~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE

(prmbledhje e shkurtuar e librit)

(dhe pak diplomaci)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Autor : prof. Zejnullah Gruda Universiteti i Prishtins 2003
Mbledhur dhe sjellur nga: madopol007@hotmail.com
- 1 -

Nocioni i Drejts Ndrkombtare shkrimtart e vjetr, te cilt kane shkruar ne latinisht , pr lenden tone kane prdorur termin e se drejts romake jus gentium ( e drejta e popujve ) Ky term ka prfaqsuar sistemin juridik unik nacional, qe ka rregulluar marrdhniet midis te huajve, midis te huajve dhe qytetareve romak dhe ka qene i bazuar ne idet e prbashkta drejtsis se popujve te ndryshme te perandoris . Termi jus-gentium sht prdorur edhe pr te shnuar normat juridike te cilat kane rregulluar marrdhniet midis shteteve , prkatsisht ne mes popullit romak dhe popujve tjer . Francisco de Vitoria ne shek: XVI dhe anglezi Zouche ne shek XVII kane prdorur termin jus-inter-gentes (e drejta midis popujve) ose ( e d. ndrkombtare), i cili sht prhapur dhe pranuar ne shume gjuhe Groci shek: XVII krahas me jus-gentium prdor dhe termin intercivitates ( e drejta midis shteteve ).. Ket term e kane prvetsuar te gjith autoret qe kane konsideruar se e drejta ndrkombtare rregullon marrdhniet midis shteteve. Jeremy Benthman me 1789 pr here te pare ka prdorur termin International Law ( e drejta ndrkombtare ), si zvendsim i termit Law of Nation ( e drejta e popujve ). Prkufizimi i t Drejts Ndrkombtare Publike sht trsia e rregullave dhe normave te sjelljes ndrmjet subjekteve te se drejts ndrkombtare Subjektet e Drejts Ndrkombtare jan bartsit e te drejtave dhe detyrave marrdhniet ndrkombtare .. Ne prcaktimin konkret te subjekteve ndrkombtare autoret jan ndare ne disa grupe :

- 2 -

Klasiket sipas tire vetm shtetet kane cilsin e subjektit ndrkombtar.. Per klasiket shteti sht subjekt ndrkombtar, sikurse qe sht individi subjekt ne sistemin juridik te nj shteti . Nj grup autoresh qe nga shek:XIX- krahas me shtetet i proklamojn edhe individt si persona ndrkombtare Sipas tyre shtetet dhe individt jan subjekt te Drejts Ndrkombtare Pr shumicn vetm shtetet dhe organizatat ndrkombtare mund te krijojn rregulla te se drejts, kurse individi te drejtat dhe detyrat i nxjerr vetm nga marrveshjet midis shteteve . Nj grup i vogl autoresh , vetm individt i konsiderojn si barts te vrtete te drejtave dhe detyrimeve ne prgjithsi , pra dhe ne te drejtn ndrkombtare . Westlake thot se detyrat dhe drejtat e shteteve jan vetm detyra dhe te drejta te njerzve qe i prbejn ato . Nse mbshtetemi ne at qe u tha me lart del se shtetet jan pa dyshim barts t drejtave dhe detyrimeve, mirpo nuk jan subjekt i vetm.. Subjekt mund te jene edhe organizatat ndrkombtare dhe individi i cili do here e me shume fiton te drejta dhe detyra pr shkak te trendit te zhvillimeve ne Drejts Ndrkombtare bashkkohore.. kurse zhvillimi demokratik e bene te mundshm shfrytzimin e disa te drejtave. Ne ket ecuri kane kontribuar padyshim reduktimi i sovranitetit te shteteve , njohja e primatit absolut te se drejts ndrkombtare, njohja e individit si subjekt i te drejts ndrkombtare krahas me shtetin dhe pavarsisht nga vullneti shtetror etj. Ndarja e Drejts Ndrkombtare E Drejta Ndrkombtare Publike rregullon mardh. midis subjekteve te Drejts Ndrkombtare, para se gjithash midis shteteve dhe organizatat ndrkombtare e ; kurse E Drejta Ndrkombtare Private - rregullon marrdhniet juridike private me elemente te jashtme
- 3 -

E Drejta Ndrkombtare e Prgjithshme - prmban rregulla te prgjithshme juridike qe vlejn pr tere bashksin Ndrkombtare, kurse E Drejta Regjionale - i referohet nj nr. te vogl shtetesh; psh (e d. ndrkombtare ndramerikane) E Drejta Pozitive dhe E Drejta Natyrore E Drejta Zakonore dhe E Drejta Kontraktuese- bazn e vet e kane ne karakterin e burimeve te ndryshme E Drejta Detyrueshme- (jus Cogens)- prmban norma te Drejts Ndrkombtare, te cilat palt nuk mund ti ndryshojn Kto rregulla krijohen me ligj pse me marrveshje ndrkombtare. Psh: Karta OKB-se u ndalon shteteve qe te marrin obligime qe do te ishin ne kundrshtim me te. .. Ne grupin e rregullave juscogens hyjn ndalimi gjenocidit, skllavrie, aparteidit, diskriminimit, pirateris, te drejtat e njeriut, cenimi i te cilave prfaqson sipas Drejts Ndrkombtare krim ndrkombtar E Drejta e Lufts dhe E Drejta e Paqes - ndarja e ktyre vshtire qe mund te ekzistoje , pr shkak se shume rregulla te se drejts ndrkombtare vlejn edhe ne kohe te lufts , edhe ne kohe te paqes Natyra Juridike e Drejts Ndrkombtare - shume autore, qe nga kohet e grekeve te vjetr e deri ne ditt e sotme, te se drejts ndrkombtare i mohojn karakterin e se drejts . Rrethin e mohuesve te drejts ndrkombtare e prbejn nj grup i filozofeve, politikologve, juristeve, publicistve (Hobs, Pufendorf , Spinoza, Kant, Hegel, Austin, Lukic etj) qe prgjithsisht mendonin se rregullat e se Drejta Ndrkombtare nuk kane karakterin e se drejts pozitive , sepse shtetet jan sovrane dhe mbi to nuk mund te ket fardo te drejte qe do ti detyronte Sipas Austinit- e drejta ka te beje me rregullat e sjelljes te vendosura nga ndonj autoritet politik ose ligjvns dhe te cilat imponohen me sanksione fizike , kurse e drejta qe sundon midis kombeve sht gabimisht e quajture e drejte !! sipas tij detyrat qe ajo imponon zbatohen me ane te
- 4 -

sanksioneve morale ose nga frika se do te provokojn armiqsi dhe te kqija te prgjithshme, nse shkelen maksimat e pranuara dhe respektuara prgjithsisht Meq drejts ndrkombtare i mungojn karakteristikat e drejts pozitive, kjo sht vene ne sfern e etikes ose moralit pozitiv ndrkombtar Njashtu Lorimer pohon se e drejta ndrkombtare pozitive nuk ekziston ne te vrtete: e Drejts Ndrkombtare Publike nuk sht as e prkufizuar , as e imponuar nga ndonj autoritet me i larte nga ai , qe subjektet mbajn ne duart e tyre Argumentet me te shpeshta qe i kane prdorur mohuesit kane qene mungesa e organit suprem (ligjvns), mungesa e gjykatave, sanksioneve etj.

Burimet e se drejts
Klasifikimi: 1. Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndrkombtare, parimet e prgjithshme juridike) 2. Burimet ndihmese (Jurisprudenca praktika gjyqsore, dhe doktrina) dhe 3. Rezolutat ndrkombtare a).Traktatet ndrkombtare - jan marrveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve te se drejts ndrkombtare. Element qensor pr ekzistimin e traktatit sht pajtimi i vullnetit te subjekteve i cili shprehet prmes organeve kompetente. Pra, pajtimi arrihet ne traktat nprmjet shprehjes se vullnetit dhn shprehimisht Pr dallim nga zakonet ndrkombtare tek te cilat vullneti shprehet heshtazi. Traktatet ndrkombtare mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve: a) sipas lendes (politike, ekonomike) b) sipas objektivave (paqes, mbrojtjes)
- 5 -

c) forms (me shkrim, me goje) d) mnyrs se lidhjes (solemne, te thjeshta) e) kohs sa do jene ne fuqi f) hapsirs gjeografike net e ciln shtrihen etj. Sipas veprimit te normave juridike Traktatet Ndrkombtare ndahen ne: 1. Traktate ligje-normave nse, jan burim i drejtprdrejte i se drejts ndrkombtare... Me to kontraktohen rregulla te reja te sjelljes ose vrtetohen, prkufizohen, abrogohen rregullat e ekzistuese zakonore ose kontraktuese te karakterit prgjithshm Ato jan te paafatizuara dhe prodhojn efekte shpeshher edhe pr palt qe nuk kane marre pjese ne lidhjen e tire. 2. Traktatet, kontrata, marrveshje mes dy ose disa shteteve qe kane pr objekt rregullimin e nj shtje te caktuar mes atyre shteteve Ato jan te kufizuara ne pikpamje kohore dhe konsumohen me plotsimin e obligimeve reciproke te palve kontraktuese . b). Zakonet Ndrkombtare. - dikur e Drejta Ndrkombtare ka qene prbre kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX zakonet kane filluar te humbin rndsin, si pasoje e nxjerrjes te nj numri te madh te traktateve ligje. Mirpo zakonet ndrkombtare kane ngele si burim me rndsi, sidomos pr pjest ku nuk sht kryer kodifikimi. Sipas Gjykats Ndrkombtare te Drejtsis, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrkombtare si nj dshmi e nj praktike te prgjithshme e cila sht pranuar si e drejte. Element qensor pr ekzistimin e zakonit jan: 1. Praktika e prgjithshme e shteteve 2. Vetdija e subjekteve qe duke vepruar ne nj mnyre te caktuar, veprojn ne pajtim me rregullat zakonore.

- 6 -

Zakonin Ndrkombtar e bjn : PRECEDENTET ( prsritja e shpesht) OPINIO JURIS SIVE NECESSITATIS (vetdija mbi detyrimin pr tu sjelle ne nj mnyre te caktuar). c). Parimet e prgjithshme juridike te pranuara nga kombet e qytetruara - paraqesin rregullat qe jan zbatuar ne te drejtn e brendshme te shtetit dhe jan parime fondamentale te drejtsis, te pranuara nga vetdija juridike e prgjithshme. Ktu hyjn: Parimi mbi shtjen e gjykuar Parimi se askush nuk mund te prfitoje nga faji i vet Parimi i ndalimit te keqprdorimit te se drejts Parimi i prgjegjsis qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe sht fituar nga pasurimi i pabaze Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjetrknd Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i veante derogon te prgjithshmin) Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjetr) etj Ne mungese te normave kontraktuese ose zakonore gjyqtaret mund ti shfrytzojn parimet e prgjithshme juridike si burim i pashtershm. d).Vendimet Gjyqsore dhe Doktrina jan mjete ndihmese te cilat shrbejn qe te konstatojn rregullat juridike. Roli gjykatave- nuk sht pr te krijuar te drejtn , por pr ta zbatuar ne raste te caktuaraprecedentt nuk i japin fuqi rregullave, mirpo gjithashtu nuk mund te mohohet se ne rezonin dhe ne marrjen e vendimit nga ana e gjyqtarit puna e gjyqtareve te mparshm edhe nse nuk kan pesh vendimtare, megjithat kane njfar peshe , ndikimi Doktrina- roli i autoreve te shquar nuk ka qene te krijojn
- 7 -

te drejtn e as te tregojn se far duhet te jete ajo. Por, vetm te tregojn ose te vrtetojn se far sht ne realitet e drejta. Kodifikimi i Drejts Ndrkombtare me kodifikim nnkuptojm sistematizimin e normave juridike me qellim qe te arrihet bashkimi i tire ne baze te parimeve te prbashkta Disa autore procesin e kodifikimit e kane konsideruar statik dhe pengese pr zhvillimin e se Drejts Ndrkombtare Sipas tyre, e Drejta Ndrkombtare e pakodifikuar sht dinamike, sepse shume me leht absorbon rregullat progresive. Kodifikimi i prgjithshm i tr se Drejts Ndrkombtare nuk sht br sepse sht e sigurt se te gjitha shtetet ne asnj mnyre nuk do te merreshin vesh pr te gjitha shtjet Nga ana tjetr jan kodifikuar pjese te veanta te Drejts Ndrkombtare, si psh: E Drejta e Detit (1958), E Drejta Diplomatike (1961), E Drejta Konsullore (1963), E Drejta Traktateve(1969), Bashksia ndrkombtare nuk ka pasur ndonj organ qendror pr kodifikim, sepse shtetet sovrane nuk ia kane deleguar te drejten e kodifikimit nj organi te tille. Kshtu, aftsia pr kodifikim ka mbetur ne vete shtetet te cilat e bjn ket ne konferenca ose kongrese ndrkombtare. SHTETI - Autoret e se drejts ndrkombtare e prkufizojn shtetin si: Institucion i krijuar nga nj grup, pr realizimin e disa qllimeve, nga te cilat me te rndsishme jan: ruajtja e se drejts dhe rendit brenda kufijve , ruajtja e pavarsis se popullit ne marrdhnie me popujt e tjer ose Si bashksi qe ne nj hapsire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit juridik e qe nuk sht e nnshtruar nga asnj organizate tjetr.

