Gabay Sa Nanay..Breastfeeding TSEK

P
a
u
n
a
n
g

S
a
l
i
t
a
3
Tama
Sapat
Ekslusibo
P
a
u
n
a
n
g

S
a
l
i
t
a
4
Tama
Sapat
Ekslusibo
Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n Mga Nilalaman

Pahina
Paunang Salita (Foreword)
Sesyon 1 Panimulang Salita (Introduksyon) 1
60 minuto
Ano ang Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso
Ang Layunin ng Gabay sa Tamang Pagpapasuso
Ano ang Tama, Sapat at Eksklusibong Pagpapasuso (TSEK)
Tagubilin sa Malikhaing Pagsasanay
Simula ng Pagsasanay
Sesyon 2 Kahalagahan ng Tama, Sapat at Eksklusibong
Pagpapasuso sa Anak, Ina, Komunidad at Bansa 7
45 minuto
Mga Malubhang Sakit dulot ng Pagbigay ng Pormulang Gatas
Pinsala sa Bayan, Ekonomiya at Kapaligiran
Eksklusibong Pagpapasuso ng Anim na Buwan
Unang Yakap, Unang Oras ng Buhay
Sesyon 3 Gumagabay sa Nanay 15
45 minuto
Sino ang Gumagabay sa Nanay
Mga Tungkulin ng Gumagabay sa Nanay
Ano ang hindi saklaw ng tungkulin ng isang
Gumagabay sa Nanay
Mga katangian ng Isang Gumagabay sa Nanay
Tamang asal ng isang Gumagabay sa Nanay
Mga Pakinabang ng isang Gumagabay sa Nanay
Bilang Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling
impormasyon sa pagpapasuso?
Sesyon 4 Palatandaan sa Pagbibigay ng Gabay 19
60 minuto
Paggabay tungo sa tama, sapat, eksklusibong
pagpapasuso (TSEK)
Mga pangangailangan ni Nanay na dapat tugunan
ng paggabay
Mga pamamaraan at kaalaman sa paggabay
Kasiyahang makakamtan ng isang Nanay na may Gumagabay
Modelo ng paggabay sa mga Nanay
Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n
Kaaya-ayang kilos habang nakikipag-usap sa Nanay
Kakayahang makinig at matuto
Tamang Paraan ng Pagtatanong
Pagsuporta tungo sa pagpapanatag ng loob sa pagpapasuso

Sesyon 5 Pakikinig at Pag-unawa 29
60 minuto
Pamamaraan ng Paggagabay sa Nanay
Bakit Kailangan ang kasanayan sa pakikinig at pag-unawa
k C
k M
Kakayahang Gumamit ng pag-ayon at pagkilos na
nagpapakita ng pagkawili/interes
Kakayahang Ibalik uli ang Sinabi ng Nanay
k L l
mo ang kanyang nararamdaman
Kakayahang Iwasan ang mga Salitang may Tunog
na panghuhusga
C C
Sesyon 6 Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay 39
90 Minuto
Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay
Mga Kakayahan sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay
Pagsasanay sa mga Kakayahang Natutunan sa Pagbuo
ng Tiwala at Pag-alalay
Sesyon 7 Walang Gatas, Konting Gatas, Kulang ang
Gatas ni Nanay 51
30 Minuto
Sa loob ng Suso
Mga Bahagi ng Suso
C P S
Ang Gatas ni Nanay Kolostrum, Fore Milk, Mature Milk
P M
Pagdaloy ng Gatas ni Nanay
Tamang Paghakab
Dahilan ng Maling Paghakab
8 P M S C 8
sa Suso ni Nanay?
Bakit Umiiyak si Baby?
Palatandaan ng Tamang Pagpapasuso ni Nanay kay Baby
Kayang-kaya ni Nanay Magpasuso kahit Pagod
Tamang Posisyon ng Pagpapasuso ni Nanay kay Baby
Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n
Sesyon 8 Mga Problema sa Suso at ang mga Lunas 65
30 Minuto
Sore Nipples
Lunas sa Sore Nipples
Fungus, Bakterya at iba pang Problema sa Balat
Lunas sa Fungus, Bakterya at iba pang Problema sa Balat
Pamamaga ng Suso
Lunas sa Pamamaga ng Suso
Baradong Daluyan ng Gatas
Lunas sa Baradong Daluyan ng Gatas
M
L M
Mga Problema sa Utong
Lunas sa Mga Problema sa Utong
Sesyon 9 Pwedeng Magpasuso si Nanay na Nagtatrabaho 75
30 Minuto
Paghahanda ng Lalagyan ng Kokolektahing Gatas ni Nanay
L C
Paano Mag-Imbak ng Gatas
Paano Pagsabayin ang Pagpapasuso at Pagtrabaho ni Nanay
Cupfeeding
Gawain ng Grupo
Sesyon 10 Praktikal at Karagdagang Pagsasanay 87
Pagposisyon ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay

Pagsasanay sa Pagtanggap sa INIISIP ni Nanay
Pagsasanay sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay
Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang Tama ni Nanay at Baby
Pagsasanay sa Paggamit ng Simpleng Pananalita
Pagsasanay sa Paggagabay Gamit ang Role Playing Teknik
ng Trainer- Facilitator
Sesyon 11 Ang Gabay ng Monitor sa Milk Code 97
Panimula
Ano ang Milk Code
Anu-ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?
Mga Patakaran
Mga batas sa donasyon
Mga Pagbabawal/ Paglabag
Monitor ng Milk Code
Paano at saan maaaring ibigay ang report?
Anong kaparusahan ang maaaring ipataw sa paglabag sa Milk Code?
Glosaryo
Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n
Sesyon 12 Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at
Pag-aayos ng Referral at Follow-up 107
60 Minuto
Kahalagahan ng mga TSEK forms sa Gawain ng isang
Gumagabay sa Nanay
Paghango ng Impormasyon at ang Tamang Pagtatala
sa forms
Pagbibigay ng TSEKlist Card kay Nanay
Pag-uusisa ng Pang-unawa
Pag-iiskedyul o Pag-aayos ng referral o follow-up
ng mga bata
Gawain ng Grupo
Biblyograpia 123
Annex 1 May Sakit si Nanay, May Sakit si Baby 125
30 Minuto
Baby na naninilaw (jaundice)
Baby na Kulang sa Timbang o Kulang sa Buwan
Baby na may Bingot
May Sakit si Nanay
M C M l P n
si Nanay
Nanay na may Tuberkulosis
n Plv
Annex 2 Mga Makabagong Usapin 135
30 Minuto
S k P M M
L A M
Kangaroo Care
8A 8 8 A
8A L 8 A
Annex 3 Ang Sablay ni Baby 141
Annex 4 Mga Sagot sa Pagsasanay 143
Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n
Pasasalamat 144
Contributors 145

Tama
Sapat
Ekslusibo
M
g
a

N
i
l
a
l
a
m
a
n
1
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
Panimulang Salita
Layunin
Ipakilala kung ano ang Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso, ang layunin ng
pagsasanay na ito, bakit mahalaga ang tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso
(TSEK) at mga tagubilin sa malikhaing pagsasanay.
Pamamaraan
Talakayan at Panimulang Programa ng Pagsasanay
Mga Pag-uusapan
Ang Gabay sa Nanay sa Tamang Pagpapasuso
Layunin ng Pagsasanay
Ano ba ang Tama, Sapat at Eksklusibong Pagpapasuso
Tagubilin sa Isang Malikhaing Pagsasanay
Malugod na Pagsalubong at Pagtatala ng mga Kalahok
Mga Kagamitan
A S
Haba ng Sesyon 60 minutos
S
e
s
y
o
n

1
2
Tama
Sapat
Ekslusibo
Ang Gabay sa Nanay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay isang masinop na kaalaman
at paalala tungo sa pakikipag-ugnayan at paggagabay sa matagumpay na pagpapasuso.
Dito nailalarawan ang mga alituntunin ng isang Gumagabay sa Nanay tungkol sa
pakikipag-usap, paghihikayat at paggagabay sa tamang paraan ng pagpapasuso.
Naglalahad din ito ng mga nararapat na katangiang taglay ng isang Gumagabay sa Nanay
para sa mabungang pag-uusap at talakayan sa nararamdaman ng isang Nanay na may
Baby. Maselang paksa ang usapin sa pagpapasuso. Kaya mahalaga ang pagsasanay sa
P
mga Nanay tungo sa tamang pagpapasuso.
Ang mga paksang matatagpuan sa Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay hango
n n
tahanan, Nanay na walang karanasan sa pagpapasuso, Nanay na nagpapasuso, Nanay
na may mga anak halong pinasuso sa kanyang dibdib at binigyan ng pormulang gatas. Sa
paglitaw ng mga karanasan at kuro-kuro, nabuo ang Gabay na ito.
Ang Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso ay nagnanais na maging matagumpay ang
isang nagsanay na Gumagabay sa kapwa Nanay o Peer Counselor. Itong Gabay sa Tamang
Paraan ng Pagpapasuso ay isang impormasyong hinango sa maraming babasahin,
masusing pag-aaral, pananaliksik, karanasan at kagalingan ng mga dalubhasa sa Pilipinas
at sa ibang bansa (1981-2011). Layunin ng Gabay sa Tamang Paraan ng Pagpapasuso na
maging katuwang ng Gumagabay kay Nanay sa kanilang paglakbay sa komunidad kapag
sila ay 24 oras na on call para sumagip sa Sanggol at Nanay tungo sa tama, sapat at
eksklusibong (TSEK) pagpapasuso.
Ito ay isang karagdagang babasahin sa naunang Infant and Young Child Feeding
C A l C M w n O
(WHO) 1SLk
sa sanggol sa unang anim na buwan.
Ayon sa WHO, kung ang mga Nanay ay nagpapasuso ng tama, sapat at eksklusibo sa
unang anim na buwan maiiwasan ang namamatay taon-taon na mga batang may edad
na limang taon gulang pababa.
A
sapat at eksklusibong pagpapasuso:
Ang mga Baby na hindi pinasuso sa unang anim (6) na buwan ay 25 beses na maaring
mamatay kaysa mga Baby na pinasuso ng tama, sapat at eksklusibo mula ng sila ay
sinilang.
A
panganib (o risk) sa isang sanggol na naantala ang pagpapasimula ng pagpapasuso.
A

na pinasuso.
3
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
M neonatal mortality rate (NMR) sa mga sanggol na hindi
pinasuso ng kolostrum. Sa kabilang dako, ang mga sanggol na pinasuso ng kolostrum
ay nagkaroon ng 6-13 % pagbaba ng NMR.
Ang pagpapasuso ay hindi lamang inililigtas ang sanggol sa pagkamatay, meron pang
pangmatagalang benepisyo ang pagpapasuso ng tama, sapat at eksklusibo.
Mataas ang mga nakukuha ng mga batang pinasuso nung Baby pa sila sa mga
pagsusulit sa eskuwelahan tungkol sa pagbibigay malay.

Ano ba ang tama, sapat at eksklusibong
(TSEK) pagpapasuso?
TAMA ang paglagay kay Baby sa dibdib ni Nanay mula
sa pagkasilang hanggang makasuso kay Nanay.
SAPAT n k
8 P
nagpapasuso ng madalas si Nanay, dadami ang gatas
para patuloy na matugunan ang pangangailangan ni
Baby sa kanyang paglaki.
EKSKLUSIBONG gatas ni Nanay lamang ang ibibigay kay Baby sa loob ng unang 6 na
buwan. May tubig at kumpleto na sa sustansya ang breast milk. Pag anim (6) na buwan
na si Baby, bigyan siya ng tama at ligtas na pagkain at inumin habang patuloy ang pagpa-
pasuso.
Maging mga Nanay ay may mga benepisyo ding nakukuha sa tama, sapat at eksklusibong
(TSEK) pagpapasuso. Ito ay tatalakayin sa susunod na sesyon.
Tagubilin sa Isang Malikhaing Pagsasanay
Kinakailangang maghanda ang tagapagsanay (trainer), maihanda ang mga kalahok,
ayusin ang lugar ang at mga kagamitang kinakailangan sa pagsasanay para maging
malikhain at matagumpay ang pagsasanay.
Sa Tagapagsanay at sa Sarili
Maghanda, aralin at isaulo ang mga paksa at daloy ng programa.
Mag-ensayo sa harap ng salamin para makita kung ano ang hitsura ng mukha at
emosyon dahil iyan ang nakikita ng kausap. Dapat maaliwalas ang mukha.
M
S
e
s
y
o
n

1
4
Tama
Sapat
Ekslusibo
C
nakakabagot.
Gumamit ng kwento at laro. Mas natututo ang kausap kapag may ugnayan at
talakayan.
P

slide, at nang pareho mo nakikita ang kalahok at slide.
Alalahanin na maraming kalahok ang nakikinig. Kausapin mo ang mga nagsasanay sa
P
lamang.
M P
pansin na kasuutan.
Iwasang gumamit ng pabango kasi ang mga Nanay na may sanggol ay karaniwang
may allergy sa pabango.
Maging mapasensiya at maunawain palagi.
Gawing buhay ang palitan ng mga ideya. Tanungin at kausapin ang mga kalahok sa
pagsasanay.
L

orasan, na parang minamadali mo ang pagsasanay.
Ang Tagapagsanay at ang mga Kalahok
8
Tawagin sa pangalan o palayaw ang mga kalahok.
P k
kalahok, magkasundo bago magsimula ang sesyon na sa huli na ang talakayan.
P
paksa sa maliit na papel at ibigay sa iyo. Para di makalimutan Pwede mong ipaskel
ito sa malaking papel na ilalagay mo sa gilid, na malapit sa harap. Sa Open Forum o
Tanong at Sagot, bigyang kaliwanagan ang mga katanungang ito.
Purihin ang mga kalahok na may malikhaing rekomendasyon.
Magkaroon ng kasunduan sa mga kalahok na huwag gumamit ng celfon habang nasa
pagsasanay.
Sa Kagamitan
C

C
clips.
n
mga kalahok na tunay silang kasali.
5
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
Sanayin sa buddy system o pares pares ang mga kalahok dahil importanteng may
kaugnayan sila, may natatanungan at nagtutulungan.
Mas madaling matuto ang mga Nanay kung may live models na Nanay at Baby, kung
ang paksang tatalakayin ay mga problema sa pagpapasuso at ang mga lunas dito.
Maging handa sa brownouts o walang kuryente. Magkaroon ng mga cloth visuals,
posters o tarpaulins na mahuhugot mo para maiwasan ang purong salita lamang sa
pagsasanay.
Bago ang takdang araw ng pagsasanay, siguraduhing maayos angmicrophone o mike
at ang sound system. Dapat hindi garalgal ang tunog kasi nagiging maingay ito at

Sa Lugar
Siguraduhing hindi maingay ang lugar, at hindi rin tumatagos ang ingay galing sa
labas.
Kailangang may bintana at pintong bukas para labas-pasok ang hangin. Kung wala,
gawan ng paraan na hindi maging mainit sa lugar.
l
Importanteng malinis ang lugar ng pagsasanay, at walang amoy. Gayundin,
siguraduhing malinis ang palikuran o toilet at may tubig at sabon na magagamit.
P
tagapagsalita o resource person. Kailangang katamtamang busog lamang para
l P
magsilbi ng chichirya o junk foods.
Malugod na Pagsalubong at Pagtatala ng mga Kalahok
M

S P
Pasimulang Pagdasal
L P
Pagpapakilala ng bawat isa
Paglalarawan ng pagsasanay, ang kahalagahan at mga layunin nito

Pitong Tanong at Pitong Sagot

S
e
s
y
o
n

1
6
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

2
7
Tama
Sapat
Ekslusibo
Kahalagahan ng Tama, Sapat at
Eksklusibong Pagpapasuso sa Anak,
Ina, Komunidad at Bansa
Layunin

Sanggol, Ina, Pamilya, Komunidad at Bansa, para maiwasan ang mga sakit at
kamatayan dulot ng pagbigay sa anak ng pormulang gatas.
Pamamaraan
S
Mga Pag-uusapan
Mga Malubhang Sakit dulot ng Pagbigay ng Pormulang Gatas
Pinsala sa Bayan, Ekonomiya at Kapaligiran
Eksklusibong Pagpapasuso ng Anim na Buwan
Unang Yakap, Unang Oras ng Buhay
Mga Kagamitan
C 8
S
e
s
y
o
n

2
8
Tama
Sapat
Ekslusibo
Mga Panganib at Sakit dulot ng Pormulang Gatas
Gabay sa Trainor-Facilitator:
Humingi sa mga kalahok ng mga halimbawa ng panganib, para matukoy
ang pinsala at sakit dulot ng pagbibigay ng pormulang gatas.
Si Baby na pinapainom ng pormulang gatas ay.

mas delikado sa Sudden Infant Death Syndrome(SIDS) o biglang pagkamatay
habang natutulog
malamang magkaroon ng breast cancer paglaki niya kung siya ay babae
mas malamang magka dyabetes paglaki niya
nagkakaroon ng mas mataas na blood cholesterol, na maaring magpatuloy sa
sakit ng puso
mas malamang na magkaroon ng hika (asthma), alergy sa mga pagkain (food

maging sanhi ng pagkabingi o problema sa pandinig

Si Nanay na hindi nagpasuso ay
may panganib na magkaroon ng cancer sa suso, ovaries at endometrium

mas maraming oras na sinasakripisyo sa pagbisita sa doktor at pagbili ng
gamot, dahil si Baby ay malimit maospital
S
e
s
y
o
n

2
9
Tama
Sapat
Ekslusibo
Sa papalaking industriya ng bakahan para masustenehan ang
pangangailangan ng pormulang gatas, paparami rin ang pangangailangan
ng mga baka sa tubig, damo, mais, elektrisidad, gamot o transportasyong
nagdudulot ng usok
n

Sa mga patalastas tungkol sa pormulang gatas, mas maraming Nanay ang
naiimpluwensyahang gumamit nito kaysa magpapasuso
Pinsala sa Bayan at Kapaligiran
A N 8
M
karton, foil packs, sabon at kemikal dulot ng
paggamit ng pormulang gatas
Mas madami ang gastos ng pamilya na sana
ay inimpok na lang nila o ginamit sa pagkain,
edukasyon ng mga anak o pagpapatayo ng
bahay nila
nagtatapon ng dolyares palabas ng bansa dahil

Naapektuhan din ang buong mundo ng hindi
pagpapasuso ni Nanay kay Baby, dahil
Gabay sa Trainer-Facilitator:
Tanungin ang mga kalahok ng mga dahilan sa pagpasuso, pagpainom
o pagpakain kay Baby na wala pang anim na buwan base sa kanilang
karanasan.
S
e
s
y
o
n

2
10
Tama
Sapat
Ekslusibo
Ang EKSKLUSIBONG PAGPAPASUSO kay Baby
Puro o eksklusibong pagpapasuso
Walang ibigay sa unang anim na buwan, maliban sa gamot kung kinakailangangan ni
Baby
Sa UNANG ANIM NA BUWAN
P
Tubig
Tsaa
Juice
Am
Bitamina
Ibang pagkain
Mga Dahilan ng Pagpapasuso ng Tama, Sapat at Eksklusibo
Kumpletong pagkain ang gatas ng ina.
P
Maaring humadlang ang iron vitamins ng pormulang gatas sa pag-absorb ng
iron sa breastmilk.
P l
dagdag na inuming tubig.
P
lugaw, tsaa, juice, biskwit at ibang pagkain, lalo na ang pormulang gatas
Puno sa sustansya ang gatas ni Nanay.
S
e
s
y
o
n

