi am hretlere kar bunu iddia et mek tehlikelidir de.. Fakat bugn, kendi at devri yine kendi lm ile kapatm bir airin edeb mukadderat mevzu bahstir. Syliyeceimiz her eye kelimelerin manas, stlahlarn umul erivesi, fikirlerin siyas ve tima teorilere ballk derecesi ve sanat telakkilerinin mutlak hrriyyeti hakim olmaldr...
MEHMED KF HAYATI VE ESERLER [1]

Esad dil Mstecabl olunun kitabn takiben byk edibimiz Or han Seyfi tarafndan da yukardaki nam ile gzel bir risale neredilmitir.
[1] stanbul, Cumhuriyet kitaphanesi, 1937, Orhan Seyfi.

302

o risalede deniliyor ki : ... ehzade ba, baka bir sebeble de Akifin, hayatnda bir dnm noktas olyor: kif, henz (Naci) taklidi iirler yazd devirde, bir gn ehzade banda spartal Hakkya rast geliyor. Onun tevikile Franszca renmiye balyor. Bu tesadf olmasa, belki kif te olmazd. Merutiyyetin ilnndan evvel Akifin edeb ahsiyyeti teekkl et mitir. Safahat) n ilk iirleri olan (Kfe) ve (Hasta ocuk) 1908 den evveldir. Fakat, henz ismi tannmyor. Esasen buna imkn da yok.

M A T B U A T

[(Akif) in Msrdan stanbula dn ve hastal mnasebetiyle, sonra da lm dolaysiyle matbuat hayli yazlar yazmtr. lk zaman larda, yani stdn hayatnda negriyyat ile lmnden bir mddet sonra yeniden canlanan neriyyat bir Akifi iki kif gibi gstermekte olduu iin ok calibi dikkattir! Bunlarn hangisi doru? Zannederiz ki bu su lin cevabn kariler ve nihayet zaman verecektir. Biz merhum hakkndaki btn yazlar elimize gemiyenler ms tesna olmak zere aynen yazyoruz.] (SON POSTA) Gazetesinin 22 Haziran 1936 Tarihli Nshasndan: Trk edebiyyatnda bal bana bir sanat lemi olan ve uzun senelerdenberi memleketinden uzak yerlerde yayan air Mehmed kif bir ka gnden beri ehrimizde bulunmaktadr. Kendisi imdi Tevkiyye salk yurdunda yatmakta ve tedavi grmektedir. Dn bir muharririmiz, Msrdan henz gelmi olan std grmiye gitti ve kendisiyle uzun boylu grt. Arkadamzn intiblarn aynen aaya naklediyoruz : Byk airi dn yatt Nianta Salk evinde grmiye giderken, anlalmaz hislerin tesiri altndaydm. Kklmden beri yazlarn severek det ier gibi okuduum bu byk varl acaba ne halde bula cam? Mehmed Akif hasta! imde onu ok hasta olarak grmekten mtevellid bir zntnn aclarn duyuyor gibiyim.. Her Trkn azndan eksik olmayan ve Mehmed Akifin yaratt stikll marndaki msralar tekrarlarken kendimi daha kuvvetli hisse diyorum. Salk evinin beyaz merdivenlerinden stdn bulunduu kata kar ken, kafamn iindeki dnceler birden silindi ve bunlarn yerine acaib bir merak kaim oldu. Bana oday gsteren hasta bakcya sabredemiyerek sordum: Mehmed kif okmu ar hasta?
303

Hasta bakc glerek : Hayr, dedi, hi bir eyi yok! imdi yannda bulunan drt be kii ile konuyor. Hemireden aldm bu cevab beni zntden kurtard. Odaya girdiim zeman Trk airini karyolada oturmu grdm. ze rinde mavi izgili bir gecelik entarisi vard. On bir senelik ayrlk, stad temamen deitirmi gibiydi, ba alm, kendisine bir mehabet veren siyah sakal beyazlam, vcdca da zayflamt. Yalnz deimiyen ta raf sesinin ahengi ile canl gzleriydi. stadn elini pmek isterken elimi kuvvetle skt. Ve anladm ki std eski tevazuu brakmam ve kollarndaki kuvvet hi te eksilmemi. Biz odaya girdiimiz zeman oturan drt kii stda ved ederek k tlar ve biz ikimiz ba baa kaldk. Mehmed kif penereden grnen Boaz iini canl gzleriyle biraz seyrettikten sonra : Haydi, dedi, sor bakalm evlad!.. stdn gzlerinin ii, kk bir ocuk gzleri kadar munis ve tat lyd. Mtevazi edasndan cesaretlenerek sordum : std, dedim, ne zeman geldiniz? Hastalnz nedir? Mehmed kif Boaz ve Mecidiye kynn srtlarna, okar gibi, ba karak cevab v erd i: Perenbe gn geldim. Cuma gnnden beri de burada yatyo rum. Kara cierimle dalam iti. Burada bir ok tahliller yaparak sebenini aryorlar. Doktorlar rahatszlmn ehemmiyetli bir ey olmad n syliyorlar amma ihtiyarlk mdr nedir ben bu hastalm pek ehemmiyetsiz telakki etmiyorum. Bir lahza sustu sonra yatakta biraz daha dorularak devam etti: Hi bir arm ve szm yok. Yalnz itahszm. seneden beri de hastaym. Msrda belli bal bir tedavi grmedim. Memleket hasreti ve Msr darlfnununda aldm hizmetlerin arl hastalmla meul olmama pek vakit brakmad. Bu biraz da benim ihmlimden ileri geldi. z Vatanda sk bir tedvi grrm fikriyle orada pek az tedavi grdm. stda aradan geen on bir senelik uzun bir zamandan sonra stan bulda en ok nazar dikkati celbeden yeniliin ne olduunu sordum. B yk air hi dnmeden cevab verd i: stanbulda apartman bolluu insan hemen hemen artyor. Vak ben daha stanbulu dolamadm amma, yaplan bu inaat stanbulun eklini deitirmi ve her tarafa yeni bir gzellik vermi. stdla konumamz bir aralk edebiyyat vdisine sapmt. Kendi sine Trk edebiyyat hakkndaki dncelerini, kimleri beendiini sor dum. Ellerini birden bire havaya kaldrd: Aman, aman!., dedi. Sakn ha, bana edebiyyat hakknda bir ey
304

sormayn!.. Bir oklarnn isimlerini saymak, bir oklarnn da saymamak herhalde iyi olmaz. Ben dedikodudan korkarm. stdn saylacak ve saylmyacak kadar bol olan isimlerden bahset mesi memleketten uzak yaad halde edebiyyatmzla alkadar olduu nu isbat ediyordu. Kendisinden isim zikretmeden edebiyyatmz hakkndaki dncelerini sylemesini reca ettim. Gzleriyle hastahane bagesinde gezen gen bir hasta kz takib eden std : Bir ok msteid genler var, dedi. Yazlarn okudum. Kendileri biraz orijinallie kamakla beraber lisana hakimiyyetleri fena deil. Bun larn iinde kudretini takdir ettiim air de (Faruk Nafiz) dir. B en : Faruk Nafizmi? diye sorunca std dalgnlkla bir isim saydn kavrad ve adet reca eder g ib i: Yazmayn sakn ha yazmayn! Ben kimseyi krmak istemem, dedi. Ben recasm yerine getireceimi syledim. Fakat srf kendi merakm ica b Faruk Nafizin en kuvvetli tarafnn ne olduunu sordum. Szlerim std inandrm olacak ki yazmamak artiyle diye sze balad. Faruk Nafiz kudretli bir gentir. Lisam temiz ve tebihleri kuv vetlidir. Trk airinin biraz da kendi eserleri hakknda malumat almak iste dim. Ha.. Bak onu sylerim, dedi. Hasta olmadan evvel ok yazdm, (Glgeler) diye bir de kitab nerettim. Fakat hastalk yakama yapt, senedir bir ey yazmadm. Eer, hasta olmasaydm bir iki mevzuum vard, onlar yazacaktm. naallah iyi olursam burada ilk i olarak bu mevzular yazacam. Msrda Trkiye hakknda ne dnldn de sylemesini reca ettim. std, hi dnmeden cevab v erd i: Msrdaki mneyver tabaka bu inklbmz takdir ile yadediyor1ar. Kendileri boyunduruk altnda yaadklar iin Trkiyenin bu gnk inklbn ve muvaffakyyetini alklyorlar. Bilhassa ecnebi imtiyazlar nn Trkiyeden kaldrlmas her mnevver Msrlmn bir Trk kadar se vinmesini mucib olmaktadr. airi pek fazla rahatsz etmemek iin kendisinden ayrlmak zere iken (Son Posta) okuyucular iin ufak bir ey ltfetmesini istedim. std bunu hemen kabul etti ve ark hakknda syliyerek bana not ettirdi:
F: 20

yazd u ktay

305

Viranelerin yascs baykulara dndm, Grdm de haznmda, bu cennet gibi yurdu. Gl devrini bilseydim onun; Blbl olurdum Yarab beni evvel getireydin, ne olurdu? [1] Hayri YAZICI

(TAN) Gazetesinin 25 Haziran 1936 Tarihli Nshasndan Geenlerde bir Hint racasmm stanbula geliine stunlar ayran meslekdalar, anakkale ehidlerini ve stikll marn yazan byk Trk airinin gurbetten dnn biraz ge haber aldlar. Zmrd ve ya kut merakls racann serveti galiba, dilimize o zmrdlerden daha iyi yontulmu ve daha kymetli eserler veren airin sanatinden daha cazi beli grnd. Mehmed kif, ilide bir hastahanenin sessiz bir kesinde yar unu tulmu yatyor. Dncesi, itikad ne ekilde olursa olsun Trk iirini onun kadar ileri gtren bir adam bizim iin daima yepyeni olmak lzmgelir. Aramzda bir nesil farkn dnebilir miyiz? Byk airler iin ya yoktur. Dnn veya bugnn airi diye ayrlamazlar. Zaman onlar iin bir kl halinde (ebediyyet) olarak dnlr. Hatt vatan hududlar bile yoktur. Sesleri bir memleketin snrlarndan kavsi kuzahlar bykln de dairelerle dalgalanarak btn insaniyyetin fuklarm sarar. Onlar, kendi Milletinin olduu kadar herkesin ve herkes onlarmdr. Vk, Mehmed Akifin tam bu kraatta bir air olduunu iddi et miyorum. Fakat Trk edebiyyatna hakk erkek sesini o getirdi. Dar bir kafes iinde hlyalarn akyan Trk iiri, hayatn sesini onun feryadlariyle bize duyurdu. Alev gibi rpnan bir kalbin iinden geerek fik rin nasl iir olabileceini ilk defa o gsterdi. Burada, bu fikrin mnakaasn lzumsuz buluyorum. Mehmed Akifte insann bir adamn safveti ve kuvveti var. Yllardr ellerini btn geniliiyle fuklara aarak gklere haykran bir sesle yurdunun kurtuluunu istedi. Byk air, kesinde rahat uyusun. Bu dua mstecap olmutur! Orhan SEYF [2]

[1] [2]

Antakyada ve Antakya hakknda sylenmitir. leride grlecek. H. B. . Dier yazsm da okuyunuz. H. B. '.

306

Yine (TAN) m ayni nshasndan ; Deerli airimiz Mehmed kif, on bir senelik bir ayrlktan sonra nihayet aramza dnd. airin yurttan uzak bulunduu seneler, ona mem leket hasretinin aclarn tattrmakla kalmam, std ihtiyarlatm ve shhatim kaybettirmitir. stikll mar airini dn Tevikiyyede Salk yurdunda ziyaret et tik. Yurdun kymetli messisi Doktor Osman, tam bir salk yurdu olarak yaplm hastahanesinin temiz koridorlarndan geirerek bizi b yk airin yatt odaya gtrd. Ziyaretilerle dolup taan bir oda. stdm dostlar ve takdirkrlar onu yoracak kadar megul ediyorlar. Meh med kif, ili tepelerinden Bebek srtlarna kadar geni bir manzaray kucaklyan bir penerenin nnde. Beyaz bir yataa uzanm. On bir sene evvelki Mehmed kif ihtiyarlam ve sararm, yalnz ehresinden deil, kelimelerinden de hayat fkran bu byk dehy, be yaz rtler arasnda daha balmumlaan bir yzle grmek insana hzn veriyor. Fakat odaya girmezden bir dakika evvel Doktorun verdii teminat hatrlyorum : air hastadr. Fakat bu tedavisi imknsz olan bir maraz deildir ve hastalm seyri mddetince mukavemet iin lzm gelen kuvvet Meh med kifte fazlasiyle mevcuddur. stdm msafirleri birer ikier ekildiler. air, sal sormya meydan brakmadan sylyor : On bir senelik gurbet bende dassla yaratmt. Hastaydm, yur dumu grmek ihtiyacn, tedav edilmek frsatiyle birletirdim ve dn dm. Tedaviden sonra Msra dnp dnmemek hususunda kat bir karar vermi deilim. Kahire niversitesinin edebiyyat fakltesinde derslerim var, imtihanlar bitmekle beraber orasiyle alkam kesmi deilim. Mezuniyyetim bittikten ve tedavim tamamlandktan sonra, vaziyyete gre bir karar vereceim. Msrdaki Vefdler, Milliyyetperver genliin yardmiyle iktidar mevkiini ele aldlar. Vefdilerin lideri ve bu gnk Bavekil Nahas taa btn Msrllarn sevdii bir Trk dostudur. Trk inklb, diyebilirim ki; dnyann her tarafndan ziyde M srda dikkat ve alka ile takib edilmitir. Esneb bir Milletin boyundu^ ruu altnda bulunan Msrllar, yabanc emelleri rten muvaffakyyetlerimizi istikll mcdelesinden kltr ve ekonomi inklbna kadar her shada dikkatle ve alka ile takib etmektedirler. nklbn her zaferi orada takdirle ve mahabbetle karlanmtr. Msrn mnevver tabaka snn Trkiyeye ve Atatrke kar duyduu hayranlk sonsuzdur. Byk air; talyan-Habe harbi ve ngiltere-talya gerginlii etra fnda Msrn telekklerini yle anlatmaktadr:
307

 talyan-Habe harbi, Msrda talyann haksz bir tecavz ve m dafaasz bir Milletin boazlanmas eklinde telekk edilmi, nefret uyan drmtr. ngiltere-talya gerginliinde ngiliz tahakkmn istemiyen Milliyyetperver Msrda, talya lehinde sempati uyanmasna vesile olacan zannetmek hata olur. Habeistana taarruz ettii iin talyay haksz bu lan Msrl, bu tecavze kar her ne sebeble olursa olsun cebhe alan ngiltereyi, tahakkmne kar mcadele ettii bir Devlet olmasna ramen, talyaya tercih ediyor. Maksadm yle izah edebilirim : ngiltere de, talya da, Msrl iin ecnebidir. Kendi Milliyyeti ve mil l istikllinin gururu mevzuu bahs olduu zaman ikisine de dmandr, bunun haricinde, kendisine tealluk etmiyen bir meselede, hakly ve hak sz ayracak uuru Msrlda bulabiliriz. Sz edebiyyata getirdik, std dedi k i : Edebiyyattan bahsetmemek iin, gryorsunuz ki siyaset mevzu unu tercih ettim. Bu szm, edeb lemle alkam kestiim manasna an lalmasn, Mehmed Akif her zamanki Mehmed Akiftir. Edebiyyattan bahsetmeyiim, cevab vermek istemiyeceim mnakaalara yol amamak iindir. Hasta bir adam, dedikoduya mevzu olmak ister mi? aire hak vermemek kabil deil. Her gn gazetelerde dedikodu mev zuu bulmak iin pusu kuran (Edip) 1er o kadar ok ki..

MEHMED KF

(Yedi Gn) n 1.7.1936 nshasndan : Trk edebiyyatma son devrin ok gzel iirlerini hediyye iden b yk air Mehmed A kif vatandan on bir senelik bir ayrlktan sonra tek rar aramza kavutu. Fekat stikll marnn mill his, mill heycan ve mill iirini yaratan bu byk air A kif yurda hasta dnd. imdi hasta nede tedavi altndadr. (Yedi Gn) muharriri A kifle konutu. Onun yurddan ayr yaad gnlerdeki hatralarn, intihalarn toplad. Yazan : Kan DEMR Gnn birinde sessiz sadasz yola revan olarak. Vatan fuklarn aan air Mehmed Akif, tam on bir yl sren bu uzun seferin sonunda, ite, bem beyaz bir hasta hane odasnn, bem beyaz bir yatanda solgun meclsiz ve bitab yatyor. Ba ucundaki sandalyaya oturdum. Ak kllarn ereveledii bu sap san yze, bu gevemi, sarkm izgilere, bu yorgun ve dalgn gzlere bakyorum :
308

Zaman denen eyin kudretini, hayat denen efsnenin srrn bilmek istiyorum, sonra, yavaa soruyorum : zledinmi bizi std... Dudaklarn hi kprdatmasayd, hi ses karmasayd bile, bu zehir gibi glmsemesiyle her eyi sylemi olurdu ; zlemekmi olum!.. zlemekmi!.. Bu acnn bykln bir daha kendi iinde grmek ister gibi gz lerini yumdu, sonra, kesik kesik konutu. Msrdan gecede geldim... bu gece, otuz asr kadar uzun srd... orada on bir yl kaldm... fakat bir an oldu ki, on bir gn daha kalsaydm, ldrrdm... Hasret... Kup kuru dudaklarndan kendi gibi solgun bir ses szyor : ... ok ac!.. Ya kavumann sevinci! Onu sorma olum... onu ben kendi kendime bile soramyorum... ancak yazk ki vapurdan kar kmaz yataa dtm, hi bir ey gre medim ve kendi kendine syliyor. Cennet gibi yurdumdaym ya... ok kr. Hastal akla geliyor : Kara cierim, dalam imi... geldik, yattk buraya. Mahede altna aldlar, bakalm ne olacak... Eski hatralarn deiyorum. Mill mcadelenin ilk gnlerinde Anka ra istasyonunda karlamz hatrlatyorum. Evet, diyor, stanbuldan, mcdele aleyhine fetva kt gn ay rlmtm. skdardan araba ile imdi ismini hatrlayamadm bir kye gittik, oradan Cuma y tuttuk. O zaman Adapazarnda karklklar vard, kenarndan getik, kh kz arabalar ile, kh beygirlerle Lefkeye geldik ve tirenle Ankarya ulatk... Ankara... yarabbi ne heycanl, halecanh gnler geirmitik... hele Bursann dt gn... ya Sakarya gnleri... Fekat bir gn bile midimizi gaib etmedik, asla yese dme dik. Zten baka trl ala bilirmiydik. Ne topmuz vard, ne tfei miz... fekat imanmz bykt. Yorgun susuyor... stikll marn nasl yazdnz? Yavaa yatandan doruluyor, yasdklara yaslanyor, sesi birden canlanyor: Doacaktr, sana vd ettii gnler hakkn... Bu, midle, imnla yazlr! O zaman dnn... manm olmasayd yazabilirmiydim. Zten ben, baka trl dnp, baka trl yazanlar dan deilim. Bu, elimden gelmez. imde ne varsa, btn duygularm ya309

zlarradadr. u var ki, stikll marnn iir olmak zere bir kymeti yoktur, ancak trih bir deeri vardr. Gzleri; yem yeil ili srtlarnda, dilinde bir dua gibi ayni name titriyor : Kim bilir belki yarn, belki yarndan da yakn... Ya byk zafer stdm... O anda ne duydunuz? Kalbi durmu gibi sarslyor, sonra bir anda yeniden canlanm gibi nereden geldii bilinmez bir kla gzlerinin ii glerek : Ah!., diyor ve bir lahza brakyor kendini bu esiz sevincin koynuna... dalyor ve sesinin ta iinden dudaklarna dkln seziyorum : Allahm ne muazzam zaferdi o!.. Ortalk her ve mer oldu... Be alt saat iinde bir baka dnya dodu.. Tekrar gzlerini yum uyor: Ve biz, mest olduk... O zaman bir ey yazmadmzm? Artk benim ne dnecek, ne duyacak, ne yazacak, hatt ne ya ayacak takatim kalmamt... Dilimiz tutulmutu. Ordu, bizzt yaz yordu! std ziyarete gelenler, grmemize ikide birde fsla veriyorlar. Hasta bakc hemirenin getirdii yemek tepsisi oday bir para boaltyor, imdi, O, ar ar orbasn ierken bir yandan da benimle konumak nezaketini gsteriyor : Msrda nasl vakit geirdiniz? Kahirenin yirmi be kilometre cenubunda Helvan vardr. Sakin, asude bir kedir. Orada oturdum. Zten, taban mnzev bir adamm. Grlty sevmem, stanbuTda iken de byle idim. Msrda da darlfnunun ii kncaya kadar Helvanda yaadm. Son zamanlarda Kahireye indim. Sevdinizmi Msr? Var, gzel taraflar var... Bilhassa kn... Ho yazn da, scak ik limlerde bulunduum iin muztarib olmazdm. Orada scak ta srekli deildir, evler de ona gre yaplmtr, En scak gnlerde odalarn harreti yirmi sekiz, otuzdan fazlaya kmaz... Fekat bir yaz gn stanbul... Bu doup bydm, btn dostlarmn yaadklar stanbul, hele Bo az gzlerimin nne gelince... Msrda neler yazdnz? Gemiten adam hisse kaparm... qe masal ey! Be bin senelik kssa yarm hisse mi verdi? Tarihi tekerrr diye tarif ediyorlar; Hi ibret alnsayd, tekerrr m ederdi!
310

Ve stdn Helvanda yazd paray alyorum :

Firavunla yz yze sinden u son

Bilmiyen, ey koca msrn ilh ryan! Mezra, heykele id btn bu velveleler bakan iinmi hakikat? meramn oysa, Heder: Evet, btn beerin hakkdr beka emeli fekat bu hakk ne tadan, ne leden istemeli! Kolaym yazarsn? Dudaklarna gtrd bardan yana ekerek : Hayr... diyor. Ve suyunu idikten sonra, devam ediyor : ok urarm... yi alrm... Mevzuu uzun boylu kafamda i lerim. Nihayet kd zerine naklederken de hayli yorulurum. Zevklerinizi sora bilirmiyim std? Hafife glmsedi ve zevk diye dnyada bir ey varm? der gibi yzme bakyor : Zevkmi? Benim zevklerimmi? Eer sevdiimiz eserleri okumak, holand mevzular yazmak iin uramak, nihayet dnmek, yapa yalnz, bir keye ekilmek, sessiz sadasz dnmek bir zevkse... eh, benim, de zevklerim var demektir. orbasndan baka bir eye el srmiyen aire hasta bakc hemire, yalvaran bir sesle teki yemekleri gsteriyor; Siz yorulmayn... ben veririm... Yiyemiyeceim... Mmkin deil... reca ederim* Israr etmeyin. Ve bana dnyor; Eskiden beri yemekle bam ho deil... Sigara da imem... imdi doktorlar zorla ye, diyip duruyorlar, zorla ne olur ki, yemek yene bilsin. Tekrar yatana geince, ben de vedaa hazrlanyordum ve ayak s tnde soruyorum: Neler yazacaksnz? Biraz kendime gelirsem, yazacak eylerim hazr... Elile bir ka defa bana vuruyor : Var kafamda hazrlanm mevzulanm... Ya en son yaznz. Msrda geen sene bir resmimi ekmilerdi. Gneli bir hava idi. Glgem de up uzun, kumlarda duruyordu. Bu resmin altna yle yaz mtm :
311

Hepsi gm, hani yoldalarnn hi biri yok senmi kaldn yalnz, gafileden byle uzak? postu sermekse meramn yola, serdirmezler hadi, glgenle berber silinip gitmene bak! Ve kup kuru kaln dudaklar bir birine yapyordu. KANDEMR

(AIK SZ) n 1.7.1936 nshasndan : O, memleketi terk ettii gn doanlar bu gn on bir yandadrlar ve ilk mektebi, bitirdiler. O, memleketten uzaklat gn ilk mektebe yeni balyanlar, bu gn liseyi bitirdiler. O, slmlk sevgisini inklp ve milliyyet sevgisine tercih ederek admlarn bu topraklardan ayrd gn on bir yanda olanlar, bu gn niversiteyi bitirdiler, hayata, atldlar. imdi nmzde, onun memleketi terk ettii gnden beri geen ve bir yl bir asr kadar deerli olan on bir yllk gibi bir zaman ve bu zama nn uurlatrd, iradeletirdii bir genlik var. Bu genlie dnn ky metleri hakknda sz sylerken, hkm verirken mcerred mantk ve mcerred mefhumlardan uzaklamak mecburiyyetindeyiz. Her hangi birinin btnlk namna alklanmasn, sevilmesini, hr met edilmesini isterken onun hakikaten o btnlk namna bir hizmet yapm olmas, inklbc vicdanlarda yer tutinu bulunmas lzmdr. Yoksa bir anakkale destan ve deeri inklbclk deerinden uzak olan ve maalesef hl dudaklarmz arasnda rpnan mill mar gibi ba z iirlerle hi bir kimseyi edebiyyatn mill bir kahraman gibi gster mek salahiyyetini hiz deiliz. Eer gazete stunlar demagojilerin iniksna bir sha olacaksa, inklb yapan bir memleket hesabna bu da ac dr. nk bizim vazifemiz reliteyi yetienlere olduu gibi gster mektir. Bu meselede gsterilecek relite ie onun sanat kudreti hakkmdaki hkmleri tamamen edebiyyat tarihlerine brakmak ve suratna kar de il yalnz gazetelerin, mecmualarn bile sahfelerini arpmak ve kapa mak olacakt. nklb benimsemiyen ve benimsemek istemedii iin de onun iinden uzaklaan bir airi, inklb genliine bir mill air timsli olarak tantmak, hatt onun iin merhamet dilenmek bile yine inklb namna af edilemiyecek hatalardandr. O, her eyden evvel slm bir airdir. Vaktiyle gsterdii yurd ta hasss ve heyecanlan ise ayni slm kanaatlarm kanallarnda terbiye edilmi hislerdir. O, her eyi, yurdun kurtuluunu bile dindarlnn za viyesinden grm, kurtulu yoluna ancak o keden girilebileceini san
312

mt. Hep bu hisle barm, inkr olunamaz ki teknikte ok kuvvetli i irler vermitir. Fakat bu, bu kadardr. Bunun byle oluu hi bir ey ifa de etmez. Bilhassa onun gibi bir air iin. Onun 'on bir senelik gaip oluu zamanndaki memleket sevgisi o kadar byk ki, bunu yine kendi azmdan dinliyoruz. Bunu rendikten sonra ise kanaatmzda yanlmadmz gryoruz. O, gazetecinin sorduu sle yle bir cevab veriyor : Maalesef edebiyyatla hi alkadar olamyorum. Yenileri hi tan myorum. Esasen bir ey okumadm. Msrda iken sdece gazetelerin b yk harflerle yazlm serlevhalarn okuyordum. O kadar... Yalnz bu szler, bu byk airin memlekete olan alkasn gstermiye kfidir. Fakat buna da ne hacet. O, memleketi terk ettii sralarda ATATRK Byk inklblardan birini daha yapyordu: apka inklb. te memleket genliinin gz nne srlen ve kendisine lyik ol duu sevgi gsterilmedi diye ikyet edilen air! ... Dncesi, itikad ne ekilde olursa olsun, Trk iirini onun kadar ileri gtren bir adam bizim iin dima yep yenidir... gibi dnceler bile geri bir ruhun gerice tezahrlerinden baka bir ey deildir. nklb iinde yenilik, yeni sesi getirendedir. O ise, inklb senele rinde bile dim eskilii terennm etti. Sanat ve ifade ekillerinde ye nilik ise btn bunlarda yine onun gibisine bir meziyyet kazandrmyacak ve yeniler onu bir iki satr iinde bile olsun okurken titriyeceklerdir. nk o dim geri srtlarda pusu kurmu, inklba di bilemitir. renmek isterdim ona tapanlardan, onun inklb namna yapt hiz met nedir? Onun memleketten uzak yaad on bir sene iinde byk inklblar olmutur. Mesel apka inklb, tekyelerin kapatlmas, Trk meden kanunu, tekilt esasiyye kanunundan dne aid maddelerin karlmas. Harf inklb ve saire gibi... Btn bu inklblar, eski bir devri kapayan ve bizi musr seviyyeye karan hdiseler deilmidir. Memleket batan aa deiti. Yer yer ten fabrika ddkleri mill kalknmann canl iretleridir. Bir snrdan, br snra kadar uzanan, Kara denizi Ak denize balyan imendfer hatlar biter ve tkenir mevzulardanmdr bir air iin. Niin onun sesini, memleketten uzak yaad yerlerde duymadk. Duyamadk. Btn istenilenler slm edebiyyat kuvvetli bir teknik ile ifade etmesi iinmidir? Oen isyannda inklb iin cann verenlerin kan henz kurumad. Ar da hakikaten iimi zin bir ars oldu. Menemen hdisesi hl szlyan bir yara hlindedir kalbimizde. So ruyorum, bu mill air niin sustu, niin sanatnn kudretini btn bu hdiselerde gsteremedi? * Bir deerin, inklb iinde deerlendirilmesi mcerred hkmlerle
313

deil, inklbn hkmleriyle mmkindir. Kymetler mcerred hkmle re dayandka kymetsiz kalmya mahkmdur. Bu itibarla inklbc bir ruhun ona verecei hkm, bir sfr! nklb edebiyyat tarihinin hkm ise ksaca kanaatlarnn kuvvetli bir iri idi demekten ibret olacaktr. Onun iin daha fazlasn istemek, inklba kar hrmetsizlik olur. Mnir Meyyed BEKMAN

(SON POSTA) 3.7.1936 dan :

VARAN BR!

Yine bu stunda yazdm. Yazal da gn olmad. Dedim k i : Biz edebiyyattan deil, edebiyyath dedikodusundan zevk duyarz. Bu gn okudum: Zevk duyacamz bir mevzu zerinde bir gene bir yaz yazm. Edebiyyat dedikodusu mu? diyeceksiniz.. Evet, hemen hemen yle: Mehmed kif dedikodusu.

A
Hasta bir adam, dedikodu mevzuu olamaz! denilmiti. Erbabnn eline geince mkemmel oluyormu.

