T.

C
BAYNDRLK VE SKAN BAKANllGI KARAYOLLAR GENEL MORLG

KARAYOLLARNDA ZAYF ZEMiN PROBLEMLERi VE ONLEMLER

00

Hazrlayanlar Nefise AKELIK Inaat Yk. Mh. Engin MsRl Inaat Mh. Zuhal ETKESEN Inaat Yk. Mh. IlkayTIMUR Inaat Yk. Mh.

TEKNiK ARATIRMA OAIRESi BAKANllGI ZEMiN MEKANlGi VE TNELLER UBESi MORLG

NSZ

Karayollar yaplarnn

tekilatnn

kuruluundan

bu

yana,

yolun

ve yol

zayf zemine oturduu ksmlarda oturmalarn

ve st yapda

bozulmalarn olmamas iin alnmas gerekli tedbirler yolun trafik gvenlii asndan daima nemli olmutur.

Zemin Mekanii ve Tneller ubesi Mdrlnce

zayf zemn

tanmlayan, hangi durumlarda syrlmas, hangi durumlarda syrlmadan dier nlemlerle iyiletirilmesi gerektiini, zayf zemin yerine konulan malzemenin zellikleri, drenaj tedbirleri ve kriterlerini, uygulama rnekleri ile anlatan bu kitapn zellikle imalat srasnda aratrma ve yapm mhendisleri iin yol gsterici ve yararl olmasn umuyor, mhendislerimize baarlar diliyorum.

Mnevver ATASARAL Teknik Aratrma Dairesi Bakan

NDEKLER

l. ZA YIF ZEMN NEDR?..................................................................... 2. ZA YIF ZEMNLERN TESPT EDLMES....................................... 2.1. PROJE AAMASINDA......................................................... 2.2. YAPIM AAMASINDA........................................................ 3. ZA YIF ZEMN GELERNDE ALINACAK TEDBRLERE........ ESAS OLAN PARAMETRELER 4. KARA YOLLARINDA KARILAILAN SIO ZA YIF ZEMN......... GELER 4.1. YERALTI SUYU SEVYESNN SIODA OLMAS!............. 4.2. YERALTI SUYU YOK, YZEYDE GLLENME......... NEDENYLE TAIMA GC ZA YIF ZEMN OLMASI

Sayfa No 3 3 4 5 5

6 II

4.3.YARMA TABANLARINDA ME OLAN ZEMN OLMASI DURUMU

ZELLoL.........

12

5. YAPIM SIRASINDA DKKAT EDLECEK HUSUSLAR.................. 6. ZA YIF ZEMN GELERNE AT UYGULAMA RNEKLER....

12 14 20 23

7. LER ZEMN YLETRME yNTEMLER.................................. EK- 1 YERST VE YERAL Tl SULARININ ORTA REFJDE VE..... YANLARDA DRENAJ PRENSPLER

ZAYF ZEMN NEDR?

Tanm 1 : YF'ye gre (Yollar Fenni artnamesi), 14. Ksm (dolgular) tablo 1411' de verilen artlara uygun olmayan btn kaz malzemeleri zay f zemin olarak nitelendirilmektedir.

DeneyAd Likit Limit (LL) Plastisite ndeksi Maksimim kuru birim hacim arlk (standart proktor)

Limit Deer ~70 ~40 ~.450 tlm3

Standart No TSI900 AASHTO T-89 TSI900 AASHTO T-89 TSI900 AASHTO T-89

Tablo 14/J Dolgu Malzemesi zellikleri

Tanm 2 : Zayf zeminler, yol st yapsn ve yol yaplarn (dolgu, yarma, kpr, viyadk, tnel vb.) iletme sresince problem karmadan emniyetli ve ekonomik bir ekilde tayamayan zeminlerdir.

Tanm 3

: Zayf zeminler, YASS'nin yksek olduu killi, siltli, organik madde ieren zeminler, gevek ince kumlu alvyon zeminler ile kontrolsuz ekilde oluturulmu yapay dolgular olarak adlandrlabilir.

2.