2
11
Tama
Sapat
Ekslusibo
Si Baby kung pinasuso ni Nanay ay
mas matalino, kasi ang gatas ni Nanay ay nakakatulong sa pag-unlad ng utak

development).
may proteksyon sa mga impeksyon, gaya ng pagdudumi (diarrhea), polmunya,

sakit.
may proteksyon laban sa allergies. Si Baby, na pinasuso sa unang oras ng
buhay, ay nakainom ng kolostrum na siyang nagsara ng malilit na butas sa

Antas ng talino (IQ) base sa gatas na iniinom ni Baby.
S
e
s
y
o
n

2
12
Tama
Sapat
Ekslusibo
Si Nanay, kung nagpapasuso, ay...
mababa ang peligro, o risk, na magkaroon ng pagdurugo pagkapanganak
(postpartum hemorrhage)
mas mahabang panahon na hindi mag-ovulate
mas madaling magpasuso ng gabi
n

mas maraming pahinga
may espesyal na bonding kay Baby
bihirang lumiban sa trabaho, kasi bihirang magkasakit si Baby

tubig, at iba pang mga gamit na kinakailangan sa pagpapainom ng pormulang
gatas
Unang Yakap, Unang Oras Ng Buhay (Essential Newborn Care)

l
oras ng buhay.
Kailangang magsimulang pasusuhin ang sanggol kaagad pagkasilang.
S 8 n
Alalayan si Baby patungo sa dibdib ni Nanay para sumuso.
P l
at marumi dahil laging nakabilad sa mikrobyo. Nagdudulot ng nipple
confusion ang madalas na pagamit nito at nawawalan ng ganang
8 n S
Baby ay naililito sa pagpapasuso ng wala, laway at hangin lang.
BABALA
1
S
e
s
y
o
n

2
13
Tama
Sapat
Ekslusibo
Ito ang tamang oras o panahon para simulan ang eksklusibong pagpapasuso
kasi gising na gising si Baby.
Sa paglapat ng katawan niya kay Nanay, nagdudulot ito ng tamang init na
kailangan ng katawan ni Baby.
Sa agarang pagpapasuso, mabilis ring lumiit ang matris ni Nanay at
nababawasan ang labis na pagdurugo.
Para maisakatuparan ang Unang Yakap, Unang Oras ng Buhay, ang nagpapaanak kay
Nanay ay kailangang sundin ang mga kahilingan ng Nanay
1 8
P 8
sa akin.
P 8
siya nakasuso sa akin.
P 8
GINTONG ARAL
Ang breastmilk ay buhay. x
Ang breastmilk ay sagradong pagkaing likha at espesyal na regalo x
ng Diyos, walang kulang at perpekto.
Ang breastmilk ay nagbibigay-buhay at may panlaban sa impeksyon. x
Ang breastmilk ay walang kapantay. x
May kakayahan ang mga Pilipinong Ina na magpasuso sa kanilang x
mga Baby, at maibigay ang food security sa ating bansa.
S
e
s
y
o
n

2
14
Tama
Sapat
Ekslusibo
GAWAIN NG GRUPO
Malikhaing Gawa Ng Grupo
Mga Kagamitan:
Cartolina, Crayola, Brush, Paint, Pentel Pen, Colored Paper, Masking tape
Itinatagal:
0LQXWR
Pamamaraan:
Gumawa ng billboard na patalastas tungkol sa mga panganib na x
naidudulot ng pag-inom ng pormulang gatas.
Gumawa ng larawan at salita na nagpapahayag ng kabutihan ng x
pagpapasuso ng Nanay.
S
e
s
y
o
n

3
15
Tama
Sapat
Ekslusibo
Gumagabay sa Nanay
Layunin:
Ipakita ang prinsipyo at pagtatalaga sa sarili para panindigan ang tungkulin bilang
Gumagabay sa Nanay.
Pamamaraan ng Pagsasanay
Mabungang talakayan
Mga Pag-uusapan
Sino ang Gumagabay sa Nanay
Mga Tungkulin ng Gumagabay sa Nanay
Ano ang hindi saklaw ng tungkulin ng isang Gumagabay sa Nanay
Mga katangian ng Isang Gumagabay sa Nanay
Tamang asal ng isang Gumagabay sa Nanay
Bilang Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling impormasyon sa
pagpapasuso?
Maibabahagi ng isang Gumagabay sa iba pang mga Nanay
Mga Kagamitan
Mga makulay na papel
Lapis at iba pang pangsulat
Masking tape
Props
Costumes
Haba ng Sesyon 30 minuto
S
e
s
y
o
n

3
16
Tama
Sapat
Ekslusibo
Gumagabay sa Nanay: Mga Nanay
na tumutulong sa kapwa Nanay
Mga kababaihan sa komunidad na
may mga karanasan sa pagpapasuso at
nagbibigay ng tamang impormasyon at
suporta sa iba pang mga Nanay
May katungkulan na makipag-ugnayan
sa kapwa Nanay

Mga Tungkulin ng Gumagabay sa
Nanay
Maging modelo sa tama at matagumpay
na pagpapasuso
Makinig sa mga alalahanin ng Nanay
M
Nanay para makapagsimula o
magpatuloy siya sa pagpapasuso
Magbigay ng pangunahing impormasyon
at edukasyon sa pagpapasuso
P n
o ang miyembro ng pamilya para
siya ang magkombinse sa Nanay na
magpasuso
Makatulong na maiwasan ng Nanay
ang mga pangkaraniwang suliranin sa
pagpapasuso
S P C
L C
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ibig sabihin ng Gumagabay sa
Nanay? Isulat ang kanilang mga sagot sa blackboard o Manila paper.
Dalhin ang talakayan sa tamang konsepto ng isang Gumagabay sa
Nanay. Ituloy ang diskusyon sa mga kasunod pang paksa dito sa sesyon.
Ang gumagabay sa Nanay ay nagbibigay ng
tamang impormasyon sa pagpasuso.
A N
nakikipag-usap kay Nanay.
S
e
s
y
o
n

3
17
Tama
Sapat
Ekslusibo
Ano ang Saklaw at Hindi Saklaw ng
Tungkulin ng isang Gumagabay sa
Nanay?
M
tungkulin
M
pangunahing impormasyon na
kung saan kayo ay nagsanay
Magbigay ng impormasyon at
suporta batay sa ebidensiyang
nailahad na sa inyo noong kayo
ay nagsanay
Para sa mga sitwasyong
may pagsubok at mahirap
panghawakan, sumangguni sa

P
Gumagabay sa Nanay ang
Pagbibigay ng gamot 2
Pagbibigay gabay medikal 2
Paggagamot ng problemang 2
medikal
Mga Katangian ng Isang
Gumagabay sa Nanay
Kagandahang loob
Matulungin
Palakaibigan
Nagsasabi ng tamang
impormasyon
Laging nakikipag-ugnayan
May kaalaman at abilidad sa
tamang pagpapakain ng sanggol
May respeto at paggalang sa tao,
at nirerespeto din ng komunidad
Mapagkumbaba
Maunawain
M
Masayahin
May dangal at kapanipaniwala
S
e
s
y
o
n

3
18
Tama
Sapat
Ekslusibo
Tamang Ugali ng isang Gumagabay sa Nanay
Maging malinis at maingat sa paggamit ng pabango upang maiwasan ang allergic
8
Maging handa at matulungin
Unahin muna ang pangangailangan ng iyong pamilya bago tumulong sa iba
P C
Nanay
Dumalo sa mga pulong
Maging magalang
M
l n
Baby
May natutunang bagong kasanayan
Ang mga natulungan mo ay korona mo habangbuhay
Kasama ka sa isang grupo ng kababaihang may magkatulad na layunin na makatulong
sa sanggol, ina, pamilya, komunidad at bansa.
Bilang Gumagabay, paano mo tutugunan ang mga maling impormasyon
sa pagpapasuso?
Para maituwid ang lumalaganap na maling impormasyon, pwede ng magbahagi ng
makabagong tamang babasahin, o ipaalam sa nakatataas na opisyal na dalubhasa sa
tamang pagpapasuso.
Tulungan ang Nanay na gumawa ng hakbang tungo sa isang tamang kaalaman at
malayang pagpapasya.
Iulat at ituwid sa maayos na paraan ang naririnig na mga maling impormasyon.
P n n
at mga tagapag-alaga ng mga sanggol.
19
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Palatandaan sa Pagbibigay ng Gabay
Layunin:
Ituro ang wastong pamamaraan ng pagbibigay gabay sa mga Nanay sa
pagpapasuso at pagpapahayag ng damdamin.
Pagsasadula
Mga Pag-uusapan
Paggabay tungo sa tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)
Mga pangangailangan ng Nanay na dapat tugunan ng paggabay
Mga pamamaraan at kaalaman sa paggabay
Kasiyahang makakamtan ng isang Nanay na may Gumagabay
Modelo ng paggabay sa mga Nanay
Kaaya-ayang kilos habang nakikipag-usap sa Nanay
Kakayahang makinig at matuto
Pagsuporta tungo sa pagpapanatag ng loob sa pagpapasuso
Mga Kagamitan

20
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Paggabay tungo sa Tama, Sapat,
Eksklusibong Pagpapasuso (TSEK)
Ang paggabay tungo sa tama, sapat, eksklusibong
pagpapasuso (TSEK) ay isang proseso. Ito ay
pagbibigay tulong at pang-unawa sa isang Nanay

pagpapasuso at mapaunlad ang sariling kakayahan
bilang isang Nanay. Sa pamamagitan ng pakikipag-
ugnayan sa kapwa Nanay, maihahayag niya ang
sariling damdamin; magkakaroon siya ng kaalaman
kung papaano lutasin ang sariling problema; at
may gagabay sa kanya sa tama, sapat, eksklusibong
pagpapasuso (TSEK).
Mga Pangangailangan ng isang Nanay
Suportang emosyonal
Dagliang pagtugon sa pisikal na
pangangailangan
Pagbibigay ng pang-unawa

solusyon ng isang problema
Pamamaraan at Kaalaman sa Paggabay
Mga Pamamaraan
Pakikinig : Sa pamamagitan ng pakikinig sa mga
Nanay, malalaman ng isang Gumagabay kung
ano ang kanilang damdamin at mahihikayat
niyang masabi nang bukas sa loob kung ano ang
gusto nilang gawin bilang isang ina.
Pagtuturo: Maipapakita sa mga Nanay kung
ano ang kanyang mga problema at kung
papaano niya ito malulutas na mag-isa.
Tumutugon din kaagad ang isang Gumagabay sa
pangangailangan ng Nanay.
21
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Pagsusubaybay: Isang pamamaraan ito kung
paano malalaman ng isang nagbibigay gabay
kung natamo na ba ng Nanay ang kasiyahan
at katugunan sa ibinigay na gabay sa kanya.
Malalaman ng isang Gumagabay kung naging

Nanay ng dagdag na tulong o kaalaman.

Mga Kaalamang ipapamahagi ng
Gumagabay
Pagbibigay ng nalalaman o edukasyon tungo sa
tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)
Dagliang paglutas ng isang problema
Pagtanggap sa limitasyon at kakayahan ng
Nanay
Pagkilala at pagbigay unawa sa kakaibang
kakayahan ng Nanay

damdamin ng bawat isa
Kasiyahang Makakamtan ng isang Nanay
na may Gumagabay
Nababawasan ang bigat ng pasanin ng isang
Nanay kung siya ay may problema
1
sariling kakayanan
Magkakaroon ng mga kaalamang mapaunlad
ang sariling kakayahan
Matutong tumanggap ng tungkulin o
responsibilidad
Isang Modelo sa Paggabay sa Nanay
Ang tama, sapat, eksklusibong pagpapasuso (TSEK)
ay ipinakilala sa ilang komunidad at siyudad ng
bansa.
22
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Gumagamit ng isang modelo ng proseso kung paano nila ginagawa ito (Fig.1).
A n

Fig. 1. Proseso ng Pamamaraan kung paano magbigay ng gabay.
23
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Kaaya-ayang Kilos habang
Nakikipag-usap sa Nanay
Tindig (o posture)
Parehong nakaupo ang Gumagabay at ang
Nanay habang nag-uusap, o parehong

P C
nakaupo ang Nanay.
M
M
Nanay habang nakikinig.

P
habang nag-uusap, o nagsusulat sa notebook

Walang hadlang sa pagitan ng Nag-uusap
Alisin ang mesa o anumang pisikal na hadlang
sa pag-uusap ng Gumagabay at ang Nanay.

Hindi tama na nakaupo ang Gumagabay sa
mesa, na parang sa opisina at nagsusulat,
habang nakikipag-usap sa Nanay.
Magbigay ng panahon sa pag-uusap
Iparamdam na mahalaga si Nanay at maglaan
ng oras para sa kanya habang nakikipag-usap.
Panatag na makinig.

Iwasang
habang nakikipag-usap.
Haplos
P M
ng tamang tugon habang nakikipag-usap.
Iwasan ang madalas na hawak at haplos
sa kausap na Nanay, kung hindi naman
kinakailangan.

Hindi tama
hawak ng hawak sa Nanay habang nakikipag-
usap.
24
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
May tama at maling pamamaraan ng pagtatanong ng mga bagay-bagay. Para lalong
u
kinakailangan sa isang halimbawa.
Bukas na Pagtatanong
Halimbawa
Gumagabay sa Nanay: Magandang umaga Diding. Ako pala si Emy, gumagabay
sa mga Nanay. Kumusta ang kalagayan ni Baby Jim?
Nanay: Magandang umaga rin. Okay naman po siya, kaya lang

Gumagabay sa Nanay: k
Nanay: Sumususo siya sa akin pero nagbibigay din ako ng pormulang
Gumagabay sa Nanay: Paano kang nagpasyang magbigay ng halinhinan ng

Nanay: Kasi parang hindi siya kontentong sumuso sa akin, kasi ang

Puna
Sa ganitong pamamaraan kapag ang tanong ay patungo sa PAANO, ito ay nagbibigay-
daan sa mabungang talakayan.
Dito magsisimula ang usapan tungkol sa mga suliranin at pagtugon sa mga
katanungan tungkol sa tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso (TSEK).
Paalala
Huwag gumamit ng tanong na masasagot lamang ng OO o HINDI.
Halimbawa ng Pagtatanong na masasagot lang ng OO o HINDI.
Gumagabay sa Nanay: Magandang umaga Diding. Ako pala si Emy,
gumagabay sa mga Nanay. Kumusta naman
si Baby?
Nanay: Magandang umaga naman. Okay lang po siya.
Gumagabay sa Nanay: Sumususo ba yung Baby mo sa iyo?
Nanay: Opo.
Gumagabay sa Nanay: Nahihirapan ka ba sa pagpapasuso?
Nanay: Hindi po.
25
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Saradong Pagtatanong
Halimbawa
Gumagabay sa Nanay: M 8
Nanay: O
Puna
A CC Plnul l
nagdudulot ng mabungang impormasyon o kaalaman tungkol sa kalagayan ng
pagpapasuso ng mag-Ina.
Sa ganitong paraan nagtapos agad ang pag-uusap at walang naganap na talakayan.
Paggamit ng mga Kilos na Sumasang-ayon
habang Nakikipag-usap
Halimbawa
Gumagabay sa Nanay: Magandang umaga Diding.
k 8 I
Nanay: Magandang umaga din po.
O
Gumagabay sa Nanay: k
Nanay: Nag-alala ako nung isang

Gumagabay sa Nanay: n A l
Puna
Naging mabunga ang talakayan dahil nagpakita ng
interes ang Gumagabay sa kalagayan ng Baby at ni
Nanay.
26
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Sinasalamin o inuulit ang Salaysay ng Nanay
Halimbawa
Gumagabay sa Nanay: M u k 8 I
Nanay: C
C n S 8 !
Nanay: Opo. Ito pong linggong ito, laging gutom. Palagay ko po

Gumagabay sa Nanay: l 8 I
Nanay: O 5

Gumagabay sa Nanay: 5
Puna
Sinasalamin ang salaysay ng Nanay para bigyang diin ang suliranin patungo sa
pagtalakay ng lunas.
l n
kakayahang magpapasusong eksklusibo.
Inuunawa ang Damdamin ng Nanay, Ngunit Napunta ang Atensyon sa
Gumagabay
Halimbawa
Gumagabay sa Nanay: M u k 8 I
Nanay: 5 8 I 5
Gumagabay sa Nanay: Nauunawaan kita. Ako kasi nung nagkasakit ang anak ko,
balisang-balisa din ako katulad mo.
Nanay: Bakit, ano ba ang nangyari sa anak mo?
Puna
Sa usapang ito, nalayo ang pagtugon sa problema ng Nanay sa kanyang Baby, kasi
napunta ang atensyon sa Gumagabay sa Nanay.
Ang pag-uusap ay napunta sa kwento ng Gumagabay sa Nanay.
Pumapanig sa Nanay
Halimbawa
C n M u k 8 !
n S 8 ! S
C n A
27
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
Nanay: Opo. Baka nga po nahawaan ng mga bata dito sa paligid
namin. Natatakot po ako na baka maging ganun din ang

Gumagabay sa Nanay: Naunawaan ko. Nakakatakot yun para sa iyo.

Puna
Ang usapan ay nakatuon sa Nanay.
Iwasan ang mapaghusgang Salita at Katanungan.
Tama
Kumusta ang pagsuso niya?
Ano ang itsura ng dumi niya?
Kumusta ang paglaki ng anak mo?
Kumusta ang pagpapasuso mo?
Mali
Sumususo ba siya ng mainam?
Maayos ba ang dumi niya?
Tumataba ba ang anak mo?
Problemado ka ba sa pagpapasuso?
Pagtanggap at Pagsuporta tungo sa Pagpapanatag ng Loob ng
Nanay sa Pagpapasuso
Tanggapin kung ano ang nadadama at naiisip ng Nanay.
Bigyang-pansin at purihin ang mga tamang pamamaraan ng pagpapasuso ng
mag-Ina.
Magbigay ng sapat na impormasyon at karapat-dapat na tulong.
C
P
P
gabay.
P
loob na malampasan ang pagsubok. Pag-aralan nang husto ang sitwasyon sa
pamamagitan ng paghingi ng tulong sa mga dalubhasa.
P
28
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

4
29
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
Layunin
Maunawaan ang kakayahan sa pakikinig at pag-unawa at maging sanay sa
paggamit nito sa paggabay sa Nanay.
Pamamaraan
Pagtuturo at pagsasanay
Mga Pag-uusapan
Bakit Kailangan ang kasanayan sa pakikinig at pag-unawa
k C
k C
Kakayahang Gumamit ng pag-ayon at pagkilos na nagpapakita ng pagkawili/
interes
Kakayahang Ibalik uli ang Sinabi ng Nanay
k L l
nararamdaman
Kakayahang Iwasan ang mga Salitang may Tunog na panghuhusga
C C
Mga Kagamitan
8 v C
Haba 60 minutos
Pakikinig at Pag-unawa
30
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
Pakikinig at Pag-unawa, mga Paraan ng Paggagabay sa Nanay
Pakikinig sa sinasabi ng Nanay at pag-unawa sa kanyang nararamdaman ay
dalawang pamamaraan sa paggabay sa Nanay sa tama, sapat at eksklusibong
pagpasuso (TSEK) sa kanyang anak.
Sa pamamagitan ng pakikinig at pag-unawa, matutulungan ang Nanay
kung paaano magdesisyon sa mga bagay-bagay, lalung lalo na ang TSEK na
pagpapasuso.