Mehmed kif gen edibleri tanmyormu. Olabilir. Herkes ceb tak vimi kullanacak deil ya! * lk dedikodu gazetesi k t: Varan bir! Bakalm arkas orap sk gibi gelecek mi? * Akl bamda bir adama sordum : Bu ie ne dersin? Ne diyeceim, dedi, kedi yetiemedii ciere pis dermi. * Mehmed kif hakknda yaz yazan bu adam kim? Mi......msaade edin de adn sylemiyeyim. Mehur olmak iin zem zem kuyusuna iemi olan adamn ad sylenmez.
M SET 314

(SON POSTA) 3.7.1936 nshasndan : DEVLE CCE Geceleri btab uzanmakta olduum deimin iinde, bermtad ken dimden geivermitim. Rya iklimini sk sk ziyaretten haz duyan dimam yine o leme dalm, kim bilir nerelere gitmiti. Birden dalgn gzlerimin nnde bir insan ekli belirdi. Ak sakall, hasta yzl, omuzlan biraz kk, fakat btn bunlara ramen baklar canl ve imanl idi. Bu ekil, gittike byd.. Bir dev heybeti ald ve srtndaki tuntan zrh ile, oradaki yksek bir da duruunun zerine gidip oturdu. Derken yerdeki bir delikten zuhur eden kck bir mahluk, koltu unda, tamakta zorluk ektii, kalem biiminde bir karg ile meydana geldi. Yrd. Dev gibi adamn yanna sokuldu. Karsna dikildi. Sen bir sfrsn, diye haykrd. Onun bu clz sesine, hikamn zerinde oturan devin azndan u karlk k t: Tam, demitim: azck yaslanaym, dinleneyim.. Biri tksrd ta karmda., acib, bu da kim? Cce hiddetlendi; ve koltuunda ksh, tun zrhn zerine iddetle havale etti. Tnnn! diye bir ses kt. Bu ses ykseldi.. Ve bir beyt halinde etrafa yayld: kalem biimindeki kargy,

Gmelim gel, seni trha! desem, smazsn! Herc merc ettiin edvra da yetmez o kitab! Cce, bir daha saldrd.. Bu sefer msralar, zengin bir kaynaktan fkrr gibi, birbiri ardnca tevl etti: Seni ancak ebediyyetler eder istib. Bu, tandr. diyerek kbeyi diksem bana; Ruhumun vahyini duysam da geirsem tana; Sonra gk kubbeyi alsam da, rid nmiyle. Kanayan lhdine eksem btn ecramiyle; Mor bulutlarla ak trbene atsam da tavan;
315

Yedi kandilli sreyyyi uzatsam oradan; Sen bu vzenin altnda, brnm kanna, Uzanrken, gece mehtab getirsem yanna, Trbedrn gibi t fecre kadar bekletsem; Gndzn fecr ile vizeni lebrz etsem; Tllenen maribi, akamlar sarsam yarana... Yine bir ey yapabildim, diyemem htrana! Ve bu msralar, etraftaki cidarlara arparak, dalar sarsarak, yaylb duruyorken, teden bir ses ykseldi. Cceye hitab ediyordu : Bizler, anakkale, Filistin, Kafkas, nn, Dumlupnar, Sakarya ehidleriyiz. Kzl ve tertemiz kanlarmz yurdumuz uruna aktarak ebediyyete kavutuumuz gndenberi, bu msralardan baka, bizim hakkmzda han gi Trk airi bir destan yazmtr? Bizim hamasetimiz, feragatimiz, ehadetimiz senin neslinden hangi dahyi coturdu ey cce? Bugn ahlk, seciyyesi, yurd sevgisi, dehs bhe gtrmiyen hasta bir adama kar denediin kalem biimindeki kargn, bizim lehimizde niin denemedin? Mevzu okmu azametli idi? O azamet senin kudretin den okmu stnd? Yurdundan on bir yl uzakta kalb, hisli kalbine gurbet acsnn zeh ri ilemi, bugn can atarak dnd vatana hasta vcudiyle, temiz duy gularndan baka bir ey getirmemi olan bir zavallya, durup dururken dil uzatmay kimden rendin? Hangi ahlk kitabnda okudun? Sus! O hastay rahat brak! Ona kalem biimindeki kargnla indire cein bir darbe, bizi. Harbi umuminin ve stikll harbinin Tertemiz alnl ehidlerini rahatsz eder. E. TALU (Cumhuriyet) 18.8.1936 nshasndan : Alemdana yakn ve pek yakn bir kede otomobil sola kvrld, sarsnt bsbtn sezilmez oldu. oseden ham yola sapmtk, kanatsz bir uula Baltac iftliine doru ykseliyorduk. Bize, nsan, meden ve bed bir hac yolunda klavuzluk eden byk filozof Ferid, be dakika sonra, yeil bhr buka gsterdi: te, dedi, kif burada yatyor. Eski edebiyyattaki kubbei hazra tabiri hatrma geldi. Eslf, yeil inilerle rtl kubbeler altnda uyuyan bir ka nl lnn ebed aiyanlarn tarif iin bu tabiri kullanrlard. imdi bizim de gzmzn nnde kubbemsi bir yeillik beliriyordu. Fakat bunun tekilerden fark
316

pek bykt. Bir kerre sun deildi. Tab idi. Altnda uyuyan, da std1ar std air Akifti. Terbiyeli bir uan delleti bizi hasta bakc bayana ulatrd. Onun klavuzluu da heyecanl bir itiyakla rpnan gnllerimizi stdn el lerine kavuturdu, sevgi, sayg ve tahassr, yreklerimizde hemen birleip riyasz bir buse ekli alm ve dudaklarmzdan o temiz ellere d klmt. imdi zeknn, irfann, hassasiyyetin, belgatm ve hakk iirin yere dm bir mihrab gibi dee uzandn gryorduk. Cemaatsz mabedlerin harab olmu minberlerini andran bu hasta mihrab ruhumuza elem veriyordu. Fakat yine ruhumuzla ona meczub idik, nnde diz kb oturyorduk. mrmde hi bir feveran, hi bir tuyan, hi bir frtna, hi bir co kun deniz, bu ahid olduum mahzun skt iinde yayan belat kadar beni mehur etmedi, heyecanlandrmad. std, doktorlarn tavsiyesine uyarak susuyordu. Lkin yreimiz, kalbimiz, vicdanmz onun u susu unda cild cild Safahat n gr ve bel sayhalarn duyuyordu, vecde dyordu. Akifi ziyaretimiz, eski tabirle, bir iyadetti, iyadetlerin ise ibadetler gibi zamanlar mahduddur, mukayyeddir, bu sebeble ok oturmadk, be di heyecan hazzn benliimize sindire sindire oradan ayrldk. Akifi yalnz braktmz iin hayflanyorduk. Lkin onu kendi ii mizde bulub seviniyorduk. oseye ktmz zaman Alemdamdan dn balamt. Sra sra kz arabas, sra sra otobs, sra sra otomobil Tadelen ve Tefne sular banda geen uzun bir nee gnnn sekri ile evlerine dnen yzlerce yurddam kahkahalarn tayordu. Gzm bu en alay nnde ihtiyarsz Baltac iftliine dnd ve kafamda tabiatn yaratt bir yeil kucaa gmlen o bel skt titredi. te o vakit, yine ihtiyarsz; Utandm alyarak, aladm utanmya-

rak!

M. Turhan TAN

BYK ARN LM (Cumhuriyet) Gazetesinin 28.1. Kn. 1936 Pazartesi nshasndan : Bir mddettenberi rahatsz bulunan std air Mehmed Akifin ha yata gzlerini yumduunu dn gece ge vakit aclar iinde haber aldk. Byk air lmiyle irfan hayatmzda derin bir boluk brakm, ken disini seven, hrmet eden binlerce okuyucusunu sonsuz teessrler ier sinde brakmtr.
317

Aramzdan ebediyyete ayrlan byk std yedi ay evvel Msrdan anavatana dnm, muztarib bulunduu cierlerini tedavi iin hastahaneye yatmt. Aylarca hastahanede kalan air, bir aralk iyileir gibi ol mu, Beyoglunda Msr apartmannn bir dairesine ekilmiti. Fakat son gnlerde hastalk tekrar iddetini arttrmya balam, sarfedilen btn gayretlere ramen byk adam kurtarmak kabil olamamtr. 63 yanda bulunan std Baytar mektebi lsinden km, muhte lif ehirlerde baytarlk ettikten sonra stanbula gelmi ve Merutiyyette memleketin her kesinde okunan yedi Safahatm birincisini yazmtr. Safahat Trkiyede en ok okunan bir eserdir. Bu kymetli eserleriyle tanan byk air ilk Byk Millet Meclisinde (Burdur) mebusu olarak bulunmu ve stikll marn yazmtr. std son senelerini Msr niversitesinde Trke mderrislii yap makla geirmi, hastal arlanca "ana vatana dnmt. lmiyle memleket kymetli bir evldn kaybetmitir. Cenazesi bu gn Beyazd camiinden kaldrlacak, namaz klndktan sonra Edirne kapya defnedilecektir. Kederdide ilesine taziyetlerimizi sunarz.

(KURUN) Gazetesi 28 1. Knun 1936 dan : Bugn okuyucularmza byk bir kayb haber vermekle elem duyu yoruz. Her gn, her yerde merasimde veya husus toplantlarmzda mil l heyecanmz ifde vaziyyetlerinde hrmetle sylediimiz stikll mar n yazm olan byk ve deerli air Mehmed Akif dn gece gzlerini hayata kapamtr. Btn okuyucularmza derin bir mtem vereceinde bhemiz olmyan bu ac hdise dn gece saat 20yi eyrek gee vuku bulmutur. std, evvelce de yazdmz gibi, birka yldan beri msafir olarak bulunduu Msrda hastalanm, son gnlerini vatannda yaamak iste dii iin stanbula, gelmi, burada bir mddet ilide shhat yurdunda baklm, sonra hastahaneden karak husus surette tedav edilmiti. Mehmed Akifin hastal nce (kanser) zannedilmi, sonralar, sirs = teemm kebed: kara cierin mumlamas tehisi konulmutu. Mehmed Akif, bu hastalmn tesiri altnda aylarca erimi, zayflam kuvvetten kesilmi ve nihayet dn gece bu byk heyecan snmtr. air hastahaneden ktktan sonra yaz Alemdamda merhum M srl Abbas Hilmi paann iftliinde msafir olarak geirmi, baklm ve son zamanlarda Beyolundaki Msr apartmanma nakledilmiti. Burada da tedavisine husus bir ihtimam gsterilmi, fakat maalesef ifakat bula mayarak dn gece lmtr.
318

Mehmed Jiif 63 yanda idi. pekli hoca Tahir efendinin olu idi. Yksek tahsilini stanbulda baytar mektebinde bitirip km, fakat edebiyyata husus bir alka gstermi ve bu sahada hret kazanmt. Edebiyyatmzda aruz veznini hkimiyetle kullanmak ve iirde halk hayatn halk diliyle kuvvetle ifade etmek hususunda byk bir muvaffakyyet kazanmtr...

(Cumhuriyet) Gazetesinin 28. 1. Knun 1936 nshasndan : Byk air Mehmed A kif dn akam sekize eyrek kala vefat etmi tir. Bir mddet evvel Msra giderek Camilezher medresesinde edebiyyat ve Trke mderrislii yapan Akif ifasz bir hastala tutulmu ve tedavi edilememiti. Bu yaz, sanki hayatnn son devrelerini yaadn hisseden byk air, vatanna dnmek arzusunu gstermi ve Istanbula avdet etmiti. Bir ka ay, Alemdagnda bir kkte istirahat eden Akif yakn zaman larda Beyolunda Msr apartmanna nakleylemiti. Son gnlerde artk koca Akif ok zayf ve bitkin hale gelmiti, etrafndakiler onun anbean snmesine muntazr bulunuyorlard. Byk air nihayet dn akam; Trk Milletine stikll mar, anak kale mdafaas gibi yksek eserler miras brakarak Allahn rahmetine kavumutur. * Akif, Fatih mderrislerinden pekli Mehmed Tahir efendinin olu dur. 1873 te stanbulda dodu. Anas Buharaldr, halis Trk kadndr. lkin babasndan okudu, yine babasnn sevkile medrese tahsili grd. Mkemmel surette arabca ve acemce rendi. Fakat asr tahsili de ihmal etmedi. stanbul idadsine devam etti. Oradan ktktan sonra Baytar mektebine girdi, birincilikle diploma ald. Kimyada, hikmette, nebatatta, hayvanatta, terihte, fiziyolojide btn arkadalarna tefevvuk etmiti. Tahsilini' bitirdikten sonra Suriyede, Rumelide ve Anadoluda dolat, bir yandan da iirlerini nere balad. Balkan harbi srasnda teekkl eden Mdafaai Milliyye heyetinin neriyat ubesinde alt. Mtareke srasnda Anadoluya geti. Btn Mill cdal devamnda orada kald ve Birinci Millet Meclisine Burdur mebusu olarak aza seildi. Bu esnada stikll mar iin alan msaba kada, onun hazrlad manzume birincilii kazanarak bestelendi. Akif, Arab airlerinden bnlfarabiyi [1], Trklerden Fuzulyi, Acem[1] (bni Farud) olacak. H. B. .

319

lerden Sadiyi, Franszlardan Lmartini severdi. Bunlardan gizli veya ak mteessir olmutur, denilebilir. Fakat uras muhakkaktr ki Akif Trk nazmn aruz vezniyle herkesten ve her byk airden daha selis bir dereceye ykseltmitir. Trke onun kaleminde en sade ve bununla beraber en belg bir iir dili olmutur. stikll mar, Akifin kulland temiz ve duygulu lisann en heye canl bir mahsuldr. Hakkn sesleri ve yedi cildlik Safahat Akif ten bize kalan nefis armaanlardr. Akifin Trk edebiyyat tarihinde bhesiz husus bir mevkii vardr, ve onun lmiyle muhakkak byk bir kymet kaybetmi oluyoruz.

Mehmed Akifin cenazesi bugn Beyolundaki Msr apartmanndan kaldrlacak, namaz leyin Beyazd camiinde klndktan sonra Edirne kapdaki makberesine defnedilecektir. Byk aire rahmet dilerken kederli ilesine, damad arkadamz mer Rzaya derin teessr ve taziyetlerimizi sunarz.

(Cumhuriyet) Gazetesinin 29.12.1936 tarihli nshasndan :

Son gnlerini yayan 1936 yl, yerine yeni seneyi terkedip giderken aramzdan pek aziz bir vcudu da alb gtrd. Bu ar masiyeti ken dinden nce snb birer silik glgeye dnen yllar arasnda temeyyz etmek iin mi yapt ve imdi o, ebediyyete gtrd aziz ahsiyyetle b tn o eski yllara kar tefahr 'm ediyor? Hakikat ne olursa olsun biz niell iindeyiz, nk air Akifi gaybettik. Keki bir deil, bir ok yl lar, mrmz hrpalya hrpalya geip gitseydi, fakat Akif yaasayd. Bu, belki gln ve hatta yersiz bir temennidir. Zira Akif, aylardanberi nefes alb veren bir lden baka bir ey deildi. inde kvrand yatak hakikatte bir mezar ve onun yaad her dakika ackl bir ihtizard. Bunu kendisi de biliyordu. O derecede ki bir ay evvel ziyaretine gittiim zaman hiretten szlp geldiini hissettiren harab ve muzmahil bir sesle sormutu : Turhan. Gilbertin bir beyti vard, inas Trkceye evirmiti, terceme hatrnda m senin? Ve hafzam harekete getirmek iin beytin asln katra katra gz ya sanlacak kadar hazin bir ed ile ve kelime kelime okumutu : Je meurs et sur la tombe o lentement j arrive Nul ne viendra verser des pleurs
320

Ben (inas) nin : Can verip te refte refte vardm kab stne Kimsecik bir katra gz ya dkp etmez feda eklinde yapt tercemeyi kekelemiye alrken o, lm alatacak bir tebessmle unlar sylemiti : Fuzul, Gilbertden daha gzel ve daha ince sylyor : Bana alan, bana kim, kabrime gelmez icek Bir avu toprak atar bdi sabdan ayri. Demek ki o, yalnz leceini deil, ldkten sonra unutulacan da biliyordu. Zten bu bilgisini daha nce bir kanaat dsturu hlinde ve u suretlerle ifade etmemi m iyd i: Toprakta gezen glgeme toprak ekilince Gnler u heylyi de, er ge silecektir. Rahmetle anlmaktadr amma ebediyyet, Sessiz yaadm, kim beni, nerden bilecektir? Bir canl izin varsa yer stnde silinmez lsen seni srtnda tar topran alt! Ey glgeden mmidi vefa eyliyen insan Ka gn seni htrlyacaktr u karalt? Hayr aziz l, hayr! Seni herkes ve her zaman anacak, adn tarihte olduu gibi yreklerde de yayacaktr. nk yazdn marla adn, Trk stiklline bal, yani ebed kald, ruhun emin ve mnerih o] sun. Namk Kemal, (Tabsire) sahibi kif paadan bahsederken lmen ve edeben anna takarrbten aczimizle beraber kitabn pp te bam za koymak vazifemizdir diyor. Vatansever edib, air Mehmed Akifi tanyayd, hi bhe etmem Her iirini yreimize naketmek gerektir diyecek ve hakikat severlikte onu kendinden ok stn bulacakt. Bu, sz gtrmez bir hakikattir. nk kif, ak airi, ihtiras airi, ss ve saz airi deildi. Kll kudret mefhumunu teahhus ettiren Alla hn Keml cellini, lh byklklere ve temizliklere terceman olan Peygamberin Rikkat ve nezahetini, gemi devirlerin yksek ahsiyyetlerini, mensub olduu cemiyyeti ve insaniyyeti terennm ederdi. Dindard, fakat dinin hsnhl, hsn ahlk ve hemdinler arasnda tesand demek olduunu herkesten iyi bilirdi, o haysiyyetle dine sevgi ve sayg tard. slm leminin hedef olageldii musibetlere kar ala yc birer msra halinde ruhundan dklen teellmler, telehhfler, n san ztrablarn en nezihi ve en belii saylabilir. arkn ve garbn btn byk airlerini kmil bir std gziyle tedkik ve tahlil etmiti. Fuzuliye deta kt, lkin, o ak airini yalnz tak dirle iktifa ve kendisini taklidden ib ederdi. Yz gzelliine kaytsz myd? Bu, o ayarda bir aire yaktrlmyacak nakselerdendir. Fakat
F: 21 321

kif, beer ve tab gzelliklerden ald hazz, heyecan iirle ifadeye tenezzl etmezdi. Bunlar cemiyyetin elemlerini veya emellerini terih ederken s te eker kartrr gibi kullanrd. Ayni zamanda o, hayl airi de de ildi. Ancak duyduunu ve grdn yazard. htimal ki btn duyduk larn ve grdklerini yazmam, yahut yazamamtr. Lkin kaleminden kan her yazda madd ve mnev benliinin heyecan grnr. Rahmetli Sleyman Nazif, artk onun gibi rahmetli diye anlmak mevkiine geen kif iin: lhmlarn ar ldan alrd. Dehas, etekleri, gne olan ahikalara vakit vakit iner ve sonra sanat ahikasndan da yksek fuklara kard. Namtenahlikte hbut ile uruc, mteradiftir. Akifin miradan da, hbutlar da mbarektir diyor. Mbalaal gibi grnen bu szlerde tam bir hakikat vardr. nk Akifin bizim diyarmzda mevcudiyyetl tahayyl oluna bilen sanat a hikasnn ok fevkine ykseldiine bhe yoktur. Sdelik, tabilik iinde sanat onun kadar canlandran baka bir air gsterilemez. Yine Sley man Nazifin dedii gibi, Peyamber Davudun elinde balmumu haline geldii sylenen demir neyse Akifin elinde de kelime odur. u farkla ki Davuda atfolunan kudret muhayyeldir, Akifin kelimelere istedii e kilde henk verdii muhakkaktr. Akifin u veya bu gazetede kan ilmi, edeb ve din yazlarndan arabcadan terceme ettii Mslman kadn ve Franszcadan Trkceye evirdii slmlamak adl eserlerinden, kuran tercemesinden burada bahsetmek istemem. nk bunlar byk ve aziz stdn bili kudre tini gsterirlerse de airliini sbat etmezler. Onun Trk iirine nasl bir inkiaf ve til getirdiini ancak Safahat okumakla anlyabiliriz. Safa hat, ayn ad tayan birinci kitaptan sonra u isimler altnda ve yedi ri sale olarak basld: Sleymaniyye krssnde. Hakkn sesleri, Fatih kr ssnde, Hatralar, Asm, Glgeler. Bunlardan birini dierine tercih etmek, yahud ilerinden seim yap mak, gn ndan bir tutam ayrmak kadar gtr. O sebeble merhu mun iirlerinden rnek semiye kalkmyorum, sadece bir para alb rahmete vesle olmak zere buraya geiriyorum : Bana dnyada ne yer kald, emin ol, ne de yar Ararm gmek iin baka zemin, baka diyar. Bunalan ruhuma ister bir uzun boylu sefer Yaamaktan ne kar gnlerim olduka heder? Bir onulmaz yaradr varsa gnllerde kalan [1]. M. Turhan TAN
[1] Temamm yazmadm. Kitabta vardr. H. B. .

322

Yine (Cumfuriyetin) ayn nshasndan t stikll mar airi Mehmed Akif ld. Onun lm haberini duyar duymaz, stikll marnn stikll harbinde, yreklerimizdeki man na sl kuvvetlendirdiini hatrladm. stikll mar, stikll harbinin manev cebhesinde yaplm byk ve muzaffer bir taarruzdu. O zaman, Mill Mcadelenin mutlaka zaferle neticeleneceine inanm olanlar, yani sa lam man sahihleri bile stikll marndan yeni bir manev kuvvet al mlard. Sakarya meydan muharebesine tekaddm eden Ktahya Altn ta Eskiehir muharebelerinin midsiz gibi grnen gnlerinde, stik ll marnn nusralarn, ktalarn erhederek yazarken Akifin elik szleri, manm bir kat daha artrd. Arkada! Yurduma alaklan uratma sakm. Siper et gvdeni, dursun bu hayaszca akn. Doacaktr sana vadettii gnler hakkn... Kim bilir belki yarn.. Belki yarndan da yakn. Ktas bilhassa, o zaman ne canl, ne kuvvetliydi. air Mehmed Akif, yrekleri elikletiren stikll marn yaratmak suretiyle stikll harbi nin mnev cebhesinde dven kahramanlardan biri olmutur. iir ve edebiyyatla daha fazla meul olduum zamanlarda, onun Safahat hakknda baz tenkidler okumutum. Bu mnakkidler, Mehmed Akif air deil; nzmdr; derlerdi. Onun hakkmdaki bu iddinn ikinci ksm doru, birinci ksm yanlt. Aruz vezni, Akifin elinde; her ekle giren sihirli bir oyuncak olmutur. Hani, lastik top, tabak gibi baz alet leri, havaya frlatarak hi drmeden bin marifet yapan hnerbazlar vardr, ite merhum Akif te aruz vezniyle ve kelimelerle byle hrikal oyunlar yapan bir sanatkrd. Fakat, Onun yalnz nzm taraf deil; air taraf da ok kuvvetliydi. Kartal kyn anlatan para nzmlmn byk kuvvetini gsterirse, Vurulub tertemiz alnndan uzanm yatyor. Bir hill uruna yarab ne gneler batyor! Beytile balyan ve anakkale ehidlerini tebcil eden paras da a irliinin yksek kudretini isbat eder. Mehmed Akifin en byk meziyyeti, her msran inanarak yazm olmasndadr. Onun iindir ki, mesel stikll mar, hi bir babayiit ta rafndan benzeri yazlmayan, alev gibi bir iirdir. Mehmed Akif, air deildir, deyenlerin karsnda anakkale ehidleriyle, stikll mar, lmez bir bide gibi ykselmektedir. Cn, cnan, btn vrm alsn da huda Etmesin, tek vatanmdan beni dnyda cda
323

diyen air, bir mddet Vatan cda yaadktan sonra, nihayet en byk emeline kavumu, son nefesini vatanmda vermi, vatannn toprana gmlmtr. Mehmed kif ld; fakat stikll mar airi, yaratt lmez stikll mar gibi ebed bir hayata mazhar olarak yayacaktr. bidin DVER *** stadn stikll caddesinde Msr apartmanndan kaldrlan ve otomo bille Beyazid camiine gtrlp musall tana konulan tabutu banda Orhan Seyfinin iki msran hatrlyorum : Yaamak... en sonunda dikilen bir ta iin Bir avu toprak olmak dnen bir ba iin. Koca Mehmed kif, muhakkak ki. en sonunda dikilen bir ta iin yaamad. Fakat nihayet onun ok dnm ba da ok yaknda bir avu toprak olacak. Gzleri yal ve matemli kalabaln iinde kimler yok? Hemen btn niversite profesrleri... Gen niversite doentle ri... Aksakall hocalar... airler... Muharrirler... Yksek rtbeli memur1ar... ve koca bir genlik Ordusu... Onun son yazd iirin son msralarn hatrlyorum : Daha yllarca eminim ki haytn ykn. Dizlerim titriyerek ekmiye mahkmum ben. z de artk ykmn krdm olmu ban Bana ok grme, lh, bir avu topran! Btn haytnda, dmanlarn bile incitmekten rkerek yayan te miz airin, gneli bir yaz gn kadar parlak yzn grr gibi oluyo rum. Urunda dklen gz yalar, onu zyor sanki. Ve sanki o hepi mize : Neden? diyor... Tasalanacak ne var? Hayatn yorgunluundan ikyet ederek, Allahtan lm dilenen ben deilmiyim? Ve istediine, beendiine kavumu bir insann arkasndan gz ya dkmek iin sebeb varm? Ona cevab vermek istiyorum : Senin arkandan gzya dklmek iin bir deil, bir ok sebebler var. Senin, bugn son yolculuuna kacan duyanlar, yarn burada kana kana gzya dkemediklerine alyacaklar... Namazn klnmasndan sonra tabut otomobile konulacak. Genler den biri baryor : Onu yine bamzda tamak istiyoruz. Ve koca airin tabutu, genliin elleri zerinde ykseliyor.
324

Sulu bir kar altnda, onun tabutunu Beyazid camiinden t Edirne kapya kadar el stnde tayanlar yorgunluk ve souk mefhumlarnn adlarn bile unutmular. Yanmda yryen bir gen kz, ufak mendiliyle; kapaklar imi gz lerinin yalarn kurutuyor. Akifin msralarn sylyor : O kadar gz ya dksem ki topraa. Nihayet sen de flarsan.. [1] Mezar ba... Sesleri de yrekleri gibi yank hocalar, kuran okuyor lar. Yanmda bulunan iki kii konuuyorlar. B irisi: Hocalar, diyor, kendilerine mezar banda okumak iin para tek lif edilmesine dehetli kzmlar... Dieri cevab veriyor: Haklan var... Onlarn bu mezarn bana, menfaat kaygsiyle gel mediklerini, dinmiyen gzyalarndan dam anlyamamlar? Dullardan sonra nutuklar balyor. niversite genleri, Akifin ha yatn olanca temizliiyle tasvir edebilmek, Akifin kudretini, olanca vstiyle tarif edebilmek, iki kelimeyle Mehmed Akifi anlatabilmek iin, ilenmi dimalarnn olanca gayretini sarsyorlar. Fakat, birbirleriyle yarrcasna gsterdikleri belgate ramen, kos koca A k ifin ahsiyyetine, kelimeler dar geliyor. Akif, kelimelerin, ahsiyyetinin vsatine nisbeten ok dar kalan mahfazasna bir trl sm yor. Nihayet onu, yine kendi dilinden anlatmay tercih ediyorlar. Ve gen niversite talebeleri, stdn en kuvvetli iirlerini okuyorlar. Gen heykeltra, Ratib Air, stdn yznn bir kalbn karyor. Sonra btn mezar banda bulunanlar, her sene, birinci knun aymn 28 inci gnnde, byk airin mezar banda birlemiye andediyorlar. Ve en sonunda stikll mar syleniyor : Korkma snmez bu afaklarda yzen al sancak. Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak. Sanki btn gendik Mehmed Akifin ruhunu, kendi iinden kopan bu ebed msralarla, bu afaklarda yzen al sancan hi snmiyeceine yzde bin temin etmek istiyor. std A k ifin cenazesi, Beyolu hastahanesinden otomobil ile aln m, Beyazt camiine getirilmitir. Merasime buradan balanmtr. le namazndan sonra cenaze na maz klnmtr.
[1] Beyt yledir: Reb bir bulut eklinde alarken mezarnda, Nihayet yle ya dksem ki, artk sen de fkrsan!

325

stdn tabutu Trk bayrana sarlmtr. Cenazeye Mehmed Akifi tanyan bir ok air ve edibler, niversite profesrlerinden bazlariyle niversite talebeleri ve dier mekteb talebeleri gelmilerdir. Genler, tabutu musalla tandan elleri zerinde kaldrmlardr. ni versite genleri, tabutun cenaze arabasna konmasna raz olmamlar ve mezarna kadar el stnde gtreceklerini sylemilerdir. Byk airin tabutu bu suretle, havann karl olmasna ramen, eller zerinde Edirnekapya gtrlmtr. ki gene, tabutun nnde niver site edebiyyat fakltesi talebe kurumunun elengini tamtr.

Byk bir kalabalk

Cenazeyi, ekseriyyetini genler tekil eden byk bir cemaat takib etmitir. Fatih semtinde de baz mekteb talebeleri yollara dizilerek, kif merhumun cenazesini sayg ile karlamlardr. Cenaze, Beyazd ehzadeba Fatih Edirnekap caddesinden geerken halk, apkasn kararak son hrmet eserini gstermitir. Merhumun defnedildii yer, Edirnekapda ehidlik karsndaki kab ristandr. Burada eski dostlarndan ve niversite profesrlerinden mer hum Naim yatmaktadr. stdn makberesi, onun yanndadr. Biraz daha ileride merhum air Sleyman Nazifin makberesi vardr.

Tabut mezara inerken

stdn tabutu, makberesinin yanna indirilmi, etrafn genler e virmitir. Burada Menemen bidesini yapan heykeltra Ratib ir, b yk airin yznn al ile maskini almtr. Ratib ir, bu maskten b yk airin heykelini yapacaktr. Merhumun kabri banda son merasim yaplm, elenkler konmutur.

stikll mar syleniyor

Bundan sonra genler ve mezar banda bulunanlar hep bir azdan airin stikll mcadelesinde en byk ve ebed eseri olan stikll mar n, derin bir heyecanla sylemilerdir. Bu dakikalar ok yksek duy gular iinde gemitir. Mtekiben niversiteli genler, ok samim hitabelerde bulunarak stikll mar ve anakkale destan airinin yksek ve temiz duygularn dan, memlekete olan hizmetlerinden, Trk edebiyyatndaki varlndan,
326

Trkn kalbinde daima yayacagndan bahsetmiler, anakkale destann okumulardr. Genler, byk airin mezarnn da kendileri tarafndan yaplacan ve her sene ld gnn yl dnmnde mezarn ziyaret edileceini ve bir ihtifl yaplacan sylemilerdir. Bundan sonra cenazede hazr bulunanlar byk bir teessr iinde kabirden ayrlmlardr. Merhumun kederli ilesine ve damad bulunan arkadamz mer Rzaya tekrar taziyetlerimizi beyan ederiz. (Ak Sz) Gazetesinin 29 1. Knun 1936 tarihli nshasndan : Yazan: Nizameddin Nazif Tepedelenli Fransa (Marseyyez = Marseillaise) i yapan Roje d Lilin bilmem kanc yldnmn teside hazrlanrken Trkiye stikll sava ylla rnn ve stikll gftesinin ve Trk iirinin byk airi Mehmed Akifi kaybetmek bedbahtlna uram bulunyor. Kemalist Trkiyeye, Trk rkna, Trklerle meskn olan diyarlara, Hataya ve betahsis iir, edeb ve sanat Trkiyesinin vatandalar olan mnevverlere, sanatkrlara edib ve airlere bu onulmaz acnn mtem ve azab karsnda taziyetlerimi sunarm. Kemalist Trkiye taziyete muhtatr. Zira Trk Mehmed Akif, Trk Mustafa Kemalin isyan narasn ilk iitmi olan ve Kemalist ihtill saf larna ilk karm olan erlerden bir er olu erdi. Trk rk taziyete muhtatr. Zira Trk rknn dili, ite en ufak bir tereddde hak vermiyen kati bir ifade ile syleriz ki, hanerelerde ona en gr ahengi verebilen sanatkrdan dnden beri mahrum bulunmakta dr. Trklerle meskn olan diyarlarn ve o Hatayn taziyetlerimize muh ta olduklarna inanyoruz. Zira yarn, br gn ve daha br gn nesil ler nesilleri ve devirler devirleri takib ettike daima dirilie, daima u ura, daima en nde olmya ve daima stiklle doru yryecek ve ula acaktr. Fakat bu cidallerinde zafere ulasalar dahi daima bir Mehmed Akif mahrum bulunmann azab ve zaafn duyacaklardr. iir, edeb ve sanat Trkiyesinin, yani mnevverler, sanatkrlar, edibler ye airler Trkiyesinin muhta bulunduu taziyeti ise Masiva ve fena nn lednnne, ksmen olsun, nfuz imknn elde etmi oldu u iddismda bulunan bu yksek snflarn, ancak kendi idrak ve uur larnda bulabileceklerine kaniiz. Bununla beraber byle bir netice bu snflara mensub olanlarn ferden byk cehdler gstermeleriyle kabil olabilecektir. Zira bu n darbe karsnda bir hayli sarslm olan m
327

nevver bnyemiz byle bir idrki mmkin klacak havsala statukosuna ancak zaman ile ulaabilecektir. air Mehmed kif ocukluumu geirdiim bir mahallenin btn ocuklar tarafndan sevilen babalardan biri idi. Mekteb dnnde so kaklarda akalar, yaramazlk ederken onun bir ke banda belirii bi zim birden bire sayg gsteren bir vaziyyet almamza sebeb olur ve iri gvdesiyle yanmzdan her geiinde, mutlaka bize, kendini bir kat daha sevdirecek iki cmle sylerdi. Sonra neslimin her gzel sanat merak ls gibi ben de devrin airlerini tandm. O bir hayli mslmand. Ben bir mayii athe idim. Buna ramen kelimelere verdii ahenk, sze ver dii gzellik, ifadeyi ulatrd ykseklik Akifi idrak etmemi zarur klmt. Son bir gn Mehmed Akifi, Ankarada Trk nesillerine bir devri tarh yi unutturmyacak olan gzel eserini yazarken grmrtm. Gzel eserini... Yani bir mddet sonra musikinin Trk stikllini terennm edebilmesine imkn vermi olan iirini. Ben o devirlerde Hakimiyyeti Milliyye nin mdr idim. Gazeteye idarehane olarak Maarif Vekletinin alt kat odalarndan birini gster milerdi. Mehmed Akif, gazetenin terceme ksmn idare eden Kmil paa za de Hikmeti sk sk ziyaret eder ve mahallesinde bym bir ocuk na zariyle bakt bana da, mutlaka ocukluumu hatrlatan bir iki gzel cemile sylemeyi ihml etmezdi. te o gnlerden birinde, bir le ye meinden sonra bromda alrken airin yine bizi ziyarete geldiini grmtm. A k if bir para dalgnd. Masalardan birinin bana geerek elinde tuttuu bir kd tomarna bir eyler karalamya balad. Onun altn grnce kendisini lafa tutmadm, iime devam ettim. Aradan ne kadar geti bilmem. Belki yirmi dakika, belki yarm saat. Birden neeli bir sesle bana hitab ettiini duydum. Dinle bakalm delikanl! Buyur std... Sana bir ey okuyacam, bakalm nasl bulacaksn? Ve Estafurullah std dememe vakit brakmadan gayet hafif bir sesle okumya balad: Korkma snmez bu afaklarda yzen al sancak Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak O benim milletimin yldzdr parlyacak O benimdir, o benim milletimindir ancak. Nasl buldun? Sehli mmteni... O kadar ileriye gitme... beenirlermi dersin?
328

