Fizyo

1 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ
NSZ
Tpta Uzmanlk Snavna hazrlk uzun ve zahmetli bir yoldur. Kaynak seimi ise kiiye, snava kadar kalan sreye ve hedeflenen puana gre deiiklik gstermektedir. Bu seri az zahmetli olan ve ksa kaynaklardan almak zorunda olan kiiler iin hazrlanm ideal bir seridir. Bu kadar kk hacim baar iin yeterlimidir? Daha hacimli kitaplara gre yeterli olmad aktr ama UNU KESNLKLE SYLEYEBLRZ ki bu kadar ksa metinle en fazla sayda soru yakalayan bir seri oluturduk. nk; bu serinin ierii TUSDATA TUS HAZIRLIK MERKEZLER nin son 2-3 yldr yapt ok zel TUS KAMPLARInda anlatlan en zet ve en gncel metinlerden olumaktadr. Biz ierie gveniyoruz. Umarz yararl olur ve baarnza katkda bulunuruz. Seri Editrleri
NDEKLER
1. FZYOLOJDE ZEL SMLER ................................................ 5 2. FZYOLOJDE NEML FORMLLER ..................................... 14 3. HCRE VE DOKU FZYOLOJS.............................................. 20 4. DOKU HSTOLOJS ............................................................. 36 5. KALP DAMAR SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS .......... 84 6. RNER SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS ...................103 7. ENDOKRN SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS..............127 8. SOLUNUM SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS............. 164
FZYOLOJDE ZEL SMLER

} Lipofuskin granlleri... Yalanma veya atrofiye bal, eitli dokularda zellikle
kalp, karacier, beyinde biriken kahverengi sar introseller materyal } Loose cisimcii... Eklem boluunda bulunan kemik yada kkrdak paralardr. } Nemaline cisimcii... Dejeneratif iskelet kas hastalklarnda elektron mikroskobisinde grlen bandlardr. } Verocay cisimcii... Schwannoma (nrilemmoma)da hcre ekirdeklerinin oluturduu it eklinde grnm } Wiebel-paladacisimcikleri... Vonwillebrand faktr ieren endotel hcrelerindeki ubuk grnmndeki organellerdir. } Zebra cisimcii... Niemann-Pick hastal, Tay-Sachs hastal ve mukopolisakkaridozda makrofajda elektron mikroskopisinde, sitoplazmada grlen inkluzyonlardr.
} Sitoid cisimcikler... Sistemik lupus eritematozusta grlen kk retina eksudalardr. } Antoni A ve Antoni B alan... Schwannomada grlen sklkla biribiri ardna gelen miksoid ve hcresel alanlardr. } Herring cisimcii... Vazopressin ieren vezikller bu cisimcikte bulunur. Nrohipofizde axonlarn terminal ucunda bulunan nrosekretuar granller. } Clara hcreleri... Mukozal Clara hcreleri broniollerde bulunur ve immunglobinlerden zengin sulu proteinz bir madde salglar. } Adria hcreleri... Kardiak miyozitte, Adriamisin (=doxorubusin) toksisitesine sekonder deiikliklerdir. } Caterpillar hcreleri... Geni multinkleer dev hcreler olup, akut romatizmal atete gzlenir. } Physalifers hcreleri... Kordomada gzlenen, ok geni ve vakuoll sitoplazmal tmr hcreleridir. } Esas hcre (ef)... Midede bulunan pepsin yapan hcrelerdir. } Parietal hcre(kenar)... Midede bulunan HCI ve intrinsik faktr yapan hcrelerdir. IF (intrinsik faktr) Vit B12yi balar ve ileumdan emilimini salar. Eksikliinde pernisyz anemi grlr. } G hcreleri... Midenin antrum ksmnda bulunan musin ve gastrin salglayan hcrelerdir. } Onkositik hcreleri... Tm sitoplazmasn dolduran ok sayda mitokondri ieren hcrelerdir. } Buhot hcreleri... Hurler sendromunda karacierde inklzyon cisimcii ieren hcrelere denir.
6 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Gargoyl hcreleri... Hurler sendromunda bir ok hcrede mukopolisakkarid birikmesi nedeniyle vakuollu grnm olumasdr. } LE hcresi... SLEde bulunan lupus eritematozus cisimleri ile ilgili monosit ve makrofajdr. ANA kapl ekirdekleri fogosite etmi PMNL. } Epimiyoepitelyal hcre... Benign lenfoepitalyal lezyon iin karekteristik olan epimiyoepitelyal hcre adacklardr. } Hatsianis hcreleri... Haepatit B enfeksiyonunda, baz hepatositlerde ekirdek antijenine bal olarak kum tanesine benzeyen granlasyon oluur.Bu hcrelere denir. } Hauf-bayer hcreleri... Plasenteda stroma arasndaki hcrelere denir. } Betz hcresi... 1.motor nron hcrelerine denir, serebral korteknin prenentral gyrusunda bulunur (Motor konteks). } Kulchitsky hcresi... Enteroendokrin, enterochromoffin hcre GISte dalmtr ve 20 civarnda hormon ve nrotransmitter salglar. Broniyal karsinoid tmr bunlardan kken alr. } Ependimol hcre... Spinal kordun santral kanaln ve beyin ventrikllerini kaplayan hcreler. } Downey hcresi... nfeksiyz meronskleoziste periferik yaymada grlen atipik lenfositler. } Mickulicz hcreleri... Rinoskleromada granlomatz evrede lipid iermeyen ok sayda mikroorganizma ieren hcrelerdir. } Blue-blobs... Papsmeardeki atrofi. } Blue-bodies... Deskuamatif interstisyel pnmonide alveolar makrofaj iindeki PAS(+)boyanan demir ieriidir. } Corpora arantii... Semilunar kapaklarn kapanma izgisi boyunca grlen kk fibroz nodllerdir. } Glomus cisimcii... Termoreglasyonda anastomozlar dzenleyen oluumlardr. grev alan, ciltteki arteriovenz
} Hassal cisimcii... Keratinize epitelde konsantrik agregatlar ve tims medullasndaki keratinlerdir. } Heinz cisimcii... Alyuvar sitoplazmasnda okside olmu hemoglobindir. } Hematoksilen cisimcii... SLE hastalnda grlr. } Kamino cisimcii... Intraepidermal hyalin globlleridir. Spitz nevste gzlenir } Loose cisimcii... Eklem boluunda bulunan kemik yada kkrdak paralardr. } Nemaline cisimcii... Dejenaratif iskelet kas hastalklarnda elektron mikroskobisinde grlen bandlardr. } Nrofibriler tangle... Alzheimer hastalnda grlen mikrotbl ilikili protein ve nrofilamentlerdir. } Slfr granlleri... Actinomycesde grlen sar odaklardr.
7 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Weibel-palade cisimcikleri... Von willebrand faktr ieren endotal hcrelerindeki ubuk grnmndeki organellerdir. } Zebra cisimcii... Niemann-Pick hastal, Tay-Sachs hastal ve mukopolisakkaridozda makrofajda elektron mikroskopisinde, Sitoplazmada grlen inkluzyonlardr. } Corpora amylacea... Benign prostat hiperplazisinde grlen ve glandler lmende bulunan proteinz maddeye denir. } Fuzchin cisimcikleri(=kanser cisimcii)... Plazmositlerin sitoplazmasndaki eozinofilik cisimciklerdir. } Giannuzi Yarmaylar... Mikst bezlerde bulunan serz salgy lmene boaltan hcreler topluluu grnmne verilen isimdir. } Paneth hcreleri... nce barsak, ekum ve sa kolon balangcnda yer alrlar. Lizozim ierirler ve anti-bakteriyel etkiye sahip hrelere verilen isimdir. } Jukstekapiller (J) reseptrler... Pulmoner damarlara yakn yerlemi olan unmyelinize C liflerinin sonlanmalarna verilen zel isimdir. Akcierin hiperinflasyonu ile stimule olur. } Rufiini Cisimcikleri... Derideki basn duyusunu alglayan kapsle reseptre verilen isimdir. } Brunner Glandlar... Duedenum ilk ksmlarnda submukozada mukus salglayan bezlere verilen isimdir. } M Hcreleri... nce barsak villusunda kk hcrelerden kken ald ve antijene ynelik yantta rol ald dnlen hcrelere verilen isimdir. } Chief (Esas) hcre (Zimogen hcre)... Mide corpusunda pepsinojen salglayan hcredir. } Oksintik (Parietal) hcre... Mide corpusunda bulunan HCL ve F salglayan, yapsnda bol miktarda mitokondri bulunduran hcreye verilen isimdir. } Cushing Refleksi... Kranium ii basn artmasndan kaynaklanan zel tipte bir MSS iskemik cevabdr. skemi ile vazomotor ve sempatik stimulasyon olur, arteriyel basn BOS basncn geer ve kan dolam beyinde balar. } Wallerian Dejenerasyon... Periferik sinir aksonlar kesildiinde, kopan segmentin dejenerasyona uramasdr. } Meissner Korpuskl... Demiste papillalar ierisinde Tunika Submukozada bulunan dokunma duyu sinir sonlanmasna verilen isimdir. } Bainbrigde Refleksi... Atrial volm fazlalnda atrial gerim reseptrleri tarafndan oluturulan taikardiye verilen isimdir. } Paccini Cisimcikleri... Deride ve kas boyunca dalm gsteren kapsll vibrasyon duyusunu alan korpskldr. } Bezold - Jarisch Reflexi... Sol ventrikl endokardiyal gerim reseptrlerinin uyarlmas ile hipotasiyon ve bradikardi meydana gelmesidir. } Sharpey Lifleri... Periostun d fibroz tabakasndan matrix iine giren kollajen fibril demetlerine denir. Bu lifler sayesinde periost kemie yapr.
8 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Hawship Laknas... Kemik rezorbsiyonu olan blgelerde enzimatik aktivite ile oluan, iinde osteok-lastlar ieren ukurcuklar. } Havers Kanallar... Compact kemikte (Sekonder, olgun kemik) kan damarlarn tayan kemik uzun eksenine paralel kanallardr. } Volkman kanallar... Haverse periosteumdan damar tayan, kemik uzun eksenine dik kanallardr. } Hering cisimcikleri... ADH ve oksitosin hormonlarnn hipofizde depoland cisimciklere verilen isimdir. } Reisner Membran... Kohleada Scala Media ve Sala Vestibuli arasnda bulunan membrandr. } Nissl Cisimcikleri... Perikaryodn (Soma)da GER ve serbest ribozomlarn oluturduklar k mikroskobunda grlen bazofilik granler alanlardr. } Betzin Dev Hcreleri... Gyrus presantralisde, Brodmann 4 nolu sahasndaki hcrelerdir. Cortex cerebrinin 5. tabakasndaki hcrelerdir. } Rozenthal Fibrilleri... Serebellar pilositik astrositomda, astrositlerin uzantlarnn yapt sa benzeri liflerdir. } Basket Hcreleri... Serz tkrk bezlerinde asini evresindeki bir eit hcredir. Actin mikrofilamantlar ve myozin ierir ve sekresyonlarn ar boluuna gemesini salar. } Langerhans Hcreleri... Epidermiste St. Spinosumda bulunan antijen presente eden hcrelerdir. Mezo-derm orijinlidir. } Birbeck Granlleri... Langerhans hcrelerinde raket eklindeki sitoplazmik granllerdir. } Merkel Hcresi... Epidermis St. Bazalede mekanoreseptr olarak gre ev alrak dokunma duyusunu alglayan hcredir. } Billroth Cisimcikleri... Dalak krmz pulpasnda dzensiz retikuler ba doku yaprakklardr ve evre-deki sinuslerle anostomoz yaparlar. } Bruch Menbran... veada choroidin i tabakasdr ve retinann pigmente epitelinin bazal membrandr. } Bowman Membran... Korneann 5 tabakasndan biridir. Hcre ierii yoktur. } Clara Hcreleri... Terminal braniollerde sitoplazmasnda glikojen granlleri, Golgi komplexleri ve mitokondria ieren, siliasz kolumnar hcrelerdir. } Clear Hcreleri... Ekrin (Merokrin) ter bezlerinde piramidal yapda, sekretuar granl az, glikojen ierii yksek; iyon ve su tanmasnda grev alan hcrelerdir. } Alveoler Makrofajlar (Dust Hcreleri)... Kalp yetmezliinde demir pigmenti (Hemosiderin) ile pozitif boyanan RES kkenli hcrelere verilen isimdir. } Littre Bezleri Erkek retrasnda duvarda bulunan kk mukus salglayan bezlerdir. } Reinke Kristalleri... Testisin Leyding hcrelerinde bulunan, k mikroskobunda grlebilen stoplazmik kristallere verilen isimdir.
9 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Juxtaglomerular Aparatus... Bir nefronun glomeruler afferent arteriyol ve distal kvrntl tblnn oluturduu zel bir yapdr. Kan basnc dzenlenmesinde Renin Anjiotensin-Aldosteron siste-minde grev alr. } Ranvier Dmleri... Periferik sinir sisteminde Schwann Hcresinin oluturduu myelin klfnn mevcut olmad axonal noktalara verilen isimdir. } Podosit... Glomerulusu saran Bowman Kapslnn visceral tabakasnn yapsndaki Epitelyal hcredir. } Pedisel... Kandaki maddeler kapiller fenestralardan filtre edildikten sonra bazal membran geer ve ayaks kntlar (Footprocess) arasndaki porlar yani Pediseli geerek Bowman mesafesine geer. } Juxtaglomerular Hcreler... Glomerul afterent artekrilyol media tabakasnda Renin salglayan miyoepitelyal hcrelere verilen isimdir. } Ryanodine Reseptr... T-Tbl aksiyon potansiyelinin, sarkoplazmik retikuluma iletimi salnm srasnda grev yapan SR membranndaki reseptr. } Hassal Cisimcikleri... Timus medullasnda bulunan eozinofilik yaplara verilen isimdir. } Wolffian Kanalcklar... Erkeklerde embriyonik dukt sisteminin paras ve reproduktif sistem ductuslarn oluturur. } Vasa Rekta... Renol Medulladan Henle Loopuna paralel halde kanalcklar oluturan kan damarlarna verilen isimdir. } Rezistin... A dipz doku tarafndan kaynaklanan, inslinin etkilerini inhibe etme yetenei olan hormon. } Ohm Yasas... Akm (voltaj), voltaj ile direkt, rezistans ile indirekt orantldr. } I(Akm)=E/R E... Voltaj R: Rezistans } (Auerbach) Myenterik Plexus... Sindirim sisteminde T-Musurlaris Propriada sirkuler ve longitudinal kas tabakas arasnda yerlemi plexustur-parasempatiktir. } Leydig Hcresi... Testesteron salglayan testisin seminifer tubulleri (intenstiyel hcre) arasndaki hcredir. } Hering-Breuer Reflex... Akcierlerin genilemesi afferent sinirleri uyarr, bu da medulladaki inspiratuar sinirleri inhibe ederek inspirasyonun kesilmesini salar. } Graffian Folikl... Ovulasyondan hemen nceki matur follikldr. } Golgi Tendon Organ... Tendonun evresindeki kollajen demetlerinde yerleen gerilime duyarl me-kanoreseptrlerdir. Afferent sinir liflerine (Grup Ib) denir. } Frank Starling Kanunu... Stroke volm ile end-diastolik volm arasndaki ilikidir. End diastolik volm arttka stroke volmnde de art olur. } Sertoli Hcresi... Seminifer tubul epitelini oluturan iki hcre tipinden biridir. Jpermatojenik hcreler iin destek olurlar. } Kerckring Valuleri... nce barsakta bulunan plica ciraslaristir. Submukoza ve mukoza ieren katlantlardr.
10 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Lieberkhn Kriptalar (intestinal bezler)... Tubuler yapdaki bu bezler villuslarn tabanndaki lamina propriaya uzanrlar. } Peg Hcreleri... Fallopian Tplerinde mukozay oluturan 2 hcre tipinden biridir. Silyal kolumner hcreler arasndadrlar ve mukus sekrete ederek, ovumun uterusa tanmasna yardmc olurlar. } C Cells... Tiroid bezinde Parafollikuler, kalsitonin salglayan hcrelerdir. } Lambda Granlleri... Plateletlerin ierdii 175-200 mm apnda olan ve lizozomal enzimler ieren granllerdir. } Kupfer Hcreleri... RESden derive olan sinuzoidal endotelyal hcreler arasnda yaygn bulunan oval nukleus, bol mitokondria, gelimi Golgi Organeli olan hcrelerdir. } to Hcreleri... Karacierde Disse mesafesinde bulunan ya ve vitamin Ay retinil esteri halinde depo-layan hcrelerdir. Sirozda kollojenizasyondan sorumludur. } Langerhans Adacklar... Pankreas yapsnda endokrin hcrelerin topluluklardr. } (PP) F Hcreleri... Pankreatik polipeptid salglarlar. Pankreatik polipeptid, pankreasn exokrin enzim ve HCO3- sekresyonunu azaltr, safra kesesi relaksasyonuna sebep olur. } D Hcreleri... Pankreastan somatostatin salglayan hcrelerdir. Etkileri glukagon, byme hormonu ve insulin salnmnn inhibisyonudur. } Kalsekestrin... Sarkoplazmik Retikulumda kalsiyumun gevek olarak baland yap. } Wolff-Chaikoff Etkisi... Yksek dozda odine(I2) almyla tiroid hormon sentezinin ihhibe olmasdr. } Renshaw Hcresi... Spinal Kordda n boynuzda inhibitr hcrelerdir. Motornronlarn kollateral axonlarndan input alrlar ve uyarldklarnda motornronda inhibisyon yaparlar.
} Poiseville Denklemi... Kan damarlarndaki rezistans deitiren faktrleri verir. R= Rezistans r= Damarn yarap h= Vizkozite l= Damarn uzunluu R= 8hl/ r4 } Kapasitans (Komplians)... Kan damarlarnn genileyebilirliini tarifler. Basn deiikleriyle volm deiiminin nasl olduunu tarifler. C= V/P C= Kapasitans V= Volume P= Basn } Dalton Kanunu... Bir gazn gaz karmndaki parsiyel basnc, fraksiyonel konsantrasyonuna baldr. } Parsiyel Basn...Total Basn x Konsantrasyon Fraksiyonu Albrightn Herediter Osteodistrofisi (Psdo hipoparatiroidizm Tip 1a): G proteindeki defekte bal PTHa end organda (kemik ve bbrek) rezistans olmasdr.
11 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Zellweger Sendromu... Peroksizom yokluuyla giden; nrolojik, hepatik ve bbrek problemleri olan genetik bir hastalktr. } Reed-Sternberg Hcreleri: Hodgkin hastalnda ift vakuoll nukleus ieren dev hcrelerdir. } Kaldesmon: Dz kas iindeki ince filamentlerin yapsndadr. TnT ve TnI ile fonksiyonel olarak benzerdir. } Kardiodilatin ve Kardionatrin... ANP gibi atriumdan salnan sv ve elektrolit dengesini salayan ve kan basncn dren zel kalp kas hcreleridir. } Sirkumvallat Papillalar... Sulcus Terminalisin nnde dilde yerleik 10-15 adet geni, sirkler papillalardr ve tat tomurcuklarn tarlar. } Von Ebner Bezleri... Minr tkrk bezleridir ve serz sekresyona sahiptirler. Tat tomurcuklarnn uyarlmasnda salglaryla yardmc olurlar. } Hirschsprung Hastal... Nral krest hcrelerinin kolonun distal blgesine g etmesi olmad iin Auerbach Plexusu yokluu ile seyreder. Kolonda dilatasyon meydana gelir. } Keratohyalin Granlleri... Epidermis, Stratum granulosumunda bulunan Keratinositler iindeki granllerdir. Histidin ve sistinden zengin protein ierirler ve keratin filamentlerini birletirirler. } Lacis Hcreleri... Juxtaglomeniler apparatus yapsndaki extraglomeruler mesangial hcrelerdir. Afferent ve efferent glomerular arterioller arasnda uzanrlar. } Medullipin l... Renal interstisyumda medulladaki kapiller ve tubulleri evreleyen hcrelerden salnan vazodepresr bir hormondur ve karacierde Medullipin llye evrilerek kan basncn drr. } Entactin... Tm Bazal Laminalarda bulunan sulfatlanm bin glikoproteindir. Laminine balanp, lamina densada Tip IV kollajen ile balanmay salar. } Terascin... Enbriyonik dokularda gelien sinir sistemindeki glial hcrelerden salnan bir glikoproteindir. Hcre matrix adhezyonunu etkiler ve migrasyonda rol alr. } Kondronektin... Kkrdakta yer alan ve kondrositler ile tip 2 kollajeni balayan bir glikoproteindir. Kkrdak geliiminden sorumludur. } Osteonektin... Kemikte bulunan ve minerallerin tip 1 kollajene balanmasn salayan bir glikoproteindir. } Fibrillin... Elastini demetler halinde tutan bir glikoproteindir. Elastik liflerin periferik mikrofibrillerindeki temel komponenttir. } Chief Hcreleri... Paratiroid bezlerinde bulunan kk, bazofilik, PTH salglayan hcrelerdir. } Oxyphil Hcreler... Paratiroid bezlerinde bulunan geni, eozinafilik ve tek tek veya parakimde demetler halinde bulunan hcrelerdir. } regastron...: Duodenumdaki, Brunner hcreleri tarafndan salnrlar ve HCL sekresyonunu inhibe ederler. } Peyer Plaklar... nce barsak lamina propriasndaki lenf nodlar, ileumda muskularis mukozadan submukozaya genileyen agregatlar olutururlar.
12 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Beyaz Ya Dokusu... Tm vcutta derinin derin tabakalarnda enerji deposu olarak rol alr. Total vcut arlnn %20sini oluturur. } Kahverengi Ya Dokusu... Yenidoan memelilerde bulunur. Erikinlerde az miktardadr. Vcut ssnn dzenlenmesinde grev alr. } Lipoblast... Adipositlerin meydana geldii mezenimden derine olan hcrelerdir. } Eustachian Tp... Nasofarinx ile orta kulak arasnda balanty salayan ve orta kulak ile d ortam aras hava basncn eitleyen kanaldr. } Kulchitsky veya K Hcreleri... Tm solunum traktus epiteli boyunca bulunan, nroendokrin sistemin bir paras olan Serotonin, Bombesin ve Kalsitonin ieren sekretuar granlleri olan hcrelerdir. } Ampulla Vateri... Pankreas ve safra kanallar ieriklerini duodenum 2. ktasna aktarmadan birleerek Ampullla Vateri olutururlar. } Oddi Sfinkteri... Safra ve pankreas salglarnn duodenuma aktarlmas baz dz kas liflerinin oluturduu Oddi Sfinkteri ile salanr. Yapsnda koledok, pankreas kanallarnn evresinde ve ampulla evresindeki dz kas yaps bulunur. } Glisson Kapsl... Karacierin d yzn evreleyen retikulin liflerden ve (Tip 3 Kollajen) kollejen yapsnda bir kapsldr. Karacieri lob ve babllere ayrr. } Bellini Kanallar... Toplayc kanallar kortex boyunca paralel demetler halinde uzanp ve medullada Bellini Kanallarn olutururlar. Bu kanallar Renal Papilla tepesine alarak idrar pelvikalisiyel sisteme tarlar. } Meissner Plexusu... Sindirim sisteminde submukozal yerleimli Parasempatik plexustur. Mukozal bezlere ve muscularis mukozadaki dz kaslara postganglionik uyar salar. } Rattke Kesesi... lkel az kavite tavandr. Epitelyal bymesinden n hipofiz geliir. Stellate (Granl) Hcreleri: Serebral Kortexin alt tabakasndan d ve i Granler Tabakada bulunan hcrelere verilen isimdir. } Martinotti Hcreleri... Poligonal, ksa dendritli serebral kortex Gangliozik tabakada bulunan hcrelere verilen isimdir. } Cajal Horizantal Hcreleri... Kk, isi yapda serebral kortex Plexiform tabakada bulunan hcrelere verilen isimdir. } Von Ebner Glandlar... Sircumuallat papillae stnde bulunan tat tomurcuklarnn evresindeki oluk-lara serz sv salarak, tat oluturan maddelere znrlk salayan bezlere verilen isimdir. } Bowman Bezleri... Olfaktr epitelde koku alglanmasnda grev alrlar. } Zeis Glandlar... Kirpiklerdeki sebore salglanmadan sorumlu bezlere verilen isimdir. } Moll Glandlar... Kirpiklerdeki apokrin ter bezlerine verilen isimdir. } PP Hcreleri... Pankreasta bulunan, pankieatik polipeptid salglayan ve pankreasn ekzokrin sekresyonlarn inhibe eden hcrelere verilen isimdir. } Weibel-Palade Cisimcikleri... Endotel hcrelerinde membrana bal VWF depolayan organellere verilen isimdir.
13 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ } Waldeyerin Halkas... GS ve Respiratuar sistem iin koruyucu grev yapan Lingual Tonsil, Palatine Tonsil ve Adenoidlerden oluan lenfatik dokuya verilen isimdir. } Lacteal... Sindirim sisteminde, villus merkezinde emilen lipidi dolam sistemine tamada rol alan lenfatik kanallardr. } Defansinler... Sindirim sisteminde Paneth hcrelerinde bulunan antimikrobiyal piptidlerden birisidir. } Goblet Hcreleri... Enterositler arasnda msin salglayan ve intestinal ieriin lubrikasyonunda grev alan hrelerdir. } Osteoprogeritr Hcre... Osteoblast ve osteositlerin deri ve olduu primitif mezenkimal hcredir. } Osteoid... Kollajenz extraseller matrixe (Tip 1 Kallajen) verilen isimdir. Kalsiyum hidroksiapapit depolanmas ile mineralize olur. } Rodopsin... Grmeyi salayan pigmentlerden birisi } Ranvier boumu... 2 myelin klf arasndaki schwann hcresi bulunmayan ksm } Schmidt-Lantermann yanklar... Myelin klf oluurken kalan schwann arada hcre sitoplazmas } Goblet Hcreleri... Mukus salglayan hcreler } Kalsiform hcreler... Goblet hcrelerinin dier ismi } Rosenthal fibrilleri... Pilositik astrositomda grlen sa benzeri astrosit uzantlar } Nrilemmosit... Schwann hcresinin dier ad } Kromatolizis... Akson hasarnda nkleusun perifere geip nkleusun belirginleip, nissel cismi kaybolmas } Kinosilyum... Dengeyi salayan ty hcrelerinin herbiri } Stereosilyum... En byk kinosilya } Cupula... Semisirkler kanalda ucundaki jelatinimsi } Otokonia... Sillialarn gmld kalsiyum karbattan zengin yap } Calsequetrin... Sarkoplazmik retikulumda kalsiyum balayan protein } Hening cisimcikleri... ADH ve oxitosinin hipofizde depolanma ekli } Kerkring valvilleri... nce barsak mukozasnda bulunur. } Sharpey lifleri... Periostu kemie balayan lifler } Hawskip lakunas... Osteoklastlarn kemikte bulunduu ukurcuklar } Kromogranin A... Katekolaminlerin vezikullerde birlikte depolandklar madde } Kastrasyon hcreleri... n hipofizde bulunur } Decidua Hcreleri... Endometriumda bulunur } Betzin Dev Hcreler... Brodmann 4 Nolu alanndaki hcrele
FZYOLOJDE NEML FORMLLER

KARDYOVASKLER SSTEM FORMLLER
1- TOTAL PERFERK DREN (TPD):
tarafndan belirlenir: Bir kan damarndaki akm iki faktr
1- Damarn iki ucu arasdaki basn fark ki bu, kan damarda ilerleten kuvvettir, 2- Damar direnci denilen, damar boyunca kan akmna kar oluan direntir. Damarlardaki kan akmn gletiren direnci dorudan lme imkan yoktur, diren kan akm ve damardaki basn farknn llmesi ile hesaplanr. Total periferik diren= Ortalama kan basnc / Kardiyak debi rnek: Ortalama kan basnc=90mmHg Kardiyak debi= 90mlt/sn ise, Total periferik diren= 90mmHg/90mlt/sn =1 R
2- ORTALAMA KAN BASINCI:

ortalamasdr.
Zaman ile deien arteriyel basncn
Portalama = Pdiyastolik + 1/3 (Psistolik - Pdiyastolik) rnek: Psistolik 120 mmHg, Pdiyastolik 80 mmHg, Kardiyak debi 5000 mlt/dakika ise Portalama = 80 + 1/3(120-80)=93 mmHg TPD = 93/5.000 = 0,018
3- KARDYAK DEB (KARDYAK OUTPUT):

atlan kan hacmi. Iki ekilde hesaplanabilir. a. Kalp debisi=kalp hz X atm volm rnek: 70X0.071=5 L/dk
Birim zamanda kalpten
b. Kardiyak debi = Sist. kan akm = Pulmoner kan akm = oksijen tketimi / (a-v oksijen fark) rnek: Arteriyel O2 = 20 mlt oksijen / 100 mlt kan = 0,2 Venz O2 = 15 mlt oksijen / 100 mlt kan = 0,15 Oksijen akm = 250 mlt / dakika Kardiyk debi = 250 / 0,05 = 5.000 mlt/dakika
4- EJEKSYON FRAKSYONU:
Bir kez kalp tarafndan pompalanan kan volmnn diyastol sonu hacmine orandr. Diyastol sonunda ventrikllerin hacmi 110-120mltdir. Bu hacime enddiyastolik hacim denir. Her bir ventriklde sistol sonunda geride kalan hacim yaklak 4050 mlt olup buna endsistolik hacim denir. Frlatlan hacmin diyastol sonu hacme oranna ejeksiyon fraksiyonu denir. Geneillikle yaklak %60a eittir. Ejeksiyon fraksiyonu= Frlatlan hacim / Enddiyastolik hacim
5- NET KAPLLER FLTRASYON BASINCI (PNET):

Herhangi bir anda dolamdaki kann sadece %5i kapillerdedir. Fakat bu %5, O2 ve besin maddelerinin doku svsna, CO2 ve atk maddelerin kan dolamna getikleri yer olmas nedeniyle bir anlamda kan dolamnn en nemli blmdr. Bu geii salayan o blgedeki hidrostatik basn farklar arasndaki ilikidir ve buna net kapiller filtrasyon basnc (Pnet) denir. Kapiller hidrostatik basn: Svnn kapillerden dar kmasn salar Interstisyel sv hidrostatik basnc: Svnn kapillere giriini salar Plazma osmotik basnc: Svy kapillere eker Interstisyel sv osmotik basnc: Svnn kapillerden kn salar Net kapiller basn (Pnet)= ( Kapiller bas.- interstisyel basn) - (Plazma osmotik basnc -interstisyel osm. basn)
6- VASKLER KOMPLYANS (KAPASTANS):

Btn damarlarn genileyebilir (gerilebilir) olmas vaskler sistemin nemli bir zelliidir. En fazla gerilebilme yetenei olan damarlar venlerdir. Olduka hafif bir basn art bile venlerde 0.5-1 L ekstra kan depolanmasna sebep olur. Bundan dolay venler, herhangi bir zamanda gerektiinde kullanlmak zere byk miktarda kan depolanmasn salar. Ayrca arterlerin esnek yaps, kalbin kan pulsatil olarak pompalamasna imkan salar. Bu zelliklere bal olarak her bir mmHg basn artna karlk depo edilebilen kan miktarna sz konusu vaskler yatan kompliyans (kapasitans) denir. Kompliyans= hacim art / basn art
SOLUNUM SSTEM FORMLLER

6- VTAL KAPASTE (VC):
Maksimum inpirasyondan sonra ekspire edilen hava hacmidir. Vital kapasite= Tidal volm + inspiratuar rezerv volm + ekspiratuar rezerv volm rnek: Inspiratuar rezerv volm= 3.3 Ekspiratuar rezerv volm= 1.0 Tidal volm= 0.5 ise Vital kapasite= 0.5+,.3+1.0=4.8 L
AKCER VOLMLER
7- FONKSYONEL REZDEL KAPASTE (FRC):
Normal solunumla alnan hava ekspire edildikten sonra akcigerlerde kalan hava hacmidir. Fonksiyonel rezidel kapasite = rezidel volm + ekspiratuar rezerv volm rnek: Ekspiratuar rezerv volm=1.0 L Rezerv volm= 1.2 L ise Fonksiyonel rezidel kapasite= 1.0 + 1.2= 2.2 L
8- INSPIRATUAR KAPASITE (IC):

volmn toplamna eittir.
Tidal volm ve inspirataur rezerv
Inspiratuar kapasite= Inspiratuar rezerv volm + tidal volm

rnek Inspiratuar rezerv volm= 1.9L Tidal volm= 0.4 L ise Inspiratuar kapasite= 1.9 + 0.4= 2.3 L
9- TOTAL AKCER KAPASTES (TLC):

akcierlerdeki hava miktardr.
Maksimum inspirasyondan sonra
Total akcier kapasitesi= Inspiratuar rezerv volm + tidal volm + ekspiratuar rezerv volm + rezerv volm rnek: Tidal volm= 0.5 L Ekspiratuar rezerv volm= 0.7 L Inspiratuar rezerv volm= 1.9 L Rezerv volm= 1.1 ise Total akcier kapasitesi= 0.5+.07+1.9+1.1+=4.2 L
10- FIZYOLOJIK L ALAN (VD):
Solunum sisteminde respiratuar broniyollere kadar gaz deiimi olmaz. (Gaz deiimi, respiratuar broniyol, duktus alveolaris, sakkus alveolaris ve alveoli pulmonaliste olur) Gaz deiiminin olmad bu alana ( Trakea, bronkus prinsipalis, bronkus lobaris, bronsiolus segmentalis, broniolus lobularis, broniolus terminalis) fizyolojik l alan denir. VD = VT x (Paco2 - Peco2) / (Paco2 ) rnek: VT= 500mlt, Peco2=28mmHg, Peco2=40mmHg ise l alan? VD=500 x (40 - 28) / 40 VD=150mlt
11- VENTLASYON VOLM:

malde yaklak 6Ldir.
Bir dakikada solunan hava miktardr. Nor-
Ventilasyon volm = (Tidal volm - l boluk ) x dakikada solunum says rnek (TUS-Nisan97,Eyll00): Salkl bir gen bayanda, tidal volm 400mlt, l boluk 120 mlt, solunum says 12/dk ise alveoler ventilasyon nedir? Alveoler ventilasyon= (400-120)X12=3.36 L
12- AKCIER KOMPLYANSI:
Akcierin esneyebilme yeteneini gsterir. Interstisyel fibrosizte ve akcier deminde kompliyans azalrken, amfizemde kompliyans artar. Kompliyans= 1/ elastisite= hacim/ basn
RNER SSTEM FORMLLER

13- SIVI KOMPARTMANLARI (TUS-EYLL96)
rnek (TUS-Eyll91)
18 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 60 kg arlktaki bir kiinin %60 su kabul edilirse intraselller sv volm nedir? Total vcut svs= 36 L Intraselller sv= 36X2/3= 24 L Intraselller sv= Total vcut svs - ekstraseller sv interstisyel sv= Ekstraselller sv - plazma
14- RENAL KLRENS:
Her birim zamanda tamizlenen plazma volmdr.
Klirens A= (idrardaki A madde younluu X idrar akm hz ) / Plazma A maddesi younluu X 1440 rnek (TUS-Nisan92) Kreatinin dzeyi 4 mg/dl, idrar kreatinin dzeyi 44mg/dl ve saatlik idrar miktar 2880cc ise kreatinin klirensi katr? Klirenscre= 44X 2880/ 4X1440=22 cc/dk
15- GLOMERULER FLTRASYON ORANI (GFR): Idrar oluumu, proteinsiz
fazla miktarda svnn glomerler kapillerden bowman kapslne filtrasyonu ile balar. Proteinler dnda plazmadaki maddelelerin ou serbeste bowman kapsl iine filtre olduu iin bowman kapsl iindeki filtratta, bu maddelerin konsantrasyonlar plazmannkine eittir. Filtre olan sv tbller boyunca ilerledike bowman kpslndeki sv, spesifik soltlerin ve suyun geri emilerek kana gemesi veya baka maddelerin peritbler kapillerden tbl iine salglanmas nedeni ile deiiklie urar. GFR lmnde glomerllerden filtre olduktan sonra reabsorbsiyon veya sekresyonu uramadndan inlin klirensi kullanlr. GFR = (idrardaki inlin younluu X dakika idrar hacmi) / (plazma inlin younluu) rnek: Plazma konsantrasyonu 1 mg/mlt olacak ekilde bir hastaya inlin infzyonu yaplyor. 1 saat sonra 60 mlt. Idrarda inlin konsantrasyonu 120 mg/ mlt bulunuyor. GFR katr? 60mlt/saat ise 1 mlt/dk GFR=120X1/1=120 mlt/dk
16- EFEKTIF RENAL PLAZMA AKIMI (ERPF):
Bbrek ekilli elemanlar szmez. Sadece plazmay szer. Bu nedenle alyuvar says deimedii srece, bbrekten birim zamanda atlan bir maddenin miktarnn o maddenin arteriyovenz farkna blnmesi renal plazma akmna eittir. Bbrek venz plazma dzeyi llemediinden elde edilen deere efektif renal plazma akm denir. ERPF = UPAHx V / PPAH Renal plazma akm=(idrardaki PAH younluu X dakika idrar hacmi) / (plazma PAH younluu) rnek: Idrar PAH=14 mg/mlt Plazma PAH=0.02 mg/mlt
19 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Dakika idrar hacmi= 0.9mlt/dk ise: Efektif renal plazma akm =14X0.9 / 0.9 = 630mlt/dk
17- RENAL KAN AKIMI:
Bbreklerin dakikada ald kan miktardr. Istirahat halindeki yetikinde dakikada 1,2-2,3 L kan veya kalp debisinin %25inden biraz azn alr. Renal kan akm=(Renal plazma akm) / (1-hematokrit) rnek: Hematokrit=%45=0.45 Renal plazma akm=700 mlt/dk ise Renal kan akm=700/1-0.45=1273 mlt/dk
18- FLTRASYON FRAKSYONU (FF):

bbrek plazma akmdr.
Glomerler kapillerden filtre olan
Filtrasyon fraksiyonu= Glomerler filtrasyon oran / Renal plazma akm rnek: Glomerler filtrasyon fraksiyonu: 125mlt/dk Renal plazma akm=700 mlt/dk ise Filtrasyon fraksiyonu=125/700=0.2
19- SERBEST SU KLRENS (CH2O) (TUS-NISAN03):
Idrar konsantrasyonu veya dilusyonu ilemi bbreklerin su ve erimi maddeleri bir dereceye kadar birbirinden bamsz atmasn gerektirir. Serbest su klirensi bbrekler tarafndan erimi maddeden serbest suyun atlma hzn temsil eder. Serbest su klirensi pozitif olduu zaman, bbrekler tarafndan ar su atlyor demektir. Serbest su klirensi negatif olduunda ise erimi madde atlmnn su atlmndan fazla olduu ve suyun korunduu anlamna gelir. Serbest su klirensi=(24 saatlik idrar volm / 1440) X (1-idrar osm. / serum osm.) rnek (TUS-Nisan03): Gnlk idrar volm 4 lt, plazma osm. 270mOsm/L, idrar osm. 100 mOsm/L olan bir hastann serbest su klirensi ka mlt/dkdr? Serbest su klirensi= 4000/1440 X (1-100/270) = 1.7mlt /dk
20- PLAZMA OSMOLARTES:

laritesi 280mOsm/kgdir.
Plazma kann sv blmdr. Plazma osmo-
Plazma osm=2 X Na + ( Glukoz / 18 ) - ( BUN / 2.8 ) rnek: (TUS)* Plazma Na+ 150 mEq/L, K+ 5 mEq/L, kan ekeri 90 mg/dl, kan re dzeyi 28 mg/dl olan hastann plazma osmolaritesi ka mOsm/Ldir? Plazma=2X150+(90/18) + (28/2.8)= 315 mOsm/L (Doku Histolojisi bu blmn sonunda anlatlmtr)
HCRE VE DOKU FZYOLOJS

HCRE ORGANELLER ve GREVLER
Ribozom
Kk ribonkleoprotein partikllerinden olumu zarsz organeldir. Nkleus DNAs tarafndan haberci RNAnn (rRNA) iletmi olduu mesaja gre proteinleri sentezler. Sitoplazmada serbest ya da endoplazmik retikuluma bal olarak bulunur.
Endoplazmik Retikulum (TUS-Eyll01)
Agranler ve granler olmak zere hcre sitoplazmasnn her tarafnda yaygndr ve kanalcklar, vezikller ve keseler gibi yaplardan olumutur. Intraselller Ca++un en yksek olduu organeller endplazmik retinakulum ve mitokondridir. (TUS-Nisan94) Endoplazmik retikulum membrannda sitokrom redktaz, ve glukoz fosfataz gibi enzimler bulunur. Granll endoplazmik retikulumun grevleri; kollajen, phtlama proteinleri, serum albunini ve immnglobulinler gibi hcre dna gnderilecek maddelerin sentezidir. Granlsz endoplazmik retikulumun steroid hormon sentezi, ila defoksikasyonu, kas hcrelerinde Ca+2 reglasyonu gilokojen ve lipid metabolizmasnda fonksiyonu vardr. (TUS-Nisan97) zellikle steroid sentezi yapan adrenal kortex hcrelerinde ok gelimitir. (TUSNisan03) Endoplazmik retikulum gibi zarla evrili tbl ve keseciklerden olumutur. Golgi kompleksi 3 farkl komponentten olumutur. 1. Membranlar 2. Vesikller 3. Vakuoller Membranlar genellikle 4-8 tane dz duvarl, yass, birbirine sk paketlenmi sisternalarn oluturduu bir sistemden oluur. Membranlar u ksmlar ile birbirinin zerine kapanarak boluklar oluturur. Bunlara sacculus denir. Vesikller, vakuollere gre daha kk yaplardr. Vesikller, lamellerin kenarndan tomurcuklanma ile meydana gelir. Vesikller, golgi kompleksinden kopup ayrlabilirler ve sitoplazmada tanabilirler. Vezikllerin says vakuollere gre daha fazladr. Vakuoller, byk vezikller tarzndadrlar, salg granlleri ile doludur.
Golgi kompleksi
Golgi kompleksinin fonksiyonlar
Protein ieren primer salg granlleri GER'de oluur sonradan golgi kompleksine girerek modifiye olurlar. Hidrolitik enzimler ieren zarla evrili organellerdir.
Lizozom
Hidrolitik enzimler ieren zar ile evrili organeldir. Asit fosfataz, esteraz, slfataz, katepsin ve beta-glukuronidaz gibi enzimler ierir. Lizozomlar lipoprotein yapsnda bir membranla evrilidir. Olgunlamasn tamamlam lizozomlar yani henz bir madde ile karlamam lizozomlara primer lizozom denir. Hcre dndan alnm yabanc maddeyi ieren veziklle (fagozom) birlemi olan lizozomlar ise sekonder lizozom olarak bilinir. Hcre iinde yalanm ve ilevini yitirmi organellerin unit zarla evrilip bir primer lizozomla birlemesiyle otofajik vakuoller oluur. Uzun yllar hcrede kalan otofajik vakuoller lipofuksin pigmenti ierirler. Primer lizozomlardan oluan sekonder lizozomlara otofagozom denir. Lizozomlar zellikle fagositik aktivite gsteren makrofajlarda bol miktardadr (TUS-Nisan03). Fosfat esterlerini paralayan asit fosfataz Asetat esterlerini paralayan esteraz Slfat gruplarn paralayan slfataz Proteinleri paralayan katepsin Mukopolisakkarit molekllerinden glukuronik asidini ayran beta glukoronidaz enzimlerini ierirler.
Lizozomlar
Mitokondri
Hcrenin ihtiya duyduu ATPnin sentezlendii yerdir. Hcrede kendini blnerek yenileyebilen tek organeldir. - Sksinat dehidrogenaz mitokondri i membrannda bulunan tek TCA enzimidir. Mitokondri hcrede kendini blnerek yenileyebilen tek organeldir. Mitokondri i zar kristalar oluturmak zere katlantlar yapmtr. I membran yar geirgen yapdadr. I zarda fosforilasyon enzimleri, elektron transport sistemi bulunur. Matrikste kalsiyum ieren youn matriks granlleri bulunur. Mitokondriumda A, C ve E vitaminleri bulunur. Mitokondride TCA enzimleri bulunur. (amorf matrikste) Membran vezikl ve vakuol gibi farkl komponentten olumutur. Intraseller su miktarnn ayarlanmasnda grev alrlar Belirli hcre rnlerinin sindiriminde grevlidir. Nkleus membran, kromatin, ekirdekik, nkleoplazma ierir. Nkleus membran iki paralel nit zar ve bunlarn arasnda yer alan perinkleer sisternadan olumutur.
Nkleus

MTOKONDR BLEENLER VE ERKLER YAPI D membran ntermembraner boluk membran (kastlara blnr) Matrix kompartman ERK Porin (metabolik subtratlara geirgenlii arttran transport proteini) Hidrojen iyonlar Elektron transport zinciri (NADH dehidrogenoz suksimit dehidrogenaz, ubiqinon-sitokrom C oksidoredktaz, giderom oksidaz) TCA enzimleri (sksinat dehidrogenaz hari) Ya asidi B oksidasyon enzimleri, amino asidi oksidasyon enzimleri, Prvat dehidrogenaz komplexi. Karbomoil sentetaz I, ornitin transkarbomoilaz (re dngsnn). DNA, mRNA, tRNA, rRNA, Ca ve Mg ieren granller. ID:03t035
Nkleusta; Nkleus membran, Kromatin, ekirdekik, Nkleoplazma bulunur. Insanda en byk nkleus spinal ganglion ve oosit de bulunur. TUS Karacier, kkrdak, epitel hcreleri, vesica urineria ve leydig hcrelerinde iki tane nucleus olabilir. I ve d membranlarnn birleme yerlerindeki porlar 500 Ao apndadr. Porlar nkleus ve sitoplazma arasnda madde alveriini salar. Baz blgelerde nkleus d membran ER ile devam eder. Membrana nuklearis externa'da ribozomlarda bulunabilir.
Hcre Zar (TUS-Eyll89)
Hcre zarnn ana yapsn protein ve lipidler oluturur. Bunlar asimetrik olarak yerleirler. Yani, hcre zar asimetrik yapdadr. I ve d yzde farkl proteinler bulunur. Proteinler % 55, fosfolipid % 25, kolesterol % 13, dier lipidler % 4 ve karbonhidratlar % 3 orannda bulunur. Karbonhidratlarn bir grevide reseptr fonksiyonu grmeleridir. Hcre zar lipidleri; Fosfolipid, kolesterol ve glikolipidlerden oluur. Lipidler ift tabaka yapar, hidrofilik ksmlar hcrenin i ve d yzeylerine bakar, hidrofobik ksm ise ift tabakann i ksmndadr. Proteinler; Transmembraner olan ve transmembraner olmayan diye ikiye ayrlr. Transmembraner olanlar, transporter ve iyon kanal olarak grev yaparlar. Transmembraner olmayanlar i veya d yzeyde yerleir. I yzeyde yerleenler genellikle enzim, d yzeydekiler ise reseptr grevi yaparlar.
ENZIMLERIN HCRESEL LOKALIZASYONU

Enzimlerin dier bir zellii hcrelerin farkl blmlerinde lokalize olmasdr. Sitozol; Glikoz, pentoz fosfat doku ve ya asidi sentez enzimlerini Mitokondri; TCA siklusu, ya asidi oksidasyonu ve piruvat dekarboksilasyon enzimlerini Lizozom; Makromolekllerin yklm lizozomlarda gerekleir. Proteaz, glikozidaz gibi enzimleri Nkleus; NA ve RNA sentezinde yer alan enzimleri Golgi; Glikolizasyon reaksiyonlar ve slfatasyon reaksiyonlar iin gerekli enzimleri ierir. Pasif ve aktif tama olarak ikiye ayrlr.

TORAKS DUVARININ ARTERIYEL BESLENMESI Arter a. intercostalis ant.(1-6 aralklarda) a. intercostalis arterior (7-9.aralklardaki) a. intercostalis posterior (1.-2.aralklardaki) a. intercostalis posterior (Dier btn aralklardaki) a. thoracica interna Orijini a. thoracica interna a. musculophrenica a. intercostalis suprema (Tr. Costocervicalis) Aorta thoracica a. subclavia Sternumun lateralinde aaya doru iner, a. epigastrica superior ve musculophrenica dallarna ayrlarak sonlanr Karn duvar ID: 01t017 Beslendii Alan Interkostal aralklar ve parietal plevra
a. subcostalis
Aorta thoracica
A-Pasif tama
Enerji istemeyen tama olaylardr. Difzyon ve kolaylatrlm difzyon pasif tama rneidir. 1- Difzyon: Maddelerin ok youn ortamdan az youn ortama geiidir. Her iki ortam arasnda denge kuruluncaya kadar madde geii olur. Dengeye ulanca partikl hareketi iki ortam arasnda devam etmesine ramen konsantrasyonlar sabit kalr. Fick difzyon yasas ile belirlenir.
BA DOKUSU HCRELERNN FONKSYONLARI Hcre tipi Fibroblast kondroblast osteoblast odontoblast Plazma hcresi Lenfosit Eozinofilik lkosit Makrofaj, ntrofillik lkosit Mast hcresi bazofilik lkosit Esas rn veya Aktivite Liflerin ve esas maddenin retimi Antikor retimi Baklk asndan yeterli hcrelerin retimi Antijen-antikor kompleksinin fagositozu Yabanc maddelerin fagositozu, bakterilerin fagositozu Farmakolojik aktif maddelerin (histamin gibi) ortalama salverilmesi Ntral yalarn depolanmas, s retimi Esas fonksiyon Yapsal mmnolojik mmnolojik mmnolojik Savunma Savunma
Ya hcreleri
Enerji depolanmas; s retimi ID:03t060

ETL TRANSPORT SSTEMLERNN ZELLKLER Tip Basit difzyon Kolaylatrlm difzyon Primer aktif transport Kotransport Countertransport Elektrokimyasal Gradient Yoku Aa Yoku Aa Yoku yukar Yoku yukar * Yoku yukar * Tayc mediatr Yok Var Var Var Var Metabolik enerji Yok Yok Var ndirekt indirekt Var, ayn ynde Var , zt ynde Na+ Gradienti Yok Yok nhibe (Na+-K+ pompas var ise) nhibe eder nhibe eder Na+-K+ pompa inhibisyonu
*Bir veya daha fazla solt yoku yukar; Na+ yoku aa (downhill) transport edilir. ID:02t001
HCRE MEMBRANLARINDAN TRANSPORT

Membran kalnl genellikle 10-6 cmdir ve difzyon katsays olan 106 ya blnd zaman permeabilite katsays elde edilir. Bu durumda denklem Difzyon hz = - P .A. (Ci - C d) olur. P = Permeabilite katsays Liposolubl olan maddeler ift kapl lipid tabakasndan, suda znen maddeler membrandaki proteinlerin yapt kanalardan difzyona urar. Kanallarn ap suda znen maddelerin difzyonunu belirler ve 0.8 mmden byk apl maddeler hcre zarn basit difzyonla geemezler. 2- Kolaylatrlm difzyon: ok youn ortamdan az youn ortama tayc bir moleklle olan madde tanmas olaydr. O nedenle maddelerin tanmasn tayc molekl says snrlar. Tayclar satre olduu durumda Michealis-menten kinetii geerlidir. Michealis-menten kinetiinde konsantrasyon gradienti etkisizdir. Kolaylatrlm difzyon uniport tamadr.
B-Aktif Tama
Primer ve sekonder aktif transport olarak ayrlr, her ikiside enerji isteyen olaylardr.
AKTF TAIMA N RNEKLER (TUS-NSAN88):

Proximal tblde Na+un geri emilimi Glukozun barsaktan emilimi Distal tblde Naun geri emilimi Kas sarkoplazmasnda Ca++un geri emilimi. 1- Primer aktif transport: Direk madde tanrken enerji harcanr. En gzel rnei Na+-K+ATP azdr. Burada 3Na+ dar, 2 K+ ieri tanrken l ATPde hidroliz olur. Bu pompann almasn Instraseller Na+ ve ATP ile exttaseller K+ miktar etkiler. Ayrca pompann almas Quabain, dijital gibi maddelerle inhibe edilebilir.
25 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 2- Sekonder Aktif transport: Ilk olarak Na+ konsantrasyon gradienti enerji harcanarak salanr. Daha sonra bu gradientten yararlanlarak tama salanr. Bu tamann gerekleebilmesi iin mutlaka extraseller Na+ konsantrasyonu intrasellerden fazla olmaldr. Na+ ile olan tama ayn ynl ise symport denir ve glikozun tanmas bu tiptir. Tama zt ynl ise antiport denir, Na+-Ca++ ve Na+-H+ pompalar bu tiptir. Sekonder aktif tronsporta rnekler: Glikoz, aminoasit, kalsiyum tanmas; transmitterlerin uptakee uramas ve proksimal tpte H+ salglanmasdr. Na+ - Ca++ deiiminde bir Ca++ darya 3 Na+ ieriye tanr ve kalp iin hayati nem tar.
C-Filtrasyon ve osmoz
Filtrasyon ve osmoz, sular membranlar hidrostatik basnla gemesidir. Suyun tbler reabsorbsiyonu bu tip bir olaydr. Osmotik basn oluumunda zeltideki partikl says nemlidir. Farkl konsantrasyonlardaki iki zelti semipermeabl bir membranla ayrlrsa osmotik basn oluur. Vant hoff denklemi ile osmotik basn bulunabilir. Her bir mmol/L partikl 19 mmHg osmotik basn yapar. Osmolarite: zeltideki znen molekl konsantrasyonu/ zeltinin litre olarak hacmidir. Osmolalite ise znen molekl konsantrasyonu /kg.sudur. Kk hacimlerde osmolarite ve osmolalite birbirinin yerine kullanlabilir. Eer zelti, hcrenin imesine neden oluyorsa bu zeltiye hipotonik denir. Eer zelti hcrenin bzmesine neden oluyorsa hipertonik denir. Eer hcre hacminde deiiklik olmuyorsa zeltiye izotonik denir. Su az youn zeltiden ok youna osmotik basnca gre akar. Suyun kapillerden kmasn interstisyel osmotik basn ve kann hidrostatik basnc salar. Plazma proteinlerin onkotik basnc ve intertisyel svnn hidrostatik basnc ise kapillerlere suyun giriini salar. Su kapillere girip karken iinde znm partiklleri de tar. Donnan Dengesi: Bir membranla ayrlm iki zeltideki iyonlardan bazlar membran geiyor, bazlar gemiyorsa bir Donnan Dengesi oluur, bu elektrokimyasal bir dengedir. Donnan Dengesinde membrann her iki yan arasndaki iyonlarn konsantrasyonu birbirine eit deildir, ancak membrann her iki yanda elektriksel olarak ntrdr. Proteinler difze olmayan anyonlar oluturur bu nedenle denge iin bir miktar katyon ak olur. Bu da hcre iine su akmasna neden olur. Na+ - K+ ATP az buna engel olarak dem olumasn nler.