Nanay na siyang nagpapakain sa kanilang mga anak at kung ano ang kanilang
nararamdaman.
Ang Nanay ay maaaring hindi kaagad magsalita tungkol sa kanyang mga
damdamin lalo na kung siya ay mahiyain, at may ibang taong nakikinig na
hindi naman niya kakilala.
Kailangan ng Gumagabay sa Nanay ng kakayahang makinig at maparamdam
kay Nanay na interesado ka sa kanya.
Sa ganitong paraan, mabubuhayan ng loob si Nanay para magsalita. Maaaring
hindi na siya maiinis at magiging kimi sa pagsasalita.
k G
A

A
Nanay na ikaw ay interesado sa kanya, kaya makakatulong na makipag-usap
siya sa iyo.
k M
A n
u n
A A
Kailan? Saan? Bakit?

P
u
makakatulong.

P A
31
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
S
makakatulong.

P l
M
siguraduhin ang isang katotohanan.

P 8 k
C
may malaman ka pang ibang impormasyon.

P A
P

P 8 k n

ng eksklusibo o nagbibigay din siya ng pormulang gatas.
Kakayahang 3: Gumamit ng pag-ayon at pagkilos na nagpapakita
ng pagkawili/interes
Ang isa pang paraan upang si Nanay ay magsalita ay ang paggamit ng pag-tango, pag-
M A A
kawilihan /interes sa kanya.
A
n S n
C P l
l P S
BABALA
1
32
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
Kakayahang 4: Ibalik ulit ang sinabi ni Nanay.
Ang pagbabalik ulit ay ang pag-uulit sa sinabi ni Nanay sa iyo, upang ipakita sa
kanya na narinig mo siya.

P k n P
M l
mo ang lahat ng binibigay mo sa kanya?
k L
ang kanyang Nararamdaman.
A
ng Nanay.
P nC 8
n
Ang ganitong kakayahan ay nagpapakita na nauunawaan mo ang kanyang
k
makatotohanang tanong, tulad ng, Gaano kadalas siya kumain? Ano pa ang

Kakayahang 6: Iwasan ang mga salitang may tunog na panghuhusga.
A
masama, sapat, maayos.
k
ng Nanay na siya ay mali, o maaaring may mali sa kanyang anak.
M
mapalakas ang loob ni Nanay.
Paalala
ANG MGA NAKAKATULONG NA NONvk8Al cOMMuNlcA1lON

Maging maasikaso
Alisin ang mga hadlang
Magbigay ng panahon
P
33
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
Mga Pagsasanay sa Pakikinig at Pag-unawa
Pagsasanay : Paggamit ng
Gabay sa pagsasanay:
A
S
ni Nanay.
Halimbawa:

C C
Pinapasuso mo ba ang iyong sanggol? Paano mo pinapakain
ang iyong sanggol?

S
C C

1. Natutulog ba ang iyong sanggol sa tabi mo? ________________________
2. Madalas ka bang malayo sa iyong sanggol? ________________________
3. Kumakain ba ng lugaw si Sara? ________________________
4. Madalas mo bang bigyan ng prutas ang iyong anak? ________________________
Pagsasanay: Ibalik ulit ang sinabi ni Nanay.
Ang mga pahayag 1-3 ay ilan sa mga bagay na masasabi ng mga Nanay sa iyo. Sa
ilalim nito 1-3 ay may tatlong kasagutan. Markahan ang sagot na nagbabalik ulit
ng sinabi ng mga pahayag. Para sa pahayag bilang 4, gumawa ng sariling sagot na
nagbabalik ulit sa sinabi ni Nanay.
Halimbawa:

Sabi ni Nanay wala siyang sapat na gatas.
S
8
R k. Sabi niya mahina ang daloy ng gatas niya?

34
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
S
1. Ayaw kumain ni Mika ng malapot na lugaw?
a. Mukhang di nasisiyahan si Mika sa malapot na pagkain?
b. Anu-anong pagkain ang nasubukan mo na?
M M
tatlong buwan na?

Mukhang ayaw ni Baby na sumuso sa akin. 2.
a. Mayroon ba siyang pormulang gatas?
b. Gaano na katagal na umaayaw si Baby na sumuso?
k. Mukhang inaayawan niyang sumuso?
Sinubukan kong pasusuhin siya ng pormulang gatas, pero sinuka lamang 3.
niya.
a. Bakit mo sinubukang magbigay ng pormulang gatas?
b. Ayaw niyang uminom ng pormulang gatas?
k. Sinubukan mo bang gumamit ng tasa?
Sabi ng Mister ko, ang Baby namin ay nasa tamang edad na para hindi na
pasusuhin.

Pagsasanay: Empathizing - para ipakita na nauunawaan mo ang kanyang
nararamdaman
Ang mga pahayag 1-3 ay mga bagay na maaaring sabihin ni Nanay. Sa ilalim ng
mga pahayag 1-4 ay tatlong sagot ang maaari mong gawin. Salungguhitan ang
mga salita sa mga pahayag ni Nanay na nagpapakita ng kanyang nararamdaman.
M
Halimbawa:
Gusto ng Baby ko na palaging sumuso sa gabi kung kaya napapagod ako.
a. Ilang beses ba siya kung kumain?
b. Ginigising ka ba niya sa gabi?
R k. Tunay na pagod ka sa pagpapakain sa gabi?
35
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
S
Si James ay di gaanong kumakain nitong nakaraang linggo. Akoy lubhang nag-aalala 1.
na sa kanya.
a. Nag-aalala ka kasi di kumakain si James?
b. Ano ang kinain ni James kahapon?
k. May panahon na di kumakain nang maayos ang mga bata.
A n 8 2.
? l
mukhang matubig.
b. Nag-aalala ka tungkol sa ano ang itsura ng gatas mo?
C 8
Nararamdaman ko na walang gatas ang suso ko at ang Baby ko ay isang araw na 3.
ngayon.
a. Nag-aalala ka dahil hindi pa lumalabas ang gatas mo?
b. Nag-umpisa na ba siya sumuso?
k. Madalas maraming araw ang lilipas bago dumaloy ang gatas.
n Plv 8 4.
a. Nakikita ko na nag-aalala ka sa pagpapasuso ng Baby mo.
C Plv
mula sa mga Nanay sa kanilang mga sanggol?
k. Ano ang narinig mo pang ibang pagpipilian upang pakainin si Baby?

36
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
Pagsasanay sa Pagsasalin ng mga Salitang Nanghuhusga
MGA NANGHUHUSGANG SALITA
Maayos Normal Sapat Suliranin
kasiya-siya tama katamtaman mabigo

di-ayos wasto nasisiyahan magtagumpay
mali marami tagumpay
kainaman
PAGGAMIT AT PAG-IWAS SA MGA SALITANG MAPANGHUSGA
Lokal na wika Tanong na nanghuhusga
Maayos Maayos ba siyang sumuso?
Normal Normal ba ang kanyang pagdumi?
S S
Suliranin May suliranin ka ba sa pagpapasuso?
Gawain ng Grupo
Pakikinig at Pag-uunawa
Pagtasa ng Pagpapasuso
Mga Layunin
Pagkatapos ng gawaing ito, ang mga kalahok ay maaari nang:
maglarawan ng naaangkop na kakayahan sa pakikinig at pag-uunawa
M 8 C ! A
Ang mga talaan na ito ay buod ng mga instruksiyon na ibibigay sa inyo ng
S
basahin ang mga ito upang maalala mo kung ano ang gagawin sa sesyon. Sa

usap sa isang Nanay, habang ang ibang miyembro ng grupo ay magmamasid.
Ano ang dapat dalhin:
37
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
u 8 C ! A
l 1 k
Lapis at papel para sa pagtatala
P
Kung ikaw ang kakausap sa Nanay:
Magpakilala sa Nanay at humingi ng pahintulot na maka-usap siya. Ipakilala ang
P
upuan kung maaari at kung pinapayagan sa pasilidad, umupo sa kama.
Kung kasalukuyang nagpapasuso, pakiusapan si Nanay na ituloy lang ang kanyang
ginagawa. Kung hindi naman nagpapasuso, pakiusapan si Nanay na pakainin
siya sa normal na paraan sa ano mang pagkakataon na handa na ang sanggol.
P
pagpapakain/pagpapasuso sa sanggol.
8 n
Kamustahin si Nanay at si Baby, upang makapag-umpisa ng isang pag-uusap.
P n 8
Magsanay sa paggamit ng ibat ibang kakayahan sa pakikinig at pag-unawa.
Kung ikaw ay nagmamasid:
1 S P
magbigay ng komento o makipag-usap sa iyong mga kasama.
Gumawa ng pangkalahatang obserbasyon tungkol kay Nanay at sanggol. Pansinin
ang halimbawa: Mukha ba siyang masaya? Mayroon ba siyang dalang pormula?
Gumawa ng pangkalahatang obserbasyon ng usapan sa pagitan ni Nanay at ng
kasama. Pansinin halimbawa: Sino ang madalas magsalita? Nakapagsalita ba si
Nanay nang walang pasubali at siya ba ay nasisiyahan?
Gumawa ng tuwirang obserbasyon sa mga kakayahan sa pakikinig at pag-

Markahan ng tsek (R)ang iyong talaan ng mga Kakayahan sa Pakikinig at Pag-
unawa kapag nakita mong ginagamit ang isang kakayahan, para tulungan kang
maalala para sa talakayan. Pansinin kapag siya ay nagkamali, halimbawa kung
gumamit siya ng mapaghusgang salita, o kaya nagtanong siya na ang sagot ni
Nanay ay oo o hindi.
38
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

5
n P
8 C ! A
Isulat ang pangalan ni Nanay at Baby: markahan ng tsek (R) sa tabi ng bawat
tanda na nakita mong nagawa, idagdag gaano katagal ang pagpapasuso.
Pasalamatan si Nanay sa kanyang panahon.
Mga Dapat Iwasan sa Paggawa ng Gawiin ng Grupo

Huwag sasabihin na interesado ka sa pagpapasuso.
Ang pagkilos ng Nanay ay maaaring magbago. Maaaring di siya malaya
sa pagsasabi ng tungkol sa pagpapakain ng pormulang gatas. Dapat
sabihin mo na ikaw ay interesado sa pagpapakain ng sanggol o sa kung
paano pinapakain ang mga sanggol.
Huwag mong bibigyan si Nanay ng tulong o gabay.
Kung kailangan ni Nanay ng tulong, kailangan mong ipaalam sa iyong
tagasanay o health worker.
M
Ang Gumagabay kay Nanay ay di kailangang mag sulat habang
nagsasalita. Ang mga forms ay kailangan lamang upang ipaalala ang
gagawin, ngunit kung nais mong magsulat, gawin mo ito pagkatapos
nilang mag-usap. Ang mga nagmamasid ay maaaring magsulat.
39
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Giya sa Pagmamasid ng Pagpapasuso
(Breastfeed Observation 1ob Aid)
Pangalan ng Nanay Petsa
Pangalan ng Sanggol Edad ng Sanggol
Mga palatandaan ng maayos Mga palatandaan ng posibleng
na pagpapasuso: problema sa pagpapasuso:
PANGKALAHATAN
Nanav Nanav
Ang nanay ay mukhang malusog Ang nanay ay parang maysakit o
matamlay
Ang nanay ay relaks at maginhawa Ang nanay ay mukhang di mapakali at
di maginhawa
May pagbubuklod o bonding` sa Walang 'eye contact sa pagitan ng ina
pagitan ni nanay at sanggol at sanggol
Sanggol Sanggol
Ang sanggol ay mukhang malusog Ang sanggol ay mukhang inaantok o
maysakit
Ang sanggol ay panatag at relaks Ang sanggol ay di matahimik o umiiyak
Ang sanggol ay kusang inaabot o hinahanap Ang sanggol ay ayaw umabot /hanapin
ang suso ni Nanay kapag gutom ang suso
MGA SUSO
Ang mga suso ay mukhang malusog Ang mga suso ay mapula, namamaga o
mahapdi
Walang sakit o hindi nahihirapan Ang suso o utong ay masakit
Maayos ang pagkahawak sa suso at mga Hinahawakan ang suso sa may
daliri ay malayo sa utong areola (itim na bahagi ng suso)
POSISYON NG SANGGOL
Ang ulo at katawan ng sanggol ay Ang leeg at ulo ng sanggol ay nakapilipit
magkahanay para makasuso
Ang sanggol ay hawak na dikit sa katawan Di malapit ang hawak ni Nanay sa sanggol
ni nanay
Ang buong katawan ng sanggol ay suportado Ang ulo at leeg lang ng sanggol ang hawak
Ang sanggol ay lumalapit sa suso, at ang Ang sanggol ay lumalapit sa suso, ilalim
ilong niya ay malapit sa utong na labi/ baba ang malapit sa utong
40
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6

3$*.$.$8*1$<1*6$1**2/
Mas maraming areola ang nakikita sa Mas maraming areola ang nakikita sa
ibabaw ng labi ng sanggol ilalim ng labi
Ang bibig ng sanggol ay bukas nang Ang bibig ng sanggol ay di nakabukas
maluwang nang maluwang
Ang ilalim ng labi ay nakausli palabas Ang mga labi ay nakaturo pasulong o
nakapasok
Ang baba ng sanggol ay dumadampi sa suso Ang baba ng sanggol ay hindi
dumadampi sa suso
$1*3$*6862
Mabagal, malalim na pagsuso na may Mabilis at mababaw na magsuso
sandaling pahinga
Mga pisngi ay bilugan kapag sumususo Mga pisngi ay nakapasok pag sumususo
Pinapakawalan ng sanggol ang suso kapag Inaalis ng nanay ang sanggol sa suso
tapos nang sumuso
Napapansin ng nanay ang palatandaan ng Walang napapansin na palatandaan ng
oxytoxin reIlex oxytocin reIlex

________________________
Hango sa UNICEFs Infant and Young Child Feeding Counselling: An Integrated Course. Participants
Manual.
41
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Pamamaraan ng Paggabay sa Nanay
Mga Layunin
M
pag-alalay, bilang pamamaraan ng paggabay sa Nanay.
Isalarawan ang tamang paggamit ng kakayahan sa paggagabay sa
pagpapakain ng sanggol.
Pamamaraan
Panayam-talakayan
Mga Kagamitan
Papel at lapis
Mga Pag-uusapan
Pagsasanay sa mga Kakayahang Natutunan sa Pagbuo ng Tiwala at Pag-alalay

42
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
A n
Ito ay maaaring maging daan upang maramdaman niya na may kakulangan
siya.
Dahil dito, siya ay madaling magpatalo sa hiling ng pamilya at mga kaibigan.
Bilang Gumagabay sa Nanay, kakailanganin mo ang mga kakayahang ito

pakiramdam sa sarili.
Paalala
Si Nanay ay madaling maniwala na mayroon mali sa kanya, sa kanyang
pagpapakain sa anak, o kaya sa kanyang gatas kung siya ay nagpapasuso.
l
Kakayahan 1. Tanggapin kung ano ang iniisip at nararamdaman ni Nanay.
Si Nanay ay nag-aakala minsan na hindi ka sumasang-ayon sa kanya.
Kapag di ka sumasang-ayon sa kanya, o kayay pinipintasan mo siya, nararamdaman
l
Kung ikaw naman ay sumasang-ayon, magiging mahirap sa iyo na magsabi ng ibang
bagay na kakaiba.
Mas nakakatulong kung tatanggapin mo ang kanyang iniisip.
Ang pagtanggap ng iniisip ni Nanay ay ang pagsagot na walang kinikilingang paraan,
at hindi sumasang-ayon o sumasalungat.
Ang pagbabalik ulit, pagsagot at pagkilos na nagpapakita ng interes ay mga paraan
na nakakatulong upang ipakita ang pagtanggap, gayun din ang kapakipakinabang na
kakayahan sa pakikinig at pag-unawa.
GINTONG ARAL
Iwasan ang pagsabi sa Nanay kung ano ang dapat niyang gawin. Tulungan
siyang gumawa ng desisyon para sa sarili at kung ano ang pinakamabuti
sa kanya at sa kanyang sanggol. Ito ang magbibigay sa kanya ng tiwala sa
sarili.
43
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Minsan, si Nanay ay nag-aalala sa isang bagay na hindi naman malubhang suliranin.
k P
niya na mali ang kanyang ginagawa. Maaaring akalain niya na hindi mo siya
A
isang paraan na nakakatulong upang mapakita mo ang pagtanggap sa nararamdaman
ni Nanay.
Kakayahan 2. Kilalanin at purihin ang tamang ginagawa ni Nanay at ng kanyang
sanggol.
Bilang mga health workers, tayo ay nasanay na maghanap ng mga suliranin. Nakikita

8
n k
pagsang-ayon sa magandang mga gawi ni Nanay.
Ang pagpuri sa magandang mga gawi ni Nanay ay nagbibigay ng mga sumusunod na
pakinabang:
l n 3
Ito ay nagpapalakas ng loob niya upang magpatuloy sa kanyang magagandang 3
gawi.
Ito ay nagbibigay daan para mas madali niyang tanggapin ang mga mungkahi 3
mo.
k M
M
dapat gawin.
P
Kapag si Nanay ay nakaramdam ng pagod, o kaya marumi, o di maginhawa, 3
mas maiging bigyan siya ng panahong magpahinga at maglinis ng katawan.
Kapag siya ay gutom o nauuhaw, mas maiging bigyan siya ng tubig at 3

k 3
para siya makapagdesisyon.
k
ang pagpapakita sa tagapag-alaga ni Baby paano maghanda ng pagkain, kaysa 3

Ang pagtulong sa tamang posisyon at paglalapat kapag nagpapasuso, o 3

karagdagang pagkain.
P n
P 3
A 3
44
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
8
k 8
Tulungan kita na maging maginhawa, pagkatapos ay dadalhan kita ng
maiinom.
Kakayahan 4. Magbigay ng ilan at nauukol na kaalaman.
Ang nauukol na kaalaman ay mga impormasyon na makakatulong kay Nanay ngayon.
Kapag nagbigay ng kaalaman, tandaan ang mga ito:
Sabihin mo sa kanya ang mga bagay na magagawa niya ngayon, hindi yong sa 3
ilang linggo pa.
Ang pagpapaliwanag ng dahilan kung bakit mahirap ang isang bagay ay 3
karaniwang ay nakakatulong sa Nanay upang maunawaan kung ano ang mga
nangyayari.
Sikaping magbigay ng isa o dalawang kaalaman sa isang pagkakataon, lalo na 3
kung siya ay pagod at marami nang natanggap na gabay.
P 3
kanyang sinasabi, at pagbibigay puri sa ginagawa nilang tama ng sanggol niya.
P
kanyang maling akala.
M 3
namumuna. Ito ay mahalaga lalo na kung may nais kang itama na maling
akala.
Kakayahan 5. Gumamit ng simple o payak na pananalita.
Gumamit ng mga katagang karaniwan sa pagpapaliwanag sa mga Nanay. Tandaan na

mga health workers.
Kakayahan 6. Gumawa ng isa o dalawang mungkahi.
P n l

Kapag ginagabayan mo si Nanay magmungkahi sa paraang magagawa niya ang
mga bagay sa kakaibang paraan sa pamamagitan ng iyong paggabay, pagkatapos ay
makakagawa na siya ng desisyon kung susubukan niya o hindi. Marararamdaman ni
Nanay na kaya na pala niyang gawin ang isang bagay, at itoy makakatulong para siya