- 8 -

Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) prcakton se shteti si subjekt i se drejts ndrkombtare duhet te ket: 1. popullsin e prhershme 2. territorin e caktuar 3. qeverin 4. aftsin pr te hyre ne marrdhnie me shtetet e tjera. Elementet e shtetit : Popullsia Prhershme - popullsia prfaqson trsi te individve t te dy gjinive te cilt jetojn bashkrisht ne nj bashksi dhe jan te lidhur ne shtet juridikisht dhe politikisht. Territori - prfaqson vendin ku sht vendosur pop. Dhe mbi te cilin shteti ushtron kontroll ose shtrin sovranitetin territorial . Pushteti-Sovran pushteti Sovran (sovraniteti-pavarsia) nga shume juriste theksohet si kriter prfundimtar i shtetsis dhe prfaqson pushtetin supreme ose autoritetin i cili sht i pavarur nga cilido autoritet tjetr botrore..(ai nnkupton ekzistimin e vetm nj autoriteti ligjdhns dhe ekzekutiv) LINDJA E SHTETEVE E Drejta Ndrkombtare nuk merret me shtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky moment merret si piknisje e nj gjendjeje juridike Nuk sht me rendsi mnyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik ndrkombtar apo te brendshm E rndsishme sht qe shteti i krijuar me akt juridik te ekzistoje me te vrtete. Shteti mund te krijohet ne mnyra te ndryshme: a) Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka pasur shtet, ne te cilin transferohet popullsia. b) Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin e nj province ose regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose
- 9 -

me ndarjen e nj shteti ne dy ose me shume shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me marrveshje (ne mnyre paqsore). c) Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve. d) Shtetet mund te krijohen edhe me nj akt juridik: 1)Me ligj te brendshm (Filipinet 1934) 2. Me traktat ndrkombtar (Irlanda 1921) 3. Me vendim te ndonj organizate ndrkombtare (Izraeli 1947 , Libia 1952) e) Ne ditt e sotme rendsi te jashtzakonshme ne krijimin e shteteve te reja ka parimi i Vetvendosjes (Karta e OKB-se , ne nenin 1, parag.2 thekson se Kombet e Bashkuara kane pr qellim zhvillimin e marrdhnieve miqsore midisi kombeve, te mbshtetura ne respektimin e barazis dhe vetvendosjes se popujve). ZHDUKJA E SHTETEVE Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve sht shtje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsis, territorit apo sovranitetit). Zhdukja e pushtetit shtetror ka qene me se shpeshti 1) rezultat i pushtimit te territorit dhe i nnshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket nse: 2) aneksimi i tij sht definitiv. Shteti zhduket edhe 3) me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te zhduket edhe 4) me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve... Zhdukja e shtetit qofte rezultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonj bashksi shtetesh, sht shtje faktike, por ka rendsi te madhe dhe shkakton pasoja te shumllojshme juridike.
- 10 -

NJOHJA E SHTETEVE E drejta ndrkombtare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja sht shtje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subjekt i se drejts ndrkombtare. Ekzistojn dy teori lidhur me njohjen e shteteve: 1) Teoria konstituive - niset nga qndrimi se shteti me faktin se sht krijuar, ende nuk sht antar i bashksis ndrkombtare. Pra, Bashksia Ndrkombtare sht ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo. 2) Teoria deklarative - shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojn subjekteve ndrkombtare dhe behet antar i Bashksis Ndrkombtare, nse i ka plotsuar kushtet qe i parasheh e drejts ndrkombtare. D.m.th: shteti nuk krijohet me njohje, por sht fakt ky qe konstaton se shteti sht krijuar. LLOJET E NJOHJES ( se shteteve) Kemi njohje te: 1) shteteve, 2) qeverive, 3) kryetarit , 4) kryengritsve. Ne te drejtn ndrkombtare prmenden disa lloje te njohjes: 1. Njohja- DE-JURE - sht njohje e prhershme dhe e plote, e cila prfshin te gjitha marrdhniet me shtetin e ri Ajo ka vlere retroaktive.. Dhe jepet shprehimisht nprmes aktit-formal 2. Njohja DE-FACTO- kur nj shtet, i shtyre nga arsyet politike ose pr shkak te paqartsive friksohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe pr ket arsye e shtyn njohjen e plote 3. SHPREHIMISHT- me nj akt te njanshm . (me telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me note diplomatike ose me nj traktat

- 11 -

ndrkombtar). 4. HESHTAZI- konsiderohet se njohja sht bere: nqs nj shtet lidh marrveshje me shtetin e ri, nqs pranon dhe drgon prfaqsues diplomatik, nqs shtetet e treta pranojn konsujt e shtetit te ri). 5. INDIVIDUALISHT- buron nga qeverit ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet me akt te njanshm (deklarate, telegram, note diplomatike etj). 6. KOLEKTIVISHT - behet ne konferenca, kongrese ose ne organe ndrkombtare me rezolute, me te ciln organet ndrkombtare vendosin pr krijimin e shtetit te ri ose me procedurn e pranimit. 7. Njohja me kushte dhe Pa kusht - parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja sht shtje rreth se cils nuk ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos prkrahsit e teoris deklarative, konsiderojn se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes sht e palejueshme. PRANIMI ne OKB sht n kompetence te Asambles se Prgjithshme dhe Kshillit t Sigurimit . Asambleja e Prgjithshme vendos me 2/3 e votave pas rekomandimit qe i bene KS Pr pranim krkohet qe shteti te jete paqedashs - qe ti pranoj detyrimet qe dalin nga Karta e OKB-se, qe te jete i afte dhe i gatshm ti prmbush detyrimet. Vlera dhe rndsia e pranimit ne OKB sht e jashtzakonshme.. Pr ka me smiri dshmon fakti se shtetet e porsakrijuara nj nder aktet e para qe ndrmarrin ne planin e jashtm sht krkesa qe te pranohen ne OKB. Kjo behet aq me e rndsishme kur dihet fakti se OKB u garantojn antarve te vet integritetin territorial dhe pavarsin politike. Prandaj pranimi sht garanci e mire pr ekzistimin dhe stabilitetin e shteteve te reja

- 12 -

NJOHJA QEVERISE dhe SHTETIT QEVERIA - sht person ose njsi (trup) e prbre nga me shume individ, te cilt ne baze te kushtetuts e prfaqsojn shtetin ne marrdhnie me shtetet tjera Njohja e qeverive ose kryetarit sht fakt i ndare nga njohja e shtetit Kelsen bene dallimin midis aktit-juridik dhe aktit-politik te njohjes Me akt-juridik- konfirmohet se nj person ose njsi e prbre nga me shume persona sht ne tvrtet qeveri e nj shteti. Akti-politik- i njohjes sht shprehje e vullnetit per te hyre ne mardh. me at qeveriProblem i njohjes se nj qeveri paraqitet vetm ather kur ajo vjen ne pushtet me dhune me mjete extra-juridike (grushtet, revolucion etj). SUKSEDIMI n DREJTEN NDERKOMBETARE Shpesh ndodhe qe nj shtet ti lshoj territorin nj shteti tjetr, si rezultat i prdorimit te forcs, ne mnyre paqsore ose me revolucion. Si pasoje e ksaj, shteti paraprak humb pushtetin mbi at territor dhe ne vend te tij vjen shteti tjetr ose bashksi tjera. Suksedimi- paraqitet kur nj ose me shume persona ndrkombtar e zvendsojn nj person tjetr ndrkombtar me rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga nj shtet qe e ka ndrruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjetr. Suksedimi mund te jete: 1) Suksedim i Prgjithshm - shfaqet kur nj subjekt (shtet) absorbohet ne trsi nga nj tjetr qofte edhe kur behet me vullnetin e antareve. 2) Suksedim i Pjesshm - shfaqet kur nj pjese e territorit te nj personi ndrkombtar ngritt ne kryengritje, fiton pavarsin dhe behet person ndrkombtar me vete Shteti pasardhs i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te mparshm. a) Suksedimi dhe traktatet Nj nder shtjet me rendsi qe paraqiten me rastin e suksedimit
- 13 -

sht se a kalojn traktatet e shtetit qe sht krijuar ose sht ndare ne shtetin pasardhs ose jan zhdukur me territorin e humbur ose te dhne. Lidhur me ket, ne teori jan shfaqur dy tendenca: 1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne traktate te cilat nuk jan lidhur nga ai. 2. Shteti i ri duhet ti pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me hert. Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe: 1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhs -- Traktatet politike. 2. Traktatet qe vazhdojn te mbesin ne fuq (pasi jan lidhe ne tmir te prgjithshme) - Traktatet e normave. 3. Traktatet qe mbesin ne fuqi - ( servitutet ndrkombtare ) Traktatet qe kane te bjn me territorin. b) Suksedimi dhe Borxhet Publike 1)Ne doktrinn e shek. XIX: ka mbizotruar qndrimi se borxhet duhet bartur mbi pasardhs. 2)Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te marre pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkatrrohet. psh. ne praktike kjo shtje sht zgjidhur prmes marrveshjeve speciale, psh. Italia, prkitazi me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin publik te Turqis. Ne prag te Lufts II Botrore. Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat pr refuzimin e marrjes se detyrimeve nga borxhet. shtja e borxheve publike ne do rast duhet zgjidhur me ane te marrveshjeve. c) Suksedimi dhe Shtetsia - Personat qe jetojn ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili sht subjekt i ndrrimit, prima facie, e marrin shtetsin e sukcesorit (pasardhsit).
- 14 -

Probleme lindin vetm pr personat te cilt kane qlluar jasht atij territori, ne momentin e ndrrimit. Ndrrimi i shtetsis paraqet nj shtje te rende kur cedimi behet kundr vullnetit te popullsis. E drejta ndrkombtare ka provuar ti zvogloj pasojat e padshirueshme te cilat dalin nga kto situate prmes Plebishitit dhe Optimit. PLEBISHITI sht konsulte e prgjithshme e popullit, net e ciln banoreve u lejohet te shprehin vullnetin se cilit shtet dshirojn ti takojn.. Kshtu banoret e nj territor kane mundsi te deklarohen se a pranojn a jo kalimin prej nj shteti ne shtetin tjetrPlebishiti sht instrument relativisht i ri , ai prmendet ne shek: XV- XVI, por zbatohet qe nga Revolucionin Francez Drejta OPTIMIT- sht mundsia qe tu pranohet banoreve te nj territori qe brenda nj afati te caktuar te zgjedhin shtetsin e shtetit qe ka bere cedimin (ceduesit) ose te pasardhsit. d) Te Mirat Publike qe gjendet ne territorin e caktuar dhe i takojn atij shteti kalojn ne duart e pasardhsit (te trashgimtarit). Prmbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore te shtetit -Prpjekjet e para pr prcaktimin e te drejtave dhe detyrave te shteteve i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por ngeli si begatim i se drejts ndrkombtare te asaj kohe. Te ktilla jan parimet: a. Popujt jan te pavarur dhe sovran, b. Te gjith popujt kane te drejte te organizojn dhe ndrrojn formn e tyre te qeverisjes, c. do popull sht zot ne territorin e vet etj d. Asnj popull nuk ka te drejte te przihet ne punt e brendshme te popullit tjetr. f. Traktatet jan te shenjta dhe te pacenueshme

- 15 -

Shumica e autoreve prmendin 5 (pes) t Drejta Themelore t shtetit te cilave u prgjigjen detyrimet e shteteve tjera: - 1. e drejta e sovranitetit dhe pavarsis - 2. e drejta pr ekzistence (mbrojtje) - 3. e drejta e barazis - 4. e drejta pr tu respektuar - 5. e drejta pr komunikim me shtetet e tjera. LLOJET e SHTETEVE Bashksin ndrkombtare pr shume kohe e kane prbre shtetet sovrane , shtetet gjysme-sovrane ( shtete vasale, shtete nn protektorat) , si dhe shtetet nen sundimin kolonial. Bashksin ndrkombtare sot e prbejn me se 190 shtete sovrane te cilat prkundr ksaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj. Mes shteteve ekzistojn dallime te konsiderueshme ne pikpamje te: - madhsis se territorit: ( shtete te vogla , shtete te mdha ) - nr te banoreve - shkalles se zhvillimit- (shtete shume te zhvilluara, shtete ne zhvillim ) - potencialit ushtarak - ( superfuqi , fuqi te mdha) - rendit te brendshm ekonomik - (kapitaliste , socialiste) Pr te drejtn, rendsi ka klasifikimi qe ka pr baze pozitn juridike te shteteve: 1. Shtetet unitare - thjeshta 2. Shtete te prbra: (a) Bashkimi personal, (b) Bashkimi real , (c) Konfederata (d) Federata ).
- 16 -

BASHKIMI-PERSONAL - bashksi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetm personi i sundimtarit (monarku i prbashkt ) . Bashkimi personal krijohet kur prputhen sendet e trashgimis, kur nj mbret i nj shteti zgjidhet pr mbret edhe ne shtetin tjetr.Antaret e Bashkimit Personal e ruajn pavarsin e tyre te plote: 1. ne planin e brendshm ruajn: ( a) organin ligjdhns; (b) organet gjyqsore; (c) organet administrative ) 2. ne planin e jashtm: ( a) vazhdojn te mbesin subjekte te pavarura dhe te veanta ; (b) mbajn pavarsisht marrdhnie diplomatike me shtetet e tjera). BASHKIMI REAL - bashksi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jan nen nj monark dhe bjn nj subjekt ndrkombtar. Shtetet antare te bashkimit-real ruajn: 1. Ne planin e brendshm:( autonomin e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organin ligjdhns, administrativ dhe gjyqsor.) 2. ne planin e jashtm ne kompetence te Bashkimit Real, si trsi lihet: (a) Politika e jashtme; (b)Ushtria , (c) Financat ) Lufta kundr nj shteti antar te Bashkimit Real sht lufte kundr te gjithve. (Sot nuk ka shtete te tilla.) KONFEDERATA - lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.Krijohet me marrveshje ndrkombtare dhe ka pr qellim: mbrojtjen e pavarsis se jashtme ose te brendshme te antareve te saj.
- 17 -