EKG DALGALARI EKG dalgas P dalgas P-R aral QRS kompleksi T dalgas Q-T aral Sresi (sn) 0.06-0.11 0.12-0.21 0.03-0.10 Deiir 0.26-0.49 Kalpte oluan fizyolojik olay Atrium depolarizasyonu (impuls SA nodunda balar ve atrial kaslar boyunca yaylarak AV noduna ilerler) Atrial depolarizasyon ile ventrikler depolarizasyon aras sre Ventrikllerin depolarizasyonu Ventrikllerin repolarizasyonu Ventrikler depolarizasyon ve ventrikler repolarizasyon ID:02t015
INTERSELLER BALANTILAR
Hcre zar:
Sitoplazmay dardan evreleyen ince bir zardr. Esas yapsn lipidler (fosfolipidler ve kolesterol), proteinler ve oligosakkaritler oluturur. Plazma Membran, hcre iinde ve dnda maddelerin geii iin seici bir bariyer grevi yapar. Ayrca zerinde zel tayc ve fonksiyon dzenleyici yaplar tar. Protein moleklleri membran molekllerinin yaklak %50 sini oluturur ve bunlar membranda iki ekilde bulunurlar. Membran kalnl boyunca lipid tabakas iine gml olan veya hcre membranndan knt yapabilenler integral proteinler ve membran iine girmeyip yzeye geveke balananlar ise periferal proteinlerdir. Esas fonksiyonu epitel hcreleri arasndan her iki yne doru madde geiini engellemektedir. Geirgen olmayan balantlardr. TUS En yzeyde bulunan hcre balantsdr ve bant eklinde hcreyi tamamen sarar. Hcreyi sarar ve komu hcrelerin birbirine baland fikrini verir. (Membranlarn d yzleri birbirleri ile kaynamaz.) nemli bir zellii ok sayda aktin ieren mikroflamanlarn dens plaklara (membrann sitoplazmik yzeyinde) tutunmu olmasdr. Hcre yzeyinde disk eklinde bir yapdr. Komu hcrenin yzeyindeki buna zde bir yap ile balant kurar. Derinin ok katl yass epitelinde yalnzca desmozom tipi balant bulunur. Hcreden hcreye elektriksel iletimi salayan balant yaplardr. Esas grevi hcreler aras bilgi iletimi ile ilgilidir. Bunu iyon ve hormon alverii ile yapar.
Sk balant blgesi (zonula ocludens):
Ara balant blgesi (zonula adherens);
Nokta desmozom (Macula adherens):
Gap junctionlar

NROMSKLER LETM ETKLEYEN AJANLAR rnek Botulinum toksini toksini Krar Etki Presinaptik utan Ach salnmn bloke eder Motor son plakta Ach reseptrleri ile kompetisyona girer Antikolinesteraz Presinaptik ucu kolin almn bloke eder Motor son plakta Ach etkisini artrr ve uzatr. Presinaptik ataki Ach depolarn tketir. ID:02t005 Nromuskler iletimdeki etkisi Total blokaj EPP bykln azaltr, maksimal dozlar solunum kaslarnn paralizisine ve lme neden olur.
Neostigmin Hemikolinyum
Sinir-Kas kava:
Alfa motor nron aksonu ve kas hcresi aras balantdr. Ayrca bu balant otonom eferent lifler ile kas ve dz kalp kas gibi hcreler arasnda da vardr. Sinir aksonu kas hcresine yaklanca myelin klfn kaybeder ve ok sayda dmecik veya son ayak eklinde sonlanr. Kas hcresi membrannda da ileri derecede kvrmlar ve katlantlar meydana gelmitir. Bu yzeyi artrr. Kas membrannn bu deiik yapsna motor son plak denir. Aksonun inerve ettii kas lifi says kas tipine gre deiir. Ince hareketleri yaptran kaslarda tek bir aksonun inerve ettii kas lifi says azdr. Ancak postr salayan, kaba hareketleri yaptran kaslarda tek bir aksonun inerve ettii kas lifi says fazladr.
HCRE FLAMENTLER VE TBLLER

Sitoplazmik matriks , mikrotbl, mikroflament ve in-termediate flamentlerden oluan bir kompleks ierir. Bunlarn hepsine birden sitoskoleton denir. Hcrelerin ekillerinin korunmasnda ekillerin deitirilmesinde ve hcre organizasyonunda nemli grevleri vardr.
Mikrotbller (TUS-Nisan95):
Temel grevi hcrenin belli blgelerinde sert fiziksel yaplar halinde hcre iskeletini oluturmaktr. Spermin flagellumu, baz hcrelerdeki silier sentrioller ve blnen hcrelerdeki mitotik icikler salam mikrotbllerden olumutur. Hcre iindeki hareketler komplex mikrotubulus alarnn varlna baldr. Bu hcre ii hareketler; nronlardaki aksoplazmik transport, melanin transportu, mitoz iplikleri boyunca kromozom hareketleri ve endoplazmik reticulum ile Golgi komplexi arasndaki hareketlerdir.ayet mikrotubuluslar krlp ayrlmsa bu aktivasyonlar mmkn olmaz.

HCRE TPLER VEYA TMRLERE SPESFK NTERMEDATE FLAMENTLER NTERMEDATE FLAMENT Sitokeratin Vimentin HCRE VEYA TMR SPESTES Epitelyal hcreler Epitelyal tmrler(skuamz karsinom, adenokarsinom) Endotelyal hcreler, vaskler dzkas, fibroblastlar, kondroblastlar, makrofajlar. Mezenkimal tmrler(fibrosarkom, liposarkom, angiosarkom, kondrosarkom, Osteosarkom) skelet kas, nonvaskler dz kas Kas tmrleri (rabdomyosarkom) Nronlar Astrositler, oligodendroglia, mikroglia, Schwann hcreleri, ependimal hcreler ve pitisitler. Gliomatz tmrler Nkleer zarfn i membrannda ID:03t039
Desmin Nrofilament Glial fibriler asidik protein (GFAP) Laminin A, B, C
Mikroflamentler:
Bunlar bulunduklar dokuya gre kasta miyoflament, epitel hcresinde tonoflament sinirde nroflament olarak isimlendirilmilerdir. TUS - Kas hcresinde bulunan aktin ve miyozin proteinleri mikroflamenttir. Epitel hcrelerde bulunan ve tonoflament denilen mikroflamentler hcreler aras balantda rol oynarlar. Sinir hcrelerinde bulunan nrofibriller sitoplazmik maddelerin (nrotransmitter) tanmasndan sorumludurlar. Ovumun uterusa tanmasda mikrofilamanlar sayesindedir. karyotik hcrelerde deiik ve intermediate flamentler bulunmaktadr. Epitel hcrelerinde sitokeratinler denilen flament tipi, mezenimal hcrelerde vimentin kasta desmin, glial hcrelerde glial fibriller eklinde bulunurlar. Myoflamentler ince ve kaln flamentler diye ikiye ayrlr. Ince flamentler aktin, troponin ve tropomyozindir. Kaln flamentler myozin ve dier az miktarda bulunan proteinlerden oluur. Myozin flamanlar apraz balarla aktine balanr. Myozin 2 ar 4 hafif zincirden oluur. - Iki Z izgisi aras mesafeye sarkomer denir. 2,2 mmdir. Sarkomerin boyu kasn kaslma, ksalma hz ile ilgilidir. Globuler aktinler polimerize olarak fibrz aktine dnr. - Troponin TnC, Tnl ve TnT olarak 3 blmdr. skelet kaslarnn kaslmas ince flamanlarla dzenlenir, dz kas kaslmas ise kaln flamanlarla dzenlenir. Kasn kaslmasnda aksiyon potansiyelini ileten transvers tbldr. Sarkoplazmik retikulum transvers tbl ile iliki kuran terminal sisternay verir.
Intermediate flamentler:
Myoflamentler
29 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ ki terminal sisterna ve bir T tbls kas triadn oluturur. T tbl iskelet kaslarnda kaln ve ince flamanlarn rtt alandadr. Kalp kasnda ise Z izgisindedir. Kalp kasnda ayrca T tbl ve terminal sisternadan oluan diadlar vardr. Bu tbller Ca++ iyon depolardr. Iskelet kaslarnda discus interkalarisler yoktur. Kalp kasnda vardr. skeler kaslarndaki sarkomerlerin apraz balar miyozin proteinin kompenentidir.
STRAHAT MEMBRAN POTANSYEL VE AKSYON POTANSYEL

ntraseller ve ekstraseller svlarn iyon konsantrasyonlar farkldr. Ekstraseller svnn primer katyonu Na+, primer anyonu Cl-dur. kinci en nemli anyonu HCO3 (Bikarbonat)dr (TUS-Nisan00). ntraseller svnn primer katyonu K+, primer anyonu fosfattr. Dier nemli anyonlar proteinler, aminoasit ve organik-inorganik asitlerdir.
a. stirahat Membran Potansiyeli:
Normal ilevindeki bir hcrenin ii ve d arasndaki elektriksel potansiyel farkdr. - Hcre zarnn potasyuma olan geirgenlii sodyuma gre en az 10 kat fazladr. O nedenle istirahat membran potansiyeli K+ denge potansiyeline yakndr. stirahat membran potansiyeli ekstraseller K+ konsantrasyonundan u ekilde etkilenir . Ekstraseller K+ artnca istirahat membran potansiyeli daha pozitif yani depolarize olur. Ekstraseller K+ azalnca istirahat membran potansiyeli daha negatif yani hiperpolarize olur. - stirahat membran potansiyeli eksitabl (uyarlabilen) hcrelerde -80 mV, uyarlamayan (noneksitabl) hcrelerde -20, -30 mV deerine yakndr. Istirahat membran potansiyeli membrann geirgen olduu iyonlarn konsantrasyonuna ve membrann geirgenliine baldr. Uyarlabilen hcrelerin eik potansiyelini aarak pozitif deere gelip ok ksa bir sre iinde tekrar negatif deere dnmesidir. 4 faz vardr; 1- Depolarizasyon: Hcre iine hzlca Na+ girmesiyle oluur. 2- Repolarizasyon: Hcre dna K+ akyla olur. 3- Hiperpolarizasyon: Istirahat membran potansiyelinden daha negatif deerdedir. 4- Istirahat : Tekrar hcrelerin istirahat membran potansiyeline gelmesidir. Aksiyon potansiyellerinin oluumu voltaj baml sodyum ve potasyum kanallaryla oluur. Na+ kanal m ve h olarak iki kapyla snrlanmtr. Na+ aknn olmas iin her ikisinin de ak olmas gerekir. Tek bir K+ kanal kaps vardr. Bu da n kapsdr. Aksiyon potansiyelinin oluumu hep ya da hi ilkesine uyar. Eik deeri aan uyarlar aksiyon potansiyeli dourur. Bu durumda depolarize olan hcrede pozitif feedback olarak voltaj duyarl m kaplar alr.
b. Aksiyon Potansiyeli
30 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Membran ne kadar depolarize olursa o kadar fazla m kaps alarak hcreye Na+ ak olur. Repolarizasyonda h kaps kapanarak Na+ kanal inaktive olur ve n kaps alarak K+ kanal aktive olur. Aksiyon potansiyelleri yaylan, ilerleyen potansiyellerdir. Hiperpolarizasyon K+ kanallarnn yava kapanmasyla oluur.
Mutlak refrakter peryot:
Depolarizasyon ve repolarizasyonun erken dnemlerini ierir. Depolarizasyonda m kaps ak olduundan repolarizasyonda da h kaps kapal olduundan hcre uyarlamaz. Depolarizasyonun son dnemlerinde h kaplar alnca Na+ kaplarnn inaktivasyonu kaldrlr ve mutlak refrakter peryot biter. Bu periyotta uyarann iddetli olmas durumunda aksiyon potansiyeli oluturulabilir. Relatif refrakter dnem mutlak refrakter dnemin hemen sonunda balar. Uyaran daha-iddetli olmaldr nk az miktarda aktif Na++ kanal ve fazla miktarda aktif K+ kanal vardr. Aksonda aksiyon potansiyeli komu blgeleri uyararak yaylr. Yaylm myelinli ve myelinsiz liflerde farkl zellikler tar. Bir reseptre etki eden uyarn iddeti arttnda (TUS-Nisan02) Reseptr veya jeneratr potansiyel iddeti artar. Ilgili afferent sinirde impuls iletim frekansnda artar. Ilgili duyusal merkez ulaan impuls frekans artar. Birim zamanda oluan aksiyon potansiyeli says artar ancak iddetinde deiiklik olmaz. Terminal plakta Ca++ eksiklii veya mg fazlal Ach salmn inhibe eder. (TUS-Nisan96) Myelinsiz liflerde: Aksiyon potansiyeli oluan zar ksmnda potansiyel +40 mVa ular. Komu membran parasyla potansiyel fark olutuunda iletim devam eder. Aksiyon potansiyelinin genlii akson boyunca deimez. Iletim hz akson apnn karekk ile doru orantldr. Yani akson ap ne kadar fazla ise o kadar hzl iletilir. Myelinli liflerde: Aksonda ekstraseller alana tek ak yer ranvier dmleri olduu iin aksiyon potansiyeli sadece buralarda oluur. O nedenle iletim myelinsiz liflere gre ok daha hzldr. Bu tip iletime saltolu ileti denir (TUS-Eyll92). Nernst Potansiyeli: Konsantrasyon gradientinin yapabilecei iin elektriksel ifadesidir. Uyaran eer aksiyon potansiyeli oluturamazsa lokal bir cevap oluturur. Elektrotonik potansiyeller iletilemez. evreye dalarak kaybolur. Hep ya da hi kanununa uymaz. Uyaran iddetine gre amplitd deiir. Etrafa yayldka amplitd der. Sreside uyaran iddetine baldr. Elektrotonik potansiyeller birleerek aksiyon potansiyeli oluturabilir. Reseptr potansiyelleri ve sinaptik potansiyeller bu tip potansiyellerdir ve birleerek aksiyon potansiyeli oluturabilirler.
Relatif (Nisbi) refrakter periyot:
Elektrotonik Potansiyeller
Sinaps
Sinir hcrelerinin birbirleri arasnda veya sinir hcresi-efektr organ arasnda uyarlarn getii ya da geiinin engellendii zel yaplardr. Sinapslarda iletim elektriksel, kimyasal ya da kark tipte olabilir.
KASLAR
A. SKELET KASLARI
Yap ve fonksiyona gre kaslar iskelet kas, dz kas ve kalp kas olarak e ayrlr. Iskelet kas istemli kas, dz kas ve kalp kas istemsiz kaslardr. Iskelet kaslar vcuttaki dokularn en bydr. ekil asndan fusiform, pennat ve sirkler olabilir. skelet kaslar motor sinirlerle, dz kaslar otonom sinirlerle inerve olur. Kas hcresi membranna sarkolemma, endoplazmik retikulumuna sarkoplazmik retikulum denir. Sarkolemma A, I band bilekesinde invagine olarak transvers tblleri oluturur. Iskelet kaslar uyarlabilirlik (eksitabilite), kaslabilirlik (kontraksiyon) uzayabilirlik (extansibilite) ve elastisite zelliklerine sahiptir. Kas hcrelerini endomisyum kuatr. Bir ok hcre bir fasikl yapar. Bunu perimisyum kuatr. Tm kas da epimisyum denen ba dokular kuatr bu yaplarn iinde kasa gelen sinir ve damarlar vardr. Myoglobin kas dokusunda oksijen depolayan proteindir. (TUSNisan95) Iskelet kasnn fonksiyonel birimi sarkomerdir. Sarkomer bir A band ve 2 yannda yarmar I bandndan oluur. Iskelet kaslar izgili grnmdedir. Ik mikroskobunda koyu grnen bantlar A band ak grnen bandlar l banddr. A bandnda ince ve kaln flamentler vardr. I bandnda ise sadece ince flamanlar vardr. A bandnn ortasnda H band denen ak renkli ksm vardr. Burada sadece kaln flamentler vardr. H bandnn ortasnda kaln flamanlarn birbirine baland M izgisi vardr. I bandnn ortasnda ince flamanlarn baland Z izgisi vardr.
Iskelet kaslarnn mekanik zellikleri
Bir kas inerve eden sinir kesilirse: Denervasyon hipersensivitesi, fasikulasyon, fibrilasyon, dejenerasyon ve atrofi olur. Denervasyon hipersensitivitesine sebep olan asetil kolin reseptr saysn artdr (TUS-Eyll02). - Kasa uyar gelince ilk mekanik cevap gizli gevemedir. Sonra kaslma ve en sonda geveme olur. Gizli geveme latent peryot iindedir. Summasyon: Zamansal birikme ve motor birim birikmesi olarak iki tiptir. Motor birim birikmesi kasa giderek artan iddette uyar verildiinde kasn gelitirdii kuvvetin artmasdr. Nedeni uyarlan kas lifi saysnn artmasdr. Zamansal birikme: Sabit iddette stimulusun skl arttrlrsa kasn gelitirdii kuvvetin artmasdr. Elastik yaplar tam gevemedii ve kalsiyum hcreden tam boaltlamad iin olur.
32 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Tetani: Stimulus frekans arttrlnca kasn geveyemeden tekrar tekrar kaslmasdr. Sars sresi kk olan kas daha kolay tetanize olur. Kalp kas hibir zaman tetanize olmaz. Merdiven Olay : Kas tetanize etmeyecek frekansta stimulus taze bir kasa uygulannca ilk birka kontraksiyonun kuvvetinin daha fazla olmasdr. Tetani ve zamansal birikmeden farkldr. izotonik kontraksiyon: Kas kaslnca boyu ksalyor gelitirdii kuvvet sabit kalyorsa bu izotonik kontraksiyondur. Durmakta olan bir ykn kaldrlmas bu tiptir. Izometrik kontraksiyon; Kas kaslnca boyu deimiyor gelitii kuvvet deiiyorsa bu izonik kontraksiyondur. Duvarn itilmesi bu tiptir. Oksotonik kontraksiyon: Kasn hem gelitirdii kuvvetin hemde boyunun deimesidir. Gnlk hayatta en ok grlen tiptir. Uzama kontraksiyonu: Kastaki elastik liflerin uzamasdr. Merdivenden inme bu tiptir. Kaslar ne kadar yava ksalrsa o kadar fazla kuvvet gelitirir. Optimal yk kasn en fazla i yapt yktr, vcutta kaslar optimal boydadr. Vcuttan kas karlnca ksalr buna denge boyu denir.
Kas Kaslmas
Motor nite bir akson ve inerve ettii kas liflerinden oluur. Motor sinirden gelen uyar asetil kolin salnmna neden olur. O da membranda depolarizasyon yapar. Bu uyar transvers tble yaylr. Daha sonra longitudinal tble geer ve hcre iine kalsiyum atei olur. Kas hcresinde membran potansiyelini balatan ilk olay hcre iine Na+ girii ile olur. Intraseller Ca++ en fazla mitokondri ve endoplazmik retikulumdadr (TUS-Nisan94). Kalsiyum 10-5 mol/lt dzeyine gelince troponin Cye balanr. (TUSNisan95) Bu da tropomyozinde konformasyonel deiiklik yaparak myozinin aktine balanaca blgeyi aar. Myozinin banda ATP bal durumdadr. Myozin ve aktinin balanaca blgede myozin ATPaz vardr (TUS-Eyll93, Nisan96). Myozin ATPyi hidrolize ederek gerekli enerjiyi salar. Bu enerjide apraz kpry bker, buna g darbesi denir. Bu aktin F-aktindir (TUS-Nisan92). nc admda ATP myozine balanarak onu aktinden ayrr. Drdnc admda kalsiyum troponinden ayrlarak serbestleir. Ve tropomyozin eski yerine gelir. Relaksasyon gerekleir. Eer troponinden kalsiyum ayrlmazsa kaslma dngs devam eder. Kas kaslmasnda ATPnin tekrar yaplmas iin kullanlan birinci enerji kayna fosfokreatinindir. Dinlenmekte olan iskelet kasnda kan akm dktr. Kas kasldnda iinden geen damarlara basn uygular ve ilerindeki kan akm kas gerilmesi %70 ulatnda tamamen durur. Kas dokusuna olan kan akm egzersiz balamadan nce artar, bu durumdan nral kkenli cevap sorumludur. Ama egzersiz baladktan sonra kas dokusuna olan kan akmn lokal mekanizmalar salar. TUS Bunlar; Doku PO2sinin dmesi, Doku PCO2sinin artmas, K+ birikimi, Kas dokusu s art, pH azalmas ve vazodilatr metabolitlerden oluur.
KALP KASI (TUS-EYLL98)

T tbls iskelet kasndan byktr ve Z izgisindedir. zellemi bir aktivasyon mekanizmas vardr. Pace maker denen zel hcrelerle kendi kendine uyar retir. Kas hcreleri aras zel balantlar vardr (Discus interkalaris) ve bunlar uyarnn bir hcreden bir hcreye gemesini salar. Sinsityum nedeniyle kalp kas hep yada hi yasasna uyar oysa iskelet kaslar hep ya da hi yasasna uymaz. Aksiyon potansiyeli kaslmay kendisi salamaz. Aksiyon potansiyelinin kard kalsiyum, kalsiyumun ortamda artmasn uyarr ve kaslma olur. Na++ -Ca+ deiimi bu nedenle nemlidir. Ca++ ak ve aksiyon potansiyeli sresi tetani ve summasyon olumasna engel olur. Kalbin kaslma kuvveti kalp boluuna dolan kan miktarna baldr. nk sarkomer boyunu etkiler. Tetani ve summasyon olmad iin kalp bir kaslr bir gever bunun olumas da nemlidir. nk geveme olmazsa koronerlere kan gitmez.
DZ KAS
Dz kaslarda sarkomer yoktur. O nedenle izgili deildir. Ince flamentler dens body (koyu cisim) lere balanmtr. Dens bodyler genelde sitoplazmada yzerler. T tbls sistemi yoktur. Kaveola denen sarkolemmann yapt invaginasyonlar triadn grevini grr. Troponin harici dier tm flamanlar vardr. Troponin yerine kalmodulin bulunur. TUS
Dz kas kaslmas
Hcre iine Ca++ girince kalmoduline balanr (TUS-Nisan03): Oda inaktif durumdaki myozin hafif zincir kinaz aktive eder. Myozin fosforillenir. Myozinin fosforilasyonu ile myozin ve aktin arasnda apraz balar kurulur. Kaslma dens bodylere iletilir. Bu da kasn boum boum kaslmasna neden olur. Baz durumlarda bu apraz balar almaz buna letch fenomeni (mandal yaps-kilitlenmi kpr) denir. Myozinden fosfat fosfatazlar ayrarak relaksasyona neden olur. Dz kaslarda mitokondri says azdr. Metabolik ihtiyalarn glikolizle karlarlar. Dz kaslar kendileri aksiyon potansiyeli gelitirebilirler. Dz kaslar strojen, progesteron gibi hormonlarlada uyarlabilir. Dz kaslarda plastisite zellii vardr. Mesane dz kaslar gibi. Dz kaslarda motor birim yoktur, aksiyon potansiyeli kalsiyumla oluur.
KAS DUYU CISIMCIKLERI

1. Kaslardaki duyu cisimcikleri tipleri
a. Kas Icikieri (la) ekstrafzal liflere paralel dizilim gsterirler ve kas boyundaki statik ve dinamik deiiklikleri alglarlar (TUS-Nisan98). b. Golgi tendon organlar (Ib) extra fuzal liflerle ardarda dizilim gsterirler ve kas gerimini alglarlar.
35 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ c. Pacini cisimcikleri (II) kas boyunca dalm gsterirler ve vibrasyon duyusunu alrlar. d. Serbest sinir sonlanmalar (III, IV) tehlikeli stimuluslar tanrlar.
2. Kas lifi tipleri
a. Ekstrafuzal lifler: Kasn kitlesini yaparlar, alfa-motor nronlar tarafndan stimle edilirler. Kas kontraksiyonu iin gereken gc salarlar. b. Intrafuzal lifler: Ekstrafuzal kas liflerinden daha kklerdir. Kas iciklerini oluturmak iin bir klfla sarlmlardr. Ekstrafzal liflere paralel seyreder, fakat tm kas boyunca uzanmaz. Kasn her tarafnda dalm durumdadrlar. Byk ekstrafuzale (kuvvet oluturan) paralel seyreden kk enkapsl intrafuzal liflerden oluur. Ince kas hareketine ihtiya duyulduka, kasdaki kas iciklerinin says artar. a. Kas iciklerindeki intrafuzal liflerin tipleri Nkleer kese lifleri: Kas uzunluundaki deiimi alglarlar (Hzl, dinamik deiiklikler). Grup la afferentleri ile inerve olurlar. Nkleer zincir lifleri: Kas uzunluundaki statik deiiklikleri alglarlar. Grup II afferentleri ile inerve olurlar. b. Kas iciklerinin alma biimi Kas icikleri refleks olarak kas uzunluunu (Gerimini) artrmay amalar. - Kas uzunluu hakknda duyusal bilgi grup la (hz) ve grup II (statik) aferent lifler tarafndan alnr. - Kas gerildiinde, kas icii gerilir ve grup la ve II affe-rent lifleri stimle eder. - la afferentlerinin stimulasyonu medulla spinalisteki alfamotonronlar stimle eder. Alfa motor nron uyarm srasyla kas kontraksiyonu ve kaslmasna neden olurlar (TUS-Nisan03). Orjinal gerime kar klr ve kas uzunluu korunur. c. Gama-motor nronlarn fonksiyonu Intrafuzal kas liflerini inerve eder. Kas iciinin sensitivitesini ayarlar. Bylece kas kontraksiyonu srasnda en uygun cevab verir. alfa-motor nronlar ve Gama motor nronlar beraber aktive edilir, bylece kontraksiyon boyunca kas uzunluundaki deiikliklere kas icikleri sensitif durumda kalr.
3. Kas icikleri
DOKU HSTOLOJS
Insan vcudu 4 tip dokudan oluur. 1. Epitel dokusu 2. Ba ve destek dokusu 3. Kas dokusu 4. Sinir dokusu
EPTEL DOKUSU
Epitel dokusu her germ yaprandan da kken alabilir. Epitel dokusunun balca grevleri: - Koruma - Absorbsiyon - Sekresyon - Duyu alglanmas (Dildeki tat cisimcikleri) - Kontraksiyon (myoepitelyal hcre) Epitel hcrelerinin serbest yzeyine apikal yz, ba dokusuna bakan yzeyine bazal yz, komu hcrelere bakan yzne lateral yz denir. Epitel altnda bazal tabaka bulunur. Bazal laminada; Tip IV kollagen, Laminin (glikoprotein), Heparan slfat (proteoglikan) bulunur. TUS
Epitel dokusu balca iki gruba ayrlr
1. rt epiteli 2. Bez epiteli nc bir epitel tr daha vardr. Bu da zellemi duyu epitelidir. Epitel dokusu kan damar iermez, beslenmesi bazal membrann altnda bulunan kapillelerden diffzyon ile olur. Mikrovilluslar hcre emilim yzeyini artrmak amacyla gelimi hareketsiz hcre uzantlardr. Mikrovillus yapsnda aktin, myozin ve tropomyozin ierir fakat hareketsizdirler. Sterosilyalar dallanm fakat hareket edemeyen hcre uzantlardr. Kinosilyumlar (silya) gvdesinde 9 ift +2 mikrotblsten oluan aksonem ierir ve bir yne doru hareket edebilen uzantlardr. 3 tip epitel hcresi vardr, Yass hcreler, Kbik hcreler, Prizmatik hcreler Dizililerine gre 3 grup epitel doku vardr; - Tek katl epitel - ok katl epitel - Yalanc ok katl epitel
BEZ EPITELI
Salg maddesini retmek zere farkllam epitel dokusuna bez epiteli denir. Salg maddesi GER'de yaplr. Golgi kompleksine geer burada membranla evrilerek vezikl halini alr. Sitoplazma iinde serbest kalr sonra boaltlmak zere periferik sitoplazmada toplanr. Salg bezleri iki ana gruba ayrlr 1. Ekzokrin bezler 2. Endokrin bezler Salg bezleri salglarn verme biimine gre 3 gruba ayrlr: 1. Merokrin bezler 2. Apokrin bezler 3. Halokrin bezler Merokrin bezler, bezlerin byk ounluu bu tipdedir. Hcrede hi sitoplazma kayb olmaz. Salgsn egzositozla boaltr. (Tkrk bezleri, pankreasn ekzokrin salgs) Apokrin bezler, salg maddesi hcrenin apikalinde toplanr. Sitoplazmann st blm salg ile birlikte atlr. (Koltuk alt terbezleri) Holokrin bezler, salg maddesi hcrenin btndr. (Ya bezleri, gonadlar) Salgnn kimyasal yapsna gre bezler 3 gruba ayrlr; 1. Serz bezler 2. Mkz bezler 3. Mikst bezler Serz bezler: Balca protein yapsnda maddeler salglayan bezlerdir. Serz salg berrak, sulu ve akcdr. Serz bezlerdeki hcrelerinin apikal sitoplazmalar protein yapsnda salg granlleri ile doludur. Bu granllere zimogen granller denir. Serz bezler asidofil boyanrlar. Karbonhidrat ierikleri nedeniyle PAS (+) (Periodik asit-Schiff reaksiyonu) boyanrlar.
Serz bezler unlardr:

Parotis bezi Pankreasn ekzokrin ksm Midenin fundus bezleri Gz ya bezleri Mkz bezlerin salglar glikoprotein yapsndadr. Mukz salg yapkandr ve akcl azdr. Mukz bezlerdeki hcrelerin apikal sitoplazmalar tkabasa doludur. Bu yzden ekirdekleri yass ve bazele itilmi olarak izlenir. Mkz bezler unlardr. - Goblet hcreleri - Submandibular bezin bir ksm - Sublingual bezin bir ksm - Brunner bezleri (duodenum) - Mide rt epiteli - Midenin kardiya ve pilor blgesindeki bezler
38 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Mikst bezler, hem serz hem de mkz tipte salg hcrelerine sahiptir. Mikst bezlerde serz salgy lmene boaltan, hcreler topluluu olan Gianuzzi yarmaylar bulunur.
Mikst bezler unlardr:
- Submandibular bezin bir ksm (Daha ok serz) - Sublingual bezin bir ksm (Daha ok mkz) - Solunum yollarnn sero-mkoz bezleri Myoepitelyal hcrelere basket hcreleride denir. Myoepitelyal hcreler salg epiteli ile bazal membran arasna yerlemi hcrelerdir. Myoepitelyal hcreler epitelyal kkenlidir. Myoepitelyal hcreler aktin ve myozin flamanlar ierirler. TUS Salg boaltlmasnda rol alr.
DUYU EPITELI
Duyu epiteline nroepitelyum denir. Nroepitelyum koruyucu epitel ile i iedir. Dili rten ok katl yass epitel arasna yerlemi tat duyu cisimcikleri tat goncalar denen kompleks yapy olutururlar. Tat goncasnda 3 tip hcre vardr: 1. Destek hcreler (mikrovillus ve salg granl ierir) 2. Nroepitelyal hcreler (her tat tomurcuunda 4-20 adet) 3. Bazal hcreler (2-3 tane)
BA VE DESTEK DOKULAR
P Ba ve destek doku mezenimden kken alr. Ba ve destek dokularnn 4 esas komponenti vardr: 1. Ba dokusu 2. Kkrdak dokusu 3. Kemik dokusu 4. Kan ve lenf Ba ve destek dokunun nemli bir zellii hcreler aras maddenin bol olmasdr.
BA DOKU
Ba dokusu trlerinde genel olarak 3 komponent vardr; 1. Hcreler (canl) 2. Fibriller (cansz) 3. Amorf temel madde (cansz) Mezenim hcrelerinden farkllaan ba dokusu hcrelerinin ou hareketlidir veya gerektii zaman hareket edebilir. Ba dokusu sadece destek grevi yapmaz bunun yannda savunma, baklk, rejenerasyon ve onarmda da rol oynar.
39 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Ba dokusu hcreleri unlardr: Fibrosit (sabit), Ya hcresi (Sabit), Mezenim hcresi (hareketli), Histiosit (hareketli), Retikulum hcresi (hareketli), Mast hcreleri (hareketli), Pigment hcresi (hareketli), Kandan gelen hcreler Embriyonal dnemde ortaya kan ilk ba dokusu hcreleri olan mezenim hcrelerine erikinde az miktarda olsa da rastlanabilir. Mezenim hcreleri zellikle perivaskler alanlarda grlr ve uygun bir uyaranla metaplazi geirerek ba dokusunun dier hcrelerine dnebilir. Kandan gelen hcreler, geden ve geici olarak ba dokusuna yerleen hcrelerdir. Bu hcreler unlardr: Lenfosit, Plazma hcreleri, Ntrofil, Bazofil, Eozinofil, Monositler
Fibroblastlar
Ba dokusu liflerinin proteinleri fibroblastlar tarafndan sentezlenir. Amorf temel maddenin byk ksm da fibroblastlar tarafndan sentezlenir. Fibroblastlar ba dokusunun sabit hcreleridir. Yeni ba dokusu yapm, rejenerasyonu ve tamir olaylar fibroblastlar tarafndan salanr. Ya hcreleri sitoplazmalarnda ya retip biriktirmeleriyle oluur. Son olgunlua ulam ya hcresi artk blnmez. Ya hcreleri (liposit) Oil Red O veya Sudan III boyas ile boyanarak incelenir. Makrofajlarn ba dokusunda yerleip kalmasyla oluur. Histiositler i biiminde uzantldr. Histiositler gerektiinde uzantlarn ekerek gezici makrofajlara dnebilir. Histiositler ba dokusunda fibroblastlar kadar bol bulunur. P Gezici makrofajlar zararl etkenlerle savarken grevlerinin gerektirdii eitli hcre tiplerine dnebilirler. - Epiteloid hcreler - Yabanc cisim dev hcreleri Sitoplazmalar, bazofil boyanma zelliine sahip granller ierir. Sitoplazmadaki granller metakromatik boyanr ve Giemsa ve Toluidin Blue ile (+) reaksiyon verir. Insan mast hcre granlleri suda erir. Bu granller unlardr; Heparin, Histamin, ECF - A (eozinofil kemotaktik faktr - anaflaksi) - SRS -A (Slow-reacting substance - anaflaksi) Mast hcreleri mekanik, kimyasal travma veya antijenle temastan sonra salgsn boaltr. Mast hcrelerinde spesifik Ig E reseptrleri bulunur. PMast hcreleri anaflaktik ok ortaya karabilirler. Anaflaksinin tek kayna mast hcreleri deildir.
Ya hcreleri (LIPOSIT)
Histiositler
Mast hcreleri (Mastosit)
40 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Anaflakside heparin ve histamin granlleri sratle boalr. Histamin kapiller permeabiliteyi arttrr. Histamine zt etkili noradrenalin yaplmazsa genellikle lm kanlmazdr. Granl boalm sitokalazin ile durdurulabilir. (mikroflamentin aktivitesini basklar)
Plazma hcresi
Immnglobulinleri (antikor) salglar ve hmral immniteyi oluturur. Plazma hcrelerine, bakteri ve yabanc proteinlerin ok girebildii yerlerde (barsak mukozas, kronik iltihap blgesi) sk rastlanr. P Sitoplazmalarnda Russel cisimcikleri denen asidofilik inklzyonlara rastlanabilir. Genel olarak her antijen iin bir plazma hcresi zelleir. Antikor dzeyi yksek olduu durumlarda plazma hcresinin says artar. Agammaglobulinemi olgularnda antijenik uyarm blgesinde plazma hcresine rastlanmaz. Retikulum hcrelerinin fagositoz yapabilme zellikleri vardr. Pigment hcreleri (melanosit) her eit ba dokusunda bulunmaz. Melanositlerin youn bulunduu yerler; Iris, Choroid (gz), Pia mater, Derinin dermis tabakas Melanositler melanin sentezlerler. Melanin deriyi ve gz ultraviole (UV) nlarnn zararl etkilerine kar korur. Matriks; ekilsiz (amorf), renksiz, fibrilsiz, saydam ve homojendir. Amorf madde (matriks) fibroblastlar tarafndan sentezlenir. Matriks balca iki yapdan teekkl eder. 1. Glikozaminoglikan 2. Glikoprotein Glikozaminoglikanlar amorf ara maddedeki suyun hemen hemen tamamnn tutulmasndan sorumludur. Glikozaminoglikanlar, suda eriyen bir ok maddenin ba dokusu iine diffzyonunu salar. Glikozaminoglikanlar 2'ye ayrlr: 1. Slfatl glikozamin glikanlar - Kondrotin - 4 slfat (Hyalin ve elastik kkardak) - Kondrotin - 6 slfat - Dermatan slfat (tendon, ligament, dermis) - Keratohyalin - Heparan slfat (karacier, dalak) 2. Slfatsz glikozaminoglikanlar TUS - Hyaluronik asit (snoviyal sv, kkrdak) - Kondroitin Amorf maddedeki sv doku svsdr. Patolojik durumlarda bu sv artar ve dem oluur. Glikoproteinlerden en nemli ikisi fibronektin ve laminindir. Tmr hcrelerinin matrikse yapmasnda etkilidirler.
Amorf temel madde (MATRIKS)
Fibriller
Fibroblastlar tarafndan sentezlenen fibrillerin balca 3 tr vardr. 1. Kollajen fibriller 2. Elastik fibriller 3. Retikler fibriller Gerilmeye kar koruyan ve en sk grlen beyaz proteinik fibrillerdir. Kollajen fibriller kollagen denen amino asit zincirlerinden oluur. Kollajen asidofilik bir proteindir. Kollajen vcuttaki tm proteinlerin %30'unu oluturur. Tropokollagenler birbirine eklenerek kollojen mikro fibrillerini, mikrofibrillerde bir araya gelerek kollojen fibrilini oluturur. Kollajen fibrilleri bklebilir fakat ekilince uzatlmazlar. ekilmeye kar ok dayankldrlar. Kollajen kaynatlrsa tropokollajenin oluturduu jele dnr. Kollajen tannik asidle muamele edilirse salam erimez bir maddeye dnr. (Deri tabaklanmas) Kollajen fibrilleri pankreas enzimlerine kar dayankl olmasna ramen mide salgs olan pepsine kar dayankszdr. (erir) Tanmlanm ok sayda kollajen vardr. Bazlar; - Tip I: Deri, kornea, tendon ve kemik - Tip II: Kkrdak - Tip III: Dz kas, damar duvarnda - Tip IV: Bazal membranda - Tip V: Plasenta bazal membrannda bulunur. Basnca maruz kalan organlarn duvarnda bulunur. Kollajenden daha incedir ve dzensiz bir a yaps oluturur. Lig. flava ve elastik damarlardaki elastik fibriller demetler yapar. Elastik fibriller s ve kimyasal etkilere direnlidir. Elastik fibriller tripsinde erimez fakat pankreastan elde edilen elastaz ile kolayca paralanr.
Kollajen Fibriller
Elastik fibriller
Retikler fibriller
Retikler fibriller olgunlamam kollagen fibriller olarak kabul edilir. Retikler fibriller Tip III kollajen yapsnda demetler halinde deil a oluturacak ekilde dzenlenmi fibrillerden oluur. zellikle kan yapc organlarda ve epitelyal hcrelerin evresinde ok miktarda retikler fibril vardr. Yara iyilemesi srasnda nce retikler fibriller, sonra bunlarn giderek kalnlamasyla kollajen fibriller grlr.
RES
Insan vcudunun eitli organlarndaki yerel ba dokular iine yerlemi olan makrofajlar farkl isimlerle tanmlanrlar. TUS
42 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Yaygn ba dokusunda makrofaj - Kanda monositler - SSS Mikroglia hcreleri - Karacier Kupffer hcreleri - Akcier Alveolar makrofajlar - Kan yapc organ Retikulum hcreleri - Srrenal ve hipofiz Sinzoidleri deyen hcreler Tm organlardaki eitli oluumlara yaylan fagositoz yetenekli hcrelerle retikulum fibrilleri birlikte olduundan RES (Retikulo endotelyal sistem) olarak adlandrlmtr. RES, dokular aras ok gl bir savunma adr.
KIKIRDAK DOKUSU
Olduka sk kvaml bir matriks ve kondrosit ad verilen kkrdak hcrelerinden olumutur. Matriks (amorf madde) damarsz bir dokudur. Kondrositer matriks iinde lakuna ad verilen boluklarda bulunur. Kondrositler kkrdan devamn salar, matriksin sentez ve salnmndan sorumludur. Kkrdak kan damarlar iermez, ayrca lenfatik damarlar ve sinirleride yoktur. Kkrdak damarsz bir yap olduundan dk metabolik aktivite gsterir.
Yaplarna gre 3 tip kkrdak vardr;

1. Hyalin kkrdak 2. Elastik kkrdak 3. Fibrz kkrdak
Hyalin Kkrdak
Vucutta en fazla bulunan kkrdak tipidir. P Kuru arlnn %40' Tip II kollajendir. Hyalin kkrdan net arlnn %60'n su oluturur. P Fetsn ilk iskeletini oluturur. Enkondral kemikleme srasnda epifizial byme kkrda olarak grev yapar. Hyalin kkrdan dayankl ve direnli oluu ierdii kollajen liflerinin varlna ve gel halindeki slfatl mukopolisakkaritlere baldr. Erikinde hyalin kkrdan bulunduu blgeler: Uzun kemiklerin eklem yzeyi, Kostal kemiklerin ventral ucu, Burun, Larinks, Trakea, Bronlarda bulunur. Hyalin kkrdan ara maddesinde bulunan maddeler; Hyaluronik asit, Kondroitin 4-slfat, Kondroitin 6-slfat, Keratan slfat, Kondronektin Lakunann etrafn saran kkrdak matriksi kollajenden fakir glikozaminoglikanlardan zengindir. (Territorial matriks) Laknalarn arasnda kalan matriks blgesi ise daha fazla fibril daha az glikozaminoglikan ierir. (Interterritorial matriks) Perikondrium, hyalin kkrda evreleyen ba dokusudur.
43 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Eklem kkrdaklarnda perikondrium bulunmaz, kkrdak direkt kemik ile balantldr. P Perikondrium Tip I kollojen ierir. Perikondriumun i tabakasndaki hcreler kondrositlere dnebilme zelliine sahip kondroblastlardr. Perikondrium kkrda besleyen kan damarlarn ierir ve gerektiinde rejenerasyonu gerekletirir. Perikondrium kkrdan enine bymesini salar. PKondrositler Tip II kollojen, proteoglikan ve kondronektin sentezler. Hyalin kkrdakta kondrositler perikondriuma yakn blgelerde lakunalar iinde genelde tek tek yerleirken daha i ksmlarda birden fazla kondrosit ayn laknaya yerleir. Ayn lakuna iinde birden fazla yerlemi olan kondrosit gruplarna izojen grup denir.
Elastik Kkrdak
Tip II kollajen fibriller yannda ok miktarda elastik fibril ierir. Elastik kkrdakta perikondriumla sarldr. Elastik kkrdakta laknalar iinde daha az hcre bulunur. Elastik kkrdak ok direnli deildir ama daha esnektir. Elastik kkrdak; Kulak kepesi, D kulak yolu, staki borusu, Burun kanatlar, Larinks'in baz blgeleri, Epiglottis, Kuneiform kkrdak, Plica vocaliste bulunur. Dier kkrdak trlerinden en nemli fark sk ve paralel dzenlenmi kollajen lif demetlerinden olumu olmasdr. Fibrz kkrdak sk ba dokusu ile hyalin kkrdak arasnda bulunur. P Tip I kollajen fibriller bulunur. Matriks daha az miktardadr. Fibrz kkrdan etrafnda perikondrium bulunmaz. Fibrz kkrdak - Intervertebral disk - Symphisis pubis - Merinksler (di) - Tendonlarn kemie yapma yeri Kondrositerler glukozu genellikle anaerobik glikoliz ile metabolize ederler ve son rn olarak laktik asit olutururlar. Kondrosit sentezini artranlar; Growth hormon, Tiroksin, Testesteron, Glikozaminoglikonlar (slfatl) Kondrosit sentezini azaltanlar; Hidrokortizon, Estradiol PGrowth hormonun kondrositlere etkisi indirektdir. Somatomedin C'nin etkisi ise direktir. Kemik dokusu kkrdaktan sonra en dayankl dokudur. Kemik matriksi mineralize olmu hcreler aras madde ve kollajen fibrillerden olumutur.
Fibrz Kkrdak
KEMIK DOKUSU
44 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Kemik hcrelerine osteosit ad verilir ve lakuna denen boluklarda bulunur. Kemik dokusunda bulunan hcreler; Osteoprogenitor hcreler, Osteosit, Osteoblast, Osteoklast Tipik olarak her lakna iinde bir osteosit bulunur. Kemik dokusu kalsifiye olduundan dolay metabolitler matriksten geemezler. Kemik hcrelerinin beslenebilmesi iin osteositlerle kapillerler arasnda matriks iinde uzanan kanalikller bulunur. Bir laknadan kan kanalikl komu laknann kanalikl ile balant kurar. Bu kanallikllerin ierisinde osteositlerin uzantlar bulunur. (gap junction) bu sayede besin maddelerinin bir hcreden dierine geii salanr.
Kemik hcreleri
Osteoprogenitr hcreler rezerv hcrelerdir. Uygun bir stimulasyonla osteoblastlara dnebilirler. Osteoprogenitr hcreler periostun i tabakasnda bulunur. Osteoblastlar kemik yapmndan sorumlu hcrelerdir. Osteoblastlar Tip I kollojen, proteoglikan ve glikoprotein yani osteoid yapmn salar. P Osteoid kalsifiye olmam kemiktir. P Osteoblastlar, matriks kalsifikasyonu iin gerekli alkalen fosfataz enzimini ierir. PAlkalen fosfataz sadece kemik matriksi retilirken salglanr. Osteoblastlar yapsal olarak aktif protein sentezi yapan hcrelerin tipik zelliklerine sahiptir. (GER, ribozom, golgi kompleksi) Osteoblastlar yeni yaplan osteoid iine doru ok ince sitoplazmik uzantlar salar. Bu sayede erken dnemde hcresel balant salam olunur. Osteositler, osteoblastlardan farkllaan olgun kemik hcreleridir. P Her lakunada sadece bir osteosit bulunur. Osteositler kemik matriksinin devamllnda aktif grev alr. Kan kalsiyumunun normal snrlar iinde srdrlme-sinde rolleri vardr. Osteosit ldnde osteoklastik aktivite ile kemik matriksinde rezorpsiyon oluur. Kemik rezorbsiyonunda grev alan ok nkleuslu hcrelerdir. Kemik rezorpsiyon olan blgelerde enzimatik aktivite ile alm Hawship laknas ad verilen ukurcuklarda bulunur. Osteoklastlar kemik rezorpsiyonunu salayan asit, kollajenaz ve dier proteolitik enzimleri salglar. P Osteoklastlar monositlerden geliir. Osteoklastlar genel olarak kemiin yeniden ekillendii blgelerde grlr.
Osteoblastlar
Osteositler
Osteoklastlar
45 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ P Osteoklast aktivitesini parathormon artrrken kalsitonin azaltr.
Kemik Matriksi
Kemik matriksinde Tip I kollojen bulunur. Kemikte bulunan inorganik maddelerden en fazla bulunanlar kalsiyum ve fosfattr. Ayrca bikarbonat, sodyum, potasyum, magnezyum ve sitrat da bulunur. Kalsiyum ve fosfat birleerek hidroksiapatit kristalleri oluturur. (Ca10 (O4)6 (OH)2) Hidroksiapatit kristalleri kollajen fibrillerle sarlmtr. Kemiin sertliinide bu iliki salar. Kemikte bulunan glikozaminoglikanlar unlardr; - Kondroitin 4-slfat - Kondroitin 6-slfat - Keratan slfat
Periost ve endosteum
Eklem yerlerinde hyalin kkrdak ile rtl olan kemik yzeyi dier blgelerde periosteum ile rtlmtr. Periost iki tabakadan oluur. 1. Fibrz tabaka (d) 2. Hcresel tabaka (i) Periostun d fibroz tabakas kollajen ve fibroblastlardan zengindir. Periostun d fibroz tabakasndan matriks iine giren kollajen fibril demetlerine Sharpey lifleri denir. Sharpey lifleri sayesinde periost kemie skca yapr. Periostun i tabakas osteoprogenitor hcrelerden olumutur. Endosteum, kemik ilii kavitesi ile spongioz kemiin trabeklalarn rten zardr. Endosteum ok az ba dokusu ve tek tabakal osteoprojenitr hcrelerden olumutur. Periost ve endosteumun grevi, kemik dokusunun beslenmesi, bymesi ve tamiri iin gerekli hcreleri salamaktr.
KEMIK TIPLERI
Kemik dokusu iki tipte grlr. 1. Primer kemik 2. Sekonder kemik
Primer Kemik
Primer kemik embriyolojik geliim srasnda veya krklarn onarm srasnda grlr. Geicidir. Primer kemik yetikinlerde; - Kafatas yass kemikleri - Di alveolleri - Tendonlarn kemie yapt yerler Primer kemik lameller yap gstermez ve kollajen fibriller rastgele dzenlenmitir.
Sekonder Kemik
Olgun kemie sekonder kemik denir. Sekonder kemiin iki tipi vardr. 1. Compact kemik 2. Sngerimsi (spongioz) kemik Compact kemik dokusu kanallar ve lamellerden olumu homojen bir grnme sahiptir. Kemik hcreleri ve fibriller bu lameller iinde organize olmutur. P Compact kemikteki lameller 4 gruba ayrlr: 1. Havers lamelleri 2. Interstisiyel lameller 3. D dairesel lameller 4. I dairesel lameller Kan damarlarn tayan kanallar iki ksmdr: 1. Havers kanallar (uzun eksene paralel) 2. Volkmann kanallar (uzun eksene dik/oblik) Havers ve Volkman kanallar birbirleriyle anostomozlar oluturur. Havers lamelleri, Havers kanallar etrafnda dairesel tarzda dizilmi saylar 4-20 arasnda deien lamellere denir. P Havers kanalnn etrafn saran dairesel lamellerin meydana getirdii sisteme osteon (Havers sistemi) ad verilir. P Osteon, compact kemiin yapsal birimidir. Volkman kanal Havers'e periosteumdan damar tayan kanallardr. Interstisiyel lameller, Havers sistemleri arasnda yer alan gen veya dzensiz gruplar halinde birbirine paralel uzanan lamellerdir. D dairesel lameller periostiumun hemen altnda bulunur. I dairesel lameller ise endosteumu evreler.
KEMIK GELIIMI
Kemikler balca iki yolla oluurlar; 1. Intramembranz kemikleme 2. Endokondral kemikleme
Intramembranz Kemikleme
Mezenimal doku iinde younlama ile geliir. Ilk intramembranz kemikleme gebeliin 8. haftasnda ortaya kar. Mezenim hcrelerinin g edip belirli blgelerde ylmalar ile balar. P Mezenim hcreleri osteoblastlara farkllar. Osteoblastlar da kemik matriksini retmeye balarlar. Yeni ekillenmeye balayan kemik adacklar spikller (inecik) halindedir. Matriksin kalsifiye olmas ile osteoblastlar osteositlere dnr. Spikllerin zerine srekli yeni matriks eklenmesiyle apozisyonel byme gerekleir. Matriks nce kemik spekllerini oluturacak biimde dzensiz adacklar eklinde iken daha sonra bunlarda birleerek trabeklleri oluturur. Spikl ve trabekllerin i yzn endosteum evreler.
47 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ P Trabekler yaplarn birlemesiyle spongiyoz kemik oluur. zellikle kafatas kemikleri bu ekilde oluur. ayrca uzun kemiklerin kalnlamasnda ve ksa kemiklerin bymesinde intramembranz kemikleme rol oynar.
Endokondral Kemikleme
Embriyoda hyalin kkrdak yapsndaki iskelet modelinin kemiklemesi sonucu geliir. Vcuttaki tm uzun kemikler bu ekilde oluur. Kkrdak modelin kemie dnm iki aamada gerekleir: 1. Kkrdaktaki kondrositlerin hipertrofisi ve harabiyeti 2. Osteoprogenitr hcreler ve kan kapillerlerinden oluan osteojenik tomurcuun kkrdak matriksinin boluklarna girmesi Kemiklemenin ilk belirtisi, perikondriumun iindeki intramembranz kemiklemeyle periosta dnmesidir. Periost oluunca kkrdan beslenmesi iin gerekli maddelerin difzyonu engellenir ve ierideki kondrositler dejenere olmaya balar. Dejenere kondrositler matriksin devamlln salayamadndan kalsiyum kmeye balar ve matriks kalsifiye olur. Kondrositlerin lm ile matriksteki laknalarn birlemesiyle kaviteler oluur. Bu kavitelere periost stndeki deliklerden kan damar ve osteoprogenitr hcreler girer. Primitif hcrelerin bir ksm kemik ilii hcrelerini bir ksmda osteoprogenitr hcreleri oluturur. Kalsifiye kkrdak yklp ksmen uzaklatrlrken bir blm dzensiz spikller olarak kalr. Spikllerin kemik blmleri aposizyonel yani osteoblastlarn eklemesi ile bytlr. Uzun kemiklerin her iki ucunda kkrdak dokusu varln srdrr ve epifizyal (sekonder) kemikleme merkezlerini oluturur. Epifiz pla hyalin kkrdaktr ve doumdan sonrada uzun kemiklerin bymesini salar. Epizyal kkrdakta 5 ayr blge (zon) bulunur. 1. Dinlenme blgesi (ekleme yakn olan hyalin kkrdak blge) 2. Proliferasyon blgesi (Dinlenme blgesinin altndaki blge) 3. Hipertrofi blgesi: (kkrdak taslan uzunlamasna bytr) 4. Kalsifikasyon blgesi 5. Kemikleme blgesi Kemikleme olay sadece diafiz blgesinde deil embriyolojik geliimin ileri dnemlerinde epifizlerin orta ksmlarnda da grlr. Epifizlerde oluan kemikleme merkezine sekonder kemikleme merkezi denir. Sekonder kemikleme merkezlerinde byme ynleri uzunlamasna deil nsaldr. Epifizial plak byme ileminin devam etmesini salar. P Byme durduunda epifizial plak ortadan kalkar.
48 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ ocuklarda kemik yapm ykmndan daha fazladr. P Vcuttaki kalsiyum miktarnn %99'u iskelet sisteminde depo edilir. P Paratiroid hormon osteoklastlar aktive ederek kemik rezorbsiyonunu artrr. (Kan kalsiyum seviyesi artar.) P Yeterli kalsiyumun alnmamas veya D vitamini eksikliinde kemik matriksinde eksik kalsifikasyonu grlr. P ocuklarda kalsiyum eksiklii raitizme neden olur. P Yetikinlerde kalsiyum eksikliinde osteomalazi geliir. P Kemik yapm azalp rezorpsiyon artarsa ostoporozis geliir. P Kemii direkt etkileyen vitaminlerden biri C vitaminidir.
KAS DOKUSU
Kas hcrelerinin fonksiyonel eleman, kaslmay salayan myofilamentlerdir. Myofilamentler, kas hcresi sitoplazmasnn byk ksmn igal eder. Myofilamenlerin iki tipi vardr; 1. Aktin 2. Myozin Balca 3 tip kas vardr. 1. Iskelet kas (izgili istemli) 2. Kalp kas (izgili istemsiz) 3. Dz kas (izgisiz istemsiz) Kas hcresi sitoplazmas=Sarkoplazma Kas hcresi endoplazmik retikulumu = Sarkoplazmik retikulum Kas hcresi membran = Sarkolemma adn alr.
DZ KAS
Aktin ve myozin filamantleri iermesine karn izgilenme gstermeyen i biimli hcrelerdir. Dz kas hcreleri birbirine nexuslarla balanmtr. P Dz kas hcrelerinde iskelet kaslarnda bulunan T sistemi bulunmaz. Sarkoplazmik retikulum kapal bir membran sistemi oluturur. P Dz kaslar aktin, tropomyozin (ince flament) ve myozin (kaln flament) den olumutur. P Troponin dz kaslarda bulunmaz. TUS Aktin ve myozin flamentler sarkoplazma iinde kafese benzer bir a yaps oluturur. Dz kas hcrelerinde bulunan en nemli intermediate filament desmindir. Plazma membrannn i yzeyi ve myofilamentler zerinde dense bodies ad verilen elektron dens alanlar bulunur (alfa-aktinin ierir) Dz kaslar otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik sinirleri ile innerve edilir. Iskelet kaslarndaki NMJ( nromuskler junction) dz kaslarda bulunmaz. Dz kaslarda kontraksiyon olduka yavatr ve tonusu dktr. Dz kaslar ii bo organlarn duvarnda bulunur.
49 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Dz kaslar; Barsaklar, Mide, Uterus, Tuba uterina, reter, Mesane - Bezlerin boaltm duktuslarnda bulunur. Boru eklindeki organlarn duvarndaki dz kaslarn ritmik kaslmalaryla peristaltik dalgalar oluur. Mitozla blnebilen dz kas hcreleri artan ihtiyaca hem hipertrofi hem de hiperplazi ile karlk verebilir. Iskelet kas ile karlatrldnda dz kasta aktin-miyozin oran yksektir. TUS
ISKELET KASI
Iskelet kas, ok ekirdekli uzun hcrelerden olumutur. Vcutta ksa kaslar boyunca bir, uzun kaslarda ise birka iskelet kas hcresi uzanr. Kas hcrelerini boylar santimetre ile lldnden bu hcreler kas lifi olarak da adlandrlr. Kaslar, kas hcrelerini evreleyen ba dokusu klflaryla sarlmtr. Bunlar; - Endomisyum tek bir kas lifini evreler. - Perimisyum bir grup lifi evreler. - Epimisyum dtan tm kas evreler. Ik mikroskobunda iskelet kasnda enine izgilenmeler gsteren koyu ve ak bantlar izlenir. Koyu bantlar: A band (anizotropik) (H diski ve M izgisi) Ak bantlar: I band (izotropik) ( Z izgisi) Her bir I band Z izgisi ad verilen bir hatla ikiye blnmtr. A bandnn ortasnda ak boyanan H diski ve H diskinin ortasnda M izgisi bulunur. P Bir kasn en kk yap birimine sarkomer denir. P Sarkomer, komu iki Z izgisi arasnda kalan myofibril blmdr. P Sarkomer bir tam A band ve iki yarm I bandndan olumutur. Her kas hcresinin sitoplazmasnda uzun eksene paralel demetler halinde myofibriller bulunur. Myofibriller ard arda eklenmi sarkomerlerden olumutur. Sarkomerlerin lateral dzeni tm kas lifininin enine izgilenme gstermesine neden olur. Sarkomer, ince ve kaln filamentlerin uzun eksene parelel dizilmeleriyle oluur. P H diskinde sadece kaln filamentler uzanr. P H diskinin ortasndaki M izgisinde kaln filamentler balant kurar. A bandnda H diskinin her iki tarafnda hem kaln hem de ince filamentler bulunur. I bandnda sadece ince filamentler yer alr. Z izgisinde iki komu sarkomerin ince filamentleri balant kurarlar. Iskelet kas kontraksiyon durumunda ise; H. zonu silinmi, A band olduu gibi muhafaza edilmi, I band ksalmtr. izgili kas filamentleri drt ana proteinden yaplmtr. 1. Myozin, 2. Aktin, 3. Tropomyozin, 4. Troponin Aktin ve myozin kasn toplam proteininin %55'ini oluturur.
50 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Aktin, globuler aktin monomerlerinden olumutur. Globler aktin (G-aktin) monomerleri F-aktin eklinde filamentleri oluturmak zere polimerleirler. Her G-aktin monomeri zerinde myozin balanma blgesi bulundurur. Z izgisi hizasnda iki komu sarkomerik aktin filamentlerine alfa-aktin balanr. Alfa-aktin ve desmin iki komu sarkomeri birbirine balar. ift aktin filamenti helix eklinde birbirini sarar. Tropomyozin iki polipeptid zincirinden oluur. Tropomyozin iki aktin filamenti zerinde batan sona uzanr. Troponin, tropomyozine tutunmu olarak bulunur. Troponin alt niteden olumu kompleks bir proteindir. 1. Troponin - I (aktin-myozin etkilemesini inhibe eder) 2. Troponin -C (Kalsiyumun baland blm) 3. Troponin -T (Tropomyozine baland blm) Her bir tropomyozin molekl 76-aktin molekln rter ve bunun yzeyine 1 troponin tutunur. Myozin birbirine eit iki ar ve iki hafif zincirden olumutur. Her ar zincirin ucunda ba blgesi bulunur. Ba blgesi ATP'yi balayabildii gibi ATP'yi hidrolize edecek yapya da sahiptir. Ba blgesi aktine balanma blgesi ierir. Aktin ve myozin arasnda kontraksiyon oluabilmesi iin ortamda kalsiyumun bulunmas ve sonrada uzaklatrlmas gereklidir. Kalsiyumun hzl ekilde salnmas ve geri alnmas sarkoplazmik retikulum tarafndan salanr. Sarkoplazmik retikulum uyarnn iletilmesine yardmc olacak biimde yaygn bir tbl ve sisternalar sistemi oluturmutur. Sarkolemma A-I birleim yerinde sitoplazma iine doru derin invajinasyonlar yapar. Bu sarkolemma kntlerine T tbls ad verilir. (Transvers tbl) T tbl terminal sisternalar ile birlikte l bir yap (triad) meydana getirir. P Terminal sisternalar, T tblleri tarafndan getirilen mesaja gre kalsiyumun pasif olarak salnmasn salar. P Depolarizasyon sona erdiinde kalsiyum aktif transportla tekrar sarkoplazmik retikuluma alnr.
Motor son plak (Nromuskler junction)
izgili kas fibrillerinin akson ile birletii noktada bulunur. Akson, NMJ'na ulamadan hemen nce myelin rtsn kaybeder. Akson terminali kas hcresi zerindeki bir kntye yerleir. Akson ile kas arasndaki bolua sinaptik aralk denir. Sinaptik arala rastlayan kas sarkolemmas kas hcresi iine doru balant kvrmlar oluturur. P NMJ uyarldnda akson terminalinden sinaptik arala Asetil kolin salnr. Asetil kolin reseptre tutunur ve sarkolemmay Na+'a kar geirgen hale getirir ve membran depolarizasyonu oluur. Oluan depolarizasyon sarkolemma boyunca yaylr ve T tblleri ile triadlara aktarlr.