ZAYF ZEMiNLERN

TESpiT EDiLMESi

Zayf zeminler, genellikle enine ve boyuna yol eiminin az olduu, yzey gllenmelerin olutuu, yer alt ve yzey sularnn dearjnn uzun tulde gerekletii ova geilerinde bulunmaktadrlar. Zayf zemin problemi, gerek proje aamasmda, gerekse aamasda aada bahsedilen yntemlerle tespit edilmektedir. yapm

2.1. PROJE AAMASNDA Yol gzergahnn belirlenmesi ve projelendirilmesi srasnda yaplan aratrma almalarna gre (sondaj, aratrma ukuru, yzey jeolojisi) yol ve yol yaplar altnda yer alacak zay f zeminlerin, .nitelii (CL, CH, OH), .kalnl, .zamana bal oturna zellikleri, .stabiliteyi etkileyecek kayma dayanm .ime potansiyeli belirlenmektedir.

parametreleri,

Zayf zemin tabakasnn kaldrlp atlamayacak kalnlklarda olmas (kaz stabilitesi, su altnda alma zorluu, uzun tulde kbaj art) durumunda ileri iyiletirme yntemleri projelendirilmektedir.

rnek: Dolgu abannda zayfzemin kalnl fazla (>3m.), syrma ekonomik deiL.
Bu dolgu abannda zayf zemin tama kapasitesini artrmak iin zel proje gerekli. n ykleme, dey dren, enjeksiyon gibi ileri yntemler projelendirilebilir. Kademeli dolgu ve oturmalarn takibi gerekebilir.

Proje aamasnda, yarma veya dolgu tabannda veya sanat yaps temelleri altnda yer alan s kalnlkta zayf zeminler grlmektedir. Bu tr kalnl az olan ve yol boyunca uygulama boyu kesin olarak belirlenemeyen zayf zemin geilerinde projede prensip olarak probleme iaret edilmekte ve kalnl az olan bu tr zayf zemin geilerinde alnacak nlemler olarak genellikle: Kaz ile syrma, Yerine yeni malzeme koyma, Drenaj, Jeosentetik veya jeogrid ile destekleme nerilmektedir.

rnek: Dolgu tabannda zayf zemin kalnl az 3m.), syrma ve zemini deitirme
ekonomik. Bu dolgu tabannda zayf zemin kaldrlarak YASS veya yzeyde su gllenmcsine bal olarak kaldrlan zeminin yerine konulacak malzeme zellikleri nem kazanmaktadr.

2.2. YAPM AAMASNDA Projede kesin olarak tam belirlenemeyen veya yol geniletmeleri srasnda, s kalnlktaki alvyon geilerinde Y.A.S,S'nin yzeye yakn olduu durumlarda veya yzey gllenmeleri olan ova geilerinde, bitkisel rt kazs srasnda karlalan bu tr zayf zeminlerin zellikleri, kalnlklar, kayma dayanm parametreleri sondaj ve/veya aratrma ukuru ile belirlenmektedir. Bu veriler dorultusunda zel proje gerekip gerekmedii aratrlmaktadr.

3.

ZA YIF ZEMiN GEiLERiNDE ESAS OLAN PARAMETRELER

ALNACAK

TEDBiRLERE

-Yolun zellikleri
- Dolgu ykseklii -Miks kesit geileri -Tnel -Sanat yaplar temelleri, menfez zerindeki dolgu ykseklikleri 2- Yolun geometrisi (enine, boyuna eim, v.b) 3- Yolun oturduu arazinin toporafik (apik) ve morfolojik (litolojik durum, havza) zellikleri 4- Killi, siltli, organik madde ieren alvyon zeminlerin veya kontrolsuz yapay dolgularn tanmlanmas, ileri deneylerle ime, oturma ve kayma dayanm zelliklerinin belirlenmesi (dane boyutu dalm, kvam limitleri tayini, ime %, ime basnc, kapilerite) 5- Zayf zemin kalnlnn belirlenmesi. (ssa, genellikle aratrma ukuru ile; aksi halde dolgu ykseklii veya ykne gre sondaj yardm ile) 6- YASS ve yzey sularnn durumunun belirlenmesi -Yzey gllenmesi var m? Varsa nedenlerinin belirlenmesi (stte geirimsiz tabaka m var? Y.A.S.S. yzeye kadar m ykseliyor? Sulama yaplan tarm arazisi mi?) -Ya alan blge mi? -Mevsime bal Y.A.S.S. deiimi sz konusu mu?

