Pierre Bourdieu Choses dites 1987 by Les Editions de Minuit Heretik Yaynlar:1 Pierre Bourdieu Dizisi:1 ISBN: 978-605-86008-1-2

2013 Heretik Yaynclk Tm haklar sakldr. Yaync izni olmadan, ksmen de olsa fotokopi, film, vb elektronik ve mekanik yntemlerle oaltlamaz. 1. Bask 2013, Ankara Yayna Hazrlayan: Levent nsald Trke Syleyen: Levent nsald Redaksiyon: Bar Bakrl Dizgi: smet Erdoan Kapak: Gabrielle Gautier nsald- Ali mren Heretik Yaynclk Merutiyet Mahallesi, Konur sokak, 14/22, Kzlay-Ankara Tel: (312) 418 52 00 Faks: (312) 418 50 00 Web: www.heretikyayin.com Email: info@heretikyayin.com Tarcan Matbaaclk Yayn San. Zbeyde Hanm Mah. Samyeli Sok. No: 15. skitler-Ankara Tel: 0312 384 34 35

PIERRE BOURDIEU

Seilmi Metinler
Choses dites
Trke Syleyen: Levent nsald

Pierre Bourdieu (1930-2002): Fransann gneybatsnda bir da kynde dnyaya gelen Pierre Bourdieu, Fransann itibarl okullarndan Ecole normale Superieure bitirir. Cezayirde yerine getirdii zorunlu askerlik hizmeti srasnda etnolojiye ilgi duyar. Kabil topluluklar zerine etnolojik saha aratrmalar gerekletirir. 60l yllarn balarnda Parise dner ve Raymond Aronun asistan olarak Sorbonneda almaya balar. 1964te Ecole des hautes tudes en sciences socialesda aratrma mdrl yapar. Sonrasnda yine ayn okulun bnyesinde Avrupa sosyoloji merkezini kurar. 1975 ylnda Actes de la recherche en sciences sociales isimli dergiyi kurar ve editrln stlenir. 1981de Fransann en itibarl akademik kurumlarndan Collge de Franceda sosyoloji krssne seilir. Btn bu sre boyunca, kyller, sanatlar, iverenler, halk snflar, eitim sistemi, niversite gibi eitli alanlar zerine yapm olduu almalarla kendinden sz ettirir. zgn teorik yaklamn (alan teorisi) titizlik ve maharetle ina eder. Bu erevede yrtt ok sayda saha almas temel kavramlarnn (alan, habitus, kltrel sermaye, illusio, doksa, sembolik iddet, vb) tatbiki niteliindedir. 90l yllar Bourdieunn kamusal alanda, neoliberalizm kart angajmanlar zerinden daha fazla grld yllardr. Bu minvalde, 1998 ylnda Raisons dagir isimli dernei kurar. Arkasnda devasa bir klliyat brakan Bourdieu, 2002 ylnda dnyaya gzlerini kapar. Temel eserleri unlardr: Sociologie de lAlgrie (1958), Le Dracinement. La crise de lagriculture traditionnelle en Algrie (1964), Lamour de lart: Les muses et leur public (1966), Un art moyen : Essai sur les usages sociaux de la photographie (1965), Le mtier de sociologue: Pralables pistmologiques (1968), Les hritiers : les tudiants et la culture (1968), La reproduction : lments dune thorie du

systme denseignement (1970), La Distinction. Critique sociale du jugement (1979), Le Sens pratique (1980), Questions de sociologie (1980), Ce que parler veut dire : lconomie des changes linguistiques (1982), Homo academicus (1984), Choses dites (1987), La noblesse dtat : grandes coles et esprit de corps (1989), Les rgles de lart : gense et structure du champ littraire (1992), Rponses : pour une anthropologie rflexive (1992), La misre du monde (1993), Raisons pratiques : sur la thorie de laction (1994), Sur la tlvision suivi de lemprise du journalisme (1996), Mditations pascaliennes (1997), Les structures sociales de lconomie (2000), Science de la science et Rflexivit (2001), Le Bal des clibataires. Crise de la socit paysanne en Barn (2002), Interventions, 19612001. Science sociale et action politique (2002), Esquisse pour une auto-analyse (2004), Sur ltat : Cours au Collge de France (2012). Heretikte yayna hazrlanan eserleri: La reproduction : lments dune thorie du systme denseignement (1970) La misre du monde (1993) Interventions, 1961-2001. Science sociale et action politique (2002)

indekiler

Takdim...........................................................................................9 nsz...........................................................................................25 BRNC BLM GZERGH 1) Fieldwork in Philosophy.....................................................33 2) aret Noktalar.......................................................................73 KNC BLM KARILAMALAR 1) Kuraldan Stratejilere.............................................................103 2) Kaideletirme.........................................................................125 3) nan Sosyologlar ve Sosyologlarn nanlar.................... 139 4) Nesnelletiren zneyi Nesnelletirmek..............................147 5) Dinselin zlmesi..............................................................153 6) Sosyoloun kar.................................................................161 7) Okuma, Okuyucular, Okumular, Yazn............................171 NC BLM AILIMLAR 1) Sosyal Uzam ve Sembolik ktidar........................................189 2) Entelektel Alan: Kendine zg Bir Dnya.....................211