DZ SKELET KALP KASI KARILATIRMASI ZELLK Sarkomer Nkleus Sarkoplazmik Retikulum Var Multinkleer; periferde lokalize yi gelimi terminal sisternalar SKELET KASI Var Bir (veya iki); santralde lokalize ok az; baz kk terminaller KALP KASI Yok Bir, santralde lokalize Dz endaplazmik retikulum (fakat kalsiyum depolanmasnda rol almaz) Yok Nexus (gap junctionlar) stemsiz; yava ve kuvvetli; hep yada hi eklinde deil Kavcola Kalmodulin Var Var Otonomik Ba dokusu klflar ve endomisyum izgisiz fuziform hcreler; tek nkleus ID:03t031 DZ KAS
T Tbller Hcreler aras balantlar Kontraksiyon
Var; kk, triad yapsna katlr. Yok stemli; hep yada hi
Var; geni, diyad yapsna katlr. nterkala diskler stemsiz; ritmik ve spontan Ektraseller kaynakl Kalsiyum Troponin C Yok Yok Otonomik Ba dokusu klflar ve endomisyum Dall hcreler; interkala diskler; basit nkleus
Kalsiyum Kontrol Kalsiyum balama Rejenerasyon Mitoz Sinir lifleri Ba dokusu Grnm zellikleri
Terminal sisternada Kalsekuestrin Troponin C Var, satellit hcreler araclyla Yok Somatik Motor Epimisyum, perimisyum ve endomisyum Uzun; silindir - ekilli; ok sayda periferik nkleuslar.
T tbllerinden terminal sisternalar araclyla tm sarkoplazmik retikuluma uyar geer ve bu uyar sarkoplazmik retikulumdan sitoplazmaya kalsiyum salnmna neden olur. Kalsiyum aktin zerindeki myozin balama blgelerini aa karmak iin Troponin - C nitesine balanr ve bal olduu tropomyozini hareket ettirir, sonuta aktin zerindeki myozin balanma blgeleri ortaya kar. Kalsiyum iyonlarnn troponin-C'ye baland dnemde myozin ba ATP ile birleerek bir kompleks oluturur. Myozin aktin zerindeki balanma blgesine balandnda ATP, ADP ve Pi'ye dnr ve enerji aa kar. Aa kan enerji ile myozin ba bklr ve harekete neden olur. (Aktinmyozin bal olduundan) Aktin myozin balantsnn zlmesi iin myozine yeni bir ATP'nin balanmas gerekir.
52 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Kas fibrillerinde kaslma olmas iin 1. Kalsiyum serbestlemesi 2. Aktin myozin balanma blgesinin aa kmas 3. Myozinin aktine balanmas 4. Myozin banda enerji aa kmas ve bklme 5. Bal aktin-myozinin hareket etmesi 6. ATP harcanarak aktin-myozin balantsnn zl-mesi gerekir. P Eer ortamda hi ATP yoksa aktin-myozin balants stabil hale gelir. Bu lmden sonra oluan rigor mortise neden olur. Kalsiyum serbest olarak pasif braklr fakat aktif olarak geri alnr. (Sarkoplazmik retikuluma) Sarkoplazmik retikulumda calsequestrin adl protein kalsiyumu balar.
Iskelet kas fibrilleri 3 tipe ayrlr.
1. Krmz lifler 2. Beyaz lifler 3. Ara formlar Krmz Lifler; Krmz lifler myoglobin ve mitokondrial sitokrom pigmentleri ierir. Beyaz liflere gre daha yava kaslrlar. Fakat uzun sreli gl kaslma zelliine sahiptir. Mitokondriler beyaz liflere gre ok fazladr. Krmz lifler enerjilerini esas olarak oksidatif fosforilasyondan salar. Extremite kaslar bu tiptir. Beyaz Lifler; Beyaz liflerde myoglobin ve mitokondriyal sitokrom pigmenti azdr. Beyaz lifler, ksa sreli ani kaslmalarndan sorumludur. Mitokondri says daha azdr. Enerjilerini esas olarak anaerobik yoldan salar. Gz kaslar bir rnektir.
KALP KASI
Kalp kas iskelet kas gibi enine izgilenme gsterir fakat iskelet kasndaki gibi uzun hcrelerden olumamtr. Kalp kas hcreleri diskus interkalaris ad verilen kompleks yaplarla birbirine balanr ve uzar. Kalp kasnda kontraksiyon dalgas hcreden hcreye discus interkalarisle olur. Kalp kas hcre balantlar (discus interkalaris) unlardr:
KASILI VE GERLM KAS ARASINDAK FARKLILIKLAR Kasn relaks hali ile karlatrlmas Band A band I band H band Z diskler Kas icikleri Golgilenf organ Kasl Deiiklik yok Ksalr Ksalr Birbirine yaklar Ksalr Birbirine yaklar Gerilmi Deiiklik yok Uzar Uzar Birbirine uzaklar Uzar Birbirine uzaklar ID:03t045
53 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ - Fasia adherenes (yaygn) (aktin flamentlerin tarafndan oluturulur) - Macula adherens (desmozom) (kalp kas hcrelerini sk tutar) - Gap junction (nexus) (hcreleraras iyon transferi yapar) P Iskelet kaslarnda T tblleri A-I band birleim yerinde iken kalp kasnda Z izgisi seviyesindedir. P Iskelet kaslarnda bulunan triad kalp kasnda bulunmaz. P Kalp kasnda diad bulunur. (T tbl ve tek terminal sisterna) Iskelet kasnda mitokondriler sitoplazmann %2'sini doldururken kalp kasnda sitoplazmann %40'n doldurur. Iskelet kasnda hem aerobik hem de anaerobik yolla enerji retilirken kalp kasnda sadece aerobik metabolizmayla enerji retilir. Iskelet kasnda myoblast yapm iin gerekli satellit hcreleri var iken kalp kas hcrelerinde byle yeni kas lifleri oluturacak satellit hcreler yoktur ve kalp kas rejenere olamaz. P Atriumdaki kas lifleri ile ventrikllerdeki kas lifleri farkldr: - Atriumda T tbl daha az saydadr ve hcreler biraz daha kktr. - Atriumdaki hcrelerin (sa atriumda ok) sitoplazmasnda ANF ieren granller bulunur. ANF, Na + ve su tutulumu olduunda bbrekleri etkileyerek ADH veya aldesteronun tersi grev yapar. Kalbin baz blgelerinde kalp hcreleri zelleerek iletim sistemini oluturur. Bunlar; Sinoatriyal dm (SA nod) Atrioventrikler dm (AV nod) His hzmesi Purkinje lifleri Kalp kas hcreleri kendi kendine kaslabilme yeteneine sahiptir. Kalbin atm gc ve says otonom sinir sistemi tarafndan dzenlenir. Dz kas orijin olarak miyotomal mezoderm'den geliir. Ventrikl purkinje hcreleri glikojen ierii bol olmas tanmasnda ayrcdr.
SNR DOKUSU
Insandaki sinir sisteminde en az 10 milyar hcre bulunur. Anatomik olarak sinir sistemi 2'ye ayrlr. 1. Merkezi sinir sistemi (MSS) 2. Periferik sinir sistemi (PSS) Sinir dokusu hcreden zengindir ve bu hcreler aras ok az ba dokusu vardr. Sinir dokusu iki farkl hcreden oluur. 1. Nronlar 2. Nroglia hcreleri Nronlar direkt olarak kan damarlar ile balantl deildir ve kan-beyin bariyeri ile ayrlmtr. MSS (beyin, beyincik ve m. spinalis) iki yapdan oluur. 1. Gri madde nron (gvdesi ve nroglia hcrelerinden oluur)
54 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 2. Beyaz madde (nron uzantlar ve nroglia hcrelerinden oluur) - Sinir hcresine nron - Sinir hcre membranna nrolemma - Sinir hcre gvdesine perikaryon (soma) - Sinir hcre fibrillerine nrofibril denir. Nronlar fonksiyonel olarak iki ksma ayrlr. 1. Perikaryon (soma) 2. Dendrit ve akson Akson, sinir hcresinde tek saydadr. Uyarlar somadan dier hcrelere tar. Dendritler, uyary perikaryona (soma) getiren ok saydaki uzantlardr. Uzantlarna gre nronlar 3 gruba ayrlr: 1. Unipolar nronlar: (pseudo-unipolar nron) 2. Bipolar nronlar 3. Multipolar nronlar Unipolar nronlar embriyolojik geliim srasnda grlrler. Unipolar nronlar tek bir akson uzantsna sahiptir fakat uzant somadan ktktan ksa bir sre sonra T eklinde dallanr (biri perifere dieri merkeze) Bundan dolay pseudo-unipolar nronda denir. Duyu nronlar psdo unipolardr. Bipolar nronlar somann karlkl kutuplarndan kan bir akson ve dendritten olumutur. Multipolar nronlar bir akson ile iki veya daha fazla dendritten oluur ve vcutta en fazla bulunan nron tipidir. Motor nronlar multipolar nronlardr.
Perikaryon

Perikaryon genel olarak iri bir nkleus ierir. Sempatik ve duyu ganglionlarnda iki nkleus grlebilmektedir. Nkleolus byk ve belirgindir. GER iyi gelimitir. GER sisternalar arasnda ok sayda ribozom bulunur. (Poliribozom) P GER ve serbest ribozomlar k mikroskobunda Nissl cisimcikleri denen bazofilik granler alanlar oluturur. TUS P Nissl granlleri yalnz perikaryon ve dendritlerde grlr. Golgi kompleksi nronlarda olduka iyi gelimitir. Nronlarda ok sayda mitokondri bulunur. Fakat mitokondriler dier hcrelere nazaran daha kktr. Mitokondriler perikaryonda bulunduu gibi akson sonlanma yerlerindede bol bulunur. Aksonun hemen hemem tamam nrofibrillerle doldurulmutur. Nrofibriller perikaryonda sentezlenen maddelerin aksona tanmasnda hcre ii metabolitlerin transportunda grev alr. MSS'deki perikaryonlar genellikle ayr ayr topluklar halinde bulunurlar. Bu perikaryon topluluklarna nkleus ad verilir. PSS'deki perikaryon topluluklar da ganglion adn alr.
Dendritler
Dendritler, perikaryondan kan ok sayda dikensi sitoplazma kntlardr. Dendritlerde ok sayda dentritik dallanma yaparak ok sayda aksonla sinaps yapma imkan salar. Dendritlerde zellikle perikaryona yakn blgelerde golgi kompleksi haricinde ki organellere rastlanabilir. Perikaryondan kan ilk dendritlere primer dendrit ad verilir. Primer dendritler de dallanarak sekonder dallar oluturur. Dendritler zerindeki ok saydaki kk kntlara gemml (spina) ad verilir. Gemml (sipina)ler sinaptik balant blgeleridir. Aksonlar nronlarn tek ve uzun uzantlardr. Perikaryondan akson tepesi denilen bir ikinlikle ayrlr. P Akson tepeciinde GER ve ribozom (Nissl granlleri) bulunmaz. Aksonun plazma membranna aksolemma, sitoplazmasna aksoplazma ad verilir. P Aksoplazma Nissl granlleri, golgi kompleksi, ya ve pigment damlacklar iermez. Aksonlar myelinli veya myelinsiz olabilirler. Myelinli aksonlarda, myelinlemenin balad akson ksm balang segmentidir. Balang segmenti aksiyon potansiyelinin akson boyunca iletilip iletilmeyeceine karar verildii akson segmentidir. Aksonlar sonlanaca blge yaknnda ok sayda kolleteral dal verir. Bu son blme telodendron ad verilir. P Aksonlarn ayn blgeye gidenleri birleerek demetler oluturur. Bu demetlere MSS'de tractus, PSS'de ise sinir ismi verilir. Aksoplazmada iki eit transport vardr. 1. Anterograd (perikaryondan akson ucuna) 2. Retrograd (akson ucundan perikaryona) P Retrograd transport metabolik artklarn temizlenmesinde ilev gstermesinin yannda baz toksinlerin (tetanoz) ve viruslarn (Herpes, kuduz vs) yaylm iin nemli bir yol oluturur.
Aksonlar
MYELINLI LIFLER
Akson perikaryondan kp ksa bir sre plak seyrettikten sonra nron tipine ve blgesine gre farkl klflarla sarlr. Sinir lifi, aksonla birlikte seyreden klftan olumutur. P Sinir lifleri 2'ye ayrlr. 1. Myelinli lifler 2. Myelinsiz lifler Periferik sinirler myelin klfn dnda bir ok ba dokusu klfyla daha sarlr. Bunlar - Endonriyum tek bir lifi evreler - Perinriyum bir grup lifi evreler - Epinriyum Dtan tm siniri evreler
56 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ MSS'de ve PSS'de aksonlar rten klf yapan hcreler farkldr. P PSS'de myelin klf Schwann hcreleri P MSS'de myelin klf oligodendrositler yapar. Myelin klf bu destek hcrelerin aksonlar evresinde defalarca dnmesi ve skmayla sitoplazmalarnn hcre gvdesine itilmesiyle oluur, balca zarlardan oluan bir yap olarak izlenir. Klflarn olumas srasnda arada skp kalm schwann hcre sitoplazma blmlerine Schmidt-Lantermann yarklar denir. P Myelin klf yer yer kesintiye urar bu kesintilere Ranvier boumu ad verilir. Ranvier boumlar aksonlarn uzunluu boyunca yerlemi olan komu Schwann hcreleri arasndaki boluklardr. P Ranvier boumlarndaki akson SSS'de plak iken PSS'de komu Schwann hcrelerinin sitoplazmik uzantlar ile ksmen evrilidir. Oligodendrisitler birden fazla aksonun myelinizasyonundan sorumlu iken Schwann hcreleri sadece zerinde bulunduu aksonun myelinizasyonundan sorumludur. P MSS'te Schmitt Lantermann yarklar yoktur. Ranvier boumlar da grlmeyebilir. Organizmadaki liflerin hepsi myelini ayn zamanda kazanmazlar. P Insanda sinir lifleri ilk olutuunda myelinsizdir. Yaklak olarak gebeliin 14. haftasnda myelinleme balar. Iradeye bal hareketlerin kontroln salayan yollarda myelin oluumu doumla balar ve ocuk yrmeye balamasna kadar tamamlanr. MSS'de ve PSS'de myelinsiz lifler bulunabilir. P MSS'de myelinsiz akson says daha fazladr. P Myelinsiz liflerde Ranvier boumlar bulunmaz. Myelinsiz liflerde bir ok akson bir Schwann hcresinin membrannn yapt kntler iine yerlemitir. Genel olarak bir aksonunu dendritle veya perikaryonla sinaps yapt grlr.
MSS'deki sinapslar unlardr:
akso - dendritik sinaps akso - somatik sinaps dendro - dendritik sinaps akso -aksonik sinaps Iskelet kas hcreleriyle motor nronlarn aksonlar arasnda motor son plak (NMJ) olarak adlandrlan zel sinapslar vardr. Kimyasal sinapslarda 3 temel yap gzlenir. 1. Presinaptik zar 2. Sinaptik aralk 3. Postsinaptik zar
NROGLIA HCRELERI
Genel olarak MSS'inde her bir nron iin 10 glial hcre bulunur. Ancak bu kadar fazla glial hcre olmasna ramen sinir dokusunun toplam hacminin yars kadarn olutururlar.
57 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ PGlial hcrelerin nronlarn aksine mitoz yetenekleri vardr.
Nroglia hcreleri 4 ksma ayrlr.

1. Astrositler, 2. Oligodendroglialar, 3. Mikroglialar, 4. Ependim hcreleri 1. Astrositler Glial hcrelerin en bydr. ok sayda uzun uzantlar olan astrositler bu uzantlarnn kalnlna gre ikiye ayrlr. 1. Fibrz astrosit (beyaz cevher) 2. Protoplazmik astrosit (Gri cevher) Fibrz astrositlerin uzantlar uzun ince, asimetrik ve az dallanma gsterir. P Fibrz astrositlere spider hcreleride denir. Protoplazmik astrositlerin uzantlar ksa, kaln, simetrik ve ok sayda dallanma gsterir. Astrositler genilemi pediklleri (Vaskler son ayak) ile tm kan damarlarn evreler. Astrosit uzantlar kan damarlar ve nronlarla balant oluturur. P MSS'deki hasardan sonra, hasar yerinde astrositler prolifere olurlar ve skar dokusu olutururlar. (gliozis) P Astrositler ve oligodendrogliyalar birlikte makrogliya olarak deerlendirilir. P Ektodermden geliir. 2. Oligodendrogliyalar Astrositlerden kk hcrelerdir. Oligodendrogliyalar astrositler gibi uzun uzantlara sahip deildir. P Uzantlar az sayda ve ksadr. P Oligodendrogliyalar yaygn olarak yani hem gri cevher hem de beyaz cevherde bulunur. Gri maddede nron perikaryonuna yakn olarak yerlemilerdir. P MSS'de myelin yapmndan sorumludur. P Fonksiyon bakmndan PSS'indeki Schwann hcrelerinin anoloudur. Schwann hcrelerinden farkl olarak birden fazla aksonun myelizasyonuna katlabilirler. Ektodermden geliir. 3. Mikroglialar Mikroglialar beyin makrofajlardr. P Beyinde hasar olduunda mikroglialar debrisin fagositozundan sorumludur. P En kk glial hcrelerdir. P Hem gri hem de beyaz cevherde bulunur. P Dier glial hcreler gibi ektodermden deil, mezodermden geliirler. TUS 4. Ependim hcreleri MSS'deki i boluklar deyen bu prizmatik epitel hcreleride nrogliyalar iinde deerlendirilir. (Ventrikller ve spinal kordu der.)

NROGLIA HCRELERININ KKENI VE ANA ILEVLERI Glial Hcre Tipi Oligodendrosit Schwann hcresi Astrosit Kkeni Nral tp Nral tp Nral tp Yeri Merkezi sinir sistemi Periferik sinirleri Merkezi sinir sistemi Temel levleri Miyelin yapm, elektrik yaltm Miyelin yapm, elektrik yaltm Yapsal destek, onarm ilemleri Kan-beyin bariyeri, metabolik degi toku Merkezi sinir sisteminin boluklarnn denmesi Makrofaj aktivitesi ID:03t024
Epandim hcresi Mikroglia
Nral tp Kemik ilii
Merkezi sinir sistemi Merkezi sinir sistemi
Bu boluklar BOS ile ykanr, BOS hareketine yardm eden hareketli silialara sahiptirler. P Deiik blgelerde BOS retmek zere modifiye olmulardr. Modifiye epandimal hcreler ve bunlarla ilikili kapillerler birlikte bolua sarkarak koroid pleksuslar olutururlar. Choroid pleksuslar deyen epandim hcreleri BOS sentezinden ok plazmann szlp ventrikle gemesinden sorumludur. P PSS'inde gliyal hcrelerden sadece Schwann hcreleri ve satellit hcreler bulunur.
DUYU SINIR SONLANMALARI

Duyu sinir sonlanmalar afferent sonlanmalardr. Afferent sonlanmalar ar, dokunma, basn, s, tat ve koku gibi uyarlar aksiyon potansiyeli halindeki sinyallere evirir. Duyu sinir sonlanmalar unlardr; 1. Serbest sinir sonlanmalar (ar - s) 2. Merkel cisimcii (dokunma) 3. Meisner korpuskl (dokunma) 4. Vater - Pacini korpuskl (vibrasyon) 5. Ruffini korpuskl (s) 6. Krause korpuskl (souk) 7. Kas icii (hareket ve pozisyonda) 8. Golgi tendon organ (Hareket ve pozisyonda) P Merkel cisimcii klsz deride stratum spinozumda grlr. P Meissner korpuskl dermiste papillalar iine yerlemilerdir. Esas olarak avu ii, ayak taban, parmak ucu, dudak ve meme banda bulunurlar. P Meissner korpskl serbest sinir sonlanmalar ve Schwann hcreleri ve bunlarn etrafn saran fibroblastlar ile kaln kollagen fibrillerden olumutur. P Kas icii, izgili kaslarda yer alan kapsll bir organdr. Kapsln iinde sv vardr ve kas lifleri (intrafuzal lifler) bu sv iinde hareket eder.
59 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Bir ok duyu sinir lifi ise kas iciinin iine girer ve burada extrafuzal kas liflerini oluturur. P Golgi tendon organ esas olarak tendonun kasa yapma yerinde bulunurlar.
SINIR DOKUSUNUN REJENERASYONU

Nronlar blnmezler ve dejenerasyonlar kalc kayp gsterir. Periferik sinir lifleri eer perikaryonlar hasarlanmamsa rejenere olabilir. P MSS'de nron kayb nroglia ile doldurulur. P Hasar perikaryonda ise rejenerasyon olmaz. P Periferik sinir aksonlar kesildiinde, kopan segment dejenerasyona urar buna Wallerian dejenerasyon ad verilir. Aksonal hasarda perikaryonda aadaki deiiklik olur. - Ilk deiiklik kromatolizistir. (Nissl cisimleri bozulur) - Sonra perikaryon ier ve nkleus ortadan perifere kayar. Wallerian dejenerasyondan sonraki rejenerasyon Schwann hcrelerinin proliferasyonuna baldr. Wallerian rejenerasyonda aksonal tomurcuun ilerleyebilmesi iin Schwann hcrelerinin tomurcuun iinden geecek ekilde prolifere olup rehberlik yapmas lazmdr. Aksonal tomurcuk Schwann hcreleri ile birlikte ilerlemezse (gnde 3 mm kadar) efektr organ ile akson balant kuramaz. Ganglion sinir hcresi gvdesi ve onlarn uzantlarn ierir. TUS Spongioblastlar; oligodendroglia nroglia ve astroblasta kaynaklk eder.
NROFZYOLOJ VE NROHSTOLOJ
OTONOM SINIR SISTEMI
RESEPTR EITLERI
1. ADRENERJIK RESEPTRLER (TUS- EYLL87)
(Adrenoreseptrler)
a. alfa-1 reseptrleri - Dz kasda yerlemitir, (bron dz kas hari) - Eksitasyon meydana getirir. - Norepinefrin ve epinefrine eit derecede sensitiftir ancak dolamda sadece norepinefrin Alfa reseptrleri uyaracak kadar fazla miktarda bulunur. - Etki mekanizmas: inositol trifosfat (IP3) oluumu ve intraselller [Ca+2] da arttr. b. alfa-2 reseptrler - Presinaptik sinir ularnda, plateletlerde, ya hcre-lerinde ve dz kasda yerlemilerdir. - Sklkla inhibisyon yapar. - Etki mekanizmas: Adenilat siklaz inhibisyonu ve siklik adenozin monofosfatta (cAMP) azalmadr. c. Beta-1 reseptrler - Kalpte yerlemitir. - Eksitasyon yapar. - Hem epinefrin hem de norepinefrine sensitiftir. Alfa reseptrlerinden daha fazla sensitiviteye sahiptir. Etki mekanizmas: Adenilat siklaz aktivasyonu ve cAMP retimidir.
A ve B ADRENOSEPTRLERN ARACILIK ETT TEMEL ETKLER

SEMPATK ve PARASEMPATK SNR STMLASYONUNUN ETKLER Hedef Doku Sinir ular Dz kas Kan damarlar Alfa 1/2, Beta 2 Beta 2 Kaslma geveme M3 Geveme (EDRF Vazokonstriksiyon, araclyla) vazodilatasyon Kaslma Salglanma Kaslma Geveme Salglama Salglama Salglanma Bronkodilatasyon Bronkokonstriksiyon Bronkosekresyon Artm/azalm Motilite ve tonus Gastrointestinal sekresyon Gastrik asit salglanmas Salg art Sempatik Alfa Azalm salverilmesi Parasempatik M2 Azalm salverilme Net etki Azalm arm
Bronlar
Geveme kaslma
M3 M3 M3 M3 M3 M1
Gastrointestinal kanal: Sfinkterd Sfinkter salglar Paryetal hcreler Pankreas
Beta 1/Alfa 1 Alfa
Geveme Kaslma
Alfa 2
Beta-hcrelerinden inslin salglanmasnda azalma Kaslma Geveme Geveme Kaslma Kaslma Geveme Kaslma Kaslma Geveme
M3
Uterus Mesane: detrsr sfinkter Seminal kanal Vaz deferens Penis venz sfinkteri Radiyal (iris) Siliyer kas Lakrimal bez Kalp Karacier Ya dokusu Tkrk bezleri Trombositler Mast hcreleri
Alfa ! Beta 2 Beta 2 Alfa 1 Alfa 1 Beta 2 Alfa 1 Alfa 1 Beta 2
M3 M3 M3 M3 M3 Kaslma Geveme Vazodilatasyon eme drar retansiyonu Ejeklasyon Ejeklasyon Ereksiyon Pupil bymesi/ klmesi Akomodasyon Gzya salgs
M4 M4 M4 M1
Geveme Kaslma Kaslma Azalm hz ve kaslma gc
Beta 1 Alfa 1/ Beta 2 Beta 3 Alfa 1/ Beta 1 Alfa 2 Beta 2
Artm hz ve kaslma gc Glikojenoliz Lipoliz Koyu tkrk salglanmas Trombosit agregasyonu Histamin salverilmesinin inhibisyonu
M3
Bol sulu tkrk salglanmas
ID: 08t096

OSSDE BAZI NEML ADRENOSEPTRLERN ZELLKLER Reseptr 1 2 1 2 3 D1 Yerleim Efektr dokular; dz kas, bezler Sinir sonlanmalar, baz dz kaslar Kalp kas, juxtaglomeruler aparat Dz kas, kalp kas Adipoz hcreler (ya hcreleri) Dz kas G Protein Gq Gi Gs Gs Gs Gs kincil haberci IP3, DAG cAMP cAMP cAMP cAMP cAMP Ana fonksiyonlar Ca+2, kontraksiyona sekresyona yol aar. Transmitter salnm kontraksiyona yol aar. kalp hz, g; renin salnm Dz kas gevetir; glikojenoliz, kalp hz, gc Lipoliz Renal vaskler dz kas gevetir ID: 08t183
d. Beta-2 reseptrler - Damar dz kas, bron ds kas ve GISde yerlemilerdir. - Eksitasyon meydana getirir. - Epinefrine alfa reseptrlerden daha fazla sensitivite gsterir. rnein, adrenal medulladan kk miktarlarda epinefrin salndnda, vazodilatasyon (beta2) meydana gelir, yksek miktarda epinefrin salndnda ise vazokonstruksiyon oluur. - Etki mekanizmas: Adenilat siklaz aktivasyonu ve cAMP retimi
2. KOLINERJIK RESEPTRLER (KOLINORESEPTRLER)

a. Nikotinik reseptrler - Otonom ganglionlarda ve nromskler bilekede yerlemilerdir. Bu iki blgedeki reseptrler birbirine benzer ama ayn deildir. Asetilkolin veya nikotinle aktive edilir. Eksitasyon meydana getirir. - Ganglionik blokerler (rn: hexametonyum, trimetaphan) otonom ganglionlarda Ach iin olan nikotinik reseptrleri bloke ederken nromskler bilekede bulunan reseptrleri inhibe etmez. Etki mekanizmas: Nikotonik asetil kolin reseptrleri Na+ ve K+ iin birer iyon kanaldr. b. Muskarinik reseptrler - Kalp, dz kas (Damar dz kas hari) ve bezler de yerlemitir. - Ach veya muskarinle aktive olur. - Kalpte inhibitr, ds kas ve bezlerde eksitatr ektki gsterir. - Atropin Ach iin olan muskarinik reseptrleri bloke eder. Etki mekanizmas 1) Kalp SA nod: Adenilat siklaz inhibisyonu ve K+ kanallarnn almas (Spontan depolarizasyon hzn azaltarak kalp hzn azaltr.) 2) Dz kas ve bezler: IP3 oluumu ve intraseller [Ca+2] art
PARASEMPATIK SINIR SISTEMI

Parasempatik postganglioner liflerinin yapt nroefektr sinapsta muskarinik kolinerjik reseptrler vardr. Muskarinik reseptrler membran depolarize eder. Reseptrler Ca++ kanaln aan ya da G proteinini aktive eden reseptrler olabilir. Gp proteini fosfolipaz aracl ile fosfatidil inositol difosfattan inositol trifosfat (IP3) ve diasil gliserol (DAG) olumasna neden olur. DAG protein kinaz Cyi aktive eder. IP3 ise endoplazmik retikulumdan Ca++ salnmasna neden olur (TUS-Nisan94). Gi proteini kalpte K+ kanallarn aarak hiperpolarizasyon yapar bu da sinus nodu ve atriyoventrikler nodda inhibisyon yapar.
Parasempatik stimlasyonun baz etkileri unlardr (TUS-Eyll'00, Eyll'01); Gz, pupilla ve silier kaslarda konstriksiyon Bezler nazolakrimal,parotis, submandibular ve gastrik sekresyonlarda art Kalp; kaslma gcnde azalma, kalp atm saysnda azalma, A-V iletide yavalama Akcier; bronlarda konstriksiyon, kan damarlarnda dilatasyon ve sekresyonlarda art Barsaklar; lmende peristaltizm ve tonus art, sfinkterde geveme Safra yollar; kaslma
SEMPATIK SINIR SISTEMI

Sempatik sinir sistem de alfa, beta reseptrleri ve bunlarnda alt tipleri vardr. Beta reseptrleri: Gs proteinlerine baldr ve adenilat siklaz aktivasyonu ile cAMP (siklik AMP) artna neden olur. Alfa1 reseptrleri: Gs proteini ile de fosfolipaz cyi aktive eder. Alfa2 reseptrleri: Gs, Gk proteinlerine baldr. Gs ile Ca++ kanaln ap eksitasyon yapar. Gi ile adenilat siklaz inhibisyonu olur. Gk ile K+ kanaln aktive edip inhibisyon yapar. Sempatik sinir siteminde nrotransmitter olarak norepinefrin kullanlr. Alfa ve beta reseptrlerine affinite duyar. Norepinefrin uptakee urayarak ve etrafa difze olarak ortadan kaldrlr.
Enterik Sinir Sistemi

-
Sempatik ve parasempatik sistemden uyar alrlar. Gastrointestinal sistemin salg fonksiyonu ve peristaltik hareketlerinin kontroln salar. Sistem nonkolinerjik nonadrenerjiktir.
Santral sinir sistemi sinapslar
Sinir hcreleri arasndaki sinapslar aksoaksonik, aksosomatik, aksodentritik, dentrodentritik veya somasomatik olabilir. Bulbus olfaktoryus ve retinada elektriksel sinaps vardr. Bu sinaps iki ynl iletim yapar. Membranlar aras mesafe 3,5nmdir ve gap junction ile iki hcre sinapsta birbirine balanr. Santral sinir sisteminde sk karlalan sinapslardan deildir. Bu tip sinapslar kalp kas ve dz kasda ok bulunurlar. Santal sinir sistemi sinapslar ounlukla kimyasal sinapslardr.
64 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Nrotransmitter presinaptik membrandan salnr. Post sinaptik membrannda hem inhibitr eksitatr reseptrler vardr. Eksitatr reseptrler membrannda eksite edici postsinaptik potansiyele (EPSP) neden olur. Her ikisi de iletilemeyen lokal potansiyellerdir. EPSPlerin summasyonu ile aksiyon potansiyeli elde edilir. Summasyon 2 tip olur: 1) Zamansal (temporal, successive): EPSPlerden biri silinmeden dier bir uyarnn gelmesi ile oluan summasyon tipidir. 2) Uzamsal (simultan, Spatial) bir ok sinir ayn anda depolarizasyon yaparca oluur. Aksiyon potansiyeli post sinaptik nronun balang segmentinde balar. nk burada eik potansiyeli dmtr. Postsinaptik inhibisyon: Inhibitr nrotransmitterler ile postsinaptik nronda meydana getirilen hiperpolarizasyondur. Uzun sreli potansiasyon (long term potentiation): Sinapsda protein sentezini ierir. Presinaptik inhibisyon: Inhibitr nrotransmitter ile presinaptik nronda meydana getirilen negatif potansiyeldir. Presinaptik membrandan salnan vezikl says aksiyon potansiyelin geriliine bal olduundan presinaptik inhibisyonla salnan vezikl says azaltlm olur. Sonuta postsinaptik nronda EPSP dk bir deerde olur. Presinaptik inhibisyonda aksoaksonik balant vardr.
OTONOM SNR SSTEMNN DZENLEN

MOTOR FONKSYON Kas Medulla Spinalis Segmenti Omuz Kava ve Serbest sttraf Boyun fleksiyonu Boyun ekstansiyonu Boyun rotasyum Boyunun laterale bklmesi st toraksn elevas yonu Inspirasyon Kolun arkadan ne adduksiyonu Omuzun ne doru itilmesi Scapula'nn elevasyonu Scapula'nn elevasyonu ve medial adduksiyon Kolun abduksiyonu Kolun rateral rotasyonu Kolun medial rotasyonu Kolun abduksiyonu Kolun lateral rotasyonu nkolun fleksiyonu nkolun supinasyonu Kolun adduksiyonu nkolun fleksiyonu nkolun fleksiyonu Elin ulnar fleksiyonu Tm parmaklarn fleksiyonu (ba parmak hari) Baparmak metakarpnn adduksiyon Kk parman abduksiyonu Kk parman oppozisyonu Kk parman fleksiyonu Proksimal falanksn feleksiyonu, distal 2 flanaksn ekstensiyonu, parmaklarn abduksiyon ve adduksiyonu nkolun pronasyonu Elin radial fleksiyonu Elin fleksiyonu Iaret parmann, orta parman, Elin fleksiyonu Ba parmann terminal falanksnn fleksiyonu Iaret parmann terminal flanaksnn fleksiyonu Elin fleksiyonu M.coracobrachialis M.brachilialis M.flex, carpi ulnaris K.flex, digit. profundus (ulnar blm) M. adductor pollicis M. abductor digiti minimi M. opponens digiti minimi M. flex. digiti minimi Mm. interossei C5-7 C 5,6 C7,8:T1 C 7,8:K1 C 8,T1 C8,T1 C7,8;T1 C7,8;T1 C8,T1 C6,7 C6,7 C7,8;T1 M. flex. digit superficialis M. flex. pollicis longus M.flex digitorum profundus (radial blm) C7, 8;T1 C7, 8;T1 C7, 8;T1 ID: 01t009 M.medianus (CD, 7 fasc.lat.'ten, C8 T1 fasc.medialis'ten) N.ulnaris (fasciculus medialis'ten) Mm.scaleni Diaphragma M.pectoralis major minor M.serratus anterior M. levator sacpulae C 3-5 C5-8-T1 C 5-7 C 3-5 N.phrenicus Nn. pectorales N.thoracicus longus N.dorsalis scapulae Brakial Derin boyun kaslar (m. scm ve m.trapeziusta katlr) C 1-4 Servikal Servikal
Test edilen fonksiyon
Sinirler
Pleksus
M. supraspinatus M. infraspinatus M. latissimus dorsi, m.teres major ve m. subscapularis M. deltoideus M. teres minor M.biceps brachii
C 4-6 C 4-6 C 5-8 C 5,6 C 4,5 C5,6 N. suprascpularis N. subscapularis (fasciculus posterior'dan) N.axillaris (fasciculus posterior'dan) N. musculocutaneus (fasciculus lateralis'ten)

SINIR LIFLERI TIPLERININ KARAKTERISTIK ZELLIKLERI Lif tipi A-alfa A-beta A-gama A-delta B C-arka kk levi Propriyosepsiyon, somatik motor. Dokunma, Basn Kas iciklerine motor nronlar Ar, Souk, Dokunma Preganglionik otonom Ar, scaklk ve baz mekanik alglamalar Duyu lif tipleri ve rnekleri Ia Kas icii afferrentleri Ib Golgi tendon organ II Kas icii, dokunma, basn III Ar, souk ve dokunma reseptrleri ap ok byk ok byk Orta Orta Kk Kk letim ok hzl ok hzl Orta Orta Orta Orta ok yava ok yava ID:02t010
IV Ar,scaklk ve dier reseptrler ok kk ok kck
C-sempatik Postganglionik sempatikler
GABA santral sinir sisteminde en yaygn inhibitr nrotransmitterdir. GABAA reseptrleri Cl- geirgenliini GABAB reseptrleri K+ geirgenliini arttrr. Glisin medulla spinalisdeki primer Inhibitr nrotransmitterdir ve Cl-geirgenliini arttrarak etkisini gsterir. TUS Reseptrlerden uyarlar afferent liflerle santral sinir sistemine iletilir: - En kaln afferent lifi grup 1 lifleridir. En hzl ileti la liflerdir. (TUSNisan93) - Kas icii reseptrnn efferent innervasyonunu: A gama sinir lifleri yapar. - En ince afferent sinir lifi grup Cdir. En yava iletide bu grupta olur (TUS-Eyll87). - C grubu lifler hari tm lifler myelinlidir.
Reseptrler adaptasyona gre 2ye ayrlr:
Tonik reseptrler, uyarana yava cevap verir ancak ge adapte olur. Fazik reseptrler: uyarana hzla cevap verir ancak hzl adapte olur. Adaptasyon iki yolla oluturulur: Uyarann uyarsna ramen reseptr potansiyeli olumamas ve direk aksiyon potansiyeli olumamas.
DUYU SSTEMLER
DERI DUYULARI
Deri duyular ar, scaklk, soukluk ve mekanik duyulardr. Deride en ok bulunan reseptrler ar reseptrleridir. Derinin ekli deimedike basn duyusu alnamaz. Dei duyusu olumadan basn duyusu oluturulamaz. Ancak basn duyusu oluturulmadan dei duyusu oluturulabilir. Mekanik Duyu: Vibrasyon, basn ve dei duyularn kapsar.
68 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Vibrasyon: Pacini korpskl ile alnr. Pacini korpskl kapslldr ve fazik bir reseptrdr. Basn: Ruffini korpskl ile alnr. Kapslldr. Tonik alr. Eklemlerde ve derin dokularda daha fazladr. Eklemlerin dnme derecesini tayin eder. Dei: Meissner cisimcii ve merkel diskince alnr. Meissner iki nokta duyusundan sorumludur. Faziktir ve tysz blgelerdedir. Merkel diski toniktir ve srekli temas halindeki dei duyusunu alr, hem tyl hem tysz blgelerdedir. Meissner uyarann hzn alr. Her iki reseptrden uyar tip II lifleri ile tanr. Scaklk duyusu: Scak ve souk duyular farkl reseptrlerle alglanr. Bunlar termoreseptrlerdir. - Scaklk reseptrleri 30 C da aktiviteye balar 47 oCda aktivite biter. - Souk reseptrleri 15 Cde aktiviteye balar, 42 oCde aktivite sonlanr. 45 derece stnde ar ve s beraber hissedilir. - Scaklk ntral durumda (31-36 C) iken adaptasyon olur ve scaklk duyulmaz. Ancak bu durum scaklk deimelerine en hassas durumdur. - 30 C altnda sadece souk 42 C stnde sadece scak reseptrleri alr. - Beyne uyarlar tractus spinotalamikus lateralisle iletilir.TUS Ar: Organizmay zararl uyaranlara kar korur. Iki tip ar lifi vardr. A delta ve C lifleri. A delta hzl ileti yapar ve lokalizasyon tam olarak saptanr, myelinli bir liftir. C lifleri ise myelinsizdir, yava ileti yapar ve lokalizasyon tam olarak saptanamaz. - Ar beyne spinotalamik yolla iletilir. Hzl ileti korunma iin gereklidir. Arlar eitli reflekslerin domasna neden olur. - Akson reflexi ve ar duyusunda rol oynayan balca madde: Substance - Pdir. Viseral ar: I organlarn beyinde projeksiyonu olmad iin ar deride alglanr. Topognozis deriye uygulanan basncn yerini bilme yeteneidir. Iki nokta duyusu: Deriye iki uyar uygulandnda iki ayr uyar olarak alglanabildii minimal uzaklktr. Iki nokta duyusu en fazla dildedir. Vcutta medial ksmlar ve hareketli ksmlar bu duyuya daha hassastr. Steregnozis: Bir cisme dokunarak tanma duyusudur. Yani bir hacim tanma duyuudur. - Tm deri duyular talamus tarafndan alglanr. Fakat serebral korteksde yorumlanr.
IITME DUYUSU
Ses, cisimlerin oluturduu uzunlamasna dalgalardr. Ses iletimini molekllerin dalgalanmas salar. Molekl yoksa ses iletilemez. Sesi ileten cisimlerdeki molekl younluu arttka ses hz artar. Ses havada 340, suda 1415 m/sn. hzla ilerler. Sesin frekans birimi hertz (hertz-Hz) iddet birimi desibel (dB)dir. -Sesin perde (ykseklik), iddet ve tn (kalite - tonu) olmak zere 3 zellii vardr. Sesin frekans arttka ses tizleir azaldka tizlii azalr.

