'Ermeni katliam yok' diyen Halaolu ve Alman belgelerindeki gerekler Halaolu syleide baklay en sonunda azndan karyor.

Derdi tapu. Sahi Ermeni mlkleri, mallar, zenginlikleri ne oldu? Tapular imdi kimin cebinde? T24 Serdar Diner 21 Nisan akam internette gezerken len Ermeni says 8500d ierikli bir balk dikkatimi ekti. Herhalde Taner Akamn syleisini alrken iki sfr unutmular diye dndm. Ancak az sonra benzer bir bala yine rastlaynca, merak edip atm ve konuyu anladm. Meer bu szler Yusuf Halaoluna aitmi. Zaman gazetesinin sorularna verdii yantlarda bunu sylemi. Halaoluna gre dou illerinde tehcir yaplmam, isteyenler Rusya tarafna gemi, kalan blgelerden de 500 bin Ermeni nakledilmi. Halaolu Trk ordusunun, Trk devletinin masumiyetine delil olarak da bir alman belgesinden sz ediyor. te yandan Alman ariv belgelerinde aynen unlar syleniyor: Eer Trk ordusu olmasayd Ermeniler Krtler tarafndan ldrlrd. Bu da Trk ordusunun, yani devletin Ermenileri koruduunu gsteriyor zaten. Dolaysyla katliam yok. Hastalktan alktan lenler bu sylediim rakamlar. Trkiyede bir takm gruplar tarafndan ldrlen Ermenilerin says 8.000 civarnda. Ermenilerin byk bir soykrma uradklar gibi safsatalar da yalan zaten. Gizli Ermeniler yava yava ortaya kyor. Trkiyenin bu konuda ok dikkatli olmas lazm. Mesela emlak meselesi gndeme gelecektir. Burada devleti ynetenlerin uyank olmas gerek. Halaolu belgenin tarih ve dosya numarasn versin Yatmadan byle eyler okumak benim yamda insanlar iin iyi deil aslnda. Uykunuz kayor. Hazr kamken bari evirdiim yzlerce sayfalk belgelere bir daha bakaym dedim. Halaolunun szn ettii cmleyi bu belgelerin hibirinde bulamadm. Halaoluna buradan bir arda bulunmak istiyorum: Sayn Milletvekili Yusuf Halaolu Bey, ltfen andnz belgenin tarihini ve dosya numarasn verin. Olur ya gzmden kamtr. O belgenin Alman Dileri Bakanl Politik Arivinde orijinalini de bulup batan sona sizin iin, hem de bedavaya ve bir madalya beklentim de olmadan tercme etmeye hazrm. Bylece bu cmlenin kim tarafndan (nk tpk Talat ve Enver kadar katliam dkn alman militaristleri de o gnlerde Trkiyede cirit atyordu) ve hangi balamda sylendiini btn millet rensin. Bilgi, tarih bilgisi be faistin dilinde mermi olmasn.

Hepimiz Kriptoermeniyiz Halaolunun syleisindeki gizli ermeniler sylemi bir kkrtma denemesidir, bir nefret sylemidir. Bundan bir sre nce de Alevilerle ilgili konuan Mehmet evket Eygi Trkiyenin en byk problemi kriptoermeni ve Yahudilerdir demiti. Bunlarn gznde savunmasz yzbinlerce insana reva grlen alaklklar okuyup rendikten sonra uyuyamayan, susamayan her drst insan gizlidir, kriptodur, phelidir, sakncaldr ve yangn halinde ilk bertaraf edilecekler konu muna sokulur. Bu hi de orijinal bir numara deildir. Dorudan Alman nazilerinden devralnm, faist Gbbels demagojisinin Trkeletirilmiinden baka bir ey deildir. Wilhelm ve Alman faist syleminin temel kavramlarndan biri yahudi ruhlular, ruhen yahudiler (yani gizli, yani kripto yahudi) diye evirebileceimiz ite bu Gesinnungsjuden kavramdr. Bu kavramla binlerce Alman komunisti, sosyal demokrat, drst antifaist aydn damgalanm, inim inim inlettirilmi, temerkz kamplarnda imha edilmitir. Tapular kimin cebinde? Altk artk. Yzlerce ylda biz alnnn teriyle, alp rpmadan ekmeini kazanan Trkleri, Krtleri altrdlar. Refkleks oldu. Nerede Trkz, mslmanz, hepimiz biriz, birleelim! tr szleri duysak tylerimiz diken diken oluyor. Kabahat bizde deil, refleks oldu, hemen geriliyoruz, herbir yerimiz bzlyor ve Eyvah! diyoruz, Eyvah! Yine birileri bizimle birleecek! Ve kimbilir yine neler yryecek! Halaolu syleide baklay en sonunda azndan karyor. Derdi tap u. Sahi Ermeni mlkleri, mallar, zenginlikleri ne oldu? Tapular imdi kimin cebinde? Biraz Glasnost istemek bunca zoraki birlemeden sonra bizim milletin de hakk deil mi? Yoksa yllarca hkmette bulunmu olan MHP bunu biliyor da ondan m eski tapu kaytlarn herkesin bilmesine kar kyor? Neden kar? Yoksa tapular? Alman Dileri Bakanl Politik Arivindeki belgelerde aslnda tm bu sorularn yantlar var. Unutmayalm Almanlar mttefik lkeydi ve bu belgeler gizli belgelerdi. Yzlerce belgeden sadece birkan, dman ngiliz deil, Amerikan deil, hain misyoner, Ermeni deil, dorudan Alman diplomat ve grevlilerin tanklklarna dayanan birkan bu yaznn ekine koyuyorum. kence dknl m, katliam m, soykrm m, hrszlk, gasp m, rz dmanl m, kadn-sbyan ticareti mi, allahszlk m, kitapszlk m, hepsini sadece bu birka belgede bile grmek mmkn. Aynen Alman belgesine snan Halaolunun bu belgelerden hi mi haberi olmam? 24 Nisan kurbanlarnn nnde utanyoruz ve saygyla eiliyoruz Taner Akamn da dedii gibi 24 Nisan gerekten Ermeni aydnlarnn faili mehule gnderilmesinden baka birey deildi. Bunlarn arasnda olan ve byk ans ve zekas sayesinde sa kurtulabilen Aram Andonyan bu tutuklama ve ardndan gelen gnleri Rita Soulahian Kuyumjian tarafndan yaymlanan Exile Trauma and Dead

isimli arpc, ancak nedense hl Trkesi bulunmayan anlarnda dile getiriyor. Zaman bu aydnlarla sadece Ermenilerin deil, Trkiyemizin ne byk bir zenginlii yitirdiini anlama ve anlatma zaman. Sadece Aram Andonyan rnei bile bu kaybn ne byk ve yeri doldurulamayacak bir kayp olduunu bize gsteriyor. Ateizm zerine Trkiyede ilk yayn da yapan ve bu yzden dindar Ermeniler arasnda bir sre izole olmaktan da korkmayan matrak Aram Andonyan aslnda gnl insan diye yalm yalm yanan bir insandr. Balkan Sava isimli yapt da Trk tarih yaznclnn bu sava konusundaki temel yaptlarndan biridir. Bu kitapta u szleri de yer alr: Toplar bir lkeye yalnz bana gitmez. Beraberinde onlar imal eden lkenin manevi etkisini de gtrr. Anadolu Ermenilerinin kklerinin kurutulduu savata Trkiyenin kulland toplar Krupp toplaryd. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Alman Belgelerinde Alman-Trk Silah Arkadal ve Ermeniler isimli kitabn eki cdden belgeler: Erzincan Kzl-Ha askeri hastanesinden bir doktorun mektubu (29 Haziran 1915): Byk olaslkla Dr. Neukirchin kardeine mektubu Aa yukar 1.VI.da Erzincanda baz ermeni ailelerin srlecei duyuldu, nce 5, daha sonra 150, sonunda da sylenen uydu: btn ermenilerin gitmesi gerekiyor. Ayn zamanda bura civarnda Erzurum tarafndan ermeni ailelerin akta konakladklar ve jandarmalarca gzetim altnda tutulduklar grld. Shhiyecilerimizden Gehlsen, bunlarla konumak istedi, ama bu ona yasakland. Daha sonraki gnlerde durum daha da netleti: ermeni kadnlarn hepsi evlerin in nnde oturuyorlar ve neleri var neleri yoksa satmaya alyorlard. Herey sudan ucuza gitti. Kyller ve krtler, ermeni mahallelerine girdiler ve eeklerine ev malzemesi ykleyip gtrdler, arada tepeleme yklenmi kanlar gidiyordu. Anlald kadaryla alclar ehrin etrafndaki uzak yrelerden geliyorlard. 10.VI.da manzara deiti. ehir boald. Ermeni mahallelerinde her kede silahl nbetiler dikiliyordu. Evlerden ermeni kadnlar eekler, kap kaak ve ocuklar ile geliyorlar ve kk kervanlar halinde yola dzlyorlard. Erkekler ounlukla amele taburuna alndklar iin dii e ar basyordu. Hasta ve ok ihtiyar kadnlarn da topallayarak gittikleri grlyordu. stisna yaplmad: Bizim askerlerimizden birinin kars, lekeli hummadan yar baygn yatarken, 11.VI.da bir ata oturtuldu, benim enerjik bir raporla transportun kadnn lm demek olacan aklamama ramen. 12.VI.da ikinci blm gitti ve o zamandan beri ermeni mahallesi bombo, btn 10 -20000 nfus

(ermeni kyleri bu saynn iinde yok) gitti. Hi olamazsa herey dzen iinde oldu, en azndan dardan grlebildii kadaryla. Dikkati ekmesi gereken ey yalnz, seyahatin hedefi zerine tutarl hibir ey duyulmamasyd; Arabistan dendi, gney Krdistan, vs. Ama biz biliyoruz ki, Anadoluda seyahat atl, zengin insanlar iin bile kolay deildir ve kuvvetli bir bnye ister. Ayrca yol zerindeki kk kylerde 20 kii iin yiyecek bulmak da ounlukla pek zordur. O zaman 20.000 veya daha fazla kadn, ocuk ve ihtiyar gnein yakc scanda haftalarca nasl beslemeyi dnyorlar, yatacak yer konusunu hi amayalm. Hkmetin bunu gerekletireceine asla ciddi olarak inanmamtm. Gerekten gidilen yolun ne olduunu, belki u anlatabilir: Henz srgn balarken bize bir trk doktor, krtlerin soygun frsatn, herhalde karmayacaklarn syledi. Daha 11.VI.da ise sylenen uydu ki, baz kadnlar geri gelmiler ve gece baskna uradklarn anlatmlard. 12.VI: sabah Trke konuabilen eczacmz Gehlsen, 20 askerlik bir mangann harekete getiini grd. Tand bir askere seferin nereye gittiini sordu. Yant: Kemah Boazna. Orada gemekte olan ermenilere basknlar yaplm. Dn akam manga geri dnd ve Gehlsen ne olduunu renmeye alt. ok antiermeni havasna yatt ve bylece boazda, bir grup ermeni kadn ve ocuun etrafnn askerlerce sarldn ve emir zerine hepsinin ldrldn rendi. Gzel, gen kadnlara ate etmeye kyamazm insan, ama ne fayda, emir yleymi. Birok kadn ocuunu nehre atm, baka ocuklar trkler islam eitimi vermek iin yanlarna almlar. Kadnlar kamamlar, hepsi dizlerinin zerinde duruyorlarm. G. bundan sonra aniden pozu brakm ve askeri, eer bir kelime yalan sylyorsa ihbar etmekle sulam. Asker buna ramen ilk anlattklarnn doruluunda diretmi. Kendi oradayken ldrlenlerin saysn 3000 olarak vermi ve yalnz ok aznn dalara kaabildiini, ama krtlerin haberi olduunu sylemi! Oras byle eyler iin ok uygun bir yer. Buras, Fratn Erzincan dzln batdan terkettii boaz. Orada yol kilometrelerce hep nehir boyunca gider, diklemesine yaln kaya duvarlar yandan ka olanakd yapar. Fratn sol kysnda soyguncu da krtlerinin oturduu nobran bir blge (Dersim) uzanr. Orada bir ey olursa o zaman hemen krtler sulanabilir!... Bir alman Kzl Ha Misyonuundan iki saat mesafede, bunun, ite byle hibir kar nlem alamad bir katliam gerekleebildi. Katliamlarn olduunu hkmet itiraf etmek zorundadr. O ama suu krtlere ykyor ve hatta ermenileri korumak iin birlikler yolladn ilan ediyor. Bunun karsnda ise askerin ifadesi ! Bunun dnda da ehirde katliam zerine sylentilerin uutuunu anmama gerek yok. Katliam, srgn kafilesinin bir ksmna dokunmayacak olsa, salgn hastalklar, scak ve krtler, geriye pek fazlasnn kalmamasn salayacaklardr. Sinirsel halimiz berbat: Mttefiiz diye, btn bunlara kar, raporlar yazmaktan baka birey yapamadan seyirci kalmak zorundayz.

Bir ihtimal, tm bunlar dnya savann genel kurbanlar arasnda neredeyse kaybolup gidecektir, bir ihtimal, dnyadaki birok ermeni dostu anlattm olaylardan bir gn byk bir hareket yaratacaktr. Benim kiisel grm u ki, burada kadn ve ocuklara reva grlen muamele, dnya savann her iki tarafnn da imdiye dek listelemeye altklar vahet eylemlerinin hepsinden ktdr. Konstantinopeldeki temsilciliimiz phesiz bu srgn nlemlerinden genelde bilgi sahibidir, ama ayrntlar bilemez ve bilseydi bile yerel trk makamlarn yeterince etkilemekten aciz kalrd. Bizim salk ekibimize gelince, bir zm olabilirdi: uygun bir bahane ile bu rezil edici yreden baka bir sava blgesine gnderilmemiz. Ama ekibin yeleri bu konuda farkl dnyorlar, ayrca askeri hastanenin nakliyesi korkun zor olurdu, bu yzden galiba burada dayanmak zorundayz. Bykeli Wangenheimdan Bethmann Hollwege, (Pera, 9 Temmuz 1915): Halep Kayzerlik Konsolosu bu ayn 8inde unu bildiriyor: Yarbay von Mikusch Musuldan geri dnd ve unlar birdirdi: Tell Ermen ve ona komu bir kyde krtler aa yukar bir hafta nce ermenilere katliam dzenlediler. Byk kiliseler tahrip edildi; Herr von Mikuschun bizzat kendisi 200 ceset grd. Milis ve jandarma katliama en azndan gz yumdu, byk olaslkla kendi de katld. Nizibin(Nizip?-ev.) ile Tell Ermen arasnda yedek birlikler (hapishaneden salverilenler) subaylaryla birlikte sevin iinde katliam anlattlar ve ahalisi kesilmi bir ermeni kyn tamamen talan ettiler. Carabulusda ok yerde Frattan aa birbirine bal cesetler srkleniyordu. Ayn gn ektii bir baka telgrafda Herr Rssler, Cemal Paann son zamanda, kendi yetki alannda ermenilerin ldrlmesini engellemek iin sert emirler verdiini ve ayn emirlerin nc ordu alannda da verilmesi iin dileke verdiini bildiriyor. Konsolos Rsslerden Bethmann Hollwege, (Halep, 27 Temmuz 1915): 3) Rumkale, Birecik ve Cerabulusda gzlenen Fratta srklenen cesetler olay, bana ayn 17sinde iletilen bir habere gre, tam 25 gn srm. Cesetler hep ayn ekilde, ikier ikier srt srta bal imiler. Bu dzenlilik, babozuk bir katliamn deil, resmi makamlarca ldrlmenin bir iareti. Syleniyor ki, bu mmkndr, cesetler Adiamanda askerlerce nehre atlmlar. Daha aada anlatld gibi bu nehirde cesetlerin srklenmesi olay, ok gnlk bir aradan sonra yine balam ve bu kez daha da gl. Bu sefer srklenenler ounlukla kadn ve ocuklarm. 4) Tell Abiadda oturan yal, kesin gvenilir, svireli bir iftten rendiime gre Tell Abiaddaki ermeniler 8-12 ya arasndaki kzlarn satmlar, nce 2 Mecidiyeye (bir

Mecidiye=aa yukar 3,50 Mark), sonradan 1 Mecidiyeye ve daha azna veya bedavaya vermiler. Anlalan onlar lde bekleyen iklimden ve bedevilere bal yazglarndan korumak istemiler. Durmadan Tell Abiada koan trkler, srlenlerle ocuk pazarl yapmlar. Gvenilir adamm bana alclarn isimlerini syledi. lk grubu Zetundan gelen ve Tell Abiaddan geenlerin geici olarak Rakkaya balarna gelenlerden sonra duygular krelmiti ve hi ses karmadan hereyi kendilerine yaptryorlard. Onlara yeterince yiyecek verilmiti, ama ok dzensiz. Suyun ok kt olduu Tell Abiadn gneyinde kk ocuklar lmek zorunda kalacaklar. Bunlarn dndakilerden de birou meakkatten lecek. Koca bir grubun tamam susuzluktan yaamn yitirdi bile. Tarm aralarn yanlarna alamadlar. lmeyenler vardklar yerde ne yapacaklar? 5) Hkmetin emirlerinin bu sertliinde, genlerin maruz kald muamele, getikleri blgenin tek tek memur ve jandarmalarnn insafna kalyor. Bunun iin bazen besleniyorlar, bazen de beslenmiyorlar.

Bu rapora ek olarak yollanan W.Spiekerin 27 Temmuz 1915 tarihli raporundan: 24 Temmuz 1915, Cumartesi gn 8 ermeniyi Ras ul Ayn Hattndan getirdim; 3 kadn, ondrt yanda bir kz ve 5-8 ya arasnda 4 kzocuu. Kadnlardan erkei Harput ile Ras ul Ayn arasnda, gzleri nnde ldrlp atee verilen birinin, Touem stasyonunda tren personeli (7-8 erkek) tarafndan ylesine rzna geilmi ki, onun bir daha kendine gelebileceinden phe duyuldu 2 gn boyunca srekli baylma nbetleri geirdi ve kendisi u ana dek evimde eimden bakm ve doktor tedavisi gryor. Onun 7 aylk, zayflayp iskelet gibi olmu tek olunu , Nuss Tellde mhendis Herr Linsmeyerin orada topraa verdik. kinci kadn, iki kzyla bir taocandaki bir ii adrnda buldum. adrn nnde adrn ak yerine doru cephe alm yarm daire eklinde bir au veaa yukar 15 asker oturuyorlard, adrn iinde kadn tek bana ikiye kvrlm oturuyordu. Mhendis Herr Linsmeyerin yanma verdii jandarma, kadn zor kullanarak adrdan kard; onu mmkn olduu kadar abuk Nuss Tellde emniyet altna aldk. 14 yandaki kz, Hoca stasyonundaki 22-25 yalarndaki bekar istasyon efinin barakasnda bulduk. stasyon efi kzn rzna gemeye alm, kz 2 gn boyunca direnmi. nc gn istasyon efi, kzn boyun emesini salamak iin, ona 24 saat yiyecek vermemi. Mhendis Herr Linsmeyerin olay mdr Herr Hasenfratza telgrafla bildirme tehdidi sayesinde kz bize teslim edildi. Ras ul Aynda u anda, Harput ve evresinden erkekleriyle birlikte srlen binlerceden geri kalan 1600 kadar kadn ve o cuk bulunuyor. Bu 1600 kii arasnda artk bir tek erkek veya 12 ya zerinde erkek ocuk yok. Yiyecek, iecek ve gnee kar bir koruma olmadan, salkllar ve hastalar, gnete 43 C scakta, kendilerine refakat eden askerlerin keyfine teslim edilmi vaziyette yerlerde yatyorlar. Mhendis Herr Linsmeyer, ki daha geen ay yzme kar ermeni serseri gruhu diye konumutu, bana kelimesi kelimesine

unu syledi: Ben kolayca duygulanan bir adam deilimdir, ama bu zavall insanlar grnce gzyalarm tutamadm. Bizim yzylmzda byle bir eyin olabileceini olas grmyordum..Sleyman isimli bir au kendine 18 kadn ve kz ald ve onlar arap ve krtlere 2-3 Mecidiyeye verdi. Bir trk komiser bana yle dedi: Arap ve krtlerin, hkmetin izni veya zorla, ka kadn ve kz alp gittiklerini artk bi lemiyoruz. Bu kez ermenilerle iimizi, uzun zamandan beri yapmak istediimiz gibi grdk, onundan dokuzunu yaatmadk. Ben bunlar kaleme alrken karm ehirdeki gezintisinden geliyor ve bana gzyalar iinde, biraz nce 800 kadar ermeniden oluan bir transportla karlatn anlatyor, yalnayaklarm ve parampara, kt plprtlar srtlarnda. Besniyede 1800 kadar kadn, ocuk ve az sayda erkekten oluan btn ahali srlm; gya Urfaya gideceklermi. Gksuda, Fratn bir yan kolu, hepsi soyunmaya zorlanm ve ldrlm ve nehre atlm. Son gnlerde Fratta, bir gn 170 kadar, bazen 50, 60 ve daha ok cesedin aaya srklenip gittii grld. Mhendis Herr Awdis, bamuhasibiyle yapt ksa bir at gezintisinde 40 kadar ceset grm. Kyya vuran cesetler kpekler tarafndan, akntdaki kum adacklarnda kalanlar akbabalarca yeniyor. Son zamandakiler ounlukla kadn ve ocuk cesetleri. Yukarda szedilen 800 ermeni Mara civarndaki Dngeli ve rkkosdan srlmler. Onlara Antepe gtrlecekleri ve yanlarna 2 gnlk erzak almalar sylenmi. Antep yaknna geldiklerinde denmi ki: yanldk, sizin Nizibe gitmeniz gerekiyor, Nizibde: Bumbuca gitmeniz gerekiyor, B.da: Baba gitmeniz gerekiyor vs. ve sonunda tam 17 gn sonra Halepe varmlar. Bu 17 gn iinde hkmetten yiyecek, iecek hibir ey verilmemi, yanlarndaki azck varlklarn ekmekle dei toku etmek zorunda kalmlar, Nizib yaknna vardklarnda zaten az olan eyalarn 5 TLsna satmak ve bunu refakatlarndaki jandarmalara vermek zorunda kalmlar, bunu vermezlerse kadn ve kzlarn gece karlp lekeleneceiyle tehdit edilmiler. Ras ul Ayna varan kadnlar yolda bir ok kez kendilerine elik eden jandarmalarn nnde rlplak soyunmak zorunda braklmlar. Giysilerinde para aranm, salarnda da ve mahrem yerleri de, oraya para saklanm m diye. Bir kadnn en byk kzn zorla elinden almlar. O da aresizlikten dier iki ocuu ile birlikte kendini Frata atm. Bir iadam bana, Frat kysnda doum yap an bir kadnn, aresizlik iinde nasl yavrusunu nehre frlattn kendi gzleriyle grdn anlatt. Drt yldr Herr Linsmeyerin yannda ayda 400 Kuru cretle seyislik yapan Tripoliden Said adnda bir gmen, dediine gre, kendi de birka ermeni kesebilmek iin gnll olarak askerlie bavurdu. Ona dl olarak, Urfa yaknndaki bir ermeni ky olan A.da bir ev sz verilmi. TellAbiadda depo idarecisi Herr Seemannn yannda alan iki erkes ayn gereke ile kendilerini gnll

yazdrmlar. Gksun yaknndaki bir erkes ky olan adakl ihtiyar heyeti ba benim bir tandma unlar sylyor: Ew jikmak itschn giderler (ev ykmak iin giderler). Erzurum Konsolosluk Grevlisi Carl Schlimmenin 5 Austos 15 tarihli raporu: Trapezunt seyahatm zerine rapor. Konsolos Yardmcs von Scheubnerin grevlendirmesi zerine 18 Haziranda buradan Trabzona yola ktm. Bayburta dek atla Avusturyal ski misyonu ile birlikte gittim. Buradaki vali, bu beylerden, aralarnda buradaki ermeni piskoposunun kzkardeinin de bulunduu ve Angoraya yolculua izin kad verilen bir aileyi yanlarna almalarn rica etmiti. Bayburtta bizden aileyi teslim etmemiz istendi. Biz buna kar knca arabaclar elimizden aldlar ve bundan sonra arabalar kendimiz srmek zorunda kaldk. Dr. Pietschmann, benden ona Erzincana dek refakat etmemi rica etti, Bayburtta alman konsolosluuna ekmek istediimiz telgraf da kabul edilmedi. Biz bunun pazarln yaparken, ermenilerin zorla elimizden alnmak istendiini fark ettik. Tfeklerimizi atee hazr hale getirdik ve sadece bunun sayesinde Bayburttan rahatsz edilmeden kabildik. Yolda ayan beyan komitac nbet noktalar farkettik. Bize elik eden jandarmalar bizimle daha ileriye gitmeyi red ettiler ve bize ok kez ermenileri kesmeyi nerdiler. Byle, srekli bir baskn beklentisi iinde Erzincana vardk. Burada ermeni ailesini polis bizden zorla ald ve enterne etti. Sonradan Erzrurumda rendim ki, Herr von Scheubnere hkmete Erzincan Mutesarrifinn resmi bir raporu iletilmi. Bunda ermeni ailenin yanlarnda silah bulunduu iin alkonulduu bildiriliyormu. Ben arabann benim yanmda arandna ve hibir ey bulunmadna tanklk edebilirim. Erzincann iinden 26 Haziran sabah, yalnzca kadnlar ve ocuklardan oluan byk bir srgn grubu geti. Aralarnda hastalar, doumu yakn hamileler vard, birok kadn ve ocuk yarplakt, ellerinde bir tutam ot vard ve onu yiyorlard, nk baka hibireyleri yoktu. Bazlar ekmek alabilmek iin benden para dilendiler. Bunlara ben birey verince, jandarmalarca dldler. Bu grup Kemah Boazna doru gitti. 27 Haziran gn Zibiky Boaznda kadn ve ocuklardan oluan baka bir grupla karlatm. Bunlarda tesellisi imknsz bir durumda idiler ve jandarmalardan hayvan muamelesi gryorlard. Zibikyn iinde, orada gecelemesi ngrlen nc bir grup vard. Bunlar ak bir alanda daire eklinde iie ktrlmlard ve onlara jandarmalar, su getirmeye bile izin vermiyorlard.

Trabzona varmadan az nce, 1 Temmuzda erkek, kadn ve ocuklardan oluan bir kervana rastladm. Giysilerine baklrsa bunlar, ne araba ne de eekleri olduu iin bohalarn kendileri tayan ermeni eraf idi. Trabzondan ahali, korkunekilde, zalimce srlm, ne bir ey satmaya, ne de bir eyi yanlarna almaya izinliydiler. Trabzondan dnerken Cevizlike dek suyun iinde veya kenarnda yatan 20den fazla erkek cesedi grdm. Hepsi rlplak soyulmutu. Gemihaneh (Gmhane ?ev.) ve Kop Han nnde yine cesetler grdm. Bana trk kyllerin anlattklarna gre Trabzondan erkeklerin byk blm Gemianeye kadarki yolda ldrlm. Birok kadnn da, zellikle onlara elik eden jandarmalarca, rzna geildiini ve ldrldn sylediler. Bayburtun gerisinde hepsi arabalar ve atlar zerinde Erzincana giden bir kervana rastladm. Bunlarn arasndaki tandklardan, oraya dek rahatsz edilmediklerini rendim. Tm bu grdklerime dayanarak en iyi muameleyi Erzurumdan srlenlerin grdne tanklk edebilirim. Yukarda sylenenleri yeminle onaylamaya hazrm. W.Likenin raporundan, (Mersin, tarihsiz, byk olaslkla 1915 sonlarnda yazlm): Tamam infaz etsinler, sert cezalar versinler, sulular, gerekirse hatta binlercesini assnlar. Trkiyenin polis gc o denli zayf m ki, ermenilerle ba edemiyor? Ama bu baylara dzenlilik uymuyor; Mitridates, Timurlenk ve Cengiz Han, durmadan, hep yeniden kendilerini da vuruyorlar, bu eski barbar kan banyosu zevki. Kendi ahit olduum btn katliamlarda, en utanmaz biimde soygun yapld. Birok katliam artk, bu ii bir alkanlk haline getirdi ve en son boazlamalarda bu ganimet hrs, kmsenmeyecek ikinci bir neden oldu. nc neden dini fanatizmdir, ama bu belirleyici olan deildir. Sivas, Amasya, Tokat gibi byk ehirlerde, Haziran banda btn ermeni dkkanlar kapal idi, btn erkek nfus hapishanelerde veya amale kolonlarndayd. htiyarlar, kadn ve ocuklar, binlercesi usuz bucaksz kafileler halinde kanlara bindirilmilerdi; onlar Kangala, yani orak Uzunyaylada ssz bir yere deporte ettiler. Refakat eden astsubay, el kol iaretiyle Hendek yapacaim yani bir ukur atracam, dedi. Bu bahtszlarn yaknda kuruna dizilecekleri konusunda bende en kk bir phe brakmadlar, aksine bir de benim tezahratm beklediler, nk zaten alman Kayzeri ermenilerin ldrlmelerini emretmiti. Bana daha nceden birka bin ermeninin vurulduu ve gmld gzden rak koyaklar gstermek de istediler. Kulbelerinden gen kz lklarnn ykseldii kyler, gzlerimin nnde, pek adil bir ii yerine getiriyor havasnda, byk bir keyif ve tabiilikle yamalandlar; sylenen hep aynyd: alman Kayzeri emretti, Almanya bunu byle istiyor. ...

... Ticaretin eskisi gibi yrtlebilmesi gelecek 10-15 yl boyunca olanakddr; lke fakirlemek zorunda ve trk devleti hibir vergi toplayamayacak. Ne yazk ki elkonan evler, arsa ve mal depolar anlamsz bir ekilde yok pahasna savruluyorlar. Torpilliler, mlkleri gerek deerlerinin onda birine alyorlar; egemen snf kazanyor ve zenginleiyor. ... ...Eski Trkiyenin toleransndan bugn kimse sz bile edemez. Konyada yksek bir trk memur, btn hristiyanlar hamal veya ayakkab boyacs yapacan syledi. Bu adam sadece genel jntrk havasnn bir temsilcisi ki, ben bunu asla eski drst mslmanlarnki ile e tutamam. ... Halepten Baretmen Dr. Niepagenin 15Ekim 1915 tarihli raporundan: Tam imdi kendine tahmin edilemeyen bir etkinlik alan alm olan alman ortaokulu retmenleri olarak bu mektubu imzalayan bizler, bu umut dolu almann, ermenilerin srlmesinde gnbegn gzlerimizin nnde cereyan eden irenliklerden grd zararn zc etkisine, yksek Dileri Dairesi'nin dikkatini ekmeyi grevimiz biliriz. Ermenilerin dalk yrelerinden uzaklatrlmalarnn banda hep grlen kanl zulmlerde oyalanmak istemiyoruz; hsmlarndan ayr veya onlarn gzleri nnde kesilen binlerce erkekte; ha bre yeni srgn saflarnn gemek zorunda kaldklar yollarda, nbetileri ve onlarn kafadarlarnca rzlarna geilen veya paralanan ve plak cesetleri bu yollara salan saysz kz, kadn ve ocuklarda; geriye kalan, hereyi talan edilmi dul ve yetimleri, iskeletlemi halde buraya varmadan mahveden anlatlamayacak kabalklarda, susuzluktan llerde, alkta oyalanmak istemiyoruz, yola kanlarn belki altda biri sonra yine llere, varolma olana vermeyen benzer bir ile yolculuuna gnderilmek zere buraya varr, ermeni ad yok olasya dek. Tm bunlar, tahmin ederiz, yksek Dileri Dairesi'ne bu lkedeki temsilcilerince bildirilmitir. Buna karn, bu halk imhasndaki kitlesel sefaletten kk bir kesite, bizden sadece dar bir sokaka bizden ayrlan, hemen okulumuzun yanbanda karmza kan bir kesite k tutmamza izin verilsin. Bu, trk makamlarnn ermenilere, srgnleri, zellikle ar hastalar iin verdikleri byk eski bir han. Yani bir hastahane, denilebilirdi. Dar koridordan i eri girelim: Baz kubbeler, plak toprak zerinde, en fazla birka araba zerindeki varlklarnn artklar zerinde yatan, paavralara brnm, sefil, iyice zayflam varlklar. Kadn ve ocuklar. Arada bir bir ihtiyar. Erkeklik yanda kimse yok.

Avluya giriyoruz. Batan aa bir hela haline gelmi. O kubbelerin kysnda, hastalarda, canekienler ve llerden oluan yn, kendi pisliinin iinde karman orman yatar halde. Milyonlarca sinek bitkin hastalarn ve cesetlerin zerinde. Szlanmalar, inlemeler, orda burda doktor isteyen bir lk, binlerce sinekten eza eken gzlerden bir yakar. Bir ihtiyarn cesedi yannda abdestlerini yapan iki ocuk. Dk ile rtl avludan br taraftaki bir kubbeye geiyoruz. Donuklam, alktan lmek zere bir dzine ocuk, aralarnda baz can ekienler ya da ller ? Kimse onlarla ilgilenmiyor. Zifiri bir kuytudan yar rm bir ocuk cesedi karlmam myd, hani anca o rme kokusuyla dikkatleri kendine eken ? Bu son gnlerde anneleri bu meknda can veren kszler orada. Buraya hibir doktor gelmiyor. Hibir ila derman vermiyor. Onlar da korkun bir lme mahkumlar. Alktan lecekler. Hkmet bu hastahaneye, mercimek veya bulgur (bir eit krk buday) veya kara asker ekmei gnderiyor. ou haftalarca, hatta aylarca susuz scakta srlm bu zavall yaratklarn zayflam mideleri bylesi bir besini kaldramyor, kald ki o zaten kimseye yetmezdi. Bundan sonra gelen dizanteri, gten dme, tifus Bu arada hamallar tabutlarla geldiler. Son gnlerde lenlerin bir blm, olduklar gibi, tabutlara kondu, en yakndaki mezarla tand, toplu mezara boaltld. Tabutlarla (bunlar sadece tama arac) tama yetmiyor; buraya sa varanlardan zaten her gn 100-150si lyor; yk arabalarnda cesetler ynla tanyor; en kt grntleri bir rt kapatyor. Bacaklar, orda burda bir kafa, araba yolda takrdayarak giderken, aa sallanyorlar. Ve hemen bu sahnelerin gsterim alannn yanbanda, biz alman retmenler, rencilerimizi alman kltryle tantrmak zorundayz. Onlar belki okula gelirken, yollar byle bir ceset arabasyla kesiti; veya zavall kurbanlarn iniltilerini, ksrklerini, kubbelerin altndaki ak pencereden duydular veya hava alabilmek iin dar sokaa kadar srnen, ama halsizlikten tekrar geriye dnemeyen ve imdi zerleri sinekle kapl vaziyette, can ekiir halde sokakta yatan o zavall ekillerin yalvarmalarna muhatap oldular. Eer bu renciler ermeni iseler, okulun yanndaki avlularda kendi yurttalar alktan can verirlerken, hangi ruh hali iinde biz retmenlerinden, tarih ve yurtbilgisi, din ve dier konularda ders dinlerler acaba. Evet, mslman ocuklarn, bylesi tablolar karsnda bizim retilerimizi duyduklarnda ldrmayacaklar m sanlyor yoksa ? Oysa kadn ve ocuklara kar bu toplu cinayetleri tam bir irenti iinde, balayc tanrnn emirlerine kar gnah olarak lanetleyen saysz drst mslman var, kendi hkmetlerinin bylesi gnahkrca zulmleri yapabileceine inanamayan ve suu almanlarda arayan. Sabah lkesi (dou ev.) halklarnn gelecekteki tarihsel hafzasndaki Almanyann eref ildini, korkun lekeler tehdit ediyorlar !

Ermenilerin dalk lkelerinden srlmelerinin politik adan haklln ilemek bizim iimiz deil. Ama una yksek sesle iaret etmek istiyoruz ve zorundayz: srgn bylesi dehet verici biimde, kadn ve ocuklarn toplu ldrlmesi eklinde srdrlrse, yle bir toplu ldrme ki, buna herhalde tarih henz ahit olmamtr, o zaman alman okul almas bu lkede bir daha telafi edilemeyecek bir zarar grecektir. Biz, yksek bir Dileri Dairesi'nin etkisinin, bu alaka cinayeti son saatinde bile durdurmak ve biz alman retmenlerini, daha imdiden burada hristiyan ve mslmanlar nezdinde ve ayn ekilde daha sonra tm dnya nnde suortakl phesinin verdii her gn daha fazla ruhumuzu ezen utantan kurtarmak iin yeteceine gveniyoruz. Baretmen Dr. Niepage Marie Spieker Aadaki not elyazs ile (ev.): Meslekta Dr. Niepagenin anllattklarnda hi bir abart yoktur. Biz burada aylardr ceset kokusunu iimize ekiyoruz ve canekienlerin arasnda yayoruz. Sadece bu gklere haykran durumun yaknda sona erecei umudu bize, okulda almaya devam etme gc veriyor ve buradaki trk olmayan ahaliye zayf gle, biz almanlarn kiisel olarak bu lkenin korkun yntemleriyle hibir ilikimizin olmadn kantlama istei. Okul Mdr Huber Dr. Eduard Graeter

Bykeli Wolff-Metternichden Bethmann Hollwege, (Pera, 7 Aralk 1915): ... Geen haftann ak iinde, ermenilere zulm Enver Paa, Halil Bey ve bugn Cemal Paa ile ciddi ekilde konutum ve huzursuzluk ve hiddetin dost d dnyada ve Almanyada da geni evreleri sardna ve eer bir son gelmezse, trk hkmetine duyulan tm sempatileri bitireceine iaret ettim. Enver Paa ve Halil Bey, daha baka deportasyonlar zellikle stanbuldan iin bir niyet bulunmadn iddia ediyorlar. Sava zorunluluklarnn, elebalarn cezalandrlmas gerektiinin ardna saklanyorlar ve yzbinlerce kadn, ocuk ve yalnn sefalete itildii ve ld ithamyla yzlemekten kayorlar. Cemal Paa, bataki talimatlarn doru olduunu, onlarn uygulannn ama kt organize edildiini sylyor. Bunun sonucu, kendinin yiyecek ve para ile hafifletmeye alt ackl durumlarn egemen olduunu inkr etmiyor. Bu doru. Onun Halep yaknndaki menzil yolunda, mltecilerin sefaleti

sonucu salgn hastalklar hakim ve o are araynda, mltecileri soyan birok ahs da astrd. Cemalin kurmay bakan Albay Von Kress bana, sefaletin her tr tasvirle alay edecek ve her tr anlaty aacak boyutlarda olduunu sylyor. Bunun yansra lkede, katliamlar almanlarn istedii ayias yaylyor. Ben ok sert konutum. Protestolarn bir faydas yok ve trklerin, gya baka deportasyon yaplmayaca szlerinin hibir deeri yok. Gvenilir kaynaktan, buradaki polis mdrnn verdii bilgiye gre, bunun gizli tutulmasn rica ediyorum, ksa sre nce stanbuldan 4000 kadar ermeninin Anadoluya gtrldn ve henz stanbulda yaayan 80.000 ermeninin giderek boaltlacan rendim, kald ki zaten yazn 30.000 kadar stanbuldan srlmt ve 30.000 kadar kamt. Durdurmak gerekiyorsa, o zaman daha sert aralar gerekli. Bunun iin ben, Norddeutsche Allgemeine Zeitungda, bana bir direktifle Kayzerlik Hkmetinin talimat ile yapld belirtilecek u aklamann yaynlanmasn neriyorum: Trkiyede imdiye kadarki oturum yerlerinden baka yrelere tehcir edilen ermeni ahalinin ackl yazgs zerine ksmen yabanc basnda kan haberlerin Almanyaya erimesi zerine, alman halknn geni evrelerini, giderek artan bir huzursuzluk sard. Her devletin, hele sava zamanlarnda, halk arasndaki kkrtc elere kar, sava hukuunun btn sertliiyle yrme hakk varsa da, devletin gvenlii iin gerekli nlemlerin uygulanmasnda, tek tek bireylerin iledikleri sular yznden, btn bir halk grubunun, yallar, kadn ve ocuklaryla birlikte cefa ekmesinden saknlmas gerekir. Kayzerlik Hkmeti, Trkiye ve Almanya arasndaki balaklktan doan sk dostluk ilikisini gznnde tutarak, ermeni ahalinin tehciri srasndaki derin esef verici olaylardan, ki bunlar en bata alt kademedeki makamlarn kt tavrlarndan kaynaklanyor grnm tayorlard, haberdar olur olmaz, trk hkmetinin dikkatini stanbuldaki Kayzerlik Bykelilii yoluyla, saldrlar ve arlklara ekmeyi ve tekrar tekrar, yazl ve szl olarak bunlarn durdurulmasn istemeyi grevi sayd. Kayzerlik Hkmeti ciddi olarak, hem Trkiyenin, hem de ermeni halknn yararna olarak, bu itirazlara uyulmasn umut eder. Basnmzda da, ermeni-takibat zerine honutsuzluk dile getirtilmelidir ve trklere akaklk son bulmaldr. Onlar ne baaryorlarsa, o bizim eserimizdir, bizim subaylarmz, bizim toplarmz, bizim paramzdr. Bizim yardmmz olmasa, iinen kurbaa misali kendi ilerine gverirler. Trklerle ilikide o kadar korkak olmamza gerek yok. yle kolay kolay kar tarafa geip bar yapamazlar. imdiki erk sahipleriyle, ingiliz hkmeti kolayca ittifak kuramaz, ayet Cemal, Enveri itip yerine geecek olursa ki, bu olanakd deil, onunla bu daha olasdr. ngiliz Hkmeti yllardr Enveri drmeye alyor. Onun imdiki erk sahipleriyle ayr bar anlamas yapmaya almas ok ihtimal ddr. Onun Enver Paay genel bar

sondajlar iin kullanmas ise daha da ihtimal ddr. Onun nnde, bu i iin yzlerce baka kanal aktr. Ermeni meselesinde baar kazanmak iin, trk hkmetinde, bunun sonularna kar korku uyandrmalyz. Askeri nedenlerle daha sk bir ka cesaret etmezsek, o zaman mttefiimizin katliama nasl devam ettiine seyirci kalmaktan ve faydadan ok kzdrmaya yarayan, baka baarsz itirazlardan baka birey geriye kalmaz. Ermeni takibatlarnn ruhu Talt Bey. O, ancak hafta sonu Anadoludan geri dnecek. Ancak o zaman, onun i arkadalar ve Cemalle konumalarmn hangi etkisi olduunu reneceim. Norddeutsche Allgemeine Zeitungdaki yayn iin, benden gelecek ikinci bir telgrafa dek beklenilmesini neriyorum. Zimmermannn notu, 16.12. Bunu her halkrda yapmak zorunda kalacaz. Ama yaznn kanmca, yaynlanmadan nce yumuatlmas gerekecek. Bu ekliyle itilaf devletlerinin ok iine gelecektir. Jagowun notu zel olarak son blm trk hkmeti iin daha dosta tutulmal. Bethmann Hollwegin elyazs ile notu, 17.12. Bir mttefikten, sren sava srasnda, nerildii gibi kamu nnde hesap sorulmas, imdiye dek tarihte hi rastlanmam bir nlemdir. Bizim tek hedefimiz, Trkiyeyi savan sonuna dek kendi tarafmzda tutmaktr, bu arada ermeniler mahvolur veya olmaz, fark etmez. Daha uzun srecek savata bizim trklere daha, ok ihtiyacmz olacak. Hem de Cemalin Enverin yerine gemesini olanakd bulmamasna ramen, Metternichin bu neriyi nasl yapabildiini anlamyorum. Konsolos Rsslerden Bethmann Hollwege, (Halep, 20 Aralk 1915): Ermeni sorununda, 12 Ekim tarihli Frankfurter Zeitungda (haftalk yayn) kan ve ekte kopyalar itaatkrca sunulan iki yaz, benim u aklamalar yapmama neden oldu: Almanyadaki kamuoyu, anlalan, ermeni sorununun ne durumda olduundan habersiz, yoksa gazete, olaylar zerine henz kantlanm haberler olmadn yazamazd. Gazete diyor ki: Yalnzca hareketin serserice taknlklar nlenmeli. fkeli halk ynlarnn her tr lin hukuundan, her halde saknlmaldr. O, bylece asl konuyu gzden karyor ve yan grntlerle urayor; yani yanl anlamalara gtryor. Gerekte sz konusu olan, bambaka bir eydir. Dahiliye Nezaretinden gnderilen Tehcir Komiseri, burada aka syledi: Bir ermenilersiz bir Ermenistan

istiyoruz. Hkmetin uyduu ve hala uymakta olduu temel ilke budur ki, bunun uygulanmasnda ermeni halkn belki 4/5i, kadn ve ocuklar dahil, Kkasyadaki evlerinden karlm ve ounlukla yaya olarak Mezopotamya ve Suriyeye yola karlmtr. Burada bilindii kadaryla, imdiye dek z olarak sadece ehir bunun dnda braklmtr: yani stanbul, zmir ve Halep. Bu haftalarca ve aylarca sren yrylerde bakm, tabii, yaplmak istenen ve bunun iin emir verilmi olan yerlerde bile en byk zorluklarla karlat ve genlerin byk bir blm alk, bitkinlik ve hastalklardan lmek zorunda kald ve hala gn be gn kalyor, hkmet organlarnca ve onlarn ar yapt ve cesaretlendirdii ahalice uygulanan kastl imhadan hi sz etmeyelim. Srlenlerin geldikleri yrelere gre insanlarn can kayb daha fazla veya az oldu. Kkasyann dousunda, batsna gre ok daha fazla. Douda, mslman haremlerine karlan kadn ve kzlar veya daha ansl durumlarda mslman bir ailenin yannda snak bulanlar hari, ok saydaki kafilenin % 75i lm olmal. Mezopotamyaya ( rn. Ras ul Ain ve Tell Abiad) varan geri kalanlar ylesine bitkinlerdi ki, onlarn da byk blm sonunda ld. Bu koullarda, ingiliz tarafnca aklanan 800.000 ldrlm ermeni saysna kar batan mcadele amak, rizikolu grnyor. Frankfurter Zeitung yle yazyor: Trkiyedeki durumlar tanyan kimse bu sayya inanmayacaktr. Bu sayyla, Trkiyede yaayan btn ermenilerin % 30unun, kadn ve ocuklar dahil, ldrlm olmas gerekir. Bu tamamen imknszdr. Ne yazk ki bu imknsz deil. mhay getiren veya ona elik eden en dehet verici olaylar ve durumlar zerine, son aylarda tekrar tekrar rapor verdim. Bylesi olaylardan sonra, lenlerin saysnn olaanst yksek olmas gerektii s onucunu karmak yanl olmaz. Bu say, burada, lkenin btn yrelerinden buraya varanlarla srekli iliki iindeki, en ayrntl bilgiye sahip ermenilerce, tamamen yuvarlak olarak yle tahmin ediliyor: Trkiyedeki ermenilerin toplam says 2 milyon; bunlardan 6 dou vilayeti Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbekir, Harput, Sivastakiler 1.200.000. Btn Kkasyada yuvarlak milyon srgnden muaf kald (rnein Mara blgesinde 50.000den 9000 geride kald), Suriye ve Mezopotamyaya yuvarlak yarm milyon vard. Belki 150.000 il 200.000 ermeni yaayan Van, sava alan ve zel koullara sahip olduu iin burada saylmyor. Suriye ve Mezopotamyaya varanlar arasnda lm oran olaanst yksek ve daha uzun sre, henz sona ermemi olan tehcirin dorudan sonucu olarak yksek kalacak. Bu koullarda, bakalarna gre daha iyi bilgi sahibi olan, ciddiye alnabilir evrelerce 800.000 l says muhtemel saylyor, hatta bu saynn daha da yksek olmas mmkn. yle bir fark var, en azndan dou blgelerinden erkeklerin byk blm zorbaca ldrld, buna karn kadn ve ocuklarn lm ise daha yava yntemler sonucu geldi, bylece trkler Onlar kendiliklerinden lyorlar diyebildiler. ayet baka kaynaklarla, Trkiyedeki ermenilerin says yalnzca 1 milyon olarak tahmin edilirse, o zaman btn saylar daha aa indirmek gerekir. lenlerin oran ama ayn kalrd.

Tehcirin sonularnn hkmete biliniyor olmas gerekirdi. Henz Haziran aynda buna iaret edilmiti; o, ama durmadan yenilerini tehcire kard. Giderek o, sefalete atlan ynlar beslemeyi, rgtsel adan, sivil idare makamlaryla, kendisi isteseydi bile, baaramayacak hale dt, idareyi elinden kard. Ama imdi bile, hala binlercesi daha ustaca bir mdahale ile kurtarlabilirdi. Hasmlarmzn resmi sava haberlerine alman basnnda nasl muamele edilecei konusunda, yksek sansr idaresi, Almanyada yaynlanan bir yazy askeri sansr makamlarna yollad, o u cmle ile son buluyor: Dman tarafndan yaylan resmi haberlerin bu arada huzursuzluk yaratabilecei korkusuna kar, gerek olgularn hi bir zaman uzun sre saklanamayaca ve yalanlarn sonunda yalan olduklarnn anlalaca mlahazas konmaldr. Ekselanslarnzn yksek muhakemesine itaatkrca sunmak isterim ki, acaba alman tarafndan suskunlukla veya gzelletirici anlatyla stlenilen sorumluluk, hem alman halkna, hem de dnyaya kar ok byk deil midir ve daha sonra (belki bize hi de uymayan bir zamanda) gnyzne kan gerein verecei politik zarar, bizim imdi kamuoyumuzu aydnlatmamzdan doabilecek dezavantajdan daha byk olmayacak mdr ?