1

www.kamuyonetimi.biz

S T A T S T K D E R S N O T L A R I
statistik: Eldeki kt bilgilerle incelenen olay hakknda doru karar verebilme tekniklerini kapsayan bir bilim daldr. Veri: Kaydedilmi bilgiye denir. Deiken: eitli deerler alabilen zelliklere denir. Deikenler saysal ya da niteliksel olabilir. Niteliksel deikenler ise saysal deer almazlar. Sz gelimi sa ve gz rengi birer niteliksel deikendir. Saysal deikenler ise saysal deer alrlar. nsanlarn boylar, yalar, arlklar saysal deikendir. Deikenler srekli ya da sreksiz olabilirler. Srekli deikenler belirli bir aralk olutururlar. nk srekli deikenler tam ve ondalk say deerleri alrlar. rnein; insanlarn boylar, yalar, arlklar srekli deikendir. Bir blgedeki araba says sreksiz deikendir. nk bunlar tam say deerleri alrlar. Niteliksel deikenler sreksiz kabul edilir. Yn (ana ktle): zerinde inceleme yaplan tm birimlerin oluturduu kmeye denir. rnek: Ana ktlenin ulaabildii kesime rnek denir. rnekleme: rnek seme ilemine rnekleme denir. rnekleme iradeli ve iradesiz ekimle yaplr. rnekleme iadesiz ekimle yaplyorsa yndaki birimlerin rnee birden fazla girme ans yoktur. adeli rnekleme yaplyorsa; yndaki birimlerin rnee birden fazla girme ans vardr. statistikte rnekleme yaparken her bir birimin rnee girme ansnn ayn olmasna dikkat edilir. Bu nedenle istatistikte seilen rnekler birer ans rneidir. Ayrca rnee gre birimlerin birbirinden bamsz olma durumu vardr, yani bir birimin rnee girmesini dier bir birim etkilemez. statistik: rnekten hesaplanan karakteristik deerlere istatistik denir, istatistikler deikendir, rnekten rnee gre deiir. statistikler ana ktle parametrelerinin birer nokta tahminleyicisidir. Szn ettiimiz istatistikler rnekten hesapladmz: Aritmetik ortalama, varyans, standart sapma ve orandr. statistikleri aadaki ekilde ifade ederiz; 1) Aritmetik Ortalama. 2) Varyans. 3) Standart Sapma. 4) Oran Parametre: Ana ktleye ilikin karakteristik deerlere parametre denir. Parametreler sabittir, deimezler parametreler; aritmetik ortalama, varyans, standart sapma ve orandr. Bu parametreleri aadaki ekilde gsterilir; 1) Aritmetik Ortalama. 2) Varyans. 3) Standart Sapma. 4) Oran

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

www.kamuyonetimi.biz

A. Frekans ve Snflandrlm Seriler Frekans Seriler ve Grafikleri rnek: x (Deiken) 1 2 3 4 5 f ( Frekans) 1 1 2 1 1

Verilen frekans serisinin grafiini iziniz ?

Not: Deiken deerleri yatay ( x ) frekanslar ise dey ( y ) ekseni zerinde gsterilir. Histogram Genlikle snflandrlm serilerde kullanlan bir grafik trdr. Frekans serileri de iinde kullanlabilmektedir. Birbirine bitiik dikdrtgenlerden oluur. Bir snfa ait dikdrtgenin alan ile snfn frekans eit hale gelir. Bunun iinde her bir snfn ayarlanm frekanslar bulunur, snflarn ayarlanm frekanslar bulunurken ilgili snfn frekansn snf alanna bleriz. Bylece snflar yatay ayarlanm frekanslar dey eksende gstererek histogram izeriz. rnek: Snflar X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 f ( Frekans) 8 12 16 20 16 12 8

Verilen snflandrlm serinin histogramn iziniz ? Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

www.kamuyonetimi.biz

zm: Snflar X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 f ( Frekans) 8 12 16 20 16 12 8 Toplam Alan = 92 Snf Aral h 4 4 4 4 4 4 4 f/n 8:4 = 2 12:4 = 3 16:4 = 4 20:4 = 5 16:4 = 4 12:4 = 3 8:4 = 2

