Ermeni Soykrm ve tanklklar Aye Gnaysu* Osmanl mparatorluu'nda yirminci yzyln banda Edirne'den Eskiehir'e,Adapazar'na,Bursa'ya,Merzifon'a,Amasya'ya,Ankara'dan Adana'ya,Antakya'ya,Antep'e,tm Trakya ve Anadolu'daki

Ermeniler,kent,mahalle ve ky olmak zere,2 bin 925 yerleim yerinde yayordu.Ermeni nfus,kaytlara alt Ermeni vilayeti (Vilayat-i Sitte) olarak geen Erzurum,Van,Mamret'l-Aziz,Diyarbekir,Sivas ve Bitlis'te younlamt.stanbul Patrikhanesi'nin 1913'te yapt nfus saymna gre nfuslar yaklak 2 milyondu.Bin 996 okulu,173 bin erkek ve kz rencisi,2 bin 538 kilise ve manastr vard.Ksacas imparatorlukta canl ve kkl bir Ermeni varl bulunuyordu. Kentlerde ve kasabalarda,zanaatkr,tccar,imalat olarak gznnde olan Ermenilerin,gerekte byk bir ounluu kylyd ve Trkler,Krtler,dier Mslman ve Hristiyan toplumlarla i ie yayorlard. Ermeni aydnlarnn stanbul'da tutuklanarak lme gnderildii 24 Nisan 1915 tarihinin simgeledii soykrmda,srgnler ve katliamlarla,okul,ktphane,kilise ve dier kurumlarn oluturduu altyapnn tahribi ve zel mlke el konulmas yoluyla Ermeni toplumsal varlna son verildi. Soykrmn tek kurban Ermeniler deildi.Anadolulu Rumlar,Sryaniler,dier Hristiyan halklar bu srete katledildi,srgn yollarndan lme terkedildi,yurtlarndan sklp atld. Tehcir,iddia edildii gibi yalnzca sava blgesinden deil,zmir dnda ve yaygn bilinenin tersine stanbul da dahil,Osmanl toprann her yerinden yapld.Baz yerlerde kafileler dorudan katledildi,baz yerlerde srgn yollarnda,kamplarda,insanlk d koullarda yava bir lme mahkm edildi.Katliamlarn en kanllar dou vilayetlerinde gerekleti. Ancak o dnemde,olaylarn getii yerlerde ok sayda yabanc vard.Konsolosluk grevlileri,misyonerler,Kzlha hemireleri,doktorlar,blgeden geen yolcular grdklerini yazdlar.Gnlkler tuttular.Raporlar hazrladlar.Yaananlar kayda geirdiler.Dnyann eitli yerlerinde arivler soykrmn belgeleriyle dolu. 1916'da ngiliz Dileri Bakanl'nn yaynlad Mavi Kitap'ta yer alan (Arnold Toynbee,Lord Bryce,"Osmanl mparatorluu'nda Ermenilere Yaplan Muamele 19151916,Gomidas Yaynlar) ve birbirinden habersiz,birbirinden bamsz ve corafi olarak ok farkl yerlerdeki kiilerin anlatmlarn ieren 150 belge,ayn geree,devlet eliyle planlanan ve uygulanan soykrma tanklk ediyor.Aada anlatlanlarn byk bir blm bu tanklklara dayanyor.

'Mezbaha Vilayeti':Harput Harputun (Ermenice Kharpert) soykrmn anlalmas asndan zel bir yeri var.Elliden fazla kasaba,mahalle ve kyde yaklak 40 bin Ermeni'nin yaad Harput,sava blgesinin dndayd.Yani bir "gvenlik" sorunu yoktu.Devletin kesin bir egemenlii szkonusuydu.Ermeni devrimci hareketlerinin bir etkinlii yoktu.Halk tehcire kar direnmedi,kendini savunmad.Buna ragmen Harput'un Ermeni nfusunun yzde 97'si yok edildi.(Ara Sarafian,Talat Paa'nn Ermeni Soykrm Raporu,Gomidas Yaynlar) 1915 sonunda Harput'ta tek bir ky bile kalmamt.Bu blgede,yaananlar kayda geiren en nemli kiilerden biri,ABD'nin Harput Konsolosu Leslie Davis'di.Harput'ta erkeklerin ou yzlerce kiilik gruplar halinde srgne karlm,bunlarn byk bir blm katledilmi,sa kalan birka kiinin Harput'a dnmesiyle olan biten renilmiti.