 Hakimiyyeti Milliyyenin bunu neredecek nshas kaplr kanaatndaym. Tamamladnzm? Henz deil... fakat yarn le zerine kadar bitirmiye mecbu rum. Neden bu acele stadm? Acelemi? apkn bunu stikll mar komisyonuna vereceim; Hkimiyyete deil. En son mddet yarn. yle ise std... be yz liray kazanacanza yemin edebilirim. Gzlerini odann bir kesine daldrarak heyecanndan boulan bir sesle ; Be yz liram? dedi Onu almyacama seni temin ederim. Fakat bu gnk isyan en iyi ben ifadelendirmek istiyorum. Bunun iin bilmezsin iimde ne byk bir istek var. V e; Ben fazla kalamyacam. Hikmet gelirse selm syledi, dersin... deyip odadan kt. Bir iki gn sonra Hamdullah Subhi Mehmed Akifin eserini Millet Meclisi krssnde okurken btn mebuslar prheyecan ayaa kalkyor lar ve her beyti bir alk tufan ile karlyorlard. Bu iiri ilk dinliyen, ben, bu sahnenin ahidlerindenim de. Ve... Mehmed Akifin diledii oldu. Hakimiyyeti Milliyyenin boyasz, tahta bir masas zerinde son tas hihi yaplan iir bugn Trk Milletinin stikll mardr. Akif bir hatip miydi? Bu sale cevab verebilecek bir frsat elde etmi deilim. Fakat on da tam ve mtekmil bir insan adam yayordu. Bunun iindir ki sz leri en muhteem hatibin en bel hitabesinden yce bir derun tesir yapard. Bir gn belki ok sevmedii bir Trk muharririnden, ehabeddin Sleymandan bahsediyordu. On dakika sren szleri dinliyenlerin hayal lerinde yle sarih hatlarla bir ahabeddin Sleyman, tanmadmz, bize mehul ve mavera ehap izmiti ki, bir an realitelerin ehabndan bam baka birini, bir romantik kahraman hatrlar gibi olmutuk. ehabm bu gn sa olan yegne karda edib dostum Rza avdarl o gn Mehmed Akifi dinliyenlerin arasnda idi ve ondan sonra Mehmed Akiften bah sedildike hep yle sylemeyi tiyad edinmiti. Ben kardam evvelce kendi hatralarm arasnda bulur ve mtemini o yollardan duyardm. imdi htrama ne zaman ehab gelse Meh med Akifi iitiyor ve onun gsterdii ehaba acyorum. Mehmed Akif ite byle bir sanatkrd. Kardain kafasndan kardei silip bir baka karda yaratabilen mavera bir sanatkr!
329

(TAN) Gazetesinin 29 Knunevvel 1936 tarihli nshasndan ; Alta ay evvel stanbul rhtmna yanaan vaporun merdivenlerinden szlen bir glgeyi birdenbire tanmam, dikkatle yzne baktktan sonra byk bir fciaya kavutuumu anlamtm. Midhat Cemalin o gn iinden derin ve dikenli bir ; Eyvah! szm ve bu szlt benim iime ilemiti. std, kif hakikaten erimiti. Fakat ok nikbindi. Memleket hava snn kendisini yeniden dirilteceine inanyordu ve bu inancn son daki kasna kadar kaybetmedi. lmnden iki gn evvel konuyorduk. Pek yakn bir akrabay kendisini ziyarete getirmeyi sylemitim : Hayr, dedi, getirme. naallah ben. kendimi toplar toplamaz ken disini grmiye giderim. Sonuna kadar muhafaza ettii bu mid, sonuna kadar sarslmyan bu manev kuvvet karsnda, bazan aryor ve ne yapacam kestiremiyordum. Doktorlar, vaziyyeti aka anlatmlard: mid yok, kendi si de shhatinin gnden gne ykldm gryordu. Fakat nikbinlii ve itimad akllara durgunluk verecek derecede salamd. Arasra kendi kendime : Acaba bize teselli vermek iin mi byle syliyor? Diyordum ve derhal kendi kendimi tashih ediyordum. nk ona bu nikbinlii, bu snmez ve solmaz midi veren kaynak, beerin hayata mf rit balan deildi. Bu kaynak, daha derin, daha engin ve daha ulv idi. Hastahanede tedav edildii mddete; odas, msafirlerle mtema diyen dolup boalyor ve kendisi msafirlerini karlamaktan ve onlarla konumaktan yoruluyordu. Bu yzden doktorlar ikyet ediyor, fakat, kendisi, kendisini sevenleri grmekten ve her birile ayr ayn grmek ten memnun oluyor ve yorgunluundan ikyet etmiyordu. Nihayet bu vaziyyetin nn almak icab etti ve std eski ve asl bir dostunun oluna id bir kke msafir olmya davet olundu. Kk Alemdamda olduu iin std burann havasndan, suyundan, huzurun dan istifade edecek, burada gdasna daha fazla ehemmiyyet verecek, Avrupadan getirilen illarn tatbik edecek ve gnden gne iyilee cekti. Alemdana kavumak onu cidden sevindirmiti. Haftada veya on gndie bir ehre inerek dostlarm grecek, doktoru ile grecek ve tek rar Alemdana dnecekti, hatta k da orada geirecekti. Orada, diyordu, bir aacn dibine bir hal sererek uzanr, dinle nir, arasra gezer dolar, temiz hava, bol gne iinde yaar ve kendimi toplamya gayret ederim. Biraz kendimi topladktan sonra hepinizi de davet edeceim. nk am, esiz bir sanatkr. std, geri Alemdamda halsn yeil aalarn altna serdi ve
330

uzand, yeil aalar arasnda gezip dolat. Fakat kendisine yle bir il verilmiti ki Alemda seyahatinin btn zevkini zehir ediyordu: bu ilc andka : ngiliz tuzu yok mu, bunun yannda erbet gibi bir ey. diyor ve ilve ediyordu : Gnde bir defa iilse neyse. Fakat bir defa iib, oh, bitti, dedik ten sonra sra ikinci defaya geliyor, bu yzden Alemda seferinden bir ey anlyamyorum. Fakat std, Alemda seferinden de bir trl vazgemiyordu. eh re gelip iki ei dostu kabul ettikten ve doktorunu grdkten sonra der hal yola kyordu. Hi unutmam bir gn bana yle yanp yakld; Olum, dedi, ben evvelce skdardan kalkar, bir hamlede Alemdan yaya olarak boylardm. Bugn geri ayam yere demeden Alemdama gidiyorum, fakat ka para eder, otomobilin iinde inim inim inli yorum. yi olsam da yine yaya gitsem. std, hakikaten, en uzak mesfeleri yaya gitmeyi, mutad nakil vastalariyle seyahata tercih ederdi. Bir aralk Beylerbeyinde oturuyorduk. Arasra Gztepedeki bir dostunu grmiye giderdi. Beylerbeyi srtlarn aar, menzili maksuda varr, akamlayn da ayni tarik ile eve dnerdi. Bu grbz ve canl adamn otomobil iinde inliyecek derecede elden, ayaktan dmesi, bir fcia deil de nedir? Alemda seferleri tevali ettike stdn shhatten dt gze ar pyor, fakat Alemdana gitmekten de vazgeemiyordu. nk orada, se nelerce mahrum kald memleket havasn daha bol, daha saf buluyor, orada en derin huzur iinde memleketle ba baa kalyor ve gndelik ih tiyalarnn haricindeki btn vaktim dnerek geiriyordu. Aylarca devam eden bu derin, bu ztrabl ve buhranl dnme dev ri ona kim bilir neler ilham etti ve kendisi bu ilhamlar, kim bilir, hangi ereve iinde bize sunmay tasarlad. tedenberi en byk emellerinden biri stikll harbinin destann yazmakt. Msra ekilmekten maksad, hayat gailelerinden zde bir kede almak ve bu destan yaratmakt. Tam bu srada diyanet ileri riyaseti ona kuran tercemesini vermek istedi. Kendisi bu ii kat su rette kabul etmemek istemi ve bu kararnda srar etmiti. Bu srara, srar ile mukabele edenlere : Bir ka para iir yazacam, ona mni olursunuz... Diyordu. Fakat, yine muannidne srar ile karlanm ve onun bu yerden g e kadar hakl olan itiraz kabul olunmamt. Akif buna ramen bu ii zerine almamya uram, bir aralk mu vaffak olur gibi olmu, bu sefer ii mutlaka ona yklemek istiyenler, merhumun en aziz arkada, merhum Ahmed Naimi ne srerek std
331

iknaa almlar, nihayet kif, mrnde krmak istemedii Naimin s rarna dayanamam ve bu ii kendi tabiriyle istemiye, istemiye kabul etmiti. Akifin kuran tercemesi iini kabul etmek istememesinin hikmeti, kurana olan sonsuz hrmeti idi. Bu yksek hrmet, onu kuramn her kelimesi zerinde uzun uzun durmya sevkediyor ve sonunda onu yine muvaffak olamadna inandryordu. Kuran- Kerime kar bu duyguyu ve bu man tayan adamn kuran terceme etmesine, yahut yapt tercemenin kendini tatmin etmesine imkn yoktu : Nitekim kendisine, bu tercemeyi ne yaptn sorduka : Yapamadm, diyor ve ilve ediyordu : Beni tatmin etmiyen bir eser, bakalarn nasl tatmin edebilir? Ve ben, stdm bu szne kar bir diyecek bulamyordum. stdn Msrda geirdii be alt seneyi igal eden bu almalar, kendisine gre, hi bir netice vermedii iin boa gitmi ve bu yzden Trk edebiyyat byk bir bideden mahrum kalmtr. On senenin ge ride kalan drdnn ikisini, daha evvelki senelerin yorgunluunu din lendirmek ihtiyac, ikisini de son hastalnn ztrablar imha etmit;ir. Kendisi bu boubouna giden senelerini teessrle anyor ve : Bu yzden ne tasarladklarm yazabildim, ne de bu ii bitirebil dim. ok yazk oldu. Diyordu. Alemdana ekildike ve arasra da kendisinde iyilik hissettike ya zaca eserlerden bahseder ve bunlar ilk msaid frsatta yazmay d nrd. Onun yazmak istedii bir eser de (Haccetl veda) d. slm tarihi nin en mheyyic vakalarndan biri olan bu hdise Peygamberin son haccn ve yz binden fazla mslmana hitaben syledii bir nutku tasvir edecekti. Nihayet islm-Trk tarihinden alnma bir vakann ilhamiyle bir pi yes yazmak istediini sylyordu. Vaka ehli salb harbleri devrinden alnacak, Eyyub olu Selahaddinin kahramanlklarn anlatacakt. Fakat std, Alemdandan son avdeti srasnda pek harab bir halde idi. Bu ne kadar bu derece iddetli buhranlar geirdii grlmemiti. Meum hastalm son ve kat hcumlarn yapt besbelli idi. Fakat lmnden iki gn evvel tekrar uzun uzadya konutuk. Geri dili biraz arlamt. Ve szleri biraz zorla anlalyordu. Fakat kafas, ciyadetinden ve kudretinden bir ey kaybetmemi; gzlerinin feri katiyyen sn memi, zek ve kavray zerre kadar eksilmemiti. Bana memleket ile rini ve dnya vaziyyetini sormu ve cevablarn derin bir alka ile din lemiti. Nihayet dn, stdn halinde gndzden bir tahavvl gze arpt.
332

Kendisi her zamankinden daha hallice idi. Konuuyordu, fakat yalnz b raklmak istemiyordu. Akamlayn yedi buuktan biraz sonra ksa bir nefes darl zerine her ey bitti ve std kendi tabiriyle nazenin bezmine kavutu. mer Rza DORUL
(Cumhuriyet) Gazetesinin 29 Knunevvel 1936 tarihli nshasndan :

Evvelki gn vefat ettiini teessrle yazdmz byk air Mehmed Akifin cenazesi dn Beyolunda Msr apartmanndan kaldrlarak Beyazid camiine getirilmi ve cenaze namaz burada klndktan sonra Edir ne kapda ehidlik karsndaki kabristanda hazrlanan husus makberesine defnedilmitir. Cenazeye merhumun bir ok dostlarndan baka niversite talebe sinin byk bir ksm da itirak etmitir. Beyazid camiinde cenaze na maz klndktan sonra tabut cenaze otomobiline konacak iken talebe bunu istememi ve yzlerce gen Beyazttan Edirnekapya kadar byk airin tabutunu elleri zerinde tamlardr. Mezar banda tabut alm; Heykeltra Ratib ir tarafndan b yk airin yznn al ile kalb alnmtr. Bu kalba gre Mehmed Akifin bst yaplacaktr. Din merasimi mtekib niversite talebesi hep bir azdan merhu mun eseri olan istikll marmz sylemilerdir. Bundan sonra talebeden Edebiyyat fakltesi adna Abdlkadir b yk airin hayatn ve genliin bu lmden duyduu teessr ksaca anlatmtr. Bunu mtekib talebeden bayan Fikret anakkale manzu mesini, Sheyl da merhumun resminin altna yazm olduu son iirini okumutur. Mezar banda Tbbiyeden bir gen Mehmed Akifin mezarnn ni versite genlii tarafndan yaptrlmasn ve bunun iin de Edebiyyat fakltesi kurumunun megul olmasn teklif etmi ve bu teklif ittifakla kabul edilmitir. Bundan sonra her sene merhumun ld gnn Akif gn olarak kabul edilmesi ve o gn ihtifal yaplmas kararlatrlmtr. Byk airi ebed medfenine tevdi edenler, gz yalar arasnda ora dan ayrlmlardr. Mehmed A k ife Allahtan rahmet diler ve kederli ilesine bir daha taziyetlerimizi sunarz.
(Son Posta) Gazetesinin 29 1. Kn. 1936 tarihli nshasndan :

Mehmed Akifin en yakn bir akrabas; 5000 den fazla ziyareti... diyor. Ve ilve ediyor: Dnn ki, s td, bir ka kelime sz sylemei bile, ok g katlanlr bir zahmet sa
333

yacak bir vaziyyette idi. Tkattan o derece kesilmi bir hastann, bir ka ay iinde 5000 ziyaret kabul etmiye mecbur kalmas ne demektir? Diyebilirim ki, std ziyarete gelen dostlar, hi bilmeden, hi far kna varmadan onun lm gnlerini yaklatrdlar. Bence dnyada, bunun kadar hsn niyyetle yaplm bir fenalk da ha tasavvur olunamaz. Son syledii szleri hatrlyabiliyor musunuz? Muhatabm, bu sorgumun cevabn, stdn lmn anlatmakla veriyor : Evvelki gece, saat 19,30 a kadar beraberdik. Yannda kz ve re fikas vard. Daima olduu gibi, memleket ve dnya siyaseti hakknda izahat istedi. Hatayn vaziyeti, spanyann hali, Almanyann silhlanmas etrafnda bir ok saller sordu. Kendisine, dilimin dnd kadar izahat verdim. Gayet neeliydi. Ve her zamankinden daha shhatli grnyordu. Benim ayrlmdan sonra, bir mddet te kz ve refikas ile grm. Ve saat yirmiyi tam on gee, mdhi bir buhran gelmi. Vaka eskiden de buhranlar geirmemi deildi. Hatt kendisini kvrandran mdhi ztraba dayanamyarak bard bile oluyordu. Fakat bu sonuncu buhran hepsinden mdhimi ve be dakikadan fazla srm. Acdan kvranan, baran bare kife, berbad bir nefes darl gelmi! Ve stdn haya tna mal olan bu nefes darl, onun son szlerini syliyebilmesine bile meydan brakmam. Hastal neyci? Siros... Bildiiniz gibi, stanbula alt ay nce gelmiti. Evvel Alemdanda bir iftlie msafir oldu. Oradan on, on be gnde bir sed ye ile ve araba vaporiyle stanbula getiriliyor, doktoruna gsteriliyordu. Fakat stanbula son iniinde, ok fena bir halde idi. Olanca itihas ke silmiti. Fevkalde halsizdi. Bir bardak suyu kaldrabilecek derman kal mamt. Hi bir ey yiyemiyordu. Bu vaziyette iftlie dnmek isteme di. Ve Msr apartmanna msafir edildi. Fakat o halinde bile, hayattan midini kesmi deildi. Arada srada ziyaretilerine, iyileince yapmak istedii ilerden, yazmak istedii eserlerden bahsediyordu. Neler yazmak istiyordu? stikll harbinin bir destann yazmak istediini sylyordu. Son ra mevzuu slm tarihinden alnm bir iki manzum piyes yazmak niyyetindeydi. Haccetlved adndaki balanm eserini de tamamlamak istiyor, iki de birde, onu yanda brakmya mecbur kalmann azabndan ikyet edi yordu. Haccetlved m? Evet... Yani, Peygamberin son Ved hacc... Mehmed kif sadece bu eseri lyik olduu mkemmeliyyetle yaza334

bilmek maksadiyle t Hicza, Medneye ve Mekkeye kadar gitti. Oralar da toplad notlar, bir ka kaln defteri doldurmaktadr. Glgeler i de burada bastrmak iin hazrlanmt. Bu eserine, gayri mnteir be alt iirini de ilve etmiti. kide birde bize : Hani Glgeler? Daha baslmya balanmad m? diyordu. Ona azab veren hdiselerden biri de, Tevfik Fikretle giritii bir mnakaa idi. Vicdanm tebdili tbiiyye etti. diyerek, Trk mekteblerini brakan ve Robert Kolleje muallim olan Tevfik Fikrete manzum bir cevab yazm ve son derece ar bir lisan kullanm, Fikretin lmn den sonra, bu hicviyyesini, btn eserlerinden kartmt. Fakat o ar lisan kullanmaktan duyduu peimanln azbn, mezarna kadar iin de gtrd. Memleketten uzak kalmaktan da ok azab duyduunu sylermi? yle... Onu biraz da memleket hasreti ve memlekete kavumak heyecan ldrd diyebilirim. Kim bu cennet Vatann uruna olmaz ki feda heda fkracak topra sksan heda! msralarn yazan Mehmed Akif, geenlerde bir gn ac ac glerek : u, demiti; cennet gibi yurdda yayan insann canm almya Azrail bile kyamaz. Ben ayrlmya hazrlanrken O : Hl, diyordu, daha hl hayret ediyorum. Da gibi Mehmed Akif nasl ykld. Onu tanyanlar bilir ki, Mehmed Akif, bit pehlivand. Hem de, am piyonluk kazanabilecek kadar mkemmel green zorlu bir pehlivan... Ne iki ierdi, ne sigara, ne de kahve. Bir zamanlar yalnz enfiyeye mbtel idi. Sonralar, bu yegne ibtilsndan da vazgemiti. Harab edici btn ibtillardan uzak yaam demir gibi bir insann 63 yamda lmesine almazm? Naci SADULLAH Yine (Son Posta) nn ayni nshasndan ; Mehmed Akif, 1873 te stanbulda dodu. Babas Arnavutluun pek kasabasndan ve ulemadan Mehmed Tahir, anas da Buharal bir kadn dr. Babas Fatih medresesi mderrislerindendi. Arabcay ve dn dersleri bizzat babasndan okudu. Babasnn vefatmdan sonr:a camilerde ve med reselerde tahsiline devam etti. ark ilimlerini, bilhassa Farisiyi gayet iyi rendi. Binaenaleyh bu ilimler bakmndan son Trk limi sayla bilir.
Fakat Mehmed A kif sde medrese ile iktifa etmedi. Mehmed A k ifin mnevver bir adam olan babas oluna bir taraftan medrese ilimleri
335

retirken, dier taraftan onu dad, mektebinde de tahsil ettirmiti. dadyi bitiren Mehmed Akif yksek tahsilini Baytar mektebinde yapt. Ve bu messeseden birincilikle ehadetnme ald. Fakat Mehmed Akif tahsilini sde bizim mekteblere de mnhasr b rakmad. Franszcay da rendi. En ok sevdii Fransz airinin Lamartin olduunu sylerler. Mehmed Akif slubiyle lisanda Trk, hayat gr ve mer derdleri ve kahramanlklar ifade kudretiyle cemiyetci ve ayni zaman da ald gedikli medrese tahsili ve ilev vaziyyetiyle islmc idi. Bu ayr taraf Mehmed Akifin ahsyyetinde mhim ke olarak yk seldi. Onu byk bir Trk airi, kuvvetli ve Mill bir yazc ve mslmanln mdafii halinde memlekete tantt. Mehmed Akif Baytar mektebi mdrlnde bulunmu, sonra istifa ederek kendini bsbtn edebiyyata vermitir. 7 cildlik Safahat adn daki eserinde Mehmed Akif, btn iir kudreti, btn felsefesi, btn Trkcesiyle dim dik ayakta durmaktadr. Maamafih onun en karakteris tik ii, ok mmtaz bir zmreye mahsus olan ve zamanna kadar ok g anlalan mevzular orta snfa, orta snfn konutuu lisanla anlatm, anlatabilmi olmasdr. Mehmed Akif, bundan on be, yirmi sene evvel en ok ve en geni bir okuyucu ktlesi tarafndan okunulan bir airdi. O zamanlar memle kette yayan muhtelif ideolojiler arasnda en mnteir bir ideolojiyi ktle iin en cazib ekilde fade etmi olmasndan gelen bu okuyucu bol luu yava yava azald. Hayat yryor ve insanlar deiiyordu. Bu iti barla eserlerinin byk bir ksm sde edebiyyat tarihlerinde yayacaktr. (Yarmay) mecmuasndan: Byk air Mehmed A k if te, her fani gibi, ld. Bir mddet evvel Msra giderek Camilezher medresesinde edebiy yat ve Trke mderrislii yapan Akif, ifasz bir hastala tutulmu ve tedavi edilemeniiti. Bu yaz, sanki hayatmn son devrelerini yaadn hisseden byk air, vatamna dnmek arzusunu gstermi ve stanbula dnmtr. Son gnlerde artk koca Akif ok zayif ve bitkin hale gelmiti. Ade t dakkadan dakkaya snmekte idi. Nihayet Trk milletine stikll mar, anakkale Mdafaas gibi yksek eserler miras brakarak Allahn rahmetine kavutu. Akif Fatih mderrislerinden pekli Mehmed Tahir efendinin oludur. 1873 te stanbulda dodu. Anas Buharaldr. Halis Trk kadndr. lkin babasnda okudu, yine babasnn sevkile medrese tahsili grd. Mkem
336

mel surette arabca ve farsa rendi. Fakat asr tahsili de ihml etmedi. stanbul idadisine devam etti. Oradan ktktan sonra baytar mektebine girdi. Kimyada, hikmette, nebatatta, hayvanatta, terihte, fiziyolojide b tn arkadalarna tefevvuk etmiti. Tahsilini bitirdikten sonra Suriyede, Rumelide ve Anadoluda dola t, bir yandan da iirlerini nere balad. Balkan harbi srasnda teekkl eden mdafaai Milliyye heyetinin neriyat ubesinde alt. Mtareke s rasnda Anadoluya geti. Btn Mill cidal devammca orada kald ve birinci Millet Meclisine Burdur mebusu olarak aza seildi. Bu esnada s tikll mar iin alan msabakada onun hazrlad manzume birincilii kazanarak bestelendi. Akif, Arab airlerinden bnlfarabiyi, Trklerden Fuzuliyi, ranlI lardan Sdiyi, Franszlardan Lamartini, severdi. Bunlardan gizli veya ak mteessir olmutur, denilebilir. Fakat uras muhakkaktr ki Akif, Trk namn aruz vezniyle herkesten ve her byk airden daha sels bir dereceye ykseltmitir. Trke onun kaleminde en sde ve bununla beraber en beli bir iir dili olmutur. stikll mar, Akifin kulland temiz ve duygulu lisann en heye canl bir mahsuldr. Halkn Sesleri ve yedi cildlik Safahat Akif ten bize kalan nefis armaanlardr. Akifin Trk edebiyyat tarihinde bhesiz husus bir mevkii vardr ve onun lmiyle muhakkak byk bir kymet kaybetmi oluyoruz. Akifin lm haberi, herkese stikll marnn stikll harbinde, y reklerimizdeki man nasl kuvvetlendirdiini hatrlatt. stikll mar, stikll harbinin mnevi cebhesinde yaplm byk ve muzaffer bir ta arruzdu. O zaman. Mill mcadelenin mutlaka zaferle neticeleneceine inanm olanlar, yani salam iman sahihleri bile, stikll marndan yeni bir manev kuvvet almlard. Sakarya meydan muharebesine tekaddm eden Ktahya Altnta Eskiehir muharebelerinin midsiz gibi grnen gnlerinde, stikll mar nn msralarn, ktalarn erhederek yazarken A k ifin elik szleri, herkesin mann bir kat daha arttrmt. Arkada! yurduma alaklar uratma, sakn. Siper et gdeni, dursun bu hayaszca akn. Doacaktr sana vadettii gnler hakkn... Kimbilir, belki yarn.. Belki yarndan da yakn. Ktas bilhassa o zaman ne canl, kuvvetliydi. air Mehmed Akif, yrekleri elikletiren stikll marn yaratmak suretiyle stikll harbi nin manev cebhesinde dven kahramanlardan biri olmutur. iir ve edebiyyatla daha fazla megul olduum zamanlarda, onun
F: 22 337

Safahat hakknda baz tenkider yaplmtr. Bu mnakkidler: Mehmed Akif air deil; nazmdr derlerdi. Onun hakkndaki bu iddinn ikinci ksm doru, birinci ksm yanlt. Aruz vezni, Akifin elinde, her ekle giren sihirli bir oyuncak olmutur. Hani, lstik top, tabak gibi baz letleri havaya frlatarak hi drmeden bin marifet yapan hnerbazlar vardr, ite merhum Akif te aruz vezniyle ve kelimeleriyle byle harikal oyunlar yapan bir sanatkrd. Fakat onun yalnz nzm taraf deil; air taraf da ok kuvvetliydi. Kartal kyn anlatan paras nzmlgnn byk kuvvetini gsterirse : Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor Bir hill uruna yarab ne gneler batyor beytiyle balyan ve analikale ehidlerini tebcil eden paras da, air liinin yksek kudretini isbat eder. Mehmed Akifin en byk meziyeti, her msram inanarak yazm olmasrndadr. Onun iindir ki, mesel stikll mar, hi bir baba yiit tarafndan benzeri yazlamyan, alev gibi bir iirdir. Mehmed Akif air deildir diyenlerin karsnda anakkale ehidleriyle stikll mar, lmez bir bide gibi ykselmektedir. Can, canan, btn varm alsn da huda Etmesin, tek vatanmdan beni dnyada cda diyen air, bir mddet vatan cda yaadktan sonra, nihayet en byk emeline kavumu, son nefesini vatanmda vermi, vatannn toprama gmlmtr. Mehmed Akif ld; fakat stikll mar airi, yaratt lmez stik ll mar gibi ebed bir hayata mazhar olarak yayacaktr.

Akifi gmdmz gnn sabah idi. Tramvayda, pmdeki srada, iki niversiteli gen kz Cumhuriyet gazetesini okuyorlard. Biri ban kaldrd ve arkadana : A, bak... dedi, Akif lm.. teki hayretle cevab verd i: Samyd?.. Bilmem sam ki ld... Dndm.. Bu gene kzlar ki en aa on bir uzun yl, rejmek urunda harcamlard. Ve kim bilir ka defa Akifin iirlerini, belki de mecbur kalarak okumular; ve yine eminim ki bu gene kzlar ka defa, gzleri yaararak stikll marnn derin manas ve vakur hengiyle tit remilerdi. Fakat bu ne alkaszlkt bilmem ki...
338

Yedi ay evvel yurda hasta olarak dndn bile duymamlard. Ve nihayet lp lmediinin bile farknda deildiler. Dndm. Bu muammay o saatte halletmek mmkin olmad.
i

Beyazd camii nnde bekliyorduk. Nihayet belediyenin lm kadar souk fakat ssl otomobili geldi. plak tahtalar bir vefaszlk ahidi gibi srtan mhmel bir tabutu, Akifin cenazesi diye musallaya gtrdk. Namaz klmm ve cenaze harekete hazrlanmt. elenklere gz gez dirdim. Edebiyyat fakltesininki gzme iliti. Aradm: dier faklteler galiba gndermemilerdi. Cenaze kendisini seven birka yz gencin elleri stnde hareket etti. Onu, son vazifesine koan bir gendik ktlesinin hararetli kadirinasln dan da mahrum etmek istiyen inad ve srar, nihayet malub olmu ve mezarla otomobille gndertmemiti. Bu hazin merasim iinde gzlerim, resm ahsiyyetlerin siyah silin dirlerini bihude aratrd. airin ebed hrmetkr olan bir ka kymetli edebiyyatcdan, birka yz gen niversiteliden maada kimse bulamadm. Ve ite... Ancak o dakikada bir ka saat evvelki ackl tesadfn manasn, iki niversiteli gen kzn ihml ve lkaydisini anladm.

anakkale ehidlerine en byk bideyi kendi sanat dehsiyle di ken ve Trk genliine stikll marm yaratan byk air Akifi, dn byle gmdk. Akif, bize baka hi bir ey verememi te olsayd, bu iki eser na kar beslenmesi iktiza eden hrmetin izhar iin yine kfi bir vesile olurdu. O, ki bizde aruzu en ziyade tabiiletiren santkr, temiz Trkceyi en evvel ve en emniyyetle kullanan nzm olmutu. Hangi kisveye brnrse brnsn, ok kymetli bir airdi. Ona yobaz ve softa demilerdi. Din ki bir akidedir, ondan iiri ayr mak lzm deihni? Milletinin ehidlerine: Gmelim gel seni tarihe... desem smazsn
diyen A k ifi nasl unutabilirdik? ... Amma olmad... Akif, yurdunda, fakat sal gibi hastalna da lkayd ve alkasz kalan bir muhitte gzlerini yumdu.