KRANIAL SINIRLER Sinir I. Olfactorius (duyu) Orjin Burun mukozasnda bulunan regioolfactoriadaki bipolar ganglion hcreleri Retinann ganglion tabakasnda bulunan multipolar ganglion hcreleri Mesencephalon Dalm Bulbus olfactorius ierisinde mitral hcrelerde sonlanr. Koku alma Fonksiyon
II. Optic (duyu)
Sperior kollikulus ve talamusta lateral geniculatda sonlanr. Obliqus superior ve rectus lateralis kaslar dnda gzn dier d kaslar ve otonomik olarak ciliaris ve sphincter pupilla kaslar Sadece obliqus sperior innervasyonu Ban n ksm ve gzler
Grme, lens ayar ve pupil kontraksiyonu ile oluan odaklama refleksinin afferentleri Gz hareketleri, pupil kontraksiyonu ve akomodasyon
III. Oculomotorius (Motor)
IV. Trochlearis (motor) V. Trigeminus Ophtalmicus (duyu) Maxillaris (duyu)
Mesencephalon Ban n ksm ve gzler Maksiller blgesi
Gz hareketleri (Aa ve lateral) Kornea st nazal kavite ban n ksm, kononktiva veya lakrimal bezden duyular tar. Farinksin baz blmleri damak, nazal kavite mukozas, st diler , st dudak ve yanak duyularn tar. Duyu : dil(tat harici) alt diler alt ene ve derisinden duyular tar. Motor: ineme Gzde abdksiyon (lateral hareket) Duyu: Tat alma Motor: Tkrk ve gzya salgs yzn mimik hareketleri
Maksiller blge
Mandibularis (Kark) VI. Abducens (motor) VII. Facialis (kark)
Duyu: Mandibular blge Motor:Pons Caudal pons Pons
Duyu: Mandibuler blge Motor : ineme kaslarn inerve eder. Rectus lateralis kasn inerve eder. Duyu:Tad tomurcuklarn iner ve kar. Motor: Yzn mimik kaslarn ve otonomik olarak tkrk ve lakrimal bezleri inerve eder.
VIII. Vestibulocohlearis Cohlea (acusticus) (duyu Vestibularis (staticus)(duyu) 9. Glossopharyngeus (Kark)
Ganglion spirali Ganglion vestibuli Medulla Oblangata
kulak cohleas kulakta semisirkler kanallar, utrikulus ve sakkulus Duyu: Dilde arka te birin tad duyusu ve st farinksin duyusunu tar. Motor: Stylopharyngeus kasn inerve eder ve otonomik olarak parotid bezini stimle eder. Kardiyovaskler, sindirim siste-mi, solunum sistemi dz kaslar, kardiyak kaslar ve yumuak daman istemli kaslar Sternokleidomastoid, trapezius ve larinks kaslar Dil kaslar
Duyma Denge Tad duyusu ve dilin dier duyular Tkrk sekresyonu ve yutma
10.Vagus (kark)
Medulla oblangata ve servikal spinal kord.
Yutma, kan basnc ve kan oksijen ve karbondioksit dzeylerini izler
11.Accessorius (Motor) 12.Hypoglossus (motor)
Medulla oblangata, servikal spinal kord. Medulla oblangata
Ses dzenlemesi (larinks) kafa ve omuz hareketi Konuurken ve yutarken oluan dil hareketleri ID:02t008
70 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ iddet kulak zarnn cm2ne yaplan basnca baldr. stn seslerin oluturduu zellik sesin tonudur. Iitme ses dalgalarnn i kulaktaki reseptrlerde aksiyon potansiyeline dntrlp ilgili beyin blgelerinde alglanmasdr. Ses iin eik basn 0.0002 dyn/cm2 yani O (sfr) desibeldir. Konuma 40-60 dB aras iddetle alglanr. Insan kula 20-20.000 Hzlik seslere hassastr. Yalandka iitme snrlarnda deime olur. Alt snr artar, st snr azalr.
Kulak d, orta ve i kulak olarak 3 blmden oluur:

D kulak: Aurikula ve meatus akustikus externusdan oluur. Aurikula ses toplama iin nemli deildir. Ancak sesin kaynak ve lokalizasyonunu saptamak iin nemlidir. - Iki kulan uyarlma zamanlar arasndaki fark 0.00003 snye kadar olursa ses yn tayin edilebilir. Bunun altndaki deerlerde ses her yerden geliyor gibi duyulur. Ses kaynann ilik ile yapt a 3 olana kadar sesin geldii yn tayin edilebilir. Orta kulak: Kulak zar ve kemikiklerden oluur. - Kulak zarndaki titreim srasyla malleus, incus ve stapesden geer ve bu srada kaldra prensibi ile bir miktar amplifiye olur. - Kulak zar 55 mm2dir. Oval pencere 3.5 mm2dir. Bu nedenle ses burada 17 kat artar ve kemikiklerle beraber toplam ses 20 kat amplifiye olmu olur. Bu amplifikasyon 2000-3000 Hz arasnda maksimumdur. 20 Hz alt ve 20.000 Hz stnde amplifikasyon olmaz. - staki borusu timpan zarn iki tarafndaki basnc eitler. - Bu blmdeki M. tensor timpani ve M.stapedius kaslar ses iddetini azaltr ve i kula zararl seslerden korur. I kulak iki kesimdir. Kemik labirent ve zar labirent. Zar labirent kemik labirentin iindedir. Zar labirent iinde K+ dan zengin endolenfa, zar dnda Na++dan zengin perilenfa denen svlar vardr. - Kohlea 3 ksmdan oluur. Ductus cochtearis, scala vestibuli (Vestibuler membran) ve scala timpani. Scala vestibl ve scala media arasnda Reisner membran vardr. Scala media ve scala timpani arasnda membrana bazillaris vardr. Iinde korti organn bulundurur. Scala vestibuli ve scala timpani iinde perilenfa vardr. Oval pencere scala vestibuli ile yuvarlak pencere scala timpani ile irtibatldr ve her ikiside zarla kapaldrlar. Oval pencereye stapesin taban oturur. Corti organ yukarya doru titreirse siller limbustan uzaklar ve depolarizasyon olur. Depolarizasyonda K+ kanal alr ve K+ hcreye akar. Korti organ aaya doru titreirse siller limbusa yaklar ve hiperpolarizasyon olur. Bu durumda K+ kanallar kapanr ve tyl hcre hiperpolarize olur. Depolarizasyonda hcreye Ca++ girer ve sinaptik salnmla afferent lifler uyarlr. Tek iitme siniri lifi tek bir tyl hcreyi inerve eder. Tyl hcreler, i tyl hcre ve d tyl hcre diye ayrlr. D tyl hcre says ok daha fazladr. Yksek frekansl sesler baziller membrann bazalini, dk frekansl sesler baziller membrann apeksini titretirir.
71 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Ses iddeti ne kadar fazla olursa baziller membrann daha geni ksm uyarlr sonuta sinir lifinde dearj frekans artar ve beyne giden uyar artar. Bu yolla gelen ses iddeti anlalabilir. I kulaa ses 3 yolla gelir: Kemikikler ile, orta kulaktaki hava ile ve kafa kemikleri ile. - En iyi iitme kemikikler ile olur, buna fizyolojik yol denir. Hava yolu ile iletimde, hava zerinden iletim sala dBlik iitme kayb olur. Kafa kemikleri ile iletimde 40 dB ses kayb olur, insan kendi sesini bu yolla duyar, bu iletimin kalitesi dktr. Sarlk iki tiptir: Ileti tipi ve sinirsel tip; Ileli tipinde, ortada ya da d kulakta problem vardr. Tedavi edilebilir. Kemikikle olan iletim normal, hava yolu ile olan iletim bozulmutur. Sinirsel tipte i kulakta problem vardr. Reseptr yada iitme siniritide hasar vardr ve tedavisi zordur. Kemikik yolu ile ve hava ile iletim yksek frekansl sesde arzal ise baziller membrann tabannda sorun vardr. Nistagmus: Dnn balang ve bitiinde gzde grlen tipik srama eklinde ani harekete denir. Klinikte beyin sap lezyonu bulunan hastalarda dinlenme annda da grlr.
GRME DUYUSU
Gz intraembriyonel dnemde prozen cephalondan geliir. (TUS-Eyll96) Ik belli snrlar iindeki elektromagnetik radyasyon frekanslardr. Grlebilen k 400-800 Adur. Gz; retinada toplayan krc ortamlar, reseptrler ve beyne iletimden sorumlu sinirlerden oluur. Krma birimi diyoptridir ve 1/f tir. Gzn odak noktas fovea centralistir. Gze 6 metreden yakn gelen nlar dalarak girer. 6m st mesafeden gelenler paralel girer. Paralel nlara sonsuz nlar denir. Gzde krma ortamlar : Hava ile korneann n yz, korneann arka yz ile akoz humor, akoz humor ile lensin n yz, lensin arka yz ile corpus vitrozumdur. Gzde en krc ortam hava ile kornea n yz aras, yani korneadr. Kornea +40 dioptrilik krma gcne sahiptir (TUSNisan91). Gzn akomodasyonsuz krma gc +59 dioptridir. Buna statik krlma denir. Mercein krma gc +12 Dioptridir. Lensin krma kuvveti korneann tersine ayarlanabilir ve bu ileme akomodasyon denir. Mercek asc balarla aslmtr ve bunlar mercei gergin tutar M. ciliaris bu balarn gerginliini azaltr ve lensin kalnlamasna neden olur. M.ciliaris kaslnca lensin krcl artar. Akomodosyondan sorumludur. Hipermetroplarda daha fazla akomodasyon olduundan siliar kas bu kimselerde daha fazla gelimitir. Asl akomodasyonu M.ciliarisin dairesel lifleri yapar. Akomodasyon; Gzn krma gcn deitirmesine verilen isimdir. Dinamik krlmada denir. 3 bileeni vardr : Lensin krma kuvvetinin artmas, pupilla konstriksiyonu ve konverjans (gzlerin ie bakmas)

KORNEANIN TABAKALARI Tabaka Korneal epitel zellik Korneann n yz(havayla temas eden) nonkeratinize ok katl squamoz epitel. Birok serbest sinir sonlanmas yksek regenerasyon kapasitesi bulunur. Bazal membrandr. Korneann kaln tabakas kollagen Tip 3 ve 4 ierir. Bazal membrandr. Korneann arka yz (akoz hmorale temas eder) Kornea ve akz hmr arasndaki metabolik deiikliklere cevap verebilir. Tek katl squamaz epitel. ID:03t055
Bowman membran Stroma Decement membran Korneal endotel
Akomodasyon kuvveti ocukta +12 Dioptridir. Bu deer ocuklarda en fazladr ve yala azalr. Yani akomodasyonla maksimum +71 D krma salanr. Akomodasyon kuvveti en fazla 40-50 ya arasnda azalr. Yakn nokta cismin net grlebildii en yakn uzaklktr. Yakn nokta 8 cm kadardr. Miyoplarda yakn nokta gze yakn hipermetroplarda uzaktr. Uzak nokta gzn, cismi akomodasyonsuz grebildii en uzak noktadr. Bu nokta gzden 6 m uzaktadr.
AKOMODASYON VE KIRMA KUSURLARI

Akomodasyon:
Cismin gze uzakl deitiinde grntnn retinada kalmas iin gzn optik sisteminde oluan deiikliklerdir. Akomodayondan m. cjliaris sorumludur. Kromatik aberasyon Her iki retinadaki grntnn merkezi uyum durumu Fovea evresindeki net olmayan grntnn merkezi uyum durumu Lens krlclndaki spontan titreimler Akomodosyonda rol olan olaylar: 1. Lensin krclnn deitirilmesi, 2. Gz eksenlerinin konverjans, 3. Pupil apnn kltlmesi Normal gze emetrop denilir. Miyop: Yakn grmenin net, uzakl grmenin bulank olduu durumdur. Lensin krcl artm veya n arka ap uzamtr (TUS-Nisan02). Hipermetrop; Uza grmenin net, yakn grmenin bozuk olduu durumdur. Lensin krcl azalm yada gz kresinin n arka ap klmtr. Prespiyopi; Akomodasyon gcnn yala beraber azalmasdr. Lensin elastikiyetinin kaybetmesi sonucu oluur. TUS Astigmatizma; Kornea veya lensin ya da her ikisinin birden yatay ve dey dzlemlerdeki krclnn farkl olmasdr. Tedavisinde silindirik camlar kullanlr. (TUS-Eyll96).
Akomodasyonu salayan olaylar balatan uyarlar
Krma kusurlar:

INSLN SEKRESYONUNUN REGLASYONU Artm inslin sekresyonunun nedenleri Insulin sekresyonunu azaltan faktrler Artm kan glukozu Azalm kan glukozu Artm amino asitler (arjinin, lizin, lsin) Somatostatin Artm ya asitleri Nrepinefrin epinefrin Glukagon (alfa reseptrler) GIP Ach GH, kortizol ID:02t047
Gz dibi
Gz dibinde iki nemli nokta vardr. Papila nervi optici ve macula lutea. Papille nervi opticiden gze giren kan damarlar geer. Burada basil ve koni yoktur. O nedenle kr nokta denir. Papilla nervi optici (optik disk)nin 3 mm temporalindeki maculla lutea (fovea sentralis) tir. Buras gzn net grme yeridir. Burada koni ok fazladr ancak basil yoktur ve gzdeki en byk rezolsyon alan burasdr. Optik disk ganglion hcrelerinin aksonlarnn optik siniri oluturmak zere retinay deldii noktadr. Retinada pigment hcreleri, reseptr hcreler, ganglion hcreleri, mller hcreleri ve lokal devre nronlar vardr. Retinada horizantal hcrelerin aksonu Rod hcreleri ile sinaps yaparlar (TUS-Eyll92). Lokal devre nronlar horizontal hcreler ve amakrin hcrelerdir. Mller hcresi ba ve destek hcresidir. Pigment hcreleri dank absorbe eder ve reseptr hcrelerden dklen diskleri fagosite eder. Optik retina, fotosensitif hcreler olan koni ve basillerden oluan bir d tabaka, koni ve basilleri gangliyon hcreleri ile birletiren bipolar nronlardan oluan bir orta tabaka ve beyine aksonlarn gnderen ve dendritleri ile bipolar hcrelerle temas salayan ganglion hcrelerinden oluan bir i tabakadan meydana gelir. Koni ve basil tabakasyla bipolar hcreler arasnda sinapslarn gerekletii d pleksiform ya da sinaptik tabaka bulunur. Bipolar hcreler ile ganglion hcreleri arasnda sinapslarn kurulduu tabakaya ise i pleksiform tabaka denir. Basil ve koni olarak iki tiptir. Her iki hcrede eitli segmentlerden olumutur. D segment, i segment, hcrenin bedeni ve reseptr terminali bu ksmlardr. I segmentte mitokondri ok fazladr, hcre bedeninde ekirdek vardr ve srekli yenilenir. Basiller dk k iddetine duyarldr ve gece grmeden sorumludur (TUS-Eyll94). Koniler yksek k iddetine duyarldr ve gndz grmeden sorumludur. Retinada basiller periferde koniler merkezdedir.
Reseptr hcreler:
Koniler tiptir:
Krmz koniler en ok krlan k olan krmzya duyarldr. Mavi koni en az krlan k olan maviye duyarldr. Dier koni ise yeil konidir. Kark renkler bu koninin her birindeki alglamaya baldr. Alaca karanla adaptasyondan basil hcresi sorumludur. Bu hcre de rodopsin vardr ve rodopsin miktar ne kadar artarsa gece o kadar iyi grlr. A vitamini eksikliinde rodopsin sentezlenemez ve gece krl (hemerotopi) oluur.
Grme elektrofizyolojisi (TUS-Nisan96)
Reseptr hcrelerde 40 mVluk istirahat potansiyeli vardr. Gze k dnce 11 cis. Rodopsin fotoizomerize olur. Sonuta oluan metarodopsin II, transdusini uyarr. oda cGMP miktarnda dmeye neden olur. Na+ kanallar kapanr ve hcre hiperpolarize olur. Reseptr zerinde k olmazsa reseptr hcresi depolarize olur ve inhibitr nrotransmitter salnr, sonuta bipolar ganglion hcresi inhibe olur. Reseptr hcrelerde 40 mVluk istirahat potan-siyeli vardr. Gze k dnce 11 cis. Rodopsin fotoizomerize olur. Sonuta oluan metarodopsin II, transdusini uyarr transdusinde fosfodiesteraz enzimini aktive eder sonuta cGMP miktarnda dmeye neden olur. Na+ kanallar kapanr ve hcre hiperpolarize olur. Sonuta; sinaptik transmitter salnmnda azalma ve bipolar hcreler ile dier nral elemanlarda yant oluturur. TUS Reseptr zerinde k olmazsa reseptr hcresi depolarize olur ve inhibitr nrotransmitter salnr, sonuta bipolar ganglion hcresi inhibe olur. Ganglion hcresi reseptif olanlar on-merkez, off-evre ve off-merkez on-evre organizasyonuna sahiptir. On olan ksmlar ganglion hcrelerini eksite, off olan ksmlar ganglion hcrelerini inhibe eder. Ganglion hcresi aksonlar optik siniri yapar. Optik sinirde nazal blgeden gelen lifler kiazma opticumda arplazlar. Daha sonra traktus opticus ile iletim devam eder. Iletilen uyarlar beyinde 17.-18.-19. merkezlerde yorumlanr. Art grnt:Cisim uzaklam olsada grntnn ksa bir sre devam etmesine denir. Ayn renk ve aydnlkta ise pozitif art grnt, farkl aydnlk ve renkte ise negatif art grnt denir. Skotopik grme: Karanlkta nce hibir ey grlmez. Daha sonra nce koni ardndan basiller adapte olarak bir miktar grmeyi salar. Grme yeteneinin olmad retina blgesine skotom denir. Kr nokta fizyolojik skotomdur. Skotom grmeyi engelleyebilir ya da engellemeyebilir. Grme alan: Gz bir noktaya sabitlendiinde grebildii alanlardr. Grme keskinlii: Iki noktay birbirinden ayr, net olarak grebilme yeteneidir.
TAD DUYUSU
Tad organik yada inorganik maddelerin tadla ilgili kemoreseptrleri uyarmasdr. Tad duyusu esas olarak dildeki papillalarda yerlemi reseptrlerle alnr. Dil haricinde farinks, yanak, damak gibi yaplarda da reseptrler vardr. Reseptrler
75 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ hangi yolla uyarlrsa uyarlsn tad oluur. Yani uyaran maddenin az yoluyla alm art deildir. Kandaki maddelerde reseptrleri uyarabilir. Tad duyusu reseptrleri nron ular deildir.
4 primer tad duyusu vardr:
1. Tatl: eker, glikol, aldehit, keton ve ester gibi maddelerle oluur. Tatl uyarana en duyarl yer dilin ucudur. Berilyum ve kurunda tatl duyusu verir. 2. Tuzlu: Iyonize tuzlardaki katyonlarla oluturulur. Dilin n-yan, n-st ksmlar tuzlu tada en duyarl yerlerdir. 3. Ac: Alkaloidler ve uzun zincirli organik maddelerle oluur. Genelde bunlar kinin, striknin ve nikotin gibi vcuda zararl maddeler olduundan ac duyusunun eii dktr. Dil kkne yakn ksmlarda en iyi alnr. 4. Eki: Zayf ya da kuvvetli asitlerle oluur. Maddenin H+ iyonu verme yetenei ve sresine baldr. Bu tada en duyarl ksmlar dilin arka ve yan ksmlardr. Eik, bir tadn farkedilebildii en dk madde konsantrasyonudur. Tad reseptrlerinin srekli uyarlmas ile adaptasyon olur ve tad alnmaz. Tad duyusu reseptrleri papillalar ve tad tomurcuklardr. 4 tip papilla vardr: 2/3 n ksmnn tad duyusunu Nervus fasialis (CN 7), 1/3 arkasnn tad duyusunu N. glossofaringeus (CN 9), en arka ksmlar ve yutan tad duyusunu N.vagus(CN 10) alr. TUS Tad duyusu nkteus solitaryusda sonlanr. Tad duyulannn dalm bebeklerde farkldr. St emen bebeklerde dilin st orta ksmlar reseptrlerden youndur. Tad krl tad duyusunun alnamamasdr. Tiyorelerde bu duruma sk rastlanr. Yine kaptopril ve penisilamin geici tad duyusu kaybna yol aar. Agsia : Tad duyusunun yokluudur. Hipogsia : Tad duyarllnda azalmasdr. Disgsia : Tad duyusunun bozulmasdr. Lezzet; tat, koku duyulan hatta dokunma duyusu ve scaklkla oluan bir duygudur.
KOKU DUYUSU
Koku duyusu area olfaktoryadaki reseptrlerle alglanr. Buras st meatustadr. Normal nefes alrken buraya hava ok az gider. O nedenle koku alabilmek iin daha kuvvetli inspirasyon yaplmaldr. Koku blgesi koku reseptr hcreleri, destek hcreleri ve bazal hcrelerden oluur. Bunlarn zerini mukus tabakas rter. Koku olumas iin koku veren madde mukus tabakasnda znmelidir. Reseptr koku hcreleri bipolar nronlardr ve dentriti yzeyde dme eklinde sonlanr. Reseptr koku hcreleri, blnp oalan tek sinir hcreleridir. Koku reseptr hcresi farkl kokular alabilir. Yani kokulara zel reseptr yoktur.
76 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Kadnlarda koku duyusu daha kuvvetlidir. Koku madde reseptrne balannca G proteini aktive olur ve intraseller cAMP artar, bu da hcrede depolarizasyon yapar. Bu depolarizasyon reseptr potansiyelini oluturur.
MERKEZ SNR SSTEM

Omurilik
Beyinden perifere ve periferden beyne uyarlarn geiini salayan zellemi yapdr. Yapsnda afferent nron- gama motor nron aksonlar, motor nronlar ve inhibitr nronlar bulunur. Motor nronlar motor niteleri olutururlar. Bir motor nron uyarldnda bu motor nronun inerve ettii tm kas lifleri yani motor nite faliyete balar. nce kk motor niteler harekete geer. Byk kuvvetler iin byk motor niteler, sreklilik isteyen iler iin yorulmaya direnli liflerden oluan motor niteler altrlr. Merkezi sinir sisteminde bulunan hcreler: - Astrositler: MSSdeki hasardan sonra prolifere olurlar ve skar dokusu olutururlar.
BA DOKUSU HCRELERNN FONKSYONLARI Hcre tipi Nroglia Astrosit Tanmlama ve fonksiyon Santral sinir sistemi ile ilikili hcrelerdir. letim yapmazlar. Koruyucu, destekleyici besleyici hcreleridir. En byk, say olarak da en ok bulunan, yldzvari saaks uzantlar bulunan hcreleridir. Nronlarn beslenmesini salar; Ekstraselller svnn kimyasal konsantrasyonunun devamlln salar. Yapsal destek grevi grr. Kapillerlerden sinir dokusuna madde transportunun reglasyonuna yardm eder. Greceli olarak kktr. Pek ok dall uzantlar vardr. SSSnin hem gri hem ak maddesinde bulunur. Nrolemmosite benzer. Sinir liflerinin myelin klf segmentlerini (intermodlar) retir (her bir uzant bir intermodal segment oluturur.) Destekleyici bir iskelet grevi gren nronlarn beslenmesini salar. En kk glial hcredir. Genellikle nronlarn aralarnda ve kan damarlar boyunca bulunur. Bir tr makrofajdr. Gerek glial hcre deildir. Hasar grm nronlardaki dzensiz kalntlar temizler Elonge, uzun hcrelerdir. Beyin ventrikllerini ve spinal kanaln santralini deyen tek bir katmandr. Embriyonik gelime srasnda nral tbn iteki membrannn oluumuna yardm eder. Serebrospinal svy retir.
Oligodendrosit
Mikroglial hcre
Ependimal hcre
Periferal glial hcreler Periferik sinir sisteminin destek hcreleridir. eitli klf tipleri temin eder. periferik sinir sistemi hcrelerinin beslenmesi, korunmas ve desteklenmesini salar Satellit (uydu) hcre (kapsl hcresi) Nrolemmosit (Nrolemma hcresi) Nrolemosit ile ayn yapdadr. Periferik ganglionlarn hcre gvdelerinin etrafn sarar ve bunlar ba dokusu iskeletinden ayrr. Dz, yass bir hcredir. Sinir liflerinin arasnda tek tabaka halindedir. Periferik sinir liflerinin myelin klfn retir. Hem myelinli hem myelinsiz lifleri balantldr. ID:03t063
77 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Oligodendroglialar: MSSde myelin yapmndan sorumludurlar. Mikroglialar: Beyin hasarnda debrisin fagositozundan sorumlu beyin makrofajlardr. (TUS-Nisan03) Ependim hcreleri: MSSde i boluklar (ventrikller ve spinal kordu der)
SEREBRAL KORTEKS
Birok duyunun alnd ve gerekli emirlerin verildii kompleks bir yapdr.
Motor korteksi
Gyrus presantralisde primer motor alan vardr. Istemli hareketler burada kontrol edilir (TUS-Nisan93). Buras Brodmann 4 nolu sahasdr. Btn vcut burada temsil edilir. Burada Betzin dev hcreleri vardr. Bunun nnde 6 nolu alan vardr. Bununda nnde gzle ilgili 8 nolu alan vardr. Premotor kortex ve suplementer motor korteks Brodmann 6 nolu alanndadr. Motor korteks kontrlateral inervasyon yapar. Yani sol hemisfer vcudun san sa hemisfer vcudun solunu kontrol eder. Motor kortex motor homonculus denen zel bir dzende yerlemitir. Kortikospinal yola piramidal yol denir ve medulla spinalise gider. Yolu zerinde dallar verir bylece serebellum, beyin sap ve bazal ganglionlara bilgi verilir. Kortikospinal traktustaki liflerin %90' decussatio pramidarumda apraz yaparak traktus kortikospinalis lateralisi yapar. aprazlamayan lifler ise traktus kortikospinalis ventralisi oluturur ancak bu liflerde ilgili segmentte aprazlar. Motor kortekste en byk yeri eller kaplar. Somatik duysal alan-1 gyrus postsantralisde yerlemi Brodmann 3-1-2 sahalardr. Lezyonunda topognozis duyusu ve steregnozis duyusu gibi duyular kaybolur.TUS Somatik duysal alan-2 somatik duysal alan-Tin arka altnda lokalizedir, fonksiyonu tam bilinmemektedir.
SEREBELLAR CORTEXN HCRE YAPISI
Duyu korteksi
Tabaka I II III
sim Molekler Purkinje Granler
erik Basket hcreler, stellat hcreler Purkinje hcrelerinin dentritleri golgi hcrelerinin dentritleri, granle hcrelerin (paralel lifler) Purkinje hcre gvdeleri Golgi hcrelerinin soma ve aksonlar Granler hcrelerin soma ve aksonlar Kortexden intra serebellar nukleus inhibitr sinyal tayan purkinje hcrelerinin axonlar, Cerebellar glomerulus ID:03t059
78 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Alan 5-7 somatik duyularn asosyasyon alanlardr ve lezyonunda amorfosentez denen algnn yarsnn kaybolmas oluur. Yani kii vcudunun ve cisimlerin ekillerinin yarsn alglayamaz. Gyrus postsantralis lezyonunda s farkllklar, arlk farkllklarnn ayrm ve vcut blmlerinin birbirine gre konumunun alglanmas kaybolur. Duyu korteksinde vcut blgelerinin temsiline duyu homonculus denir. Yz ve parmaklar zellikle ba parmak, duyu korteksinde en fazla temsil edilen vcut blmleridir.
KAN-BEYN BARYER VE BEYN OMURLK SIVISI (BOS)

A. Kan-beyin bariyeri anatomisi
Serebral kapillerler ile beyin omurilik svs arasndaki bariyerdir. BOS ventriklleri ve subaraknoid aral doldurur. Serebral kapillerleri endotel hcreleri ve koroid pleksus epitelinden olumutur. Yada znen maddeler (CO2 ve 02) ve H2O kan beyin bariyerinden rahata geer ve kan ve BOS arasnda denge halindedir. Dier maddeler koroid pleksus epitelindeki tayclarla tanr. Kandan BOSa salnr ve BOSdan kana absorbe edilir. BOS ierii beyin interstisyel svs ile hemen hemen ayndr. Fakat kandan belirgin olarak farkldr. BOS deeri kan deerine eit olanlar: Na, Cl, HCO, Osmolarite * BOS deeri kan deerinden dk olanlar: K, Ca, Glukoz, Kolesterol (ok dk), Protein (ok dk), BOS deeri kandan yksek olanlar; Mg, kreatinin Protein deeri ihmal edilebilir derecede dk olduu iin BOS osmotik basncda kandan nemli lde dktr. BOS deeri kan deerine eit olan ise osmolaritedir. SSSdeki nronlar iin dengede bir ortam salar ve beyini endojen ve eksojen toksinlere kar korur. SSSdeki nrotransmitterlerin fonksiyonel blgelerinden genel dolama kan nler. Ilalar eitli derecelerde kan-beyin bariyerini geerler. rnein, noniyonize (yada znen) ilalarn geii iyonize (suda znen) ilalardan daha fazladr. Inflamasyon, radyasyon ve tmrler kan-beyin bariyerini bozabilir ve normalde geemeyecek baz zararl maddelerin bariyerden gemesine neden olurlar (rn. baz antibiyotikler ve radyoaktif iaretli maddeler) Beyin Sap; Beyin sap; mezensefalon, pons ve bulbustan oluur. Vazomotor merkez, solunum merkezi, uyku-uyanklk, denge gibi birok fonksiyonda rol alr. Beyin sap refleks, iletim olaylarnda da grev alr. Kraniyal sinirler bu blmden kan sinirlerdir.
B.Koroid pleksus epiteli tarafndan BOS yapm (TUS-Nisan98)
C. Kan-beyin bariyeri fonksiyonlar
79 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Retikler formasyon ve vestibler sistemde beyin sapndadr. Retikler formasyon: Beyin ve periferle birok balants olan bir sistemdir. Tonus dzenlenmesi, durum ve dengenin kontrol, stereotipik davranlarda grev alr. Bulboretikler fasilitr alan antigravite kaslarnda tonus art yapar. Bulboretikler inhibitr alan tonusu azaltr. Bu iki sistem beraber alarak tonusu dzenlemede rol alr. Vestibler ekirdek stnden kesi yaplrsa fasilatr alan fonksiyon d kalarak tonus art olur. Pons zerinden yaplan keside inhibitr alan fonksiyon d kalr ve deserebrasyon katl otur. Beyin sapnda asendan retikler aktive edici sistem vardr, bu sistem dikkat ve uyanklktan sorumludur.
HPOTALAMUSUN KONTROL MERKEZLER VE FONKSYONLARI (TUS-Eyll93)

Posterier hipotalamus: Kan basncnn artmas, pupiller dilatasyon, titreme Dorsomedial ekirdek: Gastrointestinal uyarma Perifornikal ekirdek: Ackma, kan basncnn artmas, hiddet Ventromedial ekirdek: Doyma, nroendokrin kontrol (TUS-Eyll02). Harabiyetinde imanlk grlr (TUS-Nisan01). Mamiller cisim: Beslenme refleksleri Lateral hipotalamik alan: Susama ve ackma TUS Paraventrikler alan: Oksitosin salglanmas, su tutulmas Medial preoptik alan: Idrar kesesinin kaslmas kalp hznn azalmas, kan basncnn dmesi Supraoptik ekirdek: Vasopressin salglanmas Posterior preoptik ve anterior hipotalamik alan Vcut ssnn dzenlenmesi, soluma, terleme ve trotropin inhibisyonu
BAZAL GANGLIONLAR
Nkleus kaudatus, putamen, globus pallidus, nkleus subtalamikus ve substantia nigradan oluur. Nkleus kaudatus ve putamenin beraber oluturduu yapya striatum denir. Bazal ganglionlar motor merkezlerin fonksiyonlarna yardmc olur. Bazal ganglionlarn girii Striatum, k substansia nigra ve globus pallidustur. Subtalamik nkleus lezyonunda ballismus olur. Tek tarafl olursa lezyonun kar tarafndan olur ve buna hemiballismus denir, irade d baslmalardr. Corpus striatum lezyonunda atetozis oluur. Distoni ve Huntington koreside bu blmle ilgili bozukluklardr. Substantia nigra lezyonlar parkinsona neden olur. Parkinson hastal rijidite, hipokinezi ve tremorla karakterizedir. - Rijidite tm kaslardaki sertliktir. O nedenle dili ark benzeri hareket oluur.
80 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Hipokinezi, iskelet kaslarndaki istemli hareketlerde azalmadr. Tremor bazal ganglion lezyonlarnda istirahat srasnda oluur. Uykuda kaybolur. Tek ritmik olan hareket bozukluudur.
BAZAL GANGLIONLAR - HAREKET KONTROL

Bazal ganglionlar-Hareket kontrol
Striatum globus pallidus, subtalamik nkleus ve substansia nigradan oluur. Ince hareketleri planlamak ve yapmak iin motor kortekse olan talamik akm ayarlar. ok saydaki sinaptik balant inhibitrdr ve nrotransmitter olarak GABAy kullanlr. Globus pallidus lezyonu Postural dengeyi korumada yeteneksizlikle sonulanr. Subtalamik nkleus lezyonu Kar taraftaki inhibisyon ortadan kalkar. Vahi, ykc hareketlerle sonulanr. (rnek; hemiballis-mus) Striatum lezyonu Inhibisyonu ortadan kalkmas ile oluur Hzl, devaml, kontrol edilemeyen hareketlere neden olur Huntington hastalna sahip kiilerde grlr. Substantia nigra lezyonlar Dopaminerjik nronlarn ykmna baldr. Dopamin eksitatr nrotransmitter olduu iin striatumdan globus pallidusa kadar olan yollarda artm inhibitr aktivite grlr. Semptomlar kurun-boru rijiditesi, tremor ve istemli hareketlerde yavalamadr (TUS-Nisan98, Eyll00). Parkinson hastalnda grlr.
Bazal ganglion lezyonlar:
SEREBELLUM
Iki hemisfer ve ortada vermis parasndan oluur. Me-dulla ve korteks olarak iki fonksiyonel yaps vardr. Korteksi dtan ie molekler tabaka, purkinje hcre tabakas ve granler hcre tabakas oluturur. Beyincik iki fissr ile loba ayrlr. Anterior lob omurilikten bilgi alr ve paleocerebellum da denir. Posterior lob omurilik ve beyinden bilgi alr ve en son gelimi olan lobdur. Neocerebellumda denir. Flocculonodular lob vestibler ekirdeklerle balantldr ve en nce gelimi olan lobdur (TUS-Nisan00). Archicerebellumda denir. zellikle postr ve denge iin gereklidir. Harabiyetinde denge kayb ve ataksi oluur (TUSNisan96). Serebelluma eksite edici uyarlar yosunsu lifler ve trmanc liflerle gelir. Purkinje hcreleri, sepet hcreler, yldz hcreler ve golgi hcrelerinin hepsi inhibitr nronlardr.
81 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Serebellumda 4 ekirdek vardr: nkleus emboliformis, nkleus dentatus, nkleus globossus ve nkleus fastigi. Serebelluma beyinden ve periferden bilgi gelir, bu yolla beynin istedii hareketin ne derece yapld hakknda bilgi edinilir. Bazal ganglionlar gibi serebellumda direk motor hareket oluturamaz ancak bunun dzenli yaplmasnda rol alr. O nedenle serebellum lezyonlarnda motor hareket kaybolmaz ancak nemli bozukluklar oluur. Neoserebellum lezyonlarnda disartri, dismetri, intensiyonel tremor ve disdiadokokinezi oluur. - Disartride konuma bozulur. - Dismetride hareketin ne kadar yaplaca kestirilemez. Hastaya burnunun ucunu gstermesi istendiinde bunu bir dokunuta yapamaz. Intensiyonel tremor: Hareket esnasnda oluan tremordur. TUS Disdiadokokinezi: ard sra hareketleri yapmadaki bozukluktur.
EXTRAPIRAMIDIAL SISTEM
Beynin kortikal merkezlerinin emri altnda irade d hareketler oluturabilen sistemdir. Beynin kortrolnde olduundan istenildiinde bu sistem durdurulabilir. Insanda yardmc motor sistemidir. Lezyonlar ardr ve spastisiteye neden olur.
LIMBIK SISTEM
Limbik sistem, serebral hilus evresinde yer alan bir kortikal doku katlantsndan oluur, limbik sistemde, cigulate gyrus, hippokampal gyrus, uncus, amigdala nkleus, hippokamps ve septat nkleus yer alr. Limbik sistemin baz blgelerinin uyarlmasnda otonom sinir sistemine ait reaksiyonlar grlr. Otonom sinirlerin idare merkezi olan hipotalamus limbik sistemin bir parasdr. Amigdala nkleusu tahrip edilirse yenebilir ve yenmez eylerin ayrt edilmesi bozulur. Kzma hiddet reaksiyonlar, savunma reaksiyonu gyrus cingulinin uyarlmas ile meydana gelir. Amigdala ve septum nukleuslarn uyarlmas dllendirilmi bir davran, dier baz blgelerin uyarlmas ise cezalandrlmtr.
Limbik sistemin esas fonksiyonlar (TUS-Eyll97):

-
ahsn varln srdrebilmesi iin gerekli davranlar idare etmek ahsn trnn devamn salama ile ilgili davran-lar idare etmek Yukardaki davranlarla ilgili i organlarn aktivite-lerini ayarlamak Kluver - Bucy Sendromu: Bilateral amigdalektomi sonucu ortaya kan obje incelemeye ynelik ar merak, korkuda azalma, agresyonda azalma omnifazi ve hiperseksalite grlmesidir.
UYKU UYANIKLIK VE BILIN

Uyankl salayan asendan retikler aktive edici sistem (ARAS)dir.
82 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Uyku REM uykusu ve yava dalga uykusu diye ikiye ayrlr. REM uykusundan pons ve retikler formasyondaki baz ekirdekler (locus cerelous), yava dalga uykusundan bulbustaki nukleus raphe sorumludur burada nrotransmitter olarak seratonin kullanlr. Uykuda bilin ak deildir. Ancak yeterli uyaranla bilin yerine gelir. Uyku srasnda beyin aktiviteleri azalmtr. Kalp hz, metabolik hz, kan basnc, kas tonusu, solunum hz ve vcut ss azalr. Somatik refleksler ve postural refleksler kaybolur. Bunlara ramen uykuda beyin oksijen tketimi uyankken olan tketime eittir. Yava dalga uykusu ilk nce uykuya dalndnda oluan uykudur. Buna nonREM uykuda denir. Hafif uyku, orta uyku ve derin uyku blmleri vardr. Hzl dalga uykusuna REM uykusuda denir. Beynin aktivitesi uyankm gibi fazladr. O nedenle paradoks uyku da denir. Gzde hzl hareketler grlr. REMde kii zor uyandrlr ve bu dnemde kas tonusu dktr. - Uyku ilk nce yava dalga uykusundan balar, gittike derinleir sonra tekrar hafifler ve REMe geilir. 90 dakikalk aralarla REM ve non REM uykusu birbirini takip eder. Ancak siklus devam ettii srece REM sresi artar non REM sresi ksalr. - REM uykusunda rya grlr o nedenle rya uykusu denir. - Yala uyku ihtiyac azalr. Bebek ve ocuklarda azalma REM uykusunda, genlerde ise derin uykudadr.
Bilin Bozukluklar
Baylma bilincin geici kaybdr. Stupor bilincin azald ancak geri dnebilen yar uyku halidir. Koma: Srekli uyku durumudur, hibir uyanklk belirtisi yoktur. Ayrca beynin O2 tketimi azalmtr. Asendan retikler aktive edici sistem ve talamus ilikisini nleyen bozukluklarda oluur. Beyin lm: Geri dnsz olarak bilincin kaybdr. 6-12 saat beyin sap; fonksiyonlar ve beyin EEG aktivitesinin kaybdr.
EEG
Beynin elektriksel aktivitesinin kayddr. Elektriksel aktivitenin asl kayna piramidal hcrelerdir. Beyin yzeyinde dendrit fazladr. Dentritlerdeki lokal potansiyellerle dendrit-hcre gvdesi aras dipol EEGnin kaynadr. Beyin aktivitesi arttka dalgalarn amplitd azalr, frekans artar. Alfa dalgalar: Sakin istirahat halinde iken grlr. Ritmik dzenli senkronize bir dalgadr. Bu istirahattaki kii aniden gzlerini aarsa frekans artar ve amplitd der, ritm bozulur buna alfa blok denir. Beta dalgalar: Asenkron dk amplitdl ve yksek frekansl dalgalardr. Uyankken oluur ve beynin aktif olduunu gsterir. Beta dalgalar: Erikinlerde gzler kapal dinlenme durumunda da grlr (TUS-Nisan97). Teta dalgalar: Alfa dalgalarna gre dk-frekansl ve yksek amplitdl dalgalardr. Orta derinlikte uykuda zelliklede ocuklarda grlr.
83 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Delta dalgalar: Teta dalgalarna gre yksek amplitdl ve dk frekansldr. Non REM uykusunun derin uyku dneminde, st ocuunda ve ciddi beyin hasarnda grlr. Betz'in dev hcreleri motor kortekste bulunur. Hering cisimleri hipofizdedid. Kastrasyon hcreleri hipofizdedir.
KALP DAMAR SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS

KALP ELEKTROFIZYOLOJISI
Endokard, myokard ve epikarddan oluur. Endokard en ite endotelden olumutur ve yzeyi kaygandr. Myokard kas tabakasdr. Perikard kalbi saran zardr; kalbin bulunduu yerde kalmasn, srtnmenin zararl etkisinin kalkmasn salar. Kalp atmndan akcierleri korur, kalbin dilatasyonuna engel olur. Kalp kas: Oval merkezi ekirdek ierir, izgili yapdadr. Sarkoplazmik retikulumu az gelimitir, T tblleri diadlardan oluur ve daha iyi gelimitir. Her sarkomerde tek bir tbler sistem vardr. Z izgisinde bol miktarda gap junction ieren intrakaler diskler vardr ve burada elektriksel diren dmtr. Bu yaplar ile depolarizasyon evreye iletilir. Yani kalp fonksiyonel bir sinsityumdur, hep ya da hi yasasna uyar. Kalp kasnda kendi kendine uyar douran pacemaker hcreler vardr. Myokard sadece aerobik alr, aksiyon potansiyeli sresi ile refrakter peryodu uzundur. Kalp kasnn 4 fizyolojk zellii: Batmotrop (uyarlabilme), inotrop (kaslma), kronotrop (kendini uyarma), dromotrop (iletme)
Aksiyon potansiyelinin 5 devresi vardr:
Sfr devresi: Depolarizasyon hzl Na+ kanallar ile oluur. Yava potansiyellerde ise Ca ile oluur. Sfr devresi en ksa sren devredir. 1 Devresi: Na kanallarnn kapanmas ve K kanallarnn almas ile yava repolarizasyon olur. 2 Devresi: K iletiminin ve Ca++ geirgenliinin artmas ile olur. Aksiyon potansiyelinde plato dnemini oluturur. Aksiyon potansiyelinin en uzun sren devresidir. 3 Devresi: Hzl K kanallarnn almas, hcre iine Ca ve Na+ aknn azalmas ile oluan hzl repolarizasyondur. 4 Devresi: Istirahat potansiyelidir.
ILETIM SISTEMI
Sinoatrial nod ve atriyoventrikler nod gibi pacemaker hcrelerde istirahat potansiyeli -50 mV deerindedir. Bunlarda 4. devrede yava bir depolarizasyon olur ve eik deere ulanca hzl depolarizasyon olur. Ilk eik deerine ulaan hcre pacemaker hcredir. Sinotrial nodun otomasitesi daha fazla olduundan buras genellikle kalpte uyarnn k yeridir. Sinoatrial noddan uyarnn kmamas ektopik pacemakerlerden uyarlarn kmasna neden olur. Sinootrial noddan kan uyar saysn baz hormonlar, metabolik olaylar ve otonom sinir sistemi etkiler. Sinoatrial nodun aksiyon potansiyelinde faz 1 ve 2 yoktur. Sinoatrial nod sa atriumda sulkus terminaliste yerlemitir. Uyarn internodal yollarla atrioventrikler noda iletilir. n arka ve orta olarak internodal yol vardr. Bunlar atrium kasnda zellemi kas lifleridir.
85 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Atrioventrikler nod interatrial septumda subendokardial yerlemitir. Atrium ve ventrikller arasnda elektriksel uyarnn gei noktasdr. O nedenle atriumlar ve ventrikller iki ayr sinsityum gibi dnlebilir. Bu nodun grevleri: atrium iletiim ventrikle balamak, gelen uyar frekansn azaltmak (180 uyar/dk stn geemez), uyar geiini geciktirmek, tek ynl gei salamak. Atrioventrikler nod ileti geiini geciktirir bu yolla atrium sistolde iken ventrikllerin diastolde olmas salanr. AV nod ikinci en fazla uyar oluturma yeteneine sahip yerdir. Ancak sins dmnde daha sk uyar olutuundan ve bu uyarnn refrakter dnemi uzun olduundan normal koullarda AV nod uyar oluturmaz. AV nod his demeti olarak devam eder. Bu da sol ve sa dal diye ayrlr. Sol dal da st ve alt dalck olarak ikiye ayrlr. His demetinden sonra purkinje a gelir. Bunlar kalpteki en byk hcrelerdir, en hzl iletide bu hcrelerdedir. Ilk nce atrioventrikler septumun endokard sonra papiller kaslar sonra ventrikln endokard uyarlr. Uyar endokarddan epikarda doru ilerler. Kalpte repolarizasyon, depolarizasyonun bittii yerde balar. Yani dtan ie doru ilerler.
Parasempatik uyarm
SANda K+ kanallarn aar ve hiperpolarizasyona, buda kalpte yavalamaya (bradikardi) neden olur. Vagus atrio ventrikler dmde iletimi azaltr, refrakter peryodu uzatr, eii ykseltir ve kalbin kaslma gcn azaltr. Parasempatik uyar sins uyarmn yok edebilir, AV blok yapabilir.

KALPTE ILETIMLE ILGILI BOZUKLUKLAR Sinus taikardi Sinus bradikardi Normokardi Sinoatrial blok Sol dal blou Ritm dzgndr ancak kalbin atm hz 100n stndedir. Ritm dzgndr ancak kalbin atm hz 60n altndadr. Kalbin 60-100 atm/dk. hzda atmasdr. P dalgas bir sre kaybolur daha sonra ektopik bir pacemaker tekrar uyary balatr nce uyar sa ventrikl uyarr sonra sol ventrikle geerek sol ventrikl uyarr. Bu durumda aort kapa pulmoner kapaktan sonra kapanr, ses inspirasyonda tekleir, ekspirasyonda iftleir, bu olaya paradoks iftleme denilir. nce sol ventrikl uyarlr sonra uyar sa ventrikle geer. Birka tipi vardr. Sadece PR mesafesi uzar vagal uyarmla oluabilir. Uyarlardan bazlar ventriklleri uyarr baz uyarlarda ventrikle gemez bu durumda atrium ventriklden daha sk kaslr. Buna Wenckebach bloku da denilir. Atriyum ve ventrikller arasnda oluan anormal ileti yolu ile meydana gelir. Bu sendrom re-entrye bal paroksismal taikardilere neden olabilir. ID:02t013
Sa dal blou Atrioventrikler blok -1.Derece AV blok -2. Derece AV blok
Wolf-Parkinson-White sendromu
SAN uyarmnn yok olmas asistoliye neden olur. Bu durumda baka bir pacemaker harekete geer. AV blok olursa ventrikllerin herhangi bir yerinden uyar kar. Buna idioventrikler ritim denir.
Sempatik uyarm
l-5 thorakal segmentlerden kar. SA nodda hzlanmaya (taikardi) neden olur, otomasiteyi arttrr, AV nodu iletimini, kalbin kaslma gcn arttrr. Sistol sresini ksaltr ve ventrikl basncn arttrr. Hiperkalsemi kalbi sistolde durdurur. Kalbin kaslma gc artar ancak uyarlabilirlii azalr. TUS Hiperkalemi kalbi diastolde durdurur. Kalbi depolari-ze ederek srekli kaslmada tutar, iletim yavalar buda aritmilere neden olabilir. Nann fazla yada az olmas kalbi durdurur. Solunum hzlannca kalpte hzlanr.
KALP HIZI VE ILETIM HIZI ZERINE OLAN OTONOMIK ETKILER

Kronotropik etkiler: Kalp hz zerine etki gsterirler, primer olarakta SA nodu zerine etkilidir. Dromotropik etkiler: Iletim hzna primer olarakta AV nod iletim hz zerine etkilidirler Inotropik kronotropik etki : Kalp kontraktilitesi zerine etkilidirler. Negatif kronotropik etki : Faz 4 depolarizasyon hzn azaltarak kalp hzm azaltr. Eik potansiyele yava ulald iin daha aza aksiyon potansiyeli meydana gelir.
87 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Negatif dromotropik etki: AV nod boyunca iletim hzm azaltr. PR araln uzatr. Aksiyon potansiyeli atriyumlardan ventrikllere daha yava iletir. Negatif Inotropik etki: Parasempatik stimlasyon aksiyon potansiyelinin platosu srasnda atriumda hcre iine Ca giriini azaltarak atriumlarn kontraksiyon iddetini azaltr. Pozitif kronotropik etki faz 4: Faz 4 depolarizasyon hzn azaltarak kalp hzn azaltr. Eik potansiyele abuk ulald iin daha fazla aksiyon potansiyeli meydana gelir, bylece kalp hz artar. Pozitif dromotropik etki: AV nod boyunca olan iletim hzn artrr. PR araln ksaltr. Aksiyon potansiyelleri atriumdan ventrikllere daha hzl iletir, ventrikler dolum bozulabilir. Pozitif inotropik etki: Artm kalp hz kontraktiliteyi artrr. beta reseptrleri ile sempatik stimlasyon (katekolamin ve kalp glikozidleri (digital), isopraterenal, amrinon da kalp kontraktilitesini artran etkenlerdendir). (TUS-Nisan95)
ELEKTROKARDIYOGRAFI
Genel zellikler
Kalp kasndaki tm hcrelerin aksiyon potansiyellerinin vcutta dalgalar halinde yaylmasndan yararlanarak kalbin elektriksel aktivitesinin kaydedilmesidir. Kalbin mekanik aktivitesinin incelenmesi iin uygun bir yntem deildir.
KALBN LET SSTEM
88 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ EKG dalgalarnn oluturduu ortalama vektre ortalama elektriksel aks denir. Ortalama elektiriksel aks ayn tip derivasyonlar (sadece bipolar extremite derivasyonu gibi) zerinden hesaplanr. Normal aks -30 +120 arasndadr. Sa dal blou yada sa ventrikl hipertrofisinde ortalama elektriksel aks +120 + 180 arasndadr. Buna sa aks sapmas denir. En nemli sebebi mitral stenozdur. (TUS-Nisan01) Sol dal blou ya da sol ventrikl hipertrofisinde ortalama elektriksel aks -30+180 arasndadr buna sol aks sapmas denir. (EKGde P mitrale grlr). En nemli sebebi sistemik hiper tansiyondur. (TUS-Eyll02). - Vektr dalgas: Uyarnn anlk ve ortalama olarak iki tip yaylmavektr vardr. Anlk vektrler 3 halka izer. - P dalgas (TUS-Nisan96): DI, DII, DIIIde pozitiftir. Sola aa dorudur. Atriyum depolarizasyonu ile oluur. - QRS dalgas: 5 evredir. Yn sola arkayadr. Ventrikl depolarizasyonu ile oluur. Bu dnem ayn zamnda ventrikl diyastolnn son ksmna tekabl eder. - T dalgas: QRS ile ayn ynldr. Ventrikl repolarizasyonu ile oluur. EKGda aralklar: - PR aral (TUS-Nisan00): 0,12-0,20 sn srer ve atrial deporalizasyon ve AV dmden gei olur. - QRS aral: 0,10sndek ve ventrikler deporalizasyon ve atrial reporalizasyon olur. TUS - QT aral : 0,43 sndek ve ventrikler depolarizasyon art ventrikler repolarizasyon olur. - ST aral : Ventrikler repolarizasyon olur. TUS
KALP KASININ KASILMASI VE KARDIYAK OUTPUT

Sarkoplazmik retikulum ve sisternalarda bol miktarda Ca++ bulunur ve bu aktif tama ile salanr. Kalp kasna uyar gelince T tblleri depolarize olur ve Ca++ nn byk ksm hcre dndan gelir. Kontraksiyon gc hcre iine giren Ca++ ile doru orantldr. Tiroponine 4 Ca++ iyonu balanr bu olay tropomyozinin konformasyonunu deitirir. Bylece aktin ve myozin arasnda apraz kprler oluur. Sarkomerlerde ksalma olur. apraz kpr says arttka kaslma kuvveti artar. Sempatik uyarm kalbin diastol sonu hacmindeki art, dijitaller ve ouabain kalbin kaslma gcn arttrr. Ventrikllere dolan kan yani diastol sonu hacim kalp iin preloaddr. Arteriel basn ise afterloaddr. Diastol sonunda ventrikle ne kadar ok kan dolarsa o kadar kuvvetli kaslr. nk aktin ve myozin arasnda oluabilecek apraz ba says artar. Venz basn ve kalp debisi aras iliki starling mekanizmas ve starling (ventrikl fonksiyon) erisi ile aklanr. Pozitif Inotropi: Preload sabit olmasna ramen kalp debisinin artmasdr. Sempatik uyarm ve dijitallerle oluturulabilir. Kalbin kaslma kuvveti artmtr. Ventrikl fonksiyon erisini sola eker.
89 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Negatif Inotropi: Preload sabit olmasna ramen debi azalmtr. Ventrikl fonksiyon erisi saa kayar. Myokard iskemi ve infarkts buna neden olabilir. Konjestif kalp yetmezlii: Ana neden kalbin kaslma kuvvetinin azalmasdr. Kalp zayf olduundan venz basn ve sonuta kan hacmi artar ve dem oluur. Eer sa ventriklde yetmezlik varsa ayak ve bacaklarda dem olur. Sol ventriklde yetmezlik varsa akcierde dem oluur. Bata kuvvet azalmas kalbin hzlanmas ile kompanse edilip debi sabit tutulmaya allr ancak ilerleyen dnemlerde debi azalr. Diyastolik basnc ykselir buda venz basnc arttrr.
Pozitif inotropik etkiler
Artm kalp hz Kontraktiliteyi artrr. nk birim zamanda daha fazla aksiyon potansiyeli meydana gelmi, miyokard hcresine daha fazla Ca girmi, daha fazla Ca dz endoplazmik retikulumdan salnm ve kontraksiyon srasnda daha fazla gerilim retilmi olur. Kalp hznn kontraktiliteyi arttrmasnn rnekleri: 1) Pozitif merdiven veya Bowditch merdiven olay: Kalp hznn artmas bir ka atmdan sonra intraseller Ca+2y arttrarak kontraksiyon kuvvetinin adm adm daha da artmasna neden olur. 2) Post ekstrasistolik potensiyasyon ekstrasistolik atm izleyen atmda intraselller Ca+2u artt iin kontraksiyonun iddeti daha fazladr. Beta reseptrleri ile sempatik stimlasyon (katekolaminler) - Kontraksiyon iddetini iki mekanizma ile artrr. 1) Her bir kalp aksiyon potansiyelinin plato izdii blmde hcre iine Ca giriini artrr. 2) SRun Ca+2 pompasnn aktivitesini artrr. Bylece, daha fazla Ca birikir ve sonraki atmlarda daha fazla Ca salnr. Kalp kas hcre membranndaki Na+-K+ ATP az inhibe ederek kontraksiyon iddetini artrr. TUS Sonu olarak intraseller [Nau arttrarak hcre membran boyunca olan Na gradientini azaltr. Ca+2, Na+ deiimi (Hcreden Cau uzaklatran bir mekanizma) bu Na+ gradientine bal olduundan ve dijitallerlede
Kardiyak glikozidler (Digital)
Negatif inotropik etkiler
Muskarinik reseptrlerin araclk ettii (Ach) parasempatik stimlasyon aksiyon potansiyelinin platosu srasnda atriumda hcre iine Ca+2 giriini azaltarak atriumlarn kontraksiyon iddetini azaltr, (ieri doru Ca akm) Kalpte atrioventrikler kapaklar, atrium ve ventrikller aras geii kontrol eder. Sadakine trikuspit soldakine bikspit (mitral) kapak denir.
90 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Semilunar kapaklar, aorta ve pulmoner artere geii kontrol ederek diastolde kann geri gelmesini nlerler. Atm volm, Kalbin bir ventriklnn bir atmda (sistolde) arterlere att kan miktardr. Sa ve sol ventriklde eittir ve 70 mldir. Diastol sonu hacimde art, kalbin kaslma kuvvetinde artma ve arteriel basncn azalmas atm volmn arttr. Kalbin hzlanmas, kaslma kuvvetinin azalmas, diastol sonu hacmin azalmas, arteriel basncn artmas atm volmn azalr. Kalp Debisi: Atm vlm ve kalbin dakikadaki atm hznn arpmna eittir. Normal salkl bir erkek iin 5 lt/dk dr. TUS 3-6, 5 lt/dk arasnda deiir, kadnlarda daha dktr. Debi art kalbin hzlanmas yada atm volmnn artmas ile salanabilir. Ancak kalp belli dereceye kadar hzlanabildiinden dolay debi daha ok atm volmne baldr. Ayrca kalbin ok hzlanmas ventrikl doluunu azaltarak debinin azalmasna neden olur. Kalp debisi fick metodu ile 02 saturasyonu zerinden yada verilen bir maddenin dilsyonu zerinden hesaplanabilir. Dilusyonel metod da evans mavisi veya serum fizyolojik kullanlabilir. Insanda en sk termodilsyon metodu kullanlr nk serum fizyolojik zararsz bir maddedir. Atmosfer 02 basncnda ve kann O2 tama kapasitesinde azalmada, egzersiz yapma da ve heyecanlanmada debi artar.
KALP SESLERI
Kalbin transvers eksende yaylan titreimleri ile oluur. Kalpte 4 ses vardr. l. kalp sesi (S1): AV kapaklarn kapanmas ile oluur (TUS-Nisan93). Depolari-zasyondan sonra duyulan dk frekansl bir sestir. Sistolde oluur. Tek ses olarak duyulur. 2. kalp sesi (S2): Semilunar kapaklarn kapanmas ile oluur. Repolarizasyondan sonra yani diastolde duyulur. Frekans S1e gre daha yksek yani daha tiz bir sestir. Aort kapa pulmoner kapaktan 0.04 sn. nce kapandndan asenkrondur. ift duyulur. Bu iftleme inspirasyonda artar ekspirasyonda azalr buna fizyolojik iftleme denir. (A2 ve P2 olarak iki komponenti vardr.)TUS 3. kalp sesi (S3) (TUS-Nisan02): Ventrikl diyastolnn 1/3 orta blmnn banda atriumdan ventrikle kann dolmas ile oluur. 2. sesten hemen sonra gelir. Baz zel durumlarda duyulabilir normalde duyulmaz. Diastolde oluur. Yallarda kalp yetmezliinin ilk belirtisi olabilir. 4. kalp sesi (S4): Atrium kontraksiyonuna bal oluur. S1den hemen nce gelir ve normalde duyulmaz. Diastolde oluur. - 3. ve 4. kalp sesi genellikte kalp yetmezliinde duyulur. - 1. sesi iddettendirenler: PR araln ksaltan durumlar; mitral stenoz gibi - l. sesin iddetini azaltanlar: PR araln uzatan durumlar; mitral yetmezlik gibi. - 2. sesi iddetlendirenler: Pulmoner yada sistemik hipertansiyon, aort koarktasyonu TUS - 2. sesin iddetini azaltanlar: Stenoz durumlar, ok, aort yetmezlii.
91 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Tm seslerin iddetini azattan durumlar: Bradikardi, perikardial efzyon, amfizem, agoni, imanlk, kalp yetmezlii ve myokard infarktsu. Tm seslerin iddetin arttran durumlar: Taikardi, tirotoksikoz, anemi ve ince gs duvar. Konjenital yada (Akut romatizmal atede) olduu gibi kazanlm olabilir. Lezyonun ciddiyeti tutulan kapaa, kalbin ek olarak yapmas gereken ise, pompalanan kan miktarnn azalmas gibi durumlara bal deiir. Bu lezyonlar genellikle frm denen bulgular verir ve bu bulgu kapaklar iin en nemli fizik muayene bulgusudur. frmn nedeni kann trblasyona uramasdr. Atrioventrikler kapaklarn; stenozu diastolik, yetmezlii sistolik frme neden olur. Pulmoner kapaklarn stenozu sistolik, yetmezlii diastol frme neden olur. Kapak bozukluklar kalpte hipertrofi veya dilatasyona neden olabilir.
Kapak Lezyonlar
-
KAN BASINCININ KONTROL