Histogram

Frekans Poligonu Verilen snflandrlm serinin frekans poligonunu izerken nce histogram izeriz. Sonra birinci dikdrtgenin yksekliini gsteren iki izgiden birincisini orta noktas ile bu dikdrtgenin st tabannn orta noktasn birletiririz. Daha sonra birinci dikdrtgenin st taban orta noktas ile ikinci dikdrtgenin st tabannn orta noktasn birletirir ve bu ekilde devam ederiz. En son dikdrtgenin yksekliini gsteren iki izgiden ikincisinin orta noktas ile bu dikdrtgenin st tabannn orta noktasn birletirir ve yatay eksene doru uzatrz. En bata izdiimiz izgiyi de yatay eksene doru uzatr ve kapal bir ekil elde ederiz, buna frekans poligonu denir. Frekans poligonun evreledii alan ile histogramn evreledii blgenin alan birbirine eit olur. rnek: Snflar X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 f ( Frekans) 8 12 16 20 16 12 8

Verilen snflandrlm serinin frekans poligonunu iziniz ? Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

www.kamuyonetimi.biz

zm: Snflar X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 f ( Frekans) 8 12 16 20 16 12 8 Toplam Alan = 92 Snf Aral h 4 4 4 4 4 4 4 f/n 8:4 = 2 12:4 = 3 16:4 = 4 20:4 = 5 16:4 = 4 12:4 = 4 8:4 = 2

Frekans Poligonu

Frekans Erisi: Snflandrlm serideki snf aralklar ok kk olursa frekans poligonu frekans erisine dnr. statistikte Frekans Erileri

Ters J

J Erisi

Simetri

U Erisi

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

www.kamuyonetimi.biz

Sola Eik Eri Not: Snflandrlm serisine mutlak okluk blm de denir. Oransal okluk Blm

Saa Eik Eri

Mutlak okluk blmn; herhangi bir snfn snf frekansn toplam snfa blersek elde ettiimiz ondalk sayya ilgili snfn oransal frekans denir. Bu ekilde elde edilmi snfsal seriye de oransal okluk blm denir. rnek: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 2 3 5 4 2 3

Verilen mutlak okluk blmnde her bir snfn oransal frekansn bularak serinin okluk blmne dntrn ? zm: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 0,05 2 0,10 3 0,15 5 0,25 4 0,20 2 0,10 3 0,10

Not: Oransal frekans toplam daima 1e eittir. Birikimli Seriler Bir seride her hangi bir deerin altnda yada stnde ka tane veri deerinin bulunduunun bilinmesi birikimli serilerle salanr. Verilen bir mutlak okluk blmnde den az, den ok esasna gre birikimli frekanslarn bulursak szn ettiimiz mutlak okluk Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

www.kamuyonetimi.biz

blm birikimli okluk blmne dnr. te bu tr snflandrlm serilere birikimli seriler denir. rnek: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 2 3 5 4 2 3

Verilen mutlak okluk blnmn de her bir snfn den az, den ok esasna gre birikimli frekanslarn bularak verilen mutlak okluk blnmn birikimli okluk blnm ekline dntrnz. zm: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 2 3 5 4 2 3 Toplam Frekans= 20 den az 1 3 6 11 15 17 20 den ok 20 19 17 14 9 5 3

Not: Snflandrlm serilerde herhangi bir snfn den aza gre birikimli frekans bir nceki snfn birikimli frekans ile kendisinin snf frekansnn toplamna eittir. Not: En byk snfn den aza gre birikimli frekans toplam frekansa eit olur. Not: den az serisinin erisi artan eridir. Not: den azda noktal yerlere snflatn st snrlar gelir. Not: Yalar 20den az ka kii vardr denirse 20nin bulunduu (st snr olarak) snf den aza gre birikimli frekans alrz. Not: Snflarn den oa gre birikimli frekans bulunurken snflarn alt snrlar getirilir. Not: En kk snfn den ok esasna gre birikimli frekans her zaman toplam frekansa eittir.

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

7 rnek:

www.kamuyonetimi.biz

f ( Frekans) den az den ok 1 1 20 2 3 19 3 6 17 5 11 14 4 15 9 2 17 5 3 20 3 Toplam Frekans= 20 Verilen snflandrlm serinin den az, den ok esasna gre birikimli seri grafiini iziniz. zm:

Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28

Not: den aza gre grafik izerken en kk snfn alt snr x dir ve sfr olarak alnr y si de sfr olarak alnr. En kk snfn st snr x olarak alndnda den aza gre birikimli frekans y olarak alnr. Ksaca aza gre birikimli frekanslar snflarn st snrlarna karlk gelir. Halbuki den ok esasna gre grafik izerken en kk snfn alt snr x olarak alnr. den oa gre birikimli frekanslar snflarn alt snflarna denk getirilir. Not: den az erisi devaml ykseli gsterir. den ok erisi devaml azal gsterir. Not: 16dan az ka kii vardr denildiinden 16 saysn st snrlar ierisinde arar buluruz, bulduktan sonra bu saynn karsndaki den aza gre birikimli frekansa bakarz. Not: 12den ok ka kii vardr denildiinden 12 saysnn alt snrlar ierisinde arar buluruz, bulduktan sonra bu saynn karsndaki den ok esasna birikimli frekansn belirleriz. (Cevap:14 olarak bulunur) Not: den ok erisini izerken en byk snfn st snrna sfr karlk gelir. Merkezi Eilim lleri Bir serideki veri deerlerinin hangi nokta etrafnda toplanma eilimi gsterdiinin bilinmesi merkezi eilim lleriyle salanr. Merkezi eilim lleri duyarl duyarsz olmak zere iki snfta incelenir. Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

8 A) Duyarl Merkezi Eilim lleri 1) Aritmetik Ortalama a) Basit Serilerde Aritmetik Ortalama Forml: X= rnek: X 3 7 12 17 21 n=5 Verilen basit serinin aritmetik ortalamasn bulunuz ? zm: X= 3 + 7 + 12 + 17 + 21 5 = 60 5 x n

www.kamuyonetimi.biz

= 12

b) Frekans Serilerinde Aritmetik Ortalama Forml: X= rnek: Seriler X 1 2 3 4 5 f ( Frekans) 1 1 2 3 3 n= 10 f.x f

Verilen frekans serisinin aritmetik ortalamasn bulunuz ?

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

9 zm: Seriler X 1 2 3 4 5 36 10 f ( Frekans) 1 1 2 3 3 n= 10 = 3,6

www.kamuyonetimi.biz

f.x 1 2 6 12 15 f.x = 36

X=

Aklama: Aritmetik ortalamay bulurken deiken olan x deerleriyle frekanslar ayr ayr arplp toplanr, bulanan toplam deer, toplam frekansa blnr bylece frekans serilerinin ortalamas bulunur. c) Snflandrlrm Serilerde Aritmetik Ortalama Forml: X= rnek: X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 1 2 2 1 2 1 f . xi f

Verilen snflandrlm serisinin aritmetik ortalamasn bulunuz ? zm: X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 f ( Frekans) 1 1 2 2 1 2 1 n = 10 X 2 6 10 14 18 22 26 f.x 2 6 20 28 18 44 26 144

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

10

www.kamuyonetimi.biz

X=

144 10

= 14,4

Aklama: Snflandrlm serilerde aritmetik ortalamay bulurken nce her bir snfn snf orta deerini ayr ayr buluruz daha sonra snf orta deeriyle frekanslarn karlkl olarak arpp toplarz, bulduumuz toplam deeri toplam frekansa bleriz. Bylece snflandrlm serinin aritmetik ortalamasn buluruz. d) Tartl Aritmetik Ortalama Serideki veri deerlerinin nem dereceleri arasnda fark varsa aritmetik ortalamay hesaplarken bu farklar dikkate alnyorsa burada tartl aritmetik ortalama vardr. Tartl aritmetik ortalama hesaplarken deiken deerle tartlar karlkl olarak arplr; bulanan toplam, toplam tartya blnr. rnek: Bir rencinin aadaki derslerden on zerinden aldklar notlar ile derslerin haftalk ders saatleri aaya karlmtr: Dersler statistik ktisat ngilizce Notlar 8 6 7 Haftalk Ders Saatleri ( Kredi Saati ) f 3 4 2

Bu verilere gre bu rencinin bu derslerde ki not ortalamas nedir ? zm: x 8 6 7 62 9 f 3 4 2 Toplam: 9 = 6,8888 x.f 24 24 14 Toplam: 62

X= rnek:

Bir rencinin istatistik dersinden 100 zerinden ald notlar: Birinci ara snavdan 70 ; ikinci ara snavdan 80 ; finalden ise 90 almtr. Birinci ara snav rencinin baar notunu % 15 ; ikinci ara snav % 25 final notu ise baar notunu % 60 etkilemitir. Bu rencinin baar notunu hesaplaynz.

