NSZ Kimya Mhendislii Blm; iletme stajm imsa imento San. ve Tic. A..nde yapm bulunmaktaym.

20 i gn olan stajm srasnda imsa Eskiehir imento Fabrikasnn tm retim birimlerinde bulunup, bu blmlerin alma prensiplerini ve retim tekniklerini ayrntl bir ekilde inceleme frsatn elde ettim. imsa Eskiehir imento Fabrikasnda imentonun, hammaddeden paketlenmesine kadar hangi aamalardan geerek rn haline getirildiini izleme frsatn yakaladm stajmda ama; okulda teorik olarak edindiimiz bilgilerin iletmede nerelerde ve ne ekilde kullanldn ve pratik olarak uygulamalarn renmekti. Staj srecinde birlikte altm mhendis ve teknisyenlerin yardmyla, bu stajmn amacna ulatna inanmaktaym. Bu stajmn sonunda edindiim deneyim; mezun olduktan sonra karlaacamz alma ortamn, insan ilikilerini ve edineceim meslein uygulamalarn ayrntl bir ekilde gzlemleyebilmektir. Bu stajmn meslek yaantm iin bana tecrbe kazandrdn dnmekteyim.

1.GR imento; balca silisyum, kalsiyum, alminyum ve demir oksitleri ihtiva eden hammaddelerin teknolojik metotlarla piirilmesi ile elde edilen yar mamul madde klinkerin, tek veya daha fazla cins katk maddesi ile tlmesi sonucu elde edilen balaycdr. imento, klinkerin katk katlarak tlmesiyle elde edilen ve su ile reaksiyona girerek balayclk zellii gsteren maddedir. Klinker, CaO, SiO2, Al2O3 ve Fe2O3 gibi ana oksitleri bnyesinde barndran hammaddelerin tlp ergime scaklna (1350 -1450 derece) kadar piirilmesiyle elde edilen mamul maddedir. lkemizde 39 adedi entegre, 17 adedi tme -paketleme tesisi olmak zere toplam 56 tesis imento retmektedir ve tamam zel mlkiyettedir. Trk imento sanayi lkenin gl sanayilerindendir. Teknoloji ve donanm moderndir ve modern tatbikata uygundur. Yukarda says verilen iletmelerin yllk klinker retim kapasitesi yaklak 35 milyon ton, imento retim kapasitesi ise yaklak 70 milyon ton olup Avrupann en byk, dnyann 8. Byk kapasitesidir. 1912 ylnda 50 yl gecikmeli olarak ilk imento fabrikas Darcada Aslan A.. 20000 t/yl kapasite ile kurulduu dikkate alnacak olursa alnan mesafe daha iyi anlalr. Trkiye 1960 ylnda ancak kendi ihtiyacn karlayabilecek retime kavumutur. Bugn fabrikalar iin optimum kapasite 1,000,000 t/yl dr. Pazarlama ambalajl ve dkme olarak verilmekte, kalite ve evre duyarl ise olduka gelimi olup u anda 22 fabrika emisyon iznini almtr. Fabrikalar kendi kontrollerini srekli takip etmektedirler, ilave olarak TSE gerekli fabrikalardan numuneler alp kontrolleri yapmaktadrlar. hracat yapan tesisler AB standard olan CE kalite belgesini almlardr. Kalan reticiler de ayn standartlara geme almasna balamlardr. Sektrn ana problemlerinin banda enerji maliyetlerinin ykseklii gelmektedir. Trkiye Avrupada elektrii en pahal kullanan 3. lkedir. Ocaklarn Ta Ocaklar Nizamnamesine tabi olmas, Patlayc maddeler tznn formalitelerinin zorluu ve yksek kalorili yakt temini dier nemli problemlerdendir.

1.2. ESKEHR MENTO FABRKASI Eskiehir imento Fabrikas, Eskiehir- stanbul karayolu 22. Km de yaklak 1800 dnm arazi zerinde, 04.04.1957 tarihinde, 150 000 ton klinker/yl kapasiteyle; faaliyete gemitir. Bu kapasite ile 1976 ylna kadar Eskiehir ve evre illerin talebini karlayabilmi olmasna ramen gelien teknoloji ve deien lke koullar erevesinde fabrika; 1976 ylnda 800 ton klinker/gn (275 000 ton/yl) olan kapasitesini, dner frn hatt ilavesi ile 425 000 ton klinker/yla kartmtr. retiminde fuel-oil kullanlan II. Dner frn ( kuru sistem ) nitesinde 1980 ylnda yerli yapm dik deirmenin devreye alnmas ile tamamen kmr kullanlmaya balanmtr. 1987 ylnda II. Dner frn nitesi retim kapasitesi 1500 ton klinker/gn dzeyine kartlarak, I.dner frn nitesi tamamen durdurulmutur. Bu kapasite artna karlk; 350 ton/saat kapasiteli ikinci bir hammadde krcs devreye alnarak 1 nolu krc tamamen al ta ve tras krma ilemlerine tahsis edilmitir. Krlm kalker veya kilin stok hole nakli iin de 400 ton/saat kapasiteli 2. Bir hammadde nakil hatt yaplmtr. Mevcut 4x8 m. tek kamaral bilyal farin deirmeni giriine ekili krc nitesi konularak farin hazrlama kapasitesi 130 ton/saat e karlm ve n stc binasndaki tm mekanik aksam sklerek prekalsinasyonlu 4 kademeli n stcl sisteme geilmitir. Bu kapasite artyla birlikte; elektro filtre giri ve knda dzenlemeler yaplm, soutma kulesi ve bacaya kadar olan tm sistemin gaz borular ile n stc ve elektro filtre k vantilatrleri yenilenmitir. 1988-1990 yllarnda , mevcut 3.4 x 15 m. ki kamaral ak tip 60 ton / saat kapasiteli II nolu imento deirmeni Sepol 250/4 seperatr ile kapasitesi 85 ton/ saat e karlmtr. II. Dner frn yakt sistemi iin merkezi 500 m3 lk bir hazr kmr silosu ana brlr ve kalsinatr brlr iin iki ayr kmr dozaj ve sevk sistemi mevcuttur. Frn ana brlr, yenilenmi ve % 100 doalgaz yakma sistemi kurulmutur.

Farin hazrlama nitesinden II. imento deirmenine kadar olan tm nitelerde tam otomasyona geilmitir. Kimya Laboratuar ve Proses Kontrol Laboratuar modernize edilerek kalite kontrol daha sistematik hale getirilmitir. Klinker hammadde homojenizasyona Numune Alma Sistemi yatrm ile Standard sapma deerleri azalm, numune alma ilemi daha sistematik ve kolay hale getirilmitir. Bununla birlikte ocaktan nihai rnlere kadar her noktada kalite kontrol takibi standartlatrlmtr. irket son 10 ylda yapm olduu yatrmlarla Trkiyedeki yaklak 40 klinker retici fabrika iinde; -Baca gaz temizlii, tozsuzlatrma ve evre temizlii ynnden nc kurulularn banda gelmektedir. lkemizde kuru sistem retim hattna prekalsinasyonlu sistemle kapasite artna giden ilk 5 fabrikadan biridir. Klasik sistem laboratuara ve retim hattna proses otomasyonu uygulayan ilk 3 fabrikadan biri olup bugn iinde bu konudaki teknolojisiyle ilk 5 fabrika iindedir. Toplam retimin % 10 15 i P 42.5 (Portland imento) kalan da PK/B 32.5 R , PK/B 42.5-N, MC 12.5 X olarak retilmektedir. Bu rnlerin teknik zellikleri ise ; P 42.5 (PORTLAND MENTO) Tanm : Bu imento,Portland imentosu sonucu klinkeri elde ve edilen bir bir miktar hidrolik altann(CaSO4.2H2O)birlikte balaycdr. tlmesi

Portland imentonun kimyasal snrlar Tablo-1de verilmitir. Bileenler Kkrt Trioksit Kzdrma Kayb znmeyen Kalnt Klorr

En ok (%) 3.5 4.0 1.5 0.1

Tablo-1 Portland imentonun Kimyasal Snrlar

Portland imentonun Rilem Harcnn Basn Dayanmlar Tablo-2 de verilmitir.

2 gnlk

7 gnlk

28 gnlk

Minimum Akansa Ortalama

20 26

31.5 42

42.5 53

Tablo-2 Portland imentonun Rilem Harcnn Basn Dayanmlar

Portland imentonun priz sreleri Tablo-3te verilmitir. Balang 1 saat (min) 2 saat 25 dk

Priz Sreleri Standart Akansa Ortalama

Son 10 saat (max) 3 saat 20 dk

Tablo-3 Portland imentonun priz sreleri

Portland imentonun zgl Yzey- Blane zellikleri Tablo-4te verilmitir. zgl Yzey- Blane Standart (En az)

/gr 2.800

Akansa Ortalama

3.450

Tablo-4 Portland imentonun zgl Yzey- Blane zellikleri Kullanm Alan:Bu imento yksek dayanml beton istenildiinde veya ilk dayanm yksek beton yapmnda kullanlr.Prefabrik,ngerilmeli betonlar,sanat yaplar ve zellikle gnmzdee toplu konut inaatlarnda yaygn olan tnel -kalp uygulamalar iin uygundur.Souk havada beton dkm iin tercih edilir. PK/B 32.5 R PORTLAND KOMPOZE MENTO Tanm Bu imento,% 65-%79 orannda Portland imentosu klinkerine,aada verilen katk maddeleri ve priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen hidrolik balaycdr. Portland Kompoze imentonun Kimyasal Snrlar Tablo-5te verilmitir. Bileenler Kkrt Trioksit Klorr

(%) En ok 3.5 0.1

Tablo-5 Portland Kompoze imentonun Kimyasal Snrlar Toplam Katk Miktar:% 21-% 35 granle yksek frn crufu,silika fme,doal ve endstriyel puzolan,silissi/kalkersi uucu kl,pimi ist ve/veya kalker +%0-%5 minr ek bileenler. Portland Kompoze imentonun Rilem Harcnn Basn Dayanmlar Tablo-6da verilmitir.

2 gnlk

7 gnlk

28 gnlk

Minimum Maksimum

10 -

32.5 52.5

Tablo-6 Portland Kompoze imentonun Rilem Harcnn Basn Dayanmlar Portland Kompoze imentonun priz sreleri Tablo-7de verilmitir. Balangi

Priz Sreleri:

Son

Standart

1 saat(Min)

Tablo-7 Portland Kompoze imentonun priz sreleri Portland Kompoze imentonun zgl Yzey Blane zellikleri Tablo-8de verilmitir. zgl Yzey Blane Standart (En az) -

/gr

Tablo-8 Portland Kompoze imentonun zgl Yzey Blane zellikleri Kullanm Alan:Temeller,istinat duvarlar,barajlar gibi ktle beton uygulamalarnda kullanlabilir.Kimyasal dayankllk bakmndan iyi bir balaycdr.Sva iin uygundur. Simgesindeki R harfi yksek erken dayanm gsterir. PK/A 42.5 R PORTLAND KOMPOZE MENTO Tanm:Bu imento,%80-%90 orannda Portland imentosu klinkerine,aada miktarlar verilen katk maddeleri ve priz dzenleyici olarak da kalsiyum slfatn katlarak tlmesi sonucunda elde edilen bir hidrolik balaycdr. Portland Kompoze imentonun Kimyasal Snrlar Tablo-9da verilmitir. Bileenler Kkrt Trioksit (SO3) Klorr(Cl)

(%) En ok 4.0 0.1

Tablo-9 Portland Kompoze imentonun Kimyasal Snrlar

Toplam katk Miktar: %6-%20 granle yksek frn crufu,silika fme,doal ve endstriyel puzolan,silissi/kalkersi uucu kl,pimi ist ve/veya kalker +%0 -%5 minr ek bileenler.

Portland Kompoze imentonun verilmitir.

Rilem Harcnn Basn Dayanmlar Tablo -10da

2 gnlk

7 gnlk

28 gnlk

Minimum Maksimum Akansa Ortalama

20.0 24.0 38.0

42.5 62.5 49.0

Tablo-10 Portland Kompoze imentonun Rilem Harcnn Basn Dayanmlar Portland Kompoze imentonun priz sreleri Tablo-11 de verilmitir. Balang 1 saat(min) 2 saat 20 dk

Priz Sreleri Standart Akansa Ortalama

Son 3 saat 10 dk

Tablo-11 Portland Kompoze imentonun priz sreleri

Portland Kompoze imentonun zgl Yzey Blane zellikleri Tablo-12de verilmitir. zgl Yzey-Blane Standart(En az) Akansa Ortalama 3.750

/gr

Tablo-12 Portland Kompoze imentonun zgl Yzey Blane zellikleri Kullanm Alan:Genel ama iin kullanlan bir imento olup,kimyasal dayankll iyidir.lk dayanmn yksek olmas istenen yaplarda kullanlmas tavsiye edilebilir.Geni uygulama alan olan bir imentodur.Simgesindeki R harfi yksek erken dayanm gsterir.

MC 12.5 (SIVA MENTOSU) Dk dayanmldr. Beton yapmnda kullanlmaz. imento retiminde Kullanlan Doal Hammadde -Kalker -Kil,ist Kaynak: imsa hammadde sahalar

Kullanlan Atk Hammaddeler: -Atk amur, -Kontamine Toprak Kaynak: evredeki eitli fabrikalar

Kullanlan Doal Katk Hammaddeler: -Tras Ta -Al Ta Kaynak: D tedariki sahalar

Kullanlan Atk Katk Hammaddeler: -Seramik & Karo Kr -Al Kr Kaynak: evredeki eitli fabrikalar Bugn itibariyle tesiste 122si Fabrika 108i Mteahhit personeli olmak zere 230 kii almaktadr. retim kapasitesi 500 000 ton klinker / yl veya 700 000 ton imento/yl dr. Pazar payna bal olarak, bu potansiyelin % 80 90 deerlendirilmektedir. Bu retiminin % 40 45 i dkme, kalan ksm ise torbal olarak satlmaktadr. retilen imentonun 2001 yl itibar ile % 40 Eskiehir , % 13 Ktahya, %10i Bilecik, % 29u Adapazar %1i Yalova ve %7si Ankara illeri snrlarnda tketilmektedir.

imsa ynetim ve organizasyon emas ekil-1de verilmitir.

ekil-1 Ynetim ve Organizasyon emas

Mhendislerin Gerekletirdii levler :