45
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
1
pag-alalay. Ito ang mga sumusunod:
Tanggapin kung ano ang iniisip at nararamdaman ni Nanay. 3
Kilalanin at purihin ang ginagawang tama ni Nanay at ang sanggol. 3
M 3
Magbigay ng ilan nauukol na kaalaman. 3
Gumamit ng payak na pananalita. 3
Gumawa ng isa o dalawang mungkahi, hindi kautusan. 3
Mga Pagsasanay sa Pagbubuo ng Tiwala at Pag-alalay
Mga tagubilin sa pagsasanay
Ang pagsubok 1 at 2 ay mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan ng
mga Nanay.
Sa tabi ng bawat maling akala ay may tatlong kasagutan. Ang isa ay
sumasang-ayon sa akala, ang pangalawa ay di sumasang-ayon at yong

Isulat sa patlang kung ang sagot niyo ay sumasang-ayon, di sumasang-ayon at
P

Si Nanay, na merong anim na buwan na sanggol, ay nagsabi, Ang Baby ko ay

P Tinatanggap
M 8 Di sumasang-ayon
M
8 Sumasang-ayon
Pagsubok 1 _____________________________________________________________
Si Nanay, ng isang buwang sanggol, ay nagsabi, Binibigyan ko siya ng tubig, dahil sa

C A

Oo, ang mga sanggol ay nangangailangan din

Nararamdaman mo na kailangan niya ng

46
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
46
Tama
Sapat
Ekslusibo
Pagsubok 2 _______________________________________________________
S n P 8

Ang gatas ng ina ay di mainam

Nag-aalala ka na ang iyong gatas

Subalit ang gatas ay hindi napapanis

Pagkatapos ng mga salaysaying A at B, may tatlong kasagutan.
Markahan ng tsek (3)ang mga kasagutang nagpapakita ng pagtanggap sa
nararamdaman ni Nanay.
P
Ang anak na lalaki ni Perla ay may sipon at baradong paghinga, at nahihirapan siyang
P M
ng tsek (3
nararamdaman ni Perla.
P
P
3k. Nakakabagabag kapag may sakit ang sanggol, di ba?
Pagsubok _Salaysayin A ____________________________________________________
S M S
na lang ang kanyang gatas, ngunit tatlong linggo pa lang ang kanyang sanggol.
P
b. Alam ko, ikaw ay tunay na nababagabag tungkol dito.
M P

47
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Pagsubok_ Salaysayin B ___________________________________________________
Si Dora ay nababahala. Minsan hindi dumudumi ang kanyang Baby sa loob ng isa o
dalawang araw. Kapag siya ay dumumi, siya ay nahihirapan at namumula ang mukha.
A
P
____ b. May mga sanggol na di dumudumi sa loob ng apat o limang araw.
____ k. Tunay na nababahala ka kapag di siya dumudumi, hindi ba?
Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang TAMA ni Nanay at sanggol
Para sa salaysayin K, mayroon tatlong kasagutan. Ito ay mga bagay na gusto mong
sabihin kay Nanay.
Markahan ng tsek ( 3) ang sagot na nagpupuri kay Nanay at Baby sa ginagawa nilang
n
Sa salaysayin D, gumawa ng sariling kasagutan para papurihan si Nanay.
P
Si Nanay ay nagpapasuso sa tatlong buwang sanggol, at pinaiinom ng katas ng
A
a. Dapat mo nang ihinto ang pagbibigay ng katas ng prutas, na maaaring naging
dahilan ng kanyang pagtatae.
3 M A
paggaling.
k. Mas mainam na huwag bigyan ang mga sanggol ng kahit ano maliban sa gatas ng
ina hanggang sila ay mag-anim na buwan.
Pagsubok_ Salaysayin K ___________________________________________________
Si Nanay, ng tatlong buwang sanggol, ay nagsasabi na ang kanyang Baby ay iyak nang
A
kanyang sanggol ay bumigat noong isang buwan.
____ a. Maraming mga sanggol ang umiiyak sa ganyang oras ng gabi. Walang dapat
ikabahala.
____ b. Siya ay lumalaki nang maayos at yun ay dahil sa iyong gatas lang.
P l
mo.

48
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Pagsubok_ Salaysayin D___________________________________________________
Ang isang apat na buwang sanggol ay lubusang pinakain ng kahaliling pagkain na
S A

loob ng dalawang buwan. Ang amoy ng pormulang gatas ay maasim.
a. _____________________________________________________
b. _____________________________________________________

k. _____________________________________________________
Pagsasanay sa Pagbibigay ng ilan at nauukol na kaalaman
May dalawang hanay kung saan yung una ay talaan ng anim na Nanay na may mga
sanggol na ibat-ibang gulang.
Sa pangalawang hanay ay may anim na kaalaman (a,b,k,d,e,g) na kakailanganin ng
mga Nanay.
Gayunpaman, ang mga impormasyon ay hindi nakatapat sa Nanay na
nangangailangan ng kaalaman.
P n
l n
Bilang halimbawa, ang tamang sagot para sa Nanay 1 nakalagay na.
Pagsubok
Nanay Kaalaman
Ang Nanay sa pagbabalik a. Ang foremilk (unang gatas) sa trabaho. ___1.
sa trabaho ay karaniwang malabnaw.
Ang Nanay ng isang anim b. Eksklusibong pagpapasuso ___2.
buwang Baby ang pinakamagaling hanggang
si Baby ay anim na buwan.
Ang Nanay na nag-aakala na ang k. Mas madalas magpasuso ___3.
kanyang gatas ay malabnaw mas maraming gatas.
Ang Nanay na nag-aakala na d. Ang kolostrum ay ang ___4.
wala siyang sapat na gatas kailangan ni Baby sa ganitong panahon.
A n A ___5.
buwan na Baby na eksklusibong kay Baby, at para tulungang dumami
ang gatas ni Nanay.
Si Nanay, na may bagong silang g. Ang pagpapasuso ay pinakamahalaga sa ___6.
na sanggol, ay ibig bigyan ng dalawang taon at higit pa.
ang kanyang Baby

e
49
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Pagsasanay Gumamit ng Payak na Pananalita
Sa pagsasanay na ito, may dalawang kaalaman na maaari mong ibigay sa mga Nanay.
A
n health worker.
l n
P
Kaalaman Gamit ang simple o payak na pananalita
Ang kolostrum lamang ang kailangan Ang unang madilaw na gatas na
ng Baby sa unang mga araw. lumalabas sa suso ay ang tunay na
kailangan ni Baby sa mga unang araw.
Pagsubok
Kaalaman Gamit ng simple o payak na pananalita
1. Ang eksklusibong pagpapasuso ay __________________________
pinakamagaling sa loob ng __________________________
anim na buwan. __________________________

8
suso ni Nanay. __________________________
Pagsasanay ng Paggawa ng isa o dalawang mungkahi
Ang mga kautusan nasusulat ay nais mong ibigay kay Nanay na nagpapasuso.
Isulat uli ang mga kautusang ito sa pamamaraan ng mungkahi.
Bago magsimula, basahin ang nakalagay sa kahon kung saan nakasulat ang mga
halimbawa kung paano magbigay ng mungkahi, hindi pag-uutos. Makakatulong ito sa
gagawin mong pagsasanay.
PAGBIBIGAY MUNGKAHI, HINDI PAG-UUTOS
Ang pag-uutos ay gumagamit ng mga salitang pautos na pandiwa (magbigay, gawin,
dalhin) at mga salitang palagi, hindi kailangan, dapat.

50
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

6
Ang mga mungkahi ay kabilang ang:
n

M
M
n
M
M n
n
M
k
P
Pautos: Palaging itabi si Baby sa iyong tulugan upang mapakain mo siya

Mungkahi: Mas madali magpakain sa gabi kung katabi mo si Baby sa

Di ba mas madaling pakainin siya sa gabi kung katabi mo siya

Pagsubok
P 8

Mungkahi: _______________________________________________
_________________________________________________________
2. Pautos: Pakainin mo siya nang madalas, lalo na kapag siya ay

Mungkahi: _______________________________________________
_________________________________________________________
51
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
W G k G
Kulang ang Gatas ni Nanay
Layunin:
P
Pagtatanghal
Mga Pag-uusapan
Sa loob ng Suso
Mga Bahagi ng Suso
l O n ng Suso
Ang Gatas ni Nanay Kolostrum, Fore Milk, Mature Milk
at Hind Milk
Pagdaloy ng Gatas ni Nanay
Tamang Paghakab
Dahilan ng Maling Paghakab
8 P M S C 8
sa Suso ni Nanay?
Palatandaan ng Tamang Pagpapasuso ni Nanay kay Baby
Kayang-kaya ni Nanay Magpasuso kahit Pagod
Tamang Posisyon ng Pagpapasuso ni Nanay kay Baby
Gawain ng Grupo
Mga Kagamitan
l at iba pang visual aids
52
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Sa Loob ng Suso
Kung makikita mo ang laman ng iyong suso, isang kamangha-manghang makinarya
ito
Maliit man o malaki, anumang sukat o hugis, sadyang nilikha ang mga suso ng isang
babae upang makapagpasuso ng isang sanggol.
Mga Bahagi ng Suso

53
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
PROLACTIN at OXYTOCIN, Mga Hormones Importante
para sa Pagpapasuso ni Nanay

PROLACTIN
Gumagawa ng
gatas, bago
at habang
nagpapasuso para
sa maayos na
pagdaloy ng gatas.
Nagsisimula sa
utak (pituitary
glands)
OXYTOCIN
Lumalabas ang
gatas kapag
sumususo si
Baby at gagawa
ulit ng gatas
para sa susunod
na pagsuso
niya.
Gabay sa Trainer-Facilitator
Ano ang nararamdaman mo habang nagpapasuso?
OXYTOCIN, Pang-alis ng Pagod at Pag-aalala ni Nanay
S n
sangkap na nakakatulong upang siya ay makapag-relaks. Mararamdaman niya na

kalooban.
k
Kapag sumuso si Baby, may lumalabas na patak-patak na gatas sa kabilang suso.
A
magamit ng sanggol.
A M L 8 ML8
ay ang pagbagal ng pagsuso ni Baby, at ang malalim at regular na paglunok niya.
Sa unang linggo ng pagpapasuso, ilang minuto muna ang kailangan bago gumana ang
MER kung ihahambing sa isang Nanay na bihasa na sa pagpapasuso.
54
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Ang Gatas ni Nanay
May ibat ibang uri ng gatas si Nanay ayun sa komposisyon na nilalaman nito - ang

Sa unang minuto pagkasilang ng sanggol ay may nakahanda ng gatas para sa kanya.
Ang tawag sa espesyal na gatas na ito ay KOLOSTRUM. Patak-patak lang ito ngunit
tama, sapat at eksakto para sa sanggol.
A k

Kolostrum, Gintong gatas
Gatas na lumalabas sa mga unang araw pagkapanganak ni Nanay
Malagkit at manilaw-nilaw ang kolostrum
Patak-patak lang ito
k 8
holen o itlog ng pugo)
Nasususo ni Baby ang kolostrum sa mga unang araw ng buhay niya
Kumpul-kumpol ang kolostrum ni Nanay sa pagitan ng 10 araw pagkasilang.
P n
Unang bakuna ng sanggol ang kolostrum
Panangga ito laban sa sakit.
Kontra-impeksyon, diarrhea, sepsis at allergies.
M
berde na tae ng sanggol) at madalas labasan ng tae si Baby
Punong-puno sa sustansya at bitamina ang kolostrum
Kompleto na ito sa tubig
Pang-unang Gatas (Foremilk)
Unang daloy ng gatas

k
L
Gatas ni Nanay araw-araw (Mature Milk)
Gatas na lumalabas pagkaraan ng 10-14 na araw pagkatapos manganak ni
Nanay
Mas marami kaysa kolostrum
A

Panangga laban sa malubhang sakit
GINTONG ARAL
Walang kapantay at kapalit ang gatas ni Nanay
55
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Kontra sa impeksyon, diarrhea, allergies,
asthma, sakit sa puso at iba pang kondisyon
k
at
Panghuling Gatas (Hind Milk)
Gatas na lumalabas sa bandang huli ng pagsuso
ni Baby
M foremilk
Ang espesyal na taba (o fats) sa hind milk ay
nakkapagpatalino kay Baby at nagbibigay ng
enerhiya at lakas
Maraming calories, kaya si Baby ay lumalaking
malusog
M
Pampatalas ng paningin dala ng sustansya
May P
n
Mga Bagay na Maaring Makatulong sa Pagdaloy ng Gatas ni Nanay

Alam niya na marami siyang gatas at may kakayahang magpasuso
M
May Gumagabay sa bagong panganak na Nanay, para maunawaan siya at
mahikayat sa tamang pagpapasuso sa ganitong paraan marerelaks si Nanay
Maiiwasan ang pag-aalala
P n
Mga kaalaman tungkol sa pagpapasuso, gaya ng pagdalo sa isang
8 M c o nakapagbasa siya ng tamang kaalaman
Iwasan ang mga hadlang sa pagdaloy ng gatas ni Nanay
Alkohol
Droga
Paninigarilyo
S
Emosyonal o pisikal na krisis lubhang napahiya pagkatapos
ng panganganak, pagod, desperado, inis, galit, nerbiyos, takot,
pagkabalisa, kalungkutan o depresyon
BABALA
1
56
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Tamang Pagpagpapasuso, Lapat na Hakab ni Baby
M 8
kumpara sa ilalim ng labi
Malaki ang buka ng bibig ni Baby
Ang ibabang labi ni Baby ay nakanguso
Si Baby ay nakaharap kay Nanay
Ang baba ni Baby ay nakadikit sa suso ni Nanay
Walang sakit na mararamdaman sa paligid ng utong habang nagpapasuso si
Nanay
Paano Gawin ang Tamang Paghakab na ang tawag
ay LAPAT NA HAKAB (Asymmetric Latch)?
Step 1. Sa simula ng pagpasuso, ipuwesto ang
ibabang labi ni Baby sa ibabang bahagi ng
areolang suso ni Nanay
Step 2. Sa paglapat ng ibabang labi ni Baby sa
suso ni Nanay, siguradong lalapat na rin ang iba
pang parte ng labi ni Baby sa itaas na bahagi ng
suso
Step 3. P
labi ni Baby sa suso ni Nanay.
57
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Dahilan ng Maling Paghakab ni Baby
A G
Ito lang ang iniinom niya
Pansamantala lang na ito ang ininiinom niya

Karanasan ng Nanay
Unang anak
k
feeding)

Kasalukuyang nararanasan ng Nanay
Maliit o mahina ang Baby
Ang utong ni Nanay ay hindi nakalabas (nakalubog pa ito)
P

Kulang sa kaalaman at suporta
Si Nanay ay kulang ng suportang galing sa pamilya at komunidad
Ang mga doktor, nars, , o mga midwives ay dapat
maibigay ang tamang kaalaman para sa tamang paghakab ni Baby

Halimbawa ng maling paghakab ni Baby, na nagiging hadlang sa pagsuso niya ng sapat na gatas
kay Nanay.
Paalala
Sa hugis Pinoy na suso, pwedeng di nakadikit sa suso ang ilong ni Baby.
Ngunit sa malalaman at malalaking suso, nasa ibabaw ng suso ang
ilong ni Baby at nakadikit ito
58
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Bakit Hindi Makakuha ng Sapat na Gatas si Baby sa Suso ni Nanay?
Mga iniisip ni Nanay
k
Pag-aalala
Pagod
Ayaw magpasuso
Pagtanggi ni Baby sumuso
Karanasan sa karahasan
Kondisyon ni Nanay
u

8 n
Lubhang malnourished si Nanay
Alak
Sigarilyo
Dahilan ng pagpapasuso
P
P
P
Pagpapasuso ng magmamadali
Pagbibigay ng maagang pagkain at inumin kay Baby
Kalagayan ni Baby
P
May sakit
Pagod
Inaantok, maingay, maraming bisita o magulo
Hindi Komportable
May dumi o basa ang lampin, mainit, malamig
ang aircon o electric fan, may nadaganang
laruan o bagay, may usok
Sakit
S
may impeksyon
malapit nang magkalagnat, may sugat, may
turok ng ineksyon, may kumagat, natusok ng
kung anumang bagay, may halak o plema
59
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Gutom
k 8
Growth Spurt o pagbabago ng pangangailangan ni Baby (bawat 2 o 3 buwan),
kaya mas madalas, malakas at matagal sumuso si Baby kasi mabilis na siyang
lumalaki. Dito nagkakaroon ng haka-haka si Nanay na kulang na ang gatas
niya.
Lasa ng Gatas
Nag-iiba ang lasa ng gatas ni Nanay kapag nasobrahan ang pagkain niya ng
P n
o prutas gaya ng saging.
Mga Palatandaang Tama ang Pagpapasuso
6-8 basang lampin sa isang araw, kasama na dito ang pinagpawisang damit sa
init ng klima sa Pilipinas
2-5 dumi sa isang araw, sa mga unang linggo ni Baby
Tila kontento, nasisiyahan at tahimik si Baby pagkatapos sumuso
Maaring maramdaman ang pagkakaiba sa suso bago (mabigat ang dibdib) at
pagkatapos (magaan ang dibdib) sumuso si Baby
Gabay sa Trainer-
Facilitator
Ano ang ibat ibang pamamaraan
para aliwin at pakalmahin si
Baby?
GINTONG ARAL
Nakasalalay sa madalas na
pagsuso ni Baby ang paggawa
ng gatas sa dibdib ni Nanay.
Kapag madalas pinapasuso si
Baby, mas darami ang gatas ni
Nanay.
Paalala
Nakasalalay sa iniisip at nararamdaman ni Nanay ang daloy ng
kanyang gatas; siya ang magpapasya
Mahalaga na laging magkasama si Nanay at Baby, araw man o gabi,
kasi nakakatulong ito kay Nanay na magpasuso na komportable
Nakabatay rin sa paraan at dalas ng pagsuso ni Baby ang pagdami
ng gatas ni Nanay
Kayang magbigay ni Nanay ng mas maraming gatas kay Baby kaysa
sa pangangailagan nito. Kaya maaari din siyang magpasuso ng
kambal o triplet.
60
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Kayang-kaya ni Nanay na Magpasuso kahit Siya ay
Pagod
Kapag pagod si Nanay, pwede siyang magpahinga habang nagpapasuso kay
8 k n
ang kanyang uhaw.
P n L
saan man. Ang gatas ng Ina ay gawa ng Diyos at hindi kontaminado. Ang gawa
ng tao ay may depekto, kulang at mapanganib sa industrial errors at recalls.
Malnourished
A WPC
Nanay sa Gambia ay katumbas ng gatas ng isang malusog na Nanay sa
Amerika na nagpapasuso sa unang tatlong buwan. Mahalagang alagaan si
n
8
k n 8 M
(premature
May Lagnat
Pwedeng magpasuso si Nanay kahit may lagnat, o si Baby ay may lagnat din.
Kapag may lagnat si Baby, gustung gusto niya sumuso ng sumuso. Mainam
ito kasi mapagkukunan
ni Baby ang gatas ng
pagkain, lakas, gamot at

niya.
Galing sa Sakuna, Baha, Bagyo,
Lindol, Ulan o Tagtuyo
Anumang kalamidad,
angkop ang gatas ni
Nanay para kay Baby.
Ligtas si Baby sa gatas ni
Nanay.
Mga Tamang Posisyon sa Pagpapasuso
Anong posisyon sa pagpapasuso ang maginhawa at pinakamadali
sa inyo? Pwede niyong ipakita ang posisyong ito?
61
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Paduyan o Pahele (Cradle Hold)
Maayos na nakalapat ang likod ni Nanay sa upuan o pader.
Ang puwet ni Baby ay sinasalo ng kamay ni Nanay, pataas
ang kupkop.
A 8 n
Nakadikit ang ilong ni Baby sa ibabaw ng utong ni Nanay.
Nakakahinga si Baby dahil sa nose bridge.
Paekis (Reversed Cradle Hold)
Relaks ang paghawak ni Nanay kay Baby, hindi naninigas
ang kanyang bisig.
Ang katawan ni Baby ay nakadikit kay Nanay.
M 8
ni Nanay nagiging panangga niya lalo na kung siya ay
operada dahil sa panganganak ng Caesarian
Salumkipkip (Clutch Hold)
Nakikita ni Nanay ang paghakab ni Baby habang sumususo.
Si Baby ay nakahiga sa bisig o kamay ni Nanay. Salumkikip ni
Nanay si Baby.
n 8 n
M n
caesarian birth, o namamaga ang suso o kay Baby na may
bingot
Patayo (Standing)
Nakasalo ang puwet ni Baby sa kamay ni Nanay at
pataas ang kupkop.
n 8 n
62
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Pahiga >
Para sa mga bagong silang, ito ay isang posisyon
na napakarelaks sa Baby at Nanay.
Si Baby ay nakapatong kay Nanay sa panimula
ng pagsuso.
N S
Pinakarelaks ang mag-Inang nakahiga habang
nakatagilid na nagpapasuso.
Ang likod ni Baby ay sinasalo ng unan, nirolyong
tuwalya o damit.
P n
kung ipapatong niya ang kanyang mga paa sa
unan.
63
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
Sino sa inyo ang may Kambal na mga anak?