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

11 zm: Snavlar 1. Ara Snav 2. Ara Snav Final Snav Notlar 70 80 90

www.kamuyonetimi.biz

( 70 % 15 ) + ( 80 % 25 ) + ( 90 % 60 ) = 84,5 10,5 20 54 Aritmetik Ortalamann zellikleri 1) Aritmetik ortalama serideki veri deerlerine yakn bir deer ise bu durumda aritmetik ortalama seriyi iyi temsil ediyor denir. Aritmetik ortalama veri deerlerinden uzaklatka seriyi temsil gc azalr. Aritmetik ortalama ar deerlerden etkilenir. 2) Serideki veri deerlerinden aritmetik ortalamay ayr ayr karrsak bulduumuz farklara serideki veri deerlerinin sapmalar denir. Serideki veri deerlerinin sapmalarnn cebirsel (artl / eksili) toplam daima sfr olur. rnek:

3 7 10 11 19 3+7+10+11+19 5

3 10 = -7 7 10 = -3 10 10 = 0 11 10 = 1 19 10 = 9 0 = 10

x-x

X=

3) Serideki veri deerleriyle aritmetik ortalamalarnn kareleri toplam en kk olur, yani minimum olur. 4) Serideki her bir veri deerinin sfrdan farkl ayn bir sayyla arplnca elde edilen yeni serinin aritmetik ortalamas ilk serinin aritmetik ortalamas ayn dediimiz sayyla arpmna eittir. Sz gelimi bir serinin tm veri deerlerini ayr ayr drtle ( 4 ) arptmzda elde ettiimiz bu yeni serinin aritmetik ortalamas ilk serinin aritmetik ortalamasnn drt kat olur. 5) Serideki veri deerlerine ayn sayy eklersek elde ettiimiz yeni serinin aritmetik ortalamas ilk serinin aritmetik ortalamas ile ayn saynn toplamna eittir.

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

12 2) Geometrik Ortalama Forml: G = X1. X2 Xn forml ile hesaplanr.

www.kamuyonetimi.biz

a) Basit Serilerde Geometrik Ortalama rnek:

x
2 4 8

Serisinin geometrik ortalamasn bulunuz ? zm: G = 32.4.8 =

3

64 = 343 = 4

b) Frekans Serilerinde Geometrik Ortalama c) Snflandrlm Serilerde Geometrik Ortalama 3) Harmonik Ortalama a) Basit Serilerde Harmonik Ortalama b) Frekans Serilerinde Ve Snflandrlm Serilerde Harmonik Ortalama 4) Kareli Ortalama a) Basit Serilerde Kareli Ortalama b) Frekans Serilerinde Kareli Ortalama c) Snflandrlm Serilerde Kareli Ortalama B) Duyarl Olmayan Merkezi Eilim lleri 1) Ortanca ( Medyan ) Seriyi batan % 50 sondan % 50 olmak zere iki eit ksma ayran deere ortanca yani medyan denir. Verilen bir serinin meydannn bulurken serideki veri deerlerinin kkten bye doru sralanm olmas gerekir. Veri deerleri kkten bye doru sralandktan sonra veri says n olmak zere batan n + 1 veri deeri medyan olarak alnr. 2 Basit serilerde yada frekans serilerinde veri saysnn tek yada ift olmas nemlidir Snflandrlm serilerde veri saysnn tek yada ift olmas nemli deildir. Snflandrlm serilerde batan n veri deeri medyan olarak alnr. 2 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

13

www.kamuyonetimi.biz

Basit serilerde ve frekans serilerinde veri says tek ise tam ortada bir terim bulunur. Bu terim medyan olarak alnr. Bu durumda medyan seriye aittir. Basit serilerde ve frekans serilerinde veri says ift ise tam ortada iki terim bulunur, tam ortada buluna bu iki terimin toplamlarnn yars yani aritmetik ortalamas bize medyan verir. Bu durumda medyan diziye ait bir veri deeri deildir. Kartil Seriyi drt eit paraya ayran deerlere kartil denir. Bunlar tanedir; 1. Kartil 2. Kartil 3. Kartil Q1 Q2 Q3 ile gsterilir

2. kartil olan Q2 tam ortada bulunduu iin serinin medyan olur. Bu nedenle medyana ayn zamanda 2. kartil denir. 1. kartil seriyi batan % 25, sondan % 75 orannda iki ksma ayran deerdir. 2. kartil seriyi batan % 50, sondan % 50 orannda iki ksma ayran deerdir. 3. kartil seriyi batan % 75, sondan % 25 orannda iki ksma ayran deerdir. Desil Seriyi on eit paraya ayran deerlere desil denir. Bunlar 9 tanedir. Beinci desil olan d5 tam ortada bulunduu iin ayn zamanda ortancadr (medyan). 1. desil seriyi batan % 10, sondan %90 orannda iki ksma ayran deerdir. 2. desil seriyi batan % 20, sondan %80 orannda iki ksma ayran deerdir. Bu ekil de dier desillerde tanmlanr. Santil Seriyi yz eit paraya ayran deerlere santil denir. Bunlar 99 tanedir. ellinci santil olan C50 tam ortada bulunduu iin ayn zamanda ortancadr (medyan). 1. santil seriyi batan % 1, sondan %99 orannda iki ksma ayran deerdir. 2. santil seriyi batan % 2, sondan %98 orannda iki ksma ayran deerdir. Bu ekil de dier santillerde tanmlanr. Kantil Burada szn ettiimiz kartil, desil ve santil kavramlarnn hepsine birden kantil denir. a) Basit Serilerde Medyan rnek:

2 5 3 9 14 19 12 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

14

www.kamuyonetimi.biz

Serisinin medyan nedir ? zm:

2 3 5 9 12 14 19 n = veri deeri n = 7 veri says tek, serinin batan n + 1 2 rnek: 7+1 2 = 4. veri deeri, yani medyan = 9dur.

2 5 3 9 14 19 12 15 Serisinin medyan nedir ? zm:

n=8 veri says ift serinin batan n + 1 2

2 5 3 9 12 14 15 19

7 + 1 = 4,5. veri deeri medyan = 9 + 12 = 10,5dur 2 2

Not: Veri says ift olduunda medyann batan kanc veri deeri olduunu gsteren say daima ondalk say kar ve ondalk ksm 5 olur. Bizim rnekte veri says 8 yani ift olduu iin serinin batan 4,5. veri deeri medyan olarak bulunmutur. Bu da drdnc ile beinci Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

15

www.kamuyonetimi.biz

veri deerlerinin toplamnn yars olacak demektir. Eer deer 7,5 olsayd yedinci ve sekizinci veri deerlerinin toplamnn yarsn alacaktk. b) Frekans Serilerinde Medyan Frekans serilerinde de basit derilerde olduu gibi veri saysnn yani toplam frekansn tek yada ift olmas nemlidir. rnek: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 2 2 3 2 2 2 3 2 1 Toplam = 20

Frekans serisinin medyan nedir ? Not: Kartil hesab yaplrken basit seriler hari frekans ve snflandrlm serilerde den az hesabna gre birikimli frekanslar bulunur. zm: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 2 2 3 2 2 2 3 2 1 Toplam = 20 den az 1 3 5 8 10 12 14 17 19 20

veri says ift serinin batan n + 1 alnr.) 2 medyan = 5 + 6 = 5,5dur 2

20 + 1 = 10,5. veri deeri(10,5 denilince 10 ve 11 2

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

16

www.kamuyonetimi.biz

Not: Frekans serisinde 3n (X not) den aza gre birikimli frekans 5tir yleyse serinin batan an son 5. veri deeri 3 demektir Not: Seride medyann batan 9,5. veri deeri olduu karmza ksayd bu defa serinin batan 9. ve 10. veri deerlerini toplayp ikiye blerdik. rneimizde batan 9. ve 10. veri deerleri bir baka deyile batan 9. ve 10. rencilerin ald notlar 5 5 olacakt, bu durumda medyan ( 5 + 5 ) / 2 = 5 olur. rnek: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 2 2 3 2 2 2 3 2 1 Toplam = 20

Frekans serisinin medyan nedir ? zm: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 2 2 3 2 2 2 3 2 2 Toplam = 21 den az 1 3 5 8 10 12 14 17 19 20

veri says tek serinin batan n + 1 2

21 + 1 = 11. veri deeri medyan = 6 2

c) Snflandrlm Serilerde Medyan Snflandrlm serilerde toplam frekansn yani veri saysnn tek yada ift olmas nemli deildir. f = n olsun Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

17

www.kamuyonetimi.biz

Bu durumda batan n . veri deeri medyan olur. 2 Snflandrlm serilerde batan n . veri deerinin bulunduu snf medyan snfdr. 2 Snflandrlm serilerde medyan aadaki formlle hesaplanr; Forml: Medyan = L + L N d c f N 2 c f

Medyan snf alt snr. Toplam frekans. Medyan snfndan bir nceki snfn den az esasna gre birikimli frekans. Medyan snfnn snf aral. Medyan snfnn snf frekans.

rnek: X ( Snflar ) 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 f ( Frekans) 1 2 2 3 2 3 2 2 3 Toplam(n) = 10

Verilen serinin medyan snf ve medyan frekansn bulunuz ? zm: X ( Snflar ) 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 Medyan snf f ( Frekans) 1 2 2 3 2 3 2 2 3 Toplam(n) = 20 den az 1 3 5 8 10 13 15 17 20