3) Halk Kavramnn Kullanmlar........................................223 4) Veklet ve Siyasal Fetiizm...................................................231 5) Bir Spor Sosyolojisi in Program.......................................253 6) Kamuoyu Yoklamalar: limsiz Bir Bilim.......................269 KAYNAKA...................................................................... 279 Heretik Manifesto................................................................ 283

TAKDM

Pierre Bourdieunn bir eseri iin takdim yazs kaleme almak, en az o eseri Trkeye aktarmak kadar zor bir itir. Zira Bourdieu gibi hemen hemen her konuyu ele alm (kyller, sanatlar, papazlar, iverenler, halk snflar, eitim sistemi, niversite, vb) ve almalar farkl disiplinleri kapsam (etnoloji, sosyoloji, felsefe, dilbilim, ekonomi, tarih, vb) bir dnrn derin ve nitelikli klliyat, bir takdim yazsnn snrlayc erevesinde nasl sunulabilir? Bir dier glk, Bourdieu sosyolojisinin gerek Fransada gerekse dier lkelerde yaratt tartmal etkidir. Burada mevzubahis olan, Bourdieunn sosyal teorisinin, kavram setlerinin ve bu aralarla yrtt saha almalarnn eitliliinin ve derinliinin tartma konusu yaplmas deildir (yle ki bu kuramsal ve grgl zenginlik, Bourdieuy en amansz biimde eletirenler tarafndan dahi ounlukla teslim edilmitir). Alt izilen daha ziyade, Bourdieuc sosyoloji pratiklerinin, da grece kapal epistemik kmelenmeleri tevik etme ve yer yer, snrl da olsa, dogmatizme kayma riskini kendi iinde tamalardr. Bu durum, kraldan ok kralc haleflerin, bourdivin1
1 Fransada eitli evrelerde Bourdieuden bahsedilirken zaman zaman kul-

10

SELM METNLER

kelimesinde vcut bulan bir mnasebetsizlii olarak deerlendirilip Bourdieunn kendisi zan altnda braklmayabilir (ki bu, kukusuz yerinde bir tutum olacaktr). Lakin, Bourdieunn kendisinin de bu hususlarda her zaman ok net tavrlar sergilemediini hatrlatalm. Bu belirsizlik Bourdieunn metinlerine de sirayet etmitir. Dikkatli bir okur, elinizdeki kitabn ilerleyen sayfalarnda bunu kukusuz fark edecektir. Bourdieunn bizatihi kendisinin aka ve defalarca ifade ettii yersiz ve ucuz etiketlemelerden kanma kaygs ve sosyolojiyi gereksiz ve ksr polemiklerden kurtarma abas, hi beklenmedik yerlerde yine ayn Bourdieunn kaleminden km ve Fransz retorik-polemik geleneinin en mmtaz rnekleri arasnda gsterilebilecek nitelikte, yar rtk, agresif vurularla e zamanl ilerlemektedir2. Bourdieu bu noktada, kendi sosyal teorisini inemeler zerinden ina etme stratejisi izler gibidir. Hedef tahtasndaki isimler zaman zaman deikenlik gsterse de belli bir sreklilik arz eder (rnein, yapsalclk eletirisinde Lvi-Strauss, ekonomizm kart taarruzlarnda Gary S. Becker, nicel fetiisti sosyoloji eletirisinde Lazarsfeld, sbjektif sosyoloji eletirisinde Garfinkel ve egemen sosyolojinin Fransa ayann ifasnda zaman zaman amar olanna dntrecei, ksa bir zaman nce hayatn kaybeden Raymond Boudon). Luc Boltanski ve Jean Claude Passeron gibi, Pierre Bourdieunn pek ok deerli almaya beraber imza att3
lanlan ve yer yer kinaye de ieren lakap. Divin: ulu-kutsal, bourdivin: ulu Bourdieu. 2 Bourdieu zerindeki Ecole normale etkisi burada da kendini hissettirir gzkmektedir. Zira mezunu olduu bu itibarl okulda srekli yaplan mnazaralar, dissertationlar (sunumlar) zel bir yer tutar. Derslerde ve snavlarda (ki en nemlisi agrgation yeterlilik snavdr) ifade biimlerine, retorie verilen nem merkezidir. 3 rnein Boltanski ile beraber, Un art moyen: Essai sur les usages sociaux de la photographie (1974), La Production de lidologie dominante (1976); Passeron ile beraber, Les Hritiers, les tudiants et la culture (1964), Le Mtier de sociologue, pralables pistmologiques, (1968), La Reproduction, lments