1- Kalite Gvence Sistemince belirlenmi olan prosedre uyulmasn ve gerektiinde uygulamann dzeltilmesini salamak 2- Biriminde retilen rn ya da hizmetin kalite gvence sistemi kurallar erevesinde ve istenen kalitede gerekletirilmesini salamak 3- Kalite Gvence Sistemi kurallarnn denetim altnda tutulmas amac ile yrtlen almalara, blmnde yapaca i tetkiklerle yardmc olmak 4- Kalite ile ilgili raporlarn ve dkmanlarn hazrlanmasn ve sresi ierisinde Kalite Gvence ve Ynetim Temsilcisine iletilmesini salamak 5- Kalite gelitirme ve kalite sorunlarnn giderilmesi almalarna katlmak 6- Gnlk olarak trommel, imento deirmenleri, gezervinler, paketleme vardiya defterlerine, proses kontrol parametrelerinin yazld (scaklk, basn , amper v.b.) gnlk iletme raporlarn ve ya bilgisayar kaytlarn incelemek 7- O andaki proses kontrol cihazlarnn gsterdikleri deerleri ve cihazlarn daha nce izmi olduklar grafikleri incelemek, personelle bilgi al veriinde bulunmak ve istenilen artlara uygun retimin gerekletirilmesini salamak amacyla i blm yapmak ve varsa arza ve aksaklklarn nedenlerini aratrmak ve gidermek iin ilgili birimlerle (elektrik, bakm, makine bakm, yardmc iletmeler) temasa gemek 8- Bal birimler arasnda dengeli ve esnek bir i blm salamak, almalara uymak. imento deirmenlerinde stokholdeki klinker, al ve katk durumlar, deirmenlerin bunkerleri enkleri, deirmen gvdesi, imento sevk sistemlerini gezer vinleri v.b. kontrol etmek 9- Paketlemede otomatik paketleme kantarlarn ve dkme imento oluklarn, katk bunkeri, katk bantlar, trommel ve elektro filtresini v.b. tm kontrolleri yapmak,

kontroller esnasnda tespit edilen olaan d durumlarn giderilmesi iin ilgili birimlerle (elektrik bakm, makine bakm v.b.) temasa gemek ve amirine bilgi vermek 10- Klinker ve imento ile ilgili olarak laboratuardan gelen analiz sonularna gre amirinin bilgi dahilinde imento retimini ynlendirmek 11- Klinker, katk, al ve torbalanm imento torbalarnn tartmlarn yaptrmak ve tartm sonularna gre bu tartm aralarnn kalibrasyonunu yaptrmak 12- Sorumlu olduu birimlerde alan mteahhit elemanlarnn szleme artlarna uygun olarak altrmak 13- Birimlerinde evre temizlii yaptrmak. imento silolarnn durumuna ve retim programna gre imento deirmenlerinin almalarn salamak 14- imento deirmenlerinde bilya arj ve dolgu durumlarn takip etmek. imento deirmenlerine beslenen malzemelerin kar oranlarn hesaplamak. imento deirmenlerinin sicil defterini tutmak 15- retim ve retimle ilgili ekipmanlarn deerlerini gsteren gnlk rapor hazrlamak, aylk imento retim raporu, retim takip tablosu, duru ve arza raporlarn hazrlamak 16- Vardiyalar arasnda gerekli koordinasyon salayarak alanlarn alma yntemlerini belirlemek 17- Birimine ait revizyon iin bakm program hazrlamak ve amirine bildirmek. Yaplan bakmlar hakknda bilgi almak, izlemek, kontrol etmek, sresi ierisinde b itirilmesi iin dier birimlerle ibirlii yapmak 18- Sorumlu olduu birimde retim elemanlarnn yapacaklar planl bakmn usulne uygun olup olmadn denetlemek

19- Biriminde kullanlan iletme sarf malzemelerinin azami askari stok seviyelerini srekli kontrol etmek, sarf malzemeleri alma pusulalarnn dzenlenmesini salamak 20- Bal i gcnn eitim ve ihtiyalarn belirlemek, i ba eitim konusunda gerekli giriimlerde bulunmak 21- Birimine ait evrak akn dzeltmek, evraklarn dosyalanmasn salamak (iletmenin faaliyetlerini etkileyebilecek veya ilgilendirecek nitelikte olan ve kendi grev kapsam iindeki gelimeleri, yerli ve yabanc yaynlarn, yasal dzenleme ve deiiklikleri dzenli olarak izlemek, zamannda neri ve giriimlerde bulunmak 22- Emrinde alanlarn i Sal ve Gvenlii mevzuatna uygun nlemleri almalarn salamak, gerekli kontrolleri yapmak, uyar ve tavsiyelerde bulunmak 23- Konusu ile ilgili olarak amiri tarafndan verilen dier grevleri yapmak

retim imentonun hammaddesi olan kil ve kalker oca fabrikann yaklak 200 m uzanda bulunmaktadr.Kil ve kalker ocaklar katman eklinde mevcuttur ve ocaklar iin yaklak 100 yl mr biilebilmektedir. Kalker ve kil ocaklarnda vagon drill makinesi ile yaklak 9-10 m derinliinde belirli aralklarla delikler alr. Delikler dinamit ve an-fo patlayc maddeleri ile patlatlr. Bu ilem jandarma konrolnde yaplmaktadr. Alan deliklerden hava akm ile yukarya tanan numuneler alnarak laboratuarlarda incelenmek zere gnderilir. Alnan numune iin LSF ve bunun gibi bir takm deerler incelenerek imento retimi iin uygun olup olmad aratrlr. Alnan hammadde kamyonlara yklenerek kalker ve kil bunkerlerine tanr. Kalker ve kil bunkerindeki hammaddeler krcdan geirilerek mix hazrlanr. Kil her zaman kalkerin zerine besleme yaplr. Krc giri ve klarnda toz filtreler kullanlarak kk tanecikli tozlarn kayb engellenir. Krc knda lastik bantlarla stokhole tanan hammadde mix ve kalker kazyc ile yn olarak hazrlanr. Stokholn bir tarafnda kazyc bant dier tarafnda ise yc bant bulunmaktadr. Hazrlanan yn 1. Ve 2. Tesisteki bunkerlere tanr .Bunkerlerden bantlara aktarlan hammaddenin iindeki yabanc cisimler dedektr yardmyla ayklanarak p bunkerine

aktarlr.Tanan mix valsli farin deirmenine girer.Deirmen knda istenilen istenilen tanecik byklne ulaamayan madde elevatr yardmyla tekrar bunkerlere tanr. stenilen byklkteki tanecikler seperatr yardmyla ayklanr. Farin , emi gcyle 2 adet ktrme siklonetine tanr. ktrlen madde elevatr yardmyla stok siloya tanr. Stok silodaki farin kaynama yoluyla kartrlarak Schenk bunkerine aktarlr. Schenk bunkerindeki farin elevatr yardmyla siklonlara tanr. ( 2 adet elevatr vardr. Bir tanesi yedektir.) 5 adet siklon vardr. Farin ak 2. Siklondan 1. Siklona , 1. Siklondan 3. Siklona , 3. Siklondan 4. Siklona , 4 siklondan sonra farin kalsinatre gider. Burada farinin kalsinasyon ilemi gerekleir. Kalsinatrden kan farin 5. Siklona gider. Ayn zamanda 4. Siklondan ken farin de 5. Siklonla birlikte dner frna gider. Buradaki scaklk yaklak 1500 C dir. Frna girecek kmr ve farin ince tanecik boyutuna kadar tlr. Alev borusundan kan alevle sadece toz halindeki kmr yanabilir. Isnn farine en iyi ekilde geebilmesi iin taneciklerin ok kk olmas gerekir. Yani farin deirmeninde farinin yzey alan geniletilerek verimin artmas salanr. Frna giren farin birtakm kimyasal deiimler sonucunda klinker olarak kar. kan klinkerin scakl bir hayli scak olduu iin soutulmas gerekir. Frndan kan klinker soutucuya girer. Burada fanlar yardmyla soutulur. Toz halindeki klinker elektrofiltreye gider. Soutulan klinker krcya gider. Krcdan kan klinker iin 3 yol vardr. Ya vagon doluma gider buradan sadece klinker gnderilebilir. Yada gezervin stokhol ve yeni klinker stokholne gider. Gezervin stokhol ve yeni klinker stokholnden kan klinker imento deirmenine gider.imento deirmeni klinker ve imentonun dier katk maddelerinin kartrlp tld yerdir.Fabrikada 3 adet imento imento deirmeni vardr. Bunlar yatay ve bilyal deirmenlerdir. rili ufakl bilyalar sa yesinde klinker ve dier katk maddeleri (al ve tras) kartrlarak iyice tlr. Buradan imento silolarna gider. Fabrikada 7 adet imento silosu vardr. retilen imento tipine gre ayrlan imentolar bu silolarda depolanr.Fabrikada 4 tip imento retilmektedir. Bunlar dayanmlarna gre ; P 42.5 (Portland imento), PK 32.5, PK 42.5 ve MC 12.5 diye adlandrlr. 1. Ve 4. Siloda PK 32.5, 2. Siloda PK 42.5 , 3,6 ve 7. Siloda P 42.5 ve 5. Siloda MC 12.5 depolanr. 1,4,3 ve 5. Silodan torbal imento , 2,6 ve 7. Silodan ise dkme imento sevkiyat yaplmaktadr. retilen imentonun 2001 yl itibar ile % 40 Eskiehir , % 13 Ktahya, %10i Bilecik, % 29u Adapazar %1i Yalova ve %7si Ankara illeri snrlarnda tketilmektedir. Ayrca talya , Romanya, spanya, Rusya ve Sudana sat yaplmaktadr.

Srecin ak emas ekil-2de verilmitir.

ekil-2 imento retim srecinin ak emas

YARDIMCI BRMLER Fabrikada Kullanlan Enerji Kaynaklar ve Temini Yakt olarak kmrn kullanld frnda, toz halinde tlen yksek kalorili (6500 7000 kcal/kg) kmr brlrler yardmyla frna verilir. Bu brlrler kombine olduundan gerektiinde frna kmrle birlikte doalgaz veya sadece doalgaz da verilebilmektedir. donatlmlardr. Frnda yaklan yaktn verdii snn hareketi Abgaz denilen vantilatrn emiiyle salanr. Is frn kafasndan bacaya doru ekilirken frna beslenen farin 4.kademe siklonlarnda 380-420C de snarak aaya doru iner. 2.kademe siklonlarndan sonra kalsinatre giren malzeme oluan s alverii ile iindeki su buharn ve baz gazlar atarak kalsinayonunu tamamlar ve 1000 1100C de frna girer. letmede kmr deirmeni olarak valsli deirmen kullanlmaktadr. Kamyonlarla kmr bunkerine gelen kmr deirmene beslenerek scak hava yardmyla tlr. stenilen incelie ulaan tanecikler dinamik seperatrden geerek kmr silolarna sevk edilir. Deirmen hava sprmeli deirmendir. Deirmenden ekilen gaz filtreden geirilir, tutulan tozlar pompa yardmyla kan rnle birlikte kmr silosuna gnderilir. Filtre basnl havayla silkelenerek temizlenir. Filtre iki gzldr ve her gzde 50er torba vardr. Kmr silosu 300 ton kapasitelidir ve nm kmrn stokland silodur. Deirmenlerde tlen kmr buraya gnderilir. Buradan da poldos sevk sistemiyle ana rlre, pfhister sevk sistemiyle de kalsinatre gnderilir. Ayrca brlrler alevin eklini ayarlayabilen dzeneklerle

2.5. Kalite Kontrol Farin hazrlama nitesinden II. imento deirmenine kadar olan tm nitelerde tam otomasyona geilmitir. Kimya Laboratuar ve Proses Kontrol Laboratuar modernize edilerek kalite kontrol daha sistematik hale getirilmitir. Klinker hammadde homojenizasyona numune alma sistemi yatrm ile standart sapma deerleri azalm, numune alma ilemi daha sistematik ve kolay hale getirilmitir. Bununla birlikte ocaktan nihai rnlere kadar her noktada kalite kontrol takibi standartlatrlmtr.

irket son 10 ylda yapm olduu yatrmlarla Trkiyedeki yaklak 40 klinker retici fabrika iinde; - Baca gaz temizlii, tozsuzlatrma ve evre temizlii ynnden nc kurulularn banda gelmektedir. - lkemizde kuru sistem retim hattna prekalsinasyonlu sistemle kapasite artna giden ilk be fabrikadan biridir. - Klasik sistem laboratuara ve retim hattna proses otomasyonu uygulayan ilk 3 fabrikadan biri olup bugn iinde bu konudaki teknolojisiyle ilk be fabrika iindedir. TS EN 197-1-CEM I 42,5R standartlarnda bir tip gri portland imento retimi mevcut olup, bu standartlardaki imentolarn yksek oranda C3S iermesi, dayanm artnn yksek olmasn salar. rn Kalite ve evre Kurulu'ndan (K..K.) EC belgesi alm olup CE iaretini kullanma hakkna sahiptir. Portland kompoze imento, TS EN 197-1-CEM IIB-M (V-L) 32,5R standart iaretlemesinde olan, kendi snf iinde erken dayanm yksek imento grubunda yer alr. Portland kompoze imento TS EN 197-1 CEM II/B-M(V-L) 42,5 N'in standart iaretlemesi ve bileiminde portland imento dnda %25 civarnda ok ince tlm kl ve kalker bulunur. erdii ince dolgu malzemeleri, beton iindeki mikro gzenekleri sklatrr ve geirimsizliini artrr. TS EN 197-1:2002 CEM II/A-M (P-L) 42,5 Rnin standart iaretlemesi ve bileiminde portland klinkeri dnda azami %21 civarnda puzolan ve kalker bulunur. Kendi snf iinde erken dayanm yksek imento grubunda yer alr. Hidrotasyon ss dk, erken dayanmlar yksektir. rn Kalite ve evre Kuru lu'ndan (K..K.) EC belgesi alm olup CE iaretini kullanma hakkna sahiptir.

2.6. Atk Ynetimi imento sanayinde atklarn, birincil yaktlarla (Petrokok, kmr, linyit) birlikte yaklmas, yenilenemeyen yakt ve malzemelerin azami lde ikamesini salamaktadr. Temel kural olarak, alternatif yakt / hammadde olarak kabul edilen atklar, organik ksmn sl deeri olarak veya mineral ksmn malzeme deeri olarak imento

frnlarnda katma deerde bulunmaldr. Baz alternatif hammaddeler her iki gereksinimi de karlayarak, imento sanayinde birlikte kullanlabilmektedir. imento sanayi, retim ileminin zelliklerine gre, aada belirtilen atklarn yaklmasn salamaktadr:

nemli sl deere sahip olan alternatif yaktlar (rnein atk yalar); Mineral bileeni, klinker ya da imento retimine uygun olan alternatif hammaddeler (rnein kontamine olmu toprak, uucu kmr kl, yksek frn crufu) Alternatif

Hem alternatif yakt hem de alternatif hammaddeler ( hem sl deeri hem de mineral bileenleri olan malzemeler) (rnein; Kat amuru, mrn Tamamlam Lastikler) Ancak, atklarn tm imento sanayinde yaklamamakta, hammaddeye katlamamaktadr. imento sanayinde yaklmaa ve hammaddeye katlmaa uygun olmayan atklara rnek olarak, Nkleer Atklar, Bulac Tbbi Atklar, Bataryalarn tm ve ilemden gememi kark Belediye Atklar gsterilebilir. Atklarn fabrikaya kabul edilmesine ve uygunluuna karar verirken " Atk Kabul Kriterleri" ve eitli faktrlerin dikkate alnmas gerekmektedir. Atk yakmadaki hedef, yakma prosesini bozmadan, bacalardaki emisyonlarn "Atklarn Yaklmasna likin Ynetmelik" limitlerinin altnda olmas ve nihai rn olan klinker kalitesinin bozulmamasdr. imsa'da, yetkin bir kalite kontrol sistemi, kullanlan tm atklar iin uygulanmaktadr. Bu sayede atklarn evre dostu ve gvenli bir ekilde birlikte yaklmas hammaddeye katlmas salanmakta ve aada belirtilen hususlar dikkate alnmaktadr:

Fabrikadaki iilerin ve civarda yaayan halkn sal ve gvenlii retim prosesinin evresel etkisi Yksek kalitede nihai rn retim ileminin doru ve srekli ilemesi

imsa fabrikalarnda baz atklar n ilemlerden (kurutma, paralama..) geirilerek, frnlara beslenmektedir. Atklarn birincil yaktlarla birlikte yaklmasbirincil hammaddelerle birlikte hammaddeye katlmas, AB mevzuat uyarnca "Geri Kazanm lemi" "Enerji Geri Kazanm" ve Madde Geri Kazanm" olarak kabul edilmektedir. imento fabrikalarndaki geri kazanm ilemleri Atklarn Yaklmas ve

Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol (IPPC) Direktiflerine uygun olarak yerine getirilmektedir ve Mevcut En yi teknik (BAT) olarak kabul edilmektedir. Atklar yakmann sebepleri; Atk bertaraf ederken retime zarar vermeden fosil yaktlardan tasarruf salanyor, bylece doal kaynak korunmu oluyor. Atklar 1400C scaklkta tamamen yok ederek herhangi bir atk ve kl olumamaktadr. Bylece hem madde hem de enerji kazanm salanm oluyor. Ayrca ek bir bertaraf sistemine gerek kalmadndan da toplam CO2salnmnda azalma meydana getiriyor.

Gvenli atk bertaraf yaparak vahi depolama alanlarnn azaltlmas ile birlikte nemli bir toplumsal sorunu zlyor.. Bylece, topluma ve evreye fayda salanm oluyor.

rnlerimizin kalitesi zerinde hibir olumsuz etkisi yoktur. Doaya deer verirken ayn zamanda ekonomiye de katk salanyor. imsa, evreye, canlya, ekonomiye ve dnyaya deer veriyor.