Ka raste kur krijohen pr te evituar dominimin e nj shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar mbi shtetet antare. Organ kryesor, e shpeshher i vetm, sht DIETA, (pastaj Kuvendi i prgjithshm, Kongresi i delegateve) Detyrat e ktij organi jan: 1. Te zgjidhe mosmarrveshjet mes antareve 2. Ndalon luftn mes antareve, ne marrdhniet ndrkombtare 3. prmbush vendimet e Diets. Shtetet antare te konfederats e ruajn pavarsin e tyre te plote, si brenda ashtu edhe jasht. FEDERATA - bashkuesi e me shume njsive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik => (Kushtetute). Politika e jashtme: ( a) drgimi dhe pranimi i prfaqsuesve diplomatike ; (b) shpallja e luftes dhe lidhja e paqes; (c) mbrojtja e siguris se shtetit dhe (d) financat) jan ne kompetence te federats si trsi. QEVERIA sht person ose trup i prbre nga me shume individ te cilt ne baze te kushtetuts e prfaqsojn shtetet ne marrdhniet me shtetet e tjera. Nse nj shtet i jashtm refuzon te njohe kryetarin e nj shteti ose ndrrimin e forms se qeverisjes se nj shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirpo derisa te pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jan te mundshme marrdhniet zyrtare mes tyre. Akt-Juridik -konfirmohet se nj person ose trup i prbre nga me shume persona sht ne te vrtete qeveri e nj shteti. Akt-Politik- i njohjes, sht shprehje e vullnetit pr te hyre ne marrdhnie me at qeveri. - Njohja behet: - ( shprehimisht , heshtazi ) dhe ajo - Mund te jete: - (De jure , De facto)

- 18 -

COMMONWEALTH - sht bashksi (Sui generic).. Bashksi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila prgjegjse pr politiken e vet qe konsultohen edhe bashkpunojn ne interes te prgjithshm te popujve te tyre ne prparimin e mirkuptimit ndrkombtar dhe paqes n bot. Veprimtaria e Komonveltit mbshtetet ne: 1. konsultimet, - 2. diskutimet dhe -3. bashkpunimin FORMAT E VARSIS - varsia nnkupton doemos marrdhniet mes shtetit superior dhe atij inferior; Marrdhnie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj vullnetin e vet dhe shtetit i cili legalisht duhet ti nnshtrohet atij vullneti. 1. Vazaliteti- forme e varsis politike, qe prfaqson raportin midis shtetit me te fort (suverenit) dhe shtetit me te varur (vasalit) 2. Protektorati- forme e mardh midis nj shtetit me te forte dhe nje shtetit me te dobt. Ky krijohet me marrveshje ndrkombtare, e cila prkufizon marrdhniet midis palve. Mandatet (gati jan zhdukur) etj. SHTETET NEUTRALE - jan ato shtete te cilat marrin pr detyre me marrveshje te posame te mbeten neutrale ne fardo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera. Shteti neutral : Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij. Shteti ka te drejte te ndrmarr te gjitha masat pr mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme. Prve se nuk mund te hyje ne marrdhnie me karakter ushtarak, nuk ekziston asnj kufizim tjetr. Selia e Shenjet (shteti i qytetit te Vatikanit)- me marrveshje Italia pranon sovranitetin e Selis se Shenjte, pronsin e plote, autoritetin ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selis se Shenjte mbi Vatikan
- 19 -

dhe krijohet Shteti i Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selis se Shenjte. Me marrveshje parashikohet paprekshmria e Paps, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore nga e drejta e azilit dhe merr prsipr ti dorzoje kriminelet qe jan strehuar aty. V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshemQyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektar, 500-1000 banore. Shrbimet publike ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani mban marrdhnie me afro 70 shtete. PERGJEGJESIA NDERKOMBETARE E SHTETEVE Shteti duke qene nj institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe jasht kufijve, sht i detyruar te respektoje rendin juridik ndrkombtar. Prgjegjsia ndrkombtare sht nj institucion juridik ku n baze te tij, secili shtet te cilit mund ti mvishet nj akt te cilin e drejta ndrkombtare e konsideron si te paligjshm, duhet tia jap dmshprblimin shtetit te cilit i ka bere dem me at akt. Prgjegjsia e shteteve eshte institucion zakonor i se drejts ndrkombtare. Elementet e prgjegjsis se shteteve - prgjegjsia ndrkombtare sht doher raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka psuar dem krkon satisfaksion (knaqje). Pr ekzistimin e prgjegjsis ndrkombtare duhet te plotsohen kto kushte: 1. te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet fardo detyre e prcaktuar me normat e se drejts ndrkombtare. 2. veprimi i paligjshem duhet te mund ti mvishet shtetit si person juridik ose si subjekt ndrkombtar. 3. pr ekzistimin e prgjegjsis duhet te jete shkaktuar demi. 4. duhet te jene shfrytzuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te brendshm pr te fituar knaqje (satisfaksion).

- 20 -

Llojet e Prgjegjsis (politike, materiale, morale ) Sipas qndrimit qe mbizotron , prgjegjsia penale e shteteve si persona juridik nuk mund te ekzistoje, meq pa faj ska as prgjegjsi penale , kurse shteti si trsi nuk mund te kryeje ndonj vepr penale, qofte me paramendim qofte me pakujdesi .. (nse do ti mvishej prgjegjsia nj shteti si trsi , ather i tere populli i nj vendi do te mund te shpallej fajtor )Kshtu kundr shtetit si trsi nuk mund te zhvillohet procedure penale sepse shteti nuk mund te vihet ne bankn e te akuzuarve . Prkundr kesaj ne te Drejtn Ndrkombtare flitet pr prgjegjsin penale te individeve dhe personave juridik. Prgjegjsia e drejtprdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejtn ndrkombtare organet shtetrore pr te cilat shteti mban prgjegjsi, ose prfaqsuesit shtetror. Prgjegjsia e trthort, kur nj shtet merr prgjegjsin pr cenimin apo shkeljen e se drejts ndrkombtare nga shtetet tjera. a) Prgjegjsia e shtetit pr organet ligjdhnse ekziston nse nj shtet: 1. nxjerre ndonj ligj i cili sht ne kundrshtim me detyrimet e tij ndrkombtare. 2. lejon te nxjerre ligjin, i cili sht i nevojshm pr ti plotsuar detyrimet ndrkombtare ose nuk derogon nj ligj qe sht ne kundrshtim me detyrimet ndrkombtare. b) Prgjegjsia e shtetit pr aktet e organeve administrative - shteti ka prgjegjsi pr punn e organeve administrative te cilat sipas rendit te brendshm juridik kane cilsin e organit shtetror qe ushtrojn funksione publike dhe veprojn pr llogari te shtetit, pavarsisht a jan kto lokale, provinciale, regjionale, federale etj. c) Prgjegjsia e shtetit pr punn e organeve gjyqsore prgjegjsia e tille ekziston nse gjyqet e nj vendi e kane cenuar te
- 21 -

drejtn ndrkombtare ne zbatimin ose interpretimin e normave te se drejts se brendshme. d) Bazat e prgjegjsis ndrkombtare - pr te ekzistuar prgjegjsia ndrkombtare, prve kushteve tjera ekzistuese sht edhe nj kusht plotsues - vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi. Teoria subjektive- e faji (Groci) nese eshte bere demi me faj, sipas d-natyrore del detyrimi i shpagimit te demit.. Ket detyrim e mbajn ata qe e kane shkaktuar demin, ose kane kontribuar te shkaktohet demi. Teoria objective e rrezikut (Anciloti)- pr ekzistimin e prgjegjsis nuk ka rendsi a sht kryer delikti ndrkombtar me paramendim ,me qellim e keq apo nga pakujdesia. PASOJAT E PERGJEGJESISE - si rezultat i veprimit te paligjshm (i shkeljes se detyrimit), lind nj raport mes shtetit qe sht fajtor pr at akt dhe shtetit ndaj te cilit ssht plotsuar detyrimi, nga e cila gj del se pala fajtore duhet te jap shprblimin. Prgjegjsia Penale ne te Drejtn Ndrkombtare E Drejta Ndrkombtare ka parapare sanksione ndaj kryesve te disa krimeve t drejts ndrkombtare (treg. me skllevr, pirateria, tregtia me narkotike etj) me te cilat rrezikohen vlerat e prgjithshme njerzore. Gjykata e Prhershme Penale Ndrkombtare Me 17. korrik. 1998 ne konferencn diplomatike te mbajtur ne Rome sht miratuar dhe nnshkruar nga prfaqsues t 139 shteteve Statuti i Romes i Gjykats Penale Ndrkombtare.. Gjykata e re do te jete kompetente pr dnimin e personave prgjegjs pr krime: kundr njerzimit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit
- 22 -

Gjykata ka 18 gjyqtare dhe do ta ket selin ne Hage.. Statuti do te hy ne fuqi kur do te ratifikohet nga 60 shtete Ne prill 2002 sht siguruar nr i mjaftueshm i ratifikimeve pr te hy ne fuqi Administrata e Bushit e kundrshton themelimin e ksaj gjykate dhe e ka trhequr nnshkrimin e bere me 1998 nga administrate e Presidenti Klinton. TERRITORI SHTETERORE - territori shtetror sht hapsira qe gjendet nen sovranitetin e nj shteti. sht element qensor pr ekzistimin e shtetit. Territorin shtetror e prbejn siprfaqja toksore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujerat nen ket siprfaqe dhe ajri mbi te. Territori ujor prbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shtetror (ujerat kombtare) dhe ujerat e nj brezi detar (ujerat territoriale) pr ato shtete qe kane dalje ne det. Ne ujerat kombtare hyjn: ujerat e lumenjve kombtar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji dhe ajri prbejn pjest e vrteta (reale) te nj shteti. Nocioni dhe natyra juridike e territorit shtetror Me territor shtetror nnkuptohet hapsira mbi te ciln nj shtet e ushtron sovranitetin territorial. Territori shtetror sht nj element qensor pa te cilin shteti smund te ekzistoje dhe sht i prcaktuar sakte me kufijt shtetror. Ushtrimi i pushtetit mbi nj territor njihet si supremacion territorial. Ndarja e territorit kalon neper tri faza: 1. Prgatitja 2. Ndarja 3. Skenimi i kufijve Mundsit e prcaktimit te kufijve ne lumenjve jan: 1. Bregu i majte
- 23 -

2. Bregu i djathte 3. Mesi i lumit 4. Thalveg, ose vija e thellsis me te madhe. Kufijt ndahen ne: 1. natyrore shkojn prgjat ujerave, bjeshkve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te preferuar) 2. artificiale skan mbshtetje ne relief (shnohen me shtylla, gur, mure etj) dhe 3. astronomik shkojn paraleleve ose meridianve. Ndalimi i marrjes se territorit shtetror Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jan sendrtuar me prdorimin e forcs (me pushtim ose nnshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbshtetet ne parimin e respektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonj territor me prdorimin e forcs. Mnyrat e lejuara te marrjes se territorit shtetror Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejts nderkombetare i kane ndare ne fitime origjinare (burimore) dhe derivative (te prejardhura). CEDIMI (Cessio) - sht mnyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi sht transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka pr objekt bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjetr. Okupimi paqsor - sht vendosja e sovranitetit te nj shteti mbi ndonj territor qe me pare nuk ka qene nen sovranitetin e asnj shteti tjetr. Okupimi paqsor behet ne baze te aktit te njanshm.

- 24 -

Shtimi (Zgjerimi) derisa cedimi arrihet me marrveshje ndrkombtare, shtimi (acesio) sht rezultat i ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i puns njerzore. Parashkrimi - ne te drejtn ndrkombtare mund te prkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nj territor prmes ushtrimit te vazhdueshm dhe te papenguar te sovranitetit ne nj periudhe te caktuar te domosdoshme pr te krijuar bindje te prgjithshme se gjendja ekzistuese sht ne pajtim me rendin juridik. Pr te qene i vlefshm parashkrimi sht e domosdoshme qe asnj shtet (shtet ne sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje. Hapsira detare - hapsirat ujore te detrave dhe oqeaneve mbulojn mbi 70 % te siprfaqes se rruzullit toksor. E drejta e detit - sht zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i se drejts se detit sht bere pas Luftes se II Botrore. Ujerat detare ndahen ne: 1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe 2. Ujera te lira. 1.a Ujerat e brendshme detare -prfshijn ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat brenda arkipelagve, detet e brendshme, hapsirat ujore mes vijs se batics me te larte dhe zbatics me te ulet si dhe deltat e lumenjve. Gjiri detar e ka statusin e ujerave te brendshme vetm nqs brigjet e gjirit i takojn nj shteti dhe hyrja ne gjirin detar nuk ka gjersi me te madhe se dyfishi i gjersis se ujerave territoriale. 1.b Ujerat territoriale -prfaqsojn nj pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijn e bregut ne nj largsi te caktuar dhe jan burim i rndsishm i pasuris detare, rruge e lundrimit dhe zone mbrojtse nga ana e detit.
- 25 -

Sipas Konvents se Gjenevs, zona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujerave territoriale. Brezi i jashtm - paraqet pjesn e detit te lire dhe prfshin hapsirn detare qe shtrihet jasht ujerave territoriale ne drejtim te hapet deri ne largsi te caktuar. Brezi i jashtm fizikisht dhe juridikisht sht pjese e detit te hapet dhe mbi te shtetet kane vetm disa te drejta te kufizuara te cilat na jep e drejta ndrkombtare. Kto te drejta kane te bjn me mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit te se drejts se peshkimit. Zona ekskluzive ekonomike -sht institute i ri juridik dhe nnkupton te drejtn qe i sht dhne shteteve bregdetare qe te zgjerojn te drejtn sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale ne nj hapsire detare dhe nen det, prtej vijs se jashtme te ujerave territoriale, deri ne largsi prej 200 milja. Shtrati kontinental - prfaqson fundin e detit dhe nntokn e detit te hapet e cila vazhdohet jasht detit territorial deri ne thellsi te caktuar. Deti i hapet - hapsirat e gjera detare, te cilat shtrihen jasht ujerave bregdetare, prfaqsojn detin e hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin paqsor). Koncepti dhe prkufizimi i detit te hapur Deti i hapur mund te prkufizohet si pjese e oqeanit jasht nj vije qe shkon paralelisht me bregun ne nj largsi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe deti sht i hapet pr te gjith popujt dhe asnj shtet nuk mund te pretendoje qe te veje fardo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Mbi ket pjese vlen parimi i liris se detit te hapur.