7- zellikle ehir geilerinde atk oluturulmu dolgularn tespiti gerekmektedir. Bu parametreler incelenerek,

(suni

dolgu)

maddelerle

-Zayf zemin kalnlnn az olduu -Dolgu yklerinin az olduu -Suyun yol taban zemininde snrl durumlarda leri ve pahal iyiletirme yntemleri yerine, 1. UZUN DNEMDE GVENL, 2. EKONOMK,

bir

blgeyi

etkiledii

3. YAPM sRAsNDA LER EKPMAN VE TEKNOLOJ GEREKTRMEYEN BAST EKPMAN LE NA EDLEBLEN TEDBRLER yeterli olmaktadr.

4-

KARA YOLLARINDA KARLALAN sC;, ZAYIF ZEMiN GELERi 4.1. Yeralt Suyu Seviyesinin Sda Olmas

Yeralt suyunun sda olmas durumunda drenaj iltesi tekil edilir. Drenaj amac ile tekil edilecek ilte veya drenaj malzemesinin iki kriteri salamas beklenir. 1- Filtrasyon Kriteri: Drenaj salanan zemin tanelerinin drenaj malzemesini tkamamas, -Permeabilite Kriteri: zelliinin olmas, Drenaj malzemesinin suyu geirebilme

Filtre malzemeleri

iin filtrasyon ve permeabilite

kriterleri,

filtrasyon kriterleri:
OI5F::; 5 OS5Z Ol5F ::;20 Ol5Z 050F ::;25 050Z

F=Filtre Malzemesi Z=Tabii Zemin

Do/gu tabannda

niform (D6(1Z / DI(IZ <1.5 ise) tabii zemin/er iini

filtrasyon kriterleri:

Do/gu tabanda ivi derecefenmi

(D60z / D /OZ ~ 4 ise) tabii zemin/er iin,. Ol5F ::;40 Ol5Z kullanlabilecektir.

filtrasyon kriterleri: permeabilite kriteri:

Ol5F ::;20 Ol5Z D15F ~5 D/5Z

Karayollarnda drenaj malzemenin temini, ekonomiklii edilmektedir.

tabakas aada belirtildii gibi, gerekli gznne alnarak eitli yntemlerle tekil

a) nce ve kaba filtre malzemesi ile, b) Tip-I, Tip-ll malzeme ve geotekstil ile, c) Kum ilte ile. a) YF'de gradasyonu verilen ince ve kaba fltre malzemeleri kullanlarak

NCE FLTRE MALZEMES

(mm) 3/8" (9.5 mm) No:4 (4.75 mm) No:16 (1.l9 mm) No:50 (0.297 mm) No:IOO (0.149 mm) Elek Geen Malzeme %'si 100 95-100 45-80 10-30 2-10

KABA FLTRE MALZEMES (mm) I" (25.4 mm) 3/4" (19 mm) 3/8" (9.5 mm) Elek Geen Malzeme %'si 100 80-90

No:4 (4.75 mm) No:8 (2.38 mm)

No: I O (2.00 mm)

30-70 15-45
O-LO

Fotoraf-I:

Zayf Zemin Syrma Kazsndan Drenaj iltesi Yerletirilmesi

Sonra

b) Doal ince malzeme bulunamamas durumunda, malzemesi yerine Tip-A drenaj amal rgsz tip jeotekstil, malzemesi yerine Tip-I veya Tip II malzeme kullanlarak,

nce filtre kaba filtre

Drenaj amait rgiisiiz tip jeotekstil (Tip-A) kul/almas durmuda; Tp-

Elek (mm) 2 1/2" (63 mm) 1 112" (37.5 mm) Geen Malzeme %'si 100 85-100 0-25 0-5

3/4" (20 mm) 3/8"( 1O mm)

Drenaj amait rgiisiiz tip jeotekstil (Tip-A) kul/almas durumiilida; Tp-

Elek (mm) 3" (74 mm) 1 112" (37.5 mm) 3/4" (20 mm) 3/8"( 1O mm) No:4 (5 mm) No:8 (2.5 mm) No:200 (0.074 mm) Geen Malzeme %'si 100 70-100 40-100 20-70 0-40 0-12 0-3

eYer alt suyu drenaj sisteminde, jeotekstil bohasz, ince ve kaba filtre malzemesi olarak Yollar Fenni artnamesi'nde belirtilen gradasyona uygun doal malzeme (dere malzemesi v.b.) filtrasyon ve

permeabilite asndan jeotekstil bohal krmataa gre daha avantajl olup, tercih edilmelidir. nce fltre malzemesi temin edilememesi
(ekonomik jeotekstille olmamas) bohalanarak halinde doal kaba filtre kullanlmas dnlmelidir. malzemesinin

eJeotekstil bohal sistemde doal krmata kullanlmas durumunda ise, keli yaps nedeniyle kenetlenmenin dmesi ve keli krmata malzemenin olumsuzluklar gznne alnmaldr.

kaba filtre malzemesi yerine teknik bakmdan krmatan fazla olmas, permeabilitenin jeotekstile zarar vermesi gibi

.zellikle yksek plastisiteli kilolan blgelerde krmata drenaj sistemlerin tkanmasna kar ayrma amal jeotekstilin kullanlmas halinde jeotekstilin yrtlp hasar grmemesi iin jeotekstil zerine dere malzemesi (20-30 cm) veya B tipi dayanml jeotekstil uygun olacaktr.