Toplu katliam duyumlarn aratrmak iin Leslie Davis ile misyon hekimi Henry Atkinson 1915'in 1 Ekim sabahnda erkenden yola ktlar ve srgn kafilelerinin yry rotasn izlemeye baladlar.Yol boyunca kafilelerin uzun,dolambal yry yolunun her dnemicinde dzinelerce lyle karlatlar,ektikleri fotoraflarla bunlar belgelediler ama buraya "mezbaha" denilmesinin esas nedeni bu "sradan" lmler deildi.Mezere'nin 20 kilometre kadar ilerisinde Glck Gl'nn kylar,tepeler,kayalklar,ukurlar plak insan cesetleriyle doluydu.Erkekler daha nce toplanp katledildii iin cesetlerin ou ocuk ve kadnlara aitti.Vcudu zarar grmemi bir tek kadn cesedi bile yoktu.Jandarma yerel halk,bu katliam gerekletirmekle grevlendirilmiti,karlnda da Ermenilerin zerindeki tm deerli eyalara ve her eye el koyma izni verilmiti.Mermi tasarrufunda bulunmak iin kurbanlarn bir ksm snglenerek veya dvlerek ldrlmt.Cesetlerden bazlar yaklmt.Salgn hastalk tehlikesine kar deil,yuttuklar dnlen altnlar ele geirmek iin.Leslie Davis ve Henry Atkinson gln etrafnda tahminen 10 bin l bulunduunu tespit ettiler.(Hans-Lukas Kieser,Iskalanm Bar,letiim Yaynlar) lmeyi tercih etmek Halep'li bir Ermeni tank anlatyor:"Harput,Diyarbakr,Bitlis,Mu,Mara,Zeytun,Sivas,Erzurum gibi Kuzey Ermenistan ve Anadolu ehirlerinden srlen Ermenileri Halep'te,orak arazilerde,eski binalarda,avlularda ve dar ara sokaklarda grrsnz;durumlar tarif edilemeyecek kadar feci.Hi yiyecekleri yok ve alktan lyorlar.Eer gzlerinizi yaadklar yerlere evirecek olursanz,paavralara,plere ve insan d.ksna bulanm,llerle lmekte olanlarn kucak kucaa olduu bir yn grrsnz.Bu yn iinden bir paray ekip almak ve bunun yaayan bir insana ait olduunu syleyebilmek mmkn deildir.Sokaklarda,yklenmek zere ceset arayan ak at arabalar geziyor ve bunlardan birini,bir deri bir kemik kalm on-oniki cesetle dolu halde getiini grmek olaandan saylyor.Arabalara,avlulardan,dar ara sokaklardan sryerek ekilip karlan ve birer kmr uval gibi atlan,ounlukla kadn ve ocuklara ait cesetlerin yklendiini grebilirsiniz.Eer geceleyin Halep'in baz mahallelerini dolarsanz,yerde yatan tanmlanamaz 'bir ey' grrsnz;bir inilti duyar ve bunun,ertesi

sabah bir at arabasna atlp,mezarla gtrlecek bu insan enkazlarndan biri olduunu anlarsnz.Bu insanlarn ou yardm almay reddediyor ve aclarn daha da uzatmaktansa buna bir son vermek iin lmeyi tercih ettiklerini sylyor,nk gelecek onlara ektikleri eziyetin azalabileceine dair hibir umut va'detmiyor." Konya'da srgn kafileleri Konya'dan misyon doktoru Dr. William S. Dodd'un ABD Bykelisi Morgenthau'a yazd 8 Eyll 1915 tarihli mektupta anlatlyor:"Ereli'de srgnler demiryolu istasyonunun yresindeki ak alanlarda kamplara yerletirilmi durumdalar.Onlara hibir korunak salanmam.Gzlerimle grdm,sadece kaln yayglar,pelerinler,adr bezleri,araflar,pamuklu kumalar,masa rtleri ya da mendillerle ellerinden geldiince adr yapmaya alyorlar.Bu kalabalk iin hibir shhi tesisat salanmadndan bulunabilen her ke tuvalet olarak kullanlmakta.Bu blgedeki pis kokuyu ancak korkun diye tanmlayabilirim...Ankara'dan bu gece aldm bir raporu da eklemeliyim;bunun doru olduuna inanmak iin her trl nedenim var.ki- hafta kadar nce,Ankara'daki ileri gelen Ermenilerden yaklak iki yz hapsedilmi,ardndan geceleyin otuzar-krkar kiilik gruplar halinde arabalara bindirilerekKzlrmak kylarna gtrlmler ve orada ldrlmler.Demiryolu alanlarndan onsekiz kii ve Osmanl Bankas'nn mdr bunlarn arasndaym.Bu bilgiyi o zaman salam bir kaynaktan almtm;imdi doruland.Getiimiz hafta iinde,Gregoryen,Protestan ya da Katolik,tm Ermeni erkekler evlerinden alnmlar;fanila ve i d.nlarna kadar soyulmular;birbirlerine balanp gtrlmler ve onlardan bir daha haber alnamam.Kadnlar ve kzlar Trk kylerine datlmlar;Trkler gelip kzlar inceliyor ve istediklerini seiyorlarm.Size hanm ve kz gzlerinin nnde gtrlnce akln oynatan Ankara'nn en varlkl adamlarndan birinin adn verebilirim." zmirli retmen Mezopotamya ile ssz Suriye l arasnda,Frat nehrinin yakc kylar boyunca byk katliamdan kam binlerce Ermeni srgnnn bulunduu kamplar sralanr.Osmanl ordusunda grevli Doktor T. Toroyan,iki jandarma eliinde salla,bu kamplardan birinin bulunduu Meskene'ye gider ve grdklerini yle anlatr: "Zavall insanlar vcutlarn zar zor rten paavralara sarlmlard ve onlar doa artlarna kar koruyacak hibir eyleri yoktu.Bazlar yere melmi,yrtk prtk glgeliklerin altnda kendilerini korumaya alyordu,fakat ounda o da yoktu.Jandarmalara her yerde grdm ve etrafnda yzlerce kpein dolat tuhaf kk tepecikleri sordum.Soukkanllkla,'Onlar gvurlarn mezarlar' diye cevap verdiler.'Buraya geen Austos'ta,ilk getirilenler.Hepsi susuzluktan ld.Haftalarca su imelerini yasaklamamz emredildi.' Bir ara refakatimdeki iki jandarma yanma geldi.Bir kz iaret ettiler:'Efendi,onu alalm ve yanmzda Badat'a gtrelim.' Kz korkuyla titreyerek yaklat.Bana Franszca birka kelime syledi.zmir'de retmenmi.Alktan lyordu.Yere yld kald.Jandarmalar frsattan