Yaklan Atklar 1. Sv Yakt Atklar ve Atk Yalar (II. Kategori Yalar, Fuel Oil, Benzin, Hidrolik Yalar, Sintine, Slop v.s.) 2. Kontamine Atklar (Aartma Topra, Ya ile Kirlenmi Bezler, Elbiseler, Koruyucu Eldiven veya Dier Tekstil Malzemeleri, Plastikler, Ahaplar, Ambalajlar, Katlar) 3. mrn Tamamlam Ara Lastikleri (TL) 4. Artma amurlar (Evsel, Biyolojik, Endstriyel) 5. Tank Dibi amurlar 6. Tehlikesiz ve nert Atklar (Endstriyel Atklar) 7. Yksek Frn Curufu 8. Mermer Tozu / Kr 9. Grid 10. Tufal Atklarn Tesis Kabulnde Uygulan Prosedrler: Atk Yalar ve Lisans Kapsamna Giren Sv Atklar in Kabul Kriterleri: 11. Eer mevcutsa atklarn Analiz Raporu gnderilmelidir. 12. Ulusal Atk Tama Formu ve Sevk rsaliyesi olmaldr. 13. Atk tama lisans bulunan aralar ile nakliye yaplr. Tama lisansna sahip arata gerekli grldnde istenmek zere tehlikeli atk tayan firmalar iin lisans, aralar iin lisans ve src ADR belgelerinin birer kopyas bulundurululur. Atk Ya Ve Sv Atklar Harici Lisans Kapsamna Giren Dier Tm Kat Atklar in Kabul Kriterleri:

Eer mevcutsa atklarn Analiz Raporu gnderilir. Ulusal Atk Tama Formu ve Sevk rsaliyesi olmaldr. Tm kat Atklar iin zel retilmi plastik poetlerle ambalajlanacak, ayrca bu ambalajlarn szdrmaz zellie sahip olmas istenir. mrn Tamamlam Lastikler, TL Ynetmeliine uygun olarak, aralarla fabrikaya kabul edilir.

Tehlikeli/Tehlikesiz amurlar ve tm alternatif hammaddeler zerleri branda ile kapatlm aralarla dkme olarak kabul edilir.

2.7. Sat ve Pazarlama Trkiyede imsa Mersin Fabrikas, imsa Eskiehir Fabrikas, imsa Kayseri Fabrikas, imsa Nide Fabrikas, imsa Ankara imento tme ve Paketleme Tesisi fabrikalaryla hizmet veren imsa Trkiye pazarnda nemli bir yere sahiptir. Ayrca 7.500 tonluk Eemshaven Hollanda'da bulunan bir yatay silo ile Almanya, Fransa ve Benelks lkerine dkme olarak beyaz imento pazarlamaktadr. irket ayrca Hamburg'da bir sat ofisi, Emden'de idari bir ofis ile pazara hizmet vermektedir. Terminalden ISIDA (kalsiyum alminatl imento) sat da yaplmaktadr. ISIDA (kalsiyum alminatl imento) Trkiye'den torbal olarak sevk edilmektedir. Almanya beyaz imento pazar spanya beyaz imento pazar ile birlikte Avrupa'nn en nemli pazarlarndandr. 2000 ylndan beri terminal kanal ile pazara sat yapan imsa bu pazarlardaki mterilere kendi markas ile direk ulamaktadr. imsa 9 ubat 2010 tarihinde Medcon irketi ounluk hisselerini satn alarak Trieste limannda bulunan 4 adet 5.000 tonluk siloya sahip terminalin ounluk sahibi olmutur. irket nvan daha sonra 26 Nisan 2010 tarihinde imsa Adriatico SRL olarak deitirilmitir. Terminal Avrupa'nn spanya ve Fransa'dan sonra en byk nc beyaz imento tketicisi olan talyan pazarna imsa markas ile ulama imkan sunmaktadr. Terminal avantajl konumu ile sadece Kuzey talya deil ayn zamanda gelimekte olan Bosna Hersek, Slovenya ve Hrvatistan, gelimi Gney Dou Almanya ve Avusturya pazarlarna sat yapabilecek konumdadr. Ayrca Terminal hem beyaz hem de gri imento depolamaya ve paketlemeye msaittir. Ayrca ISIDA (kalsiyum alminatl imento) imentosu da temin etmektedir. 1996 ylndan itibaren imsa Sevilla kentinde bulunan terminali ile spanya beyaz imento tketicisine direk ulamakta ve imentosunun pazarlama efektifliini bu ekilde arttrmaktadr. Mersin imento fabrikasnda retilen beyaz imento dkme olarak gemiler ile Sevilla Limanna gelmektedir. Buradan silobaslar yardm ile imsa Cementos'un sahip olduu iki adet 5.000 tonluk silolara sevk edilmektedir. Terminalde bulunan 125 ton/ton gn kapasite li paketleme tesisinin yan sra beyaz imento katkl deme malzemesi reten bir tesis bulunmaktadr.

imsa Cementos Sevilla, Madrid, Cordoba ve Granada pazarlarnda 1996 ylndan beri imsa imento beyaz imentosu pazarlamaktadr. ISIDA (kalsiyum aliminatl imento) ise Trkiye'den torbal olarak sevk edilmektedir ve yine terminalden pazarlanmaktadr. Avrupa'nn en nemli ve en sofistike beyaz imento pazar olan spanya tketicisine olan oda arttrmak amac ile imsa Alicante terminalinde yeni bir terminal inaatna balamtr. imsa, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti (KKTC), Gazi Mausa Serbest Liman ve Blge'sinde kurulu 5.000 ton gri imento stoklama kapasitesine sahip bir terminal ile 2005 ylndan itibaren Kbrs pazarna hizmet vermektedir. imsa tarafndan Mersin imento Fabrikasnda tesislerinde retilen gri imento Mersin Limanndan gemiler ile Kbrs Gazi Mausa Limanna nakledilmekte ve gemilerden boaltc ile imsa Cement Free Zone Silolarna baslmaktadr. Pazardaki talebe gre dkme olarak silolardan sat yaplmaktadr. Torbal imento talep eden mteriler iin imsa Mersin'den torbal imento ithal edip pazarlanmaktadr. 3.1. Fabrikann Sahip Olduu Belgeler imsa Eskiehir imento Fabrikas, Trkiye imento Mstahsilleri Birlii( T..M.B.) Kalite ve evre Kontrol Kuruluunun verdii Kalite Kontrol areti ni tm rnler iin kullanma hakkna sahiptir. Bununla ilgili almalar Kalite Kontrol Belgesi Kullanma Hakk Prosedr ne uygun olarak gerekletirilmektedir. Ayrca, retilen rnlerin Avrupa standartlarna uygunluk anlamna gelen Comformite Europenne ( CE ) belgesini CEM 1 42,5 R Gri Portland imentosu iin almtr. imsa, aada retmekte olduu btn imento ve beton rnleri iin TSE Trk standardlarna uygunluk belgelerine sahiptir; TS EN 197-1 CEM I 42.5 R Gri Portland imentosu TS EN 197-1 CEM II/A-M (P-L) 42.5 R Portland Kompoze imento TS EN 197-1 CEM IV/ B (P) 32.5R Puzolanik imento TS 22-1 ENV 413-1 MC 12,5 X Har imento

imsa Eskiehir imento Fabrikas olarak fabrikann teknik ve idari tm birimlerinde, salkl ve gvenli bir alma ortamnn salanmas ve gelitirilmesi

ama edinilmitir. Bu da OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi ile salanmaktadr. 3.2. MAKNA BAKIM VE MEKANK ATLYE Gnlk arzalarn ve genel bakmlarn yapld yerdir. 3.3. ELEKTRK VE ELEKTRONK BAKIM Tm elektrik motorlarnn, elektrik aksamnn kontrol ve bakm bu blmde yaplr. Yksek gerilimin girdii (34500V) 3 adet trafo merkezi bulunan fabrikann ou yerinde otomasyon uygulanmaktadr. Bunun iin fabrikada bir kumanda merkezi bulunmaktadr. Burada dner frn, II. imento deirmeni , farin deirmeni ve kmr deirmenleri takip edilmektedir. Bu birimlerin elektronik ilerinin takibini ise elektronik bakm birimi ynetmektedir. 3.4. KALTE KONTROL VE LABORATUVARLAR 3.4.1 Kalite Kontrol Bu blmde dardan gelen kmr, tras, al ta ve demir cevheri gibi maddelerin kontrol ve kabul yaplr. rnn standartlara istenilen kriterlere uygunluu kontrol edilir. A). Fizik Laboratuar Farin Rutubet Tayini: Farin deirmen kndan 09:00, 17:00, 01:00 saatlerinde, silo dolumundan sonra, her homojene silo boaltmndan, frn giriinden ise her sabah saat 09:00 da alnan numunelerin rutubetine baklr. Alnan numuneler iyice harmanlandktan sonra numunelerden 50 g. tartlr ve 105 5 C lik etve konularak bir saat bekletilir. Desikatrde soutulan numune tartlr. 50-B % Rutubet = 50 Frn k (Klinker) Kontrol, Litre Arl in Numune Alma ve Hazrlama: Numuneci her saat ba frn kndaki koval banttan numune alr. Bu klinker numunesi 5mm. ve 10mm. lik eleklerden elenir. 5 mm. ile 10 mm. lik elek arasnda x 100 B= Numunenin kurutulduktan sonraki tartm

kalan 2.5 kg lk ksm dansite numunesi olarak bir kaba konur. Litrelik daras bilinen (m1) dansite kabnn iine konur. Buradan tartm alnr (m2) ve klinker arl m2 m1 den (gram) bulunur. Fiziksel ve Kimyasal Analiz in Klinker Numunesi Alma ve Hazrlama: Numuneci tarafndan her saat ba koval banttan yaklak 1 kg klinker alnr. Laboratuarda saatlere gre ayrlm kutulara boaltlr. Her vardiya, vardiyas dolmadan 2 saat nce kendi vardiyasndan birikmi numunelerin hepsini bir kaba boaltr ve ift eneli krcdan geirir. Krcdan geirilen numunenin tane boyutu 10 mm. nin altndadr. Kareleme yntemi ile numunenin iinden 3 kg numune alnr. Bu numune bilyal deirmende 6 dakika tlr. Kalan klinker ise olas bir probleme kar bir gn muhafaza edilir. tmenin bitmesi ile deirmenden 300 g toz numune kakla alnarak bir kaba konur ve kimyasal analiz gnderilir. Kimyasal analize gelen numune manel herzog deirmenin tme kabna konularak 4 dakika tlr. tlen numuneden 14 g daha alnarak bu numune 4 dakika daha tlr. tlen numuneden 7.8 g alnarak preslenir. Preslenmi tabler X-Ray cihaznda analiz edilir. Bilyal deirmende yar nm halde kalan numunenin iine 120 g al ta eklenip deirmende 10 dakika tlr. Deirmen durdurularak ii tamamen boaltlr ve numune eitli testlere tabi tutulur. Klinker tmelerinde elde edilen imentonun minimum 2800 blaine deerinde olmas hedeflenir. B) Beton (Har) Laboratuar ncelik Tayini: Eleme incelik tayini minimum 2500 Pa emi gc ile dnen kartrcya eleklerin konulup daha sonra numunenin tartlmasyla gerekletirilir. artelden altrlan hava emii ile birlikte btn elemelerde 2.5 dakikaya ayarlanm zaman saati zerinde anahtar 0 konumuna getirilir. Bu konumda kurmay gerekletiren anahtar 1 konumuna alnarak zaman saati altrlr. Emi ile 2.5 dakika kartrlan 10 g numune srenin bitip artelin kapatlmas ile makineden karlr. Elein zerinde kalan ksm elein dndan uygulanan zayf darbelerle elek kenarna toplanarak daras alnm kaba konur. Buradan okunan deer ile % incelik hesaplanr. % ncelik= (Terazide okunan deer /10) x 100 Elek setleri kullanlan malzemelere gre aadaki ekilde gruplandrlmtr;

1 nolu 90 200luk elek seti : Frn besleme, farin deirmeni 2 nolu 45 90 200luk elek seti : Kmr deirmenleri 3 nolu 45 90 luk elek seti: imento deirmenleri ve sevkiyat numuneleri iin tahsis edilmitir. Ayrca elek makineye konulurken elek kenarndaki lastiklerin makineye tam olarak yerlemi olmasna ve emi sresince mika kapan alt yzeyine yapan taneciklerin aglomere olmasn engellemek iin zel ekile kapan deiik yerlerine vurular yaplmaldr.

Har Hazrlama ve Dayanm Deneyi: Bu deneyde deiik imento numunelerinden alnan 450 g numune 225 ml su ve 1350 g kum ile kartrlarak har elde edilir ve bunlarn 1, 2, 7, 28 gnlk dayanmlarna baklr. Kartrma kabna konulan 225 ml suyun zerine 450 g numune ilave edilerek kartrc dk hzla 30 sn. altrlr. Bu sre sonunda kartrma devam ederken kumanda panosu zerindeki krmz sinyalin yanmas ile 1350 g kum kaba yavaa dklr. Kartrc yksek hzda 30 sn. daha alr ve durur. 15 sn. de kabn eperlerine ve kartrcya bulaan har metal bir kakla kaba kaznr ve 75 sn. beklenir sre bitince kartrc yksek hzda 1 dak. daha altrlr ve har kalplara konulabilecek hale gelir. Kalplar ince bir ya ile yalandktan sonra sarsma makinesine yerletirilir, vidalar sktrlarak kalp bal taklr. 3 tane olan kalp blmelerinin yars harcn yars ile ayn ykseklikte datlarak blmelere doldurulur. Otomatik sarsma makinesi altrlr. (Cihaz 60 sn. de 60 sarsma yapar.) Cihaz durunca kalan har ayn ekilde blmelere aktarlr ve cihaz yeniden altrlr. lem bitince kalp bal karlr ve harcn fazlas metal bir mastar ile syrlarak mala ile dzlenir. Kalplar rutubet odasna kaldrlr ve 3 saat sonra zerleri cam veya lastik levha ile rtlr. Kalplar 20 1C ve en az %90 nemli bir odada bekletilir. Dkmden 20 24 saat sonra sklen kalplarn krma ilemleri ; dkmden 1.2.7.28 gn sonra yaplr. 1 gnlk kalplar hari dierleri 20 1 C lik musluk suyu iinde krlacaklar gne dek bekletilirler. (Musluk suyu her 15 gnde bir deitirilmelidir.) Dayanm (preste krma) deneyine balamadan 20 dakika nce ana artel alarak eilmede ykleme hz 50 N/sn. olarak ayarlanr. Har kalplar kalptan km yan yzeylerden bir zerine ve uzunluuna destek silindirler zerine konulur. Deer bildirim anahtar 0 konumuna getirilerek ekranda 0 ayar yaplr. 1 konumuna

getirilir. Eilme dmesi ile start dmesine baslr ve prizmann krlm gzlenir. Ekranda okunan deerin 0,00234 ile arpmyla sonu N/mm2 olarak hesaplanr. Bnyede Su Tutma: Bu deney MC 12,5 X har imentosu iin yaplr. Standard kvamdaki taze harcn filtre kd tabakas zerinde su emilme ilemine tabi tutulmasdr. Harcn bnyesinde tutaca su deeri , su emilmesinden sonra harcn bnyesinde muhafaza ettii su miktardr. Taze har kartrma kabnda 15 sn. dk devirde kartrlr. Eer bu ilemin bitii ile su emilmesinin balamas arasndaki sre 10 dak. dan fazla ise deney iin yeni har hazrlanmaldr. Kuru, bo kalp ve 8 adet szge kd tartlr (v). Kalp har ile 10 tabaka halinde palet bak ucuyla kalp yzeyinden taacak ekilde syrlr ve fazla har yzeyden alnr. Kalp ve iindekiler tartlr (w). Har yzeyi iki tabaka halinde seyrek dokunmu tlbent bez ile kaplanr ve zerine 8 adet dairesel szge kd yerletirilir. Szge kad 100 1 mm. apl, dairesel, 180 200 g/m2 ktleye sahip, kuru, ap 5 mm. ve kalnl 0.4 mm. zelliklerini tamaldr. zerine su emmeyen plaka konmaldr. Kalp bu ekilde ters evrilerek dz bir yzey zerine konur. Kalp zerine 2 kg lk ktle konularak 5 dak. 5 sn. sonra ktle kaldrlr. Kalp eski konumuna getirilir. Plaka, szge ktlar ve bez alnarak szge katlar tartlr (x). y ( w u) Z= 1350 + 450 + y w u : Har ktlesi z y R : Har ktlesindeki mevcut su miktar : Harta 35 3 mm. batma derinliinde kvam salayan su ktlesi : Harcn bnyesinde tuttuu su ktlesi R= z z (x v) * 100 (1) Szge ktlar