TAKDM

11

eski sk Bourdieucler4den bazlarnn, ocaktan ayrlmalarna mteakip gelitirdikleri Bourdieu eletirisi, kiisel hesaplamalar ve ocan dogmatik ynelimlerinin eletirisini de ieren teorik ayrmalar gn yzne kartr5. Boltanski ve Passeron gibi Bourdieuc ekibin eski tfeklerinin, yer yer Bourdieunn alma yntemlerine de dokunan bu eletirilerinin ardnda ustadan kopmak ve kendi dkknn amak gibi bir saik sz konusu olabilir6. Lakin bu, bu tr tanklklar hibir ekilde nemsiz klmaz. Aksine okurun, Bourdieu gerekliini tam olarak kavrama noktasnda, her ekoln geliiminde rastlanlabilecek bu tr kopma, ayrma ve eletirilere (bu eletiriler kiisel bir nitelik tasalar dahi) nfuz edebilmesi fevkalade nemlidir. Benzer ekilde, Bourdieunn bilimsel alanda takip ettii eitli stratejiler de7 Bourdieuy, sosyal yrngesini ve teorisini kavramak asndan nemli ipular sunabilir. Hatta bunun da tesine gidilerek Bourdieunn alan ii (sosyoloji alan, bilimsel alan) mcadele stratejilerinin, kendi alan teorisinin bizatihi bir tatbiki
pour une thorie du systme denseignement (1970). 4 Trnak iindeki Bourdieuc ibaresini burada, Pierre Bourdieunn sosyal teorisini veya kavram setlerini iaret etmek veya gerek tefekkrde gerekse grgl saha almalarnda Bourdieunn teorik yaklamna greceli olarak merkezi bir nem atfetmek anlamnda (Bourdieuc yaklam, Bourdieuc ereve, Bourdieuc kavram, Bourdieuc ekol, vbde olduu gibi) elbette kullanmyorum (ki buna kimsenin bir itiraz olamaz). Kastettiim ve eletirdiim Bourdieuclk daha ziyade, tahakkmle mcadele adna kendi tahakkm mekanizmalarn yaratan, dlayc, inan temelli bir epistemik kmelenme, dogmatik bir mmessillik kurumu olarak Bourdieuclktr. 5 Bu minvalde bkz: Jean-Claude Passeron, Le Raisonnement sociologique. Lespace non-popprien du raisonnement naturel, Paris, Nathan, 1991; Luc Boltanski, De la critique. Prcis de sociologie de lmancipation, Paris, Gallimard, 2009. 6 Bu, zellikle Boltanski iin dorudur. 1984 ylnda ahlak ve siyaset sosyolojisi alma grubunu (Groupe de sociologie politique et morale) kurar ve Fransz pragmatik sosyolojisi ierisinde konumlanr. 7 Ki bu stratejiler sinik bir Bourdieu profili izmemeli ve strateji kavramnn kendisi, tam da Bourdieuc anlamda, konumla balantl bir habitusun dourgan emalarnn bir rn olarak telakki edilmelidir.

12

SELM METNLER

olup olmad sorulabilir. Bu noktada, Bourdieu ve Durkheim arasndaki paralellikler, eitli dzeylerdeki teorik yaknlklarn ve her ikisinin de Ecole Normale mezunu olmalarnn tesine gemi grnmektedir. Snrlar net, ekirdek bir ekip ve eitli kurumsal ayaklar (niversitede yer tutmak, ebekeyi oturtmak, bir dergiye sahip olmak8, vb) vastasyla alana eki dzen verme ve devamnda uluslararaslama eilimi her iki sosyologda da ok nettir. rnein Durkheimn Anglosakson dnyaya almas zellikle yeeni Marcel Mauss zerinden olmutur. Sosyolojinin hnerli ustalarndan, Amerikal sosyolog, gzel insan Howard S. Becker, bir sohbetimizde Bourdieunn de benzer bir uluslararaslama (Beckern ifadesiyle domine etme) stratejisini, ABDde, Alvin Gouldner ve zellikle Erving Goffman zerinden izlediini hatrlatyor ve Fransadaki durumu biraz da abartarak Bourdieu dogmatizmi eklinde tanmlyordu9. Trkiyedeki duruma gelirsek; milli folklorumuzun deimez figrlerinden tercme aydnnn merkezi esini oluturduu zengin mmessillik geleneimizde Bourdieu kullanm, yarm yamalak bilme, kna taklma ve Bourdieu teorisini saha almalarnda kullanmaktansa Bourdieu gibi konuarak ve ya8 LAnne sociologique (Durkheim), Actes de la recherche en sciences sociales (Bourdieu). 9 Amerikan sosyoloji alannn greceli genilii ve ayn zamanda Fransz sosyolojisinden bihaber olmas sebebiyle, Bourdieunn bu abalarnn ABDde snrl lde karlk bulduunu ve Bourdieunn Atlantik tesiyle balantsn, Bourdieuc ekoln bugnk en nemli temsilcilerinden Loc Wacquantn ABD kariyerinde de etkili olacak olan William Julius Wilson araclyla kurduunu da ekliyordu. (Beckera gre Goffmann uzak durmas sebebiyle devam gelmeyecek olan) Goffman-Bourdieu yaknlamasnn bir gstergesi olarak Goffmann temel eserlerinden Asylums balkl kitabn Fransada Bourdieunn ynettii seriden (Editions de Minuit, collection sens commun) ktn hatrlatalm. Lakin kitabn temel kavramlarndan total kurumun Franszca basksnda totaliter kurum olarak karlandn da ekleyelim. Beckera gre bu, kitabn ruhu ve Goffmann teorik ynelimiyle (sembolik etkileimcilik) kesinlikle badamayan bir karlamadr.