Kan basnc (P): Dakika volm (Vm) ve periferik direncin (R) arpmna eittir. Kalbin hzlanmas, atm volmnn artmas yada vazokonstriksiyon kan basncnda arta neden olur. Yalanma ile damar elastisitesinin azalmasda kan basncn arttrr. Kan basncnda en byk dme arteriollerde grlr nk en fazla rezistans buradadr. Kan basnc kontrolnde sinirsel ve hormonal dzenleme vardr. Arteriollerin apn etkileyen faktrler unlardr; Konstriksiyon yapan faktrler: artm noradrenerjik boalma, dolamdaki katekolaminler, Dolamdaki anjiotensin II, Dolamdaki AVP, Yerel olarak salnan serotonin, Yerel scaklkta dme, endotelin I, Nropeptid Y ve dolamdaki Na+-K+ ATPaz inhibitrdr. Dilatasyon yapan faktrler: Noradrenerjik boalmada azalma, iskelet kas ve karacier dolamndaki adrenalin, Dolamdaki ANP, Iskelet kasndaki kolinerjik damar genileticilerin aktivasyonu, Histamin, Kininler, P maddesi (akson refleksi), CGRP, VIP, NO, Azalm O2 basnc, Artm CO2 basnc, Laktat, K+, adenozin ve yerel scaklkta art. Cushing refleksi, kranium iinde basncn artmasn-dan kaynaklanan zel tipte bir MSS iskemik cevabdr. Iskeminin vazomotor aktivitedeki etkisi ok byktr. Cushing reaksiyonu BOS basncnn beyin damarlarna bask yapacak kadar ykseldii durumda beynin vital merkezlerinin beslenmekten yoksun kalmasn nler. Iskemi ile vazomotor stimulasyon ve sempatik stimulasyon olur. Arteriel-basn BOS basncndan daha yksee kar ve kan yeniden beyinde dolama balar.
ORTALAMA ARTERYEL BASINCIN KONTROL
ARTERIYEL BASIN
Sinirsel Kontrol
Kan basncnn sinirsel reflexle kontrolnde 3 nemli yol vardr. 1. Baroreseptr reflex 2. CO2ye reflex yant 3. Serebral iskemiye reflex yant Kemo ve baroreseptrlerden uyarlar gelir. Sinirsel kontrolde en nemli faktr bu reseptrlerde oluan reflekstir. Akut kan basnc deimelerinde en hzl kontroldr. Iki baroreseptr vardr. Bunlardan biri sins karotikustadr ve bu reseptrden hering siniri kar. Dieri arcus aortadadr ve bundan cyons siniri kar. Bu uyarlar CN 9 ve CN 10 sinirleri ile merkeze tanr (Nkleus tractus solitarius). Bu sinirlerin uyarlmas vazomotor merkezi inhibe ederek vazodilatasvon yaptrr. Dolam sisteminde kann ak hz insanda dinlenme durumunda 100 ml/sn, sistemik arterlerle sistemik venalar arasndaki basn farkda 100 mmHg dr. Bylece, tm sistemik dolamda total periferik diren 100/100 yada 1 PRU dur. Baz koullarda, vcuttaki tm kan damarlar kuvvetle darald zaman, toplam periferik diren 4 PRUya kadar ykseldii gibi, damarlar ok geniledii zamanda 0,2 PRUya debilir. Sorudaki rakamlara gre Basn=kan akm*diren 90/90=1 PRUdur (TUSNisan'88).
HORMONAL KONTROL (TUS-NISAN94)

Direk ve indirek yolla olur: Direk yolda kanda artm CO2 basncnn direk vazomotor merkezi uyarmas rol oynar. Indirek yol: Glomus aortikus ve glomus karotikus korpusklleri kann bileimine hassastr yani kemoreseptrdrler. Bu reseptrler anoksiye hassastr. Kanda H+ art, O2 azalmas, CO2 artmas ile sempatik aktivite artar. CO2nin direk etkisi glomuslarla yapt indirek etkiden daha gldr.TUS Dier hormonlor: Renin, ADH,ANH, Adrenalin ve daha birok hormon kan basncn etkiler. - Renin, kan basnc dmesi, bbrek kan akm azalmas yada sempatik aktivasyon hallerinde salnr. Renin, anjiotensinojeni anjiotensin Ie dntrr. Anjio-tensin I akcier endotel hcrelerinde anjiotensin IIye dntrlr. Anjiotensin II hem vazo-konstriksiyon yaparak hemde aldosteron salnm ile su tutulumu yaparak kan basncn arttrr (TUSNisan95). - Adrenalin, sistolik kan basncn arttrr diastolik basnc drr. Adrenalin kalbin kaslma kuvvetini arttrr, arterial ve venz vazokonstriksiyon yapar. Venz konstriksiyonla venz dn artarak atm volm artar. - ADH (vazopressin): kan osmolaritesinin artmas hipotalamusu uyararak arka hipofizden ADH salmna neden olur. ADH hem su tutulumuna hemde vazokonstriksiyona neden olur.
Renini anjiotensini artran ve azaltan durumlar
Yava, hormonal bir mekanizmadr. Kan hacmini ayarlayarak kan basncnn uzun sreli kontroln salar. Renin plazmada anjiotensinojenin anjiotensine dnmn salayan bir enzimdir. Anjiotensin 1 inaktiftir, Anpotensin II fizyolojik olarak aktiftir. Anjiotensin II anjiotensinazlarla yklr, Peptid paralarndan biri olan anjiotensin III anjiotensin IInin bir ksm biyolojik aktivitesini tar.
Renin anjiotensin aldosteron sistemindeki basamaklar
a. Renal perfzyon basncndaki azalma afferent arterioln jukstaglomerler hcrelerinden renin salnmna neden olur. b. Plazmada anjiotensinojen reninin katalizledii reaksiyonla anjiotensin Ie dnr. c. Anjiotensin I anjiotensin converting enzim (ACE) ile anjiotensin IIye dntrlr. Bu reaksiyonun primer yeri akcierdir. ACE inhibitrleri anjiotensin II oluumunu nleyerek kan basncn drrler. d. Anjiotensin IInin iki etkisi vardr. Adrenal korteksden aldosteron salnmn uyarr ve arteriollerin vazokonstrksiyonuna neden olur. (TPR) e. Aldosteron bbrein distal tblnden tuz absorbsiyonunu artrr. Bu etki bbrek tarafndan yeni protein sentezine ihtiya duyulduu iin yava gerekleir. Tuz ve su reabsorbsiyonunun artmas kan volmnn ve ortalama arteriyel basnc artrr.
ISKELET KASI DOLAIMI

Istirahat halinde iskelet kaslar toplam oksijenin %20 kadarn kullanr. Egzersiz hallerinde bu %75 kadar olabilir. Egzersizde metabolik ihtiya artt iin kaslardaki damarlar vazodilate olur ve kaslara kan akm artar. Maksimal vazodilatasyonda bile orta derece egzersizden fazlasn karlayacak 02 verilmez ve laktik asit oluumu balar. Kan akmnda bu laktik asit olumasna neden olacak eie anaerobik eik denir; Sempatik uyarm ve metabolizma ile aa kan rnler kas damarlarnda vazodilatasyona neden olur.
FETAL DOLAIM
Akcierler fonksiyone olmad iin fetal hayatta nem tamaz. Plesanta, bbrek st bezi, beyin ve kalb ise temel organlardr. Fetal dolam: Plesanta villuslar - Umblikal kord (umblikal ven) - duktus venozus - vena cava inf. -Sa atrium - sa ventrikl - pulmoner arter - duktus arteriozus - aort-iliak arterler-hipogastrik arterler-umblikal arterler - plesenta srasn izler. 02li kan umblikal venlerde bulunur. Umblikal ven ana dal olan duktus venozusla VCIa balanr. Sa atriumda staki valfi O2den zengin ve O2den fakir kann karmasn nleyerek 02den zengin kan foramen ovaleye ynlendirir. Doumdan sonra: Akcierler fonksiyona balar. Bu da sa atrium basncn azaltp sol atrium basncn arttrr. Bu da foramen ovale kapakn itip Foramen ovaleyi kapatr. Aort basnc artar buda duktusu fonksiyon d brakr. Bu damar kollabe olarak ligamentum arteriozuma dnr. Patent duktus arteriozusda (PDA) kapanma olmaz.Kapanmay prostaglandinler nler.O nedenle PDA tedavisinde indometasin, aspirin gibi prostaglandin sentez inhibitrleri kullanlr. TUS
ZEL DOLAIMLARIN KONTROL Dolam (Dinlenme durumundaki kalp debisinin %si) Koroner (%5) Serebral (%15) Lokal Metabolik Kontrol En nemli mekanizma En nemli mekanizma Eksersiz srasnda en nemli mekanizma En az nemli mekanizma En nemli mekanizma Hipoksi vazokonstrikte eder Vazoaktif Metabolitler Hipoksi, Adenozin CO2 H+ Laktat K+ Adenozin Sempatik Kontrol En az nemli mekanizma En az nemli mekanizma Mekanik Etkiler Sistol srasndaki mekanik bask ntrakranyal basn art serebral kan akmn drr Muskler aktif ve kan akmnda geici dmeye neden olur.
Kas (%20)
stirahatteki en nemli mekanizma (a reseptr vazokonstriksiyona; b reseptr vazodilatasyona neden olur. En nemli mekanizma (Is reglasyonu) En az nemli mekanizma
Deri (%5) Pulmoner (%100)
AC imesi ID:02t017
95 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Plasenta ayrlnca umblikal venler kollabe olur. Duktus venozus, ligamentum venozuma dnr. Sistemik basn artt iin sol ventrikl hipertrofi olur ve duvar kalnlar.
BEYIN KAN DOLAIMI

Beyne kan karotis ve vertebral arterlerle tanr. Dolam uyku, ar mental aktivite, dinlenme hallerinde bile ok az deiir. Kranium kapal bir kutudur, bu nedenle i hacim sabit tutulmaldr. Serebral kan akm regulasyonunda ana rol C02 oynar. C02 art periferik damarlar vazokonstrkte beyin damarlarn dilate eder. C02 beyin kan akmn arttran en kuvvetli stimulandr. Yani sempatik sistem ve dier hormonlarn etkisi ok azdr. Yani beyin kan akmnn reglasyonunda en nemli faktr metabolik faktrlerdir. Intrakranial basn artrnca beyin kan damarlarnda basn artarak beyin kan akmn sabit tutulmaya allr.
OK
Hayati nemi olan organlara yeterli kan gitmemesidir. Bu organlara olan kan akmnn azalmas ile veya mevcut kan akmnn artm metabolizmay karlayamamasyla oluabilir. Primer ok: Patolojik bir durum olmakszn reflekse bal arteriollerde dilatasyon ve kalpte yavalama ile oluan durumdur. Korku, heyecan, ar ve stres ile oluur. Sekonder ok: Patolojik durumlara baldr. Hipovolemik ok: Kanama, ishal (kolera), ar terleme, diabetes insipitus ar dehidratasyonla oluan oktur. Kardiyojenik ok: Kalp debisinin fibrilasyon, infarkts gibi nedenlerle dmesi ile oluun oktur. Septik ok: Enfeksiyonlara bal olarak oluan oktur. Barsak perforasyonu bbrek enfeksiyonlar gibi durumlarla geliir. - Endotoksik ok: Gram (-) bakterilerin endotoksini ile olan oktur. Direk myokard zerine yada damar sistemine etkili olabilir. Anaflatik ok: Allerjik olarak tip l reaksiyonu ile gelien oktur. Nrojenik ok: Spinal ya da genel anestezilerde vazomotor merkezin iflasna bal geliir. Dolam oku: Emboli, trombs gibi nedenlerle dolamn obstrksiyonu sonucu oluur. Travmatik ok: Travmaya bal gelien oktur. Hemorajik ok: Kanama ile oluan hipovolemik ok tipidir. okta balangta refleksler alr ve bunlar olumlu yndedir. Bu yolla kan basnc belli dzeyde tutulabilir. ok tablosu ilerlerse arterioller vazokonstrkte olur. ok dahada ilerlerse irriversibl bozukluklara neden olabilir. Hipoksi hayati organlarda ar hasara neden olur.
NABIZ
Nabz basnc arteriyel sistolik ve diastolik basn arasndaki farktr. Nabz artere sert bir doku zerinde baslnca elde edilen pulslardr.Kan aorta atlnca genileme dalgas olur ve bu arterlerde ilerler. Ancak hibir zaman vene ve kapillere gemez. Nabz 5m/ sn yani kan akm hzndan 10 kat daha hzldr. Nabz hz damarlarda perifere gidildike ve yalandka artar nk her iki durumda elastik lif says azalr. Yani en hzl nabz radyal arterdedir. l - a. Carotis communis ve a. subclavia dan merkezi, a. femoralis ve a. brachialisten orta, a. radialisten periferik nabz alnr. Nabzn 5 zellii Vardr - Nabz dolgunluu: Dolgunsa pulsus magnus deilse pulsus parvus denir. - Nabzlarn eit dolgunluu: eit deilse pulsus alternans denir. - Atmlar aras eit zaman: Eitse pulsus regularis deilse pulsus irregularis denir. - Nabz gerginlii: Gerginse pulsus durus, deilse pulsus mollis denir. - Dakikadaki nabz says Tm bu zellikler varsa ritmik nabz denir. inspirasyonda nabz dolgunluu azalr, expirasyonda artar.
KALPLE ILGILI PATOLOJILER

Ritm bozukluklar: Kalbin normal ritminde P dalgas ve onu takip eden QRS kompleksi vardr. Sins aritmi: Kalp atm hznn nefes alta artmas verite azalmasna solunumsal sins aritmisi denir. Sins aritmisinin tedavisi gerekmez. Sins taikardisi: Kalbin hzlanmasdr. Hipertiroidi, ate, hipotansiyon, kalp yetmezlii, dk O2 konsantras-yonu, heyecan ve ekzersiz durumlarnda olur. Atrial taikardi: Ektopik pacemaker ile oluurlar. Supraventrikler taikardilerde denir. Daha ok dijital toksikasyonunda grlr. Paroksismal atrial taikardi: Genellikle ani balar. Birka dakika devam ettikten sonra kaybolur. Ektopik pacemaker yada re-entry fenomeni ile oluabilir. N.vagusun uyarlmas ile ortadan kalkar. Atrial ekstrasistol: Bir atrial ektopik pacemaker atriumu uyarr ve bu uyar genellikle ritimde bozukluk yapmaz. P dalgas vardr bunu QRS kompleksi izler. RR aralnda deime olabilir. Ekstrasistol sonras dinleme periyodu uzamtr, buna kompansatuar pauze denir. Atrial extrasistole prematr atrial kontraksiyonda denir. Atrial flatter: Atriumlarn dakikada 200-350 vuru yapmasdr. Ancak ventrikle AV dmden bu uyarlarn 3-4 de biri geer o nedenle ventrikler ritim normal olabilir. P dalgasna benzeyen ancak testere dii gibi bir ritim oluur. Ektopik odak yada re-entry ile oluabilir.
97 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Atrial fibrilasyon: Dakikada 350-600 vurum vardr. P dalgas yerine F dalgalar oluur. Atrium kaslmaz sadece titreir, impulsun AV noddan ventrikle iletimi belli dzeyde olduundan QRS ve T normaldir. Atriumlarda kan phtlaabilecei iin trombslere neden olabilir. QRS kompleksleri normal olmasna ramen dzensiz zamanlama vardr. Yani QRS ler aras sre eit deildir.TUS AV ritmler: SA nodun basklanmas sonucu AV noddan uyar kmas ile oluur. P dalgas QRS kompleksinin arkasnda bulunabilir. Ventrikler ekstrasistol: Ventrikl karsndaki ektopik pacemaker ile oluur. Burada QRS den nce P dalgas yoktur. T dalgasda ters dnmtr. Bu vurudan sonraki dinlenme daha uzundur ve dinlenme sonrasndaki kaslma daha gldr. Ventrikler taikardi: Re-entry ile oluurlar. QRS kompleksinin ekli bozulur ve P dalgalar kaybolur, ilalar (digoksin) yada organik bozukluklara bal oluurlar. N. vagus uyarm ile dzelmezler, taikardi kalp fonksiyonunu nemli derecede etkiler ve debi azalr oysa atrial taikardilerde byk kalp fonksiyon bozukluu olmaz. Venrtrikler fibrilasyon: Fibrilasyonda ventrikller sadece titreir. Debi sfrdr nabz kaybolmutur. Mutlaka kardiyopulmoner resusitasyon yaplmaldr. Kesin tans EKG ile konur. Koroner Patolojiler: Kalbin beslenmesini salayan ana koronerlerde yada dallarnda olan daralma yada tkanmalarla oluan patolojilerdir. Koroner arteri daraltan en sk neden ateroskleroz pla olumasdr. Tkanmann en sk nedeni ise atheroskleroz a bal trombozlardr. Sonu olarak myokard infarkts yada iskemisi oluur. Myokard Iskemisi: En nemli belirtisi anjinadr. Bu ar pektoral blge, kolun i yan ve boyna yaylr. Dinlenme ile ar geer EKG ile egzersiz testi yaplarak tehis konulur. Elektrodun konulduu blgenin stnde iskemide ST ykselir eer elektrodun karsndaki alanda iskemi varsa ST ker. T dalgasnda deimeler olur. Nitratla arlar azalr. Myokard Infarkts: Kan akmnn ileri derecede kesilmesi yada ileri derecede azalmas ile oluur. En sk sol ventriklde grlr; kalp yetmezlii, aritmi ve kardiyojenik oka neden olabilir. Myokard infarktsnde ar fazladr. Nitratla veya dinlenme ile ar gemez, kanda kalple ilgili SGOT, CPK, LDH, troponin seviyelerinde artma olur. EKG de transmural infarktsn EKG bulgular patolojik Q dalgas ST ykselmesi ve ilk anlarda T dalgasnda negatiflemedir. Hipertrofi: Hipertrofide kas hcre says ayndr ancak hcre hacimleri artmtr ve metabolik ihtiya artmtr buda iskemi veya infarktlara neden olabilir. EKG de QRS sresi uzam R nin genlii artmtr. Epikardial derivasyonlarda ST ker T dalgas ters dner. Sa ventrikl hipertrofisinde sa aks sapmas sol ventrikl hipertrofisinde sol aks sapmas olur. Hipertansiyon: Pulmoner yada sistemik olabilir. Pulmoner hipertansiyon akcier ve sol kalple ilgili patolojilerde oluur. Sistemik hipertansiyon ise idiyopatiktir. Idiopatik hipertansiyona esansiyel hipertansiyonda denir.
BBREN EMBRYONK GELM
KORONER DOLAIM
Koroner damarlar aorttan karlar, sa ve sol koroner olarak iki koroner arter vordr. Sol koroner arter circumfleks ve anterior interventrikler dallarna ayrlr. His hzmesini, sol atriumun byk ksmn, sol ventrikln 2/3 n ve sa ventrikln n tarafn besler. Sa koroner sa marjinal ve posterior interventrikler dallarna ayrlr. Sa atrium, SA nod, AV nod, sa ventrikl ve sol ventrikln arkasn besler. Sinoatrial nod ve atrioventrikler nodun beslenmesi sa koroner arterle olur ancak esas klinik problem SA nodun beslenmesi, sol koroner arter tarafndan karlandnda olur. Koroner kan akm dolama verilen kann %5ini alr bu deer 75ml/ 1OOgr doku dk dr. Koroner akm aorttaki basnca, kalp kasnn kalnlna, kalp siklusunun devresine, sinirsel uyarya, metabolitlere ve ilalara baldr. Sempatik uyar, nitrogliserin, serotonin, adenozin, dk 02 basnc ve yksek C02 basnc koroner kan akmn artrr. Kalp sistolde koronerlere bas yaptndan kan akm sistolde azalr.O nedenle koroner kan akmnn byk ksm diastolde olur. En yksek akm izovolmetrik gevemededir.
DAMAR SSTEM
SISTEMIK DOLAIMDAKI BAZI ZEL BLGELER
Serebral dolam
Insanda beyini besleyen arterler a.carotis internalar ve iki a.vertebralisin birlemesi ile oluan a. basillarisdir. A.carotis internalar ve a.basiliaris beyin tabannda willis dairesini olutururlar. Kapiller endotelindeki tight junctionlar ve astrositlerin uzantlar kan-beyin bariyerini olutururlar. Bu bariyer protein ve polar madde gibi yaplarn beyne gemesine engel olur. Myokardn beslenmesi koroner damarlarla salanr. Koroner dolamda arteriyovenoz O2; fark ok yksektir. Kalp kas. sistolde az kanlanrken diastolde esas kanlanmas salanr. Pulmoner arter ve dallarnn duvarlar sistemik dolamdaki arterlere oranla ok incedir ve buda onlara byk bir esneklik (kompliyans) salar. Akcier parankimasnn kanlanmas bronial kanlanma ile salanr. Bronial dolamdan venz kan pulmoner venlere ve sol atriyuma dklr. Buradaki venz nitelikteki kann arteriyel kanla karmasna fizyolojik ant ad verilir. Interstisyel alandan fazla miktardaki svy uzaklatrabilecek sistemdir. Lenfatik sistem interstisyel svdaki protein konsantrasyonunu, interstisyel sv hacmini, interstisyel sv basncn ayarlar. Kan akm endometrium ve myometriumun metabolik aktivitesine paraleldir. Gebelik boyunca uterus hacmi arttka kan akmda hzla artar. Plasenta adeta bir ftal akcierdir. Ftsda ftal kalp debisinin %55i plasentadan geer. Ductus venozus kann bir ksmn alt vena cavaya yneltir ve geri kalan ftsn portal kan ile karr. Doumda plasenta dolam kesilir ve periferik diren aniden ykselir. Yenidoan ksa, zorlu solunumlar yapar ve akcierler geniler.
Koroner dolam
Pulmoner dolam
Lenf dolam
Plasenta ve ftal dolam uterus dolam:
A. ARTERLER
Muskuler Arterler: medial tabakasnda dz kas hcreleri fazla, elastik lifler azdr. Orta apl arterlerdir. Brakial ve femoral arterler bunlardandr. Lmen ap damar duvar kalnlndan daha fazladr.
100 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Elastik Arterler: Media tabakasnda elastik lifler oktur. Aort, koroner, karotid, iliak ve subklavian arterler bunlardandr. Byk apldrlar. Elastik olup genilediklerinden dolay srekli kan akm salarlar. Eer elastik yapda olmasalard kan sistolde akacak sonra akm sfr olacakta; bu durumda kalbin yapmas gereken i artacakt. (Marey deneyi) Arterioller: Media tabakas dz kas yapsna sahiptir. Lmenlerini bu sayede geniletip daraltabilirler. Dolamda asl ayarlamay yapan sistemdir. Metabolizmann artt durumlarda bunlar dilate olurlar ve kan akm artar. Buna fonksiyonel hiperemi denir. Arterioln olduu dokudaki CO adenozin ve nitrik oksit gibi metabolik rnler vazodilatasyona neden olur. Buna metabolik kontrol denir. Miyojenik kontrolde ise damar duvarna kan basn yapnca arteriolde konstriksiyon olur, bylece kan akm normale dner. Arteriollerden sonra mikrodolam gelir. Vcutta en yksek rezistans arteriollerdedir (TUSNisan88). Mikrodolam: Metarterioller, arterioller, kapillerler ve postkapiller venlleri ierir. Mikrodolam intertisiyel sv ile dei tokuun yapld yerlerdir. Arteriol ve venller arasnda direk balant yani arteriovenz ant vardr. Bu yolla kan ksa devreden dolamn tamamlar. Kapillerler arteriol ve metarteriollerden sonra gelir. Kann kapillere geiini prekapiller sfinkter denen dz kas hcreleri durdurabilirler. Kapillerler ayn anda almazlar. Bir ksm fonksiyoneldir dierleri ise fonksiyonel deildir. Damar aplarnn daralp genilemesi ile olan bu dzenlemeye vazomosyon denir. Kapillerde kan akm hz 1 mm/sndir. Bu sayede yeterli madde alverii salanabilir. Kapillerde fenestrasyon denen pencereler yada sk balantlar olabilir. Bbrekte glomerulusda ve gastrointestinal sistem kapillerlerinde pencereler vardr. Oysa kan beyin bariyerini oluturan endotelde sk balantlar vardr. Mikrodolam geirgenliinin en fazla olduu yer postkapiller venllerdir. Madde alveriinde esas mekanizma pasif difzyondur. Histamin, kapiller geirgenlii aorttrr. Kapiller basn 30-40 mmHgdir glomerl gibi zel yaplarda ise 60mmHgdir. Bu sayede maddeler kolaylkla kapillerden intertisiyel alana geebilir. Kapiller hidrostatik basncn ok artmas, kapiller permeabilitesinin ar artmas, onkotik basncn azalmas, intertsiyel onkotik basncn artmas gibi durumlar deme neden olur. Sekestrasyon ve nc bolua sv kaybnn sebebi kapiller hidrostatik basn artdr (TUS-Nisan96).
B. VENLER
Arterlere gre daha geni apl, daha ince duvarldrlar. Venler dolamdaki kann byk ksmn (%60) bulundururlar. Genileyebilirler bu nedenle depo grevi grrler. zellikle dalak ve karacier venleri olduka fazla geniler. Sempatik uyarmda olduka daralrlar ve dolamdaki kan miktarn arttrrlar, bu da kalbin debisini arttrr - Normalde venl banda basnc 10 mmHg, sa atriumda O mmHgdir. Bu basn fark kann kalbe akmasnda esas faktrdr.
101 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ O nedenle kalp yetmezliklerinde venz sistemde kan birikir ve dem oluur. - Venz dn inspirasyonda intratorasik basn azald iin artar ekspirasyonda ise azalr. zellikle valsalva manevras venz dn olduka azaltr. - Yatar durumdaki bir kimse ayaa kalknca pulmoner dolamdaki 500 ml kan alt ve st ekstremitelere geer. Yani periferal gllenme oluur. Periferal gllenme venz dn azaltr bylece debi azalr. Bu olay venz dolamn yerekimi etkisi ile alakaldr. - Ven kaslarnn kaslmas, iskelet kaslarnn kaslmas ve venz kapaklar dn kolaylatrr. - Hidrostatik basn dikkate alnmazsa, sistemik dolamda aorta ii basn, deerinden derece derece derek sa atriumda 0 mm Hge iner. Sistemik dolamda basn deiimleri yledir (TUS-Nisan88). Aortada basn 100 mmHg Byk arterlerde 90-100 mmHg Kk arterlerde 80 mmHg Arteriollerde 40 mmHg Kapillerlerde 30 mmHg Venllerde 10 mmHg Kk venler 7 mmHg Byk venler 5 mmHg Vena kava 0 mmHg Grld gibi basn en ok arteriollerde dmektedir.
C. LENFATIK DOLAIM
Kan dolamndan interstiyel alana geen proteinler, lenf dolam ile tekrar kan dolama verilirler. Yani kapillerden geri alnamayan sv ve proteinler bu sistemle kan dolamna dner. Lenfatik sistem endotelinin permeabilitesi daha fazladr. Toplanan lenf svs zellikle karacier ve gastrointestinal kanaldan gelir ve ductus thoracicus ile kan dolamna verilir. - Lenf akm salamada doku basnc ve iskelet kaslarnn kaslmas en byk faktrlerdir. Yerekimi, valfler ve diyafram kasnn etkisi dier faktrlerdir. - Merkezi sinir sistemi kemik ilii derinin yzeysel tabakas gibi baz vcut blmlerinde lenfatik sistem bulunmaz. Lenfatik dolamn protein ierii kan dolamndan dktr
Kan basnc arttnda baroreseptrler uyarlr:
- Solunum yavalar, venz dn azalr. - Vazomotor merkez inhibe olur. (vazodilatasyon) (TUS-Nisan88) - Kardiyoinhibitr merkez aktive olur. Kalp yavalar. Kan basnc azaldnda baroreseptr uyars azalr: Solunum kuvvetlenir. (Hiperpne) Sempatik aktivasyonla renin ve adrenalin salnm artar. Vazomotor merkez aktive olur.
102 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Toklukta, proteinli diyette, anoksemide, imanlkta, kas egzersizinde ve sigara iildiinde kan basncn artrr. Uyku, alk, paroksismal taikardi de kan basnc der. Kan Hacmi: Endokrin ve sinirsel yolla dzenlenir. Sinirsel: Stretch reseptrler V. Pulmonale, ventrikl ve atriumdadr. Kan hacmi azalmas hipolatamustan ADH salnmna neden olur. Hormonal: ADH, ANP ve Renin ile olur Venz diren deimezken, arteriyel basn artars organa giden kan akm azalr. Kalp bunu debi artr ile kompanse eder (TUS-Nisan91) ANP (Atrial natriretik peptid): Atrium hcrelerinde depolanmtr. Atriumlarn gerilmesi ile kan dolamna verilirler. ANP glomerler filtrasyonu arttrr, sodyum geri emilimini ve renin salnmn inhibe eder, vazodilatasyon yapar.
RNER SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS

VCUT SIVILARI HAKKINDA GENEL BILGILER
Total vcut svs erikin salkl bir erkekte toplam vcut arlnn %60 kadnda ise % 50sidir. Bu farkn nedeni kadnlarda daha fazla ya dokusu olmasdr. Salkl 70 kg.lk bir erkekte toplam vcut suyu 42 litredir. Kadnda ise 35 litredir. Yasz vcut kitlesi alndnda su, toplam vcut arlnn %70ini oluturur. Toplam vcut svs intraseller ve ekstraseller olarak iki kompartmanda bulunur. Ekstraseller sv: Toplam vcut arlnn %20sini yapar. Plazma, interstiyel sv ve transseller sv kompartmanlarndan oluur. Plazma toplam vcut kitlesinin %5ini yapar, interstisiyel sv ise %15ini yapar. Interstiyel sv hcreler arasnda bulunan ve lenf svsnnda dahil olduu sv blmdr. Transseller sv plevra, periton, BOS, sinovyal sv gibi svlar ierir ve toplam vcut svsnn en kk blmn oluturur. En byk transseller sv ksm gastrointestinal lmendeki svdr, daha sonra BOS gelir. - Ekstraseller svnn en nemli ve en ok bulunan katyonu Na+dr. Daha sonra Ca++, K+ ve Mg++ gelirler (TUS-Nisan94). - Ekstraseller svnn en nemli anyonu CI- daha sonra HC03dr. Dier anyonlar HPO4-2, SO4-2 ve proteinlerdir. - Ekstraseller sv volm Na+ ile ayarlanr. Na+ kayb ekstraseller svnn azalmasna neden olur.
Intraseller sv
Toplam vcut svsnn en byk ksmn oluturur. Insan vcut arlnn %40n oluturur (TUS-Eyll91). Balca katyon K+dr daha sonra Mg++dr. Dier katyonlar Ca++, NH+4, Na+dr (TUS-Eyll96). - Intraseller svnn en nemli anyonu fosfattr. Dierleri bikarbonat, proteinler, klor ve organik asitlerdir. Her bir kompartman elektriksel olarak ntraldir.
Vcut svlarnn lm
Vcut svlarnn lmnde indikatr dilsyonu metodu kullanlr. Burada verilen madde konsantrasyonu, vcutta indikatr daldktan sonra kanda llen konsantrasyona blnr. Bu amala kullanlacak indikatr vcut bileimleri ile interaksiyona girmemeli, buharlamamal, homojen dalmal ve metabolize olmamaldr. Verilen maddenin buharlamas, metabolize olmas yada idrarla atlmas lm sonucunu deitirir. - Toplam vcut svs lmnde antipirin, dteryum oksit ve alkol kullanlabilir. - Ekstraseller sv lmnde rafinoz, mannitol, inlin gibi sakkaridler ya da tiyoslfat, tiyosiyonat, klor ve brom gibi radyonklidler kullanlabilir.

VCUT SIVI KOMPARTMANLARININ ZETI SIVI KOMPARTMANI TOTAL VCUT SIVISINA ORANI* VOLM HESAPLANMASINDA KULLANILAN MARKERLER D2O. trityumlu Slfat inlin mannitol Radyoiodine serum albmin (RISA) Evans mavisi ESS-plazma volm (indirekt) Total vcut svs-ESS ( Indirekt) Na+ Na+ ClHCO3ClHCO3Plazma protein ClHCO3Organik fosfatlar protein ID:02t053 *Total vcut svs 70 kglk normal erikin bir erkekte vcut arlnn %60 yani 42 kgdr MAJOR KATYONLAR MAJOR ANYONLAR
Total vcut svs 1,0 ESS Plazma 1/3 1/12(ESSn 14)
Interstisiel ISS
14 (3/4 ESS) 2/3
Na+ K+
105 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Plazma volm olmnde evans mavisi (T-1824), radyoaktif iaretli albmin, gamaglobulin, fibrinojen kullanlr. Bu maddeler damardan dar kmaz ve eritrositde alnmazlar. - Kan volm demir, krom yada fosfor izotoplar ile llebilir. Bunlar eritrositlere getiinden kan volmn verir. Buradan plazma volm hesaplanabilir. Plazma volm ve kan volm aras iliki -->Plazma Volm x 100 =Kan Volm 100-Hematokrit Interstisiyel sv volm direk llemez, extraseller svdan plazma volm karlarak hesaplanr. Intraseller sv volm direk llemez. Toplam vcut svsndan ekstraseller sv karlarak bulunur. -
EITLI HALLERDE VCUT SIVILARINDAKI DEIIKLIKLER

Izotonik sv kayb (diare)
Izoozmotik volm kontraksiyonu da denebilir. 1) ECF volm azalr. Fakat ECF veya ICF osmolaritesi deimez. Osmolarite deimedii iin ECF ve ICF arasnda su geii olmaz. 2) Plazma protein konsantrasyonu ve hematokrit artar nk ECF kayb, protein ve eritrositleri konsantre eder. ECF osmolaritesi deimedii iin eritrositler bzmez ve imez. 3) Arteriel kan basma azalr nk ECF volm azalmtr. hiperozmotik volm expansiyonu da denir. 1) ECF osmolaritesi artar nk ECPye ozmol eklenir. 2) ICFden ECFye su geii olur. Bunun sonucunda da ICF ozmolaritesi ECF ozmolaritesine eit oluncaya dek artar. 3) Hcre dna su geiinin sonucu ECF volm artar (volm expansiyonu) ve ICF volm azalr. Hiperozmotik volm kontraksiyonu olarakta adlandrlr. 1) ECF osmolaritesi artar nk ter hipoozmotiktir. (Terlemede su Na+dan ok kaybedilir) 2) ECF volum azalr nk terlemeyle volm kaybedilir. Su ICFden ECFye geer. Bunun sonucunda da ICF osmolaritesi ECF ozmolaritesine eitleninceye kadar artar. 3) Hcre dna su getii iin ICF volum azalr. 4) ECF volm kayb olduu iin protein konsantrasyonu artar. Ayn zamanda hematokrit art da beklenir fakat deimez nk eritrositlerde su kaybeder ve hacmi klr. ayn zamanda hipoozmotik volm expansiyonu olarak adlandrlr. 1) ECF osmolaritesi azalr, nk ar su retansiyonu olur.
Ar NaCI alm
Su kayb
Uygunsuz ADH salnm sendromu
106 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 2) ECF volum artar (su retansiyonuna bal olarak). Hcrelere su girer, sonucunda da ICF ozmolaritesi ECF ile dengeye gelene dek azalr ve ICF volum artar. 3) Protein konsantrasyonu azalr nk ECF volum artar. Hematoktritin azalmas beklenirken deimez nk eritrositlere su girer ve volum artar. TUS
Adrenokortikal yetmezlik - NaCI kayb
Hipoosmotik volm kontraksiyonu olarakta adlandrlr. 1) ECF ozmolaritesi azalr nk bbrekler adrenal yetmezlikte aldosteron eksikliine bal olarak NaCli sudan daha fazla kaybeder. 2) ECF volum azalr. Su hcre iine girer, ICF osmolaritesi ECFye eitlenene kadar azalr ve ICF volum artar. 3) Protein konsantrasyonu artar nk ECF volum azalr. Hematokrit artar nk ECF volum azalr ve eritrositler su kerek ier.
BBREKLER
Bbrein arterleri direk aorttan kar. Bu arterler ile kalp debisinin 1/4 kadar kan bbree gtrlr. Bunlar daha sonra segmental ve irrterlobar dallara ayrlr. Korteks- medulla snrnda arkuat arter olurlar Bu arterler basn dmesini nleyen yapdadr. Bunlardan dik olarak interlobler arterler kar, afferent arteriollerde bunlarn daldr. Afferent arteriol glomerl denen yapy oluturur ve glomerulusdan efferent arteriol kar. Efferent arterioller peritbler kapilleri oluturur. Efferent arterioldan juxtameduller nefronlarda vasa recta denen zel peritbler kapiller oluur. Bunlar henle boyunca medullaya iner ve tekrar glomerl ynne dner. Peritbler kapillerler venlerle devam ederler. Bbrein venleri ayn adlar tar ve bbrein hilusundan karak vena cava inferiora dklrler. - Bbrekteki en kk fonksiyonel fizyolojik birim nefrondur - Her bbrekte bir milyon nefron vardr.
Nefronun ksmlar:
Glomerulus: Afferent arterioln yapt 20-40 kapiller arterden oluur. Kapiller zel pencereli kapillerdir. Bazal membran kesintisiz deildir. Bu sayede protein ve hcreler hari tm kan szlr. Szc membranda Bazal membran, endotel, mezengium hcreleri, podosit yer alr. Bowmon Kapsl: Glomerl saran yapdr. Viseral ve paryetal yapraklar vardr. Malpighi cisimcii: Bowman kapsl+Glomerul (TUS-Eyll87) Proksimal Tbls: Kvrml ve dz ksmlar vardr. Henle Kulpu: Kaln ve ince segmentleri vardr. Inen ve kan kolu vardr. Dfstal Tbls: Kvrml ve dz ksmlar vardr Toplayc kanallar: (Kollektr Kanallar). retrojen kkenli yaplardr. (TUS-Nisan95)
107 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 5. haftadan itibaren mesonephros gerileyerek yerini kalc bbrei oluturacak olan metanephrosa brakr. Metanephros, yap materyalini iki ayr yerden alr: 1- reter tomurcuu (retrojen) kkenli olanlar: Wolff kanalndan kken alan bu blmler reter, pelvis renalis, calices renalis ve kollektr kanaldan oluur. 2- Metanephrogen blastem: Nefron (Bowman kapsl ve Tubuluslar (Henle, proksimal, distal tubulus)dan oluur.
Iki tip nefron vardr:
Kortikal nefronlar: Kortexte yerlemitir. Efferent arteriol ap afferent arteriol apndan kktr. Henle kulpu ksadr ve medullann d ksmna ular. Toplam nefronlarn %85i bu tiptir. Jukstamedullar nefronlar: Kortex-medulla bilekesinde bulunur. Henle kulpu olduka uzundur ve medulla derinliklerine kadar iner. Efferent ve afferent arteriol ap birbirine eittir. Basnc korumak iin afferent arterioller arcuat arterden karlar. Efferent arteriol vasa recta denen zel bir kapilleri oluturur. Vesa recta zt akml madde geii iin nemlidir. Metabolizma ile oluan artk maddelerin itrah primer grevidir. Su ve elektrolit metabolizmasnn dzenlenmesi I ortamn iyon dengesinin salanmas Kan basncnn dzenlenmesi (renin-anjiotensin mekanizmas ile) Plazma asit baz dengesinin dzenlenmesi Eritropoietin salnm ile eritrosit yapmnn stimulasyonunun salanmas Glukoneogeneze katkda bulunur. PG sentezi Vitamin D aktivasyonunun basamaklarnda yer alr.
Bbreklerin Grevleri:
Nefronun fonksiyonlar:
3 ana fonksiyonu vardr: Glomerler filtrasyon, tbler sekresyon ve tbler reabsorbsyon
GLOMERLER FLTRASYON
Afferent arteriol zel bir dallanma gsterir ve glomerl kapiller hidrostatik basncn 60 mmHg yapar. Dier vcut kapillerinde ise basn 25 mmHg civarndadr. Bowman kapsl viseral ve paryetal yapraklardan oluur. Paryetal yaprak dta kalan ksmdr ve yass hcrelerden oluur. Viseral yaprakta ayakl yaplar gsteren podosit denen zel hcreler vardr (TUS-Eyll97). Filtrasyon mesafesi; kapiller endoteli, bazal membran ve podositlerden oluur (TUS-Eyll94): Sznt bowman kapslnn viseral ve paryetal yapraklar arasnda yani Bowman mesafesinde toplanr. Podosit ayaklar aras aralklar vardr ve ayaklar siloproteinle kapldr.
108 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Filtrasyonla su, iinde erimi maddelerle beraber bowman mesafesine geer. Protein ve hcre harici tm maddeler ultrafiltrata geer. Molekl arl 70kd st maddeler filtre olmaz. Ultrafiltratta glikoz, kreatin ve (-) ykl iyonlar biraz daha fazla bulunur. Filtrasyonu salayan esas kuvvet glomerul kapiller hidrostatik basncdr. Buna Bowman mesafesi hidrostatik basnc ve plazma proteinlerinin onkotik basnc kar koyar. Glomerul kapiller hidrostatik basnc 60 mmHg, Bowman mesafesi hidrostatik basnc 18 mmHg, onkotik basnta 32 mmHgdir. Yani efektif filtrasyon basnc 10 mmHgdir. Her iki bbrekte dakikada oluan ultrafiltrat miktarna glomeruler filtrasyon hz denir.Normal deeri 125 ml/ dkdr. Glomeruler filtrasyon hz filtrasyon katsays (Kf) ve etkili filtrasyon basncnn arpmna eittir. Kf deeri 12.5 ml/dk.mmHgdir. Gnde 180 litre sv filtre olur. Bunun %99u geri emilir. Toksik maddelerin atlmas iin karlmas gereken idrar miktar en az 500 ml/gn olmaldr (TUS-Eyll87).
Glomeruler filtrasyonu etkileyen faktrler (TUS-Eyll00)
Bbrek kan akm deimeleri Glomerul kapiller hidrostatik basn deimeleri: Bunu deitiren ana mekanizma, prekapiller sfinkterlerin durumudur. Filtrasyonu etkileyen ana faktr hidrostatik basn deimeleridir. Glomerler kapillerdeki plazmann onkotik basnc: Dehidratasyon, hipoproteinemi haller deitirir. Bowman kapsl basnc deimeleri: Basn artarsa GFR azalr, (reter ta, dem, diretik) (TUS-Nisan94, Nisan01) Plazma proteini konsantrasyonu deimeleri: Malnutrisyon, sv infzyonu Glomerul filtrasyon membran geirgenliinin deimesi: Bbrek glomerl kapilleri sistemik kapillerden ok daha fazla geirgendir. Total glomeruler yatakta azalma; glomerulonefrit, ta vs. Bbrek birim arlk bana sistemik kapillerlere gre daha geni yzeye sahiptir. Ultrafiltrataki onkotik basn: Efektif filtrasyon yzeyinin deiiklii. Afferent arteriolde daralma glomeruler filtrasyon hzn (GFH) ve renal plazma akmn (RPA) azaltr, genileme ise her ikisini arttrr. GFH ve RPA ayn ynde etkiletiinden filtrasyon fraksiyonu afferent arteriol diren deimelerinden etkilenmez. Afferent arteriolde dilatasyon hidrostatik basnc artrarak GFHn arttrr ancak RPAda artar. Sonuta filtrasyon fraksiyonu deimez. Efferent arteriolde daralma hidrostatik basnc arttrp GFHn arttrr ancak vaskler diren arttndan RPA azalr. Efferent arteriolde genileme hidrostatik basn azalmas ile GFHn azaltr. Vaskler diren dmesi PRAy arttrr. Efferent arteriolde ap deimeleri filtrasyon fraksiyonunu etkiler. nk RPA ve GFH ters ynde etkileirler.
Arteriollerin filtrasyon etkisi
Renal otoreglasyon mekanizmas
Sistemik kan basncndaki byk deimelerde 70- 200 mmHg, bbrek kan akm ok az deiir bu da GFHn sabit tutar. Filtrasyon ok hzl olursa reabsorbsiyon tam olarak yaplamaz. GFH ok yava olursa zararl maddeler reabsorbe olur. O nedenle GFH sabit tutulmaldr. 70 mmHg altnda bu mekanizma almaz. Denerve ve transplante bbrekte bile bu mekanizma vardr. Tbllere gelen Na+ve CI- azalmas afferent arteriolde vazodilatasyon yapar. Buda GFHn arttrr. Ayrca effer-ent arteriolde vazokonstriksiyon olur. Bu yolla glomeruler filtrasyon hz sabit tutulmu olur. Otoregulasyonda asl grevli olan ve ayn anda alan iki mekanizma bunlardr. Yani afferent arteriol dilatasyonu ve efferent arteriol konstruksiyonu. Efferent arteriolde daralma ile peritbller kapiller hidrostatik basnc der. Bu da reabsorbsiyon iin uygundur. Ayrca tble gelen svda Na+ dmesi macula densa hcrelerini uyararak renin-anjiotensin mekanizmasn altrr. Anjiotensin IInin konstriktr etkisi efferent arteriolde daha gldr. Mesengial hcrelerde kaslmaya veya gevemeye yol aan maddeler: Kaslma: - Anjiotensin II, Vazopressin, Noradrenalin, Trombosit aktive edici faktr, PDGF, Tromboxan A2, PGF2, Lkotrein C, D ve Histamindir. Geveme: - ANP, Dopamin, PGE2 ve cAMP ile oluur. Renal perfzyon azaldnda, bbrekler perfzyonu artrmak iin suyun geri emilimini artrarak atlmasn nler bunun sonucu oligri meydana gelir. Bunun yannda bbrek renin salgsn arttrarak sonuta aldosteron dzeyinin artmasn ve atlan sodyum miktarnn da azalmasn salayarak kan hacminin artmasn salar.
Bbrekte Elektrolit Transportu Bbrek hcreleri; elektrolit reabsorbsiyon ve sekresyonunu u ana grup ile dzenlerler: Cotransporterler (glukoz ve aminoasitle birlikte sodyum), Countertransporterler (dier iyon, mesela K+ veya HCO3-) ve iyon spesifik iletim kanallar. Figr; bu major transport sisteminin, nefronun ayr ana segmenti zerindeki etkilerini gstermektedir. Bu sistemlerin aktiviteleri lmen ve kandaki potansiyel farklarna (mV olarak) gre ekillenir. Bazolateral Na+ / K+ ATPaz intraseller sodyumu dk tutarak elektrontral cotransport iin ana gc oluturur. Na+ / K+ deiimi nefronun bir ok blgesinde olur. Potasyum; konsantrasyon gradienti oluunca, hcreyi iletim kanallar yoluyla terkeder. Klor; bazolateral membranda ya paraseller olarak ya da iletim kanallar yoluyla hareket eder. Henle kulpunda; Na+ / K+ / Cl- cotransporterleri sodyum transportu iin ana mekanizmay olutururlar ve loop diretikleri buray inhibe eder. Distal tbl ve toplayc kanallardaki sodyum iletim kanallar; tiazid diretikleri, amiloride ve Atrial natriretik peptik (ANP) tarafndan inhibe edilirken, aldosteron tarafndan stimle edilir. Aldosteron ayn zamanda potasyum kanallarn ve Na+ / K+ ATPaz da stimle eder. Figrn alt ksmnda, Arginin vazopressin (AVP), bazolateral membranda V2 reseptrne balanm olarak grlmektedir; bu balanma Luminalmembranda aquaporinlerin (su kanallarnn) ekzositozu ile sonulanan bir dizi olay tetikler ve sonuta hcrelerin suya geirgenlii artar.
TBLER TRANSPORT
Tbler sekresyon ve reabsorbsiyonu ierir.
L. TBLER REABSORBSIYON (GERI EMILIM)

Tbler reabsorbsiyon ve sekresyon aktif tama ile gerekleir.
Sodyum reabsorbsiyonu
Nefron boyunca Na+ reabsorbsiyonu iin Tm deeri yoktur. Hemen hemen her blmden reabsorbe olur. Proksimal tbl epiteli bazolateral membranlarndaki Na+- K+ ATP az sistemi Na+y hcreden intertisyuma verir. Hcre ii Na+ azalr, K+ artar. Ultrafiltrattaki %65lik Na+ transportu bu yolla olur. Geri kalan ksm ise suda znm madde olarak pasif difzyonla olur. Birinci yolla hcre iine Na+ gradienti oluturulur. Hcre iine lmenden Na+ tanmas pasiftir ancak genede tayc aracl ile olur. Na+ tanmas sekonder aktif transporttur. Apikal membranda Na+- glikoz, N0+- fosfat, Na+- aminoasit kotransportu olur. Gene apikal membranda Na+- H+ antiport sistemi vardr. Na+ nin hcre iine geii Cl- ve HC03- geii iin elektriksel gradiyant salar. Ayrca sekrete edilen H+ ile HC03 - emilimi oluur. Proksimal tblde Na+ - K+ antiportu yoktur. Ultrafiltrattaki glikoz ve aminoasidlerin tamam ve fosfatn tama yakn proksimal tblde tanr. Ultrafiltrattaki toplam Na+nin %75i proksimal tbllerde emilir. Distal tbl ve toplayc tbllerde katyon deimesiyle K+ ve H+ atlp Na+ alnr ayrca Cl- reabsorbsiyonuyla Na+ da reabsorbe olur. K+ glomerllerden tamamen filtre olur ve henle kolunun inen kolu hari tm segmentlerden reabsorbe olur. Tble sekrete edilen H+ ve HCO3; H2CO3 oluturur. Bu da karbonik annidraz ile H2O ve O2ye dntrlr. Bunlar difze olur. Daha sonra tblde tekrar H+ ve HCO3e dnr. Burada net bir H+ sekresyonu olmaz. nk bata sekrete edilen H+ tblde HCO3- ve H+ oluturur. Cl- reabsorbsiyonu HCO3 ile ters ynde etkileir. Cl- reabsorbsiyonu arttnda HCO3 reabsorbsiyonu azalr, CI- reabsorbsiyonu azaldnda HCO3 reabsorbsiyonu artar. Cl- henlenin kan kolu ve distal tblde aktif tanr. Henlenin kan kolu ve distal tblde Na+ - 2CI- - K+ pompas vardr. Bu iyonlar ayn ynde tek bir tayc ile transporte olurlar. Na+, Cl-, K+, HCO3- gibi iyonlarn reabsorbsiyonu ile tbl hcresi hipertonik olur. Burada su osmozla geer. Ayrca hidrostatik basnta geii salayan bir kuvvet oluturur.
Potasyum reabsorbsiyonu: HCO3- rearbsorbsiyonu:
CI- reabsorbsiyonu:
Su reabsorbsiyonu:
112 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Suyun %75i proksimal tblden reabsorbe olur (TUS-Eyll87, Eyll89). Reabsorbsiyon iyonlarla orantl olduundan lmen boyunca ultrafiltrat izoosmotik kalr. Henlenin inen ince kolundon iyon reabsorbsiyonu olmaz ancak su ok fazlaca reabsorbe olur. Sonuta ultrafiltrat hipertonik olur. Henlenin kan kolunun kaln ksmnda ve distal tbllerde suya permeabilite azalm iyonlara geirgenlik olduka artmtr. O nedenle bu segmente dilsyon segmenti denir. Bu ksm sayesinde medulla hipertonik tutulur. Distal tble gelen sv her zaman hipoosmotiktir. Distal tbl ve toplayc kanallarda su reabsorbsiyonu ADH ile olur. ADH yokluunda buradan su elilmez, ve dile idrar karlr. Normalde bbrekt suya en geirgen ksm proksimal tblden reabsorbe olur (TUSEyll90). DistaltbldezelNa+kanallarvardrvebunlaraldesterondanbamszalr. Henle kolunun kan kolunda Mg++ ve Ca+ fazlaca reabsorbe olur. Distal tbl paratiroid hormonla Caun aktif tanmasnn olduu segmenttir. Toplayc kanallarn kortikal blmnde aldosteron baml Na+ tanmas olur. Ayrca bu blmde ADH ile su permeabilitesi artar.
NEFRON ZERINE DIRETIKLERIN ETKS Snf Karbonik anhidraz inhibitrleri (asetazolamide) Etki yeri Proksimal tbl Mekanizmas Karbonik anhidraz inhibisyonu Na+-K+-2ClKontransportunu inhibe eder Major etkisi HCO3- atlm NaCl atlm K+atlm ( distal tbl akm hz nedeniyle ) Ca++ atlm (hiperkalsemi tedavisi) Idrar konsantre etme yetenei azalr; idrar dile etme yetenei azalr. NaCl atlm K+ atlm (distal tbl akm hz nedeniyle) Ca+2 atlm (dier diretiklerin tersi ) Idrarn dilsyon yetenei azalr, konsantrasyon yeteneini etkilemez Na+ atlm (az etkili) K+ atlm
Loop diretikleri Henlenin kan kolunun (furosemide, etakrinik kaln ksm asid, bumetanide)
Tiazid diretikleri (klorotiazid, hidroklortiazid)
Na+ reabsorbsiyonunun inhibisyonu K+ sekresyonunun inhibisyonu ( Spiranolakton aldosteron antagonistidir dierleri direk etkilidir.)
NaCl reabsorbsiyonunu inhibe eder
K+ tutucu diretikler (spiranolaktone, triamterene, amiloride)
Distal tbl son ksmlar - Na+ ve toplayc kanallar reabsorbsiyonunun inhibisyonu - K+ sekresyonunun inhibisyonu
ID:02t052
113 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Tbler sv toplayc kanallarda en hipertoniktir (TUS-Eyll91). Reabsorbe olan maddelerin tbler maksimum reabsorbtif kapasitesi vardr. Bu reabsorbe edilen maddenin maksimum snrn oluturur. Tm, Tr ile gsterilir.
Fosfat reabsorbsiyonu (TUS-Nisan95)
Parathormon, paratiroid bezden hipokalsemi veya hiperfosfatemi durumunda salglanan ve bbreklerde kalsiyumun reabsorbsiyonunu, fosfatnda atlmasn salayarak kalsiyum ve fosfat dengesini salayan bir hormondur.
2- TBLER SEKRESYON
K+ Sekresyonu
K+ hem sekrete hem absorbe edilebilen tek elektrolittir. K+ proksimal tblde aktif reabsorbe olur, pasif sekrete edilir. Distal tblde K+ sekresyonunda Tm deeri yoktur. K+ sekresyonu vcut asit baz dengesine gre salanr. Metabolik asidozda K+ sekresyonu azalr. Alkalozda artar. Eksikliinde hcre d alkaloz, hcre ii asidoz grlr (TUS-Nisan92). Aktif sekresyonda : Na+ - ATPaz ile K+ hcre iinde artar. O nedenle lmene K+ pasif olarak transporte edilir. Distal tblslerde aldosteron Na+- K+ ATP az aktivitesini ve apikal membran permeabilitesini arttrp K+ sekresyonunu arttrr. Henlenin inen kolu hari her yerden sekrete edilir ve bu sayede HCO3 reabsorbe edilir. H+ sekresyonu Na+ absorbsiyonu ile beraber olur. H+ tamponlanmas iin HPO4-2 ve NH3 ve bikarbonat kullanlr. Distal tbl ve toplayc kanallarda HCO3 ile tamponlama olmaz. Organik asitlerin (rik asit vs) sekresyonu proksimal tblden olur. rik asit bbreklerden hem sekrete hem absorbe edilebilen tek organik maddedir. Sekrete edilen maddeler iin bir st snr vardr. Bu IS ya da Tm ile ifade edilen deerdir.
KLIRENS (TUS-NISAN92, NISAN94)

