You are on page 1of 3

1

AIN DN : HMANZM
Yrekten inanyorum ki gelecein dini katksz bir hmanizm olacaktr, yani insann btnne sayg; hayat ahlaki bir deer tayacak, kutsiletirilecek yceltilecek. Yarnn balca kanunu gzelim insanla zen gstermek. Belli bir ekle brnmeyecek bu inan, hizipler ve tarikatlar gibi kimseye kapal olmayacak. Akldan baka klavuz tanmayan, gizli remizleri, tapnaklar, rahipleri bulunmayan, kiliseler d dnyada gnlnce yaayan geni ve hr ilim.. ite insanl kanatlandracak biricik inan" (Renan, lmin Gelecei) mann kaybeden bir an dini. Szn dinletmek isteyen her felsefe bu kaftana brnmek zorunda. Marksizmden egzistansiyalizme kadar Avrupa'nn tm dnce akmlar hmanist. Kavramdan ok klf; kelime deil bukalemun: demokrasi gibi, sosyalizm gibi. Hmanizm gen bir kavram, bat dillerini 1850'den sonra fethetmi. Ama mstariplerimiz hemen benimsemi kelimeyi, onlara gre Yunus'lar, Mevlana'lar, Hac Bekta Veli'ler su katlmam birer hmanist. Hmanizm nedir, kimsenin tarife yanat yok.(1) Kelimenin iki ayr manas var : 1) Antikite hayranl. 16. asr Avrupas iin bir ka, bir mehul arayt hmanizm. Bir egzotizm, bir yeni boyut ihtiyac. Kilisenin yasaklarndan kurtulmak isteyen Orta a insan Eski a edebiyatlarna kat. Ferdi cemaat iinde eritmeyen paganizm, hrriyetti, direniti. Nas'larn elik korsasndan kurtulup kilisenin duvarlar dna frlamak hem cazip hemde tehlikesizdi. Kendi mazisine snyordu bat; manevi mirasn yeni batan inceliyor, o metruk hazineden el dememi mcevherler derliyordu. Antikite hem kendisiydi hem bakas. nsan Hristiyanln posalatramad bir dnceyle yakndan temas ediyordu. Vesayetten kurtuludu bu, kendi kanatlar ile umak arzusuydu. Aktan aa bir isyan deildi phesiz, nk Hristiyanlk, greko latin kltr ile hibir zaman gbek balarn koparmamt. Fakat nas'larn korkuluundan atlyarak putperest dnyann iir ve dnce bahelerine almak yine de tehlikeliydi. Ne olursa olsun Avrupa, zincirlerini krmak, rtn ispat etmek, horlanan haysiyetini kurtarmak zorundayd. Bylece bat aydn eitli tahriflerle tannmaz hale gelen Hristiyanl bir yana brakacak ve giderek kendi kendini tanrlatracaktr. Filhakika hmanizmin ikinci manas insanlk dinidir. Kilisenin abesleriyle bunalan serazad zekalardan kimi, "tabiatta tanr yoktur, tanry yaratan insandr. Toplum kendi deerlerini gkkubbeye aksettirmi, beeriyi ilahiletirmitir", dedi; kimi, "insanl kurtaracak tek klavuz ilimdir"; ne Rab ne ibad. nsann yabanclamasyd din, bir eit afyondu. Geen asrn dnce fatihleri Promete'yi bayraklatrrlar, "btn tanrlardan ireniyorum" diyen Promete'yi. yi