Drenaj Amal Jeotekstil Tipi DENEY ADI Dar mesnetli ekme dayanm (N) Kopma uzamas (%) Delinmeye kar dayanm (N) (lt/m2/sn) Tp-A 450 50-80 300 80 i 150 Tp-B 900 50-80 600 80 i 150

Permeabilite

Permitivite (sn-I) Grnr gz akl (Ilm) (maks.)

KGM GEOTEKSTiL TEKNiK ARTNAMESi (DRENAJ AMALI)

e) YF'de gradasyonu verilen Kum ilte kullanlarak; kum iltenin gayri ekonomik olmas halinde, drenaj malzemesi ve zeminin dane boyutu dalmlarnn tesbiti ile filtrasyon ve permeabilite kriterlerini salayan ekonomik drenaj malzemesi kullanlarak,

Kum ilte Gradasyonu

Elek (mm) 3/8" (9.5 mm) Geen Malzeme %'si 80-100 5-50 0-20 0-5

No: 8 (2.4 mm)

No: 30 (0.6 mm) No: 50 (0.3 mm) drenaj iltesi tekil edilir.

4.2. Yeralt Suyu Olmamas, Yzeyde Gllenme Nedeniyle Tama Gc Zavf Zemin Olmas Durumu
Tabanda zayf zemin kazsndan sonra, yer alt suyu olmayan fakat yzey gllenmeleri nedeniyle oluan tama gc yetersizliklerini nlemek amacyla zayf zemin syrlr ve kazlan ksmda "Serbest Drenaj Malzemesi" kullanlr. Serbest drenej malzemesi yzeyden itibaren dolgu tabannda 3040cm. suyun iki tarafa gemesini salamak amacyla ykseltilir. Veya ev dibi geirimsiz kil ile kaplanr. Dolgu malzemesi granler nitelikli geirimli ise, yzeyden sonra serbest drenaj malzemesi kullanlmasna gerek yoktur. SERBEST Elek (mm) 3" (76 mm) i 1/2" (38 mm) 3/4" (19 mm) 3/8" (9.5 mm) No:4 (4.75 mm) No:8 (2.38 mm) No:200 (0.074 mm) DRENAJ MALZEMES Geen Malzeme %'si 100 70- 100 40-100 20-70 0-40 0-12

0-3

Zeminin iyiletirme tabakas ile takviye edilmesi durumunda; iyiletirme tabakasnn zemine gmlerek malzeme kaybnn ok fazla olmas ve zeminin ok yumuak olmas nedeniyle imalatta problem yaanmas durumunda geosentetikler kullanlmaktadr. Ayrca; suni atklardan oluan yapay dolgularn olmas durumunda yeni ina edilecek yol dolgusunu az kalnlkta ve sadece styap yklerinin etkili olduu durumlarda jeosentetikler kullanlabilir. zellikle, dolgu imalatnda geosentetikler yumuak zayf zemin zerine serilip dolgu bunun zerinde tekil edildiinde, geotekstil dolgu malzemesinin ve/veya eer kullanlyorsa dolgu altndaki granler malzemenin zemine gmlmesini engelleyerek seperasyon grevi grrler, granler malzemenin altnda filtre olarak alrlar. Ayrca yksek ekme dayanmna sahip olduklar iin dolgu ve altndaki zayf zemin ieren bir kayma hareketini engelleyici donat olarak kullanlabilirler. (rnek: stanbul Yarmburgaz Kava. Bu uygulamada geogrid kullanld. )