TAKDM

13

zarak ekmek yeme safhalarn henz aamam durumdadr. Dier bir ifadeyle, epistemolojik eletiri geleneinin10, eitli sebeplerle snrl kalm olduu lkemizde durum fecidir. Bourdieu, 15-20 yl ncesinin Giddens durumundadr. Memleketin mnevverini bir anlamda sradan bir takipi konumuna sokan eitli faktrlerin bu ideolojik ve imgesel tbi olularda elbette byk pay vardr. rnein, fikr rnlerin ithal edilme srelerinde reticiye (Batya) duyulan hayranlk, ithal edilen rnn (kavramn) ithalat firmaya (mnevvere) i pazarda salayabilecei getiri ve saygnlk (rnek olarak bihaber olunan bir kavram memlekette ilk kez dolama sokan akademisyenin bundan salayabilecei akademik-entelektel rant) kukusuz epistemolojik ihtiyata pek de elverili olmayan bir durum ortaya karmaktadr. Bu hususta sylenebilecek daha ok ey vardr; lakin buras yeri deildir. Tercme ettii bir kitap iin bu nevi bir girizgh uygun gren mtercim kukusuz artacaktr. zellikle memleketin mmessil dnr bunu anlamakta glk ekecektir. En sradan ifadesiyle insan rnn ktler mi yahu? diyecektir. Ancak mesele gerekten, yermek veya vgler dizmek deildir; mmessil olmak veya olmamak (veyahut olmuyormu gibi yaparak olmak da) deildir. Btn bunlarn bir manas yoktur. tiraf etmeliyim ki Bourdieusz iki kelime etmeyen, geride brakt devasa klliyatn derinliine ve daha da nemlisi toplumsal kavramadaki arasal ilevselliine gerekten inanan ve bundan almalarnda faydalanm biri olarak ben de bu satrlar yazarken tereddtler ierisinde kaldm. Yanl anlalmaktan, eserin nsznde bana tahsis edilmi yeri, kitabn kendisinin nne geecek ekilde namussuzca arasallatrmaktan korktum. te bu tereddt ve hissiyatla u anda okuduunuz metni kaleme almaya baladm Ve gerisi geldi; stelik balangta hi de tasavvur
10 Fikri/kavramsal rnlerin retim, dolam ve kullanm art ve ekillerinin tahlili, kritii anlamnda.

14

SELM METNLER

etmediim bir yaz tarz ve ierie kavuarak. Becker, elinizdeki kitapla e zamanl olarak Heretikten kan kitabnda11, akademik yazmn rtk veya ak kaidelerinin tefekkre ket vuran etkilerinden bahsediyor. Kukusuz hakl. Sylenmesi gerekeni sylemeyen ve akademik laf cambazlklar ierisinde boulan bir metnin kymeti ve bu tr metinlere olanak tanyan bir kurumun bizatihi kendisi sorgulanmaldr. Dolaysyla genel akademik uzlam takip ederek Bourdieunn klliyatnn ve kavram setlerinin sradan bir zetini vermektense (ki balangta kafamda kurguladm metin byle bir metindi), Bourdieu dncesini btnyle (tartmal noktalaryla, zenginlikleriyle) kavramaya imkn tanyabilecek baz dank nveleri ksaca n plana karmay ve Bourdieu dncesine en byk zarar verdiini dndm dogmatikletirme eilimine kar (ki bu kendi anavatanna kyasla Trkiyede ok daha gldr12), Bourdieuy greceletirerek kymetini muhafaza etme fikrini daha makul buldum. Bu, ayn zamanda Bourdieuy kutsamak veya ldrmek kolayclndan uzak durmaktr. Bourdieu gibi tefekkrmzn ufuk izgisini baya geniletmi bir adam bunu fazlasyla hak etmektedir. Dolaysyla bu metindeki tespitlerim kesinlikle normatif bir
11 Sosyal Bilimcilerin Yazma ilesi, Yazmn Sosyal Organizasyonu Kuram, Ankara, Heretik, 2013. 12 rnein bugn Parisde, quartier latinnn her kesinde Bourdieuden bahsedildiini sanmak saflk olacaktr. Ayn eklide, Fransada, bir lisansst tezi kapsamnda her sayfaya 10 adet Bourdieu referans sktrmak da ho olmayan eitli tepkilere yol aabilir. yle ki, eer bunu yapan Trkiye gibi bir lkeden gelen bir renciyse (ki ne hikmetse genelde Franszlarn kendilerinden ok bu tr rencilerde byle bir eilim grlr. Burada atf yaplan dnrn ismi deiebilir -Foucault, Badiou, Derrida, vb-) trajikomik durumlara dlebilir. Bu satrlarn yazarnn bizatihi kendisi, tez danmanndan (ki kendisi de eski bir Bourdieucdr) Mr. Unsaldi, karikatral bir duruma dyorsunuz ifadesini (3.dnyadan gelen ve zgveni snrl bir rencinin, alanda meru olan bir referansn kna taklarak kendi an kapatma abas anlamnda) iittiinde bunu, yerin dibine girerek tecrbe etmitir!