- 26 -

Deti i hapet ka statusin e detit te lire mbi te cilin vlen rregulla e Liris se detit. Lirit e detit te hapur jan: 1. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes 2. liria e peshkimit 3. liria e vnies se kabllove nndetare 4. liria e fluturimit mbi detin e hapur Konventa e re ua ka shtuar edhe: 5. lirin e krijimit te ishujve artificiale dhe stabilimenteve te tjera qe i lejon e Drejta Ndrkombtare 6. lirin e krkimeve shkencore. Pirateria - ne kuptimin e saj origjinal dhe te ngushte pirateri sht do akt i pa-autorizuar, i kryer me dhune nga ndonj anije private ne detin e hapet kundr anijes tjetr me qellim te plakitjes. Servitutet Ndrkombtare -prfaqsojn restrikcione (kufizime) te jashtzakonshme te sovranitetit territorial te nj shteti te imponuara me marrveshje, me te cilat nj pjese ose tere territori i nj shteti duhet te shrbej pr disa qllime ose interesa te caktuara te shtetit tjetr. Llojet e servituteve (ndrkombtare) 1.Servitude Aktive - jan ato me te cilat i epet e drejta nj shteti qe te ndrmarre veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjetr. 2.Servitute Negative- jan ato me te cilat i jepet e drejt nj shteti qe te krkoje nga nj shtet tjetr qe ai te rezervohet nga ushtrimi i sovranitetit ne shtje te caktuara. 3.Servitute Ushtarake - jan ato me te cilat nj shtet ka te drejt te mbaje trupat e veta ne territoret e shtetit tjetr, e drejta e fluturimit te aeroplanve ushtarake mbi territorin e shtetit tjetr dhe aterrimit pr qllime teknike.
- 27 -

4.Servitutet ekonomike - jan ato servitute te fituara pr qllime komerciale dhe te komunikacionit, si jan: e drejta e peshkimit ne ujerat territoriale ne shtetin tjetr, prerja e drunjve, shfrytzimi i kullosave, shfrytzimi me uj ose me rryme etj. Shuarja e Servituteve -servitutet shuhen ashtu si jan krijuar ; dmth me marrveshje mes shteteve te interesuara. Ato mund te shuhen edhe me kalimin e afatit pr te cilin jan krijuar: 1)Me dorheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar. 2)Me bashkimin e territorit shtetror qe ka prfituar dhe territorit te shfrytzuar. 3)Me zhdukjen e interesit te shtetit te autorizuar.

ORGANET E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE E drejta e brendshme dhe e drejta ndrkombtare prcaktojn shprehimisht cilat jan organet veprimet e te cilave shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare. Ktij grupi i prkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cilve shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare pr shtetin e tyre dhe personat qe veprojn kryesisht ne pune te jashtme jasht shtetit E-D-N krkon qe do shtet te ket nj ose me shum organe , aktet e te cilave shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare Organet Qendrore 1)Kryetari i shtetit - sht organi me i larte i prfaqsimit te jashtm, mirpo nuk sht ne do rast edhe organi me i larte shtetror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku, presidenti ose organi kolektiv, varsisht sipas sistemit te vendit. do akt i kryetarit te shtetit ne marrdhnie ndrkombtare merret si akt i shtetit. 2)Ministri i punve te jashtme - pjesmarrja e shefit te shtetit ose kryeministrit, ne shtje te jashtme, prgjithsisht kufizohet me

- 28 -

shtje te rndsishme politike. Mbajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organizatat ndrkombtare kryesisht sht shtje e ministrit te punve te jashtme. MPJ sht njfar ndrmjetsuesi mes shefit te shtetit dhe organeve te shtetit tjetr. Sipas rregullave ndrkombtare komunikimi mes qeverive behet prmes MPJ dhe prfaqsuesve diplomatik te akredituar ne at shtet. Organet e Jashtme Prfaqsuesit diplomatike - Jan te drguar me autorizime qe ta prfaqsojn shtetin jasht. Prfaqsuesit Diplomatik ne kohrat me te vjetra jan konsideruar sit e shenjte. Jan drguar pr pune te caktuara mirpo pas kryerjes se atyre punve ka marre fund misioni i tyre. Prfaqsuesit Diplomatik - ndahen ne prfaqsues te rregullte dhe te rastit, qe drgohen ne misione te caktuara ne boten e jashtme. Nocioni i diplomacis Nocioni: Diplomacia sht aplikim i inteligjencs dhe taktit te rregullimin e marrdhnieve zyrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. sht shkence e punve te jashtme ose art i bisedimeve. Fjala diplomaci origjinn e ka nga greqishtja e vjetr: diplomacia-doc i shkruar ne dy faqe te lidhura, qe i sht dhne kryesuesit te misionit dhe ka prmbajtur instruksione pr qllimet e misionit. Gjuha Diplomatike Sendrtimi i gjuhve diplomatike behet ne gjuhe te ndryshme. Prej kohs se romakeve e deri ne kohen e Ligjit XIV si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. Prej ather fillon te imponohet gjuha frnge edhe pse nuk ka nj rregullat te se drejts ndrkombtare. E drejta e legacionit -Krijimi i prfaqsive te prhershme paraqet ne praktike sendrtimin e se drejts se legacionit.

- 29 -

E drejta pr te drguar prfaqsues diplomatike quhet e drejte active e legacionit. E drejta pr te pranuar prfaqsues diplomatike quhet e drejte passive e legacionit. E drejta diplomatike - Rregullat qe i referohen prfaqsuesve diplomatike jan krijuar si rregulla zakonore te se drejts ndrkombtare diplomatike. Ato i kane karakterizuar nj prdorim konstant dhe uniform. Pas Lufts II-t Botrore, komisioni i se drejts ndrkombtare, shtjen e kodifikimit te se drejts diplomatike e ka prfshir si shtje te rndsishme dhe ne baze te projektit te tij: Me 1961, sht miratuar Konventa mbi Marrdhniet Diplomatike. Me 1963 Konventa mbi Marrdhniet Konsullore dhe Me 1969 Asambleja e Prgjithshme e KB-se, e ka miratuar Konventn mbi Misionet Speciale. Me 1975 ne Vjene sht miratuar Konventa mbi Prfaqsimin e shtetit dhe marrdhniet e tyre me organin ndrkombtar te karakterit universal. Vendosja e marrdhnieve diplomatike Vendimi pr vendosjen e marrdhnieve diplomatike sht akt i vullnetit politik i cili i takon dy subjekteve te interesuara. Secili shtet vendos se a do te mbaje marrdhnie diplomatike me ndonj shtet tjetr dhe a do te ket ne te mision te prhershm.

Klasifikimi i personelit diplomatik

Konventa e Vjens e ndan personelin diplomati ne kto kategori: 1. Personeli diplomatik (shefi i misionit, kshilltaret, sekretaret dhe atashet). 2. Personeli administrativ dhe teknik (arkivistet, personeli pr
- 30 -

mbrojtjen e lidhjeve dhe personeli administrative). 3. Personel shrbyes (portiert, puntoret e sigurimit, kuzhinieret )etj.

Prfundimi i misionit diplomatik

Misioni diplomatik mund te prfundoj me: 1. Kryerjen e detyrs se misionit 2. Kalimin e afatit pr te cilin sht drguar 3. Revokim, te cilin mund ta beje shteti qe ka drguar ose mund te jete shkaktuar me dorheqjen e prfaqsuesit pr shkak te transferimit ne tjetr pozite 4. Ngritjen e prfaqsuesit diplomati ne klase me te larte, por ne ket rast misioni teknikisht prfundon dhe prfaqsuesi diplomatik merr letra te reja kredenciale 5. Ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve 6. Vdekjen e prfaqsuesit diplomatik.

KONSUJT - ndahen ne: Konsuj Professional (consules missi) dhe Konsuj Nderi (consules electi) 1. Konsujt Professional - jan npuns dhe shrbimin konsullor e kane profesion te rregullte dhe te vetm 2. Konsujt Nderi - rregullisht jan persona autoritativ, qe jetojn, e shpesh jan edhe shtetas te shtetit ku veprojn si konsuj. Ata pr punn e tyre nuk marrin page. Konventa Vjens , te gjith shefat e konsullatave i ndan ne katr klase: 1). Konsuj te prgjithshm 2). Konsuj (emrohen nga shefi i shtetit) 3). Nnkonsuj (emrohen nga ministri i punve te jashtme) 4). Agjente konsullor (emrohen nga konsulli i prgjithshm).

- 31 -

Funksioni i konsujve - Konsujt jan organe shtetrore te cilt drgohen jasht pr qllime te ndryshme e sidomos pr mbrojtjen e interesave shtetrore brenda qarkut konsullor. Nuk jan prfaqsues diplomatike dhe nuk prfaqsojn shtetin ne tonalitetin e marrdhnieve ndrkombtare si dhe nuk jan te akredituar pran qeverise se vendit te pranimit. Prfundimi i funksioneve konsullore / prfundon me : 1. Notifikimin e shtetit te emrimit shtetit te pranimit, se funksionet e tij kane pushuar. 2. Trheqjen e ekzekvatures. 3. Notifikimin e shtetit te pranimit emrimit se ka pushuar te konsideroje natare te personelit konsullor. NENEPUNESIT NDERKOMBETARE Lidhur me pozitn e npunsve ndrkombtar nuk ekzistojn rregulla uniforme. Te gjitha organizatat tjera krijohen me marrveshje ndrkombtare me m shume ose me me pak shtete, nga e cila gj del se npunsit e tyre gzojn te drejta dhe privilegje vetm ne shtetet amtare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marrveshjet dhe kane miratuar rregullat e duhura mbi pozitn e tyre. AKTET JURIDIKE NDERKOMBETARE Aktet e Njanshme -Akt i njanshm juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nj subjekti te se drejts ndrkombtare me qellim qe te shkaktohet ndonj pasoje juridike ndrkombtare. Me kto, ne raste te caktuara krijohet, ndrrohet ose pushon ndonj gjendje juridike. Aktet e njanshme ndahen ne: - akte te njanshme te pavarura - ( notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) , - te varura (oferta, pranimi, rezerva ) - te prziera.

- 32 -

Aktet e nje anshme juridike- te varura : 1) Notifikimi (Lajmrimi) - sht lajmrimi zyrtar drejtuar nj subjekti tjetr ose subjekteve te se drejts ndrkombtare pr ndonj qndrim, krkese, fakt ose ngjarje pa te ciln pretendohet te ket rendsi juridike, posarisht rendsi ndrkombtare, ose term teknik pr lajmrim shtetet tjera pr ca fakte ose ngjarje me rendsi juridike. Notifikimi mund te jete i detyrueshm ose fakultativ. 2) Njohja (Pranimi) - deklarim i njanshm se nj gjendje ose ndonj krkese konsiderohet juridikisht e vlefshme. Njohja sht mjafte e shpeshte ne marrdhnie ndrkombtare (njohja e shteteve te reja, e qeverive, e kryengritsve si pale ndrluftuese etj) Njohja mund ti epet shprehimisht ose heshtazi. 3) Protesta - sht deklarate me te ilen mohohet ligjshmria e ndonj situate te caktuar. Ajo ka pr qellim te ruaje te drejtat ose te beje me dije se shteti qe proteston nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet e caktuara pr te cilat sht i njohur me notifikim, ose me fardo mnyre tjetr dhe refuzon pranimin e gjendjes se re. 4)Heqja dore - sht deklarate e njanshme e vullnetit. Me te nj shtet heq dore nga ndonj e drejte e tij ne marrdhnie ndrkombtare. Me ket shuhet nj e drejte subjektive e shtetit.

TRAKTATET NDERKOMBETARE (nocioni) Me traktat ndrkombtar konsiderohet do pajtim i vullnetit mes shteteve, me qellim te krijimit, ndryshimit ose ndrprerjes se ndonj raporti juridik reciprok, ose marrveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organizatave shtetrore me te cilat krijohen te drejta dhe detyrime pr palt. Sipas disa autoreve, marrveshjet ndrkombtare duhet te lidhen doemos me shkrim, sepse vetm ne ket mnyre mund te konstatohet
- 33 -

pajtimi i vullneteve. Emrimi i traktateve Llojet e ndryshme te dokumenteve ndrkombtare te hartuara me shkrim paraqiten me emra te ndryshm. Me se shpeshti quhen marrveshje ose traktate ndrkombtare mirpo prdoren edhe emrtime te ndryshme si jan: (konventa, pakti, modus vivendi )etj. Traktatet: pretendojn te prfaqsojn marrveshjet me te rndsishme dhe me solemne (traktatet e paqes, tregtare etj). Paktet: jan marrveshje shume solemne qe i referohen heshtjeve te ndryshme politike. Konventat: prfaqsojn marrveshjet me te cilat prcaktohen raportet mes shteteve ne ndonj lmi te caktuar. (psh: Konventa Hags - mbi rregullat dhe zakonet e luftes). Deklaratat: prfaqsojn marrveshjet ligj, me te cilat palt kontraktuese detyrohen mes vete se net e ardhmen do tu prmbahen disa rregullave te sjelljes. Karta dhe statuti: prfaqsojn marrveshje mbi krijimin, organizimin dhe prcaktimin e kompetencave te organizatave dhe organeve ndrkombtare. Termi AKT: prdoret pr marrveshje shume-paleshe, te lidhura ne kongrese apo konference ndrkombtare psh. Akti Prfundimtar i Kongresit te Vjens - 1815 etj. Protokollet: jan marrveshje te ndryshme joformale mes shteteve ose marrveshjeve plotsuese pr interpretimin, vazhdimin ose ndrrimin e marrveshjeve tjera. Kompromisi: marrveshje mbi zgjidhjen paqsore te ndonj konflikti qofte nprmes arbitrazhit ose ndonj gjykate tjetr ndrkombtare Kartele: jan marrveshjet te cilat i lidhin eproret ushtarak, derisa zgjasin armiqsit, pr te shkmbyer robrit, te plagosurit, ndrprerjen e luftimeve etj.
- 34 -

Konkordate: jan marrveshjet te cilat i lidh Vatikani me shtetet e tjera dhe i referohen pozits se Kishs Katolike ne shtetin e caktuar. Termi MODUS VIVENDI: prdoret pr marrveshjet e prkohshme pr te cilat pritet qe net e ardhmen te zvendsohen me nj traktat ose konvente.