Normal Kvam Deneyi Priz Balama ve Bitme Srelerinin lm: Normal kvam deneyi 20 2 C scaklkta ve nemi % 50 60 olan bir odada yaplr. Tartm alnan 400 g imentonun ortas havuz eklinde alr ve imentonun cinsine gre imento ktlesinin % 24 ile % 33 kadar su mezr yardm ile llerek imentoya katlr. Oluan hamur ktlesi mala ile 3 dak. yorulur ve 1 dak. iinde vikat halkasna

konulur. (Halka doldurulmadan nce yalanmaldr.) Hamurun yzeyi halka iindeyken mala ile dzeltilir. Aletin silindir eklindeki sondas temizlenip kurulanr ve cam levha zerine dek indirilerek gsterge sfrlanr. Sondann ucu vikat halkasnn ortasna , hamur st yzeyine deecek biimde indirilerek braklr. Eer normal kvaml hamur iin kullanlan su yeterli ise sondann 30 sn. iinde cam levhaya 5 7mm. kalana dek inmi olmas gerekir. Bu ilemin su ile denenmesiyle de normal kvam iin gereken % su miktar belirlenmi olur. Daha sonra priz balama ve bitme srelerinin tayinine geilir. Sonda alnarak yerine ine taklr. Aletin st tablasna 27.5 g. lk arlk konur. Aletin gstergesi ine sac levhaya dedii an sfrlanarak vikat inesi hamur yzeyine dedirilir ve vida ile sktrlr. Balangta hamur yumuak olduundan vida hafife gevetilerek inenin birden dmesi engellenmelidir. Priz balama sresinin tesbiti iin ine her 5 dak. da bir hamura batrlr. ne cam levhaya 3 5 mm uzaklkta kald an priz balam saylr. imento ile suyun kart andan prizin balang anna dek geen zaman priz balama sresidir. Hava Muhtevas (Alkol Metodu) : Bu deneyde har imentosu iin yaplan zel bir deneydir. Har hava muhtevas, hava boluklarnn sv ile yer deitirmesi prensibine gre hacimdeki azalmann tespitiyle bulunur. Kullanlan aralar : Mezr (500ml, 5 ml blmeli) Lastik tpa Huni Hacimce %60 Alkol (Etanol veya Oktanol) + % 40 su ieren karm 200 ml har huni ile har tabakasnn iinde boluk kalmayacak ekilde silindire konulur ve har hacmi ml olarak llr (Vm). Sonra karm 50 0 ml ye kadar mezre doldurulur. Az tpa ile kapatlr ve mezr 20 kez alt st edilir. Ardndan 5 dak. sarsmadan bekletilir. Harcn kmesi beklenir ve sv seviyesi okunur. ki okuma sonrasnda 1 ml den fazla fark kmayncaya dek okumaya devam edilir. Okunan sv seviyesi (Vv) A= [ (500 Vv) / Vm] * 100 (2) A : Har numunesinin hava miktar

C) Kimya Laboratuar Gnlk vasati olarak elde edilmi imento numunelerinden kzdrma kayb, karbon di oksit, znmeyen kalnt, serbest kalsiyum oksit, SO3 tayini seyreltik HCl de kalnt, zgl arlk ve zgl yzey tayinleri yaplmaktadr. 10 ar gnlk periyotlar halinde kan kmr numunelerinden ise higroskopik rutubet, uucu madde, toplam kkrt, kl ve kalori tayinleri yaplmaktadr. Madde Kabul Kriterleri: I. Takran ve II.Takran ncelik Deerleri Tablo 13te verilmitir. I. Takran (25 mm.) 50 % max. 70 % max II. Takran (25 mm.) Tablo 13 I. Takran ve II.Takran ncelik Deerleri homojene Silo k ve Frn Giri Farin ncelik Deerleri Tablo 14de verilmitir.

90 200

25 % max 3 % max

Tablo-14 Homojene Silo k ve Frn Giri Farin ncelik Deerleri Kmr Deirmenleri k Deerleri Tablo 15de verilmitir. ncelik 90-200 15%max . Alt Is 5500 kcal/kg min 2.5% max

Rutubet 5.5 % max

Toplam 2.5 % max.

Tablo-15 Kmr Deirmenleri k Deerleri. Klinker Deerleri Tablo 16 da verilmitir.

LSF (Kire Doygunluk Faktr)

92.0 min.

S.CaO Tablo-16 Klinker Deerleri D)XRF (otomasyon ) Laboratuar

2.5 % max.

Farin numunelerinin saat ba kontrolleri ve silo ayarlamalar bu blmde yaplr. Btn ilemler tam otomasyondur. Deirmende tlp farin olarak silolara giden blgeden siloya boaltm yaplmadan nce farin numunesi alnarak farinin LSF deeri kontrol edilir. LSF deerinin yaklak 105 olmas istenir. Eer bu deer tutturulmazsa silo ayar yaplarak stok siloya boaltlr. rnein ; 75 tondan alnan 1. numunenin LSF : 100 75 tondan alnan 2. numunenin LSF : 105 100 tondan alnan 3. Numunenin LSF : 107 gelmi ise 50 ton daha farin (106 LSF li) siloya boaltlr .Silo tamamnn LSF deeri 105.1 okunduunda silo havalandrlr ve stok siloya boaltlr. CaO LSF= (3) 2.8 SiO2 + 1.8 Al2O3 + 0.65 Fe2O3 LSF deeri deirmene giren kil ve kalker miktar ile oynanarak ayarlanabilir. nmeyi etkileyen en nemli faktr scaklktr. Scaklk ile byk tanelerin krlganl artar ve gnme kolaylar. Ayrca hammaddede yeterli miktarda dem ir cevheri bulunmadndan % 1 1.5 luk demir cevheri ilavesi ile nme kolaylar. Al, klinker ile birlikte suyunu kaybetmeli ve deirmendeki su pskrtme ile tekrar suyunu geri kazanma zelliine sahip olmaldr. Bu sayede beton yapmnda ( imento + kum + su) kalsiyum slfat daki SO3 n znebilirlii salanr. Bylece imentoya ilk mukavemet verilmi olur. Ayrca al imentodaki donma dengesini salar. Fazla olursa imento uzun zamanda donar. Deirmen bilyalar mukavemeti yksek krom elik gibi ma lzemelerden olumutur. rnein farin deirmeninde 30 80 mm. arasnda deien x 100

byklklerde bilyalar kullanlr. Tras, temel olarak maliyeti drr ve imentoya az miktarda mukavemet kazandrr. Fabrikamzda retimi devam eden imento trlerinin yaklak bileimi; P 42.5 PK/B 32.5 R PK/B 42.5 MC 12.5 X : Klinker + % 4 Al ta : Klinker + % 4 Al ta + % 24 Tras + % 10 Kalker : Klinker + % 3 Al ta + % 20 Tras + % 5 Kalker : Klinker+ % 2 Al ta + % 58 Katk

Gvenlik ve Yangna Kar Tedbirler : Gvenlii : yerinde alma koullarnn meydana getirdii, alanlara makine ve tesislere veya retime ynelik tehlike, zarar ve aksaklklarn aratrlmas ve nlenmesi bakmndan taplan planl ve metotlu almalarn tmne Gvenlii denir. Yani, iyerlerinde daha iyi bir alma ortam salamak iin yaplan sistemli ve bilimsel almalardr. Gvenlii ; teknik bir bilim olup, temel amac, insan korumaktr.Bunun yan sra, iyerinde mevcut bina, makine, hammadde ve tesisatn korunmas, zarar grmesinin nlenmesi de, i gvenliinin ilgi alan ierisindedir.

Tanm itibariyle grupta incelenir: 1. gvenlii : in devaml ve alana zararl olmamasdr.

2. letme Gvenlii : yerinin alma artlarna uygun ekilde dzenlenmi, yaplan ie gre gerekli gvenlik nlemlerinin alnm olmas halidir.

3. 3.retim Gvenlii : yerinde retilen maddelerin satnn devaml olmas, rnn de alana ve topluma zarar vermeyecek ekilde muhafaza edilmesidir.

Gvenlii almalarnn Amac ve nemi : gvenliinin salanmas, sosyal dzeni de etkileyen bir nem tamaktadr. zellikle, i kazalar alma koullarnn dzeltilmesi asnda ; iveren, ii ve devlet lsnn ibirlii zerinde durmak gerekli ve zorunludur.

 Gvenlii ile ; verenler; manevi ve maddi faktrler nedeniyle; gerekli masraf yaparak, iler; dorudan doruya etkilenen kiiler olarak, i gvenlii disiplinine ve Devlet ise vatandan mutlu yaamn ve saln dnmek durumunda olduu

rgtlenmeyi gerekletirecek ve zorunlu teknik nlemleri alacak. kurallarna uygun alma dzenini koruyacak, iin, yakndan ilgilenmek zorunda olup, gerekli denetimi yapaca k, gereksinime duyulan yasalar karacak, gerekli teknik almalar yapacak, messeseleri kuracak ve bu l alma sonucu daha mutlu, dolaysyla verimli bir alma dzeni kurulmu olacaktr.

Gvenlii almalarnn Amalar : gvenliinin balca amac, i yerlerindeki tehlikeli uygulamalar ve koullar ortadan kaldrmaya yneliktir. A- alanlar Korumak: Genel anlamda i gvenlii alanlarnn ilk amac, kukusuz yaam tehdit eden tehlikelerden (genel olarak kaza ve hastalk eklinde ortaya kar), tm insanlar korumak, zarar verici olaylar en alt dzeye indirmek ve insanlarn yaamlarnda daha gvenli , dolaysyla mutlu olmalarn gerekletirmektedir. B- retim Gvenliini Salamak : Bir i yerinde retim gvenliinin salanmas, beraberinde verimin artmas sonucunu douracandan zellikle ekonomik adan nemlidir. Bylelikle ortaya kacak i gc ve i gn kayplar azalacak, dolaysyla retim korunacaktr. C- letme Gvenliini Salamak : yerinde alnacak tedbirlerle i kazalarndan veya gvensiz ve salksz alma ortamndan doabilecek makine arzalar ve devre d kalmalar, patlama olaylar, yangn vb. gibi iletmeyi tehlikeye drebilecek durumlar ortadan kaldrlaca iin, iletme gvenlii salanm olacaktr. yerinin eitli aksaklklarla alabilecek duruma gelmesi iin geen srede retim ksmen veya tamamen duracak ve bu da i verimini etkileyecektir.

Kyafet ve Donatmla lgili Gvenlik nlemleri : 1. alanlar, iyerinde giyilmesi gerekli kyafeti giymeye ve kullanlmas gerekli koruyucu malzemeyi kullanmaya mecburdur. 2. Fabrikada iin zelliine gre vcuda uydurulmu i elbisesi giyilir, kravat taklmaz, uzun ve bol kollu gmlekle allmaz, yrtk ve saakl elbise giyilmez. 3. Yrtk ve anm topuklu, yksek topuklu ayakkablar, terlik, sandalet, spor ayakkabs giyilmez. zel ayakkab giymesi gerekenler, ilerini bu ayakkablarla srdrrler (izme, elik burunlu postal, lastik ayakkab vs.) 4. Fabrikada alan veya dolaan herkes, emniyet balklarn (Baret, mifer vs.) giymeye mecburdur. Makinede alan hanmlar balarna file takar veya bere giyerek salarn toplar ve korurlar. 5. Scak iler, sa ileri, dkm, doldurma, kaynak, kimyevi maddelerle uramak gibi ilerde alanla, iin gerektirdii nitelikte eldiven(lastik asbest, deri veya suni deriden yaplm) giyerler, gerektiinde kolluk ve ellik de taklr. 6. Tehlikeli ilerde alrken emniyet kemeri takmak ve gereken gvenlik nlemlerini almak zorunludur. (zellikle 3mden fazla yksekliklerde) 7. Makinelerde ve fabrikada alan personel ; yzk, saat, bilezik gibi bir yere taklarak kazaya sebep olabilecek nitelikte ss eyas takamaz. 8. Operatr, kaynak ve bunlar gibi ilerde alanlarn, gz ve yzlerini korumak iin zel gzlk ve yz koruyucularn takmalar zorunludur. 9. Toz veya gaz maskesi taklmas gereken ilerde alanlar, maskelerini takarlar ve bunlarn srekli salam kalmasn salarlar. 10. Personel kendisininkinden bakasnn elbise ve koruyucu tehizatn kullanmaz. 11. ok grltl iyerlerinde kulaklara pamuk tkac taklr. Bununda kafi gelmedii hallerde kulaklk kullanlr. 12. Zararl etkileri olabilen kurun, asit vb. gibi maddelerle uraanlar, bunlarn zel talimatlarna uymal ve bunlarn tehlikeleri ile gvenlik nlemlerini ok iyi bilmelidirler. 13. Gerekli ilerde deri nlk hari, dier maddelerden yaplan nlkler kullanlr. 14. Siklon ilemede ve frn aznda andel drme ilerinde alan personel yz koruyucusunu kullanmak zorundadr.

almalarda Gvenlik nlemleri : Genel nlemler : 1. yerine sarho ve alkoll gelmek, iyerinde alkol ve dier keyif vericiler kullanmak yasaktr. 2. Uyar levhalar yerinden oynatlmaz, alterinde altrma eklinde ikaz levhas asl olan makineler altrlmaz, ikaz, uyar ve yasak levha ve yazlara aynen uyulur. Kaza Halinde Alnacak nlemler : 1. Herhangi bir kaza ile dorudan yakndan ilgili motor ve makineler durdurulur. 2. Gerekiyorsa ilk yardm yaplr. 3. Kazazedenin durumuna gre sedye ve ambulans getirilir. 4. Hasta en yakn revir veya sosyal sigorta hastanesine gtrlr. 5. Kaza ile ilgili deliller aynen muhafaza olunur, incelemeye balanr. 6. Kaza raporu tutulur. 7. Gerekiyorsa kaza ilgili adli mercilere haber verilir Arza Onarmlarda Alnacak Gvenlik nlemleri : 1. Makine ve tesisin almasnda herhangi bir bozukluk hissedildiinde, asla snrlama alterine basarak durdurulmaz. 2. Arza olunca amirlere bildirilir. Kendiliinden tamire teebbs edilmez, yetki dndaki ilere ve onarma giriilmez. 3. Mekanik veya elektrikli el aletleri yetkili olanlar tarafndan onarlr. 4. arzann onarm; sigorta ve alter gvenlii kesin salandktan sonra balamal ve gvenlik, gvence ile srdrlmelidir. 5. Revizyon ve onarmdan kan her makine ve tesis ilgili amirin nezaretinde altrlmaya balanr. Yangnla lgili Gvenlik nlemleri : Yanma zelliine sahip bir madde ile oksijenin verdii reaksiyona yanma denilmektedir. Yanma olay iin s, oksijen ve yanc madde gereklidir. Meydan a gelen yanma olayndan sonra yanmann devamn engellemek iin yanma zelliine sahip maddenin veya oksijenin, yani havann ortadan kaybolmasn salamak gereklidir. Bu ilem yangn sndrme metotlarn oluturur.