Posisyon kapag Kambal ang Papasusuhin
Ang Nanay ay makapagpapasuso nang sabay sa
kanyang Kambal. Sapat ang gatas niya para sila ay
mabusog.
Paalala
Mas komportable si Nanay kung nakalapat ang likod niya sa upuan, at
P
Nanay.
64
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

7
GAWAING GRUPO
Radyo Drama Text Messages
Dear Tita
*URXSV
Itinatagal:
0LQXWR
Pamamaraan:
Tawag sa telepono at text message
Music background at sound effects ng iyak ni Baby at tunog ng celfon o
telepono.
*5832
Nanay: Hello Tita meron po akong problema, ayaw ni Baby
sumuso sa akin. Umiiyak tuwing ibibigay ko ang suso ko.
Tita: Kailan ka nanganak?
Nanay: Dalawang linggo na pong nakaraan.
Tita: Anong ibinibigay mo?
Nanay: Nagbibigay po ng pormula ng gatas.
*5832
Tita: May nagpapadala dito ng text message.
Nanay: Hindi po nabubusog ang Baby ko, lagi na lang sumususo, ayaw
bumitiw.
*5832
Tita: Hello? Ano po ang pwede kong maitulong?
Nanay: Bakit po nakakapagod magpasuso?
*5832
Nanay: Pwede po magpasuso sabay ng kambal? Kasi yung isa
pinapasuso ko, yung isa umiinom ng pormulang gatas.
65
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Mga Problema sa Suso at ang mga Lunas
Layunin
Ilahad ang mga suliranin ng pagpapasuso at ang nararapat na lunas
Av
Mga Pag-uusapan
Sore Nipples
Lunas sa Sore Nipples
Fungus, Bakterya at iba pang Problema sa Balat
Lunas sa Fungus, Bakterya a iba pang Problema sa Balat
Pamamaga ng Suso
Lunas sa Baradong Daluyan ng Gatas
M
L M
Lunas sa Mga Problema sa Utong
Gawain ng Grupo
Mga Kagamitan
ll l Larawan ng bawat problema sa suso
Habang Sesyon 45 minutos
66
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Detalyeng Pamamaraan Para Bigyang Lunas
ang Sore Nipples
Masahiin ang suso para lumambot 1.
Maghugas ng kamay, gamit ang sabon at
tubig.
Alisin ang bra.
Simulan ang masahe, galing sa itaas ng suso
pababa sa utong, gamit ang langis at niyog.
Ano ang pinakamalaking problema ninyo sa suso? Huminto ka ba sa
pagpapasuso kay Baby? Anong ginawa ninyo para mabigyan ng lunas?
Sore Nipples
Sore Nipples
May bitak ang utong
May sugat ang utong
Dumudugo ang utong
Masakit ang utong
Dahilan ng Sore Nipples
Maling paghakab ni Baby
Maling posisyon sa pagpapasuso
Mga bakterya, fungus at iba pang sakit
ng balat
GINTONG ARAL
May dahilan ang sakit. Palatandaan ito
na may mali, na dapat itama.
Paalala
P P
na mahigpit, may alambre o gawa sa polyester.
67
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Halimbawa ng tamang hakab
ni Baby habang sumususo kay
Nanay.
Ipahid ang napigang gatas sa utong nang madalas, 2.
kada 15 minutos.
Pasusuhin muna sa susong hindi apektado si Baby. 3.
l 8
suso.
Ayusin ang katawan ni Baby 4.
Kargahin nang pahalang ang buong
katawan ni Baby.
l 8 n
P
paa ni Baby, kundi saluhin at kargahin ng
kamay at bisig ni Nanay pataas.
Ayusin ang katawan ni Nanay sa pagpapasuso 5.
Maupo ng maayos at hayaang relaks ang
balikat.
Makakatulong ang unan sa likod ni Nanay.
Nakalapat ang paa ni Nanay sa sahig, hindi
nakalaylay o nakapilipit.
Pasusuhin na si Baby sa apektadong suso 6.
Masakit sa simula ang sugat habang
sinususohan pero ito ang tanging lunas
para mabilis humilom ang sore nipples.
Ang breastmilk ay may taglay na panglaban
sa bakterya kaya nakakatulong ito sa
paghilom ng sugat.
Gumamit ng ibat-ibang posisyon sa pagpapasuso 7.
tulad ng nakaupo, nakatuyo, nakahiga o
nakatagilid.
P 8 8.
68
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Bakterya, Fungus at iba pang Sakit ng Balat
M
Makintab
C M
Pwedeng galing kay Nanay o galing mismo
kay Baby
Masakit na makirot habang nagpapasuso o
pagkatapos
Suriin ang bibig ni Baby
Komunsulta sa doktor para mabigyan ng
karampatang gamot
Mga Lunas sa Bakterya, Fungus at Iba pang Sakit sa Balat
P 1.
Pahanginan ang suso.
P
may alambre o yari sa polyester.
P 2.
Komunsulta sa doktor para sa nararapat na 3.
gamot ni Baby at Nanay.
Maaring kailangan ng 4. para sa

Maaring kailangan ng 5. ointment para sa
fungus o ibang problema sa balat.
Ipahid ang 6. ointment sa bibig ni Baby at suso ni Nanay pagkatapos magpasuso.
Pamamaga ng Suso
Sobrang dami ng gatas.
Maling paghakab ni Baby sa suso ni Nanay.
Binibigyan ng pormulang gatas, tubig, sugar
water o pasipayer si Baby.
Walang pahinga at balisa si Nanay
P
...matagal bago pinasuso si Baby

8

69
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Dampian ng pinigang bimpo, na ibinabad sa 1.
maligamgam na tubig, 5 minutos o maraming
ulit.
Dampian uli ng pinigang bimpo, na ibinabad 2.
naman ngayon sa malamig na tubig
Ilublob ang dalawang suso sa palanggana 3.
na may maligamgam na tubig, 5 minutos, o
maraming ulit.
Masahiin ang suso para lumambot. 4.
Pagkatapos magmasahe ng suso, magpiga 5.
ng gatas gamit ang kamay; huwag breast
pump dahil baka lalong masaktan ang suso at

Ayusin ang paghakab ni Baby sa suso. 6.
P 8 7.
Dapat laging nakadikit si Baby sa katawan ni 8.
Nanay para mahikayat siyang sumuso nang
sumuso.
Magpahinga ng nakahiga ang mag-Ina habang 9.
nagpapasuso.
P 10.
n
huminto. Ganun paman tuloy ang pagpasuso.
Kapag pinasuso si Baby sa
namamagang suso, nahihirapan si
Baby na makahakab dahil madulas
ang maga. Kaya mahalaga ang
tamang pagmamasahe at pagpiga
BABALA
1
Paalala
P
sa pagpapasuso.
70
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Pamamaga ng suso
May parte sa suso na namumula
Sanhi ng Baradong Daluyan ng Gatas
Masikip ang bra o may alambre
Sobrang pagod sa trabaho si Nanay
Stressed at balisa si Nanay
Natamaan ang suso
Sobrang dami ng gatas
Mastitis
Impeksyon sa suso
Ang suso ay mainit-init, maselan,
mamula-mula,malambot at parang may
trangkaso si Nanay
S
n n
ito ay hindi mabigyan ng lunas, siya ay
maaring magkalagnat at magkanana ang
suso niyang may problema.

Sanhi ng Mastitis
Baradong daluyan ng gatas na hindi
agad nabigyan ng lunas
Pamamaga ng suso na hindi nabigyan ng
lunas
Masikip o may alambre ang bra
Sobrang pagod sa trabaho si Nanay
Stressed at balisa si Nanay
Pinsala sa suso o Natamaan ang suso
Sobrang dami ng gatas
P
May parte sa suso ang namumula
Pinasukan ng mikrobyo ang sugat o bitak
sa utong
Paalala
k
nangyayari sa isang suso
lang.
Lunas sa Baradong Daluyan ng Gatas. Gawin ang lunas para sa
pamamaga ng suso
71
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Lunas sa Mastitis
Kumunsulta sa doktor para mabigyan
ng karapat-dapat na gamot.
P
n
P
Doon muna ilagay si Baby sa suso na
maayos.
Ang nana sa suso ay pwedeng palabasin
sa pamamagitan ng pagmamasahe at pagpiga ng marahan, sabay inom ng
gamot.
NAKADAPANG UTONG NAKALUBOG NA UTONG
Paalala
A
pero huwag na huwag i-hot compress ang

Anong uri ng utong ang nasa larawan?
Maari bang magpasuso ang Nanay na may ganitong utong?

72
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
Lunas sa Problema ng mga Utong
P 1.
Sa pamamagitan ng paglapat ng hinlalaki at
hintuturo na pahiwalay sa gitna ng utong at
marahang paghatak ng daliri
Dahan-dahang gawin ito dahil maselan ang
suso
Gawin lang ito tuwing naliligo pero huwag

pabango
Malalaman na tunay na lubog ang utong
kapag biglang natakot o naginaw dahil
lumulubog lalo ang utong
Gamit ang nakabaliktad na hiringgilya na walang 2.
nakakabit na karayom, higupin ang utong para
lumabas.
P 8 3.
o nakalubog ang utong, tumutulo naman ang gatas
nito. Kapag nalasahan ni Baby ang gatas ni Nanay
sisikapin niyang dilain at susuhin ito. Madalas ang
pagsubok ni Baby.
Pinakamadali at mainam kung magpapasuso si 4.
Nanay sa ibang Baby na sanay na sa pagsuso. Pumili
lang ng Baby na hindi pa anim (6) na buwan, dahil
malimit nangingilala na si Baby.
Kapag ang isang utong ang nakalabas at ang isa ay 5.
lubog, magsimula magpasuso sa utong na nakalabas
bago sa lubog na utong.
Magpasuso nang magpasuso kay Baby. 6.
P 8 7.
hindi ito makakatulong.
Paalala
Kapag humihilab ang utong ni Nanay
huwag gawin ang pagpalabas ng utong na
lubog.
73
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
GAWAING GRUPO
Larawan ng mga Problema sa Suso at sunod-sunod na hakbang para
mabigyan na mga lunas
Kagamitan
Larawan
Tape (Pandikit)
Manila paper
Itinatagal
0LQXWR
Pamamaraan:
Paligsahan ng apat na grupo sa problema at katapat na lunas
Sugat, bitak o Sakit sa Utong (Sore Nipples)
Baradong daluyan ng gatas
Namamagang suso
Mastitis
74
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

8
75
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Pwedeng Magpasuso
si Nanay na Nagtatrabaho
Layunin
Maipakita kung paano mapagsasabay ang pagpapasuso at ang pagtatrabaho
Pamamaraan
Pagsasalarawan
Mga Pag-uusapan
L k C n
L C
Ml C
n
C
C C
Mga Kagamitan
l mga halimbawa ng Naganap na
76
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
u

Pwede ring mag-kolekta ng gatas si
Nanay habang sumususo si Baby o
pagkatapos niyang sumuso.
Paghahanda ng Lalagyan ng Kokolektahing Gatas ni Nanay
Pumili ng baso o tasa o lalagyan na maluwag ang bibig
P
Buhusan ng kumukulong tubig ang loob ng lalagyan,
tasa o baso
P
Papatayin ng init nito ang karamihan ng mga
mikrobyo.
k n

2 Idiin papasok sa dibdib
ang hinlalaki at hintuturo
C
3 Pigain at saluhin ng
lalagyang inihanda ang
patulu-tulong gatas.
1 Ilagay ang hinlalaki at
hintuturo sa pagitan ng
C
Paano mag-express ng Gatas si Nanay
77
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
HUWAG pindutin ang utong
HUWAG hatakin o hilahin ang utong
HUWAG padausdusin ang kamay sa
suso
IWASAN sabunin ang suso at utong
IWASAN maglagay ng lotion, alkohol,
o pabango sa suso at kamay
BABALA
1
Pag-iimbak ng Gatas na Nakolekta ni Nanay para kay Baby
Ang gatas ni Nanay ay pwedeng iimbak sa normal o karaniwang temperatura sa bahay, o
ilagay sa refrigerator. Tandaan lamang na ang bisa ng gatas ay maikli o mahaba, depende
kung saan ito inimbak.
Paalala
Kailangang laging may takip ang sisidlan
para huwag dapuan ng langaw, ipis,
langgam at bakteryang nasa hangin.
78
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Sa Basong May Takip, na Nakalagay
sa Palayok na may Tubig
Ang bisa ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa basong
may takip, at nilagay sa palayok na may tubig ay 10-12
oras. Malamig ang palayok kay mas tumatagal ang bisa
ng gatas na naipon ni Nanay.
Sa Baso o Ibang Lalagyang
may Takip na Nakalagay sa Ice Box
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa baso o

Sa Loob ng Refrigerator
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa basong may

ay 3-5 araw.

Sa Loob ng Freezer ng
Refrigerator
Ang BISA ng gatas ni Nanay na
nakaimbak sa lalagyang may takip

refrigerator ay 3-6 buwan.
Sa Loob ng Chest Freezer
Ang BISA ng gatas ni Nanay na nakaimbak sa
lalagyang may takip at nilagay sa loob ng chest

Paalala
Ilagay ang naimbak na gatas ni Nanay sa pinakamalamig na
bahagi ng refrigerator, sa pinakalikod na parte at huwag sa
pintuan o sa harap.
79
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Paano Pagsabayin ang Pagpapasuso at Pagtatrabaho ni Nanay
Pagkasilang ni Baby, mag TSEK kaagad
Pagkasilang, magpasuso nang tama, sapat at eksklusibo.Walang ibibigay na
karagdagang tubig, pormula milk, bitamina o pagkain kay Baby.
Magpasuso nang madalas para dumami ang gatas.
Inaaral ng mag-Ina ang pagpapasuso.
Unang Buwan ni Baby
P n 8
n
Pangalawang Buwan ni Baby
Ipagpatuloy ang tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso (TSEK) araw at gabi.
Magpasuso nang madalas para lumakas at dumami ang gatas ni Nanay.
Pag-aralan din ang pamamaraan ng pagpiga at pag-ipon ng gatas ni Nanay.
Pwede nang magsimulang mag-ipon at mag-imbak ng gatas si Nanay, para sa
paghahanda sa pagbalik niya sa trabaho sa labas ng bahay.
Para sa panahong naiiwan sa bahay si Baby, ang naipong gatas ni Nanay ay breastmilk
supply ni Baby.
Pangatlong Buwan ni Baby,
Ipagpatuloy ang TSEK
Sa simula, nakakapanibago ang pag-aaral ng
pagpisil at pag-ipon ng gatas ni Nanay kaya

Tuwing sumususo si Baby at pagkatapos

Pwedeng isalin sa isang maliit na sisidlan
gaya ng babasaging garapon (recycled,

Nanay sa umaga, tanghali at hapon.
Paalala
A
refrigerator. Dapat ito ay mainom sa loob ng 24 oras, para
maiwasang dumapo ang mga mikrobyo.
80
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
GINTONG ARAL
Kung nasa bahay lang si Nanay, huwag ibigay kay Baby ang naipong gatas
ni Nanay. Gusto ni Baby na kapiling si Nanay at sumuso ng diretso kay Nanay lalo
na at nadarama at naamoy niya ang kanyang Ina.
Pagbabalik Trabaho ni Nanay
Ayun sa L 8 A kailangang magtayo ng

uCLL uCP k n
pagpapasusong eksklusibo habang nagtatrabaho dahil naglaan ang batas ng 40 minutong

siya ng breastmilk at iuwi niya sa kanyang sanggol.
n
ng employer, maaring dalhin si Baby.
Pangangasiwa sa Oras ni Nanay
Kung maiiwan si Baby sa Tahanan, at Hindi Dadalhin sa Trabaho
Bago umalis si Nanay, magpasuso muna kay Baby. Kung ang alis ni Nanay ay
7a.m., magpasuso na ng 6 a.m. o 6:30 a.m.
Ipagpatuloy ang TSEK habang si Nanay ay nasa trabaho. Ibigay ang gatas na
naimbak kay Baby gamit ang tasa o cup, kapag si Nanay ay nasa trabaho.
S n 8

81
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Si Nanay na nasa Trabaho
Sa oras ng meryenda sa trabaho, pwedeng mag- ipon at mag-imbak ng gatas si
n
S
tumagal ang pag-iipon.
A
Ilagay ang naipong gatas sa cooler o refrigerator
Dapat ilagay sa maliliit na lalagyan ang naimbak na gatas ni Nanay para hindi
masayang. Kapag hindi naubos ni Baby ang gatas sa lalagyan na binuksan, hindi na
dapat ito ibalik sa ref.
P n
iwas sa bakterya o mikrobyo.
Pagbalik ni Nanay sa Bahay, Galing sa Trabaho
8 n 8
Si Nanay ay maghuhugas ng kamay bago hawakan si Baby.
Pwede rin uminom ng tubig si Nanay.
82
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
P 8
Nanay. Pasusuhin agad. Pwedeng sabay pahinga habang
nagpapasuso kay Baby.
l
yelo o sa pinakamalamig na bahagi ng refrigerator.

Ang gatas na naimpok ni Nanay na nilagay sa refrigerator o
8 n
ay nasa trabaho.

Kung kinakailangan pa ni Baby ng dagdag na gatas, kumuha
P
ibigay kay baby.