Bir dakika iinde bbreklerce, belli bir maddeden arndrlan plazma hacimdir (TUS-Eyll87, Eyll97). Bbrein temizleme gcn gsterir. u forml ile hesaplanr. TUS Klirens = Maddenin idrar konsantrasyon deeri x idrar hacmi / Maddenin plazma konsantrasyon deeri Inlin plazma proteinlerine balanmayan inert bir doal maddedir. Klirensinde sadece glomerler filtrasyon rol alr. O nedenle inulinin klirensi glomerler filtrasyon hzn verir. Inulin klirensi ile idrarla atlan maddelerin klirensleri karlatrlarak maddenin itrahnda rol alan mekanizmalar anlalabilir X maddesinin klirensi eer inlin klirensine eitse itrah sadece glomerler filtrasyonla olur. Mannitol, tiyoslfat ve B12 bu tip maddelerdir.
114 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ X maddesinin klirensi eer inlin klirensinden bykse madde glomerler filtrasyon ve tbler sekresyon ile atlr. PAH, kreatinin, fenol krmzs bu tip maddelerdir. X maddesinin klirensi eer inlin klirensinden kkse itrah glomerler filtrasyon ve tbler reabsorbsiyonla olur. Glikoz bu tip bir maddedir. Eer X maddesi hem absorbe hem sekrete ediliyorsa net olaydan bahsedilir. Net sekresyon, net absorbsiyon gibi. Glomerler filtrasyon hznn deerilndirilmesinde kreatinin klirensi inlin klirensine gre daha ok kullanlr, kreatinin, glomerler filtrasyon ve bir miktar tbler sekresyonla atlr. Yalandka kreatinin klirensi azalr ancak plazma kreatinin dzeyi hayat boyu sabittir. Itrah edilen maddenin idrar konsantrasyonu ve idrar hacmi arpmndan inlin klirensi ve plazma konsantrasyon arpm karlrsa Ts deeri bulunabilir. Ts= Ux.V-an.Px Itrah edilen maddenin idrar konsantrasyonu ve idrar hacmi arpm inlin klirensi ve plazma konsantrasyon arpmndan karlrsa Tr elde edilir. Tr: Cin.Px-Ux.V Ts: SekresyonTr: Reabsorbsiyon Cin: Inlin klirensi UX: Maddenin idrar konsantrasyonu Px: Maddenin plazma konsantrasyonu V:Idrar hacmi Herhangi bir maddenin 1 dakikada bbreklere tanan miktarna plazma yk denir. Herhangi bir maddenin 1 dakikada ultrafiltratla tblslere tanan miktarna glomerler yk denir. Glikoz gibi baz maddelerin reabsorbsiyonu iin eik deeri vardr. Plazma yknde plazmadaki madde konsantrasyonu nemli olduundan belli bir deerin st tanamaz ve idrarda kar. Bu deere eik deeri (eik konsantrasyonu) denir. Tm deeri ile eik deeri ayn deildir. Idrarda maddenin grlmeye balad konsantrasyona eik deer denir. Glikoz iin Tm 320, eik konsantrasyon ise 200 mg/dl civardr.
Glikoz transport grafii:
Glikozun kan konsantrasyonu, filtre olan glikoz miktarn yani glomerler yk. (filtrasyon yk) arttrr. Plazma glikoz miktar 200 mg/dl altnda glikoz tamamen absorbe olur. 200den sonra birinci tip kinetik grlr yani plazma glikoz konsantrasyonu ile lineer olarak itrah artar. 320 mg/dl de glikoz absorbsiyonu sabitleir ve sfr derece kinetik oluur. 320 mg/dl stnde ise idrar glikozunun asl belirleyicisi plazma glikoz dzeyi olur. Glikoz Tm deeri sabittir ve fonksiyone nefron saysna bal olduu iin Tm deeri Tr deerinin ve fonksiyone nefron saysnn hesaplanmasnda kullanlr.
PAH transport grafii:
PAH filtrasyon ve sekresyona urayan bir organik asittir. Bbreklerden ilk geite tamamen itrah olur. Ancak Tm deeri olan 80 mg/dk stnde bu geerli deildir. PAH plazma proteinlerine bal olsa bile sekrete olur. Tm deeri PAH iin sabittir ve Tsyi hesaplamada kullanlr. Tm deeri altnda PAH glomerler filtrasyon ve tbler sekresyonla tamamen atlr. PAHn kan dzeyi 20mg/dl iken Tm deerine ulalr. Bu durumda sekresyon PAHn kan dzeyinden bamsz bir hale gelir. 20 mg/dl stnde ise PAH-klirensini belirleyen glomerler filtrasyon olur ve klirens inlin klirensine yaklar. PAH tek geile tamamen plazmadan arndrld iin Rck prensibine gre bbrein plazma akm hesaplanabilir. Bbrek plazma akm= Idrar PAH kons. X idrar hacmi / Arteriel - venz PAH deeri Bbrek plazma akm = CRAH dr, buradan bbrek kan akm hesaplanabilir. Bbrek kan akm= Bbrek plazma akm x 100 100-Hct Venz PAH sfr kabul edilirse efektif plazma akm denir. Ancak venz PAH tam olarak llrse gerek plazma akm bulunur. Bbrek plazma akm hesaplanmasnda diodrastta kullanlabilir. Distal tbls ve afferent arterioln zellemi hcrelerinin oluturduu sistemdir. TUS Sistemde 3 tip hcre vardr : Afferent arterioln tunika mediasndan kken alan zellemi kas hcreleridir. Yapsnda inaktif renin (prorenin) bulunur. Bu hcreler stretch reseptrler (gerim reseptrleri) dir. Bbrek kan akm azalmas ile uyarlrlar. Ayrca sempatik inervasyon alrlar ve beta reseptr aktivasyonu ile renin salarlar.
Juxtaglomerler aparartus:
Juxtaglomerular hcreler
Macula densa hcreleri

Distal tbln zellemi hcreleridir ve distal tbln balang ksmnda bulunurlar. Kemoreseptr gibi davranrlar ve tbls NaCI konsantrasyonu dtnde uyarlrlar, inervasyonlar yoktur ve juxtaglomeruler hcreleri uyarrlar.
Mezengial (polkissen) hcreleri

Juxtaglomeruler aparatn intertisiyel hcreleri olan extraglomeruler mezengial hcrelerdir.
DRARIN KONSANTRASYON VE DLSYONU

Bbrekler vcut su durumu ve ihtiyacna gre idrar konsantre (ok youn) yada dile (az youn) edebilirler. TUS Idrarn younluunu belirleyen ana hormon ADHdr. Idrar konsantrasyonu vaza rektadaki zt akml deiim mekanizmas ile toplayc kanal ve henle kolundaki zt akml oaltc sisteme dayanr. Zt akm mekanizmas vaza rekta ve henle kvrm arasndaki ilikiye dayanr. Zt akml svlar arasnda madde ve sv alverii olur.
Zt akml oaltc sistem
Medulla hipertonisitesini artran ve medullada yksek sodyum klorr konsantrasyonu salayan sistemdir. TUS Sodyum klorr kan koldan yksek oranda medulla intertisiyumuna geer ve bu vaza rektadaki rekta ile medulla derinliklerine tanr. Buradan tekrar henlenin ince segmentinden tblse difze olur. Bu yolla sodyum konsantrasyonu medullada gittike oalr. Medullann hipertonik olmasn salayan faktrler henle kolu kaln segmentinden NaCl++, K+ ve dier iyonlarn aktif transportu, toplayc kanallardan aktif iyon transportu ve renin toplayc kanallardan intertisyuma pasif gemesidir. Bu yolla papillalara yakn medulla tonisitesi 1200 mosm/litreye kadar kabilir. Vazarekta medulla hiperosmolaritesinin korunmas iin nemlidir. Medullaya olan kan akm toplam bbrek kan akmnn %1 kadarn oluturur. O nedenle maddeler ok az uzaklatrlr, U eklinde bir tbn kollar birbire yakn ve kollarda fazlaca geirgen olursa zt akml deiim gerekleebilir. Bu deiimde sv ve maddeler kollar arasnda deiir ve tbn derinliklerinde madde birikir bylece ok az madde uzaklatrlr. Sodyum klorr ve re intertisiyumdan vaza rektann inen koluna geer. Suda inen koldan interstisyuma geer. Bu yolla medulla derinliine doru vaza rekta osmolaritesi artar ve 1200 mOsm/lt olur, Medullay terkeden vaza rektann kan kolunun sonunda kan 325 misn/lt, inen kolunun balangcnda ise 300 m.osm/itdir. Bu aradaki 25 m.Osm/Itlik fark ile maddeler uzaklatrlr. ok az miktarda madde uzaklatrlmas medullann hipertonik kalmasna neden olur. Ayrca uzaklatrlan bir miktar madde sayesinde medulla hipertonisitesinin srekli (progresif) artmas nlenmi olur. Vcut svlarnn osmolalitesi 300 mosm/ltdir. Bbrek medullasnda ise bu deer papillalara yaklatka artar. Yani toplayc kanallarn papillaya yakn ksmnda (kollektr tbllerde) osmolalite 1200 mosm/lt deerine ular. Bu deer tbler svnn en hipertonik olduu deerdir. - ADH (Vazopressin) distal tblsn son ksmlar ve toplayc kanal epitel hcrelerinin bazolateral membrann etkiler. ADH bu hcrelerde cAMPyi arttrarak su geirgenliinde ok byk arta neden olur. (TUS-Nisan89)
Zt akml deiim mekanizmas:
Konsantre idrar olumasnda ADHnn rol
117 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Distal tbs kvrml segmentinde sv her zaman plazmaya gre hipotoniktir. ADH varlnda distal kvrml tble giren sv izotonik hale getirilerek toplayc kanallara girer. Medulla hipertonik olduundan ve toplayc kanallarda suya geirgenlik ADH varlnda fazla olduundan su osmozla medullaya geer ve idrar hipertonik bir hale gelir. Yani idrarn hipertoniklii maksimal ADH varlnda 1200 mosm/lt olur. Bu idrar osmolalitesi iin maksimal deerdir idrar daha hipertonik hale getirilemez. - ADH reye olan geirgenlii de arttrr. Medulla osmolalitesinin 300-400 mosm/lt.lik ksm re ile oluturulur. - Idrarn az youn karlmasnda ADH yokluu rol oynar. ADH yokluunda distal tblsn son ksm ve toplayc kanallarn suya greceli olarak geirgenlii azalr. Bu durumda ultrafiltrat toplayc kanallarda ve distal tblste hipotonik kalarak az youn idrar oluur. Dolaysyla Vazopressin yokluunda bbrekte sv en fazla proximal tblden absorbe edilir (TUS-Eyll90). -
Serbest su klirensi ve osmolar klirens
Bbreklerin su itrah kapasitesinin lm serbest su klirensi ile olur. Osmolar klirens bir dakikada osmotik aktif maddelerden arnan plazma volmdr. Uosm = Idrar osmolalitesi V = Idrar hacmi Posm = Plazma osmolalitesi Cosm = Osmolar klirens Serbest su klirensi Csu=1 dakikada oluan idrar hacmi -Cosmdir. Su direzinde idrar hipoosmotiktir ve serbest su klirensi pozitiftir. Idrar hacmi fazla ve idrar osmolalitesi dktr. Su antidirezinde idrar hiperosmotiktir ve serbest su klirensi negatiftir. Serbest su reabsorbsiyonu pozitiftir. Idrar hacmi azalmtr ve idrar osmolalitesi yksektir. Idrarla atlan maddenin suyu srklemesi ile olur. Ya dardan verilen (mannitol gibi) bir madde ile yada Na reabsorbsiyonunun azalmas (diretikler vs.) ile olur. Bu durumda idrar hacmi fazla, serbest su klirensi pozitiftir. Idrar osmolalitesi de dktr.
Osmotik direz:
RENN - ANJOTENSN SSTEM

Renin bbrek perfzyon basncnn azalmas veya makula densa hcrelerince alglanan Na konsantrasyonunun azalmas hallerinde (juxtaglomerler aparattan) salglanr (TUS-Eyll92). Hipovolemi, dem, hemoraji durumlarnda bbrek perfzyon basnc azalr. Epinefrin, norepinefrin, ayakta durma renin salnmn arttran fizyolojik durumlardr. Renal perfzyon basncnn artmas, anjiotensin II, ANP hipernatremi ve ADH renin salnmn inhibe eder. Hipokalemi renin salnmn arttrrken hiperkalemi azaltr. Hiperkalemi direk adrenal bezleri etkileyerek aldosteron salnmna neden olur.

ANGOTENSN IINN ETKLER Fonksiyonu Potent vazokonstriktrdr Aldosteronun sentez ve salnmn uyarr ADH salnm uyarr Susama hissini arttrr Renin salnmn inhibe eder Prostoglandinlerin salnmn uyarr. Sonu Kan basncn arttrr Distal tblde sodyum ve klor rezorbsiyonu artar Toplayc kanallardan su emilimi gerekleir Doku sv volm artar Feedback inhibisyondur. Afferent glomerler arterioln vazodilatasyonu ve bylece glomeruler filtrasyon hznn devam salanr. ID:03t080
Renin, anjiotensinojen denen affa globlin yapdaki substrat anjiotensin Ie (10 peptidli) evirir. Anjiotensin I inaktif yapdadr. Anjiotensin l ACE ile anjiotensin IIIye (8 peptidli) dnr. ACE primer olarak akcierde bulunur, az miktarda bbrek ve plazmada da vardr. Anjiotensin II kanda l dakika kadar kalr ve anjiotensinaz ile anjiotensin IIIe dntrlr.
Anjiotensin IInin etkileri (TUS-Eyll90)
- Aldosteron salar - Arteriollerde vazokonstriksiyon yapar - Susamay uyarr - Bbrek meduller kan akmn azaltr - Renal vaskler direnci arttrr - ADH salnmn uyarr - Renin salnmn inhibe eder Anjiotensin III (7li peptid) gl bir vazokonstriktr deildir. Ancak aldosteron salnmnn olduka gl bir uyarandr. Anjiotensin III anjiotensinazlarla yklarak inaktive edilir. Aldosteronun etkileri (TUS-Nisan88) - Na+ reabsorbsiyonu, - Su reabsorbsiyonu, - H+ sekresyonu, - K+ sekresyonu, Normalde renin, substrat ile sature olmamtr. strojen ieren oral kontraseptifler anjiotensinojen yapmn arttrr. Bu da renin aktivitesini renin konsantrasyonunda art yapmadan ykseltir. Bu art hipertansiyona yol aabilir. ANP; Atrium hcrelerinde sentez edip depolanan peptid hormondur. Salnm uyaran esas faktr extraseller sv hacminin artmas yani hipervolemidir. ADH ve adrenalinde ANP salnmna neden olur. Aldesteron salnmn inhibe eder Afferent arteriolde dilatasyon yapar Efferent arteriolde konstriksiyon yapar GFHn arttrr
ANPnin etkileri

BBRE ETKLEYEN HORMONLARIN ZET Hormon PTH Sekresyonu iin uyaran Plazma [Ca ]
+2
Etkisi Hzl
Etki Mekanizmas Bazolateral reseptr Adenilat siklaz cAMP idrar
Bbrek zerindeki etkisi fosfat reabsorbsiyonu (proximal tbl) Ca+2 reabsorbsiyonu (distal tbl) 1-hidroksilaz stimle eder (proksimal tblde) H2O permeabilitesi (Distal tbl son ksmlar ve kollektr kanal esas hcreleri)
ADH
Plazma ozmolaritesi kan volm
Hzl
Bazolateral V2 reseptr, Adenilat siklaz, cAMP (Not: V1 reseptrleri kandamarndadr. Mekanizma Ca+2 IP3) Yeni protein sentezi
Aldosteron
kan volm plazma [K+]
Yava
Na+ reabsorbsiyonu K+ sekresyonu (distal tbl esas hcreleri) H+ sekresyonu (Distal tbl interkale hcreleri) GFR Na reabsorbsiyonu Na+- H+ deiimi ve HCO3reabsorbsiyonu (proksimal tbl) ID:02t038
Atrial natriretik faktr
kan basnc
Hzl
Guanilat siklaz cGMP
Anjiotensin kan volm II (Renin zerinden)
Hzl
- Direk etki ile natrirezis yapar - Renin salnmn inhibe eder - Direk etki ile bradikardi yapar. PGE2 vazodilatasyonla medullar kan akmn arttrr ve natrirezise neden olur. Kinin - kallikrein sisteminin etkiside natrirezistir.
AST - BAZ FZYOLOJS

TAMPONLAMA SISTEMLERI
Bir zayf asit ve onun konjuge baznda oluan sistemlere tampon denir. H2C03/HCO3 gibi. Bu tampon sistemine H+ eklendiinde HCO3- ile birleerek H2CO3 oluur. Ayn ekilde NaOH yani baz eklendiinde H2CO3 ile reaksiyona girerek NaHCO3 ve H2O oluur. Yani kuvvetli pH deimelerine neden olabilecek maddeler tamponlar sayesinde pHda kk ve nemsiz bir deime yapar. Tampon sisteminin gc tampon sisteminin komponentlerinin konsantrasyonuna ve pKya baldr.
120 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Tamponlar maksimal tamponlamay pH = pK olduu durumda yaparlar. Tamponlama pK l snrlar iinde en iyi yaplr.
Vcuttaki tampon sistemleri:

Bikarbonat / karbonik asit (HCO3-/HCO3) tampon sistemi Fosfat tampon sistemi Hemoglobin tampon sistemi Protein tampon sistemleri
Bikarbonat/karbonik asit tampon sistemi

CO2 + H2O+ H2 CO3 H+ HCO-3 tepkimesinde rol oynayan karbonik anhidraz ortamn asit-bat dengesini salar (TUS-Nisan92, Nisan93) Bu tampon sistemi sadece non karbonik asitlerin tamponlanmasnda etkilidir. Karbonik asitin tamponlamada etkisi azdr. Bu sistemde normal durumda HCO3 / H2 CO3 oran 20/1 dir. O nedenle asit tamponlama baz tamponlamaya gre daha etkilidir. Bu tampon sisteminin pKs 6,1dir. Yani en etkin olduu tamponlama pHnn 6,1 olduu deerdir. Bikorbonat karbonik asit tampon sistemi zayf bir tampon sistemidir. nk pK deeri vcudun normal pHsndan uzaktr ve CO2 ile HCO3 konsantrasyonu yksek deildir. Buna ramen CO2 ve HCO3 komponentlerinin konsantrasyonu bbrek ve akcierce kolayca ayarlanabildii iin vcuttaki tm tamponlardan daha nemlidir. Parsiel CO2 basnc akcierden, HCO3 miktar bbreklerden ayarlanp, konsantrasyonlar vcudun durumuna gre deitirebilir. Karbonik anhidraz enzimi eritrositlerde olduka youndur. Bbreklerde, gzde, paryetal hcrelerde, akcierlerde ve kemiktede bulunur. Nefronda sadece proksimal kvrml tbls frams kenarndaki lmende vardr. Dier tbllerin lmeninde yoktur. Ancak tm tbl hcrelerinde vardr. Kandaki ve ekstraseller svdaki balca tampon sistemi HCO3 -/H2CO3 tampon sistemidir. Vcutta en byk bikarbonat deposu kemiklerdedir. Bu nedenle ekstraseller svdaki non-karbonik asitlerin tamponlanmasnda en byk kaynak kemik karbonatdr.
Fosfat tampon sistemi
HPO4-2/ H2PO4- tampon sistemidir. Bu sistemin pKs 6,8dir. Yani HCO3/ H2CO3 sisteminden daha gldr ancak konsantrasyonu az olduundan daha az etkilidir. - Intraseller tamponlamada en nemli sistem fosfat tampon sistemidir. - Idrardaki en nemli tampon sistemidir. nk idrarda hem bu sistemin elemanlarnn konsantrasyonu yksektir hemde bu sistemin pKs olan 6.8 deerine idrar pHs yakndr.

ASDBAZ BOZUKLUKLARININ BAZI SEBEPLER rnek Metabolik asidoz Ketoasidoz Idrar ozmolaritesi
-OH btirik asid ve asetoasetik asid birikimi anyon gap Laktik asidoz Hipoksi srasnda laktik asid birikimi Anyon gap Kronik bbrek yetmezlii Titre edilebilir asid ve NH4+ olarak H+ atlmnda yetersizlik Anyon gap Salisilat intoksikasyonu Ayn zamanda respiratuar alkalozada neden olur. Metanol/formaldehid Anyon gap intoksikasyonu Formik asid retilir. Etilen glikol intoksikasyonu anyon gap Glikolik asid ve oksalik asid retilir. Diare Anyon gap Gastrointestinal HCO3- kayb Tip II Renal tbler asidoz Normal Anyon gap Renal HCO3- kayb Tip I distal renal tbler Normal Anyon gap asidoz Titre edilebilir asid ve NH4+ atlmnda yetersizlik, idrar asidifiye etmede yetersizlik Normal anyon gap Tip 4 renal tbler asidoz Hipoaldosteronizm, NH4+ atlm yetersiz Aldosteron eksikliine bal hiperkalemi Normal Anyon gap Kusma Hiperaldosteronizm Loop veya tiazid diretikleri Gastrik H+ kayb Volm kontraksiyonuyla daha da ktleir Hipokalemiye yolaar. Ala bal ketoasid retimi, anyon gap yapar. Distal tblde H+ sekresyonu Volm kontraksiyon alkalozu Medller solunum merkezinin inhibisyonu solunum kaslarnda gszlk CO2 deiimi (pulmoner kapillerde) Hipoksemi ventilasyon hzna yol aar. Hipoksemi ventilasyon hzna yol aar Medller respiratuar merkezi direkt stimle eder. Ayn zamada metabolik asidoz yapar. ID:02t039
Metabolik alkaloz
Respiratuar asidoz
Opiadlar, sedatifler, anestezikler, GuillainBarre, polio, ALS, MS Havayolu obstrksiyonu ARDS, KOAH Pnmoni, pulmoner emboli Ykseklik Psikojenik Salisilat entoksikasyonu
Respiratuar alkaloz
Hemoglobin tampon sistemi
Hemoglobindeki histidin amino asidinin imidazol grubu proton kabul etme yeteneindedir. Kandaki en nemli non-bikarbonat tampon sistemidir. Hemoglobin intraseller bir protein olmasna ramen extraseller asitleri tamponlamada grev aldndan bir extraseller tampon saylr. Deoksihemoglobin oksihemoglobinden daha gl bir bazdr. O nedenle daha fazla H+ alabilir.
122 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Hb- / H-+Hb ve HbO2 / HbO3 bu sistemin tampon elemanlardr. Arterial pH olan 7,2 deerinde deoksi hemoglobinin % 85i H+ Hb yapsnda bulunur. Ancak %25 kadar H+HbO+ bulunur. Eritrositlere CO2 girince karbonik anhidrazla H2CO3e dner. Oda H+ ve HC03e ayrr. H+ hemoglobinle tamponlanr. HCO3 plazmaya difze olur onun yerine Cl- plazmadan eritrosite geer. Akcierlerde ise reaksiyon tersine dner HCO3 plazmadan eritrosite geer. HCO3, H2 ile birleir ve oluan H2CO3, gene karbonik anhidrazla CO2 ve H2O ya dnr. CO2 solunumla alr.
Protein tampon sistemleri
Protein/H+ protein tampon sistemidir. Proteinler polianyonlardr ve H+ kabul edebilir. Intraseller tamponlamada nemlidir. Miktar fazla ve pKs pHya yakn olduundan olduka gl tamponlama yapar. HCO3-/ H2CO3, hemoglobin, fostat, protein tampon sistemlerini ierir. Plazma ve eritrosit olarak ayrlabilir. Eritrositlerde HCO3-/ H2CO3 hemoglobin ve fosfat tampon sistemi bulunur. Plazmada ise protein, fosfat ve bikarbonat tampon sistemleri vardr. Bikarbonat ierii plazmadan daha fazladr. Ayrca plazmaya gre daha fazla hacme sahiptir. O nedenle bu sistemle, kana gre daha etkili tamponlama yaplr. Kana gre intraseller HCO3 konsantrasyonu dktr. Protein, fosfat tamponlar nemlidir. Iskelet kaslar vcutta en byk kitleyi oluturduu iin intraseller tamponlamada en byk pay bu dokunundur. Hcre iindeki organik anyonlarda tamponlama grevi yapar. Tampon sistemlerinin beraber alarak H+ deiimini ayn anda tamponlamas olayna izohidri ilkesi denir yani tampon sistemleri H+ deimeleri ile ayn anda uyarlrlar. Tampon sistemleri vcutta H++ deimelerine en hzl cevap veren sistemdir.
Tomponlama asndan kan
Tamponlama asndan intertisiyel sv
Tamponlama asndan intraseller sv
ASIT BAZ DENGESINDE SOLUNUMUN ROL
Vcut svlarnda CO2de art pHda azalmayla CO2de azalma, pHda artma ile sonulanr. CO2 art ventilasyonun azalmas ya da metabolizmann artmas ile gerekleir. Metabolizmada deiiklik olmazsa vcut CO2 konsantrasyonu deiiklikleri direk ventilasyona baldr. Vcutta en ok oluan asit C02 olduu iin solunum sistemi en ok asit uzaklatran sistemdir. CO2-/ H2CO3 oluturduu iin oluan bu zayf asit nonkarbon tamponlarla tamponlanmaldr. Bunu yapan balca tampon eritrositlerdeki hemoglobindir. Yani aslnda solunumla atlan CO2,H2CO3 dr. H+ art solunum uzerinde direk stimulan etki yapar. Solunumun derinlii ve say artarak CO; atlm artar. Tam tersine eer H+ iyon azalmas varsa medulla oblongatadaki solunum merkezi basklanr ve solunum yavalar.
123 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Solunum sisteminin H + deiimine cevab olduka hzldr ancak H + kompanzasyon kapasitesi ok yksek deildir. Yani pHy normale getiremeyebitir.
ASIT BAZ DENGESINDE BBREKLERIN ROL
Bbrekler gnde 500 mmol asit yada baz idrarla atabilir. Bbreklerin H+ deiimine cevab yavatr ancak en etkili (gl) sistem bbreklerdir. pHy normale getirebilir. Bbrekler vcutta oluan non-karbonik asitlerin itrahndan sorumludur. Fazla bulunan HCO-3n uzaklatrlmasda bbreklerle olur. Metabolizma ile oluan non-karbonik asitin yar dietle alnan bazlarla kalanda ekstraseller HC03 ile tamponlanr. Proteinli diyet fosfat, slfat gibi metabolik asidoz yapan rnlerin olumasna neden olurken sebzelerle beslenme metabolik alkaloz yapabilir. nk bunlar asetat ve laktat gibi zayf asitleri ierir.
Bbreklerden H+ sekresyonu
H+ sekresyonu henle kulpunun inen kolu hari tm nefron boyunca olur. Bu sekresyonun %85i proksimal tblsten %10u distal tublsten ve kalan %5i toplayc kanallardan olur. Glomerllerden filtre edilen H+, sekrete edilen H+ yarmda nemsizdir. H+ sekresyonu ancak belli dzeye kadar olabilir. Idrar pHs 4,5 altna dmez. Tbler hcreye gelen O2 karbonik anhidrazla H2O ile birleir ve H2CO3 olur. H2CO3, H ve HCO3e ayrr. H+ dar atlrken Na+ hcre iine alnr (antiport). HCO+ ile Na+ peritbler kapillere geer. Lmende H+ ve glomerlden filtre olan HC03 birleir ve H2CO3 oluur. Bu da H2O ve CO3 ye ayrlarak tbler hcreye difze olur. Burada net bir H+ itrah olmaz. Itrah edilen H+ sekrete edlen H+ya gre daha azdr. Bunun nedeni sekrete edilen H+nn HCO3 ile reabsorbe olmasdr. H+ idrar asiditesini belirlemez. nk bu H+ tamponlanr. Distal hcrede hem Na+ - K+ hem de Na - H+ katyon deitiricisi vardr. HCO3 reabsorbsiyonu henle inen kolu hari tm tbllerden olur. %90 orannda HCO3 proksimal tblde reabsorbe olur. Kalan %10 distal tbl ve toplayc kanallardan absorbe olur. Bbrek tbl hcresinden peritbler kapillere geen HCO3 lmenden reabsorbe olan HCO3 deildir. Bbreklerde de HCOg yapm olur. Bu kanla gelen CO2 nin tbl hcresinde karbonik anhidrazla H2O ile olan reaksiyonu ile oluur. Ancak tbl hcresindeki bu sentez reabsorbe edilen HCO3 yannda ok azdr. Aldosteron H+ sekresyonunu uyarr. Bu yolla HCO3 reabsorbsiyonuda artar. Aldosteron ayrca Na+ reabsorbsiyonunuda arttrd iin antiportla olan H+ sekresyonu da artar.
HCO3- reabsorbsiyonu:
124 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ H+ iyonlannn tbls tamponlar ile birlemesi: Idrar pHs 4,5 altna inmemelidir. O nedenle fazlaca sekresyona urayan H+ tamponlanmaldr. Bunun iin nemli olan iki tampon vardr. Fosfat tamponu ve amonyak tamponu. Kreatinin, sitrat ve rat gibi az nemli baz tamponlarnda katks vardr.
Fosfat tamponu:
Fosfat tamponu HPO4-2 /H2PO-4den oluur. Fosfat glomerlden szlr. Fosfat Na+ ile simporta urar. Tbllerde su reabsorbe edildiinden fosfatn konsantrasyonu tmende artar. Na2HPO4 yapsnda bulunan sodyum Na++- NaHPO4 olarak disosiye olur. Sekrete edilen H+, NaHPO4 ile birleerek NaH2 PO4 olarak itrah edilir. Fosfat tamponunun pKs 6,8 olduundan ve sekrete olan H+ idrar asitletirdiinden bu sistem idrarda olduka etkilidir. HPO4-2 / H2PO4- oran kanda 4/1dir. Oysa idrarda 1/4 tr. Bu yolla protein metabolizmas ile oluan fosforik ve slfrik asit idrarla atlabilir. Idrarla itrahna yol aan primer anyon tamponudur. Bu itrah net H+ itrahdr. Amonyak (NH3) balca glutaminden glutaminaz ile elde edilir. NH3 rahata membranlardan difze olabilir. Bu sentez henlenin inen kolu hari dier tm tbllerde yaplr. Sentezin ou proksimal tblde olur. Difze olan NH3 tbler lmende H+ ile birleerek NH+4 olur. NH difze olamayan polar bir molekldr. NH+4, Cl- ile birleerek NH4 Cl olarak itrah edilir. NH4 proksimal tbl hcresinde oluarak aktif sekrete edilir. Oysa distal tblde NH3 oluur, difze olur ve lmende H+ ile birleerek NH4 oluur. NH3/NH4 tampon sisteminin pKs 9,2dir. Bu sistem idrar pHsn belirler. NH4 idrar pHsn azaltmaz. Kronik asidozda amonyak tampon sistemi, glutaminaz enziminin sentezinde art sayesinde kuvvetlenir. Aldosteronda NH3 sentezini arttrc etkide bulunur. Idrarla atlan NH+, fosfat ve dier titre edilebilen asitlerin (tamponlar yapan asitler) toplam plazmadaki net HCO3 artn verir. Tblse sekrete edilen H+ ile filtre olan HCO3 - birbirine yaklak konsantrasyondadr. Bbrekler gnde 500 mmol asit yada baz itrah edebilir. Bunun st deerlerde etkisiz kalr ve ciddi asidoz ve alkaloz durumlar oluabilir. Asidoz: Asidozda ekstraseller svda CO2 artmtr. Lmene sekrete edilecek H+ CO2 ve H2O nn karbonik anhidrazla olan reaksiyonu sonucu olutuu iin CO2deki artma sekrete edilen H+nn artmasna neden olur. Artan H+ sekresyonu sonucu tm H+, HCO+ ile geri alnamad iin idrarla net H+ kayb olur. Bylece kanda pH artar.
Amonyak tamponu
Bbreklerde asidoz ve alkalozun dzenlenmesi
125 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Ayrca tble sekrete edilen her H+ karlnda bir Na+ ve bir HCO3alndndan bu da pH artna yardm eder. Alkaloz: asidozda ekstraseller svda CO2 artmtr. O nedenle glomerlden filtre olan HCO3-de artmtr. Ayrca sekrete olan H+ da azalmtr. Bu durumda H+ ve HCO3 aras oran bozulur ve HCO3 reabsorbe olamayarak idrarla atalr. HCO3+ idrarla atlrken Na++ gibi katyonlarda beraberinde gtrr. HCO3n idrarla kayb sonucunda vcut pHs azalr. Normalde idrarda HCO3 bulunmaz. nk filtre olan HCO3-n tamam reabsorbe olur.
ASIT BAZ DENGESI BOZUKLUKLARI

Asidoz= Asidemi= kan pH deerinin 7,36 nin altna inmesidir. Alkaloz = Alkalemi = Kan pH deerinin 7,44 n stne kmasdr. Bunlar primer olaylardr. Bunlara karlk olarak dzeltmeye alan sekonder olaylar oluabilir bu sekonder olaya kompansatuar cevap denir. Asit- baz dengesi bozukluklar basit yada karma olabilir. .Basit olan tip tek bir faktrce oluur. Karma olanda ise birden fazla faktr rol oynar. Mesela kalp yetmezlii sonucu pulmoner dem olumu ve buda respiratuar asidoza yol amtr. Ayn hastada laktik asit artda varsa karma asidoz oluur. Bir asit-baz bozukluu olduuna korar vermek iin pH, pC02 ve toplam C02 deerleri bilinmelidir. Normal asit baz durumunda olan deiiklik pH lm ile bulunabilir. Kompasatuar cevap iin HCO3 ve pCO2 deerleri bilinmelidir. nk kompansasyonun elemanlar bu ikisidir. Anyon gap: Vcuttaki her sv kompartman elektrontrdr. Anyon gap, toplam katyon konsantrasyonu ile toplam anyon konsantrasyonu aras farktr. Bu iki toplam gerekte eittir. Ancak lm yaplamayan anyonlar anyon gap oluturur. Normal deeri 12+/- 4dr. yle hesaplanr. Anyon gap = [Na4]+[K+] - ([HCO3]+[Cl]), K+ ihmal edilirse forml Anyon gap = |Na+}-([HC03-]+[C1] olur Hiperkloremik asidoz harici tm durumlarda anyon gap artar. Anyon am arttran durumlar: Diabetik ketoasidoz, bbrek yetmezlii, laktik asidoz gibi durumlardr. Anyop Gapta deime yapmadan gerekleen metabolik asidoz durumlar serum Cl- dzeyinde artma ile beraberdir (TUS-Nisan92). Anyon gapta artn nedeni asidoza yol aan anyonun llememesidir. Yani anyon gap gerek anyon konsantrasyonu ile llebilen anyon konsantrasyonu arasndaki farktr. Osmolar gap: Gerek plazma osmolalitesi ile llebilen serum osmolalitesi arasndaki farktr. Serum osmolalitesi u ekilde hesaplanabilir: Serum Osmolalitesi = 2[Na+]+ BUN (mEq/ L) / 28 + glikoz (8mg/dl) / 180 TUS
Respiratuar asidoz
Arteriyel pCO2 artmtr. HCO3/H2CO3n normal olan 20/1lik oran azalmtr. Nedenleri: Solunum merkezinde hasar, amfizem, kronik obstrktif akcier hastalklar gibi alveolar ventilasyonu azaltan durumlardr.
126 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Kompansasyon olarak HCO3 reabsorbsyonu ve H+ itrah artar. Yani pCO3 artm kompansasyon iin HCO3 konsantrasyonu artarak 20/1 oramna getirilmeye allr. Bu durumda BOS dada CO2 artar ve BOS (Beyin Omurilik Svs) pHs der. Genellikle vcut respiratuar asidozu tam olarak kompanse edemez.
Respiratuar alkaloz
Arteriyel pCO2 azalmtr. HCO3-pCO2 oran 20/1in stne kmtr. Nadir grlr. Hiperventilasyon yaplmas ile oluur. Nedenleri: Aspirininin solunumu uyarp hiperventilasyon yaptrmas ve baz psikonevrozlardr. TUS Kompansasyon olarak idrarda HC03- itrahnda artma H+ itrahnda azalma olur. Bu yolla HC03 azaltlp W arttrlarak normal oran olan 20/1 yakalanmaya allr. - Respriatuar alkalozda BOSda da pCO2 azalr ve BOS pHs artar. - Respiratuar alkaloz tam olarak kompanse edilebilir. Vcutta nonkarbonik asit yapmnda art veya HCO3~ kaybedilmesiyle oluur. HCO3- azalm ve HCO3-pCO2 oran 20/1in altna inmitir. Nedenleri: Ar diyare, ketoasidoz, -emi,yksek doz aspirin alm, asetozolamid gibi karbonik anhidraz inhibitrleri kullanlmas. Metabolik asidozun en sk grlen nedeni ar diyarelerdir ve lmcl olabilirler. Diyarede asidoz barsaklardan HCO3 kaybna bal oluur. Kompansasyon olarak: Alveoler ventilasyonda art ile pCO2 drlmesi, HCO3- reabsorbsiyonu ve H+ sekresyonunda art. Metabofik asidoz solunumu uyarr. Hem kan hemde BOS da pCO2 azalr, bunun sonucunda BOS da alkaloz kanda asidoz oluur. Vcutta nonkarbonik asit dzeyinde azalma ya da HCO - reabsorbsiyonunda artma ile oluur. HCO3/CO2 oran 20/1in stndedir. Nedenleri: hiperaldosteronizm, damardan fazlaca laktat ve HCOg verilmesi, kusma ile nonkarbonik asit kayb, alkali ila kullanm. Komponsasyon: Hipoventilasyonla pCO2 arttnlr, HCO3 itrah artar. Metabolik alkaloz solunumu basklar. Respiratuar asidozda solunum derinlik ve frekans azalr oysa metabolik asidozda solunumun derinlik ve frekans artar. Alkaloz hem periferik hemde santral sinirlerin uyarmn kolaylatrr. Sonuta tetaniler oluur ve solunum kaslarnn tetanisi ile hasta lebilir. Asit-baz bozukluklarnda yorum iin pH - bikarbonat diyagram kullanr. Asit-baz bozukluklarnn tedavisinde en iyi yntem primer nedenin ortadan kaldrlmasdr.
Metabolik asidoz
Metabolik alkaloz
ENDOKRN SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS

HORMONLAR
Hormon direk kan dolamna verilen ve kendine zel organlarda etkisini gsteren kimyasal maddelere denir. Endokrin, parakrin ve otokrin hormonlar vardr. Endokrin hormonlar kan dolamna geen hormonlardr. Bunlar endokrin organa-uzak organlarda etkili olur (TUS-Eyll89). Parakrin hormonlar yakndaki dokuya difze olarak etkili olurlar. Otokrin hormonlarsa salndklar organn aktivitesini etkilerler. Hormonlar besin olarak kullanlmazlar. Enerji retmezler, yapta olmazlar. Sadece dzenleyici grevleri vardr. Polipeptid, aminoasid ve steroid trevi olarak kimyasal yapca grup hormon vardr. Hormonlarn kan dzeyleri l O-10 mol/litre dzeyindedir. Ayrca hormonal uyarm genellikle ksa srelidir. Hor-monal uyarmn yaplmasndan efektif organda aksiyonun olumasna kadar bir sre geer. Buna latent periyot denir. Bu sre dakika, saat ya da gnlerle ifade edilebilir. Peptid hormonlar ve katekolaminlerde bu sre ksa, steroid ve tiroid hormonlarda ise uzundur.
Polipeptid yapl hormonlar
Deiik sayda aminoasid dizisinden olumu hormonlardr. Polipeptid yapdaki hormonlar genellikle suda znrler ve plazmada proteinlere balanmadan dolarlar. Protein hormonlar endoplazmik retikulumda prohormon yada preprohormon olarak sentezlenirler. Golgi kompleksinde modifiye edilirler ve salg granlleri iinde depo edilirler. Prohormon komplekslerinden esas aktiviteye sahip ksm kesilir. Depolanan hormon genellikle prohormon yapdadr. Polipeptid yapl pormonlar kana ekzositozla salnrlar. Hormon salnm iin uyarm geldinde granller hcre membranna birleerek ieriini boaltr. Polipeptid yapl hormonlar genellikle ksa (dakikalar sren) aktivite srelerine sahiptir. Salndktan sonra polipeptid hormonlar modifiye edilmezler. Polipeptid yapl hormonlar hedef dokudaki hcre zarnn dndaki reseptrlerle etkileirler ve ikincil haberci kullanrlar. Peptid yapl hormonlar enzim sentezini etkilemeden enzim aktivitesini etkileyerek alrlar. Hormon reseptr kompleksleri hcreye alnr ve paralanarak inaktive edilir. Inaktivasyondan sonra peptid hormonlar bir daha kullanlamaz. Plazmada kalan peptid hormonlar kan ve karacierde yklrlar. Katekolaminler ve tiroid hormonlar aminoasid trevi hormonlardr. Katekolaminler suda znebilen hormonlardr. Ancak tiroid hormonlar lipidde znen hormonlardr. Her iki grup hormonda, tirozinden sentezlenir.
Amin yapl hormonlar
128 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Katekolaminler sinir hcrelerinde ve adrenal medullada, tiroid hormonlar tiroidin folikler hcrelerinde sentezlenirler. Katekolamin hormonlar, granllerde depolanr. Uyaryla granller membrana birleerek ierik kana verilir. Kanda bata albumin olmak zere plazma protenlerine balanr. TUS Tiroid hormonlar folikl lmeninde tiroglobulin olarak inaktif formda depolanr. Vcuttaki en byk hormon deposu burasdr. Uyarmda tiroglobulin endositozla alnr, proteolize urar ve oluan tiroid hormonlar difzyonla kana geer. Kanda ok byk oranda plazma proteinlerine balanr. - Katekolaminler dolamda saniyeler iinde tiroid hormonlar ise gnler iinde inaktive edilir. Katekolamin reseptrleri hcre yzeyindedir ve ikincil haberci kullanlr. Tiroid hormonlarnn reseptr ekirdektedir ve mRNA yapmn uyarr.TUS - Dolama kan katekolaminler modifiye edilmezler. Oysa tiroid hormonlar dolamda modifiye edilebilirler.
Steroid Hormonlar
D vitamini, bbrek st bezi kortex hormonlar, strojen. androjen ve progestron bu yapdadr. Steroid hormonlar lipidde znen hormonlardr. - Steroid hormonlar kolestrolden sentezlenirler. Kolestroln pregnenolona evrilmesi hz kstlayan basamaktr. - Steroid hormonlar depolanmazlar. Yapldktan hemen sonra difzyonla kan dolamna geerler. Dolama geen steroid hormonlar modifiye edilebilirler ve byk oranda plazma proteinlerine balanrlar. Dolamdaki steroid hormonlarn yar mr uzundur yani inaktivasyon saatler, gnler srer. Reseptrleri ekirdektedir ve mRNA yapmn uyararak etkili olurlar (TUSNisan96, Nisan98).
HORMONLARIN ETKI MEKANIZMALARI
Tm hormonlar etki iin spesifik reseptrlerine balanrlar. Peptid hormonlar ve katekolaminlerin reseptrleri hcre dndadr ve ikincil haberci (second massenger) kullanrlar, ikincil haberci adenilat siklaz mekanizmas, IP3 (Inositol trifosfat) mekanizmas veya Ca- kalmodlin mekanizmas olabilir. Her sisteminde aktivasyonunda G proteini rol alr. Insulin ve IGF-1 tirozin kinaz sistemini kullanr. ANP ve EORF siklik GMP (cGMP) sistemini kullanr.
Adenilat siklaz mekanizmas
Eer G proteini Gs tipinde ise adenilat siklaz aktivasyonu yapar. Gi tipinde ise adenilat siklaz inhibisyonu yapar. Sonu olarak hcre cAMP dzeyi azalr veya artar. TUS Adenilat siklaz aktive olunca ATPyi cAMPa evirir. cAMP protein kinaz Ay aktive eder. Protein kinaz Ada hcre ii baz proteinleri (enzimleri) fosforilleyerek aktive (glikojen fosforilaz gibi) ya da inaktive (glikojen sentetaz gibi) eder.

G PROTENLER VASITASIYLA EFFEKTRLER LE ELEEN RESEPTR RNEKLER Reseptr Tipleri M1, M3, , D1 2, M2 Gp Gs Gi Eletii Protein Efektr Efektr Substrat Membran lipidleri ATP kincil Haberci Cevab IP3, DAG cAMP Sonu
Fosfolipaz C Adenilaz Siklaz Adenilaz Siklaz
Ca+2, Protein kinaz Ca+2 influx Enzim aktivitesi Ca influx ve enzim aktivitesi ID: 08t264
ATP
cAMP
Fosforillenmi proteinler fosfoprotein fosfatazlarla defosforile edilirler. - cAMP fosfodiesteraz ile 5 AMPye dntrlr. Bu sistemi kullanan hormonlar: (TUS-Eyll91, Eyll95,Nisan03): Glukagon, Kalsitonin, LH, HCG, FSH, PTH, ACTH, MSH, ADH, CRH, TSH, HCG, Katekolaminler
Inositol trifosfat (IP3) mekanizmas
G proteini fosfolipaz Cyi aktive eder. Bu da membran fosfolipidlerini paralayarak diail gliserol (DAG) ve IP3 oluturur. IP3 endoplazmik retikulumdan Ca++ salnmna neden olur. DAG ve Ca++ protein kinaz Cyi aktive eder. Protein kinaz C baz proteinleri fosforilleyerek hormonun fizyolojik etkilerini ortaya karr. Oksitosin, GnRH, TRH, ADH, GHRH, Anjiotensin 11, Katekolaminler
IP3 sistemini kullanan hormonlar Ca++ kalmodlin sistemi
G protein Ca++ kanallarn aarak ve endoplazmik retikulumdan Ca++ salnmna neden olarak intraseller Ca++ konsantrasyonunu arttrr. Ca++, Kalmodline balanr ve fizyolojik etkiler oluur. Bu sistem katekolaminler tarafndan kullanlr. Steroid hormon hcre sitoplazmasna difze olur ve buradaki spesifik reseptrne balanr. Bunun sonucunda reseptrde DNAya balanan domain ortaya kar. Hormon-reseptr kompleksi ekirdee geer ve ekirdekte spesifik DNA blgesinin reglatr blgesi ile etkileir. Transkripsiyon olur ve mRNA sentezlenir, bu mRNA sitoplazmada fizyolojik etkiyi yapacak proteine translasyone olur. Katekolaminler, glukokortikoidler, glukagon GH ve ACTH seviyeleri stresle arkarken inslin artmaz.
Steroid ve tiroid hormonlarn etki mekanizmas
Stres hormonlar (TUS-Nisan91).
HORMON SENTEZI VE SEKRESYONU REGLASYONU

A. Hormon sentezi
l. Protein ve peptid hormon sentezi: Preprohormon sentezi granll endoplazmik retikulumda olur ve spesifik bir mRNA tarafndan ynlendirilir. Sinyal peptidler preprohormondan ayrlr, prohormon oluur, prohormon golgi apparatusuna tanr. Ilave peptid dizileri golgi cisimciinde ayrlarak hormon oluur ve daha sonra salnmak zere sekretuar granllerde paketlenir. TUS 2. Steroid hormon sentezi: Steroid hormonlar kolesterol deriveleridir 3. Amin hormon sentezi: Amin hormonlar (tiroid hormon epinefrin ve norepinefrin) tirozin deriveleridirler. 1. Negatif feedback; Hormon sekresyonunun reglasyonunda en sk kullanlan yntemdir, kendi kendini snrlar. Hormonlar direk ya da indirek olarak hormonun ileri sekresyonunu inhibe ederler. rnein, inslin artm kan glukozuna cevap olarak pankreatik beta hcrelerinden sekrete edilir. Inslin, glukozun hcreler tarafndan kullanlmasnda arta neden olur. Sonu olarak kan glukoz konsantrasyonu azalr. Kan glukoz konsantrasyonundaki dme, pankreasn beta hcrelerini inslin sekresyonunu drmeye ynlendirir. 2. Pozitif feedback: Hormonlarn etkisinin giderek katlanmasna neden olur. Bir hormon direkt ya da indirekt olarak hormonun daha fazla sekresyonuna neden olur. rnein, ovulasyondan hemen nceki LH piki strojenin n hipofizdeki pozitif feedbackinin sonucudur. LH daha sonra overler zerine etkiyerek daha fazla strojen sekresyonuna neden olur. Nral kontrol: Otonom sinir sistemi endokrin organlara etkir. Mesela adrenal medullada sempatik lifler katekolamin salnmn uyarr. Ayrca hipotalamus nral uyarlarla aktivite gsterir. Feedback kontrol: Bu pozitif yada negatif feedback olabilir. Negatif feedback de aama vardr. Uzun Feedback: Hedef organdan salnan hormonlarn hipotalamusu etkilemesidir. Ksa Feedback : Hipofizden salnan hormonlarn hipotalamusu etkilemesidir. ok Ksa Feedback: Ayn organdan kan hormonun kendi salnmn etkilemesidir. Sirkadian ritim: Hormonlar gnn belli saatlerinde salnrlar. rnein kortizol sabah ok fazla salnrken akam bu salg olduka azalr. Tropik hormonlar: Hipofizden salnan hormonlar efektr endokrin organdan hormon salnmn dzenler. Kandaki metabolit dzeyleri: Paratiroid hormon ve Ca arasnda bu tr bir reglasyon vardr. Reseptrlerdeki down reglasyon ve up reglasyon
B. Hormon sekresyonunun reglasyonu
Endokrin reglasyon
HPOFZ
Sella tursikada bir endokrin organdr. n ve arka lob olarak iki ksmda incelenir. n loba odenohipofizde denir ve pars distalis, pars intermedia ve pars tuberalis olarak 3 ksmdan oluur. GH, prolaktin, FSH, LH, TSH, ACTH, MSH bu lobdan salnr. Arka loba nrohipofizde denir. Bu lobdan ADH ve oksitosin kana verilir.
N LOB HORMONLARI (TUS-NISAN88)

Hipotalamus, portal sistemin yardmyla hipofiz n lobunun salglarn artrr veya azaltr. zellikle portal sistem bozukluklarnda dopaminin inhibitr etkisi ortadan kalkacandan hiperprolaktinemi olur.
HPOFZN GENEL ORGANZASYONU ve EMBRYONK ORJN Majr Blmler Adenohipofiz Embriyonik Orjin Primitif oral kavite tabanndan ektodermin kranial ynde oluturduu cep kaudal ynde gelien nrohipofize temas eder ve birleir. Genel Yap Glandler epitel hcre kordonlar sekonder kapiller plexus sinzoidleri ile ayrlmtr; indirek olarak hipotalamus ve carotid plexusdan gelen atonomik sinirler tarafndan inerve edilir. Alt blmler Pars distalis- en geni alt blm Pars tuberalisdistalisin sperior extensiyonudur. Nrohipofizin infundibulunumu kuatr. Pars intermediaNrohipofizin Pars nervozasn snrlayan dar doku banddr. Tuber cinereumun Median Eminensi hipotalamusun tabann oluturur. nfundibular kk (nral sap) hipotalamustan pars nervozaya aksonlar tar ve primer kapiller pleksusun kapiller looplarn tar. Pars nervosa (infundibular uzant) Nrohipofizin genilemi lobudur; axon terminalleri ve kapillerleri tar. ID:03t007
Nrohipofiz
Hipotalamusun nral ektoderminin kaudal ynde bymesi ile oluur; beynin bir paras olarak dnlr.
ok miktarda akson ierir; bu aksonlarn hcre gvdeleri hipotalamusun supraoptik ve paraventrikler ekirdeklerindedir.