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

18

www.kamuyonetimi.biz

Serinin batan; n = 20 = 10. veri deeri medyan olur. 2 2 Not: Medyan deerinin bulunduu snf ise medyan snf olarak alnr. L = 16 N = 20 d=8 c=4 f=2 Medyan = L +

N 2 20 2

c f 4 2 = 16 + ( 10 8 ) . 2 = 16 + 4 = 20

Medyan = 16 + Mod

Mod terimi moda kelimesinden gelmektedir. Szgelimi bir firmann rettii rn eitlerinden hangisine talep fazla ise en fazla talep olan rn eidi mod olur. Bu nedenle mod firmalarn ileriye dnk retim planlamas yapmalarna yardmc olur. a) Basit Serilerde Mod Basit serilerde en fazla tekrar eden veri deeri mod olur. rnek: X 2 3 3 3 5 5 7 9 Verilen serinin modu nedir ? zm: X 2 3 3 3 5 5 7 9 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

19

www.kamuyonetimi.biz

Verilen serinin modu 3tr. b) Frekans Serilerinde Mod Frekans serilerinde frekans en yksek olan veri deeri mod olur. rnek: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 3 1 2 1 1 4 2 2 2

Verilen frekans sersinin modu nedir ? zm: X ( notlar ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Verilen serinin modu 7dir Not: Frekans serilerinde frekans mod olmaz. Mod frekans en yksek olan veri deeri dir. c) Snflandrlm Serilerde Mod Frekans en yksek olan snf mod snf olur mod bu snfta yer alr. Mod snfnn snf orta deerinin yaklak olarak mod deeri almamz mmkndr. f ( Frekans) 1 3 1 2 1 1 4 2 2 2

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

20 rnek: X ( Snflar ) 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 f ( Frekans) 1 2 4 2 2 2 1 2 2

www.kamuyonetimi.biz

Verilen snflandrlm serinin modu nedir ? zm: X ( Snflar ) 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 Mod = 8 + 12 = 10dur 2 Mod = 10 Not: Snflandrlm serilerde histogram izerek te mod bulabiliriz. rnek: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 f ( Frekans) 4 8 16 12 24 16 8 12 4 f ( Frekans) 1 2 4 2 2 2 1 2 2

Verilen serinin histogramn izerek modunun bulunuz ? Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

21

www.kamuyonetimi.biz

zm: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 f ( Frekans) 4 8 16 12 24 16 8 12 4 Snf Aral h 4 4 4 4 4 4 4 4 4 f/n 4:4 = 1 8:4 = 2 16:4 = 4 12:4 = 3 24:4 = 6 16:4 = 4 8:4 = 2 12:4 = 3 4:4 = 1

Histogram

Dalma lleri Bir seride veri deerlerinin merkez nokta etrafnda hangi lde daldnn bilinmesi dalma lleriyle salanr. Dalma lleri iki grupta incelenir; 1) Mutlak Dalma lleri 2) Mutla Olmayan ( oransal ) Dalma lleri A- Mutlak Dalma lleri a) Deiim Aral Serideki en byk veri deeri ile en kk veri deeri arasndaki farka deiim aral denir. Forml: D.A = Xmaks - Xmin

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

22 1) Basit Serilerde Deiim Aral rnek: X 2 5 11 21 27 37 Verilen serinin deiim aral nedir ? zm: D.A = 37 2 = 35dir.

www.kamuyonetimi.biz

2) Frekans Serilerinde Deiim Aral rnek: Snflar X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2

Verilen frekans serisinin deiim aral nedir ? zm: D.A = 10 1 = 9dur. 3) Snflandrlm Serilerde Deiim Aral En byk snfn st snr ile en kk snfn alt snr arasndaki fark deiim aral olur.

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

23 rnek: Snflar X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 36-40 f ( Frekans) 1 2 1 2 1 2 2 1 2

www.kamuyonetimi.biz

Verilen snflandrlm serinin deiim aral nedir ? zm: D.A = 40 4 = 36dr. b) Ortalama Sapma 1) Basit Serilerde Ortalama Sapma Forml: O.S = rnek: X 3 7 12 18 20 Verilen serinin ortalama sapmasn bulunuz ? zm: Soruyu zmek iin nce serinin aritmetik ortalamasn ( X ) buluruz. X 3 7 12 18 20 XX 3 12 = -9 7 12 = -5 12 12 = 0 18 12 = 6 20 12 = 8 XX 9 5 0 6 8 Toplam = 28 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004 X- X n

24

www.kamuyonetimi.biz

X=

3 + 7 + 12 + 18 + 20 5 28

= 12

O.S =

= 5,6 5 (n: satr says)