Ne garib? Biz ki, byle byk kabiUyyetlere mstani kalacak hal de deiliz... Belki bir ka zaman sonra edebiyyat denilen kitab bsbtn kapamak ve kilitlemek ztrarnda kalacaz. nk geride bulunanlar, bize imdilik, iir nam altnda bir sr grltden baka bir ey vermiyorlar.
339

Yalnz, bilmem bu orak muhitte daha iyisi yetiecekmi? Biz sanatkrlarmza mreffeh bir hayat deil, bir ldkten sonra yaay bile vadedemiyoruz. Bu erait iinde bugnknden daha fazla sn beklemek yersiz bir nikbinlik olmaz m? Bir defa daha sylendii gibi, hi bir yerde lm, bizim memlekette olduu kadar korkun deildir. Soumu vcdn kara topraa brakl d anda nisyan da hatralar rtyor... Ve bylece nice byk insan ad sz kalabaln her ferdi gibi, mazinin unutkanlna gmlp gidiyor.. Bilmem zaman ne vakit ruhlar bu kadar trpledi? Ne bakasnn lmne alyabiliyoruz, ne de dostlarn sevinci bizi gldrebiliyor. yle bir kayidszlk var ki iliklerimize kadar ilemi... Hereyin karsnda dudaklarmz adam sen de diye bklyor. Baki, zaman iin ; Kadrini senki musallada bilip ey bk, Durub el balyalar karda yrn saf. demiti... Devir ilerledi. imdi senki musallada bile henz anlyamyoruz. Ne yazk. Hami: (Cumhuriyet) in 31.12.1936 nshasnda da (Dr. hsan Unaner) imzasiyle bir yazya benzer bir makale intiar etmitir. H. B. . (Cumhuriyet) Gazetesinin 30.11.1936' nushasmdan : En byk vatan airlerimizi aruz yetitirdi. N. Kemalle balyan, Tevfik Fikretle devam eden vatan iiri, dn, Mehmed Akifle beraber topra a girmi saylabilir. Mill veznimiz hece olduu halde, hece airlerimiz iin Namk Kemalin Vveyl s, Kaside si gibi Tevfik Fikretim Sis i, Kebabn cevab, Millet arks gibi, Mehmed Akifin anak kale si ve stikll mar gibi, bir Milletin hafzasna her msra atalar sz haysiyyetiyle malolan, vatann byk gnlerinde bir azdan haykrlan, en perakende ve akn ruhlar bile tek bir mdafaa ak ve ira desi iinde bir araya devirerek ayaa kaldran, Mill vasfna tam lyik bir airimiz kmad. Namk Kemalden ve Tevfik Fikretten sonra, iki gnden beri, Mehmed Akif te yoktur, Vatan iirinin bu byk zirveli sra dalar stne lmn kara bulutu indi. Btn lleri ve haysiy yetiyle dnrsek, bugn, Trk vatan airsizdir. Gzlerimiz, bo kalan bu krsnn ayaklar dibinde baz nam zetlerin karaltlarn semiyor deil, kendilerine, vatann byk emelle rini, aclarn ve hasretlerini nid eden gzel manzumeler borlu olduu muz bir ok aruz ve hece airimizi unutmak hafzaszlgna, yahud unu tur grnmek politikasna dmek istemem, fakat bu byk vatan ai
340

rinin ve onlarla beraber yoklua karan dier bir ikisinin yaaylariyle syleyileri arasndaki ahs ve eser hengi, daha akas, onlar yalnz eserleriyle deil hayatlariyle de birer fazilet bidesi halinde sivrilten byk feraat, yerine koyamadmz birer eceresiz tarih kymeti olmu, varis brakmamtr. Tesadfle izah olunamyacak kadar muayyen, tek bir sebebten ileri geliyormu gibi sbit bir kader, vatan airlerimizin hepsini ya srgnler de, yahud zaruret, hsran ve muhitin tyler rpertici tasaszhg iinde ldrd. Mehmed kif te bu korkun ananeden kurtulmu deildir. Son defa Msrdan stanbula geldii zaman, franszlarn Marseyyez ini yazan Rouget de Lilein yznc yl dnmyd. Sosyalist, komnist, nasyonalist, ruvayalist btn Fransa onun mezarna diz kyordu; B tn Fransa yz sene sonra Marseyyez airini ve bestekrn anarken, Trkiye, on sene iinde, stikll airini unutmutu. kibeti gz nnde olan hastalnda bir Msrldan baka ona tek bir Trkn yardm eli uzanmad, bilakis baz gazetelerde, aleyhine yazlar kt. heda fkracak, topra sksan heda! Bugn kif te o topran iindedir. Ve o hed arasndadr. Btn mrn Trk bayrandaki hillin erefini mdafaaya tahsis eden airin arkasndan kendi msra tekrar edilebilir : Bir hill uruna yar ab ne gneler batyor! Peyam SAFA
(Yeni Milas) Mecmuasnn 1.1.1937 tarihli nshasndan ;

Son zamanlarda pek orak ve gayesiz kalm olan edebiyyat lemi miz mhim direklerinden birini daha gaybetti. Mill edebiyyat olarak elimizde ne varsa zaten hep onlarn deilmiydi? Onlar birer birer ara mzdan eksildike, sanat dnyamzn iinde bir n daha sndn ve o n bulunduu kenin karanlklar iinde kaldn griyoruz. A k ifin lm ile (poesie) denen ey fazla bir ey gaybetmiyor. n k A kif tam bir (poete) deildi. O, seciyyesi kuvvetli bir insan, lisana hakim, sanatkr bir sosyolo idi. Sanatkr diyorum; nk o gnn hdiselerini kuvvetli fra darbeleriyle tasvir etmek ve onlar bir ressam kadar meharetle herkesin gz nne koymak kudretini haizdi. A kifin intihab ettii mevzular hi kimse bu kadar srkliyen bir tarzda yazamam, hi kimse o mevzular iinde edebiyyatn ruhunu bu kadar derin yaratamam ve bu mevzular bu kadar inceltememitir. Manzumelerinin ou epik janrn tayan Mehmed Akif, lisana hkimiyyeti ve ruhunun sammiyyeti ile bize hemen gzel bir edebiyyat mcevheri verebilmek kudretini gstermi yegne yazcmzdr desek hata etmi olmayz. Temiz Trkceyi A kif kadar hi kimse aruza bu ka dar shuletle tatbik edememitir.
341

Byk kk btn efrad belde hep boy boy, Adm banda kurulmu beik salncaklar, iinde darbuka deflerle zilli akaklar! Biraz gidin; kocaman bir adr., nnde btn oluk ocuk birer onluk verip te girmek iin Nbetle bekleiyorlar. acab iinde ne var? Yukarda yazdm u msralar okuyunca insan, bir an iin: unlarn manzum yazlmasnda ne mna vard? stanbulun lalettayin. bir ke sini tasvir etmek istiyen u yaz bir gazete havadisi kadar basittir; bi naenaleyh bunu zenip bezenip bu hle sokmak biyhude klfet degilmidir? diye dnebilir. Fakat ite bu basit hdiseyi, sanatm yksek eli her zaman seyredilebilecek bir resim hline sokmutur ki, ancak kif gibi bir sanatkrn elinde aleldelikler hususiyyet alyor, basitlikler ehemmiyyet kesbediyor. Ve ben zannediyorum ki Akifin en byk meziyyet ve kabiliyyetlerinden biri de ite budur. Yazlarna dikkat ettiimiz zaman grrz ki; kif heyecann nasl eserlerinin bandan nihayetine kadar muhafaza etmise, onu mrnn sonuna kadar da ayni atele saklamtr. Onun heyecan Haimin ve Yah ya Kemalin heyecan deildir. Haim ve Yahya Kemal, sembolizm ve lirizm iinde (poesie) dalgalar arasnda yzen ruhlarnn atelerini bi rer kzl gl halinde gsterebilen ince airlerimizdir. Fakat Akifin he yecan, beyaz kgdlann zerinden yalnz sammiyyet ve sanatn verdii hususiyyetle gittike coan seylablar hlinde tayor. Doacaktr sana vdettii gnler hakkn. diye, hazin ehreli hille, ruhunun en sarslmaz inan ile teselliler ve ren Akif, gsnde boulan heyecan zabtedemiyerek brakyor ve : Kimbilir belki yarn, belki yarndan da yakn. diye ne byk ve samim bir inan ile baryor. Arkada yurduma alaklar uratma sakn; Siper et gsn, dursun bu hayaszca akn! stikll Savanm maddi yoksuzluu iinde, ate dolu bir gsle her eye siper olunabileceini bu kadar temiz syliyen byk sanatknmz bugn artk dnyann havasn teneffs etmiyor. Fakat biz hl onun havas iindeyiz. Nahid MENTEE zmirde mnteir (Anadolu) Gazetesinin 2.1.1937 nshasndan : (Rebab ikeste) mellifini, cihan harbi iinde gaybetmitik. Fikretin lm, bir ok mnevverlerle perestikrlarn derin ve sonsuz bir keder iinde brakmt. Bu derin ve sonsuz keder iinde, onu ihmal eden devrin hkmetine kar dudaklarda gizli bir ibirarn kor
342

kak fsldaylariyle ifa edildiini hatrlarm. Yahud, harb yllarnn s kntl artlan iinde hkmete ksm olanlar, bir hak kazanm gibi bu noktada birlemi oluyorlard... Onu sevenler, lmn (Fikret gn) olarak iln ettiler. Ve yllarca mezarna her sene biraz daha azalmak zere ziyaretler tertib ettiler. Gazeteler, (vicdan hr bir ir), ahlk ve fazilet kaidelerinde ei bulun maz bir insan olarak onu yadettiler. Ediblerimiz, Fikretin adna risale ler, mecmualar, hatt kitablar tabettiler. Bu umum sevgi ve takdir duygular arasnda (Safahat) airinden bahsedenleri pek hatrlamyorum. Yahud bahsedenler oldu ise bile ona bir air olmaktan ziyade bir nazm vasfn vermekten ileri gidemiyor lard. Benim gibi toy Trklere gelince: Fikrete (Zangu) diye hcum eden Akife kar derin bir nefret duyuyorlard. Ona, (Sebrread) clar arasnda yer alm kzgn ve fkeli bir yobaz gz ile bakmaktan kendi mizi alamyorduk. Bu genliin ifratl, galeyanl, hatta sekter olduu bir adr ki, za manla ve irfanla daha olgun kanaatlere, haklar teslim eden daha munsif mnakaalara tekaddm eder. Hakikat halde, be sene sonra Trkcln tarihinde erefli bir yeri olan Hamdullah Subhi, Byk Millet Meclisinde, stikll mar iin Akif in besteledii [1] iiri heyecanla okuyor, Maarif vekleti namna tertib ettii msabakada, birincilii kazanm olduunu iln ediyordu. Mebuslann alklar biterken, koridorlarda mnakaalar balyordu; Trklerin gen unsurlariyle, ihtillin ateli unsurlar Hamdullaha kz mlard. Fakat hakikat yenilemezdi; Hamdullah bu iiri beenmekte hakl idi. Akifle aramzda memleket ve siyaset ilerini dn ve an layta dalar kadar mesafe bulunmasna ramen vatanperverliini ve bilhassa iirdeki stnln inkr etmekte sebeb yoktu. Akif, stikll akn en ok kuvvetle terennm etmi bir airdi... Zafer ve kurtulu senelerinden sonra, A kif aramzdan gayboldu. Onun Kahirede bir medresede [2] vazife aldm duyduk. Ne olmutu? Vatan iin dkt gz yalar yalan m idi? Hayr, hepsi doru idi... Akif, inklbn kuvvetine, hzna dayanamamt. Daha uzun srecek olan bu etin yolda oktan yorulmua benziyordu. Yorgun, hatt kzgn, hatt kindar olarak gzlerini bize yummu, kulaklarn tkamt. zmirden Msra giden arkadalarm teessrle anlatyorlard: Onu medresenin kuytu ve karanlk bir kesinde [3] adet tikfa
[1] Gfteledii. - H. B. . [2] Akifin vazife ald messese medrese deil, niversitedir. [3] Yanl olacak.

343

ekilmi bir halde bulduk. Hiddet ve gazab iinde bizi, Ankaray inkr edib dururdu... Kskn Fikrete Zangu diyen air, ayni buhrana dmekten kendini kurtaramam, Camilezherin [1] krssnde grd zhidne ryalarla, Trk lemindeki hakikati bo yere inkr edip durmutur. * Zaman ve insanlar ne tuhaf : Gazeteler ve dostlar Akifi unutmyacaklarm, ld gn (Akif gn) olarak kabul edeceklerini syliyorlar. Bu ok lzmdr. Byklere kar her zaman sayglarmz gstermeliyiz. Ancak, bir vakitler Fikret iin de byle demi, Seni unutmyacaz diye feryad etmitik ama, imdi galiba mezarn Filorinal Nazmdan baka ziyaret eden yok... K. . (Akam) Gazetesinin 4.1.1937 tarihli nshasndan : lmiyle memleketimizin fikir ve sanat adamlarnn hayat ve ahsiyyeti stnde dnmee davet eden Mehmed Akife, bu satrlarmla son vazifemi yapmak istiyorum. Safahatmda eer r arayorsan, arama; Yalnz bir yeri vardr ki hazindir. Gster. Kfe. Yok.. Hasta, Deil. Hangisi ya? buuk nazma gmlm koca bir mr heder... Akifin hayat, yedi kitap tutan kendi dedii gibi buuk nazm deil Safahatm sahifeleri arasna glgesini brakm bir eserdir. Bu eserin haricinde, onun hayatna yeni bir mana katacak hi bir eyi yok tu. Hocalk, mdrlk, pehlivanlk, mtercimlik ve daha bakalar, hatt ahsnn tarihinde bir varlk saylamazlar. Bir gn topraa den glgesi gibi vcudunun da cansz, yerlere serileceini imrenerek ifade eden Mehmed Akif, Kleri Kal bir temayln edebiyyatmzda hakikaten kud retli bir mmessili olarak bizim dnyamzdan ayrlm bulunyor.
[1] Camilezherle imversite arasnda bir mnasebet yoktur. O ayr, o ayrdr. Akif nversite veya mahalli tabirince Camiatl klliyyetil msriyye de mderristi, profesrd. H. B. .

344

Bayramda Fatih meydan, Mahalle kahvesi, Hasta ocuk tasvirli iir leriyle Trk edebiyyatna halk bir air olarak giren Mehmed kif, Bal kan felketi zerine Fatih ve Sleymaniyye krslerindeki vaizlerini manzum bir hale sokarak milletin uyanmasn temin iin gene halk bir dille eserlerini yaratmtr. Mezheb ve mereb itibariyle tam zdd olan Tevfik Fikretin nesre alan, fakat hi bir satrnda lbalilemiyen nazm lisann, daha ok mahalle ve sokak diline yaklatrarak almt. Onun ka leminde aruz, her eyi hikye edebilecek bir kolaylk kazanmtr. Hik ye edebilecek diyorum, nk bu dille her eyi ifade etmek mmkn de ildir. Bu kadar ak ve bu kadar anasr tam bir slble sylenemiyecek karanlk ve kark duygularmz olduunu da unutmamaldr. Hayat telkki tarzna gelince: Mehmed Akif, her hdiseyi din bak mndan grrd ve o gzle gstermee almtr. Adlet deyince hay linde Hazreti mer, ecaat deyince Hazreti Ali canlanr bir duyguda idi. Onun iin Milletin her trl felketlerden kurtulup erecei bahtiyar l; gelecek gnlerde deil, gemi zamanlarda arard. Mehmed Akifin telkine alt (Asri saadet) ller ortasnda, zamanda ve meknda bugn olduumuz yerden daha arkada bir yeil vahaya benzetilebilir. kif buna inanrd. Oman kudret kayna bu slm mandadr. nanlan ey her ne olursa olsun inan, kendiliinden bir kuvvettir ve her ina nn salaml da samimiyyetinde grlr. Mehmed Akif mmindi. nk mannda sammi ve bundan dolayi da kuvvetli idi. Onu airlie eken, bu man olmutur. Sde bu imann tesirile kup kuru bir din niri olmaktan kendisini kurtaran, airliinin ilk zaman larndaki halklk' duygusunun pehlivan ruhunda destan hisler haline gelebilmesidir. Yoksa kif te emsali gibi her hadiseyi bir nas ile izah etmekten baka bir meziyyeti olmyan her hangi bir medrese mensubun dan baka bir insan olamazd. stikll harbinin en heyecanl anlarnda Ankarann ufuklarndan akseden top sesleri, onun bu ruh ihtiyacn kar lamakta en cokun bir musiki tesiri yapt. stikll marnn baz satr larnda bu grlemelerin kaybolmaz tarrakalar var. Daha nce anakkale iin de ayni duygularla destan bir iir yaratan Mehmed Akif, btn eserleri yok olsa gene bunlarla ebed kalacak bir air vasfn kazanmtr. Mehmed kif iirlerini yaratrken balca iki unsur kullanmt; Di n, Mill. Ak olarak grmeliyiz ki, ruhumuzda onun iirlerine makes olan taraf, mill olan tellerdedir. Mesel anakkaleyi anlatan iir para snda i duyularmz titreten vurular, onun tasvir ettii muhteem ve lemleri iine alan byk ve muhayyel tabutun dn anasrndan deil, bu tabutun iinde yatan Mehmedciin kendisinden geliyor. Bu muharebe, ne uhd, ne de bedir gazvesine benzer. O, sadece anakkale muharebe sidir. Kar tarafta Kimi hindu, kimi yamyam, kimi bilmem nebel... dedii her dinde ve hatt bizim dinde dmanlar, bu yanda ise Akifi
345

kahramanlklariyle coturan Trk yiitleri vardr. Dava, asl bir tevhid meselesi deildi. stikll mcadelesinden sonra Mehmed kif, cemiyette grd de imelere inanmad ve inanmad iin de uymad. Be alt sene memle ketten uzak yaamasnn sebebi budur. nk onun cemiyyet telkkisi geri idi. Halbuki kurtulu zaferinden hzn alan inklb duramazd. Bir muharebede sk bir yry zarureti hasl olduu zaman, bacaklarnda kudret olmyanlar, dkntler arasnda kalrlar. Mehmed Akif halklk ruhunda ve Trk milletinin gsterdii kah ramanlklarn destann duymakta byk bir isabet gstermiti. Onun bence yaratc taraf buradadr; yarna intikal edecek taraf buras oldu u gibi, bu isabete mukabil, byk bir dallete de dmt. Msrda kendisini karlayan ve koruyan nihayet u veya bu ferd olmutur. Hal buki hastalandktan sonra dnd z vatannda tabutunu eller stnde gtren ferd deil, cemiyetti; Feveranl anlarnda onun diliyle kendi b yklklerini duyan ve dinliyen Trk cemiyetinin vicdan... Onun da ok yakndan tand bir yiit millet, kendisinin her hangi bir faziletine, fe dakrlna hitb eden insan, hatt dman olsa unutmaz. Mehmed kif, son zamanlarda yazmay tasavvur ettii (Haccetlved) 1 ile deil. Msrdan Istanbula hicretiyle bu dalletini, mbarek v cudunun lmnden sonra bile gsnde tayan Trk vatanna kar demi ve afvettirmi saylmaldr. Haan Ali YCEL
K F LD (Karikatr) Mecmuasnn 6.1.1937 sayl nshasndan :

Halkalda okurken her hafta mektepten Sargzeldeki evine yrye rek gidip gelirmi, btn tahsil mddetince ark imendiferleri idaresine bir santim bile vermemi veya verememitir. Mektep yollarnda en uzun yry rekoru hi phe yok ki onda idi. Pazartesi gn mektepliler onun tabutunu ellerinin stnde Beyazttan Edirnekapsna kadar ta dlar. Gen mekteplilerin eli stnde bukadar uzun mesafede tanmak rekorunu da galiba kif kazanmtr ve o iptidaya bu intiha, dorusu pek yakt. Ben onu 1906 da, yani otuz sene evvel tanmtm. Sultanahmeddeki Orman nezaretinden Fatihteki evine akam sabah hzl hzl yrrd. Boralarn savurduu karla siyah sakal savmlup beyazlanrken bile emsiye ve palto gibi eyler kullanmazd. Nadiren kolunda lzm olunca kullanl mak zere bir pardes bulunduunu ancak farkederdiniz. nsan Diyojen h tas gibi onu da kaldrp atacan zannederdi. Tramvaya, yahut
346

arabaya tenezzl ettiini hi grmemitim. Tabutu da yan bamda bo yryen Belediye arabasma tenezzl etmiyor gibi idi... Mehmed Akifin yetimesi, genlere bir rnek olarak anlatlmaya l yktr. En kk yalardan itibaren her trl imknszlklarla gremiti. Bnyesi de, ruhu da hayatn glklerile ve yoksulluklarile arparak mukavemet ve kudret kazanmtr. Onda pehlivanlk merak mutlaka vcudundan ziyade ruhundaki ta kn kudreti istihlk iin meydana gelmi olacaktr. Herhlde irfan ve ruhu, bnyesinden fazla pehlivan olan Mehmed Akif spor genliine ib ret olacak bir timsaldi. lmnden bir ka ay evvel o amansz hastaln elinde bir kale ha rabesi gibi yklm : Bana ok grme lh bir avu topran. deyiinde bile kendine mahsus bir ruh metaneti vardr. Hangi air bukadar przsz ve kuvvetli bir dille lm temennisinde bulunabildi? Akif fikirlerinden, hislerinden kyafetine ve itiyatlarna kadar her noktadan gayet tabi, bilhassa son derece samim bir memleket adam idi. Baz eserlerindeki kanaatlere itirak etmediiniz zaman dahi onun t iinden kopan cokunluklara uymamanz kabil deildir. O, rzgr gibi, dala gibi, kll kudretlerdendir. Sizi mutlaka srk ler. Trk halk dilini onun kadar munis ve tabi kullanan olmad gibi, Trk halknn gnln onun derecesinde dorulukla ve samimiyyetle intak eden bir airimiz yetimemitir. yle sanyorum ki Safahat ark ufuklarnda akisleri asrlarca dalalanmya namzet bir aheser olarak kalacaktr. Pazartesi gn Akifi Edirnekapsndaki harabeye gtrdmz za man memleketin bukadar kymetli insann yurdun bu derece kt bir yerine brakmaktaki acl derin derin hissettim. Mezarln mran llerden ziyade yayanlarm teselli ve itminan iin deilmidir? Sekiz sene evvel Sleyman Nazifi ayni pln biraz tedeki kesine brak mtk. O zamandanberi kanunlar yapld, belediyelerde ayrca daireler kuruldu. Fakat kabristanlar Akifin Utandm alyarak, aladm utanmyarak msran tekrar ettirecek derecede elim olmaktan kurtulamad. Ne yazk ki sevdiklerimizi sonunda mezbelelere atmaktan hl hay ve isyan duymyoruz deye byk bir ztrap altnda eziliyordum. Birdenbi re yzlerce gencin bir azdan okuduklar stikll marile doruldum. Ya aran gzlerim ruhumun paslarn biraz ykad. Akifin byk matemini mezarla gelirken de, oradan ayrlrken de genler teselli etmi oldular. 30. 2. Knun 1936 aramba brahim Aleddin GVSA
347

MEHMED KF EDRNEDE

Yazan : Edirne mebusu eref AYKUT 1893 ylnda Mehmed kif Edirne vilayet baytar idi. Edirnedeki ha yat takn, cokun geen genlik adr. Akifle Edirnede arkadalk ettik. Bu sammi ba lnceye kadar de vam etti. 1896 da ayrldk. Merutiyyette bulutuk ve en son mill mca delede Byk Millet Meclisinde bu karlkl mahabbetle uzun ve masum bir mznin hikayelerini syletik. Akif Edirnede kocalm arkadam Edirne mebusu Faik Kaltakkrann babas mverrih ve air (Bd) merhum, mer Seyri. Hulki, k Sad ile tanmt. Bu zatin nn de hayat rnek olmya deer trk byklerimizdendir. (Bd) eksiksiz krk yl derin ve usanmaz bir aratrma ile, bir ilm ak ile Edirne tarihini yazm. ki byk cild eseri meydana getirmitir. Bu gn Faikin ktbhanesinde gnee kmak iin bekliyen (Atalar sz) derlemesi her halde ei pek az bulunan bir eser dir. Tarihi Kltr Bakanl ald. Umarm ki bu deerli tarih kaynan basmakla memleket irfanna byk bir hizmet etmi olur. Akifin en ok sevdii mer Seyri idi. Bu nevi ahsna mnhasr, kendi kendisini yetitiren adam tam orjinal bir koca Trk idi. Zabtiye neferi iken kapsnda nevbet bekledii valinin uzatt bir zarfn stn okuyamam. Valinin okumak bilmiyorsun da insanlar arasnda ne ge ziyorsun sz gcne giderek, hemen belinden palaskay atm, okumak yazmak renmitir. Bir lisede heyet dersi okutacak, cebir meselelerini yanlsz hal edecek kadar ilme kavumu, przsz trkce ile yaz ya zar, iir sylerdi. kif bu adama meftun idi. ri vcudu, tatl baklariyle insann kal bini dolduran okyan gzleri bu koca trkn ince ve temiz ruhunu gs terirdi. kif Seyrinin hatrmda kalan u beyitlerini durmaz, tekrar ederdi. Fark eder SEYR sada zatn beynelmahluk demin de bilinir kiymeti efkrndan. Bir deil olsa da bin canan eyler ifna Merdi dna dil olan hasl namusla yaar Mericin alay, gklere sr ekmi aa Bana Trkn o byk gemiini anlatyor. Bakma dknlne sen bu byk trhin Onda hl atamn ruhu dirilmi yatyor kif, Seyri, k Sad Seyrinin tavanlarna kadar toz toprak iin de ylm mecmualar, el yazs kitablarla dolu hcresinde birletiimiz
348

vakit bayku devrinin btn zulm ve adavet yaatan muhitinden syr larak cezbeli ve vecd iinde saatler geirirdik. Edirne paa konann kapsnda eski bir tarih ta vard. Orada yle bir msra okunurdu : er Kuran ile bunda kurulur hep dvan Akifi Seyrinin hcresine kar bu tarih tam okurken sra bu msraa gelince onu yle okurdu : er kanun ile bunda soyulur hep insan! O zaman Akif 20 ile 25 ya arasnda idi. Benim bir horde beygirim vard. Akif bunun zerine mehur kl hebesini atarak stne biner, ky ky gezerdi ve trk kylerinden toplad bin bir destan ili ve duygulu gnlnden taarak anlatrd. Gen gnlerimiz!.. anakkaleyi, stikll destann yaratan Akifin gtn duyduum vakit artk bu krk be yllk arkadan aziz hatralarn anarken fniler arasndan tertemiz eteklerini toplayp giden bu lyemt trkn adn yaattrmya and ien Trk genliine, Cmhuriyyet ocuklarna kar ihtiyar gnlmde uyanan minnet ve kran da bildirmeyi bir bor say dm. LMED... LMYECEK... LEMEZ!... (ALKIM) Balkesir Lisesi mecmuas, 15.1.1937 den : Bamda bir kasrga esiyor, hafzam darmadank. Gzlerimden ya akmyor. imde hkrmak ihtiyac var, hkramyorum. Alamak istiyorum. Alyamyorum, kalbim gsme smyor. Kafamda ac bir haberin ar darbeleri iliyor. lm. diyorlar. nanamyorum. Herkesin inandna inanmak istemiyorum. Hayr hayr o lmedi... Kzl tllere brnen semaya ismini haykryorum. Gk kararyor, bulutlar kouuyor, gne snyor.. Bir gne snyor... Volkanlar kzl lvlar sayor, yer sallanyor, hercmer oluyor... Dudaklarm geriliyor, bir menban berrak suyundan iiyor : Eski dnya, yeni dnya, btn akvam beer Kaynyor kum gibi tufan gibi maher maher Yedi iklimi cihann duruyor karnda, Avusturalyayla beraber bakyorsun kanada!
349

ehreler baka lisanlar, deriler rengrenk, Sade bir hadise var ortada: vahetler denk Kimi hind, kimi yamyam, kimi bilmem ne bel Hani tunede zldr bu rezil istil... Yanan gsm serinliyor doymuyorum: Bomba imekleri beyninden inip her siperin Snyor gsnn stnde o arslan neferin... Gz yalarm boanyor.. Alyorum... Alyorum... imden gelen bir ses bana haykr diyor. Neden gittin? Sana daha doymadk. Biz teselliye muhtacz.. KF! Sana dar gelmiyecek makberi kimler kazsn Gmelim gel seni tarihe desem smazsn Bana cevap verin gkler, dalar, denizler... nanamyorum ldnm?.. Dik duran bam gsme dyor, btn benliim mukatdes bir dua karsnda titriyor : u serilmi grnen glgeme imrenmedeyim, Ne saadet! hani, ondan bile mahrumum ben Daha yllarca, eminimki, hayatn ykn Dizlerim titreyerek ekmeye mahkmum ben zde artk ykmn kr dm olmu ban, Bana ok grme lhi, bir avutopran... K. Feyzi OZAN
MEHMED AKFN LM ALKIM, Balkesir Lise mecmuas, 15.1.1937 den :

stikll marmzn byk airi Mehmed Akifi de aramzdan kaybet tik. Geenlerde onu niversite genlii ellerinde tayarak mezarna g trd. Acaba onun ruhu sessiz yaadm kim beni nerden bilecektir msranm beyhude yere sylenmi olduunu hissettimi? Nankr oLmyan genlik anakkale iin en byk destam yazan, stikll harbi iin en g zel iiri dzen airi nasl inkr edebilirdi. Mill edebiyatmzn en gzel bir kesinde oturan bu byk airi o edebiyatn iinde dolaanlar dai ma hrmetle selmlyacaklardr. stikll mar sylenirken ayaa kalkan her Trk onu hatrlyacaktr. anakkale iin nen her Trk onu d necektir. Ne yazk bize ki o byk airin kalemi bir daha yazmyacak, ne mut lu ona ki lmyen llerin arasna kart baknin dedii g ib i: Bak kalan bu kubbede bir ho seda imi. ALKIM
350

MERHUM BYK AR MEHMED KFN HAYAT VE EDEB AHSYYET ALKIM, Balkesir Lisesi, 15.2.1937 den : Mehmed Akif 1873 de stanbulda domutur. Babas Tahir efendi Arnavutluun ipek ehrinde domu ve gen yanda stanbula gelip yer lemitir. Burada fatih mderrislii yapm ve bu esnada Buharadan stanbula gelip yerlemi bir ailenin kz ile evlenerek 1873 senesinde kif dnyaya gelmitir. Mehmed kif babasnn Arnavut olmasna ramen Arnavuta bil mezdi. ilk tahsili babasndan arapca ve farsca renmekle balyor ve ulumu arab dersinden icazetname alyor, bundan sonra mlkiyeyi idadi yi ikmal etmi ve baytar mektebini birincilikle bitirerek ziraat nezare tinin beinci ubesinde memur olmutur. O zaman ok iyi derece ile mezun olanlar tercihan nezaret maiyetine alnrlard. Bu sebeple kif stanbulda kalmtr. Fakat memuriyeti es nasnda bir hakszla maruz kalyor, hakszl hi sevmiyen kif der hal istifa ediyof. Buradan sonra onu stanbul edebiyat fakltesi mderrisi olarak g rrz. Burada bir iki sene mderrislik yapmtr, fakat yine arkadala rndan birine hakszlk yaplyor, bunun zerine kif mderrislikten de istifa ediyor. Merutiyet balangcnda Srat mstakim mecmuasm karyor. lk olarak iirlerim bu mecmuada neretmitir. Srat mte kim, Sebilrreit ismini alarak 1925 e kadar devam etmitir. Mtareke senelerinde Darlhikme ba ktiplik ve azalnda bu lunmutur. Fakat Akif mill kuvvetler lehinde propaanda yapmaa ba laynca bu iten karlmtr. Bunun zerine Ankaraya gitmi 1920 sene sinde Burdur vilyeti saylav olarak Byk Millet Meclisinde bulunmu tur. 19'25 de Msr darlfnun Trk edebiyat mderrisi olmu bu esnada Kuran- Kermin tercemesi ile uram ayni zamanda en gzel eseri ve Safahat n yedinci cildi olan Glgeleri vcuda getirmitir. kif Msrda siroz hastalna tutulmu ve lmnden yedi ay ev vel stanbula gelmitir. 28 knun evvel 1936 senesinde byk air altm yanda iken yaratt byk edebiyat abidesini geridekilere hediye ederek vefat etmitir. unu da yazmadan geemiyeceim : Mehur atalar szdr: Salam kafa, salam vcutta bulunur der ler. te bunun tam canl misali Mehmed Akiftir. Akif sporu ok severdi en ok megul olduu spor besi de pehli vanlk ve denizcilikti. Akifin hususi bir ksbeti bile vard. Onun vcudu ok gzel ve mtenasipti. kif avclkla uramamtr, o can yakma hi sevmezdi ayni zamanda ok merhametli idi ve her grd fakire yardm etmek isterdi.
351

A K F N EDEB A H SY E T

kif ok hassas bir ruha malikti. Kk bir hadiseden mteessir olur ve bu teessrlerini eserlerinde ok gzel, samimi ve inandrc bir surette anlatrd. O ne yazdysa duyarak, kendisine fazla tesir eden eserlerini alyarak yazd. kif az syledi z syledi. Onun eserlerinde eski ruhu tayan yeni air olarak grrz, bunun balca sebebi muallim Naciyi ok sevmesi ve onun tesiri altnda kal masdr. Akifin mensur eserleri yalmz Srat mtekim deki makalelerin den ibarettir, zaten o dncelerini manzum olarak o kadar kuvvetli ifa de ederdi ki bir ok arkadalarna manzum mektuplar gndermitir [1], Mehmed kif tabiatl olduu gibi grm ve grdn mbalasz anlatm, halk iinden tanm ve tantmtr. Bu sahada biz hikyeci likte Hseyin Rahmiyi, makalecilikte Ahmet Rasimi ve iirde Mehmed Akifi gryoruz. Eserlerinin hemen hepsi aruz vezni ile yazlmtr onun aruzu kullan hakknda Sleyman Nazif yle der: Nasl ki Hazreti Davutun elinde demir balmumu gibi her ekli alabilecek hale gelmise Akifin elindede kelime ve aruz olur. Kendisi daha mlkiyei idadi mektebinde iken iirle uram ve bay tar mektebinde bir ok gzel eserler meydana getirmitir. Fakat o btn bu yazd iirlerini beyenmemi ve yakmtr. Kendisinin ilk kitap ha linde nerettii eseri Safahat yedi kitabn birlemesinden hasl olmutur. Bunlar sras ile unlardr : 1 Safahat, kendisinin en gzel para iirlerinden olan Kfe, Mey hane, Seyfi baba, Mahalle kahvesi bu ksmdadr. 2 Sleymaniye krssnde mslman milletlerin hayatlarn ve lisanlarn tasvir etmitir. 3 Hakkn sesleri balkan harbi zamanndaki mslmanlarn ura dklar facialardan bahseder. 4 Fatih krssnde. 5 Hatralar. 6 sim, herkesin ok sevdii anakkale iirleri bu ksmdadr. 7 Son cilt Msrda tab edilmitir. Safahatn edebi kymeti srasyle biribirinden kuvvetli ve kymet lidir. Akifin bundan baka bir ok dank iirleri vardr, kendisi M srda iken Kuran- Kermin tercemesi ile uram fakat yapt tercemeyi beyenmediinden yakmtr. Akif drt lisan biribirinden farksz olarak bilirdi, bunlar: Trke, Arapa, Farsa, Franszca... O arapay bir arap lmi ile boy lebile[1] Hocamz Sabri beyde de bu mektuplardan mevcuttur.

352

cek kadar, franszcay edebiyat ile bilirdi, acemceyi de arapca kadar bi lirdi. Esbak sadrazam Sait Halim paamn franszca yazd bir ok eserleri Trkeye terceme etmi ve Sait paa bunlar Mehmet Sait imzas ile intiar etmitir. Yine arapcadan bir ok tercemeler yapmtr. Bir ok Franszca eser okumasna ramen hi terceme yapmamtr. Mehmed Akifin eserleri hem lirik ve realisttir, fikirlerini ak olarak ak cmleler ile ifade eder. O, dinini sayd kadar Vatanm da say mtr. Vatan yle izah ediyor: ben o topraa vatan derimki stnde mil letimin devleti icray hkmet etsin byle bir toprak stnde kk bir kulbe kfidir. Eer vaziyet ve hadiselere baklacak olursa Akif Trkn en son aruz airidir, onu topraa gmmekle aruzu da arka iade etmi bulunuyoruz. Balkesir Lisesi talebesinden Edebiyat Kolundan BRAHM

AKF NASIL ANLAMAK STEDLER?

Korkut BAYLKEN Akam gazetesinde (Mehmed Akif) adiyle karlan bir kitabta tekrar edilen makalesi dolayisiyle bay Haan Ali Ycele... yle balyorum. yle sanyorum ki, bay Haan Ali de Akifi afetmekte kendine bir pay ayrm olacak. Neyse, ayrlan bu payn hak ol masnda ittifak edemem.. Zira, hak ancak bir vazife ile kesbolunabilir. Acaba Akife kar olan vazife yaplmmdr? Mill varlmzn en canl misali olan koca stikll airimize kar borcumuzu dedikmi? Vazifemizi yaptkm? Kendilerinden, her eyden nce bunu renmek isterdim. te bu istemek mecburiyetinde kalm Akifim iin esasen kanamakta olan yaralarm bir daha zorla detirmitir. Mteessirim; Akifin, uzun zamandan beri sevgili yurdunun dnda yaamasna sebep olarak gsterilenler.. Daha scakln kaybetmemi mbarek v cudunu kucaklyan mezarn talatmaktan baka bir ey deildir. Anla myorum, yoksa, byklerin mezarn talamak mehur olmak iin bir sebep bir frsat; yine yoksa bir modamdr? Akifin cemiyette grd deimelere inanmadn kim nesiyle ispat ediyor? Ve ispat edebilir?