HPOTALAMUS, NROHPOFZ HORMONLARI VE FONKSYONLARI Hipotalamus Hormon Tirotropin salglatc hormon (TRH) Gonadotropin salglatc hormon (GnRH) Somatostatin Fonksiyon Tiroidstimulan hormon ve prolaktin salglanmasn uyarr. Hormon Vazopressin Pars Nervosa Fonksiyon Bbrek toplayc kanallarnn suya geirgenliini artrr ve damar dz kaslarnda kontraksiyona yol aar. Uterus dz kasnn ve meme bezlerindeki miyoepitel hcrelerinin kaslmas zerine etkilidir.
Folikl stimlan hormon ve luteinizan hormon salglamasn uyarr. Byme hormonu (GH) ve tiroid stimulan hormonun (TSH) salglanmasn inhibe eder.
Oksitosin
Byme hormonu Byme hormonu salglanmasn salglatc uyarr. hormon (GRH) Prolaktin inhibe edici hormon (PIH), Dopamin Kortikotropin salglatc hormon (CRH) Prolaktin salglamasn inhibe eder. B lipotropin kortikotropin (ACTH) salglanmasn uyarr. ID:02t029
Genel olarak dier hormonlarn salnm ise azalr. ADH ve oksitosinin yapm yeri hipotalamus olduu iin portal sistem bozukluklarnda bunlarn sentez ve salglanmalarnda bir deiiklik olmaz. TSH (Tiroid stimle edici hormon) (TUS-Eyll90, Nisan96): Trotrop hcrelerden salnr. TSH salnmn TRH uyarr, T3 ve T4 inhibe eder. strojenler, fazla iyot alnm TSHy arttrr. Somatostatin, dopamin TSH salgsn azaltr. TSH tiroid hormon sentezini arttrr. TSH: Iyot pompasnn aktivitesini salar. Tiroid hcrelerinin genilemesini ve saysn artrr. Tirozinin iydinasyonunu artrr.
MSH
Intermedier lob tarafndan salnr. Preopiomelano kortinden kesilerek sentezlenir. TUS
Growth hormon (GH, somatotropin)
Somatotrop hcrelerden salglanr. Somatotropinde denir. GH tre zgdr. Epizodik salnr. GHRH hipotalamustan ve GH salnmn uyaran bir hormondur. Somatostatin ise gene hipotalamus parviseller nronlarndan salnan ancak GH salnmn inhibe eden hormondur. GHRH hipotalamustan kendi salnmn inhibe eder. GH ve somatomedinler somatostatin salnmn uyarrlar. Somatomedinlerde back olarak GH salnmn inhibe eder. strojenler, adrenerjik, seratonerjik, dopaminerjik agonistler, pubertal hormonlar, alk, hipoglisemi, uyku, stress ve egzersiz GH salnmn arttrr. Somatostatin, somatomedinler, obesite, kortizol, gebelik, REM uykusu, serbest ya asiti, medroksiprogesteron ve hiperglisemi GH salnmn azaltr. (TUS-Nisan94, Nisan02,Eyll02) GH salnmnda balca kontrol, GHRH - somatostatin ve feedback mekanizmalar ile olur. Growth hormon karacierde IGF (inslin Growth Factor) sentezletir ve indirek etkilerini IGF zerinden yapar. Somatomedin (IGF) karacier haricinde de bir miktar sentezlenir. Diabetojenik (hiperglisemik etki): Glukozun hcrelere alnmn inhibe eder. Glukoneogeneze neden olur. hiperglisemik etki ile bazal insulin dzeyini arttrr. TUS Lipolize neden olur ve keton cisim yapmn arttrr. Kan aminoasit ve re dzeyini azaltr. Pozitif nitrojen dengesi salar. Iskelet ve kalp kasnda protein, DNA ve RNA sentezini arttrr, Nah+, K+, Cad++, fosfat gibi minerallerin bbreklerden reabsorbsiyonunu arttrr. Protein sentezini ve lipofizi arttrd iin yasz vcut kitlesinde arta neden olur. Somatomedinler ile olan etkilerdir. Kondrositlerde mitoz artna ve protein sentezine neden olarak boyca uzamaya neden olur. Kaslarda protein sentezini arttrr. Organlarda protein sentezini arttrarak organ boyutlarnn artmasn salar. IGF inslin benzeri etkilere neden olur. - GHnun prepubertal dnemde fazla salglanmas gigantizme neden olur. Ayn durum postpupertal dnemde olursa akromegali olur. Bu durumda tedavi iin Somatostatin analoglar kullanlr. - GH aktivite azl: GH eksiklii, GHRH azl yada IGF sentezinde azalma ile ortaya kabilir. Sonuta ccelik oluur. Bu durum rekombinan insan byme hormonu ile tedavi edilebilir.
Growth hormonun direk etkileri:
GHun indirek etkileri:

PROLAKTN SEKRESYONUNUN REGULASYONU Prolaktin sekresyonunu arttran faktrler strojen (gebelik) Annest ile besleme Uyku Stres TRH Dopamin antagonistleri ID:02t043 Prolaktin sekresyonunu azaltan faktrler Dopamin Bromokriptin (dopamin agonisti) Somatostatin Prolaktin (negatif feedback ile)
Prolaktin:
Laktotrop hcrelerden salnr. En nemli etki yeri meme dokusudur. Yapca growth hormona benzer. Prolaktin salnmnn kontrol TRH, PIF ve feedback yolla olur. TUS TRH prolaktin salnmn arttrr. PIF yani dopamin prolaktin sentez ve salnmndaki tm basamaklar inhibe eder. Uyku, egzersiz, stress, meme bann uyarlmas, hamilelik, serotonin ve histamin prolaktin salnmn arttrr. Prolaktin feedback ile kendi salnmn inhibe eder. Somatostatin de prolaktin salnmn inhibe eder. Hipotalamo - Hipofizer yetmezlik gibi durumlarda dier hormonlar (prolaktin hari) azald halde ADH ve oksitosin bundan etkilenmezler. nk: yapm yerleri hipotalamustur. ADH hipotalamusun supraoptik nkleusunda sentez edilir (TUS-Nisan96), daha sonra hipofizin arka lobunda depolanr. 9 aminoasitlik bir peptittir. ADH kendisi ile ilgili nrofizinle tanr ve bununla kan dolamna verilir. Insanlarda etkili ekli arjinin vazopressindir. ADH salnmn osmotik ve nonosmotik yollarla kontrol edilir. Serum osmolaritesinde olan deime ADH salnmn etkileyen primer olaydr. Serum osmolaritesini belirleyen esas faktrse Na+ konsantrasyonudur. TUS Hipotalamusdaki osmoreseptrler extraseller osmolarite artmas durumunda uyarlr ve ADH salnmna neden olur. Extraseller osmolaritede azalma ADH salnmn inhibe eder. Kann osmolaritesinde en sk deimeye neden olan faktr su azl veya fazlaldr. O nedenle ADHnn etkisi su zerinedir. Aldesteronun etkisi ise daha ok Na+ zerinedir. ADH salnmn uyaran en gl stimlan hipovolemidir. Kan basnc aniden dtnde arka hipofizden salnarak kan basncn normale dndrr. (TUS-Eyll89,Nisan89) Hipovolemi osmolariteye gre ADH salmada daha gl etkilidir. Kan hacminde %10-15lik bir azalma ile hacim reseptrleri uyarlr ve ADH salnr. Intrathorasik kan basncnn kanama, ayakta durma gibi nedenlerle azalmas ADH salnmna ve sonuta antidireze neden olur.
Arka lob hormonlar
ADH (Vazopressin)
135 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Ar, nikotin, morfin, asetilkolin, anjiotensin ADH salnmn uyaran dier nonozmotik faktrlerdir. Hipoglisemi ve bulantda ADH salnmn uyarr. Antidiretik hormon salnmn etkileyen faktrler; Salnmn artranlar - Plazmann effektif osmotik basncnn artmas - Hcre d sv hacminin azalmas - Ar, heyecan, stress, egzersiz - Bulant, kusma - Ayakta durma - Morfin, nikotin, barbitratlar - Klorpropamid, kilofibrat, karbamazepin - Anjiotensin Salnmn azaltanlar - Plazmann efektif osmotik basncnn azalmas - Hcre d sv hacminin artmas - Alkol - Butorfanol, oksilorfanin Extraseller hacmin artmas ile arterial basncn artmas ADH salnmn inhibe eder. Etanol, kafein, lityum, ANP adrenerjik agonistler ve antikolinerjikler ADH salnmn inhibe eden dier nonosmotik faktrlerdir.
Oksitosin
Hipotalamusun paraventrikler nkleusunda sentezlenir ve nrohipofizde depolanr. Tanmasn ilgili nrofizinler yapar. (TUS-Nisan95) Oksitosin 9 aminoasitten oluan bir peptid hormondur. Oksitosin salnm iin kolinerjik sinir lifleri uyarlmaldr. Oksitosin salnm iin en gl stimulus emzirmedir. Bebein grlmesi veya sesinin duyulmasda oksitosin salnmna neden olabilir. Serviksin genilemesi ve genital blgenin uyarlmasnda oksitosin salnmna neden olur.
KLNK RNEKLERN ZET ADH Serum ADH Serum Ozmolaritesi / [Na+] Azalmtr Idrar ozmolaritesi Hipoozmotik Idrar akm hz Yksek Yksek Yksek CH2O Pozitif Pozitif Pozitif
Primer polidipsi Santral diabetes insipidus Nefrojenik iabetes insipidus Su kstlanmas Uygunsuz ADH Salnm sendromu
(Plazma osm. iin)
Artmtr (Fazla H2O Hipoozmotik itrahna bal) Artmtr (Fazla H2O Hipoozmotik itrahna bal) Yksek-normal Azalmtr (Fazla H2O reabsorbsiyonuna bal) Hiperozmotik Hiperozmotik
Dk Dk
Negatif Negatif
ID:02t037
136 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Etkileri (TUS-Nisan92) Meme bezlerindeki myoepitelyal hcrelerde kaslmaya neden olarak sentez edilmi stn kanallar boyunca ilerlemesini salar. Myometriumda kaslmaya neden olur. Bu doum sanclarnn olumasnda etkilidir. Ayrca myomet-riumdaki kaslmalar doum sonras kanamalar nler. Doumun sonuna doru myometriumda oksitosin reseptr saysnda art olur. Korku, znt ve alkol oksitosin salnmn inhibe eder.
ADRENAL KORTEX
Bbrek st bezinin %80ini oluturur. tabakadan oluur. Bu tabakalarn hormonlar farkldr, En dta zona glomeruloza vardr ve mineralokortikoidler burada sentezlenir. Ortada zona fasiklata vardr ve glukokortikoidler burada sentezlenir. En ite zona retiklaris vardr ve androjenler burada sentezlenir. Bu tabaka kadnlarda androjen sentezinin en fazla yapld yerdir. Erkekte buradaki sentez fazla nemli deildir. Steroid hormonlar hcre ii reseptre balanarak etki ederler. (TUS-Eyll88)
STEROIDLER
Kortikosteroid sentezi
Kolesterol byk oranda kandan alnr. Ancak bbrek st bezi kendine kolesterol sentezleyebilir. Ilk basamak kolestroln pregnenolona dnmesidir. Bu P450 enzimlerinden biri olan 20-22 desmolaz tarafndan salanr. ACTH bu enzimin aktivitesini arttrr. Pregnenolon tm steroidlerin ncl maddesidir. Kortikosteroid sentezindeki enzimler P45O mikrozomal enzimleridir 18 hidroksisteroid dehidrogenaz aktivitesi, anjiotensin II tarafndan arttrlr. Bu enzim sadece zona glomerulosada vardr. O nedenle aldosteron sadece zona glomerulosada sentezlenir. Zona glomerulosada 17 hidroksilaz enzimi bulunmaz. Bu nedenle zona glomeruloza kortizol sentez edemez. Kortizol sentezindeki enzimlerden herhangi birinin eksik olmas ile adrenogenital sendrom oluur. En sk grlen enzim eksiklii 21 hidroksilaz eksikliidir. 21 karbonlu steroidler progesteron, DOK, aldosteron ve kortizoldr. 19 karbonlu steroidler testosteron DHEA ve androstenediondur. Androjenik aktivitelerdir.

STARLNG KUVVETLERNDEK DEKLKLERN GFR, RPF VE FLTRASYON FRAKSYONUNA ETKLER GFRa etkileri Afferent arteriolde konstrksiyon Eferent arteriolde konstrksiyon Plazma protein konsantrasyonunda artma reter ta (GCden dolay) (GCden dolay) (GCden dolay) (BSden dolay) Deimez Deimez RPFye etkisi Filtrasyon fraksiyonuna etkisi Deimez (GFR / RPF) (GFR / sabit RPF) (GFR / sabit RPF) ID:02t036
18 karbonlu steroidler strojen aktiviteye sahiptir. Bunlar stradiol, stron ve stradioldr. Dolamda kortizol transkortin ile tanr. TUS Kortizoln %75i bu proteine bal %15i albumine baldr. %10 serbest kortizol vardr. Bal ksm depo grevi grr. Aldosteron plazma proteinlerine (daha ok albumine) %50 oranda balanr. Androjenlerde plazma proteinlerine yksek oranda balanrlar.
Kortikosteroidlerin ykm
Balca karacierde olur. ift balar indirgenir ve sonra hidroksil gruplarna glukronik asit yada slfat konjuge edilerek idrarla atlrlar. Kortizoln idrardaki esas metaboliti tetrahidrokortizol glukronattr. Aldosteronun idrardaki esas metaboliti tetrahidroaldosteron glukronittir. Kortizol kortizona evrilip daha sonra tetrahidrokortizon glukonat olarak ta atlabilir. Androstenediondan karacierde androsten ve etiokonolon oluur. Bu madde 17 ketosteroid kaynadr, idrardaki 17 ketosteroidlerin en byk kayna DHEAdr. Kortizol salnm sirkadien ritim gsterir. Sabah saat 6 civarnda kortizol ve ACTH kanda en yksek dzeydedir. Gece saat 24de en dk dzeydedir. Hipotolamik kontrol: CRH, cAMP zerinden ACTH yapm ve salnmn arttrr. Hipofiz kontrol: Hipofiz ACTH salnm ile kortizol salnmn kontrol eder. ACTH salnmn asetil kolin ve serotonin arttrr. GABA ve adrenerjik uyan CRHy inhibe ederek ACTH salnmn azaltr. Negatif feedback kontrol : Kortizol ACTH ve CRH salnmn inhibe eder. O nedenle adrenogenital sendromda ACTHnn kan dzeyi artmtr. Dexametazonun uzun sre kullanm ACTH salnmn inhibe ettii iin bbrek st bezinde atrofiye neden olur.
Glukokortikoid salnmnn kontrol
ACTHnn etkileri
ACTH adrenal bez hcrelerine kolesterol giriini arttrr. Kolesteroln pregnenolona dnmn arttrr. Adrenal bezin kanlanmasn artrr ve bezi hipertrofiye eder. ACTHnn etkisi zona fasiklata ve retiklarisde daha belirgindir. Streste ilk artan hormon katekolaminlerdir (TUS-Nisan90). KS, ACTH ve dier hormonlar daha sonra salnrlar. Stressde ACTH ve CRH salnm dolaysyla kortizol salnm artar. Ancak nceden kortizol verilmesi strese olan direnci artrmaz. ACTHnn mineralokortikoid salnm zerine olan etkisi majr rol oynamaz. Yani mineralokortikoid salmnnda en etkili faktr ACTH deildir. Hiperkalemi: Aldosteron salnmn dzenleyen ana faktrdr. Hiperkalemi aldosteron sentezinin ilk basamaklarn uyararak aldosteron salnmna neden olur. Hiponatremi (TUS-Nisan00): Hiperkalemi gibi zona glomerulosaya direk etki ile aldosteron salnmna neden olur. Renin-Anjiotensin sistemi: Renal perfzyon basncnn azalmas, ayakta durma, sempatik uyarm gibi durumlar renin salnmna neden olur. Renin sonu olarak anjiotensin II miktarnda arta neden olur. Anjiotensin II aldosteron sentezini hzlandrr. Anjiotensin IIIde aldosteron salnmn arttrr.
Mineralokortikoid salnmnn kontrol
ALDOSTERON SEKRESYONUNU ARTIRAN UYARANLARI

Glukokortikoid sekresyonunu da artranlar: Cerrahi, Anksiyete, Fiziksel travma, Hemoraji, Glukokortikoid sekresyonunu etkilemeyenler; Yksek potasyum alm, Dk sodyum alm, Toraksta v. cava inferiorun daralmas, Ayaa kalkma - Sekonder hiperaldesteronizm (Baz konjestif kalp yetmezlii siroz, nefroz olgular) Aldesteron sekresyonu dzenlenmesine katlan ikinci haberciler; TUS Salglatc Hcre ii arac ACTH cAMP, protein kinaz Anjiotensin II Diailgliserol, protein kinaz K+ iyonu Ca+2
GLUKOKORTIKOIDLERIN ETKILERI (TUS-NSAN90,EYLL90,NISAN94,NISAN01)

Arrtiinflamatuar etkiler
Fosfolipaz A2nin inhibisyonu ile prostoglandin sentezini inhibe eder. Kapiller permeabiiiteyi azaltarak lkosit diapedezini nler. Ayrca kemotaktik maddelerin salnmnn nlenmeside lkosit diapedezini nler. Lizozom duvarn stabilize ederek lizozomal enzim salnmn nler. IL-2 (interlkin 2) salnmn inhibe ederek T lenfosit proliferasyonunu inhibe eder.

ADRENAL HASTALIKLARINDA TANIDA KULLANILAN BORATUAR BULGULARI Klinik durum Primer hiperaldosteronizm (Conn sendromu) Cushing sendromu ACTH tmr, adrenal hiperplazi Konjenital Adrenal Hiperplazi 21 (OH)az eksiklii 11B (OH)az eksiklii Primer adrenal yetmezlik Addison Hastal Seconder adrenal yetmezlik Aldosteron Kullanlmaz Kortizol Kullanlmaz Androjen Kullanlmaz Kullanlmaz ACTH Kullanlmaz
Normal
ID:03t051
Mast hcresi ve plateletlerden histamin ve serotonin salnmn inhibe eder. (Antiallerjen etki) Antijene olan antikor cevabn azaltr. Lenfoid organlar (lenf dm, timus, dalak) da klmeye neden olur. Dolamdaki bazofil, eozinofil, monosit ve lenfosit saysn azaltrlar. Dolamdaki eritrosit, ntrofil, trombosit saysn arttrr. deme engel olur, demi zer.
Metabolik etkiler

Glikolizi inhibe eder (antiinslin etki) Glikoneogenezi arttrr. Hiperglisemi yapar. Bunu takiben hiperinsulinemiye neden olabilirler. Glikoliz enzimlerini inhibe eder. Extrahepatik dokularda (kemik ilii, kas, lenfatik vs.) protein katabolizmasna ve aminoasidlerin kana gemesine neden olur. (Negatif nitrojen dengesi) Karacierin kan aminoasitlerini almasn arttrr: Bu yolla glukoneogenezi arttrr. Ayrca karacierde bu aminoasitlerden yeni protein yapmn arttrrlar. TUS Lipolize neden olurlar. Bu yolla hiperlipidemi ve hiperkolesterolemiye neden olurlar. Adipoz dokudaki inslin duyarlln azaltrlar. Yan vcutta yeni bir dalm ekli gstermesine neden olur. Aydede yz trunkal obesite ve buffalo hump oluur. Burada insulin salnmn arttrc etkisi de rol oynar. Adipoz dokunun insuline olan sensitivitesini azaltr. Ya asidi oksidasyonunu arttrarak ketojenik etki gsterir. Glukokortikoidler itah artna neden olur. Hematopoetik etkiler; Kemik iliinde hemoglobin, eritrosit, trombosit, ntrofil say artar. Bazofil, eozinofil ve lenfosit says azalr. Kardiyovaskler etkiler; Damar dz kas ve kalbin adrenerjik uyarma cevabn arttrrlar. izgili kasa etkisi: Fizyolojik dozda kas aktivitesine olumlu etkileri vardr. Ancak yksek dozda kas ykmna neden olduu iin olumsuz etkisi vardr.
ARADONK AST MEKANZMASI
Kemik ve kalsiyum metabolizmasna etkileri
Kalsiyumun barsaktan absorbsiyonunu azaltr, bbrekten atlmn arttrrlar. Fosfatn bbreklerde reabsorbsiyonunu azaltrlar. Kemik matriks sentezini inhibe ederler. Osteoklastik etki yaparlar. Uzun sreli tedavide osteoporoz olur. Glomeruler filtrasyon hzn ve serbest su klirensini artrrlar. rik asit atlmn arttrrlar. Mineralokortikoid benzeri aktiviteye sahiptirler. Yani Na+ tutup K+ sekrete ederler.
Bbreklere etkisi
MINERALOKORTIKOIDLERIN ETKILERI (TUS,-EYLL88)

Ter bezi, gastrointestinal sistem, tkrk bezleri ve bbreklerde Na tutulmasna K veya H nin sekresyonunun artmasna neden olur. Na reabsorbsiyonu ile extraseller sv hacmini arttrr bu da bbrek kan akmn arttrp renin salnmn inhibe eder. Asit-baz dengesine K+ ve H+ sekresyonu ile etki eder.
ADRENAL MEDULLA
Crista nralisten kken alan hcrelerden olumutur. Sempatik sistemin bir yesi saylabilir. Adrenal medulladaki hcreler presinaptik sempatik lifler alrlar. Bu sinapslarda asetilkolin fonksiyon grr. Adrenal medulladan katekolaminler salglanr. Adrenal medulla salgsnn %80I adrenalin %20si noradrenalindir. Adrenal medullaya kan ya adrenal kortexten geerek dolayl yolla yada medullar arterlerle direk yolla gelir. Adrenal medulla hcrelerinde katekolaminler granllerde depolanrlar. Bu granllerde katekolamin-lerden baka Beta-hidroksilaz, ATP, kromogranin ve enkefalinler vardr.
KATEKOLAMINLER
Katekolaminler sentezi
Dopamin beta hidroksilaz enzimi granller iinde bulunur. O nedenle dopamin aktif tama ile granllere geer ve burada norepinefrine dnr. Dopamin beta hidroksilaz dndaki enzimler sitoplazmiktir. Norepinefrin sitoplazmaya geer ve sitoplazmada FNMT ile adrenaline dntrlr. TUS KAtekolamin sentezinde hz kstlayan basamak tirozin hidroksilazn katalize ettii basamaktr. Fenil etanolamin -N- metil transferaz (FNMT) enziminin aktivitesi glukokortikoidlerle arttrlr. Bu enzim sadece adrenal medullada ve bir miktarda toraks ve abdomendeki kromaffin hcrelerde bulunur. O nedenle sempatik sinirlerde adrenalin sentezlenmez. Adrenerjik sinirlerde sadece DOPA ve norepinefrin yaplr.
ERKEK REME SSTEM

Erkek reme sistemi testisler, genital boaltma kanallan, bunlara alan bezler ve penisten oluur.
TESTISLER
Grevi hormon ve spermatozoa retmektir. Parankimini seminifer tbller ve interstisiyel hcreler oluturur.
Seminifer tbller Spermatogenesis
Seminifer tbl epiteli spermatogenik seriye alt hcreler ve sertoli hcrelerinden oluur. Seminifer tbllerde spermatogenez oluur. Primitif hcreler olan spermatogonium Alar mitoz ile spermatogonium A serilerini oluturur. Bunlarn bir ksm daha sonra spermatogonium Blere farklanrlar. Farklanmayan spermatogonium-Alar kk hcre olarak ilev grrler. Spermatogonium Bler mitozla blnerek primer spermatositleri olutururlar. Primer spermatositler l. mayoza girerler ve sekonder
143 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ spermatositleri olutururlar. Bunlarda 2. mayoza girerler ve sonuta haploid kromozom ieren spermatidleri olutururlar. Spermatidler spermiogenesis denen bir farklanma ile spermatozoonlara (spermiumlara) dnrler. Spermatogoniumdan spermatid oluumuna kadar geen sre 64 gndr. Her bir spermatogonium A hcresinden 64 sperm hcresi oluur.
Sertoli hcreleri
Bazal laminaya oturan ve blnmeyen hcrelerdir. Spermatogenik seriye gre daha dayankldrlar. Bu hcreler aras sk balantlar kan testis bariyerini oluturur. Ayrca sertolideki sk balantlarla seminifer epitel bazal kompartman ve adluminal kompartman olarak ikiye ayrlmtr. Birbirine kprlerle bal spermatogenik hcreler sertoli hcrelerince desteklenirler. Spermatogenik seri hcrelerinin korunmasn ve beslenmesini salarlar. Artklar fagosite ederler. Hormonal salg yaparlar. Antimllerian hormon salnm: Fetal hayatta mller kanalnn gerilemesini salar. Inhibin: FSH salnmn inhibe eder. Androjen balayc protein: Testosteronu balayarak testis iinde dolama gre daha yksek konsantrasyonda testosteron bulunmasn salarlar. stradiol: Erkeklerde stradiol yapmnn olduu hcrelerden biride sertolidir.
SPERMATOGENEZ EVRELER Kromozom Soyo; Tanmlama DNA miktar (23,1N) Yeni olumu hareketsiz spermler Epididimisde hareket yetenei kazanrlar. Fertilizasyonun baarl olabilmesi iin kadn genital organnda kapasitasyon yapmal Sperm oluturmak iin spermiogenezise girer 4 spermatid oluturmak zere birka saat iinde mayoz II tamamlanr 22 gnlk profaz safhas ierir. Bu srada nkleer kromatin paternlerinin deiimleri tamamlanabilir. Leptoten (Uzun ince, DNA zinciri) zigotlen(sinaps oluur) Pakiten (ksa, kaln sarmal, DNA) ve diploten (kromozomlar ayrlr) Mayoz Ie girer. Primer spermatosit oluturulur. (DNA replike olur) Baka TipA veya Tip B spermatogonia oluturmak zere mitoza girer ID:03t053
Sertoli hcresinin grevleri:
Sertoli hcresinin salg fonksiyonu TUS
Spermiogenez Hcre Tipi Sperm
Spermatid Mayoz Sekonder spermatosit Primer spermatosit
(23,1N) (23,1N) (46,2N)
Spermatositogenesis
Tip B (46,2N) Spermatogonia Tip A (46,2N) Spermatogonia

ANDROJENLERN ANDROJENK POTANSYELLER Androjen DHEAS DHEA Androstenedion Testosteron DHT Potensi 1 3 10 100 200 Over %0 %10 %45 %25 %2 Kayna Adrenal %100 %90 % 45 %25 %2 Periferal dnm %0 %0 %10 %50 %96
Leydig Hcreleri
Seminifer tbullerin arasn dolduran ba dokuda kapillere yakn yerleim gsteren hcrelerdir. LH etkisi ile testesteron sals yaparlar. (TUSNisan94) Fetal hayatta aktiftirler ancak daha sonra gerilerler. Pubertede LH salnm ile tekrar aktivite kazanrlar.
ANDROJENLER
Testisten salnan androjenler testosteron, dihidrotesteron ve androstenediondur. Testistede androjen sentezi adrenal kortexteki gibi olur. Sentez progesteron zerinde de yaplabilir ancak tercih edilen yol pregnenolon zerindedir. 20-22 desmoloz enzimin katalize ettii basamak hz snrlayan basamaktr ve bu enzimin aktivitesi LH tarafndan arttrlr. Plazmadaki progesteron zerinden de yaplabilir ancak tercih edilen yol pregnenolon zerindedir. 20-22 desmolaz enziminin katalize ettii basamak hz snrlayan basamaktr ve bu enzimin aktivitesi LH tarafindan arttrlr. Plazmadaki testosteronun %85i testislerden gelir. Testosteron testislerde depolanmaz. Sentezden hemen sonra salnr. Salnan testesteron %97-99 orannda plazma proteinlerine balanr. Testosteron en ok sex hormonu balayan globline bir miktarda albumine balanr.
Androjenlerin Ykm
Ykm esas olarak karacierde olur. Testosteron nce androstenediona evrilir daha sonra bundan androsteron ve ondanda etiokonolon oluur. Bunlarda glukronat ve slfat ile konjuge edilerek idrarla atlrlar. Idrardaki 17 ketosteroidlerin %30u testosteron kaynakldr. % 70i ise adrenal kortex androjenlerinin ykm ile oluur. O nedenle idrar 17 ketosteroid dzeyi testis fonksiyonunu tam olarak yanstmaz. Androjenler adipoz doku, meme, karacier ve beyinde aromataz ile strojenlere dnr. Testosterondan stradiol, androstenediondan stron sentezlenir. Dehidrotestosteron strojenlere dnmez. Erkeklerde strojenin en byk kayna bu dnmdr. Testosteronun dihidrotestosterona dnmesi bir ykm olay deil aksine aktivasyon olaydr. Dihidrotestosteron testosterona gre birka kat fazla biyolojik aktivite gsterir. Bu dnm 5 alfa redktazla salanr ve bu enzim en fazla genital organlarn derisindedir. 5 alfa redktaz enzimi karacier, deri, prostat, seminal vezikller ve epididimiste vardr. TUS Plazma dihidrotestosteronunun %20 kadar testis kaynakldr.
SPERMATOGENEZIN DZENLENMESI
Spermatogenezi birok hormon kontrol eder. Testosteron: Spermatogenezi stimule eder. Ancak yksek konsantrasyondaki testosteron gonadotropin salnmn inhibe ederek ve strojenlere dnerek spermatogenezi inhibe eder. Testosteron, spermatogenezin olabilmesi iin testis iinde yksek dzeyde olmaldr. strojenler: Spermiasyonda rol alrlar. FSH ve LH (TUS-Eyll90): FSH sertoli hcrelerini LHda leydig hcrelerin uyararak spermatogeneze yardmc olur. Inhibin, kadnda overde granloza testis sertoli hcrelerinden salnarak FSHy inhibe eder. Growth hormon (Byme hormonu ): Spermatogenezi hzlandrr. Eksikliinde spermatogenez bozulur. Dihidrotestosteron spermatogenez iin gerekli bir hormon deildir. Spermatogenezin artmas FSH salnmn feed-back olarak inhibe eder.
Androjen salnmn kontrol
Androjenlerde kortizol gibi gnlk ritm gsterirler. Hipotalamustan salnan GnRH, hipofizden LH ve FSH salnmn arttrr. LH androjen sentezini stimule eder. Testosteron ve dihidrotestosteron GnRH salnmn inhibe eder. Testosteron ayrca LH salnmn direk feed-back ile inhibe eder. Testosteron FSH salnmn inhibe etmez. Fetal hayatta testosteron; epididimis vas deferens ve seminal vezikllerin geliimi iin gereklidir. Dihidrotestosteron fetal hayatta penis, penil retra, prostat ve skrotum geliimi iin gereklidir. O nedenle 5 alfa redktaz eksikliinde erkek d genital organlarnda bozukluklar oluur. TUS Pubertede sekonder sex karakterlerinin oundan ve akneden dihidrotestosteron sorumludur. Dihidrotestosteronun erikindeki grevi prostat sekresyonunun kontroldr. Testosteron larinxte hipertrofiye neden olarak ses kalnlamasna neden olur. Androjenler axiller, pubik kllanma ve sakal, byk kmasna neden olurlar. Testosteron pubertede hzl bymeyi salar. Protein sentezini arttrr, pozitif nitrojen dengesi salarlar. Kas kitlesinde arta neden olurlar. Ca++, Na+, K+, Cl- ve fosfat retansiyonuna neden olurlar. Kemik matriksini arttrr, epifiz plaklarnn kapanmasna neden olur. Testosteron eritropoezi ve trombosit agregasyonunu attrr. Testosteron normal spermatogenez ve fetal hayatta penis, seminal vezikl gibi organlarn gelimesi iin gereklidir. Androjenler libidodan sorumludur.
Androjenlerin etkileri
Prostat bezi
Sitrik asit, fibrinolizin, Ca, asit fosfataz, inko salglar. Alkali bir salgs vardr. Fibrinojen, fruktoz ve dier besleyici maddeler, prostoglandinler, askorbik asit ve fosforil kolin ieren salg yapar. Semen hacminin ou seminal vezikllerden gelir. Alkali bir salgs vardr. Spermiumlarn hareket yeteneini kazand ve depoland yerdir.
Seminal vezikl
Epididimis
KADIN REME SSTEM

Kadn reme sistemi ovaryum, fallop tpleri, uterus, vajen ve d genital organlardan oluur.
OVARYUMLAR
Grevi ovum ve steroid hormonlar retmektir. Medulla ve kortex olarak iki ksmdan oluur. Kortex, ovaryum foliklleri ve fibroblast benzeri hcrelerden oluan stromadan oluur. Medulla damarlardan zengindir, elastik lifler, kas hcreleri ve fibroblastlardan olumutur. Ovaryum stromasna dalm interstisiyel hcreler vardr. Bu hcreler teka internadan kken alr. Oogenez: Doum ncesi ve doum sonras diye ikiye ayrlr.
Doum ncesi dnem
Vitellus kesesinde oluan ilkel cins hcreleri dii gonada ularlar ve oogoniumlara farklanrlar. 3. ayn sonunda oogoniumlar yass epitel hcreleri ile evrilirler. Bir ksm oogoniumlar mitoz ile blnmeye devam ederken bir ksmda byyerek primer oositi oluturur. 5. ayda reme hcresi says maksimuma (6-7 milyona) ular. Daha sonra primer oositlerin bir ksm ve oogoniumlar geriler, 8. ayda oogoniumlarn hepsi dejenere olur. Hayatta kalan primer oositler DNAlarn replike ederler ve l. mayozun profazna girerler. Primer oosit ve evresindeki yass epitelin oluturduu yapya primordial folikl denir.
OVEYYAN FOLLKL GELM Dosit Primer oosit (46,4N) Mayoz Iin profaz evresinde bekler Primer oosit (46,4N) Mayoz Iin profaz evresinde bekler Follikl Hcreler Squamoz hcreler tek tabaka Granloza hcreleri tek tabaka Granloza hcreleri ok katl, teka internadan salnan andojenlerden strojen sentezler (aromataz) FSH ve LH reseptrleri mevcut Tekal hcreler Fibroblast Fibroblast Teka interna: Androjen sentezi LIT reseptrn mevcut Teka externa: Fibrz ve vaskler ID:03t052
Follikl evresi Primordial Follikl Primer follikl
Seconder follikl Primer asit (46,4N) Mayoz Iin FSH baml profaz evresinde durmu zona Graaf follikl Pellucida mevcuttur. Sekonder oosit (23,2N) Mayoz IInn metafaz evresinde bekler
Doum sonras dnem
Primer oositler doum sonrasnda folikl hcreleri tarafndan salnan oosit olgunlamasn inhibe eden faktr (OMI) tarafndan pubertenin balamasna kadar inhibe edilirler. Puberteye kadar bunlardan ou atrezik hale gelir ve puberte balangcnda 400 bin tanesi kalr.
UTERUS
tabakadan oluur. Endometrium, myometrium ve perimetrium. Perimetrium uterusu saran ba dokudur. Myometrium dz kaslarn yapt tabakadr. Endometrium uterusun mukoza tabakasdr. Endometrium zigotun implantasyonu iin ortam hazrlar ve plasentann anneye ait ksmn oluturur. Endometriumun varl iin strojen gereklidir. En-dometrium yap bakmndan iki tabakada incelenir. Endometrium bazalis: Endometrium mukozasnn 1/3 bazalindeki ksmdr. Kanlanmas dz arterlerle olur. Grevi menstruasyon siklusu ile dklen endometrium fonksiyonalisin yerine konmasdr. Endometrium fonksiyonalis: Mukozann 2/3 st ksmnda yer alr. Kanlanmas spiral arterlerle olur. Menstruasyon siklusunda dklen ksmdr.
OVERLERIN REGLASYONU VE MENSTRUEL SIKLUS

A. OVERLERIN REGLASYONU
1. Hipotalamik kontrol - GnRH Erkeklerde olduu gibi pulsatil GnRH n hipofizi stimle ederek LH ve FSH sekresyonunu salar. 2. n hipofiz-FSH ve LH Aadakileri stimle ederler. a. Steroidogenez (Over follikl ve corpus luteumda) b. Antral safhann tesinde follikler geliim c. Ovulasyon d. Luteinizasyon 3. Negatif ve pozitif feedback kontrol-strojen ve progesteron
B. STROJENIN OVER ZERINE ETKILERI (TUS-Eyll88)
1.FSH ve LH sekresyon zerine hem negatif hem de pozitif feedback etkileri mevcuttur. 2.Fallop tpleri, uterus. serviks ve vajinann matrasyon ve stabilizasyon salar. 3. Kadn sekonder seks zelliklerinin pbertede geliimi iin gereklidir. 4.Memelerin geliimi iin gereklidir. 5. Kendi reseptrlerini, LH ve progesteron reseptrlerini upregle ederler. 6. Granloza hcrelerinin proliferasyon ve geliimi iin gereklidir. 7. Gebeliin devam etmesini salar. 8. Gebelik sresince kontraktil stimuluslar iin uterus eiini dnr. 9. Prolaktin sekresyonunu stimle eder (fakat daha sonra onun meme zerindeki etkisini bloke eder).
C. PROGESTERONUN OVER ZERINE ETKILERI
1. FSH ve LH sekresyonu zerine negatif feedback etkisi vardr. 2. Luteal faz sresince uterusun sekretuar aktivitesinin devamn salar. S. Gebelii devamm salar. 4. Gebelik esnasnda kontraktil stimuluslar iin uterus eiini ykseltir. 5. Memelerin geliiminden sorumludur.
STROJENLER
stradiol, striol ve stron olarak 3 strojen vardr. stradiol: En aktif strojenik hormondur ve overde granloza hcrelerinden salglanr. Kadnlarda stradioln hemen tamam overlerden salglanr. striol: En zayf strojenik hormondur. Karacierde stradiol ve strondan sentezlenir. Gebelik srasnda plasentadan salnan balca strojenik hormondur. Plasentada az miktar stradiol ve stronda sentezlenir. stron: Overden salnr ve zayf strojenik aktivite gsterir. Bir miktarda adrenal kortexten salnan androstenedionun periferal dnmnden oluur. Postmenapozal kadnlarda balca plazma strojeni strondur ve sentezi androstenedionun periferde aromatazla dnm ile salanr.
Overlerden strojen salnmnn kontrol
GnRH hipotalamustan salnr ve hipofizden FSH ve LH salnmn arttrr. LH teka hcelerinde 20-22 desmolaz enzimini aktive ederek androjen sentezini artrr. FSH granlosa hcrelerinde aromataz aktivitesini attrarak androjenden strojen yapmn arttrr. Folikler ve luteal fazda strojen FSH ve LH salmmn inhibe eder. Ancak siklus ortas dnemde pozitif feedback etki ile LH salmmn ve daha az miktarda FSH salnmn arttrr. FSH granloza hcrelerindeki LH reseptr saysn arttrr. Granloza hcrelerinden salglanan inhibin FSH salnmn inhibe eder, aktivin FSH salnmn arttrr (TUS-Nisan92). strojenler endometriumda proliferasyonu ve vasklarizasyonu arttrr. Myometriumda kontraktil protein sentezini arttrarak kaslmaya neden olurlar. Ayrca strojenler myometriumun oksitosine olan duyarlln arttrr. Gebelikte zellikle stradiol annenin reme organlarnn byme ve gelimesine neden olur. Servixten viskozitesi dk bol mukus salglanmasn salar. Fallop tplerindeki kirpiksi epitelin motilitesini arttrr. Vajinann kbik epitelini ok katl yass epitele dntrr. Sekonder sex karakterlerinin oluumuna neden olur. Pubertal kzlarda pubik ve aksiller kllanmadan, strojenden ok adrenal korteksten salnan androjenler sorumludur.
strojenlerin etkileri
149 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Pubertede byme sramasn salar. Epifiz plaklarnn kapanmasna neden olur. Bu etkisi testosterondan daha gldr. Meme duktuslarnn geliimini salar. Asinilerde progesteron ile sinerjist etki ederek bymeyi salar. Prolaktin salnmn hamilelikte stimule eder. Ancak prolaktinin meme bezlerinden st salnmna neden olan etkisini inhibe eder. Deride ya dokuyu, vasklariteyi ve kanlanmay arttrarak scak olmasn salar. TUS Su ve tuz tutulmasna neden olur. Faktr 2,7,9 gibi phttarna faktrlerinin sentezini artrarak hiperkoagulabiliteye neden olur. Karacierden tayc globulinlerin ve anjiotensinojenin sentezini arttrr. HDL yapmn arttrp LDL yapmn azaltarak atherosklerozu nler. Hcrelerde antiinslin etki yaparak glikozun kullanmn nlerler. Osleoblastik okliviteyi arttrr ve osteoporozu nler. TUS Kadn genital organlarnn fetusta gelimesi overlerden bamszdr. strojen etkisindeki bir kadnda vagende superficial hcreler hakimdir ve yaymada da en ok grlen hcrelerdir. strojen etkisinde vajen epiteli proliferasyona urar ve glikojenden zengin hale getirir. Progesteron etkisi hakim olduunda ise hcre kenarlarnda krlma (navikuler hcre) karakteristiktir ve daha ok intermedier hcreler hakimdir.
PROGESTERON
Progestinlerin en nemlisi progesterondur. Dier bir progestin hormonda 17 alfa hidroksi progesterondur. Hamile olmayan bir kadnda progesteron bbrek st bezi ve overlerden salnr. Luteal fazda progesteronun korpus luteumdan salnm artar. Hamile bayanlarda plesentada da byk miktarlarda progesteron yaplr. Steroid sentezi yaplan tm dokularda ara rn olarak progesteron yaplr. Salglanan progesteron plazmada transkortin ve albumine balanarak tanr. Progesteronun artmas serbest kortizoln kanda artmasna neden olur. Progesteron karacierde pregnandiole dnr. Buda glukronik asitle konjuge olarak idrarla atlr. TUS
Progesteron salnmnn kontrol
FSH progesteron salnmn uyarr. Progesteron GnRH salnmn feedback olarak inhibe eder. strojenler progestronun etkilerini artrrlar. Ancak progesteron antistrojenik etki gsterir. Hem strojen reseptr saysn azaltr hemde stradioln strona dnmesini salayan 17 beta hidroksisteroid dehidrogenaz aktive eder. Hamilelikte sekretuar endometriumu desiduaya dntrr. Myometriumun dz kas hcrelerini inhibe ederek gevetirler. Myometriumu oksitosinin etkisine duyarszlatrr.
150 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Memede lobul ve alveol geliimini arttrrlar. Progesteron termojenik etkilidir ve bazal vcut ssnda 0.5 oC kadar art yapar. Progesteron aldesteronu antagonize ederek natrirezise neden olur. TUS Progesteron solunumu stimule eder. Zigot implantasyonu iin T lenfositleri basklar ve fets korumada immun supresif etki gsterirler. Hamilelikte progesteronun llk trimesterdeki ana kayna korpus luteumdur. Ancak 2. ve 3. trimesterde ana kaynak plasentadr. Hamilelik boyunca strojen ve progesteron giderek artar. Fets plasentadan salglanan progesteron kortizol ve aldosterona dntrlr. Fets kortikosteroid sentezi iin gebeliin erken dnemlerinde plasental progesterona ihtiya duyar. nk 3-beta hidroksisteroid dehidrogenaz enzimi almaz. TUS
PLASENTA HORMONLARI
Plasentadan strojenler, progesteron, hCG ve HPL (Hu-man plesental laktojen) salglanr. Gebelikte balca strojen strioldr. Plasentada sentez edilen strojenler fets bbrek st bezinden salglanan DHEA ve DEHA- slfatn dnm ile oluurlar o nedenle fets lmnde plazma striol konsantrasyonu der. Progesteron, anne korzolnden plesentann trofoblast tabakasnda sentezlenir. Fetusten bamsz olduu iin fets lmnde plazma dzeyleri deimez.
hCG (Human koryonik gonadotropin)
Insanlardaki en byk aktif peptid hormondur. Fertilizasyondan 6-8 gn sonra anne kannda saptanmaya balar. Plasentada sinsityotrofoblastlarda sentezlenir. Hamileliin dokuzuncu haftasnda pik yapar daha sonra azalr LH benzeri etkileri vardr. Etkileri - Menstruasyon korpus luteumunu, gebelik korpus luteumuna dntrr. - Fetusta testisten testosteron salnmn uyanr. HPL Gebelik sresince salnm giderek artar. Byme hormonu ve prolaktin benzeri etkileri vardr. Annede glikoz kullanmn azaltarak fetus iin daha fazla glikoz salar.
PANKREASIN ENDOKRN FONKSYONLARI

Pankreas endokrin dokusu langerhans adacklarnda yerlemitir. Bu adacklardan 4 hormon salnr. Insulin: Beta hcrelerinden salglanr. Adack hcrelerinin yarsndan fazlasn beta hcreleri oluturur.
151 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Glukagon: Alfa hcrelerinden salglanr. Adack hcrelerinin drtte biri alfa hcreleridir. Somatostatin: Delta hcrelerinden salglanr. Pankreartik polipeptid: PP hcrelerinden salglanr. Bu hcreler arasnda gap junctionlar bulunur. Bu yolla adack hcreleri birbirleriyle kolayca iletiim kurarlar. Ayrca hormonlar parakrin etkileme gsterirler. Langerhans adacklar toplam pankreas dokusunun %2-3n yaparlar.
INSLIN
Preprohormon olarak sentezlenir. Sonra pre ksmn kaybeder ve golgiden vezikllere alnr. Vezikllerde C peptid denen ksma ve aktif insulin ksmna ayrlr. Insulin birbirine bir dislfid bayla bal iki aminoasit zincirinden oluur. Normalde beta hcre salgsnn %95ini insulin, %5ini proinslin oluturur. Insulin salnmnda Ca++ kanallar alr ve hcre ii Ca++ art insulin salnmna neden olur. Insulin plazmada monomer olarak tanr. Insulin, reseptryle balanp hcre iine alnarak yada karacierde yklarak kandan uzaklatrlr. Insulinin plazma yan mr 5 dakikadr.
Insulin salnmnn dzenlenmesi (TUS-Eyll96,Eyll97)
Insulin salnmn dzenleyen ana faktr kan glikoz dzeyidir. Kan glikozu 80-90 mg/dl stndeyken insulin salnm artmaya balar.
LANGERHANS ADACIKLARINDA HORMON SALINIMI
Hcre tipi A B D F Inslin
Hormon Glukagon
Hormonal fonksiyon eitli dokulara etkiyerek glikojen ve yada depolanan enerjiyi glikojenoliz ve lipoliz yolu ile aa karr. Kan glukoz dzeyini artrr. eitli dokulara etkiyerek besin fazlalnda enerji depolanmasna yol aar. Kan glukoz dzeyini azaltr. Lokal parakrin etkisiyle dier adack hcre hormonlarnn salglanmasn inhibe eder. ID:02t055
Somatostatin
Pankreatik polipeptid Iyi bilinmiyor.
INSLN SEKRESYONUNUN REGLASYONU Artm inslin sekresyonunun nedenleri Artm kan glukozu Artm amino asitler (arjinin, lizin, lsin) Artm ya asitleri Glukagon GIP Ach GH, kortizol ID:02t047 Insulin sekresyonunu azaltan faktrler Azalm kan glukozu Somatostatin Nrepinefrin epinefrin (alfa reseptrler)
152 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Insulin salnm iki aamaldr. Birinci aamada depolar boalr ve hzl bir insulin salnm olur. Ikinci aamada ise hem yeni sentez edilen hemde depolanan insulin salnm olur ve daha uzun srer. Aminoasitlerin kanda artda insulin salnmna neden olur. En fazla insulin salnmna neden olan aminoasit arjinin daha sonra lizin ve lsindir. Aminoasitler glikozun insulin salc etkisini kuvvetlendirirler. Ya asitlerinin kanda artda insulin salnmn artrr. Gastrointestinal hormonlar iinde en fazla insulin salnmna neden olan GIPdir. Dier stimulan hormonlar gastrin, sekretin ve CCKdr. Gastrointestinal hormonlar nedeni ile azdan alnan glikoz ve aminoasitler intravenz alnan glikoz ve aminoastlerden daha fazla insulin salnmna neden olur. GH, glukagon, kortizol insulin salnmn arttrr. Somatostatin ise insulin salnmn inhibe eder. Adrenalin net etki olarak insulin salnmn azaltr. Parasempatik uyarm insulin salnmn arttrr, sempatik uyarm ise azaltr. Dolaysyla streste insulin artmaz. Obesitede insulin reseptr says azalr, alkta ise artar.
Insulinin etki mekanizmas
Insulin reseptri 2alfa ve 2beta alt niteden oluan bir tetramerdir. insulin alfa alt birimine balanr. Beta alt birim ise trozin kinaz aktivitesine sahiptir. TUS Insulin reseptrne balannca reseptr nce kendini fosforiller daha sonra hcre ii proteinleri fosforiller.
Insulinin etkileri (TUS-Eyll87, Nisan89, Eyll99, Nisan96, Nisan00, Eyll01)
Karbonhidrat metabolizmasna olan net etkisi, kan glukozuna azaltc etkidir. Hcrelere glikoz almn ve glukojen sentetaz aktivitesini arttrr, glikojen fosforilaz inhibe eder. Bu yolla glikojen sentezini arttnr. Insulin: Beyin hcrelerine ve eritrosite glikoz giriine etki etmez. Bunun haricindeki tm dokulara glikoz giriini salar. (TUS-Nisan90,Eyll92) izgili kas, myokard ve ya hcrelerinde glikoz taycsn aktive ederek glikozun hcrelere alnmasn arttrr. Insulin, glukokinaz, hekzokinaz, fosfofruktokinaz ve pirvat kinaz enzimlerini uyararak glikolizi hzlandrr (TUS-Nisan92). Insulin glikoz 6 fosfataz, fruktoz 1.6 bisfosfataz, fosfoenolpirvat karboksikinaz inhibe ederek glukoneogenezi inhibe eder (TUSNisan89,Eyll95). Ya metabolizmasna olan net etkisi plazma ya asitlerini azaltc etkidir. (TUS-Nisan92) Bunu ya asitlerinin oksidasyonunu azaltarak yapar. (TUS-Eyll88) nsulin hormon duyarl lipaz inhibe ederek lipolizi inhibe eder (TUSEyll88). Glikoliz aktivasyonu ile zellikle karacier hcrelerinde ya asidi sentezini arttrr. Daha sonra karacier bunlardan trigliserit sentezler ve VLDL olarak kana verir.
153 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Insulin, lipoprotein tipaz aktive ederek dolasmdaki lipoproteinlerdeki ya asidi ve gliseroln adipositlere gemesini salar. Adipositterde glikolizle gliserofosfat miktarn arttrr ve ya asitleri ile gliserofosfatn birlemesini salayarak lipogenez yapar. (TUSEyll90,Eyll96) Dolamdaki ya asitleri azald iin keton cisim yapm azalr. Yani inslin anteketojenik etkilidir. nsulin protein metabolizmasna anabolik etki yapar ve kan aminoasit dzeyini azaltr. Insulin hcrelere aminoasit alnmasn ve protein sentezini arttnr. Protein ykmn azaltr. zellikle inslin valin lsin, izolsin gibi aminoasitlerin transportunu arttrr. O nedenle insulin eksikliinde bu aminoasitlerin kan dzeyi artar. Insulin K+nn hcre iine giriini arttnr. O nedenle insulin azlnda hiperkalemi oluur.
INSLIN VE GLUKAGON Inslin Adack hcrelerinin yarsndan fazlasn oluturan beta hcrelerinden salglanr. Prehormon olarak sentezlenir. Insulin salnmnda Ca++ kanallar alr ve hcre ii Ca++ art inslin salmna neden olur. Karbonhidrat metabolizmasna olan net etkisi kan glikozunu azaltc etkidir. Parasempatik uyarm inslin salnmn artrr. Sempatik uyarm ise azaltr. Glukagon Adack hcrelerinin drtte biri kadar olan alfa hcrelerinden salglanr glukagonun etkilerinin asl yeri karacierdir. Kanda amino asitlerin zellikle arjininin artmas glukagon salnmn artrr. Sempatik sinir sistemi ve vagal uyarm glukagon salnmn artrr. Karbonhidrat metabolizmasna olan net etkisi kan glukoz dzeyini arttrr. Ancak bu etkisini hcrelere glukoz alnmasn azaltarak yapmaz. Insulin ve glukagonun karlatrlmas Insulin (tirozin kinaz reseptr) Sekresyon iin stimulus Major etkiler Artm kan glukozu artm aminoasitler, artm ya asitleri glukagon, GIP, Growth hormon, Kortizol Glukagon (cAMP mekanizmas) Azalm kan glukozu artm aminoasitler, CCK, nrepinefrin, epinefrin ve Ach
Hcrelere glukoz almn ve glikojen Glikonenoliz ve glukoneojenez artar. formasyonunu artrr. Glikojenoliz ve Lipoliz ve ketoasit retimi artar. glukoneojenezi azaltr. Protein sentezini artrr. Ya depolanmasn artrr ve lipolizi azalr hcreler K+ alnmn artrr. [Glukoz] [Aminoasit] [ya asiti] [ketoasit] Hipokalemi [Glukoz] [Ya asiti] [Ketoasit]
Kan seviyeleri zerine net etkileri
ID:02t056
GLUKAGON
29 aminoasitlik polipeptid yapda bir hormondur. Glukagonun etkilerinin primer yeri karacierdir.
Glukagon salnmnn dzenlenmesi
Glukagon salnmn dzenleyen majr faktr kan glikoz dzeyidir. Kan glikozu hipoglisemik deerlere geldike glukagon salnm artar. Hiperglisemide ise azalr. Kanda aminoasitlerin zellikle orjininin artmas glukagon salnmn arttnr. Insulin, somatostatin glukagon salnmn inhibe eder. CCK, GIR gastrin, adrenalin glukokortikoidler ve growth hormon glukagon salnmn arttrr. Sempatik sinir sistemi ve vagal uyarm glukagon salnmn artrr Karbonhidrat metabolizmasna olan net etkisi kan glikoz dzeyini arttrcdr. Ancak bu etkisini hcrelere glikoz alnmasn azaltarak yapmaz.
TP I VE TP II DABETES MELLTUSUN KARILATIRILMASI
Glukagonun etkileri (TUS-Eyll87, Nisan90, Eyll01)
Tip
Sk kullanlan Sinonimleri
Klinik Karakteristikleri Semptomlar ani balar; 20 yandan gen hasta; kan inslin dzeyi azalmtr; ketoidoz sktr; Beta hcrelerine kar antikorlar bulunur; otoimmn hastalklarla birliktelik; insline cevap verir; polifaji, polidipsi, poliri Balang 40 yandan sonra; kan inslin dzeyleri orta derecede azalmtr; ketoasidoz nadirdir; beta hcrelerine kar antikor yoktur; inslin salnm bozulmutur; inslin-rezistanstr; inslin reseptr says azalmtr; postreseptr sinyal iletimi bozulmutur.
Hastann Kilosu
Herediter bileen Ayn yumurta ikizlerinde %50 konkordans vardr; hastaln seyrinde evresel faktrler nemlidir.
Langerhas
Tip I (nslin baml) 100m
Juvenil balangl diabet; juvenil diabet; idopatik diabet
Normal (veya gda atmnda art olmasna ramen kilo kaybeder)
Beta hcrelerinde azalma vardr; adacklar atrofiye ve fibrotiktir.
Tip II (insline baml olmayan) NIDOM
Erikin balangl diabetes; ketozrezistans diabet.
Hastalarn %80'i obezdir.
Ayn yumurta ikizlerinde %90 - 100 konkordans vardr.
Betahcrelerinde kk bir miktar azalma vardr; beta hcrelerini saran dokuda amilin bulunur.
ID:03t076
155 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Glukagon karacierde Insulinin uyard glikoliz enzimlerini inhibe eder. Ayrca glukoneogenez enzimlerini aktive eder. Sonu olarak glukoneogenezde arta neden olur. Glukagon karacierde glikojen fosforilaz aktive, glikojen sentetaz inaktive ederek glikojen ykmn artrr. (glikojenoliz) Glukagon, hormon duyarl lipaz aktive ederek kanda serbest ya asitlerinin artmasna neden olur. Karacierde artm serbest ya asitlerinden keton sentezlenir. Glukagon en nemli ketojenik hormondur. O nedenle insulin eksikliinde keton artarak metabolik asidoza neden olabilir. Glukagon aminoasit oksidasyonunu arttrarak re oluumunun artmasna ve protein sentezinin azalmasna neden olur. Glukagon ve growth hormon hiperglisemi yaparlar. Somatostatin inslin salnmn inhibe eder. TSH, tiroid hormonlar zerinden glikolizi ve glukoneogenezi artrarak etki eder. strojenin ise protein ve ya metabolizmasna etkisi olduu halde inslin ve glukoz zerinde etkisi yoktur. (TUS-Nisan95)
TROD BEZ
Folikller tek katl epitelde delidir. Folikl epitel hcreleri tiroid bezinin aktivitesine gre deiiklik gsterir. Tiroid inaktifken kolloidal madde bol ve etrafndaki hcreler yassdr. Tiroid aktifken kolloid azalr hcreler silindirik olur ve hcrelerden kolloide uzanan rearbsorbsiyon blgeleri oluur. Tiroid bezi tirozin aminoasidinin trevi olan ve iyodotroninler denilen iki hormon salglar Asl salglama rn 3.5.35. tetra iyodotironin (tiroksin, T4) dir. Daha az olarak ta 3.5.3triiodotironin (T3) dir. Her ikisede tirozinin iyodinasyonuyla oluur. T3, T4den yaklak 5 kat daha aktiftir. T4, T3den yaklak 15 kat daha fazla salglanr. Plazmadaki serbest T4n serbest T3e oran yaklak 2:1dir. T4 periferik dokularda bulunan monodeiyodinaz (5-de iyodinaz) tarafindan T3 e dntrlr. TUS Ters (reverse) 3.3.5 triiodotironinde (rT3 ) 5 deiyodinaz tarafindan oluturulan inaktif bir tironindir.
TIROID HORMONLARI SENTEZI