4.3. Yarma Tabanarnda Durumu:

ime

zellii

Olan

Zemin

Olmas

Yarma tabannda ime zellii olan zemin olmas durumunda, zeminin ime yzdesi ve ime basnc laboratuvar deneyleriyle tayin edilir. Uzun tlde, esnek styap kullanlmas durumunda yol trafie aldktan sonra styapnn bozulmamas iin, ime nedeniyle oluacak deformasyonun 5 cm olmas beklenir.
izlenen Yntem:

a) ime zellii olan zemin kalnl sondaj veya aratnna ukuru ile tesbit edilir. b) Elde edilen ime basnc ve ime yzdesi deerler ve ien zemin kalnl kullanlarak, bu zeminin su almas durumunda ne kadar iecei tesbit edilir. c) imenn kabul edilebilir snrlar iinde kalmasna karlk gelen ime yzdesi iin gerekli, ime basnc bulunur d) Hesaplanan yke gre styap tabannda uygulanacak ime zellii olmayan malzeme (capping-Iayer) kalnl belirlenir. e) Su napnn yol tabannda en fazla 1.5 m yaklamasna izin verilmesi esas gznne alnarak, yarma evi dibi borulu hendek drenaj nerilir.

5.

Y APM sRASNDA

DiKKATEDiLECEK

HUSUSLAR:

Zayf zemin geilerinde gerek yer alt suyunun drenaj iin drenaj tabakas tekilinde, gerekse yzey gllenmelerinden yolun etkilenmemesi iin iyiletirme tabakas oluturulmasnda, sistemin tm yol tabannda yekpare olarak almas salanmaldr. Yeni yaplan yollarda, szkonusu drenaj veya iyiletirme tabakas, problemli kesimin tamamnda yaygn (ilte eklinde) veya sistematik olarak (yolu enine kesen analar eklinde) uygulanabilir. Mevcut yollarn standardnn ykseltilmesi veya blnm yollara dntrlmesi durumunda, mevcut yol altnda bu tip bir drenaj veya iyiletirme tabakas olup olmad aratrlmal, var ise, yeni yaplan kesimle balants yaplmaldr. (ekil- I) Yok ise; ya eski yol altnda aralkl kaz

12

(ekil-2) ile sistemin btnl salanmal veya yeni iyiletirme tabakas tabannda yol dna eim verilerek (ekil-3) eski yol altna suyun ulam engellenmelidir.

Yeni iyiletirme t.b.

Mevcut iyiletirme t.b.

ekil- (1 ) :Yol Geniletilmesi

Kaz sonras yeni iyiletirme tabakas

ekil- (2)

:Eski yolun aralkllarla kazlmasYol Geniletilmesi

.. ... . . . . . . . . .. . .. . .. . . ... . . . . .

ekil- (3)

: Eski yolun altna su giriinin engellenmesi

13

6.

ZA YIF ZEMN GELERNE RNEK-I Proje

"dolgu

AT UYGULAMA RNEKLER

Kalkan-fethiye Yolu KM:26+600-27+000 Aras 2.00 m

Zemin Koullar Tanm

CL, dk plastisiteli KiL MH, yksek plastisiteli SiLT SM-GM, siltli kum-akl (2 m derinlikten sonra) YA.S. Seviyesi 2 m. : S yer alt suyu mevcudiyeti ve dolgu tabannda tama gc zayfzemin

Problem

Yaplan almalar: - 1.80 m-3.00 m derinlikte aratrma ukurlar ald. - Elek analizi, hidrometre, kvam limitleri tayini deneyleri ile zemin ve iyiletirme tabakas zellikleri belirlendi. - iyiletirme tabakasnn kapiler ykseklii belirlendi (ekil-4)

50 ]

40 :::j 30

_____ o

00--0

.---

_.--

_O

./- ..
o

20

i
i

10

-o

II i
~:r

ii

i ii
a-:r:r

a-:r

~e::

a-:r:r

n
al al

MJ'..:

www al al al

--U~
AAA
al al al

8"'''' ~~

8"'''' ~~ ~~

~~~

U~ ~~~
al al al

~~

mosa; ~~~

Ii~~

(ekil-4)

14

zm

styap

2m

___

Dolgu

3 m : ~ . A

~.~;::!!:.: . f~'i~'~'I'I'i~'i~'i~'i~11'i~~'i~1~'i11~'i~'i~1~11'['ll~1~111~' :... :[' ['~ ~'i~1~' ~;'~~~!~i:~ ['~' j~.;:~j

Kaz 's, 1.50 m
.Kapilerite ve iyiletirme amal

'l.m tvenankum-akl

Ariye Miz. O.5m Tvenan Kum-akl 1m Elek st 1.5m

2m

Nol:
Drenaj kanal boyutunda kaz esnasnda zemine bal genilemeler olabilr

1.5m
ADetay

ekil (5)

- Dolgunun iki yannda Y.A.S.s'ni drmek iin hendek drenajt yapld. - Zayfzemin kazld. - Kazlan ksma .00 m kalnlkta granl er malzeme serildi. - Dolgu ev dibine kaplamal hendek yapld. (ekil-5)

15

RNEK-2 Proje

stanbul-Bursa-Balkesir-zmir Otoyolu Bursa evre Yolu II. Ksm KM:23+000-24+500 4.00 m-9.00 m

Zemin Koullar

- 50 m kalnlnda dank kum akl mercekleri ve seviyeleri ieren dk plastisiteli, siltli KL-SL T (CL-ML), Kalnl mm mertebesinden 5 m'ye kadar deien killi siltli KUM (SM, SC), Kalnl en fazla 3 n olan AKL (GM) Genelde 0.00 m- i .80 m derinlikte. sondajda artezyen suyu gzlendi. Bir

Y.A.s.s.
Problem

S yer alt suyu nedeniyle, oturma ve tama gc problemi

16

Yaplan almalar: - 4 adet sondajla zemin tabakalanma durumu, SPT deneyleri Y.A.S.S belirlendi. Elek analizi, kvam limitleri tayini, su ierii tayini deneyleri zemin tanmland. - eksenli basn, serbest basn, konsolidasyon deneyleri kayma dayanm ve skma zellikleri belirlendi. Stabilite Analizleri yapld. Hdolgu = 9.00 m iin G.S.=l.I 8 (yetersiz) Hdolgu = 7.00 m iin G.S.=1.44 (yeterli) - Oturma Hesaplar yapld. Hdolgu = 9.00 m iin S = 62 cm Hdolgu= 7.00 m iin S = 48 cm Oturma zaman ve % 90 iin t=8.5 ay ve ile ile

zm

O.5m
yass 1.50m

aya Dolgu

(ekil-6)

17

- Dolgu tabannda tama gc zayf olan zemin i .50 m kazld. - Otunna miktar ve yzey gllenmelerinden dolgu tabannda etkilenmemesi gereken kalnlk dikkate alnarak, kazlan ksm ve yzeyden yukar doru 0.50 m'lik ksm kaya dolgu ile iyiletirildi. - H:S; 7.00 m'ye kadar olan dolgular proje kotunda, H > 7.00 m olan dolgular 7.00 m ykseklikte tekil edildi. - H > 7.00 m olan dolgular altnda % 85 oturma tamamlandktan sonra dolgular proje kotuna getirildi. (ekil-6)

RNEK-3

Proje

Antalya-Alanya Blnm Yol II. Ksm KM:78+200-88+800 Aras 1.00 m-3.20 m

Zemin Koullar Tanm

Arazi Koullar Problem

Dk plastisiteli, siltli KL (CL) Yksek plastisiteli KL (CH) Y.A.S.S Yok : Sulanan tarm arazisi, enine ve boyuna eim ok az Geirimsiz kil tabakalar mevcudiyeti nedeniyle 0.30 m-0.60 m kalnlndaki bitkisel toprak ve bunun altnda yeralan 0.40 m'lik kil tabakas olmak zere 0.70 m- 1.00 m kalnlndaki zeminin tama gc yetersizlii

iS

Yaplan almalar:

- 1.50 m-I.80 m derinliinde toplam 14 adet aratrma ukuru ald. - Elek analizi, hidrometre, kvam limitleri tayini deneyleri ile zemin ve iyiletirme tabakas malzemesi tanmland - Mevcut yol altnda granler malzeme olup olmad kontrol edildi.
zm

Yeni Yaplacak Yol

O.50m Geirimsiz kil

ekil (6)

- Yeni yol altnda bitkisel toprak (0.30m-0.60m) ve altndaki tama gc zayf zemin (OAOm) kazld. Tabana ev dna doru eim verildi. - Mevcut dolgu evinde kademeler tekil edildi. - Toplanan suyun dearj iin ev dnda hendek drenaj tekil edildi. - Mevcut dolgu altndaki granler malzemeyle balants salanacak ekilde kazlan ksmda, serbest drenaj malzemesi gradasyonunda iyiletirme tabakas tekil edildi. - Dolgu eteinde ve serbest drenaj malzemesinin akta kalan ksmnda szdrmazln salanmas amacyla 0.50 m'lik kil serilip sktrlmas neriidi.