2) Frekans Serilerinde Ortalama Sapma Forml: O.S = rnek: f .X- X f Veri says. f ( Frekans) 3 2 1 1 2 3 2 2 2 2

Snflar X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Verilen frekans serisinin ortalama sapmasn bulunuz ? zm: Soruyu zmek iin nce serinin aritmetik ortalamasn ( X ) buluruz. Snflar X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 f ( Frekans) 3 2 1 1 2 3 2 2 2 2 N= 20 f.x 3 4 3 4 10 18 14 16 18 20 Topl =110 XX 1 6 = -5 2 6 = -4 3 6 = -3 4 6 = -2 5 6 = -1 66=0 76=1 86=2 96=3 10 6 = 4 XX 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 f. X X 15 8 3 2 2 0 2 4 6 8 Toplam = 50

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

25

www.kamuyonetimi.biz

X=

f.x f 110 20 50 20 = 5,5 yaklak olarak 6 alrz

X=

O.S =

= 2,5

3) Snflandrlm Serilerde Ortalama Sapma Forml: f . Xi- X f

O.S = rnek:

Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24

f ( Frekans) 1 2 2 1 2 2

Verilen snflandrlm serinin ortalama sapmasn bulunuz ? zm: Soruyu zmek iin nce serinin aritmetik ortalamasn ( X ) buluruz. Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 f ( Frekans) 1 2 2 1 2 2 N = 10 Xi 2 6 10 14 18 22 f. Xi 2 12 20 14 36 44 T =128 Xi X -11 -7 -3 1 5 9 Xi X 11 7 3 1 5 9 f.Xi X 11 14 6 1 10 18 Topl = 60

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

26

www.kamuyonetimi.biz

Xi = Snf Orta Noktalar X= 128 10 = 12,8 yaklak olarak 13 alrz

O.S =

f . Xi- X f 60 10 =6

O.S =

Not: Snflandrlm serilerde deiken deerleri snf orta noktalar olur. c) eyrek Sapma ( Yar Kartil Aral ) Forml: Y.K.A = Q3 Q1 forml ile bulunur

2 1) Snflandrlm Serilerde eyrek Sapma rnek: X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 zm: X 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 f ( Frekans) 1 2 3 2 2 3 2 1 N = 16 f ( Frekans) 1 2 3 2 2 3 2 1 N = 16

den az 1 3 6 8 10 13 15 16

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

27

www.kamuyonetimi.biz

Q1 =L1 +

N 4

c f

batan N . 16 4 4 Q1 = 12 +

= 4. veri deeri, Q1dir ( 1. kartil) 16 4 4 3

Q1 = 12 + batan 3N . 4 3 . 16 4

4 3

= 13,3 ( 1. Kartil ) = 12. veri deeri, Q3dr ( 3. kartil)

Q3 =L3 +

3N 4 3 .16 4

c f 4 3

Q3 =24 +

10

Q3 = 24 + {12 10 } 4/3 Q3 = 24 + 8/3 = 26,67 (3. Kartil ) eyrek Sapma = Q3 Q1 2 26,67 13,3 2 = 6,685 de yar kartil araldr.

eyrek Sapma = Not:

Q3 Q1 kartil araldr Q3 Q1 2

d) Varyans ve Standart Sapma Serideki veri deerlerinin aritmetik ortalamadan uzaklklarnn lsne standart sapma denir. Standart sapmann karesine ise varyans denir. Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

28

www.kamuyonetimi.biz

Forml: X - X2

n Varyansn pozitif karekk alnarak standart sapma bulunur. Not: Basit seride varyans hesaplanrken nce serinin aritmetik ortalamas bulunur, daha sonra seride ki veri deerleri yani deiken deerlerinden aritmetik ortalama ayr ayr karlarak yazlr. Yeni sapmalar bulunur, bulduumuz sapmalarn ayr ayr karekkn alrz, bu aldmz kare deerlerini toplarz sonra bulduumuz toplam deeri veri saysna bleriz bylece varyans bulmu oluruz. Varyansn pozitif karekkn alarak standart sapmay buluruz. 1) Basit Serilerde Varyans ve Standart Sapma rnek: X 3 7 12 16 22 Verilen serinin varyans ve standart sapmasn bulunuz ? zm: X= 3 + 7 + 12 + 16 +22 6 X 3 7 12 16 22 = 10

S2 =

ile hesaplanr.