Huwag punuin ang tasa ng gatas
dahil sayang kapag may natapon.
BABALA
1
Paalala
Ituloy ang pag- iipon ng gatas kahit
nasa bahay at kahit wala sa trabaho.
8
ipunin ito.
83
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Naglalarawan ng takbo ng oras kung
paano si Nanay nag-iipon ng gatas sa
trabaho
Naglalarawan kung paano binibigyan
si Baby sa loob ng bahay ng naipon na
gatas ni Nanay
84
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Pangangasiwa sa Oras ni Baby sa Bahay, Habang si Nanay ay
Nagtatrabaho
Ibibigay kay Baby ang naipon na gatas
ni Nanay kahapon sa trabaho.
Karagdagan lamang ang nakaimbak

naipon kahapon.
Ilagay sa mangkok na may tubig ang
naipon na gatas ni Nanay na nagyelo
P
magpakulo ng tubig. Ilagay ang
pinakuluang tubig sa isang mangkok. Ilagay ang sisidlan ng naipong gatas sa loob ng
mangkok para mas madaling matunaw.
Pag maligamgam na ang gatas, pwede nang ibigay kay Baby sa pamamagitan ng
cupfeeding. Isalin sa tasa ang natunaw na gatas ni Nanay at ipainom kay Baby ng
marahan.
Cupfeeding
Makabago at nararapat na pamamaraan
sa pagbibigay ng gatas ni Nanay kay
Baby ang Cupfeeding.
Gamit ang isang maliit na tasang may
malaking bibig para nakikita ng tagapag-
alaga ni Baby ang ilong nito at ang
laman na gatas ni Nanay.
Ginagamit ito para hindi makagambala
sa natural na pamamaraan ng
pagpapasuso.
Iwasan ang nipple confusion.
Sinisira ang paghakab ni Baby kapag siya ay umiinom ng pormulang gatas.
Ang mataas na mug o tasa ay makipot
ang bibig at malalim. Hirap si Baby na
mag-antay ng tulo ng gatas na naipon
ni Nanay.
BABALA
1
Paalala
Gumamit ng tasang maliit,
na may malaking bibig, para
nakikita ang daloy ng gatas,

Baby.
85
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
Tamang Pamamaraan ng Cupfeeding
Iupo nang tuwid si Baby at suportahan ang kanyang likod. 1.
l 2.
P
Ipasipsip ang gatas at makikita mong ginagamit ni Baby ang kanyang dila upang 3.

Tandaan na huwag madaliin si Baby. Ihalintulad sa isang paghihigop ng mainit na 4.
S
magpainom kay Baby.
GINTONG ARAL
Painumin ng naipon na gatas si Baby mula sa isang malinis na baso o
tasa. Makikita mong kayang-kaya ni Baby ang paunti-unting pagsipsip
gamit ang kanyang dila.
Huwang magcupfeeding kung
nakahiga si Baby, o kaya ay umiiyak
siya.
BABALA
1
86
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

9
GAWAING GRUPO
PAGBUO NG PUZZLE
Kagamitan:
Puzzle Pieces
Itinatagal:
0LQXWR
Pamamaraan:
Bibigyan ang bawat grupo ng kahon na may lamang sari-saring hugis at kulay ng
isang nahahating larawan. Mag-uunahan sila sa pagbuo ng larawan.
*5832
Isang hakbang kung paano magbigay ang lola ng naimpok na gatas ni Nanay
kay Baby.
*5832
3DDQRJDJDZLQQL1DQD\DQJSDJLSRQQJJDWDVVDORREQJRUDVQDWUDEDKR
bilang sekretarya.
*5832
Gaano tatagal ang naipon na gatas ni Nanay.
*5832
Paano magsimulang mag-ipon at mag-imbak ng gatas bago bumalik sa
trabaho.
Gabay sa Cupfeeding
P P

Mag-cupfeeding kapag wala sa paligid si Nanay.
Mag-cupfeeding kapag gising si Baby.
P 8 n
P 8
P 8 l
huminto at lumingon siya palayo sa tasa.
Bibig ni Baby ang iinom, hindi ilong kaya maging maingat.
87
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
k
Layunin
M
kay Nanay sa tama, sapat at eksklusibong pagpapasuso.
Pamamaraan

Mga Pag-uusapan
Pagposisyon ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay sa pagbuo ng

Pagsasanay sa Pagtanggap sa NARARAMDAMAN ni Nanay.
Pagsasanay sa Pagpupuri sa ginagawang tama ni Nanay at Baby
l u M P k

Kagamitan
Lapis at papel
Counselling Skills Checklist
8 C ! A
Haba ng Sesyon 3 oras
88
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Pagposisyon ng Sanggol sa Suso ni Nanay, isang pagsasanay sa pagbuo ng
tiwala at pag-alalay
Mga tagubilin sa na pagsasanay
Bago magsimula ang pagsasanay, maglaan ng oras para basahin ang mga
tagubilin sa pagsasagawa nito.
S
Magpapalitan kayo sa pakikipag-usap sa isang Nanay.
P n
naman ay nagmamasid at nagsusulat ng nakita at narinig.
Kagamitan
u 8 C ! A
Lapis at papel para sa pagtatala
Gagawin ng Bawat Grupo
Mag-usap kung anong mga aspeto ng TSEK ang magiging tema ng iyong 1.
pakikipag-usap kay Nanay.
Pumili ng 2 tema. 2.
Kausapin at magmasid ng mga Nanay at sanggol tungkol sa mga temang ito, 3.

Ang kasamang nagmamasid ay dapat markahan ng Tsek ( 4. 3) sa kanyang
Counselling Skills Checklist ang bawat kakayahan na ginamit ng kanyang
kapareha.
Basahin ang sitwasyon at isagawa ang sinasabi dito. 5.
Mahalaga na magsanay tulungan si Nanay para iposisyon si Baby sa
kanyang dibdib, o para pangibabawan ang ano mang paghihirap. Madalas
makikita nyo na ang mga sanggol ay inaantok. Sa ganitong pangyayari,
maaari mong sabihin kay Nanay ang ganito: Napapansin ko na inaantok
na ang iyong sanggol, ngunit maaari mo bang ipakita kung paano mo
8
dalhin ang usapan sa 4 na puntos sa pagpoposisyon ni Nanay hawak ang
kanyang Baby. Kapag ginawa mo ito, magigising ang ilan sa mga sanggol
at maaaring sumuso muli kapag natapat ang kanilang bibig sa utong ng
kanilang Nanay.
Isumite ang mga resulta ng inyong pakikipag-usap at pagmamasid sa inyong 6.
tagapagsanay.
89
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Ang mga halimbawa 1-5 ay mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan ng
mga Nanay.
Sa tabi ng bawat maling akala ay may tatlong kasagutan: sumasang-ayon sa

sumasang-ayon.
Sa tabi ng bawat kasagutan ay isulat kung ang sagot niya ay sumasang-ayon,

Halimbawa 1:
Si Nanay ay may isang malusog na anim na-buwang sanggol. Siya ay nagsabi, Nag-aalala
8
l 1.
Mahalaga na magkaroon ng gatas sa pagkain 2.

Oo, ang matatabang sanggol ay 3.

Halimbawa 2:
Si Nanay, ng limang buwan na sanggol, ay nagsabi, Si Baby ay hindi kinakain ang mga
pagkaing binibigay ko. Kaya, ihihinto ko na ang pagpapasuso. Kapag siya ay nagugutom,

Oh hindi, huwag na hindi siya bibigyan 1.
l
n 2.
Oo, minsan, ang mga sanggol ay nabubusog 3.

Halimbawa 3:
Si Nanay, ng tatlong buwang Baby, ay sinabi Ang Baby ko ay nagtatae kaya di ko siya

Oo, madalas ang mga pagkain ang nagpapalubha 1.

Ikaw ay nag-aalala na baka lumubha ang kanyang 2.

Ngunit ang mga pagkaing buo ay tumutulong 3.

90
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Ang mga halimbawa 4-5 ay karagdagang mga maling akala na maaaring pinapaniwalaan
n C n
walang pagsang-ayon o may pagsang-ayon.
Halimbawa 4:
Ang anak ng aking kapitbahay ay mas malakas kumain kaysa aking Baby at siya ay
P
Sagot: _______________________________________________________
_____________________________________________________________
Halimbawa 5:
Ako ay nag-aalala sa pagbibigay ng pagkaing pamilya ang aking isang taon gulang na

Sagot: _______________________________________________________
_____________________________________________________________
Tagubilin sa pagasasanay
8 A 8
kasagutan ka na pagpipilian na nagpapakita ng pagtanggap sa nararamdaman
ni Nanay.
Markahan ng tsek ( 3) ang mga kasagutang nagpapakita ng pagtanggap sa
nararamdaman ni Nanay.
Salaysayin A
Ang anak ni Edith na batang lalaki ay hindi gaanong tumimbang noong nakaraang
P L
P S

M 8
mo?
___ k. Ikaw ay tunay na naguguluhan tungkol dito, di ba?
91
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Salaysayin B
Si Agnes ay umiiyak. Ang kanyang anak ay ayaw kumain ng gulay at siya ay nag-aalala.
P
____ b. Tunay na nag-aalala ka tungkol dito, alam ko.
____ k. Mahalaga na kumain ang Baby mo ng gulay para sa bitaminang
kailangan niya.
Salaysayin K
Si Susan ay umiiyak. Mula ng umpisahan niya ang pagbibigay ng karagdagang pagkain,
8 A
P
M
____ k. Tunay na nakakaaba ang pantal na ito, hindi ba?
Pagsasanay sa Pagpupuri sa Ginagawang Tama ni Nanay at Baby
Tagubilin sa pagsasanay
Basahin ang mga salaysaying A, B at K. Gumawa ng kasagutan na nagpupuri
sa ginagawang tama ni Nanay at Baby.
Salaysayin A
l n 8 S
n S
kanyang paglaki. Si Baby ay binibigyan ng tatlong meals at isang meryenda sa isang
araw.
Sagot: _______________________________________________________
_____________________________________________________________
Salaysayin B
Ang isang anim na buwang Baby ay pinapasuso at binibigyan ng lugaw at minsan tsaa at
P
payat at mukhang kaaba-aba.
Sagot: _______________________________________________________
_____________________________________________________________
92
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Salaysayin D
Ang isang apat na buwang sanggol at ang kanyang Nanay ay kumunsulta sa iyo. Ibinigay
ng Nanay sa iyo ang growth chart ng kanyang Baby.
Sagot: _______________________________________________________
_____________________________________________________________
Pagsasanay sa Paggamit ng Simpleng Pananalita
Sa pagsasanay na ito, may dalawang kaalaman na maaari mong ibigay sa mga
Nanay.
Ang mga kaalaman na ito ay tama, ngunit gumagamit ito ng salitang
n
health worker.
l n
Kaalaman Paggamit ng payak na pananalita
Ang pagpapasuso ng higit sa anim ____________________________ 1.

ang gatas ng ina ay may absorbable ____________________________
iron, calories at zinc.
Ang mga limang (5) buwan na Baby na ____________________________ 2.
di pinasuso ng madalas kailangang ____________________________

nararapat na dami.
Ang mga gulay na berde at kulay ____________________________ 3.
dilaw na prutas at gulay ay mayaman ____________________________
sa Bitamina A. ____________________________
93
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Pautos Mungkahi
1. Gumamit ka ng malapot 1. __________________________

__________________________

2. Kailangan mong magbigay ng 2.__________________________
karagdagang pagkain kapag __________________________
ang Baby mo ay anim na buwan na. __________________________

Pagsasanay sa Paggagabay Gamit ang Role Playing Teknik ng Trainer-
Facilitator
Bumuo ng mga pangkat na may 3-4 miyembro.
8
n 8 k C
lahat ang natutunan sa counselling.
Ilagay sa isang kard o papel ang bawat sitwasyon o salaysayin na pagpipilian
nila.
Bawat grupo ay may 10 minuto para pagisapan ang gagawin at 15 minuto
para isagawa nito
Ang tagapagsanay ay magbibigay ng mga salaysayin na magiging basehan ng
pagsasanay.
8 n
Gumagabay o tagamasid.
S M
grupo ang mauna susunod at huli. Maghanda ng papel na may numero
nakasulat katumbas ng kung ilan ang grupo.
Bigyan ng 10 minuto ang unang grupo para mag-usap at pag-isipan kung
paano nila gagawin ang role playing. Pagkatapos, simulan ang 15 minuto role
playing.
kapag nakalimang minuto na nag role playing, ibigay yung situwasyon sa
susunod na grupo.
Mga Senaryong Isasadula
A L L 1.
A L A

gatas ko, at kailangang bigyan ko na siya ng iba pang klase ng pagkain.
94
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Ako ay si Marissa, sa bahay lang ako palagi, ngunit may inaasikaso akong 2.
A

na lalaki at sa aking 3-buwang sanggol na si Issa. Nagpapasuso ako ngunit
balak ko huminto na kasi palagi akong pagod.
Ako ay si Edith, at anak ko si Serena na 2 buwang gulang pa lamang. Ako ay 3.
nagtatrabaho sa isang opisina ng gobyerno. Nagsimula akong magpasuso
pagkapanganak ko. Ngayong malapit na akong bumalik sa trabaho, pinag-
iisipan ko kung magpapatuloy pa ako sa pagpapasuso o bibigyan ko na lang ng
si Serena ng karagdagang pagkain gaya ng pormulang gatas, gulay at prutas.
Ako si Dahlia, at may pinapasuso akong apat na buwang Baby, si Malen. Ako 4.
ay nasa bahay lang. Kahapon, sumama ang aking pakiramdam. Para akong

iisipan ko na huwag munang magpapasuso.
A P 5.
malusog na batang babae, na pinangalanan kong Lucy. Gusto ko sanang
magpasuso ngunit walang lumalabas na gatas. Ang aking asawa ay nagsabing
gumamit muna ako ng pormulang gatas, habang hinihintay ko na magkaroon
ng gatas.
Ako si Carolina at ay may anak ako na edad 2-buwan. Si Baby Tessie ay 6.
masayahin. Ngunit nitong mga nakaraang araw ay matamlay siya at ayaw
sumuso. Kinunan ko siya ng temperature, meron siyang lagnat kasi 38
degrees C ang nabasa ko sa thermometer.
Ako si Anna, at may dalawa akong anak na lalaki, edad 2 at 3 taong gulang 7.
n
health center para sa aking buwanang check-up. Nakita ko si Merci, isang
Gumagabay sa mga Nanay. Lumapit ako at nagtanong, Sa unang 2 anak ko,
hindi ako nagpasuso at ako ay nagtatrabaho. Ngayon, nasa bahay lang ako.
C
maraming gawain. Magkaroon pa kaya ako ng gatas? Ako ay 32 taong gulang

Ako ay si Nancy at kapapanganak ko lang kahapon. Kambal na babae ang mga 8.
P 8
C
sanggol.
95
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0
Ako si Marose, at kasama ko ang Nanay sa aming tahanan. Minsan, 9.
tumutulong si Nanay sa pag-alaga ng apo niyang edad 4-buwan. Sabi niya
sa akin, painumin ko si Baby ng juice. Pwede ko na kayang bigyan ng juice si
Baby?
Ang pangatlong Baby ng kumare ko ay binggot. Gusto niya magpasuso kasi 10.
wala daw silang pambili ng gatas. Paano daw siya magpapasuso? Anong
isasagot ko? Nagpasuso ako ngunit normal naman ang aking anim na buwang
anak na si Daniella.
A N
C
Ang Gumagabay ang magbibigay gabay sa iyo sa iyong kalagayan. Ang ibang
kalahok sa grupo ay magmamasid.
Bigyan mo ang sarili mo at ng sanggol (kung mayroon sa salaysay) ng mga
pangalan at sabihin mo ito sa iyong tagagabay.
S C P
ibigay lahat ng impormasyon agad. Kapag gumagamit ng magandang
kakayahan sa pakikinig at pag-unawa ang iyong tagagabay, at pakiramdam
niya interesado ka sa kanya, maaari kang magsabi nang higit pa.
A G
k C n
A 8
ito.
M
alamin kung bakit siya kumunsulta sa iyo.
C
ng loob na kausapin ka.
A N
k C S C
Magmasid kung anong kakayahan ang ginamit ng tagagabay, alin doon ang
hindi ginamit, at alin ang di nagamit nang maayos.
Markahan ng lapis ang iyong pagmamasid sa iyong listahan.
Pagkatapos ng role-play, purihin ang pagganap ng tagagabay at

96
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
0

97
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Ang Gabay Ng Monitor Sa Milk Code
(Batas Gatas)
Mga Nilalaman
Panimula
Ano ang Milk Code?
Anu-ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?
Mga Patakaran
Mga batas sa donasyon
Mga Pagbabawal/ Paglabag
Monitor ng Milk Code
Pag-report/Pag-ulat
Paano at saan maaaring ibigay ang report?
Glosaryo
98
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Ang skin-to skin contact sa pagpapasuso ay nagbibigay ng

sanggol.
Panimula
Ang bawat ina ay may karapatang magpasuso at bawat bata ay may karapatang sumuso
sa ina.
W k P
Ang pinakamagaling para sa isang sanggol ay ang gatas ng ina.
Wala nang mas dakila pa kaysa sa isang ina na alagaan ang
minamahal na anak mula sa kanyang sinapupunan. Ang
pinakahuwaran ay para sa bawat batang Pilipino ay ikalugod ang

May isang malawak na pagsasaliksik na nagsasaad ng kahalagahan ng pagpapasuso
at gayon din ang mga nauugnay na panganib ng pagpapasuso sa bote. Ilan sa mga
halimbawa sa pagsusuri ay nabanggit sa isang nalathalang polyetong na may pamagat na
8 l l A 8 A 8
lnlAC1 C n P A
resulta ng mga pagsusuri ay nasa susunod na pahina.
99
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Mga Panganib ng Pagpapasuso ng Pormula
Para sa mga sanggol at mga bata
Asthma o hika, allergy, malubhang karamdaman sa paghinga, impeksyon mula sa
nadumhan na gatas pormula, kakulangan sa mga sustansiya, kanser sa mga kabataan,

pagbabago sa pagkagat ng ngipin.
Pagbaba ng pagpapaunlad sa kaalaman
Para sa mga Ina
k