F:

23

353

Bana yalnzca sylemek i deil btn vesikalarn nme yayarak ispat etmek lzmdr. Bu gn sizden bunu istiyor.. Yarn, bizdende ay nn istiyecektir. Onun iin, Akifin temiz alnna yoktan bir karay e kerken hi olmazsa, bir an olsun, onun snmiyecek bacalarnn karsn da dnlmesini isterdim. Sizin inanmad, inanamad dediiniz deiiklikleri ve eer k ifi anlamak istemiseniz, anlamak isteseydiniz daha dnden, ta anakkale kylarndan Sakarya boylarna kadar adm adm kanlarla sulanan topraklarm alevleri iinden byk bir trk inklbnn doacan lmle rin nnde sarslmayan inanc ile haykrd... Haber verdi. Bize bunlar O mjdeledi! Sonra... inanmad ylemi? Akife dil uzatmak iin en m sait bir frsat saydklar dindarl ile kendinin haber verdiine inanm.am olmasn iddia etmek biraz deil tamamen garipdir. Hem bizzat, onun dhiyane kuvvet ve kudretini imanndan, samimiyyetinin yalnzca mminliinin kaviliinden olduunu sylerken byle bir iddiada bulunma bilmem ki verilen hkmler hakknda bize ne kadar inan verebilir? Doacaktr sana vadettii gnler hakkn, kim bilir belki yarn, belki yarndan da yakn diyen ve istiklli milletinin biricik hakk olarak bilip btn mrnce onu istiyen bir kimse istikllini alm bir milletin neler yapacan tak dir edemiyecek kadar ksr kafal... Ve Avrupay, AvrupalIlarn neler yaptn, yirminci asrn ne olduunu grp takdir edemiyecek kadar kr deildir ve yle dnenlerin hesabna mteessirimki deildi. Bu nun iin Akifin ne zamanda ve ne zeminde yaadn sylemee hacet yoktur. Akifi bilmiyen elbette onun ne olduunu takdir edemez. Her eyden nce, ne istediini anlyabilmek iin Hakkn sesleri ni ve bahu sus btn Safahat satr satr, tek tek okumak lzmdr. Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak diyerek... Kf balami kulaklara, erimi imanlara haykran bir adamn uursuzluunu iddia etmek akllara durgunluk verecek kadar garip ve acdr. Zira Akife (inanmad) demenin bundan baka bir manas olamaz ve yoktuda. Demek: Verme... dnyalar alsanda bu cennet vatan Hakkdr hakka tapan milletimin istikll diye rpman adam sosyal bakmca geri imi. Acaba yirminci asr sos yolojisinin bel kemiini kran u iki hakikattan baka nedirki? Ah Akifim, bir trl anlalmak istenmedin gittin!.. Akn, en kavi imanla rnn bile sarsld, titredii izmihill karsnda... Dumanlanan kafalara
354

ktan birer ivi gibi elikten ekicinle bit bir gomlnceye kadar a karken bugn seni softa ve geridir diyenleri o zaman... Orada grmek isterdim heyhat.
*

Softa dediler... Tarihten utanmasalard (mrteci) bile diyeceklerdi kim bilir belkide dediler. Fes meselesinden yurddan atldm ortaya s rp uzun uzun dedikodular yapld... Geri kafal dendi fakat hi bir kim se Akif gibi tanmaa yanamad. Lkin syledi... Azna ne gelirse, ka lemine ne dolarsa yazd. Akifi Akif gibi biliyorsanz. Ltfen anlatnz, ispat edinizki inanalm buna ihtiyacmz var. nk kif ne kupkuru bir air, nede ulu orta bir insandr. O milli varlmn, kahramanlmn biricik dilidir. Kendimi yalnzca onda bulur ve onda grrm. lm son milli airimizi elimizden ald, gitti. ksz kaldk. Biz Akifi anakkale; nn, Sakarya, Dumlupnarlar bahasna kazanmtk. Nasl byle bir d ne imkn yoksa, bir daha (Mehmed Akif) kazanmamzada imkn y le dursun, ihtiml bile yoktur. O geti artk. O kuyruklu bir yldzm. Bir defa (1840) da grnp, (1888) de kayboldu. Bir defada (1873) de par layp (1936) da eridi, gitti. Bakalm bir daha ne zaman grnr? Efendiler... Dikkat ediniz, Akifin alnna vurulan kara benim alnma vurulmu demektir. Bense, yarma temiz alnile kmaa altnz yeni nesilim. Yani midi istikbal. Daha ak. Atamn Cumhuriyet ve istiklli emanet ettii o trk genci benim! Ben yarna milli varhmdan alnan granit talarla temeli atlm bir benlie dayanarak. Ortasnda ereften bir meale yanan pak alnmla kmak istiyorum. kif ise, bu temel ta larmdan biri belki deil muhakkak en mhimidir. Onun dilindeki (a nakkale) sinde civanmertliimle (erefimi) (korkma snmezinde) asalet ve istikllimi duyarm, grrm. Onlarda yalnzca ve btn benliimle ben yaarm ve yarn, yine onu syliye syliye lme kar gideceim. Yalnzca o( istikllim) iin. imdi, aka ve ac ac bir daha beraberce tekrar edelim ki; Akifi biz daha lmeden unuttuk. Firdefsinin bininci, Marseyyez airinin yzn c seneleri anlrken biri bin sene, dieri yz sene sonra onlar koynuna alan toprak ynnn nnde istisnasz btn bir ran koca bir kozmo polit Fransa diz kerek yerlere kadar eilirken biz lm olann meza rn talamakla, lecek olann son orba tasn devirmekle meguldk. Ne ac. Bir (Pukin) iin hararetle devir yaplrken Tekirda barndan kard koca adam unutmu ve bir kemal gecesi yapmamtr. Bir (Maksimgorki) iin btn matbuat, radyo, her trl vastalar matemi btn dnyaya haykrrken her taraf karalara brnrken Akifim iin birer stun ok grnm ve okadarckla unutulup gitmiti. yle sanyorumki bunlarn her biri sizce Akifin softalndan ve geriliinden kat kat daha yzkzartcdr.
355

Akif yaratc ve ebedi bir airdir. Bizi coturan ilhamn mill var lmzdan almtr. kif cemiyyette grd deimelere inanmamtr. Akifin cemiyyet telekkisi geri idi, Akif halklk ruhunda ve Trk mil letinin gsterdii kahramanlklarn destann duymakta byk bir isa bet gstermitir. Fakat Akif byk bir dellete dmt, acaba bunlar yapmadan ykmaktan baka ne ifade ediyorlar ve birinin yaptn dieri ykmaktan baka neye yaryor. Hi biri biarenin koltuklarma girip ayaa kaldrdktan sonra ayann altna karpuz kabuu koymakta ne mana var? Ya bas omuzlarna ineyip istediin yere k. Yahut ge kar sna gzlerini outura outura, hayran hayran bak! Bana ancak bu ekilde bir tarafl hareketler bir mana verir ve bir ey anlatabilirler. Di er ekilden ise hi bir ey anlamyorum, hayretten baka... Msrda kendisini karlyan ve koruyan nihayet u veya bu fert ol mutur diyip itiraf etmenizi ok isabetli ve fakat eksik, yine dar bul dum. Halbuki bunun baka tarafdan, baka kymetlerle llebilecek ve ayr ayr hepimizin yzmz ilel ebet kzartacak kadar ac taraf var dr. Evet Msrda Akifi u veya bu fert korumutur. Acdr ki ; Arkada yurduma alaklar uratma sakn kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda? diye canndan daha kymetli olduunu anlatmya alt sevgili yurdun da, yabanc ellerde deil, lm kanl dilerile mrn kemirirken yard mna yine o veya bu fertten, bir Msrldan baka hanginiz kotunuz? Hanginiz elinizi uzattnz? Bunu uursuz bir tesadfle tekrarlamak mec buriyetinde kahrken burkulan iimden kopan, dolan gzlerimden dklen ac eseflerimi yine derin bir sz ile anarm. yle anhyorumki Akif iin ksaca biz onu daha lmeden nce unut mutuk ve unuttuk desek daha yerinde bir itiraf, daha silne ve hak inaslkla verilmi bir hkm olacaktr. Gelecek nesillerin daha sadk kacaklar midi elimde kalm olan son tesellidir. Onlar Trk stikll marnn lmez airi iin bugnk silne itirafmzdan dolay bizleri af etmeseler bile hi olmazsa mazur greceklerdir. O kabahat ve gnahn nihayet borcunu her ne suretle olursa olsun vatanna kar dedi. Acaba biz ona kar olan borcumuzu nasl diyebileceiz? Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll...
KAYNAK Balkesir, 19.2.1937

356

(TAAN) Merzifon, 1.2.1937 d en : AKF GECES Byk ve deerli air Mehmed Akifin lm mnasebetile evimizin dil, tarih edebiyat komitesi bir ihtifal program tertip ederek bir Akif gecesi yapmtr. airin hayat ve eserleri anlatlm, en gzel iirleri okunmutur ve ayn ergeyle dergimizin bu saysnda da stda geni yer verilmitir. MEHMED KF LM lmn kalbimizde ac bir iz brakt Ruhun gklere doru ebediyyete akt, Sava yenen sesi lme malup oldu, Hayr! O, mehullerde yol bularak kayboldu. Gkten grlebilir, bu mutlu gnler ancak: Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak Msnn llerinde yurt zlemini ektin, Yadeller toprana (mit) tohumu ektin. Gzlerin grmek iin kzl alevle yand. Uyan!., dediin ulus grdn nasl uyand. mrnde ilk defadr grdn aydnhk ocak: Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak Burhan ESEN BR GNE DAHAMI SND? Yarab bu nasl faciadr, kalbimi yakt. Birden tutuup saikalar beynime akt, Yarap bu ne afet, bu nasl kanla felket? Akif gibi stada da kydn m nihayet? Akif ki, senin blbln olmutu yerinde, akrard btn camilerin krslerinde. Cotuka coar, vahdeti, tevhidi anard. Kalbinde lhi bir zn ak yanard, her sanihas ara karin, fere tahiyyat, her iiri, edep, felsefe, nkte, hikmiyyat. Yurdunun, milletinin derdine her an alar Dkerek gz yan rmaklar gibi alar, rknn ektii her trl mesaip, mihnet,
357

hep onun barna iler, hep onundur kasvet, ya onun bir de ehit askeri vardr (Mehmed) Allah, allah o ne kudret, o ne tazim, heybet yerde, gkte bulamaz anna lyk makber, (seni tarihe de gmsem, yine smazsn) der. Sonra bir trbe yaparki o mbarek naa, trbe deil bence, o bir naziredir ara, yarap bu ne halettir, saldn beni feryada, bilmem nasl yarar, lm byle stada, maheredek almaz, bu matemin siyak, bu mudur, rabbim bize, mevut adli lhi? i. HAK ENGN (TAN) Gazetesi 28 1. Kn. 1936 nshasndan : Safahat ve stikll mar airi std Mehmed Akif dn akam yedi buukta hayata gzlerini yummutur. Merhum son gnlerde kara cier hastal yznden iddetli buhran lara uram ise de buhranlar atlattktan sonra tekrar alm ve yine dostlarn ve zairlerini kabul ederek konumya balamt. Dn akam da hayatnn son dakikalarna kadar ocuklar ile konumu ve birden bire urad nefes darln mtekib vefat etmitir. Kendisi alt yedi aydan beri tedavi ediliyor, fakat gnden gne kuv vetten dyor ve zayflyordu. Son gnlerde iskelet haline gelmiti. Bu na ramen std kuvvei kilesini muhafaza ediyor, gnn btn hdise leriyle alkadar oluyor ve her hadise hakknda tafsilt istiyordu. Nihayet dn gece alnan btn tedbirlere ramen std son nefesini vermitir. Safahat airinin cenazesi bu gn le namazn mtekib Bayazid camiinden kaldrlacak ve Edirne kapsnda gmlecektir. * Mehmed Akif 63 yanda vefat etmi bulunuyor. stanbulda domu ve Baytar mektebi lisinden neet etmitir. Uzun mddet baytarhkla megul olmu, daha sonra eski darlfnun da mderrislik etmi, milli cidal senelerinde Burdur mebusu sfatiyle Byk Millet Meclisinde alm, nihayet Msra giderek Msr niver sitesinde trke profesrl yapmtr. Yedi ay evvel stanbula dnen air derhal tedavi altna alnm, hastalktan kurtularak Safahatn sekizincisini yazmay ummutu ve son dakikaya kadar bu midi sarslma mt. airin memlekete brakt eser Safahatn yedi cildidir. stikll mar std, milli savan airi yapm, anakkale harbinin en byk edeb bidesi olarak yaamtr. Merhuma mafiret diler, kederli ilesine taziyetlerimizi bildiririz.
358

AR M EH M ED A K F

(Yedi Gn) 20.1.1937 air Mehmed Akifi, ilk defa, 1911 de Darlfnun edebiyyat ubesin de tandm. Eskilerin baba_^ani dedikleri tavrlar gzmn nne geli yor. Sang, cbbesi ve alvar olsayd, bhesiz bu tavrlar ona daha fazla yakacakt. Hi yapmac yoktu. Fecri-tinin idadi genleri arasnda itibar kazand gnlerde idi. kif hakknda bu edebiyyat mektebinin hrmetsizlik hislerinin tesiri altnda bulunuyordum. Derste bir aralk yenilerden bahsetti. Gen air leri manasz olmakla itham etti. Sramdan doruldum. Fakat bu iirler de manaldrlar... Kaytsz ve kkseyen hali ile sordu ; Ya yle mi? Bir tanesini tahtaya yaznz da manasn bana an latnz. Ahmed Haimi seviyordum. Onun bir ktas aklma geldi. syan-i mevc-i zhire ettinse vakf- g arparken fk-u sahile... Tahtaya yazdm ve anlatmya altm. Galiba Ren Eref -te snfta idi. Bu iiri yazan Ahmed Haimi mi, yoksa onu anlatmak iddiasnda bu lunan beni mi daha saptkan bulduunu bilmiyorom. Benim kendisi hak knda verdiim hkm ise hi sormaynz. Akifi okuduum vakit, Namk Kemalin mehur Kasidesini, Tevfik Fikretin Balklarn veya Haann gazasn, muallim Nacinin Bedir gaz vesini, yahut bir muhacir ocuunun feryadn hatrlarm. Akif, hakikat te, Naci gibi lisanc, Fikret gibi nazmc ve Namk Kemal gibi, eski ta biriyle, hamasi idi. Fakat medresenin airi idi. O da OsmanlI medresesi hakknda tarihi Ahmed Cevdet paann fikrindedir. Yani, medrese bozulmutur. Medrese ilim ve ahlk soysuz luuna uramtr. Onu eski erefine ve mslmanl asl saflna ka vuturmak lzm gelir. Garb medeniyyetinin iyi nesi varsa, din onlar menedemez; dinin reddettikleri ise, bu medeniyyetin seyyieleridir. Biz Tanzimattanberi ite sadece bu seyyieleri, yahut, zevahiri taklid edip gelmekteyiz. Siz makine yapnz da isterseniz sini etrafna melip elle yemek yeyiniz. eri mahkemeleri deil, eriat dzeltmiye baknz. air Akife Arnavut damgasn vurmak isteyenlere bakmaynz. air kif bir mslman milliyyetperveri idi. Yani Arnavut olduu kadar Trk, Trk olduu kadar Arab, Osmanl-ar b ir , mmeti idi. Vatan perverlii mslmanlk lemi geniliindedir. Vatan ne Trkiyedir Trklere ne Trkistan Vatan byk ve mebbed bir lkedir: Turan diyen Ziya Gkalpn turancl, onda mslmanclkla deiiyor.
359

slm orta ann en derin karanl iindedir. Btn mslmanlar onun istedii zere adam olabilseler, halife imparatorluunu kurabiliriz. ark ark, garp garptr. slm leminden garp lemine geemeyiz. nk bu medeniyyetin btn maneviyyat hristiyandr. Biz sosyal prensipleri ve ahlak, mslmanlktan ayrlmyan bir medeniyyete vcut vermeliyiz. Tevfik Fikretin TARH iirini bir kfr saymtr. Fikrete verdii sfat ZANGO idi. Fikret te ona MOLLA SIRAT adn takmtr. Tanzimatclm iki trl tenkidi vardr. Biri arkllarn tenkidi, biri garp Trklerin tenkidi. ki taraf ta hicivlerimizde ekseriya birleiriz. Fakat, onlar Osmanl inklblarn, kurtulu yollarn ark medeniyyetini kurtarmakta aramadklar iin, biz ise garp medeniyyetciliini daha iyi anlamadklar iin itham ederiz.
Akifin yazm olduu milli marmzdaki :

medeniyyet dediin tek dii kalm canavar msra, Akifin hristiyan garbe kar btn mslmanc gayzn gsterir. Akif anakkalesinde de, mar kftesinde de samim idi. Onun fedakr bir mslman vatanperveri olduuna bhe edilemez. Fakat biz ne anakkaleye, ne de Anadolu ihtilline onun gz ile bakamayz. Bizim iki mcadeiemizin ruhunda da garp emperyalizminden olduu kadar, arklktan kurtulmak ihtiras vardr. Biz felketlerden yalnz garb deil, kendi arkllmz mesul tutarz. Kurtulu yolu, bu asrn medeniyyeti iinde onun bir milleti ve devleti olmaktr. Birinci Millet Meclisinde, Mustafa Kemal ile baz arkadalarndan gayrisi Akifin ekseriyyeti idiler. Mustafa Kemal zafer sonras hakknda, zmire girinceye kadar susmutur. Akif apka karar kt vakit, onu eline alarak, ba ak rhtma geldi ve bir vapura binerek esir ve mslman Msra gitti. bhesiz b tn inklblarmzn ve ark tarihinde iki defa kurmu olduumuz b tn hrriyyetlerin, lyisizmin, tefekkr ve vicdan hrriyyetinin aleyhin de idi. Fakat uras var ki, doup byd vatannn dnyada kazan d eref, ona, snm olduu yar-smrge havas iinde bsbtn kuvvetini hissettirmitir. Nihayet, banda apkas, fakat kara cierinde kanseriyle trkiyeye dnd. Onun hasretine dayanamadm, diyordu.
Bir ok fikirlerde birleemediimiz Akifin, bizden asla ayrlmayan taraf, erefli ve mstakil bir millet grmek olmak davas idi. Akif, kara softalarn binbirinde grdmz zilletlerin hepsinden uzak kalmtr. Bizim fikirlerimize dmanl, onu asla, vatan aykr bir politika iine srklememitir.

Akif, erefli ve mstakil bir millet olmamz iin, fikirlerinin zaferini

360

istiyordu. Halbuki erefli ve mstakil bir millet olmamz, bizim fikirle rimizin zaferi temin etmitir. Akif milli mar gftesinde hayal ettii istikll Trkiyesinin topraklannda yatyor. nand Allahtan, bu Trkiyenin mesut ve kudretli kal masndan baka hi bir ey dilemiyerek lmtr. Falih Rfk ATAY SUHBET MEHMED KF 30 kinci Knun 1937 tarihli (Akam) Gazetesinden : Mehmed Akifin iirlerini oktan beri okumamtm. Eskiden sevmez dim. nk o zamanlar iirde, Mehmed Akifin kitablannda bulunabile ceklerden bsbtn baka meziyyetler arardm. Benim indimde Mehmed Akif diye bir air yoktu. Yllarla beraber fikirlerimin bir ou deiti. Msran gzelliinden ziyade yaymak istedii hakikat e, ondan da ziyade airin bir insan ola rak kymetine ehemmiyyet vermiye baladm. Mehmed Akifin benim inanmadm, doru bulmadm, hatta muzir saydm kanaatlar m dafaa ettiini biliyordum; fakat man iin ztraba katlanm bir adam dr diyordum. Bu metanetin eserinde de bir aksi bulunduuna emindim. Biz hayal iinde yayoruz. Mehmed Akif din airidir, ananeleri, mazinin messeselerini mdafaa etmitir dedikleri zaman hemen onu Dante, Milton, Claudel gibi bir air, deMaistre, Taine, Macerras gibi bir mtefekkir sanveriyoruz. Onu gzmzde bytyoruz. Kitablarn a tmz zaman hu halinde, imanndan alevli feryadlar Yohannann vah yini andnr lnetler koparan veya dn hayatn kalbe verdii sknetle bahtiyar bir adamla karlaacamz sanyoruz. AvrupalIlarn reaction filosoflar, mtefekkirleri gayet ince, mantk alar rmesini bilen in sanlardr. Bizim reaction mtefekkirlerimiz de yledir sanyoruz. Geen gn Akifin iirlerini ite o vehm ile okumya baladm. Her manzumeyi, her msra sevmek istiyordum. lk rast geldiim gzelce paray bir lmez eser saymya hazrdm. Birinci cildde Fatih camii ni, Hasta y okudum; midim krlmad, Tevhid, yahut Feryad okumya baladm; sonlara doru. ... Mlhidlere lkin daha ok merhamet ey le. gmrhlarndr ki ama leyline dalm, Bir Rehber olur necmi emel yok da bunalm ensin bu ebistana sren onlar elbet, Sen den doacak dosa da bir fecri hidayet. Mlhid te sensin kalbi mnek kit te enindir... msralarna gelince gzlerim parlad. Byk air ar tk kendini gsteriyor dedim. Elimden gelen hsn niyyeti gsterdim. Fakat nihayet kollarm d
361

t. Eski kanaatma dndm. Akifin, bir insan olarak kymeti ne olursa olsun, bir air saylmas hayli zor ilerdendir. Hele onda fikir aramak, fikre hrmetsizlik olur. Din airi, din filosofu deil, mahalle kahvesi ha tibi, hani. Tesettr kalkt, ortadan bet bereket te kalkt suz yokmu, Akif mtemadiyen onu tekrar edip duruyor. Medreseleri slah edelim, mektebleri islh edelim, namazmz klp orucumuzu tutalm, ibadet ede lim, slh edelim. Btn Akifi okuyun, baka bir ey bulamazsnz. Ha yr, buna reaction, hatta dpedz irtica fikriyat, ideologias demek bile fazladr. Eski zaman hasreti... Hangi eski zaman? Aya poturlu, Priol saatli ky aalarnn kalayl marapadan erbet iip namaz kldklar devir. Asm okuyun, bakn bundan baka bir ey var m? Var; Asm Almanyaya gidip tahsilini bitirecek, oradan bize terekkiyat hazrai medeniyye yi getirecek. Kltr, irfan diye bir eye lzum yok. Peki Akif avrupanm felsefesi, edebiyyat yerine ne teklif ediyor, arkn felsefesini edebiyyatn m? Hayr, o da berbat; eski iirimiz kt, yenisi manasz, hafz ayyan biri, tasavvf rak imiye bir bhane Akifin kitaboarma bakn; ark kltrnde de, lmi [*] Teymiye ile Sadiden baka kimseyi kur tarmak kabil deil. Hayr, Akifin kltr arad yok: akl-selim icab makineye falan itibar var; aln kazann, sonra da camia gidip muka bele dinleyin, neyinize yetmez. Fakat Akifin kitablarn bir atnzm, bitirmeden brakamyorsu nuz. Gzelliinden mi? Hayr? Ya nesinden? Basitliinden. Ben mrm de bu kadar basit bir eser okumadm. Hani bir ey anlatmak istemeyipte teferrat brakp bir trl esasa giremiyen adamlar vardr, acaba ne diyecekler diye merak edip dinleriz, Akifin manzumeleri de yle bir me rak ile okunuyor. Belli ki aruzla sz sylemekten keyif duyuyor. Ne olsa, aklna ne gelse, ne duysa hemen aruza sokacak; selmn aleykm. aleykm se lm; Bartk. Yzn glsn artk imam. hani bazan, alay iin i mendifer gidiyor dt deyip bakr kyne veya ekerli kahve getir, bir de ay getir taze [1] gibi msralar syleriz. Akifin kitablar bunlarla dolu. Okuduka insann glecei tutuyor. Aruz, iiri tehzil eder gibi bir ey. Ms ralar kolay sylenilmi; przsz, akc imi. Ne sylyor ki glk ek sin? Asmda arzhal yazma parasn okuyun, iir lisan ile bu kadar alay olurmu diye insann tyleri rperiyor. iirin ifade vastasn bukadar bayalatran bir adama byk air deil, sadece air de demek ka bil midir? Hatralarda Berlin hatralar n okuyun ve sonra syleyin;
[*] [1] 4bni olacak. - H. B. . Bilmiyorum, belki bunlar da Safahattan aklmda kalmtr. N. A.

362

Akifin iirini parodier etmek (alayla taklid) kabil midir? Sanki o mte madiyen kendi kendini parodier etmi... Akifin kitablann mid ile, severek okumak azmi ile amtm. Ya zk. Bir midim daha ykld. Nurullah ATA
SUHBET YNE KF (Akam) Gazetesinin 6 Mart 1937 tarihli nshasndan r

Bir ka hafta oluyor, Mehmed Akif hakknda dndklerimi bu s tunda sylemitim. O yazm baz kimseleri kzdrm; bunu gayet tab buldum; Safahat nzmn, insan olarak da, air olarak da seven ok kim seler olduunu bilirdim. Mehmed Akif, gerek sanat, gerek ideolojisi ile, maziyi demeyeceim, eskiyi, yerlemi i temsil eder. O, maziyi, ananeyi mdafaa etmekten ziyade her ne istikamette olursa olsun de iiklie, harekete husumet gsterir, kafas, ruhu geri deildir. nk geriye gitmek te bir kmldanmadr. O, Durgun dur. Mehmed Akif fesi, hrriyyet fikrini, merutiyyeti kabul etmiti; n k doduu zaman fesi bulmu, sonradan da Namk Kemali okumutu. Sultan Mahmud zamannda gelse fese isyan eder, Namk Kemalden ev vel gelse Hrriyyet fikrinin, merutiyyetle idarenin dman olurdu. Dnyann, doduklar zaman ne halde ise, yle kalmasn istiyen adamlar vardr. Vardr da szm? Ekseriyyeti bunlar tekil eder. Onlarn, ken dilerinden olan Mehmed Akifi sevmeleri, onu beenmiyenlere kzmalar kadar tab bir ey olamaz. Fakat o yazma kzanlar arasnda genler de varm, buna hayret ettim, (etmedim ya. Ne ise! yle demek daha iime geliyor.) Bu gen lerin bazlarile konutum; bana: Mehmed Akife hi olmazsa Mill mar mzn, stikll marnn airi olduu iin hrmet etmeliydiniz dediler. stikll mar... O da bir mesele. O gfte yi bir iir diye okumak hayli zor ilerdendir. Fakat bunun byk bir ehemmiyyeti yoktur; Bir Mill marn gzel bir iir olmas zarur deildir. Ona yllar, asrlar g zellik verir; mesel Marseillaisein gftesi de pek parlak bir ey deildir ama ihtill gnlerinde sylenilmi olmak, bu tarhlik ona bir heybet veriyor... yle ama, aradan ka yl geerse gesin, atma kurban olaym eh reni ey anl [1] hill. msranm bir hamasilik iktisab edebilmesi kolay kolay tasavvur edilecek eylerden deildir. iir tarafndan vaz geelim, Akifin manzumesi bugn bizim Mill
marmz olabilir mi?.. stikll, bizim iin alm bir idealdir. stil za
[1] nazl olacak. H. B. .

363

mannda, kapitlsyonlar devrinde istikll bir ideldir; fakat stiklline ermi bir cemiyyet: Ben istikll isterim diyemezya... Fakat stikll mar; bizim istildan, kapitlsyonlardan kurtulmak iin arptmz, kanmz dktmz gnlerde yazlmtr; O gnleri hatrlatt iin... doru; fakat... Fakat stikll marnda bizim bugnk ideallerimize uyacak, onlara hi olmazsa bir telmih saylacak hibir ey yoktur. Lkavmiyyete Filislm dncesile yazld iin Trkten, Trkiyeden bahsedemez. inde ezan vardr, minare vardr, iman, mezzini, kayymu ile btn cemaat vardr. Millet yoktur. Dorusu bir mar deil, bir lh, bir tazarrudur. O gfte bugnk Trkiyeyi temsil edemez. Hani Cmhuriyyetin ilk gnlerinde Osmanl postalar pullarn kullanyorduk; bittabi zarur idi ve grdmz zaman: muvakkattir diyorduk. stikll mar da bize yle muvakkat gzkyor. Fakat gnler, yllar geiyor, o pulun ze rine bir surcharge bile vurulmuyor. Bize imdi, ideallerimize uygun, hi olmazsa onlarla tezad tekil etmiyecek bir mar lzm. Niin yazl masn? Bugnk airlerimiz Mehmed kif kadarda m yazamazlar? stikll mar, bestesi ile de bir mill mar deildir. Musikiden anla madm ka defa syledim; bestenin sanat kymeti hakknda bir hkm veremem. Fakat musikiinaslarla da grtm, o beste zor bir beste imi; yle ortahallice sylenebilmesi iin bile insann hayli musik ter biyesi grm olmas lzmm. Halbuki bir Mill marn, dilsizlerden baka, btn vatandalar tarafndan, benim gibi musikiye istidad olmyanlar tarafndan da sylenebilmesi lzmdr. Mill mar iin kolaylk sadece bir meziyyet deil, bir arttr. Onuncu yl marn, iyi kt syliyebiliyorum; Hele kalabalk iinde pekl oluyor. stikll marnn ok uratm, Korkma sn bile bir trl syliyemiyorum. Bu hususta yalnz deilim; vatandalarn bir ou bu hu susta benim gibidir. Bir bestenin zor olmas, gzelliine de delil deil dir, Deutschland ueber allesin bestesi hem ok gzel, hem de ok kolay m. Onu Almanlarn, musiki istidad olmyanlar da syliyebilirmi. stikll mar elbette kaldrlamaz. Tarihimizin, inklb tarihimizin bir nn gsterir. yle ama mill marlardan biri olarak kalr; balca mill marmz o deil, bir stikll mar olur. Nurullah ATA (Yeni Adam) 25 ubat 1937 tarihli nshasndan ; Biz hayal iinde yayoruz. Mehmed kif din airidir, ananeleri maznin messeselerini mdafaa etmitir dedikleri zaman hemen onu Dante, Milton, Claudel gibi bir air, de Maistre, Taine, Macerras gibi bir
364

mtefekkir sanveriyoruz... Akifin, bir insan olarak kymeti ne olursa olsun, bir air saylmas hayli zor ilerdendir. Hele onda fikir aramak, fikre hrmetsizlik olur. Din airi, din filosofu deil. Mahalle kahvesi ha tibi. Hani; Tekerrr kalkt, ortadan bet bereket de kalkt sz yokmu, Akif mtemadiyen onu tekrar edip duryor. Medreseleri islh edelim, mektebleri islh edelim, namazmz klb orucumuzu tutalm, islh ede lim, ibadet edelim. Btn Akifi okuyun, baka bir ey bulamazsnz. Hayr buna reaction htt dpedz irtica fikriyyat, ideologias de mek bile fazladr. Eski zaman hasreti... Hangi eski zaman? Aya potur lu, priol saatli ky aalarnn kalayl marapadan erbet iip namaz kl dklar devir. Nurullah ATA zmirde kan (ANAOLU) Gazetesinin 3.2.1937 nshasndan : MEHMED AKF VE NURULLAH ATA Nurullah Ata, Akam gazetesinde (30 Knunsani tarihli nshada) Mehmed Akif in mezarn ve srm taa tutmu bulunuyor. Onun na zarnda Mehmed Akif air deildir, nzm deildir, hani nerdeyse kah vehane gevezeliklerini yapan ve hatt, o derecede ki manzum parala rn (parodier alayla taklid) iin bizzat kendilerinden aa kymette nesne bulunamyan dpe dz bir hitir. Evet, Mehmed Akif nam altn da bir ahsiyyet gelip gememitir. Yaz yle balyor : Mehmed Akifin iirlerini oktan beri okumamtm. Eskiden sev mezdim; nk o zamanlar iirde, Mehmed Akifin kitabnda bulunabile ceklerden bsbtn baka meziyyetler arardm. Benim indimde Mehmed Akif diye bir air yoktu. Yaznn sonu da yledir : Belli ki aruzla sz sylemekten keyf duyuyor. Ne olsa, aklna ne gelse, ne duysa hemen aruza sokacak; Selmnaleykm. Aleykmselm. Bartk. Yzn glsn artk, imam. Hani bazan, alay iin: imendfer gidiyor dt deyip Bakrkyne veya: ekerli kahve getir, bir de ay getir taze gibi msralar syleriz. Akifin kitablar bunlarla dolu. Okuduka insann glecei tutuyor. Aruzu, iiri tehzil eder gibi bir ey. Msralar kolay sylenilmi, przsz, akc imi... Ne syliyor ki, glk eksin? Asmda arzhal yazma parasn okuyun, iir lisanile bu kadar alay olurmu diye insann tyleri rperiyor. iirin ifade vastasm bu ka dar bayalatran bir adama byk air deil, sadece air de demek kabilmidir? Hatralarda Berlin hatralar n okuyun ve sonra syleyin: Akifin iirini parodier etmek (alayla taklid) kabil midir? Sanki o m temadiyen kendi kendini parodier etmi...
365