Llojet e marrveshjeve ndrkombtare

Traktatet ndrkombtare klasifikohen ne baze te kritereve te ndryshme: 1. Sipas forms (me shkrim + me goje) 2. Sipas mnyrs se lidhjes (solemne + te thjeshta) 3. Sipas hapsirs gjeografike (prgjithshme + regjionale) 4. Sipas mundsis se aderimit (hapura, gjysme te hapura, te mbyllura) 5. Sipas lendes (traktate politike, ekonomike, juridike, teknike etj) Palt kontraktuese - mund te jete do subjekt i se drejts ndrkombtare. Ket te drejte e kane shtetet, organizatat ndrkombtare dhe kryengritsit nqs jan te pranuar si pale ndrluftuese. Pajtimi i vullnetit - Ne te drejtn ndrkombtare sikurse edhe ne te drejtn e brendshme krkohet qe pajtimi i vullnetit ne do rast duhet te prputhet me vullnetin e vrtete te subjektit ndrkombtar dhe te jete dhne lirisht. Nqoftse ekziston dyshimi se ka te meta ne pajtimin e vullnetit si psh: (dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe korrupsioni) , ather vjen ne dyshim ligjshmria e vet lendes se traktatit. Pr kete arsye doher supozohet se akti ndrkombtar, sht i vlefshm, prderisa nuk dshmohet ekzistimi i mungess e cila e bn t pavlefshm. Dhuna - Gjate lidhjes se marrveshjes ndrkombtare, dhuna mund te prdoret ndaj personit i cili shprehe vullnetin e shtetit ose ndaj
- 35 -

shtetit si trsi. Shumica e autoreve konsiderojn se prdorimi i dhuns kundr personit qe e lidh e ben marrveshjen e tille te paqene, pa vlere ose i nnshtrohet anulimit. Lajthimi - dmth mosnjohje ose prfytyrim i gabuar i ndonj fakti ose situate. Shumica e autoreve konsiderojn si forme te mangt te shprehjes se vullnetit dhe te mete qe ndikon ne vlern e marrveshjes se lidhur. Mashtrimi- ndikon ne vlern juridike te marrveshjeve ndrkombtare. Marrveshja e lidhur me mashtrim nuk sht juridikisht e vlefshme, psh nse nj shtet me rastin e lidhjes se nj marrveshje ndrkombtare prdor hartn gjeografike.

ORGANIZATA NDERKOMBETARE Organizatat ndrkombtare - jan bashksi te prhershme me karakter qeveritar, a jo qeveritar, te krijuara mbi baze te nj marrveshje ndrkombtare (karta, statuti ose ndonj dokument tjetr konstituiv) me qellim te bashkpunimit ne zgjidhjen e problemeve ndrkombtare te parashikuara me ato dokumente. Nga kjo del qe organizatat ndrkombtare krijohen me vullnetin e shteteve: a) Themelues te organizatave , ndrkombtare jan shtetet sovrane (kur organizata sht nder-shtetrore) b) Ato krijohen me traktate ndrkombtare c) Veprimtaria e organizatave ndrkombtare shtrihet brenda kompetencave qe jan te prcaktuara me marrveshje d) Financimi i organizatave ndrkombtare behet me ane te kontributeve te shteteve antare. Klasifikimi i Organizatave Ndrkombtare Ato klasifikohen:
- 36 -

a) Sipas shtrirjes - Organizata globale (universale) dhe Regjionale b) Sipas funksioneve te Prgjithshme dhe Specializuara c) Sipas antareve Ndrshtetrore & Joqeveritare d) Sipas autorizimeve rekomanduese & mbishtetrore e) Sipas kohzgjatjes - te prkohshme & prhershme ORGANIZATA e KOMBEVE te BASHKUARA ( OKB ) OKB sht krijuar nen ndikimin e qndrimeve kundr luftes qe kishte shkaktuar Lufta II-t Botrore Vizionin e pare te botes se paslufts e kane dhe president i SHBA-se Franklin D.Roosvlet dhe kryeministri i UK Winston Churchill n Kartn e Atlantikut - me 14 gusht 1941.. Kta dy burrshtetas kishin proklamuar disa parime te prbashkta te politikes se vendeve te tyre, respektimi i te cilave do te garantonte nj te ardhme me te mire te botes . Ata deklaronin se nuk krkojn kurrfar zgjerimi territorial, se nuk miratojn kurrfar ndryshimesh territoriale, te cilat sdo te jene ne pajtim me vullnetin e lire te popujve; se respektojn te drejtn e do populli pr vetvendosje; se shpresojn qe pas prfundimit te luftes do te vendoset paqja. Me 30 tetor 1943 prfaqsuesit e BRSS, UK , SHBA-se , Kins - kane shprehur nevojn e krijimit sa me pare te nj organizate te prgjithshme ndrkombtare pr ruajtjen e paqes dhe te siguris ndrkombtare, qe do te bazohej mbi parimin: e barazis sovrane te te gjitha shteteve paqedashse dhe do te ishte e hapur pr te gjith shtetet e tilla , te mdha ose te vogla. Prej 25 prillit deri me 26 qershor 1945 - ne San-Francisko u mbajt Konferenca e Kombeve te Bashkuara... Ne konference merrnin pjese prfaqsuesit e 50 shteteve. Pas nj pune mjaft intensive , me 26 qershor 1945 prfaqsuesit e 50 shteteve e firmuan Kartn e Organizats se Kombeve te Bashkuara, sipas rendit te shteteve me

- 37 -

alfabetin anglez, por se pari shtetet e mdha e pastaj shtetet tjera. Sipas nenit 1 te Karts , KB- kane katr qllime kryesore: Te ruhet paqja dhe siguria ndrkombtare Te zhvillohen midis kombeve marrdhnie miqsore, te bazuara ne respektimin e parimit te barazis dhe te drejts se tyre pr vetvendosje Te realizojn bashkpunimin ndrkombtare me karakter ekonomik, shoqrore, intelektual, humanitar etj. Te jene qendra ku do te harmonizohen prpjekjet e te gjitha kombeve pr sendrtimin e qllimeve te prmendura Antarsia e OKB-se- prbehet nga dy kategori shtetesh: antetare themelues dhe abetare e pranuar me voneAntar themelues te OKB-se kane qene 51 shtete qe kane marre pjese ne Konferencn e San Franciskos, ose qe kane nnshkruar me pare Deklaratn e Kombeve te Bashkuara 1 janar 1942. Sipas Karts KB, shteti qe do te hyje ne OKB, duhet ti plotsoje 4kushte : Te jete paqedashs Ti pranoje detyrimet nga Karta ; Te jete i afte dhe i gatshm pr tpermbushur ato OKB- sot ka ne gjirin e vet 192 shtete te botes . Prfundimi i antarsis ne OKB Trheqja- Karta e OKB-se lejon mundsin qe do shtet antare te trhiqet nga org, por me pare duhet ti paraqes arsyet e trheqjes , te cilat duhet te jene te tilla qe arsyetojn vendimin.

- 38 -

Prjashtimi neni 6 i Karts se OKB-se ka parashikuar qe secili antar i org, i cili shkele vazhdimisht parimet e Karts se OKBse mund te prjashtohet nga organizata. Pezullimi - neni 5 i Karts se OKB-se ka parapare ndalimin e ushtrimit te drejtave dhe privilegjeve te lidhura me cilsin e antarit te org, ne rast se ndaj nj antari te org. sht marre ndonj veprim shtrngues ose parandalues. Organet e OKB-se 1. Asambleja e Prgjithshme - sht org. qendrore ; at e prbejn prfaqsuesit e te gjitha shteteve antare te OKB-se do shtet antare ne Asamble mund te ket me se shumti 5 - prfaqsues. Sesionet- e veta i mban nj here ne vite (sesionet e rregullta), te cilat fillojn te martn e trete te muajt shtatore dhe zgjasin rregullisht disa muaj.. Me krkesn e KS ose shumics se antareve te OKB-se Asambleja mund te mbaje dhe sesione te jashtzakonshme.. Mbledhjet e ktilla duhet te mbahen brenda afatit prej 15 ditsh prej astit kur sht bere krkesa. Asambleja ka 7- komitete : ( a) qeshje te siguris ndrkombtare dhe armatimit, b) shtje ekonomike, c) shtje sociale, humanitare,kulturore , d) shtje te shkolonizimit , e) shtje administrative buxhetore , f) shtje juridike. 2. Kshilli Sigurimit (KS) prbehet nga 15 antare , nga te cilt: 5- jan antare te prhershm (Kina, Franca, Rusia, SHBA, UK) ndrsa , 10- tjera jan ( 5 vende afro-aziatike , 2- vende Ameriks Latine , 2 vende Evrops- P). Sesionet KS mban sesione kurdoher qe sht nevoja. Pr ket arsye do antare i KS, sht i detyruar t ket gjate tere kohs nj prfaqsues ne selin e OKB-se Funksionet-KS sht organi qe mban prgjegjsin kryesore pr ruajtjen e paqes dhe siguris ndrkombtare.

- 39 -

3. Kshilli Ekonomik-social- sht krijuar me qellim qe te kontribuoje pr sigurimin e paqes prmes krijimit te kushtetove te stabilitetit dhe mirqenies qe jan te domosdoshme pr mardh, paqsore midis popujve. 4. Sekretariati personelin e KB (sekretariatin) e prbejn 16.000 npuns nga mese 150 vende te botes, te cilt punojn ne selin e OKB-se ne Nju-Jork dhe ne qendra tjera te botes Sekretari i prgjithshm mban prgjegjsin pr punn e prgjithshme te Sekretariatit dhe personelit te OKB. Ai i paraqet Asambles se Prgjithshme raportin vjetor mbi aktivitetet e organizats. 5. Kshilli i Kujdestaris sistemi ndrkombtare i kujdestaris i OKB-se sht krijuar pr te zvendsuar sistemin e mandateve te LK dhe qellim kryesor kishte forcimin e paqes dhe siguris, prparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te popullsis se territorit nen kujdestari; Sistemi i kujdestaris duhej te zbatohej mbi: a)territoret qe gjendeshin nen mandate ; b) territoret qe do tu merreshin shteteve armike pas Luftes II Botrore, c) territoret qe vullnetarisht do te viheshin nen ket regjim nga shtetet qe kane prgjegjsi pr administrim e tyre. 6. Gjykata ndrkombtare e Drejtsis. Pakti Veri-atlantik NATO ( North Atlantic Treaty Organization) NATO- sht krijuar me 4 prill 1949 ne Uashington nga 10 shtete te Evrops Perendimore ( Belgjika, Danimarka, Franca, Islanda, Italia , Luksemburgu , Holanda, Norvegjia, Portugalia, dhe UK ) dhe SHBA e Kanada , kurse me vone i jan bashkangjitur Greqia dhe Turqia (1952) , Gjermania (1955), Spanja (1982), Hungaria dhe ekia (1999). Etj. NATO sht organizate ushtarako-politike e shteteve kapitaliste te Evrops dhe Ameriks Veriore qe sht krijuar ne periudhn e luftes
- 40 -

se ftoft dhe ndarjes se ashpr te botes ne dy sisteme antagoniste ; pr te penguar agresionin komunist , si deklaronin krijuesit ose pr te penguar prhapjen e socializmit si deklaronin disa autoret komuniste. Shtetet antare jan obliguar se te gjitha mosmarrveshjet do ti zgjedhin me mjete paqsore (ne pajtim me rregullat e Karts se OKBse) se do te rezervohen nga krcnimi ose nga prdorimi i forcs ne marrdhniet ndrkombtare ; se do te ndihmohen ndrmjet vetes ; qe fardo sulmi i armatosur kundr nj antari apo disa antareve , do te konsiderohet si sulme kundr te gjithve etj. Organet e e NATO-se : Kshilli ; Komiteti Mbrojtjes ; Sekretari i Prgjithshm ; Komitetit Ushtarak dhe Komandat. TRAKTATI (pakti) VARSHAVES sht krijuar si kundrprgjigje e BRSS-se dhe shteteve te demokracis popullore pr ekzistimin e paktit NATO dhe pr hyrjen e Gjermanis ne te ; gj qe sipas shteteve te Evrops-Lindore kishte shtuar dukshm rrezikun e luftes dhe ka qene rreziqe pr sigurin e shume shteteve Duke u nisur nga kto , shtetet socialiste te Evrops-Lindore ( ne prjashtim te Jugosllavis), ne mbledhjen e tire ne Vashave (11-14maj 1955) kane aprovuar Marrveshjen mbi miqsin, bashkpunimin dhe ndihmn e prbashkt , me se sht krijuar nj strukture politikeushtarake , qe sht dashur te shrbeje si kundrpeshe prball NATO-se. E qe ne thelb beri realitet ndarjen e Evrops ne dy grupe te shteteve antagoniste. RREGULLIMI PAQESORE I MOSMARVESHJEVE Mosmarrveshjet jan situatat kur dy a me shume shtete kane mendime te ndryshme pr ndonj shtje te caktuar . Ne fund te shek:XIX ne literature dhe ne traktate, behet dallimi midis mosmarrveshjeve te natyrs juridike dhe natyrs politike

- 41 -

Te natyrs juridike- prkufizohen si mosmarrveshje ne te cilat krkesat ose kundrshtimin e vet , palt i bazojn mbi rregullat e pranuara te se drejts ndrkombtare Mosmarrveshjet tjera jan mosmarrveshje politike ose mosmarrveshje te natyrs juridike, a thjesht konflikte te interesave. Sipas tyre mosmarrveshjet e natyrs-juridike zgjidhen me prdorimin e procedurave gjyqsore, kurse mosmarrveshjet politike zgjidhen me mjete diplomatike. Hapi me i rndsishm ne drejtim te krijimit te nj procedure detyrimore pr zgjidhjen paqsore te mosmarrveshjeve ndrkombtare sht bere me aprovimin e Konvents mbi zgjidhjen paqsore te mosmarrveshjeve ndrkombtare (Hage 1899 e 1907). E Drejta Ndrkombtare , njeh tri lloje mjetesh pr zgjidhjen paqsore te mosmarrveshjeve ndrkombtare: Mjetet Diplomatike (bisedimet , shrbimet e mira, ndrmjetimi, hetimi , pajtimi) Mjetet Gjyqsore ( Arbitrazhi , rregullimi gjyqsore). Mjetet qe ofrojn inst. ndrkombtare ( mjetet diplomatike , gjyqsore te posame) MJETET DIPLOMATIKE / ekstra-juridike (te zgjidhjes se mosmarrveshjes). 1)Bisedimet jan nj nder mnyrat me te thjeshta , me te rndsishme e me te prhapura te zgjidhjes se mosmarrveshjeve midis shteteve. Bisedimet mund te jene dypalshe (kur zhvillohen vetm mes shteteve te interesuara drejtprdrejt) , shumpalshe- ( kur zhvillohen ne konferenca tjera ndrkombtare nse ne mosmarrveshje bjn pjese disa shtete) Ato mund te zhvillohen me goje ne takime te drejtprdrejta te prfaqsuesve te shteteve te interesuara , ose me shkrim-(kmbimi i notave, letrave, memoareve etj).

- 42 -

2) Shrbimet Mira dhe Ndrmjetsimi - ne praktike shpesh ndodh qe shtetet ne konflikt ndrkombtare te mos mund ti shfrytzojn bisedimet diplomatike, pr shkak se nuk kane kontakte te drejtprdrejta diplomatike, pr shkak te marrdhnieve te kqija qe kane.. E Drejta Ndrkombtare pr kso rastesh ka parashikuar qe nj pale e trete qe ka ndikim moral mbi palt, tu ndihmoje shteteve ne konflikt, pr gjetjen e zgjidhjes . Ne ket grup te mjeteve hyjn shrbimet e mira dhe ndrmjetsimi midis te cilave vshtire qe mund te trhiqet kufiri i sakte. a)Shrbimet e Mira - me shrbime te mira nnkuptohet veprimi i nj pale te trete mike, qe ndihmon ne gjetjen e nj zgjidhjeje paqsore te nj mosmarrveshje (grindje, konflikti) . Shrbime te mira mund te ofroje nj shtet ose nj grup i shteteve e edhe org. ndrkombtare , si (OKB , EU) . b) Ndrmjetsimi - konsiston ne aksionin e nj shteti te trete, te nj grupi shtetesh ose ndonj personi autoritativ me qellim qe te gjendet zgjidhja e nj konflikti midis dy shteteve. Shteti i trete qe paraqitet ne cilsin e ndrmjetsuesit, merr pjese ne bisedime midis palve , prpiqet tu jap atyre kontakteve kahe pr zgjidhjen paqsore , jep kshilla, sugjerime, i prcjelle krkesat dhe prgjigjet nga njra pale te tjetra Ndrmjetsimi sht fakultativ , pos nse sht parashikuar me marrveshje ; qe dmth: a) ndrmjetsuesi ssht i detyruar te ndrmjetsoj , b) kjo vlen edhe pr shtetet ne konflikt, te cilat mund ta pranojn ose ta refuzojn ndrmjetsimin Ndrmjetsimi duhet ta gzoj domosdo besimin e te dy palve ne konflikt. 3) Hetimet- Konventa e Hags mbi zgjidhjen paqsore te mosmarrveshjeve ndrkombtare , ka parashikuar qe ne do rast te mosmarrveshjes ndrkombtare qe nuk prek nderin dhe interesat vitale te shtetit, dhe qe sht rezultati mospajtimit lidhur me vlersimin e gjendjes faktike , do te krijohet nj komision hetues ,
- 43 -

nse pajtimi nuk sht arritur me ane diplomatike.. me detyre qe ta lehtsoje zgjidhjen e mosmarrveshjes , duke i ndriuar faktet me hetime (ankete) asnjanse dhe te ndrgjegjshme. 4) Pajtimi sht mnyre paqsore e zgjidhjes se mosmarrveshjeve nga nj komision i zgjedhur , i cili ka pr detyre ti shqyrtoje dhe ti ndrioje te gjitha aspektet e mosmarrveshjes dhe ne fund (pas raportit) tu propozoj zgjidhjen shteteve ne konflikt . MJETET GJYQESORE 1) Arbitrazhi ka pr qellim zgjidhjen e mosmarrveshjeve midis shteteve nga ana e gjyqtareve , qe i zgjedhin vete palt ne baze te respektimit te se drejts Arbitrazhi sht nj mjete qe zbatohet me pajtimin e palve . a) Kompromisi- zgjidhja mosmarrveshjeve prmes arbitrazhit varet ne do rast nga pajtimi i palve.. Sipas mendimit te gjykats asnj shtet pa pajtimin e tij nuk mund te detyrohet qe mosmarrveshjet e tij me shtete te tjera tia nnshtroj ndrmjetsimit, arbitrazhit, ose cilsdo mnyr te zgjidhjes paqsor Duke u nisur nga kjo, palt qe kane vendosur qe mosmarrveshjen tia besojn arbitrazhit pr zgjidhje , duhet te lidhin marrveshje speciale b) Zgjidhja e Arbitrave- prcaktimi i arbitrit ose i arbitrave behet me pajtimin e palve. Shtetet vendosin lirisht se a do ti besojn zgjidhjen e rastit nj arbitri apo disa arbitraveMe shpeshti praktikohet qe si arbitra te caktohen disa persona , numri i te cilve duhet te jete tek ( 3 , 5 ose me shume) . c) Procedura e Arbitrazhit- parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqsore. Shtetet me kompromis mund ti percaktojne rregullat e procedurs ne hollsi ose vetm te japin udhzime pr prdorimin e rregullave te prgjithshme te procedurs d) Vendimi Arbitrazhit- sht definitive dhe i paapelueshm (prfundimtar dhe i pakundrshtueshm).

- 44 -

GJYKATA NDERKOMBETARE a) Themelimi i Gjykats - hap i pare drejt themelimit te nj gjykate ndrkombtare te prhershme sht bere me themelimin e Gjykats se Prhershme te Arbitrazhit ( Hage 1899) .. Si e ktill kjo gjykate nuk ka qene e prhershme ne kuptimin e plote te fjals, ngase trupin e arbitrave ne shumicn e rasteve e prbenin personat e ndryshm , varsisht nga zgjidhja e palve Themelimi i nj gjykate ndrkombtare u be realitet prfundimisht ne fund te Luftes I Botrore.. Kshtu neni 14 i Statuti te Lidhjes se Kombeve parashikonte qe Kshilli i Lidhjes, te bnte propozimin pr themelimin e nj gjykate te prhershme ndrkombtare Prfundimisht Statuti i Gjykats , i prfshir ne nj protokoll , sht hapur pr nnshkrim me 16 dhjetor 1920 dhe ka hyre ne fuqi me 1 shtatore 1921. Gjykata e Prhershme e Drejtsis Ndrkombtare ka funksionuar prej vitit 1922 deri 1940, kur gjermanet okupuan Holandn. b) Zgjedhja e gjyqtareve , prbrja , organizimi i gjykats Gjyk. Ndrk. Drejtsis prbehet prej 15 gjyqtareve. Zgjedhjen e gjyqtareve e bjn KS , Asambleja Pergjthshme KB, pavarsisht nga njeri-tjetri ..Kandidimin e gjyqtareve e bjn grupet kombtare te Gjykats se Prhershme te Arbitrazhit ; pr shtetet qe skan prfaqsues ne te, kandidimin e bjn grupet e caktuara posame do grup kombtare mund te propozoj me se shumti 4- kandidate, prej te cilve vetm 2- mund jene shtetas te vet. Konsiderohen te zgjedhur kandidatet qe kane fituar shumicn absolute te votave ne Asamble dhe KS Nga 15 antaret e gjykats statuti prcakton qe ne asnj rast nuk mund te jene 2- gjyqtare nga nj shtet Ne rast se me vota fitojn me shume se nj shtetas i nj shteti, konsiderohet i zgjedhur kandidati me i vjetr. Gjyqtaret zgjidhen pr 9-vjet dhe mund te rizgjidhen prsri . Pr te siguruar kontinuitetin e Gjykats sht parapare qe pr do 3- 45 -

vjet te zgjidhen nga 1/3 e gjyqtareve. Gjykata e zgjedhe kryetarin dhe nnkryetarin ne do 3 vjet, ata mund te rizgjidhen. Selia e gjykats sht ne Hage, mirpo gjykata mund te mbaje mbledhje dhe te ushtroje funksionet e veta edhe tjetrkund, kurdo qe ket e konsideron te dobishme Gjykata detyrat i kryen ne prbrje te plote, mirpo pr kuorum mjaftojn -9 gjyqtare. c) Kompetenca e Gjykats- detyre kryesore ka zgjidhjen e mosmarrveshjeve qe ia parashtrojn shtetet Sipas nenit 34, vetm shtetet mund te jene pal te prpara gjykats. Ket te drejte e kane te gjitha shtetet qe jan pale e Statutit te Gjykats Ndrkombtare te Drejtsis. Sipas nenit 93te Karts, shtetet antare te OKB-se ane ipsofacto pale e Statutit Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis Parimisht juridiksioni i gjykats sht fakultative (por mund tjete edhe i detyrueshm). Procedura gjyqsore mund te filloj para gjykats edhe vetm me njrn pale, me kusht qe pala ose palt e tjera ne mosmarrveshje te pranojn juridiksionin gjykats pr ta zgjidhur rastin e caktuar - (me ane te nj deklarate formale, ose ne forme te heshtur duke iu prgjigjur ftess se gjyqit dhe duke marre pjese ne proces. Juridiksioni i gjykats sht i detyrueshm net e gjitha rastet e parapara posarisht me traktatet dhe me konventat qe jan ne fuqi. d)Vendimet e Gjykats- merret me shumicn e votave te gjyqtareve te pranishm. Ne rast se votat jan te barabarta , ather vendos vota e kryetarit ose personit qe e zvendson at Vendimi shpallet ne sanca publike pasi te jene lajmruar agjentet ne forme te caktuar . Nga nj shembull i vendimit i nnshkruar nga kryetari dhe sekretari dhe me vuln e gjykats , i dozohet secils nga palt . e) Veprimet e Gjykats- prej vitit 1946 deri ne vitin 19955 Gjykata ka lshuar 60 vendime dhe 21 mendime konsultative Rasti i pare qe ka zgjedhur Gjykata pas Luftes II Botrore , ka qene rasti i Kanalit te
- 46 -

Korfuzit rasti anglo-shqiptare. E DREJTA LUFTES sht pjese e drejts ndrkombtare publike , qe prmban rregullat juridike zakonore dhe kontraktuese, me te cilat rregullohen marrdhniet midis subjekteve ndrkombtare ne kohe lufte dhe ne lidhje me luftn. Lufta - sht konflikt i armatosur ne mes dy a me shume shteteteve , kurse veprimet ne te synojn nnshtrimin e kundrshtarit (Lufta nuk ehte akt i nj anshm) NOCIONI LUFTES sipas drejts ndrkombtare klasike del se : 1) Lufta sht konflikt midis dy shteteve 2) Lufta sht konflikt me forca te armatosura (pers. civil nuk marrin pjese ne lufte..) 3) Lufta ka pr qellim nnshtrimin e nj pale nga pala tjetr. Russo ne veprn Kontrata shoqrore shkruan se : lufta ssht raport i njeriut ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , ne te cilin individt bhen armiq vetm rastsisht si ushtar , e jo si qytetare. Ne literaturn e re nocioni i luftes zgjerohet , ngase gjithnj e me shpesh me lufte nnkuptohen armiqsit midis shteteve ose edhe brenda nj shteti, a nj territori qe zhvillohet me forca te armatosura Sepse lufte nuk konsiderohet me vetm armiqsit e armatosura midis shteteve , pore dhe armiqsit brenda nj shteti, te shkaktuara nga kryengritja ose nga revolucioni Marksi luftn e trajton si nj dukuri klasore dhe si kategori historike- qe i ka rrnjt ne rendin ekonomik te sistemit eksplatues (sipas tyre lufta paraqitet ne nj shkalle te zhvillimit shoq., kur paraqitet prona private, ndarja e shoqrive ne klasa dhe kur krijohen shtetet ). Lenini Lufta sht vazhdim i thjeshte i politikes me mjete tjera. Luftrat e Drejta dhe Luftrat e Padrejta Prpjekjet e para pr bere dallimin e lustrave te drejta dhe te
- 47 -

padrejta i hasim qysh ne antikitete.. Shprehjen lufte e drejte e ka krijuar Aristoteli me qellim qe te siguronte paqen midis poliseve greke dhe pr ti ruajtur ato nga shkatrrimet e luftes.. Por me kaq mbyllej rrethi ,sepse ndaj pop, tjer vlenin norma tjera. Nga paraqitja e krishterimit e deri me sot , sht bere dallimi midis luftrave te drejta dhe te padrejta.. Teorin mbi luftrat e drejta e kane zhvilluare teologet e kishs katolike ( Shen-Augustini, Toma Akuini, Vitoria, Suaresi etj ). Augustini konsideronte se lufta sht e lejueshme nse sht e drejte Lufta te drejta jan: ( luftrat pr mbrojtjen e shtetit nga armiqet e jashtm, lufta pr dnimin e padrejtsive Heqja Dore nga Lufta- deri ne miratimin e Statutit te Lidhjes se Kombeve , lufta konsiderohej nj mjet i ligjshm pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve , ose pr arritjen e objektivave kombtare. Heqja Dore nga Lufta (Pakti Brian-Kellog) Prpjekjet e pr ndalimin e prgjithshm te luftes jan kurorzuar me lidhjen e Traktatit Brian-Kellog, qe ndalonte te gjitha luftrat agresive dhe ne ket pikpamje prfaqsonte nj hap te madh prpara ne krahasim me Statutin e Lidhjes se Kombeve.. Lufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nse : a) zhvillohet pr mbrojtjen e vetvetes ; b) nse zhvillohet kundr nj shteti qe ka shkelur traktatin Heqja dore nga Lufta me Kartn e OKB-se Karta e OKB-se jo vetm qe ndalon e luftes , por pr me tepr ndalon forcn dhe krcnimin me force, si edhe prcaktojn masa te efektshme pr pengimin e luftes Neni 2, parg.4 i Karts : antart e OKB-se ne marrdhniet e tyre ndrkombtare heqin dore nga prdorimi i krcnimit ose nga prdorimi i forcs kundr trsis territoriale ose kundr pavarsis politike te do shteti , ose .. Autoret e Karts, ne vend te nocionit lufte kane prdorur fjalt
- 48 -

krcnimin ose prdorim i forcs qe duhet te eliminojn mundsin pr fardo mosmarrveshje. FILLIMI LUFTES 1) Me shpalljen formale te luftes ( sht e detyrueshme me Konventn e 3 te Hags). 2) Me dshtimin e prpjekjeve te shtetit qe te realizoje plotsimin e krkesave nga ultimatumi 3) Me shpallje , ose veprimin qe tregon se nj shtet e konsideron veten ne lufte me nj shtet tjetr. 4) Me fillimin e aksioneve armiqsore . Efektet e Fillimit te Luftes - me fillimin e luftes prfundon periudha e marrdhnieve paqsore, dhe qe nga ai moment marrdhniet midis shteteve te konfrontuara rregullohen me rregullat e se drejts ndrkombtare te luftes. Palt ne Konflikt (personat qe marrin pjese ne lufte/armiqsi); 1) Pjestaret e forcave te armatosura 2) Forcat jo te rregullta (milicia, njsite vullnetare ) 3) Kryengritja pop, qe shfaqen spontanisht nder popullsi te territorit akoma te pa-okupuar, me kusht qe mbajn armt haptazi dhe ti respektojn rregullat e drejts se luftes 4) Lvizjet rezistence qe veprojn ne territore te okupuara dhe kane pr elim te shqetsojn okupuesin 5) Lvizjet lirimtare qe i prbejn personat qe luftojn pr zhdukjen e sundimit kolonial. TEATRI i LUFTES E Drejta Ndrkombtare e prcakton dallimin midis zons se luftes dhe teatrit te luftes. Zone e Luftes - konsiderohet hapsira toksore dhe ujore e nj shteti qe sht ne lufte, ujerat e tij detare dhe hapsira ajrore mbi to .
- 49 -

Teatri Luftes - prfshin hapsirn toksore, detare dhe ajrore ne te ciln zhvillohen aktualisht armiqsit. Personat e mbrojtur ne konflikt te armatosur : 1) te plagosurit, 2) te smuret , 3) anije-thyesit, 4) robrit e luftes, 5) popullata Civile, 6) personeli mjeksor, fetare, 7)kryqi kuq Objektet e mbrojtura ne konflikt : 1) spitalet , 2) objektet civile, 3) objektet kulturore PERFUNDIMI LUFTES: 1) Ndrprerja thjeshte e armiqsis 2) Nnshtrimi - zhdukja e nj pale ndrluftuese ne lufte nga pala tjetr, prmes pushtimit dhe fitores. 3) Armpushimi - marrveshje mes forcave ndrluftuese pr ndrprerjen e prkohshme te armiqsive 4) Kapitullimi - nnkupton marrveshjen me te ciln komand, ushtarake merren vesh pr dorzimin e nj locait te cakt 5) Traktati paqes

- 50 -

Diplomacia dhe fillet e saja

Nocioni i diplomacis Historiku i diplomacis Llojet e diplomacis Vendosja e marrdhnieve diplomatike Trupi diplomatik Emrimi i prfaqsuesve diplomatik Funksionet e prfaqsuesit diplomatik Marrdhniet konsullore

- 51 -

Diplomacia dhe fillet e saja

Diplomacia
Nocioni i diplomacis Shum her e kemi dgjuar apo ndeshur fjaln diplomaci si n TV, radio, gazeta apo nga njerz t ndryshm, prandaj ktu dua t diskutoj lidhur me at se ka sht n t vrtete diplomacia.Njra ndr shtyllat kryesore t rndsishm t politiks s jashtme t shteteve n kuadr t zhvillimit t marrdhnieve ndrkombtare sht pikrisht diplomacia. Fjala diplomaci origjinn e vet e ka nga fjala e greqishts s vjetr diploma e cila sht shkruar n dy faqe t lidhura, q i sht dhn kryesuesit t misionit dhe ka prmbajtur instruksione pr qllimet t misionit[1].Nga kjo fjal e kan origjinn fjalt:diplomatik, trup diplomatik, shrbim diplomatik, diplomat etj. Ndrkaq sa i prket asaj se ka sht diplomacia si definicion ather shum autor q jan marr dhe mirren m kt qshtje kandhn shum definicione rreth diplomacis.Diplomacia sht aplikim i intelegjencs dhe taktit n rregullimin e marrdhnieve zyrtare n midis qeverive t shteteve t pavarura(Sato).Ajo sht shkenc mbi marrdhniet ose punt e jashtme t shteteve, shkenc ose art i bisedimve (CH.de.Martenos).Nj autor i njohur Nicolson jep disa prkufizime rreth diplomacis ku thot : Diplomacia sht synonim pr politiken e jashtme.Diplomacia do t thot negocim .Diplomacia jan proceset dhe mjetet, me t cilat zhvillohen kto negocime.Diplomacia sht aftsi, gjegjsisht talnet absrakt.[2]

- 52 -

Shtjellimin tim t definicionit t diplomacis do ta vazhdoj me prezantimin edhe t disa vshtrimve teorike, t cilat do t ma zgjerojn konceptin e ktij nocioni kompleks. Autori tjetr Barstone jep definicionin q vijon mbi diplomacin n piknisjen e analizs s tij.Diplomacia merret me menaxhimin e marrdhnieve ndrmjet shteteve, dhe faktorve tjer.Nga kndvshtrimi i shtetit, diplomacia merrte me kshilldhnie dhe realizim t politiks s jashtme.[3] Morgen Thau nj njohs tjetr i mir i ksaj qshtj thot se diplomacia, pr veprimtarin e vet, I ka n dispozicion dy instrumente, shrbimin pr pune t jashtme n kryeqytetin e shtetit t vet dhe prfaqsusit diplomatik t cilt I drgon n kryeqytet e shteteve t jashtme.Sipas tij diplomati para s gjithash sht prfaqsues simbolik i shtetit t vet, i cili si i till duhet t bj pandrprer gjeste simbolike , e gjithashtu edhe tu nnshtrohet gjesteve simbolike t diplomatve tjer dhe shteteve tjera, n t cilat sht akredituar .[4] Pr kuptimin e diplomacis duhet njohur edhe funksionet diplomatike t cilat duhet ti kryej diplomacia zakonisht sipas porosis t shtetit t vet.Kto funksione jan t prcaktuara saktsisht n Konventn e Vjens mbi Marrdhniet Diplomatike t cilat Feltham i prmbledh kshtu:prezantimi, mbrojtja, negocimi, vrojtimi dhe zhvillimi.[5] N baz t atyre prkufizimve q i ceka m lart t dhna nga shum autor dhe njohs t mir t diplomacis mund t konkludoj sa i prket prkufizimit se :diplomacia sht mnyr e rregullimit t marrdhnieve ndrmjet shteteve sovrane dhe subjekteve tjera t s drejts ndrkombtare, n mnryr paqsore me biseda negociata etj.

- 53 -

Historiku i diplomacis Boshtin themelor t materies t se Drejts Ndrkombtaree prbjn: traktatet ndrkombtare, aleancat ushtarake, si dhe diplomacia dhe t drguarit diplomatik. Se diplomacia ka ekzistuar edhe n kohn e lasht, e vrtetojn shum t dhna q jan zbuluar dhe kan vrtetuar se diplomacia ka ekzistuar edhe ne at koh , pra para ers son.Profesor.Dr. Eqrem Zenelaj ekspert is drejts ndrkombtare, n nj shkrim q ka shkruar pr kt tematik spjegon n mnyr t kjart pr ekzistimin e diplomacis ne kohn antike, ku pr mes shum shembujve prof. E.Zenelaj e verteton kt fakt ;Ku n kohn e Faraonit t EgjiptitAmenophis IV, i cili e kishte marr nj princesh nga Mbretria Matani, n haremin e tij gjejm fjalor diplomatik me rast Faraonit t Egjiptit t Amenophisit IV i shkruan disa fjal si vijon:T shkruan Mbreti i Madh, Mbret nga Metani,Vjehrri Yt i cili t do vllai yt[6] Nj lloj t veqant t prdorimit t fjalort diplomatik e poltik n Botn antike e hasim n Traktatin e Paqs dhe t Aleancs Ushtarake Defanisive t vitit 1270, i cili traktat u lidh ndrmjet Faraonit t Egjiptit Ramzesi II dhe Mbretris s Hetikve Hatusillit III, i cili quhet si Traktati i Kadeshit. Kontaktet diplomatike apo bisedimet paqsore ndrmjet shteteve n kt koh bheshin ndrmjetlegatarve apo misionve t caktuara si grupe apo individ t veant.N Greqin e Vjete sistemi i legatarve kishin nj rndsi t veant, pr kt shtje njoftojn burimet e ndryshme, t shkruara nga autor t vjetr grek si Homeri, Tukidithi. Periudhn , diplomatike kalimtare nga antika n Mesjet e shnon epoka e zhvillimit t s drejts ndrkombtare ndrmjet vitve 400 deri n vitet 800 pas ers s re.Kjo vrehet me formimin e s

- 54 -

ashtuquajturs Corpus Iurs Civilis me rast pernadori Justiniani nnvizon n mnyr t shkqyshme t drejtn si nj pik m t lart t zhvillimit t literaturs dhe burimve juridike antike latine.[7] Ndrkaq pr formimin e diploamcis moderne, nj rndsi t veant paraqesin sidomos marrdhniet e qytet shteteve italiane :Venediku ,Napoli, Firenca ,Padova etj. Gjithashtu dua t cek diqka me rndsi se n N vitin 1626 Kardinali Richelie, krijoi t parn ministri t jashtm moderne n Franc, Ministrin e Punv t Jashtme, - pr t centralizuar politikn dhe pr t siguruar kontroll mbi t drguarit n ndjekje t politiks s: raion detat interesit kombtar (t shtetit). Ai iu prmbajt mendimit se shteti i kaprcente kufijt e kurors dhe t territorit, t princit dhe t popullit. Ai nuk ishte dakord me dshirat dhe ndjenjat e sundimtarit. Pr t shteti ka interesa dhe nevoja q bazohen n ato interesa, q i kalojn caqet e ngushta.[8] Arti i qeverisjes qndron n njohjen e ktyre interesave dhe veprimit n prputhje m to, pavarsisht nga konsideratat etike, emotive apo fetare. Richeli shpalli at q sht br tashm aksiom, pr ata q drejtojn politikat e jashtme t shteteve sovran. Sistemi francez u imitua nga shtetet e tjera t mdha gjat procesit t ngritjes s Ministrive t tyre t jashtme, n shekullin 18-t.N shekullin e XIX dhe XX marrdhniet diplomatike t shteteve ishin t natyrs dhe t karakterit bilateral, ndrsa sot kto marrdhnie dhe ky qarkullim diplomatik ndrmjet shteteve n kuadr t poltiks dhe marrdhnieve ndrkombtare m tepr i takojn natyrs s diplomacis multilaterale.Tani n botn bashkohore ndrtimi i diplomacis, roli dhe rndsia e saj sht e madh andaj diplomacia bashkkohore ka pr qllim t promovoj paqen kontekste t cilat gjenden n mes t qfardo shteti, qoft t zgjidhet prmes rrugs diplomatike ktu vlen t theksoj nj thnje t diploamtit t njohur amerikan Henry Kissinger n libirin e tij t titulluar Diplomaciaku

- 55 -

thekson se qllimet ullsoniane t s kaluars s Amerkis jan paqeja stabiliteti progresi dhe liriapra pikrisht kt e ka edhe synim diplomacia bashkkohore .[9] Llojet e diplomacis Politika e sotme diplomatike bazohet n dy lloj t diplomacis e kto jane : diplomacia bilaterale dhe diplomacia multilaterale por gjithashtu n kuadr t ktyre dyjave hyn edhe diplomacia poltike ushtarake dhe mbrojtse, diplomacia parlamentare, diplomacia ekonomike. Diplomacia kulturore e shkencore.N vazhdim dua t ndalem t shkruaj s paku nga dy fjali pr diplomacin bilaterale dhe multilaterale sepse jan me karakter pr ti ditur. Diplomacia bilaterale:mund t themi se sht e pranushm n politikn diplomatike q nga fillet e saj, pasi q e paraqet komunikimin me qllim t rregullimit t shtjeve t hapura ndrmjet dy subjekteve [10] Diplomacia multilaterale: parqitet m von me krijimin e e konferencave ndrkombtare n t cilin qeveritar t shumt dhe t ndryshm jan marr vesh pr rregullimin e shtjeve t hapura t ndrsjellta[11]Diplomacia multilaterale pra bazohet n komunikimin zyrtar t shumnsgm ndrmjet prfaqsuesve t shteteve drguse n selin e organizats ndrkombtare, tek e cila kta prfaqsues jan t akredituar.

Vendosja e marrdhnieve diplomatike Trupi diplomatik Vendimi pr vendosjen e marrdhnieve diplomatike sht vullnet

- 56 -

politik i cili i takon dy subjekteve t ineteresuara pra shteteve.N pajtim m kt, secili shtet vendos a do t mbaj marrdhnie diplomatike m ndonj shtet tjete dhe a do t ket ne t mison t prhershm[12]Pra, shtet nuk jan t obliguara os t detyruara t drgojn ose t pranojn prfaqsues diplomatik. Vendosja e marrdhnive diplomatike duhet t bhet konform Konvents s Vjens ku u aprovua m 18 prill t vitit 1961 ndrsa hyri n fuqi me 24 prill t vitit 1962[13]Kjo Konvent e cila n vitin 1814-15, me Aktin Final q u amendua m 1918 n AixlaChapelle, prcaktoi katr klasa t kryetarve t misioneve diplomatike, prcaktoi rregullat e diplomacies. Ndrsa Konferenca e OKB-s pr Marrdhniet Diplomatike dhe Imunitetet, miratoi Konventn e Vjens pr Marrdhniet Diplomatike m 1961, q zvendsoi rregullat e vendosura n shekullin e 19-t n Vjen dhe Aix. Ajo prcaktoi tri klasa pr kryetar, misioni: 1) ambasadort ose nucios, t cilt akreditohen te kryetari i shtetit dhe kryetar t tjer misionesh me rangje ekuivalente; 2) t drguar, ministra dhe internuncios, t cilt akreditohen t kryetari i shtetit, dhe 3) t ngarkuar me pun, ad interim (t prkohshm), q akreditohen te ministrat e punve t jashtme[14] Diplomatt e akredituar n nj shtet q vijn nga i njejti shtet quhen ndryshe trupa diplomatik ose shkurt me CD, q n gjuhn frnge don t thot Corps Diplomatique.Trupn diplomatik n krye t t cilit gjendet dekani ose ne disa terminologji tjera e hasim edhe si doajeni zakonisht ky vend n disa shtete i takon automatikisht prfaqsuesit t Paps, kurse n shtetet e tjera brenda klasit m t lart.[15]

- 57 -

Emrimi i prfaqsuesve diplomatik Nj nder parimet m t njohura dhe m t vjetra t s drjets diplomatike, t ciln e prmban edhe Konventa e Vjens, sht se pr emrimin e prfaqsuesve diplomatik vendosin pavarsisht shtet n baz t kritereve t veta interne.Pra secili shtet ka ato kriteret ns mund ta quaj interne , mirpo t shumica e krkohet plotsimi i nj numri t madh t kushteve t ndryshme.N disa shtete krkohet mosha e caktuar,origjina e mir, familjare, ndershmria, edukata e mir dhe ajo mm kryesorja njohja e gjuhve diplomatike e t tjera.[16] Para se t bhet emrimi duhet t krkohet nga pala tjetr se e pranon kandidatin e caktuar .Konventa e Vjens parasheh q shteti q e bn akreditimin, duhet t ket dshmi dhe t jet i sigurt se shteti i prannimite ka dhne agrementin (plqimin)pr emrimin e kandidatit.Kjo krkes prmban t dhnat pr kanditatin si jan: t dhnat biografike, funksionet e m parshme, gjendjen famjiljare e t tjera..Shteti i pranimit mund t jap pranimin, me rast plotsohet kushti formal pr emrim, por n ann tjetr mund t jet edhe e kundrta q mund ta refuzoj dhnien e pajtimit. Pasi t jet siguruar plqimi pra agrementi n gjuhn diplomatike, kanditati pr ambasador mund t emrohet ne shtetin tjetr ku merr me vete edhe letrat kredenciale q kryetari i shtetit t tij i drejton kryetarit t shtetit prits me prezantimin e ambasadorit t ri si prfaqsues t tij. Paraqitja e ktyre kredencialv sht mjaft formale.

Funksionet e prfaqsuesit diplomatik Prfaqsimi i diplomatik prfshin detyra reprezantuese dhe

- 58 -

kontaktuese t llojve te ndryshme .N prfaqsimin diplomatik detyr parsore dhe e dors s par t nj misioni sht vendosja apo rivendosja e komunimit t forms s prgjithshme ndrmjet shtetetit t tij dhe shtetit ku sht akredituar.[17] Sipas Konvents s Vjnes funksionet e misionit diplomatik jan ne librin e profesor Zenjullag Gruds ne librin e tij e E Drejta Ndrkombtare i cek funkisionet si vijojn : [18] 1.Prfaqsimi i shtetti i cili e akrediton n shtetin ku jan akredituar. 2 Mbrojtja e interesave t shtetit i cili i ka akredituar dhe t shtetasve t tij n shtetin ku jan akredituar. 3.Bisedimet m qeverin e shtetit ku jan akredituar. 4.Informimi me t gjitha mjetet e lejuara mbi kushetet dhe zhvillimin e ngjarjeve n shtetin ku jan akredituar dhe dhnien e raporteve mbi kto qeveris s shtetit i cili i ka akredituar. 5.Prparimi i marrdhnieve miqsore dhe zhvillimi i marrdhnieve ekonomike, kulutroree shkencore midis shtetit q akrediton dhe shtetit ku jan akredituar. T gjitha kto funksione apo detyrat e ambasadorve nse i shohim total jan ulja e frkimeve, prmirsimi i marrdhnieve dhe manaxhimi i ndryshimeve, q gjrat t bhen kurdoher me rregull. Detyra e ambasadorit, sht edhe t jap kshilla dhe t paralajmroj. (Bisedat me ministra t jashtm, kryeministra dhe zyrtar t tjer ky, duhen raportuar me besnikri, hollsi dhe saktsi t madhe.) Pavarsisht nga natyra e problemit, bashkbieduesi, negociuesi (ambasadori), duhet kurdoher t shfaq siguri, besueshmri dhe kredibilitet. Ai kurdoher duhet t prpiqet t krijoj besim dhe t duket i ndershm dhe i drejt, duke u prpjekur t kuptoj edhe shqetsimin e pals tjetr. Forca e karakterit,

- 59 -

precizioni, qartsia, kurajoja, durimi, dhe nj gjendje e balancuar nervore, jan t domosdoshme, s bashku me mosdurimin e kalkuluar q mund t prdoret taktikisht. Nj bisedues/negociator i aft, me prvoj e di mir edhe sensin e kohs, kur t prdor paralajmrimin dhe krcnimin ose koncesionin. Pr kto diplomatt, dhe n mnyr t veant ambasadort, duhet t jen t prgatitur mir. Personeli diplomatik, n shumicn e gjer t rasteve dhe t vendeve, q nga ambasador e posht, jan t karriers. T gjith, veanrisht t rinjt q hyjn n shrbim, kalojn n nj sit rigoroze przgjedhjeje dhe trajnimi, para se t prfaqsojn vendin e tyre jasht . N kto kndvshtrime, detyrat e diplomatit, nuk jan t lehta. Nse duhen kryer si duhet ato detyra, diplomatt duhet t prmbushin shum kritere, si theksuam m lart. Diplomacia nuk sht e thjesht, dhe as loj, dika q mund ta bj cilido dhe n do rethan. Pra, diplomacia sht nj profesion q krkon personel t trajnuar, dhe t prgatitur realisht mire. Nj gj mjaft m rndsi pr diplomatt sht se kan t drjeta t shumta gzojn privilegje pra posedojn imunitet diplomatike kto imunitete diplomatike jan :Imunieti n lmin penal, imuniteti civil,imuniteti n shtje policore, imunitet nga taksat, imunitet nga t dhnat doganore[19] N vazhdn e fundit t ktij eseu do t paraqes edhe nj institucion diplomatik e q sht Marrdhniet kosullore

- 60 -

Marrdhniet konsullore Instuticioni i konsullit sht shum m i vjetr i prfaqsimit sesa institucioni i misionve diplomatike t instaluar n botn e jashtme. Konsujt dhe diplomatt kan detyra t ndryshme, andaj mu pr kt kan edhe pozit detyra dhe funskisone t ndryshme juridike .Pr dallim prej diplomatve, konsujt nuk jan reprezantues politik t qeverive t shteteve t tyre, por jan organe nacionale t shteteve t t tyre, t cilat ngarkohen me detyra t cakturare jopolitike dhe teknike.Detyre e konsujeve jan pr t nxitut interesat e shtetit te tij n shtetin pranues ne sferen e tregtis dhe t ekonomis. Dallimi mes konsullit edhe diplomatit sht sqaruar edhe n nj document anglez Court of Chancery n rastin e t ashtuquajtur Barbusits Case i vitit 1737. Llojet e konsujeve:Konventa e Vjens dallon disa lloje te konsujve: a)Konsujt e karrieres dhe b)Konsujt honorar apo konsujt e nderit.[20] Konsujt e karrieres jan t punsuar n kt detyr si konsuj dhe kt e kan si detyr kryesore .Ndersa konsujt honorar jane kryesisht njerz tregtar afarist t cilt jane vendas m banim n vendin ku sht formuar kosnullata drguese.Gjithashtu vlen t ceki se edhe konsujt gezojn imuntitet njsoj si diplomatt. Konkluzion: N fund t ktij punimi seminraik do t prpiqem t jap dhe nj konkluzion sa i prket tr krsaj puns sim n ldhje me diplomacin.Dhe konkluza ime sa i prket tematiks n fjal sht s diplomacia me t vrtet e meriton t jt nj shtyll kryesore e do

- 61 -

shteti ne raport me poltikn e jashtme q e ushtrone secili shtet kjo vrtetohet me faktin se synim i do diplomacie shtetrore sht t oj prpara interesat e shtetit, t cilat diktohen nga gjeografia, historia, dhe ekonomia. Diplomacia, si alternativ e lufts pr t arritur synimin kombtar, ka arm fjaln. Shpesh, por jo gjithmon, ajo prpiqet t ruaj dhe forcoj paqen. Diplomacia prpiqet q t forcoj shtetin duke fituar avantazhe, duke br aleat dhe duke neutralizuar oponentt. Pra, ajo prpiqet q t krijoj vullnet t mir n drejtim t shtetit q prfaqson. Kjo nuk arrihet leht, n varsi t shtetit dhe fazs s zhvillimt t tij. Rndsia e diplomacis siq e pam ishte mjaft e madhe, por diplomacia ka nevoj pr prfaqsues, dhe kjo sht mse e nevojshme pr secilin do shtet qoft, e n veqanti pr shtetin ton t sapo formuar e qe n n kt sfer jemi m me pak prvoj n krahasim me vendet tjera fqinje dhe me gjer.Kem nevoj pr prfaqsim t djn t diplomacis kosovare jasht vendit ton , Andaj njerzit t cilit do t na prfaqsojn duhen t jen m t vrtet njerz meritor,njerz t specializur n limin e diploamcis e q fatkeqsisht jan t pakt n kt sfer,sepse njerzit qe e bjn diplomacine duhet te jen diplomat t karrieres e q n t ardhmn besojm se do t ket edhe m shum ksij lloj njerzish. Sepse po e potencoj edhe njher sht njevoj imediate pr shtetin ton.
Literatura e shrbyer:
- Gruda Zenjullah E Drejta Ndrkombtare Botimi 2007 Prishtin - Kissinger Henry Diplomacia Botim 1999 Triran - Jazbec Milan Bazat e Diplomacis Botim 2008 Prishtin - Prof dr.iur.Zenelaj Eqrem (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare) - Si dhe jam shrbyer edhe me materiale t shumta nga interneti e vlen ta ceki nga web faqeja http://www.forumishqiptar.com/archive/index shkrim i publikuar nga Zef Mazi ambasador i Shqipris n Brintanin e Madhe. [1] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 248 Botim 2007 Prishtin) [2] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 247 Botim 2007 Prishtin)

- 62 -

[3] Milan Jazbec Bazat e Diplomacis ( faqe 13 Botim 2008 Prishtin) [4] Milan Jazbec Bazat e Diplomacis ( faqe 13 Botim 2008 Prishtin) [5] Milan Jazbec Bazat e Diplomacis ( faqe 14 Botim 2008 Prishtin) [6] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 5) [7] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 6) [8] Zef Mazi ( ambasador i Shqipris ne Britanin e Madhe nj shkrim i tij n lidhje me diplomacine n nj forum shqiptar http://www.forumishqiptar.com/archive/index) [9] Henry Kissinger Diplomacia ( faqe 835 Botim 1999 Tiran) [10] Milan Jazbec Bazat e Diplomacis ( faqe 16Botim 2008 Prishtin) [11] Milan Jazbec Bazat e Diplomacis ( faqe 17Botim 2008 Prishtin) [12] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 250 Botim 2007 Prishtin) [13] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 9) [14] Zef Mazi ( ambasador i Shqipris ne Britanin e Madhe nj shkrim i tij n lidhje me diplomacine n nj forum shqiptar http://www.forumishqiptar.com/archive/index [15] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 12) [16] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 253 Botim 2007 Prishtin) [17] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 9) [18] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 256 Botim 2007 Prishtin) [19] Zenjullah Gruda E Drejta Ndrkombtare ( faqe 263 Botim 2007 Prishtin) [20] Prof dr.iur. Eqrem Zenelaj (shkrim i tij me titull Hapja e prfaqsive diplomatike dhe misoneve diplomatike n Botn e jashtme dhe dispozitave t s drejts ndrkombtare faqe 9)

- 63 -