Nabawasang likas na pag-eespasyo para sa pagdadalantao
Karagdagang tensyon at pagkabalisa
Ito ay ilan lamang sa mga dahilan kung bakit kailangang ipagtanggol at pangalagaan ang
S MlLk CCuL
Ang mga sanggol na kulang sa buwan ay kailangan ng gatas ng ina upang pasiglahin
ang kanyang resistensiya at ang kanyang paglilinang ng kaisipan. Ang mga inang
nagsilang sa sanggol na kulang sa buwan ay kailangang igiit na ang gatas ng ina lamang
ang ibigay lalong lalo na sa unang bahagi ng pagpapasuso na kung saan ang kolostrum
o unang gatas ay dumadaloy.
100
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
A
pagpapasuso at pagpapayo tungkol sa wastong pagpapasuso.
Ano ang Milk Code?
A LC 1 M C
makatulong sa pagbibigay ng ligtas at sapat na nutrisyon sa mga sanggol sa pamamagitan
ng pagpapalaganap ng pagpapasuso at ang pag-aayos ng pagtataguyod, pamamahagi,
pangangalakal, pag-aanunsiyo, pag-uugnay sa mga produktong pampubliko, at mga
serbisyong nagbibigay kaalaman tungkol sa gatas pormula at iba pang produktong
nasasaklawan nito.
Ano ang mga produktong nasasaklawan ng Milk Code?
Mga produktong ipinamamalit sa gatas ng ina, kasama na rito ang gatas
pormula at suplementong gatas.
Mga pagkain, inumin, at ibang mga produktong gatas (kung kailan pinagbibili
o pinapakilalang naaangkop, mayroon man o walang pagbabago, para sa
kabahagi o kabuuang kapalit ng gatas ng ina).
Mga karagdagang pagkaing ibinibigay sa pamamagitan ng bote
Mga botelya ng gatas at tsupon
Ang gatas ng ina ay pinakamahalaga
para makamtan ng iyong sanggol
ang sapat at napipintong paglaki.
101
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Mga Patakaran
Ang eksklusibong pagpapasuso (pagbibigay ng gatas lamang ng ina) ay para sa
mga sanggol mula pagka-panganak hanggang 6 na buwan.
Ang gatas ng ina ay walang kapalit o kahalili.
TANDAAN: Ang pagpapasuso ay pinakamahusay sa mga sanggol
lalong-lalo na sa panahon ng mga sakuna.
Bilang karagdagan sa pagpapasuso, naaangkop at ligtas na karagdagang
pagkain ng mga sanggol ay kailangang mag-umpisa sa 6 na buwan pataas.
Ang pagpapasuso ay naaangkop pa rin sa mga bata may edad hanggang 2
taon.
Ang gatas pormula ay maaaring makasama sa kalusugan ng bata at maaaring
makapinsala sa kanyang pagkahubog.
Ang iba pang mga produkto tulad ng tsupon, botelya ng gatas, at iba

pangkalusugan.
Mga Alituntunin sa Donasyon
Ang pagkakaloob bilang donasyon ng mga produkto at kagamitan na siyang
pinapaliwanag at nasasaklawan ng Milk Code ay mahigpit na pinagbabawal.
Ang ibang donasyon na binigay sa ano mang uri - materyal o pinansyal- mula
sa mga kompanya/gumagawa ng gatas at ang kanilang mga kinatawan ay
lA C lAC
Mga Pagbabawal/Paglabag
Ang pag-aanunsiyo, pagpapalaganap at iba pang gamit sa pangangalakal na
lAC

TANDAAN: A lAC
lAC lAC LC CA n
102
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
A
nasasakop na produkto sa kanino mang mamamayan, mga pagamutan,
pasilidad pangkalusugan, mga tauhan/empleyado ng kabuuan ng mga
nangangalaga sa kalusugan, ganoon din ang miyembro ng kanilang pamilya.
A
o samples, o ano mang kagamitan sa pagtataguyod upang makabenta nang
P

Ang pagpapasuso ay ang pinakamahuisay sa mga sanggol lalo na
sa panahon ng mga sakuna.
Mga regalo, kalakal, o kasangkapan (na maaaring magtaguyod ng mga kapalit
ng gatas ng ina o paggamit ng botelya sa pagpapasuso ng bata) na binibigay
sa mga inang nagdadalantao, mga ina ng sanggol, taong-bayan at lahat ng
mga ina.
Tuwiran o di-tuwirang pagtataguyod ng mga produktong nasasaklaw ng batas
sa mga nagdadalantao o mga ina ng mga sanggol.
Mga regalo sa ano mang uri, may pangalan man o wala ng kompanya, logo o
tatak, na bigay ng mga kompanya na gumagawa ng gatas, mga tagapamahagi
at mga kumakatawan sa mga produktong nasasaklaw ng batas, sa kanino
mang miyembro ng mamamayan, mga pagamutan, at iba pang pasilidad pang
kalusugan, kasama ang kanilang mga manggagawa at miyembro ng kanilang
pamilya.
103
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Pagtataguyod ng gatas pormula at iba pang produktong nasasaklawan ng
batas sa buong kabuuan ng mga nangangalaga sa kalusugan.
Ang pagpapahina sa kahalagahan ng pagpapasuso ( halimbawa, ang
lahatang pagreseta ng gatas pormula na walang medikal o iba pang tunay na
kadahilanan).
Ang pagpapakita ng mga produktong nasasaklawan ng Milk Code o mga
paskil at poster ng mga produktong ito sa pasilidad ng kalusugan.
M
mga sanggol at mga bata.
A

o tagapamahagi ng mga produktong nasasaklawan ng Milk Code sa kabuuan
ng mga tagapangalaga ng kalusugan.
M
mga regalo sa ano mang uri mula sa mga kompanyang gumagawa ng gatas
pormula, sa mga health workers
Mga kaalaman na nagsasaad o nagbibigay paniwala na ang pagpapasuso sa
bote ay kapantay o mas higit pa sa pagpapasuso sa gatas ng ina.
Pagtanggap ng pangganyak pinansyal o materyal o regalo sa ano mang uri,

produktong nasasaklawan ng code, o mga kagamitan at kasangkapan para sa
paghahanda o gamit ng mga health workers

M
aanunsyo.
M
aanunsyo.
M
kagalingan ng pagpapasuso, o nag-iidolo sa paggamit ng mga kahalili ng gatas
ng ina at mga suplementong gatas.
M P
Mga larawan ng mga sanggol at mga bata na kasama ang kanilang magulang,

M
katulad na salita sa paglalarawan ng mga kahalili o kapalit sa gatas ng ina o
suplementong gatas.
Mga larawan o mga salitang nag-iidolo sa paggamit ng gatas pormula.
Pagbubukas ng lata o kahon sa mga lugar na namamahagi, kasama na rin ang

mga gatas nang tasa-tasa, bag o sa ano mang paraan.
M S k
2008-0006.
104
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Ang espesyalista sa pagpapasuso ay nagtuturo ng wastong posisyon
sa pagpapasuso.

Ang Monitor ng Milk Code
Ang sino man may lubusang pananagutan sa pangangalaga at pagpapataguyod ng
M M C
Ang Mik Code monitor ay:
Nagmamatyag sa pagpapatupad ng Milk Code at mga suliranin na kaakibat.
Nagbibigay ulat sa kalagayan ng pagpapatupad ng Milk Code sa Food and
u A luA 1 C
Naghahanap ng patotoo sa mga paglabag sa Milk Code.
n
produkto na saklaw ng batas sa mga ibat-ibang sentro ng pamamahagi.
Pinapatupad ang mga gawaing pagmamatyag sa ano mang oras, o ayon sa
luA
105
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Pag-report/pag-ulat
Ang report o ulat tungkol sa isang inaakalang paglabag sa Milk Code ay A.
kailangang suportado ng mga sumusunod:
Petsa at lugar kung saan nangyari o nakita ang paglabag. 1.
1 1v 2.
1v
3.
paglabag
1v 4.
1v
Para sa paglabag na nasa web site, ibigay ang web link. 5.
6.
isang sample ang maaaring bilhin, kasama ang resibo, upang maging
bahagi ng ebidensya.
Paano at saan ibibigay ang report?
A. Mga nakasulat na report
l 8 l u 8lAu C C 1.
C u l C C A M C
nakapangalan sa Director, o
l C P u 2.
CPu u
B. Mga Ulat sa Telepono
Ibigay ang ulat sa inaakalang paglabag sa FDA IAC Secretariat sa 1.
02-807-8386.
FDA website: www.fda.gov.ph o www.milkcodephilippines.org 2.
l vllA 3.
Pagkabilanggo mula 2 buwan hanggang isang taon.
Multa sa halagang di mababa sa ISANG LIBONG PISO (P1,000.00) at hindi
hihigit pa sa TATLUMPUNG LIBONG PISO (P30,000.00) o
Suspensyon o pagbawi ng lisensya.
106
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
1
Glosaryo
Mga regalo sa ano mang uri- tumutukoy sa regalo sa ano mang anyo-
pinansyal, personal, o pangkalakalang pabuya, panghikayat, pangganyak, at

pamahagi, at ang kanilang kinatawan ng kanilang produkto na nasasaklaw sa
Milk Code.
Kabuuan ng mga Nangangalaga sa Kalusugan - Pasilidad Pangkalusugan-
tumutukoy sa kabuuan ng mga nangangalaga sa kalusugan kasama ngunit
di na lilimitahan sa health centers, klinika, paanakan at mga pasilidad sa mga

Health worker - sinumang nagtatrabaho kabahagi ng kabuuang nangangalaga
sa kalusugan, propesyonal man o hindi, kabilang ang mga health workers
na nagboboluntaryo, Kasama rin dito ang mga health workers sa pribadong
M
iba pang nag boboluntaryo sa komunidad sa mga gawaing pangkalusugan at
pang-nutrisyon ay kasama rin.
Pangangalakal - tumutukoy sa pagtataguyod, pamamahagi, pagbibili, pag-
aanunsiyo, ugnayang pampubliko at mga serbisyong nagbigigay kaalaman.
Mga gamit at serbisyo sa pangangalakal - tumutukoy sa mga gawain sa
pagtataguyod, pamamahagi, pagbibili, pag-aanunsiyo, pakikipag-ugnayan,

kaalaman sa ano mang paraan, kabilang na dito, ngunit di nalilimitahan sa

website, telebisyon, pelikula, tanghalan, programang pang radyo, naka tape
man o hindi.
Paalala sa mga Monitors:
Iwasan ang hindi makatwiran na
pagsisiyasat at pagsamsam ng mga
produktong inaakalang may paglabag/o
mga materyales sa pag-anunsiyo.
107
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
Pagkuha ng Mahalagang Impormasyon
k I
Layunin
Maunawaan ang kahalagahan ng pagkuha ng impormasyon at pagtatala nito
sa naangkop na form, sa kanilang gawain bilang Gumagabay sa Nanay.
Maglarawan para siguraduhing si Nanay ay nauunawaan ang mga kaalamang
nakuha sa pamamagitan ng mga tanong na nag-uusisa.
Pag-iiskedyul o pag-aayos ng referral o ng followup sa isang bata.
Pamamaraan
Pagtatanong, pakikinig at pagsusulat
Aktual na pagtatanong para masagutan ang mga forms
Pag-uusisa
Mga Pag-uusapan
Kahalagahan ng mga TSEK forms sa Gawain ng isang Gumagabay sa Nanay
Paghango ng Impormasyon at ang Tamang Pagtatala sa TSEK form
Pag-uusisa ng Pang-unawa
Pag-iiskedyul o Pag-aayos ng referral o follow-up ng mga bata
Gawain ng Grupo
Mga Kagamitan
Forms, ballpen o lapis
108
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
Kahalagahan ng mga TSEK Forms sa Gawain ng isang Gumagabay sa
Nanay
S
3
n 3

para sa pag-uulat, pagmamasid, pagmamanman, pagsusuri kung nagagawa 3

Bilang Gumagabay sa Nanay, may pitong (7) forms na kailangang pagsanayan at
kabisahin para sa madaling pagtatala ng mga impormasyon kukunin mo sa mga
Nanay.
Ang mga forms ay ang mga sumusunod: 3
TSEK Form 1 Impormasyon Tungkol sa Sarili
8 l
TSEK Form 2 Mga Plano sa Pagpapasuso at Pagpapakain
(Feeding Plans)
TSEK Form 3 Buod ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol
S l l
TSEK Form 4A Uri ng Plano ng Ina sa Pagpapakain
C l
P
TSEK Form 4B Uri ng Plano ng Ina sa Pagpapakain
C l
kailangang i-sumite sa unang linggo ng Enero
TSEK Form 5A Uri ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol
C l l
P
TSEK Form 5B Uri ng Paraan ng Pagpapakain sa Sanggol
C l l
kailangang i-sumite sa unang linggo ng Enero
n
Gumagabay sa Nanay.
Pag-aralan at kabisahin, para mas madali ang paghango ng mga kinakailangang
impormasyon at ang pagtatala nito.
109
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
Pagkuha ng Mahahalagang Impormasyon at Pagtatala
Ang pagkuha ng impormasyon tungkol sa mga Nanay na iyong gagabayan ay
nangangailangan ng sapat na kakayahan, upang maging tama at walang pagkiling
(bias).
1 1SLk l l n
na iyong gagabayan.
Ang unang mga impormasyon sa form ay pangalan ni Nanay, ang kanilang 3
adres, sityo, barangay, bayan o lungsod.
Kasunod ay mga katanungan tungkol sa mga bagay-bagay sa isang Nanay na 3
n
Sa pagtatanong ng mga ito, may paalala sa form na huwag sasabihin sa Nanay 3
yaong mga posibleng kasagutan. Mahalaga ito kasi nakalagay na sa form ang
mga pwedeng sagot ni Nanay.
Ang mga sagot ay inilagay para mapadali ang iyong gawain. Ang gagawin mo 3
na lang ay lagyan ng tsek (3 n
Mas matagal at mahirap kung isusulat mo pa ang kasagutan. 3
Gayunpaman, may isang kahon na nakalagay ay iba pa, pakituloy. 3
Ito ang lalagyan mo ng tsek kung wala yung sagot sa listahan, at idedetalye 3
mo doon sa blangkong linya ang sagot.
P 1SLk l
5. Sino ang nagpapakain sa bunsong anak? (Lagyan ng tsek ang sagot na
pinakaangkop)
Ina
Ama
k
Lola
Iba pa, pakituloy ________________
k n 1
ang kahon ng iba pa, at isulat sa blangkong linya ang Tatay.
Paalala
Ang mga posibleng sagot ng Nanay sa iyong mga katanungan ay naka-
sulat na sa form, para mapadali ang iyong pagtatala. Ngunit hindi dapat
sabihin ito sa Nanay. Antayin kung ano ang sagot niya, at hanapin sa
k
niya dun.
110
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
M
pagtatala.
Ilagay ang petsa kung kelan ninyo kinuha ang mga impormasyon sa Nanay.
May TSEKlist Card si Nanay.
l n
pagkapanganak niya.
Importante na maunawaan ito ng Nanay, at maisabi/matalakay niya sa
magpapaanak sa kanya.
Nakapaloob dito ang mga gagawin ayun sa programang Unang Yakap, Unang
C 8
Sa isang bahagi ng card, nakalagay ang record ng pagpapasuso niya. Kailangan
niya ito itsek araw-araw, kung nagawa niya ang tama, sapat at eksklusibong
pagpapasuso kay Baby.
GAWAING GRUPO
Kagamitan
Kopya ng mga TSEK Forms
Mga tagubilin
Ang kalahok ay kukuha ng isa pang kalahok. Ang isang kalahok ay
magpapangap na Gumagabay sa Nanay at ang isa naman ay gaganap
na isang Nanay na Buntis o Kapapanganak lang.
Hihingi ang Gumagabay sa Nanay ng isang TSEK Form at lapis
sa facilitator. Sila ay maghanap ng isang lugar kung saan sila
komportableng makakapag-usap para maitala ang mga impormasyong
kinakailangan sa form.
Pumili ng unang grupo, bilang halimbawa grupo. Gagawin nila ang
question and answer sa unahan, para makapakinig ang lahat.
Role-Playing
Lahat ng kalahok (pares-pares) ay mag role-play gamit ang form.
Pag-uusisa sa pang-unawa at pag-aayos ng follow-up.
Pakikinig sa mga pointer ng Trainer_Facilitator.
Magpalabununtan sa pagkakasunod-sunod ng role playing
presentation.
111
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
112
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
113
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
114
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
115
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
116
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
117
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
118
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
119
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
120
Tama
Sapat
Ekslusibo
S
e
s
y
o
n

1
2
121
Tama
Sapat
Ekslusibo
122
Tama
Sapat
Ekslusibo
123
Tama
Sapat
Ekslusibo
B
i
b
l
y
o
g
r
a
p
i
a

Biblyograpia

A A C C C 8 WA8A W A
8 A C l l A CLlLMlnA
M C 8
A 8 A C k 8 C M-
bourne, Australia.
8 C 8 8 ? 8 M l C A
S
8 8 S W Mu S M 8n uSA
P M 8 S k lMu l l A 8k
Anard M.D.
l8lAn l 8 A n W C Plv S
A S
Infant and Young Child Feeding Counselling: A Training Course The 3 in 1 Course (Train-
C l l8lAn 8nl unlCLl l
Infant and Young Child Feeding Counselling: An Integrated Course (Trainers Guide).
C n ? W P C unlCLl
Lets Eat, Learn and Play Booklet. 2007. Marikina City: Arugaan and WABA.
L S l k C C A l
M M M 8 n M u uSA
M C M C uCP l u A unl-
CEF.
M M S P uSA L L L l
LINKAGES USA.
n l C M C k M uCP
Save the Children, UNICEF Manila.
124
Tama
Sapat
Ekslusibo
B
i
b
l
y
o
g
r
a
p
i
a

8 l ! L 8 M M A
Save the Children, UNICEF Manila.
S C A u C P
PA P A u
P uCP M
1 8 A 8 uSA L L L l 1 M
P k l S ! S ! S
L! n L
1 8 C uk
1 W A 8 uSA L L L l
u 8 P S L P A
P n
125
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
May Sakit si Nanay, May Sakit si Baby
Layunin
Maipakita ang kahalagahan ng pagpapasuso ni Nanay kay Baby, kahit isa o pareho
silang maysakit
Pamamaraan

Salaysay (Case Studies)
Mga Pag-uusapan
Baby na naninilaw (jaundice)
Baby na Kulang sa Timbang o Kulang sa Buwan
Baby na may Bingot
May Sakit si Nanay
M C M l P n n
Nanay na may Tuberkulosis
n Plv
Mga Kagamitan

126
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
May Sakit Si Nanay, May Sakit si Baby
Tanungin ang mga kalahok nung nagkasakit si Baby
pinapasuso pa rin ba nila si Baby o huminto na? Bakit?
Ang gatas ni Nanay ay mahalaga, puno ng
sustansya, mas mabisa at higit na kailangan ni
Baby sa panahong siya ay may sakit.
A n
na lalaban sa karamdaman ni Baby at
makakatulong sa gamot na nireseta ng doktor.
Madaling gumaling si Baby na may sakit kapag
sumususo ito. Sa panahon na may sakit si Baby,
laging gusto niyang sumuso kay Nanay.
S n 8 l
lakas ng loob at pag-asa na Tama, Sapat at Eksklusibo (TSEK) ang pinasusong gatas ni
Nanay kay Baby.
Tanungin ang mga kalahok kung sino sa kanila ang may Baby na
nanilaw o nagka-jaundice? O may pamangkin o kapitbahay na
nagka-jaundice? Ano ang binigay sa jaundiced Baby? Sila ba ay
pinahinto magpasuso?
May Jaundice si Baby
Paninilaw ni Baby
Nangyayari ito kapag may sumusobrang kemikal bilirubin na naiipon sa dugo

127
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Gabay sa Pagpapasuso kay Baby na may Jaundice
Pasusuhin nang pasusuhin ang bagong panganak na Baby para mas maraming
Kolostrum siyang makuha.
Makakatulong ang Kolostrum para makadumi si Baby dahil ito ay nagpupurga
ng meconium. Nasa dumi ang maraming bilirubin.
Makakatulong ang pagpapasuso ng madalas, para puksain ang bilirubin na
nasa katawan pa ni Baby.
P A
8
Painitan sa araw sa umaga si Baby.
M 1 n 8
A8C 8
Maaring mangangailangan ng phototherapy si Baby sa ospital o klinik.
Maaring mangangailangan ng dagdag na breastmilk si Baby. Pwedeng
humingi ng donors breastmilk karagdagan sa makukuha kay Nanay para
ibigay sa pamamaraan ng cupfeeding.
P n 8 k
Baby ay malusog, ang paninilaw ay hindi nakakasama at pansamantala lang
ito.
Kung ang paninilaw ni Baby ay dahil sa iba pang problema sa kalusugan, ang
n P
Si Baby na naninilaw ay maaring antukin at ayaw sumuso. Gisingin siya para
siya ay sumuso ng sumuso.
Paalala
Kapag madalas masusuhan, lalong lalakas
ang gatas. Kapag sinabi at pinanghawakan
ng utak na magkakagatas ang isang Ina,
dadaloy ang gatas mula sa kanyang dibdib.
128
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Pagpapasuso kay Baby na Kulang sa Timbang o Kulang Sa Buwan
(Premature)
Angkop lamang ang gatas ni Nanay para sa pangangailangan ng kanyang Baby na
kulang sa buwan.
Mula sa resulta ng mga pananaliksik, nakita ng mga doktor na ang gatas ni Nanay ay
mas maraming taba o fats, protein, at minerals gaya ng sodium, chloride at iron sa
preterm milk kesa term milk. Kaya ito ay tama, sakto at perpekto ang komposisyon
para sa kanyang premature Baby.
Ang paghawak, paghipo at pagyakap kay Baby ay makatutulong sa bilis ng pag-unlad
o paglaki ng isang sanggol na kulang sa buwan.
A 8
buwan.
Kung si Nanay ay
hindi pa maka-ipon
o maka-imbak ng
madaming gatas,
maghanap ng gatas
sa ibang Nanay
(donors breastmilk)
na pandagdag.
Kailangang

isang doktor ang
Baby na kulang sa

para mabigyan ng
instruksyon si Nanay sa pag-aalaga ng kanya.
129
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Pagpapasuso kay Baby na may Bingot
Isang likas at di pangkaraniwang hiwa sa isa o parehong panig ng itaas ng labi ang
M
hanggang sa ilong.
Una sa lahat, dapat isipin ni Nanay na magkakaroon at makakapagpadaloy siya ng
kanyang gatas kasi kailangang-kailangan ito ni Baby.
Ang maiging posisyon ng pagpapasuso ay paupuin si Baby sa hita ni Nanay at
8 P
daliri ni Nanay ang hiwa sa labi ni Baby para walang singaw.
Magpiga muna ng gatas para malasahan ni Baby at tumugon sa pagpapasuso.
Obserbahan kung akma at sakto ang suso sa bibig ni Baby. Sundin ang tamang
pamamaraan sa pagpapasuso ni Nanay kay Baby.