En ok kullanlan yangn sndrme metotlar : 1.Yangn Boma Metodu ; yanan maddenin hava ile ilgisinin kesilmesi halinde yangn sndnden kumla rtmek veya kimyevi yangn sndrcler kullanmak gerekir. 2. Soutma Metodu ile Sndrme ; tutuarak yanan maddenin scaklnn su ile tutuma scaklnn altna drlmesi suretiyle sndrme ilemidir. yerlerinde yangn sndrlmesi iin yeterli miktar ve basnta su

bulundurulmaldr. Suyun kullanlamayaca tipte yangnlar iinse, bu tip yangna maruz kalabilecek blgelerin veya yerlerin girilerine veya uygun yerlere uyar levhalar konulmaldr. Parlayc svlar, yalar ve boyalardan doacak yangnlarda kpk, karbon tetra klorr, karbondioksit ve bikarbonat tuzu veya dier etkili sndrme malzemeleri kullanlmaldr. Gerilim altndaki elektrik tesisi ve cihazlarnda kan yangnlara karbondioksitli bi karbonat tuzu veya benzeri etkili tipte yangn sndrme malzemeleri kullanlmaldr. yerlerinde meydana gelecek en kk bir yangnda derhal sorumlu ve ilgililere haber verilmelidir. kacak yangnlara kar yeterli sayda sndrcler bulundurulmaldr. Yangna Kar Koruyucu nlemler : 1. allan yerde yangna sebebiyet verebilecek hususlar ortadan kaldrlr, sigara ime yasana uyulur. 2. allan yerde parlayc ve patlayc maddeleri bulundurmak yasaktr (oksijen, asetilen tp, karpit, gaz, benzin, mazot v.s. gibi) 3. allan yerde soba yakmak, ak ate kullanmak, tehlikeli ve yasaktr. 4. allan yerde bro olarak kullanlan ksmlarn blme duvarlar, tula ve betondan yaplmtr.Bu blmlerin iinde kullanlacak stma aralarnn ok dzenli olmasna dikkat edilmektedir.Mesai sonunda bunlarn tamamen sndrld, amir ve sorumlular tarafndan kontrol edilmektedir. 5. allan yerde meydana gelebilecek yangn sndrebilecek nitelikte, yeterli miktarda ve grnr yerlerde seyyar yangn sndrme cihazlar ile yangn sndrme tesisat bulundurulmaktadr.

6. 24 Volttan fazla gte seyyar lamba kullanlmamaktadr. 7. Bo flarn yannda ate yaklmamakta ve kaynak yaplmamaktadr. Yangn Olaynda Yaplacak ler ve Alnacak lk nlemler : 1. Alnan btn nlemlere ramen, allan yerde yangn kt taktirde, seyyar yangn sndrme cihazlar ile yangna derhal mdahalede bulunulur. Bu srada allan yerde tehlike arz eden herhangi bir ey varsa, derhal darya karlr. Sesli vasta ile yangn alarm verilir. 2. Yangn sndrme tesisat kurulmaya balanlr. 3. Yangn elektrikten km ise kesinlikle su kullanlmaz.alter ve sigortalar kapatlr.Seyyar yangn sndrme cihaz ile mdahale edilir. 4. Yangn halinde alan makineler stop ettirilir. 5. Yangnn byme ihtimali olduu taktirde itfaiyeye haber verilir. 6. Akaryakt yangnlarnda yangn sndrmek amac ile su tek bana kullanlamaz MSA YNETM ORGANLARI 1. Ynetim Kurulu 2. Genel Mdr 3. Genel Mdr Yardmclar: idari-mali/birinci teknik/ ikinci teknik (hazr beton) 4. Hukuk Mavirlii 5. Kalite Gvencesi Ynetim Temsilcilii 6. Muhasebe ve Finans Mdrl 7. Ticaret Mdrl 8. Personel ve dari ler Mdrl 9. Bilgi lem Mdrl 10. retim Mdrl 11. Makine Bakm Onarm ve kmal Mdrl 12. Enerji Mdrl 13. Laboratuar ve Kalite Kontrol eflii 14. Hazr Beton letme Mdrl 15. i Sal ve Gvenlii Uzmanl 16. Yatrm Planlama ve naat leri eflii

17. Genel Mdr : Ynetim Kurulu kararlar, mevzuat ve emirlere uygun olarak irketi ynetir. retim, sat, istihdam konular baa olmak zere stratejik planlama yaparak irketin amalarnn gerekletirilmesini salar. Genel Mdr Yardmcl (dari Mali) : Genel Mdrn emirleri ve mevzuat esaslarna gre kendisine bal birim ve niteleri ynetir. retime destek salamak zere yurtii / d sat, satn alma, Muhasebe, Finans, Bilgi lem, Personel, Eitim, Sosyal ve dari hizmetleri yrtr ve bu konuda Genel Mdre yardmc olur. Genel Mdr Yardmcl ( 1. Teknik) : Genel Mdrn emirleri ve mevzuat esaslarna gre kendisine bal birim ve niteleri ynetir. Amaca uygun bir retim yaplmasn salar ve teknik almalarda Genel Mdre yardmc olur. Genel Mdr Yardmcl (2. Teknik Hazr Beton) : Genel Mdrn emirleri ve mevzuat esaslarna gre kendisine bal irketin on bir Hazr Beton letmesini ynetir. retim, sat, Pazar durumunu takip ederek tesislerin almasn salar ve bu almalarda Genel Mdre yardmc olur. Hukuk Mavirlii : irket hizmetlerinin yrtlmesinde, gerekli hallerde Genel Mdre hukuki ynden danmanlk yapar. irketin btn mdrlklerinin Genel Mdr tarafndan intikal ettirilen konularn yasal adan inceler ve mtalaa verir. irketin adli ve idari yarg mercilerine intikal ettirilmesi gerekli konularn zamannda bu mercilere intikal ettirir. irketi bu merciler temsil eder, davalar sonulandrr, sonulanan davalardan Genel Mdr ve ilgili birimleri haberdar ederek mahkeme kararlarna uygun ilem yaplmasn salar. Kalite Gvencesi Ynetim Temsilcilii : - irket mevcut olan TS- ISO- EN 9002 gereklerini yerine getirir. - Laboratuar ve Kalite Kontrol eflii ile koordineli alarak, ihracat kolaylatrmak iin sertifikalanma ilemlerini yrtr. - irket ile TSE ilikilerini organize eder. - Satn alma komisyonuna katlr. - Kaliteyi etkileyen tm girdi ve malzemeler giriinde, muayene ve tesellm komisyonu bakanln yrtr. Kalite Sistemi ile ilgili tm alma ve

Muhasebe ve Finans Mdrl : irketin muhasebe, finans, maliyet, bte, mali planlama ve kontrol hizmetlerini yrtr. Ayrca bu konuda Genel Mdr dari ve Mali Yardmcsna yardm eder. Ticaret Mdrl : irketin ithalat, ihracat, yurtii alm, ihale ileri ve yurtii / yurt d imento / klinker pazarlama ve sat politikasnn tespiti iin aratrma yapar ve pazarlama ilerini yrtr. Bu konularda Genel Mdr dari ve Mali Yardmcsna yardm eder. Personel ve dari ler Mdrl : Bu Mdrlk ; Personel, dari ler ve Eitim ve Haberleme efliklerinden olumaktadr. Personel eflii ; irketin kadro, personel alm ve karmalar, zlk haklar, toplu i szlemesi, sicil, izin, terfi, cezalandrma ilerini yapar. dari ler eflii ; irketin sosyal tesislerini dzenler, buralardan istifadenin teminini ve koordinesini salar. Ayrca dier idari destek, alanlarn sosyal haklar ile fabrikann sivil savunma, gvenlik almalarn yrtr. Eitim ve Haberleme eflii ; Tm almalarn eitim ilerini organize eder. Haberleme, Ariv, Ktphane, basn ve halkla ilikiler, promosyon, sanatsal ve kltrel etkinlikleri yrtr. Bilgi lem Mdrl : irket birimlerinin daha nce hazrlanan yazlm programlarn gerektiinde deitirme / revize etme veya ilave ilem programlarn yrtr. Bunun yan sra MSA imento Fabrikalarna yazlm ve eitim konusunda destek olur. ve d kaynaklardan oluan verileri, amalar dorultusunda derleyerek irketin ihtiyalarn zamannda ve doru bir ekilde karlayacak bilgi retiminin bilgisayar aracl ile gereklemesini salar ve bilgileri muhafaza eder. retim Mdrl : Mevcut standartlara uygun olarak imento retiminin yaplabilmesi iin gerekli hammadde, yar mamul (farin, klinker) ve yardmc maddelerin hazrlanmas, temini ve tesisin verimli olarak altrlmasn salar. Makine Bakm Onarm ve kmal Mdrl : Tesisin rasyonel ve rantabl almas iin teknik gereklere uygun bir ekilde bakm, onarm ve ikmal ilerini programlar ve uygular.

Enerji Mdrl : irketin tm makine ve tehizatnn,elektrik ve elektronik sistemlerinin bakmn (arza bakm ve planl bakm) gerekletirir ve elektrifikasyon ve otomasyon yatrmlarn tm aamalar ile yrtr. Laboratuvar ve Kalite Kontrol eflii : Bu birimde, Hammaddeden nihai rne kadar prosesin her aamasnda alnan numunelerin gerekli grlen her trl fiziksel, kimyasal ve mekanik testleri yaplr. Testlerin neticeleri deerlendirilerek olabilecek uygunsuzluklarn nlemi alnr ve bir sonraki aamaya gemesine engel olunu r. Bylece nihai rn kalite gvencesi altna alnr. Laboratuar ve Kalite Kontrol eflii bnyesindeki laboratuar , 1989 ylndan beri TSE tarafndan Laboratuar Yeterlilii ile belgelendirilmitir. Gvenlii ve evre Sal Uzmanl: Bu birim yaplan almalarn i Sal ve Gvenlii Tzne uygun olmasn salar. Bu amala; Yaplan almalarn i Sal ve Gvenlii ynnden denetlenmesi, Koruyucu malzeme temini, datm ve kullanlmas, alanlarn bu konuda eitilmesi, evre konusunda irketi ilgilendiren gerekli faaliyetler yrtlr.

Yatrm Planlama ve naat leri eflii: Yatrm Plan Proje efi, naat leri efi, naat Teknisyeni, Montaj Teknisyeni ve 11 naat Bakm Personelinden oluan bu birim ; letmenin uzun, orta ve ksa vadeli yatrmlarn planlar. Bunlarla ilgili tevikten faydalanmak iin n fizibilite etdn hazrlar. naat leri eflii ise, letme ii ve sosyal tesislerdeki binalarn tamir-bakm ilerini yaptrr. Dner frnlar ve gruplarnn refrakter tula ve ate betonu ambar stoklarn takip eder, ihtiya duyulan miktarn alm ilemini balatr ve skm rm -ilerini mteahhit elamanlar ile birlikte yapar imento Sektrnn Ksa Tarihi Dnyada yap malzemelerinin en nemlisi olarak kabul edilen imento, ilk kez ngilizler tarafndan yaplm ve kullanlmaya balanmtr. Joseph Aspdin adl bir ngiliz, gnmzde kullanlan imentoyu, kil ve kalker karmn basit bir frnda piirerek elde etmi ve ngiltere yaknlarndaki Portland Adas'nda karlan nl yap talarna benzemesi nedeniyle de bu rne Portland imentosu adn vermitir.

1824 ylnda, ngiltere'deki bu ilk retimden sonra 1869 ylnda, Amerikan Keystone Firmas'nca ilk ticari retimi gerekletirilmitir. imento retimi 20000 ton/yl kapasiteli Darca'da Aslan A.. ile Eskiehir'de Portland imentosu ve Su Kireci A.. Fabrikalar'nn kurulmas ile balamtr. Sanayi, srekli savalar ve ayaklanmalar iinde bunalan lkede 1925 ylna dek nemli bir gelime gsterememitir. 1950'lerde zel kesim ve kamu ayr ayr yeni fabrikalar oluturmaya balamlar ve bu erevede Devlet, 1953 ylnda Trkiye imento Sanayii A.. (TOSAN)' kurmutur. 1957 ylndan balayarak ithalat kesilmi ve Cumhuriyet temel bir sanayide kendi kendine yeterliliin ilk admn atmtr. 1989da ise ihracata balanm ve gnmzde de giderek artan bir taleple ihracata devam edilmektedi

3.2. imento retimi 3.2.1. imento Hammaddeleri 3.2.1.1.Kalker Doada fazla miktarda bulunan CaCO3in btn jeolojik formasyonlar imento klinkeri retiminde kullanlabilir. zgl arlklar 2,2 - 2,9 g/cm3 arasndadr. Kalkerin kimyasal kaynakl tipleri suda znm kalsiyum bikarbonatn aadaki reaksiyona gre kelmesi eklindeki inorganik proses sonucu meydana gelirler: Ca (HCO3)2 Ca CO3 + CO3 + H2O Kalker balca, kalsit ve aragonit olarak adlandrlan bulunur. 3.2.1.2. Kil Killer klastik sedimentler olup, nceleri kaya halinde iken havalandrma ve/veya erozyon sonras paralanma sonucu olulardr. Yaplarnn ana bileimi silis ve alminyumlu (alminyum silikatlar) bileiklerdir. Kilin iine giren bu maddeler kile renk verirler. Demir oksit ieren killer krmz renklidir. Organik maddeler ieren killer mavimsi ve alminyum oksit ierenler sarmtrak renkte olurlar. iki mineral halinde

3.2.2. niteler ve retim Aamalar 3.2.2.1. Ocaklar ve Konkasrler

imento retimi iin gerekli olan iki temel hammadde kil ve kalkerdir. Bu hammaddeler fabrikann hemen st tarafndaki ocaklardan temin edilir. Kalker vagon drille delinen deliklerin patlatlmasyla retilir. Her patlatmadan yaklak 10000 ton cevher kar. Bu malzeme i makineleri vastas ile krc haznesine tanarak boaltlr ve burada 10 70 mm. olacak ekilde krlr. Krlan kalker lastik bantlarla stokhole tanr. Kil ise kalker ocann hemen altndan karlarak kamyonlarla kademe kademe stoklanr. Belirli bir kompozisyon salandktan sonra krcdan geirilerek bantlarla stokhole nakledilir. Klinkerin istenilen mineralojik yapda oluabilmesi hammadde kompozisyonuna bal olduundan hammaddede bulunmas gereken baz minerallerin azl ya da yokluu klinkeri ve dolaysyla retilen imentoyu etkileyeceinden hammaddeye baz dzeltici maddeler katlr. Fabrikamzda kullanlan dzeltici madde % 1 2 gibi dk oranlarda kullanlan demir cevheridir (ist). Bu dzelticiler de krcdan geirilirler. Ocaklardan stokhole gidene kadar hammaddeleri kran ve tayan iki adet krc ve bant sistemi vardr. I nolu krc yardmc maddeler olan tras ve aly; II nolu krc ise ana maddeler olan kil ve kalkeri krarak stokhole bantlarla tanmasn salar. Krclar iki kademelidir. lk krma ilemi konik krcda gerekleir, ikinci kademe de ise ift motorlu ekili krc vardr. Krcdan geirilen malzemelerin boyutlar 070 mm. arasnda deimektedir. Eskiehir imento fabrikas kalker ocandan kalker kendi iinde karma tabi tutulup sisteme verilirken, kil iin deiik kil aynalarndan alnan killer katman katman ylarak bir nevi basit n homojene sistemi oluturulmu ve kilden gelecek hammadde dalgalanmalar asgari dzeye ekilmitir.

ekil 4- Homojene Kil Pastas Ocak iletmesi iin kamyon, i makinesi (kazyc, ykleyici, paletli), vagondril, patlayc ve yeterli sayda eleman (patlama ii iin patlatma ehliyeti bulunan), kompresre ihtiya vardr ve bunlar krclar kesintisiz besleyebilecek yeterlilikte olmaldr. Yine alma yaplacak sahalar iin dzgn bir yol oluturulmaldr. Ocak iletmeciliinde etkinlii salayan faktrlere gelince: -nsan faktr - dzeni -Hava koullar -Para ve servislerin dalm eklinde sralanabilir. 3.2.2.1.1. Kalker Oca

Kalker kimyasal bileimi CaCO3 olan maddedir. Ancak iin de safszlklar da bulunabilir. Kalsit ve aragonit eklinde bulunabilir. Eskiehir imento fabrikas ocaklarndaki kalkerin yaps kalsit eklindedir.