19

7.

LER ZEMN YiLETRME YNTEMLER

Zayf zemin kalnlnn fazla olduu, s kaz, iyiletinne tabakas ile zlemeyen problemlerde ileri zemin iyiletinne yntemleri tek bana veya s zemin iyiletirme teknikleri ile beraber kullanlmaktadr. leri zemin iyiletirme yntemlerinden birine karar verilmeden nce, iyiletirilecek zemin kalnlnn derin sondajlarla belirlenmesi, arazi (SPT, ePT v.b.) ve ileri laboratuvar deneyleri ( eksenli basn, konsolidasyon v.b.) ile zemin kayma dayanm ve oturma zelliklerinin belirlenmesi ve proje hazrlanmas gereklidir.

Karayollarnda

uygulanan ileri zemin iyiletirme yntemleri:

n ykleme ve srarj Dey drenler Temel enjeksiyonu Geosentetikler

olarak sralanabilir. N YKLEME VE KADEMEL YKLEME: Yapnn inasndan nce zeminin genellikle yayl toprak yk ile yklenmesi N YKLEME olarak adlandrlr. Zemine daimi olarak etkileyecek yap yk zerinde ekstra yk SRARJ olarak adlandrlr ve oturmalar hzlandrmak iin kullanlr. KADEMEL YKLEME ise, zeminin tayabilecei ykseklikte dolgunun aamal ina edilmesi. Her aamada belirli dolgu ykseklii altnda zemin otunnalarnn tamamlanp kayma dayanm istenen deere ulamasndan sonra dolgunun proje kotuna ykseltilmesi olarak tanmlanmaktadr. Oturmalarn tamamlanmas ile kayma dayanm parametreleri ve zeminin tama gc artar. N YKLEME, SRARJ veya KADEMEL YKLEME yapma balanmasnda sre kstlayc bir faktr deilse en ekonomik yntemlerdir.

20

Bu yntemlerde imalat srasnda oturma kolonlar ve plakalar lmleri alnmas byk nem tamaktadr. (rnek: Bursa evre Yolu II.Ksm KM.23+000-24+300)

DEY DRENLER: Kaln ve tabii ara drenaj bantlar iermeyen kalnl fazla (> iO m) skabilir zellikte kil tabakalarnn n ykleme veya kademeli ykleme ile oturma zamanlarnn uygulama sresi snrlarn amas halinde veya dolgu zerine ilave edilen srarj yksekliklerinin zemin tama gc kapasitesini amas halinde kullanlan bir yntemdir. Ayrca; ani yklemeden dolay stabilite problemleri ortaya kabilmektedir. Oturma hzlarn artrmak ve n ykleme ile bekleme zamanlarn azaltmak iin dey drenler kullanlr. Dey drenler drenaj yolunu ksaltr. Boluk suyu basnlar hzla snmlenir. Dey drenle birlikte srarj ynteminin kullanm, daha ekonomik dey dren tasarmna imkan verir. (rnek: Antalya-Alanya Yolu Manavgat Kprs yaklam dolgularnda bant dren, zmir-Aydn evre Yolu Kpr yaklam dolgularnda kum dren uygulanmtr.) Dey drenler, o iuturulabi iinir. kum dren veya jeosentetik bant drenlerle

2\

ZEMN ENJEKSiYONU VE JET-GROUT:

Yol ve yol yaplarnn oturaca zeminin tama gc zayf zemin olmas veya oturmaya hi izin verilmemesi gereken durumda, zeminin kayma dayanmn artrmak, geirgenliini azaltmak amacyla kullanlan bir yntemdir. Zemin cinsine gre, kum-imento erbeti veya bu erbet silicat v.b. katk maddelerinin zemine enjekte edilerek boluklarn doldurulmas zemin enjeksiyonu olarak tanmlanmaktadr. Jet-grout ise yksek basnla verilen imento erbetinin zeminle karmas veya zeminin bir ksmnn imento erbetiyle yer deitirmesiyle enjeksiyon kolonlarnn oluturulmasdr. (rnek: zmit-Yalova Yolu Baiskele Kava) Proje kriterlerinin testlerle teyit edilir. salanp salamad uygulama sonras yaplan

22

EK-l

YERST VE YERALTI SULARININ ORTA REFJDE VE YANLARDA DRENAJ PRENSPLER