P 8

Dapat relaks ang balikat ni Nanay hindi naninigas.
Pwedeng gumamit ng salumkipkip (clutch hold) na posisyon sa paghawak kay Baby
habang sumususo.
Sumangguni sa isang doktor para matulungan si Baby. Pwede kasing gumawa ng
dental obturator para sa may buo at malawak na binggot.
Pwede ring mag cupfeeding si Baby na may binggot.
130
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Kung Si Nanay ay May Sakit
Tanungin ang mga kalahok kung ano ang ginawa nila noong sila ay
nagkasakit? Huminto ba sila sa pagpapasuso o nagpatuloy ba?
M n
kanyang sanggol.
Makinig sa kanyang mga alalahanin o saloobin at tanggapin ang kanyang mga
nararamdaman.
S
Maaaring nag-aalala si Nanay tungkol sa kanyang mga gamot at maaaring bumagal
siya sa pagpapasuso.

Pinakamahusay pa ring ipagpatuloy ang pagpapasuso kahit may sipon, ubo,
trangkaso o mild impeksyon si Nanay.

M n
hormone ay nagbibigay ng pangpakalma.
Dahil si Baby musmos pa, malambot ang bata, hindi pa
hubog ang katawan, madaling kapitan ng sakit. Sana
iwasan ng mga matatanda at mga bata na halikan ang
labi, pisngi o mukha ni Baby. Kadalasan ang may dala ng
sakit ay ang mga taong nakapaligid kay Baby. Gayundin,
ang balbas ay nakakatusok, nakaka- allergy at nagiging
sanhi ng pamumula ng pisngi ni Baby.
BABALA
1
131
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Ingat sa Pagpapasuso kapag si Nanay ay Umiinom ng
Acetaminophen, Paracetamol
Acyclovir
L
work)
Antacid
A
A
A
A
Aspartame (nutrasweet)
A
inhalant, bronchodilator)
Barium
C A
C
Decongestant
Digitalis
u
Ibuprofen
Insulin
Kaopectate
L
M

Propanolol
Propylthiouracil
Silicon from implants
1
v
v
Alcohol
A
Aspirin
Codeine
Demerol
Ergots
C
Indomethacin
l
Lithium
Metoclopramide
M l
Morphine
C
Phenobarbitol

v
Zolof
Si Nanay hindi dapat magpasuso kung siya ay Umiinom
ng mga Gamot na
Amphetamines
A
drugs)
Cocaine
Cyclosporine
P
Lindane
Marijuana
M
Mysoline
n
Parlodel
PCP
8
tests (temporary stop only)
Si Nanay Pwedeng Magpasuso kapag Umiinom ng Mga Gamot na
1
1
1
132
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Pwede bang magpasuso si Nanay na may tuberculosis (TB)?
Ligtas magpasuso si Nanay na may TB.
Ngunit kailangan ni Nanay mag-
Kapag malubha ang TB niya sa baga, ito ay makakahawa sa pamamagitan ng
kanyang ilong at bibig.
Pansamantala munang ihiwalay si Baby kapag malala ang TB ni Nanay.
S n n
itapon ito habang siya ay ginagamot.
Si Baby ay pwedeng pasusuhin sa ibang Nanay na malusog (wetnurse) o
galing sa naipon na gatas ng ibang Nanay (donors breastmilk).
Ang A18
o i-monitor ang blood levels ng mag-Ina.
Ituloy ang pagpapasuso ng gatas ng isang Nanay.
Pwede bang magpasuso si Nanay na may
Humon |mmunodehc|ency V|ru: (H|V)!
A Plv
A A l u S AluS
Plv S
Plv u AluS
L|qto: moqo:u:o :| Nonoy no moy H|V
P uCP WPC unlCLl unAluS n As a general
nlv

Kailangang magpasuso ng eksklusibo hanggang anim na buwan, walang ibibigay
kundi gatas ni Nanay lamang. Bawal mag dahil maaring maging mabilis
8 Plv
k M
sa sakit.
Isangguni sa isang health worker ang sakit ni Nanay.
133
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Mqo o|otondoon ke|onqonq Mo:uboyboyon hunq :| Nonoy oy moy H|V
M
M Plv Plv 8
Sundin ang tamang gabay sa pagpapasuso.
Sumususo ng madalas na hindi kumukulang sa walong oras o mas higit pa sa loob ng
24 oras.
Isaayos sa tamang posisyon si Nanay at Baby habang sumususo.
k n n
para magpasuso kay Baby (wet nurse) o donors breastmilk.
GINTONG ARAL
Makukuha ang HIV o AIDS sa pakikipagtalik sa meron nito (male to male partner,
at multiple partners).
Mag ingat, lalo na kung kailangan magpasalin ng dugo. Pwedeng manggaling sa
kontaminadong dugo na naisalin (blood transfusion), kaya nahawa si Nanay.
Pag kailangan magpaturok ng gamot, o may isasagawang mga tests na dapat
gawin, gumamit ng mga disposable needles and syringes. Maari magmula sa
kontaminadong karayom ginamit sa pagturok ng gamot, karayom na gamit sa
accupuncture o pag nagpalagay ng tattoo o gamit sa mga adik sa droga
Pwede ring vertical transmission ang pagkahawa. Galing sa Nanay na nakuha ng
Baby nung nasa tiyan pa lamang siya, ng manganak si Nanay at sa pag papasuso.
134
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

1
Coboyon onq Nonoy no moy H|V hunq :|yo oy moqoo:u:o o moq
replacement feeding, galing sa baka o sa halaman gaya ng soya.
Sa pagdedesisyon, isaalang-alang ang kalagayan ng pamumuhay at ang kumunidad
Nangangaillangan ng:
M C P 3
Malinis na gamit (Clean Utensils) 3
Malinis na tubig (Clean Water) 3
Malinis na hapag (Clean Surface) 3
Malinis na lugar (Clean Environment) 3
Madalas magkakasakit si Baby kapag mag-pormula milk tulad ng diarrhea, dysentery,

Malawak na pagsusuri ng tamang kailangan at pag-unawa sa kalagayan ng Nanay na

Plv
Dapat hindi mahantong sa pagsisisi sa bandang huli. Responsibilidad ng komunidad
n PlvAluS
Resulta ng Pananaliksik
6D1DQD\QDPD\+,9
%DE\D\KLQGLPDJNDNDURRQQJ+,9
%DE\ODQJDQJPDJNDNDURRQQJ+,9QRRQJ
ipinagbubuntis sila
%DE\ODQJPDJNDNDURRQQJ+,9SDJNDVLODQJ
(antenatal) at habang sinisilang (intranatal)
135
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2

135
Tama
Sapat
Ekslusibo
Mga Makabagong Usapin
Layunin
Para iangat ang kaalaman sa pagtugon sa tamang pagkilos sa panahon ng krises
at kalamidad para ipagtanggol ang pagpapasuso.
Pamamaraan
Paglalarawan
Mga Pag-uusapan
S k P M M
L A M
Kangaroo Care
8A 8 8 A
8A L 8 A
Mga Kagamitan
C S
136
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2
136
Tama
Sapat
Ekslusibo
Sa Sakuna at Kalamidad, Higit Magpasuso at Magtulungan
Ang wetnursing ay pagpapasuso ng isang Nanay na hindi niya anak. Nakapaloob
na hakbang ang wetnursing 8A (Rooming-In and
8 A Nanay sa suso ang tawag sa wetnurse.
Isang Tradisyong Pilipino ang gawain ito ngunit nanganganib ng mawala.
S l
at hindi makapagpasuso, maaaring gawin ang mga pamamaraan na ito :
Magbigay ng naimpok na gatas ni Nanay.
Magpa-wetnurse si Baby.
P
Kung wala na talagang paraan para makakuha ng gatas ng isang Nanay, ang
pinakahuling hakbang ang pagbigay ng pormulang gatas, ngunit nakataya dito ang
kalusugan ni Baby.
Relactation Technique o Balik Pasuso
S l n
pagpapasuso sa kanyang Baby. Sundin lamang ang mga hakbang na ito:
Papatakan ng gatas ang bibig ni Baby para sa unang paglasa ng gatas ni
Nanay, gamit ang isang kutsarita. Ang gatas ay galing sa ibang Nanay.
Pahawakan si Baby sa isang Nanay na sanay nang magpasuso sa kanyang
dibdib. Tingnan kung paano niya ginagawa ito. Panatag at relaks na ang isang
n 8
Masahiin ang baguhang Nanay upang maalis ang tensyon sa kanyang leeg
at balikat. Napakabisa ang pagmasahe sa likod upang marelaks ang buong
katawan ni Nanay.
Pagkatapos ng masahe sa likod ni Nanay, siya ay handa ng magpamasahe sa
suso at aralin din kung paano ito gawin. Ito ay isang espesyal na panghihimas
ng suso.
S
l
Paalala
Siguraduhing malusog ang pipiliing
wetnurse.
137
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2

137
Tama
Sapat
Ekslusibo
May nakaimbak na gatas pa si Nanay kung ang Baby niya ay mababa sa anim
na buwan ang edad. Siguradong meron papatak na gatas pagkatapos ng

M n 8 P n
magpasuso kasi nakita na niya na may gatas pa siya ng pumatak ang gatas
L M S 8
pagsuso dahil nakapag-ensayo na siya, ng magsuso sa ibang Nanay.
Kapag medyo naalangan pa sa daloy ng gatas ni Nanay, pwedeng magpapatak
ng gatas (galing sa ibang Nanay) habang sumususo si Baby. Gumamit ng
kutsarita pag humingi ng gatas mula sa ibang Nanay.
GINTONG ARAL
Sa pamamagitan ng Relactation Technique o Balik Pasuso...
Maaring magpasuso muli ng eksklusibo kay Baby yung
mga Nanay na nag halinhinang pasuso ng gatas niya at
pormulang gatas.
Maaring ilipat ang pagsuso ng batang malnourished mula
sa pormulang gatas tungo sa dibdib ni Nanay.
Muling ibalik sa pagpapasusong eksklusibo ang isang
Baby na nahirati na sa pormulang gatas.
Sa Eksklusibong Pagpapasuso Malayong Agwat ang Pagbubuntis
sa pamamaraan ng Lactation Amenorrhea Method (LAM)
M n
Kumpleto na sa tubig ang gatas ni Nanay kaya hindi na kailangan painumin pa
ng tubig si Baby.
Tanungin ang mga kalahok kung
anong uri ng birth control ang ginagamit nila habang sila ay
nagpapasuso.
ano ang mga naaalala nila tungkol sa eksklusibong
pagpapasuso.
138
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2
138
Tama
Sapat
Ekslusibo
Kapag hindi nagpasusong eksklusibo
hanggang anim na buwan, maaring
maagang dumating ang regla at
mabuntis na si Nanay.
BABALA
1
Bumababa ang dami ng gatas
ni Nanay kapag umiinom siya ng
pildoras (pills) lalo na yung may
matataas sa estrogen hormone.
BABALA
1
Walang ibibigay kay Baby ng iba pang pagkain sa loob ng unang anim na
buwan kundi purong gatas lang ni Nanay kasi nga perfect food ito.
Walang nagaganap na regla kapag eksklusibong nagpapasuso si Nanay.
A n
gumagana kapag si Nanay ay nagpapasuso ng eksklusibo. Kaya kailangang
mas madalas magpasuso si Nanay.
Araw at gabi, tuloy dapat ang pagpapasuso.
Sa LAM, kung saan nagpapasuso ng eksklusibo si Nanay, ay makakamtan ang

P luu
unang anim na buwan pagkasilang ni Baby.
Kangaroo Care (Human Incubator)
Kangaroo Care ang tawag sa paghawak sa mga Babies lalo na sa mga kulang
l 8 n 1
imbes na nilalagay sa incubator ng 24 oras sa isang araw. Balat sa balat (skin-
to-skin contact) kasi nasa loob ng damit ni Nanay (o Tatay) si Baby.
Ito ay makabagong paraan upang magbigay ng natural na init at kaginhawaan
8
balat sa kanilang mga Nanay.
Ang natural na temperatura sa katawan ni Nanay ay angkop sa
pangangailangan ni Baby lalo na sa paghubog ng kanyang katawan at balat.
Ito ay nagbibigay din ng pagkakataon para sa maagaran, madalas at matagal
na pagpapasuso.
Pag nadischarge na si Baby sa ospital, ituloy pa rin ang kangaroo care sa
bahay.
139
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2

RA 7600 (Rooming-In and Breastfeeding Act)
u 8A 8 l 8 A
l
M M l
l P

A 8l 8 A 8A
daan para makasuso ang bagong silang sa ospital, maternity center o klinik.
Kapag magkasama ang Ina at sanggol nasisimulan agad ang pagpapasuso
sa unang oras pagkapanganak. Sa Caesarian birth naman, pwede nang
magsimula kaagad ng pagpapasuso.
n 8A 8l 8 A
pagkakataong nagkahiwalay ang mag-Ina dahil biglang nagkasakit si Nanay
o nahiwalay sa Nanay, sabi ng batas pwede magsuso sa ibang Nanay si
Baby. Wetnursing ang tawag dito. Pwede rin magbigay kay Baby ng donors
n n P M
Bank.
Parusa sa Paglabag ng RA 7600 (Rooming -in and Breastfeeding Act)
Sinumang lalabag sa batas na ospital o health facility ay aalisan ng lisensiya
L
Management Training o pagsasanay sa tamang pagsususo.
RA 10028 (Expanded Breastfeeding Promotion Act)
Nagbigay ng suporta sa mga Nanay na nagtatrabaho sa labas ng tahanan
pero maaring magpatuloy sa pagpasuso, sabi ng RA 10028
8 l A
Inatasan ng batas ang mga employer na magtayo ng l 5 sa
pagawaan o opisina.
Naglaan din ang batas na ito ng 40 minuto sa pagpapasuso sa loob ng isang
P
140
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

2
141
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

3

Ang Sablay ni Baby
Ang sablay ni Baby ay isang makabagong gamit para makapagpasuso si Nanay kahit saan
sila pumunta ni Nanay.
Mas napapainam ang pagpapasuso dahil
magkalapit ang mag- Ina.
Nagdudulot ito ng init ng katawang
kailangan sa paglaki at pag-unlad ni Baby.
Nagbibigay daan sa mas madalas na
pagpapasuso, kahit abala sa trabaho si
Nanay dahil karga niya si Baby at malaya
ang kanyang mga kamay.
Si Baby ay mas ligtas, pwede siyang
dalhin ni Nanay sa ibat ibang lugar na
pupuntahan niya, sa halip na iwanan lang
sa kasambahay.
n
security ng mag-Ina.
Maari rin gumamit ng sablay si Tatay kung
siya ang nag-aalaga kay Baby ng sandali,
lalo na kung gusto niyang kargahin si Baby.
142
Tama
Sapat
Ekslusibo
143
Tama
Sapat
Ekslusibo
A
N
N
E
X

4

Mga Sagot sa Pagsasanay
144
Tama
Sapat
Ekslusibo
P
a
s
a
s
a
l
a
m
a
t
n C 1
n l
counselors na boluntaryong gumagabay sa mga nanay sa tamang pagpapasuso mula
pagkasilang hanggang anim na buwan. Marami ang nagtulong upang magawa ang
manual na ito, mula sa paunang bersiyon hanggang sa makumpleto at magamit sa mga
pagsasanay ng humigit kumulang na 6 000 peer counselors sa 32 siyudad.
Nais naming pasalamatan ang Arugaan na sumulat ng unang bersiyon ng manual na
ginamit sa mga naunang pagsasanay ng mga peer counselors. Ang pinakahuling bersiyon
n C u-
C nCuC n C P nCP
uCP n n C nnC ! l M P WPC
UNICEF. Nais din naming bigyang halaga ang mga organisasyon na nagbigay komento
l l u A
P u l
sa mentoring ng mga health workers sa tatlong siyudad. Maraming salamat din sa copy
editor at translator ng mga session na hinalaw sa ingles at isinama sa manual na ito.
Ang mga opisyal, mga kawani at mga health workers ng lokal na pamahalaan at mga peer
C M M M 1
L C M n v M
Manila, San Juan, sa Metro Manila; ang mga siyudad ng Malolos, Marilao, Meycauayan,
8 8 u l C A
at mga siyudad ng Naga, Iloilo, Cebu, Mandaue, Lapu-Lapu, General Santos, at Zam-
boanga ang may pinakamalaking contribusyon din sa pagbubuo ng manual na ito sa

kanilang mga siyudad.
Maraming salamat sa lahat ng inyong mga pagpupunyagi para makompleto ang manual

145
Tama
Sapat
Ekslusibo
C
o
n
t
r
i
b
u
t
o
r
s Technical Review/ Editing
M v 8 n C u
C u P
M A n C P
u P
u L C ! l M P
u L L ! l M P
A C Mu C l u A
M k u n C
M ! 8 n n C
M A M 8 n n C
u M C W P C
M M ! L W P C
Writers
l l A v 8 A
Photographer
Carmelito Ocampo
Copy- editor/ Lay-out
Noemi S. Bayawa
Translator
M 1 A
146
Tama
Sapat
Ekslusibo

Gabay Sa Nanay..Breastfeeding TSEK

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gabay Sa Nanay..Breastfeeding TSEK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

P

Gumagabay sa Nanay: Paano kang nagpasyang magbigay ng halinhinan ng

Mga Bagay na Maaring Makatulong sa Pagdaloy ng Gatas ni Nanay

Malawak na pagsusuri ng tamang kailangan at pag-unawa sa kalagayan ng Nanay na

You might also like