istifade,onu kucaklam,salma doru tayorlard.Mani oldum.Sonra zavall kzn dudaklarna birka damla konyak damlattm,tekrar kendine geldi.ki kadn grdm,biri yal,dieri ok gen ve ok gzeldi,baka bir gen kadnn cesedini tayorlard;yanlarndan ancak gemitim ki feryatlar ykseldi.Kz kendisini srklemeye alan bir zalimin penesinden kurtulmaya alyordu.Ceset yere dmt,kz,yar bilinsiz bir halde,onun yannda kvranyor,yal kadn hkrarak alyor ve ellerini ovuturuyordu.Mdahale edemedim.Kesin emir almtm.fke ve isyan iinde titreyerek rman kysna baladm salma sndm.Sonunda jandarmalar dnd,salc ipleri zd ve kreklere asld.Yola kyorduk.Anszn jandarmalar barmaya ve sanki komik bir ey seyrediyorlarm gibi kahkaha atmaya baladlar:'Kza bak!Dn gece hesabn grdmz kz!' Baktm ve suyun stnde yzen bir ceset grdm.zmirli retmendi,zavall kzla daha birka saat nce konumutum.Karanlk bastnda bu iki vahi hayvann kurban olmutu." Beyrut'tan gemiyle Osmanl snrlar dna,Msr'a gemeyi baaran bir kadn,Kahire'deki Gregoryen Piskoposuna,ayakkabsnn topuu iine saklad mektubu getirir.Mektupta,"u anda iinde bulunduumuz korkun durumdan sa kurtulanlarn zdrap lklarn kulaklarnza ulatrmak iin aceleyle ve gizlice size yazyorum.Milletimizi eziyor,biiyorlar.Belki bu,Ermenistan'dan duyduunuz son lk olacak.Artk lmden korkumuz yok,btn bir halkn lm bize artk ok yakn.Kardelerinin ardndan alayan kimsesiz ocuklarz biz.Bu satrlar zdrabmz anlatamaz;bunu hakkyla yapabilmek iin ciltler dolusu rapor yazmak gerekir." Harutyun Esayan sa kalanlar iin yardm istemektedir."Burada Arabistan'a gnderilmeyi bekleyen onbe bin Ermeniyiz! Btn Ermenistan tamamen temizlendi.Binlerce kadn ve erkek cesedi Frat'ta akntya kaplm yzyor,Avrupallar bunlarn fotoraflarn ekti.Onbe bin Zeytunlu Deyr-el Zor'a srld ve orada en kt gaddarlklara maruz kaldlar.Daha memeden kesilmemi binlerce bebek anneleri tarafndan ya nehre atld,ya da yol kenarlarnda brakld.Diyarbakr hapishanelerinde bin kadar Ermeni'nin boazlar kesilmi.O blgenin din grevlisi hapishanenin avlusunda iki alemi yapan jandarmalarn ortasnda diri diri yaklm,Beniani,Adyaman,Selefkiye blgelerindeki insanlk d katliamlar yaanm;13 yandan byk tek bir erkek bile braklmam;kzlara acmaszca tecavz edilmi.Drtl,sekizli ya da onlu gruplar halinde birbirine balanan bu insanlarn Frat'a atlan tannmaz haldeki cesetlerini kendi gzlerimizle grdk.ounluu tarifi imknsz derecede bozulmutu. Dostlarm,daha fazla anlatmaya vaktim yok.Hayat,mal,onuru gaspedilmi Ermeniler son yardm lklarn size iletiyorlar-sa kalanlarn hayatn kurtarmak iin yardm edin! Bu mektubu kanmla imzalyorum!" *Aye Gnaysu,Ermeni Soykrm ve tanklklar,zgr Gndem,24 Nisan 2013.