2
ama Promete'nin irendii tanrlar karanlk bir an kan dkcs, habis, zenperest mabudlar deilmi? Hmanizm, Avrupal iin kaybettii dinlerin, ykt inanlarn yerini alan bir put. Hmanizm bir aydn hastal ama kimse bu izmin hudutlarn izemiyor. Diyorlar ki hmanizm, insan mkemmelletirmek, varabilecei en yksek irtifaa ykseltmek yani gerek insan, kamil insan yapmak. Yalnz rnek kim olacak? Sokrat m, Vinci mi, Erasmus mu, Goethe mi? Nietzsche'nin ideali insan-st idi; yakn tarihin kanl tacidarlar bu ryann ne kadar tehlikeli olduunu ispat ettiler. Carlyle'n kahramanlarna gelince onlar da mazide yaayan veya yaand farzedilen birer gerek veya tecrid. Hmanizm insann tanrlatrlmasym, hangi insann, feylesofun mu, kozmonotun mu, ynn m? Hmanizm, saltanatnn sarsldn anlayan kilisenin de bayra. Gerek hmanist biziz diyen Pierre l'Hermite'lerin, Ignace de Loyola'larn torunlar kanl penelerine ipek eldivenler geirerek insanolunu kardelie aryor. Katolik bir tarihi, "hristiyan hmanizmi, yunanllarn dini ideali ile ncil arasndaki kaynamann eseridir, diyor; Yunan felsefesi latin hukuk anlay ve judeo kretien teoloji ayn potaya dkld, bu halitadan kan ana mefhum: insanolunun deeridir". (Grouset) Ya slamiyet? Hmanizm putperest sanata kar duyulan hayranlksa mslman dnya byle bir muhabbetten habersiz yaamstr. lde doan slamiyet, yunan iirinin lgn ve gnahkar cazibesine kapalyd. Sirenlerin arksn engin denizlere almayanlar duyamazlard ki. slamiyet Yunan ve Roma'dan dnceyi almt, besleyici unsurlar varlna katm, posay brakmt geriye. Unutmayalm ki karanlklar iinde bocalayan Avrupa'ya antik an en byk dahisini, Aristo'yu slamlar tantmtr, yani bat hmanizminin ana kaynaklarnn biri slamiyet'tir. Ne var ki slam' Homeros da ilgilendirmemitir, Virjil de. Cahiz (772-870) iin dnya iiri Yedi Ask airleriyle balar. slam yunan ve latin sanatna niin dnecekti? Ne dilde ne zevklerde ortaklk sz konusuydu. Rnesans hmanistlerinin ada hmanizm zerinde etkisi nedir? Baka bir deyile, bir Feurbach'n, bir Renan'n, bir Marx'n dikkatini insanolunun muhteem kaderine, esiz deerine kanatlandran Rnesansn metin aktarclar m olmu? Onlar olmasa Comte nsanlk Dinini kuramayacak myd? Bilemeyiz. Biz Rnesans yaamadmz iin mi hmanist olamadk? Evvela Rnesans tarihi bir gerekten ok bir talyan miti. Dncede yeniden dou ve atlay olmaz. slamiyet'te kilisede yok, Allah'la kul arasnda herhangi bir arac da. slam dncesi hangi baskya kar direnecek, bamszln kime ispat edecekti? Hmanizm insan haysiyetine sayg, insana tabiat iinde istisnai bir deer vermekse, slamiyet tek gerek hmanizmdir. "Humanits" edeb, efendilik, nefse hakimiyet, mukaddese sayg ise slamiyet ve bilhassa tasavvuf "humanits" nin ta kendisi. nsan yalnz slamiyet'te eref-i mahlukattr. Bir yanyla balk, bir yanyla tanr. Feyzi Hindi'nin mehur beyiti ile ereveledii muhteem varlk:

3
Haki, eer bezulmeti hesdi mukayyedi, Ari, eer benur- ilahi mnevveri. (1) emsettin Sami, "insaniyete muhabbet" diyor (Kamus-u fransevi). smail Fenni, "devr-i teceddd debasnn yani elsine ve edebiyat- atika tarafdarannn mezhebi..beeriyete ibadet mezhebi" (Lugatce-i felsefe) (yazarlarmza sorsak).. Bu izm "dnyann en namussuz smrs olan burjuva smrsn rtbas etmek iin ileri srlm bir duman perdesi" Kemal Tahir'e gre. Ergun Gze iin, "insan ruhunu metafizik kaynaklardan koparan ve bu sebeple insan vcuduna irca eden zavall bir sistem..son aamas: makineleen insan". (Bu kemeke nereden geliyor. nce kelimenin kendisinden. Kemal Tahir hmanizm ile hmanitarizmi birbirine kartrmtr.)

CEML MER OCAK 1980 HSAR DERGS

KAYNAK : http://fildisikule.8m.com/humanizm.htm

You might also like