TAKDM

15

ierik tamamaktadr. Mesele doru-yanl, iyi-kt meselesi deildir. Kuru fasulyeyi sever gibi Bourdieuy sevmek veya sevmemek de deildir. Bourdieu, Kta Avrupasnn felsefi, etnolojik ve elbette sosyolojik mirasnn en mmtaz seviyesidir. Yapt almalar fevkalade zihin acdr, yol gstericidir. Sunduu teorik aralar, sosyalin derinliklerine maharet ve yetkinlikle nfuz etmeyi becerebilmi bir sosyolojinin aralardr. Ancak ad stnde aratr, yani kullanlmaldr; aksi halde hibir kymeti harbiyesi yoktur. Tahakkme kar verdii mcadelede, Fransz sosyoloji alan ierisinde sergiledii [tartmal] stratejilere gelince, burada durum farkldr. Bir teori belki de bu eklide yeerir; bir ekol byle ina edilir; alanda byle ke tutulur; ksacas bir Bourdieu belki de byle olunur; en son tahlilde bilim, bir retorik (ikna etme sanat), bir polemik tr deil midir? Bu satrlar yazarken benim slubum da polemik eler iermiyor mu? Bu sorulara vereceim net ve kesin yantlarm yok. Bildiim tek ey, bir dnr (ismi Bourdivin da olsa!) hakkyla anlamann tek yolunun, tefekkrnn yeerdii koullar ve zaman kavramaktan getiidir (gerek sosyolojinin gerekse Bourdieunn alan teorisinin iaret ettii de budur). Bu, bir sosyolou bekleyen en byk tehlikeden, dogmatizmden saknmann da tek yoludur. Elinizdeki kitap bu minvalde, Bourdieunn teorisini, fikri ve sosyal arka planyla anlama noktasnda nemli bir eserdir. Kitap, her blmde Bourdieunn merkezi bir kavram veya sosyal bilimlerin temel bir meselesi etrafnda ekilleniyor. zellikle mlakatlardan oluan birinci blmde Bourdieu, eitli sorular zerinden teorisini amlyor, kendisini bu noktaya getiren fikri ve sosyal yrngeyi ortaya koyuyor ve hangi kavramla ne demek istediini, hangi noktalarn yanl anlaldn titizlikle hatrlatyor. Aslnda kitabn orijinal ismi bile Bourdieunn bu pedagojik gayesini ifade ediyor gibi: choses dites. Kelimesi kelimesine evirisi sylenmi eyler olan bu bal, dilimizde Franszcadaki anlamn tam anlamyla vermemesi sebebiyle seilmi me-

16

SELM METNLER

tinler olarak karladm. Bu tercih de btn eviri tercihleri gibi tartlabilir, ancak her hlkrda Bourdieunn bu kitab tasavvur edi ekline ihanet etmedii kansndaym. Kitap, Bourdieu dncesine giri niteliinde hepsi birbirinden derinlikli makalelerden oluuyor. Ancak zellikle Veklet ve Siyasal Fetiizm balkl metne okurun ayr bir dikkat gstermesini hararetle tavsiye ederim. Bourdieu bu makalesinde, siyaset-siyasal partiler-siyasal mcadele ekseninde, Trkiyede pek alk olmadmz tarzda ve nitelikte bir zmleme sunuyor. eviri meselesine gelince; bir dilden dier bir dile bir fikri aktarma faaliyetinin ierdii glkler herkes tarafndan ve zellikle de bunu tecrbe etmi kiiler tarafndan bilinir. Bu noktada esas olann, kelimeleri deil fikri aktarmak olduu srekli olarak ifade edilse de ne yazk ki buna pek riayet edilmez. Zira hakkyla yaplm bu tr bir aktarma faaliyeti meakkatlidir; her defasnda yeniden yazmak demektir, Dolaysyla zenli biimde yaplm bir eviri, eviriden baka her eydir. Aktarlan fikrin yazarnn genel kuramna vakf olmay, metinde tecessm etmi tefekkre sadakati, fakat ayn zamanda belli bir bilek serbestliini ve btn bunlarn tesinde, dilin sosyal teorisine vakf olmay gerektirir. Zira kelimeler kesinlikle tali eler deildir; gsterendir, var edendir veya var olan zerinde uzlam salayandr. Dolaysyla Deleuzen Instance paradoxaleda13 altn izdii zere, temsil edilebilir veya gzlemlenebilir olan, grgl veya imgesel olan her ey az ok szck ve ey, isim ve nesnedir e zamanl olarak. Bu balamda dil, bir toplumun idrak tasnif ve kymetlendirme kategorilerinin kelimelerdeki tezahrdr. Dolaysyla bir aktarma faaliyetinde aktarlan devasa bir zihniyettir. Bu zihniyetin baz eleri, kategorileri, anlamlandrma emalar, baka bir dilde tam anlamyla mevcut olmayabilir. Her kelimenin kendisi
13 Gilles Deleuze, Logique du sens, Paris, ditions de Minuit, 1969, s. 55.