Akifin kitablarn midle, severek okumak azmile amtm; yazk. Bir midim daha ykld. Nurullah Atan iddias ve yazs, heyeti umumiyyesi itibariyle, ken disinin daima zmnen iddia edip benimsedii, bir oumuzun da zaman zaman kymet verdiimiz tenkid otoritesi hesabna fec bir skandaldir. nk bu yazda zerrece lm yoktur, zerrece tenkid yoktur. Bu yaz, Nurullah Atata da sk sk kendisini gsteren bir inkr illetinin, hatt hereye ramen, gz kapal koan bir Redd inkr illetinin en buh ranl dakikalarnda domutur. Doan eyin de alelacayib, arpk, urpuk, a, hasta, sarsak vaziyyeti karsnda, bunu dourana acmamak, hatt sitem etmemek imknszdr. Nurullah Atan hatas, Mehmed Akif i henz yeni tanmya a lm olmakla balyor. Yani, Mehmed Akif ldkten sonra : Bu zat hakknda birok eyler yazlyor, unu ben de bir gzden geirejm. Demi ve Akifin srn ele alm. Bir edebiyyatc ve mnakkid iin ne kadar ge kalm bir hareket... Nurullah Atan bir hususiyyeti de, herkesin dndne veya dnebilecei eylere aykr olmaktr. Bu, belki bir gr bakal, belki onun orijinalitesi icabdr amma, Akif hakkndaki yazda, tamamen nkr a giden hiss bir hareket kendini hi gizliyemiyor. Dediimiz gibi: Akif i yeni okuduunu sylyor. Ya rn Yakub Kadri, Falih Rfk, Abdlhak Hamid, Fadl Ahmed, Ruen Eref, Uak zade, Peyam u ve bu da lnce : Bu adamlar kimdir diyerek, eserlerini aldm, okudum ve grdm ki... Diye kaleme sarlacaa benziyor. Bu hl, memleket fikir, edebiyyat ve sanat hayatnda bizzat Nurullah Ata ve onun kymetini dndrmiye ve drmiye yeter, artar bile. u da var ki, Nurullah Ata, Akifin srna olun yanda el uza trken, gzlerini de sk sk yumarak bu ie girimitir. Tedkiki, mnn el yordamile bir cismin rengini ve gzelliini aratrmasm andryor. nk herkesten baka bir ey sylemek arzusu ve illeti ba gsterince, bervechi pein, gz kapamak lzmdr. Evet, hepimiz de Mehmed Akif de bir mmet airi vasf bulmu yor deiliz. O, ruhunun mill ksmn dmura uratarak hereyi, minare, mihrab ve cami vizesi zaviyesinden grmtr. Fakat stikll mar ve anakkale gibi iki ah eser vermitir ki, mill airlerimiz ve sanatkrlarmzdan hi biri, onlardaki yksek kudret ve heyecan, daha do rusu Mill atmosferi terennm edememilerdir. Nurullah Ata n eli, Akifin srn yoklarken bu iki bideye na sl oldu da dokunmad, hayret edilir.. u halde aziz meslekdamz; bir defack olsun, stikll marn da sylemi saylamaz. Sylemise bile,
366

kimin eseri olduunu sormam demek lzmdr ki, Buna Nurullah Ata hesabna ihtiml vermiyoruz. Sonra; Mehmed Akifi kendi vicdan aki desi ve sanatm kulland maksadla babaa brakarak diyebilir'iz ki; merhum, en yksek airler arasnda bulunmyabilir. Fakat muhakkak ki, halka inebilen ve halka en iyi, en ak bir dilile yaklaabilen, hem de aruz veznindeki eski ifadeyi ilk paralyan airlerden biridir. Onun ak, zengin ve akc slbunu, dil zerindeki mutlak hakimiyyetini, daarcndaki kelime bolluunu ve bu sayede yaratt yenilii de inkr etmiye hakkmz yoktur. Byle bir inkrn edeb ve lm ky meti olamyacan da Nurullah Ata, pekl bilir. Biz lm bir adamla uralmaz demedik ve demeyiz. nk ahs deil, eserleri mevzubahstir. Ve byle bir dncenin vazedebile cei tahdid, nihayet tarihin sahifelerini bile rmcek alarile rtmiye kfidir. Ancak, Nurullah Ata ve her Trk mnevverini tedkik ve tenkidlerinde daima isabetli, daima hakl grmei isteriz. Mehmed Akif in eserlerinin bizim cebhemizden cerh ve tenkid edilecek cihetleri oktur. Fakat bizimle beraber olan veya bir yenilik, bir hususiyyet tayan te rennmlerinde Hi olduuna da aklmz ermiyor, dorusu. Orhan Rahmi GKE HTYAR SUHBET
MEHMED KF HAKKINDA (ANADOLU) Gazetesinin 17.3.1937 tarihli nshasndan :

Dn akam torunum Mahir bir (Akam) gazetesi bulmu, getirdi; ite, dedi, (Nurullah) ile (Mehmed Akif) i bir arada takdim ediyorum. Oh, sevdiim iki munis: biri mnakkid, br ir. htiyar gnlmn holand o iki ruh ile, demek, bu akam da gda m buldum. Yemek hazrd. Bir iki lokmadan sonra kalktm, gzlm taktm, o iki inyi gaip ve hazr ile gzden de yle bir erefyab olmya ba>ladm. A, ne greyim: Nurullah Ata olumuz bu sefer sfi cell, sfi hid det kesilmi. Bir humar iddet iinde atp tutuyor. (Kime?) mi diyeceksiniz: Mehmed Akife! Ben byle iki ucu nideyim? Daha ilk satrlarnda Mehmed Akifi sevmediini iln eden nezleli bir yaz... Bir yaz ki aksrklarla, tksrklarla, tiksinmelerle dolu. Ya rabbi, candanm geeyim, canandanm? Nur ile ziya dyor. Fakat, ziya baka lemlerde, nur fevki ibtihacmzda. htiyarlk bu ya; acdm, acndm. Hani iime fenalk gelmiye balad: Byle gecenin hayr umulurmu saharnden?
367

Ben sohbetlerde sopa uyunlarndan holanmam. Hele, gen bir ada mn babas yata muhterem bir ihtiyara kar hrmetsizlik, tecavz et mesine hi dayanamam. Eski arkadalarmdan (......) yaman bir mnekkidti. Bu meslekte o kadar ilerledi ki gzleri artk eserin yalnz menfi taraflarn grrd; ruhu nefy inkr olup gitti. O zatin, bir deve yk tekil edecek olan intikadlar yannda, bir miskal arlnda msbet bir risalecii bile yok tu; kafas zengin, fakat yrecigi dard. Sevmedii adamlar bir eser yaz sa da hrpalasam diye pusuda beklerdi. Mektebte ocuklar huyunu renmilerdi de dersine almadklar gnlerde onun mebguzlarndan bi rinin adn anarlar, tenkidi hocalarnn kanaatim sorarlard; Artk o gn dershaneyi kesif ve karanlk bulutlar kaplar; vakit gelir; ocuklar da aydnla kavuurlard... Bizim Nurullah Ata ta, huyu ekmesin, Akif hicviyyesinde deta bu istidad bdad gstermi. Tenkidi olumuz sanata, Mehmed Akif gibi, ba uranlardan deil dir. Bir ka yazsndan bunu anladm. Fakat, bu sefer mevzuunda Akifin vicdan kanaatlarile sanatn, bil kimya mez etmese de, halt etmi. Onun sanat telekkisi byle grmemeliydi; Bir plak kadnla bir cami veya kilise resminde aranacak ey okadn veya esere has bir ruhi sanattr. Bu gn bile mevlidini seve seve, hem de camilerde, okuduumuz ve dinlediimiz (Sleyman dede) yi bir mevlidcidir diye hari ez edebiyyatm addedeceiz? Sonra, her ir yetidii devrin erit ve cbtile ve ancak kendi vadisinde tedkik edilir. ir-i zami bilmiyorum ya, bu vasf da onda brakacaklarm? Yetitiren devir onun varsa dehasnda bile bir intibak gizledi. Bizde hangi irdir ki yaad devri bsbtn tara ede bilmitir? Yalnz, u var ki o irler; iinde bulunduklar cemiyyetin, dikkat edince grlr, en gerisinde deil, daha az veya daha ok, ileri sinde yrmlerdir. Hurafeler devrinin airi Mehmed Akif te insaf ile syleyelim ki o devrin hurafeleri iinde boulmyarak, bilakis onlarla baman sava lara giriti; cehalete, zulme, gerilie, barid teassublara, atalete, meske nete, riyaya, dalkavuklua onun kadar sen, bu Milletin lmna onun kadar gz ya dken ikinci bir irimiz daha kmamtr, deyebilirim. Nurullah Atacn yazdna baklrsa Mehmed Akif camilerde, avam karsnda pe tahta den, hurafeci bir viz taslandan bile aa bir adam! Evet, iirlerile, hatta fiillerile o da vazlar etmitir. Fakat, o dev rin gerisinde deil, ok ilerisinde. Sonra, sayl irlerimiz arasnda Mill savan sinesine atlan, orada nefs iirler yazan. Mill istikll marn yaratan yalnz Mehmed Akif deilmiydi?
368

Mehmed Akif hakknda Nurullah olumuzla belki benim de birlee bileceim baka baz noktalar bulunabilir. Fakat, mnekkid yle bir u tan tuttu ki ne onun bana yaklamasna imkn var, ne de benim onunla elele gelmeme!.. Btn bunlarla beraber, bahsettiimiz u noktalar basz ve bal sanat karsnda hep lf ve gzaftan ibarettir. Mehmed Akif air deilmiydi? Nazm deilmiydi? Bir himiydi? Bu sallere cevap verebilmek iin hangi eserlerin dairei sanat veya iriyyete girebileceini tayin etmek, bu mebhaste Nurullah Ata olumuzun kurduu yeni bir dstur veya mezhep varsa onu renmek lzmdr. Fa kat, gryoruz ki olumuz Akifiyyesinde bize byle yeni bir dstur ve remiyor, yalnz Mehmed Akif ir deildir, nazm da deildir, bir hitir diyor. Byle delilsiz iddilara mantk dilinde (tahakkm) derler ki ben bunu baz tenkidlerini seve seve okuduum Nurullah Ataca yaktramam. Kendisini ar bal, dolgun ve olgun kafal bir adam, bir gen tanrm. Bana belki bunak diyeceksiniz, fakat, Nurullah, Akif hicviyyesinde ok delikanl olmutur! Baknz, onun yerinde, mesel, H. Cahid Yaln olsayd byle yapmazd. O, tenkidlerinde filitreden geen tertemiz bir suyun safvet ve berrakiyyetini gsterir; eseri yalnz sanat haysiyyetiyle badan aa szer, hamur hline getirir, hkmlerini ondan sonra ve rir. Hem ne nezahet, ne vekar; ne zarafet! Halbuki nekkad b veddmz byle bir hamr yapmya lzum gr meden dedi ki : Bu eser posadr! Ve onu kalp aka gibi mmei debnn suratna arpt! mmei deba diyorum; nk Akifi imdiye kadar nazm bile deilsin deye talayan olmad. Demek ki talanan yalnz o deil, mmei debadr. Ona dier eserlerinde hi olmazsa kelimelere, aruza hakim bir nazmlk, stikll maryle anakkale iirinde de bir irlik tevcih etli lerdi. Hayatnda Akifi sevmediini pein ln eden mnekkid onun eserle rini ancak daha ziyade mematmdan sonra ve srf tenkid ve recm iin mi okumu, bilmem ki!.. Ah, keke byle okumasayd, keke byle de yazmasayd... Korkuyorum ki Vatanda bir ir de kalmyacak, mademki kos koca adamlarn mezar stnde byle tepiniliyor... std ekrem Afvediniz,,azm alm, kim bilir ondan da stdl almlardr derdi ki tenkid kolay, sanat gtr. Aruzun Akifini ve Akifin aruzunu o derece s grenler onun eserlerindeki effafiyyete aldanyorlar. Halbuki selmet ve vsati kariha ile bir syi nudun mah
F: 24 369

sul olan eserler hayli derindir. Kolu paay sayp iine girdikten ve biraz da ileriledikten sonradr ki i anlalr. Canm, o adam da tanrnn selmn, mahllenin ilmhaberini, tut mu, nazma brm! Bu da olurmu? Hani, ben bile okurken sinirlerim oynar da glerim. Fakat, evld, bir ir btn eserlerinde de ir olmaz ya. Maamafih, oselmlar, okelmlar acaba gelii gzel, kolayca yazlvermimidir? Aruz dedikleri kara koncolosu onunla uraanlar bilirler. Nurullah Ata olu muzda biraz da irlik veya nazmlk veya ondan aa bir Mehmed kiflik olsayd ben onu grrdm. Bilmem stikll mar ile anakkale paralarm nasl buluyorlar. Ben beyne uara msabakada birincilii kazanan, hal kyam ve ihti ram ile tatl tatl okunan stikll marnn u ilk : Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak msrana bile iir diyorum, berrak saf bir ey olduu halde. Htt (Yah ya Kemal ) i n : Gece leylyi ayn on drd, Koyda tenha ykanrken grd beyti hakkndaki hkmm de byle, o da effaf bir eser olmasna ra men. .. Benim nazarmda (iir =: ibham, ibham :r= iir) dstur inhisar doru deildir. Ya, son zamanlarda bamza bir de iiri halis diye bir ey kt. Halis, saf... Kelime zerinde oynamyalm, fakat, bunda da bir esas yok. iiri saf veya halis demek anladma gre (sanat kelmda mut lak gzellik) demek olacak. Fakat, bu itlak balamak, yalnz (ibham) a hasretmek dorumu? Itlakta zamanlarn, meknlarn, muhtelif insanlarn kuyud ve izft kalkmaldr. Sonra, gryoruzki gzel sanatlarn hemen hepsinde bu gn sdelik, basitlik modadr. nsanlar artk ibham istemiyorlar. imdi, Alsanca afaklarda yzdren hayl ile leylyi, gece, koy da ayn on drdne gsteren haylin u ufack, u basit, fakat koskoca man bir eserini iirin kucandan dar atabilirmiyiz? Halbuki ikisi de grnte saftr, effaftr. Yllar varki susuyordum; ak olsun yiit Nurullahma ki bana gen liimi hatrlatt da bu kadarck olsun syletti. imdi, olumun gznde fikirce de baya olan Akifin ark ve garp edebiyyatn ok iyi bilen, niversitelerde, matbuatta mderrislik, muharrirlik yapan, bir ok Nurullahlar yetitiren lim ve mtefekkir bir zt olduunu da, msadelerile, ilve etmeliyim.
370

Akif musrlar iinde ilmen de yksekti. Baytar mektebinden birin cilikle kan, btn hayatm ilme, fenne balayan, bu dnyadan etek lerini tbk Nurullahm cennetlik babas Ata merhum gibi tertemiz eken byle bir adam da cahil grrsek o halde, evld, nasl insan iste diini bana anlat ta kei tekadmde yle bir mahluku kmil yaratp, hemen yetitirmesini, gece gndz, barigh haktan talep ve niyaz ede yim. Hrmetler. Edebiyyat mtekaidlerinden KM ESERLER VE HADSELER
MEHMED KF

(Yeni Trk) Mecmuas, 1.3.1937 Mehmed A kifin lm, onun ahsiyyeti hakknda muhtelif kymet hkmlerinin ortaya koymasna vesile oldu. Safahat airi gibi, edebiyyat tarihimizde nemli bir yer alacak olan edeb bir ahsiyyet hakknda ve rilecek hkmlerin, sanat sahasnda telekk ekol ve miza farkn ta mas kadar tab bir ey olamaz. Netekim, vaktiyle Safahatm ilk ksm neredildii zaman bu mna kaalar kendini gsterdi. Saf ve halis iir aryanlar onu beyenmediler. Sosyal bakmdan grenler ise takdir ettiler. Edebiyyat tarihi, kendi dev ri ve janr iinde ona id hkmn verecektir. lmnden sonra ise, bu kymet hkmlerinin yalnz edeb ahsiy yeti etrafnda kalmyarak, tekmil ahsiyyetini kucaklyacak derecede ge nilemesi, bir memleket mnevver ve mtefekkiri sfatiyle, bu gnk inklb trkiyesi iindeki mevkiinin tayini elbette lzm idi. Mehmed Akifin, samm ve heyecanl bir air olduu muhakkaktr. Ancak bu heyecannn kayna geni ve derin deildir. Onu harekete ge tirecek hadiseler muayyendir. O, ferd duulara kymet vermez. Gnl endesi tanmaz. Mslmanl her trl kymetin stnde sayar. Eski devirleri, hususiyle saadet asrn dima hasretle anar. merin adletini hatrlar ve arar. Dini messeseler! islh etmekle onlarn yklmakdan kurtarmakla her eyin dzeleceine, eski parlak devirlerin zayfladm grmekle teessr duyar. O zaman haykrr gaflet iinde grd halk sarsmak, harekete getirmek, ona tehlikeyi gstermek ister. O zaman din dar ve cokun bir airdir. O, halkn sefaletinden, tenbelliinden, kaydszlmdan, ile bamn gevemesinden ve sayg hissinin azalmasndan derin bir ac duyar. Meyhane, Mahalle kahvesi, Kse imam, Kfe... gibi sosyal mevzular tayan manzumeler bu infilin mahsuldr. O zaman
371

da realist bir halk airidir. Bununla beraber, ona gre, btn bu sosyal bozukluun sebebide yine dini terbiyenin azalmasdr. Nihayet o, byk haileler karsnda taan, kpren,' teselli bekliyen gnllere mit ve emniyyet vermek istiyen bir memleket airidir. a nakkale iin yazd manzume ile stikll mar iin yazd kfte bu endieden doan iirlerdir. Vaka bu manzumelerde de tasvir edilen dnya, bir Trk dnyasn dan fazla bir mslman dnyasdr. Osmanl imparatorluunun son de virlerinde grlen dgnlk, nasl din balarn gevemesinden, ima nn sarslmasndan tr ise, karmza dikilen dman da hep din d man, zerimize saldran ordularda hal ordulardr. Bununla beraber stikll marnda : Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak derken bahsettii yurd, her halde Trk yurdudur. Safahatta iir, sahibine de air adn ok grenler oldu. Vaka Safahat dolduran manzumelerin iinde manzum konumadan teye geemiyen deersiz paralar oktur. Fakat bazlar, dad heyecan, inanma kuvvetinden gelen bir samimilik ve ifadedeki tabiilik bakmndan kendi lerine kymet verdirecek mahiyettedir. Mademki iirin kuvveti, airin duyduu ve duyurduu heyecann kuvveti ile llyor: mademki sanatn bir vasf da samimliktir: bu manzumelere de kendi nevi iinde birer iir demekte tereddt etmeyiz. Hususiyle Akifin, Fikretten sonra Trkceyi aruza ustalkla uyduran kuvvetli bir manzum olduu dnlecek olursa, bu sahadaki kudreti de kolayca teslim edilir. Mehmed Akifin lm ile, artk mill vasfn tayacak bir air kal madn syliyenler oldu. Bu iddiaya da baka memleketlerde de rast gelmekteyiz. Zaman za man Fransz gazeteleri de, kymat ve uhret kazanm her hangi bir ai rin lm ile, mill airden mahrum kaldklarn teessrle yazarlar. Vak tiyle Edmonol Rostand lm ile de bu iddia ortaya atlm ve uzun s ren bir mnakaaya kap almt. Ben burada mill air tabiri zerinde yeniden duracak deilim, an cak mill air vasfnn, hi bir vakit brada olduu kadar yersiz kulla nlmam olduuna iaret etmek isterim. Herkese teredddsz olarak bu vasf verenler bile Mehmed Akif iin bu sfat kullanmakta hakl ola mazlar. Ona mill air demek, kendi istemedii bir vasf isnad ederek ruhunu azba sokmak demektir. Mehmed Akif, Mslmanlkta kavmiyyet olamaz irnm en koyu ve en mteassb mdaafiidir. Ona gre Trk, Arab, Acem ve Arnavut gibi unsurlar, kendi kavmiyyetlerine mslmanlk cmias iinde erite
372

rek hep birden bir mslman milliyyeti tekil etmilerdir. Safahatn nc kitabn tekil eden (Hakkn sesleri nde arnavutlara hitab eder ken : Hani, milliyetin slam idi... kavmiyyet ne? Sarlp smsk dursaydm a milliyetine! Arnavutluk ne demek, varm eriatta yeri? Kfr olur, baka deil, kavmini srmek ileri. Arabn Trke, Lazn erkese, yahut krde, Acemin inliye rchan m varm nerede? mslmanlkta ansr m olurmu? ne gezer! Fikri kavmiyyeti telin ediyor Peygamber. diyor ve kendini ahid gstererek u beyitlerle manzumesini bitiriyor : Bunu benden duyunuz, ben ki, evet arnavudum! Baka bir ey diyemem., ite perian yurdum. (Sleyman Nazif) te kif iin yazm olduu eserde u satrlar kay dediyor: Firdevsnin, milliyyet hissini acemde en evvel ve icad ederce sine ikaz ile hissi diniye tahakkm ettirmek istemesi, ehname nazmnn yadikr irfan ile hakkn sesleri airinin vicdan arasna ebed bir perdei iftirak ekmitir. Hususiyle kendi ifadesi ortada dururken Mehmed Akife mill air demek kadar haksz bir isnad, hatta kendi tabiri ile bir kfr ola maz. Mehmed Akifin, bir mnevver ve bir mtefekkir sfat ile inkilb Trkiyesindeki mevkiine ve bu inkilb karsndaki vaziyyetine gelince: Bu, tahlile deer. stikll savana feragatli ve sadk bir vatanperver ola rak katlan Akif, mcadelenin ilk safhalarnda nemli bir yer alacak ilk millet meclisinde mebus sfat ile bulunacak kadar bu byk hareketi takib etmitir. Ancak biri birini takib eden sosyal inklblar, onun le minin stnden aacak kadar ileri ve ona uzak idi. Bu his, yabanc di yarlarn elemine katlanmay gze alacak derecede ona kuvvetli geldi. bhe yok ki Mehmed Akifi bu harekete iten kuvvet, bu ileri atlmya ayak uyduracak kudret ve kabiliyyeti kendinde bulamamasdr. Yoksa elbette her hangi bir kasd eseri deildir. Akif gibi sammi, ferd ahlk itibariyle drst, yumuamaz ve iilmek bilmez bir tabiate malik olan bir insandan bundan baka bir ey beklenemezdi. Mazye bu kadar bal bulunan, medeniyyete di biliyen Akifi, asr hayata uymasna imkn olabilirmiydi? Onun lmnden sonra, ona kar gsterilen saygy az bularak Rouget de lisle ile mukayeseye kalkanlar da grld. Bunlar, La marseillaise sahibinin, inand ve hak bilerek baland inkilb mcadelesinin
373

n saflarnda, elinde renkli bayrakla sonuna kadar kaldn hatrla maldrlar. Gendik, kendine daima tekrarlad mar bagalayan aire baka mlhazalara kaplmadan taputunu omuzlar, hatta elleri zerinde cokun bir tezhr ve halis bir sammiyyetle tamak suretiyle vazife sini yapmtr. Agh Srr LEVENT MEHMED KFE D BR HATIRA (Yedi Gn) d en : Hatayl okuyucularmzdan D. Skt imzasile bir mektub aldk. Bu okuyucumuz bize geenlerde len byk air Mehmed Akife id bir ha trasn anlatyor. Mektubunu aada aynen yazyoruz : Merhum Mehmed Akif iki sene evvel tebdilihava iin Antakyaya gelmiti. Cierinden muztarbt. midsizdi. Bir gn (Asi) boyunca ge zerken bir ka gen onu teselliye alyorduk. Bir aralk Antakyay na sl bulduunu sorduk. Durdu, dnd, kararan sulara, morlaan dala ra, glgelenen ovalara bakt, bakt... ok gzel, yalnz havada zerime ken bir arlk var dedi ve sonra bize u ktay okudu ; Vrnelerin yascs baykulara dndm. Grdm de hazannda u cennet gibi yurdu. Gl devrini grseydim onun blbl olurdum, Yar ab! Beni evvel getir ey din ne olurdu? Ne demek istediini pek iyi anlamtk, gzlerimiz dolmutu. Bugn istiklline kavuan yurdumuzun hr havasna kar onun o zaman duy duu tahassrleri u birka beyt ile ifade etmek istedik : Grmek bugn sence de ne mutlu dilekti, Dursand ne var? Beklediin gn gelecekti. Gittin bizi ksz gibi vre braktn, Kalsaydm Hatay marn da sen yazacaktn! 9 Mart 1937 D. SKT (YEN ADAM) IN ANKET (Yukarda da yazdmz gibi Yeni Adam mecmuas Akif hakknda yle bir anket amtr:) [1]
[1] 11.3.1937 nshasndan.

374

imdiye kadar Mehmed Akif iin bir ok yaz yazld. Bunlarn ou onun hakknda daha ok hiss hkmlerin belirmesine vesile oldu. Maksadmz ok mhim saydmz bu 7 noktann aydnlanmasdr. An ketimize verilen cevablardan drt tanesini basyoruz.
1 Akif milliyyetci bir air midir, slmc bir air midir? 2 Akif bir snf airi midir, yoksa halk airi midir? 3 Akifin Trk inklbna hizmeti var mdr? 4 Akifin edebiyyata teknik bakmndan hizmeti olmu mudur? 5 Akifin memleketten uzaklamasn nasl izah edersiniz?

6 Eserlerinde sosyal bir tez var mdr? 7 Akifin nsan olan taraflar var mdr? (Abdlhak Hamid) diyor k i : 1 slm airidir. 2 Tefrik edilemez. 3 Eserleriyle umum hizmetleri vardr. 4 Rol vardr, przsz manzum yazan odur. 5 Ben yalnz Edebiyyat itibariyle tanrm. Dier hususiyyetleri beni alkadar etmez. 6 Eserlerinde slm hamleleri var, fakat hepsini okuyamadm. 7 Eh... (Peyam Safa) diyor k i : 1 Akif ne milliyyetci, ne de islmc bir airdir. Bu iki kelime ka pal sistemler ifade eder. Akifi her hangi bir sistemin iine sokuturmak mmkin deildir. Sadece bir millet ve mmet camias iinde terceman olduu temayller itibarile ona hem mill, hem de slm air denebilir. Milliyyetci ile Milliyi, islmc ile islmyi biribirine kartrmamak fik rindeyim. Namk Keml iin de bu hata yaplyor ve milliyyetci olup ol mad soruluyor. Vatan airi de, Safahat airi de milliyeti deil, mill airlerdir: Goethe gibi. 2 Snf ve halk tabirleri lm, yani reelin mazbut ifadesi deildir ler. Mrekkep ve heterogene keyfiyyetlere dellet ederler. Halktan murad avam ise bu da yuvarlak bir tabirdir, fakat biraz daha sarih grniyor Akif halk airiydi. 3 stikll harbi Trk inklbnn balangc sayldka stikll mar bu inklbn tarihinde yer alacak eserdir. 4 Akif Trk edebiyyatmda teknik bakmdan muallim Naciyi te kml ettirmekten, yani mstahase aruz kalbn tasfiyeye almaktan baka rol oynamamtr: Aruzun cenazesini ykyarak gmmtr. 5 ctihad meselesi, fakat inklba ksenlere inklb ta kser. 6 Akifin tezi falan yok, perkende itiyaklar vardr. Yklan bir arka alam, ahlk tereddisiyle mcadeleye alm ve hsran iinde gzlerini kapamtr. Onun istedii dnya Rnesanstan evvel yklmt. 7 Dn ve Mill olan her ey nsandir. Smf demek istiyorsanz 375

bence bu mbhem tabir en az beeryi ifade ettii iin sulinizin mzmer fikri olmya lyik deildir. Din ve millet nsansinin dnda bir tek varlk kalr; lm karsnda insan. En mterek insani keder budur. Akifin bu mevzuda hassasiyyeti grlmemitir.

Peyam SAFA (smail Ham) diyor k i ; 1 kif islmc bir airdir ve hatt iirlerinde milliyyet fikrinin aleyhinde bulunmutur. 2 Akif ne halk airi, ne de snf airidir. O, bence bir mmet ai ridir. 3 Akifin Trk inklbna hizmeti varmdr, eklindeki sallere edeb ahsiyyetini istihdaf ediyorsa eserleri iinde en gzellerinden sa ylan stikll mar nm gftesi mill hareket devrinde yaplm bir hiz met eklinde gsterilebilir. Fakat bu gftedeki zihniyyetin ondan sonra yaplm olan inklplardaki prensiplerle ne dereceye kadar tevafuk gs terebilecei ayr bir meseledir. 4 Teknik bakmdan en mhim rol nazm lisanndaki selset ve hakimiyyettir. 5 Kendisini tanmadm iin niin gittiini ve ne iin geldiini bilmiyorum. Eer kendi noktai nazarndan apkay mslmanha mnafi bir ey sayarak gitmise bunda tab aldanmtr. nk bataki apka ile kalbteki iman arasnda bir mnasebet olamyacana kaniim. Bu m nasebetle unu da syliyeyim ki, Avrupallar apkay, imal Afrika mslmanlarndan almlardr. Onun iin eer Akif apkay Mslmanla mnafi saymsa yalnz inklb bakmndan deil, tarih bakmndan da aldanm demektir. 6 Akifin iirlerinde tasvir ettii derdler hep slm sosyetesine aiddir. Akif yalnz slm leminin ihtiyaclariyle alkadar olmutur, iir lerinde Trk sosyetesiyle ilgisini gsteren satrlara tesadf edilmez. Hat ta mehur anakkale manzumesinde de tebcil ettii ehidler onun na zarnda Trk ehidleri deil, mslman ehidleridir. 7 Akifin islmiyyet erevesi haricinde bir lemle megul oldu unu bilmiyorum. O, evvel mslman, saniyen mslman, salisen yine mslmandr. Bu mahiyyeti haricinde bir hviyyet ve zihniyyeti yoktur zannederim. smail HAM (kfe Nihal) diyor k i : Trk Arabsz yaamaz, kim ki yaar der, delidir. Bugnk siyas zaruretler iinde ancak kendi varlna dayanarak kurtulu yolunu bulan Trkn byk idelini sezemiyerek onu ^deli diye tezyif eden bir adam.
376

Mslmanlkta anasr m olurmu ne gezer? Fikri kavmiyyeti telin ediyor Peygamber... diye bize on drt asr evvelki ihtiyalarn yaratt rejimlerden bahseden iskolastik bir kafa... byle bir kafann milliyyetcilikle zerre kadar ilgisi olamaz... Akif, muayyen bir snfn airi deildir. Ben onda bir halk airi vas fn da pek gremiyorum. O, mmeti bir adamdr, en karakteristik ta raf, koyu bir din adam oluudur. Safahat batan baa kartrnz, her fikirde, her mevzuda hep Allah, hep Nebi, Trusnalar, secdeler, her ztrapta, her arzuda: lh. diye gklere alan bir el.. nsan taraf kuv vetli, bunu (Hasta) da (Kfe) de, (Seyfi Baba) da, filn gryoruz. Akifin Trk inklbna tek bir hizmeti yoktur. O, bilakis, bizim ka nmz bahasna yarattmz inklbn eserlerini beenmiyerek bu top raklar brakp gitmitir. Bandan, yine bizim malmz olmad syle nen fesi karp yerine bir baka biimde bir uha paras geirmeyi bir din, bir ahlk meselesi yaparak yurdunu, milletini brakan, hurafelere taklm bir adam. Ben medrese adamlarnn iki eidini grdm, bir takm, bir adm daha ileriye atamyacak kadar kr, inadc... bunlar olduklar yere sap lanrlar, kmldatamazsnz, bir takm da alabildiklerine ileri atlrlar, kraldan ziyade krallk tarafdar olanlar gibi... Mzilerini bsbtn unu turlar, etraflarna da unutturmak isterler, mondenlerin mondeni kesilir ler, nihayet, delice attklar admlarla hududu tayin edemiyerek batak lklara derler. Akif birinci takmdand. Bize uyamad. Dnya medeniyyetine uyamad. kt gitti... Medrese kanalndan geen hi bir insandan hayr bekliyemem... Akif yeni cemiyyetin hi bir ihtiyacn sezememitir ki ona id m dafaa edecek bir teze sahib olsun. Btn endiesi, slmlk, ittihad s lm. Adaleti, fazileti, her eyi haktan bekliyor, hatta vicdan mefhumu nu inkr eden bir adam. nsan varla kymet verdii yok : Ne irfandr veren ahlka ykseklik, ne (vicdan) dr, Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandr... Allah korkusu dedii cennet, cehennem, srat, zebn korkusu mudur? Bize mutlaka, bir mkfat karl iyi olmamz reten medrese terbiyesi... (vicdan) denilen ve bize en yakn hkimin zerimizdeki bu yaman kudretini inkr ediyor. Trk ocaklar, Trklk cereyanlar gen lie yeni idealler, yeni alevler alarken, mukadderatmz ancak mill uurun kuvvetlenmesine bal iken yazd yazya baknz ; Ben byle bakp durmyacaktm eli bal, slm uyandrmak iin haykracaktm.
377

Btn bunlardan sonra biraz ge kalm bir sal hatra gelebilir: Akif bir airmidir; bir sanatkrmdr? Ben ona hi bir zaman, manzum yazmasn bilen ve ok syliyen bir insan, diye bakmaktan ilerisine geemem. Nazmlarmda iirden bekledi imiz derun mzik yok, estetik hi yok... Duygular, dnceler icazdan uzak... Bir balad m neler, neler sylyor... Cbbesinin eteklerini sa vara savura giden bir hoca gibi, durmadan dudaklarndan szler boal yor, nereye? Bence, havaya!.. iir, bu demek deil, iir, biraz teksif ister, dklp salmaz, iir kalbimize saplanan, ruhumuzda hamle yaratan, hayalimizi yeni dnyalara srkliyebilen, biraz bizi kanatlandran ey... Akifi okurken canm sklyor, tozlu, kfl bir medrese, havasnda bu nalyorum... Akifin Trk edebiyyatnda teknik bakmdan bir roln gremiyo rum. Herkeste mterek bir inan var: Akif sde lisanla yazm. Ha yr, Akif sade lisanla deil, baya lisanla yazd... Edebiyyatn konuma dilinden baka bir dille yazmas det olduu, osmanlca yazld bir de virde o da bakalar gibi, bize siyehrenk dallet 1er, ziyariz hakikat 1er, perdepu zulmet 1er, feza mabed 1er encmnema meail leri ve daha bilmem neler yazd; sonra, yeni cereyana kaplarak sadeletir mek isterken (Halk dili) diye bize mahalle kahvesinin dilini getirdi. Btn yazlarnda kendisi de kahramanlarnn diliyle konutu, bir sanatkr sfatiyle onlardan ayrlamad, hep Be! 1er, yahu! 1ar, hadi 1er, hele! 1er ve ne kfrler, kfrler... Hadi, toprakta silinmez bir izin var, ne kar? Bal olduka telekkye hakk deeri... Dn beyinlerde kyamet koparan hkmeti [1] al, Bugnn zevkine sor, be para etmez cieri... air deil, sanatkr deil, yksek seviyyede bir adam da byle ko numaz... Bu softalktan, sarkl dostlardan kalma lbl bir grme tarz... Medrese, hoca lemi ki, Trk tima hayatnn, Trk konuma de tinin dnda bir baka, garib lemdir. Onun mahsullerini edebiyyatmza olsun sokmyalm. iirimizi olsun o lblilikten, o apaulluktan koru yalm. .. Akif, ne diye nazmn, kafiyenin, kaydlarna girmek zahmetine kat lanm, bilmem. Duyan, ztrab eken bir adam, pekl, bunlar satr sa tr gazete stunlarnda da yazabilirdi. Hem de nc snf bir Mehmed olarak... Alelde sokak, mahalle mevzularndan ykselip te biraz azamet, bi[1] Hikmeti- olacak. H. B. .