Ocakta gerekli kontroller yapldktan sonra alma aynas tespit edilip gerekli lmler yaplr ve enine boyuna 2-3er metre aralkla Vagon-drill ile delikler alp her delie AN-FO (NH4NO3+Fuel Oil) dolgusu ve dinamit konulmasyla patlatma yaplarak kalker zeminden kopartlr. kan kalkerde krcdan geemeyecek byklkteki iri paralar ayrlarak tekrar kltmeye tabi tutulur. Burada kalker aynasnn ykseklii yaklak 10 m. seviyesinde olmaldr. Elde edilen kalker kendi iinde grntsne gre kartrlarak krclara gnderilir. Burada patlayclarn grd fonksiyondan da ksaca bahsedecek olursak; patlayclardaki kat maddeler infilak srasnda, yksek sda gaz haline geip evrelerine byk basn yaparlar, dolaysyla ok byk iddetle glerin olumasn salarlar. Patlaycdan kan enerji deiik trlerine dnr. Bunlar s enerjisi, sismik enerji, yeni bir yzey enerjisi, molozun kinetik enerjisi, arpma ve grltdr. 3.2.2.1.2 Kil Oca

Kil de iinde deiik oranlarda farkl mineraller barndrr. Yinede arlkl olarak kalsiyum, demir, silisyum, alminyum oksitleri ve az miktarda magnezyum oksit ve alkali oksitleri bulunur. Burada da ocak taramas yaplp alma sahalar tespit edilir ve malzeme yumuak olduundan ounlukla patlatmaya gerek kalmadan kazyclarla sklp kepeyle ykleme yaplr. Kalker ve kil ocaklar tamamen homojen deildirler ve ilerinde deiik safszlklar bulunmaktadr. Bunun iin kalker, kil ve dzeltici maddeler iin n homojene sistemleri kurulup sisteme daha homojen karm gnderme imkan vardr ve birok iletmede de sonradan kurulmutur. Hatta ilave olarak bu sistemden alnan malzemeyi srekli takip eden analiz cihazlar konup malzemenin kontrol yaplmaktadr. Buradan da anlalaca gibi hammadde, retilecek rnn kalitesi iin ok nemli olup mutlaka ok sk takip ve kontrol isteyen bir itir. Yani kacak rnn kalitesini ve ara aamalar dorudan etkileyen bir faktrdr.

3.2.2.2. Krclar

imento

imalat

iin,

gerekli

hammaddelerin

krc

ve

hammadde

deirmenlerinde krlarak ufaltlmas gerekmektedir. Genel olarak, ocaktan geldiinde 1 metre bykle kadar irilikte olabilmekte ve frnda da pime iin en az 0,2 mm.ye kadar ufaltlmas iin ufaltma ii tek bir operasyonla olmaz. Bunun iin ocaktan gelen malzeme tek kademe veya ift kademe krcdan geirilerek ufaltlrlar. Krclar grdkleri ileve gre veya alma prensiplerine gre eitlere ayrlrlar: -eneli krclar -Jirasyonlu krclar -Valsli krclar -Darbeli krclar -ekili krclar Krclarn almasn etkileyen belli bal faktrler ise: -Malzeme karakteristikleri (sertlik, krlganlk, rutubet, vs.) -Krcnn retim kapasitesi -Krc besleme boyutlar -Ocakta kullanlan ekipmann verimi (beslenen para boyutu) -Hava koullar Eskiehir imento Fabrikasnda 1957 ylnda kurulan iki kademeli (jirasyonlu ve ift rotorlu ekili) krma iini yaparken 1987 den itibaren sadece yardmc (al, tras) maddelerin krlmasna tahsis edilmitir. Kapasitesi 100 t/h tir. Jirasyonlu krc eksantrik dnen bir aft mile bal dilerle sabit dili muhafaza arasna sktrarak ufaltlan malzeme lastik bant ile ift rotorlu ekili krcdan geirilerek ikinci bir

krmaya tabi tutulmaktadr. Burada ufaltma max. 50 mm. para byklne kadar yaplmaktadr. ekilerde veya ekilerin altndaki zgaralarda snma varsa yedei ile deitirilmektedir. Burada almay gletiren malzemenin rutubet ve sertliidir. 1987 ylnda kurulan ift rotorlu ekili krc ise hammadde krma iine tahsis edilmitir ve kapasitesi 450 t/h tir. Ters ynde dnen iki rotorundaki ekilerin arpp savurduu malzeme krlarak altndaki zgaralardan geerek sevk bantna dklmektedir. Burada max. 70 mm. olacak ekilde malzemeler krlmakta olup eer zgaralarda anma varsa, ekilerde anma varsa yedei ile deitirilmektedir. Malzemenin rutubeti ve sertlii almay zaman zaman gletirmektedir. Krcdan geen malzemeler lastik bantlarla stokhole sevk edilmektedirler Birinci krcda ocak als ve seramik fabrikasndan gelen krk alarn krma ilemi gerekletiriliyor. kinci krcda sadece kalker ve kil krlr. ki motoru vardr. Saatte toplam 400 ton krabilir. Yalnzca I. krc arzasnda yada farin eirmeni nakil hattnda arza olduunda altrlr. nc krcda kalker ve kil krlr ve mix haline gelmesi iin belirlenmi olan LSF ve silis modl deerleri iin uygun miktarlarda ist de konulur.

3.2.2.3. Gezer Vinler ve Stokhol

Klasik olarak ilk fabrikalarn kuruluunda var olan klinker ve hammadde stokhol, daha sonra hammadde iin homojene stok sahalar ve klinker stou iin de klinker silolar kurularak gezer vinlerin yk, ilevi azaltlmtr. Ayn zamanda hem enerji tasarrufu, hem iilik tasarrufu, hem de tozsuzluk salanmtr. Eskiehir imento Fabrikasnda 1957 ylnda kurulan stokhol -gezer vin dzeni baz ilavelerle muhafaza edilmektedir. Uzunluu 220m., genilii 34 m. Ykseklii ise 14 m. olan stokholde 2 adet gezer vin raylar stnde ileri -geri ve sa-

sol istikametinde hareket edip stokhol iinde malzeme hareketini yapmaktadr. Gezer vinlerin kepe kapasitesi malzeme cinsine bal olarak deimekle birlikte 3,5 -4 tondur. I nolu gezer vin dner frn akndaki klinkerin tahliyesi, n ezicinin beslenmesi ve imento deirmenlerine ait al ve tras bunkerlerinin beslenmesi grevlerini yerine getirir. II nolu gezer vin ise takranlardan gelen kalker ve kilin tahliyesini yapar. Krclardan gelen malzeme dorudan bunkerlere gelmekte, (kalker ve kil ayn zamanda direkt deirmen bunkerlerine de ekilebilmekte) kalan ise ayr ayr stoklanmaktadr. Kalker ve kil stok sahas toplam 15000 ton kapasitededir. Klinkeri stokhol iinde stoklama kapasitesi ise 60000 tondur. Stokhol iinde kalker ve kil bunkerlerinin yannda imento deirmenleri iin al, tras ve klinker bunkerleri de vardr. Gezer vin operatr hammadde ve klinkeri naklederken ve beslerken ayn zamanda kalitesini (rengi, rutubeti) de dikkate alr. Uygunsuz klinker k varsa ayr aktarlr. imento deirmen beslemelerinde beslenecek klinkerin scakl ve tanecik boyutu verilen talimatlar dorultusunda alnarak yaplr. Gezer vinler fabrikann ara istasyonudur.

3.2.2.3.1. Hammadde Stokhol

Ocaktan gelen kil ve kalker hammadde nakil sistemi ve gezer vinler yardmyla birbirine karmayacak ekilde bunkerlere stoklanr. Kalkerin stok sahas 8000 ton, kilin stok sahas ise 7000 tondur. Kalker ve kil iin iki ayr bunker de yine bu blmde bulunmakta olup bir tane de 800 1000 ton kapasiteli tras bunkeri mevcuttur.

3.2.2.3.2. Klinker Stokhol

Dner frndan kan klinker gezer vinler vastasyla 60000 ton kapasiteli stokhole aktarlr. Burada imento deirmenlerinde kullanlacak malzem eler iin 6 adet bunker mevcuttur. 3.2.2.4. Farin Deirmeni

Farin hazrlama nitesi, ocaktan gelen kalker, kil ve dzeltici maddenin tlp frn iin pimeye hazr hale gelen malzemenin hazrland birimdir. Doada bulunan hibir malzeme dzenli bir homojenlikte bulunamaz. Bunun iin hammadde hazrlama, iyi bir klinker ve imento retiminin temel artlarndandr. yi malzeme hazrl iin sisteme analiz cihazlar yerletirilerek daha stabil, homojen farin retimi yaplarak retilen klinkerinde iyilemeler salanmakta, piirme maliyetleri aa ekilmekte, frnda piirme esnasndaki rejim deiiklikleri nlenerek kalitenin sreklilii salanmaktadr. Eskiehir imento Fabrikasnda farin tme iin valsli deirmen kullanlmaktadr. 200 ton/saat kapasiteli olan bu deirmene kalker, kil ve dzeltici maddeden oluan mix beslemesi yaplr. Valsli krcda snn ve ezilmenin etkisi ile tlen malzeme dinamik seperatrden geirilip incesi ayrlr, istenilen boyuta gelmeyen farin valsli deirmene tlmek zere geri gnderilmektedir. Burada sistemdeki malzeme hareketini emi fanlar salamaktadr. Emi fanlarndan geen

malzeme dinamik seperatrlerden geerek incesi sistemi terk ederken irisi tekrar sisteme geri dnmektedir. Burada nemli olan faktrler unlardr: -Beslenen malzemenin irilii -Beslenen malzemenin rutubeti -Beslenen malzemenin sertlii -Beslenen malzemenin tlebilirlii -Deirmen hava sirklsyonu

Bunlar alma artlaryla alakal faktrlerdir. Deirmene beslenen malzemenin kimyasal ierik olarak kontroll beslenmesi gerekmektedir. imento retiminde gerekli olan CaO , SiO2 , Al2O3 , Fe2O3 karlamak iin kullanlan hammaddeler rastgele kartrlmaz. Bu maddelerin belirli oranlarda olmas gerekir. Bu oranlarn tayini iin baz deerler gelitirilmitir.

imsa Klinker Hedefleri ekil 3te verilmitir.

ekil 3- imsa Klinker Hedefleri (Gzlem yaplan 1 gn iin)

Silikat Modl: SIM=

% SiO2 % Al 2 O3 % Fe 2 O3

(4)

Silikat Modlnn ; 2,3 2,7 arasnda olmas gerekir.Silikat modl arttka piirme sresi de artar.

Alminyum Modl: ALM=

% Al 2 O3 % Fe 2 O3

(5)

Alminyum Modlnn; 1,3 1,6 arasnda olmas istenir. Kire Standard : LSF=
%CaO * 100 2.8 % SiO2 1.18 % Al 2 O3 0.65 % Fe 2 O3

(6)

LSF deerinin 95-99 arasnda olmas gerekir. deal deer 96dr. LSF deeri arttka piirme sresi artar ve dolaysyla yakt tketimi artar. Silikat Modl , Alminyum Modl ve Kire Standard deerleri, yukarda belirtilen snrlar iinde olacak ekilde kalker ve kil oranlar ayarlanr. Bu deerler iletilen ocaa gre deiebilmekle beraber, kalker % 70 80 kil ise % 30 20 aralndadr. Kil iindeki Fe2O3 yetmedii durumlarda dardan demir cevheri, SiO2 yetmedii durumlarda silis kumu ve Al2O3 yetmedii durumlarda ise dk dozajlarda boksit ilave edilebilir. Farinin kimyasal bileiminin yannda incelik ve rutubeti de kontrol edilmektedir. Bu arada gnlk olarak ve belirli zaman aralklarnda deirmenin performans (tonaj, enerji sarf, plaka ve bilya tketimi) kontrol edilerek srekli takip altnda tutulmaktadr. Farin inde Kontrol Edilmesi Gereken Oksitler: MgO: MgO, kalkerde genellikle dolomit halinde bulunur. Bazen yksek frn curufunda da grlebilir. Bu bileen %2 oranna kadar klinker fazlar ile balanabilir. Bu miktarn fazlas klinkerde serbest MgO olarak kalr. MgO, imentonun hidratasyonu srasnda su ile birleir:

MgO standartlarda arlka %5 ile snrlandrlmtr. nk, fazlas klinkerde fazlara balanamayaca iin , betonda genlemeye neden olur. Alkali (Na2O+K2O): Betonda alkali-agrega reaksiyonuna gireceinden, alkali genlemesi olur. Klorr (Cl): Standarda max. %0,1 olmas istenir. nk hem betonda korozyona sebep olur, hem de proseste yapmalara sebep olur. Kkrt (S): Fazlas klinkerde CaSO4 olarak kar ve al ta miktarna snr getirir; baca gaznda SO2 miktar artar, n stcda tkanklara ve frnda kemer oluumuna sebep olur. 3.2.2.7. Homojenizasyon ve Homojene Silolar

Stok silo 12 m. apnda ve 24 m. yksekliinde olup 5000 ton farin kapasitelidir. Silo altnda srekli hava ile kaynatmaya tabi tutulan farin ayn zamanda haval bantlar vastasyla silo kna farini hareketlendirir. Silo kndaki haval bant vastasyla farin elevatr ve ara bunkerden sonra tartm kantar ve sevk sistemleri vastasyla frn siklonlarna beslenir. Fabrikada 600er tonluk iki adet homojene silo ve bunlarn hemen altnda 4700 tonluk stoksilo bulunmaktadr. Farin deirmeninden kan rn homojene silolarna gider. Laboratuarca istenilen kompozisyona gelindiinde ve belirli bir doluluk seviyesine ulaldnda silo, hava kompresrleriyle yaklak bir saat havalandrlp homojene olmas salanr. Stok siloya boaltlr. Stok silodaki farin artk frna beslenmeye hazrdr. Stok silo iindeki farin adet havalandrma kompresr ile kndaki haval bantlara gnderilir ve farin besleme nitesindeki ana farin bunkerine beslenir. Besleme nitesindeki farin, ana bunkerden haval bantlarla tartm

kontroll bantlarna gelir. Buradan sevk helezonu, sevk kompresr vastasyla frnn drdnc kademe siklonlarna gnderilir. 3.2.2.5. Dner Frn nitesi

letmede bulunan 3.5 m apl, 55 m uzunluundaki 3o eimli dner frna dnme hareketini, tahrik motoru dili balants ile 3 tane ring-gale vastasyla yapar. ksm d mantoyu koruyan magnezit ve almin esasl tulalarla kapldr. Magnezit esasl tulalar frn kafasndan itibaren 25 metrelik blmde rldr. Is iletkenlii daha fazla olan bu tulalarn zerinde 2030 cm. kalnlnda koruyucu kabuk oluur. Bu sayede s etkisinden hem tula hem de manto korunmu olur. Saa tde 100 ton klinker retim kapasitesi olan dner frnn nnde be siklon ve bir kalsinatrden oluan n stc grubu ve knda zgaral soutucu vardr. Yakt olarak kmrn kullanld frnda, toz halinde tlen yksek kalorili (6500 7000 kcal/kg) kmr brlrler yardmyla frna verilir. Bu brlrler kombine olduundan gerektiinde frna kmrle birlikte doalgaz veya sadece doalgaz da verilebilmektedir. donatlmlardr. Frnda yaklan yaktn verdii snn hareketi Abgaz denilen vantilatrn emiiyle salanr. Is frn kafasndan bacaya doru ekilirken frna beslenen farin 4.kademe siklonlarnda 380-420C de snarak aaya doru iner. 2.kademe siklonlarndan sonra kalsinatre giren malzeme oluan s alverii ile iindeki su buharn ve baz gazlar atarak kalsinayonunu tamamlar ve 1000 1100C de frna girer. Dner frnda frnn dngsel hareketi ve eimiyle ilerleyen malzeme 1400 1500C deki sinterleme blgesinden geer ve klinker olarak 1000 1200C de soutmaya dklr. Soutma drt blmeli ve zgaraldr. Fanlar yardmyla soutulan klinker 50 60C de soutmadan kar. Soutma esnasnda I. ve II. blmeden elde edilen scak Ayrca brlrler alevin eklini ayarlayabilen dzeneklerle

gaz sekonder ve tersiyer hava olarak tekrar kullanlr. Bu havann yksek scaklkta (8001200C ) olmas istenir. Bu arada iri paralar ekili krc tarafndan krlr. Klinker buradan nakliye zinciri ve koval bant tama sistemleriyle stokhole tanr. Klinkerin soutma ilemi klinker mukavemetini etkileyen fazlarn (C2S, C3S, C3A, C4AF) oluumu asndan nemlidir. Bu nedenle soutma hzl olmaldr. Gerekleen kimyasal reaksiyonlar unlardr, Buharlama Blgesi: 100-400C H2O + s H2O(g) H= + 44.2 kj/mol Kil Dehidrasyon Blgesi: 350-650C Kil kristal suyunu yitirmeye balar. 2SiO2.Al2O32.H2O + s 2SiO2.Al2O3 + 2H2O H= +274 kj/mol Al4[(OH)8Si4O10] 2(Al2O3.2SiO2) + 4H2O kaolinik metakaolin

Metakaolin yksek scaklklarda bozunarak Al2O3 ve SiO2 gibi ok etkin oksitlere dnr. 400C Magnezyum karbonat bozunmaya balar. MgCO3 + s MgO + CO2

H=+ 120 kj/mol

Organik bileikler ve slfidler buharlar ve ykseltgenir. 2FeS2 + 7/2O2 Fe2O3 + 4SO3 550C imento hammaddelerinin %74-79unu oluturan CaCO3 bozunmaya balar (kalsinasyon). Asit ortam ve SiO2 Al2O3 gibi serbest kirele tepkimeye giren dier oksitler varl CaCO3n bozunmasna yardmc olur. Kalsinasyon (Dekarbonizasyon) Blgesi 900C Bu scaklkta ayrma basnc 1 bardan byk olduu iin CaCO 3 hzla CaO ve CO2ye ayrr.