TAKDM

17

devasa bir sosyal teoridir. Yeniden yazma faaliyeti bu balamda, salt biimsel bir ikame edi deildir; bir kelimeyi baka bir kelimeyle karlamann tesinde, bir idrak kategorisini baka bir dilin baka bir idrak kategorisi nazarnda var etmektir, duyulur-okunur-anlalr hale getirmektir. Dolaysyla eviri, evirmen gibi ifadeleri, dilin, kelimenin ikincil olduu izlenimini yaratmas ve bu yanlsamann devamnda dourduu hazin sonular sebebiyle14 trnak ierisinde kullanmamz gerektii kansndaym. te tam da bu sebep dolaysyla, o her zamanki zek kvraklyla bana Can Ycelin Shakespeare aktarmlarnda kulland Trke syleyen ibaresini hatrlatan sevgili hocam Kurtulu Kayalnn nerisini tereddtsz kabul ettim. Hatalaryla sevaplaryla bu almada yapmaya gayret gsterdiim tam anlamyla buydu: Bourdieuy Trke sylemek. Elimden geldiince ve olabildiince metne sadk kalarak bileimi serbest braktm ve yazdm; sonra sildim ve yeniden yazdm, srekli olarak yeniden yazdm, defalarca sildim ve yeniden yazdm Ksacas bileim ve tefekkrm yettiince bu kaliteli eserin hakkn vermeye ve gereken zeni gstermeye altm. Buna ramen yetersizlikleri, eksikleri elbette vardr. Bunlar stleniyorum. Zira hakk verilmi her eviri, evirenin idrak kategorilerinde damtlm yeni bir yorumlamadr. Aslnda bu, her okuma faaliyeti iin geerlidir. Okumak, belli artlar altnda yaplan bir icradr. Bu icradan hsl olan yorum kalplar, okuyan gzn perspektifinden izler tar. Dolaysyla, kitap veya edebiyat eletirmenlerinin dillendirmeyi pek sevdikleri yazar bu eserde aslnda unu demek istiyor kliesi, metnin derinliklerinde sakl esas hakikati bulduunu sanan esasl eletirmenin, esasl meslek doksasdr. Kutsal metinlerde kutsal bulan ve bunu bignelere yayan inan tacirinin kurumsal sahtekrlndan ve otoriter iktidarndan izler tar15.
14 Trk yayn hayatndaki evirilerin vasatl bu duruma tanklk eder. 15 Bu minvalde, elinizdeki kitabn Okuma, Okuyucular, Okumular, Yazn

18

SELM METNLER

eviri asndan yer yer (ve hatta baz blmlerde sklkla) eski Trkeye bavurmu olmam kukusuz eletirilecektir. Bunun metni arlatrd eletirisi yaplacak ve baz okurlar muhakkak kulam nlatacaklardr! Kulamda nlatlacak btn bu olas eletiri senfonisinin elbette hakllk pay vardr. Ancak, zaman zaman eski Trkeye ynelme tercihimin, benimle ayn kuak akademisyenlerin bazlarnda grnen, akademik persona havasna brnmek gayretiyle en ufak bir ilgisi yoktur. Tersine, dil ve eviri hususunda meseleye olduka pragmatik bakyorum. Dilsel ifade ve kullanmlarla (argo, eski Trke, Osmanl Trkesi, Trkeye uyarlanm yabanc kkenli kelimeler, vb) her zaman komplekssiz bir iliki kurdum. Mesele benim iin hibir zaman, eski Trke veya yeni Trke taraftar olmak gibi bir kartlk ierisinde ya da yabanc kkenli kelimeleri reddetmek veya koulsuz kabul etmek noktasnda ekillenmedi. Bu sebeple, aktarmam gereken fikri veya idrak kategorisini hangi kelimeyle karlayabiliyorsam veya hangi kelimenin oturduunu dndysem o kelimeyi kkenine bakmakszn tereddtszce kullandm. Derdim ne ztrkeyi kefetmek ne de eitli saiklerle eski Trkeye ballm sunmakt. Derdim, Bourdieuy dilimizde hakkn vererek sylemekti, hepsi bu Bu noktada Bourdieunn evirmenin iini kolaylatrmad bilinir. Burada da Bourdieu, Kta Avrupas yazm geleneinin en st noktasdr. zellikle fenomenolojik gelenekle kurduu iliki yazm tarzna yansr. Bourdieunn karmak ve uzun yazm tarz, akademik ortodoksinin tumturakl yazma tazyikine verilmi bir dn deildir. Tam tersine, sosyal teorisinin zorunlu bir sonucudur. Bourdieu iin kelimeler, ortak kannn, yani tahakkmn ve sembolik iddetin kelimeleridir. Tanmlar, kavramlar, bir anlamda siyasetin baka yollara devamdr; sembolik iddetin bizatihi kendisidir; siyasal mcadelenin alandr.
balkl makalesi, okuma-yorum-ina-aktarma ekseninde zihin ac zmlemeler iermektedir.