XX 3 10 = -7 7 10 = -3 12 10 = -2 16 10 = 6 22 10 = 10 158 5 S = 31,6

( X X )2 49 9 4 36 100 158

S2 =

= 31,6

Varyans

= 6,033 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

29

www.kamuyonetimi.biz

2) Frekans Serilerinde Varyans ve Standart Sapma Forml:

S2 =

f . X - X2 f

ile hesaplanr.

rnek: Snflar X 1 2 3 4 5 f ( Frekans) 2 3 2 1 2 N= 10

Verilen frekans serisinin varyans ve standart sapmasn bulunuz ? zm: Snflar X 1 2 3 4 5 28 10 20 10 f ( Frekans) 2 3 2 1 2 N= 10 f.x 2 6 6 4 10 Topl =28 XX 1 3 = -2 2 3 = -1 33=0 43=1 53=2 ( X X )2 4 1 0 1 4 f. (X X ) 2 8 3 0 1 8 Toplam = 20

X=

= 2,8 yaklal olarak 3 alrz.

S2 =

=2 = 1,4

Standart Sapma = 2

3) Snflandrlm Serilerde Varyans ve Standart Sapma

Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

30 Forml: S2 = rnek: Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 36-40 f . Xi - X2 f ile hesaplanr.

www.kamuyonetimi.biz

f ( Frekans) 2 2 2 2 2 1 2 3 2 2 N = 20

Verilen snflandrlm serinin varyans ve standart sapmasn bulunuz? zm: Soruyu zmek iin nce serinin aritmetik ortalamasn ( X ) buluruz. Snflar X 0-4 4-8 8-12 12-16 16-20 20-24 24-28 28-32 32-36 36-40 f ( Frekans) 2 2 2 2 2 1 2 3 2 2 N = 20 408 20 2736 20 Xi 2 6 10 14 18 22 26 30 34 38 f. Xi 4 12 20 28 36 22 52 90 68 76 T =408 Xi X -18 -14 -10 -6 -2 2 6 8 14 18 ( Xi X ) 2 324 196 100 36 4 4 36 64 196 324 f. (Xi X ) 2 648 292 200 72 8 4 72 300 392 648 Topl = 2736

X=

= 20,4 yaklal olarak 20 alrz.

S2 =

= 136,8 Varyans

Standart Sapma =

136,8

= 16,69 Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004

31

www.kamuyonetimi.biz

Oransal Dalma ls 1) Deiim Katsays Deiim katsays oransal bir dalma lsdr, bir baka deyimle mutlak olmayan bir dalma lsdr. Deiim katsays standart sapmann aritmetik ortalamasnn bir yzdesi olarak ifadesidir, bir baka deyimle standart sapma aritmetik ortalamann %de kadr sorusuna yant aradmzda yapacamz ilem bize deiim katsaysn verir. Forml: Deiim Katsays =

.100 ile bulunur X Deiken katsays aritmetik ortalamann bir yzdesi olarak ifade edilir. Deiim katsays tek bana bir anlam ifade etmez. Bir seride standart sapma ne kadar kk karsa serideki veri deerleri aritmetik ortalama etrafnda o kadar ska dalyor demektir. Bir baka deyimle standart sapma kldke veri deerlerinin aritmetik ortalama etrafnda daha ska dalmalar sz konusudur. Standart sapma byk olursa veri deerleri aritmetik ortalamadan uzaklayor demektir. Deiim katsays iki serinin trdelik asndan karlatrlmasnda kullanlr. Biraz nce sylediimiz gibi benzer ekilde hangi serinin deiim katsays kk karsa kk kan seri deerine nazaran daha trdetir denir. Bir baka deyimle deiim katsays kk kan seride veri deerleri aritmetik ortalama etrafnda dier seriye gre daha ska dalyor demektir. Not: Hangisi kk karsa o trde olur. rnek: Bir fabrikada alanlarn arlklarnn ortalamas 60 standart sapmas ise 8dir, bu fabrikada alanlarn yalarnn ortalamas 32 standart sapmas ise 4dr. Bu iki dalmdan hangisi dierine gre daha trdetir. Deiim katsaylarn bularak belirleyiniz? zm: Deiim KatsaysA (D.K) A = % 13,3 Deiim KatsaysY (D.K) Y = % 12,5 12,5<13,3 olduundan yalara ilikin dalm, arlklara ilikin dalma nazaran daha trdetir. Bir baka deyimle yalara ilikin dalmdaki veri deerleri arlklara ilikin dalmdaki veri deerlerine nazaran aritmetik ortalama etrafnda daha ska dalmaktadr. Hazrlayan: DENZ SEVM Kamu Ynetimi 2 / 030403004 = = 8 60 4 32 . 100

. 100