DADAZM

Sanat ld: Yaasn Sanat

Dadaizm Nedir?
I. Dnya Sava'nn katliamlarna duyulan nefret ve tiksintiden doan Dadaizm, teknolojik ilerlemeye kr krne balanmann yzeyselliini, Avrupa toplumunun yozlamasn, sava, toplum, gelenek, din ve sanat gibi tm yerleik deerleri protesto etmek amacyla kurulmu bir akmdr. Yaptlarnda allm estetikilie kar kyor, burjuva deerlerinin tiksinliini vurguluyorlard. Dada hareketi yaratc sanat canlandrma amacyla yeni deneysel ifade formlar bulmak iin aba gsteriyordu.

Dadaizmin Douu
Dadaizm, Jean Arp, Richard Huelsenbeck, Tristan Tzara, Marcel Janco ve Emmy Hennings'in aralarnda bulunduu bir grup aydn ve gen sanatnn, 1916da Zrihde Hugo Ball'in at Cabaret Voltaire adl gece clubnde biraraya gelmesiyle ortaya kmtr.

 Dada hareketi, yaklak tm Avrupa lkelerindeki sava kart aydnlarn nderliini yapt bir haretketti. Birer pasifit olan bu aydnlar, kendi devletleriyle ak bir atma iindeydiler. Aydnlarn gazetecilik ve sanat alanndaki almalar, sava baladktan sonra uygulanan sk denetimlerle neredeyse olanakszlatrld. ou aydn baka lkelere giderek, bu zorluklardan uzaklatlar. Bylece, svire, zellikle Zrih, snmac olarak gelen aydnlarn toplandklar merkez oldu.

 29 Mart 1917de Zrihte DADA adl galeri ald, 1 Temmuz 1917de DADA adl derginin ilk says karld. Ayn zamanda Collection DADA ad altnda dada grubunun btn yazlar yaymlanyordu.

 1915te Duchamp ve Picabiann evresinde de Dada akmna benzer bir hareket gelimitir. 1918de sava sona erdiinde Zrih grubu tmyle dald. Romen air Tristan Tzara, Zrihteki en nemli dada temsilcilerinden biri olarak 1920de Pariste dada hareketini kurdu.

 Richard Huelsebeck, 1917nn sonlarna doru Dada-Berlin hareketini kurdu. Malik Yayneviyle birlikte bir ok dergi ve bildiri yaynladlar. Zrih grubundan ayrlanlarn ou Dada-Berlin ve Paris gruplarna katldlar.

Dadaizmin zellikleri
Dadaclar, sanatta yenilikilii benimsemiler ve sanatn ne olmas gerektii konusundaki yerlemi grlere kar kmlardr. Yeni deerler getirmemi, yerleik deerlerle hesaplamlardr. Bu yzden, var olan slup ve yntemlere yeni anlamlar kazandrmlardr. Akln hi bir deeri olmadn savunmulardr.

Yaamn anlamszln ve zellikle edebiyat sanatlarnn abalarn mizah yolu ile eletirmilerdir.

 Sembolizme, Ftrizme ve Ekspresyonizme kar bildirgeler yaynlamlardr. Dadaist, mantk-d konular semi; kt, tahta ve benzeri malzemelerle deiik teknikler kullanmlardr. Dadaizmi dier sanat akmlarndan ayran en nemli zellii ykc olmasdr.

 Edebiyat, ilkel Afrika iirleri, grup yelerinin hazrladklar geliigzel seilmi, szcklerden, anlamsz hecelerden oluan ses iirleri, eitli dizelerin ayn anda okunmas sonucu ortaya kan anlamsz iirlerle temsil edilmitir.

DADAST BR R YAPMAK N
Bir gazete aln Bir makas aln Bir yaz sein ve yapmak istediiniz iiriniz iin dilediiniz yeri Keserek kartn Sonra yapmak istediiniz iir iin kelimeleri yazdan adamakll kesip kartn ve hepsini bir kabn iine koyun Yavaa kartrn Sonra kestiiniz katlar birer birer dar karn kardnz sraya gre drste kada geirin iir size benzedi Ve ite bu sizsiniz: baya hayvan srs sizi anlayp takdir etmeyecek ama siz ho, duyarl, snrsz ve zgn bir yazar oldunuz.

 Dadaistler; grlerini ncelikle szcklerle ifade etmiler ve yaymlanan dergiler aracl ile dile getirmilerdir. Bunun dnda kabare, tiyatro, dinleti, sergi, yry, mzikhol, sirk ve benzeri geleride sanatn iine katarak kendilerini ifade etmilerdir. Baz dadaclar, dadaizmi siyasi grlerini aklamak, sanat siyasal eyleme baml klmak iin kullanlan bir anlatm arac olarak grmlerdir. Srrealizm, Soyut Srrealizm, Pop art, Kavramsal Sanat gibi akmlarn ortaya kmasna elverili bir ortam hazrlamtr.

Baz Dadaist Eserler

Tristan Tzara; L'Homme Approximatif (Yaklak Adam), Le Coeur Gaz (Gazl Yrek),Midis Gagns (Hakedilmi leler),Parler Seul (Yalnz Konumak), La Face Intrieure ( Yz) Hugo Ball; Kritik der deutschen Intelligenz (Alman Aydnlarnn Eletirisi) , Die Flucht aus der Zeit (Zamandan Ka) Kurt Schwitters; Ursonate (sonat) Mayakovski; Pro Eto (Bununla lgili) (iir) Marinetti; zgrletiren Szckler (bildirge) Hans Richter; Son Kurtulu (bildirge)

Kaynak
LYNTON, Norbert, (2009) Modern Sanatn yks ; Remzi Kitapevi (2008)Dada Manifestolar; Altkrkbe Yayn www.lib.uniowa.edu/dada (uluslararas ariv)