TAKDM

19

Bu noktada Bourdieu siyasal olan Weberci anlamda aar. Siyasal, kiiler, gruplar veya snflar arasndaki iktidar ilikileri zerinde etkili olabilecek her trl eylem veya alglama kategorisi olarak tanmlad andan itibaren, szn eyle bulutuu noktada, hakikat zerine konumak, hakikata dair bir tespitte bulunmak, hakikati iaret etmek siyasal bir ehre kazanr. Bourdieuye gre egemenin iktidar her eyden nce egemenin alglama kategorilerini, kavramlarn, kelimelerini paylamak la balar. Dolaysyla iktidar ilikileri zerinde etkili olduu lde her muhayyile, her kavram, her bilgi siyasaldr; bilim siyasaldr; sosyoloji siyasaldr. En sradan kelime bile, bir gereklii belli alglama kategorileri zerinden, eitli aktrlerin konumlar dorultusunda, ina ettii veya tespit ettii andan itibaren siyasaldr. Dolaysyla Bourdieu asndan, gizli olana, tahakkmn mekanizmalarna ulamak, tahakkmn kelimelerini, dier bir ifadeyle gnlk dili ayra iine almakla balar. Bu noktada Bourdieu zerindeki fenomenolojik gelenein etkisi ok aktr. Baka bir epistemolojik damardan kaynaklansa da, Durkheimc ekoln nfikirleri (prnotion) de dile kar beslenen benzer bir ihtiyata vurgu yapar. Bu ihtiyat, Fransz tarihselci epistemoloji geleneinde (Bachelard, Koyr, Canguilhem) derin bir yank bulur. Bourdieuc dncenin dil hususunda benzer bir hassasiyeti yakalad dier bir damar ise Wittgensteinn dil teorisidir. Bourdieunn tek ve temel epistemoloji kitabnda, bilimsel (sosyolojik) bilginin retim safhalarna ilikin vurgulad l sre (kopu-ina-snama) tam da btn bu farkl epistemolojik etkilerin damtlm halidir. Dolaysyla, Bourdieunn metinlerinin yer yer ldrtan karmakl, aslnda toplumsal gerekliin karmakldr; bu karmak gereklie nfuz noktasnda elzem olan kavramsal inann derinlikli ve gelikin karmakldr. Btn bu parametreler nda Bourdieuy Trke sylemek, baka bir dilin gerekliinde, kavramsal ruhunda aktarmak mesai gerektiren bir itir. Bu, Trkenin szde sl-

20

SELM METNLER

yla, cmle yaplarnn buna imkn tanmamasyla, vs ilikili bir durum kesinlikle deildir. rnein Bourdieunn ngilizce evirilerinde de ayn durumla karlalr. Bourdieunn ngilizce evirileri daha dzdr. Ksa ve net ifadeleri seven Anglosakson okurun bu ynelimi, yaynevleri ve evirmenlerin dilsel ifade tercihlerinde etkili olmu olabilir. Bu ok nemli bir parametredir. Bir yazarn ithal edildii lkedeki yazm alannn yaps (yaynevleriyle, dergileriyle, tekelleriyle, vb), ithal edilen yazarn o lkedeki alglan ve yorumlan eklini byk lde belirler. rnein Bourdieu yapsalc m, post-yapsalc m, Foucault iin post-yapsalc diyorlar! gibi glmseten ifadeler, meseleyi hep arac lkeler ve kurumlar ve daha da nemlisi zamannda tartmayan bir entelektel alann dar sorulardr. Zira bugn bu sorularn Fransada kesinlikle hibir anlam yoktur. Yapsalclk tartmalarnn doduu, gelitii ve greceli olarak snd dnem ve alan son derece nettir; ana dinamiini 60l yllarn Lvi-Strauss-Sartre kapmasnda bulur. Ayn dnemde Trkiyede, ekseriyetle memleketin retim biimine sabitlenmi bir fikr hayatta, Tahsin Ycelin ve birka dilbilimcinin almalar dnda (o da yetmilerin ikinci yarsndan itibaren), bu tartmann izine rastlamak gtr16. Baka mmessillik ebekeleri zerinden, ancak 90larn bandan itibaren tartmann alevlenmesi ise bu anlamda bir tarihsel anakronizmdir; bu, ayn dnemlerde, 70lerin teknolojisi Renault 12yi Toros ad altnda birka modifikasyonla pazarlamaya benzer. Unutulmamaldr ki; fikri alann ztlklar ve kapmalar, ulardan biri yoksa anlalamaz veya daha doru bir ifadeyle her u kendini dieri zerinden tanmlar. Bir anlamda Lvi-Strauss, Sartre olduu iin Lvi-Strausstur. Yapsalcl anlamak iin varoluuluu anlamak; Lvi-Straussu anlamak iinse Sartre anlamak gerekir.
16 Lvi-Straussun bu minvaldeki temel referans kitab, 1958 tarihli Yapsal Antropoloji, Kasm 2012de Trkeye kazandrlmtr.