YZEY SULARININ DRENAJI lkemizde yzey sular kil, silt tad iin, zorunlu olmadka yzey sular dorudan yeralt suyu drenaj sistemine veya kollektre verilmemelidir. Yzey sular orta refiij ve yarma hendeklerinde kanallarda toplanmal, geometrik, evresel ve teknik artlarn izin verdii oranda yzeyden aktlmaldr. Sz konusu kanallar ak kolaylatrnak ve szdrmazl salamak amacyla gereken yerlerde kaplanabilir. Kanallarda toplanan sular mmkn olduu kadar yarmalarda hendek ucundan ve yzeyden, orta refjde ncelikle menfezlerden dearj edilmelidir. Uzun yarmalarda kanal kesiti artrlarak sathtan ak salanabilir. ok zorunlu hallerde uzun yarmalarda yan yarma kollektrnn kullanm gerekebilir. Uzun mesafede suyun tanmas ve/veya kanala fazla miktarda su gelmesi, kollektr veya menfez gibi mevcut dearj sisteminin olmamas durumunda, suyun dearj enine geilerle salanabilir. Enine geilerin mmkn olduunca az sayda yaplmasna dikkat edilmeli, enine gei tipi, kesiti ve dayanm hidrolik hesaplarn yansra dolgu hareketleri ve st yapdan gelecek hareketli yklere gre belirlenmelidir. Bu geilerde dolgularda dorudan bir k, yarmalarda hendek alt kollektrne balant yaplmas gerekecektir. Enine geilerde uygun kesitli deliksiz esnek boru kullanm uygun olacaktr. Dolgularda kanal geniletmeye gerek kalmadan enine geilerle - 400 m aralkla dearj ounlukla mmkn olduundan yzey suyu iin kollektre gerek olmayacaktr. Gerek yarma ve gerekse orta reflijde kullanlan kanal, otoyol yzeyine den ya suyu miktarna gre yeterli kapasitede boyutlandrlmal, gereken yerlerde hem kapasiteyi artrmak hem de yeraltna szmay engellemek amacyla kaplanmaldr.

YERALTI SUYU VE szNT

SUYU DRENAJI :

Orta refllj ve yarma hendei altnda sznt suyunu almak ve yeralt suyu seviyesini drmek zere bir yeralt suyu drenaj sistemi tekil edilmelidir. Dren borusunda toplanan yeralt suyunun dearj iin bulunduu kesimin yzey suyu dearj sistemi kullanlmaldr. Uygun aralklarla tekil edilecek kontrol bacalar iki sistemin balants iin kullanlmaldr. Orta reflljde 400 m'de bir mevcut sanat yaps veya enine geile dearj verilebilmesi, tama mesafesinin 400 m'den az olmas ve az su sznts beklenen dz kesimler ve dolgular iin sistem KOLLEKTRSZ olarak sadece dren borulu sistem olarak uygulanmaldr. Ancak yeralt suyu seviyesinin s olduu yarmalarda, btn yzey suyunun tek tarafa aktld kurplarda, dolgu ve yarmalarda orta refllj kanal kapasitesinin yetersiz olduu, baka bir yapyla dearjn mmkn olmad durumlarda orta reflljde KOLLEKTR uygulanmaldr. Yarma kenarlarnda evlerden gelebilecek sznt suyunu, yoldan gelebilecek suyu ve yeralt suyunu almak zere yaplacak dren borulu sistemin bir kesiminde bloke olmas durumunda, yol altnn suya maruz kalmas szkonusu olabilecektir Yarma hendei altnda hem yeralt suyu dren borusu hem KOLLEKTR kullanlabilir. Bu kollektr bir ok kanaldan gelen yzey suyunu alr, yeralt suyu drenaj sisteminin herhangi bir noktada bloke olmas durumunda o kesim tamir edilene kadar dier btn sistem alr. Yarmalarda orta refllj dren hendekleri dolgularda olduu gibi az szan sular iin 400 m'ye kadar KOLLEKTRSZ yaplarak enine geile yarmann kollektrne balanabilir. Btn sistemin almas ancak iyi bir bakmla mmkn olaca iin, sistemin yerletirilmesi ve detaylar. bakm kolaylatrc bir ekilde projelendirilmeli. Sistemin kontrol ve bakm iin 50-100 m'de bir kontrol bacalar yaplmaldr. Yukarda belirtilen prensipler gz nne alnarak drenaj sisteminin yolun plan ve profili zerine yerletirilmesinden sonra nerelere tek dren borulu nerelere ift borulu (kollektrl) sistemin uygulanaca daha iyi grlebilecek ve zellikle dearj yerleri, suyun gerek yzeyden ve gerekse yeraltndan ne kadar mesafe tand belirlenebilecektir.

24