378

raz muhabbet yaratmak istedii zamanlarda fanteziye dyor, ite a nakkale manzumesi... Snk! Tarihin dmdz kaydettii sayfalar ben ce daha canl!.. Nedir o ehidler iin hazrlad trbe! O ne fantezi, ne cici bici bir ey!.. Muhabbet yok, karsnda titremiyoruz, bir yn p rlt... Akif tarafdarlarnm serzenilerine ugryacam biliyorum, ama ne yapaym, benim de duyduumu ak sylemek illetim vardr: Akifin 1335te yazd ark adl iirinin (Sis) ten fark ne? Onun daha kuvvet lisini Fikret daha (1317) de yazd...
Akif anakkale iirinde :

O ne mdhi tipidir, savrulur enkaz beer, Kafa, gz, gvde, bacak, kol, ene, parmak, el, ayak, Boanr hayretle [1] vdlere sanak sanak... Fikret, (bir lahzai teahhf) de : Bir maheri vazi tema, hain, akur Trnaklariyle bir yedi kahrn didik, didik Ykseldi gavr cevve bacak, kelle, kan, kemik. Akif (Blbl) iirinde : Ein var, iynn var, baharn var, ki beklerdin, Kymetler koparmak neydi, ey blbl nedir derdin? (Yunus Emre) on asr ev v e l: Karl dalar m atn, derin rmaklar m getin. Yarinden ayr m dtn, niin alarsm blbl, hey. Glistanlar yapyorsun, benim derdim yenilirsin, Yunus gibi inilersin, niin alarsn blbl, hey. Akif baz da Nabileiyor : lh emrinin avare bir mahkmdur lem, Meiyyet sende, her ey sende, hi bir ey deil dem, Fakat hl vcd isbt eder kendince her [2] sersem... N abi: Ne varsa cmle enindir, bir sz ki varm yok, Cihana gelmede, gitmekte ihtiyarm yok. Benim, benim, diyecek elde bir medarm yok, Bir krhane bilsem neyim, benim nem var? Ara sra da (Hamid) letiini sylesem, nasl olur, bilmem. Akif : ki vadiden btn bir [3] yer inenler [4] alayp durdu
[1] [2] her biri olacak. H. B. . Hey. yer yer olacak. H. 'B. . eninler.

[3]
[4]

379

Hamid : Dner vadde duradur bir ses, ruhlar alar... Bence Akif orijinl deil, lisannda yksek ve nezih deil. Mill in klbmza ba evirmi, beer zekya, kltr seviyyesi msid olmyan bir insan... steyen, kendisine sanatkr payesi verebilir. kfe NHAL 8 Nisan 1937 nshasndan ; (Kerim Sadi) diyor k i : Zillllah n yamakl gvercinlerle dolu saray nnde secdeye kapanan ve popler bir ed ile karalad manzumelerini kuran sahfelerinden seilmi tabirlerle syliyen Mehmed Akif ltrareaksiyoner sa rkllar ordughnn n safnda dalgalanm siyah bir bayraktr. Safahat airi batl itikadlarla hurafelerden ve taassubtan syrlm bir din yani, ekonomik istismar altnda krmz kreyvelerine kadar ezilen mstahsil halk kitleleri iin daha saf bir afyon ve buna binaen o nisbette tehlikeli bir zehir tahayyl ediyor ve kapitalist medeniyyetine tek dii kalm canavar a isyan eder grnmesine ramen, emperyalist istil ordulariyle yan yana yryen hilfeti idealize etmekte teannd gsteriyordu. Banda fesle Nil kylarna ka mdafaa ettii baz geri telekkilerin burjua-demokratik inklb tarafndan enpoze edi len sosyl yaay artlar karsnda bozgununu ifade eder. Orhan Seyfi) diyor k i : 1 Akif milliyyetci air deildir. Mslman akaidini nereden ve o yoldan ayrlan herkese levmeden bir airdir. Akifin iirlerinde yksek bir din bir cazibesi, yksek dini bir heyecan bulmuyorum. O, hi mistik deildir. Onun btn, teessr, din akaidi btn sertlii ile hayatmza tekrar yerletirmek ve bizi, eski slm medeniyyetine evirmektir. 2 Snf tabirinin medll, hayatmzda varmdr, acaba?... Akif muhafazakr, veya mutaassb diye anlan, naslarn erevesinde kurtu lamam bir zmrenin airidir. Halk airi tabirini, biz halk arasnda kan ve halk edebiyyatnn tekniini kullananlara veriyoruz. Tab bu ma nada Akif halk airi deil. Yalnz poplerdir. ok geni bir kitleye htab etmek ve onlara mmkin olduu kadar anlyaca bir dil ve bir duygu kullanmak istiyen bir airdir. 3 Akifin Trk istiklline hizmeti vardr. stikll mar meydan da... Fakat inklbcla gelince, mazye, ananeye bal kalmtr. Yani muhafazakrdr. 4 Teknik bakmdan aruz veznini her trl, hiss, fikr ifadeye kabiliyyetli bir ekle sokduunda herkes mttefiktir. Fakat bu asl sanat
380

noktasndan baklnca ne derece ehemmij^etlidir? Aruzla, her hatra ge leni yazvermek bir kymet midir? Bence Akifin deeri vezn oyuncakla rnda, bu kolay ilerde deil, i taraftadr. Bize yeni bir ses duyurabilen msralarmdadr. Bize hayatmzn eski manzarlarm sarahatle ve kud retle izen tasvirlerindedir. 5 Akifin ocukluktan balyarak ald terbiyeyi dnn... Onun bu terbiyeye ne kadar bal kaldn ve kendisi iin bunu bir fazilet, bir ahlk ve vicdan meselesi yaptn hatrlaynz. apkay kfrn, d mann, bir remzi olarak gren bu sammi karakterin airin ruhunda tabi mdhi, bir aksi tesiri olacaktr. te onun Msra gidiini bununla izah edebiliyorum. 6 Akif, Cemiyyetin norml tekmln ok defa bir tereddi ek linde gryordu. Eserlerinde mdafaa ettii en yksek tez, eski mslman ahlkdr. Yoksa, cemiyyeti daha ileri merhalelere gtrecek ham leler yapmay o dnmemitir sanrm. Onun iin en mkemmel cemiyyet rnei asr sadet idi... Mmkin olursa oraya dnmek istiyordu. 7 Akif halis bir stanbul ocuudur. Onda mill ve mahall zevk kuvvetlidir. Bence, onun asl kymetini yapan budur. nsan tarafna ge lince, o ancak mslman olan insan sayyordu. Din duygular haricinde nsan duygular iirlerinde bir yer bulamamt. * (Yusuf Ziya) diyor ki :
1 Akife milliyyetci bir air demek ne mmkin... Fikri milliyyeti [1] telin ediyor Peygamber... msra ile baran kendisi deilmi? 2 Akife halk airi de diyemeyiz. O sarahaten yeil edebiyyatn yegne cazibeli mmessili idi. 3 Evet... Akifin Trk inklbna byk hizmeti vardr.

Onun eserlerini okuduumuz zaman nelerden kurtulduumuzu anlyoruz. s tikll marna gelince: buna inklbn deil, ihtillin sesidir, diyebiliriz. 4 Mehmed Akifin bir ok airlerin samim duygular kekeledii aruzla mahalle kahvesinde iskambil oynatmtr. Ky dnnde pehli vanlar gretirmitir. Onun vezne sokarak sylediklerini, vezinsiz yaz mak bile kolay deil... Fakat Akifin, muallim Naciden, Tevfik Fikretten sonra geldiini, hatt Ali Ekremin mehur vasiyyetinden sonra selset yolundan rakibsiz yrdn de unutmyalm. 5 Benim izah etmeme hacet yok... Safahat, her msra ile bu h& leti ruhiyyeyi izah etmiyor mu? Balkan harbinde yazd bir iire bak> nz. Malubiyyetimizde en ok dmanlar bize apka giydirecek diye korkuyor.
[1] Safahatta bu msra bulamadm. Yok! H. B. .

381

6 Bir iirinde Ben ki evet Arnavudum diyen kif, kendi Arnavudluunu hatrlad halde inkra alyor. Ve bir mslman birlii istiyordu. Onun iin, her yeni bir bidatti. Tekrar Safahat gzden gei relim. Bugn Trk Milletine ilerleme imknlarn veren ne yaptksa, Akif onlara en korkun tehlike diye bakmtr. Onun istedii kendi fikr terbiyesinden doan bir eriat dnyasyd. 7 Akifin nazarnda insan, yalnz mslmand, alt taraf gvur... nsana yalnz din l ile kymet veren bir adamdan nsan eserler na sl bekliyebiliriz? * * (! (Raif Necdet) diyor k i ; Mehmed kif hakkndaki dncelerimi, bundan yirmi be sene ev vel, Safahat m ilk cildinin intiar mnasebetile resimli kitab mec muasna yazmtm. O zamandanberi esas fikrim hi deimi deildir. Byle olmakla beraber muhterem Yeni Adam m benden sormak neza ketinde bulunduu sallere elimden geldii kadar cevab vermeyi vicdan borcu bildim. Akif her eyden evvel din bir airdir. Onda din fikri, mslmanlk hissi dier btn temayl ve ihtiraslara tahakkm etmitir. Bunun tabi bir neticesi olarak Akifin milliyyetcilii slm cajnis iinde eriyib git mitir. Maamafih bu, Safahat airinin vatan ve milletini byk bir fe ragat ve samimiyetle sevmesine mani olmak yle dursun, belki bir mil olmutur. Edebiyyat tarihimizin son devrelerinde yetien kymetli ahsiyyet bariz farklar ve vasflarla birbirinden ayrlmtr. Tevfik Fik ret insaniyyetci, Mehmed Emin Milliyyetci, Mehmed Akif islmc. Akif bu frik vasfndan sonra en karakteristik cebhesi sammiyyetidir. Ruhundaki sammiyyet lirizmle, heyecan ile birletii zamanlarda anakkale gibi, Blbl gibi ok gzel iirler yazmya muvaffak ol mutur. iirinden, bedi gzellikten mahrum manzumelerinde ise tima bir faide, ekl bir nefaset ve tabi bir sadelik vardr. Maamafih tamamen bitaraf olmak iin unu da sylemelidir ki Akifin ruh ve ekil, husu siyle sanat ve estetik gzelliklerinden nasibsiz kalm kuru manzume leri, vezinli satrlar da az deildir. iirde Mehmed Akifin en kuvvetli taraf aruza mutlak hakimiyyetidir. Filhakika imdiye kadar hi bir air Hatt muallim Naci, hatt Fikret de dahil olduu halde aruza onun gibi hkim olamam, bu vezni onun gibi sevimli bir shulet ve selset, tabi ve elastik bir seyyaliyyetle kullanmamtr. Bu itibarla Safahat airinin teknik bakmdan iirimize hizmeti byktr. Akifte de. Muallim Nacide olduu gibi, na zmlk irlie galibtir. smail Safaya airi mderzad derlerdi. Meh382

med Akife de Nzm mderzad diyebiliriz. Aruz veznini ilk defa p rzlerden", imle ve zihaflardan kurtarmya almak suretile Ahmed paanm on beinci asrda balad ii o, yirminci asrda ikml etmitir. Eer Akifte sammiyyet ve vezne hakimiyyet ile beraber garb, sanat ve lirizm temaylt da kuvvetli olsayd asrnn en byk airi olabilirdi. Mehmed Akifin Byk Trk inklbna hizmet edip etmedii meselesine gelince, buna doru cevab verebilmek iin Trk inklbn iki b yk cebheye ayrmak lzmdr. Birincisi silh kuvvetile, vatan ve hrriyyet akile memleketi inkrazdan kurtarb millete tam bir istikll, tam bir hayat ve eref hakk veren cebhe ki asl inklbn kaynan, hareket noktasn tekil eder. Dieri kurtuluu, ikbal ve istiklli ebedletirmek iin yaplmas zarur radikal yenilikler ve deiikliklerdir. kif inklbn ilk cebhesine deerli hizmetlerde bulunmutur. Baz fikr nakselerine ramen temiz bir heyecann mahsl olan istikll mar bu hizmetin mukaddes bir semboldr. urackta unu da syliyeyim ki benim stik ll marnda bulduum en ehemmiyetli zaaf Akifin emperyalizm yerine alelumum medeniyyet aleyhinde bulunuudur. nklbn ikinci cebhesi ne; yani asl inklba bittabi Akifin hi bir hizmeti dokunmam, hatt inklba kar somurtkan bir ehre almtr. Filhakika tamamiyle ark ve slm medeniyyetinin tesir ve nufuzu altnda kalan air yaplan mesud yenilik ve devrimler! bir trl benimsiyememitir. Nurlu kasrgalarla ark medeniyyetinden garb medeniyyetine gei Akifin ban dndr m, gzn karartmtr. Eer denildii gibi, apka giymek iin okadar sevdii memleketini terketmise bu, deil mtefekkir ve mtefennin bir ire, az ok doru dnen alelde bir insana bile yakmyacak acib bir gerilik hareketidir. u ibtida dnce ve hareket kltr ve tefekkr bakmndan ok ac tenkidlere lyktr. Maamafih bu drst ve afif ada mn inand, btn bir ruhla yapt akidelere kar gsterdii o esiz sammiyyet ve meclubiyyeti ayni zamanda hrmetkr bir hayranlkla karlamamak kabil deildir. Akifin en byk hatas mutaassbne bir muhafazakrl her trl yenilik ve deiikliklere stn tutuudur. Fa kat muhterem air bu hatasnn cezasn pek elm bir tarzda grm, mem lekete ricat ederken siyas, meden ve tima btn prensiplerinin izmihll beratn da beraber getirmitir. Btn bu hazin tecelllere ramen Mehmed Akifin nsan ve edeb ahsiyyet ve hviyyetini birer kelime ile karakterize etmek lzm ge lirse bperva denilebilir ki o, esiz bir kahramandr, seciyye ve aruz kah raman...

383

1 Nisan 1937 nshasndan : (Falih Rfk) diyor k i ; 1 Akif, OsmanlI - slm mmesinin airidir. 3 Bizim inklbmz, hayat, fikir ve vicdan hrriyyetlerini ve lisizmi mdafaa eder. Osmanl - slm ideolojisi ile Kemalizm ideolojisi tam tezad halindedirler. 5 Kafasnn darh apka giymesine msaid deildi. Msra gitti. Fakat asl kalbi bu memlekette bal idi. Onun topraklarnda yatmya geldi. 7 nsan taraf bhesiz vardr. Sefalete acr ve fazileti severdi. (Sadri Ertem) diyor k i : 1, 2 Bence Akifin karakterini tesbitten nce onun yaad dev ri, bu devrin hududlarm tayin etmek lzmdr. Akif on dokuzuncu asrn ark dnyasnda halkettigi, gklere kard ve yere vurduu ahsiyyetlerin arasnda yer tutar. On dokuzuncu asrn ark dnyasmda sivrilen ahsiyyetleri guruba ayrmak mmkindir: a) Din erevesi iinde kur tulu yolunu aryanlar, yani istismara din kalkan ile kar koymak istiyenler. b) Nasyonalist bir hamle ile inhillden kurtulmak istiyenler. c) Kozmopolit bir cereyana tabi olarak Avrupa hayranl ile ii halle deceklerine kani olanlar. Akif birinci zmreye mensub olanlardandr. Yani Cemaleddini Efgan ve Abdh gibi din hasssiyyeti ile ark kur tarmak, mstekil hayata sahib olmak iddismda idi. Vak Akif byk siyas mcadelelere, sosyal kavgalara girimi bir insan deildir. Fakat iiri davasna hizmetkr yapan, ruhunun ihtillar onun ruhunda ondokuzuncu asrn kahramanlar profilini izer. Bu dekor iinde Akif vakti gemi bir Sleyman dede, bir mslman Dantedir. Akif, bu bakmdan tamamen din airidir, fakat, biz Akifi byle bir snfa tabi klmya sa vamaktan ise onu hasssiyyetini terennm ettii zmre iinde tahlil et meliyiz. Said paa y yazan Akif stanbulun baz kesinde kfr ile ithm edilirken beri taraftan da kozmopolitlerin ve millicilerin hcu mundan kendisini kurtaramyordu. Akif zengin klerikal bir zmrenin m messili deildi. Zaten bizde bu zmrenin tam bir teekkl hlini ald grlmemitir. nk klerikal zmre zenginleinse derhal snf deitir mi ve zengin mlk sahihlerine ve byk burjualara iltihak etmitir. Molla Beyler, Molla zadeler, erifler ve kaziasker ocuklar klerikal zm reden geldikleri halde sonunda onlardan ayrlmlardr. Akif ne doum, ne hayat, ne de lm itibarile bu zmre ile mnasebet tesis etti. Akif; binasn sigorta iin ancak Allaha emanet eden, dkknnn kazancn Elksib Habibullah larmdan bekliyen, her yemekten sonra da fuka
384

ra blnden ayrma yarabb, diyen, fkaral cennet iin bir nevi hazr bilet sayan esnaf, kk memur, ifti, dkknc, hulsa btn hcmlar nnde yegne varlk olarak ecaatini muhafaza eden kk burjualarn tipik bir timsali idi. Kk burjua her yerde olduu gibi bizde de muhafazakr olmak tan ziyade geri manada anarist, eskiye ve geriye dnmei tavsiye eden bir zihniyyet erevesi iinde yaar. Akifi, bu zmre iine alnca bizim bugnk tariflerimiz onu ihata edemez. nk: hissen dindardr. Dil itibarile dier zmrelerin muvaffak olamad ekilde milldir. Bu sal so rulunca hayalimde daima aziziyye fesli, elfiye alvarl, kalo kundural, cami adrvanlar nnde abdest alarak kll kollarn byk yazma mendillerile silen, akamlan yine yazma mendiller ile ekmek ve ocuklar nn nafakalarn saran insanlar canlanr. Bu insanlara hangi sfat verir seniz onlarn iir dili olan kife de ayni vasf vermiye mecbursunuz. 3 Trk inklbn Trk stikll hareketinden ayrdmza gre hayr, ayrmadmza gre evet... nk Akif Avrupaya kar dik ve keskin bir istikll tarafdardr. anakkale iiri, hl hergn kulaklar mzda akisler brakan, istikll mar mstekil yaamamn zevkini alan ve istikll yoluna kurban olmay bilen bir adamn hislerini ifade etmek tedir. air Akif Trkiyenin istikllini istiyen insand. Bir saniye onun baka trl dndn tasavvur edemem. stikll davasnda o, zafere kadar bizim safmzda idi. stikllden sonra sosyl davalarda bizden ay rld. 5 Akif memleketten kovulmad. Kendisi istikllini kazanan bir memleketten kendi arzusu ile kt, baka memleketlere gitti, dolat, sonra tekrar memlekete dnd ve lme orada kavutu. Akifin memle ketten uzaklamasn ben byk bir dava diye deil, bir dekor deitir me arzusu ve bir kk hasssiyyet hikyesi diye kabul ederim. Akifin bu hasssiyyet hikyesi etrafndaki gayri memnunlar tarafndan mbalalandrld. Onun hasssiyyeti mdhi galayanlar eklinde gsterildi. Halbuki Akifin son msralar ve hayatmn son gnleri gayri mem nunlarn istismar ettikleri ve Osmann kanl hrkas eklinde zaman zaman ortaya attklar heyula ile hi alkadar deildi. 7 Akifin nsan taraf derken ok insafl konumak lzmdr. Akif bir dnyada yaad ki, nsan hisler sebebten dolay onun iin katledilmi bir halde idi. Akifin yaad dnyada insaniyyet denen ey hakikaten yoktu. Nitschenin stn adamn, Gustave le Bonun li r kn, btn AvrupalIlarn Avrupann stnln iddia ettikleri bir de virde yayan Akif iin medeniyyet gerekten Tek dii kalm canavar idi. Avrupanm kanl ittifaklar enberi iinde 20 milyon insan harcad bir zamanda yayan adamn nsan hislere sahib olmas shhatna de llet edemezdi. Akif dnyay slm gziyle seyrederdi. Bu dnyaya kar
F : 25 385

Avrupa, sadece, aa insanlar memleketi hissi ile bakt. Bu dekor iinde bulunan adamn si olmas kadar tabi bir ey tasavvur edilemez. Niha yet kif slm terbiyesi, felsef ve onun hayat anlyan dekoru iinde idi. Bu dekoru teokrasiden geleni dnyay tabiat haricinde bir Allahn emrine terkeden ve mutlak ve kudretli Rabbllemn i vard. Bu Rabbllemn baz beer hislere sahibi olmakla beraber insanlar bir birine krdrmay, lm hayata tercih ediyordu. nsan hislerin yalnz bir sz halinde dillerde bakalarn itham iin bir vasta eklinde konu ulduu zamanlarda Akifin insaniyyet davasndaki mevkii, bence, sorulmya demez. nk bu sali ona deil, devrine ve dnyasna sorma ldr.

(Nureddin Artam) diyor k i ; 1 Akifin dindar olduu, din esaslar bir ok iirlerinde mdafaa ettii gn kadar ikrdr. Fakat o, din duygularn iinde yaad dev rin ve muhitin telakkilerine uygun olarak, bir milliyyet mdafaasnda kullanmak istedi.' anakkale neferinin btn dnya hcumu karsnda gs gerii, hepimize heyecan ve iftihar vermitir. Bu heyecan ve ifti har Akifte bizden az deildi, belki de oktu. Fakat o, anakkalede den askerleri Bedirin arslanlar ile mukayese etmi, anakkale ehidlerinin mezarna ta olarak kbe yi dikmitir. Akif Milliyyet duy gularn duymam ve duyurmamtr, diyemeyiz. Yalnz o, btn bu duy gulara baka bir isim koyarak bizden ayrld. 3 Trk inklb geni bir mefhum ifade eder. Bu hareketlere ka ran bir ok simalar tanyoruz ki yar yolda kalmlardr. gal altndaki stanbul havas cierlerine pek ar gelen air, gizli yollardan Anadolu ya kaar ve Ankarada mill duygular ahlandran iirler yazarken in klbn sahnesinde inklbn adam idi. Sonra? Akifin ondan sonraki ye ri edebiyyat tarihinin sahifelerindedir. 5 kif inadc, alngan ve etraftakilerden kendisine kar devaml sayg bekliyen bir adamd. Bu hisleri, onu, Msrda bir prensin kendine ak bulundurduu bir evde inzivaya srklemiti. Akif, verdii bu ka rarn yanl bir karar olduunu stanbula dnnden ok nce anla mt, fakat rmiye balyan kara cieri ona son gnlerinin yaklat n anlatncaya kadar anayurda dnememitir. . 7 Buradaki insanlk kelimesi bir zmrenin duygusu ile duygulanb ona saldranlara kar sonsuz bir kin ve gayz beslememek demekse hayr, kederi, neesi ve lks bir olan bir cemiyyet iinde kendisinden bakalarnn derdini blinek manasna ise evet. Nurettin ARTAM
386

(ADSIZ)

in c e v a b i

[*]

1 Akif Osmanl milliyetisidir. Onun koyu islmc gzkmesi Osmanlhgma engel deildir. nk Osmanlln ayrc vasflarndan biri de islmc olmasdr. Akifin Osmanl kelimesini kullanmayp mte madiyen dinden bahsetmesi Osmanl milliyetiliine mani olamaz. Os manlln kurduu byk siyas-itima sistemde din en esasl unsur olduu iin Osmanl milliyetperverleri ok defa dinci gibi gzkmtr. Hi phe yok ki Akif Trkiyeyi Fatan, Msrdan ve randan daha ok seviyordu. 2 Snf kelimesini gereken ve gerekmiyen her yere sokmak komnistlerin marifetidir. Onlarn dar kafalar her eyi snflara taksim etmedike anlamaya msait olmadndan her airi de muhakkak iktisaditima bir snfn mal gibi grmek istemilerdir. Halbuki memlekette Akife her hususta taraftarlk edenler,,yalnz din bir snf olsa bile, Akif bir millet airi olmak iddiasnda idi. Akifin snf airi olmadna en byk delil, bugnk lik hkmetin messesesi olan halk evinde, 18 mart ihtifalinde iirlerinin okunmasdr. Demek ki cumhuriyet ve inklp kendilerine emanet olunan bugnk genlik Akifi kendisinden sayyor, onda yabanclk grmyor. 3 Akifin Trk inklbna hizmeti vardrr. Kurtulu savanda onun Anadoluya gemesi, kendisi gibi dnen binlerce vatanda bu sa vaa taraftarla srklemi, iirleri de mill savan manev gdasm tekil etmitir. Bugn memlekette boru ttrmee kalkan baz airimsi kimse ler, kurtulu sava yllarnda stanbulda ak ve fuhu manzumeleri ya zarken Akifin Anadoluya gemi olmas, balbana bir hizmet ve ky met tekil eder. 4 Akifin Trk edebiyatna teknik bakmndan da hizmeti olmu tur. Aruzun Trk diliyle kaynaan en mkemmel rneklerini Akif ver mitir. ptizale dt yerler yok deildir. Fakat Dhilerin bile bazan bayalat dnlrse bunun da tabi olduunu kabul etmek icap eder.
MEHMED KF

(Trk baytarlar dergisi birlii) mecmuasnn 1 Mart 1937 tarihli nshasndan : Hayat: Mehmed Akif Fatih dersiamlarndan pekli Tahir efendinin oludur. Anas Bubaral bir Trk kadndr. Akif 1873 ylnda anakkalenin Bay rami kasabasnda domutur [1]. lk tahsilini babasndan grmtr. Akif (14) yanda iken babas lmtr.
[*] (Yeni Adam) mtekib bir nshasnda da anket cevablarm ner etmisede ben o nshayi elde edemedim. u kadar ki (Adsz) m o nshada cevab bulunduunu iiterek kendisinden istedim. te bu kymetli yaz o yazdr.
[l ] ?

387

(1889) da stanbul mlkiye idadisinden ktktan sonra yeni alan yksek baytar mektebine girmitir. Bu mektebten senei devriye, dokto ra imtihanlarn muvaffakiyyetle vererek (1893) ylnda birincilikle k m ve o senenin 14 Kanunu evvelinde yeni tekil edilen orman, meadin ve ziraat nezaretinin beinci umuru baytariye ve slah hayvanat ubesi umum mfetti muavinliine tayin edilmitir. Bu vazifede 11 Mays 1913 tarihine kadar, (20) sene kalm ve bu tarihte nezarete verdii (Umuru baytariyye mdr muavini Mehmed Akif) imzasn tayan (Umuru baytariye mdri Abdullah efendinin yerden ge kadar hakl olduu bakteriyolojihane meselesinden dolay azli zerine acizleri de memuriyyetimden sureti katiyede istifa ediyorum...) eklindeki istidasiyle vazi fesinden istifa etmitir. 4 birinci terin 1906 da (Halkal Ziraat mektebi) kitabet muallimli ine, 25 austos 1907 tarihinde de iftlik Makinist mektebi Trke mu allimliine, 11 terini sani 1908 de Darlfnun edebiyyat ubesi birinci sene Edebiyyat Osmaniye mderrisliine tayin edilmitir. 23 Birinci te rin 1908 tarihinde (Mlkiye baytar mektebi lisi) nin Zabta shhiye ve kitabeti baytariye ve hukuku tccari ticariye ve kanunu tp muallimlii de uhdesine verilmi ise de kabul etmemitir. stanbulun igali zerine Anadoluya geerek kurtulu mcadelesine itirak eden Mehmed kif bir mddet Kastomonide kalm ve birinci Byk Millet Meclisine (Bur dur) mebusu olarak itirak etmitir. (1926) dan (1936) Haziranna kadar Kahirede bulunmu ve Kahire niversitesinde Trk edebiyyat derslerini vermitir. Mehmed kif Baytar mektebinden ktktan sonra muvakkat vazife lerle Anadoluda, Rumelide, Suriyede gezmitir. Merutiyetten evvel stanbulda (ittihad ve terekki) cemiyetini te kil edenler arasnda bulunmutur. Balkan harbi esnasnda kurulan (Mdafaai milliye) heyetinin neri yat ksmnda almtr. Umum harp esnasnda ttihad ve terekki hkmeti tarafndan eyh Snusi ve Abdul aziz avi ile birlikte esirler arasnda propoganda yap mak maksadile Almanyaya gnderilmi, orada uzun mddet kalmtr. kif za ve umumi ktib sfatile stanbulda (Darl Hikmetil slmiye) de almtr. Yazlarn ve iirlerini (Srat mstakim) ve (Sebilr Read) da neretmitir. iirlerinin ou stanbul ve Anadolu gazete ve mecmualarnda da neredilmitir. kif ok zinde bir vcda malikti. Gre, binicilik, yry, yzc lk gibi siporlar severdi. ok zeki idi. Kuvvetli bir hafzas vard. Mtevazi, samim, vefakr idi. Babasnn seykyle medrese tahsilini de ya pan kif arabca ve farscay da ok iyi bilirdi. Franszcas da pek kuvvet li idi. iirleri yedi cildden mrekkeb (Safahat) nda toplamtr. stikll
388

marnn gftesini o yazmtr. (1936) yl hazirannda kansere tutularak Msrdan sevgili yurduna kavuan Byk kif 27 birinci knun 1936 pa zar gn akam stanbulda hayata gzlerini kapad ve 29 birinci knun sal gn (Edirne kapda) ki medfenine gmld. Akifin iirleri arasnda: O, ldkten sonra bir muharrir bir gazetede kan yazsmda onun baytarlk gibi en namsaid bir meslekten nasl yetitiini iaret etmiti. Bize gre bukadar ak bir hayrete hite lzum yoktur. Ve bu hayreti ancak bilgisizlikle ifade edebiliriz. Her meslekten air yetisin de baytar meslekinden niin yetimesin? Kald ki kif yksek Baytar mektebinde fizik, kimya, fizyoloji, anatomi ve hayvanat gibi her birine uzun bir mr kfi gelmeyen msbet ilimleri heyecanla takip etmemi olsayd ruhu ykselmez, kafas inkiaf etmezdi. kif irfannn temelini baytar mektebinde kurmutur. Onun tedkik ve, tefahhus kabiliyyeti o mektebde almtr. Safahatnda yle bir muhaveresi vardr : Keki baytarlk edeydim. gene et mmkinse. Yapamam. Belki yapardn be... Unuttum be kse. keki zihninde kalaym, ne kadar lazmm. Beni dinlermisin evlad? Gene kabilse al; nk bir tecribe etsen senin akln da yatar, Bize insan hekiminden daha lazm baytar. Trk baytarlnn kymetini pek gzel gsteren bu satrlar Trkiyede en yksek bir servet kayna olan hayvancla verilmesi lzm ge len ehemmiyeti de gstermesi itibarile ayrca nazar dikkati ekmektedir. Trk baytarl laboratuvarlarda, enstitlerde mikroplar lemindeki yk sek ve mtevazi mesasiyle, bulak insan ve hayvanlarn mterek hastalklarile yapt mcadelelerle, mezbahalardaki almalarile yalnz servet ve iktisad hayatmzda deil, ayni zamanda insanlarn salklarm korumak yolunda cidden msbet deerlerle ykselmektedir. Dier taraf tan Trk kylsnn hayatna karan, onun her trl iztirablarm ya kndan ve sk sk gren, ona ayni zamanda byk inklbmzn nurlarn gtren ve Cumhuriyetin feyizlerini anlatan varlklar arasnda Trk baytarnm yeri de ok mhimdir. Trk baytar senenin dokuz ayn kylerde geirir. Kyly en ok tanyan, hayatn onun uruna fedadan ekin meyen Trk baytardr. Bu itibarla ve esasen yksek tahsil gren, ms bet ilimleri umum olarak ta takib eden Trk baytarlar arasnda kif
389

gibi kudretli, mill duygular duymak, iirlerle duyurmak ynlerinden cidden esiz bir ahsiyyetin kmas pek tab ve daima mmkindir. Eer Akif baytarln tahmil ettii vazifeleri grmek iin Trk kylerinde dolamasayd, Trkn yksek cevherini, asl zn yerinde v iinde tedkik etmeseydi ne bir stikll mar yazabilir, ne de (anakkale) iirini dourabilirdi.. Akifin ruha, kalbe hitap eden, varl heyecandan sarsan iirleri Trkl, Trk enerjisini haykran iirleri duyularak yazlmtr. O Trk znden grd, candan sevdi, duydu ve yazd. Bu itibarla baytar Mehmed Akif, air Mehmed Akife ykseklik vasfn kazandran bir var lk oldu. air Mehmed Akifte Trke en gzel eklini kazanmtr. Onun bin lerce msralk iirlerinde Trke gmrah bir alyan gibi akar, hi bir sanatkr aruzda onun kadar tatl bir dil kullanamamtr. Bunu aleyhdarlan da takdir ediyorlar. Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak. Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak... Bunda kelimelerle vezin okadar kaynamtr ki, mevzuun telkin et tii azim ve man, ancak bu kadar kati, bu kadar muvaffakiyetli ifade edilebilirdi. Onun kadar Trk dilinde ve vezin kalb iinde bu akc hassasiyeti gsteren olmamtr. O iirleri iin diyor k i : Bir yn sz ki sammiyyeti ancak hneri. Ne tasann bilirim, nk ne sanatkrm.. Sammiyyet gnlecek bir kymettir. Bu Akifte . dalga dalgadr. Onda tasannu yoktur. Fakat muhakkak ki, o byk bir sanatkrd: Tasannusuz bir sanatkr... Samm air tevazuunu: Aczimin giryesidir bence btn srm! msranda iirletiriyor. Aruzun btn arln silen ve silken aadaki satrlar sanatkr
Akifin tab przsz dilini tatl bir henkle ykseltiyor :

Amasra sahili ok eski bir messesedir, Uaklarn, topu cerrah olur, hemen kestir. Bu gn bir orman gster klal baltasna: Temizleyip kversin brakmasn yarna! Biraz da dikmeyi renseler. adam sende. Dndn eye bak! sen u ilmi ren de. O ilme hi diyecek yok: mefd kafidir.
390

Ulmu ire sni o, pek tabidir, Ne var ki kalmad tatbik iin msaid yer. Neden? Neden mi, grrdn kp gezeydin eer. Eteklerinde zgn sakl bildiin orman, Bu gn barndramaz hale geldi bir tavan. O, srt hite gne bilmeyen yeil dalar. Yn yn kayalardr, serablar alar. Orman tahribatn alayl ve ineli bir lisanla anlatan bu msralarda orman sevgisi tayor. Orman koruma ve kurtarma inklbn da cum huriyet hkmeti yapt. Srt hite gne bilmiyen yeil dalar cum huriyetin kudretli eliyle yeniden doacaktr. Byk Akifin ruhu ad olsun! Ona (air) deil, diyenler ne kadar aldanyorlar. Eer Akif te ir deilse baka kime air denilecek? Onun anakkale mucizesini alevden msralarla anlatan iiri, airliin eriilmez merhalesini gstermez mi? Bu gne kadar onun bir ei yazlm mdr? (anakkale) zaferi Akifin iirinde en heyecanl manasn buldu. (Mustafa Kemal) in deha ve ira desiyle trk ve cihan tarihinde en erefli mevkii tutacak olan (anak kale) zaferi ve o zaferin ulu ehidlerini iirin parlak ve berrak hengi ve duygusu iinde Akif, baknz nasl anlatyor. ne fazilet mi? ocuklar kouyor, a, plak; Cebheden cebheye arslan gibi hi duymayarak [1].