CaCO3 CaO + CO2

H= +474 kj/mol

Oluan serbest kire ortamda bulunan dier oksitlerle tepkimeye balar. 2 CaO + SiO2 2 CaO. SiO2 2 CaO + Al2O3 2 CaO. Al2O3

H= - 143 kj/mol

2 CaO + Fe2O3 2 CaO Fe2O3 CaO. Al2O3 + CaO 3CaO. Al2O3 ( C3A olarak tanmlanr) CaO. SiO2 + CaO 2 CaO. SiO2 (C2S olarak tanmlanr) Serbest CaO anhidrit oluturmak zere SO3 ile tepkir. CaO + SO3 CaSO4 Bu anhidrit kilden gelen alkalilerle tepkiyerek alkali slfatlar oluturur. CaSO4 + Na2O CaO + Na2SO4 CaSO4 + K2O CaO + K2SO 4 ya da 3K2SO4 .Na2SO4 ounlukla SO3 miktar alkalilerin tamam ile birlemek iin yetersizdir. Na2O + C3A NaC8A3.K2O + C2S KC23S12 Klinkerleme Blgesi 1200C Belit (C2S) oluumu 2CaO + SiO2 2CaO. SiO2

H= -125 kj/mol

C12A7 kirele zenginleir ve C3Aya dnr.C2A ve C2F bir kat eriyik olutururlar. C4AF

H= -50.4 kj/mol

1250-1450C Sinterleme, klinkerleme tepkimesi olutururlar.(sv evre) Bu orta mda C2S serbest kirele birleir ve C3S(Alit) oluur. CaO + C2S C3S

H= -125 kj/mol

Trikalsiyumsilikat = Alit = C3S klinkerin ana ve en deerli bileenidir. imentonun dayanm kazanmasn salar. Alkali slfatlar alkali ve SO2 oluturarak bozunur. R2SO4 + s R2O + SO2 + O2 Anhidrit CaO ve SO2ye ayrr. CaSO3 + s CaO + SO2 + O2 ndirgen ortamda demir 3 oksit demir 2 oksite dnr. Fe2O3 2FeO + O2 Sinter erii iinde C3S ve C2S kat evreler olarak bulunurlar. Scaklk > 1400C olduunda dier oksitler sv evre iindeler. Eriin (balaycnn) yaklak bileimi C = 56 S=7 A = 23 F= 14 (a%)

Aadaki koullar bu tepkimeleri hzlandrr. Sv evrenin orann arttrmak Sv evrenin kvamn azaltmak Farin iindeki iri tanelerin orann drmek

Soutma Blgesi 1450-1250C

1 biimindeki C2S su ile kolay birleebilen C2S biimine dnr.

C3A ve C4AF kristalleir, erimi bulunan slfatlar kristalleir. Sinterleme tepkimelerinin tersinmesini nlemek iin klinker hzla soutulur. Bylece oluan C3S miktar da olabildiince korunur. Bir baka deyile klinkerleme scaklnda salanan denge dondurulur. Soutulan klinker bileimi frnda sinterleme scaklnda retilen klinkerle ayndr. Klinkeri 100-150Clere dek hzla soutmak Alit miktarn korur, bylece reaktif=etkin bir klinker elde edilir.

imento yapmann son basamanda klinker alta ile birlikte tlrken daha iyi bir tlebilirlik salar. Alminat ve ferrit evrelerinin dierleri arasnda dalp kristallemeleri imentonun daha yava sertlemesini salar. Farin iindeki MgO >%2,5 olduunda genlemeyi nler. Fazla MgO atlamalara neden olur Frn knda oluan yar mamul klinkerin ana bileenleri: TrikalsiyumSilikat (C3S) 3CaO.SiO2 DikalsiyumSilikat (C2S) 2CaO. SiO2 3CaO.Al2O3 4CaO.Al2O3.Fe2O3 TrikalsiyumAlumirat (C3A)

TetrakalsiyumAluminaferrit (C4AF)

ID fan vastasyla ekilen scak gaz (380420C) atlmak zere siklonlar terk eder. Bu atk gazn gerektii kadar farin nitesinde kullanlr. Kalan da soutma kulesinden geirilir. Soutma kulesinde 14 saat dzeden su pskrtlerek scak gazlar 150C ye kadar soutulur. Bu gaz farinden gelen gazla birlikte elektro filtreden geirilip iindeki toz tutularak 110120 C de bacadan atlr. Elektro filtreye giren tozlar manyetik ortamda elektrostatik olarak yklenerek toplama plakalarnda toplanr ve toz tama sistemiyle sisteme geri kazandrlr. Teorik klinker bileimi Tablo-17de verilmitir,

CaO

% 63-68

Si02

% 21-23

Fe2O3

% 2-4

MgO

% 1-5

SO3

% 0,1-2

Tablo-17: Teorik klinker bileimi

Klinker retiminde dikkat edilecek hususlar: -Homojen bir farin -Frnda iyi bir rejim (scaklk profili, alev karakteristii, frn atmosferi, yakt tipi) -Hammaddenin piebilirlik davran -Klinker granlasyonu -Sv fazn miktar ve nitelii 3.2.2.6. Kmr Stokhol ve Yakt Hazrlama 3.2.2.6.1.Kmr Stokhol Dner frnda kullanlan kmrlerin stokland yerdir. Farkl cinsteki kmrler birbirlerine karmayacak ekilde ayr ayr stoklanr. Kmr stoku yaplrken hava alp kendi kendine yanmamas iin maksimum 3 metre ykseklikte yaplr.Stok sahann kapasitesi yaklak 20000 tondur. Karayolu ve demiryolu ile gelen kmrler talimatla belirlenen harman iin belirli oranlarda kamyonlarla kmr deirmen bunkerine beslenir. 3.2.2.6.2. Yakt Hazrlama Sistemleri 3.2.2.6.2.1. Kmr Deirmeni letmede kmr deirmeni olarak valsli deirmen kullanlmaktadr. Kamyonlarla kmr bunkerine gelen kmr deirmene beslenerek scak hava yardmyla tlr. stenilen incelie ulaan tanecikler dinamik seperatrden geerek kmr silolarna sevk edilir. Deirmen hava sprmeli deirmendir. Deirmenden ekilen gaz filtreden geirilir, tutulan tozlar pompa yardmyla kan rnle birlikte kmr silosuna gnderilir. Filtre basnl havayla silkelenerek temizlenir. Filtre iki gzldr ve her gzde 50er torba vardr. 3.2.2.6.2.2. Kmr Silo ve Sevk Sistemi Kmr silosu 300 ton kapasitelidir ve nm kmrn stokland silodur. Deirmenlerde tlen kmr buraya gnderilir. Buradan da poldos sevk sistemiyle ana rlre, pfhister sevk sistemiyle de kalsinatre gnderilir. Kmr silosunda oluabilecek fazla basn iin emniyet kapa ve oluabilecek yanmaya kar inert (CO2) gaz sistemi mevcuttur. Silodaki fazla havann dar

atlmas iin silo zerinde torbal filtre bulunur. Bu filtre de basnla sil kelemeyle alr ve iinde 26 torba vardr. Kmr sevk sistemine ait yine silo zerinde torbal filtre bulunur. 3.2.2.7. imento Deirmenleri ve imento tme

tme, sisteme verilen materyali, nceden belirlenmi bir girdi hzyla istenen tane byklne getirmek demektir. Bu da deirmenlerle olmaktadr. imento tmek iin: -Bilyal deirmenler -Dey milli deirmenler -Horomil deirmenler kullanlmaktadr. Yukardaki deirmenlerden en yaygn kullanlan bilyal deirmenlerdir. imento fabrikalar ok fazla enerji tketen tesislerdir. En fazla enerji tketen birimler de tme tesisleridir. Bir imento fabrikasnda tketilen enerjinin 2/3 si tclerde tketilmektedir. tcler iinde en fazla tketimi ise imento deirmenleri yapmaktadr. Bunun iin tme enerjisini drebilmek iin gerek yeni teknolojiler takip edilip uygulanmakta, gerekse baz ilavelerle hem kapasite art salanmakta, hem de enerji maliyetleri aa ekilmektedir. Dey milli deirmenler ounlukla hammadde ve kmr tlmesinde kullanlmakla birlikte imento tmede de kullanlmaktadr. Birim enerji tketimleri dktr. Bir tme yata ve hareketli valslerle malzemenin sktrlp ezilmesi esasna dayanr. Horomil ise yeni bir teknoloji olup yatay bir milin bir yatak iinde hareketi ile malzemenin sktrlp yksek basn altnda ezilmesi esasna dayanr. Yukardaki dik deirmenler ve horomil tipi tclerden daha fazla kullanlan bilyal deirmenler ise deiik ap ve ebatta olup, ounlukla iki kamaraldr. Ak sistemle alld gibi kapal sistem (seperatr ilaveli) alan

tipleri de vardr. Ak sistem alan deirmenlerin tme verimleri daha dktr. nme zerindeki kontrol mekanizmas daha zayftr. Seperatrl deirmenlerde ise incelik kontrol seperatr vastasyla yaplmakta, iri malzeme tekrar tlmek zere deirmene beslenmekte dolaysyla hem deirmen kapasitesi artmakta hem de daha kontroll imento tlmektedir. Bilyal deirmenler ounlukla iki kamaral olup, arada zgaral diyafram mevcuttur. Birinci blmede daha iri dalml bilyalar bulunurken esas nmenin yapld ikinci blmede daha ince dalml bilyalar bulunmaktadr. Yine kta belirli akla sahip zgara plakalar bulunur. Deirmen belirli bir hzda dnerken, nen malzeme hava emii vastas ile ekilip sepere edilir veya dorudan sevk sistemi ile silolara gnderilir. Tozlu hava da filtre edilerek dar atlr. Deirmen verimini etkileyen belli bal parametreler unlardr: -Klinkerin irilii, -Klinkerin dansitesi, -Klinkerin scakl -Klinkerin tlebilirlii -Katknn irilii -Katknn sertlii -Katknn rutubeti -Katknn tlebilirlii Deirmenler youn enerji tketen sistemler olduundan enerji maliyetlerini aa ekebilmek iin imentocular srekli ura vermektedir. Bunlardan bir tanesi de klinkerin yksek basn (100130 bar) altnda ezilip deirmenlerin tme kapasitesini % 2030 orannda artran Roller Pres dediimiz ezicilerdir. Eskiehir imento Fabrikas 1994 yl ortasnda eziciyi devreye alm olup 200 ton/h kapasitelidir. ki adet vals arasndan yksek basn altnda geirilen klinker ezilmi 20 mm.lik pastalar halinde klinker bunkerlerine beslenmektedir. Yine enerji maliyetlerini aa ekebilmek iin tme kolaylatrc ve kalite artrc kimyasallar kullanlmaktadr. 12 kg/ton imento aralnda deirmene beslenen kimyasal, bilyalarn stn kaplayarak nmede % 1015 orannda art salamaktadr. lave olarak ilk dayanmlarda da belirli bir art salamaktadr. imento deirmenlerinde zellikle bilya anmas fazla olduundan belirli aralklarla deirmen iine girip kontroller yaplmakta ve eksik arj varsa ilave yaplmaktadr. Yine plaka anma ve olas krlmalar takip edilmektedir.

3.2.2.7.1. n ezici (Roller-press)

200 ton/saat kapasitelidir. inde bulunan iki yuvarlak disk sayesinde arasndan geen klinkeri ezmekte ve ezilen klinkeri, klinker bunkerlerine beslemektedir. Bu sayede deirmenlerin tme kapasiteleri artmtr. Klinkerin daha iyi preslenebilmesi iin geri dn klapesi ayar vastasyla sistemden geen klinkerin bir ksm tekrar eziciden geirilmektedir. Bu sayede ezicinin verimi arttrlmakta dolaysyla da deirmenlerin tmesinde kolaylk salanmaktadr. 3.2.2.7.2. I. imento Deirmeni 1954 ylnda 27 ton / saat kapasiteyle blmeli olarak devreye alnan bilyal deirmen 1996 ylnda iki blmeye dntrlm olup bugnk kapasitesi 45 ton / saat seviyesindedir. Deirmenin I. blmesinde 40 -80mm. arasnda toplam 27 ton bilya bulunmakta olup burada daha ok krma ilemi yaplmaktadr. II. blme ise nme ileminin tamamland blmedir. Burada 17 -50 mm. arasnda toplam 62 ton bilya mevcuttur. Bu deirmen 2.6 m. apnda 15 m. uzunlukta olup i eperi deirmen mantosunu koruyan ve bilyalarn daha iyi savrulmasn salayan plakalarla kapldr. Deirmene beslenen ve tlen malzeme hava emii vastasyla deirmeni terk etmekte ve sarsak elek , fuller pompa ve sevk kompresr yardmyla imento silolarna gnderilmektedir. Deirmenden emilen tozlu gaz, torbal filtreden geirilerek tozlar tuttuktan sonra bacadan atlmaktadr. I. imento deirmeninde PK ve P tipi imentolar retilmektedir. 3.2.2.7.3. II.imento Deirmeni 3.4 m. apl ve 15m. uzunlukta olan bu bilyal deirmen 1976 ylnda 55 ton/ saat kapasiteli olarak devreye alnm olup 1988 de yksek verimli (dinamik)

seperatr ilavesi ile ve 1994 te roller pres (n ezici) yardmyla 9095 ton/saat tme kapasitesine ulamtr. II. imento deirmeni de I.imento deirmeni gibi iki blmelidir. I.blme iri bilyalarn (6090 mm. ebatl toplam 57 ton) bulunduu blmedir ve krma ilemi burada gerekleir. II. blme ise esas tmenin yapld blmedir. Burada daha kk ebatl (17-50 mm. ebatl toplam 75 ton) bilyalar vardr. Deirmenin i eperi yine astar plakalarla kapldr. Deirmenden emilen hava, filtreden geirilip iindeki tozlar filtrede tutulduktan sonra bacadan dar atlmaktadr. Filtrede tutulan imento tozlar, imento silolarna gnderilmektedir. Bu deirmende ise P, PK ve MC tiplerinde imentolar retilmektedir. imentolarn tiplerine gre ortalama bileenleri ise yledir: Portland imentosu ( P 42,5 ) : % 96 Klinker + % 45 Al Ta Portland Kompoze imento ( PK/B 32,5 R) : %62 Klinker + %35 Kompoze Karm + %34 Al Ta Portland Kompoze imento ( PK/B 42.5 ) : %75 Klinker + %20 Kompoze Karm + %34 Al Ta Har imentosu (MC 12,5 X) : % 40 Klinker + % 55 60 Kompoze Karm + %2 Al Ta Her tip imentodan saatlik olarak incelik ve scaklk tespiti yaplr. ncelik daha nceden belirlenmi snrlar ierisinde tutulur. Scaklk ise maksimum 120 C olmaldr. Fazla olmas imentonun donma zelliini bozar. imentolarda kullanlan kompoze karmlar birka maddenin belirli oranlarda harmanlanmasyla oluur (%70 Tras + %15 Kalker + %15 Cruf gibi). Deirmenlerde kullanlmaktadr. tlen baz imento tipleri iin kalite kimyasal arttrc katk olarak Bunlardan tmeyi kolaylatrc,

yararlanlmaktadr. Kimyasal katklarn kullanm ve oran daha nceden belirlenmitir

KTLE ve ENERJ DENKLKLER Sistem : Frn + Soutucu Klinker retimi gnlk yaklak 2350 Ton Temel = 100 kg klinker