TAKDM

21

Bir anlamda Lvi-Straussu, Lvi-Strauss yapan Sartre ve Sartre Sartre yapan da Lvi-Strausstur. Dolaysyla meseleyi balamndan kopuk ve parselleyerek tartan bir lkede, aktarma faaliyetinin, kr bir bilmemnecilie kaymas kukusuz doaldr. Bourdieu, bu tr bir zmlemenin en yetkin rneini Les conditions sociales de la circulation internationale des ides [Fikirlerin uluslararas dolamnn sosyal koullar] adl makalesinde vermitir17. Bir fikrin, kavramn lkeler aras dolam srasnda, nfuz ettii alanlarn bizatihi yaplarnn ayn olmamasndan tr urayabilecei anlam kaymalarn derinlikli biimde analiz etmitir. Dolaysyla, dilsel ifade tercihleri, kavramlarn sahiplenili ekilleri, yazm tarzlar, aktarma-evirme pratikleri, vb, fikri alann yaps ve faillerin (yayn tekelleri, mmessillik kurumlar, fikri distribtrler, vb) bu yap balamnda ekillenen stratejilerinden bamsz deildir. Daha basit bir ifadeyle, Bourdieunn, Deuleuzen veya Foucaultnun St Michelde tartlma ekliyle, New Yorkta tartlma ekli bir deildir. Anglosakson literatr yakndan takip eden ODT, Boazii veya Bilkent gibi gzde okullarmzn gelikin akademisyenlerinin bazen atladklar nokta da budur. piyasaya sunduklar rnlerin Amerika veya ngiltere zerinden ithal edildiini ve Amerikal distribtrden aldklar rnn hlihazrda baka bir rn olduunu gzden karrlar. Mesele, Heideggerin sadece Almancadan, Foucaultnun ise sadece Franszcadan evrilip evrilmemesi meselesi deildir. Orijinali Franszca veya Almanca olan bir eser elbette ngilizce zerinden de evrilebilir, ancak btn bu parametrelerin gz nnde tutulmas ve metnin orijinaliyle srekli mukayese yaplmas kaydyla bu mmkndr. eviri hususundaki bu hassasiyet ve ilkeler btn yayn hayatna yeni balayan Heretikin iarlar arasnda yer alacaktr. Eekli yaynevimizin hayata ilikin duruuna ve genel yayn
17 Actes de la recherche en sciences sociales, Vol.145, No:145, 2002, ss.3-8.

22

SELM METNLER

politikasna ilikin bir metin bu kitabn son sayfalarnda bulunabilir. Heretik dncenin heretik kitaplarnn dilimize kazandrlmas her zaman Heretikin ncelikli hedeflerinden biri olacaktr. Ancak bu hibir zaman bir mmessillik ebekesine dnmeyecektir. Bu minvalde dnen ve emee, almaya, retmeye deer veren btn dostlarmza Heretikin kaplar ardna kadar aktr. Elinizdeki kitap, telif haklarnn alnmasndan, evirisine, oradan tashihine, dizgisine, basksna ve datmna kadar ok az sayda insann, ok ksa bir zaman ve ok kstl artlardaki inanlmaz gayreti, emei ve insanst bir mesaisi ile vcut bulmutur. Katks olan btn dostlara mteekkirim. zellikle Heretikin kuruluuna byk katks olan Ercan Gegine; eviriyi yetitirememe korkusuyla desteklerini istediim ve kitabn iki ksmn yetkinlikle eviren (2. Blm: 5. Ksm ve 3. Blm: 5.Ksm) Yusuf Polat ve Nafz Akehirlioluna; youn mesaisine ramen kitabn kapan tasarlamak iin vakit bulan eim Gabrielle Gautier nsaldya; metnin tashihini ciddiyetle stlenen, yetenekli kardeim-rencim Bar Bakrlya ve son olarak dizgi ve matbaa hususunda yardmn esirgemeyen smet Erdoana minnetlerimi sunmay bir bor bilirim. Son olarak Bourdieuden bir alntyla kapatalm: yle diyor Bourdieu: Bir dnrle beraber ayn dnre kar dnebileceimizi, zellikle Max Weber ile ilikim hususunda sklkla hatrlattm. rnek olarak alan kavramn, papaz, peygamber, cad arasndaki ilikiler zerine nerdii analizi dnerek hem Webere kar hem de Weber ile birlikte ina ettim. Ayn anda bir dnrle hem beraber hem de ona kar dnebileceimizi sylemek, gemiin dnceleriyle iliki kurarken kullanmaya alk olduumuz snflayc mantn () hepten tersini sylemektir. Marx ile Marxa kar veya Durkheim ile Durkheima

TAKDM

23

kar ve elbette Marx ve Durkheim ile Webere kar (veya tam tersi srada) dnebileceimiz kansndaym. Bilim byle iler. Dolaysyla Marksist olmak veya olmamak kesinlikle bilimsel olmayan din bir alternatiftir18 Peki ya Bourdieuc olmak veya olmamak? Levent nsald Ankara, 02/05/2013

18 Elinizdeki kitabn 91. sayfas.