(anakkale) zaferi nasl Trk varlnn sonsuzluu, Trk ruhunun enginliini, Trk iradesinin yalnln gsterirse bu iir de Trk ede biyat tarihinde, ayni ruhun ve varln iir olmu ifadesi eklinde ebedi yetlere intikal edecektir ve bu iiri ile, byk Akif, mtefekkir (Peyam Safa) nm dedii gibi Bir hill uruna batan gneler arasnda yer al mtr. * Mehmed Akifin stikll marn yazd gnleri dnyorum: D mann, yurdun byk bir ksmn igal ettii, Trkn varn, younu kurtulu yoluna dkt o gnlerde (Atatrk) n bakumandanln yapt seferber bir millete o byk milletin ateli dilile cihana hitab eden ve Trk hametini ebediyetlere ykselten iiri, yalnz Mehmed Akif yazmtr:
[1] Burada anakkale iiri yazlmtr.

391

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak, Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak, O, benim milletimin yldzdr, parlayacak.. O, benimdir, o benim milletimindir ancak. O kyamet gnlerinde Akifin volkanl ruhundan taan bu msralar Trke ve Trkn yaratt byk (Atatrk) e beslenen ok samim bir iman kaynandan hz alarak domutur. Genliin nurlu sesi, o kahra man szlerle, onun mezarnda snmez bir man ve ciddiyyetle grledi ise, bunun sebebini airin ruhu yerinden koparan inannda aramaldr.
O,

Hakkdr hakka tapan milletimin istikll, bediasn yaratrken doan gnee inanyordu. nanmasayd davay bu kadar keskin bir belagatle anlatamazd. Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm. Hangi lgn bana zincir vuracakm aarm! Kkremi sel gibiyim, bendimi iner aarm. Yrtarm dalar, enginlere smaz taarm. iirinin bu parasnda hr ve yiit Trkn, hilkatten beri tarihi kapla yan yaman karekterlerini prlanta parlaklyle gryoruz. Trk hangi bir Trk airi bu kadar geni bir kudret, bu kadar ak bir iir ile tasvir edebilmitir? Bu ktay duyarak, anlayarak okuyan bir yabanc, Trk domadna mutlaka peiman olacaktr. iirde bu tesiri yaratabilmek en yksek hnerdir. Bu drt msrada hakikat, iirin iinde ve iir haki katin iinde erimitir. Bunda hayal yoktur, kuruntu yoktur. Binlerce yllk koca bir tarih bu iirde dile gelmitir. Hakikat kendisini haykr mtr. Byk airin snmez man, sonsuz sammiyyeti, harcn en ef katli hislerin besledii bu hakikat bidesini yaratmtr. Bu abidede Trk kendisini gryor, ebediyyetini gryor ve bunun canlandrd asil mana iinde hviyetinin son zerresine kadar derinliini hissediyor. ebhede (man dolu kksn serhad) yaparak alan Mehmetie, Mehmed Akiften ykselen tok sesi dinleyiniz. Bu kurtarc ses dalgalar adam hrriyet ve istiklhn ebed glenine gtryor : Arkada, Yurduma alaklar uratma sakn! Siper et gdeni, dursun bu hayaszca akn! Doacaktr sana vdettii gnler hakkn. Kim bilir, belki, yarn, belki yarndan da yakn! Bastn yerleri toprak diyerek geme tan! Dn altndaki binlerce kefensiz yatan! Sen ehid olusun incitme, yazktr, atam! Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan!..
392

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda, heda fkracak, topra sksan, heda. Cn, cnn, btn vrm alsn da Hda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda. Mehmed Akifteki vatan ak, hrriyet ve istikll ak en idel de recesine ykselmitir. O, bu aklarm iirin nurlu bzmeleri ile iliyerek her Trkn dimana perinlemitir; Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan! Cn, cnan, btn varm alsn da Hda, Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda! Ve Trk bayrana, nurlu yzn evirerek mjdesini veriyor : Dalgalan, sen de afaklar gibi ey anl hill. Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell. Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll. Hakkdr hr yaam bayramn hrriyet... Kurtulu mcadelesine kar duran o zamanki imanszlar Trk ufuk larnda afaklar douran bu iir karsmda dudak kvrmlard. Asrn en mtekmil harb vastalariyle tehiz edilmi ordulara her trl mdafaa vastalarmdan mahrum braklm bir kitlenin kar duramayacan, mut laka yenileceini, hasta adamm artk lmek zere Olduunu el ile tutulur hakikatlerden sayyorlard. Fakat, tek ba, tek kumandan, Trkn cevhe rini, ruhunda gizli kudretlerin sakl olduunu biliyordu. O, esiz dehasiyle Trkn gizli kudretlerini, en ksa zamanda kurtulu zaferi eklinde mey dana koydu. Bunun iindir k i : Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll. Hakkdr, hr yaam bayramn hrriyyet. Msralar, airin zaferden evvel zaferi gren ve byk ndere inanan kalbinin sesi olmutur. * Akif, Abdulhamit idaresine dmand. O, halka yaplan zulme isyan ediyordu. Halk iinden yetien, halkn mstebidlerden ektiklerini ok iyi gren air, o devrin hars, hunhar, kara ruhlu, fakat mevki sahibi softa larn : Anne karnndan iczetli, beikten molla! diye tavsif ediyor. Ya vkelas nasld? Akifin aman bilmeyen dilinde istibdad vkels en ak vasflarn buluyorlard:
393

Vkel neydi ya? Csus, mzevvir, kalla, G okur, hi yazamaz bir sr hrsz etesi!.. Onlarn suratlarna tkrmek, i yzlerini da vrrmak iin airin bu isabetli tasviri ve hkm kfi gelir.. Esasen kara sultan zavall halk, hep o st bozuklarn elile hrpalyor, sryor, soyduruyor; ilme, irfana en ba sit bir yer ve deer verdirmiyordu. Byle bir heyetin bana : Sadr azm paanz fitre alr verse biri diye tasvir ettii adamlar geiriliyordu. Hrriyet onun sevgilisi idi. O, hrriyete tapard. Hrriyet fikrini bo mak isteyenlere gr sesile barrd: Sanyorlar, kafa kesmekle, beyin ezmekle, Fikri hrriyet lr. Hey gidi akn hazele. Daha kuvvetleniyor kanla sulanm toprak. Ekilen gvdelerin hepsi yarn fkracak! Onun hrriyet man da bu kadar kuvvetli idi, dedii oldu. Hrriyet fikri yolunda yere den gvdeler fkrd. (Atatrk) bir hrriyet gnei scaklyla ufkumuzda dodu. Bir istibdad facias karsnda elinden hi bir ey gelmiyerek : Utandm alayarak, aladm utanmayarak... diye hncn taran air merutiyetin ilannda torunlarna ; h bir kerre gelip grse yemenden babanz! Hitabn yaptran ihtiyar Trk dilile Yemen ellerinde tebah olan Trklerin mebbed hicranna alamt. Onca, insanlk hak ve hrriyetle kaimdir. Hakka ve hrriyete sahib olabilmek iin de almak lzmdr: Hayr, hrriyetin, hakkn masun olduka insansn; Bu hrriyet, bu hak bizden bu gn ahengi say ister. Nedir, drt aln? bir yurdun anlndan boansm ter. Ve ite bu gn byle oluyor. En bymzn nurlu dehas altnda bir yurdun alnmdan ter boanyor. arkn ezel fecri yakndr, doacaktr diyen imanl air, bu fecri Anadolunun barndan dourann btn arka kl uyandrc bir rnek, bir nder olduunu grd. Bu gn yalnz ark deil btn dnya onun at kurtulu ve ykseli yolu stndedir. Bu gn arkn ezel fecri, cihann ebed gnei gibi parlyor.
394

Yalnz hrriyetle i bitmez. Ykselmek lazm ve ; Semaya kmak iin yksek olmal zemin.. air etrafa bakyor. Herkes alyor, herkes ilerliyor. Biz niin du ruyoruz? Neden oturuyoruz : Asmn, hkdni, cmle mevcudat iin Kurtulu yok syi dimden, terakkiden bu gn. Yer alsn, gk alsn sen sklmazsan otur! Ykseli yolunda kalbin pek, inancn salam olacak, korkmayacaksn, rkmeyeceksin, alarak dalar deleceksin. leri milletlerin ahengine uyacaksn. Yoksa sonun karadr. air hemen btn iirlerinde bu duygu ve dnce ile, bu heyecanla inlemitir. eddi rahlet, durmayp git, yolda kalmaktan sakn: Merdi sahib azm iin neymi uzak, neymi yakn? Hangi mkildr ki himmet olsun, san olmasn? Hangi dehettir ki insandan herasan olmasn? ibret al erbab ikdamn bakp srma: Da dayanmaz erlerin dalar sken srarna! Bir mnevvim ses deil yer yer huruan velvele. Fevc fevc akmakta insanlar btn mstakbele. Nehri feyza feyzi insaniyyetin ahengine Uymadan kabil deildir dmemek bir engine.. Bu gnn yksek yaamak dstrlarndan birisi de (durmayalm d eriz) dir. air, dier taraftan da Trk azmini keskin bir kl gibi parla tyor : Cehennem olsa gelen gksmzde sndrrz Bu, yol ki hak yoludur, dnme bilmeyiz, yrrz. air, marifet, sanat ve medeniyet fikirlerini yle telkin ediyor : Marifet kudreti olmazsa bir mmette eer, Tek faziletle tel edemez zafa der. Zaif olmamak iin fen ve teknik leminde de ilerlemek, mill fazileti msbet yeniliklerle kuvvetlendirmek iin avrupaya gitmek lzm. Bu nun iin anakkale destanm yaratan genlere hitab ediyor: Fen diynnda szan nmtenh pnar. Hem iin, hem getirin yurda o nfi sular! Ayni menblar ihya iin artk burada. Kafanz ilesin olum, kanal olsun arada. nk:
395

Nazariyyata boulmakla geen mre yazk, Amel kymetidir kymeti ilmin artk. lim ve irfan iin son yoktur. Ne kadar lim olursan ol, marur olmyacaksn, vicdann d zevki bundadr : Evet, lkin varp serhaddi malumata bir insan, O gayetten demek lazm ki: Yok irfan iin imkan! Hakik itiraf altmda parlar zilli irfnn; Budur insanln mns, en son zevki vicdann.. Sammiyyetle, yurt iin ve cemiyyetin ykselmesi iin alrken her hangi bir felketle, bir mahrumiyyetle karlarsanz katiyyen yese dmeyeceksiniz. nk: En korkulu cn gibi yesin yz glmez.. Ve nk bize dmanlar stn karan kara kuvvet yeistir : Ey hasm hakk, seni ldrmeli evvel, ensin bize dmanlar stn karan el! Yaamak iin azim ve mid lazmdr. Bunlar olmazsa yaanlmaz : Azmiyle, midiyle yaar, hep yaayanlar.
H :*

Akif, samim ve mtevazi idi. O beyendigi mesleki yle anlatyor : udur cihanda benim en beyendiim meslek: Szm odun gibi olsun, hakikat olsun tek. Bu kadar ak ruhlu olan air ocuklara u hitab yapyor : Ne odunmu babanz, olmad bir baltaya sap! Ona siz benzemeyin, sonra atetir yolunuz. Mee halinde yaanmaz, o zamanlar geti. Gelen incelmi adam devri, hemen yontulunuz! Ama dikkatli olun, Bir kafanz yontulacak, Sakn aldanmayn: ncelmiye gelmez kolunuz! Bu msralarda airin mtevaz ruhunu grmemek mmkn mdr? Zamam, asrm btn inceliklerini her gzden iyi gren air gemi zamanlarla bu gnk ve yarnki telakkiler arasndaki farklar tatl bir eda ile anlatyor. ocuklara: (Her ileri hamleye btn ruhunuzla, btn gcnzle alarak itirak ediniz) deyor. Odun gibi, fakat ne kadar za rif bir tebli. Onun ruhunun airlii kadar yksek zirvelerinden biri de tevazuu
396

idi. Onun bu tevazuu ilminden douyordu. Kendisini bir an bile dn meyen air, nefsini varln medh eden tek satr yazmamtr. Btn kymetleri, ululuklar milletinde grmtr. O, yalnz trkn yceliini terennm etmitir. Trk gcnn her eyi yapabilecek bir kudret oldu unu tam ve kmil bir man ile, duymu ve duyurmutur. Her biri mil let varlndan bir volkan paras olan Mehmetii m onu, onun kat ksz ruhunu, feragatim, fedakrln, kahramanln hr ve cokun iir dalgalar iinde ykseltmitir. tima yaralan en ak ve derin ekille riyle o tedkik etmitir. Onun u satrlarda ykselen tevazuuna baknz : D yzm byle aardka aarmakta, fakat. Sormayn i yzmn rengini; yzler karas; Beni kendimden utandrd, hakikat imdi. Bana hi benzemiyen suretimin manzaras! Byk denizler gibi coan, taan ruhundan paralar, diye heyecandan boularak okuduumuz Trk iirlerini yaratan air o mehur tevazuunu aadaki msralarda ne gzel canlandryor ; Mamum iki nevha iittiyse iitti, Bir hoa seda duymad benden hele yurdum. Seller gibi vdyi eninim saracakken Hi alamadan, gizli inen ya gibi aktm, yoktur eleminden u sar kubbede bir iz; nler (Safahat) mdaki hsran bile sessiz! Toprakta gezen glgeme toprak ekilince. Gnler u heyly de erge, silecektir. Rahmetle anlmak, ebediyyet budur amma, Sessiz yaadm, kim, beni nereden bilecektir? Sessiz mi yaadn, hey koca air. Senin air sesin nesilden nesle bir milli armaan diye sunulacak ve seni tarih, milletinin zitirablar, felket leri, gz yalar karsnda en yakc, en efkatli feryatlar koparan bir vatanperver diye barna basacak. Herkesin sustuu, seslerin ksld zamanlarda iirlerinle Balkan faciasn, o faciann kalbleri yerinden ko paran vah ehresini bize sen gsterdin. Umum harbin hanmanlar sndren yangnn, o yangnn yurtta yaratt yknty bize sen anlat tn. Yoklarm talar, topraklar: izler kan izi. Yurdumun kan kusuyor mos mor uzanm denizi. Tter be baca kalm... O da seyrek, seyrek... Aina bir yuva olsun seebilsem diyerek, Baknrken duyarm gzlerimin yandn: Sarar fakn binlerce scak kl yn!
397

Yurdu batan baa viraneye dnm Trkn, Dnk en, tr ocaklar yatyor yerde bu gn. Trk en anl ve lmez karekterlerile o anlam ve anlatmt: htiyar amcan dinler misin, olum, Nevruz? Ne byk syle, ne ok syle, yiit ide gerek. Laf bol, karn geni soylar takld etme. Sz salam, z salam adam ol, rkna ek.. Kadna yardm ve sayg erkek iin bir vazifedir : Fian ederse kadn, susturur koup erkek. Merhamet ve efkat insanln en ulv vasflarndan olmaldr. Yok sa insanlk manasz olur : snf halka iim paralanr hem ne kadar ; htiyarlar, karlar, bir de kkler, bunlar Merhamet grmeli, yz grmeli insanlardan, Yoksa insanl bilmem nasl anlar insan? htiyara saygnn, kadna sevginin, ocua efkatin bir insanlk borcu olduunu syleyen airi karmzda merhametin, efkatin bir timsali gi bi gryoruz. Vatan sevgisi onun iirinde en parlak ifadesini bulmutur. Olunu cephede kaybeden anneye byle hitab ediyor : Fakat, dn, neye olun hayat istihkar Edipte byle perian brakt annesini? Evet, yaatmak iin mmehatm akdesini, fedayi cn edeceksin demi vatan hissi. Demek heder deil olun, vatan fedsi! Medeniyyet leminde ykselen almanyada mill vahdetin nasl ku rulduunu hayat dsturu eklinde anlatyor; (Beyin) le (kalb) i hem ahenk edip te iled eli, Atld vahdeti milliyye sakfmm temeli... Bir alman kadnna yapt htabda air, yllarca nce garb iirinin ve musikisinin insanlar zerinde oynad rol bir ka satrla ve tahas srle ifade ediyor: Ne msiknize girmi uyuturur naamat. Ne iirinizden olur tarmr fikri hayat. Onun lisan semavsi ruha sylerse, Bununki ruhi melyi nefheder hisse. Gelip te grmeli sanatte gaye varm imi?
398

Hayr denir mi ki, her gayenizde en mdhi, En ince sanatn esrr ykselip duruyor. air, Sanatn airidir. Onun ruhunda, her yksek, milli ve medeni eser renk renk iir cmbleri douruyor. te yeni cami : Lebi deryadan uan bir ebed handei nur sanki umman bakann ebed bir mevci. Ykselir gklere donmuta kesilmi inci! Ve ite bed zevki duyuran Sleymaniye : Ufku bir da gibi sed eyleyivermi, mdhi. Ebediyyetlere hkim u mehib bidenin, yalnz ehri deil, dehri tutan an, senin sanrm zevki bedini yeter tatmine. Sanat ruhunun ebri seher eklinde utuunu grmek istermisiniz? Byk airin, gzelliine hayran gzleriyle (Sleymaniye) ye baknz : Greceksin o harmin ebed zillinde. Ruhu sanat uuyor ebri seher eklinde! air (deha) nn dsturunu kurmu kanatsz dhileri sanatn krbacyle hrpalam ; ... ykselemez kollaryle sanatkr, Deha iin kanat ister benimse yok kanadm. * Mehmed Akif dindard. (Haan li Ycel), yazd bir makalede di yor k i : Mehmed Akif mmindi, nk mannda samm ve bundan dolay da kuvvetli idi. Onu airlie eken, bu man olmutur. Sade bu imann tesiriyle kupkuru bir din nairi olmaktan kendisini kurtaran, a irliinin ilk zamanlarndaki halklk duygusunun pehlivan ruhunda destan hisler haline gelebilmesidir... Yoksa Akif te emsali gibi bir hadiseyi bir nas ile izah etmekten baka bir meziyeti olmayan her hangi bir med rese mensubundan baka bir insan olamazd. std (Falih Rfk Atay) da : Nihayet banda apkas, fakat karacierinde kanserle Trkiyeye dnd : Onun hasretine dayanamadm, diyordu. Bir ok fikirlerde birleemediimiz Akifin, bizden asla ayrlmayan
taraf, erefli ve mstakil bir millet oLmak davas idi. Akif, kara softa larn bin birinde grdmz zilletlerin hepsinden uzak kalmtr. Bizim
399

fikirlerimize dmanl, onu, asla, vatan aykr bir politika iine srklememitir. Akif, erefli ve mstakil bir millet olmamz iin fikirlerinin zaferini istiyordu. Halbuki erefli ve mstakil bir njllet olmamz, bizim fikirle rimizin zaferi temin etmitir, Akif mill mar gftesinde hayal ettii istikll Trkiyesinin toprak larnda yatyor. nand Allahtan, bu Trkiyenin mesut ve kuvvetli kal masndan baka bir ey dilemiyerek lmtr. hkmlerini vermitir.

Mehmed Akifin de, her insan gibi eksik ve aksak taraflar vard. Bunu inkr kendi sakat ve aksak taraflarmz grmemek olur. Her ruhun iyi, gzel ve asil ahikalar olur ki, onlara bakarken ayni ruhun fena kntlarn, irkin tmseklerini temiz bir msamaha ile gr memek, insanla has bir kemalin tezahr diye kabul edilmelidir. Hal buki, ahikalar gremiyecek kadar ksa grl olanlar, bir ruhun, bir oluun, bir varlm yalnz kk, basit, irkin taraflarn grrler.. H kmlerini, kararlarn bu gr mesafesinden yrtrler. Kahramanlara bile kzl ve sivri dillerini uzatmaktan ekinmiyen bu gibi hastalar biz mazur grrz. Byk air Akif te, lmeden nce ve ldkten sonra, byle kt g rlerin kalemile hrpaland. Gzel Trkiyemizde btn manasile std ve shhatli mnakkidler yetiinceye kadar hayat ve edebiyat pazarlar mz speklasyoncularn istedikleri gibi oynadklar serbest birer meydan olmaktan kurtulamayacaklardr. Yabanc lkelerde, ydlarca Trk edebiyat derslerini vermek suretile Trk varlma hizmet eden Mehmed Akif, milletine kar vazifesini yap mlara mahsus bir vicdan huzuru iinde ve hakknda verilecek hkm, bitaraf tarihin takdirine brakarak, mstakil ve erefli Trkiyede, hayata gzlerini kapamtr. T. N. UYGUR

400

M. Akife en yakn alkay gsteren Abbas Halim Paa

 N D E K L E R

Sayfa

Akifname .............................................................................................. 5 kifname ye dair .............................................................................. 7 stikll' Mar ...........................................................................................10 nsz ............................................................................................. . ..........12 Mehmed Akifin doumu ve ilesi ........................................................ ..13 Akifin ocukluu ve ilk tahsili 14 (bn-lemin) merhumun zhat ........................................................ ..15 M. Akifin orta ve yksek tahsilleri 19 Akifin resm hayat ................................................................................20 Hatralar .............................................................................................. ..22 Akif vatanperverdi......................................................................................23 Akif kmil bir mmin idi ................................................................... ..26 Ahlk, seciyyesi ................................................................................... ..28 Akifin kyafeti nasld? ...........................................................................35 Sportmenlii ......................................................................................... ..36 lim ve lisan cebhesi ................................................................................38 Fkralar Latifeler ................................................................................40 iir cebhesi .............................................................................................. .43 iir nasl yazard? ................................................................................58 Hangi airlerin tesirine uydu ................................................................59 Hangi airleri severdi? ...........................................................................59 Milli stikll mar nasl yazld? Nasl kabul edildi? ........................ ..62 Dier marlar ..........................................................................................73 Mehmed Akif ve Aruz ........................................................................ ..77 Mehmed Akif ve Hece vezni 79 Akif Beyin inad tarz ................................... ....................................80 Mehmed Akif ve msiki 83 Safahattan ltif fkralar ................................................................... .85 M. Akif'in nesri ................................................................................... ..95 Nesrinden rnekler NTKAD ........................................................ ..96 Akifin iirleri etrafnda bir tavaf 98 Birinci cild : Balang ....................................................... . ............. .99 Fatih Krssnde ................................................................................... .146 Safahat, Hatralar Beinci k ita p ................................................... ... 169 Necid llerinden Medineye ...............................................................182 Altnc Kitap : ASIM .............................................................................. .187 Boaz Harbi ...........................................................................................194 Yedinci Kitap : GLGELER .............................................................. .200 (Yeni Adam) n anketi mnasebeti ile bir mektup ................. .' ... 224 Akif iin yazlan iirler ..........................................................................227

Sayfa

(Fuad emsi) nin mektubu ................................................................... 242 (Fatin Gkmen) in yazs ................................................................... 244 A. Hamdi Aksekilinin mektubu ........................................................ 251 M. Sabri Szenin yazs ................................... ................................... 254 kif hakknda bir dost yazs ........................................ ..................... '255 Akife dair hatralar .............................................................................. 259 airi zam Hamide .............................................................................. 265 Akifin ba ucunda .............................................................................. 270 Mehmed Akif Haccetl Veda ............................ . ........................ 271 Akifin arks ......................................................................................... 275 Mehmed Akif ......................................................................................... 276 Hseyin Siretin mektubu ................................................................... 279 air B. Suudun mektubu ................................................................... 280 Akifin irtihaline tarih ........................................................................ 280 Mkerrem Kmil, Sunun yazs ........................................................ 283 Akif iin .............................................................................................. 284 Trk sanat dehsndan bir bur daha ykld ................................... 285 Mustafa Seyyid Sutvenin mektubu ................................................... 287 Hmid, Akifin ziyaretinde ................................................................... 288 Masum bir yaz ................................................................................... 288 Yayacak l ......................................................................................... 289 Mehmed Akif iin ........................................ ................................... ... 290 Mehmed Akif (smail Habib) .............................................................. 290 Akif Bey (bnlemin Mahmud Kemal) ............................................. 295 ktibaslar: Krpnt mn dedikleri ........................ ........................ 297 Hayat Edebiyye den ........................................................................ 298 Mehmed Akif ......................................................................................... 299 Mehmed Akif, Hayat ve Eserleri ........................................................ 302 Matbuat: (Son Posta) 22 Haziran 1936 tarihli nshasndan ... ... ... 303 (Tan) Gazetesinin 25 Haziran 1936 tarihli nshasndan Orhan Seyfi 306 Mehmed Akif (Yedi Gn) n 1.7.1936 nshasndan Kandemir ... 308 (Ak Sz) n 1.7.1936 nshasndan ................................................... 312 (Son Posta) 3.7.1936dan Varan Bir ................................................... 314 (Son Posta) 3.7.1936dan Devle Cce E. Talu ............................. 315 (Cumhuriyet) 18.8.1936 nshasndan (M. Turhan Tan) ............ ... 316 Byk airin lm (Cumhuriyetin '28. 1. Kn. 1936 nshasndan) ... 317 (Kurun) Gazetesi 28. 1. Knun 1936dan ........................................ 318 (Cumhuriyet) in 28. 1. Knun 1936dan ............................................. 319 (Cumhuriyet) in 29.12.1936 tarihli nshasndan (M. Turhan Tan) ... 320 (Cumhuriyet) in ayni nshasndan (Abidin Dver) ........................ 323 Byk bir kalabalk ........................ ................................... ............. 326 Tabut mezara inerken ................................................................... 326

Sayfa

stikll mar syleniyor ................................................................... (Ak Sz) Gazetesinin 29. 1. Kn. 1936 (N. Nazif Tepedelenli) ... (Tan) m 29. Knunuevvel 1936 tarihli nshasndan (. Rza Dorul) (Cumhuriyet) in 29 Knunuevvel 1936 tarihli nshasndan ........ (Son Posta) nn 29. 1. Kn. 1936 tarihli nshasndan (Naci SaduHah) (Yarmay) Mecmuasndan ................................................................... (Cumhuriyet) in 30.11.1936 nshasndan (Peyami Safa) ................... (Yeni Milas) Mecmuas 1.1.1937 tarihli nshasndan ........................ (Anadolu) Gazetesinin 2.1.1937 tarihli nshasndan ........................ (Akam) n 4.1.1937 tarihli nshasndan (Haan li Ycel) ............. Akif ld (Karikatr) mec. 6.1.1937 saysndan . Aleddin Gvsa Mehmed Akif Edirnede (Edirne mebusu eref Aykut) ............ . ... lmedi... lmiyecek... lemez (Alkm) mecmuas 15.1.1937 ... Mehmed Akifin lm (Alkm) 15.1.1937 ........................................ Merhum Byk air Mehmed Akifin Hayat ve Edeb ahsiyeti ... Akifin Edeb ahsiyeti ............................................................. ........ Akifi nas anlamak istediler (H. Ali Ycele) ................... ............ Akif gecesi (TAAN) Merzifon, 1.2.1937den ................................... (Tan) Gazetesi 28. 1. Kn. 1936 nshasndan ................................... air Mehmed Akif (Yedi Gn) 20.1.1937 (Falih Rfk Atay) ........ Mehmed Akif (Suhbet) Akam Gaz. 30. 2. Kn. 1937 (N. Ata) ... Yine Akif (Suhbet) Akam Gazetesi (Nurullah Ata) ............. (Yedi Adam) n 25 ubat 1937 tarihli nshasndan (Nurullah Ata) (Anadolu) Gazetesi: M. Akif ve Nurullah Ata O. Rahmi Gke Mehmed Akif Hakknda (Xnadolu) Gazetesi 17.3.1937 Kmi ... Eserler ve Hdiseler Mehmed Akif (Yeni Trk) Mecmuas Agh Srr Levent ........ ......................................................................... Mehmed Akife aid bir hatra (Yedi Gn) den D. Skt ........ (Yeni Adam) m anketi ......................................................................... Peyam Safa diyor ki : ........................................................ ........ smail Ham diyor k i ; ................................... .............................. kfe Nihal diyor ki : ................................................................... Kerim Sadi diyor ki : ................................................................... Orhan Seyfi diyor ki : ................................................................... Yusuf Ziya diyor k i : ......................................................................... Raif Necdet diyor ki : ........................... ........................................ Falih Rfk diyor k i : ......................................................................... Sadi Ertem diyor k i : ................................................................... Nureddin Artam diyor ki : ........ ................................................... (Adsz) n Cevab .............................................................................. Mehmed Akif (Trk baytarlar dergisi birlii) Hayat ................... Akifin iirleri arasndflI - / T. N. Uygur) ........................................

326 327 330 333 333 336 340 341 342 344 346 348 349 350 351 352 353 357 358 359 361 363 364 365 367 371 374 374 375 376 376 380 380 381 382 384 384 386 387 387 389