Ktle ve Enerji Denklii iin gerekli veriler aada belirtilmitir ; Scaklk Deerleri Tablo-18de verilmitir

Scaklk Deerleri Kmrn Frna Giri Scakl (K) Havann Frna Giri Scakl (K) Sekonder Havann Frna Giri Scakl (K) Farinin Frna Giri Scakl (K) Frnda En Yksek Piirme Scakl (K) Frn Gazlar k Scakl (K) Frn knda Klinker Scakl (K) Soutucuya Giren Hava Scakl (K) Soutucu knda Klinker Scakl (K) Tablo-18: Scaklk Deerleri Kabuller Tablo-19da verilmitir. Kabuller : 1-)Soutucuya giren hava scakl 25 (oC) 2-)Soutucuya giren havann bal nemi = %40 3-)Barometrik basn 760 mmHg 1373 1173 1673 1103 1473 298 383 343 298

Tablo-19 Kabuller

Hammadde ( Farin ) Analizi : Hammadde ( Farin ) Analizi li Belirlenmi Yzdeler Tablo 20de verilmitir. FARN BLEM (%) LOIS SIM ALM KUHL %Na2O %MgO %Al2O3 %SiO2 %SO3 %K2O %CaO %Fe2O3 %Cl Total 33,76 2,28 1,41 1,03 0,1 1,12 3,07 12,13 0,13 0,5 43,25 1,21 0,01 100

Tablo- 20: Hammadde ( Farin ) Analizi li Belirlenmi Yzdeler Klinker Analizi : Klinker Analizi le Belirlenmi Yzdeler Tablo 21de verilmitir. KLNKER BLEM (%) LOIS SIM ALM S Cao KUHL C2S C4AF 0,2 2,47 1,76 1,38 0,98 16,6 9,56 Madde %Na2O %MgO %Al2O3 %SiO2 %SO3 %K2O %CaO Miktar(%) 0,25 2,12 5,53 21,1 0,64 0,69 66,23

C3S C3A* Total

58,02 9,03 100

%Fe2O3 Total

3,44 100

Tablo-21: Klinker Analizi le Belirlenmi Yzdeler

Kmr Analizi : Kmrn yanma ss Tablo 22de verilmitir. Kmrn Yanma Iss = 8000 Tablo-22 Kmrn Yanma Iss Kmr Analizi Ve Yzdeleri Tablo-23de verilmitir. KMR BLEM (%) % Kl %S % Nem %N %H %C %O Total 16 1,39 1,84 2,32 4,3 65,9 8,25 100

Tablo-23: Kmr Analizi Ve Yzdeleri.

Frn Gaz Orsat Analizi : Frn Gaz Orsat Analizi Ve Yzdeleri Tablo 24te verilmitir.

ORSAT ANALZ (%) % CO2 % CO % O2 %N2 Total 24,14 0,1 7,56 68,2 100

Tablo 24: Frn Gaz Orsat Analizi Ve Yzdeleri Ktle Denkliinin Hesaplanmas Frna; a kg Kmr, b kg Farin, c mol Kuru Frn Gaz Temel olarak 100 kg klinker alnrsa madde denklikleri;

Bileen Denklikleri : 1 -Karbon Denklii : Frna Giren C mol Says : Kmrden gelen C says : (0,659a ) / 12 = 0,05492 a kmol C Farinden gelen C mol Says : (0,3376b ) / 44 = 0,008 b kmol C Frndan kan C mol Says : Frn Gaz iindeki C : (0,2414 + 0,001) c = 0,2424 c kmol C Frna giren ve kan C lar arasnda madde denklii kurulursa ;

a + 0,008 b = 0,2424 c 2-Oksijen Denklii : Hava ve farin iindeki karbonatlardan oksijen gelmektedir. Havadan gelen O2 yi hesaplamak iin sisteme giren hava mol says hesaplanmaldr.

Frn gaz iindeki N2 havadan gelmektedir. Bu durumda sisteme alnan hava mol says oksijen denkliinden hesaplanmaktadr.

Sisteme giren O2 : Frna Giren Hava Bu Hava iindeki O2 : (0,682c ) / 0,79 = 0,8633c kmol hava : (0,8633c ) / 0,21 = 0,1813c kmol O2

Hammadde ile Gelen O2 (LOIS'den Gelen) : CO2 den gelen O2 : Sisteme giren Toplam O2 : (0,1813c kmol O2 + 0,008 b kmol O2) sisteme girmektedir. Sistemden kan O2 Miktar : kan O2 Kuru Frn Gaz iinde yer almaktadr. ( 0,2414 + 0,0756 + (0,001 / 2 )) c = 0,3175 c kmol O2 Net Hidrojeni Yakmak iin Gerekli O2 : Temel : 100 kg kmr Net Hidrojen Miktar : ( 4,3 / 2 ) ( 8,25 / 16 ) = 1,634 kmol net H2 a kg kmr iindeki hidrojeni yakmak iin harcanan O2: (0,01634 a ) / 2 = 0,00817 a kmol O2 Kmr iindeki Kkrd Yakmak iin Gerekli O2: Kmr iindeki kkrt : % 1,39 1 mol kkrt yakmak iin 1.5 mol O2 harcanr. a kg kmr iinde bulunan kkrt mol says = (0,0139 a) / 32 = 0,0004344 a kmol S ( 0,3376 b ) / 44 = 0,008 b kmol O2

Bu kkrd SO3 haline kadar yakmak iin gerekli O2; (0,0004344 a ) . 1,5 = 0,0006516 a kmol O2 Frndan kan Toplam O2: 0.00817 a + 0.0006516 a + 0.3175 c = (0.00882 a + 0.3175 c) kmol O 2

O2Denklii : Sisteme Giren Toplam O2 = Sistemden kan toplam O2 0,1813 c + 0,008 b = 0,3175 c + 0,00882 a 0,008 b = 0,00882 a + 0,1362 c Uucu Olmayan Oksitler Denklii : Hammadde indeki Uucu Olmayan Oksitler : Uucu Olmayan Oksitler = (CaO+SiO2+ Fe2O3+ Al2O3+MgO+Cl+ Na2O) /100 b ( 43,25 + 12,13 + 1,21 + 3,07 + 1,12 + 0,01 + 0,1 ) / 100 b = 0,6089 b kg U.O.O.

Kmr iinde Uucu Olmayan Oksitler: 0,16 a kg Uucu Olmayan Oksitler Denklii :

0,6089 b

+ 0,16 a

= 100 (

1, 2, 3 nolu denklemlerin zmnden a= 14,178 kg Kmr kmol Kuru Frn c= 8,51 Gaz

b = 160,505 kg Farin

elde edilmektedir. Buna gre ; 100 kg kmr yakmak iin frna giren kuru hava mol says: Frn gaz ve hava arasnda N2 denklii kurularak bulunur. 8,51 ( 68,2 ) / 0,79 = 7,3466 kmol kuru hava Kuru Hava le Giren Su Buhar Mol Says : Havann sisteme 25 oC ve = % 40 bal nem ile girdiini kabul edersek = 40 = ( Ps / Pso ) 100

25 oC de doygun su buhar basnc Pso = 23,76 mmHg Ps = 0.40 * ( 23 .76 ) = 9.504 mmHg N kmol Su / N kmol Hava = Su Buhar Basnc / Hava Basnc N kmol Su = 8,51 ( 9.504 / 760 ) N kmol su = 0.1064 kmol su 0.106 kmol su * 18 = 1.916 kg su Hava ile gelen su buharndan baka, kmrn nemi, kmr iindeki hidrojenin yanmas sonucu oluan su da frn gazlarna karr. Kmrden Gelen Su = 14 ,178 * 0.0184 = 0.62582609 kg su Kmr inde Bulunan Toplam Hidrojen = 14 .178 * 0.043 / 2 = 0.3048 kmol H2 Frn Gazna Karan Su Miktar : 0.7643 * 18 = 13.75 kg su Frn gazna karan toplam su miktar : 1,916 + 0,3048 + 5,4869 = 7,707 kg su 7,707 /18 =0,43 kmol su 100 kg Kmrn Yanmasyla Oluan Frn Gazlar Bileenleri Tablo-25te verilmitir. Bileen Miktar CO2: O2: CO: N2: H2O: TOPLAM : 8,51 8,51 8,51 8,51 Yzdesi MA's 0,2414 44 0,0756 32 0,001 0,682 28 28

Sonu 90,3898 20,5874 0,2383 162,5070 7,7073 281,4297

Tablo-25 :100 kg Kmrn Yanmasyla Oluan Frn Gazlar Bileenleri

Toplam Madde Denklii Frna Giren Maddeler Tablo-26 da verilmitir.

Giren Maddeler Farin = Kmr = Kuru hava = 7,3466 *29 = 160,505 14,178 kg kg

213,0516 kg 1,916 kg

Havayla gelen su = TOPLAM : Tablo-26Frna Giren Maddeler

389,6502 kg

Frndan kan Maddeler Tablo-27de verilmitir. kan Maddeler Klinker = Frn gazlar = TOPLAM : 100 kg

281,430 kg 381,4297 kg

Tablo-26 :Frndan kan Maddeler

Kaybolan Madde Miktar Giren Madde kan Madde = 389,6502 - 381,4297 = 8,2205 kg

(8) Enerji Denkliinin Hesaplanmas Temel : 100 kg Klinker Referans Scakl: 25 oC ( 298 K ) Sisteme Giren Is: 1.)Havann duyulan ss 2.)Kmrn yanma ss 3.)Farinin duyulan ss

)Havann Duyulan Iss: Havann sisteme giri scakl 25 oC ( 298 K ) olduundan havann duyulan ss referans scakla bal olarak sistemi etkilemez. Yani havann duyulan ss = 0 2.)Kmrn Yanma Iss: Kmrn yanma entalpisi: 8000 kcal / kg *4,18 kj/kcal = 33440 kj/kg Sisteme giren Kmr ktlesi: 14,178 kg Kmrn yanmasyla sisteme giren s: 33440 kj/kg * 14,178 kg = 474112,32 kj 3.)Farinin Duyulan Iss: Farinin Isnma Kapasitesi Cp: Farinin frna giri scakl : 900 oC ( 1173 K ) T giri - T T= ref = 1173 K 298 K = 875 K

(8) Cp = 0,88+0,0002937 T (K) = 0.88 + 0.000293 (1173) = 1,223689 kj/kg K Sisteme giren Farinin Ktlesi = 160,505 kg Farinin Duyulan Iss = 160,505 * 1,223689 * 875 = 171857,18 kj Sisteme Giren Toplam Is Sisteme Giren Toplam Is: Kmrn yanmasyla sisteme giren s + Farinin Duyulan Iss 474112,32 + 171857,1776 = 645969,4976 kj Sistemden kan Is: 1.)Frn Gazlar Duyulan Iss 2.)Frn Gazlar indeki Su Buhar Gizli Iss 3.)Frn Gazlar CO in yanma ss 4.)Klinkerin Duyulan Iss 1.)Frn Gazlar Duyulan Iss: Frn gazlarnn duyulan slar Q = n.Cp.T ile hesaplanabilir. Frn gazlar k scakl = 830 oC (1103 K) dir.

T frn gazlar k - T T= ref = Tfrn

1103 K - 298K =
k

805 K T2 T3)dT

Cp (9)

ref

gazlar

(a

CO2= Cp =298 1103(22,26 + 5,981*10-2 T - 3,501*10-5 T2 +7.4669*10-9 T3)dT = 39,04 kj/kmol K

O2= Cp =298 1103(25,48 + 1,520*10-2 T - 0,7155*10-5 T2 +1.312*10-9 T3)dT = 26,43 kj/kmol K

CO = Cp =298 1103(28.16 + 0,1675*10-2 T -0,5372*10-5 T2 +2,222*10-9 T3)dT = 25,151 kj/kmol K

N2= Cp =298 1103(28.90 - 0,157*10-2 T +0,8081*10-5 T2 -2,873*10-9 T3)dT = 24,87 kj/kmol K H2O = Cp =298 1103(32,24 + 0,1923*10-2 T + 1,055*10-5 T2 - 3,595*10-9 T3)dT = 30,34042 kj/kmol K

Frn Gazlarnn Duyulan Islar Tablo-28de verilmitir. T(TFrn gazlar Mol says (kmol) * 0,2414 CO2 8,51 = * 0,0756 O2 8,51 = * 0,001 CO 8,51 = * 0,682 N2 H2O Toplam 8,51 = 5,80382 0,43 8,9381816 805 805 25,151 30,34042 117507,36 10457,924 206403,22 0,00851 805 27,51 188,45863 0,643356 805 26,43 13688,139 2,054314 805 39,04 64561,337 Tref) Cp (kj/kmol K) Q (kj)

Tablo-28 :Frn Gazlarnn Duyulan Islar 2.)Frn Gazlar indeki Su Buhar Gizli Iss: Frn gazna karan toplam su =5,4869 kg 25 oC (298K) de Hb = 2547 kj/kg Hs = 105 kj/kg Q = m.Hb = m (Hb Hs) = COin mol says = 0,00851 kmol COin yanma entalpisi = 282,99 kj/mol Q = n.Hy = 0,00851 * 282990 = 2408,2449 kj 4.)Klinkerin Duyulan Iss: Klinkerin Ktlesi: Temel olarak alnan 100 kg T = T soutucu k T ref 383 K - 298 K = 85 K 5,4869 * (2547-105) = 13398,976 kj 3.)Frn Gazlar CO in Yanma Iss:

(10) Klinker Cp'si = 0,792 kj/kg K Q = m.Cp.T = 100 * 0,792 * 85 = 6732 kj

Klinker bileimlerinin olumas iin gerekli s : evreye kaan syla birlikte frna giren ve kan slar arasndaki fark alnarak bulunur. Kmrn yanma ss - (Frn gazlar duyulan ss + Su buhar gizli ss + CO'in yanma ss +Klinkerin duyulan ss) = Klinkerin olumas iin gerekli s 474112,32 206403 - 13398,976 - 2408,2449 - 6732 = 245169,88 kj Klinker Olumas in Harcanan Is Yzdesi:

(245169,88 / 474112,32)*100 = 51,71% Geri Kazanlan Is Yzdesi: Frndan kan klinkerin scakl 1200 oC (1473 K) dir. Soutucuya giren bu klinker 110 oC (383K) ye kadar hava ile soutulmaktadr. Isnan bu hava ise kmr yakmak iin nstma grevini yapmaktadr. Klinkerden alnan s = 100*0,792*(383K -1473K) = -86328 kj Geri Kazanlan Is Yzdesi= (86328 / 474112,3)*100 = 18,21% %Verim = Harcanan Is +Kazanlan Is = 69,92 %