Iyot alm
Iyot vcuda suyla veya besin maddeleri ile alnr. Gnlk iyot ihtiyac 80 mikrogrdr. Ama vcutta tiroidde 7500 mikrogrlk kanda da 250 750 mikrogrlk depo iyot bulunur. Dardan iyod alnmasa bile depolar 2 ay yeter. Gnde vcuda diyetle 500 mikrogr iyod alnr.
156 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ yot, hem konsantrasyon gradienti hemde elektriksel gradientle hcre iine alnr. Buna iyot uptake denir. Na-K ATP az hcre iine iyot alnrnas iin gereklidir. Na+ - K+ ATPaz TSH aktive eder. Tiyosiyonat, perteknikat, perklorat aktif iyot tutulmasn kompetitif olarak inhibe eder. Bu nedenle hormon yaplamaz. Iyot folikl hcresine alndktan sonra foliklin i yzne gelir. Burada tiroid peroksidaz ile iyot sfr deerlikli atomik hale getirilir.
Tiroglobulin (TG)
Kolloid iinde TG vardr. Tiroid hormonlarnn depo eklidir. (TUSNisan90) TG tirozinlerin peptid balaryla balanmasyla oluur. TG tiroid hcresinde sentezlenir. Iyot TGnin 3 veya 5 pozisyonuna balanr. Bu durumda MIT (monoiyodotironin) veya DIT (Diiyodotironin) oluur. Bu olaya organifikasyon denir. Plazma T4n yaklak %75i tiroksin balayc globulin (TBG) tarafndan balanr. %15 kadar tiroksin balayc prealbumine balanr (TUS-Eyll91). T4n %10u albmine balanr. Plazma T4 nn %99.5i plazma proteinlerine baldr. Kalan serbesttir. Bu ksm aktif hormonu yanstr. T3n %99,5i TBGye baldr: Kalan serbesttir. ok az bir miktar albmine baldr. TBPAya hemen hemen hi balanmaz.
Hormon tanmas
TIROID HORMONLARININ METABOLIZMASI
Tiroid hormonlar deiyodinasyon, deaminasyon ve glukronik asid ile konjugasyon yaplarak metabolize edilir. Konjugat daha sonra safra ile atlr. Normal bireyde T4 ve T3 esas olarak dk ile, az miktarda da idrarla atlr. Tiroid bezini uyaran ana faktr TSHdr. TSHda primer olarak hipotalamusta yaplan TRH ile uyarlr. Serbest T3 ve T4 feedback ile TSH dzeyinin azalmasna neden olur. Ayrca T4 den T3e dnen hormon miktarnn artmas TSHy basklar. Soukta TRH yapm artar. Yksek kalorili beslenme TRH-TSH aksn uyarr. Somatostatin ve dopamin TSH yapmn nler. Travma veya stresde yani kortizol fazla ise TSH azalr. strojenler hamilelikte TBGyI artrarak serbest hormon dzeyini azaltr. Dolaysyla TSHy artrr. Androjenler ve salisilatlar balanma orann drr. Iyot alnmnda azalma olmusa T3 yapm artar. Alkla T3 yapmnda azalma olur Dardan verilen iyot fazla ise fazla tiroid hormonu yaplr. Ancak iyot miktar 2 mg dan fazla ise hormon yapm inhibe olur. Bu olaya Wolf Chaikoff etkisi denir.
TIROID FONKSIYONLARIN KONTROL
TIROID HORMONLARININ ETKI MEKANIZMASI (TUS-EYLL89, NSAN01)

T3, T4e oranla 3-8 kez daha gl etkinlik gsterir. Tiroid hormonlar etkilerinin byk ksmn hcre ekirdeindeki reseptrler araclyla genomik etki gsterir. Tiroid hormonlar, transkripsiyonu hzlandrarak zel mRNA ile protein sentezini artrr. Hcrelerde GH reseptrlerinin sentez hzn ve saysn artrr. Ayrca ribozomdaki translasyon olayn hzlandrarak protein sentezini artrr. Nkleustan baka mitokondri i membranna etkiyerek mitokondrilerin oksidatif metabolizmasn, oksijen tketimini ve dolaysyla oksidatif fosforilasyon olayn artrr. Mitokondri says ve iindeki oksidasyon yapan birimlerin saysn artrr. Hcre membranndaki Na+-K+ ATP az pompasnn sentezini artrarak etkinliini artrr (ATP kullanm artar). Hcre iine glukoz ve aminoasit giriini artrr. Myokard hcre membrannda beta reseptr saysn artrr.
TIROID HORMONLARININ ETKILERI

Birincil etkisi bazal metabolizma hzn O2 kullanmndaki artla arttrmasdr. Dalak, beyin, gonadlar, lenf bezleri ve akcier bu olaydan etkilenmez. 2-3 DPG sentezini artrr. TUS Kemik iliinde eritropoezi arttrr. Vitamin B12 emilimini artrr. Hcrelerde mitokondri aktivitesini artrr. Na- K ATPaz aktivitesini uyarr. Tiroid hormonlar korteks, cerebrum, serebellum geliimi, axon oluumu, dentrit dallanmas iin gereklidir. Reflex faaliyetlerin sresini ksaltr. Bunu sinaptik iletiyi arttrarak yapar. Termojenik etkisi vardr. Kalp damar sisteminde 0 2 kullanm artnca CO 2 artda olur ve lokal vazodilatasyon olur. Dolaysyla diastolik basnc drr veya deitirmez. Kalp zerine direk etkilidir. Katekolaminlerin beta reseptr saysn arttrarak sistolik basnc artrr. 2, 3 Difosfogliserat (DP6) dzeyini artran dier durumlar; Byme hormonu, androjenler, egzersiz, deniz seviyesinden ykseklere kmak kronik hipoksi ve anemi.TUS

TROD HORMON ETKLERNN ZET Sistem Deri ve ekleri Tirotoksikoz Scak nemli deri, terleme; scak intolerans; ince sa Geni bak ile st gz kapa retraksiyonu; periorbital dem, egzoftalmu(Graves hastal) Azalm periferal vaskler diren, artm kalp hz, atm volm, kardiak output, nabz basnc, yksek outputlu konjestif kalp yetmezlii artm inotropik/ kronotropik etkiler; aritmiler; anjina Dispne azalm vital kapasite Hipotiroidizm Soluk, souk, cilt, kuru ve krlgan sa, krlgan trnaklar Gz kapaklarnn aaya sarkmas; periorbital dem, solgun yz, byk dil. Artm periferal vaskler diren, azalm kalp hz, atm volm, kardiak output, nabz basnc; dk outputlu kalp yetmezlii; EKG: bradikardi, uzam PR aral; perikardiyal efzyon Plevral efzyonlar; hipoventilasyon ve karbondioksid retansiyonu Azalm itah; barsak hareketlerinin frekansnda azalma; assit Letarji; mental ilemlerin genel yavalamas; nropatiler Katlk ve kas gszl; azalm DTR; artm alkalen fosfataz azalm LDH, AST Bozulmu su eskrasyonu; azalm bbrek kan akm; azalm glomerler filtrasyon hz Azalm eritropoez, anemi
Gzler ve yz
Kardiyo vaskler sistem
Solunum sistemi
Gastrointestinal Artm itah; barsak hareketlerinin sistem frekansnda artma; hipoproteinemi Santral sinir sistemi Kas iskelet sistemi Renal sistem Sinirlilik, hiperkinezi: emasyonel labilite Zayflk ve kas gszl; artm DTR; hiperkalsemi; osteoporoz Hafif poliri, artm bbrek kan akm; artm glomerler filtrasyon hz Artm eritropoez, anemi
Hematopoetik sistem reme sistemi
Menstrel dzensizlikler; azalm fertilite; artm gonodal steroid metabolizmas Artm bazal metabolik hz: hiperglisemi; artm serbest ya asitleri azalm kolestrol ve trigliseridleri, artm hormon ykm: sudu va yada znen vitamin gereksiniminde artma; artm ila detoksifikasyonu
Hipermenore; infertilit; azalm libido, impotans; oligospermi; azalm gonadal steroid metabolizmas Azalm bazal metabolik hz; artm hassasiyetle birlikte gecikmi inslin ykm; artm kolestrol ve trigliseridler; azalm hormon ykm, su da ve ya da znen vitamin gereksiniminde azalma; azalm ila detoksifikasyonu ID: 08t239
Metabolik sistem

PTH VE VTAMN DNN BAIRSAK, BBREK VE KEMKTE ETKLER Organ
Barsak
PTH
Artm kalsiyum ve fosfor absorbsiyonu(artm 1,25 (OH)2 D retimi yoluyla). Azalm kalsiyum atlm, artm fosfat atlm Yksek dozlar tarafndan kalsiyum ve fosfat rezorpsiyonu artrlabilir. Dk dozlar kemik formasyonunu artrabilir. Serum kalsiyumu artar, serum fosfat azalr.
Vitamin D
Artm kalsiyum ve fosfor absorbsiyonu (1,25 (OH)2 D vastasyla ) Kalsiyum ve fosfat atlm 25 (OH) D ve 1,25 (OH)2 D tarafndan azaltlabilir. 1,25 (OH)2 D tarafndan artrlan kalsiyum ve fosfat rezorpsiyonu. Kemik yapm 24,25 (OH)2 D tarafndan artrlabilir. Serum kalsiyum ve fosfatnn her ikiside artar.
Bbrek Kemik
Serum seviyeleri zerinde net etki
ID: 08t181
Protein metabolizmasna etkisi:
Protein deposu olan kaslarda iki ynl etkilidir. Fizyolojik dozlarda anabolik, farmakolojik dozlarda katabolik etkisi vardr. Hipertiroidide tirotoksik miyopati gzlenir. Santral sinir sisteminde kas tonusunu kontrol eden blgede aktiviteyi arttrr dolaysyla ellerde ince titremeye neden olur. Hipertiroidide osteoklastik aktivite artar ve hiperkalsemi olur. Uzun sreli olursa osteoporoz olur. Deride kondroidin slfatla, hiyaluronik asitle ve polisakkaridlerle birleen proteinler vardr. Hipotiroidide bu protein turnoveri azalr ve bu proteinler suyu tutar. Sonuta erikinde miksdem ortaya kar. Bebeklerde kretenizm erikinlerde miksdem tipik belirtidir. Tiroid hormonlar kemiin olumas ve matrasyonunda gereklidir. Fizyolojik miktarda insulinin etkisini arttrr ve glikoz kullanmm salar. Fazlalnda hiperglisemiktir. Yksek dozlarda glikojenoliz, glukoneogenez ve krebs siklusunu aktive eder. Tiroid hormonlar barsaktan glikoz absorbsiyonunu arttrr. Katekolaminlerle etkileip serbest ya asitlerini ve gliserol konsantrasyonunu arttrr. Kolesterol dzeyini azaltr. Lipolitik etkisi fosfodiesteraz inhibe etkisinden ileri gelir. Tiroid hormonlar protein sentez ve ykmn artrr net etkisi kataboliktir. Hipertiroidide diyare hipotiroidide konstipasyon olur. Solunum hz ve derinliini, kalp debisini arttrr. Di kmas, sa kmas, st yapm ve fertilite zerinde etkilidir. Karotenden vitamin Ann sentezi ve vitamin Ann retinole dnm iin gereklidir. Hipotiroidide serum karoten dzeyi artar ve deri sar renk alr ama sklerada sararma olmaz. TUS Hormon sentezi hamileliin 12-13. haftasnda balar. Tiroid aksnn almasnda TSH ye benzeyen hCG de etkilidir. MSSgelimesi iin tiroid hormonlanna ihtiya vardr. Tiroid hormonlar olmazsa kretenizm oluur. Hipotiroidi olan ocua doduktan hemen sonra tiroid hormon tedavisi balanmaldr.
Karbonhidrat metabolizmasna etkisi:
Lipid metabolizmasna etkisi:
PARATROD HORMON, KALSTONN VE KALSYUM METABOLZMASI

Kalsiyum tm metabolik olaylarda grev alr:
- Metabolik nemi olan enzimde - Sinirsel iletimde - Kas kaslmasnda - Hormon sentez ve salglanmasnda - Fertilizasyonda - Mitozda - Kan phtlamasnda - Kemik, st, di oluumunda Ca++ un %9u kemikle depolanmtr. %85i Ca fosfat, %15ide CaC03 halindedir. 70 kglk bir insanda 1 kg Ca++ vardr. Ca++ hcre iinde 10-7 molar extraselller svda 10-3 molardr. Hcre iinde mitokondri, endoplazmik retikulum ve hcre membrannda depo edilir. Ca++ya kar hcre zar geirgenlii azdr. Ca++ y atan Ca++ ATP az ve Ca++- Na+ exchange sistemleri vardr. intraselller ve extraselller Ca++ deiiminde hormonlarn rol yoktur. Plazmada 10 mg/dl ( 5mEq/l veya 2.5 mol/L) dir. %45 iyonize %10 HPO4-, HCO3- veya sitratla kompleks halde %45 balca albumin olmak zere proteinlere bal halde bulunur. Proteinlere balanma alkalozda artar, asidozda azalr. Ca++ daha ok gaitayta az miktarda da idrarla atlr. Ca++ ihtiyac erikinde 0,5 gr/gndr. ocukta, gebede ve laktasyonda artar. Ca++ turnoveri: ocukta kalsiyumun %100nde erikinde %18inde bir deiim vardr Plazmada 2.5-4mgr/dl dzeyinde bulunur. Dietle alnp idrarla atlr. Kemik ve kasta depolanr. Kas kaslmas iin gereklidir. Eksikliinde iskelet ve kalp kasnda fonksiyon bozukluu olur. Plazmada 1,8-2,4 mg/didir. 1/3 proteinlere baldr. Nromskler iletide gereklidir. Vcuttaki Mgun yars kemikte yars da K+ gibi intraseller kompartmanda bulunur. Ca++ metabolizmasnn dzenlenmesi: Ca++ metabolizmas zerine etkili 3 hormon vardr. Parathormon, kalsitonin ve Vitamin D3
Fosfat
Magnezyum
PTH (Paratiroid hormon)
84 amino asidden oluan polipeptiddir. Paratiroid bezlerinin esas (chief) hcrelerinden salglanr. Serum Ca++ seviyesini dzenleyen balca hormondur (TUS-Eyll87). Vcudun hiperkalsemik hormonudur. Plazma Ca++ dtnde PTH salgs artar. Plazma Ca++ dzeyi arttnda negatif feedback ile PTH salgs azalr. Plazma da Mg++un orta derecede azalmas da PTHy uyarr. Ancak ciddi Mg++ eksiklii PTH salnmn inhibe eder. Fosfatn yksek olmas PTHy uyarr. Fosfat, Ca ile birleerek plazma Ca dzeyini azalr. Yani artm fosfat indirek yolla PTH salnmn arttrr. Epinefrin ve histamin PTH yapmm uyarr. Etkileri: PTH etkilerini cAMP zerinden gsterir. Kemikte: Kalsiyumu mobilize eder. Caun serbestlemesi iin ilk nce osteositik osteolizi artrr. Sonra osteoklastlar uyarr ve organik kemik matriksini hidrolize eder. Bunun iin kollagenaz ve lizozomal enzim aktivitesini artrr. Idrarda hidroksiprolin atlm artar. Osteoblastlarda kollagen sentezini inhibe eder.TUS Barsakta: Vitamin D araclyla barsaktan kalsiyum ve fosfat emilimini artrr. Bbrekte: Ca reabsorbsiyonunu ve fosfat atlmn artrr. Fosfat ile birlikte Na, K atlmn da artrr. Net etkileri; Hiperkalsemi, Hipofosfatemi, Hipokalsiri, Hiperfosfatri Primer hiperparatiroidinin en sk nedeni paratiroid adenomlardr ve serum Ca dzeyinde artma fosfat dzeyinde azalma ile karakterizedir. TUS Hipoparatroidinin en sk nedeni tiroid cerrahisidir ve serum Ca++ dzeyinde azalma ve fosfat dzeyinde artma ile karakterizedir. Epidermiste previtamin 7 - dehidrokolesterol gnein UV nlarna maruz kaldnda nonenzimatik fotoaktivasyona urayarak vitamin D3e dnr. D2 bitkiden veya stle alnr. Deride vit D3 (kolekalsiferol) oluumundan sonra D vitamini balayan proteinlerce (DBP) tanr. Karacierde 25 hidroksilaz ile kalsidiole dnr. TUS Proksimal tbl hcrelerinde kalsidiol, l - alfa hidroksilaz ile kalsitriole dnr, l alfa - hidroksilaz aktivitesi PTH tarafndan artrlr. TUS Yetersiz alnmnda depolar kullanlr. Karacier ve kanda depolanr. Etkileri: Kemik, ince barsak ve bbrek zerine direkt etkisi vardr Barsakta : Ca ++, Mg++, fosfat emilimini artrr. Bbrekte Ca ++ reabsorbsiyonunu (distal tblde) artrr, fosfat reabsorbsiyonunu (proximal tblde) inhibe eder. Kemikte: Ca++ ve fosfat mobilizasyonu yapar. Ayn zamanda yeni kemik yapmm aktive eder.
1,25 (OH)2 vitamin D3
162 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Iskelet kas : Endoplazmik retikuluma Ca++ uptakeini uyarr. immn sistem: Baz cilt hastalklarnda (psriazis gibi) etkilidir. Hematopoietik sistemde ana hcre farkllamasn salar.
Vitamin D Oluumunu Uyaran Faktrler

Dk serum Ca+2 dzeyi, PTH, Inslin, Prolaktin, Dk serum fosfat dzeyi, strojen, hCG, GH
KALSITONIN
Tiroid bezindeki C hcrelerinden (Parafollikler hcrelerden) salglanr. (TUSEyll01) 32 aminoasidlik bir polipeptiddir. Vcudun hipokalsemik hormonudur. - Plazma kalsiyum dzeyi arttnda kalsitonin salglanmas artar. - Plazma kalsiyum dzeyi azaldnda kalsitonin salglanmas azalr. Dopamin, glukagon kalsitonin salnmna yol aar. Etkileri (TUS-Eyll90): Kemikte: Osteoklastik aktiviteyi inhibe eder. Ca++ ve fosfatn kemik iine girmesini salayarak kemiin glenmesini salar. Barsakta: Ca++ ve fosfat emilimini inhibe eder. Bbrekte: Ca+2, Na+ ve fosfatn idrarla atlmasn artrr. 1alfa hidroksilaz aktivitesini inhibe eder. Santral sinir sisteminde nrotransmiterler fonksiyonu vardr. Opioid sistemden bamsz analjezik etki gsterir.
Kemik yapmna etkili dier hormonlar

Inslin kemik yanmn uyarr. strojen osteoporozu engelleyicidir. Byme hormonu Ca++nn barsaktan tutulmasnn artrr. Tiroid hormonlar normalde anaboliktir, fazlalnda ise osteoporoz yapar. Kortizol fizyolojik dozda etkili deildir ancak farmakolojik dozda vitamin Dyi antagonize eder ve kollagen sentezini inhibe ederek osteoporoz yapar. PTH related hormon ayn mRNA dan sentezlenir ve byme hormonu gibi etkilidir. Etkisini PTH reseptrleri zerinden gsterir. Androjenlerde kemik yapmn uyarr.
KALP YETMEZLNDE KULLANILAN LALAR Digitaller Beta mimetikler Fosfodiesteraz inhibitrleri ACE inhibitrleri Vasodilatrler Diretikler Digoxin digitoxin quabain dopamin, dobutamin Amrinone, milrinone, teofilin Kaptopril Nitroprusside Furosemid, Hydroklorthiazide ID: 08t048
1 2 3 4 5 6

CA+2U REGLE EDEN HORMONLARIN ZET PTH Sekresyon iin stimulus Etki ettikleri yer Kemik Bbrek Serum [Ca ]
+2
Vit D Serum [Ca ] PTH Serum [fosfat]

+2
Kalsitonin Serum [Ca+2]
rezorbsiyon P reabsorbsiyon ( riner cAMP) Ca+2 reabsorbsiyon Ca+2 absorbsiyonu (vit D araclyla)
rezorbsiyon P reabsorbsiyon Ca+2 reabsorbsiyon Ca+2 absorbsiyonu (Vit D baml Ca+2 balayan protein) P absorbsiyonu
rezorbsiyon
Barsak
Net etki Serum [Ca+2] Serum [fosfat]
ID:02t048
SOLUNUM SSTEM FZYOLOJS VE HSTOLOJS

Solunum yollar: Trakea-Bronkus prinsipalis-Bronkus lobaris-Bronkus seglentalisBroniolus lobularis-Bronuolus terminalis-Broniolus respiratorius-Duktus alveolarisSakkus alveolaris-Alveoli pulmonis Asins=Broniolus respiratorius+Duktus alveolaris+ Sakkus alveolaris + Alveoli pulmonis Asins akcierin fonksiyonel nitesidir. Gaz deiimi, sadece asins oluturan yaplarda olur. Ilk gaz deiimi broniolus respiratoriusta olur (TUSNisan89)
AKCIER VOLMLERI VE KAPASITELERI

A. Akcier volmleri
1. Tidal volm; Normal solunumla (ekspirasyon ya da inspirasyon) alnan ya da verilen havadr. 2. Inspiratuar rezerv hacmi (TUS-Nisan93); Tidal volmn stnde inspire edilebilen hacimdir. Egzersiz esnasnda solunum volmnde primer olarak artrr. 3. Ekspiratuar rezerv hacmi; Normal bir ekspirasyonu takiben ekspire edilebilen hava hacmidir. 4. Rezidel hacim; Maksimum ekspirasyondan sonra akcierde kalan hava hacmidir. Spirometre ile llemez. 5. l boluk a. Anatomik l boluk (fowler metodu) Yaklak 150 mldir. Iletim havayollarnn hacmidir. b. Fizyolojik l boluk (Bohr Methodu) Fonksiyonel bir lmdr. CO2i vcuttan atamayan akcier hacmi olarak tanmlanr. Ventilasyon/perfzyon (V/Q) uygunsuzluu olan akcier hastalklarnda anatomik l boluktan daha byk olabilir. 6. Ventilasyon hz a. Dakika ventilasyon aadaki formlle aklanabilir: Dakika ventilasyon = Tidal volm x solunum says/dakika b. Alveoler ventilasyon ise u ekilde aklanabilir: Alveoler ventilasyon=(Tidal volm l boluk) x solunum says/ dakika
B. Akcier kapasiteleri
1. Inspiratuar kapasite Tidal volm ve inspiratuar rezerv hacminin toplamna eittir. 2. Fonksiyonel rezidel kapasite (FRC) Ekspiratuar rezerv hacmi + rezidel hacimdir.
AKCER VOLMLER
Tidal volm expire edildikten sonra akcierlerde kalan hava hacmidir. Rezidel hacmi de kapsar, bu nedenle spirometre ile llemez. 3. Vital kapasite Tidal volm + inspiratuar rezerv hacmi + ekspiratuar rezerv hacmi Maksimum inspirasyondan sonra ekspire edilen hava hacmidir (TUSEyll87.Nisan00). 4. Total akciere kapasitesi Drt akcier hacminin toplamdr. Maksimum inspirasyondan sonra akcierlerdeki hava hacmidir. Rezidel hacmi iine alr bu nedenle spirometre ile llemez.
C. Zorlu ekspiratuar hacim (FEV1)
Maksimum inspirasyonu takiben bir saniyede ekspire edilen hava hacmidir. Normalde zorlu vital kap asitenin %80idir ve yle izah edilebilir: FEV1/FVC = 0.8 Fibrozis gibi restriktif akcier hastalklarnda, hem FEV1 hem FVC azalr. Astma gibi obstruktif akcier hastalklarnda; FEV1, FVCden daha fazla azalr. Bu nedenle FEV1/FVC oran der.
SOLUNUM MEKANII
A. Solunum kaslar
1. Diafragma Inspirasyon iin en nemli kastr) 2. Eksternal interkostaller ve aksesuar kaslar Normal sessiz solunum esnasnda inspirasyon iin kullanlmaz. Egzersiz srasnda kullanlr. 3. Ekspirasyon kaslar Ekspirasyon normalde pasif olarak gerekleir. Akcier/toraks duvar sistemi elastik olduu iin inspirasyondan sonra istirahatteki pozisyonuna geri dner. Egzersiz srasnda veya havayollar direncinin artt hastalklarda (rn, astma) ekspirasyon kaslar kullanlr. - Abdominal kaslar ve internal interkostal kaslar ekspirasyonda rol alr.

HETEROTRMERK G PROTENLERNN ZELLKLER Tip Gs Fonksiyon Adenilat siklaz aktive eder; cAMP oluumuna yol aar. Adenilat siklaz inhibe eder; CAMP oluumu inhibe olur. Fosfolipaz C'yi aktive eder inositol trifosfat ve dirail gliserol oluumuna yol aar Sonu Protein kinaz aktive olur rnek Epinefrinin Beta adrenirjik reseptrlere balanmas sitozolde CAMP dzeyini arttrr. Epinefrinin alfa - adrenerjik 2 reseptrlere balanmas sitozoldeki CAMP dzeyini azaltr. Membrana bal IgE ile antijenin balanmas mast hcrelerinden histamin salglanmasna neden olur. Kokunun G-protein-bal reseptrleri uyarmas sinir impulsunun domasn salar. Rodopsinin foton aktivasyonu rod hcrelerini uyarr. ID:03t064
Gi
Protein kinaz inaktif kalr. Sitozole Ca+2 ak olur ve protein kinaz C aktive olur.
Gp
Golf
Olfaktor nronlarda adenilat CAMP - kenetli Na+ iyon siklaz aktivasyonuna yol kanallarn aar aar Rod hcre membranlarnda CAMP fosfodiesteraz aktive eder ve CGMP nin hidrolizine yol aar Rod hcre membrannn hiperpolarizasyonuna neden olur.
Gt
C. Solunum Sisteminde Kompliyans

1.
Basn-hacim erisinin eimidir. - Birim basn bana hacim deiimidir. C=V/P (TUS-Nisan89) Akcier kompliyans (ekil 4-2 ve Tablo 4-1) Akcierlerin inspirasyonu ekspirasyondan daha farkl bir eri oluturur, buna histerozis denir. Basnlarn ortalama aralnda, kompliyans daha byktr. Akcierler daha fazla genileyebilir. Yksek ime basnlarnda, kompliyans daha dktr akcierler daha az geniler ve eriler dzleir. Akcier-gs duvar sisteminin birlikte kompliyans (ekil 4-3) a. Istirahatte (ekil 4-3n merkezinde ii dolu daire ile tanmlanmtr), akcier volm FRCdedir ve akcierlerdeki basn atmosferik basnca eittir. Bu denge koullar altnda, akcierler kollabe olma eilimindedir. Bu durum gs duvarnn dar kma eilimi ile dengelenir. b. Bu iki zt eilimin sonucu olarak intraplevral basn subatmosferik veya negatifdir. c. Eer hava intraplevral bolua girerse (pnmotoraks), intraplevral basn atmosferik basnla eit hale gelir. Akcierler kollabe olur (doal eilim) ve yine bu doal eilime bal gs duvar dar frlar. d. ekil 4-3 yalnz akcier, yalnz gs duvar ve akcier ve gs duvarnn birlikte hacim-basn ilikisini gstermektedir. (Daha basit olmas iin histerezis elimine edilmitir)
2.
167 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Akcier-gs duvar sisteminin kompliyans yalnz akcier veya yalnz gs duvar iin olan kompliyanstan daha azdr. (Eim dzlemitir) Amfizemli hastada, akcier kompliyans artar ve akcierlerin kollabe olma eilimi azalr. Bu nedenle, orjinal FRCde akcierlerin kollabe olma eilimi gs duvarnn genileme eiliminden daha azdr. Akcier-gs duvar sistemi iki kuvveti tekrar dengede tutabilmek iin yeni, daha yksek bir FRC dierine gelir. Bu yzden bu hastalarda f-gs gelimektedir.
D. Alveol yzey gerilimi ve srfaktan

1. Alveol yzey gerilimi Alveol boyunca dizilien sv moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin bir sonucudur. a. Byk alveoller (byk apl) dk kollabe olma basncna sahiptir ve ak tutmak kolaydr. b. Kk alveoller (kk apl) daha yksek kollabe olma basnc vardr ve ak tutmak daha zordur. Srfaktan yokluunda, kk alveoller kollabe olma eilimindedir. (atelektazi) Iki alveol arasnda balanty salayan arala alveolar por denir. (TUS-Nisan90) Srfaktan (ekil 4-4) alveol boyunca uzanr ve yzey gerilimini drr (TUS-Nisan90). Tip II alveoler hcreler tarafndan yaplr ve primer olarak dipalmitoil fosfatidil kolin adl lipidden meydana gelir (TUS-Nisan90, Nisan93, Nisan96). Yzey gerilimini drr. Bu kk alveolleri kollabe olmaktan korur ve kompliyans artrr. Fetsde, srfaktan sentezi deiiklik gsterir. En erken 24. haftada meydana gelirken, hamileliin 35. haftasnda hemen her zaman mevcuttur.
2.
E. Neonatal respiratuar distres sendromu

Genellikle prematre yenidoanlarda grlen, srfaktan eksikliine bal sendromdur. Ekspirasyon srasnda atelaktaki; azalm kompliyans; hipokalsemi ve asidoz bulgular grlr.
F.
Havayolu direnci
1. Hava akm Az (veya burun) ile alveoller arasndaki basn fark ile direkt olarak orantldr. Havayolu direnci ile ters orantldr. Diren artarsa, akm der. 2. Havayollarnn direnci Poiseville kanunu ile aklanr. Aadaki eitlikte gsterilmitir. Diren ve havayolu ap arasndaki gl ters iliki vardr.
168 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ 3. Havayolu direncini deitiren faktrler a. Bron dz kasnn kaslmas ve gevemesi havayolu apn deitirir. 1) Parasempatik stimlasyon, irritanlar, yava etkili anafilaksi yapc maddeler havayollarnn daraltr, ap azaltr ve havayolu direncini artrr. 2) Sempatik stimlasyon ve sempatik agonistler (izoproterenol) havayollarn geniletir, ap artrr ve B2 reseptrleri (adrenerjik) zerinden havayolu direnci azalr. (TUS-Eyll91) b. Akcier volm (hacmi) Hava yollarn evreleyen akcier dokusu tarafndan uygulanan radyal traksiyona bal havayolu direnci deiir. Yksek akcier hacimleri daha fazla traksiyon ve azalm havayolu direnci ile ilikilidir. Havayolu direnci artm hastalar yksek direnci telafi etmek iin daha yksek akcier hacimlerinde nefes almay tercih ederler. Dk akcier hacimleri daha az traksiyon ve artm havayolu direnci ile ilikilidir. c. Inspire edilen gazn dansitesi ve viskozitesi Hava akm direncini deitirir. Derin deniz dallarnda hava akm direnci ve younluu artar. Helyum gibi dk dansiteli bir gaz soluma durumunda havayolu direnci azalr. Havayolu direnci yerleri Havayolu direncinin major yeri orta-apl bronlardr. En kk havayollar en yksek dirence sahip gibi grnmelerine ramen, parelel dizilimleri nedeniyle byle deildir. Istirahatte (Inspirasyon balamadan nce) a. Alveoler basn atmosferik basnca eittir. Akcier basnlar daima atmosferik basnca karlk geldii iin alveoler basn sfr olarak sylenir. b. Intraplevral basn negatiftir. Akcierlerin zt kuvvetleri akcieri kollabe etmeye alrken gs duvar intraplevral bolukta negatif basn yaratarak bunlarn arasnda genilemeye alr. - Intraplevral basn sefagusa konulan bir balon kateter ile llebilir. c. Akcier volm FRCdir. Inspirasyon esnasnda a. Inspiratuar kaslar kaslr ve toraks volmnn artmasna neden olur Akcier volm artt iin, alveoler basn atmosferik basncn altna der. (negatif olur) Bu basn gradienti akcierlere hava akna neden olur. Bu durum atmosfer ve alveoller arasndaki basn gradienti yok oluncaya kadar devam eder.
4.
G. Solunum dngs Basn ve hava akm tanm

1.
2.
Pankreasn yaps ve fonksiyonlar. Duktul hcreleri sekretine cevap olarak alkali sv sekrete ederler. Asiner hcreler ise zimojen granllerden sindirim enzimlerini sekrete eder. ERCP: Endoskopik retrogradkolanjiyo pankreatografi.
b. Intraplevral basn inspirasyon srasnda daha negatif olur. Inspirasyon srasnda akcier volm artt iin, akcierlerin elastik geri dnme kuvveti de artar. Sonuta intraplevral basn istirahattekinden daha negatif hale gelir. Negatif hava yolu basnc da intraplevral basncn daha negatif hale gelmesine neden olur. Inspirasyon srasnda intraplevral basndaki deiiklikler akcierlerin dinamik kompliyansn lmek iin kullanlr. c. Akcier hacmi bir tidal volm artar. Yani inspirasyonun zirvesinde, akcier hacmi = FRC + tidal volm olur. 3. Ekspirasyon esnasnda a. Alveoler basn atmosferik basntan daha yksek hale gelir. Alveoler gaz akcierin elastik kuvvetleri tarafndan sktrld iin alveoler basn artar (pozitif hale gelir) Basn gradienti tersine dner ve hava akcierleri terkeder. b. Intraplevral basn normal (pasif) ekspirasyonda istirahatteki deerine geri dner. Zorlu ekspirasyon srasnda intraplevral basn gerekten pozitif olur. Bu pozitif intraplevral basn havayollarn sktrr ve ekspirasyonu zorlatrr.
170 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Kronik obstruktif akcier hastalklarnda (KOAH), havayolu direnci artar. Zorlu ekspirasyon ile meydana gelebilecek havayolu kollapsn nlemek iin hasta Bzlm dudaklar ile yava nefes vermeyi (ekspirasyonu) renir. c. Dier dng balamadan nce akcier hacmi FRCye dner.
GAZ DEIIMI (EXCHANGE)

Ventilasyon: Atmosfer basncnn akcier alveollerini doldurmasdr. O2 alveollere gelerek buradan kan damarlarna geer. (TUS-nisan90) Ventilasyon olmazsa O2de olamayacandan kana geiide olmaz. Diffzyon: Bir gazn bir yerden baka bir yere enerji harcanmadan gemesidir. Alveollerdeki O2 ve OO2 geileri de diffzyonla olur. Fakat CO2 geilerinde diffzyon kapasitesi O2den daha fazladr. Perfzyon: Kann bir blgeye dalmdr. Perfzyon ne kadar iyiyse o blgenin kunlanmas o kadar iyidir. Akcierdeki hava ile kapiller kan arasnda 3 komponentten oluan ve kan-hava bariyeri denen engel vardr. Bu bariyerin eleman: Alveolleri deyen tek katl yass epitel, alveoler hcre tek katl yass epitel, alveolar hcrelerin stoplazmas, skca yan yana duran alveoller ve endotelial hcreler arasnda entodel hacrelerin bazal laminas ve stoplazmasdr. (TUS-Nisan96)
CO2 TRANSPORTU
A. CO2 formlar
Dokularda retilen CO2 akcierlere venz kan iinde formda tanr: 1. znm CO2 (kk miktarda) 2. Karbaminohemoglobin (Kk miktarda) 3. HCO3- (Eritrositlerde CO 2in hidrasyonundan) major formdur. (%90) 1. CO2 dokularda retildikten sonra nce venz plazmaya daha sonra ise krmz kan hcrelerine difze olur. 2. Eritrositlerde; CO2, H2CO3 oluturmak zere H2O ile reaksiyona girer. Bu reaksiyonu karbonik anhidraz enzimi katalizler. H2CO3 ise H+ ve HCO3-e ayrr. 3. HCO3- Cl- ile yer deitirerek eritrositlerden ayrlr ve plazma iinde akcierlere tanr. HCO 3 -; CO 2 nin akcierlere tand major formudur. 4. H+ eritrositlerde deoksihemoglobin ile tamponlanr. Deoksihemoglobin H+ iin oksihemoglobinden daha iyi bir tampondur. Hemoglobinin CO2nin eklendii venz uta deoksihemoglobin olmas byk bir avantajdr. 5. Akcierlerde, yukardaki tm reaksiyonlar tersine alr. HCO3 Cl- ile yer deitirerek eritrositlere girer. HCO3- H2CO3 oluturmak zere H+ ile yeniden balanr. H2CO3; CO2 ve H2Oya ayrr. CO2 orjinal olarak dokularda meydana gelir ve HCO 3 formunda akcierlere tanarak ekspirasyon havas ile dar atlr.
B. CO2in HCO3- eklinde transportu

4B HPOKALSEM MEKANZMALARI VE RNEKLER Mekanizma Alveolar PO2de Hipoventilasyon Sedatifler V/Q uyumsuzluu rnek Yksek blgelerde yaamak Nromskler hakalklar Kronik obstrktif akcier hastalklar Fibrozis Pulmoner embolizm Pulmoner dem Soldan saa kardiyak ant Anemi karbon monoksid zehirlenmesi
Venz karm O2 tama kapasitesinin
PULMONER DOLAIM
Pulmoner dolamdaki basnlar ve kardiyak output
Basnlar: Sistemik dolamdakine gre ok dktr. Diren: Pulmoner dolamdaki diren de sistemik dolama oranla ok dktr. Kardiyak output; Sistemik dolamdaki kardiyak output ile eittir. Pulmoner dolamn dk basnc yksek dzeydeki kardiyak outputu salamada yeterlidir. nk pulmoner dirende orantl olarak sistemik dolamdan daha dktr. Akcierlerde kan akmnn dalm eit deildir ve gravite etkisi ile aklanr. Kii yatarken, kan akm yaklak olarak akcierler boyunca ayndr. Kii ayaa kalktnda ise, kan akm akcier apeksinde en az (1. blge), akcierlerin bazalinde ise en yksek (3. blge) (ekil 4-10) olur. 1. 1. Blge (Zone1) kan akm en dktr. Alveol basnc > arteriyel basn > Venz basn Yksek alveoler basn kapillerleri kollabe eder ve akmn azalmasna neden olur. Bu durum arteriyel basncn azalmasna neden olan hemoraji veya alveol basncn artran pozitif basnl ventilasyon sonucu oluabilir. 2. Blge (Zone 2) kan akm orta derecededir. Arteriyel basn > alveoler basn > venz basn Akcierlerin tabanna doru hidrostatik basn zerindeki gravite etkisiyle arteriyel basnc progresif olarak artar. Arteriyel basn alveoler basntan daha byk hale gelir ve kan akm arteriyel ve alveoler basn arasndaki basn farkyla ynlendirilir. 3. Blge (Zone 3) kan akm en yksektir. Arteriyel basn > Venz basn > Alveoler basn Akcier bazaline doru arteriyel basn gravite etkisiyle en yksek deerine ular. Venz basn son olarak alveoler basnc at noktaya dek ykselir. Kan akm arteriyel ve venz basn fark ile ynlendirilir.
Pulmoner kan akmnn dalm
2.
3.
C. Pulmoner kan akmnn reglasyonu Hipoksik vazokonstriksiyon
Hipoksi lokal vazokonstriksiyona neden olur. Bu cevap hipoksinin vazodilatasyona neden olduu sistemik dolamdakinin tam tersidir. Fizyolojik olarak bu etki ok nemlidir. nk bu mekanizma ile kan kt ventile olan hipoksik blgelerden iyi ventile olan blgelere doru ynlendirilir. Fetal pulmoner vaskler diren generalize hipoksik vazokonstriksiyon nedeniyle ok yksektir. Sonu olarak fetal akcierler boyunca olan kan akm dktr. Ilk solunum ile, alveoller daha iyi oksijenlenir, pulmoner vaskler diren azalr ve pulmoner kan akm kardiyak output ile eit duruma gelir. (Yetikinlerde olduu gibi) 1. Sadan sola antlar Kardiyak outputun %2si akcierleri bypass ettii iin normal olarak meydana gelebilir. Baz konjenital anomalilerde ant %50 olabilir. Arteriyel kan venz kan ile kart iin arteriyel PO2 azalr. Sadan sola antn derecesini hesaplayabilmek iin kii %100 O2i solur ve arteriyel PO2nin derecesi llr. Soldan saa antlar Sadan-sola antlara gre daha az grlr. Konjenital anomali (PDA) veya travma sonucu oluur. Arteriyel PO2 azalmaz. Tam tersine arteriyel kan venz kan ile kart iin kalbin sanda PO2 artar.
D. antlar
3.
VENTILASYON/PERFZYON BOZUKLUKLARI
A. Ventilasyon/Perfzyon (V/Q) oran
Alveoler ventilasyonun (V) pulmoner kan akmna (Q) orandr. Ventilasyon ve perfzyonu denkletirmek ideal CO2 ve O2 deiimini salamak iin son derece nemlidir. 1. Normal V/Q oran Eer frekans, tidal volm ve pulmoner kardiyak output normal ise, V/Q oran yaklak 0.8dir. Arteriyel PO2 100 mmHg ve arteriyel PCO2 40 mmHg olur. Hava yolu obstrksiyonunda V/Q oran Eer hava yollar tamamen tkanrsa, ventilasyon sfr olur. Kan akm normal ise V/Qda sfrdr. Ventilasyonun olmad perfzyonun gerekletii akcierde hi gaz deiimi olmaz. Pulmoner kapiller kann PO2 ve PCO2 deerleri miks venz kann deerine yaklar. Kan akm obstrksiyonunda V/Q oran
2.
3.
173 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Eer akciere giden kan akm tam olarak tkanrsa (pulmoner arter embolisi), akcier kan akm sfr olur. Eer ventilasyon normal ise, V/Q oran sonsuz olur. - Ventilasyon olup perfzyon olmad iin hi gaz deiimi olmaz Alveolar havann PCO2 ve PO2 deeri solunan havann deerine yaklar. 4. Akcierin farkl blgelerindeki V/Q oranlar (Tablo 4-5, ekil 4-10) Hem ventilasyon hem de kan akm normal akcierde eit olmayarak dalr. a. Kan akm apekste en az bazalde ise en yksektir. b. Ventilasyon da apekste en az, bazalde en yksektir fakat ventilasyon iin olan blge farkllklar perfzyon kadar byk deildir. c. Bu nedenle V/Q oran apekste en yksek bazalde ise en dktr.
NROGLAL HCRELERN ORJN VE ESAS FONKSYONLARI Glial hcre tipi Oligodendrosit Schwann hcresi Astrosit Ependim hcresi Mikroglia Orijin Nral Tp Nral tp Nral tp Nral tp Kemik ilii Lokalizasyon Santral sinir sistemi Periferik sinirler Santral sinir sistemi Santral isinir sistemi Santral sinir sistemi Esas fonksiyonu Myelin retimi, elektrik izolasyonu Myelin retimi, elektrik izolasyonu Yapsal destek, tamir ilevleri, metabolik al-veri Santral sinir sistemi boluklarn der. Makrofaj aktivitesi ID:03t070 MONONKLEER FAGOST SSTEM HCRELERNN FONKSYONU VE DAILIMLARI Hcre Tipi Monosit Makrofaj Kupffer hcresi Mikroglia hcresi Langerhans hcre Osteoklastlar Multinkleer dev hcre Lokalizasyonu Kan Ba dokusu, lenfoid organlar, akcier, kemik ilii Karacier Santral sinir sistemi sinir dokularnda Lenf nodlar Kemik (pekok makrofajn fzyonu ile) Ba dokusu (pek ok makrofajn fzyonu ile) Esas fonksiyonu Makrofajlarn prekrsr Sitokinlerin, kemotaktik faktrler ve inflamasyonda rol oynayan eitli molekllerin retimi; antijenlerini ileme ve antijen prezentasyonu Makrofaj ile ayn Makrofaj ile ayn Antijeni ileme ve antijen prezantasyonu Kemiin sindirimi Yabanc cisimlerin alnp sindirilmesi ID:03t069
174 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ d. V/Q oranndaki blgesel farkllklarn sonucu olarak, alveoler ve pulmoner kapiller PO2 ve PCO2nda buna benzer farkllklar olur. PO2 iin blgesel farkllklar PCO2 iin olandan daha fazladr. 1) Apekste (V/Q en yksek), PO2 en yksek ve PCO2 en dk deerdedir. 2) Bazalde (V/Q en dk), PO2 en dk ve PCO2 en yksektir. 3) Akcier hastalnda, V/Q eitsizlii daha belirgindir sonu olarak iddetli hipoksemi ve orta derecede hiperkapni meydana gelir.
SOLUNUM KONTROL
Duyusal bilgi (PCO2, akcier gerilimi, irritanlar, kas icikleri, tendonlar ve eklemleri) beyin sapnda dzenlenir. Beyin sapna kan sinyaller solunum kaslarn ve solunum dngsn kontrol eder.
A. Solunumun Merkezi kontrol (Beyin sap ve korteks)

1. Medller solunum merkezi Retikler formasyonda yerlemitir. a. Dorsal solunum grubu Primer olarak inspirasyondan sorumludur. Ve solunum iin temel ritmi oluturur. Dorsal solunum grubuna gelen sinyaller vagus ve glossopharyngeal sinirlerden gelir. Vagus siniri bilgiyi periferik kemoreseptrler ve akcierdeki mekanoreseptrlerden alrken, glossopharyngeal sinir bilgiyi periferik kemoreseptrlerden alr. b. Ventral solunum grubu Primer olarak ekspirasyondan sorumludur. Bu grup normal sessiz solunum srasnda aktif deildir nk expirasyon pasif bir olaydr. - Egzersiz gibi expirasyonun aktif hale geldii durumlarda aktive olur. 2. Apnostik merkez Aa ponsda yerlemitir. Inspirasyonu stimle eder, daha derin ve uzam inspirasyon (apne)u oluturur. 3. Pnmotaksik merkez Yukar ponsda yerlemitir. Inspirasyonu inhibe eder. Bylece inspiratuar hacmi ve solunum hzn ayarlar. 4. Korteks Solunum istemli olarak kontrol altna alnabilir. Bylece kii istemli olarak hipo yada hiperventile olabilir. Hipoventilasyon (Nefes tutma) PCO2deki art ve PO2daki azalma ile snrlanabilir. Daha nceden yaplan hiperventilasyonla nefes tutmann sresi uzatlabilir.
B. CO2, H+ ve O2 kemoreseptrler (TUS-Eyll95)

1. Medulladaki merkez kemoreseptrler Serebrospinal sv pHsna duyarldr. H+, kan-beyin bariyerini CO2 kadar geemez. a. CO2 arteriyel kandan BOSa difze olur. nk yada znr ve kolayca kan-beyin bariyerini geer. b. BOSda; CO2 H2O ile birleir ve H+ ile HCO3- meydana gelir. H+ direkt olarak merkez kemoresepetrler zerine etkir. c. Bu nedenle PCO2 ve [H+] art solunumu stimle ederken, PCO2 ve [H+]da azalma solunumu inhibe eder. d. Sonuta hipoventilasyon veya hiperventilasyonla arteriyel PCO2 normal deerlerine geri dner. Karotid ve aortik cisimlerdeki periferik kemoreseptrler Karotid cisimler arteria carotis communis bifurkasyonunda yerlemitir. Aortik cisimcikler ise aort arkusunun altnda ve stnde yerlemilerdir. a. Arteriyel PO2nin azalmas Periferik kemoreseptrleri stimle eder ve solunum hzn artrr. Solunum stimle edilmeden nce PO2 mutlaka dk dzeylere inmelidir. (<60 mmHg). 60 mmHgnin altnda, solunum hz PO2ye son derece duyarldr. b. Arteriyel PCO2nin artmas Periferik kemoreseptrleri stimle eder ve solunum hzn artrr. Hipokseminin yol at solunum stimlasyonunu artrr. Periferik kemoreseptrlerin CO 2 e (H+) cevab merkez kemoreseptrlerinki kadar nemli deildir. c. Arteriyel [H+]nun artmas Karotid cisim periferik kemoreseptrlerini PCO2daki deiiklikten bamsz olarak stimle eder. Arteriyel [H+]nun artt (pHnn azald) metabolik asidoziste solunum hz artar.
2.
C. Solunum kontrolnde grev alan dier reseptr tipleri

1. Akcier gerim reseptrleri Hava yolundaki dz kaslarda yerlemitir. Akcierlerin solunumla sonucu, solunum hznda refleks azalma meydana getirirler. (Hering-Breuer Refleksi) Irritan reseptrler Solunum yolu epitelyal hcreleri arasnda yerlemitir. Vcuda zararl maddelerle stimle olur. J reseptrleri (Jukstakapiller) Kapillerlerin yaknndaki alveoler duvarlarda yerlemitir.
2.
3.
176 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ Pulmoner kapillerlerin genilemesi-sol kalp yetmezliinde olduu gibi J reseptrlerini stimle eder ve hzl, yzeysel solunuma neden olur. 4. Eklem ve kas reseptrleri Extremiteler hareket ettiinde stimle olur. Egzersiz srasnda solunumun erken stimulasyonundan sorumludur. Solunum Sisteminin Tamamlayc Cevaplar

Fizyo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizyo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

2 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

3 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

4 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

5 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

FZYOLOJDE ZEL SMLER

14 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

FZYOLOJDE NEML FORMLLER

2- ORTALAMA KAN BASINCI:

Zaman ile deien arteriyel basncn

3- KARDYAK DEB (KARDYAK OUTPUT):

Birim zamanda kalpten

15 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

5- NET KAPLLER FLTRASYON BASINCI (PNET):

6- VASKLER KOMPLYANS (KAPASTANS):

SOLUNUM SSTEM FORMLLER

16 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

7- FONKSYONEL REZDEL KAPASTE (FRC):

8- INSPIRATUAR KAPASITE (IC):

Tidal volm ve inspirataur rezerv

Inspiratuar kapasite= Inspiratuar rezerv volm + tidal volm

9- TOTAL AKCER KAPASTES (TLC):

Maksimum inspirasyondan sonra

17 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

10- FIZYOLOJIK L ALAN (VD):

11- VENTLASYON VOLM:

Bir dakikada solunan hava miktardr. Nor-

12- AKCIER KOMPLYANSI:

RNER SSTEM FORMLLER

14- RENAL KLRENS:

Her birim zamanda tamizlenen plazma volmdr.

15- GLOMERULER FLTRASYON ORANI (GFR): Idrar oluumu, proteinsiz

16- EFEKTIF RENAL PLAZMA AKIMI (ERPF):

17- RENAL KAN AKIMI:

18- FLTRASYON FRAKSYONU (FF):

Glomerler kapillerden filtre olan

19- SERBEST SU KLRENS (CH2O) (TUS-NISAN03):

20- PLAZMA OSMOLARTES:

Plazma kann sv blmdr. Plazma osmo-

20 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

HCRE VE DOKU FZYOLOJS

Endoplazmik Retikulum (TUS-Eyll01)

21 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

Golgi kompleksinin fonksiyonlar

22 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

Hcre Zar (TUS-Eyll89)

ENZIMLERIN HCRESEL LOKALIZASYONU

23 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

Enerji depolanmas; s retimi ID:03t060

24 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

HCRE MEMBRANLARINDAN TRANSPORT

AKTF TAIMA N RNEKLER (TUS-NSAN88):

26 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

Sk balant blgesi (zonula ocludens):

Ara balant blgesi (zonula adherens);

Nokta desmozom (Macula adherens):

27 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

HCRE FLAMENTLER VE TBLLER

28 FZYOLOJ - HSTOLOJ - EMBRYOLOJ

Desmin Nrofilament Glial fibriler asidik protein (GFAP) Laminin A, B, C

STRAHAT MEMBRAN POTANSYEL VE AKSYON POTANSYEL

a. stirahat Membran Potansiyeli:

Mutlak refrakter peryot: