stanbul - Amargi

Feminizm Tartmalar 2012

indekiler nsz 5 Esen zdemir, Sevi Bayraktar Radikal Feminizm 9 Aye Dzkan, Handan Ko Krt Kadn Hareketi ve Feminizm 47 Figen Aras Dindar Kadnlar ve Feminizm - Yaknlklar ve Uzaklklar 83 Feyza Aknerdem Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri 121 Gksun Yazc Antimilitarizm ve Feminizm 149 Begm zden Frat, Aye Gl Altnay
stanbul - Amargi

Feminizm Tartmalar
Kumbara Sanat Atlyesi ve Toplumsal Dayanma Dernei Adres: Katip Mustafa elebi Mahallesi stiklal Caddesi Kkparmakkap Sokak 9/3 Taksim Beyolu - stanbul Telefon: 0212 2459050 web sitesi: www.kumbarasanat.com.tr E-posta: kumbarasanat@gmail.com Kumbara Sanat Atlyesi aratrma dizisi - 2

Ekoloji ve Feminizm 189 Kzlca Yrr, Mine Selin Sayar Seks ilii 225 evval Kl Transfeminizm 253 Glkan, Aligl Feminist rgtlenme 295 Nilgn Yurdalan, Banu Paker, Esmeray Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga 333 Simten Coar, Semra Arcan Gken, Begm Bada Farllklarmzla yan yana (myz?) 367 nci Keresteciolu, Asl Zengin, lk zakn Anayasa Tartmalar 411 Yasemin z, Sedef akmak, Aye Akdeniz Pornografi ve Feminizm: Feminist Bir Pornografi Mmkn m? 447 Berfu eker Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor? 471 Nkhet Sirman, Feyza Aknerdem Feminist topyalar ve Politika 501 Aksu Bora, Yasemin Temizarabac

Aralk 2012

Yayna Hazrlayanlar: Esen zdemir, Sevi Bayraktar Dzelti: Ayegl Tatman Grafik Tasarm: Hilal Esmer Bask: Ezgi Matbaas Sanayi Cad. Altay Sok. No:10 obaneme-Yenibosna/ stanbul Tel: 0212 452 23 02

Bu kitap Henrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliinin katklaryla hazrlanmtr.

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

NSZ

Radikal Feminizm tartmasndan...

2011 ylnda stanbul Amargi olarak baladmz Feminizm Tartmalarnn ilk serisindeki kaygmz feminizmin kavramlarla birlikte tarihsel izleini srebilmekti. Bu balamda, dalgalara takl kalmadan feminist tarih yazmnn dalgal srelerine bakmay setik. Bu yl ise, geen sene braktmz yerden, 1980 sonras Trkiyedeki feminist hareketin hem oklu yaplanmasnn izini srdk hem de bu yapnn dier muhalif hareketlerle kesiim noktalar zerine bol bol tarttk: Teori ve pratikte ne zaman yan yana, ne zaman kar karya geliyor, ne zaman ayr yollar yryoruz ve bu ayrl dayanmac bir ortaklk zerinden kurmamzn yollar nelerdir, diye sorarak on be hafta boyunca her Cumartesi, bizi engelleyen tm gndemlere ramen srarla toplanmaya devam ettik. lerleyen sayfalarda okuyacanz tartmalar yaptmz sre iinde, yaadmz corafyada elbette gndem dinmedi, dolaysyla her tartmamz o gnn koullar altnda yeniden ve yeniden ekillendi. Uluderede 34 kiinin sava uaklarndan atlan bombalarla yaamn yitirmesi ile sonulanan katliam, Babakann krtaj devlet eliyle yaplan bu katliama benzetip Her Krtaj Bir Uluderedir! aklamasna binaen 1980den bu yana kazanlm hakkmz olan 10 haftalk gebelii sonlandrma sresinin 4 haftaya kadar ekilmesini ngren yeni yasa tartmalar, buna paralel ekilde tm dnyada dalga dalga yaylan krtaj kart kampanyalar sonucu oluturmaya altmz feminist dayanmalar, yeni anayasa tartmalar ve hayatlarmz her geen gn biraz daha gasp eden neoliberal sylemler ve politikalar her tartmamzda lke gndemine dair birlikte dnme, fikir ve eylemlilik retebilme araymza neden oldu. Feminist hareketin rgtlne ilikin yaptmz tartmalar da elbette bundan nasibini ald: muhalif hareketlerin liberalizm ile ilikisi, tm bu tartmalarda rgtlenmeye dair ortaya attmz balca sorulardand. Neredeyse her haftann tartmalarnda mutlaka deindiimiz bir baka konuysa, geen seneden itibaren zellikle 25 Kasm ve 8 Mart gibi ortak alanlarda daha grnr olan ve bizce feminist hareket iinde bir dnm noktasna iaret eden feminizm-transfeminizm ve feminizm-queer atmasyd. Malum, her tarihsel dnemete olduu gibi, biz de bu sreci duygusu, dnmesi, tartmas youn bir
5

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

sre olarak yayoruz. Bu yzden olsa gerek tartmalarda konu muhakkak en nihayetinde bu atmada dmleniyordu. Grebileceiniz gibi hayli ykl tartmalar yrttk fakat neredeyse her etkinlii Daha ok konumalyz, diye bitirdik. Ancak yine de konumaya frsat bulamadmz pek ok konu oldu. Trkiye Ermeni Kadn Hareketi tarihi ve rgtlenme deneyimleri bu konularn banda yer alyor. Umuyoruz ki Feminizm Tartmalarnn deinmekte eksik kald konular feminist harekette yrteceimiz tartmalarla hep birlikte telafi edebiliriz. Btn bu tartmalar serisi, ardndan nmzdeki yllarda feminist hareket olarak tartacamz birok soru da brakt: Trkiyede ana akm bir feminizmden bahsedebilir miyiz? Feminizmin znesi kim(ler)dir? Kzkardelik hl feminist dayanmaya iaret eden bir kavram olarak kullanlabilir mi? Peki, ya anneler ve kzlar ne olacak, ya olan kardeler? Muhalif hareketlerin neoliberalizm ile kurduu yeni ilikiler nasl deiimlere yol ayor? Herkes farkl ama herkes eit olmadna gre, farkllklarmza hapsolmayan zgrletirici bir siyaseti nasl kurabiliriz? Peki, ya hareket olarak iimizde yaadmz iddet, hiyerari ve iktidar nasl konuuyoruz ve bunun iin yapc, retken, gvenli ve derinlikli atma alanlarn nasl oluturabiliriz? Muhalif hareketlerin yllardr didinerek kurduu, iini doldururken bu kitabn kapsamnn misliyle tartmalardan getii politik kavramlarn bugn muktedirlerin elinde ii boaltlarak ve hoyrata kullanlmalarna karn bizler deneyimlerimizle yourduumuz, tartarak ekillendirdiimiz kavramlarmza ve szmze sahip kmay ok nemli buluyoruz. Bunun iin de tartmal, tartarak da kendi tarihimizi kendi kavramlarmzla kendimiz yazabilmeliyiz. Tartmalarn bizim iin nemi elbette sadece kavramlar, tarihi, teoriyi ve eylemliliimizi konutuumuz bir alan oluturmas deil, bu alann ayn zamanda daha nce birbirini hi tanmayan insanlar iin bir karlama zemini de olabilmesi. Umuyoruz ki, bu karlamalardan ortaya kan tanklklar, farkllklar arasndaki iktidar ilikilerini grerek feminist hareketi glendirici alanlarda birbiriyle kesimeye devam edeceklerdir. Feminist hareket iindeki deneyim aktarmnn bundan sonra yrteceimiz tartmalara klavuzluk etmesi ve bir nceki Feminizm Tartmalar kitabmza dair yorumlara referansla, okuyanlarn sanki tartmann iindeymi gibi hissedebilmesi iin tartmalarn bu ekilde kitaplamasn nemsedik. Bu kitabn hizmet etmesini umduumuz alanlardan biri de kavramlarmza ve bunlar tartma geleneklerimize dair her an dnp yeniden bakabileceimiz bir kaynak grevi grebilmesi. Bu yz6

den, feminist hareketin iinde tartma, slup ve geleneklerimize dair ipular veren anekdotlar da kitaba dahil etmeye altk ve bunu yaparken, szmz esirgemeye altrldmz kamusal alanda, konumakta ne kadar zorlandmz, korktuumuzu, ekindiimizi bir kez daha grdk. atarak birbirimizi dntrebileceimiz alanlar bulmaya abalasak da, ou kez szlerimize Bir ey syleyeceim ama korkuyorum, Bir ey demek istiyorum ama umarm yanl anlalmam, Dediklerimde kendimle eliebilirim ama buras kendimde o hakk grdm bir yer, Bir ey diyeceim ama umarm anlatabilirim, cmleleri ile baladmz fark etmek, politik tartmalarmzn bir uzants olarak atma alanlarn yaratmaktaki eksikliklerimizi ve zgvensizliklerimizi de ortaya serdi. Bu tartmalar en azndan bu alkanlklarmz krma ynnde atlm yapc katklar sunduu iin biz ok mutluyuz. Bu kitabn bizi en heyecanlandran yan ise, stanbul feminist hareketin tarihini tam da imdi, u anda konuurken ayn anda hep birlikte yazyor oluumuzun, ortak tartmalarmzn ve ortak hafzamzn bir rn olmas. Trkiye feminist hareketinin tarihi zerine yazlm ok az sayda eserin varlndan da grebileceimiz gibi, ne yazk ki kendi yaanmlklar zerine ok konuan ama az yazan bir hareketiz; hep koturmamz gereken, nceliimiz olan, gndemletirmemiz gereken baka yakc ve acil meselelerimiz var. Feminist hareketin iinde konutuumuz ama darya tayamadmz tartmalarmzn ok kk bir ksmnn bu kitap sayesinde farkl mecralara ulaabileceini ve oralarda da yeni tartma alanlar aacan umut ediyoruz. Bu tartmalarda feminist hareketin zelini konutuk, bizden sylemesi... Tartmalarmzn dzenlenmesi ve kitabn hazrlanma sreci yine bir kolektif almann rn oldu. Bilgi ve deneyimlerini bizlerle paylaarak feminist tarih yazmna ve feminist harekete katk sunan konumaclarmz: Aye Dzkan, Handan Ko, Figen Aras, Feyza Aknerdem, Gksun Yazc, Begm zden Frat, Aye Gl Altnay, Kzlca Yrr, Mine Selin Sayar, evval Kl, Glkan, Aligl, Nilgn Yurdalan, Banu Paker, Esmeray, Simten Coar, Semra Arcan Gken, Begm Bada, nci Keresteciolu, Asl Zengin, lk zakn, Yasemin z, Sedef akmak, Aye Akdeniz, Berfu eker, Nkhet Sirman, Yasemin Temizarabac ve Aksu Boraya; tartmalar ynlendiren moderatr arkadalarmza (Hazal Halavut, Aye Akdeniz, zlem olak, Nil Mutluer, Begm Bada, Suna Ylmaz, Glnur Elik, Seyda Selek,

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ceylan Begm Yldz, Ayegl Tatman), tartma programnn ieriini ve takvimini belirleyen Amargi Feminist Tartmalar Grubuna (Hazal Halavut, Berfu eker, Ayegl Tatman, Begm Acar, Semra Aslan, Suna Ylmaz, Feride Eralp, Begm Bada, Senem Donatan, Dilah Saylan); metinlerin epigraflarn belirleyen: Hazal Halavut, Begm Acar, Berfu eker, Semra Aslan, Feyza Aknerdem, Aye Gl Altnay, Gksun Yazc, Glkan, Aligle; epigraflar eviren: Aye Emek Yldz, Begm Acar, Feride Eralp ve Berfu ekere; bu almann en zorlu sreci olan ses kaytlarnn zmlemesini byk bir titizlikle yapan Berfu ekere; metinlerin dzeltisini yine insan st bir hzla ve zenle yapan, bu srete nc gzmz olan Ayegl Tatmana; grafik tasarmmz yapan ve her trl kaprisimize katlanan Hilal Esmere; tartmalarn ieriini oluturmamza ok ynl okumalaryla katk sunan, yine yan bamzda olan Glnur Elike; tartma ieriini olutururken ya da dipnotlarda feminist tarihin paralarn birletirmekte zorlandmzda gnn her saatinde telefonumuzun ucunda olan feminist hareketin yaayan hafzalarndan Filiz Karakua; kitabn basm iin son dakikada imdadmza yetien Kumbara Sanat Atlyesi ve Toplumsal Dayanma Derneine ve dernek yesi Ahmet Saymadiye; kullandmz karikatr iin Feyhan Gvere; Ezgi Matbaa alanlarna; Feminist Tartmalar Projemizi ve kitabn basmn destekleyen Henrich Bll Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliine ve bu sreci bizim iin gsterdikleri anlay ve titiz almalaryla kolaylatran vakf alanlar Ulrike Dufner, Banu Yayla, Semahat Sevim ve Saynur Bkm Graya; cumartesi gnlerini feminizmin gndemlerini tartmaya ayran tm katlmclara ok teekkr ederiz. Esen zdemir - Sevi Bayraktar

Radikal Feminizm

Feyhan Gver

Aye: ncelikle byle gzel bir havada benden daha disiplinli, bu kadar kalabalk bir insan grubu olduunu grmek ok gzel. Grdm kadaryla aramzda daha nce feminizm araclyla tantmz ama uzun zamandr bir toplantda yer almadmz, Radikal Feminizmin ilk dnemlerini hatrlayan kadnlar da var. Onlarn bir ksm iin buraya gelmek daha zor nk Trkiyede Radikal Feminizmin tarihi biraz da dlanmak, dland iin sertlemek ve iine kapanmak; iine kapal ve sert olduu iin ise tekrar dlanmann tarihidir. Yaadklar bu sreci hatrlamak onlar iin g olabilir; bu yzden burada olmalarnn nemli olduunu dnyorum. Konumama, Radikal Feminizmin teorik olarak nasl bir zemine oturduu ve Trkiyedeki radikal feministler olarak bizim bu zeminin neresinde durduumuzla balamak istiyorum. Radikal Feminizmin tarihini Simone de Beauvoirla balatmak doru olur. Aranzda Amargi Feminizm Tartmalarnn birincisinde kinci Dalgay konutuumuz etkinlikte olanlar da vardr; kinci Dalgann balangc Simone de Beauvoirn 1949 ylnda yaymlanan kinci Cins1 adl kitabdr. imdilerde teoriye biraz
1 De Beauvoir, Simone, (1993), Kadn kinci Cins 1 Gen Kzlk a, Payel Yaynlar, (ev. Bertan Onaran), stanbul - (1993), Kadn kinci Cins2 Evlilik a, Payel Yaynlar, (ev. Bertan Onaran), stanbul - (1993), Kadn kinci Cins3 Bamszla Doru, Payel Yaynlar, (ev. Bertan Onaran), stanbul

11

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

teknoloji gibi muamele yapma deti var: Yeni kan televizyonlar eski televizyonlardan daha iyi, gibi. Bu da ok gz ard edilmi bir kitap. Eer Simone de Beauvoirn kinci Cinsini okumadysanz, kadnlarla erkekler aras iliki zerine toplumsal grnglerle ilgili ok az ey biliyorsunuz demektir. Bunlar ok iyi analiz etmi bir kitap. Ama teorik olarak bize brakt ok nl sz: Kadn doulmaz, kadn olunur. Bunun anlam ne? Bunun anlam kadnln biyolojik varolutan kaynaklanan bir ey olmayp, toplumsal olarak oluturulan bir ey olduu. Toplumsal oluturmann altn izmek istiyorum nk son yllarda bunun yerine kurgulanma kelimesi kullanlyor. Kurgulanmayla, toplumsal oluma arasnda bir fark var: kurgulanma iradeye iaret ediyor. Yani insann kendi cinsiyetini, kadnln ya da erkekliini olutururken, kendi iradesinin belirleyici olduuna iaret ediyor. Bu doru deil. Kadnlk tpk erkeklik gibi toplumsal olarak oluturulmutur. Simone de Beauvoir bu kitab yazdnda feminist deildi, daha sonraki yllarda feminist oldu ve kendi lkesindeki feminist harekette aktif bir ye olarak yer ald. Kitapta kadnlktan hi haz etmedii aka anlalr ve bu kitap gizli bir kadn dmanl ieriyor, diye daha sonra ok da eletiri almtr. Bense bunu var olan kadnlk rolyle hesaplama olarak yorumluyorum. Hayat boyunca da kadn gibi yaamam, ok az yemek piirmi, ok az ev ii yapm; oumuzdan anslym bu adan. Sartrela ilikisi ok bilinir, hi ayn evde yaamamlar ama cinsel partner olmaktan vazgetiklerinde bile hayat arkada olmay srdrmler. Bunlarn, kadnlkla hesaplamasnn ilk adm olduunu dnyorum. Toplumun dna kustuu bir deha Bence Radikal Feminizm asndan ikinci nemli yazar Valerie Solanas. Valerie Solanasn tek bilinen, baslm eseri, Erkekleri Dorama Cemiyeti Manifestosunu (Society of Cutting Up Men, S.C.U.M)2 Trkeye ben evirdim ve bu, hayatta en gurur duyduum eylerden biri. Valerie Solanas kendine feminist demedii gibi hibir zaman herhangi bir politik hareketin paras da olmam bir kadn. Hatta onun hayatn anlatan filmde3 bir sahne var, kurgu mudur, gereklii mi aktarr bilmiyorum ama gereki bir sahne: Solanas, televizyonda kadn eylemlerini grr ve Bir daki2 Solanas, Valeri, (2011), Erkekleri Dorama Cemiyeti Manifestosu, Sel Yaynclk, (ev. Aye Dzkan), stanbul 3 Mary Haron (Yn.), (1996), I Shot Andy Warhol, Playhouse International Pictures (Yapm), USA

ka benim burada olmam lazm, der ama onlarla hibir balants yoktur. Niye Radikal Feminizmin temellerinden birini oluturur? nk onun fikirlerinde de kinci Dalga Feminizmi oluturan baz noktalar vardr. kinci Dalga ise aslnda Radikal Feminizmdir. Valerie Solanas 1936da dodu, 1988de ld. Yani ldnde biz feministtik. 1967de Erkekleri Dorama Cemiyeti Manifestosunu yazd. Psikoloji eitimi alm ve ok parlak bir renciymi. rencilik yllarnda biyoloji laboratuarnda hayvanlarn psikolojisi zerine alrken rendiklerine dayanarak iddia ettii bir ey var; bundan S.C.U.Mda da bahsediyor: XY erkek kromozomu bozulmu bir XX kadn kromozomudur. Dolaysyla erkek doutan bozulmu bir kadndr; Erkek dediin ayakl krtajdr, diye bir ifadesi var, erkeklerin durumunu biyolojik bir eksiklie balyor. Ben buna katlmyorum ama bu iddiasnn doruluu 2000lerde ana akm biyoloji tarafndan kantland. Ana akm biyoloji onun o yllarda fark ettiini 2000lerde erkeklerin bozuk kromozomdan olduunu, yani insan kadndr ispatlad. Byle parlak bir kadn yani. Hayat boyunca mesleini hi yapmam, gen kzlnda aile iinde ok iddet grm, sokakta yaam, fahielik yapm, ak lezbiyen bir kadn Solanas. S.C.U.Mda topluma toptan bir eletiri getiriyor. Sadece patriarkay deil, ayn zamanda kapitalizmi de eletiriyor; parann hkimiyetinden, kapitalizmin sonularndan bahsediyor. Ama Valerie Solanas kapitalizmi baka bir yere balyor. O gne kadar da, ondan sonra da sosyalistler Tabii ki kadnlar da eziliyor canm, kapitalizmin bir sonucu bu, diyorlar ya, Solanas da Tabii ki emekiler de eziliyor, bu erkeklerin hkimiyetinin bir sonucu, diyor. Bunlar sylerken de Marksizm ile tanmam, snfla ilgili bir ey okumad belli, zaten yle bir sosyal eitimi de yok. Bunlar tamamen kendi algsyla, zeksyla ortaya koymu biri. Solanas S.C.U.Mda, ok sama da olsa bir toplum topyas sunuyor bize, daha sonra hibir feminist herhangi bir topya sunmad. topyasnda, akll kadnlarn bana elektron balanyor, bu kadnlar da erkeklere balanyor ve erkekler ancak byle dzelebiliyorlar. Tabii ki bu syledikleri kabul edilebilir eyler deil. Zaten bence S.C.U.Mn ok farkl ekillerde okunabilecek bir satir, bir alayc edebiyat metni olarak ele alnmas gerekir. Solanasn, toplumun dna kusulmasn salayan dehasyla ileride oluacak bir eyi ngrdn ve o anlamda nclerden biri olduunu, Radikal Feminizmin habercilerinden olduunu dnyorum. Geri ounuz biliyorsunuzdur, yle bir ey var: Solanas, Andy Warholu vurduunda, Ti-Grace Atkinson gibi o dnem
13

12

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

feminist hareketin nemli isimleri ve avukat kadnlar ona sahip kyorlar, davalarna giriyorlar. Andy Warholu vurduktan sonra feminist hareketle tanyor, feminist hareket ona sahip kyor. Bu srete akli problemleri var ve daha sonra bir otelde yalnz bana, zatreden lyor. ok ackl bir sonu oluyor. Biyolojimiz de deiebilir Bir sonraki kadn, artk ad ve eseri telaffuz edildiinde radikal feminizm kavramnn da telaffuz edildii kadn: Shulamith Firestone. Onun da 1967de yazd okumadysanz ok ey kaybedeceiniz bir eseri var: Cinselliin Diyalektii4. Shulamith Firestoneun kitab Trkiyede Cinselliin Diyalektii: Kadn zgrlk Davas olarak evrildi. Asl ad Kadn Devrimi Davas (Case of Feminist Revolution). Bu ad nedense Payel Yaynlar uygun grmemi. Firestone 1945, Kanada doumlu, ok dindar Yahudi bir ailenin kz, hatta erkek kardei haham. Resim eitimi alm, zaten ileriki yllarda hayatn ressam olarak devam ettiriyor. Bir sr konuda ok okumu birisi; Marx da, Engelsi de okumu, Freuddan da ok etkilenmi ve btn bunlardan ald bilgiler ve ilhamla Cinselliin Diyalektii kitabn yazm. Cinselliin Diyalektiinde Firestoneun biyolojik bir ngrs var: ileride siber teknik olacak, doum kadn bedeninin dna karlacaktr. Bildiiniz gibi, o zaman ok sama gelen bu fikir aslnda u anda tartlyor. Shulamith Firestoneun birka adan nemi var. Birincisi: Klasik Marksist Teoride, proletarya var, burjuvazi var ve bunlarn arasnda burjuvazinin proletaryay smrd bir egemenlik ilikisi var. Firestone bu egemenlik ilikisi ile kadnlarla erkekler arasndaki iliki arasnda dorudan analoji kurar. Firestonea gre kadnlar ile erkekler arasndaki egemenlik ilikisinin kayna, biyolojik farkllklardr ve bu farkllklarn en nemlisi de kadnlarn doum yapabilmeleri, erkeklerin ise yapamamasdr. Erkekler ile kadnlar arasndaki atmaya son vermek iin ise bata kadnlar ile erkekler arasndaki bu biyolojik eitsizlik olmak zere bunu yaratan btn sistem ortadan kaldrlmaldr. Btn sistemi bu ekilde hedef ald iin de bunun ad Radikal Feminizm oluyor. Yani radikal feminizm laf artk 1967lerde Firestone Cinselliin Diyalektiini yazdnda kullanlmaya balanm bir tanm. Toplumun geneline ve insan biyolojisi4 Firestone, Shulamith, (1993), Cinselliin Diyalektii, Payel Yaynlar, (ev.Yurdanur Salman), stanbul

ne yapt bu sorgulama nemli nk insan biyolojisi biliyorsunuz hi tartlmayan bir ey; nk nasl doduysak yleyizdir(!) Bu tartmay o yllarda yapm olmas ok nemli. Arzular da sorgulanabilir Firestoneun ardndan, ABDde en az onun kadar etkili olan bir baka yazar var. ok daha az tannan bir kadn, bildiim kadaryla hibir eseri Trkeye evrilmedi: Andrea Dworkin. Andrea Dworkin 1946 doumlu, Firestonedan bir ya kk. O da Yahudi bir ailenin kz. Dik bal bir kz. Kkken Hristiyan okulunda ona bir Hristiyan ilahisi syletmek istiyorlar, itiraz ettii iin okul ynetimiyle ba derde giriyor. lerleyen yllarda Vietnam Sava kart eylemlere katlyor. O eylemlerin birinde gzaltna alnyor. Gzaltndayken ar bir genital muayeneye maruz kalyor ve sonrasnda ar kanama geiriyor. Maruz kald bu muayene hakknda basnn nnde ve mahkemede konuuyor. Andrea Dworkinin hayatnda, bu tr cinsel mdahaleler, cinsel saldrlar, cinsel iddete maruz kalma ok belirleyici bir rol oynuyor. niversitedeyken insan haklar, Vietnam gibi konularda ok aktif bir kadn. 1960l yllarn ikinci yarsnda Amerikann dnda bir dnyay kefetmeye karar veriyor. Dou Ekspresiyle Atinaya, Parise, Amsterdama gidiyor Amsterdamda komnlerde yaarken bir anaristle evleniyor; bu adamdan ar iddet gryor. Adamdan iddet grnce ondan kurtulmak iin sokakta yaamaya balyor ve bu srete zaman zaman seks iilii yapyor. Bu arada kocas Dworkini takip ediyor. Dworkin ondan kurtulmak iin ABDye dnmek istiyor fakat paras yok, ii yok Bir eroin tccaryla anlayor, adam ona bin dolar verecek, Amerikaya uak bileti alacak o da bunun karlnda bir bavul dolusu eroini Amsterdamdan Amerikaya gtrecek, bylece kocasndan kurtulmu olacak. Bu ie girerken kafasnda u var: En kt hapse girerim, yine kocamdan kurtulurum. Maceracl gryor musunuz? Fakat eroin tama ii yatyor, adam buna para vermiyor ama uak biletini veriyor nk uak bileti zaten alnm ve bylece ABDye dnyor. ABDye dner dnmez kadn hareketiyle tanmaya balyor. O dnem kadn hareketinin alevlendii yllar Dworkinin esas n konumacl, ok nl bir konumac Bir hatip olarak Malcolm Xle kyaslanyor. 1978 ylnda Take Back the Night (Geceyi Geri Alalm) diye bir yry yapyorlar. Bu yryte ehrin btn pornografik malzeme satlan, seks hizmeti verilen blgelerini basyorlar. O yry balatan, nl
15

14

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

bir konumas var, daha sonra bu baslm ama maalesef Trke evirisi yok. Bu konuma ABDdeki feminist hareketin tarihiyle ilgili olarak hem ajitasyon hem de ierdii bilgiler asndan ok nemli. unu hatrlayalm: Bu zamanlar, ABDde pornografinin bir zgrlk gibi grld, serbest olduu ve ieriinin kadnlara ok dmanca olduu yllar. O dnemden internette ok aradm ama bulamadm bir duvar yazs vard. ok sylenen bir eydir: Teori=Porno, Pratik=Tecavz. Andrea Dworkin pornografi kart hareket iinde ok etkili oldu ve 1981de Pornografi: Erkeklerin Kadnlara Sahip Olmas5 adl ilk kitabn yazd ama esas iki nemli kitab var bence. Biri Intercourse (Birleme), dieri de Sa Kanat Kadnlar. Intercourse (Birleme) nemli bir kitap nk bu kitap var olan patriarkal toplumda btn cinsel ilikilerin egemenlik ierdiini, bunun sorgulanmas ve buna kar klmas gerektiini syleyerek arzularmzn da sorgulanabilir olduunu gsterdi, en azndan bunun zerine dndrd. Dndrd diyorum nk kadnlarla erkekler arasndaki egemenlik ilikisinin cinsellikten kaynaklandn dnmyorum ama Andrea Dworkinin arzunun da sorgulanabilir olduunu gsteriyor olmas nemli. O zamanlar ABDnin ne kadar muhafazakr bir toplum olduunu ve bundan kmaya baladn hatrlatrm. Muhafazakr toplumlarda yle bir ey oluyor: Onu isteme, bunu isteme, onu istersen gnah, tekini istersen fettansndr, kt muamele grrsn. Dworkinnin bu muhafazakrl aan, bunu tartan bir yan var. Bu mcadelesi srasnda sac kadnlarla da ilikisi oluyor ve Sa Kanat Kadnlar (The Right Wing Women) adl kitabnda onlar zerine dnyor. Bunun da ok nemli olduu kansndaym nk solun dndaki kadnlar zerine dnen bir kadn. Andrea Dworkinle ilgili okurken zel hayatyla ilgili ok ilgin bir ey rendim, onu size anlatmak istiyorum: Andrea Dworkin 1974 ylnda, bir iir dinletisinde John Stoltenberg diye bir adamla tanyor. O iir dinletisinde kadn dman eyler syleniyor. Bunun zerine ikisi birlikte dinletiden ayrlyorlar ve sohbet etmeye balyorlar. John bu an daha sonra O sohbet mr boyu srd, diye anlatyor. Birka yl sonra beraber yaamaya balyorlar ve Andrea Dworkinin lmne kadar (2005), mrleri boyunca beraber yayorlar. Stoltenberg, Amerikada cinsiyetilik kart erkek rgtlenmelerinde ok aktif yer alm biri. Ne rendiysem Andreadan rendim, diyor ve onun iin Hayatmn ak, diyor. Andrea da onun iin Onu kalbim ve ruhumla sevdim, diyor. Johna so5 Dworkin, See Andrea, (1981), Pornography: Men Possessing Women, Perigee, New York

rulduunda Andrea ile birlikte yayoruz, birbirimizi seviyoruz ve hayat arkadayz ve evet ikimiz de az, diyor, ak ecinsel olma anlamnda. ok ilgin bir hayat deneyimi olduunu dnyorum. Tabii onlar ok zorluyorlar nk Andrea ok nemli, zerine ok konuulan bir kadn. kisiyle Guardian rportaj yapyor: nsann mahrem hayat vardr, mahrem hayat olmasa mahremiyeti olmaz, diyor John. Hepimizin aklna gelen soru: Seks? Bilmiyoruz! Ama mr boyu o kadar byk bir ak var ki aralarnda Andrea ok iman, geleneksel llerde irkin ve cinsellii sorgulayan bir kadn. ABD basn zellikle irkinliiyle, imanlyla, lezbiyenliiyle ve cinsel hayatyla yani her eyiyle ok uram. John ile yaad iliki bence ona bu srelerde ok destek olmu. u ana kadar, kadn olmann toplumsal olduu sylendi. Kadn olmann deitirilebilir bir ey, bir devrim konusu olduu sylendi. Arzunun tartlabilir olduu, mutlak bir ey olmad sylendi. Ne kald? Emek sreci. Nasl alyoruz? meselesi kald. Bunu da, en azndan biz, Christine Delphyden rendik. Christine Delphy 1941 doumlu, hl yayor. Ba dman kim? Erkekler mi? Delphy, Fransada renim gryor, ABDye gidiyor, oradaki insan haklar hareketine katlyor, sonra tekrar Fransaya dnyor. lk alezbiyen rgtlerden biri olan Gouines Rougesun (Red Dykes)6 kurucular arasnda yer alyor. Dyken Trke tam karl nedir bilmiyorum, eminim Trkede karl bulunmutur. Red Dykes, Kzl Erkeksi Lezbiyenler demek. Bu rgt Devrimci Eylem in Ecinsel Cephesiyle i yapan, kadn erkek kark bir rgt. Bu rgtten, erkek rgt olmaya balad iin ayrlyorlar. Dolaysyla ilk politize oluu lezbiyen hareketin iinde. 1970de ok bilinen, ok gzel bir eylemdir, Simone de Beauvoirn da yer ald Mehul Asker Antna, Mehul askerden de mehul var, o da kars yazl pankart koyanlar arasnda yer alyor. Christine Delphynin Ba Dman7 adnda ok nemli bir eseri var. imdi altk biz ba dman demeye ama o zamanlar ba dman herkesin iini rperten bir laf. Ba dman kim? Nasl yani erkekler mi?
6 Fransz radikal feminist lezbiyen hareketi olan Gouines Rouges (Red Dykes), 1971 ylnn Nisan aynda hem feminist hareket hem de ecinsel hareket iinde lezbiyenlerin varln grnr klmak iin ortaya kan lezbiyen feminist bir rgtlenmedir. Daha ayrntl bilgi iin bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/Gouines_rouges 7 Delphy, Christine, (1999), Ba Dman: Patriyarkann Ekonomi Politii, Saf Yaynclk, (ev. Handan z&Lale Aykent Tunman), stanbul

16

17

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

Delphynin fikirlerine gemeden bir karikatr gstermek istiyorum size: Olan Artk eve gelince yemeim hazrlansn, amarlarm ykansn, skm dikilsin istiyorum. Benimle evlenir misin Nurgl? diyor. Nurgl ise crette anlarsak neden olmasn? diyor. (Glmeler) Christine Delphy zellikle ilk dnem almalarnda bunun neden komik olduunu anlatm; yaptn bu iler iin cret isteyemiyorsun Marksizmden rendiimiz ok temel bir ekonomi-politik bilgisi vererek sizi biraz skacam. Kapitali okumanz tavsiye ederim, hepimiz kapitalizm altnda yayoruz. Ben Marksist deilim ama kapitalizmin nasl ilediini anlamak iin ok faydal bir eser. nk kadnlarn da nasl smrldn anlamakta bize yol gsteriyor. Ona sabrm yok diyorsanz cret, Fiyat ve Kar diye bir bror vardr, artk ona da sabrnz olur, ok ince bir eserdir. Marksizmin temel sorularndan biri ile balayalm: Bir eyin deeri nasl oluturulur, fiyat nasl belirlenir? Diyelim u bardan fiyatn belirleyeceiz. Ne var bunun iinde? Hammadde var deil mi? Yapld fabrikann amortisman var. Bunu yapan iinin ald cret var. imdi tasarmc paras da var, tasarm ok byk bir ey oldu, artk hibir ey emek rn deil, tasarm rn. Ama bardan fiyat bunlarn hepsinin toplam maliyetinden daha fazla oluyor. Marx bu farka artk deer diyor. Yani birisi, bir yerde bir hammaddeden bir fabrikada u barda oluturuyor ve bu bardan fiyat fabrikann deerinden, onun iin denen cretten, onun hammaddesinden, tasarmna verilmi paradan, onun dkkna ulamas iin harcanan paradan daha fazla ediyor. Peki, art deeri kim alyor? Fabrikann sahibi, burjuvazi. Bunu mmkn klan ve insanlarn itiraz etmemesine yol aan sisteme ne diyoruz? Kapitalizm. Sen gidiyorsun alyorsun, bir de adam diyor ki ben sana i veriyorum. Hlbuki sen almasan o kazanamayacak. Ve bu herkese son derece makul grnyor. Sa olsun patron bize ekmek veriyor, diyorlar. Aslnda onu zengin eden retim aralarna sahip olmas ve retim aralarna yatrd paradan da fazla para kazanabiliyor olmas. retim aralarnn sahibi hepimizin grd gibi yatlarn, katlarn da sahibi oluyor. kinci bir ey daha var: her ey serbest piyasa. Bu ne demek? Yani neyden kr ediliyorsa isteyen ona yatrm yapabiliyor. Dolaysyla Louis Vuitton anta salktan daha kr getiren bir ey olduu iin kimse sala yatrm yapmyor, herkes lks anta retimine yatrm yapyor. Kimin ne kadar alaca, neyin retilecei insanlarn ihtiyalarna gre belirlenmiyor. Bunu dediin zaman pis planlamaclar diyorlar, nefret ediyorlar deil mi? zgr, serbest piyasa aksn gitsin, kendi dengesini bulur deniyor
18

ama ayakkablar, balklar pe atlyor. Kadnlarsa evde alyorlar, alyorlar Sonra? Bunun karlnda cret alyor muyuz? Almyoruz! imdi temel bir ey soralm: Bir kek dnelim. Keki fabrikada reten ii olduunuz zaman smrlyorsunuz, deil mi? Ama yaptnz bu i iin cret alyorsunuz. Ayn keki evde yaptmz zaman cret almyoruz. Ne oluyor? Kocamz, babamz, ailenin reisi her kimse bize bakyor. Zenginse iyi bakyor, iyi kalpliyse iyi bakyor, fakirse ya da kt kalpliyse sknt ekiyoruz. Tabii ki bunu mmkn klan bir sr ideolojik aygt da var. irkinsin, gzelsin, koca buldun mu, bulamadn m gibi Demek istediim, kadnlarn ev ii emeinin smrldnden ilk sz eden Christine Delphy deil; demin kymetli grlerine yer vermeye altm Karl Marx da sz ediyor. inin creti nasl belirlenir, diye soruyor. Kapitalizmden nce biliyorsunuz, insanlar toprak sahiplerinin hizmetinde alyorlard. Bu almalarnn karlnda da sahipleri ne verirse onu alyorlard, yani bir gelirleri yoktu. Ama kapitalist dnemde bu deiti. nsanlar piyasada belirlenen bir cret karlnda alyorlar ve bu igcnn ertesi gn ie gelebilmesi, hayatn devam ettirebilmesi iin yemek yemesi, amarlarnn ykanmas, tsnn yaplmas lazm. Peki, bu ileri kimler yapyor? Kadnlar! Karl Marx kadnlarn yapt bu ileri ne diye adlandryor: yeniden retim. Neden retim deil de yeniden retim diye adlandryor? nk evde retilen mal ve hizmet deiim deeri tamaz, kullanm deeri tar, diyor. Deiim deeri ne demek? Marketten kek almak iin on lira demeniz lazm, ama evde kek yaptnz zaman daha ucuza geliyor. Niye evde daha ucuza geliyor? Bu kadar lokanta var niye kimse lokantada yemiyor, soralm. Niye hepimiz evde yiyoruz? Pratik zorluklar da var ama paramz yetmedii iin. Niye paramz yetmiyor? nk evde bedavaya yapyoruz. in en nemli ksmnn creti yok. Kim yapyor yemekleri? Neredeyse tamamn kadnlar. hayatnda evli kadn sevilmiyor deil mi? ocuu olur, ocuk yapar diye. Bekr erkek tercih ediliyor mu? Tercih edilmiyor. Erkek evlensin, bir bakan olsun deniliyor. Grld gibi i hayatnda kadnlar ve erkekler iin bu tr ayrmc, ikili bir durum var. Christine Delphy bir eyin evde retildii zaman deiim deerinin olmad dncesine itiraz ediyor. Mesela bir hanede koyundan st retiyor olalm. Bu stn bir ksmn kendimiz iiyoruz, bir ksmn satyoruz. Sattmz zaman bu bir deiim deeri retiyor. Ama kadn ve ocuklar koyunlar yetitirdikleri iin cret alyorlar m? Hayr. Yine aile iletmesinin cretsiz ig19

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

c oluyorlar. Oysa bu insanlar aile iletmesi yerine baka birinin iftliinde alsalar yaptklar iin karlnda cret alrlar. Aile iinde yaplan ilerde hl klelie benzer bir iliki var. Aile iinde yaplan iler karlnda cret isteyen varsa da bu pek de alageldiimiz bir iliki deil. Christine Trkiyeye geldiinde Burada evde herkes hal yapyor, tam bunun rnei, dedi. Kadnlarn evde rettikleri bir rn piyasada belli cret karl satlan bir mal dahi olsa bunu yapt iin kadn cret almaz. Dolaysyla Delphye gre aile farkl bir ekonomik birimdir ve farkl ekonomik birimde de kapitalizmden farkl retim ilikileri sz konusudur. Sonu olarak Delphy birbiriyle birlikte var olan iki farkl sistem, patriarka ve kapitalizm olduunu savunur. Buradan yle baka bir mesele gndeme geliyor. Bir kadnn snfn nasl belirleriz? Hepimiz burjuvalarn karlarna burjuva denmesine alzdr. Burjuvann kars da burjuvadr. Peki, kk burjuvann kars ne? rnein terzi kk burjuva, yannda bir kiiyi altryor, dkkn var, kars retmen. Karsnn snfsal durumu nedir? Emeki midir, kk burjuva mdr? Kars bir irkette st dzey yneticilik yapyor adamn da ufak bir iletmesi var. Kadnn snf nedir? Marxn tanmlad retim ilikileri zerinden bu soruya cevap bulabilir miyiz? Hayr. Delphy kadnlar nplana alarak gelitirdii snf grleri ile Radikal Feminizm ierisinde Maddeci Feminizm akmna denk der, kendini byle tanmlar. Zaten nl kitabnn tam ad da Marxn ekonomi-politik kavramna bir gndermeyle Ba Dman: Patriarkann Ekonomi Politiidir. Ona gre, patriarka ayr bir ekonomik iliki, ayr bir sistem olarak var olur ve dnyadaki kadnlarn arlkl bir blm, cret alarak alanlar da dahil olmak zere cretsiz ev emei harcadklar iin bu sistem tarafndan smrlrler. ki toplumsal kategori arasndaki iliki ekonomik smrye yol ayorsa buna snf dendiinden kadnlarn snflar da patriarkal sistem iinde belirlenir; yani toplumsal cinsiyet ayn zamanda da snfsaldr. Kapitalizm ve patriarka her zaman bir arada ilemez kinci bir temel klie var: Kapitalizmle patriarka i iedir, birbirlerine payanda olurlar, denir. Delphye gre bu doru deil. Kapitalizm ve patriarka zaman zaman bir arada var olsalar da aralarnda derin bir eliki var: Evde yaplan her iin piyasada da yaplabiliyor olmas kapitalizmin iine gelir nk yeni yatrm alanlar oluur, yeni lokantalar, amarhaneler, kreler alr Bu
20

elikiden dolay zellikle patriarkann daha gl olduu, daha arkaik olduu lkelerde evlilik kurumu zlmedike kapitalizmin bu yatrmlar verimli olmaz. Herkesin amar var ama amarhaneler bir trl her yere yaylmyor. nk bu ilerin patriarkal ilikiler iinde evde yaplmas daha ucuz. Dolaysyla yeni yatrm alanlar olutuu iin kapitalizm, patriarkal sistem iinde halledilen ev iinin her zaman piyasalamasn tercih eder. Kadnlar kapitalist retim ilikilerine dahil olduklarnda ucuz ve itaatkr emek olurlar nk patriarkal retim ilikileri iinde itaat etmeyi, boyun emeyi, sesini karmamay renmilerdir ve bu sebepten dolay kapitalizm tarafndan kadn ii her zaman tercih edilir. Patriarka kadnlar eve hapsederken kapitalizm ev dna kmalarn destekler. Bu derin eliki kadn hareketi olarak bize strateji salar, nasl m? Aslnda bunu kendi hayatlarmzda hepimiz uyguluyoruz. Babamzla kavga ederiz, ardndan ie gireriz. Patriarkal smr ilikilerinden kp kapitalist smrden destek alrz. Bir ev kadn boanmaya karar verdiinde ona i buluruz. Bir ara birtakm anarist teoriler kmt, Kapitalist smr ilikilerine girmeyin, diyorlard, sanki evde sper ortamlar varm gibi. Batda yok belki ama Trkiyede ok yaygn olarak bunun tam tersi de var: ten atlyoruz, evi kapatp, ailemizin yanna tanyoruz, evli olanlarmz bile bunu yapyor, geni aileye doru akyoruz. Bu iki sistem arasndaki elikiden gndelik hayatmzda zgrlemeye alrken yararlanyoruz. Patriarkayla ba edemediimiz durumda kapitalizme bel balyoruz; btn kadnlara cretli almaya girmelerini neriyoruz; Kendini bir kapitaliste smrtme, demiyoruz. Bu kadnn evdeki karlksz yeniden retiminin sebebi kocasnn patronunun kocay smrmesi olsayd dare et, hi olmazsa kocann patronu daha dolayl bir iliki, sen kapitalist retime dahil olursan dorudan kapitalist smrnn iine gireceksin, ie girme, derdik. Ama byle demiyoruz! Kapitalizm ve patriarka arasnda bir eliki var. Bunlar zaman zaman siyasal dzeyde ittifak yapsalar da (mesela AKP hkmeti bir ittifaktr) sk sk kar karya geliyorlar. Muhafazakrln ald, muhafazakr grlerin deitii toplumlara ya da Bat toplumlarna bakarsanz byle dnemlerde bu eliki daha da aa kyor. Toparlayacak olursak, evde smrlyoruz, patriarkal sistem iinde smrlyoruz. Ayrmclk, cinsiyetilik uygulanacak politikalarla deitirilebilir fakat bizim karmzda bir sistem var. Bu sistem de ancak devrimle deiir. Devrim derken de Fransz Devrimi, Sovyet Devrimi gibi baz sonular baarl
21

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

olmu, baz sonular baarsz olmu pratiklerden bahsetmiyorum. nk her politik hareket, kendi devrimci fikrini, srecini oluturur ve sonu olarak kendi devrimini gerekletirir. Radikal Feminizmin iinde kendimi maddeci feminist olarak tanmlyorum ama Dworkinden de, Firestonedan da, Solanastan da ve en ok da Simone de Beauvoirdan ok ey rendim. Bu tr Radikal Feminizm, ok yaygn bir ekilde burun kvrlan kinci Dalgann bir paras. Sosyalist Feminizm, Trkiyede yaygn bir ekilde sanldnn aksine, Maddeci Radikal Feminizmi eletirerek, bu politik durutan koparak ortaya kmtr. kinci Dalgada feminist rgtlenmenin nasl olduuyla ilgili de ok fazla anlatlacak ey var. ncelikle, kinci Dalga aslnda Radikal Feminizmdir. Peki, Birinci Dalgayla nerede ayrrlar? Birinci Dalga kadnlarla erkekler arasndaki eitsizlikleri ortadan kaldrmay hedefler. kinci Dalga kadnlarla erkekler arasndaki eitsizliin kaynan, bu ilikiyi ortadan kaldrmay hedefler; kinci Dalgann yani Radikal Feminizmin adnn radikal olmasnn sebebi de budur. Herkesin kabul ettii yatay kk gruplar, bilin ykseltme gibi feminist rgtlenme modellerini, Trkiyede hayata geiremedik. Sadece radikal feministler deil, kinci Dalgann tamam yapamad, zaten o yllarda hepimiz birlikte alyorduk. Baarsz olduumuz yerlerde bu rgtlenme pratiklerini hayata geirememi olmamzn nemli etkisi olduunu, baarl olduumuz yerlerde ise bu pratikleri hayata geirebilmemizin olumlu etkisi olduunu dnyorum. Bu deneyimleri herhalde sohbet ederken de tartrz. ok uzun konutum, dinlediiniz iin ok teekkr ederim. Handan: Bense, arlkla kendi deneyimimden ve Trkiyedeki Radikal Feminizm deneyimimizden konuacam Az nce salonda gsterdiim Feminist Dergisi kal yirmi be sene olmu. eyrek yzyl nce km bir dergi iinde kendi feminizmini ifade etmi bir kadnm. Dergi karken feminizmime bir ad verme konusunda bir aciliyet hissetmediimi hatrlyorum. Beiktata Kadn evresi Brosu diye bir yer vard ve buras sevdiim bir tabirle Trkiyede stanbul feminizmi asndan bir ocakt. Ocak kelimesini Trk lkclerine brakacak halimiz yok. Kadn evresi epey (kastm maddi deil zihinsel) ekmeini yediimiz, fikri olarak kendimizi gelitirdiimiz bir ocak oldu bizim iin. Bu srete kendimize feminist demek bir aamayd. Ben kendime feminist dediim zaman, bunu epey bir arl olan politik bir ifade olarak grdm.

Sosyalist devrim kadnlar kurtarabilir mi? Devrimci politikayla gemi bir genliim vard. Sosyalist olarak devrimcilik yapm bir gen kadn olduktan sonra feminist olmak kolay gibi grnebilir ama o yllarda ok da kolay deildi; nk sosyalist dncenin olumlu ve olumsuz ynleriyle, Trkiyeye zg btn zellikleriyle, politik ve ideolojik alanda bir hegemonyas vard. Ayrca o yllarda sosyalizm dnya zerinde de ok nemli bir gt, kendilerini komnist olarak tanmlayan bir blok vard ve antikomnist bir cephe vard, 90lara kadar bu byle gitti. Bu bir d eperdi. Bu ortamda kendine feminist demenin yle bir zorluu vard: Kendine feminist diyenleri, gerek entelektel olarak hegemonik olan gler, gerek muhalefet asndan hegemonik olan gler, gerek sosyal demokratlar, gerek burjuvalar, gerek saclar benzer bir dille eletirebiliyorlard. Solcular snfa ihanet diyorlard ya da snf mcadelesine ihanet diyorlard ama genel eletiri ahlaki oluyordu ve feminizm bir tr ahlakszln ifade edilmi biimi gibiydi. O dnem bu eletirileri almak iin kendine feminist demek yeterli olabilirdi. Baka lkelerde kendilerine feminist diyenlerin anlarn okuduumuz zaman onlarn da benzer eyler yaadn grebiliyoruz. Mesela ngiltereli bir feminist Gail Chester, Ayenin evirdii Feministin birinci saysnda yaymlanan Ben Kendime Radikal Feminist Diyorum8 isimli yazsnda ok gzel anlatr. Benfeministim demekle epey bir ey demi oluyorsun zaten Ben feministim dediinde bir cinsin dier cinsi ezdiini veya smrdn veya ikisini birden yaptn sylyorsun, bylece bir cins elikisinden bahsediyorsun. Bunun yer yer antagonist olabilecek bir eliki olduunu, kadnlarn hayatnn iyilemesi iin bir mcadele gerektiini ve bu mcadelenin de kendi hayatndan baladn sylyorsun. Ama bu byk toplam yeterli olabilecekken, yani kendimize sadece feminist dememiz yeterli olabilecek iken ayrca devrimci feminist veya radikal feminist dememize gerek olmayabilirdi. Olmayabilirdi, ama olacakt nk Ben feministim, diyerek anlattklarnz dinleyenler Haa, siz feodal ilikileri diyorsunuz, derlerdi; yani konunun bir feodal artk olarak ele alnmas sz konusuydu. Dolaysyla Biz feodalizme karyz, bu i devrimle hallolacak bacm veya hanmefendi veya karde veya kzm veya yolda veya sevgilim, denildii zaman baka eyler demen, savunman gerekelendirmen gerekirdi. Bu yllarda sevgililerimiz ve yoldalarmzla feminizmi tart8 Chester, Geil, (1987), Ben Kendime Radikal Feminist Diyorum, (ev. Aye Dzkan), Feminist Dergisi, say: 1, s: 14-17, stanbul

22

23

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

mak kalp krmadan olacak gibi deilse bile antagonist, dmanca, birbirini yok etmeye ynelik bir tartma olmamak zorundayd; nk bu yllar devrimcilerin ok kuvvetli olduu yllar deildi bir yandan da, seksenlerde byk bir bask altnda yayorduk. Devrimciler ikence grmlerdi, cezaevindeydiler ve karanlk yllard. Trkiyedeki devrimci, radikal feminist olarak kendini tanmlayanlar, onlarn arkadalar, Feminist Dergisini karanlar, Kadn evresi ocandaki btn kadnlar ve stanbul Feminizmi hibir zaman antikomnist olmamtr ve antikomnistlerle arasna btn kkrtmalara ramen belli bir mesafe koymutur. nk antikomnizm bence bakaldran herkesin dman olan baka global bir ideolojidir; sosyalist ya da komnist dnceleri ya da snf mcadelesini eletirmek baka bir eydir. Kendime neden devrimci ya da radikal feminist dediim noktasna geri dnecek olursak, eitliki olmak ya da dzen iinde kadnlarn durumunun deiebilirliini savunmak noktasnda deildim. Ben zaten Dzen deimeli, diye bir ey tutturmuum bu yzden kendime devrimci feminist demeyi her zaman daha milli bulmuumdur, yani Krt de anlar, Trk de anlar, herkes anlar; bir devirme fikri var. Devir de buna ok uygundu, herkes dzen deisin diyordu, imdiki gibi deildi. te yandan dzen deisin diyen herkesin cebinde bir forml vard, ine gre, Sovyetler Birliine, Trkiyeye veya Arnavutluka gre... Bu noktada baka bir eye gemek istiyorum. ok nemli bir Yapt says vardr. Yapt toplumsal aratrmalar dergisi, 1985 yl Mart says, Kadn Sorunu zel Says. Burada yaz kurulu ilgintir: Trker Hakan, Halil Berktay, Korkut Boratav, Yakup Kepenek, alar Keyder, Sungur Savran, Mete Tuncay, Blent Tanr, Nurkut nan. Bu derginin feminizm zel says yapmas feminizmin kazanmdr. Bu isimlere gidip Abi, hocam, beyefendi feminizmle ilgili ne dnyorsunuz? diye sorsak, hi ekinmez bilmediklerimizi bize retirler, bizi dzeltirler. Mesela Ayenin anlattklarna, yle diyorsun ama dorusu yledir, derler Neyse bu ayr bir konu! Bu sayda ok sevgili yoldam Glnur Savrann Feminizmler balkl ac bir yazs vardr, feminizmler bal altnda tane feminizm sayar: Eitliki Feminizm, Sosyalist Feminizm ve Radikal Feminizm. Bu yaz az nce Ayenin anlattklarn tamamlayc zellikleri olan bir yaz Radikal ya da devrimci feministler, kendilerine eitliki feminist demeyen, eitlik ve reform fikrine kar olan ya da dzen iinde, yasalarla sistemde byk bir deiiklie yol amayan bir deiimin, deiim olmayacana inanan ve bunun kadnlarn hayatnda fazla bir ey deitirmeyeceini syleyen
24

bir ekoldr. O yllarda eitliki feminist ekoln Trkiyedeki karl, yukardan aa verilmi vatandalk haklar ile yetinen ve Kemalist kadn haklar sylemiyle de ok kolay e deer tutulan kadn haklar yanllaryd ki bugn de bu durumda fazla byk bir deiiklik yok. Bugn esas olarak Eitliki Feminizmden ziyade, Sosyalist ve Radikal Feminizm arasndaki farklar zerine konuacam. Trkiye Feminist Hareketinde, Sosyalist Feminizm ve Radikal Feminizm ilikisi Sosyalist feministlerin aslnda radikal feministler yznden olumu bir ekol olduunu iddia ediyorum. Radikal feministler olmasa Sosyalist Feminizm diye bir ey olmayacakt. Nitekim kendisinin sosyalist feminist olduunu ve bu yazy bu bak asyla yazdn ifade eden Glnur arkadam da yazsnda yle sylyor:Radikal feministlerin ortaya koyduu ama yetersiz cevaplar getirdii baz sorular sosyalizmi benimsemi feministleri yle bir sorunla yz yze getirir: tarihsel maddeciliin kadn sorununa bakndaki eksikliklerin almas gerekir. Yani o zamann radikal feministlerin yetersiz cevaplar getirdiklerini sylyor Glnur, herhalde bugn de yle dnyordur. Fakat dier yandan, sosyalizmi benimsemi olan feminist kadnlar yani sosyalist feministler, radikal feministler yznden, Bizim eksiklerimiz neler?, Sosyalizmde bu konuda nasl eksiklikler var? diye kafa yormak zorunda kalrlar. Ayn yazdan bir baka alnt: Kapitalizmin ok ncesinden bu yana sregelen erkek egemenliinin, kapitalizmle brnd zgl biim nedir? Feministlerin sadece kadnlarla erkekler arasnda ekonomik, politik ve ideolojik bir sisteme dayal ayrmclk olduunu iddia etmeleri ve sokaa karak, yazlar yazarak, sutyenler yakarak, birilerinin kafasn gzn krarak, akademik alana saldrlarda bulunarak buna kar kmalar neticesinde sosyalizmin kadn meselesiyle ilgili nasl eksiklikleri olduu konusu ortaya kar. Dolaysyla bunun ortaya kmas da sosyalist feministleri Kapitalizm kadnlarn ezilmesi asndan neler yapyor? Kapitalizm kadnlarn ezilmesinden nasl yarar salyor? sorularyla ba baa brakr. Radikal Feminizmin eksiklikleriyle ilgili eletiriler sadece sosyalist feministlerden deil feminizmi benimsemi birok sosyalistten de, bugn hl gelmeye devam etmektedir: Siz byle diyorsunuz ama peki, bu olayn kapitalizmle ilikisi ne? diye sorarlar. Sanki feministler kadn meselesini kapitalizmle ilikilendirmek zorundalar. Burada kritik nokta udur: Bu ilikiyi kurmak
25

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

sadece sosyalistlerin mecburiyetidir. Yani bir insan feminist olduu iin meselesi, erkeklerle kadnlar arasndaki ilikide derinlemek, onu dntrmek, erkeklerin ve kadnlarn nasl bir olay rgs iinde, hangi katmanlarda ezildiini, smrldn kefetmekken, bizim bunlarn hepsini bir tarafa brakp, Ya bu ile kapitalizmin ilgisi ne acaba? meselesini ne karma mecburiyetine srklenmemiz sosyalist feminist bir takntdr. Bu soru yok saylmaldr demiyorum, bu soruyu ne karma mecburiyetine zorlanmaktan bahis ediyorum. Fakat Trkiyede o yllarda sosyalist hegemonya ok kuvvetli olduu iin adlandrlamayan, tannmayan erkek egemen sistem u anda var kabul ediliyor. Trkiyedeki sosyalist, devrimci, radikal, eitliki, ksaca kendine feminist diyen btn kadnlarn gayet kanl canl mcadelesiyle tanmland, grld, bugn herkesin gnl rahatlyla patriarka, patriarkal sistem, erkek egemenlii diyebildii bir noktaya evrilmi bulunmaktayz. Ama bu tannmazln her an hortlayabilen bir ey olduu ve feminizmin sadece dedektif ruhu ve takntyla ayakta kalabilecek bir ey olduu konusundaki hislerimi de paylamak isterim. nk her zaman birileri karnza kp, Siz kadnlar diyorsunuz ama peki, kyller? Peki, Krtler? Peki, Siyahlar? Peki, dnyann ekonomik krizi? diyecektir. Trkiyenin siyasal rejimi ya da dnyann gelecei asndan kritik olan bir konu Trkiyedeki feminizm asndan kritik olmayabilir. Rejim iin kritiktir ama belki feminizm iin kritik deildir. Sizin nceliinizi neye vermeniz gerektiiyle ilgili bir sorgulamaya tabi tutulmanz her an mmkndr. Bunun bilimsel ve gerekli olma iddiasnn akademisyenlerden, siyasetilerden gelme ihtimalini de aklda tutmanz gerekiyor. Yirmi be yl nce Sosyalist Feminizmin mcadelesine, Glnur Savrann son sz olarak yazd paragrafa geri dnyorum: Kadnlarn erkeklere kapal gruplar oluturmasnn bir boyutu daha var, diyor. Feminist mcadeleyle, sosyalist feministler artk unu syler hale gelmiler 1985te: Hem erkeklerle almalyz, hem ayr almalyz. Bunu anlatyor: Kadnlar bir yandan erkeklerle ayn rgtlerde alarak o rgtleri dntrmeyi hedeflemeli, ama te yandan da kendi zgr taleplerini oluturabilecekleri, erkeklere kapal platformlar olmal. Kadnlarn, erkeklere kapal gruplar oluturmas gerekir, diyor. nk ezilen bir grup olmamz baka trl bilince karamayz, paylamamz, somut bir grup haline gelmemiz lazm, Ancak bunun ayrlk bir politikay savunmak anlamna gelmediini belirtmitim, diyor. Yani, yine sevgili arkadam Glnur Savran Biz ayrlk deiliz, diyor. Ne demek istiyor? Yani biz radikal feministler gibi deiliz.
26

Radikal Feminizm ok akademik, teorik, bror, manifestosu olan bir ekol deildir, hayatn iine deer gider, kendine ille de byle demek de art deildir ama baz feministler ayrlkdr. Ayrlklk yle bir eydir ki, bunu teorik olarak hissetmekten daha nemlisi vcudunda, evde, sabah kalktnda, ie gittiinde, otobste, Mercedeste, neredeysen hissedebilecein bir eydir ve biz ayrlklk gdyorduk. Glnurdan alntya kaldm yerden devam ediyorum: Kald ki o tr bir politika Sosyalist Feminizmin en genel ilkesiyle eliirdi. Bu feminizmin belirleyici zelliklerinden birisi erkek egemenliinin ortadan kalkmas iin sosyalizmi bir n koul olarak grmesi. O zamanlar sosyalist devrimin gerekleme umudu var, bizler iin de yleydi, dnemleri anlamak asndan bunu bilmek ok nemlidir. Bizler de sosyalist hareketi eletiriyoruz ama bir taraftan da srtn dayayabiliyorsun bunu unutmamak lazm. Srtn dayamaktan kastm u: O konulara onlar bakyordur. Sen de onlarla snf mcadelesinde bir arada olabilirsin ama feministler olarak biz iileri nasl kurtaracaz? Krtlere veya Irak igaline ya da Uludereye de mi biz bakacaz? Ama bir taraftan da Biz size karmyoruz, siz de bize karmayacaksnz, biz antikomnizm yapmyoruz, antisosyalizm yapmyoruz, siz de bizim ilerimize karmayacaksnz, diyorduk. Mottomuz Glge etmeyin baka ey istememdi. Elbette o yllarda ben de sosyalistim ama, demeden konuulmuyordu. Glnurun bu yazsnda sosyalizmi n koul olarak grmesinin de o yllarn sosyalizm hegemonyasyla balantl olduunu dnyorum. Glnura hl byle mi dnd sorulabilir. Yaz devam ediyor: Dolaysyla sosyalizm, feminizmin kendi hedeflerinden biri. Yani sosyalist feminist olunca, sosyalizm de feminizmin hedeflerinden biri oluyor. Kadnlarn ezilmesinin kapitalist retim ilikileriyle rld gz nne alndnda bu hedefin nemini grmemek olanaksz. te yandan kadnlarn kurtulu srecini giderek hzlandrmayan bir toplum sosyalist deilse ok kukulu. Toparlayacak olursam biz, sosyalistleri kadnlar arasnda eletirmeye, feministleri de sosyalistler asndan rahat brakmamaya dayanan sosyalist feminist ekolden olmadk; bu yirmi be yl boyunca ben olmadm, Aye benden gizli arada srada olduysa bilmiyorum. (Glmeler) Yirmi be sene ncesiyle ilgili bu alntlar yapmamda ve bu balklar amamdaki temel sebep u: o yllarn hegemonyasn grebileceimiz teorik ve politik balklar olduklar iin. Maddecilik bugn o yllardaki gibi popler deil ve ok kymet27

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

li. Bugn maddecilik konusunda sosyalist feminist arkadalarla daha yakn dnyoruz. Ben sadece ayrmlarmzn ve ortaklklarmzn kkleri ile ilgili bir fikir olsun diye tarihsel sreci anlatmak istedim. imdi aradan 25 yl getikten sonra bugn toplumsal muhalefet diyebileceimiz toplama bakmak ve egemen olan dil ve tavr asndan bir rnek vermek istiyorum. Hilmi Yavuz tm zamanlarn bir bilen adam olarak, bir aydn olarak sevilip saylmtr. imdi eskisi kadar popler deil ve ama uzun sredir Zaman Gazetesinde dzenli olarak yazyor. Yavuz 14.03.2012 tarihinde Kemalist deoloji, Kadn zgrl ve Devlet Feminizmi ve 21.03.2012 tarihinde ise Kemalist Tesettr ve Kadn zgrl balkl iki yaz yazm. Bu bulama gibi yazlardan rnek olsun diye iki alnt yapacam: 21 Mart tarihli yazsnda diyor ki Yavuz: Cumhuriyetin ilk on ylnda toplumda eitilerek belirli bir stat edinip ne km kadnlarn giyim kuamlar, erkek giyim kuam gibidir; ya da kuramsal bir deyile, eril [masculin] giyim kuam! Ceketli, kravatl, pantolonlu kadnlar! Eril giyimli kadnlarn, zellikle Atatrkn evresinde grnmeleri, bu giyim kuam tarznn, kadnlarn kamusal alanda grnr klnmalarna ilikin bir model olarak sunulduu anlamna gelir. Bir tr Kemalist tesettr! Dier yazsnda da yle diyor: Kemalist ideolojinin Devlet Feminizmi iin zgrlk, yukarda da belirttiim gibi, kadnn kamusal alanda eitimli bir kimlik edinmesi anlamna geliyor. Ama Adalet Aaolunun Aysel karakterinde de dile getirildii gibi, eitilmi ve saygn bir meslek sahibi olmak, kadnn zgrlemesini mmkn klmyor. zgrlk, kurtulu [emancipation] demekse, bu nasl salanacaktr? Glnur Savrann tasnifiyle Eitliki Feminizm, Radikal Feminizm veya Sosyalist Feminizm, bir k yolu gstermekte midir? Bu feminizmler, toplumsal cinsiyetin [gender] temellk edilmesine neden olabilme iktidarna sahip midir? Gerek zgrlk buna m baldr? Grnen o ki, modernlik, kadnn toplumsal cinsiyetinin biyolojik cinsiyetiyle [sex] almlanmas balamnda gelenekselden farkl bir konumda deildir. Modernliin, kadn
28

iin bir toplumsal cinsiyet iktidarn ina edemiyor olmas, verili erkek egemen yap iindeki feminist abalarn, kadnn kurtuluunu salayabilme konusunda, bana gre elbet, sonusuz kalacan gstermektedir. Bu ifadelerde ben dnemin hegemonik pek ok esinin baz antifeminist klasik deyilerle birletirilip ileri srldn gryorum. yle ki yazda hem seksenlerin kadnlarn kurtuluu dzen deimeden mmkn olmaz temas var; yani erkek egemen yaplar iinde kadn kurtulamaz deniyor. Hem feministlerin rettii ve kabul ettirdii kavramlarn ftursuzca kullanm var. Hem de bugnn hegemonik gr olan koyu bir antikemalizm var. 25 yl nce bir feministin, Ben de sosyalistim ama, diye balayan cmle kurmadan konumasn zorlatran ortam basksn hatrlyorum. Bugn de sanki Ben de antikemalistim ama, diye konumay mecbur klan bir muhalif siyasal ortam var. Ben Devrimci Feminizmin bir zelliinin de var olan hegemonik sylemlerden kendini orijinal ve kadn cinsini gzeten tutumu ile bamszlatrmas olduunu dnyorum. Yani bu ara kadn erkek herkes hep beraber ne tartyorsa biz baka eyler diyebilelim arkadalar, her durumda kadnlarn kurtuluu asndan bir phelenelim. Herkesin, hep beraber gittii bir yol varsa ve Tabii biz de feministler gibi yle diyoruz, size katlyoruz ama uradan katlyoruz, diyorlarsa bir dnelim Hilmi Yavuzun iyi yan, feminizmi her zaman eletirmi olmasdr. Ama hem antifeministler hem feminizm yanllar bizlere bugn sadece Kemalizm eletirisi merkezli bir tartma ve tavr al neriyorsa bir dnmeliyiz. Devrimci ve Radikal Feminizm sisteme kar kmak ama toplumda etkili olan muhalif dncelere kar da kendini (Vildann arada syledii gibi, sevdiimiz bir argo deyii kullanacak olursak) araklayabilme abasdr bence. Yani ncelii mesela epeydir demokratikleme-demokrasicilik olan hegemonik sylemlerden kendini araklamadan devrimcilemek zordur. Beni dinlediiniz iin teekkr ederim. Stella: Feminizm ilk ortaya kt zamanlarda, Marksizmden gelen solcu kadnlar Marksizmin kr noktasnn kadn tahlili olduunu sylemekle birlikte, kadn-erkek eitsizliini alt yap sorunu olarak grmek istemediler, bu eitsizlii bir st yap, bir ideoloji olarak grmek istediler. Kadnlar zaten sadece yeniden retimde yer alyorlar, dolaysyla smrlmeleri bir alt yap sorunu deildir dediler, bu smrlme biiminde kleliin sz konusu olamayacan iddia ettiler ve sonra da bir sr zc, kadnc yaklam ortaya kt. Bu grleri savunanlarn ou da eskiden sosyalist
29

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

olan insanlard. u anda Sosyalist Feminist Kolektifin (SFK) dergisi Feminist Politikada srekli Christine Delphye atf yaplsa da, krk sene nce kadn-erkek eitsizliini ve smrsn Christine Delphy tarz bir maddeci tahlil ile aklamay kesinlikle kabul etmiyorlard. Maddeci tahlil, onlarn tanmyla olsa olsa snf smrsn aklayabilirdi, erkeklerin kadnlar smrmesi ise kesinlikle maddi deildir, olsa olsa duygusaldr, cinseldir vs Kadnlarn da ii snf gibi ortak maduriyetleri ve bundan kaynakl ortak karlar olduunu grmek istemiyorlard. zellikle de ii snf da dahil olmak zere btn erkeklerin bu eitsizlikten yararlandklarn katiyen grmek istemiyorlard. Handann dedii gibi u anda ii snf politikalarn ok zayflad ve dnya genelinde de hi egemen olmad iin artk Feminist Politikada Christine Delphyden geilmiyor. SFKda Christine Delphynin Ba Dman kitab eitim kitab gibi kullanlyor. Aye: Ne gzel. Stella: Evet, tabii ki ne gzel. Aye: Sosyalist Feminizm Trkiyede ok gr deitirdi. Grleri ok hareket etti. Ben en son Kapitalist patriarka m? yoksa Patriarkal kapitalizm mi? denmeli tartmasnda braktm. Daha nce hi patriarka laf yoktu. Bu da olaan bir ey nk anarist feministsen de, sosyalist feministsen de eer baka bir dnm, devrimi n koul olarak gryorsan bu btn politikan etkiliyor. Sosyalist feminist arkadalardan bazlar der ki: Radikaller olmasa Trkiyede feminist politika olmaz. nk hakikaten birilerinin bamsz, sadece kadn meselesi zerine dnmesi lazm. Radikal feministler olarak tarihimiz yle tatl bir tarih deildi, o dnem Trkiyede radikal olmak (burada hatrlayan arkadalar vardr) zordu, ok da gentik. Bu bizi beceriksiz klyordu. Gensen ve dlanrsan hakikaten birbirine balanrsn ve bir ete ruhu geliir. Toplantlardan gzn dolarak ayrlr, birbirine snrsn. Handan: Ben alamadm. Aye: Ben genliimde bir iki toplantda aladm valla. Byle eyler yaadk, bunu tatl bir sre gibi anlamayn, hi yle deildi. Ne zaman ki nc Dalga geldi, yorgan gitti, kavga bitti, o zaman biz sosyalistlerden dayanma grdk. Demokrasicilik kadnlara kardr Trkiye siyasetinde de kalabalklar istiyorsa iyidir ya da istiyor30

san iyidir gibi bir durum var. Kalabalklarn dorusunun karsna da sadece Ben yle dnyorum, diyerek kmak sorunlu. Kalabalklarn dorusunu kabul etmemenin alternatifi Sen yle dnyorsun, ben byle dnyorum, o zaman ayr yollara gideceiz, de olmamal. Dayatarak ikna edelim demiyorum ama baz durumlarda ortak doru diye bir ey de var deil mi? Daha nemlisi u: Demokrasicilik tamamen kadnlara kar bir eydir. Kadnlarn dayak yemesi kt bir ey, deil mi? kalm sokakta referandum yapalm, kadnlar da dhil ounluk baka bir ey diyebilir. Yani biz bu referandumu kaybederiz nk oluturulan bilin diye bir ey var. imdi nefret edeceiniz bir ey syleyeceim. Feminizm jakoben bir siyasettir, tepeden inme bir siyasettir. Feminizm kitle hareketi deildir. Dnyann hibir yerinde kitleler halinde kadnlarn sokaa dkld olmamtr, hibir deiiklik byle olmamtr. Yirmi kadn bir ey yapar, lobicilik yapar, bir yasa deiir ve kitleler halinde kadnlarn hayat deiir. Belki o kadna sorsan dayak cezalandrlsn demeyecektir ama dayan cezalandrlmasndan byk kar vardr. Bunun anlam da o kadnn yerine dnmek falan deildir. Biz Elit Model Looku bastk hatrlarsnz9. Kral eylemlerimizden biridir Bize dediler ki: Kzlar ok zld. Resmen satyorlar kzlar ve o kz bunu iyi bir ey zannediyor. O jriyi gznzn nne getirebiliyor musunuz? On alt yanda kzlar nlerinden geiyor. O kz memnun nk orada gzel elbiseler giyiyor. zlse ne olacak? Asl bu yasaklanrsa iyi bir ey olacak. Onun bilinci bu ekilde oluturuldu diye o yarma iyi bir ey deil ya da herkes evlenmek istiyor diye evlilik iyi bir ey deil. Herkes evlenmek istiyor diye evlilik hakknda hibir ey dememeli miyiz? Kadnlarn birounun istedii ya da isteyebilecei eylere sz sylemek devrimci mdahalede bulunmaktr. Zaten demokrasi/devrim, kart eylerdir; uyum yoktur arada, ya devrimcisindir ya demokratsndr. Baka bir meseleye daha deinmek istiyorum. Hakikaten, elimizi vicdanmza koyalm, kinci Dalga dnyann her yerinde feminizmin altn yllardr. Feminizmin toplumun gndemini megul ettii yllardr. Gndem hareketliydi ve feminist hareket her konuda politika retmeye alyordu. Bu yzden medya
9 Feministler gzelliin tketilebilir bir mal haline getirilmesini ve podyumlarda baka kadnlarn bedenlerinin pazarlanmasnn btn kadnlarn hayatn denetlenmesine yol atn syleyerek, 18.07.2001 tarihinde yaplan Elit Model Look yarmasnn olduu mekana girerek, dvizler ve sloganlarla yarmay protesto ettiler. Feministlerin eylemi gvenlik glerinin mdahalesi ile sonland. (Pazartesi Dergisi, Austos 2001, Say: 77 -veonlineolarak bkz: http://www.pazartesidergisi.com/pdf/77.pdf) (E.N.)

31

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

1990larda her konuda feministlere mikrofon uzatyordu, her konuda ne dediimiz merak ediliyordu, her gazetenin kadn meseleleri zerine yazan bir yazar vard. Peki, bu noktadan u anda bulunduumuz konuma nasl geldik? Burada kimlik politikalarnn nasl bir etkisi olduuna bakmak lazm: Kimlik politikalar ilk bata insana ok makul grnyor. Kadnlar arasnda farklar yok mu? Var. Mesela biz yalyz, siz gensiniz ounuza devaml hatrlatlyor bu, aramzda kocasnn parasyla geinenler var, alarak geinenler var, baka dil konuan Krt kadnlar var vs. Bu farkllklarn ifade edilmesi lazm Peki, Krtler arasnda farklklar yok mu? Snf fark yok mu? Cinsiyet fark yok mu? Ya fark yok mu? Var. i snfnn iinde yok mu bu farklar? Zaten ortak bir hareket olmak bu farklara ramen ortak ezilmiliini ifade etmektir. Feminist rgtlenme de bu farkllklarn ifade edilebildii ve bir ekilde ortaklatrlabildii bir rgtlenme biimi ve yntemidir. u anda hibir ekilde Trkiyede feminist rgtlenme yaplmyor. rnein bu etkinlik biimi feminist deil. ki kii konuuyor, siz dinliyorsunuz, feminist rgtlenme modeli bu deil. Feminist rgtlenmenin nemine dair ikinci bir ey daha sylemek istiyorum. Niye bir politik harekete katlrsnz? inizde sizi ezenlere kar bir fke vardr. Bu fkeyle gelir, o politik hareket ierisinde yer alrsnz. fkeyi bir biimde anlamlandrp, atamazsanz, bunu hareketteki baka insanlara yneltirsiniz. Birbirinden nefret eden, birbirine kzan kadnlar size bir ey hatrlatyor mu? Kk grup, bilin ykseltme grubu gibi yntemlerin hi modas kalmad bildiim kadaryla, biz de yapmadk; en nemli hatalarmzdan biridir. Daha dorusu ok az yaptk ama bu rgtlenmemizin bir paras deildi. Bilin ykseltme fkeyi atmann, onu anlamlandrmann ve ifade etmenin bir biimidir ve ok byk faydas vardr. O fke atlamadnda baka kadnlara yansr ve bu rgtlenme iindeki kadnlarn birbirini yemesine neden olur. Bu yzden bence feminist rgtlenmeden uzaklatmz noktalarda kaybettik. Kadnlarn kurtuluu iin bamsz politika n kouldur Her toplumsal grup iinde kadn var. Krtlerde kadn var, iiler iinde kadn var, sakatlarda kadn var, sarnlarda kadn var, ihtiyarlarda kadn var, erkezlerde kadn var. Btn meseleler kadnlarn da meselesi, kadnlar da etkiliyor. Kadn hareketi bunlara destek verebilir mi? Tabii ki, ama kadn hareketinin kadnlarla ilgili bir tahlili, analizi ve sz yoksa o zaman sadece bunlar syleyen bir ey haline geliyor. Yani Krt meselesine, erkez mesele32

sine, snf mcadelesine destek verildii zaman (hepsi tabii ok nemli sorunlar) kendi sz olan bir feminist hareket olmuyor. Baka meseleleri tayan bir hareket oluyor ya da bu hareket belki zel hayatnda feminist hassasiyetlerle yaayan, mesela kendini dvdrtmeyen bir kadn topluluu oluyor. Ama bu tr bir hareketin rgtlenmesi ve hareketin dndaki kadnlar iin cazibe merkezi olmas da mmkn deil. Mesela 87de feminist hareket ilk kez dayaa kar sokaklara kt, sonra Tacize Hayr Kampanyasn yrtt. 2012de feminist hareket ne diyor? Cinayetlere kar isyandayz! Ama 87de feminist hareket dayaa kar yrdnde o zamanlar dayaa kar olan kimse yoktu. zgn bir sz syleniyordu nk dayan ad dahi yoktu. Ama bugn kadnlarn cinayete kurban gitmesini kim savunabilir? Dolaysyla feminist hareketin baka bir ey sylemesi lazm. Kadnlar zaten dnyann ykn tayorlar, ocuk var, ev ii var. Yalnz oturup, ie giden bir kadn bile bir erkekten daha fazla i yapyor. Daha fazla kadnlk vazifesi var nk mesela erkekler daha bakmsz, kadnlar daha bakml olmak zorunda. uraya bakyorum, kendiminki de dhil bir sr boyal sa gryorum. Bu da i ite! Gndemletirilecek bu kadar mesele varken bir de baka hareketlerin de gndemini kendi iine alyorsun, kendi gndemini oluturacak akl da, zaman da kalmyor. Dolaysyla Handann deindii o ayrlk ruha dnmek ve birisi size Kadn meselesi diyorsunuz ama Krt halk Uluderede ldrlyor, ona bir ey demiyorsunuz, dediinde Uluderede ldrlenlerden daha fazla kadn her gn Trkiyede ldrlyor, diyecek bilgi ve bilin gerekiyor bize. Bilinlenme insan mr boyunca rahatsz edecek bir dnceye sahip olmak demektir. Adam seni Canm, cicim, diye severken kafann arka tarafnda bir ey seni rahatsz etmeli. Bilin budur. Birisi sana Uludere dedii zaman Her gn u kadar kadn ldrlyor, demektir bilin. Kalan bilgi. Biz bu bilinlenmeyi salayamadk ve gndemimizden de kardk galiba, bana yle grnyor. Selin: Ben SFKlym, bahsettiiniz dnemde politika yaptnz sosyalist feministlerle de bir sredir ayn rgtte politika yapyorum. O dnemleri bilmiyorum tabii ki ama u anda SFKda Ayenin sylediklerinden ok farkl eyler konumuyoruz. Tabii ki de Sosyalist Feminizm demek SFK demek deil, SFKnn tekelinde deil, bir sr karma gruplarda da kendine sosyalist feminist diyen kadnlar var. Bu deiimin, dnmn nedeni her neyse bence feminizm iin iyi olmu. O zamandan bu zamana sosyalist feministlerle sizin ilikileriniz de ok devam etmemi belli ki, ara33

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

nzda bir etkileim olamam diye dnyorum. nk SFKnn balangcyla ilgili hazrladmz metinde de ok net bir ekilde esas alann sosyalizm deil feminizm olduu belirtilir. Sosyalist feminist olmak ise patriarka ile kapitalizm arasndaki ilikiyi kurmak yerine, nce sosyalizm gelecek sonra feminizm, demek deil. Sormak istediim soru ise u: Handan, sen Biz feministler her trl sorunu halletmek zorunda deiliz, Aye sen de ki sistem var, bunlar birbiriyle ounlukla eliiyor ama birbirlerini besledikleri yerler de var, dedin. Aye: Besleme demedim, ittifak yapt yerler var dedim. Selin: Peki, ittifak yapt yerler var. Diyelim ki bir kadn evde babasndan, kocasndan iddet gryor ve i bulmas ona bir kurtulu alan olabiliyor. Senin de dediin gibi, bir kadn olarak i hayatna girdiinde patriarka ile kapitalizmin, sermaye piyasasnn ya da alma alanlarnn i ie girme hallerini de grmezden gelemeyiz, deil mi? Aye: Yok, katlmyorum. Selin: Patriarkay glendiren sistemler ya da unsurlar varsa, onlara zm bulmann, durumu deerlendirirken bu unsurlar da gz nne almann yolumuzu daha ok aacan dnyorum. Yanl m anlyorum sizin sylediklerinizi? Aye: ncelikle unu dzeltmek isterim. Sosyalist feministlerle radikal feministler arasnda bir etkileimden sz etmek mmkn deil. Mesela ben 1990lardan beri savunduum fikirlerimi neredeyse hi deitirmedim. En azndan kendi adma etkilenmediimi syleyebilirim, etkileim karlkl bir eydir, byle bir ey sz konusu deil... Karma rgtlerde feminist kadnlar olabilir ama mesela kendime radikal ya da devrimci feminist diyen bir kadn olarak bu fikirlerimle Kanarya Derneinde alsam, ok byk bir deiiklik yaratr mym? Biraz yaratrm ama ben Kanarya Dernei alanymdr. Orann davasn savunuyorumdur, Kanaryalar gzel ttrlsn, diyorumdur. zellikle u bir rnek veriyorum. Bunu biz de yaptk, imdi bu katlanarak srdrlyor. O rgtler devrimi bile savunsalar, ben feminist devrimi savunuyorum. Feministler u ekilde rgtlenmez: Kalabalklaacaz, kalabalklaacaz, g biriktireceiz, bir gn devrim yapacaz. Bu sol devrimci bir rgtlenme tanmdr. Baz sol rgtler bile byle dnmyor. Bu bir tr komnizme mahsus devrimci mcadelenin rgtlenme biimidir. Feminizm i zerinden rgtlenir. Ayn fikirleri dnyoruz zerinden rgtlenilmez. Feministler olarak nasl fikir retiriz? Bir konu zerine, rnein cinayetlerle ilgili bir ey yazacaksak ilk nce hem kendi deneyimimizi akta34

rrz hem de okuruz. Yani hem kiisel deneyimimizi katarz hem politik olan katarz. Bunlar bir araya getiren dnce tarzna feminizm denir. Bunu bilince eviren rgtlenmeye de feminist rgtlenme denir. Kapitalizmin kadnlarn ezilmesinden, smrlmesinden yararland doru. Kapitalizm iine gelen her trl ilikiden rklktan da milliyetilikten de yararlanr. Sovyetler Birlii ykldktan sonra insanlar 90larda Trkiyeye gelip, inanlmaz dk cretlerle almaya baladlar. Kapitalizm btn bu durumlardan yararlanr ama bunlarn hibiri kapitalizme ikin, kapitalizmin vazgeemeyecei, olmazsa olmaz deildir. Kadnlar evde smrlmeden de kapitalizm olabilir. Kapitalizm bu, smr olmadan devam etmez denilemez. Bugn mesela Dubaide Polonyal gmenler ok kt artlarda ok dk cretlerle altrlyor ama Dubaideki kapitalizm Polonyallar olmadan da yrr. Kadnlarn kapitalizm tarafndan smrlme meselesi de byle. Kapitalizm tabii ki bu smrden de yararlanyor, ayn ekilde patriarka da kapitalizmden yararlanyor. sizlik artyor, ilk nce kadnlar iten karyorlar. Kadn eve dnyor, dayaa dnyor. Bu kapitalizmin zellii ya da vazgeilmezi deil. Eer bu kapitalizme ikin bir zellik olsayd, kapitalizmin yklmas kadnlarn kurtuluu iin n koul olurdu. Bu yzden, bamsz politika yrtmek kadnlar lehine kazanmlar iin n kouldur. Mesela skandinav lkelerinde, rnein Norvete kazanlan kadn haklarnn sebebi sosyal demokrasi deil gl bir bamsz kadn hareketinin olmasdr. Sonu olarak, kapitalizm ve patriarka arasnda bu tr bir balant kurulmas anlamsz geliyor bana. Yoksa ben komnistim, kapitalizmle zaten derdim var. Ama bu balant problemli ve bence hareketin nnn tkayan bir ey Esen: Hartmann, Marksizmle Feminizmin Mutsuz Evlilii10nde Patriarka kapitalizme ikindir, kapitalizmin olmazsa olmazdr, demez, bu ortakln tarihsel olduunu syler. Bu durumda Delphy ile Hartmann arasndaki fark, birinin patriarka ve kapitalizm diye iki ayr sistem olduunu sylerken dierinin patriarkal kapitalizm diye tek bir sistem olduunu mu sylemesi? Aye: Hayr, aralarndaki fark Hartmannn patriarkay bir smr sistemi olarak tanmlamyor oluu. Delphy ve biz patriarkann ayr bir smr sistemi olduunu dolaysyla kadnlarn ayr bir
10 Hartmann, Heidi, (1992), Marksizmle Feminizmin Mutsuz Evlilii, (ev. Glad Aygen), (iinde) Kadnn Grnmeyen Emei, Glnur Acar Savran ve Nesrin Tura Demiryontan, (Haz.) Yordam Kitap, s: 157-198, stanbul

35

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

snf olduunu savunuyoruz. Feminist politikann snrlar Hazal: Ayenin bahsettii feminizmin gncel politikaya mdahalesi ya da hangi konular feminizmin konusudur zerine bir eyler sylemek istiyorum. Bir yandan srekli feministleri bir teste tutma Bakalm siz buna ne diyorsunuz? ya da kadn meselesi olmaynca Peki, una ne diyeceksiniz? gibi bir tavr var, evet. nsan sadece feminist deildir ve inandm baka dncelerim iin baka bir alanda da politika yapabilirim. Ama mesela, Uludere gibi bir olay yaandnda bir feminist olarak Uludereye dair sz retmenin de u adan nemli olduunu dnyorum: Baka bir sr ey gibi, hkim olan dnme ve akl yrtme biimlerimiz de ok erkek, Benim meselem udur, senin meselen udur, bunun alan budur, diyerek bu snrlar izmek ok erkek bir biim. Aye: Neden? Hazal: Kim belirliyor bunun snrlarn? Mesela Feminizmin snr budur, feminizm bununla ilgilenir, dediimizde bunu kim belirliyor? Aye: Belli bir smr ilikisine mdahale ediyorsan, bu smr ilikisinin sonularyla urayorsundur. Dolaysyla snrlar birisi belirlemiyor, bu snrlar mantksal bir sonu Hazal: Ama tek bir smr ilikisi olmayabilir, mesela smrnn de tanmn geniletip, rmcek a gibi her yere yaylm bir ey olarak da grebilirim. O yzden smr benim iin sadece patriarkal smr deil daha geni bir a olabilir. Bunu sylerken de bir yandan dnyorum, ok da emin olarak sylemiyorum nk farkllklarmz, farkl feminizmlerimiz, oulculuk gibi eylerden haz ettiim iin deil bunlarn dnda alternatif bir ey aradm iin de sylyorum. Ama byle baktmzda, Uludere bir feminist olarak benim de meselem oluyor. Feministler olarak Uludereye dair sz retmenin stratejik olarak da politik bir nemi olduunu dnyorum nk Uludereye dair sz syleyerek bir kamusallk da yaratlabilir ve kamusal alanda feminizmin grnrl arttrlabilir diye dnyorum. Aye: Tam da bu grnrlkten battk zaten nk sonunda feministler Uludereyle ilgili bir sz syleyen ama kadnlarla ilgili bir ey sylemeyen kimseler haline geldi. rmcek a diye tarif ettiin ey doru nk bask ve ezilme ilikisi ok yaygn ve binlerce grnm var. Peki, gzel kadnlarn, irkin kadnlar zerinde yaratt bir bask yok mu? Var ama bununla uramyoruz.
36

Bu bask bir baka ilikinin sonucu ama bir sistem deil Hazal: Ama o zaman feminizm iinde bir alt yap ve st yap kurmu olmuyor muyuz? Aye: Neden alt yap, st yap kuralm ki? Hazal: Bir sistem var, sisteme dair eyler bizim iimiz, dierleri de ezilme biimleri Aye: Ama bak sistem smrye yol ayor. Smrye sistem denir. Ben maddeciyim, Marksizme benzeyen yanm bu. Maddi koullar smry belirler diyorum, maddi koullarn bir sr sonucu var. Heteroseksizm de bunlardan biri, burada ok bahsedilmedi. Hazal: Benim erkek biimi olarak sylediim aslnda bu, feminizmi ya da herhangi bir eyi sabit olarak almak. Aye: Niye erkek biimi olsun bu? Ne faydas var bunun erkeklere? Hazal: nk dnyadaki her ey deiirken feminizm de deiebilir, feminizmin tanm da deiebilir, feminizmin politika yapma biimi de deiebilir. Aye: Ama canm bu tam Kat Olan Her ey Buharlayor. Ama o zaman geriye bir ey kalmyor. Tanm deiebilir tabii ki. Hazal: Bunu feminizm her eye ak olsun asndan deil daha retken ve verimli bir politika olmas asndan sylyorum. Aye: Ama yle olmad. Hazal: Ama byle bir yol da olabilir. Az nce tarif ettiim politika yapma biiminin rnekleri ok oldu, feminizmin her eye ak olmas ya da oulculuk ya da farkl feminizmler Aye: Ama benim sylediim bundan farkl bir ey. Uludere ile ilgili sz retmeye gerek yok. Akl edilecek bir ey yok. Uluderede cinayet ilemi devlet, gideceksin hemen dava aacaksn, i yapmak lazm. Uludereyle ilgili yaplan basn aklamalarnn hibir faydas yok nk adam gitmi orada cinayet ilemi, sen sadece knyoruz diyorsun. Hazal: Hibir anlam yok mu? Aye: Feministlerin bu basn aklamasnn rgtleyeni olmas gerekmiyor, baka birilerinin rgtledii basn aklamasna kendi rengimizle gidebiliriz ama biz feministler olarak Uludere eylemi rgtlyoruz. Uludere eylemi bitiyor, bir bakas balyor. Trkiyede bu sorunlar hibir zaman bitmez ki! Hazal: Ben Uludereye illa feminist olarak gidilmesi gerektiini dnmyorum Handan: Uludereyle alakal olarak, mesela, Ayenin anlatt Siyah Eylemde o zamanlar u an konutuumuza benzer bir biimde, Alk grevlerine destek vermek feministlerin gndemi
37

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

mi, deil mi? diye feministler arasnda ok tartlmt. rnein bu eylemin bildiri metninde konunun feministlerle ilgisi yaanan iddet ve biz de iddete karyz diye kurulmutu ki bu eylem yaplmayabilirdi. Aye: Baka ses eden yoktu o zaman. Handan: Evet ama bu da sorunlu, ses eden yoktu, biz ses ettik. Mesela son on be yldr 8 Martlarda bar temas var. Feminizm deimiyor deil, bizim dncelerimiz deimedii iin biz ayn eyleri sylyoruz. Dnyada da Trkiyede de feminizm deiti. Kim derdi Judith Butler gelecek, Ankarada dokuz yz kii onu izleyecek, yry yapacak. Hayret bir ey yani, kadn psikanalizle Foucaultculuu birletiriyor ve performans diye bir sonu karyor, ben queerim diyen bir sr insann olduu bir konferans izledim, nemli bir ey bu. Yani mevzu deiime kar direnmek deil, deimese iyi olur diye dndklerimizi vurguluyoruz. Dier yandan, her ey deimeli, ille de fikirler deimeli demek de doru deil. Deimemeyi erkek diye nitelendirmek ise mphem bir ey. Trkiyede kadnlara zg gndemlemesi gereken aile gibi sorunlar var. Trkiyede evlenmenin moda olmas dnda, aile, muhafazakrlk, dini ideolojinin kadn bedenine dair syledikleriyle ilgili gndemletirilmesi gereken bir sr sorun var. Feminizim sadece patriarkaya m kardr? Birgl: Ayeye ve Handana ok teekkr ederim nk zellikle u jakobenlik konusu bence bu nmzdeki dnemde de ok tartlacak. Patriarkann kalbi, yrei ailedir diye dnyorum ve eskiden bunu daha ok konuuyorduk imdi baka konular ailenin zerini rtyor. Aile iinde kadnn ev ii emeinin cretlendirilmesi denilince ben eyvah diyorum, bu durumda kadnlara Her gn yemek piireceksin, falan denilebilir. Ama biz ev ilerinin neden cretlendirilmesini istiyoruz ki bizim amacmz aileyi ykmak deil miydi? Farkl aile yaplarnn tartld bu dnemde aile kavramnn ne olduunu feministler yeniden gndemine alacak diye dnyorum. Berfu: Bence u ok hatal bir gr as: Trkiyenin imdiki sorunu ailedir ve feminist politika aile zerinden bir ey yapmaldr, en nemli nokta budur gibi bir bak asnn ben de Hazal gibi feminist bir yntem olmadn dnyorum. nk bugn heteronormativiteye kar sz sylemek de ok nemli, cinselliin ve cinsiyet kimliinin politikasn yaptn zaman da aslnda aile38

ye kar, ulusal ideolojiye kar, devlet ideolojisine kar alternatif ve ykc bir sz sylemi oluyorsun. Dolaysyla tek bir gndem zerinde younlamaktansa eitli gndemlerin olmasnn feminist hareket adna daha faydal olduunu dnyorum. Handan: Biz byle demedik. Berfu: Size bakarak sylyorum ama genel konuuyorum. Benim bak ama gre, belki buradaki baka insanlar iin de byledir, srf kadn olmak ezilme biimimizi belirlemiyor, snfmz da, etnik kimliimiz de, cinsel ynelimimiz, cinsiyet kimliimiz de (artk bu da feminist politika iinde daha fazla konuulur olmas gereken bir mesele hlihazrda Trkiyedeki LGBT ve trans hareketi de glenirken) bunu belirliyor. Btn bu unsurlarn katmanlatrd bir vaziyet var. Dolaysyla yan yana durma pratiklerimizi ya da gndeme dair sylediklerimizi bunlar da belirliyor nk bu ezilme biimlerini de gz nne almak durumundayz. Feministler militarizme kardr dediimiz noktada Uludere hakknda bir aklama yapmak bence hi tali deil, gayet hayati bir nem tekil ediyor. Birbirimizin dncelerini duymamz asndan bu tr politik alanlarn ok iyi olduunu dnyorum. Aye: Etnik kimlik ve snf kardn zaman kalan zaten patriarkann iindeki meseleler. Onun dnda ben feminizmi militarizme kar diye tanmlamyorum. Militarist deilim tabii ki ama militarizmi bir sistem olarak tanmlamyorum nk militarizm, kapitalizmin bir sonucudur ve retim ilikilerine dayal bir sistem deildir, ideolojik bir eydir. Sanayisi vardr ama militarizme sistem diyemem. O yzden benim amdan feminizmin kar olduu bir tek ey var, patriarka. Ama senin bahsettiin cinsiyet kimlii ve cinsel ynelim zaten cinsiyetle ilgili meseleler olduu iin patriarkann iindeler ama etnik kimlik meselesi tabii ki patriarkayla ilgili bir ey olmad iin feministlerin meselesi de deil. Ben feministim o yzden Trkiyedeki Krt meselesi beni ilgilendirmiyor, demiyorum ya da Ben feministim o yzden Trkiyedeki snf meselesi beni ilgilendirmiyor, demiyorum ama bunlar feminizmle zeceim meseleler deil. Bugn Trkiyede, Trkiye Cumhuriyeti ile Krt hareketi arasnda bir sava sryor. nann ki patriarka yznden len kadn says bu savata len insan saysndan fazla. Trkiyede evinde dayak yiyen, iddet gren kadn says, cezaevlerinde ve emniyette ikence gren insan saysndan fazladr. Kendi gndemini yaratmak, bunun bilincinde olarak yaplabilecek bir ey. Filistinli bir feminist dermi ki Ben dnyann yarsn kurtaryorum, Filistinlilerle de uraamayacam. Bu bak asdr feminizm. ok vaktiniz varsa hepsine yetiin ama feminist hareketi yarata39

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

cak olan, cinsiyet meseleleri ile patriarka ile uramasdr. Bence fark bu Berfu: Ama sava ortamnn kadna kar iddeti arttrd ynnde bir sav da var. Dolaysyla hibir ey birbirinden o kadar da bamsz deil. Aye:Deil ama her yerde sava kadnlara kar bizzat iddet retiyor. Berfu: unu sylemeye alyorum. Devletin sava politikasnn sadece o blgede deil, lkenin genelinde, erkeklerin ezdikleri zmreye kar davrann da belirledii tartlyor. Aye: Zmre deme ne olur. Kimi ezebiliyor erkekler? Berfu: Kadnlar ve houna gitmeyen, kadna benzettii herkesi. Aye: Somut olarak konuursak erkek kadn ezer, kadnlatrr onu. Ecinsel erkei de kadn olduu iin eziyor. Ama eziyor, ecinsel erkei smremez. Orada farkl bir gender ilikisi kurmaz. Bizim emeimizi smryorlar. Patron nasl smryorsa evdeki adam da kadnn emeini o ekilde smryor. Ben srekli smrlyorum, kiiyi gzaltna almlar, onunla m uraacam? Biz sistemle urayoruz, onlar tarihin geici bir sonucuyla urayorlar. Sonuta sava tarihte geici bir eydir, bar olabilir, Krtler devlet kurabilir. Ama biz hl smrlmeye devam ediyor olacaz. zlem: Feminist rgtlenme konusunda bilin ykseltmeden bahsettiniz. Ortak bir fkenin belki bu ekilde boaltlacan sylediniz. Aye: Boaltlmasndan ziyade fkenin bir yere ynelmesi. zlem: Onun dnda feminist rgtlenmeye dair ne syleyebilirsiniz? Aye: Feminist rgtlenme denilince eyden bahsedilir: kk grup, bilin ykseltme ve kampanya. Kk grup ne demektir? Mesela biz Pazartesi Dergisini kk bir grup olarak karttk, on be, yirmi kii. On be, yirmi kii o dergiyi karr, bir baka on be, yirmi kii bilmem ne cinayetiyle ilgili bavuru alr, bir baka kk grup feminist grafiti retir vs. Kk grubun hikmeti ne? Kk grupta herkes fikrini syleyebilir. imdi buradan sz almadan sadece dinleyerek kan onlarca kadn olacak tabii ki ama kk grup byle deildir. Bir de onlarn teknikleri var, toplantlarda srayla sz almak gibi. Zaten bu bizim buluumuz da deil, komnizmde de hcre tipi rgtlenmeler vardr. Be kiilik hcren vardr, orada gndemi konuur, tartrsn, senin bilincin yle deiir. Birini dinleyerek bilin deimez. Bilin ykseltme de bir kk grup yntemi. Onun dnda kampanya var. ini bitirince dalacak olan
40

kampanya. Dayaa Kar Kampanya iin yry yapld, enlik yapld, dergi kartld, Bar, Herkes Duysun diye bror kartld sonra bu kampanyann sonucunda Mor at kuruldu. Kampanyann bir hedefi olmas gerekir, aksi takdirde bir yere varamayz. Christine Delphy ile Pazartesi iin yaptmz rportajda Biz daha hangi haritay igal edeceimizi bilmiyoruz. lk nce haritay izeceiz, sonra o izdiimiz alan igal edeceiz, demiti. lk nce nerede ezildiimizi tanmlayacaz, onun alann izeceiz, sonra o alan deitireceiz. Sonra baka bir alana geeceiz. Kampanyalar da bu igalin bir aya olabilirler. Peki, feminist bir kampanya nasl olur? rnein kadn cinayetlerine kar kampanya rgtlemek istiyorsak nce kendi aramzda kadn cinayetlerini konumalyz. Cinayete uram tandnz var m, bu durum sizi korkutuyor mu, cinayetle ilgili ne hissediyorsunuz, neden artt, sorularna nce bizler yant bulmaya almalyz. Bu yntemi grmezden gelerek baarl bir kampanya rgtleyemeyiz, yaratc bir ekipten slogan bulmas beklenemez, sloganlar bu rgtlenme srecinde kendiliinden kar ve birilerini de mutlaka yakalar. Ve yine ancak bu yntem sayesinde kampanya rgtlenmesinde olan her kadn televizyona kp konumaktan korkmaz, nk kadn cinayetleri iselletirdii bir mesele olur. Feminizm insann bilin dn ve duygularn da hesaba katan bir politika yapma biimidir zlem: Tam da bu noktada bir ey daha soracam. Kzkardelik kavramyla ilgili benim kafam ok kark. Kzkardelik, duygular, bilin dn vs. hesaba kattmz iin yan yanayz demekmi gibi geliyor bana. Siz ne dnyorsunuz? Handan: Bir toplantda Burada kz kardeler arasnda konuuyoruz, dedim, o toplantda tantm bir arkada Aile merkezli bir ey sylyorsun; kzkardelik verili bir durumdur, dedi. Ben de Yolda kullanlabilir, komnizan bir eydir sonuta bac gibi, dedim. Abla, karde birbirini sevmez, birbirlerini kskanrlar, gmleimi giydin diye kavga ederler, biri kan nasl aldysa dieri de o ekilde almamaya alr, elli yana gelince ayn onun gibi yapmaya alr gibi yorumlar var. Kzkardelik varolusal problematikleri olan bir iliki biimi. Ama yoldalk birbirini seven, kollayan, dedikodusunu yapmayan, ayn davaya ba koymu anlamna gelir. O tr modellere ben yabanclamyorum mesela. ahsen ben kz karde terimini severim gey, queer, LGBT falan sevmem, yani bu terimletirmeleri sevmiyor yerine anlalr paylalr szlerimiz olmasn istiyorum. nk annem anlamyorsa kimse anlayamaz diye bir takntm var. Annem seksen yanda, boy boy ocuklar oldu. Onun orta renimi var, o hibir ey anlayamyorsa,
41

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

cmle iinde kullanamyorsa yerine alternatifleri olmal. Teoriye ve soyutlamaya kar deilim, yanl anlalmasn ama bu grlerin yaayan diller tarafndan anlalabilirlikleri olmas lazm ki bu grler szsn. Yasemin: Ayenin syledii, feminizmin alan patriarkadr; militarizm, rklk vs. deildir, fikri kafama yatyor ama bence feministler militarizmin ve rkln patriarkadan beslenen, patriarkay yeniden reten yanlaryla da uramallar. Pratikte bunu ne kadar becerebiliyoruz? Mesela son birka yla gelene kadar 8 Martta srekli barn sz analar, oullar, evlatlar zerinden syleniyordu. Toplumsal cinsiyet rollerini yeniden retmeyen bar dili nasl kurulur, bu konuda hl iyi bir yerde olduumuzu dnmyorum. Ben kendimi hem antimilitarist hem antinasyonalist olarak tanmlyorum, bu duruum illa feminizmden beslenmeyebilir ama benim algladm feminizmden ok beslenen yanlar olduunu dnyorum. Feminizmin bu alanlarda sz syleyebileceini dnyorum. Dediin gibi patriarkay bir kenara koyarak bir sr alanda bir eyler yapmaya altnda bu alan yava yava bo brakmaya balyorsun. Mesela, LGBT bireylerin aile rgtlenmesi LSTAG ok beeniyorum, ok iyi bir k oldu, ok iyi yerlere vard ama bu rgtlenmenin handikab u: LGBT ve feminist camiada konuuluyor mu? Bu soru aklma taklyor. LGBT bireyler ilk ailede dlanmaya balanr. Buna kar ailelerin LGBT bireyi ocuklarna sahip kan bir sz kurmas bence radikal bir sz ama topluma verdii mesaj, Ailesi benimsiyorsa sana ne?dir. Bu rgtlenmenin aile kavramna yeniden sahip kan bir yan var. Feminizmin iine bu tip LGBT ya da queer siyasetin tartmalar girmeye baladnda bence feminizmin afallamas kanlmaz. LGBT bireylerin ailelerinin aile kurumu zerinden LGBT siyaseti yapmasnn feminist politikada neye tekabl ettii hakknda ne dndnz merak ediyorum. Aye: Bu konuyla ilgili ben senin gibi dnmyorum. LGBT bireylerin annelerine, babalarna anlatlmas nemli. Ama genellikle anne ve babalarn cinsellii ise oktan yok kabul ediliyor! Bu anne babalarn hi mi cinsellii yok? LSTAG aile ilikilerini sorgulamyor ama ok nemli bir dayanma a kurduklarn ve bunun iinde de ok mutlu olduklarn dnyorum. Bunun yan sra ok net bir ya hiyerarisi zerinden ilikilenme var, rnein kadnlarn hepsine anne deniliyor. Ben kendim de anne olduum iin annelik ideolojisinden ve onun iine sktrlmaktan nefret ediyorum. Yemek yapmay ok severim ama anne yemei dedikleri zaman nefret ediyorum. Anne asekseldir,
42

anne arzulamaz, anne ocuuna hizmet etmekten en byk mutluluu alr diye dnlmesinden nefret ediyorum. Bu tanmlamalar twitterda da var, feministler arasnda da var, kadnlar arasnda da var. Bir ara Homolojiye giriyordum, LGBT eki szl bir nevi. Herkes Canm anneme gittim, bana tavuk suyu orba yapt, diye konuuyor, Allah belanz versin, diyordum. Annen de seviiyor, Allah akna! Bundan nefret ediyorum ve anneliin bu ekilde mutlaklatrlmas ok yaygn. Yasemin: LSTAG rneini ben ok baarl buluyorum ama unu da diyorum: LGBT ve queer siyaset feminizmden farkl olarak siyaset yapt ve feminizmin iine baz soru iaretleri katt iin feminizmde daha nce net olan cevaplar belirsizlemeye ve bilemediimiz bir hale gelmeye balad. Handan: Ama bunun hareketler asndan olumlu olduunu dnyorum; hareketler birbiri ile tartr ve ilerletir. Yasemin: Ben de yle dnyorum. Bu yzden eski feminist siyaset bazen bizi cevapsz brakabiliyor. Handan: Eski feminist siyaset dediin ok ecinselli bir siyasettir aslnda. Trkiye kinci Dalga Feminizmi, stanbul Feminizmi translar ve ecinsellerle birlikteydi ve ilk 8 Martta krsden trans bir kadnn -o zamanlar kendilerine travesti derlerdi- konuup, konumayaca zerine byk tartma olmutu ve konutu da. Vildan: Sedefti ad Handan: Sedefin dnda da konuan oldu, sonrasnda Sedef yazd etti de. Bu tartmalar yeni deil, ama tabii LGBT hareketi yenilendi, yeni katklar var Berfu: imdi trans erkekler de grnr ve u anki feminist hareket ve LGBT hareket arasndaki tartmann asl tartma noktas onlarla ilgili smigl: Aye, patriarkann kapitalizme ikin olmadn, ikisinin sadece ittifak kurduunu ve bu ortalktan tek bir sistem diye bahsedemeyeceimizi syledi. O zaman aklma hemen u soru geliyor. Militarizmden bahsederken cinsiyetsiz bir militarizmden bahsedebilir miyiz? Bahsedemeyiz. Militarizm aslnda erkek ve erk; ezdii ve smrd kadn. Dolaysyla ben militarizme sz sylemeyen bir feminizm dnemiyorum. Aye: Irakta paral kadn askerler ok ar ikenceler yapt, srailde kadn-erkek herkes askerlik yapyor ya da Dersimi bombalayan Sabiha Gkendi. Kadnlar militarizmin iinde var. Militarizmin sadece erkekleri askere alyor olmas da ordunun iktidarn kadnlarla paylamamak iin. Militarizm silah endstrisine dayanan bir olgu ama bir sistem deil. smigl: Militarizm bir sistemdir demedim ama zerine sz re43

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Radikal Feminizm

tilmesi iin sistem olmak zorunda deil ki! Aye: Benim feminizmim patriarkaya, militarizme, milliyetilie kardr, diye sze balanyor. Bir feminist iin milliyetilik de, militarizm de patriarka ile e deer olamaz. Eskiden gs gse arplyordu fakat imdi ordularn gc kullandklar teknolojilere bal ve bu teknolojide kadnlar da askere alnamaz m? Savalar artk askeri glerle sivil halk arasnda geiyor, yalnz askeri gler arasnda cereyan etmiyor. O yzden kadnlar daha ok madur ediyor doru ama bu savalar kadnlar yrtemez diye bir ey yok. Ordunun erkeklerden olumas da militarizmin vazgeilmez bir zellii deil. Daha nemlisi, patriarka, tpk kapitalizm gibi bir sistem, milliyetilik ve militarizm kapitalizmin sonular. smigl: Ama bu da art deil ki. Ordu isterse kadnlar ve erkeklerden olusun yine de rettii eyin esas olarak kime zarar verdiini biliyoruz. Kadnlk ve kadnlara. Handan: Peki, iyilerden oluan bir orduysa ne olacak? smigl: Ama o zaman da ben buna militarizm demem de baka bir ey derim ve baka trl tartrm. Handan: Askeri bir organizasyon militer bir eydir. Biz ideolojik bir anlam yklyoruz ama yklemeyenler, pasifist insanlar iin antimilitarizm bar, her trl iddete kar olmak demek bildiim kadaryla, onlar her trl silahl g ktdr diyorlar. Militarizmin de antimilitarizmin de tanmlanmaya ihtiyac var, bu iki kavramdan herkes ayn eyi anlamayabilir. Militarizm ordu, sava, uluslararas politika ile ilgili bir ey deil mi? Ben yle dnyorum: Antimilitarizmin feminizmin iine girmesi gerekmez. Sava sadece kadnlar deil herkesi ilgilendiren bir sorun ama kadnlar iin dolayl sonular vardr, alt tahliller yaplabilir. Antimilitaristim diyoruz da peki, kim militarist? Birincil derece nemli olan kadnlarla dorudan ilgili olan olaylar; bu yzden Trkiyedeki tartmalardan da dnyadakilerden de kendimizi feministler olarak ayrmamz lazm. Aye: Ben bir ordu kadnlara tecavz etmi, biz buna kar kmayalm demiyorum, tabii ki kar kacaz. unu sylemeye alyorum: Nasl bir feministsiniz? sorusuna patriarka, milliyetilik ve militarizm kart bir feministim denilmesinde bir sorun var. Patriarkayla, milliyetilik ve militarizm e deer deil, zaten bu ikisi sistem deil. Dergileri okuyorum, feminist kadnlar Ben bir kere feminist olarak militarizme karym, diyor. En sk sylenen ey bu. Bence kapitalizm daha nemli nk kapitalizm bir sistem. Militarizm ekonomik temelleri olan ama retim ilikilerine
44

dayanmayan bir olgu, bir sistem deil. smigl: O zaman belki feminizm demek yerine, belki de stanbuldakilerin ve bu salondakilerin, savatan dorudan etkilenmeyenlerin, lmeyenlerin ya da gelir kaynaklar at diye ortadan kalkmayanlarn feminizminden bahsedebiliriz, bizim feminizmimizden. Aye: Hayr. smigl: nk Batmandaki Krt kadnlarn feminizmi sz konusu olduunda... Aye: nan ki Batmanda da kadnlar patriarkadan daha ok zarar gryor. Ben bunu kendi gzlemlerimden sylemiyorum. Patriarkann nasl zarar verdiinin bilgisi Krt Kadn Hareketinin metinlerinde var. smigl: Bunu zaten kimse reddetmiyor. Patriarkann da, militarizmin de zarar verdiini biliyoruz. Cinsiyet meselesi militarizme ikin demek, biri olmadan dierinden sz etmek mmkn deil demek... Aye: Eer sava meselesi cann daha ok yakyorsa o zaman bar hareketinde alabilirsin. Buna bir ey demiyorum ama feminizm bu olmak zorunda deil. smigl: Ben sava meselesini sadece nsanlar lyor, diye deil sava srd mddete erkeklik yeniden retiliyor ve o erkeklik beni de vuruyor diye dert ediniyorum. Tam da cinsiyet meselesinden dolay, kadn olduum iin feminist olarak sava meselesine kar sz sylemek zorunda olduumu dnyorum. Aye: Tabii savata da, her eyde de erkeklik retiliyor ama smigl: Sava demiyim, militarist zihniyet diyeyim o zaman. Aye: Militarist zihniyet diye bir ey yok, zaten bizim zihniyetle bir derdimiz yok. nce sistem deimeli, maddi koullar deiince zihniyet de deiir. Trkiyede imdi byle bir ortam var ama baka bir durumda militarizm, mesela srailde Kadn, erkek herkes savunmaya, diyor. Trkiye toplumu ikiyzl bir toplum, herkes vatan millet iin lmeye hazr szde ama herkes yksek lisansa yazlyor. cretli askerlik ald, inanlmaz dk katlm var. Sonra hepsi twitterda profillerine Trk bayraklarn koyuyorlar, yalan! Bu pratikler erkeklii retiyor tabii Erkeklik bu deil, mesele insanlk, da diyebilirsin ama her ne olursa olsun feminizmin ii bununla uramak deil. Hatta bence antimilitarizmin ii bile bu zihniyetle uramak deil, sava fabrikasyla, onu yaratan i politikayla, onu yaratan d politikayla uramaktr. Militarizm btn bunlarn bir sonucu, icap edince ykseliyor. Birden bire bedelli askerlik kyor, niye? Bu militarizmin karna hizmet eden bir
45

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

karar m? Militarizm baka ilikilerin bir sonucu. lla militarizmle uralacaksa bu ilikilerle uramak gerekir. Katlmc (a): Krdistandan gelen birisi olarak bir ekleme yapmak istiyorum. Krdistanda kadnlarn silahl mcadeleye katlmas Krt Kadn Hareketine inanlmaz bir ivme kazandrd. Bunu nasl aklarsnz? Kadnlar akn akn gerilla mcadelesine katldlar ve bu toplumsal anlamda inanlmaz bir deiiklik yaratt. Mesela kendimden rnek vereyim. Ergenlik anda, bunalmdayken ailem bana bir ey dediinde zerime gelmeyin, daa giderim, derdim ve bu inanlmaz zgrletirici bir alan salard. Silahl mcadele bizim iin zgrletirici oldu. Aye: Pazarteside Hediye Aksoyla rportaj vard11. Gerilla geldi, baktm bunlarn ilikileri daha eitliki, ben en iyisi buraya katlaym dedim, diyor. Katlmc (a): Kadnlar sadece bamszlk mcadelesi iin daa gitmedi ki. Kadn olduu iin, ezildii iin de akn akn daa gitti. Aye: Zaten Batmanda atekesten sonra intiharlar balad denir. Eskiden daa kacam diyen kzn baka aresi kalmaynca, intihar ediyor, deniyordu o zamanlar. Katlmc (a): Bu yzden de antimilitarizm feminizme ikin bir ey deildir. Berfu: Antimilitarizm derken baka eylerden bahsediyoruz. Ben militarizm derken, devletin uygulad militarizmden bahsediyorum, yoksa iddet kart deilim. Aye: Dzenli ordudan bahsediyoruz... Esen: Militarizmle ilgili yapacamz ayr bir haftada tm bunlar zerine derinlemesine tartmaya devam edeceiz. O haftaya da katlmnz bekleriz. Teekkrler.

11 Aksoy, Hediye, (2000), Bir Gen Kadnn Gerilla Olarak Portresi, Pazartesi Dergisi, (Rportaj yapan: Aye Dzkan), say:61, Nisan, s:8

46

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

Smrge olmak Krt kimlii, dili, dncesi, davran serbestisi zerinde ne kadar plak bir bask idiyse kle olmak da kadn kimlii, dili, dncesi, davran serbestisi zerinde o kadar plak bir zor arac, bask aracyd... Krt kadnlar olarak Krdistan smrgedir realitesi zerinden mcadeleye balamak, hibir zaman kadn kledirden bamsz, ayr olmad. Feride Alkan

Figen: ncelikle hepinizi selamlyorum, ben Amedden geliyorum. Amedden arkadalarmzn ok selam var sizlere. stanbula youn bir sreten ayrlarak geldim. ok farkl iki dnya gibi geldi bana. Orada bir yandan askeri operasyonlar, bir yandan da siyasi operasyonlar devam ediyor. rnein daha yeni, buraya gelmeden nce ok yakn bir arkadam tutukland. u anda kadro dzeyindeki 450 kadn arkada cezaevinde. Cezaevinde toplam 1000e yakn kadn arkada var. Bu saynn iinde niversitedeyken yrylerde ieri alnm olanlar ve lise rencileri de var. Bunlar yldr srekli ieri alnyorlar. Daha nce biz 8 Martlar yzlerce kadroyla hazrlarken, inann bu sene sadece profesyonel anlamda kendini rgtlenmeye adam 45-50 tane kadn arkadala 8 Mart gerekletirmeye altk. Duygu boyutuyla ok youn bir ortamdan geldim, ama sizlerle bulumak ok gzel, bu bulumalar ok anlaml buluyoruz. nk hepimizin bildii gibi teorik tartmalarn olmas ve feminist hareketin geliebilmesi iin bu bulumalar ok nemli.

49

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

DKHe giden yolda zgn kadn yaplanmalar Krt Kadn Hareketi ve feminizm ilikisine gemeden nce Demokratik zgr Kadn Hareketinin (DKH) nasl olutuundan, neler yaadmzdan ya da neleri tarttmzdan bahsetmek istiyorum. nk birbirimizi tanmak ok nemli Bizler de Diyarbakrdan sizleri ilgiyle takip ediyoruz. Eylemleri takip ediyoruz, rgtlenen 8 Mart mitingleri ya da kadn cinayetlerine kar verilen refleksler bizi ok heyecanlandryor. Kadn hareketini, Krt hareketinden bamsz ele alamyoruz. Krt hareketi balangta ulusal mcadele temelinde kurulan ve 1974lere dayanan bir gemii olsa da esas olarak 1985 ylnda silahl ve siyasal mcadelesiyle gndeme oturan bir harekettir. Krt kadnlar bu hareketin iinde kendi zgn yaplanmalarn oluturdular ama tabii ki bu ok abuk olmad. rnein bize eitli olaylar anlatrlar, kadnlarn gerillada komutan olmas, ok ilericiyim diyen erkek gerillalar bile rahatsz etmi dnem dnem. nk bir kadnn iyi silah kullanmas, karar almas, nclk yapmas hemen kabullenilememi. zellikle 1988 sonrasnda bu tr tartmalar sk yaanm ama 90l yllara gelindiinde zgn kadn yaplanmasna gidilmi. Neden gerillalar anlatyorum nk oradaki gelimeler Krt toplumunun tabann ok yakndan ilgilendiriyor. Krt halk iin byle bir gereklik de var. Bunlar birbirinden koparmak, birbirinden ayr ele almak mmkn deil. Bu zgn rgtlenmenin etkisi siyasal alana ve eitli kurumlara da yansd. rnein DKH 2002 tarihinde kurulmu olabilir ama ncesinde de kadn komisyonlar eklinde allyordu. Siyasal alanda bu yansmann etkisi ortaya ktnda da ok armtk. zgn rgtlenme ne demekti?, Bu tr bir rgtlenmeye ihtiya var m, yok mu?, Erkeklerle birlikte mcadele edilmesi yeterli deil mi? ya da Kadnlarn kurutuluu mcadelesi devrimden sonraya ertelenebilir mi? gibi tartmalar ok yaptk. Ancak tm alanlarda, siyasal alanda, kltr alannda, karma kurumlar dediimiz sendikalarda ya da derneklerde yle bir sonuca gidildi: Karma kurum da olsa kadnlar kesinlikle zgn yaplanmalarn gerekletirecekler. zgn ve zerk yaplanma demek: kadnlarn kendilerine ait olan tm kararlar kendi ilerinde almalar ve buna hi kimsenin mdahale etmemesi. 2002 sonrasnda bu zgn kadn yaplanmalar hzla geliti ve bu ilke haline geldi. rnein BDP kadn meclisi DKH bileenidir. Oradaki kadn milletvekilleri, kadn meclisi, yerel ynetimlerdeki kadnlar kendi kararlarn kendileri alrlar. Kadna dair olan karar50

lar alrlar ama genele dair olan kararlarda da kadn bak asnn hkim olup olmadn takip ederler ve bu karar alma srecine mdahil olurlar. DKH, hareketin btn bileenlerinin kadnlarnn rgtlendii bir at rgtdr. Dediim gibi zgn kadn yaplanmas ilkesiyle hareket ediyoruz, tabii bunu gerekletirirken Kadn nasl tanmlyoruz, kadn sorununu nasl tanmlyoruz, neden byle bir eye ihtiya duyduk? zerinden tartma yrtebiliriz ama bu ortamda bu tartmaya ok da ihtiya olduunu dnmyorum nk hepimiz zaten kadnlarn zgn rgtlenmesi gerektiine inanan kadnlarz. Kadn iktidar olgusundan bamsz ele almann bizi ok dar bir noktada tutaca inancn da tayorum. Bu yzden kadnn smrl tarihini ele almak bizim iin ok nemli. zmsediimiz bir sz var: Tarih gnmzde gizli, biz de tarihin balangcnda gizliyiz. Dnyann oluumuna, Neolitik aa kadar gidiyoruz nk toplumsallamann nasl meydana geldii ve kadnn rolnn nasl olutuu zerine de kafa yoruyoruz. Kendi tarihimizi tanmadan, incelemeden, aa karmadan bugn yaadmz sorunlar, statmzn nasl olutuunu anlamakta ve buna zm bulmada skntlar yaayacamz dnyoruz. Diyarbakrda ve alt ilde daha kurulan kadn akademilerimiz var, bu kafa yormalar ve aratrmalar daha ok kadn akademisindeki arkadalarmz yapyor. Hazrlklar nce onlar yapyorlar, tartmalar olgunlatryorlar, bizler de elimizden geldii kadar bu tartmalara katk sunmaya alyoruz. Neden jineoloji? Kadnn tarihteki yerine bakarken neden jineoloji (kadn bilimi) diye bir bilim dalna ihtiya duyduumuz sorusuna geliyoruz. Biz (tabii sizler de buna inanyorsunuzdur) tarih yazmnn tamamen egemenlerin tekeli altna girmi, kadn aleyhine dntrlm olduuna inanyoruz. Dolaysyla kadnn smrl tarihini ortaya karmak hem kadn kimliinin doasn hem de toplumun kadnla olan ilikilerini tanmlamak noktasnda n ac olacaktr. Bununla birlikte bilimi ve bilgiyi de tartmak gerek diye dnyoruz, nasl ki tarih egemenlerin tekeli altna girdiyse ayn ekilde bilim de bu tekelin iine girdi. Bilgi dediimiz, insan yaam iin gerekli olan o faaliyet zamanla kapitalistlerin tekeli altna girmi durumda, dolaysyla biz bilimin retkenliini, feminen ya da ekolojik yapsn, kadnn aleyhine dntrlm halini deifre etmek istiyoruz. Bugn bilimcilik ideolojisi erkek tanrlarn
51

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

tekelindedir. Bilim almalarnda kadnlar ve kadn bak as yoktur. Kadnlarn varl rt bas edilmitir, kapatlmtr, arptlmtr. Fatmagl Berktayn Tarihin Cinsiyeti1 kitabnda da bahsettii cadlar meselesi kadnn tarihteki varlnn nasl arptldna iyi bir rnek. Yz bini akn kadnn yakldn, denizde boulduunu,mahkemelerin bu kararlar verdiini, cadlarn doal toplumdan gelen becerileri ile bitkisel ilalar yapmalarnn, doum yaptrmalarnn birilerini rahatsz ettiini reniyoruz. Kimi rahatsz ediyor? Tp sektrn ve erkek doktorlar rahatsz ediyor. Kadnlar gidiyor, gizli gizli doum yaptryorlar ve bu kadnlara cad deniliyor. Dolaysyla bizim amzdan kadnlarn gerek tarihini ortaya karan almalar ok nemli. Kadnn varolu sorunu var mdr, varsa nedir? Varlk bilim ierisinde yer alabilir mi? Bu tartmay yrtmek zorundayz diye dnyoruz. Biz ya kskancz, ya irkin ya da gzeliz, fitne fesat ierisindeyiz, beceriksiziz, dnemeyen varlklarz ya da dourduumuz iin annelikten dolay kutsalz, deil mi? Hep birileri bizi kendine gre tanmlyor. Bunu varoluu noktadan ele alarak tartmamz gerekiyor. Sabah etkinlikten nce kendi kendime bu varoluumuza ilikin nasl somut bir rnek verebilirim diye dnrken aklma hemen u geldi: Bizim eve bile arkadalarmz geldiklerinde pedlerini erkek arkadamdan (eim diyeceim de kavram olarak da e kavramn tartyoruz) saklarlar. Diyorum ki samz dzeltmek iin kullandmz alet olan tara saklamayz, vcudumuzu temizlemek iin kullan-dmz lifi saklamayz, di framz, kremimizi ya da ojemizi saklamayz, asetonu saklamayz ama pedi saklarz. nk kana-mamzdan utanrz. in tarihsel boyutuna gittiimizde ise aman Allahm diyorsunuz. Doal toplum srecinde ve sonraki aa-malarda da kadnn kanamasna dair yle bir inan varm: Yukardan gelen bir gcn, dourganln kadn bedeninde birikmesi ve ardndan da darya retkenlik olarak yansmas. Bugn hl Amerikann baz kylerinde ve iftliklerinde kadnlar kanamalar olduunda, topran yeniden hayat bulaca inancyla kurumu ya da kurtlanm toprak zerinde gezdirilirlermi. Kadnn kanamas bu kadar anlaml ve kutsalken biz bugn kanamamzdan utanyoruz ve erkekler grmesin diye pedimizi saklyoruz rnein slamiyet Kanamal kadna bir hafta yaklalmaz, diyor. Ktyz, irkiniz, pisiz, kokuyoruz nk kan var zerimizde. Bu gibi rnekleri oaltabiliriz. Peki, bunu kim belirliyor? Bunu belirleyen egemen zihniyettir. Bizce kadn
1 Berktay, Fatmagl, (2012),Tarihin Cinsiyeti, Metis Yaynlar, stanbul

egemen erkein varoluuna gre tanmlanan bir varlk olmutur. Kadnn kendini tanmlamasn esas alyoruz. Biz tarihte neydik ve ne olduk, bugn nereye geldik? Ana tanra heykelcikleri topraktan karld zaman byk heyecan duyuyoruz ve bunu ocuklara, genlere anlattmz zaman belki unu syleyecekler: Bir zamanlar ana tanra olan, toplumsal kurallar oluturmada, paylamda bu kadar adaletli ve nde olan kadna ne oldu da bugn benim annem evden dar kamaz oldu? Ne oldu? te btn meseleyi buraya getirmek ok nemli ktidar olgusunu tartmak iin de tarihi nemsiyoruz Kadnlar, Krt hareketine bal kadnlar calan severler ve onu nderleri olarak grrler. Ama bu konuda feminist evrelerden, Neden bir erkei nder olarak kabul edip, posterini tayorsunuz ya da 8 Martta neden calana zgrlk diyorsunuz? diye ciddi eletiriler gelir. Bu tartmalar kendi iimizde derinlikli olarak ele alp, sonlandrmak gerekiyor diye dnyoruz. Feministlerin hassasiyetleri olabilir ama bizim de hassasiyetlerimiz var bu yzden birbirimizi tanmak, birbirimizin ideolojilerini, teorik kavramlarn birlikte tartabilmek ok nemli. calan Krt halknn byk bir ksmnn halk nderidir. 80li yllarda ulusal mcadelede nderliini yapm ve bu noktaya kadar getirmi biridir. Eer calan sadece ulusal mcadeleyi yrterek siyaset yapan bir lider olsayd ve onun posterleri tanyor olsayd yaplan eletirileri anlayabilirdik. Ama calann belki de birok evrenin bilmedii bir zellii var: Krt Kadn Hareketi ierisinde kadn kurtulu ideolojisini ilk ortaya atan, gerillada kadn partilemesinin ilk talimatn veren (talimat diyeceim nk ok ciddi bir direni de zaman zaman yaanm) ve kadnlarn kendi iinde zgn ve zerk yaplanmasn isteyen, 8 Martta da bunu dile getiren bir liderdir. Krt kadnlarnn calana olan ballklar bundan kaynaklanyor, ulusal nder olmakla birlikte kadn kurtulu ideolojisini desteklemesi. Bunun beraberinde sadece kadn zerine yazm olduu drt kitabn ben biliyorum ve her savunmasnda kadn sorunu zerine de deinir. Bana gre tarihin ilk smrlen snf kadndr, snflamayla smr dzeni balamamtr, kadnn smrl tarihi vardr, diyor. 8 Martta Marxn posterini tamak elbette gariptir, arabiliriz ama calana ballk, calan ideolojik nder olarak kabul etmek Krt kadn iin az nce sylediklerimi ifade ediyor. calan kadn sorunu ve kadnlarn zerk rgtlenmesi zerine younlam ve bu konuda yazm birisidir.

52

53

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

Kadn aratrmalar yerine kadn bilimi Jineoloji kavramn ortaya atmadan nce bir bilim dal olarak kadn aratrmalarnn olup olmadn da aratrmaya altk. rnein, sve, Almanya, Trkiye ve dier yerlerdeki niversitelerde kadnnstats, tarihi zerine aratrmalar yapan Kadn Aratrmalar Ana Bilim Dallar var fakat bugnk bilimincinsiyeti bak asn, erkek tekelindeki yapsn bizim ortadan kaldrabilmemiz iin ncelikle bir kadn bilimi oluturmamz gerekiyor. Bunun anlam kadnlar dier btn bilim dallarndan ekilsin demek deildir. Ama kendi tarihimizi aratrmak, toplumsallama srecindeki kendi kimliimizi ve smrgeletirme tarihimizi aa karmak ve zgrleme srelerimizi ele alabilmek iinkadn bilimini, jinelojiyi ortaya karmamz gerekiyor. Kadnn varlk olarak ele alnd bir bilim dal olmadn gryoruz. Jinekoloji var ama jinekoloji kadnn dourganlndan kaynakl, biyolojik olarak yaad, bedenindeki reme srelerindeki rahatszlklarnn ele alnd bir bilim dal. Bunu tartmamz gerekiyor. Ayrca jineolojinin kendi iimizde de hl tartma aamasnda olduunu belirtmeliyiz... Jineolojiyi ele alrken ekonomiye de baktk. Ekonominin ne olduunu, ne hale getirildiini ve nasl egemenlerin tekeline alndn da grdk. Kadn ekonominin neresindedir? Toplum iinde yaamak iin maddi ve manevi deerlerin retilmesi anlamna gelen ekonomide kadnn olmadn grdk. Karar alan kadn deil, ortaya karan kadn deil. Birka tane kapitalistin, tekelcinin elindedir ekonomi. Diyoruz ki Yaam var eden, deer yaratan varlk kadn ama ekonomi ierisinde yok. Ekonomi zaten piyasaya dntrlm. Bu tartmay daha da ileri gtrp emek deer teorisini tartmak istiyoruz. Emee kim fiyat biiyor? Buna kim karar veriyor? Emek-deer lt nedir? Fabrikadaki iinin emeiyle retmeninkinin fiyat arasndaki fark kim belirliyor? Ya da bir fabrikadaki iinin krk yllk emei ok nemli iken peki, annenin ocuun doumundaki, ona st vermesindeki emei? Bunun cretlendirmesi var m yok mu? Bu tartmalara da girmek istiyoruz. Bunlarn yan sra Freudun yaklamna kar kyoruz. Vajina, fallus meselesini biroumuz biliriz zaten. Erkek tamamlanm bir varlk, penisi var ama kz ocuunun penisi olmad iin cinsel organnn kesilmi olduunu zannediyor, bu onda bir komplekse dnyor. Freudun bu tanmlamas toplumsal cinsiyet rollerinin belirlenmesinde ok etkili oluyor. Kadn nedir? Zayftr, kiiliksizdir, yarmdr, baldr, tek bana var olamaz vs. Mesela bunu kim kurumsallatrd? Freudun bu psikanalitik -

zmlemesi ne oldu da btn toplumda etkili hale geldi? Bunu tartmak istiyoruz. nk kadn bak as yok. Sosyal Bilimlerde ne kadar kadn bak as var? Sosyal Bilimleri tartmak istiyoruz. Kadn aleyhine, kadn hiletiren, yok sayan ya da kadn ikinci bir varlk olarak gren bir anlay hkim. Bu aka sylenmese bile tm verilerde, yaklamlarda topluma empoze ediliyor. Kar ktmz bu grlerin yerine ise nerilerimiz var. Jineoloji herhangi bir temel bilim dalnn alt birimi olarak deil, bal bana bir bilim dal olarak ele alnmaldr. niversitelerde Kadn Aratrmalar Krss kurulabilir ama bu bir bilim dal deildir. ocuu, evreyi, toplumu vs. konu edinen bilim dallar var ama sadece kadn konu edinen ayr bir bilim dal yok. te biz bunun zerinde durmak istiyoruz. Mesela elinizdeki metnin drdnc sayfasnda nerilerimiz var: Kadn Bilim Merkezleri, Siyaset Akademileri, Estetik Enstitleri, Kadn Dili ve Edebiyat Faklteleri gibi jineolojiyi akademik dzeyde ele alan kurumlar almal. Jineoloji, bilimden deil ama u an var olan bilimin zihniyetinden kopuu ve erkek egemen bak asn mahkm etmeyi beraberinde getirecek bir almadr. Metinde etik ve estetik kavramlar var. Estetik deyince hemen aklmza bakm, sslenme ya da sanatsal estetik gelir oysa estetii bir yaam biimi, bir reti olarak ele alyoruz. Nasl yaamal, toplumsal dzen ierisinde kendimizi kadn olarak nasl konumlandrmal, nasl siyaset yapmalyz? Etii zaten tartmaya bile gerek yok ama biz etii Ahlakl toplumun yaratlmas, olarak tanmlyoruz. Etik ve estetik de jineolojinin aratraca birer dal olabilir diye dnyoruz. DKHn yaamn her alanna dair sz var Bu yzden DKH olarak kendimizi ideolojik bir kadn hareketi olarak tanmlyoruz. Birincisi kadnn statsn ortaya koyuyoruz, nedenleri konusunda veriler bulmaya alyoruz, kadnn tarihi sreteki her boyutunu ele alyoruz. DKHn her bir feminist akma dair belirlemeleri var. Feminizmin bir btn olarak byk deerler yarattna ve byk bir miras olduuna inanyoruz. Asla feminizm kart, feminizm dman ya da feminizmi hie sayan bir rgt deiliz. Dnem dnem DKH feminist midir, deil midir? gibi tartmalar yaanyor. DKH feministtir ama biz var olan noktadan baktmzda feminizmin yetersizliklerini ortaya kardk, kadn sorununu ele alnrken sisteme dnk eletirilerimiz olmas gerekiyor. Sistem iinde yaplan mcadelenin, sistem ii zm nerilerinin belli noktalarda sistemi dzeltme55

54

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

ye alsa da o sistemin tamamn deitirmesi mmkn deildir. Yasalarn dzeltilmesi, mahkemelere sahip kmak, mahkemelerde basn aklamalar yapmak, btn bunlar ok deerli, ok anlaml eylemler ama Kadnlar nasl bir sistem istiyorlar, nasl bir toplumda yaamak istiyorlar? sorusunu daha sistematik ve ideolojik boyutta ele almalyz. DKH ise sistemi deitirmeyi hedefliyor, yle bir toplum istiyoruz, yle bir sistem istiyoruz, bu verili sistemi kabul etmiyoruz, diyor. rnein Krt kadnlar u anda zerklik istiyoruz diyorlar. Kadn nclnde gerekleecek olan zerklikte toplumdaki bireyler, Krt halk kendi kararlarn kendi alabilecek. Hatta Karadeniz iin de, Anadolu iin de bunu neriyoruz, diyorlar. Yerel ynetimlerin zerk olmasn istiyoruz. Bu kadnn nasl bir toplumda yaamak istediine dair gelitirdii bir perspektiftir. DKHn yaamn her alanna dair bir perspektifi var, buna da toplumsal szleme diyoruz. Aileye, dine, ocuklua, yalla, ekonomiye bak as olan, btn bunlar ele alan bir toplumsal szlememiz var. rnein Krt Kadn Hareketi, DKH yalla nasl bakyor? sorusuna cevabmz u: Yallar bizim iin belirli bir sre sonra bakma muhta varlklar deil, deneyimlerinden ve tecrbelerinden yaralanabileceimiz, toplumun bir paras olan varlklardr. Dolaysyla DKH bakm evlerini iddetle reddeder. Yallarn belki kendilerine dnk enerjileri belli bir zamandan sonra tkenebilir ama Yallardan toplum sorumludur, deriz. Bu sadece kk bir rnek Aileye dair bak as ise, ailenin devletin prototipi ve ciddi bir problem olduu ynndedir. Aileyi tamamen yok edemiyoruz ama ailenin kltlmesi, aile ierisinde zgr ve demokratik birliktelikler olmas gerektiini savunuyoruz. Dolaysyla bunlar iin kadnlarn nasl bir toplum istediklerine karar vermeleri ve bu dorultuda kendi toplumsal szlemelerini ortaya karmalar gerekiyor. Bunun ncln yapmak zorundayz diye dnyoruz. Feminizmin ne eksii var ki jineolojiyi getiriyorsunuz? En nemli soru budur herhalde. Feminizmin yaratt deerlere sayg duyuyoruz, asla tartmyoruz ama eletiriyoruz, bu ok nemli. Amargide veya baka kadn rgtlerinde Liberal Feminizmin eksikliklerini eletiriyorsunuzdur deil mi? Ama genel olarak feminizmin yle bir eksikliini gryoruz: sistem ii kalmak. kincisi feminizmin ideolojik bir hareket deil, teorik bir hareket olduunu da dnyoruz. nk yapsal bir sorun var, diye ele alyoruz. deolojik ve teorik rgt ayrmnn ne demek olduunu kendi tanmlamamzdan yola karak aklayaym: deolojik
56

rgt demek bir sorunun kendisini, nedenini ortaya koyarken rgtlenme ve mcadele etme perspektifini de ortaya koymaktr. Teorik rgt ise udur: Kadnlar bu yzden eziliyorlar ve kadnlarn kurtuluu bu sorunlarn ortadan kalkmasyla mmkn, diyendir.Dorudur ama kadn kurtulu ideolojisi ne diyor? rgtlenmeli, mcadele etmeli, eylemler ortaya koymal. Kadn kurtulu ideolojisi hangi eylemi ne zaman, nasl, kiminle gerekletireceine dair bir sistem oluturuyor. Krt Kadn Hareketi, DKH bu adan bakyor, dolaysyla ideolojik bir harekettir. Biz BDPnin ya da baka bir hareketin yan kuruluu deiliz, tamamen zerk hareket ediyoruz ve dediim gibi sorunu temelinden ele alp, gnmzn durumunu ortaya koyup, buna kar nasl mcadele etmek, kimlerle mcadele etmek, hangi yntemleri ve argmanlar kullanmak gerektii konusunda rgtsel bir duru sergiliyoruz. O yzden kendimizi ideolojik bir hareket olarak gryoruz. Hayalimizdeki jineolojinin iinde feminizmin kazandrd eyler de var. Her bir feminist akmn ortaya koyduu dorular, gerekler ve teoriler zaten jineoloji ierisinde, jineolojiyi glendirecektir diye dnyoruz. Dolaysyla bata akademisyenler olmak zere eitli evrelerle bu tartmalar daha derinlikli hale getirip, neler yaplabileceini de tartmay dnyoruz. Mays aynda byk bir altay yapacaz. Belki bu altaya Gneyden ve Avrupadan da katlmc arabiliriz ya da sadece Trkiyeli kadn evreleri ve Krdistandaki kadnlarla da yaplabilir... Esen: Jineolojiye gemeden nce (oray muhtemelen daha ok tartacaz ama), Krt Kadn Hareketi ilk ortaya kt zaman feminist hareket ile nasl ilikilendiini; ne tr sorunlar ya da ne tr yoldalklar yaandn da biraz anlatabilir misin? Bunun yan sra bugne baktmzda da neler yayoruz, ilikilerde bir deiim var m? Figen: Ak syleyelim, bugn nasl ki erkekler feminizmi kt ve tehlikeli bir ey olarak alglyorsa biz de ok eskiden feminizme uzak duruyorduk. Ben ahsen feminizmden ve feminist kadnlardan ok korkardm nk bize yle retilmiti. Erkek dmanlar, erkek gibi yaayanlar, kendini beenmi, modern kadnlar, bize hep byle retildi. Nasl komnizm ve sosyalizm toplumda ktlenirse, feminizm de yle ktlenirdi. Biz de daha yirmi yl ncesine kadar kuyruklu Krt olarak tantlrdk. Gerekten de buna ben on yl nce Karadenizde tank oldum. Karadenizli kyl bir anne bana Kzm sakn kimseye syleme ama sizin erkeklerinizin kuyruu varm, o yzden alvar giyiyorlarm, dedi. Byle dnd iin ben o anneye kzamadm.
57

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

Krt kadnlarnn tek gndemi ulus olarak yaanlan bu ayrmclkt ve bunun iinmcadele ediliyordu. 90larla beraber gelien kadn kurtulu ideolojisi ve kadn bak as noktasnda ciddi tartmalar yaadk. Bu tartmalar da az nce de belirtti-im gibi calan ortaya atmtr. Kadn zgn yaplanmalar, kadn rgtlenmeleri de bunun zerinden geliti. Feminizmle ilgili olan ksmda Feminist miyiz, deil miyiz? diyenceleri ok tarttk. Sonuta feminizmin tarihte byk hakszlklara urad inancn tadk. Aslnda biz de bu haksz uygulamalar yapanlar arasndaydk. rnein feminizmi sadece kadn sorunlaryla ilgilenenlerin bir araya geldii bir hareket olarak algladk. Ama aratrdka, inceledike, tantka (tanmak ok nemli) daha iyi anlamaya baladk. Feminizmi sadece kadnclk olarak bize rettikleri iin feminizme kaygyla yaklayorduk. Feminist hareket ve eitli kadn kurumlaryla ortaklamamz DKHn daha kurumsal bir nitelie kavumasyla gerekleti diyebiliriz. Fakat bizim kadn sorununu Krt kadnlar olarak bata anadilimize, kimliimize, kltrmze ynelik tm saldrlardan bamsz ele almadan kadn mcadelesini yrtmemiz dnem dnem anlalamamay da beraberinde getirdi aslnda. Sanrm bize nc Dalga feminist deniliyor. Mesela biz kendimizi hi yle adlandrmadk ama okuyup, aratrdmzda siyah kadnlarla ok yaknz. Kadn mcadelesinde yer alan siyah kadnlardan biri Kendi iimizde siyah erkeklere kar cinsiyetilik zerine mcadele veriyoruz, darda da beyaz erkee kar milliyetilik ve smr zerine bir mcadele veriyoruz, demiti. Krt kadnlar da byle aslnda Ben daha geen gn bir mahalleye gittim, yirmi be, otuz kadn vard ve ou altm yalarndayd. amarhaneye gelen yoksul kadnlard, oturdum ama ana dilimi kullanamyorum nk asimile olmuum, Krtlk bilinci bende sonradan geliti. Ben gidiyorum, dedim, hazrlandm. Ne oluyor? dediler. Ne byk utan, dedim. Ben Krt analarna toplumsal cinsiyet zerine eitim vereceim ama Krtem bile yok, anlatabiliyor muyum? Ne ayp, dedim, ben Krtm, onlar Krt ama ben kendi ana dilimde eitim veremiyorum. Nilgn:Kiminayb bu? Senin aybn deil ki. Figen: Benim de aybm, sonuta on yldr oradaysam bir ekilde kendimi gelitirmeliydim. nann beni tiki na be, tiki na be2 diyerek analar geri oturttu.Krte bilmiyorsun ama nemli deil, de demiyorlar ha, renirsin, renirsin diyorlar. ok fenadr bi2 Tiki na be: Bir ey olmaz. (E.N.)

zim analar. Politiktirler, Bir dahaki sefere renir gelirsin, diyorlar. Ne kadar zldm, ne kadar utandm bilemezsiniz. Benim lkemde, benim topraklarmda, benim corafyamda ben kendi ana dilimde annelerimle kadn sorununu konuamadm. O yzden kadn sorununu dier sorunlardan ayramyoruz. nk sava uaklarnn dnd bir ortamda biz kadn kurtulu ideolojisini okuyoruz, toplumsal cinsiyeti tartyoruz. lm haberleri geliyor ama biz yine de AKP ynetimiyle birlikte kadn cinayetlerinin %1400 arttna dair aklamalar yapyoruz. Siirtteki toplu tecavz mahkemesiyle, N.. davasyla urayoruz. Kadn olmaktan kaynakl farkllklarmz da bir yana brakmadan, bizi toplumsal klan dier yanlarmz ile birlikte kadn hareketi ierisinde yer alyoruz. Feminizmi eletirmemize ramen deerlerini asla inkr etmiyoruz. Ancak sistemi deitirmeye ynelik ve kadnlara daha yaygn ulama amac olan bir rgtlenme mekanizmas kurulmad iin ve biz de bunun ok gerekli olduunu dndmz iin eletiriyoruz. nk biz kadnlarn kaplarn alp, sadece Erkekler bizi eziyor, dediimiz zaman bile bu onlarda byk bir heyecan ve sorgulama yaratyor. Dolaysyla feminist hareketin, feminist hareket iindeki evrelerin ncelikli olarak kadnlar rgtleme noktasnda bir karar almalar gerektiine inanyoruz. rnein biz Diyarbakrda hi durmuyoruz; karda, kta, kyamette ev ev geziyoruz, eitimler veriyoruz. imdi mesela yeni bir dert balam, Suriyeden kadn getirtiliyor. Nilgn:Seks iisi olarak m? Figen: Hayr. rnakta, Mardinde ok youndu imdi Diyarbakrda da balam. Erkek, eine Suriyeden Krt kadnn hizmeti olarak getireceim, yabanc da deil, Krt kadndr, diyor. Kadn da Tamam, diyor ve hizmeti bekliyor. Ama Suriyeden Krt kadn ikinci e olarak geliyor. kinci ein dili farkl, daha ok Soranice ya da Goranice konuurlar, kltr, yaam biimi farkl. Birinci e ikinciye Benim emeimin zerine geliyorsun, sen nereden geldin? diyor nk o gece erkek baka bir odada bir baka kadnla birlikte olmaya gidiyor. rnein unu da tespit ettik: Bu evlilikleri devlet besliyor.Birinci e kar kmad ve ikyet etmedii srece Suriyeden gelen kadnlar snr d edilmiyorlar ve birinci e reddetmedii srece oturma izni de alabiliyorlar. Ama ilk e Ben bu kadn istemiyorum, kocam zorla getirdi, derse o zaman devlet onu Suriyeye geri gnderiyor. Ama bu arada Suriyeli kadn da ocuk yapm oluyor, onlar brakamyorlar; bir yandan da kendi topraklarn, kendi anne babalarn zlyorlar, hem fi59

58

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

ziki hem duygusaliddet gryorlar fakat btn bunlara ramen artk isteseler de Suriyeye dnemiyorlar. lk e de memnun deil, ikinci e de, burada tek memnun olan erkek ve devlettir. Peki, Krt Kadn Hareketi bu noktada ne yapyor? Hemen bir aratrma balattk. Arlkl olarak rnaktaki kurumlarmzla grtk, bakn ok ciddi bir problem var dedik ve hemen bir alma yaptk. rnakta alma kapsamnda yz krk be aile ile grld. Tespit edilen rakam bu, toplam daha da fazla Nedenleri nasllar zerine konuuldu. Sakn izin vermeyin diyoruz. Zaten annenin biri Silahmda iki mermi var, birini nce sana atarm, demi, tabii erkek merak etmi brn kime atar diye, brn de o kadna deil, kendime atarm, demi. Erkek yava yava nabz yokluyor. Bilinlendirme, rgtleme ve deif-re etmek iin almalar yapyoruz. Suriyeye de gidip, gelenler oluyor, konferanslarmz oluyor. te bu bir mekanizmadr, bir sistemdir. Grebiliyoruz, ortak kararlar alp, ortak mcadele edebiliyoruz. Feminizm yerine jineoloji Feminizmin de rgtlenme, mcadele ve eylem bakmndan topluma yaylan, mahallelere inen ve daha fazla kadnla buluan bir dzleme gelmesi ynnde beklentilerimiz var. Bu beklentiler gereklemedii srece de teoride ne kadar anlarsak anlaalm, mahalleye gitmediimizde, kaplar almadmzda, kadnlarla buluamadmzda o bilgiler, o inan, o heyecan sadece bizde kalyor diye dnyorum. Onlarla paylamak zorundayz. nann ok heyecanlanyorlar. Zor bir i ilk eve gidiyorsunuz bir sonu kmyor, be eve gidiyorsunuz bir sonu kmyor ama inann hedef koyduumuzda oluyor, Krt Kadn Hareketi de byle rgtlendi. Gece gndz altk, gece gndz evlere gittik, toplantlar yaptk, eylemler yaptk. Geldiimiz noktada da o kadnlar artk bir kadn rgt olduunu grdler. Kadn eylemlilii var ve kendilerine sahip kacak bir kadn yaplanmalar var. Feminizme eletirel bakmzn bir boyutu da bu Ama jineoloji hepsini kapsayan varolu sorununu ele almakla birlikte zgrleme sorununu da tartan bir noktaya gelecektir diye dnyoruz. Hazal: Bildiiniz gibi geen haftaki etkinliimizde Radikal Feminizmi tartmtk, sunumlar Aye Dzkan ve Handan Ko yapmlard. Bu etkinliin ana tartmalarndan biri de uydu: Handan ve Aye tam da bugn Figenin getirdii eletiriye uygun olarak, onlarn anlad ekliyle Radikal Feminizmin ve feminizmin hibir zaman kitlesellemeyecek ve kitlesellemesinin de
60

beklenmemesi gereken bir hareket olduunu dnyorlard. Yanl hatrlyorsam geen hafta olan arkadalar da beni dzeltsinler ltfen. Feminizmin sadece kadn sorunlarn gndemletiren, dier sorunlar gndemine almayan bir hareket olmas gerektiini sylediler, nk bu sorunlar gndeme getiren baka yaplar ve baka hareketler zaten mevcut. Dolaysyla feminizmin sadece kadnlar ilgilendiren meseleleri gndemletiren ve kk gruplarla hareket eden, kk grup olarak da kalan, kitlesellemek gibi bir ama gtmeyen bir hareket olduunu ve byle de olmas gerektiini sylyorlard. Sonu olarak feminizmden srekli bir kitleselleme beklentisi hataldr demilerdi. Hatta bununla ilgili de onlara eletiriler getirilmiti. Tartma, biraz da bunun zerinden yrmt. Bugn Figenin de feminizme getirdii kitleselleememe eletirisi ya da Krt Kadn Hareketinin yapt gibi ev ev dolaarak kadn sorununu zmeye ynelik bir hareket olmad eletirisi geen haftann Radikal Feminizm tartmas ile birbirine konuuyor. Bu eletiri sanki o tartmada cevabn buluyor diye dnyorum. Gne: Tarif ettiiniz feminizm tanmnzda, genel olarak epistemolojik yani feminizmin teorisine ynelik, bir eletiride bulundunuz. Fakat ben sizi dinlerken ynelttiiniz eletirinin feminizmineylemliliine yani feminist hareketin pratiine ynelik bir eletiri olduunu dndm. Jineoloji ve feminizm birbiriyle aksa da sonuta iki kart durum olarak ele aldnzda aslnda feminizmin kendisiyle bir elikiye dm oluyorsunuz diye dnyorum. nk feminizme baktmz zaman, zaten sizin de bahsettiiniz toplum projelerini ele alan birok feminist akm var. Bu anlamda feminizmi snrlamamak gerekiyor diye dnyorum. Ayrca bizim derdimiz bir egemenlik mcadelesi ise, egemenlik mcadelesinin kendisine ok nemli bir toplumsal eletiri sunduunu dndm iin, acaba jineolojiyi feminizmi epistemolojik olarak da aabilecek bamsz bir egemenlik mcadelesi olarak grebilir miyiz? Eer yleyse, bu aslnda feminizmin kendi egemenlik eletirisini de kran, yanl bir yola kanalize eden bir alternatif yol sunumu olmaz m? Akas ben teorik olarak sizin bu alternatif yol nerinize ok eletirel yaklayorum. Verdiiniz mahalle rnekleri vs. dndmzde jineoloji ve feminizm ilikisine pratik dzlemde olarak ok farkl dzlemlerde tartlabilir. Kald ki benim grdm kadaryla feministler Byle bir toplumsallama nasl olur?u da tartyorlar. Figen: Sadece unu belirtmek istiyorum, nk yanl anlalma da olabilir. Jineoloji feminizme kar deildir. Feminizmin yeter61

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

siz kald yerleri ele alarak, yaratt deerleri de sahiplenen bir jineoloji kavramndan bahsediyoruz. Feminizm dediimizde bugn birok feminist teoriden bahsediyoruz. Radikal Feminizm, Sosyalist Feminizm, Ekolojik Feminizm var, belki de jineoloji btn bunlar da iine alan, tartma zeminini de yaratacak olan bir bilim dal olabilir diyoruz. Nilgn: Ben eit eit feminizmler olduunu dnyorum. Feminizmi her zaman muhalif olarak konumlandrmyorum, gayet smrgeci feminizmler olduunu da dnyorum. Metin imdi elime geti, tabii ki bu konuda biraz okuyacam, biraz dinleyeceim, ondan sonra daha ok dneceim. Ama sanki jineoloji, feminizme dair eletirisinde ok fazla eitliki feminizmi baz alm gibi grnd bana. Bu sylediklerim eletiri deil nk Krt kadnlarnn ne sylediini bilmiyorum. Bir de bilime yklenen bu manay dert edindim. nk ben bilimin bizatihi kendisinin, balangc, inas ve bugn geldii yer de dahil olmak zere tamamen yanl olduunu dnyorum. Krt Kadn Hareketi ile ilgili bir de ekleme yapmak istiyorum. Benim de iinde olduum ya da yan banda olduum stanbuldaki Krt Kadn gruplar vard, 90l yllarda KrteTrke dergiler kardlar ve buradaki 8 Martlarda, bazen rujumuzla Krte pankart ya da dvizler yazdk. Hareketi Gkkua ya da DKHle balatmaktan ziyade biraz daha geriden bir tariheyle anlatmak lazm Jujin, Roza, Jin u Jiyan tane dergi vard. Rozadndaki dierleri sk sk kapatlrd, toplatlrd, bir tanesi aralklarla iki sene yaymlanmt. Bu hatrlatmay yapmak istedim. Kadnlara ulama meselesiyle ilgiliyse, bu kadnlarn kendilerine edindii grev ve misyonla ilgili bir eydir, feministler olarak bu bizim farkllmzdr diye dnyorum. Sunumunda beni biraz u rahatsz etti: Krt Kadn Hareketi nasl bir aile istiyor? Nasl bir hayat istiyor? sorularnn tek bir cevab olabilir mi? Bana gre Krt Kadn Hareketi iinde de, Trkiyeli feminizmin iinde de bak deil, baklar olmal. Ne demeli bilmiyorum bu kimlik ezilmeleri srdke bunlarla boumaya devam edeceiz. Bunlar bitene kadar da belki yanl kavramlar kullanarak da olsa birbirimizi anlamaya alacaz. Kadn tanralar ya da kralieler konusunda ise tanraya ya da kralieye biilmi rollerin aslnda bizim de arzu ettiimiz iktidar olup, olmad konusunda ciddi kukular tayorum. Ben de ana soylu toplumlarn yaam olmasndan holanrm ama bize aktarlan her trl bilgiye yaklatmz gibi buna da kukuyla yaklayorum.
62

Nkhet:Gerekten ok nemli bir sunutu seninki. Feministlerle, Krt feministler yani Trkiyeli feministlerle Trk ya da Batllarla Doulular arasnda Nilgn:Rezillik Nkhet:Ya nasl anlatacam, dil yani dil meselesi Nilgn:rtl kadn, ak kadn meselesi gibi Nkhet: Evet yani dil alyor bizi paavra haline getiriyor. Sizin deneyiminizle burann deneyimi Nilgn:Bu da olmaz ama bence anladk, devam et. (Glmeler) Figen: Nkhet hocam Krt Kadn Hareketi diyoruz ama iimizde o kadar ok Trkiyeli hatta Avrupal kadn arkadalar var ki Nkhet: Krt Kadn Hareketinin milliyeti bir kadn hareketi olduunu ben de dnmyorum. Milliyetilik ne demek? Krt hareketi milliyeti bir hareket midir? Buralarda ok ciddi tartmalar var ve daha da olmas lazm. Bu yzden ben de Krt Kadn Hareketi demekte zorlandm. ok daha byk bir hareketin bir paras olmakla olmamak arasndaki farklar gryoruz. Trkiye feminist hareketi kk kalsn deniliyorsa kk kalnca fonksiyonu ne olacak bilemiyorum Trkiyede feminist hareketin esas olarak yapt ey eletiridir, sokaa kt zaman Bu byle olmaz, diyor. Hlbuki Krt Kadn Hareketi olarak sizin yaptnz, ister buna topya de, ister baka bir ey diyelim, daha btnlkl bir gelecek hayal etmeye almaktr. Tabii ki burada iktidar meselesi iin znde ktidar meselesiyle birlikte dnyoruz, dedin ve ben bu cmleyi aman isteyeceim senden nk korkum u: Jineoloji sonu olarak bir bilme biimi ve eer tm bilme biimleri iktidarla alakalysa jineoloji de tabii ki iktidarla alakal. Kadnlara nasl yaklamak gerekir? diye soran, kadnlar hakknda bilgi reten bir kadn biliminin varl benim amdan sorunlu. Neden? nk kadnl verili kabul ediyor. Hlbuki kadnlk toplumdan topluma, zamandan zamana deiiyor. Ayrca kadn diye balamak acaba ne kadar mmkn? Biz kime kadn diyoruz? Erkek olmadan kadn denebiliyor mu? Kadn aslnda erkek olmayan m? Btn bu tartmalar bilindii iin fazla ileri gitmeyeceim ama jineolojinin iktidarlarla alakal olduunu, kadn bilgisini gndeme getirirken, sanki dnyay o kadn bilgisini de ieren bir ekilde kurmay arzu eden bir yaklamm gibi anladm. Buradaki kadnlarn byle bir tahayylleri yok. Yani artk hibirimiz toplumu deitirebileceimizi dnmyoruz. Dolaysyla sistem ii dediiniz son derece doru ama sistem iinde bile kalsa feministler eletirel bak hibir zaman yok etmiyorlar. Bu ok nemli bir ey te yandan feministlerin kendi dnceleri dnda baka
63

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

feminizmlerin var olabileceine inanmak istememelerini de anlayamyorum. Gerekten bir beyaz feministlik var. Son zamanlarda ben buna Beyolu feminizmi de diyorum. (Glmeler) Nilgn:Arada Bakrkye de gidiyoruz. Nkhet: Feministler eletirmeyi, dnmeyi unutup, sadece eylemeye odaklandklar zaman ok ciddi problemler oluyor ama bence dnme taraf Bu jineoloji size neden lazm? sorusu erevesinde belki size de sorulabilir. Corinna:Ben kt bir rol stlenmek istiyorum. Anlayabildiim kadaryla sylediklerine ok katlyorum. Jineolojiyi daha ok bir dnemin pratiinin ismi olarak anlyorum akas. Peki, jineoloji iinde lezbiyen ilikilere yer var m? Figen:Jineoloji cinsel ynelimi de tartacak, jineoloji btn bu tartmalarn alan olacak. Corinna:Peki, pratikte nasl? Figen: Bir bilim dal jineoloji ve bilim dalnn ierisinde bu da tartlacak, kadn ve doa ilikisi de tartlacak. Kadn ve iktidar da tartlacak. Nilgn: Cinsel ynelim meselesi zaten Krt hareketinin de, DKHn de gndeminde olduu iin, tarif edilen jineoloji bunlar da darda brakmayacak bence. Corinna: Srdrlen tartmalar iinde lezbiyen ilikiler nerede ortaya kyor? Bunu ok merak ediyorum. Trkiyede yaayan Alman bir feminist olarak benden beklenen bir klie olabilir, bunu sormu oldum ama bu konuda hibir ey bilmiyorum ve ok merak ediyorum. Burada grdm ortamda da bu soruyu kt anlalmadan sorabilirim diye dndm. Figen: Lezbiyenlie Krt Kadn Hareketinin bakn m merak ediyorsun acaba? Yoksa bu jineolojinin neresinde olacak diye bir sorun mu var? Corinna:Lezbiyenlerin hayati tehlikesi var. Kendimizi ne olarak tanmlarsak tanmlayalm, lezbiyenlerin yaama hakkn korumak iin feminist hareketlerde lezbiyen grnrlne yer vermenin ok nemli olduunu dnyorum. Feministler ok kk bir aznlk olarak baladlar ve inanlmaz bulunan, acayip karlanan ilk talepleri ortaya kardlar. Sol hareketteki erkeklerden ve kadnlardan, her yerden tokat yediler. Peki, Krt Kadn Hareketinde lezbiyen iliki nasl tartlyor? Hangi kadnlar bunu nasl ele alyorlar? Gerekten daha ok anekdot ve pratik duymak istiyorum. Nilgn:Lezbiyen iliki yayorlar m? diye soruyorsun. Corinna: Yayorlar m, ak m, kapal m, gizli mi? Durum izin vermedii iin yaanmyor mu? Zaten dalarda iliki yasa olduunu duyuyoruz. Bir de senin de ok doru sylediin gibi yuka64

rda sava uaklar uarken ne tartacam ki? Ne kadar olabilir farkndaym ama sormu olmak istedim. Figen:Anladm. Teorik bilgi retiminde ayrtrc pratikler Esen:Jineoloji metninde bahsedilen feminizm Liberal Feminizm, nk yle cmleler var: Mevcut feminist hareketlerin liberalizmden kopup, sistem kart gler haline geldiklerini iddia etmeleri kendilerini yanltmak olacaktr. Feminizmin ba sorunlarnda birisi sylendii gibi radikalizm ise o zaman ncelikle liberal alkanlklarla, dnce ve duygu tarzlar ve yaamlar ile ilgisini koparp, arasndaki kadn dman uygarl ve moderniteyi zmlemesi gerekir. Bu temelde anlaml zm yollarna yklenmesi gerekir. Bunun yan sra metindeki btn cmleler bir bilim olma iddias tayor ve cmleler dr, dir diye bitiyor. Bir bilim olma iddias varsa nesnellik tayan dr, dirle biten cmlelerin referans nedir? Gnein sylediiyle balantl olarak feminizmi tanmlama ve eletirme biiminde teori ve pratik birbirine gemi durumda. Feminizmin teorisiyle pratiini kimi zaman farkl dzlemlerde tartmamamz gerektiini daha nceki Feminizm Tartmalar etkinliklerinde de konumutuk. rnein sosyalist hareketlerle feminist hareketin ilikisini tarttmzda Kurtuluumuzun temeli snf m, cinsiyet mi? diye sorduumuzda ya da son etkinlik olan forumda Milliyeti, etnisiteyi grmezden gelen bir feminizm nasl olur?diye sorduumuzda, btn bunlar teorik ve pratik dzlemde farkl iki ekilde tarttk aslnda. Metin feminizm ile teori dzeyinde konutuunu iddia ediyor ama bence bu iddiann kendisi feminizmin teorisini tamamyla yok sayyor. Nkhet hocann syledii gibi Beyoluna skm bir feminizm olabilir ama eletirilen feminizm, o feminizm mi? Jineolojinin feminizmi neden ve nasl kapsayabileceine dair somut hibir veri yok. Bence jineolojinin feminizmle yle ciddi bir tezatl da var: Jineoloji kadn doasndan yani bir zden bahsediyor ve byle bir z, tam da ataerkil sistemin kadna dair rettii bilginin zdr. Bu z ise tarihselletirerek anaerkil dneme dayandryor. u anda anaerkil dnemin yaandna dair bir kant bulunmazken metinde Anaerkil dnemin yaandnn aksi iddia edilemez, diyor. Bilimsellik iddias tayan bir metnin, bu iddialarnn hangi almalara dayandn belirtmesi gerekmez mi? Peki, kadn doas nedir? Nkhet hocann da dedii gibi Kadn erkein kart mdr? Buna gre kadn doas da erkek doas65

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

nn m kartdr?Bu sorularla balantl olarak anaerkil dnem dediimizde nasl bir tahayylmz var? u andaki ataerkil sistemin kartndan m bahsediyoruz? Bu metinde bahsedilen ve kadn doas denilen zellikleri sahiplenen ve onlar yceletiren feminizmler de var ama ataerkil sistemin de kadn bu zelliklerle tanmladn syleyerek buna kar kan feminist yaklamlarn daha fazla olduunu dnyorum ve bence de bu tr bir kadn doasnn kabul feminizme tamamen tezat bir dnce. Bir dier nokta, konumanda Feminizm ideoloji deildir, dedin. Fakat tam da yaptn ideoloji tanmna gre feminizm bir ideolojidir. Ben feminist hareketin sadece eletirdiini dnmyorum, sorunlara zm nerisi ve bunlarn nasl hayata geeceine dair de politikas olduunu dnyorum. rgtlenme biimimizin kitlesel olmamas rgtl olmadmz anlamna gelmiyor. Sadece teorik dzeyde bilgi reten ve eletiri ynelten bir dnme biimi deil feminizm, bunlarn hayata gemesi iin rgtlenen, bugne kadar da ok fazla deiim gerekletirmi ideolojik bir hareket. Feminist hareketin sistem ii zm ve nerilerinin olmas ise onu liberal yapmaz sistem ii nerilerin bir ksm devrimci olabilir. Kadnlar ancak sistem d neriler kurtarr demek de doru deil bence o zaman sosyalist devrim de kadnlar kurtarrd ama ne yazk ki kurtarmadn grdk. Sistem ii zm nerilerine dorudan negatif bir anlam atfedilip, feminizmi liberalizmle e grmek, eer devrim tahayyl yoksa -ki devrim tahayyl olanlar da var- sistem yanls olarak tanmlamak bence hakszlk. Oysa feminizm tam da sistem eletirisi yapan bir ideolojidir, ataerkil sistem diyor, patriarkal kapitalizm diyor. Dolaysyla bu metin ve konuman dhilinde sylyorum ilerleyen srete nasl deiir, nasl dnr hep birlikte greceiz ama jineoloji bence feminizme tezat bir dnce. Meru zemininin bilim olma iddias olan jineolojinin, bizim btn bilgimizi ve feminizmi nasl kapsayabilecei gibi sorularm var. Gne: Esenin sylediine birebir katlyorum. Feminizm byk bir egemenlik eletirisi, dolaysyla feminizmin egemenlik eletirisinden gelen kendi iinde paralln homojenletirmeye almak da bir egemenlik projesi aslnda. Biz eer bilimin iktidarn ve iktidarn bilimini tartyorsak ve her tr bilginin ierisinde birtakm egemen sylemlerin ve toplumsal atmalarn yer aldn sylyorsak unu da sylemek gerekiyor: homojenletirmeye alan her trl bilginin kendisi de aslnda oturmu birer iktidardr, iktidarn kendisidir. Dolaysyla aslnda feminizmin eklemlendii ve kendi iinde yrtt birok tartma
66

var. Bence biraz da bilgisizlikten bu kadar net konuabiliyoruz, yanl anlamayn ben kendi bilgisizliimi de iin iine katyorum. rnein Feminizm kadn bilgisini ve bilimi sorgulad m? diye soruyorsunuz. O kadar ok epistemoloji tartmas var ki feminist bilimde. Bunu tartabilmemiz iin ve alternatif bir bilgi yntemi iin yola kyoruz dememiz iin mevcut olan btn kadnlk durumlarn, zselcilik durumlarn, bilgi nasl retilir sorularn tartan, en azndan yirmi senelik feminist teoriler iinde gelien epistemoloji tartmalarn bilmek lazm. Hibir zaman feminist eylemlilii ve teoriyi homojen alglamadm, alglamaya alanlar da olmutur muhakkak ama feminist akmlarn ierisinde de genelde bu homojenletiricilie kartlk son yirmi senedir btn dnyada yaygn ve bu bouna deil. Reel sosyalizm geleneini yaam feministler de var, o lkelerden gelen feministler de var ya da sizin dediiniz gibi kinci Dalga Feminizmin homojenletiriciliine kar kan, kimlik politikalarn n plana karan Siyah Feminizm var. Bana gre, teorik bir tartmaya girebilmemiz iin birtakm metinleri ok ciddi okuyup, tartmamz lazm ama Bu kadar homojenletiricilik iddiamz varsa acaba bir iktidar derdimiz mi var? gibi bir pheyle yaklayorum. Acaba burada bir iktidar atmas m var? Neden feminizmin bir st yaps olarak karsna, her ne kadar karsna demesek de, ona alternatif bir toplum projesini tartyoruz? Feminizm zaten bu anlamda alm bir proje deil ki! Zaten homojen deil, ok fazla eklektik ve farkl alanlarda farkl zgrleme projelerini tartan bir proje. O nedenle bence byle bir bilimsel iktidar mcadelesine girmektense eylemlilii, pratii tartmak gerekiyor. Feminizmi bal bana epistemolojik olarak sorgulamadan ve benzer bir zgrlk mcadelesini anlamlandrmaya almaktan ziyade bence kendi ierisindeki eylemlilikleri tartmak daha samimi. O zaman gerekten yle bakabiliriz: Neden Trkiyedeki birtakm kadn hareketleri daha marjinal kalyor? Krt hareketi ierisindeki Krt Kadn Hareketi neden daha fazla toplumsallayor? Bunu anlamak da ok g deil. Sizin de bahsettiiniz gibi sadece eletiri zerinden feminizmi kurmak Radikal Feminizmin bir tercihidir. Ayrca ben ideoloji tanmnn da bu kadar basit benimsenmesini eletiriyorum nk ideoloji bal bana eletirilen bir tanm. 1980den itibaren reel sosyalizm deneyimi zerinden ideolojinin bu tr bir tanmna kar ok ciddi tarihsel bir mcadele var. Post-yapsalc teoriler veya toplumsal pratikler ideoloji tanmn eletirmitir. Devrim acaba gerekten byle homojen bir bak asyla m olacak? Devrim ya da sistem tanmn da tartmak
67

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

lazm Sistem d diye bir ey ne kadar mmkn? Sistem dnda da iktidar yeniden retiliyor, sistem dnda kald iddiasnda bulunan hareketler de iktidar yeniden retiyor. lke: Esenin sylediklerine ve nceden konuulan birok eye katlyorum. Jineoloji metnini ok iyi okumadm, yle bir taradm. Krt Kadn Hareketi ne yapyor, ne diyor diye mmkn olduunca dinlemeye, okumaya, anlamaya alyorum. Dolaysyla btn konuulanlarn hakllk payn bir kenara koyarak yle bir eyi aklmzda tutup bu teorik tartmay yapmay nemsiyorum. Krt Kadn Hareketi tabii ki farkl bir bilgi biriktiriyor, baka bir yol izliyor, baka bir abas var. Bana bunu en ok dndren eylerden biri, yaptmz ara kurultaylardan birinde herkesin nasl feminist olduuna dair kendi kiisel hayat hikyesini anlatrken, Krt Kadn Hareketinden arkadalarn baka deneyimlerden gelerek feminist olmalarn ok net bir ekilde grmekti. Biz Batdaki feministlerin kinci Dalga diye tarttmz, dnyada 1970 sonras, Trkiyede 1980 sonras ekillenen bir birikimi varsa Krt kadnlarn da biriktirdii baka bir tarih var. Dolaysyla da kendilerini tabii ki bu tarihe gre kurgulayp teorik tartmay da oradan yrteceklerdir. rnein en sonSnaklar Kurultaynda snaklar nasl adlandrmalyz zerine bir tartma vard ve bu tartmada Krt Kadn Hareketinin kendi pratii zerinden tekrar bir snak kurgusu yaratmaya altn grdk. Bir parti rgt gibi tanmlayamayz Krt Kadn Hareketini ama sonuta aklkla da ortaya koyduklar gibi Krt hareketiyle de balantl bir rgtlenmeleri var, burada bunu da bu aklkla ortaya koyuyorlar. Dolaysyla yine o teorik tartmay yaparken Demokratik zgr Krt Hareketinin ya da Krt Kadn Hareketinin bu balantsn da dnmeden tartamayz, yol alamayz. Bence bu teorik tartmay bu farkll hep arka planda hatrlayarak yrtmek gerekiyor. Ben de son derece zc noktalar olduunu, sadece bu metinde deil, daha nce dinlediim baka teorik ereveli metinlerde de bunun byle olduunu dnyorum. Ya da bilim olma iddiasn, iktidar olma balantsn ben de sorunlu buluyorum ama teorik ereveyi konuurken Krt Kadn Hareketinin biriktirdii ve bence (son yedi, sekiz aydr artk Diyarbakrda yaamaya balam bir kadn olarak) hi hakkaniyetle anlayamadmz ve bilmediimiz onlarca noktas olduunu da hesaba katarak yol almak durumundayz diye dnyorum. ok ciddi ayrlklarmz olacaktr, bunu bugnk tartmadan da grebiliriz, teorik tartmadan da grebiliriz, bu ok doal nk baka birikimlerden, baka yerlerden ilerliyoruz. Bu ayrlklarn da olabileceini ya da
68

belki de hayatn hep bu ayrlklarla devam edecei gereini de aklda tutarak ama birbirine deerek ortak allan bir sr alanda birlikte ilerleyeceimiz bir yol gryorum nmzde. Eda: Ben konumay kafamda ikiye blerek dinledim. Bir tanesi, Krt Kadn Hareketini gerekten anlayabilmek iin, ok yararl oldu teekkr ederim sunum iin. kincisi de bir teori almas ncl gibi; gelitirilecek, beraber konuularak tartlacak bir konu. Hareketi anlamak ksmn da ok tatmin edici buldum, ikinci ksmda yaplan eletirilerin de ok zengin olduunu dnyorum. Ben sert bir yerden bakmyorum. unu sormak istiyorum aslnda. Siz bize gnderdiiniz o metni nerede ve neden kullanyorsunuz? tartmanz merak ettim, sizin hareketinizi mobilize eden sanki o metin deil de baka bir bilgi ve birikim var gibi geldi bana. Ben aslnda bu kadar kadn mobilize edebilen bilgi ve birikimi merak ettiimi sylemek istiyorum, onu paylarsanz sevinirim. Begm: Metinde geen, akademide bilimin kurumsallamasna ynelik eletirileri deerli buluyorum ama bunlar zaten feminist sosyal bilimcilerin de akademiye ve bilime ynelttii eletiriler. Akademik bilgi retme biimi tek deildir, baka trl bilgi retme biimlerinin olabileceini hlihazrdaakademi iinde yaplan almalar da sylyor. neriler iinde kadn siyaset akademileri, kadn dili ve edebiyat blmleri de var ama bir yandan da kadn bilim merkezleri, estetik enstitleri gibi akademi dnda, toplumla akademinin birleebildii bir bilgi retme biiminden bahsediliyor. Hem teori hem pratik yaplanmalar var. Benim jineolojiyle ilgili kafamda netlemeyen ey u, belki buradan tartmak gerek: Jineoloji u anda bir niversitede olmasn istediiniz bir blm m yoksa toplumu dntrecek, topyann gereklemesine zemin oluturacak ileriye dnk bir teori mi? Figen:Bence kadn tarihi ve kadn tanmlama noktasnda burada hl birbirimizle tartyorsak demek ki bugne kadar tartma zeminlerini ok fazla yakalayamamz. Bir sknt var. ki yz yl akndr feminist mcadele var ama u yaklam kabul etmiyoruz: Biz asla feminizmi yok sayan ya da kmseyen bir yerden bakamayz, o deerler zerinden geliyoruz zaten. Fakat Neden kadn hareketleri, kadn mcadeleleri belli bir noktada tkanp kalyor? diye soruyoruz. Bunu zmlerken unu ele almak istiyoruz: Tanmlamalarda bir problem var. Mesela biz bugn hl kadn var mdr, yok mudur, kadnn doas var mdr, yok mudur tartmasn kadnlar olarak yapyoruz. Birincisi bu. Yani toplumsal doay kabul ediyoruz, toplumun bir doas vardr, hayvann bir doas vardr
69

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

Gne:Kabul etmiyoruz, illa ki yle bir ey yok. Figen:Doa yaamn bir btnleyicisi, ikisini bir btnlk ierisinde ele alyoruz. Toplumsallamay kabul ediyor muyuz? Bugn yaadmz toplumsallama bir gereklik deil mi? Yaamn bir gerekliidir, bunun bir doal sreci vardr ya da bunun bir mdahale sreci vardr. Dolaysyla bu kavramlarn yine tartlmas gerekiyor. Benim bildiim kadaryla tek bir feminizm yok, yle deil mi? Eletirilerimiz de tek bir feminizme kar deil zaten. Ama feminist akmlarn bugne kadar neden hayal ettiklerini gerekletirmekte baarl olamadklarna dair yaptmz tespitlerin de temelinde bu yatyor ite. Feminizm ne istediini biliyor ama bunun toplumsal boyutu ve mekanizmas konusunda ok dank ya da eksik kalyor. Biz feminizme eletirel baktmzda onu hiletirmi olmuyoruz. Ama feminizmin bir sistemleme problemi olduunu dnyoruz. Yaamn her alanna, siyasete, ekonomiye, sanata, kltre kadn bak asyla mdahil olmak, hatta bunun ncln yapmak istiyoruz. Bugn Krt hareketinde zerklik tartmasnda bunun kadn nclnde gitmesi gerektiini savunuyoruz nk kadn bak asnn olmad yerde iktidar konuuyor diyoruz. Belki bizim iktidara bak amz da tartlabilir ama aslnda bu bizim iin ok tartmasz bir eydir: ktidar gtr, tekeldir, egemenliktir. Doal toplum var mdr, neolitik dnem var myd/yok muydu? gibi tartmalarn bilimsel dzlemde tartlmas gerektiine de inanyorum. Bu kadar ok kaz aratrma yapld, bu kadar ok tez hazrland ama yaplan her arkeolojik kaz yeni bir eyler getirecektir. Ama kadnlar cephesinden Anaerkil dnem var myd, yok muydu? tartmalarn ok anlayamyorum nk doal toplum srecine ilikin elde ok fazla bilgi var. rnein bize yarm saat uzaklkta ayn var, Erganide. Maaralar var, kazlar yaplm, talar oyulmu, anak mlek yaplm, kadn figrleri var, elimize bir sr belge geiyor bu kazlardan. Anaerkil kavramn ok da sevmiyoruz, fazla da kullanmayz, bu metinde de bir kere geiyor, biz ona anaerkil demekten ziyade Doal iblmnn yaand toplum, diyoruz. Bizim dediimiz u: Kadnn o srete dzenleyici olduuna, bunu da adaletli bir ekilde yerine getirdiine inanyoruz nk o dnem sava yok, talan yok, tecavz yok, kavga yok, kr yok. Gne:Bu da acaba tarihe topik bir bak m? nk bunlarn hibirini tam bilmiyoruz Figen: Aratrmalar bize bunu sylyor ama byle de umut ede70

biliyorsunuz, byle de olabileceini dnebiliyorsunuz aslnda nk o dnem henz artk mal yok. Dndm zaman mesela eer topladmz yiyecekler her birimize yetiyorsa, ben Hazalla ne iin kavga edeyim? Ya da ordu yoksa, dincilik yoksa, bilimcilik yoksa ben Hazalla neden kavga edeyim? Eda:Ama siz u ann gzyle bakyorsunuz. Figen:Hayr, o gnn gzyle bakyorum aslnda. yle hayal ediyorum ama sonu itibariyle fazla rnn ve krnberaberindegetirdii bir durum var. Cinselliin de insanlk tarihinde ok ciddi bir problem olduunu dnyoruz. Kadn bedeninin, kadna ynelik bak asnn da problemlerden biri olduunu dnyoruz. Biz kadnn elinden alnan bir doas olduuna inanyoruz. Diyorlar ya Tanr Enki, Tanra nannadan 104 Mesini3, icadn alm, kurumlar, kurallar, etik anlaylarn almtr oradan. Kadnlar olarak alnan bir sr deerimiz var. Bunun anlam biz erkeklerden ok daha stnz demek deil ama bizim doayla, toprakla olan bamz belki de doal iblm gerei stlendiimiz o ilerden kaynakl olarak daha gl ve bu badan dolay gerekten bizim duygusal zekmz daha baskndr. Ben duygusalln olumsuz olarak ele alnmasna da karym; duygusal zeky sistemin tanmlad gibi saflk, alamak falan olarak ele almyoruz. Ama analitik zek erkekte gelimitir diyoruz nk analitik zekda dz bir doru vardr. Detayn grmez, hedefe gider. Bugn erkein elindeki siyaset de yle deil midir? Krt Kadn Hareketi olarak yaamn her alanna dair syleyecek szmz var bizim. Sadece kadn sorununa ilikin deil, siyasetteki ya da eitimdeki ya da kltrdeki ya da basndaki Mesela bugn JINHA diye bir kadn haber ajans kuruldu, kurulmak zorundayd nk bugnk basn anlay, bugnk medya anlay tamamen erildir. Jineoloji kavramn iktidar olma, bir hegemonyann kendi tekeline alma abas ya da homojenletirme olarak ele aldmzda o zaman sorunun zmn de aslnda biraz mulklatryoruz gibi geliyor. Jineolojinin amac bilimi tekeline almak deil, var
3 Smer mitolojisinde nceleri Ninhursak, sonralar Inanna ve ardndan etkiledii Akad mitolojisinde ise tar adyla bilinen tanradr. M 2500l yllara ait olduu tahmin edilen bu mitolojik hikyede, Me diye tarif edilen, sanat, zanaat ve dier yetenekleri de kapsayan bir kutsal hediyedir. Tanr Enki, bunlar Tanra Inannadan alarak kontrol altnda tutmak istemektedir. Kadnn toplum kurucu deerlerini almak isteyen (zaman zaman da alm olan) Tanr figr erkek iktidar temsil etmektedir, diye yorumlanr. Ayrntl bilgi iin:http://www.ozgurgun dem.com/index.php?haberID=10195&haberBaslik=Kurnaz%20Tanr%2Enki%2 0ve%20yaral%20Tanra%20nanna&action=haber_detay&module=nuce

71

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

olan bilimi eletirmek zaten. Metinde ben ok daha detayl aklandn dnyorum, bilginin tanm ve bilginin nasl tekele alnd hususunda olduka geni kapsaml aklamalar var. Bilimi erkekten geri almak, zne indirgemek iin urayoruz. Bilimin tanm feminen olmaldr diyoruz, ekolojik olmaldr diyoruz, demokratik olmaldr diyoruz. Bilimi reddetmek bana ok garip geliyor. Bilim iktidarla balantl oluyor, rgtllk iktidarla balantl oluyor, hep byle bir hegemonya kaygs var ama karmzda da muazzam bir dman var. Siz erkek egemen zihniyet deyin, ben AKP diyeyim, biri devlet desin, biri kapitalistler desin ama muazzam, byk bir dman var ve her yerimize saldryor. Kadn olarak benim kimliime, bedenime saldryor, Krt olarak kimliime saldryor, emeki olarak emeime saldryor, doama saldryor, toprama saldryor, dolaysyla bizim bir araya gelmemiz gerekiyor. Bu da tek bir dnce zerinden deil btn dncelerin bir araya gelip tartabilecei jineoloji zerinden olabilir. Feminist hareketin sisteme ynelik eletirilerini ve verdii mcadelenin sistem iinde radikal olduu inancn tayoruz ama bunun ok geni olmadn ve bu mcadelenin bir btn olarak alternatif, yeni bir sistemi nasl yaratabiliriz zerinde younlamadn dnyoruz. Nasl bir toplum istediimizin zerinden gitmek ok nemli nk yaamn srdrlebilir olmasnda benim bir kadn olarak bak amn her alanda nemli olduunu dnyorum. topya denebilir belki ama biz topyamz inann Diyarbakrda gerekletirmeye baladk bile. Birok kesim mahallelerde bir araya geliyor, kendi nerilerini sunuyor, kararlar alyorlar. Cinsel ynelim konusunda bak asnda ciddi skntlarmz var, toplum olarak ok kapal bir toplumuz. Bu konuya kendi iimizde bile younlama dzeyimiz ok zayf nk hep uzak tutmuuz, tpk eskiden feminizmi tuttuumuz gibi. Eskiden feminizme olduu gibi ayn ekilde cinsel ynelime kar da nyarglarmz var. Sonu olarak unu sylemek istiyorum, cinsel ynelimleri biz dnce zgrl, kendini ifade etme zgrl temelinde ele almak istiyoruz. Birey nasl yaamak istediine kendisi karar vermelidir ve onun nasl yaamak istediine kimse karamaz. Bir bakasnn yaam hakkn ya da bir bakasnn yaam biimini engellemeden, rencide etmeden bu yaanmaldr. Cinsel ynelimlerin ahlaki boyutunun toplumda olumsuz olarak ilenmesinin nne gemek gerekiyor. rnein Krt toplumunda genelde sapknlk olarak ele alnr ecinsellik ama Krt hareketinde de birlikte mcadele eden, destek veren, g veren, birlikte yryen birok insann bir noktadan sonra gey ya da lezbiyen
72

olduunu reniyoruz. rnein Rotinday bileniniz var m bilmiyorum,bir sanatdr Rotinda, Roj TVde ok kard. Mesela o cinsel ynelimini ak ak syler. Hl Krt hareketi iersindedir. Hatta ona Senin bu mcadeleye katl biimin ok nemli, katl kimliin ok nemli, gerisi seni ilgilendiren bir durum, biz seni byle kabul ediyoruz, demiler. Dolaysyla cinsel ynelim konusunda toplumun kapal olmasndan kaynaklanan, bize de yansyan tedirgin, temkinli yaklamlarmz var ama onlara ynelik saldrlara iddetle kar kyoruz. Bunu her seferinde BDP siyaseti zerinden de dile getiriyoruz. Mecliste LGBTlere ynelik saldrlara ve cinayetlere, karakolda ikencelere, hortumla dvlmelere kar sz syleyen BDPdir. 8 Martlarn birinde LGBT arkadalar geldiler, Biz sizinle yrmek istiyoruz, dediler. Birka yl nceydi. Ama siz erkeksiniz, dedik, Biz erkek deiliz, dediler. Yok ama tipiniz erkek, dedik espriyle kark. (Glmeler) Ama biz erkeklii reddettik, erkek deiliz, biz onlara karyz, dediler. Ya kafa yoruyorsun, ne yapacaksn? 8 Marta erkeklerin katlmasn istemiyoruz, Sadece kadnlar olacak, diyoruz, bu arkadalarn tipi erkek, nerede yryecekler? Gittik, Ne olur siz de bize anlay gsterin, imdi sizi nereye koyacaz? (Glmeler) Bari kenardan yryn. Biz de yurt severiz, sizinle mcadele ediyoruz, size inanyoruz, siz niye byle yapyorsunuz? dediler. ok ciddi, deerli tartmalar yaadk. Katlmc (a):Trans erkekler mi sz konusu ben anlamadm? Katlmc (b):Trans kadnlar herhalde. Figen:Biz Krt toplumuna gre normal erkekleri bile yrtmyoruz. Sonra bir baktk, arkamzdan pankartla geliyorlar, kimse de bir ey demedi mesela, analar da bir ey demedi. Corinna: Bu analar var ya ben artk her eyi bekliyorum onlardan. (Glmeler) Ciddi sylyorum. Analar diyoruz ya ok ilgin, ok tatl. Birisi bir gn kp, ben de holanyorum artk kadnlardan diyecek, bir gn bunu da yaayacaz herhalde deil mi? (Kahkahalar) Ama ok deerli bir srele kar karyayz diye dn-yorum. Hayal kuruyorum en azndan. Gerekten ben kiisel olarak harekette benden daha byk kadnlarn,ok nemli ve en ikna edici unsur olduunu dnyorum. O yzden o po-tansiyeli hem anlayamyorum, hem de dediim gibi ne kacak belli deil. (Kahkahalar) Eer gerekten bir gn birbirlerinden holanmaya balarlarsa, o zaman bizden farkl bir ekilde ortaya koyacaklar. Figen: ok kk bir rnek verebilir miyim? 2000 ylnda stanbulda bir kadn mitingine geldik. Sahneye kadn kyafetle73

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

riyle (kusura bakmayn, baz kavramlar ok hassasiyetle semeye alyorum) bir kii kt. Tabii herkes alklad, analar da alklad. Analarn eller havada, zafer iareti yapyorlar tabii.Sahnedekinin sesi kaln kmaya balaynca, anann eli yava yava inmeye balad, ses bir erkek sesi nk. (Glmeler) Elleri yava yava indi, indi, ses ok kaln bir erkek sesi. Ama sonra o erkek sesi Dadaki gerillalara da selam gnderiyoruz, deyince anann eller birden havaya kalkt, ciddi sylyorum. (Glmeler) Ve inanlmaz alkladlar. Bu kiinin onun bildii kadn olmadn, bildii erkein kadna dnm olduunu (basit bir tanmlama yapyorum) fark etti. Sonra da zafer iaretini ykseltti havaya. Analar ite byleler Bu metin bir tartma metni, zerinde hep beraber tartlp son hali verildi. Hl tartlabilir, hl da tartyoruz zaten. Glendirmeye, zenginletirmeye alyoruz. Ama bu metinde tm kadn hareketlerinin, kadn evrelerinin sznn olmas, eletirilerinin olmas da ok nemli zaten nk aylarca tarttk, aylarca aratrmaya altk. Her alandan neriler geldi, tartmalar geldi. Benim de metne kendi amdan eletirilerim oldu. Tek merkezli bir metin deil. Mays aynda yapacamz altayda ok daha hazrlkl tartacaz, sizler de davetimizi kabul edip gelirseniz ok seviniriz. Katlmc (c): Roza, Jujin gibi dergilerden bahsedilmedii sylenmiti. Figen: Roza ve Jujin dergilerindeki arkadalar ben de tanyordum, o dnemde Silivride grev yapyordum. Emekleri, abalar gerekten de saygyla karlanyordu. Belki daha rgtsel boyuta getirip, mekanizmalarn oluturabilselerdi glenebilirlerdi diye dnyoruz ama o dnemdeki konjonktr gerei hem siyasal basklar hem de ekonomik skntlardan devam edemediler. Fakat jineolojinin hedefi bu zaten, btn bu tartmalar da iine alp, deerlendirmek. Hep sistemin basklarndan sz ediyoruz ama daha da nemli bir sorunumuz var. Biz bunun yerine ne koyacaz? Bunun zerine kafa yoruyoruz. Rahatszz bu politikalardan, yaasn devrim! mi diyeceiz sadece? O yzden yllardr kafa yoruyoruz. Konfedaralizm mi olsun? Bamszlk m olsun? zerklik mi olsun? Ulusal birlii tartyoruz. O kadar ok kafa yorduumuz ve mcadele ettiimiz ey var ki. Ama birini dierinden daha stn tutmuyoruz nk yaam bir btn olarak ele alyoruz. Yaam sadece bir kesimin ezilmilii zerinden mcadele verilerek giden bir sre deil ama btn ezilmiliklerin kkeninde cinsiyetiliin yer aldn biliyoruz, bu yzden de kadn bak asn
74

bilimin merkezine oturtmak zorundayz ama bu bilim egemenlerin tekelindeki bilim deil. Bu bilim gerekten toplumun lehine ileyen ve iletilen bir bilim olmal. Bir atma alan olarakkadn doas Hazal:u ana kadar temelde iki mesele var tarttmz. Birincisi daha uzun sre de tartacamz kadn doas meselesi. Bu odada ka tane feminizm varsa onlarla, bu kadn doas arasnda ciddi bir mesafe var. Feminizmin kadn doasn benimsemesi kolay gibi grnmyor. kincisi de rgtlenme biimi. Jineolojinin var sayd ve feminizme eletiri de getirdii rgtlenme biimiyle ilgili bir mesele var ama en nemlisi, jineoloji daha yeni tartmaya alm bir ey olduu iin, bunu birlikte tartabilmek adna ortak zeminler yakalamamz gerektii ortaya kt. Sevi: Her ne kadar bizim dncemiz deseniz de bu tartmann olmas ve dilinizin yapcl bunu tartmaya ne kadar niyetli olduunuzu gsteriyor, bu anlamda burada olduum iin ok mutluyum ve ok teekkr ederim. Byle bir dile sahip olmann gerekten yaanmlklarn, deneyimlerin sonunda gelen bir ey olduu ok ak.Onun iin bunu tartmaya devam etmeyi arzularm, eminim bu odadaki birok insan da bunu isteyecektir. Benim biraz kafama taklan ey az nceki bu normal erkekten gelen normallik meselesi. Bilimin normalletirmesi zerinden bu normaller belki de dilimize ok fazla pelesenk oluyor. O normalleri sorgulamamz engelleyenin de bilimin ta kendisi olduunu dnyorum nk bilim normlar yaratarak ve onlar doallatrarak tekeller yaratan ya da iktidar bu ekilde kuran bir ideolojidir. Bilim zemine, mekna, farkl iktidar ilikilerine gre deien bir ey iken politika retme zemininde bilimin tek ve mutlak gereklik olarak alnmasn sakncal buluyorum. Kald ki bahsettiiniz Ana Tanra dnemiyle ilgili olarak da, aynnde imdiye kadar kan Neolitik Dnemde Ana Tanra vardr, diyen buluntularn, aslnda ne kadar ataerkil bir dnemden geldii u ekilde ispatland: ok fazla kil heykelcikler bulunmu, hepsi de Ana Tanra figrleri fakat geen sene bulunan byk erkek bstlerinin gznde paha biilmez talar bulmular. Buradan da u sonucu karmlar: Biz hep Ana Tanra dnemi diyorduk ama demek ki bu Ana Tanra heykelleri ikincil nemde nk hibir Ana Tanra klt o bulduumuz erkekler kadar ihtiaml deildi. Dolaysyla bilimi srekli deiebilen ve zaman deitike de farkl gereklik rejimleri yaratabilecek bir pratik olarak grmenin jineoloji tartmalarnda da nmz ac bir etki75

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

si olabileceine inanyorum. Bir ey daha var. Duygusal zek meselesi, tukaka falan deil ama yine de modern bilimin de getirdii bir sistem olarak hayat ve dnyay ikiliklere ayrarak, yin/yanglar oluturarak, siyah/beyazlar oluturarak, eril/diiller oluturarak da aslnda normal olan ya da normal olmayan erkek veya kadn kategorilerini hayatmza katyor ve bizi kategorilerin iinde hapsedip, ya o ya da bu olmaya zorluyor ve aradaki o geileri grmemizi engelleyebiliyor. Bunun iin de belki ecinsellie dair politika retmek zorlayor. Figen:Dualizm Sevi:Evet. Berfu: Ben de ok teekkr ederim sunumunuz iin. Jineolojide benim de katlmadm baya nokta var ama ben de lkenin bahsettii pratik farkllok hissediyorum. Sava ortamnda ve bir ulus olaraktaarruz altnda olmann bizim yaam pratiklerimize u anda ikin olmayan birtakm faktrleri var ve bunlar ok nemli farkllklar yaratyor. Jineoloji buradaki baz kadnlarn feminizmlerine ya da benim feminizmime uymuyor olabilir ama kadnlar rgtleme biiminizi ve abanz gerekten ok takdir ediyorum. Jineolojideki doaya olan vurgunuzdan ok zc bir syleminizin olduu sonucu ortaya kyor ve oumuz da burada kadnn bir z olduu meselesine katlmyoruz ama benim sizin kadn bak as demenizden anladm gerekten eril dilin bir ekilde krlmaya allmas. Kadn bak as dediiniz eyi daha ok eril analitik sylemin, duygular ve kadnlkla zdeletirilen her eyi darda brakan sistemine kar bir bakaldr olarak gryorum dolaysyla tamamen zc sylemlerle bir okumuyorum, orada ataerkil sisteme kar bir strateji sezinliyorum. Burada bu tartmay yrtrken bir rahatszlm da olutu akas. Sizin dilinizin yapcl konusunda Seviye katlyorum fakat tartlrken Feminizmde u u tartmalar var, byle eyler var, diyen, reten bir tavr sezdim buradaki katlmclarda. Byle bir eletiri getireceim, sanki stten, reten bir tavr varm gibi geldi bana ve bu beni rahatsz etti. zlem: Gelenei bozmayaym, ben de teekkr ederek balayaym. (Glmeler) Jineoloji kavramn bu tartma vesilesiyle ilk defa duydum ve ok ilgimi ekti. Krt Kadn Hareketiyle ilgili ok uzaktan takip ederek edindiim bilgilerin kavramsal olarak nasl oturtulmaya alldn anlamamda yardmc oldu. nk jineoloji kavramnn ynelttii birok eletiriyi kesin dorular ve yarglar olmaktan te bu kavram tartrkenki soru iaretleri olarak aldm: Bu konu Krt kadnlar tarafndan nasl tartlyor ve ona dair sorular neler olabilir, hangi alardan baka trl tartabili76

riz gibi... Bilimle ya da kadnn doasyla ilgili eletirileri deerli buluyorum. Feminizmin ana derdi deneyim zerinden rgtlenmek, bilgi biriktirmek ve mcadele etmekse bunun zerinden Krdistanda yaanan koullar iinde orada bir bilgi retiyor olmann, tahayyl etme biimleri kurmann ben de ok kymetli olduunu dnyorum, tabii ki de birbirimizi eletirme ve birbirimizle tartma yollarn ak tutarak. Ben isimlere ok taklmam, feminizm olur, jineoloji olur, kim nasl tanmlamak istiyorsa yle tanmlar, ufkum ak yani. Ama feminizme biz de dhil olmak zere hepimiz Bat kaynakl bakyoruz, aslnda feminizmin ideolojik olarak nerdii, ngrd eylerin Bat olmayan yerlerde nasl rgtlendiini, yaam pratiine nasl getiini, o geilerin nasl olduunu ok bilmiyoruz. O yzden Bat kaynakl feminizm dnldnde jineoloji kavramsallatrmas ile sizin kurduunuz teorik zemin bana da ok mantkl geliyor. Bunu feminizmin sorunu olarak deil, feminizm pratii olarak gryorum ve biz bu pratii Batdan bildik, Bat kaynakl ou toplumsal eletiri gibi. O yzden isimler artk bu noktadan sonra fark etmez nk baka bir yerde bunun nasl kavramsallatrldn bilmiyoruz. Eda:Bence jineoloji iinde tarttklarnz zaten feminizm iinde olan tartmalar ve bu yzden feminizmin jineolojiyi kapsadn dnyorum. Burada grdm u: Feminizm sizi tatmin etmemi. Size bir eyi verememi. Bir ak brakm ve siz de bu a farkl bir ekilde adlandrarak zmleme yoluna girmisiniz. Bu o kadar deerli bir ey ki nk eer biz kendi pratiimizde de Bat kaynakl olmayan bir feminizm yaamak istiyorsak, ite bu noktada sizin ortaya attnz jineolojiyi tartmamz lazm. Ama birincisi, neden byle bir eye ihtiya duyuldu? kincisi de rgtlenmeye ve eylemlilie datir eletirinizin ok deerli olduunu dnyorum ama sizin Krt Kadn Hareketi olarak yeni bir kavram ortaya atmanzn, yeni bir ey oluturmaya almanzn hareketinizin enerjisini bleceini dnyorum. Sizin zaten oluturduunuz, yllardr iinde bulunduunuz bir rgtllk var. Farkl bir kanaldan, farkl bir kavram ortaya atmak enerjinizi sanki ikiye blyor gibi geliyor. Elif: Figen, konuman ve buradaki tartmalar sadece buradaki feminist kadn arkadalar iin deil, Krt Kadn Hareketinden olan bizler iin de ok ac ve retici oldu. Edann brakt yerden gireyim. Figenin zaten bandan beri anlatt gibi Krt Kadn Hareketi nceden yazlm, izilmi ve o yazlan, izilene gre hareket eden, adm atarken de Yazlan, izilene uygun mu hareket ediyoruz acaba? diye ilerleyen bir hareket deil. Bir halk
77

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

hareketinden bahsediyoruz ve hepimizin dnmesi, hepimizin ayn perspektife hemen ulamas, onu yaamsallatrmas mmkn deil ama hareketin kadn kurtulu ideolojisi perspektifi var. Bu dorultuda deiim iin cinsiyetilii grd yerde mahkum ederek mcadele etmeye devam ediyoruz, bu mcadeleyi de sadece yazlanlarla deil konuarak, eyleyerek hayata geiriyoruz. Mesela karma yapdaki bir erkek arkadala alyoruz diyelim, o erkek arkada duyarl ve devrimci olmasna ramen politika yaparken olduka cinsiyeti bir yaklam sergiliyor, ona Al u metni oku da gr, demiyoruz. Dolaysyla Krt Kadn Hareketi hareket ederken de, rgtlenirken de materyallerimiz unlardr, u metni okuyun, bunu anlayn tarznda bir alma yrtmyor. Bu metin ncelikle Kadn Akademisindeki kadnlarn younlap, tartp, geri bildirimler alarak, tekrar younlaarak yazd bir metindir. Enerjinin dalmas meselesine gelecek olursak, Krt kadnlar arasnda jineoloji diye bir bilimi yaratmalyz, bunu gelitireceiz, o zaman bir enerji blnmesi olur senin dediin biimde. Ama zaten mesele kadn perspektifini, kadn bak asn btn pratiklerimize yerletirmek ve pratiklerde onu aa karmak olduu iin enerji blnmesi diye bir ey yok. Eda:Ama bunu yazmak iin bir efor sarf edildi. Elif: Krt zgrlk hareketinde, Krt Kadn Hareketinde benim ok deer verdiim younlamak diye bir kavram var. Bugn buraya stanbuldan bir kadn arkada da konumac olarak gelebilirdi ama burada gnl rahatlyla oturmay kabul edecek bir arkada kmad nk genel siyasi sreten ve dngden dolay stanbulda bu konuda younlamas yeterli olan arkada yoktu ya da olan arkadalar aslnda yetkin olmalarna ramen Hayr younlamam yeterli deil, olmaz, diye gr bildirdiler. Kadn Siyaset Akademisi bu younlamay daha iyi yapabilen arkadalarn bulunduu bir kurum, dolaysyla bu metin oradan dzgn bir ekilde km. Bu metinde byledir, yledir yerine Byle olabilir, u yaplabilir, kendimi byle iyi hissediyorum, gibi ifadelerle ayn eyler sylense, aslnda dil konusundaki yaklammz biraz daha farkl olacakt ama dikkat ederseniz Figen konuurken de dirleri ok kullanyor. Genelde gnlk hayatmzda kullanmadmz, feminist evrelerde ok kullanlr m bilmiyorum, mesela Bir btnden byle yaklayoruz, deriz. Arada bir Kendime bir ay alaym, gibi tipik rnekler de var. Bir halkn en nihayetinde baka bir dili vardr ve bu dil baka bir halkn egemenlii altnda asimilasyona uradnda kendini baka bir ekilde ifade ediyorsun ve
78

kolektif bir akl yrtme olutuu gibi kolektif bir dil de oluuyor. Bu ortak dilin olmasn aslnda biraz da kolektif akl yrtmenin, o birikimin kolektiflemesinin bir yansmas olarak da deerlendirebiliriz. Esen:Sadece unu syleyeceim, dr ekine dair ynelttiim eletiri kltrel farklla dair deil, bilimsel bir bilgiyi beyan eden st bir dil olmasna ynelikti. Dolaysyla kullanlan dr, dir dili, senin sylediin gibi herhangi bir dilde kullandmz kltrel bir farkllk olarak ifade edilemez. Metinin bu kadar tartmal konulara dair tartlmaz bilgiler syleme iddiasnda olduunun altn izmek iin dr, dir diline dikkat ektim. lke: Bunlar uzun tartmalar, bugn burada tketilecek gibi de deil. ok nemli bulduum iki ey syleyebilirim. Elif younlamak dedi, mesela bu bir rgt jargonudur. Dolaysyla biraz nce konutuumda da syledim, u anda bu tr gereklikler yokmu gibi tartyoruz. Byle tartamayz. Byle tabii ki bir yere gitmez. Biz birbirimizi ikna etmek iin tartmyoruz ki zaten, ancak birbirimizi anlamak iin karlkl tartyor olabiliriz. Baka trl nasl olabilir? Krt Kadn Hareketi mi buradakilere Byle yapn, diyecek, yoksa biz mi Krt Kadn Hareketine Byle yapn, diyeceiz? Eer byle tartrsak bizler beyaz feministler oluveririz. Dolaysyla Figenin sunumunu yapt jineoloji metninin gerekliini bilerek tartmak zorundayz. Benfeministlerin, Krt Kadn Hareketinden beklentilerini ok yksek tuttuklarn dnyorum. Buradan kendimize dair fe-minizmleri bekliyoruz. Birden orann kendi gerekliini, hem Krdistan gerekliini, hem onlarn nasl rgtlendiini unutarak konumaya baladmz zaman krgnlklar, beklentiler ve st diller olumaya balyor. Krt Kadn Hareketi, Krt Hareketinin iinden kan bir harekettir, Krt feminist hareketi demiyoruz, Krt Kadn Hareketi diyoruz. Bu iki ciddi farkllktr dolaysyla biz bu gereklii unutamayz. Gne: Ben de teekkr etmek istiyorum. (Glmeler) Benim amdan da gerekten hem ilgilendiim bir alan olduu iin hem de sizin deneyimlerinizi dinleyebildiim iin ilgin bir tartma oldu. slup olarak biraz didaktik bir dilim olabilir, biraz polemik kkenli bir gelenekten geliyorum altm alan ve saha itibariyle ama samimi yaklamaya altm, hi didaktik bir niyetim yoktu. Tabii her ey de niyet deil, slubu da renmek gerekiyor. Pratik faaliyetleriniz dnda, metninizden ve sylediklerinizde feminizme olan teorik eletirilerinizden yola karak daha nce sylediklerimiama gerei duydum. Alternatif bir kavramn ortaya atlmasnn ayr bir egemenlik projesi olup olmadn kendi iimde sorguluyorum. Neden feminizmi amaya alyoruz?
79

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Krt Kadn Hareketi ve Feminizm

Feminizm almas gereken bir proje mi? Feminizmin ve farkl feminizmlerin kendi ierisindeki eletirel farkllklarna ramen erkek egemenliine ve erkek egemenliini amaya ynelik bir proje olarak ortaya att iddia gerekten almas gereken ya da eksik bir iddia m? Bence bu feminizmin iinde yaplmas gereken bir tartma. Ben zlemin tersine kavramlar ok nemsiyorum, farkl bir kavramsallk acaba ayr bir egemenlik projesi yaratabilir mi ve feminizmin aslnda zaten eletiri alanna ait olan bir alan onun alanndan karma iddiasna sahip olabilir mi? Beni gerekten artyor, feminizmi kendi ierisinde yeterince tartmadan neden ayr bir kavram retmeye alyoruz? Sizin eletirinizi ben de kabul ediyorum, feministler olarak yeterli bir toplumsal rgtlenme ve yeterli bir toplumsal zm retemedik henz ama homojen bir proje olmamasna ramen feminizm ok farkl tarihsel srelerden geti ve her seferinde kendisine yeni bir eyler ekledi. Hazal:ok verimli bir tartma oldu, bence jineoloji kavra-mn daha da ok tartacaz. Belki yle bir fark var diye dnyorum: Figenin konuurken syledii her ey benim iin metinde yazanlardan ok daha anlalr oldu, ok daha rahat anlayabildim. Metinde feminizmle kurulan iliki zerinden bir sknt var. Feminizmden de, baka birok eyden beslenebilir demekle, feminizmi kapsar demek arasnda bir fark var. Belki metinde de biri byktr, dieri onun alt kmesidir gibi olan ifadeler, bizi bu nasl bir iktidar, bu nasl bir egemenlik, ne neyin zerinde sorgulamalarna gtrd. Jineoloji feminizmden bence de farkl ama kart deil. Farkl, nk rgtllk biimi, toplumsal olarak beslendii kaynak, Nasl bir toplum istiyoruz? tahayyl farkl. Bu toplum tahayyln hayata geirecek siyasal mekanizmalar da var, belki bunun yaklat bir gelecek de var. Dolaysyla jineoloji kavram baka bir yerde duruyor. Ama feminizmi kapsamak/kapsamamak ya da feminizmin de iyi taraflarn almak, eletirel mesafesini de koymak gibi dnceler zerine daha sonra da tartmaya devam edebilirsek bu daha verimli bir tartmaya evirilebilir. Figen: Bence de tartmalara devam edelim nk kavramlarn ifade ettikleri anlamlar zerine bazen ortaklaamayabiliyoruz. ncelikli olarak bilimi ok derinlikli olarak tartmak gerekiyor. Ben u anda aknm mesela bilim olmal m, olmamal m meselesine kadar geldik. nk bilim deyince sizin de bizim de ilerici hareketlerin hepsinde akla gelen ilk ey iktidarlardr. Peki, ama onlarn elinden aldmz zaman bilimi yok mu edeceiz? Byle bir ey mi bilim? Bilimsiz toplum nasl bir ey? Bence kadnlarn bitkilerden doal ila yapmas bilimdir. Merak ediyor, retiyor,
80

aryor, yeni bir ey ortaya karyor. Bilim bilmekten geliyor, bilgiyi toplum yararna sunuyorsun. Bu tartmalar olmal, nemli buluyoruz. Sanrm bu tartmada eksik kalan ey Krt Kadn Hareketinin (Demokratik zgr Kadn Hareketi) feminist bak asn, yani neden jineolojiye ihtiya duyduu konusunu belki tekrar tekrar ele almak lazm. Feminizmi evet, eksik buluyoruz, yetersiz buluyoruz, ideolojik bir hareket olmad dncesini tayoruz nk feminizmin sistemsel radikal bir mcadele tarz yok. Sylemde olabilir, eylem tarzlarnda olabilir ama ne istiyoruz zerinden yeni bir sistem, yeni bir toplum modeline dnk bir topyas yok feminizmin. Grdmz feminizmlerin yok, varsa eer paylaalm, tartalm. Elbette biz de eksik kalabiliriz. Akas benim iinde bulunduum kadn hareketi ve kadn akademisinde son birka yldr dnyadaki feminist hareketleri aratryoruz, inceliyoruz. SFKnn ya da Amarginin hangi almalar yaptn merak ediyoruz, aratrmaya alyoruz. Eko-feministleri, Varoluu Feminizmi okumaya alyoruz. Aratrmak, incelemek, tartmak, younlamak ama rgtlenmek, birlikte eylem yapmak, birlikte mcadele etmek iin jineolojiyi neriyoruz. Feminizmi yadsmadan, feminizmi asla hiletirmeden ama feminizme olan eletirilerimizi de ortaya koyarak. Belki altaya kadar tartma zeminlerimiz biraz daha olgunlaabilir. Gkkua da burada, Amargi de burada. Mesela bir arkada bir neri getirdi. Feminizm kalsn, jineolojiyi onun iine yedirelim. Byle mi olmal, nasl olmal? Btn bunlarn tartmas srdrlebilir ama bulumadan ok byk zevk aldk, onur duyduk gerekten. Kadnlar olarak bir araya gelmek bize her seferinde moral oluyor, g oluyor. Cins bilinci kavramna inanyoruz, mthi haz alyoruz, o gc grebiliyoruz. Biz bir kadn kurtulu ideolojisi olmas gerektiini iddia ediyoruz. Kadn var oluu temelde ele almak zorundayz nk biz hl kadnn doayla birlikte o doadan zamanla kopup, farkllaan bir varlk olduunu kabul etmek durumundayz. Ben ok heyecan duydum, tabii ki tartabiliriz kadnn doas var m, yok mu diye? Ana Tanra heykelleri kan yer ayn deil de Gbekli Tepeydi. Allah kahretsin! dedik hatta biz de. Gbekli Tepede erkek penisi bulundu, o ana kadar her ey ok iyi gidiyordu. (Kahkahalar) Koca memeli Ana Tanralar kyordu, birden kocaman bir erkek penisi km. Ben de diyorum kadnn can sklmtr, gl kenarndayken, Bu adamnki birden kkken byyor, bari byn yapalm, demitir. (Kahkahalar) Gbekli Tepe byle yapt yani bize. Bu iin akas tabii
81

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Trkiye ok kt bir duruma gidiyor, Krt sorunu ktye gidiyor, genlik, niversite sorunu, Aleviler, her ey ok ktye gidiyor. Dolaysyla bu teki, militarist, dinci anlaya kar tek bir merkezden deil ama ortak hareket edebilmek, birlikte hareket edebilmek, farkllklarmzla destek olabilmek gerekten nemli. Krdistandan size selamlar getirmitim, sizden selamlar da oraya gtreyim. ok teekkr ediyorum.

82

Dindar Kadnlar ve Feminizm

Her tanmlama abas, sahih bir tanmadan yola kmyorsa eer, ayn zamanda bir snrlama ve belirleme tehdidi tayor olabilir. Cihan Akta

Feyza: Sizlerle slami Feminizm ya da dindar ve Snni Mslman kadnlarn feminizm kavramlar zerine konuacam. slami Feminizmle, dindar Mslman kadnlarn feminizmini ben ayr tanmlyorum. Kendime de slami feminist demiyorum ama nce biraz slami Feminizm zerine konuarak balayabilirim. slami Feminizm, slamn, Kurann dnn ve normlarnn, ataerkil yorumlar ve uygulamalarna kar bir kadn hareketidir. Trkiyede slamn normlar, uygulamalar zerine, eletirel almalar yapan ve buna kar rgtlenmi bir kadn hareketi yok ama Msr, Malezya, Endonezya, ran ve Sudanda bunun rneklerini grebiliriz. rnein, Amine Vedud -ki o da slami Feminizm yerine Mslman kadnlarn feminizmi diyor- ve Msrda Fatima Mernissi gibi teorik almalarn ok iyi bilmediim ama bu alanda alan kadnlar var. Bu tr bir kadn hareketinin Trkiyede ya da Mslmanln yaygn olduu baka lkelerde olmamasnn eitli nedenleri var. Birincisi, slamn yaygn olduu lkelerde feminist-aktivist ve entelektellerin mcadele alan eriat hkmlerinin uygulamalaryla ilgili. eriatn uyguland yerlerde kadnlar canlarnn yand uygulamalara tepki veriyorlar ve onun zerine alyorlar. Mesela boanma ve miras haklaryla veya recm cezasyla ilgili olarak feminist bir tepki douyor. Dolaysyla, gndelik hayatta canlarnn yand yerde mcadele veren kadnlar slami feminist hareketi ortaya karyorlar.
85

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

Trkiyede ise, Snni dindar kadnlarn mcadele alan, bu tr bir atfta bulunulmasa bile bence hem slami Feminizm hem de Postkolonyal Feminizm alanlarna tekabl ediyor. nk Trkiyede dindar olan feministler bir taraftan dinin mutlak anlamda kadnlar ezdiini ve kadnn ancak modernleerek zgrleebileceini syleyen Kemalizme ve belki Kemalist Feminizme kar bir mcadele yrtyorlar. Dier taraftan da hem okumak, almak, evden dar kmak iin urayor hem de ev iinde kocaya kar vazifelerin sorgulanmas gibi, slamla gelenein yan yana geldii normatif bir alana kar mcadele ediyorlar. Dolaysyla, dindar ve feminist olan kadnlarn Trkiyedeki mcadele alan eri hkmlerin uyguland, ulemaya ve devletin slamla ilgili uygulamalarna kar mcadele verilen lkelerdeki gibi deil; daha farkl, daha eitlenmi bir alan. Mesela rnek verdiim miras ya da boanma hakk Trkiyede Mslman feministlerin deil, modern devlete ve hukuka kar feministlerin verdii bir mcadele alandr. Bunun sebebi de, Trkiyenin slamn hkmlerine dayanan bir devlet olmamasdr. Trkiyede slami Feminizm var m? Yukarda bahsettiim slami Feminizmde iki hkim bak var: Birincisi, slamn z aslnda eitlikidir, problem ise uygulama ve yorumlardadr; eer biz bu ze ulaabilirsek kadn ve erkek zaten eit olacaktr diyen bak. Bu aslnda biraz Liberal Feminizmin bakna benziyor. kincisi de, slamn tamamen yeniden yorumlanmas gerektiini syleyen, tarihselci yaklam, buna rnek olarak Amine Vedudu gsterebiliriz. Ben kendimi bu baka daha yakn buluyorum. Ulamamz gereken bir z olduunu dnmyorum nk din eitli dnemlerde, tarihsel olarak uygulanm ve yorumlanm bir sistemdir. Dolaysyla yeniden yorumlanabilir ve bir yol bulma metodu olarak kullanlabilir. Bu ikinci bak Trkiyede benim bildiim kadaryla sadece Hidayet efkatli Tuksal temsil ediyor. Dolaysyla bu fikrin yaygnlamasn, rgtlenmesini brakn, Trkiyede yle bir grup var, yle yle kadnlar var, bunlar slami feministler, diyebileceimiz bir oluum dahi yok. Ama bu tespiti yaparken unu da unutmamak gerekiyor: Normatif alanda mcadele vermek, yani dini metinle, yorumlarla ve geleneklerle uramak ilmi almalar zorunlu klyor. Ve tabii ki Trkiyede Mslman, dindar ve ban rten kadnlar akademiden dlanm durumdalar. Master, doktora seviyesinin stne kamyorlar ki oraya kadar bile zor geliyorlar. lahiyat Fakltelerinde bu tr konular alan kadnlar hakim gr
86

temsil eden erkek ilahiyatlara kar bir mcadele vermek zorundalar. Tabii ok byk bir baka problem de, doktora sonras almann zaten olmamas nk kadnlar hibir ekilde niversitelerde retim yesi olup, akademik almalarna devam edemiyorlar. Bu konularla ilgilenenler almalarn ne yazk ki bamsz olarak yrtmek zorundalar. slam ve kadn zerine alma yaplabilecek hukuk, sosyoloji, psikoloji gibi dier sosyal bilim alanlarnda da ayn ekilde akademiden dlanm olmak nemli bir sorun. Dier yandan Kemalist proje zaten bu alann olabilme ihtimalini ortadan kaldrd. Dolaysyla slam zerine feminist bak as yaygn bir ekilde geliemedi. Fakat kendine feminist demese bile slam ve kadn meselesini dert edinen kadnlar var. Dindar kadnlarn feminizmi Mslman kadnlar veya dindar kadnlarn feminizmini konuurken, teorik tartmalardan ziyade dindar kadnlarn sre ierisinde feminizmle ilikisinden, yaknlama ve uzaklama hallerinden sz etmek istiyorum. Bunu konumaya gemeden nce nemli iki noktann altn izmek gerekiyor. Birincisi, batan beri bir tereddtle konuuyorum, dindar m desek, Mslman m desek, Snni dindarlar m desek sorunsal... Mesela okuma nerisi olarak gnderdiimiz, Feministler Uyumuyor ve Birbirimize Sahip kyoruz metinlerine baktm, ok ilgintir ki hibir yerde dindar kelimesini kullanmamz. Dindar daha yeni bir vurgu, kendi adma bu metinlerin yazld dnemde dindar vurgusunu ok daha ntr buluyordum, dini pratikleri olan, dine yakn duran, dini yaamaya alan anlamnda kullandm bir sfatt ama son dnemde bu da siyasallaan bir kelime oldu. u anda Tayyip Erdoan bunu da elimizden ald diye hissediyorum; dindarl politik bir sembol haline getirdi ve bir kavram sembolik deer kazand anda o kavram araclyla konuurken tereddt etmeye balyorum. kinci nemli nokta ise, Mslmanlarn feminizmini konumay neden ilgin ve nemli buluyoruz? sorusu. Bence bu sorunun temel cevab olabilir. Birincisi, Mslman bir kadnn feminist olmas hem Mslmanlar hem de feministler tarafndan elikili bulunan bir pozisyon ve bu yzden de tartma alan douyor. Fakat Trkiyede dinle feminizmin ilikisini ya da inanla feminizmin ilikisini sadece Mslmanlk zerinden tartyor olmamz da baka ilgin bir nokta bence. rnein Alevi bir kadnn feminizmini hi tartmyoruz, elikili olan durum inanl birinin feminist olmas ise Alevi inancnn feminizmle ilikisini niye hi
87

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

tartmyoruz? Alevi kadn zaten doal olarak feministtir, diye bir mit var; zgrdr, laiktir, aktr, ayn zamanda da Mslmandr.1 Ayrca, kadnla ilgili almalar yapan dindar Snni kadnlarn ou, aktivist diyebileceimiz kadnlar bile szlerine Biz feminist deiliz, diyerek balyorlar. Feminizmi hem reddetme, hem de feminizmden doru konuma meselesi de bu alan konuulmas gereken bir alan haline getiriyor. Hi kimse feminizme bir atfta bulunmasa belki byle bir konuma alan o kadar da elzem olmaz ama niye reddediliyor sorusuna cevap verebilmek iin dahi feminizmin tartlmas gerekiyor. Son olarak, Neden Mslman kadnlarn feminizmini konuuyoruz? nk Mslman kadnlarn feminizmini konuurken aslnda bartl kadnlarn feminizmini konuuyoruz. Nil: Onun Mslmanl sorgulanmaz nk deil mi? Feyza: Evet, imdi sitem etmiyorum ama bugnk tartma iin de konuk dnlrken ban rten Mslman feminist ya da feminizmle ilgili konuabilecek bartl kadn dnyoruz oysa Trkiyede bir sr Mslman feminist var ama onlar bilmiyoruz. Feminist bir alanda konusak bile sembolizmden kamama halimiz ok nemli. Mslmanlkla, dinle, Allahla ilikiyi, lnce ne olacaz ve br dnyaya inanma meselesini Mslman kadnlarla, daha da netletirirsek, bartl kadnlarla konuuyoruz. Bunun sebebi bartllerin bir inanca boyun emi olmalar deil, Mslmanln bartyle temsil ediliyor olmas ve Mslmanlk zerine konuurken aslnda bartsnn sorunsallatrlyor olmasdr. Bartl kadn bir sr eyi temsil ediyor, bartlysen ayn zamanda usun gibi sfatlar rahatlkla sralanabiliyor. Tek bir pratik olarak deil birok toplumsal pratiin temsili olarak ele alnyor. Bu ise bir sorun. Bir kadn dindar bir Mslman olabilir, namaz klyor, oru tutuyor olabilir ayn zamanda da feminist olabilir. Bartl birinin feminist olmasnda bir eliki var mdr, yok mudur? meselesini kendi zerimden anlatabilirim. Ben feminist olduumu sylyorum ama hayattaki her eyimde Ben Mslman olarak uyum, Mslman olarak buyum, demediim gibi feminizmimi de Mslmanlm zerinden tanmlamyorum ve Mslman bir feministim, demiyorum. Ben feministim, burada da bir eliki grmyorum. Tam tersine, eliki bulunmasn garipsiyorum. Kald ki, bir insandan elikisiz bir hayat ve
1 Alevi kadnlarn feminizmle ilikisini tartmaya amaktan ziyade, bir inan sistemine bal olmann feminist olmakla illaki elikili olmadn vurgulamak iin Alevi kadn rnei verilmitir. (Feyza Aknerdem)

dnce dnyas beklemenin ucu, belki de faizme kadar varabilir. Dindar ve feminist olmak arasnda bir eliki olduunu dnmyorum. Feminizm elikilerimle bark olmam salad, bana bu imkn verdii, bu elikiyle yaanabilir dncesini salad ve beni bu noktada ok rahatlatt iin de feministim diyorum. Ama bir taraftan da bunun alt eliki olarak izildike de dindar kadnlar ounlukla feminizmi reddederek sze balyorlar. Biraz belki bu reddediin nedenlerine de deinebilirim. Feminist deilim ama Birincisi, tabii hepimizin de bildii ve yaad gibi feminizmin bir kfr olarak kullanlmas sadece dindar kadnlara mahsus bir ey deil. zellikle Trkiyede Sen feministsin demek aslnda bir hakarettir. Sadece dindar kadnlar deil, aslnda birok kadn Feminist deilim ama diye sze balamak zorunda oluyor. Ancak bu kfr meselesinin dindarlar iin baka bir taraf da var. Kfre dmek, inkra dmek, Allah inkr etme noktasna gelmekle bir tutulabiliyor. Mesela geen gn Kanal 7de bir programa denk geldim. Erkek bir ilahiyat akam konuma yapyor, seyircilerin ou da kadn. Tam kanal geerken feminist dedi, durdum. Feministiz, diyorlar dedi, Dilleri be kar darda, burunlar havada, ben stnm diye gezen insanlar, senin neren stn? Kuran muhlis ve yumuak bal olmay tler, sen dik bal olursan grrsn ben ezilmem diye dolamay, grrsn cehennemde kim eziliyor? Sanki orada yumuak bal olmak kadna syleniyormu gibi oysa ayetlerde Yumuak bal olunuz, iyi huylu olunuz, diye erkeklere de syleniyor ama kadnn ftrat yumuak huylu olmas, erkeinki ise celalli olmasdr gibi bir sr hikye var. Bunlar popler temsiller tabii ki. Neden bu adam feministleri iaret ediyor? Demek ki bir tehlike gryor gerekten. Bu popler konumalar feminizmle ilgili yaygn kt kany glendiriyor maalesef ve feminizmin sylemini tayan kadnlar bile o kfre, inkra dmemek korkusuyla Bunu feminizmden doru sylemiyorum, diye belirtmek durumunda kalyorlar. Tabii ki kadnlar stnde bu basknn olmas ciddi bir problem. Feminizm ve slamiyet ilikisini dert edinen kadnlarn slamn bir z var, diyerek ya da Kuran yeniden yorumlama hayaliyle, bilginin retilmesi iin alyor olmalar bence ok daha fazla Mslmanca bir ura. O metinlerle urayorlar, onlar dert ediniyorlar, tekrar okuyorlar, ok byk, nemli, ilmi almalar yapyorlar. br tarafta Kanal 7deki gibi adamlar ise byle
89

88

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

bir ezberi, iktidar kaybetmemek adna srekli tekrar ediyorlar. Dolaysyla kimin Allahn szyle daha ok hemhal olduu meselesinde kadnlar ne kyor nk kfre dmekle tehdit ettikleri (kald ki tehdit etme haklar da yok) o kadnlar aslnda dini metinlerle onlardan ok daha fazla i ieler ve daha slami bir ile urayorlar. Bunlar da Feminizmin szn slama hkim klalm, amac tamamakta, gerekten samimi bir ekilde Mslmanln iinden bunu nasl yapabiliriz? diye sorgulayan almalardr. Hem Mslmanm hem feminist Kurann ya da slamn z meselesine gelecek olursam, bir z olduuna dair sylem sadece slami kesimde deil feministler arasnda da mevcut. Feministsen unu sylemen gerekir, gibi bir yaklam var. Doru bir feminizm var ve sen o doru feminizme uymuyorsan, ne kadar hem Mslmanm hem feministim dersen de olmuyor. Bu da Mslman kadna feminizmden doru bir bak. Sen olmas gerekenler listesindeki zelliklere sahip deilsen feministim desen de feminizmin sorgulanyor. Daha sonra konuacamz Birbirimize Sahip kyoruz ve baka oluumlarda da bu sorgulamay yaadk ki stelik maruz kaldmz sorgulamalarn bir ksm feminizm zerinden bile deildi. Mesela Madem ayrmcla karsn, o zaman ecinsellere de unu de, urada bunu de, burada bunu de, ya da Benim gs atalm grnyor diye saldrya uradm zaman sen benim yanmda duracak msn? gibi sorular yantlamamz beklendi. Kendi derdiyle ilgili bir rgtlenmeye gelmi bir kadn, o olmas gerekenler listesindeki zelliklere uymak zorunda deil, orada mesele onun derdi. rgtlenmenin iinde yer alan Mslman kadnlarla birebir diyaloglarda bu konularn konuulmasnn taraftarym kesinlikle, ama bir btn olarak Mslman, dindar kadnlar bu meselelere sahip kmyor, diye bu genellemelerin hepsinin muhatab rgtlenmenin iinde yer alan kadnlar deil ki bu ekildeki tartmalarn sorunlu olduunu da dnyorum. rnein iddet gren bir kadnn karsna byle bir listeyle kabilir miyiz? Ama Mslman kadnla karlamalarda gayet zc yaklalabiliniyor. Oysa bence feminizmin bir z, kural yok. Benim feminist olduum gibi Kemalist bir kadn da feminist olabilir. Birbirimizin savunduu dncelere karyzdr ama Trkiye gibi bir yerde, bence kendine feminist diyen biri nasl yaarsa yaasn feministtir. nk feminist olmak ve kendine feminist demek dindar kadnlar iin de baka kadnlar iin de zaten ok zor. Dolaysyla her yerde feministim demek elini tan altna koymaktr ve bu be90

nim iin yeterli bir kriterdir. Bu konuda baka hibir kriterim yok. Feministim deyip, feminizmi stlenmemek de bu problemleri besliyor. Feminist bir dzlemde konuabilsek belki daha rahat olacaz ama o dzleme bile gelemiyoruz. Mesela gnderdiimiz okuma metinlerinden birinde, Yldz Ramazanolu2 feminizmi aka kucaklayan eyler sylyor: Emek, retim ve sermaye arasndaki ilikiyi kavramada Marksist birikimden yararlanabilecek olan dindarlar, feminist teoriden de uzak kalamazlar. Hayatn yeniden paylamnda Mslman kadn ve erkeklerin ataerkillii yap bozumuna uratmadan yollarna devam etmeleri mmkn gzkmyor. Eitlie dair kadnlarn oluturduu cins zmlemelerine dair, kavramsal farkllklarn yaratt zenginlii hakkaniyetle dolama sokan, akn insani denklik ve varolua geilmesi zor grnyor. Burada eitlik yerine denklik ve farkllk kavramlarn kullanyor ama yine de bu ok feminist bir laf. Ancak dier taraftan, feminizmi slamla karlatrp, slamn vaadinin feminizmin tesine getiini, yani bu ideali gerekletirmek iin feminist teoriden metodolojik olarak faydalanabileceimizi ama adil bir hayata, dindar kadnlarn erkeklerle beraber ulaabileceini sylyor. Makalede Kanal 7de yaynlanan, skele Sancak adl tartma programnn slamda Kadn konusunun konuulduu haftann da bir fotoraf var. Karede Hidayet efkatli Tuksal, Yldz Ramazanolu gibi isimlerin yan sra birka erkek de var. Bu program esnasnda Hidayet hanmn bacak bacak stne atmas zerine bir sr Mslman entelektel maalesef ok kt bir tartma balatmt. 2000lerin bandaki bu tartmay ok iyi hatrlyorum. Yldz hanm bunlar da yaam bir kadn olarak yine de bu alandaki mcadelenin erkeklerle beraber verilebileceini sylyor. Yldz Ramazanolu iin, tabii ki Baskdan dolay kendine feminist demiyor, diyemiyoruz, bir yaklam farkll var. Entelektel olarak feminizmi kabul etmiyor ama bir yandan da feminizmle bu kadar kesien bir sylem gelitirmek ve Metodolojik olarak biz ataerkilliin yapskmyle ilgilenmeliyiz, demek bence ok nemli. Bunun feminizm ve slami gr arasndaki konuma ve karlama alanlarn gelitirebilecek bir bak olduunu dnyorum.

2Ramazanolu, Yldz, (2002), Feminizmin slmla Karlamas: Mesafeli Duruun Kkeni, Tarih ve Toplum Dergisi, say 219, cilt 37, Mart, s: 66-72

91

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

Dini inan ve feminizm ilikisi Daha nce de sylediim gibi dinin, feminizmin mcadele alanlarndan biri olduunu kabul etmek lazm. Mslman olmayan feminist kadnlar dini hem inan, hem norm, hem de pratik olarak kadnn ezilmesinin kaynaklarndan biri gibi grrler ve bu ezilmeyle savarlar. Kadn ezen aslnda yorum ve pratiklerdir, yeni bir yorum getirilmesi gerekiyor, gibi bir yaklamlar yoktur. Bununla ilgili, Birbirimize Sahip kyoruz grubunun ilk dnemlerinde gemi olan Bedenim benimdir, konusu zerine dnen yazmalar rnek gsterilebilir ki bence ok nemli ve ilgin bir tartmayd. Bir grup Bedenim benimdir, derken dier bir grup kadn kp Her eyim Allahn olduu gibi bedenim de Allahndr, dolaysyla ben bu slogan zerinden tacize, tecavze karym diye kamam, dedi. Bu slogan sadece dini referansla deil bedenle benlik arasndaki ilikiyi dnnce de problemli olabilir. Dier taraftan Bedenim Allahndr, demek de bana ok ilgin geliyor nk gnlk hayatta her eye benim diyoruz: Evim benim, arabam benim, ocuum benim, ailem benim; ama bedenim benim deil. Bunu syleyemiyoruz. Dini inan gerekten feminizmin mcadele alanlarndan biri, dolaysyla dindar kadnlar bunu da kabul etmek durumunda kalacaklarm gibi Hlbuki bana gre feminizmin bir tane projesi yok dolaysyla dini ieren feminist bir hayat tahayyl de olabilir. Ayn ekilde daha radikal bir dnce ama bence dinin de tek bir yaam projesi yok. Din ve feminizmin yan yana gelmesinden doan elikilerden o kadar korkmuyorum ben, nk tartma yolunu buralardan bulacaz. Tabii btn bunlara ramen dindar kadnlar ve feministler arasnda yaknlamalar, uzaklamalar ve i ie gemeler var. Dediim gibi kendimi Mslman feminist olarak nitelendirmediim iin, tartma baln da bu yzden Dindar Kadnlar ve Feminizm, Yaknlklar ve Uzaklklar diye koyduk. Ama buradaki uzaklk ve mesafe kavramlarn kendim iin kullanmyorum. Ben feministim, dolaysyla feminizmle bir uzaklm olamaz, mesafe alma durumlarn kendini feminist olarak tanmlamayan dindar kadnlarn feminizm ile kurduklar ilikiyi nitelendirmek iin kullandm ve bu alanlar ok nemli. Mesela Amargi de benim iin bu adan nemli nk Amargi Derginin ilk says barts zerineydi. Bu benim iin unutulacak bir ey deil. Yzde yz bartsn sahiplenme gibi deildi, o sayda her gr vard ama konuma alann amas asndan benim iin nemliydi. Dier taraftan da be yldr, u anda belki biraz yavalasa da,

bazen baarsz olduumuzu dndmz noktalara gelsek de devam eden yaknlamalar ve zaman zaman uzaklamalar eklinde sren ilikilenmeler var. Pratikte neler yaadmz konumann ikinci ksm olarak dndm. Son be ylda neler oldu? ksmn beraber, bir hatrlama abas olarak yaamak istiyorum aslnda. O yzden bundan sonra sunumdan ziyade diyalog eklinde gidersek daha memnun olacam. 2008de Birbirimize Sahip kyoruz (BS) ve Feministler Uyumuyor oluumlar balad. O dnem, bartsn niversitelerde serbest brakan Anayasa deiiklii giriimiyle balayan tartmalar aslnda fitili ateledi.3 Pratik alanda tezahrler... Feministler Uyumuyor metninin hikyesinden balayacak olursam, bu metni ok sevgili arkadam Dicleyle (Koacolu) (bizi brakp gitmeseydi burada olurdu) hazrlamtk. Ben o zaman Dubaide yayordum, Dicle de oraya bir kongreye gelmiti. Orada karlatk ve iki gn neredeyse hi susmadan bunlar konutuk. Tam o srada BS metni kmt. BS metni ok nemli bir metindir ve aslnda bir imza kampanyasyd, ben metni yazan ekibin iinde yoktum ama hazrlanrken tartldn biliyorum. Mesela u cmlesi ok nemli: Bedenimizin modernite, cumhuriyet, laiklik, din, gelenek, grenek, ahlak, namus ve de zgrlk adna denetlenmesini istemiyoruz. BS metninin bu noktalar
3 2008de Anayasa Mahkemesinin bartsne serbestlik getirmesi planlanan Anayasa deiiklii talebini reddettii srecin kronolojisi aadaki gibidir: 6 ve 9 ubat 2008 tarihlerinde niversitelerde bartsne serbestlik getirmesi planlanan Anayasa deiiklii TBMMde 518 milletvekilinin katld oylamada 411 olumlu, 103 olumsuz oyla kabul edildi. 27.02.2008 tarihinde kamuda barts serbestlii salayan anayasa deiiklii hakknda, CHP ve DSP ile birlikte 112 millet vekili, imza ieren ikyet dilekesiyle Anayasa Mahkemesinde dava alma talebiyle resmi bavuru yapt. 06.03.2008 tarihinde Anayasa Mahkemesi; CHP ve DSPnin, niversitelerde bartsne serbestlik getiren 5735 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunun birinci ve ikinci maddelerinin iptali veya yok hkmnde olduklarna karar verilmesi ve dava sonulanncaya kadar yrrlklerinin durdurulmas istemiyle at davada herhangi bir eksiklik tespit etmedi ve davay kabul etti. 05.06.2008de, Anayasa Mahkemesi 09.02.2008 gnl 5735 sayl anayasa deiikliini iptal ve yrrlnn durdurulmas kararn aklad. Anayasa Mahkemesi, aklamasnda, kararn Anayasann 2, 4. ve 148. maddelerini gzeterek verdiini belirtti ve Anayasann deitirilemez maddelerine ve Anayasa Mahkemesinin grev ve yetkilerine atfta bulundu. (http://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiyede_t%C3%BCrban_sorunu) Trkiyede barts yasann ayrntl bir kronolojisi iin bkz: Benli, Fatma, (2011), 1964-2011 Trkiyede ve Dnyada Barts Yasa Kronolojisi, Mazlumder, stanbul

92

93

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

vurgulamas ok nemliydi ama bir taraftan da metne Dicleyle o zamanki eletirimiz ki bu metni hazrlayan arkadalar iin de soru iaretiydi- bartl ve rtsz kadnlar, iki grubu bir araya getirmi gibi ifadelerin olmasyd. Bizse, bunun tesinde bir ey daha yapmamz gerektiini dnp Feministler Uyumuyor tartmasn balattk. nanl, inansz, rtnmeyen, rtnen vurgularnn olmad bir metin hazrladk Nil: O dnem AKP Barts alm dedi, CHP Hayr, dedi, sonra araf alm yapt biliyorsunuz. BS metni tam o tartma zaman kmt, biraz da bu yzden, rtnme/rtnmeme adlandrmalarn kullanmtk. Feyza: Zaten BS metni o dnemki anayasa tartmalarna tepkiydi, barts tartmasn karan Birbirimize Sahip kyoruz deildi, var olan barts tartmas zerinden BSye evrilen bir sre yaand. Byle bir tepki verilmesi gerekiyordu ama bir adm sonrasnda bize bunu ikilikler zerinden syleten sylemi de sorgulamak gerekiyordu. Feministler Uyumuyort metni byle bir motivasyondan ortaya kt. Oradaki derdimiz, bizim canmzn sadece bu meselelerden yanmadnn altn izmekti. Kadn olarak sokaa ktmzda i hayatnda, evde, ailelerimizle yaadmz problemler hepimiz iin ok ortak. Bu tip tartmalarda ben hep u rnei veriyorum: Barts yasana kar, emin deilim ama sanrm Boaziinde hazrlanan bir metin vard ve bu metinde Ba ak arkadalarmz gle oynaya okula girebiliyorken, biz giremiyoruz gibi bir ifade vard. Ama hayr, onlar da gle oynaya okula giremiyor nk kadnlarn kampste yaadklar baka zorluklar da var, sadece barts yasa yok: renciler tutuklanyor, belli eylemleri yapmak, belli szleri sylemek hep imkansz; niversiteler zaten zgr deil Trkiyede. Devletin yapt bir sr korkun uygulama var ama senin cann buradan yanyor. imdi belki barts maduriyeti bir para olsun ortadan kalkt iin ortak sorunlarmz daha ak grlebiliyor. Kendi derdimizi sylerken, bir bakasnn rahat olduunu sylememeliyiz. niversiteye girememek bir sorunsa, niversitede baz eyleri syleyememek de sorun. Yani sen benim bartme sahip k, ben de senin derdine sahip kaym deil bu, dertlerimizin ortak olduunu grebilmemiz lazm. Feministler Uyumuyor tam da byle bir yerden konuma abasyd ama ne yazk ki bu aba sonucunda oluan grubun birliktelii ok ksa srd. Geriye dnp baktmda Feministler Uyumuyoru biz niye kaybettik diye dndm zaman aslnda Feministler Uyumuyoru kaybetme korkusuyla kaybettiimizi gryorum. Belki de hibir eye o kadar deer atfetmemek lazm. Sonra bu
94

grup, Birbirimize Sahip kyoruz grubuyla birleti. BSdeki birok kadn Feministler Uyumuyordaki tartmalardan haberdar deildi ama birleince de toplamda yirmi, yirmi be kiilik bir grup olduumuz iin birlikte tartmaya devam ettik. *** Feministler Uyumuyor deneyimine imdi dnp baktmda, baz konularda baarl olduumuzu dndm, nk o ksa srede birok konuyu tartabilmiiz. Mesela annelik zerine, sevgi zerine tartmalar olmutu ve Bunlar dindar kadnlar unu syledi, feminist kadnlar bunu syledi, diye kategorize eden bir ekilde tartmadk, hepimizin ortak tartmalaryd. Ama Birbirimize Sahip kyoruz grubunda maalesef kategoriler dnda tartmay baaramadk. Orada kendinin ne olduunu ortaya koyan ve karsndakini de sorgulayan bir dil vard. unu da kabul ediyor musun? diyen bir dil vard, ben buna sizli bizli dil diyorum: Siz ne diyorsunuz? Biz ne diyoruz? Mesela Dindar kadnlar unlara unlara ne der? dendii zaman, dindar bir kadn olarak ben bir cevap veriyordum ama bu dikkate alnmyordu. Beklenen baka bir eydi kitlesel bir duru mu bekleniyordu, bilemiyorum. Nilgn: Ya da iktidarl kadnlar sylerse kaile alnr. Nil: Tabii, tabii ktidarl kadnlar derken bilinen, sz olan medyatik kadnlar Feyza: Evet. Birbirimize Sahip kyoruzda bu yaklam hkimdi ama baka tartmalar da oldu. Mesela yoksulluk tartmas olmutu. Onu tarttmzda bu tr bir ayrm yoktu, aslnda ok da acemice tarttmz bir konuydu ve orada baka krlmalar oldu ama nemli bir tartma konusuydu. Nil: Orada herkes iin yoksulluun farkl alglanabilecei zerinden gitmitik diye hatrlyorum. Yoksulluk ne demek, ill fakirlik mi demek? zerinden dndrc bir tartma olmutu. Feyza: Evet, ama en ok da Beraber iftar yapabilir miyiz? Beraber iftar yapabilirsek beraber ikili bir yerde toplant yapabilir miyiz? ekseninde tarttk. Bu tartmalarn gruba hkim olmas BS deneyimini bitiren ey oldu. Aye: Sanki elimizde bir halat vard da, iki taraf da srekli aslyordu. Hl zlrm Feyza: Ben orada ok konutum ve hep unu sylemeye altm: Ben burada Feyza olarak yazyorum, bir bakas olarak yazmyorum, konumuyorum. Baka birisi biz adna bir ey sylediinde de o benim szm olmuyor bu yzden siz diye sorular sormayn. Mesela ben ikili bir yerde arkadalarmla otururum, oturuyorum
95

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

da zaten ama hl bunu tartyor olmak beni kzdryordu. Ama bir taraftan da Mslman, dindar bir kadn, inanc gerei iki iilen bir yerde oturmak istemiyorsa bu iki ien kadnlara bir bask mdr, deil midir? Mesele buydu aslnda. ll ikili bir yerde oturalm ya da oturmayalm, diye somut bir tartma hi olmad. Hibir zaman birisi uras gzel bir toplant yeri, dedi de buna karlk dindar kadnlar da Ama oras ikili bir yer olduu iin ben gelmek istemiyorum, demedi. Bu meseleyi her zaman, sembolik deerleri zerinden olabilir mi, olur mu, olmaz m diye tarttk. Birbirimize Sahip kyoruzu bitiren, gerekten yaanan meseleler zerine tartmalar deil bu tr sembolik tartmalar oldu. Birbirimize Sahip kyoruzda ben hep Feministler Uyumuyor metninin dzleminden konumaya altm. Srekli Semboller zerinden konumayalm, mmknse bartsn bir sre hi konumayalm, baka eyleri, sokakta yrmeyi, evden kma/kmama meselelerini konualm, dedim. Bunlar konuurken bazlarmzn iki iilen meknda oturmak istememeleri, dier kadna saygszlndan tr deil, gerekten gitmeyi gnah grmesindendir. Sokaa kmak, iktidar, erkekler, alma hayat gibi btn bu dertlerimizi konuurken ikisiz bir meknda oturabiliriz, bu bizi eksiltmez diye dnyorum. Bu srecin bu ekilde olmasnda elbette hepimizin pay var, hepimiz baz eyleri yktk. Sadece Kemalizm ya da ulus devlet sembolleri bir iktidar yntemi olarak kullanmyor, esasen her politik oluum kendine sembolleri buluyor ve o semboller zerinden retilen antagonizmalar, sen ne kadar iktidar reddedersen et, senin peini asla brakmyor. Glge gibi seni takip ediyor ve bir yerde karna kyor. ktidara kar mcadele etmenin, dalgalara kar krek ekmek gibi ne kadar zor bir i olduunu gsteriyor. Bu yzden Feministler Uyumuyor ve Birbirimize Sahip kyoruz oluumlarnda yapmaya altmz kolay bir i deildi. Bir taraftan da her zaman olabilecek kolay bir i ve byle alanlara ben hl ihtiya duyuyorum, bugnk konumay da bunun iin ok nemsedim. Bu gruplarda yrttmz bir sr tartma iinde beraber olduumuz kadnlarla bugn tekrar bunlar konuabiliyorum, demek ki hl motivasyonum var. Bir kadn, bir Mslman, bir feminist olarak hl o dertle dertleniyorum. Nil: Feyzann at yerden ben de kendi deneyimimden bahsetmek istiyorum. oulcu bir alanda feminizm yapmay isteyen bir insan olarak nasl bulutuumuzun tarihini ksaca olayn bir de teki tarafndan anlatmak istiyorum nk bu seninle ayn dertte olduumuzu gstermek adna ok nemli... Bu ie ilk baladmda modern kurumlarda yetimi bir aka96

demisyen olarak hibir yerel bilgim/dilim yoktu, bir tek kelime olarak muhabbet diye bir ey biliyordum. Muhabbet edersek bu i zlecek diye dnmtm o yzden de yerel metot olarak kk grup muhabbet atlyesi yaptk. Aramzda Kemalist, dindar, liberal, ecinsel kadnlar vard. u an burada da o grupta olan Yasemin, Nilgn var... Muhabbette hangimizin neyi sylediinin hibir nemi yoktur ama ortaya bir sz kar. Biz de muhabbet ederek sorunlarmzn ne olduunu anlamaya alyorduk. Fakat bu muhabbet ok uzun sremedi. Bu srete feministlerin bir ksmndan da Dindarlarla oluyorlar, diye tepkiler aldk. Bir kere adada toplandk diye ada grubu olduk. Bu yaklamlar tam da norm izen ve birilerini dlayan modernist bak asnn gstergesi. Muhabbet atlyelerinin bir tanesi de AK-DERde olmutu ve bu bulumada benim bir grup erkek ve kadn ecinsel arkadamn alayarak Ben on drt yldr ecinselim ve bir Mslmanla byle konuabileceimi dnemiyordum, dedii sahneler olmutu. Bu ok umut vermiti. Sonra o dnem medyaya Akif Emrenin Yeni afaktaki bir yazs dt.4 Hilalin ona gnderdii mektubu izinsiz olarak yaynlayp, onun u szlerini yazsnda kullanyordu: Biz feministlere ve ecinsellere tebli ediyoruz, feminizm yatak odas siyasetidir ve bunun gnah olduunu biliyoruz. Bu noktada da ciddi ayrlklar ve kopular gerekleti. Muhabbet atlyelerine Herkes eteindeki talar dksn ve acaba bir arada yeni bir ey retebilir miyiz? diyerek baladk. Aynlamayalm, aynlamak skc bir ey zaten. Ancak farkllklarn da ayrmay getirmesinin nne geemedik. Katlmc (a): Bu BSden nce mi? Nil: nceydi. Amargiden de Biz Mslmanlarla olmayz, diye diren olmutu. Bir ksm Amargili arkadamz katld, bir ksm katlmad. Amargide de bu tartma devam ediyordu o srada ama Amargi zgr bir yer olduu iin birimiz bir ey yapyorsa herkes takip eder, sonra isteyen girer, isteyen kar. Tepemizde Bu yaplr, bu yaplmaz, diyen bir sarka olmad iin (tabii militarist, homofobik vs. olmad srece) yle bir alanmz vard. Aye: Ben muhabbet atlyelerine katlmadm, BS metni imzaya aldnda da grupta deildim, birka ay sonra mail listesi zerinden katldm. Bu gruptaki hissiyatm her zaman yle oldu: Feyza gibi ben de BS ierisinde her zaman Aye olarak konutuumu dnyorum. Grupta srekli olarak birilerinin birtakm hassas
4 Emre, Akif, Barts Nasl Savunulmaz, Yeni afak http://yenisafak.com.tr/yazarlar/?i=9565&y=AkifEmre)

97

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

noktalar ve devaml bir samimiyet sorgusu vard, nce kendini bana ispat et, tarznda yaklamlar bana garip gelmiti. Bu iletiim biimini hem sekler feministler, hem de inanl kadnlar asndan hi anlayamadm. Niye bu kadar nemliydi, niye beraber baka bir ey konuamyorduk da birbirimizi teste tabii tutuyorduk? Herkes srekli birbirinin niyetini okuyordu ve bunun sonucunda da her defasnda birileri fkeyle Sen beni anlamadn, deyip grubu terk ediyordu. Ancak BS mail grubunu terk ettiini grdm hibir kadn son yaad tartma zerinden terk etmemiti aslnda. ok sudan, birikmi Artk yeter, yoruldum, gibi bir tepki oluyordu. Bundan sonras iin de, ak edilmeyen niyetleri okumay brakp, birbirimizi olduu gibi kabul ederek baka meseleleri konumay becerebilirsek sanki yollar kesiecekmi gibi geliyor. Nil: Bir de tartmalar sanal lemde deil de yz yze yapmann hl kymetli olduunu dnyorum. Sevi: Muhabbet atlyeleri ve de u ana kadar olan tartmalar muhakkak kymetli tartmalar ama bu tartmalar da biraz daha ileri gtrebilecek bir nerim var. Deneyimlerin yan sra kavramlar zerinden de bir tartmaya ihtiyacmz olduunu dnyorum. Mesela seklerliin karsna slam koyabilir miyiz? Dindar ve dindar olmayan tanmlamak nemli deil mi? Kapallk/aklk ikiliindeki kapalnn yerine rtlnn gelmesi ne demek? Ya da, rtl olanlar dindar diye mi adlandrmalyz? Feyzann konumasnn banda da syledii gibi dindarn yan anlamlar var. u anda belki bu kavramlar zerinden de tartmak gerekiyor. Esen: Sunumun bandan itibaren kullanlan kavramlardan dolay benim de kafam kart. Ben de Sevi gibi kavramlar zerine konumay nemli buluyorum. BS deneyimi zgn bir deneyim ama dier feminist rgtlenmelerde yaanan sorunlardan farkl sorunlar var myd? nk u ana kadar BS deneyimi zelinde anlatlan, birbirini dinleyip dinlememe, anlayp anlamama gibi meseleler btn gruplarda yaanan sorunlar. Bunun yan sra BSde pratikte ne tr iler yapld ve bu iler rgtlenirken neler yaandn aarsak BS deneyimi zihnimizde biraz daha somutlaabilir diye dnyorum. Gne: Ben o dnemi hi bilmiyorum. Muhabbet Atlyeleri, BS ve Feministler Uyumuyor tarihsel olarak ne kadar srd? Feyza: Feministler Uyumuyor Mart-Nisan 2008 gibi kuruldu, Eyll 2008 gibi braktk herhalde, bir yl bile srmedi. Birbirimize Sahip kyoruz da herhalde yine Mart-Nisan 2008. Nil: Sanrm Birbirimize Sahip kyoruz u anda hl devam ediyor ama aktif deil
98

Yasemin: En son geen sene yaza doru bir toplant yaptk. Feyza: BS ok yeni bitti aslnda, en son tartmay Ekim gibi mi yaptk acaba? Yasemin: Biz bitti olarak alglamyoruz. Nil: Hl devam ediyor ama son yldr pek aktif deil. Gne: Muhabbet Atlyeleri ka defa gerekleti. Nil: ki kere yapld, sonra BS ve dier bulumalar yle bitti ki bu atlyeler de doal olarak bitti. Muhabbet Atlyelerinin tekrar balamas gerektiini hararetle savunuyorum, bu konuda gnll olanlar varsa da seve seve balayabiliriz nk Sevinin syledii kavramlar tartmak iin bir atlye yapmaya ihtiyacmz var diye dnyorum. Glfer: Umarm yanl anlalmam Az nce Aleviler iin laik denildi, ben de laik deil ak diye dzeltmek istiyorum nk bu benim iin kritik bir nokta. Ben Aleviyim, dier toplumlar ok fazla bilmem ama Snnileri bilirim. Feminist arkadalarla beraber siyaset yaparken ya da sosyalist rgtlerde Snnilerle ilikiye girdiimizde unu fark ettim ki, evet, Alevi toplumunda da kadnlar basbaya eziliyorlar, smrlyorlar, erkekten sonra geliyorlar fakat bu Snnilerde kadnn konumu ile Alevilerdeki ayn demek deil. nk Alevi toplumunda ne giydiine, ne yediine, kata gidip, geldiine ok da karlmyor, evlenecein erkei de genellikle kii kendisi seiyor. Bu yzden itiraz ettim, birincisi bu. kincisi de u: Laik deiller, nk Trkiyede laikler, iktidarla ilikisi olan Snni, beyaz, Kemalist insanlarn olduu bir kesim. Fakat Alevilerin de Kemalistlerle koparamadklar, katiliyle bir ilikisi var ama hibir zaman btn Alevilerin laik olduklar sylenemez. Dolaysyla aklar ama Alevi kadnlara laik demeyi ben hakaret diye alglarm. Ben BSyle kurulduktan sonra ilikilendim. Snnilerden baya ekmi bir toplumsal gruptan geliyorum ve bu ektiklerimizi hemen hayatmzdan atmamz kolay deildir. Feyzann da dedii gibi bu elikili bir alandr. Ben de bu yzden BSyi biraz gzlemledim, daha yakn olduum feminist arkadalarma Burada ne deniyor, nedir, ne deildir? diye sordum. Bunun yan sra toplumsal olarak kendimi var ettiim alanlarn tamamnda karmda olan bir siyasi ideolojiye sahip AKP ile bu oluumun ilikisinin ne olduuna dair de kafamda sorular vard. Ama sonuta gvendiim feminist arkadalarmn da etkisiyle BSye ye oldum ama BS iindeki hibir tartmaya girmiyordum nk o tartmalar, iktidarla ilikisi olanlar arasndaki bir tartmayd benim iin. Mslman arkadalarn unu kabul etmesi gerekir ya da Snni, bilmiyorum siz ne diyorsunuz, hangisi daha doru ifade
99

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

olur? Feyza: Ben de bilmiyorum. Glfer: Peki, o zaman ben Snni diyeceim. Feyza: Snni belki biraz daha ey Glfer: Mslman diyeyim o zaman, neyse... Trkiyede Kemalistlerin iktidar olduu dnemler de dahil olmak zere Mslmanlar hep iktidardayd. Hibir zaman Hristiyanlar ya da Aleviler iktidarda olamad. Keke olsa da grsek, biz ne yapardk diye ok merak ediyorum. BS iinde de Trk ya da deil ama mutlaka Mslman olanlarn, Kemalistlerin ve AKPlilerin her zaman iktidar olmu ya da iktidar amal birbiriyle didien gruplarn tartmasn grdm. Feyza semboller dedi. Barts sz konusu olduunda insan ne diyeceini aryor. Bir ey desen ya savunan tarafa ya da savunmayan tarafa dyorsun. Trkiyede bart meselesinin byle kriz bir mesele haline gelmesinde bence bartl kadnlarn da katks var. Kriz haline gelmemesi iin gerekli siyasi kvrakl gsteremediler. Aslnda kendilerinin zeminine, kendileri gibi olmayanlar ekerek dladlar ve bize Sus, yerine otur, dediler. nk ban a dediinde Kemalist, ban kapa diyorsan da AKP taraftar oluyorsun. BS biraz byle bitti. Ve sonra Mslmanlar sanki iktidarda deillermi, ok eziliyorlarm gibi bir dil kullanmaya baladlar. Anlyorum, siz de kendinizden doru bakyorsunuz. Kadnlar barts yasandan dolay okula gidemedi, bir sr ey yaand. Kendim de zaten mazlum bir yerden geldiimden, sev/sevme, ayr bir ey, mazlum mazluma sempati duyar. Byle bir dnce ve duygu halinde BSnin gizli takipisi olmutum. BS mail grubuna, Ramazan Ay yaklanca Beraber iftar yapalm, diye bir mail geldiinde akas olduum yerde kaldm. Sanki Trkiyede hibir zaman iftar yaplamad, iftar yapt diye insanlar ldrld, ramazan orucu tutulmas engellendi de ite ftarmza buyurun, diyorlar. Peki, on iki imam ne zamandr bilir misiniz? Hzr hangi aya denk gelir bilir misiniz? Hristiyanlarn yortusu ne zamana denk gelir bilir miyiz? BS buraya aracakt nk Snnilerin oalp durduu yerde imdi ben niye iftara gideyim ki? Yllarca oru tutmadm iin tehdit grdm ben. Kapma yazlar yazld, evimiz basld. Alevi kadn olduumuz iin, bamz ak olduu iin orospu dendi bize. Bizim de canmz yand. ftara arlnca Ne oluyor? diye dnmeye balyorsun. Bir de btn bunlar konuurken, buradaki kadnlarla ilgisi olur, olmaz, ayr konu ama AKPnin iktidarda olduunu hi unutmayalm.
100

Babakan her gn, srekli ok zengin otellerde, caddelerde iftar amann lenini yapyor. En son mraniye Caddesini, Ulu Caddeyi kapattlar. Kendi gzmden anlatyorum, binlerce Snni bizim vergilerimizden yemek yedi. O zaman bu ok zoruma gitti. Neden Alevilerin ya da Alevi olmayan dier gruplarn devlette bu kadar rahat paras yenirken, Cemevleri kapatlyor, bizim hocalar parayla satn almaya alyorlar. Bizi nasl bu kadar yok sayabilirler? Buna karn Birbirimize Sahip kyoruz gibi bir grubu her zaman anlaml buldum ama ok yetersiz olduunu da grdm. Mslman kadnlar neden bize sahip kmyorlar? ktidardalar, ben bunu beklerdim. Biz kimiz? Biz Krtz, biz Aleviyiz, biz erkeziz. Trk ve Mslman olmayan herkesten bahsediyorum. Bu gruplara hi sahip klmad. Biraz uzun oldu ama birka tane de soru sormak istiyorum. Dedin ya Biz akademiden dlandk, teorimizi, kurammz oluturamadk, okullara alnmadnz bunu kmsemiyorum ama sosyalistler de feministler de Krtler de akademide deiller ama herkes kendi mecrasn kurdu. Burada acaba Mslman kadnlarn bir eksiklii olmad m? Balar rtl diye akademik alanda yazamadlar, izemediler ama tek yer akademi midir? kinci sorum, neden Mslman kadnlar, Mslman erkeklerle bir tr yzleme yaayp, Mslman feminist bir akm oluturamadlar? Benim iin nemli olan bir dier soru ise u: Ben evlenmedim, mmknse hibir zaman da evlenmek istemiyorum. Evlilik dnda her trl birlikte yaamann kadnlar iin bir hak olmas gerektiini dnyorum ve bununla ilgili bizim gibi evlenmeyi reddeden az sayda kadn yerine Mslman hareketin sylem retip, mcadele etmesi gerektiini dnyorum. kinci e, nc e gibi durumlar dolaysyla nikhsz birliktelik yaayan kadnlar var. slamiyette de drt kadn arttr diyor, bu neden Mslman kadnlarn gndemine girmiyor? Yasemin: Ben feminist bir ecinselim ve feminist ecinsellerle dindarlarn srekli kar karya getirilmesinden duyduum rahatszlktan dolay Muhabbet Atlyelerine, Birbirimize Sahip kyoruza ve onun evvelinde Ankarada yaptmz kendi apmzdaki giriimlerin hepsine katldm. Feminist hareket ierisinde kendini dindar olarak tarif eden kadnlar rgtlenmenin doal bileeni ve aktivisti deiller. Tersine dindar rgtlenmelerin iinde de herhalde feministlere bir alan almas mmkn deildir. Ankarada rgtlendiimiz zaman ok mu beyaz ve Snni Trkz acaba?, Orta snf feministler miyiz?, Kendi iimize mi kapalyz? gibi sorular aklmza ok taklrd. nk hemen
101

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

hemen hepimiz niversite mezunu, pek ou bir ekilde akademiyle balantl, gelir durumu orta snfn zerinde olan kiilerdik ve bizim gibi olmayan kadnlar da iimizde pek yoktu. rnein, dindar kadnlarla yalnzca platformlarda karlayorduk. Bugn hl Amargide kendini dindar olarak tarif eden bir feminist yok. Amargi olarak bir iliki kuruyoruz ama ancak bu etkinlii yapabilecek kadar iliki kuruyoruz. BS benim iin dindar kadnlarla rgtlenebilmek iin bir anst. Herkesin kendi bulunduu yerden Ben kadn olarak bunu yaadm, bana bu yaatlyor, demesi bizi bir araya getirmeye yetebilecek asgari bir aland. ok uzun sredir ecinsel bir aktivistim ve ben herhangi bir dine mensup deilim ama tanr inancm var. Dolaysyla Feyzann feminist olmakla ilgili yaad elikinin benzerini ben de ecinsellerin iinde Sen nasl Allaha inanrsn? Ecinsellik gnah diyorlar, sen imdi gnahkr m kabul ediyorsun kendini? muhabbetine maruz kalarak yaadm. Dindarlar arasnda da Yaasn bu Allaha inanyormu, biz bunu doru yola dndrebiliriz, sen aslnda gnah iliyorsun, dendi. ok iyi niyetli, ok sevdiim ve feminist ortaklklarmz olan dindar kadnlarn dahi bana yaklam Madem Allaha inanyorsun, o zaman dnebilirsin, idi. Bu ikilemde braklmak, birisini semek zorunda kalmak BSde bunun baka trl olabileceini dnmtm. Bu arada BSyi sona ermi olarak alglamyorum, bu sessiz sreci ciddi bir durgunluk olarak deerlendiriyorum. En son geen sene, galiba Maysta toplanmtk. Grup ciddi bir ekilde kld ve bir sredir herhangi bir faaliyette bulunmuyor ama bu gruptaki tartmalarn, her ne kadar krlma ve ayrlmalara neden olsa da birlikte tartma imkn yaratt iin deerli olduunu dnyorum. Biz beraber nerede yan yana geleceiz, neden gelemiyoruz ya da gelmemiz nasl mmkn olacak? Buna dair bir dncemiz var m? Bugn bunlar sormalyz. Nilgn: Yzyldr ekilip bytlen erkek egemenliinin, cumhuriyetin vs. birbirimize ynelik olan nyarglar ok glendirdiini dnyorum. Orada saf bir bartller grubu var, burada da saf bir ateistler ya da sekler veya ak feministler grubu var, ya da Bir tarafta feministler dier tarafta da dindar feministler var, eklinde dnmyorum, tartmay buna indirgemek olsa olsa bizi diktatrle gtrr. Biz bu ikilii bir trl dilimizden ve alanlarmzdan karamadk. Bartl kadnlar diyoruz ama Hangimiz rtszz? sorusu da her dnem baki bir tartmadr, aslnda hepimiz rtlyz. Bir kere bunun ok temel bir problem olduunu dnyorum. Glfer dedi ki, AKPdeki Mslman kadnlar niye bunun iin
102

bir ey yapmadlar? Bu soruyu sormasna ok ardm. nk benim tandm ve BSde birlikte olduumuz Mslman kadnlarn ou iflah olmaz birer AKP kartdrlar. Birbirimizden az haberdar olduumuzu biliyorum ama Bu kadar m az haberdarz? diye dndm. Bu tr genellemeler yaplmas problemli geliyor bana bu yzden benim iin Mslman kadnlarn bazlar vardr, feminist kadnlarn da bazlar vardr. BSde iftar yapma meselesine gelecek olursak Ben dindar kadnlara ki iebilir miyim? diye sorarm. Bir defasnda bir kadn ebilirsin, dedi ama bundan huzursuz olduunu hissettiim iin imedim, bundan dolay da hi eksilmemitim ama Rahat, rahat i, denilince de Salnza, deyip, imiimdir. Bu yzden total olarak snflandrabileceimiz bir durum sz konusu deil. BS ilk ortaya kt zaman sekler feministlerin byk bir ounluu buna kar ktlar. Bizim de hatamz vard, ok hzl yaptk. Bir iki hafta tartabilseydik belki daha gl bir ekilde ortala kabilirdi. Alevi kadnlarn kendilerine unu sormas lazm: BS metninin altnda Alevi kadnlarn ka tanesinin imzas var? Glfer: Niye gelsin ki aleviler? Nilgn: O metni imzaya atk ama Alevi kadnlar sustular. Glfer: Tamam, bekliyorlar. Tedirgin bir bekleyi var. Nilgn: Herkes birbirinden dolay tedirgin O yzden diyorum ki Sen hatalsn, sulusun, yerine btn kimlikler, taraflar, siyasi oluumlar olarak Ben nerede hata yapyorum? sorusunu sorabilirsek, belki patriarkann, kapitalizmin, faizmin tuzana daha az debiliriz. Biz hep almz, Madurlar her koulda hakldr, karmzdaki hakszdr, demeye. Emin deilim ama galiba ben BSden ayrldm, hatrlamyorum bile. Beni orada kran noktalardan birisi srailin Gazzeye saldrs esnasnda birka tane dindar kadnn, Feministler de ne yapyor bu konuda, bir de grsek? gibi klaryd. Bu soru sorulabilirdi tabii ki ama o arkadamzn sorduu ekilde olmamalyd, yol alrken birbirimizi gzetmek nemli, bu ekilde sorulduu zaman ortalk ok kart. Ayrca aramzdaki bir Yahudi kadnn yaadklarn baz Mslman kadnlarn grmezden gelmek istemesi hatta son derece kaba bir ekilde Ne olacak canm? O da bir kii Filistinde bir yn insan lyor, denilmesi bu srecin ekillenmesinde ok belirleyici oldu. Mevzu yola kma deildir, biz yol aryorduk, yolu bulamadan birbirimizi kran bir sr ey yaadk, bunlar belki bizi yok etmedi ama incitti diye dnyorum. ok konutum, ok dolmuum bu konuda ama unu da syle103

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

yeceim: BSden baz kadnlar Lambdann Onur Yrylerine katlmay istemedi; kendilerine gre bunun iin hakl gerekeleri olabilir fakat LGBTlerin ezilmelerine kar Onur Yryne BS imzas ile katlnmasnda ortaklaabilseydik daha iyi olurdu. Biz birbirimize bu tr zgrlk alanlarn salamadk. Son olarak, hem Birbirimize Sahip kyoruz, hem Feministler Uyumuyor oluumlarnn bitmesi ya da bitmeye yakn bir hale gelmesinin sebebi dindar kadnlar/sekler feminist kadnlar atmas deildi. Ben yle hatrlyorum. Nil: Fikri sabit olup, kendini deitirmeye ak olmayanlar vard. Her iki taraf da birbirini snava tabi tutuyordu. Dindar kadnlara srekli Hadi bakalm, imdi siz bunun iin ne yapyorsunuz? diyen taraf daha baskn oldu diye dnyorum. yk: Ben de BS hakknda akademik alma yaptm. Buradaki arkadalarla da sylei yaptm, hepsine ayr ayr teekkr ediyorum. En byk eksiklik sanrm kesiimsellikleri grememekti. Lezbiyen dindar bir kadn olamaz m? Bu birbirine girmilikleri gremediimiz tiin daha kutuplam bir tablo ortaya kt. zellikle merak ettiim bir ey var, samimiyet tam olarak ne demek? Kiinin znelliini, kendisine has bir zelliini kabul etmek, bunu teslim etmek olabilir. Ama grupta ou zaman karlk vermek samimiyet gibi algland. Ben senin yannda oldum, sen de benim yanmda olursan samimiyetini kantlayabilirsin, gibi szler konuuldu. Dolaysyla samimiyet anlamaya altm, ok mulk bir kavram olarak benim nmde duruyor. Mesela Nil de Muhabbet Atlyelerinde yeni bir yere varmay samimiyetmi gibi tanmlad Nil: Yok, ak olunmasndan bahsettim. Yani Ben seninle ilgili byle dnyorum, diyebilme akl bence samimi bir eydir. yk: Ama sanki samimiyet derken daha fazlas ima ediliyor. Siz bunu nasl grdnz? Grup samimiyeti nasl anlad? Ondan biraz bahsedebilir misiniz? Bu noktay ok nemli buluyorum. nk bu kadar enformel ve kiisel ilikilere dayal bir ortamda sanrm bir grubun ya da koalisyonun baars dnp, dolap samimiyetin nasl alglandna kilitleniyor. Dilah: Feyza Beraber iftar yapacaksak, imeye de birlikte gidebilecek miyiz? dediinde benim aklma baka bir rnek geldi. 2007de niversitelerdeki barts yasana dikkat ekmek iin bir kampanya yaplmt ve normalde ak olan Nazl Ilcak, Nuray Mert, Leyla peki, Pnar Selek ve lk zakn da bartl kadnlarla dayantklarn gstermek iin barts takarak fotoraf ektirmilerdi. Onun zerinden Ece Temelkuran da yle

bir ey yazmt:5 Eer ak kadnlar kapal kadnlarn oy hakkna kavumas ya da baka bir ey iin kapanyorlarsa, kapal kadnlar da balarn aabilecekler mi bizim iin? Bu dnceye benzer dnceler BS iinde de varm Nil: Herkes byle dnmyordu ama bu tr bir argman vard. Dilah: Bence buradaki sorun kutsal bir metnin karsna srekli sekler argmanlar karmaya alyor oluumuz, sanki bir eyleri ancak sekler bir dzlemde tartabilirsek geerlilii olabilirmi gibi dnyoruz ki feminizmde de benzer bir eilim olduunu ve bunun ok kapsayc olduunu dnyorum. Mesela Amargide gnll biri olarak ama ayn zamanda da inanl bir kadn olarak, burada dini ve rtnmeyi tartmak istiyorum. rnein Nisa suresinde Kadnlar rtnsn, derken neyi kast ediyor, ne kadarn rtmem gerekiyor, bunlar gerekten merak ediyorum ve tartmak istiyorum. Fakat dier taraftan da sanki din bizim karmzda, her zaman tedirgin olmamz gereken bir olguymu gibi alglyoruz ya da en azndan bana yle geliyor. Ve ben inanl bir kadn olarak bu durumda pozisyonumu tam olarak kuramyorum. Ne kadar rtnmem gerektiini illa ki slami bir dzlemde mi kurabilirim? Aslnda bunu feminist dzlemde de sorgulayabilmemizin bir imkn var ancak bunu ne kadar yapyoruz? Glnur: Ben de BSdeydim. Ortak siyaset yapmakla ilgili her zaman tekrarladm yle genel bir kstasm var: Bence ortak siyaset yapmann zemini, yzde yz mutabk olduumuz eyler deil de itiraz etmeyeceimiz eylerin varldr. Buradan bakldnda bence BS metni aslnda pek ok gruba arda bulunan bir metindi, hatta ben ok ayrntl bile bulmutum. Dolaysyla BS metninin bu haliyle Alevi kadnlara da bir ey anlattn dnyordum. BS grubunda benim en byk skntlarmdan biri, gruba aktif olarak katlanlar dnda bir gzlemci kitlenin olmasyd. Ama gzlemci kitleden kastm Daha nceden temasm yoktu ve bu grup vesilesiyle biraz daha temasm oldu, belki iine girerim, diyenler deil. BS ile sanki bir aratrma konusuymu gibi ilikilenen, Burada ilgin bir ey oluyor, bir bakalm, gibi bir yaklamdan bahsediyorum ve bu tutumlar beni ok rahatsz etmiti akas. nk hibir tartmaya katlmadan mail grubunu gzlemleyenler olduunu fark etmitik. Mesela gruptaki yazmalar bizim irademiz dnda, baka yerlerde konuuluyordu ve hi haberimiz olmuyordu.
5 Yaznn tamam iin bkz: http://www.milliyet.com.tr/Yazar aspx?aType=Yazar DetayPrint&ArticleID=1024841

104

105

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

*** BS deneyiminde, daha nce ok fazla temas olmayan kadnlar olarak bir araya gelmi olmamzn, iki alan simetrikmi gibi kurgulamaya yol atn dnyorum. Mesela, ortaklmz vurgulamak iin srekli Dindar camiada bu var, ama sekler camiada da buna tekabl eden yle bir ey var, ya da Orada bu var ama canm burada da bu var, gibi bir dil zerinden ortaklk kurmaya altk. Burada iki simetrik alan yoktu, bir tarafta rgtl bir din varken dier tarafta, ben mesela Allahsz olduumu bile syleyemiyor bir haldeydim. Bir de Allahsz olmann her yola gelmek gibi bir algs vard. Kitap yok, cehennem yok, bilmem ne yok, diyoruz diye sanki bizim iin ortada gnah falan yokmu gibi bir algdan tr sknt yaadm fark ettim. Bu simetri varsaymnn, BS deneyiminin nemli sorunlarndan biri olduunu dnyorum. Kadnlarn tek tek deneyimlerinin yapsal ilikilerden kopuk bir ekilde ifade ediliyor olmasnn sorunlu olduunu ise sonradan fark ettim. Feyza Ben Feyza olarak konutum, dedi ya da Aye de, Srekli birbirimizin samimiyetini sorguladk, ama kiiler olarak konuuyorduk, diye ekledi, ben bunun sorunlu bir yaklam olduunu dnyorum. nk bu tr bir yaklam, iinde bulunduumuz kltrel hayat, onunla balarmz ve kiisel tarihimizi btnyle yok sayyor ve yok sayma zerinden de aslnda mevcut tezatlklar retiyor. Feyza olarak konumamzn bir farkll olabilir ama bence dindar ya da dindar olmayan bir ailede bym olmann getirdii birtakm yapsal farkllklar da var. O yzden mesela u ok problem oluyordu: Ama ben byle dnmyorum ki, deniliyordu hemen karsnda. Tartmalarmz kendi kiisel deneyimimizi de yok saymadan ama yapsal alanlarn bilgisini de dhil ederek gerekletirmeliydik diye dnyorum. Bunu yapamadmzda ok fazla kiisel bilgi ve deneyimin bazen fetiletirme dzeyinde ne ktn gryoruz. Sizlerle ok samimi bir ey paylaaym: Birbirimize Sahip kyoruzda Mslman kadnlarla bir araya geliimizin baz gerekliklerimizi grmeyi engelleyen bir halsinasyona yol atn fark ettim. Mesela feminist gruplarda da artk hibir ekilde tartlmayan pek ok konuda, BS iinde inanlmaz cinsiyeti eyler sylenebiliyordu ya da sekler kadnlar olarak dindar kadnlara tersinden oryantalizm yapabiliyorduk. Roman yazan bir Mslman kadn figr pek kafamzda yok ve o yazdnda, bir anda onu kafamzda acayip kutsallatryoruz. Hlbuki ben kendi gzlemim asndan sylersem, beendiimi dndm bu tr
106

kadn yazarlarn Mslman kimliini ekip karnca hi de iyi bir edebiyat olmadn fark ettim. Bu ar kredi meselesinin de pozitif bir durum olup, olmad konusunda ok pheliydim. Elbette BS benim iin ok nemli bir deneyimdi, hl da grupla ilgili ok iyi anlarm olduunu dnyorum. Mesela bu srete kendimle ilgili slamofobik pek ok noktay fark ettiimi syleyebilirim. Bunun kendi adma nemli bir kazanm olduunu dnyorum. O zamanlar trban meselesi ok gndemdeydi, BSde Israrla kadnlar arasnda trban diye birtakm ayrmlar yaplyor bu yzden barts olarak genellenmelidir, diye konuuyorduk ve biz barts diyorduk mesela. Bu karmzda olanlara yant verme asndan doru bir ifadedir fakat bu genellemeyi yaptmzda da snf gz ard ettiimizi dnyorum. Kyde ban rten kadnlar ve niversitede tesettr kullanan kadnlarn ou arasnda ciddi snfsal farkllklar var. Mesela bizim gruptaki kadnlarn genel olarak maddi durumlar iyiydi ve BS bu snfsal farkll yok sayan bir gruptu. rnein Merve Kavak meselesini6 konutuk ama Refah Partisinde, Fazilet Partisinde o kadar uzun dnem hareketin iinde bulunmu kadnlarn bir anda bir kenara atlp, dardan eitimli, kltrl ve st snf Merve Kavaknn adeta dardan oraya konulmasn hi konumadk. Bu tr noktalar ok sonralar BSye dair dnmeye baladmda fark ettim. Galiba az nce, En ok hangi noktalarda problemler yaadk? diye bir soru soruldu. Bence en nemli sorunlardan bir tanesini zel alan konuamam olmamz olarak gryorum. Feminizmin son dnemde kamusal bir siyasete dntn ve bunun da ciddi skntsn yaadmz dnyorum. Krt sorununa ya da bartsne ynelik kamusal alana kp sz sylyoruz ama aslnda feminizmin en gl ayann zel alann politikas olmasn gz ard ediyoruz. Feminizmin kiisel hayatlarmz sorgulamaya ynelik ksmnn ben hl dindar olmayan feminist kadnlarla dindar kadnlar arasnda ciddi bir atma noktas oluturabileceini dnyorum. BS grubunda da zel alana ait meselelerden ziyade hep kamusal alana ynelik bir eyler konutuk. Gndemimizde Ak Partinin yaptklar, Filistin sorunu vs. vard. Mesela aile meselesini pek konumadk zel alann politikasn yapmak bu kadar kilit bir yerdeyken aile meselesini konuamam olmak bu alanda politika yapmamz da engelledi
6 Fazilet Partisinden 18.04.1999 seimlerinde stanbul milletvekili olarak seilen Merve Kavak,02.05.1999 tarihindeTBMMde and ime treni srasnda, bartl olduu iin meclisten kartld. Ayrca, ABD vatanda olduunu bildirmedii iin Bakanlar Kurulu kararyla da vatandalktan kartld. (http://tr.wikipe dia.org/wiki/Merve_Kavak%C3%A7%C4%B1)

107

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

diye dnyorum. Aye: Glnurun bahsettii aile meselesi zerinden aklma bir ey geldi. Bu arada BS feminist bir grup deildi, lafa balarken bunun altn izmedik galiba. Feminist dindar kadnlarla, feminist sekler kadnlarn bulutuu bir alan deildi. BSyi kendi adma her zaman, feminist kadnlarn, barts meselesi zerinden bartl kadnlarla dayanmak iin, bartl kadnlarn da Sadece barts meselesi yok, baka meseleler de var, diyerek, kesiebileceimiz alanlar tartmak zere bir araya geldii bir alan olarak algladm. Bu yzden BSde tek tek kiiler olarak Aye, Feyza, Glnur olarak da vardk. nk slamofobik eilimi daha az olan kadnlar ya da feministlerle tartma alannda bulunabileceini dnen, bu konuda kafa yorabileceine inanan Mslman kadnlar orada olmay tercih ettiler. Mesela Nilgn de syledi, bir sr feminist de BSde yer almad. rtnmeyi ataerkilliin bir sonucu olarak gren, kadnn din ve inanla alakal byle bir tercih hakk olabileceini gz ard eden feministler de var. Glnur: Ben bunun doru olmadn dnyorum. Feministlerin bazlarnn bu grupta yer almamalarnn sebebi rtnmeyi ataerkil bir basknn rn olarak grdkleri iin deildi, pratikte kurulan ilikilerde bu tr bir sylem olmad. Feminist tarih yazmna, feminist dergilere baktmz zamanda Trkiyede byle bir ifadeye ok az rastlarz. Aye: Sosyalist feministlerin bir ksmnda bu tr bir kaygy ou zaman hissettim. Glfer senin dediin gibi bu toplum Mslman bir toplum ama dindar Mslmanlarn iinde de bir aznlk var. Hayatn dini kurallara gre yaayan ve byle olduu iin de dini yaama biimlerini sorgulayan kadnlar var, nk Kuran- Kerim onun iin kitapsa, onun altn ize ize okuyor o. Kuran kursuna gidip, hatmetmeyi renip, geleneksel halk dinini yaayan insanlar deiller ve aslnda bu mcadeleyi veren kadnlarn ou AKP iktidarndan ok ciddi ac eken kadnlar. Tek tip bir feminist olmad gibi, (Kemalist feministler de olabilecei gibi) tek tip Mslman da yok benim iin. Hristiyanlarn ya da Alevilerin bayramlarn bilmememizde hakl olabilirsin ama barts de bir maduriyetse dier maduriyetlerle kyaslanmamal, hibiri birbirinden daha stn, daha az, daha ok deil. Samimiyet meselesine gelince, samimiyetin zddn gvensizliin oluturduunu dnyorum. Grup iinde hepimizin gvensizlik alanlar vard. Samimiyet ya da gvensizlik meselesi sadece Mslmanlarla karlatmz alanlarda deil bence ok baka alanlarda da karmza kyor. BSde ilk karlamann
108

yaratt samimiyet ya da gvensizlik meselesinden beslenen bir alan vard. Bence bu deneyimin ardndan baka bir paylam zemini ortaya kacak ve devam edecektir. Nil: Aslnda ilk karlamada fazlasyla samimiyet vard, ok samimiydik ve her eyi ok detayl konuuyorduk. Sanal aleme getikten sonra baka bir dil olutu. Tartmalar yz yze yapmaya devam etmemiz lazmd nk birbirimizi yeni yeni tanyorduk ve sanal alemde tartmaya daha hazr deildik. Aye: Sanki yle bir hata yapt feministler, imdi hatrlyorum o hissi. Aslnda biz oradaki kadnlarn ouna feminist teblide bulunduk. Feminizmi reddeden Mslman kadnla da, inanl kadnla da hemhal olamadk. Sen aslnda gremiyorsun, gibi bir feminist tebli vard orada, o duyguyu ok net hatrlyorum ve ben mesela bir feminist olarak, bunu ok tepeden bulmutum ve rahatsz olmutum. Bunu da atlamamak lazm sanki Nurhayat: Ben tebliin karlkl olduunu dnyorum. Hatta grupsal olarak deil, her bireyin kendi tebli ajandasnn olduunu dnyorum. Hi kimse bir gruba girerken Ben hi tebli yapmayacam, hep dinleyeceim, hep alacam, diye girmez. Biraz alrm, biraz da veririm, beklentisiyle girer. Grupta bir de yle bir durum da vard. Zaten politik gemii olan, yeillerden, Krt hareketinden, LGBT hareketten insanlar vard. Dolaysyla herkesin zaten bir bagaj vard. Dindar kadnlar tarafndaysa aslnda entelektel bir faaliyet iinde olsa da daha ziyade kendi dnyasnda yaayan ve bu tr bir bagaja sahip olmayan kadnlar vard. imdi bagaj olan kiinin dil haznesi, kullanm, bir laftan bir mana karma, ona mana atfetme gibi pratikleriyle, bu bagaja sahip olmayan birinin pratikleri arasnda dnya kadar fark var. Bu farkllklar sanal alemde atnca, yz yze olsa belki yanl anlalmalar olmayacak iken, yanl anlalmalara ve tartmalara neden oldu. Kadnlarn kendi ahsi bagajlarn getirip dan diye dkmeleri istemeseler de dierlerini provoke etti. BSye dair asl unu sylemek isterim: Bence bu bir tecrbeydi, tecrbeden hepimiz kendi yaadmz ayrmcln dndaki ayrmclklar grm, o ayrmclklar yaam insanlarn acsn dinlemi olduk. Ama tabii her tecrbe herkeste ayn sonucu dourmuyor. Siz bu deneyimle kendi kimliinize daha da yapp, kart ve dman bellediiniz kimlikle ilgili Zaten, grdk ite canm, diyorsanz, Nietzchenin kartalla koyun hikyesi gibi kendinize bir tane dman belirlersiniz ve dmannz kartal olduu iin, kartal olmayan herkesi iyi bellersiniz. Dmannz ne yaparsa onun tersini yapmaktan iyilik, doruluk, gzellik kmaz; iyilik, doruluk, gzellik sizin znzle alakaldr. Siz znze
109

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

dndnz takdirde iyi, doru ve gzelle kucaklarsnz. Bence bu sreci olumlu deneyimleyen baz arkadalarmz oldu, nereye gitsek o gruptan tantmz, toplantlarda gz gze geldiimiz o insanlarla koturup, sarlyoruz birbirimize nk belli bir tecrbe yaamz, glyoruz, arkadalmz bir nebze de olsa devam ettiriyoruz. Tamam, ayn fikirde olmayabiliriz, fakat bu deneyim bize demitir. Yasemin: Btn bu efor ne iindi? Neye yaramasn istiyorduk? Benim iin BS deneyimindeki birbirini anlama abas hayatta en ok inandm eye hizmet ediyordu; toplumsal barn farkllklarmza ramen inas; birbirine yabanclamamak, birbirine dmanlamamak, birbirini genel kategoriler olarak alglamamak ve onun kendi znelliini tanyabilmek abasna. unu demek istiyorum: Mesela pek ok dindar iin ecinsel kelimesi benimle tanana kadar bal bana negatif bir anlam ifade ediyordu. Benim de insan olduumu ve hi de yle acayip, bambaka bir dnyada yaamadm, frndan ekmek aldm falan tahayyl edebilmesini salamak (Glmeler) ve bu yabanclamay krmak iin bir araya gelmenin nemli olduunu dnyorum. Bir araya geldiimiz insanlar sadece kafalarmzda negatif kod deil, seninle ok benzer tecrbeler yaayan, pek ok iddet ve ayrmclk deneyimini paylatn insanlar. Bu toplumsal barn inasnda kadnlara ynelik iddet ve ayrmcln dalmas iin bir hat kurma abasdr. Mesela ben Hilal Kaplann Akif Emreye yazd mektubu talihsiz buluyorum evet, nk ben bize hibir ey tebli ettiini alglamamtm, ok samimi alglamtm, neden kendini tebli etmi gibi alglam? Ben ona zlmtm. nsani bir zlmeydi, hi politik falan deildi benim iin. Akif Emrenin Hilalden izinsiz bunu yaymlamas ok yanl bence de ama yaymlamas da ok kt olmad. Bunu baka trl nasl renecektik... *** Din ok kati bir tarif. Dindar kadnlar buna farkl yorumlar getirmeye alyorlar ama dinin iinde ataerkil bir tanm var; ecinselliin gnah olduu kabul var. Bu kabuln iinde yetien ve bunu da hi sorgulamak istemeyen birisi ecinselliin gnah olduunu dnecektir. Birka yl nce Kaos GLnin bir bulumasna Gney Afrikal, ecinselliin gnah olmadn syleyen bir imam gelmiti. Gnah m, deil mi tartmasnn gerekli olduunu dnmyorum. Brakalm, gnah desinler. Peki, bundan sonra ne yapacaz? Gnah olarak tarif ediliyor, sen de byle bir hayat

yayorsun. Ne olacak peki, birbirimizi mi grtlaklayacaz? Bizi cezalandracaklar m? Vay kardeim, sen nasl ecinsel bir hayat yaarsn, ben seni krbalayacam, eve kapatacam, cezaevine gndereceim. Bunu mu yapacaklar? Benim ailemde ecinsel olduumu bilen bir sr dindar var ama Ya, bizim torunumuz gnahkr, diye dnmyorlar. Anneannem Benim torunum gnahkr, benim elimi pmeye gelmesin, demiyor. Bu hayatta zaten birlikte yayoruz peki, bunu politik olarak nasl kuracaz? Benim kiiselliimden, znel deneyimimden kp, nasl politikleecek? Toplumsal bar inasnda biz nasl yan yana geleceiz? Bugn iin de son olarak unu syleyeceim: Burada pek ok bartl arkada var, baka nasl tarif edeceimi bilemedim ya da normalde Amargide baka hibir syleiye gelmeyen dindar arkadalar var. Gelmek istemeyebilirsiniz, nemli deil, bu konu size ilgi ekici gelir, br gelmez ama biz baka ne zaman yan yana geleceiz? Syleiden syleiye, konu balnda uzlatmzda m yan yana geleceiz? Baka ortaklklarmz yok mu? Beraber baka neler konuabiliriz? Gne: Glfere bir sorum olacak. Laikliin tanmn nasl yaptn aabilir misin? Sylediklerine byk lde katlyorum ancak Ben laik deilim, demenizi ve laiklii Kemalist egemenlik alanyla zdeletirmenizi pek kavrayamadm. Alevilerin laiklii savunmadna dair bir kesinlik mi var? Seklerliin dnda laiklikten bahsediyorum, nk en basit anlamyla laikliin tanm din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmas. Bu ikisinin i ie getii bir ynetim biimini mi tercih ediyorsunuz? Burada kavramsal bir sorun var. Bunun dnda Feyzaya sormak istediim bir nokta var. Trkiyede Mslman ve dindar feministlerin bir ekilde postkolonyalist teorilerle de i ie gemi birtakm teorik haznelerinin ve siyaset anlaylarnn olduunu sylediniz. Burada herhalde Filistin sorununa atfta bulunuyorsunuz diye dnyorum nk Trkiyenin birebir kendi deneyiminde, Kurtulu Savan nasl okuduumuza bal ama ne semi-kolonyalist ne de gerekten kolonyalist bir deneyimi var. Kendimle ilgili, Almanya ve Avusturyada dnen tartmalar zerinden yaadm bir deneyimi de ksaca aktarmak istiyorum. Viyanada Gazzenin srail tarafndan bombaland dnemde birok Mslman kadn ve erkek saldrlar protesto etmek iin sokaklara kmt. srailin eletirilmesine tmden kar kan Marksist ve feminist gruplarn iinde olduu, Anti-Deutsch diye bir grup var. Benim de yesi olduum, geni kitlesi olan bir femi111

110

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

nist mail grubunda bu eylemler dneminde bir tartma balad. Bu protestolarda kadnlar arkadan, erkekler nden yryor, ou eriat, kadnlarn balar rtl, megafon hep adamlarn elinde, gibi bir dolu mail dnmeye balad. Bunlar benim de bildiim Anti-Deutsch grubundan feministlerin attklar maillerdi arlkl olarak. Bu mail akna birok feminist dahil oldu sonra. Olay srailin haksz igali ve haksz savandan km, srail Devletinin eletirisinden km, tmyle antisemitizm ve slamn kadnlar ezmesi, eylemdeki kadnlarn aslnda ne kadar ezilen kadnlar olular ve eylemlere katlanlarn da bu ezilmeyi, ataerkil yapy nasl destekliyor olduklar zerinden dnmeye balamt. O vakit ben de tartmalara katldm ve Bu tartmalarn aslnda tmyle oryantalist ve postkolonyalist bir sylemin izlerini tadn, eylemdeki ba rtl kadnlarn bu sylem ve bu gibi pseudo (szde) feminist zgrlemeci bir sylemle ikincilletirildiklerini ve madunlatrldklarn, dile getirdim. gn sonra da eylem vard. Ben bu eyleme o bahsi geen ba kapal kadnlarn yanndan katlacam diye ilan ettim. Bunun zerine yeni bir tartma balad. O vakte kadar AntiDeutschtaki, oryantalist feminist sylemi eletiren ama suskun kalan feministlerden bana destek geldi. Bu sreci Trkiyeli feministlerle paylaamadm nk uzun yllardr yurtdndaydm ve Trkiyeli feministlerle bir ilikim yoktu, buradaki tartmalar da pek bilmiyordum. Bugnk tartmay izlerken aslnda Trkiyede ne kadar nemli bir tartma, sylem ve pratiin birikmi olduunu gryorum. Bu tartmalar bence Avrupada, batda yaayan Mslman feminist ya da Mslman olmayan feminist kadnlarla, anti-egemen bir kimlik gelitirmeye alan feminist kadnlarla paylamak gerekiyor. Nurhayat: Yapyorlar, paylayorlar. Hidayet efkatli Tuksal mesela bir araya getiriyor onlar. Gne: Kendi pratiimde alternatif, sol muhalif dediimiz saha ierisinde Dindarlarla nasl byle bir ortaklk salanr? tartmasna ya da Egemen dil nasl krlr? tartmasna rastlamadm, belki vardr. Aye: Yasemin, senin durduun yerden o ayrmay ve bir arada yaamay sorunsallatrman anlyorum ama mesela unu da sormak gerekmiyor mu? Bartl lezbiyen bir kadn ya da Mslman inanl ve ecinsel bir erkek ya da bunu bastrp, evlenmek zorunda kalan, olua ocua karm kiiler yok mu? Bu alanlar bu ekilde ayrtrdnda Ben buradaym, byle yayorum, nasl benim onu buna zorlamamam gerekiyorsa, o da beni zorlamasn, beraber birlikte yaamay renelim, diyorsun ama o birlikte ya112

amay renelim dediimiz yerin bir kesiim kmesi de var. Yasemin: Bu kesiim kmesinden bahsetmitim ama sen karmsn sanrm. Mesela gey barlar ramazan ayndan hi holanmaz, nk geyler oru tutuyor, bar boalyor, sinir olurlar, ramazan aynda bar nasl doldursak diye dnrler. Bu Trkiyeyi ok iyi tarif eden bir rnek Huri: Bence dindar, Mslman, bartl gibi kavramlara ok taklmayalm. Ben Amargi Feminizm Tartmalarna haftadr geliyorum ama bu hafta bartller sayca artt. Yasemin Dindarlar ve feminizm sz konusu olduunda m sadece bir araya geleceiz? diye sordu. Bence hayr, baka alanlarda da bir araya gelmek elbette mmkn. Kadna ynelik iddetin ya da kadna dair btn sorunlarn Mslman kadnlar tarafndan da tartlabileceini dnyorum. Bir feminist olarak aynen Feyzann da dedii gibi ben de, feministin bana Mslman olmay ekleme zorunluluu duymuyorum. Beraber birok eyi yapabileceimize inanyorum. Kadna ynelik sorunlarn zmne slamn kendi iinde cevaplar bulmaya allmasna slami Feminizm dendi. Ama bu sorularn da yine feminist teoriden beslenerek zlebileceini dnyorum. Mslman kadnlarn ya da Mslmanlarn feminizme kar duruu konusunda bir iki neden sayld. Benim gzlemlediim kadaryla Mslmanlar, feminizm deyince ya da baka birtakm ideolojilerin szlk anlamlar zerinden dorudan ayet ya da hadislerde birebir kavramsal karlklarn aryorlar. Aslnda bizi yanl bir yne srkleyen bu yaklam. Oysa Kurann indii, slamn yayld dnemde feminizm var myd? Bu kavramlar zerinden tartlan bir sorunlar var myd? Ama kadnlara ynelik ciddi sorunlar vard. rnein namus cinayetleri Cahiliye Dneminde kzlarn canl canl gmldn biliyoruz, insanlar bunu anlatrken, o dnemde ok ciddi anlamda bor, faiz vs. olduu iin ve ileride kzlara bor karlnda fuhu yaptrlaca iin gmlyorlar gibi bir neden ortaya sryorlar ki bu anlatdan ciddi anlamda rahatsz oluyorum. Oysa ben bunu tam olarak namus cinayeti olarak alglyorum nk ortada bir cinayet var ve Mslmanlarn bugnk namus cinayetine buradan bakmalar gerekiyor. Niye birebir karln arayalm ki? Ayn ekilde iddete ynelik birok mevzuda birebir kavramsal karln bulmaya alarak deil de zulmdr, adalettir, gibi kavramlar zerinden gndemletirilebilir diye dnyorum. Nil: Buraya kadar u iki konu belirleyici oldu: Birincisi, farklklar grmek nemli ama bu farklklarla bir arada nasl olacaz? kincisi de, bu farkllklar siyasete nasl dkeceiz? yle ya da
113

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

byle, bu lkede nemsediim bir ey var, Mslmanlar demokrat olmadan ya da ataerkiyle mcadele etmeden bu lkede birtakm eyleri yapamayacaz. O yzden belki Cahiliye Dnemine referans vererek namus cinayetini anlatmak bir feminist olarak bana ok ehven-i er gelmese de eer bu ie yarayacaksa onu da yan yana kullanmann tamamen taktiksel ve ok nemli olduunu dnen biriyim. Siyaset byle bir ey Huri: Ben Mslmanlarn kavramsal elikilerini gstermek iin syledim. Nil: Tamam, anladm ama belki de Yapmayn, bak o zaman da bu yzden yasak gelmiti, denirse belki bir ey olur. O yzden btn bunlar ve kavramlar da tartabilmek iin bir araya gelmemiz gerektiini de hatrlayalm. Belki bir gn srf muhafazakrl tartmamz lazm... Feyza: Sevinin kavramlarla ilgili sorduu ilk soruya geldik, kavramlar ve kavramlarn tarihini konualm demiti. Aslnda ben de bundan biraz korkan, bir sre kavramlar konumasak diye dnen biriyim. Bence kavramlar bir sre nadasa yatralm. Feministler Uyumuyorda da bunu sylemek istemitik. Kavramlar sembollere dnt zaman kavramlar neye iaret ediyor? Her ey bir semboldr, tamam ama sembolik deeri ok ykselip, alt bolamaya baladktan sonra bence onlar yapzme uratabilmek iin ayr bir balant kurulmal ve bu ok nemli, ama br taraftan bence baka kavramlar bulmak lazm, hatta kavram bulmamak lazm, baka ekillerde konumaya almak lazm. Bir taraftan da ok dilsiz kaldk, bu da beni ok yoruyor. Hep kendimi tanmlamak zorundaym ama dnn ki dindar kelimesi bile elimden alnm. Kendime Mslman demekle hibir problemim yok, ama ben de Ancak bartl bir kadn Mslman olur, dediim zannedilir diye rahat rahat diyemiyorum. O kadar dilsizletik ki, tabii ki Mslmanlktan vazgeemem, feminizmden vazgeemem, feminizm kfr olarak kullanlsa da sahiplenirim. rnein yllardr Trkiyede muhafazakrl tartyoruz, ama hibir yere gitmiyoruz nk iktidarda hepimizin tand biri onu alyor, yle bir kullanyor ki senin sayfalarca, gnlerce, gecelerce tarttnn ii boalyor, hibir eye tutunamaz hale geliyorsun. Bu yzden deneyimi konumann ok nemli olduunu dnyorum. Kavramlar tereddtl konumak ok zor, ama bir yandan da kavramlar tereddtl olarak kullanan kadnlarla kendimi ok zdeletiriyorum. Glferin syledii maduriyet dili konusu BSde de ok
114

konuuldu, ok fazla maduriyet dilini kullanyorsunuz, dendi. Bartl kadnlar Trkiyede hl evden sokaa kma konusunda bile ok madurlar. Maduriyet edebiyat ne demek bilmiyorum ama ben unu anlyorum: Gerekten o kadar byk bir maduriyet yok, sadece sen maduriyetini bana stnlk kurmak iin kullanyorsun. Ama ban rten kadn Trkiyede hl her alanda, sadece niversiteye girememekle snrl deil, ok madur. Dier yandan iktidarla ilikili grnmek, sylediin szn hangi siyasete yatrm olacan bilememe korkusu o kadar zor ki. Daha bu sabah yaadm, bir pastanede ay ierken, bu konumay hazrlamaya alyordum. Hemen yanmda bir ift konuuyor, erkek yksek sesle Bu AKPliler diye cmleye balad, yanndaki kadn da En sevmediim eyi yapyorsun, diye onu susturdu. Kadn ne diyecek diye merak ettim ama Eer bu kadn kalkp sana yksek sesle cevap verirse ben susmam ben de kavga ederim, beni byle bir eyin iine ekme, dedi. Kafada yle bir senaryo var ki, inanlmaz. Byle bir eyle yaamak ok kolay deil. Bartl olduun iin devlet seni zaten bir sr alandan dlyor ve sen btn bu dlamalara ramen, kendine dindar Mslman diyen adamlar iktidara geldii iin, bir de dierleri tarafndan iktidarda grnyorsun ve iyice dilsizleiyorsun; kendi maduriyetini anlatmaya kalktn yerde maduriyet edebiyat yapyor oluyorsun. Bu ok korkun bir ey Bununla mcadele etmek ok zor Tabii unu da sylemek lazm: Geenlerde ben l Dergisiyle ilgili bir yaz yazdm. Bu dergi bir tketim kltrn dayatyor olabilir ama bu dergide yer alan fotoraflardaki gen kadnlarn gznde benim 90larda yaadm kendine gvensizlii grmyorum. Bu kadnlar, gzel giyindiklerini hissederek, makyaj yaparak ve gzel grndklerini dnerek bir moda dergisine poz verebiliyorlar. Bu bana ban rten bir kadn olarak iyi geliyor. nk 28 ubat dneminde bize fahie demediler belki ama irenler, bcekler, yarasalar, ninjalar dediler. Onun iin maduriyetler arasnda birinin daha kt olduunu savunmak iin deil ama bu konuda ciddi bir yaram olduunu belirtmek iin bunlar syleme gerei duyuyorum. Halbuki niversite hayatm boyunca ve niversiteden sonra barts yasaklar ile ilgili ok az eylem iinde bulunmuumdur nk okuduum niversitede yasak yoktu. BS deneyimine kadar da barts zerine hemen hemen hibir yerde hibir ey konumammdr nk ok zor bir yerden konuuyoruz, hl ok zor, hatta u anda daha da zor. nk bir yandan da, o gen kadnlarn gznde grdm kendine gven, tehlikeli bir kendine gven, te o tam da iktidarla zdele115

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

menin gveni. Kapitalist, slamc vs. iktidarn seni nasl ezdiinin o all, pullu erevede grnmez olmas sz konusu. *** Glferin iftarla ilgili syledikleri benim iin ok nemli. Dediim gibi bu konuda tereddtlym, BS zamannda da yleydim. Her eye ramen, Mslman, oru tutan kadnlar bir deneyimi paylamak istemilerse bununla ilgili bir tartma ortam olabilir ama bu taleplerinin iktidar kurma abas olarak grlmemesi gerekiyor. Bu teklifin ne anlama geldiinin konuulaca bir ortam olmas gerekiyor. Akademide bulunmadk ama Tek yer akademi midir? sorusu vard. Akademide olunamadn sylerken, slami bilgi retim srecinden dlanm olmay, gelenee kar kacak bir bilgi retimini yapamyor olmay kastetmitim. Bilgi retimi baka nedenlerle akademi dnda da olamyor, o nedenleri de sylemeye altm. Nikhsz birliktelik konusu da ok ilginti, onu da hzlca geeyim. Nikhsz evlilikle ilgili Glferin sylediinden, resmi nikh reddetmenin Mslman kadnlarn da arkasnda durmas gerektii bir ey olduunu anlyorum ben. Katlmc (b): mam nikhn reddetmekten bahsediyor. Feyza: Bir feminist evlilii ve nikh reddedebilir, reddetmese bile belli bir evlilik ve nikh ilikisini reddedebilir ama Mslman kadn inanc gerei imam nikhn kolay kolay reddedemez. Bunlarn hepsi feminizmdir, nemli olan onlarn birbirlerini madur edecek sylemlere kaplmamalar. Glfer: Peki, o zaman dindar feministler ikinci, nc e durumunu nasl zer? Niye bu hi gndemlerine gelmiyor? Feyza: Bu ok gndemde aslnda Onu syleyecektim, o kadar ok gndemde ki, dindar kadnlarn en ok konutuu konu bu. Nil: Yeni jenerasyon direniyor buna. Feyza: Nilgn, LGBT alannda bir eylem yapamamaktan bahsetti. Bence bu konuda bir yola kamadk, belki bir gn yle bir yola kacak alan da olur, bilmiyoruz, inallah. Bir de yknn samimiyet sorusu vard. Bu samimiyet meselesi her trl sosyal ada var. Ama dindar kadnlarla konuurkenki samimiyet kavramnn tam da takiye meselesine atf yaptn dnyorum. Takiye kelimesini de politik literatre kim soktuysa bamza bela oldu (Glmeler). Takiye mi yapyorsun, samimi misin? soru budur. AKPye de srekli sorulan bu soru, BSdeki dindar kadnlara da hep bu sorulmutur. Biz, size

burada destek oluruz ama bunlar byle dnyor musunuz, ak olun, diye sorgulanyorduk. Samimiyet tartmasnn maalesef bu tr bir ima ierdiini dnyorum. Dilahn rtnmeyi tartmak istiyorum, demesi ok nemli. Nilgn de syledi, rtnmek sadece ban rtmek deil. Mesela Amine Vedud bartsnn zorunlu olmadn sylyor, o konuda tartlabilecek eyler var ama hepimiz rtnyoruz. rtnmeyi sadece slamn normlar zerinden konumamalyz. Bir ey giydiimiz zaman da rtnyoruz ve rtnmeyi byle bir yerden konumak mesela daha verimli olabilir. Glnur, rgtl bir dinin mensuplar ile Allahsz olduunu syleyenler arasnda Simetrik bir durum yoktu, dedi. Bu Trkiyeyle ilgili bir durum aslnda Birbirimize Sahip kyoruzda ben de bazen tersine bir simetri hissettim. Baz eyleri de dindar kadnlar hi syleyemediler. Zor bir ilikiydi, bu da samimiyet mevzusundan kaynaklanyordu ama dindar Mslmanlarn olduu bir ortamda dinle ilikini, mesafeni, Allahszln, ateistlik zerinden ifade edebilecein bir yer varsa bence o da ancak byle yerlerde olabilir, olmaldr, olamadysa o da bir soru iaretidir. Bir de kiisel tarihimizi yok sayma meselesi var, orada da bir genelleme tehlikesine dlebilir diye dnyorum rnein, ben birden aydnlanp Ben feministim, demedim. Kendi feminizmimi dnmeye baladm zaman ocukluuma kadar gidiyorum. Ya da dindar olmayan insanlarla ilikilerim, dindar ve dindar olmayan insanlarn diyalogu dzleminde BSde olduunu, ondan nce benim hayatmda hi yle bir ilikilenme olmadn sylemiyorum ki. Glnur: Ben yle bir eyi kast etmedim. slami Feminizm dendiinde, slamc olan kadnlarn feminizmi gibi anlalmyor. slami Feminizm, baka kurallar olan bir feminizmi ngryor. Dolaysyla senin kiisel feminist olma deneyimin farkl olabilir ama demek istediim bulunduumuz yaplar ierisindeki deikenleri hesaba kattnda o kiisel tarih baka trl ekillenebiliyor, onu demek istedim. Sadece feminizm odakl bir kiisel tarihten bahsetmiyorum. Feyza: Her adan byle, belki yanl anlyorum ama Aslnda orada ben ok kiisel, ok znel konuuyorum demeye bile gerek yok. Herkes zaten kendinden konuur. Biz dindar kadnlar, diye sze balasa bile byle bir yerden konuur, bundan ka yok ama ben senin dediinden unu anlyorum, sen ne kadar farkl bir ey sylesen de, zaten belli bir tarihin iinden geliyorsun, o tarihi yok sayamayz. Yanl m anlyorum?
117

116

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Dindar Kadnlar ve Feminizm

Glnur: Hayr, kendi kiisel deneyimimizi btn bu tarihten ok kopukmu gibi grmemizden bahsediyorum. Mesela genel olarak Snnilere ilikin bir ey sylendii zaman bir anda Ama ben byle yaamyorum, denmesi gibi. Feyza: Tamam, ama o undan kaynaklanyor: Trkiyede Snni Mslmanlar yle yapyorlar, demek ile Snni dindarlar byle yapyor peki, bu listedeki dindar kadnlar bu konuda ne diyorlar? demek baka bir eydir. Dindarlkla, muhafazakrlkla ilgili meselelerin konuulmasna kar deilim ama bunlar konuurken Peki, sen ne diyorsun? Sen bunlar reddederek mi geliyorsun? denilmesini sorunsallatryorum. Merve Kavak konusunda da, tepeden inme meselesini hi konumadk nk bence orada nemli olan Merve Kavaknn maduriyetini konumakt. Merve Kavaknn milletvekili aday olma sreci ise, sadece Merve Kavak iin deil kadnlar iin siyaset ne demektir? Sadece Fazilet Partisinde deil CHPde de aday nasl gelir; tepeden inme mi yoksa tekilattan m? Bir kadn ya da erkek olarak milletvekili nasl olunuyor? sorular balamnda konuulabilir. Aile ve zel alan hi konuamadk, dedi Glnur, bence de o bir eksiklik; sembolizm dediim ey aslnda srekli kamusal alan konumu olmamzd. Aye Feminist teblide bulunduk, demiti ve benim de batan beri sylemeye altm biraz buydu. Gnein sorusuyla ilgili de yle syleyeyim; Trkiyenin resmi bir smrgeleme srecinden gememi olmas ayr bir konu ama postkolonyalizm derken, Trkiyede tam da modernlemeci projenin tepeden inme bir ekilde gelmi olmas ve kendi milliyeti elitlerinin o kolonyalist rol alm olmasn kast ettim. Buna kar mcadele etmek ile de milliyeti modernleme projesine kar mcadele vermeyi kast ettim. Hl bart mcadelesi yle bir mcadeledir. Esen, BSnin rgtlenme deneyimini sormutu: BSdeki rgtlenme pratii iindeki tartmalarn aslnda dier feminist gruplardaki krlmalar ve tartmalardan ok da farkl olmadn syleyebilirim. BS maalesef ok fazla eylem rgtleyen bir grup olmad. Nil: ki eylem yaptk. Hseyin zmeze kar eylem7 yaptk hep
7 14 yandaki bir kz ocuuna cinsel istismarda bulunduu iin tutuklanan Vakit Gazetesi yazar, 76 yandaki Hseyin zmezin 6 ay cezaevinde kaldktan sonra tahliye edilmesini, Birbirimize Sahip kyoruz nisiyatifi 07.11.2008 tarihinde Taksim Galatasaray Lisesi nnde yaptklar basn aklamas ile protesto ettiler. (http://www.bianet.org/bianet/bianet/110674)

beraber, bir de Galatadaki Genel ahlak ve mini etek eylemine8 katldk. Feyza: ki eylem, iki imzadan baka hibir ey yaplmad. Hatta u anda biliyorum ki birok feminist Artk madur deiller, diye dnyordur, nk barts yasa niversitelerde kalkt. Bu ok kadn yok sayyor. Esra: Ne diyeceiz? diye bir sknt yayoruz ya Mslman kadnlar olarak ki buradaki tartmay da onun dna kartmay baaramadk, Birbirimize Sahip kyoruz tecrbesine ramen baaramadk, hatta Feyzann konumas tam tersine iaret ediyor olmasna ramen Glfer, AKP iktidarda artk dedi. Feministler Uyumuyor metninde kavramsal olarak yaptmz ikili ayrmlar aabilecek bir adlandrma bulmutuk, ban da rten kadnlar demitik. Bence bu birok eyi anlatyor ve btn bu ikiliklerden de karyor bizi. Ayrca bu sktmz ikiliklerden kmamz salayacak baka yollar da aramalyz: Bu tr bir aba Feministler Uyumuyorda vard ama BSde yoktu. Feyza: Ban da rten kadnlar demitik, nk hepimiz zaten rtnyoruz. Glfer: Ben unu sormutum: Barts eylemlerinin zemini neden seklerizm kartlndan feminizme gelemedi, bu ba niye kurulamad? Ak Parti balangta barts sorununu zeriz diyordu ama zmyor. Ona kar da bir ey demiyorlar. Feyza: Hayr, deniliyor. Glfer: Ama barts eylemlerinde binlerce kadn vard, nerede bunlar imdi? Bunu soruyorum. Feyza: te o iktidarla ilikiyi nasl kurduunla alakal. Niye feminist az Trkiyede? sorusunun cevab ile senin sorduun sorunun cevab ayn. Glfer: Bu kadar kitlesel bir barts yasana kar mcadeleden kitlesel olmasa da bunun dier kadn sorunlar ile balantsn kuran sekiz, on kiilik bir grup bile neden kmad? Feyza: Sekiz kii kadar var, o kadar da deil, hatta daha ok.

8 Glcan Kse, Galata Kprsnde balk tutarken rzgarn eteini havalandrmas ve taytnn grnmesi zerine hayaszca hareketler balkl TCKnn 225. Maddesine dayanlarak tehircilik suu iledii gerekesi ile 5 ay hapis cezasna arptrld. Bunun zerine Bedenimiz Bizimdir nisiyatifi, 05.07.2008 tarihinde, Gala ta Kprsnde, Glcan Kseye verilen hapis cezasn protesto eden ve TCKnn 225. Maddesinin kaldrlmas talep eden bir eylem yapt. (http://www.bianet.org/bianet /kadin/108135)

118

119

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Mesela bu Bartl Aday Yoksa Oy da Yok Kampanyas9 ok nemliydi. Baya da bir kitlesi vard. BSnin kendisi de zaten dediin gibi bir hareketti. Glfer: imdi sosyalist feminist var, radikal feminist var peki, bunu savunan feminist nerede? Feyza: Zaten btn konuma boyunca bunu anlatmaya altm. Bunun birka nedeni var, bunlar konumamda aslnda saydm nedenler. Birincisi, Trkiyedeki feminist hareketin de bunda pay var, feminist hareketin dindar kadnlara bak dindar kadnlar bu alandan dlad. kincisi, dindar kadnlar ataerkil basknn altnda Feminist olursak dinden karz, gibi bir tehditle uzak durdular. nc neden de gerekten dinle feminizm arasnda ayn zamanda entelektel bir eletiri de var, Yldz Ramazanolunun yazsnda olduu gibi. Dolaysyla feminizmle arasna mesafe koyan kadnlar var, ama kendini feminist diye tanmlayan, barts zerinden de aktivizim gstermi en az sekiz, on kadn sayabilirim. Onun dnda Esrann da dedii gibi, ben de konuurken o ikilikten kamyorum, Mslman ve inanl olan feminist ok var ama Mslman Feminizm diye bir rgtlenmeye ben kendi adma ihtiya duymuyorum. Tam tersine u anda barts, taciz gibi mevzularn bir arada ele alnabilecei feminist politik bir alan olmasn hayal ediyorum, onu istiyorum. Nil: Feyza ok teekkrler.

9 Bartl Milletvekili stiyoruz nisiyatifi, 18.03.2011 tarihli, Bartl aday yoksa oy da yok balkl bir metin ile 12.06.2011 genel seimlerinde, bartl adaylarn seilebilecek sralardan aday olmas iin btn siyasi partilere arda bulundu. nisiyatif taleplerini Ankara ve stanbulda yaptklar basn aklamalar ile de yaygnlatrdlar. (http://basortuluadayyoksaoydayok.wordpress.com/)

120

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

Kadnn geliimi, bamszl, zgrl kendisinden gelmelidir. lk olarak kendisini bir obje deil, bir kiilik olarak ortaya koymaldr. kincisi, hayatn basit fakat zengin ve derin klarak; kendi bedeni zerinde bakalarnn iddia ettii tm haklara kar koymal, istemedii srece ocuk yapmamal, tanrnn, devletin, kocasnn, ailesinin bir kulu olmaya kar kmaldr. Bu da hayatn tm karmakln ve zn anlamaya alarak, yani kendini toplumun fikirlerinden ve yarglarndan zgrletirerek olur. Emma Goldman

Gksun: Anarizmin hikyesi de ataerkil dille balayan bir hikye lk figr olarak Pierre-Joseph Proudhonu dnrsek -geri Proudhonu ilk anarist figr olarak almann ne kadar doru olduu zerine anarist evrelerde de bir tartma yryorProudhonun kadnlar hakknda felaket aklamalar var. Onun da anarist bir toplum hayalindeki temel e ataerkil bir aile. Ancak Proudhonun hemen ardndan anarizm iinde ataerkillik meselesi sorunsallatrlmaya balanyor. Anarko-feminizm gibi ayr bir kanat almadan, Louis Michel, Emma Goldman,Charlotte Wilson gibi figrler anarizm iinde ve onlar anarizmin ataerkillik zerine bina edilemeyeceini, ataerkillii sorunsallatrmann tam da anarizmin ii olduunu sylemeye balyorlar. Fakat Louis Michel, Emma Goldman, Charlotte Wilson gibi figrler zel olarak anarko-feministler diye ayrmyorlar. Proudhonu saymazsak Mihail Bakunin de dhil olmak zere anarizmle feminist dnce i iedir. Bakunin kadnlarn zgrlemesi gerekti123

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

ini sylyor ve mesela evin babasnn, karsn azarlamasnda ve ocuuna vurduu tokatta nlayan sesin devletin sesi olduunu sylyor. Bu gibi nedenlerle anarizm iinde Anarko-feminizm gibi ayr bir kanal almyor, anarizm bizzat ataerkillik eletirisi ile yola devam ediyor. Anarizmi ya da Anarko-feminizmi, Onlar yapamad, biz yaptk, gibi sosyalizmle bir kartlk iinde anlatmak istemiyorum ama yle bir ey var: Anarizm ortaya ktndan itibaren retim ve yeniden retim alann ayn anda sorunsallatrmtr. Bir yzyl sonra sosyalist feministlerin sorunsallatrd yeniden retim, aile, zel hayat gibi alanlar her zaman anarizm iinde sorunsallatrlmtr. Dolaysyla anarizm en bandan beri -Proudhonu saymayalm- feminizmin sorgulad, sorunsallatrd alanlar kendi sorunsal haline getiren bir dnce olmutur. Louis Michelin anlarndan ufak bir ey okumak istiyorum: Deimesi gereken ilk ey cinsler arasndaki ilikidir. nsanlk iki paradan oluuyor: erkekler ve kadnlar. El ele yrmemiz gerekir, aksi takdirde ortada bir dmanlk var ve daha gl olan para daha zayf olan kontrol ettii ve yle yaptn dnd mddete bu dmanlk srecektir. Anarizm tahakkmn olduu her alan, zel alan da, kamusal alan da devleti tamamyla ykmak gibi bir devrimci ufuk erevesinde sorunsallatrr. Bunun iin en sk kulland yntemlerden biri ise doal farzedilen tahakkm ilikilerini ifa etmektir. Kadn biliyorsunuz ite biyolojinizden dolay eziliyorsunuz, ya da daha burjuva bir rnekte olduu gibi Biz altk, kazandk ama yoksullar tembel; alp, kazanmadlar, gibi doallatrmalarn hepsinin altndaki tahakkm ilikilerini ifa ederek hem anarist propaganda yapmann hem de anarist dnce biimi oluturmann yolunu aar. Anarist dnce biimi diye bir ey dndm zaman gzmn nne yle bir ey geliyor: Her eyin birbirine bal olduu bir network; darda braklacak, dokunulmayacak hibir konu olamaz. Anarist dnce hibir zaman sadece teorik birikim ile olumamtr, her zaman anaritlerin yaam pratikleri ve edebiyatla i ie olmutur. Mesela Emma Goldmana bakarsanz devrim hakknda, kadn hakknda yazd bir sr eseri vardr, ama ba eseri anlarn, duygulanmlarn anlatt, otobiyografisi olan Hayatm Yaarkendir1. Ya da Ursula K. Le Guine baktmz1 Goldman, Emma, (2012), Hayatm Yaarken, Cilt 1, Metis Yaynlar, (ev. Beril Eybolu), stanbul - (2012), Hayatm Yaarken, Cilt 2, Metis Yaynlar, (ev. Emine zkaya), stanbul

da hibir zaman teori yazmamtr, roman yazardr ve sadece Mlkszler2 deil btn eserleri anaristler arasnda ok fazla okunur. P.Mnin, Bolobolo3 isimli kitab da anaristler arasnda popler olan bir dier edebi eserdir. Teori edebiyat ztln redderek, edebi yaratmn anarist dncenin corpusundan yani bedeninden ayr olmad ve bunu ayrmamak gerektii savunulur. Btn bu edebi eserler anarist dnceyi ve duygulanm (affect) beslemektedirler. Anarizm doal saylan ikilikleri bombalar Bildiiniz gibi bat medeniyetini kuran doa/kltr, dnce/ duygu, kadn/erkek gibi birtakm ikilikler var. Anarizm doal saylan bu ikiliklere saldrarak, bizzat bu temellere bomba koyarak (imdi bunu da aklayacam) yeni bir ontoloji kurma peine dyor. Ama bunu hibir zaman sadece teorik bir ekilde ifade etmediklerini de sylemeliyim. Anarizm, btn doallatrmalar ve her trl tahakkm ilikisini sorunsallatrd gibi ekolojik hareket, feminist hareket ya da antimilitarist hareket gibi kollara ayrlan bir dnce de deil, bizzat feminist, ekolojist ve antimilitarist yaklamla yol alan bir dncedir. rnein Trkiyede vicdani reddini aklayan kadn arkadalarn hepsi anaristtir, benzer ekilde, zgrletirici ekoloji dncelerinin ounda anaristler vardr. Bu ekilde, tahakkm ilikilerinin temellerine bomba koya koya ilerleyen, kavramlar sarsan, paralayan, kabul etmeyen bir dnce olduu iin kendine yeni alanlar aabilir anarizm. imdi bomba meselesine gelecek olursam, bildiiniz gibi anarist deyince ilk akla gelen siyah pelerinli, kt bakl, bomba tayan biridir. Ursula K. Le Guin ise yle bir ey syler: Ben anaristim ama bomba koyanlardan deilim, ben Emma Goldmann, Kropotkinin anarizminden sz ediyorum, yani bombalar falan yok, daha dnsel ve duygulanmsal bir eyden bahsediyorum diyor. Avrupada enternasyonalistlerle anaristler arasnda kavgalar olur ve anarizm Avrupada ok fazla tutunamaz. Kendisini ok sevdiim Rosa Luxemburg bile Yapacaz ama asla anarist kendiliindencilie teslim olmayacaz, der. Bu yzden anarizm Amerika ve Avrupadan ziyade Rusya, Filipinler, Japonya, in gibi lkelerde tutulan bir hareket olmutur. Benedict Anderson,
2 Le Guin, Ursula K.,(2011), Mlkszler,Metis Yaynlar, (ev. Levent Mollamustafaolu), stanbul 3 P.M., (2002), Bolobolo, Kaos Yaynlar, (ev. Kolektif ), stanbul

124

125

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

Bayrak Altnda4 isimli kitabnda yle bir ey anlatyor: Nitrogliserin ok korkun bir madde, sarsld anda patlyor, dolaysyla bir yerden bir yere transfer edilirken ok gvenli bir ekilde gtrlmesi mmkn deil. Sonra bilindii gibi sveli bir kimyager olan Alfred Nobel, 1864te bir yerden bir yere gvenli bir ekilde nitrogliserin tanmasn mmkn klan dinamiti buluyor ve bu keifle birlikte anarist hareket patlyor. Her yere bomba koymaya balyorlar. Eril bir ey olarak grlebilir ama spanya Devrimi srasnda kadnlar da ellerinde silahlarla direni iindeler. Siyasi suikastlar ya da bir sr mlke zarar veren bombal eylemler yapyorlar dolaysyla kimsenin, bunu da anarizmin mcadele biimlerinden birisi olarak kabul eden bir hareket olduunu sylemekten ekinmemesi gerekiyor. Aman bunlar ne kadar saldrgan! gibi bir klieyi yaratan ve onlar, gzn kan brm insanlar olarak gstermeye alan ya da onlara terrist diyen dnce tamamen egemen bak asnn verdii bir dncedir. Hlbuki bu insanlarn hibiri eli kanl katiller deildi. Ayrca terr, korkutarak itaat ettirmek ve sindirmek olarak tanmlayacaksak devletlerden ve egemenlerden baka terrist yoktur bu dnyada. Anaristler yaptklar eylemler ile egemenlerin insanlara verdii korkuya karn, bu korkunun da egemenlerin de yenilebileceini gstermeye altlar. Dolaysyla bu eylemler hem propaganda amalyd, hem de egemenlere ve mlkiyete yneltilmi eylemlerdi; imdi kullandmz ekliyle bir eit performatif eylemlerdi ama bu insanlar asla cinayet ileyen ya da sivil halk ldren caniler deillerdi. Fakat egemenler ve kk mlk sahipleri onlarn verdikleri zararlarla ilgili kt niyetli, terrist insanlarn eylemleri gibi bir resim karttlar ki Ursula K. Le Guin bile kendini onlardan ayrma ve Biz aslnda iyiyiz, baka bir ey dnyoruz, zgrlemeciyiz, deme ihtiyac hissetti. Fakat bu eylemlerin gelenein iinde olduunu kabul etmekte bence bir beis yok. Bunun nemli bir tartma olduunu dnyorum. Feminizm anarist olmal! Peggy Kornegger, okuma nerisi olarak gnderdiim Anarizm: Feminist Balant metninde, feminizmin kendi iinde mutlaka anarist bir dnce olmas gerektiini sylyor. Yani bir Anarkofeminizm tanm yapmayp, Feminizm zaten mutlaka anarist olmal, diyor. Burada anarizmle neyin kast edildiini biraz a4 Anderson, Benedict, (2007), Bayrak Altnda Anarizm ve Smrgecilik Kart Tahayyl, Metis Yaynlar, (ev. Emine Bademci), stanbul

mak istiyorum. Biraz nce sylediim gibi anarizm temellere bomba koyan, onlar patlatan ok daha radikal bir eletiri olduu iin 19. yzylda sosyalist hareketle aralarndaki kavga keskinleti ve birbirlerinden ayrlmaya baladlar. Bunun sebebi anaristlerin Ortodokslam sol bir harekette belli tahakkm ilikilerinin yeniden retildiini sylemeleri oldu. Bu hareketlerde erkeklerin dominant olmasn eletirdikleri kadar, bir rgtn yukardaki bir ynetim kurulunun szlerini yerine getiren militanlardan olumasn, nc bir parti olarak rgtlenmesini eletirdiler. 20. yzyl sonlarnda Seattledaki yeni toplumsal hareketlerle birlikte bu tr rgtlenmelerin sadece anarizm tarafndan deil, bizzat solun iinde de eletirilmeye baland grlmektedir. Anarist hareket, 19. yzylda antiotoriterlii dile getiren esas hareket olduu iin u soru ne kyordu: Bir araya geldiimizde birisi buray ynetecek de birisi yerleri mi sprecek? Bu soru kadnlarn rgtlenme biimleri iin de nemli malum, feminist rgtlenmeler eril tahakkm biimlerinin farkl yzleri olan her trl hiyerariye kar olduklar iin hiyerarik olamazlar; tpk anarist rgtlenmeler gibi antiotoriterdirler. Korneggern syledii ey de bu, anarizm zaten feministtir ya da feminizm anarist olmaldr. Feminizm tahakkm biimlerini sorunsallatrd anda kendi iinde bunlar yeniden retmekten de kanacaktr. Dediim gibi 19. yzylda anarizm kimine gre kk burjuva ideolojisidir nk sadece retim alanna bakmaz, bunun dndaki tahakkm ilikilerini de ortaya kartr. Bugn 19. yzylda anarist hareketin syledii pek ok sz farkl sol siyasal oluumlar da sylyor. Bunu anarist dnceyi dierlerinden yceltmek ve Onlar da anarist! demek iin sylemiyorum fakat unu sylemek istiyorum: 19. yzylda anarizmin iaret ettii ama bunu Marx kadar iyi teorize edemedii noktalarn hepsi u anda birok sol hareketin iinde kabul edilmitir. Proudhon kapitalizm zmlemesinde Marxtan ok kt bir ekilde darbe alr. Sefaletin Felsefesini yazar, Marxa gnderir, Eletirinizin krbacn bekliyorum, der ve o krba iner. Marx buna Felsefenin sefaleti, der, nk Marxn ona eletirisi kapitalizmi tam olarak anlayamam olmasdr. Anarizmin sylediklerinin sol gelenek tarafndan iselletirilmesi bir yzyl kadar zaman ald. u anda zgrlk sosyalistlerle ya da otonom Marksistlerle konutuunuz zaman da anarizmin sylediklerinin yanklandn duyabilirsiniz ama unu da bir dipnot olarak sylemek istiyorum: Bunu asla da kabul etmezler. Anaristler sylemiti falan demezler, Bunu da biz bulduk, derler. 19. yzylda sosyalizm-anarizm atmasnn keskinleme127

126

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

sinin sebepleri vard. imdi bu kadar keskin atmalara gerek yok nk sorun alanlar zerinden konuup, anaristler ile sosyalistlerin ortak bir eyler yapmas mmkn diye dnyorum. Mesela Anarko-sendikalizm, ii snf retim aralarna sahip olduktan sonra devrim olacak demez, retim biimini ve retimi mmkn klan btn sosyal ilikilerin yklmas gerektiini, baka trl bir devrim tahayyl edilemeyeceini syler; bugn ayn tezi otonom Marksistlerden de duyuyoruz. Gne: Demin sylediinizi pek anlamadm. retim tmyle mi yok olacak? Gksun: Ortodoks Marksist dnceye gre fabrika merkezli retim ilikilerinde sorun, egemen snfn retim aralarna sahip olmasdr ve emeini satarak mlkszletirilmi ii snf retim aralarn ele geirdiinde devrim olacaktr. iler hem retim aralarna sahip olacaklar hem de alacaklardr. Oysa Anarkosendikalizm yle sylyor: iler retim aralarna sahip olsalar da almaya devam ettikleri srece eskiden olduu gibi zgr olmayan yaamlarna devam edeceklerdir. Dolaysyla fabrika retimini merkeze alan bir devrim deil, bu tarz retimi mmkn klan sosyal ilikilerinin tamamnn yok edildii bir devrim tahayylleri vardr. 19. yzylda anarizm ile sosyalizm arasndaki temel tartma da devrim tahayyllerinin farkll zerinedir. Sosyalist devrim anlayna da, retim aralarna iilerin deil, devletin sahip olduu, smrnn daha az olduu ara bir dnem vardr. Ara dnemdeki bu devlet kendini yok etmek zere kurulmu bir devlettir ve daha sonra komnizme geilir. Anarizm hibir devletin kendini ykamayacan syleyerek sosyalist ara dnemin olmamas gerektiini ve komnizme ancak dorudan geilebileceini syler. Dolaysyla anarizm devletin snmlenmesinden ziyade onu dorudan ykmak gerektiini ve zorunlu bir alma hayatnn olmamas gerektiini syler. Yani retim aralarna ben sahibim ama yine de on be saat almak zorundaysam, ben ne anladm bu devrimden? diyorlar. Yaam yeniden retebilmek iin gerekenler retilecek elbette ama bu kapitalist bir retim olmayacak, anarizmin devrim ufku kapitalist retim ilikilerini ksmi olarak deitirmek deil, toptan deitirmek. Emma Goldman, anarizmi yle tanmlyor: Anarizm insan aklnn dinin tahakkmnden, insan bedeninin mlkiyetin tahakkmnden, hkmetin prangalarndan ve snrllndan zgrlemesini amalar. Anarizm gerek toplumsal zenginlii retmek amacyla zgr bireylerin bir araya gelmesine dayanan bir toplumsal dzene, bireysel arzu, zevk ve eilimlere gre her in128

sann yeryzne zgr eriimini ve yaamn tm gerekliliklerinden zevk almasn garanti eden bir dzeni amalar. Tahakkm dzenini yaratan bu temel ztlklarn temeline bomba koyan bir anarizm, bu anlamda sadece bir red anlayna dayanmyor; bizzat kurucu bir politikay da kendi iinde barndryor. Evliliin yerine eit iki insann birbirini seerek zgrce bir araya geldii ak dncesi anarist komnlerin temelinde yer alan bir dncedir. zgr insanlarn, zgrce bir araya gelip (bu komnizmin de ideali olarak grlr) kendi tekilliklerini gerekletirebildikleri yerdir komn. Anarizm bu tekilliklerin de ancak komn ierisinde, yani liberal birey gibi dierlerinden kendini izole ederek deil, bizzat o ortak alanda mmkn olabileceini syler. Ben mesela Anarko-komnizm diyorum ama aslnda Anarko-komnizm de, tpk Anarko-feminizmde olduu gibi iki tane ayn kavramn tekrarlanmasndan baka bir ey deil. Bu anlamda anarist toplum vizyonu kadn/erkek, doa/toplum gibi birinin dieri zerinde tahakkm kurarak var olduu ikili ztlklar yerine, herkesin kendi tekilliini gerekletirmesinin ancak ortak bir imdilerde kullanlan kavram da kullanaym- okluk iinde var olabileceini syleyen kurucu bir politika anlayn tar. Emma Goldman da buna Yaamn tm gerekliliklerinden tam olarak zevk almasn garanti eden bir dzen diyor. Onun burada bahsettii tketim toplumu, iinde bir trl tatmin olmayan kiisel bir haz deil. Bu alnan zevk karndakinin var olmasndan da alnan zevktir. nsan iin en iyi ey yine bir insandr, diyen Spinozann anlayndan beslenen, insanlar birbirine balayan bir iliki biimi, bir kurucu politika ilkesinin ortaya kmasdr. Anarizmin, doa/kltr, doa/toplum ikiliklerine de kar kt iin, Biyoloji kaderdir, diye tepemize inmi olan tahakkm dncesini de temelinden patlatabilme yeteneine sahip olduunu dnyorum. Bu anlamda feminizm, anarizm ierisinde nasl bir budak olmadysa queeri de Anarko-queer gibi bir budak deil, bunu da bizzat anarist dnce iindeki bir dinamik olarak gryorum. Bu tartmalar epeyce uzun ama Butler, Ben kadn olarak dodum, bir de toplumsal cinsiyetim var ve toplumsal cinsiyetle benim aramda bir sorun var, diyerek cinsiyetin kendisini sorunsallatrr. Yani Ben bir kadnm ama farkl bir kadn olmak istiyorum, eklindeki bir dnceyi savunmaz nk doay statik olarak kabul etmez ve onun iin de Ben kadn olarak dodum, diyemezsiniz. Dolaysyla doay ya da kadnl statik olarak kabul etmediimiz anda Butlern da syledii gibi sadece toplumsal cinsiyete deil, cinsiyet terimine de kar kmamz gerekiyor. Queer hareket cinsiyeti sorunsallatrarak, snrlar
129

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

belli, kiiye ait olan, eylemi bir beden algsn krarak baka bir beden algsn getiriyor. Dediim gibi doallatrmalara kar olan anarist hareket byle bir beden algsna fazlasyla ak. Judith Butler, Ankarada 2011 ylnda Homofobi Kart Bulumada yapt konumada queer durumu yle tanmlyordu: Benim yaamn srdrdm yaltlm ve snrl bir varlk deildir. Tersine snrlar beni istenli ve istensiz bir ekilde dierlerine maruz brakan bir varlktr. Sosyalliin ve yaamn koulu olan bir kar karya kalma durumudur. Beden kendisi dnda, tekiler dnyasnda, kendisinin kontrolnde olmayan bir mekn ve zamandadr ve yalnzca bu ilikilerin vektr iinde var olmaz, ayn zamanda kendisi de bir vektrdr. Bu anlamda beden kendisine ait deildir ve asla olamaz. Gerekte ve kendi otonomisini deneyimlediinde bunu tam da bu mutlu ve zorunlu ilikiselliin sonucu olarak yapar. Biz kendini tanyamad yerde, kendi snrlarna kar kmaldr. te o zaman burada queer bir durum olur ya da ben yle umuyorum. Bedenimiz bize ait deildir, derken, babakan Erdoan Kadn mdr, kz mdr belli deil, dediinde buna karlk sylenen Elini bedenimden ek! veya Bedenim benimdir, bana karma! szlerine tezat bir ey sylemiyorum. Bence feminist hareket Bedenim benimdir, sen kendini ne sanyorsun? diyerek tahakkm bedenden atan, tam da kurucu bir politikann kapsn da ayor. Dolaysyla Bedenim benimdir! sloganyla queeri tezat iinde okumuyorum. Btn bu tartmalardan sonra ayr bir Anarko-queer tanm yapmak yerine, bedenin farkl ekilde kavramsallatrlmasna anarist dncenin ok ak olduunu sylemek isterim. Anarizmin ve Anarko-feminizmin (ikisine bakldnda bazen ayn ey gibi de grnebilir) bir queer dnceyle devam edeceini dnyorum. iddetli bir mcadelenin aralar Gne: Hem teorik hem de tarihsel srece ilikin iki sorum olacak. Bombal eylemler zannedersem 19. yzyl ve 20. yzyln banda oluyor. Edebiyattan sz ettiiniz iin de bunu soruyorum,

Germinal5de de anaristler bombalama yaparken sosyalistlerin rgtlendiine dair bir anekdot hatrlyorum. Anaristlerin bomba koyduklar iktidar tekil bir iktidar olarak grmemek, oul bir iktidar olarak grmek ve zannedersem oul iktidarn aralarn sembolik bir dzeyde patlattklarn dnmek gerek. Bu bombalama eylemleri tam olarak ne zaman kesiliyor? Cenovada G8i protesto eden eylemde anaristler medyada grlt yapan, siyah giyinmi, ortal ykan, polisle atan (hatta bir ocuk ldrlmt) kiiler olarak lanse edildiler. Hl byle bir gelenek ksmen devam ediyor. Anaristlerin genel olarak iddetle ilgili sosyalistlerden farkl bir anlaylar var. iddetin anarist eylem biimi olarak sreklilemesini ve farkllamasn biraz aabilir misin? Gksun: 19. yzylda Amerikada Emma Goldman da mcadelenin iindeydi ve o dnem, sevgilisi bir fabrika patronuna suikast dzenleyip, ldryor. Bunlar performatif eylemler evet, sembolikler ama bir taraftan da ok gerekler. Bu eylemlerdeki ama mlke zarar vermek iken, asl ama devletin ve egemenliinin ancak bir korkuyla devam edebildiine iaret etmekti. Sen gzlerini vermezsen nereden grecek, sen ellerini vermezsen seni nasl kontrol edecek? Toplumsal szleme dncesini kabul ettiklerinden deil ama anaristler unu sylyor: Evet, devlete, egemenlere gc biz veriyoruz ve bizi itaat ettirerek, korkutarak ellerinde tutuyorlar ama bundan korkmamak mmkn. Bize Yapma, uslu ocuk ol! denilen yerde o snrlar amak ve onlar yenmek mmkn. Egemenlerin iddetinin bedenimizdeki kuvveti alan, bize korku veren, gnll klelii dayatan bir ey olduunu ve bunu tanmadklarn gsteren bir anlay var. Bu anlamda iddeti darda brakmadlar, bombal eylemler ise ancak kar-iddet olarak tanmlanabilir. Bunu bir savunma olarak sylemiyorum ama dediim gibi eer terrizm ortal korkuya bomak ve insanlara itaat ettirmek olarak tanmlanyorsa, egemenlerden baka terrist yok bu dnyada 20. yzyla gelindiinde sosyalist gelenein iinde de anaristlerinkine benzer eylem biimlerini seen gruplar oldu fakat bunlar her zaman marjinal sol ya da radikal sol olarak tanmlandlar. rnein Kzl Ordu Fraksiyonu (Rote Armee Fraktion-RAF) bu gtler arasndadr. 20. yzylda ok fazla direni oldu, sonrasnda egemenler sola ve iilere belli dnler verdiler. Aslnda onlar belli mcadeleler sonucunda elde edilenlerin krplarak,
5 Zola, Emile, (2012), Germinal, Bankas Yaynlar, (ev. Bertan Onaran), stanbul

130

131

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

yasal hak olarak tannmasyd. i sendikalar, sekiz saat alma ve hafta sonu tatili gibi haklar mcadeleler sonucunda tannd. rnein sekiz saatlik alma hakk, ok uzun bir direniin sonucunda elde edildi. 1 Mays 1886 tarihinde Chicagoda Amerikan i Sendikalar Konfederasyonu 1 Mays grev ve 8 saatlik i gn uygulamasn fiili olarak hayata geirme gn ilan etmesinin ardndan, grev ve gsteriler devam etti. 3 Maysta polisin iilere ate etmesi sonucu 4 ii ld, onlarcas da yaraland. Bu olay protesto etmek iin 4 Maysta Haymarket Alannda miting dzenlendi. Mitingin tam dalaca esnada krsnn nnde bomba patlad ve patlamann ardndan polis kitleye ate at, bir sr insan orada ld ve yzlerce ii de tutukland. Tutuklananlar arasndaki, ii hareketinin en tannm anarist be temsilcisi, George Engel, Albert Parsons, August Spiess, Adolph Fischer ve Louis Linggin olaylarla hibir ba olmad ispat edildii halde idam edilmesine karar verildi. Lingg idamdan bir gn nce ieriye gizlice soktuu mermileri aznda patlatarak intihar etti, geri kalan drt kii de idam edildi. Bu mcadeleler sonunda imdi sosyal hak olarak devletin tandn dndmz haklar, aslnda bu mcadeleler sonucunda kazanld. Devrim hemen imdi! 19. yzylda, 20. yzyldan farkl olarak herkes devrimden ve devrimin nasl gerekleebileceinden sz ediyordu. Anaristlerin Devrim hemen imdi! anlay vardr. Yani ileri bir tarihte deil. imdi nasl birlikte yaayacaz? sorusu zerine kafa yorarlar, bu yzden de rgtlenmeden ziyade komn kurma gelenekleri vardr. Anaristlerin bu yaklam ve rgt hiyerarisine kar kyor olmalarndan dolay Bunlar da bir trl rgtlenemezler, srf grlt yaparlar, diyerek tekiletirilmilerdir. Devrimin olabilmesi iin bir atmann olaca sosyalist gelenek tarafndan da ngrlyor, Rosa Luxemburg Devrimde ne kadar iddet olacan ve ne kadar kan akacan burjuva belirleyecektir, diyor. Yani bu, Gle oynaya tahakkmden vazgeerlerse biz de onlara bir ey yapmayacaz ama onlar bize saldrrlarsa i deiir, anlamna geliyor. Keza Paris komn dokuz hafta sryor, dokuz haftann sonunda ordu gelip, ortal talan ettikten sonra burjuvalar lm ocuklarn gzlerini kartyorlar. Anaristlerin byle bir iddet anlay yok, bu egemenin iddetidir. Ben de Rosa Luxemburga katlyorum, kar-iddet kullanlp kullanlmayaca egemene baldr. Kan m dklecek? Arbede
132

mi kacak? Bunlar kardakine bal. Yoksa Ben yanl yapmm, deyip, gidecekse ne kadar gzel olur. Bir tahakkm ilikisini ykmak demek her zaman tahakkm kuran kiinin karlarna dokunmak demektir. Bunu kadn cinayetlerinden de biliyoruz. Kadn Ben boanacam, diyor, adam ldryor. Dolaysyla bir tahakkm ilikisini ykmak istemek her zaman iin egemenin karlarna dokunacaktr ve bu durumda atma kanlmaz olur. 19. yzyl ile 20. yzylda sosyalistler ile anaristler arasndaki ayrmn nasl deitiine dair Foucaultnun anlatt ok gzel bir hikaye vardr: Jean Genet hrszlktan tutukland zaman Maoist bir militan da tutuklanm. Bunlar birlikte kelepeleyip, bir yere nakledecekler fakat Maoist militan adi bir hrszla yan yana gitmeyi reddediyor. Foucault da bu olay iin der ki, 20. yzyl solunda (yasal alanda gitgide alan kazanmaktan da kaynaklanan) kt ocuklar olmadklarn gstermeye alma eilimi var ve anarist Jean Genetye Maoist solcunun adi sulu demesi kendisinin yce bir ama uruna ieride olduunu gstermek istemesinden kaynakldr. Hrszdan kendini niye ayrrsn? Biz kt, bombac, katil vs. deiliz, biz zgrl temsil eden, siyasi sulu olarak grlen ama aslnda zgr dnceli doru insanlarz, diyebilmek iin. 20. yzylda Marksist Leninist Silahl Propaganda Birlii gibi bir rgtlenme de var. Gayet performatif eylemler de yapld, bankalar soyuldu, bombalar koyuldu Egemenlerin yenilebileceini gsterebilmek amac ile silahl propaganda yapld. Anarist yntem ve dnce solun iine girdike Bunlar goist, radikal sol, denildi ya da Bunlarn bir devrim stratejisi yok, denmeye baland. 19. yzylda herkes Devrim! diyordu, kimse devrimden aa konumuyordu ama 20. yzylda Devrimin bir stratejisi olmal, denmeye baland. iddet eril midir? Elif: Senin sunumunda da bahsettiin iddetin eril olmas bence de ok tartlabilir bir ey. Mesela ben Mor ne Eyleminin kendisini feminist iddet yntemi olarak gryorum ve eril bir ey olarak grmyorum. Aklma Foti Benlisoyun anlatt ey geliyor. Alexis ldrldnde Yunanistandaki eylemlerde etraf inanlmaz derecede datlyor ve ev kadnlar (evde alan kadnlar) balkonlardan sakslar alp polislerin kafasna atyorlar. Ben bunu mkemmel bir eylem olarak grmtm. Bu yzden iddetin kendisi ne kadar erkek? diye dnyorum.
133

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

Yani anarist iddetin her trlsnn eril olduuna katlmyorum nk ben de kendimi anarko-feminist olarak tanmlyorum. Baz anarist toplantlarda da una ahit oldum: Hangisi daha anarist bir eylem? gibi bir eyin yartrldn grdm. Anarist eylem hiyerarik ve hesaplamac olmamal diye dnyorum. unu rnek veriyim: Ursuladan bahsettin. Ursulann inanlmaz gzel bir kalemi var, ben kendisine hastaym. Dnyaya Orman Denir6 kitabnda, insanlar ve insans yaratklarn olduu bir dnyadan bahseder. Bir tarafn dierine tahakkm uygulad, ldrd bir atma ortam vardr. Zulm gren taraf ayaklanyor ve egemenlerin silahlaryla onlara kar savamaya balyorlar. lerinden bir tanesi egemenlerden insanlar ldrdkten sonra egemenler kendi dnyalarna geri ekilmek zorunda kalyorlar. Daha sonra egemenler de dahil olmak zere herkes sava brakyor ama o insanlar ldren insansya tanr demeye balyorlar. Keza RAFn kiinin lmyle sonulanan Der Spiegel Gazetesine bomba koyma eylemleri var. Bomba ihbar yapyorlar ancak gazete patronlar gazeteyi boaltmyor. Ulrike Meinhofun yazd ok nemli bir ey vard: Biz bunlar sizin iin ekiyoruz ve bunlar vicdanmzda hissediyoruz ama sizin parayla gz dnm olan patronlarnz biz sylememize ramen binay boaltmadlar. Gksun: Anarizm, feminizmle birlikte hareket etti, derken, Hareketin ierisinde sert ocuklar yok, demiyorum. Anarist hareket de, dncesi ne olursa olsun Ne kadar radikalsen o kadar sertsin, gibi mevcut egemen klielerden etkileniyor. Gerekten byle tavrlarla karlanca zlyoruz ya da Bu erillikle karma gelme! diyoruz. O, sert erkek, ben de diil olduum iin sanki ona Canm yapma, srtn tme, diyeceimi sanyor. iddet meselesini bedenin kudreti meselesinden karmalyz. Benim kaslarm da erkek kadar kuvvetlidir, demiyorum ama kolumun neden kuvveti olmasn? Bir saks atmaktan m acizim? Bir ine sokamayacak mym? Bu anlamda neden tahakkme kar direnmek eril olsun ki? Kadnlar, Ama beyim ltfen sizi nezakete davet ediyorum, demenin dnda neden bir sr ey yapamasn? Erkek ve yukardan bakan bir Ortadoudaki g dengeleri, diyerek sze balamann dnda Ursulann yapt gibi hikye diliyle de bu nemli meseleleri konuabileceimizi neden dnmeyelim? Baka bir dnya mmknse eer, kadnn zihin ve bedenini, Yunan logosunun dnda baka bir szn mmkn olduunu gsteren bir imkan olarak neden dnmeyelim?
6 Le Guin, Ursula K., (2012), Dnyaya Orman Denir, Metis Yaynlar, (ev. zlem Dinkal), stanbul

Yani iddet erkek midir, meselesinde kesinlikle Elife katlyorum. Bir ordunun iddeti ok erildir, evet. Egemenlerin iddetine kar direnirken eril gerillann iddeti bambaka bir yere oturuyor. Buradaki iddet tahakkme kar bir zgrleme eylemi olarak ortaya kt iin sadece erkee ait olamaz. smigl: Ben de ok benzer dnyorum. iddet kelimesini ne zaman iddet olarak kullanmaya baladk? ncesinde iddet diye bir adlandrma yokken bugn iddet diye adlandrdmz eylemler yok muydu? Vard, ama egemenlik ilikisinin artk sistematikletii ve sonrasnda da egemenin dier taraf cici olmaya, iddetsiz olmaya, uslu olmaya ard noktada bu eylemlerin ad iddet olmaya balad. Sonrasnda hareketler kendi dillerini oluturdular, imdi eril iddet diyoruz. fkeli kelimesinin daha kabul edilebilir olduunu dnmekle birlikte iddet ktdr! diye etiketlemenin btn etiketlemeler gibi egemenlere yaradn dnyorum. Bunu benim can actc olarak deneyimlediim yerlerden bir tanesi iinde olduum feminist harekettir. Can actc nk devletten, babadan zaten beklersin ama iinde bulunduun hareketin ierisinde de herhangi bir fke halinin otomatik olarak iddet erkeklii artrr, sulamasyla susturulmas gerekten zc. Bir eyleme, sze vs. iddet dediimiz zaman bunun otomatik olarak eril, otomatik olarak kt, otomatik olarak bizim sahiplenmeyeceimiz bir davran haline gelmesini sorunlu buluyorum. Gksun: Ulrike Meinhoff zgn olmaktansa fkeli olmay tercih ederim, der. Spinozac bir yerden konumak gerekirse zgn olmak Depresyondaym ve pasifim, anlamna gelir. fke ise Beni durduran bir ey var ama onu devirmeye alyorum, demektir. Bu anlamda gerekten eitlik, anti-hiyerari ya da rgt iinde Ay canm, demek yerine Derdin ne senin? diye ses ykseltmek de gerekebilir, nk bazen cann acdnda sesini ykseltirsin. Her fke eittir tahakkm biimi olabilir mi? Tahakkm kurmak baka bir eydir. smigln dedii gibi bazen hareketler iinde yanl anlamalar olur, oradan da kavga kar. Duygulanmlar var, dinamik bir sre, ayrca herkesin yaad kt anlar var, yaralarmz var nk toplumdan geliyoruz ve buraya gelir gelmez bunlar hemen gemiyor. *** Esen: Peki, tam tersine, iddet kartl ya da pasifizm de anarist hareketten beslenen bir yaklam, bu nasl oluyor? Aynur: Nereden gelirse gelsin iddete karym, pasifizmini

134

135

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

ve iddet, iddeti dourur, ezberini de konumamz gerekiyor. nk iddet iddeti dourmuyor, yle olsa hepimiz Trkiye koullarnda psikopat olurduk. Fakat hibirimiz egemenlerin tarif ettii ekilde iddet uygulayc olmadmza gre bunlar ezilenleri pasifize etmek iin tekrarlanan ezberler. Her trl iddete karym, pasifizmini savunmak, aslnda tarafszm gibi davranp ama tam da egemenlerin yannda konumlanarak ezilenleri pasifletiren, onlarn fkesini bastran ve uysal vatandalar yaratmaya yarayan bir ezbere hizmet etmektir. Pasifizm iyi bir eymi gibi sunuluyor. Ah ne gzel, elimizi kirletmeyelim, gibi bir anlay douyor, sktklar anda da iddet kt bir eydir, hadi masaya oturup, bar yapalm, deniyor. Gksun: Kesinlikle, ok teekkr ederim bu yorum iin. iddet kartl daha ziyade ordularn, egemenlerin iddetine kar olan antimilitarizm anlayndan kaynakland. Byle bakldnda ben de iddet kartym. Ama iddet, egemenin tahakkm kurmak, itaat ettirmek iin kulland mekanizmalardr. Bu iddete kar mcadele edenlerin iddet kullanmasn kar-iddet olarak tanmlyorum. Gerillaya da kontr-gerillaya da eit uzaklktaym, demek, ikisi de hegemonik, ikisi de kirli demek, bence sorunludur. Daha liberal olduunu dndmz baka bir anarist grup Krt vicdani retiler ktktan sonra Bizim iin de ldrme, biz iki tarafa kar eit uzaklktayz, ikisi de kirli, diyorlard. Oysa bu sylem kar-iddet uygulayan halk sadece pasifize etmiyor ayn zamanda sava var eden nedenleri yeniden retiyor ve otuz senedir o corafyada sren sava, smrgecilii, korkun tahakkm grnmez klyor. Bence anaristlerin en kar olduklar yaklam doallatrmadr. Bu byledir, denmesine karn her zaman onun zerini kazyp Hi de yle deildir, dediler. Doa yle kltr byledir, denmesine kar ktlar. ki taraf da kirli dendii zaman hem pasifletiriyorsun hem de mevcut krlkleri devam ettiriyorsun. Egemen dnce zaten kendini gstermeyerek, yokmu ya da dnyann en doal eyiymi gibi kendini kurarak, yani grnmez hale gelerek ilerliyorken bu sylem de bunu kolaylatrmaktadr. Dolaysyla anarizm bu krl devam ettirmek yerine grnmeyini grnr klmaldr. zgrletirici kar-iddet hareketleri ise bizzat egemenleri grnr hale getirir. Bu anlamda da ok nemli Gne: iddet tartmasn hem toplumsal sreler hem de teorik balamlarla dnmek gerekiyor. Bu anlamda iki nemli teorik tartma var. Birincisi Hannah Arendt, ikincisi Michel Foucault merkezli yrtlyor. Arendt merkezli tartmaya baktmzda,
136

reel sosyalizm yaand, iki totaliter rejim geldi. Birincisi, Stalinist reel sosyalizmi ki ben de totaliter bir sistem olarak gryorum; ikincisi de Hitlerin, yani Nazizmin, faizmin yaand deneyimidir. Burada ok fazla felsefeye girmek istemiyorum ama tartmay aydnlatmak iin birtakm terimleri amak gerekiyor. Arendt ara ve hedef analizi yapyor. Hedefe ulamak iin aracn hedefin kendisinden bamszlamasnn byk bir yabanclama olduunu sylyor. Somutlatrdmz zaman bu ne demek? Hedefimiz sosyalizmi kurmak, iktidar ve egemenlie kar kmak derken arac merulatryoruz yani aracn kendisinin her trl iddeti barndrabileceini savunuyoruz. Hatta Adorno da 68 Hareketi ile mesafesini, 68 genlii iddetle egemenlii krabileceini zannediyor, bu en byk yanlsamas, eklinde aklar. Buna karlk Foucault ne diyor? ktidar her yerde yani egemenlik denen bir merkezilik yok, diyor. Bu ok nemli bir tespit bence Biz egemenlere kar iddet uygulamakta kendimizi hakl gryoruz. Siz de sunumunuzda her ne kadar anarizmin byle bir merkezi egemenlii tarif etmediini syleseniz de devlet egemen diye tekrar ettiniz. Hlbuki devlet eklemlerden oluuyor ve bir paras olarak egemenlii biz de yeniden retiyoruz. Alternatif gruplar da dhil olmak zere btn toplumsal muhalefetler de egemenlii kendi iinde yeniden retiyor dolaysyla egemenlii bu kadar dmzda ve kartmzda bir durum olarak algladmz zaman iktidar yekpare grm oluyoruz. Kendi adma iddeti bir ara olarak kullanrken, birincisi hedefi ve amac bu kadar ayrtrmak istemiyorum, ikincisi iktidar bu kadar kendi dmda grrsem acaba yeni egemenlik alanlar yaratmaya srklenmiyor muyum diye de dnyorum. Anarist gelenein de bu konuda ok byk katklar sunduunu dnyorum. Yine belki de Foucaultyu en iyi yorumlayanlar arasnda anarist gelenek var, rnein sizin bahsettiiniz gibi komn yaamlar var. Komnlerle ilgili de unu sormak istiyorum. 60l, 70li yllarda Avusturyada, Fransada, talyada, Avrupannn farkl yerlerinde komn deneyimleri var. Bunlar toplumsal hareketlerle daha entegre komnler iken 80 sonrasnda toplumsal hareketlerden uzaklatka ilerine kapanmaya balamlar. Hatta cinsel tacizlerin yaand ve kadnlarn yeniden ikincilletirildikleri komnler var. Bu komnlerde yetimi, farkl bir dnya algs olan jenarasyonlar var. Bunlar da nemli eyler tabii. Bugn anarist mcadele homojen bir mcadele deil elbette. Bir yandan komn deneyimleriniz var, dier taraftan iddetin yeniden tartld bir dneme geliyoruz. Bence 21. yzylda iddetin paradigmas deiti. ktidarn da paradigmalar deiti
137

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

ama anarist sylem kendisini iddet zerinden mi retmeli, yoksa aslnda iktidarn merkezi olmamas zerinden mi retmeli? Aralarn tekrardan tartld bir sylemden mi retmeli? Gksun: Kurucu politika zerinden retiyor aslnda, imdiki son tartmalar bu ynde. Arendt benim de ok uratm bir dnrdr ve en ok uratm iddet zerine7 metninde Hobbesun, toplumsal szleme geleneini vuracam, derken gidiyor Maoya vuruyor. ktidar namlunun ucunda byr, diyen Maoya kar ktidar namlunun ucunda deildir, dediinde iktidar Antik Yunann korunmu agorasnn bir politikas olarak ele alyor. Maocu iddet, devrimlerin iddeti vs. hepsi tartlabilir ama Arendtin zgrlk olarak tartt o iktidar ne kadar zgrlktr? Bu anlamda Arendtin kavramlarnn ok sorunlu olduunu dnyorum. Mesela Fransz Devrimi ile Amerikan Devrimini karlatrr ve kleliin olduu Amerikan Parlamentosunda yaplan devrimin en politik, en gzel devrim olduunu syler, klelii grmez. zgrln yaanaca yer olan agoray tarif ederken de, nedense ne ev iini ne de ekonomiyi grr. zgrlk diye ortaya koyduu tanmlama bir zgrlk parkndan teye gitmez. Arendtin genel teorik yaklamn da iddet analizini de sorunlu buluyorum. Egemenlik meselesine gelince ok gzel sylyorsunuz; Foucault, ktidar her yerde, diyerek, hakikaten bize ok yardm etti. Dediiniz gibi iktidar tek merkezli deil, her yerde, o anlamda direni de her yerde. Bir de iktidar ne yapar? znellikler retir, zneletirme sreleri ve pozitiflikler retir, yani zneletirme sreleri seni ldrmeye almaz, seni yaatmaya alr. Fakat biz harl harl unu tartyoruz: Tamam, egemenlik tek bir yerden remiyor. Peki, bu her yere dalm, bizim de rettiimiz iktidar biimleri, o yaratlan znellikler, bu kadar farkl farkl iktidar rntleri acaba nasl mmkn oluyor? Agambene gre, egemen bir siyaset alan aar, bu siyaset alannda egemenlik cinayet ilemeden ldrebilme yetkisidir. Daha dorusu egemenlik ldrebilmenin yolunu aar ve Agamben der ki Hepimiz Homo Saceriz. Foucaultnun szn ettii her an her yerde olan o pozitif iktidar acaba iktidarn rettii bu pozitifliin en altndaki yaamsal tehdit olmasa olabilir mi? Yani tek bir merkez falan deil btn alan kat eden bir tehdit. Sadece potansiyel olarak size yneltilmi, sizi ldrecek falan deil. Ama yle eyler var: Kendi dnda o zne retimini pozitiflii ancak ve ancak darda
7 Arendt, Hannah, (2012), iddet zerine, letiim Yaynlar, (ev. Blent Peker), stanbul

kaacak bir yer yoksa yaratabiliyor ve bu anlamda sadece kapatarak deil, her tarafa yaylarak ortaya kartyor. Dolaysyla biz, Agambenin, egemenlik, tek merkez vs. gibi anlalmamas gerektiini ama Foucault ve Agambeni bir arada okumamz gerektiini konuuyoruz. Gne: ktidarn younlat aralar m var? Gksun: Aralar var. Ben size daha farkl bir rnek anlatacam, Marxn verdii bir rnektir bu. ngiliz Mr. Pee Avustralyaya yz adet kadn, erkek, ocuk iiyi alp gidiyor. Amac bir fabrika amak fakat sonunda tm iiler kayor. ngilterede olan kapitalist sosyal ilikiler a 19. yzyl Avustralyasnda yok ve iiler burada almyorlar. Avustralyada o zaman hl ortak alanlar var, emeini satmak zorunda kalmadan yaama olanaklar var. nk, diyor Marx, Mr. Pee retimi mmkn klan sosyal ilikiler an Avustralyaya tamamt, tayamazd. Marx, cretli emein iddet zoruyla deil, mlkszletirme yoluyla ileyen bir tahakkm olduunu syler. Evet, der Marx, iler zgrdr, yani emeini satmakta zgrdr, ama aslnda tm sosyal mekanizma emeini satmasna mecbur klar onu, aksi takdirde ala mahkum olacaktr. iddetin dorudan uygulanmad ama dolaymland alanlar olarak gryorum bunu nk mlkszletirme ancak yasann iddeti yoluyla mmkndr. i kle deildir ama emeini zgrce satmaya mecburdur, bu durumun yasann temel iddeti olmadan dnlememesi iktidarn tek merkezli olduunu deil ama tm iktidar mekanizmalarnn iddet ile mmkn olduunu gsterir. iddet olmadan iktidar olamaz ama iktidarn tm mekanizmalar iddeti dorudan uygulayan mekanizmalar deildir. Bu dnce de -aslnda bizlerin Agambende okuduu ey de- egemenlik derken tek bir egemenlik merkezini deil, tm iktidar mekanizmalarnn altndaki temel iddete iaret ediyor. ktidarn bin bir yz var ama iktidarn varolabilmesini salayan, yani ontolojik art iddettir. Marxn rneini dnecek olursak, iilerin almas iin dorudan iddeti uygulanmasa da iddete dayanan sosyal mekanizmalar ortadan kalktnda iilerin hepsi kayor, Mr. Pee kendisine su getirecek bir uak bile bulamyor. Zavall Mr. Pee, diyor Marx, elbette kara mizahla. Anarizm zaten feministtir Esen: Anarizm feminizmi kapsyor demiyorsun, ama anarizm zaten feministtir diyorsun. Bu savn teorideki tartmas nasl? Ayrca anarist hareketin iinde kendisini anarko-feminist diye

138

139

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

tanmlayan kadnlarn varln dndmzde, anarizm zaten feministtir ise neden kendilerini bu ekilde tanmlama gerei duyuyorlar? Gksun: Dediim gibi, anarizm Proudhondan sonra kamusal/ zel alan gibi birbirinden farkllam alanlarn hepsini birden sorunsallatrabildii iin feminizmin tartma alannda olan sorunlar grebildi. Byle bir bak as olduu iin de ayr bir feminist budak almadan yolunu devam ettirebildi. unu itiraf etmem gerekiyor ki, kendilerini anarko-feminist, radikal feminist olarak adlandrmaya balayanlar, kendilerini anaristlerden deil dier feminist akmlardan, sosyalist feministler, liberal feministler gibi gruplardan ayrabilmek iin bu adlandrmaya ihtiya duymulardr. Dolaysyla Anaristler iinde bir anaristler var, bir de anaristlerin arasnda feministler var, gibi deildi. Marksizm de, anarizm de 19. yzyl zeitgeistndan (o dnemden ve o dnemin toplumsallna ait olaylardan) ok etkilenmitir. Ortaklatklar ok nokta var. Anarizmde, Emma Goldman da dhil olmak zere zgr ak dncesi romantize edilmitir. rnein Love and Anarchy8 diye bir film vardr; filmdeki karakterlerin farkl partnerler dncesini de dlamadan, birbirine k olarak nasl kuvvetlendiklerini, nasl zgrletiklerini grrz. zgr ak, kendinize gveninizi getiren, var olma kuvvetinizi arttran zgrletirici bir aktr. Bu anlamda anarizmi aktan falan da bahsettii iin romantik bulanlar vardr. nkr etmeyeceim, evet, yledir ama bunu hayat dntrmenin bir imkan olarak grdler. Ak ilikisinde insanlar tahakkm kurarak birbirinin cann okuyabilecei gibi bu iliki bambaka kurulduu zaman birbirlerine kuvvet de verebilirler. 68deki cinsel devrimin hayata gemesinde, Uzakta bir devrim olacak o zaman eit olacaz ama o zamana kadar hiyerari devam edecek, gibi bir anlayn kabul edilmemesinde de anarist dncenin izi vardr. Esen: Glnur Savran Feminizm 68in ocuu mu?9 yazsnda, feminizmin 68in ocuu olmadn, 68in kendi iinden doan bir eletirisi olduunu ve 68de gerekletii sylenen cinsel devrimin aslnda erkeklerin cinsel devrimi olduunu sylyor. Byle bakldnda 68 ruhunun taycs olan anarizm her zaman feministtir diyebilir miyiz? Okuma nerisi olarak gnderdiin metinlerde bamsz feminist gruplara ve kadnlarn rgtlenme biimlerine tepki var ama sonuta anarist gruplarn iinde
8 Lina Wertmller,(Yn.), (1973), Love and Anarchy, Euro International Film (EIA - Yapm), talya 9 Acar-Savran, Glnur, (2009), Feminizm 68in ocuu mu?, (iinde) Beden Emek Tarih: Diyalektik Bir Feminizm in, Kanat Yaynlar, s: 348-353, stanbul

de ayr kadn rgtlenmeleri var. Sunumunu dinlerken de, metinleri okurken de benzer bir ey dndm. Evet, tamam feminizmin benimsedii antiotoriter, yatay rgtlenme biiminin beslendii kaynan anarizm olduunu kabul edebiliriz ama anarizmin kendiliinden aslnda feminist olduunu sylemek, bu tr bir n kabuln olmas, anarist rgtlenme pratikleri iindeki cinsiyetilii grmemize, bunu ak etmemize engel olmuyor mu? Bu iddiaya gre, anarist rgtlenme iindeki erkeklerin de feminizmin dert edindii meseleleri dert ediniyor olmas gerekir. Peki, pratikte gerekten byle mi? Teoriyi konuurken pratii de grmemiz gerek diye dnyorum. Gksun: ok doru Bu anarist erkekler dier erkeklerden daha iyi demek deil. Birok anarist grup iinde ayr feminist gruplar da var. Benim anlatmm da Anarist erkekler harika, gibi alglamayn. Anarist pratik sert ocuklarn olduu bir alan ve ok sorunlu eyler var kabul ediyorum. Bu tr bir anlat kurarkenki amacm anarizmin iindeki bir anarko-feminist olarak Kendinizi bilin, bu anarizm denen dnce bandan beri feminizmle beraber gitti, Louise Micheldir senin kkenin, demektir. Bu anlaty byle kurmak bunu gstermenin bir yolu nk bylece anarizmi feminizmden ayrmayarak ve anarizmin teorisinin byle olduunu gstererek aslnda anarist pratie kar bir ey sylyorum. Esen: Yani aslnda anaristlere konuuyorsun Gksun: Evet. Anarizm hi de erkek bir dnce deil, Louise Michel, Emma Goldman gibi anarko-feminsitler bu dncenin temelidir, feminizm bu dncede bir budak falan deil, anarizm bizzat kadnlarn yaratt bir dncedir, temelleri budur, diye anarist harekete konuuyorum. Bu yzden byle bir dil kuruyorum, yoksa kavgasz bir pratik tabii ki de yok. Urras varken Anarres yaanabilir mi? Gne: Sosyalizmin retim ilikilerinin deimesi iin mlkiyetin el deitirmesinden bahsederken, anarizmin byle teknokratik bir retim ilikisi algsnn olmamas bence nemli. 20. yzylda birok sosyalist gelenek Antonio Gramsci bata olmak zere Taylorizmi vyor. Taylorizm ile retimin artacan bu sayede de toplumsal rgtlenmenin artacan, dolaysyla zgrlemek iin bir ara olduunu sylyorlar. Biz o bant sisteminde alalm, bant sistemini devam ettirelim, retim artsn ama bunu iiler ynetsin, gibi bir anlay var. Hatta o dnemde Sovyet tarz kolektif meclisler kuruluyor ve iiler bunlar ynetiyorlar.

140

141

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

retim iilerin ynetimi altnda %80 orannda devam ediyor. Anarizmin retim ilikisiyle kurduu radikal bir fark var. Tabii bu ok tartmaya ak bir konu. Ben kendi adma buraya fazla girmek istemiyorum ama bunu komn geleneiyle birletirmek istiyorum. Komn geleneinin kendisi bu teknokrat bakn dnda yaamn tekrar rgtlenebileceini sylyor. Meksikada da kyller Biz topramza sahip kyoruz, emperyalist baskdan ayr bir ekilde kendi retimimizi kendimiz yapyoruz, diyerek anarist komnler kuruyorlar ve kapitalist pazara da girmiyorlar. Aslnda bu noktada arka arkaya ok fazla teorik sorunsal kyor. Biz retimden bamsz komn kuruyoruz, retim ilikilerinin merkezi sistemine kar kyoruz, onu zerkletiriyoruz diyebiliriz ama bu komn geleneklerinin her zaman pazarla bir entegrasyonu olduu iin hibir zaman gerek alternatifler retemediklerini gryoruz. Sreklilik konusunda da sorunlar var. Kald ki yaanm ve bitmi komn geleneklerinin en byk sorunlar; politik iktidarla atmas bittiinde, izole olup, kendi iine dnmesi ve kendi ilerinde bu iktidarlar yeniden retmeleri. Ortadouda bu gelenekler var m pek bilmiyorum ama Batdaki geleneklerin hepsinin sonu hsranla bitiyor. Hatta 70li yllardan balayan, yirmi-otuz yl sren gelenekler var, ilgin deneyimler, buralarda ne tr hayat deneyimleri olduunu almak lazm. Bir de bunun feminizmle balantsn tekrar kurmak istiyorum. 68 ne kadar feminist hareketi dourdu? Ben akas Glnur Savrann tezini hi desteklemiyorum. Tabii ki de birebir byle bir zdelik ve sreklilikten bahsedemeyiz ama 68de kadnlar da bir cinsel devrim yaad. Oradaki temel paradigma yaratlm ekirdek aile ahlakna ve Hristiyanln modern ekilde insanlarn zerinde kurduu baskya kar kmakt. 68den kan feminizmin temel sorununun Marksizmle bir hesaplama olduunu dnyorum; kadn emeinin ikinciletirilmesini, zel alann politik olmasn ve erkek egemen iddetin yeniden retilmesini sorunsallatryorlard. Esen: Feminizm, 68i karsna alan bir harekettir demiyor zaten, aslnda senin de bahsettiin zgr sevimelerin sonucunda doan ocuklar kadnlarn dourmasndan ve bakmasndan bahsediyor. Gksun: Ben de biraz sosyalistlerden yaknacam. (Glmeler) 19. yzylda Louis Michel ve Emma Goldmann ban ektii anarist kadn hareketi sanki yokmu gibi tarihi sosyalist gelenekte feminist sorgulamalar balad zamandan balatyor olmalarna bozuluyoruz. zel alann politikas ancak sosyalist kadnlar Kiisel olan politiktir! dediinde tarihin sayfalarna geiyorsa
142

bu problemlidir. Biraz nce okudum, Deimesi gereken ilk ey cinsler arasndaki ilikidir, deniyor olmas grlmyor ama zel olan politiktir, denildiinde bu feminist hareketin balangc olarak kabul ediliyor. Peki, biz Paris komnndeki Louise Micheli ne yaptk? ki dnce arasndaki bir rekabet deil bu ama bylesi bir krlk ve dlama bu deneyimlerden faydalanmamzn nn kesiyor. 19. yzylda Emma Goldman tam sekiz kere, krtaj yanls toplant yapt iin tutukland. Sonra gidiyor, Lenini azarlyor, yetmi iki yandaki Kropotkinin karsna dikiliyor, ki Kropotkin o dnem anarist dncenin piri gibi. Emma Goldman, cinsler aras zgr aktan, kadnlarn zerindeki cinsel ve sosyal basklardan sz ediyor. Kropotkin ise genel bir eitlikten sz etse bile, zel olarak bu konudan bahsetmiyor, kadn meselesine sadece tahakkmn kabul edilemeyecei eklinde giriyor. Emma Goldman, cinsellik konusu zerine gidiyor. Kropotkinede Tamam, yetmi iki yanda senin iin cinsellik mesele deil ama ben gencim, ne yapacaz? diyor. Kropotkin Haklsn, diyor, fakat daha da fazla bir ey sylemiyor. Sanrm bu konunun muhataplar tarafndan tartlmasn uygun buldu. (Glyor) Komn meselesine gelince evet, doru, komnlerin ou hsranla bitti. Ve unutmayalm ki, komnler de Devrim, hemen imdi!, O hayat hemen yaayabiliriz, dncesi iinde, demin de bahsettiim egemenlik ve pozitif iktidar ilikilerinin arasnda kuruldu. Hsrana uramalarnn sebebi komnlerin ok asimetrik g ilikilerinin iinde yaanmaya allan alanlar olmasndan kaynakland. Belki de her komnn yapsal iktidarlar retmemesi iin yirmi sene iinde dalmas gerekiyor. Kabul ediyorum, her ilikide pozitif iktidar vardr ama bunlar srekli sorgulayarak daha dinamik ilikiler yaratlabilirdi. Fakat komnlerin dalmasnn sebebi her zaman kendi i dinamiklerinden de kaynaklanmad. rnein Paris komn neden srmedi? nk dokuz hafta sonra hkmet gleri komn datt, ordu komnclere saldrd, onlar ldrd. Bunu, suu sadece egemenlere yklemek iin sylemiyorum ama sadece Komncler unu yanl yapt, bunu yanl yapt, gibi de dnlemeyeceini savunuyorum. Her zaman uvaldz kendimize batralm, ama Biz yanl yaptk ya, gibi devaml bir sululuk duygusuna da gmlmeyelim isterim. zgn olmaktansa fkeli olup, oraya buraya arpa arpa yeni deneyimler yaratabiliriz. Elif: Vakti zamannda girdiim ilk siyasi rgtte bana ilk sylenen ey Siz anaristler her yerde iktidar gryorsunuz, oldu. ktidar her yerde hepimizin kurduu bir cmle ama ben iktidar
143

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

ayn zamanda karmda da gryorum. Alevi olmamdan, beyaz olmamdan... Kendi kazandm ya da bana yklenmi olan iktidarlar var. Bu iktidarlar da karmda gryorum. Foucault bana her zaman keder duygusunu yaatt nk her yerde iktidar var, evet direni de her yerde ama direnii kurduum btn aralarn hepsi lafmdan tut, hareketime ve kullandm alana kadar yine iktidar retiyor. Bundan dolay ben iktidar karma almaya karar verdim. Le Guinnin romannda, Anarres ve Urras olmak zere iki gezegen vardr. Anarres, Urrasdan ayrlan anaristlerin kurduu yeni dnyadr. Yaam koullar korkuntur aslnda ama ne ceza vardr, ne hukuk, ne mlkiyet Romanda Anarreste bym olan ama Urrasa gitmeye karar veren fiziki Shevekin hikayesi anlatlr. Anarreste mlkiyet olmasa da, ceza olmasa da, kadnlar metalatrlmasa da bunlarn gerekletii Urras diye bir dnya olduu mddete ayr bir dnyann mmkn olmadn gryoruz. Dolaysyla bir tarafta kapitalist, ataerkil vs. bir dnya devam ederken komnlerde insanlarn yaadklarnn bir eit illzyon olduunu dnyorum. Gksun: nk hep Urras var. Elif: Evet, oradan kaarak baka bir dnya kurmak mmkn olmuyor Gne: Soruyu byle mi sormak gerekiyor gerekten. Oradan kamak yerine o varken, kendi deneyimimizi onun kart olarak yrtemez miyiz? kilikleri kendi iimizde neden amayalm? Buradaki elikinin illa negatif mi olmas gerekir? Elif: Benim de tam olarak sylemeye altm ksm bu. Gksunun syledii gibi, komnlerin devaml hsranla sonulanmas da kendi ierisinde belli bir romantizm getiriyor. nk Kendi alanlarmz yarattk ve hsranla sonuland, diye dnyoruz. Aslnda bir noktada da kendi alanlarmz terk ederek kendi alanlarmz yarattk. Yani ben bu alanda bulunarak kendi iimdeki iktidar nasl rettiimin ve bana yneltilen tm iktidarlarn farkndaym. Tabii ki bu farkndalk olduu srece ben iktidar karma alyorum. Fiziksel deil ama duruum asndan, benim karmdadr o. Ve ben eylemimi buna ramen iddet rneinde de sylediim gibi yapyorum. iddeti kullandmn, egemenin aracn kullandmn farkndaym ama buna nihayetinde kar olan birisi olarak bunu her an elimden brakabilirim. Evet, ben arac farknda olarak kullanyorum. Gne: Ama o arac her an elinden brakamyorsun, RAF rneinde olduu gibi, iddet seni o kadar ele geiriyor ki iddetin d144

nda hareket edemiyorsun. Gksun: Ama yle bir ey sylemek istiyorum. Ulrike Meinhof yle bir ey sylyor: Artk legal alanda var olmak imknszdr, tek zgrlk alan illegalitedir, diyor. Dolaysyla iddet orada doru bir ara mdr deil midir tartmasndan te, zgrlk alanyla ilgili bir mcadele yrtldn grmek lazm. Gne: Ama o onun tarifi. Gksun: Elbette onun tarifi, egemenlerin deil kendi tanmlarmz kullanmamz gerekiyor. Ama ben de biraz kaba bir ey syleyeceim, Arendti ben de biraz burjuva buluyorum. Birikimin Olaymz Trklk! saysnda, Ik Ergdenin silahl mcadeleden bahseden10 bir yazs vardr. Bu yazda btn o iddet de ne kadar ktdr, liberal dilinin dnda ok baka bir deneyim anlatyor. iddeti yceltmiyor, o dnemi romantize etmiyor ama btn deersizletirme teknolojilerine kar Ursulann da hikye diline benzeyen bir dille deneyimini anlatyor. Ama Birikimin bu konular ieren Silahla Mcadele saysndaki11 yazlarn hibirinde byle bir ey tartlmyor. Yine ara/ama konusuna dnecek olursak, devlet terrnn kar-iddet uygulayanlar yakalamak iin daha da artt doru olabilir. Dier sol gruplardan anaristlere de yle bir eletiri geliyor: Sizin yznzden basklar artt. imdi de Aslnda Krt hareketi yznden Trk devleti bu kadar tepkisel ve faiste davranyor, diyenler var. zgrlemeye alan insanlar hemen bir sulama abas var. Sen uslu olsaydn bunlar bamza gelmeyecekti. Ulrike Meinhoffun bu tr yaklamlara karlk yle bir laf vardr: Faizme kar savaanlar, faizmden sorumlu deildir. Gne: Ama hep Meinhofftan rnek veriyorsun! O kadar ok eletiriliyor ki RAF ve Meinhoff. Gksun: Ama kim eletiriyor Gne: Tarif ettiin mcadele biimi, iddet spiraline dnen ve benim kendimi tmyle ayr grdm bir yntem. Ayrca tartmak gerekiyor belki ama btn bu anarizm tartmasn iddet ekseninde tartmayalm nk ben anarizmi sadece iddet zerinden kurgulamyorum. Gksun: Elbette sadece iddet zerinden konumayalm ama her zaman konuturulmayan taraftan da konumak lazm. unu da syleyeyim: Meinhoff eittir iddet deil. RAFn yle bir laf da vardr: Herkes havadan sudan eylerden konuuyor, biz deil.
10 Ergden, Ik, (2012), 1970li Yllar Trkiyesinden tBir Silahl Propaganda Deneyimi, Birikim Dergisi, say: 274, ubat, s:81-91 11 Birikim Dergisi, (2011), Silah/la Mcadele, say: 271, Kasm, stanbul

145

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri

Baka eyler de konualm. Devlet iddetini ve kar-iddeti birbirine eitlemek ve onu bir spiral olarak grmek de bir yaklam tabii ki ama nasl bir yaklam, kimin yaklam? Gne: kisini eitlemiyorum, iki tarafta da kurulan otoriter dille hareketin kendisinin iddet spiralinden kamamas ve kendini iddet zerinden yeniden retmesinden bahsediyorum. RAF devleti, iktidar ve temsilcilerini idiomatik bir dzeyde Btn polisler domuzdur, domuzlar ldrlmelidir, diyerek son derece otoriter bir dil kuruyor. Bence mcadeleleri iktidar eletirmenin dna kyor ve her eyi birbirine eitledikleri otoriter bir sylem retiyorlar. Gksun: Hayr, oraya da indirgenemez. Biraz da Meinhoff konusun diyorum, bu durua en azndan dnsel olarak bakabilmeliyiz. Hep egemen sylemden bakmayalm. Gne: Bu nemli tabii ama bu bak as brokrasinin temsilcisi olan kurumlar ve ierisindeki bireyleri (bu sradan bir gvenliki de olabilir), bunlarn hepsini iktidara zde olarak grlmesine neden oluyor. ktidar paral olduunu syleyen anarist zihniyetten ciddi anlamda farkl. Bu bence mthi bir otokratik zihin yapsn retti ve 1975-1985 yllar aras mcadele tamamyla iddeti yeniden reten bir harekete dnt. Devletin rettii iddetle anaristlerin uygulad iddeti zde grmyorum ama bir noktadan sonra devletin iddetini de merulatryor bu. Gksun: Devlet asndan evet ama devlet zaten merulatrlm bir iddettir. Bir bahane daha duydu diye, bahane yaratanlara m dnmek gerekiyor, emin deilim. smigl: Ama yle bir yan da var, yalnzlama bireysel ilikilerde bile hrnlama gibi bir sr iddet ieren davrana yol aarken, radikal ya da marjinal sol ya da anaristler diye adlandrlan ekibi sol hareketin ya da btn muhalif hareketin yalnz brakmas bu grubun daha ok iddete skmasn da salyor aslnda. Gne: nk rnein nl bir sanayi patronunu karp, hapishanelerdeki yoldalarn karmaya almak gibi eylemler yapyorlar. Bu ise artk farkl bir dzlemdesin demektir ve yalnzlamak zorundasn. nk sen nl bir sanayi patronunu karmak ya da hapishanedeki arkadalarn karmak gibi eylemlere kalkrsan bu artk farkl bir dzlemdesin anlamna gelir ve tabii ki yalnzlarsn. Gksun: Anarizmde yle bir ey var: Mesela Giorgio Agambenin, kendisi anarist olmasa bile, egemenlik kavramsallatrmasn anarist kavramlarla kout bir ekilde okuyorum. Egemenlik denen ey gerekten de tek bir merkezden deil, ok
146

daha yaygn bir ekilde, cinayet ilemeden ldrebilmenin alandr. Dolaysyla btn paradigmalarn altna yaylan bu egemenlik tehditi olmasa o pozitif iktidarlar, paral paral iktidarlar reyemez diye dnyorum. Burada devlet uzaklarda bir yerlerde deil, her zaman yaamna ynelik bir tehdittir, banka kurmak, banka soymaktan daha korkun bir eydir. Bu bir eyin romantize edilmesi deil. *** Esen: iddet zerine ok tartabileceimiz bir kavram ama imdi tartmay tekrar feminizme getirmek istiyorum. Okuma nerilerinden iek Kan: Anarist-Feminist Bildiri metni feminist bilin ykseltme gruplarn eletiriliyor, bu konuda sen ne dnyorsun merak ediyorum. Gksun: ncelikle unu syleyeyim, Foucaultnun temsil dncesine getirdii eletiri anaristlerin hemen tand ve kabul ettii bir eletiridir. Bu metin sadece yazlan metinlerden bir tanesidir, ne btn hareketi temsil edebilir, ne de beni. Dolaysyla sizlere gnderdiim metin, metinler arasnda sadece bir metindir ve temsil nitelii yoktur. Bunu o metine katlmadm yerler olduu iin sylyorum. Bilin ykseltme grubu her eyden nce eit olmayan bir iliki biimini tanmlar. Bu gruplara u soruyu sormak gerekiyor: Byle bir eitsizlii nasl kabul ettiniz? Byle bir iktidar dilini nasl yeniden retmeyi kabul ettiniz? Emma Goldman da krtaj ve hamilelik zerine konumalar yapyordu. Esen: Ama Emmann yapt, bilgisini kadnlarla paylamak, bilin ykseltme farkl bir ey. Bilin ykseltme grubundaki kadnlar arasnda daha eit bir iliki var. Gksun: Evet, farkl bir ey Birinde bilinlendirme tepeden bir ey ama Arkadalar, seviiyoruz ama hamile kalyoruz, gelin kendimizi koruyalm, demek baka bir ey. Bilinlendirme grubu denen ey o arkadalarn kendi dnceleridir. Asla btn hareketi temsil eden bir ey deildir. Katlmc (a): Metinde ne diyor? zetler misiniz? Esen: Dier feminizmlerle biraz savunmac bir pozisyondan konuuyor. Dier feminist rgtlenmeler gibi olmayacan, ne kurumsallaacan, ne de STK olacan sylyor. Bilin ykseltme deneyiminin aslnda nemli bir deneyim olduunu kabul ediyor ama bunlar sadece deneyim aktarmna dnen, bir sonuca ulaamayan gruplar olarak gryor ve sonuta buradan bir politika kmadna dair bir eletirisi var. smigl: Terapi grubu gibi kaldn sylyor.

147

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Katlmc (b): Ama o metinde her kadnn kendi znellii olduu ve kurtuluunun bu znellie bal olduu da syleniyor Bu anlamda bilin ykseltme grubundan politik bir duru karlamaz m? Esen: Bence zaten yle Gksun: Bilin ykseltme gruplarnn bir noktasn sorunsallatryor ama sonra sorunu ok yayyor. Bilin ykseltme grubu olarak kurulan gruplarn eit ilikiye dnme ihtimali var bence. Esen: Ama metin onu sylemiyor. Gksun: ok kt bir kavramla ifade ediyor. Esen: Metinde ayrca ne sosyalizm ne de feminizm sorunlar tek bana zebilir, her sorunu Anarko-feminizm zer diyen bir dil de var. Gksun: Ayrca eletirdii sosyalist ve feminist dnemler de ok gerilerde kald... Korneggern yle bir laf var: Feministlerin urat ey kafa sikici (brainfucker) bir sretir. Bu da nasl bir dildir, konualm, elbette sorunlu bir dil. Kendi adma Anarkofeminizm harika! gibi bir dil tutturma amacm yok. Bugn konuamadm baka bir sr sorunlu taraf da var. Ama benim bugn burada Anarko-feminizm olarak anlattm, Pratik yle harika, anarizm byle harika, demek yerine, bizzat Louis Michel, Emma Goldman gibi figrler var; anarizm retim ve yeniden retim alann her zaman ayn anda sorunsallatrd. Dolaysyla anarizmi feminizmden ayramazsnz, demektir.

148

Antimilitarizm ve Feminizm

Dncemize, yreimize uzanamayan zulm grntyle urayor boyuna. Bizi ikide bir hazrol durdurmak bunun bir paras. Saymlarda Hazrol, hiza!, havalandrmada Hazrol, hiza!, para almaya giderken Hazrol, hiza!, doktora giderken Hazrol, hiza!, mahkemeye giderken Hazrol, hiza!, hamama giderken Hazrol, hiza!; ama ls kaan her ey gibi bu hazrollar zerimizdeki etkisini yitirdi. Yreimizi ve dncemizi kim hizaya sokabilir? Kim hazrolda durdurabilir? nemli olan da bu. Sevgi Soysal

Aye Gl: Bugn burada bu kadar ok kadnn toplanm olmas ok heyecan verici. Aramzda hem kadn vicdani retiler hem de bu harekete uzun yllardr emek veren kadnlar var. Bu yzden ok konumak istemiyorum ve tartma ksmn drt gzle bekliyorum. Dipnot Dergisinin Toplumsal Cinsiyet ve Feminizm saysnda yaymlanan, Sabiha Gkenden Sevgi Soysala, Kezbanlardan Kadn Vicdani Retilere: Militarizmin Feminist Eletirileri1 balkl, sizlere okuma nerisi olarak da gnderdiim yazm yllar iinde bu konuda yazdklarm bir araya getirdiim bir alma oldu. Bu yazy toparlarken hem antimilitarizm ve feminizme dair bugne kadar hangi konulara baktm ve bu konulara bakmn nereden nereye geldiini grme frsatm oldu, hem de farkl me1 Altnay, Aye Gl, (2011), Sabiha Gkenden Sevgi Soysala, Kezbanlardan Kadn Vicdani Retilere: Militarizmin Feminist Eletirileri, Dipnot Dergisi, say 7, s: 23-43

151

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

seleler zerinden ele aldm benzer tartmalar bir araya getirmi oldum. Konumam da bu yaznn erevesinde yapacam. ncelikle militarizm ve antimilitarizm konularn almaya nasl ve neden karar verdiimi paylamak istiyorum. 80lerin sonu, 90larn banda, niversitenin ilk yllarnda siyasiletim. O zamanlar askeri rejim sonras demokratiklemenin ilk admlar atlyordu, kendimi bu tartmalarn ierisinde, erkeklerin de olduu karma bir grupta buldum. Mor ineyi2 Ortakyde dattklar zamanlar Benim feminizme ihtiyacm yok, o da ne? diyerek kaan bir renciydim. Kadn sorununun dier byk sorunlarn iinde, onlarla birlikte zleceini dnyordum. niversitenin nc senesinde Boazii niversitesinde, Uluslararas likiler Kulbnde olumu kk bir kadn grubu olarak byk mcadeleler sonucunda ilk defa bir 8 Mart haftas dzenledik. O haftann banda Feminizm mi, adn byle koymaya ne gerek var? diye balayp, haftann sonunda Hadi rgtleniyoruz, diyerek Boaziinde kendi kadn grubumuzu kurduk. Boazii Kadn Grubu deneyimi benim hayatm ok deitiren, dntren bir deneyim oldu. O srada adn bilmiyorduk ama feminist literatr iinde bilin ykseltme ya da farkndalk almalar denen kk kadn grup deneyimlerini bu grupta yaadk. Kendimizden, kendi cinselliimizden balayarak, bekareti ve hepimize dokunan bir sr deneyimi konuarak feminist olduk. Bu dnem Trkiyede ayn zamanda da savan dorua ulat bir dnemdi. Btn bunlar olurken Boazii niversitesi Uluslararas likiler Kulb olarak Halkn Emek Partisi (HEP) bakan Feridun Yazar ve partiden insanlar davet ettik. Bunu
2 Mor ne Kampanyas, 11-12.02.1989 tarihlerinde gerekleen Feminist Haftasonunun kararlarndan biri olan Bedenimiz Bizimdir Cinsel Tacize Hayr Kampanyasnn sokak aya olarak rgtlendi. 02.11.1998 tarihinde yaklak elli kadar feministin Kadky-Karaky vapuruna binip mor ine datmasyla balad. Kampanya iin hazrlanan, aadaki cmlelerin yer ald metni Filiz Karaku okudu: imdi size harika bir rn tantmak istiyorum. Elimde grdnz bu mor ine paslanmaz elikten olup, nikel-krom alaml olup, 7 cm uzunluundadr. zerinde bulunan mor kurdele tm giysilerinizle kullanabileceiniz bir aksesuar grnmndedir. Bu k aksesuarn ayn zamanda size sarkntlk edenlere kar kendinizi savunmanzda bir ara olduunu imdi size gstereceiz. Hareket u. Hi acmadan batrn, korkmanza gerek yok, tetanos yapmaz. Bu ine, Mor ne Kampanyasnn bir rndr. Kampanya grubumuz kadnlardan meydana gelmi olup elle, szle, gzle yaplan sarkntla kar etkin ve kalc nlemler gelitirmeyi amalamaktadr. Mor ne Kampanyas feminist hareket tarihinin en etkili ve radikal eylemleri arasnda yer almaktadr. (http://www.bianet.org/biamag/kadin/110595-mor-ignekampanyasi-19-yasinda) (E.N.)

organize etmek ok zor oldu ve o zamanlar konutuumuz eyler, seslerinin duyulmamas ve skmlklaryd; artan iddet ve o iddete kar kardmz sesin clzl sz konusuydu. Dolaysyla feminizm ve sava kartl hayatmda ok paralel gitti. Feminist hareket ierisinde kendimi olduumdan ok daha gl hissettim, biraz bu birlikte olduum kadnlarla ilgiliydi, hep birlikte ok zel bir birliktelik yakaladk. 1992-93 yllarnda Mor atnn Harbiyedeki yerinde o zamanlar u anda yaptmz gibi feminizm tartmalar olurdu. O toplantlara 19-20 yanda gen bir kadn olarak tek banza gitmiseniz rkp, kendinizi eksik ve darda hissedip kaabilirdiniz. Ama biz grup olarak feminizme, milliyetilie, iddete dair pek ok konuyu zaten tarttmz iin bu tartmalarda daha rahat olabiliyorduk. Krt sorunu, milliyetilik ve milliyetiliin rklkla ilikisi, ilk olarak o toplantlarda tarttm, feminist siyaset retilmesine tanklk ettiim, katkda bulunduum konular oldu. 1992-93 gibi ciddi bir atma dnemine girilmiti, faili mehuller, kayplar, artan ikence haberleri Biz de bir grup kadn olarak bu atmal srecin ortasnda Biz bu lkenin vatanda olmaktan utanyoruz, diye bir gazete ilan vermitik. Ondan sonra hepimiz tehdit telefonlar aldk, evlerimizi bulup sorular sordular, tehdit ettiler. Byle bir ortamda sosyoloji ve siyaset bilimi okuduktan sonra Amerikaya antropoloji doktoras yapmaya gittim. Yapmak istediim eyin sava anlamaya almak olduunu biliyordum ve tabii feminizm savaa bakm ok ekillendiriyordu. lk olarak zorunlu askerlie bakmak istedim. Nasl oluyor da benim kardeim, arkadam da olabilecek birileri kendilerini Douda savarken buluyorlar, bu savan zneleri haline dnyorlar? Askerlik nasl bu kadar sorgulanmadan yaanan bir sre olabiliyor? sorularn sorarak baladm. Daha sonra doktora almam srasnda bu sorular askere gitmi, dnm genlerle tartmaya baladm. ok anslydm, o srada Nadire Materin Mehmedin Kitab3 yaymland (1999) ve bu kitap bana ok yardmc oldu. Nadirenin yarglanmas tabii ok rktt ama g de verdi. Bu arada, Nadire Mater bugn yarglanm olsayd herhalde iki senelik mahkeme sresince ieride yatard ama 90larda onun gibi yarglanan pek ok insan tutuksuz yarglanyordu. Bu arada dnyann eitli blgelerinde zellikle askerlik, milliyetilik ve orduyla ilgili aratrmalar yapan feminist aratr3 Mater, Nadire, (2012), Mehmedin Kitab Gneydouda Savam Askerler Anlatyor, Metis Yaynlar, stanbul

152

153

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

maclar tandm. Ondan sonra da bu olguyu sadece bugn zerinden anlayamayacam ve Trkiyede bunun tarihselliine bakmam gerektiini dnmeye baladm. Tarihsel olarak nasl bu noktaya geldi? Ordu-millet sylemi nasl geliti? Nasl oluyor da Her Trk asker doar, hepimiz askeriz, biz bir ordu milletiz, ifadeleri bu kadar kolay ve yaygn kullanlabiliyor? Sadece klada, okulda, beden eitimi dersinde falan deil, gazetelerde de byle ifadeler yer alabiliyor? rnein Kltr Bakanl Ordu diye bir kitap yaymlyor ve kimse sormuyor, neden Kltr Bakanl Ordu diye koca bir kitap yaymlyor diye. Veya neden bu kitap askerlik kltr diye bir yazyla balyor diye. Askerlikle kltr arasndaki iliki nasl kuruldu ve bu kurulan ilikide kadnlarla erkekler nerede duruyor?, Ordu nasl cinsiyetlendirildi? sorularyla almama baladm. Bu arada son bir parantez aacam: Bu sorularn cevaplarn her birimiz kendi hayatlarmza bakarak verebiliriz. Mesela en son okuduum, kadnlarn Mamak Cezaevini anlattklar, Kaktsler Susuz da Yaar4 kitabnda yle bir rnek var: Cezaevinde erkekleri Her Trk asker doar, diye yrtyorlarm, kadnlar ise byle yrtmyorlar. Ne diye yrtyorlar tahmin edebilir misiniz? Katlmc (a): Her Trk asker annesi doar. Aye Gl: Aslnda byle de olabilirdi ama Kendim ettim kendim buldum, dedirtiyorlarm. Onlar zaten asker doamyorlar, zaten siyasette, ordu millette yerleri yok, cezaevindekiler de marjinal kadnlar, kendileri ettiler, kendileri buldular. Ama bu aslnda kadnlarn ok houna gidiyor nk bir znellik de veriyor: Evet, kendimiz ettik, kendimiz bulduk, veya Biz seerek buradayz, diyerek olaanst bir mcadele yrtyorlar Mamakta. ok ar ve okumas zor bir kitap ama kesinlikle tavsiye ederim, ben okurken ok ey rendim. Her Trk asker domaz! Her Trk asker doar, syleminin nasl cinsiyetlendirildiini ve nerelerde karmza ktn tarihsel olarak incelediimde ok nemli bir dnm noktas olduunu grdm: Osmanlda Fransa ve Prusya modelleri rnek alnarak balayan ve cumhuriyetle yerleen ulus-devletleme sreci var ama 1930lardan sonra Trkln bizim kanmzda olduuna dair yeni bir sylem geliiyor.
4 Kolektif Yazar, (2012), Kaktsler Susuz da Yaar (Kadnlar Mamak Cezaevini Anlatyor), Dipnot Yaynlar, stanbul

Trk doduumuz ve asker doduumuz sylemleri birarada ortaya kyor. 30larda gelien etnik milliyetilik, askeri-militarist bir milliyetilik olarak geliiyor ve askerlik kltrn bir paras olarak ele alnyor. Byle olduu zaman da askerliin tarihsellii ortadan kalkyor ve tartlamaz oluyor, tabii erkekliin de bir paras oluyor. nk Her Trk asker doardan aslnda Her Trk erkek asker doar anlyoruz. Erkek olmak kltrn bir paras ve askerlik de erkekliin bir paras haline geliyor. Dolaysyla iyice sorgulanamaz bir nitelik oluyor. Askerlii ya da Her Trk asker doar, sylemini sorgulamaya kalktnzda hem Trkln hem de erkekliin tanmn sorgulamanz gerekiyor. Bu yzden vicdani retiler askerlii sorguladklar zaman erkeklii de sorguladlar. Bir ksm bu sorgulamay Biz Erkek Deiliz giriiminde olduu gibi baka trl bir siyasi syleme de dntrd. Peki, kadnlar bu tablo ierisinde nerede duruyor? En bata fedakr asker anneleri, ehit anneleri oluyorlar; yani erkekler asker douyorsa kadnlar da anne douyor. Kklkten itibaren baktmzda biri kk Aye, dieri kk asker oluyor, biri rap rap yryor, dieri bebeine bakyor. Dolaysyla kadnlar fedakr anneler, itaatkr eler oluyorlar. Ariv okumalar srasnda askerliin nasl erkeklii rettiine dair olaanst bir hikyeyle karlatm, bilmeyenler iin sadece ksa bir blmn okumak istiyorum. Bu Hsmenin hikayesi, Hsmen askerdeki son gnlerini geiriyor, bu srada tatl tatl rya gryor ve ryasnda Bergama kyne dnmeyi, Kezbanyla dn yapmay, evlenmeyi hayal ediyor. Rya yle devam ediyor: Kyne gidip de dn olduktan sonra, Kezbana askerde grdklerini bir bir anlatacak, karsna bu bildiklerini anlatnca kars Hsmenin bildiklerine parmak srp kalacak, karsnn bu bilgiye hayreti Hsmenin gururunu okayacak, koltuklarn kabartacakt. Hele Kezbana knyesini belletmek ilk ii olacakt. Kezban! diye karsn ardka kars asker gibi koarak Hsmenin karsna dikilecek, resmi selam verdikten sonra Ali kz Kezban 329 Poturlar Emret efendim! deyip, Hsmenden emir bekleyecekti. Devletin erkeklik ve vatandalk szlemesi bir paragrafta ancak bu kadar iyi anlatlabilir. Bir yandan askere aryor ve diyor ki Hibir iraden kalmayacak, kendini buraya teslim edeceksin, yerlerde srneceksin, emirler alacaksn, er olacaksn. Pnarn (Selek) da ok gzel ifade ettii gibi srne srne erkek olacaksn. Bu srnmenin karlnda ise Her birinize evde elerinizin komutan olmay vaat ediyoruz ve devlet de bunun garantisidir, deniliyor. Nitekim pek ok yasa ve vatandalk uygulamas bunun garantisi olarak karmza kyor. Dolaysyla fedakr
155

154

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

anneliin yan sra, ordu milletin kadnlarndan bekledii ikinci bir rol de er-kadn, er-e, er-kar olarak kyor karmza. Ordu-millet kurgusunda kadnlar grdmz nc rol ise, ok istisnai de olsa, sava olmalar - ki yazmda bahsettiim Sabiha Gken hikyesi bu noktada ok nemli. Sabiha Gken ilk kadn askeri pilotu deildir, zira Alman ordusunda, Rusyada dier yerlerde baka askeri kadn pilotlar var. Sabiha Gken dnyann ilk kadn sava pilotudur. Yani sadece asker uak uurmakla kalmam, bomba atm ve cephede bulunmu bir kadndr. Biz Sabiha Gkenden ve yaptklarndan ok uzun yllar boyunca gurur duyduk biliyorsunuz. Sabiha Gken Havaalannn web sitesine girerseniz bu kahramanlk yksyle karlaacaksnz. Fakat ok yakn zamana kadar Sabiha Gken 1930larda hangi savata savam da kahraman olmu? sorusu zerinde ok byk bir sessizlik vard. imdi bu sessizlik pek ok adan krld. Bunun Dersim Harekt olduu artk herkes tarafndan biliniyor. Bunun yan sra Dersim Harektnn bir kahramanlk hikyesi olmas da sorguland. Bu sorgulamay Dersimliler ve az sayda aratrmac yllardr yapyorlard ama bu son bir iki ylda daha ok insan bu tartmaya katld. Nezahat Gndoann Dersimin Kayp Kzlar5 belgeselini izlemediyseniz mutlaka izlemelisiniz. Alternatif Dersim anlatlarnda da olmayan o dnemin kz ocuklarnn yaadklarn anlatyor ve bence feminizm adna da ok nemli szler sylyor. Belgesel, kadnlarn yaadklar cinsel iddeti, kz ocuklarnn evlat edinilmesini anlatyor ve ok kii tarafndan izlendi. Dersim anlatsnn Trkiyede dnmesinde feminist bir bak asyla yaplm bu hikyenin bence ok byk bir katks oldu. Nezahat yakn zamandaki pek ok baka aratrmac gibi kadnlarn yaadklarn ciddiye alp onlar tarihin zneleri olarak ele aldmzda tarihi batan yazmamz gerektiini gstermi oldu. Bu tarihi eskisi gibi konumaya devam edemeyeceiz, kadnlarn hikayelerini grmemiz lazm. Sema Kaygusuz romanlarnda bunu yapmt, Fethiye etinin Anneannem6 kitab yine kz ocuklarnn yaadklarn ciddiye alarak tarihin nasl yeniden yazlmas gerektiini bizlere gsteren bir baka rnektir. Sabiha Gkene dnecek olursak: Hrant Dink Agosta Sabiha Gkenin aslnda bir Ermeni yetimi olduunu syleyen, 06.02.2004 tarihli Sabiha Hatunun Srr balkl haberi yapt5 Nezahat Gndoan (Yn.), (2012), ki Tutam Sa Dersimin Kayp Kzlar, [Belgesel Film], Dika A.. (Yapm), Trkiye 6 etin, Fethiye, (2004), Anneannem, Metis Yaynlar, stanbul

nda Genel Kurmaydan, devletten, ke yazarlarndan ok byk tepkiler ald. Hranta verilen tepki Trklk ve askerliin nasl bir arada kodland zerine ok ey sylyor. Ne yazk ki lmne giden sre bu haberle balad. Hrant, Sabiha Gkennin Trkln sorgulad ve bunun bedelini ok ar dedi. Dersim Harektnn ve Sabiha Gkenin kahramanl ykld ama Sabiha Gkenin bir kadn kahraman rol modeli olarak Trkiye Cumhuriyetinde ve milliyetiliindeki yeri sorgulanmamt. Bunu da feminist hareket sorgulad; arlkl olarak da vicdani reti kadnlar bu sorgulamay gndeme getirdiler ama bunu sadece Trk milliyetilii, Trk militarizmi ve onun kadn figr olan Sabiha Gken zerinden yapmadlar, 90l yllardan itibaren benzer bir sorgulamay muhalif hareketler zerinden de yaptlar. Trkiyede kadn vicdani retilerin mthi bir ezber bozduunu dnyorum. Pek ok ezberi ayn anda bozuyorlar ve bizi pek ok sorgulamayla kar karya brakyorlar. Savan her trlsne kar(m)yz? Sabiha Gken Trkiyenin ilk kadn sava pilotu unvann Dersimde kazanyor, Trkiyenin ilk intihar bombas eylemini de Dersimde yine bir kadn, kod ad Zilan olan Zeynep Knac gerekletiriyor. Bu rnek Dersimdeki iddet dngsne dair bize bir ereve sunuyor. Ama ayn zamanda kadnlarn sadece egemen militarizm ierisinde deil muhalif hareketler iinde de aldklar benzer aktif role dair bir rnek oluturuyor. Krt hareketinin iinde hl pek ok kadnn kod ad Zilan olmaya devam ediyor. Sabiha Gken nasl bir kahraman olarak karmza kyorsa Zilan da Krt hareketi iinde bir efsane olarak karmza kyor. Kadn vicdani retilerin hepsi olmasa da nemli bir ksm, benim ilk dalga vicdani retiler dediklerim, T.C. ordusuna da gerilla mcadelesine de kar ktlar. Sonraki dnemde bu ayrtrmay biraz farkl yapan, askerlii reddederek Trk militarizminin bir paras olmak istemeyen ama muhalif hareketin, mesela gerilla hareketinin varln savunan vicdani reti kadnlar oldu. Dolaysyla bu noktada u tr sorular ortaya kyor: Tm savalara m kar kyoruz, yoksa sadece kirli sava olarak tanmladmz savalara m? Burada iddet sorgulamas nerede duruyor? Yazda Sevgi Soysala da bir blm ayrdm, nk son zamanlarda Sevgi Soysal zerinden de ok dnmeye baladm bu konuyu. ok erken kaybettiimiz gerekten ok kymetli bir yazar. Eer antimilitarist bir dil gelitireceksek Sevgi Soysaln bize

156

157

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

sunduu ok nemli alternatif bir yaklam ve dil var. Sevgi Soysal zellikle Yldrm Blge Kadnlar Kouu7 kitabn yazdktan sonra geen seneki sempozyumda bunu ok tarttk, pek allar kendi deneyimi zerinden de anlatt- Mamakta kalan kadnlar ona ok tepki duyuyorlar nk Sevgi Soysal hizaya girmeyi reddediyor ve hizaya girmeyi reddetmek zerinden kadnlarn askeri cezaevi yntemlerine direniini ok gzel anlatyor, ama ayn zamanda sol disiplin ierisindeki askerilemeyi, tektiplemeyi, itaat ilikisini ve cinsiyetilii de sorguluyor tabii ki ve onu (feminizmi kt bir laf olarak grdkleri iin) feminist olarak yaftalyorlar. Sonu olarak Mamakta kalan kadnlar kendi muhalif durularnn sorgulanmasna tepki duyuyorlar. Bu kitab yazd zaman da aslnda ok byk bir heyecanla karlanmam, okunmam ve daha sonra da tamamen unutulmu. Yakn zamana kadar Sevgi Soysaln Yldrm Blge Kadnlar Kouunda sunduu eletirel duru ve rettii yeni dil unutulmutu, ki ben bu kitabn antimilitarist feminist bir manifesto olarak okunmas gerektiini dnyorum. Bu kitab bu kadar uzun sre unutmu olmamz bile kendi bana zerine ok dnmemiz gereken bir konu bence. Militarizmle mcadele ilk nce militarizmin adn koymakla balyor phesiz. Yakn zamana kadar militarizm diye bir kavrammz yoktu, imdi ise militarizm ok yaygnlaan bir kavram. Antimilitarist bir duru neyi ifade eder? Militarist olmayan bir siyaset, dil, muhalefet retebilir miyiz? Bunun feminist ifadeleri nasl olur? sorularn yeni yeni dnyoruz bence. Ben bu noktalarda kadn vicdani retilerden ve Sevgi Soysaldan ok beslendim, beslenmeye de devam ediyorum; antimilitarist dil ve duruu gelitirirken onlardan ok ey renebileceimizi dnyorum. Antimilitarist feminist mcadelenin sorular Feminist harekete dair birka soruyu da bu balamda tartmamzn iyiolacandnyorum. iddetlemcadeleTrkiyedeki feminist hareketin ok nemli bir paras oldu. 1987deki dayaa kar yry, hareketin ilk ortaya kmas ve yaygnlamasnn ifadesi oldu ve o zamanlardan beri feminist mcadelenin merkezinde duran mesele iddetle mcadele oldu. iddetle mcadeleden erkek iddeti ve aile ii iddeti anlyoruz ama bu mcadeleyi sokaklara, klalara, okullara ve baka pek ok alana yaydk. Ama acaba aile iindeki iddeti, erkek iddetini sorunsallatrrken militarizmle
7 Soysal, Sevgi, (2012), Yldrm Blge Kadnlar Kouu, letiim Yaynlar, stanbul

ilikisini kuruyor muyuz? Nasl kuruyoruz? Antimilitarist bir mcadeleyi sadece egemen militarizme kar bir mcadele olarak m gryoruz? Vicdani retiler ldrmeyeceiz, lmeyeceiz, kimsenin askeri olmayacaz, diyorlard 2003te, Irak Savana kar yrtlen mcadelede bu slogan ok yaygnlat ama sava kart mitinglerde baka ordularn askeri olmay kabul eden ok fazla insan da vard. Bizler feministler olarak burada nerede duruyoruz? Bana yle geliyor ki eer militarizmi hayatmzn her alanna, muhalif siyaset alanna ve feminist siyaset alanna yayarak nerelerde nasl iselletirdiimizi ve bunun bizler iin sonularn tartmayacaksak yrttmz militarizm tartmas ya da antimilitarizm mcadelesi deil, egemenlik tartmas ve egemenlikle mcadele oluyor. Milliyetilik, egemen militarizm ve devlet kartl oluyor bu, ama antimilitarizm olmuyor diye dnyorum. Antimilitarizm olabilmesi iin militarizmin ok daha yaygn bir sorgulamaya tabi tutulmas gerekiyor ve bana sorarsanz bu sorgulamann kadna ynelik iddeti, aile ii iddeti de mutlaka iine almas gerekiyor. Feminizm iin ok merkezde yer alan kadna ynelik iddet ile yakn zamana kadar feminist hareketin pek fazla sznn olmad militarizmi nasl ilikilendiriyoruz ve mcadelemizi bu ilikilendirme nasl ekillendiriyor? Bu bence nmzde duran nemli bir soru. Begm: Aye Gl benim de zerinde durmak istediim pek ok konuya giri yapt. Antimilitarist feminist rgtlenme deneyimimin ok fazla olduunu syleyemeyeceim ama konuyu deneyim zerinden tartmaya amak istiyorum. 2011 ylnda kurulan, yaklak 8-10 kadndan oluan Antimilitarist Ucube diye bir grubumuz var. ok heyecanla tartma atlyeleri dzenleyerek bir araya gelmeye baladmz bir gruptu ve derdimiz tabii ki antimilitarist feminist bir duru ortaya koymakt. yle yola ktk: Kendi szmz, kendi eylemimizi ve kendi sloganmz yaratacaz. Aslna bakarsanz yola ok iddial ktk. Bunu baarabildik mi? ok sanmyorum ama grebildiim kadaryla bu sadece Antimilitarist Ucube Grubunun bir sorunu deil. Daha nceki antimilitarist feminist rgtlenmelerin de benzer ekilde byk bir heyecanla ortaya kp, bir sre sonra ya daldn ya da snmlendiini grdk. Antimilitarist Ucube Grubunun nasl ve hangi balamda ortaya ktndan bahsetmek lazm ki yl nce askeri vesayetten kma, sivilleme, demokratikleme tartmalar gndemdeydi. Bu dneme ilikin Mehmet Altan bir radyo programnda u ekilde bir deerlendirme yapyordu: Bu antimilitarist sre demokratikleme iin arttr ama yeterli deildir. Antimilitarist
159

158

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

sreten de kast ettii hkmetin bize sivilleme olarak sunduu aslnda militarizmin belirli bir biiminden, literatrde pretoryen militarizm olarak tanmlanan, yani ordunun sadece gvenlik alanna deil, btn toplumsal, kltrel ve siyasal alana yaylan zerk gcnn ifadesi olarak vuku bulan militarizmden k projesiydi ve bunu Mehmet Altan rahatlkla antimilitarist bir proje olarak sunabiliyordu. Bu rnek Bizim kavramlarmz muktedirler tarafndan bize kar nasl kullanlabiliyor?u gstermesi asndan da bence ok nemli. Bir tek Mehmet Altan deil, pek ok baka erkek tarafndan da militarizm bu ekilde sunuldu. Bu bize unu gsteriyor: Pek ok tartmada da gryoruz ki antimilitarizmi herkes farkl bir ekilde tanmlayabiliyor. Bu Herkesin antimilitarizmi kendine! demek deil ama pek ok farkl tanm olduunu grebilmek lazm. Zaten kavramlarn gzel taraf da bu. Verili ve duraan deiller, ilerini pratikle, tarihsellikle, deneyimle biz dolduruyoruz; tarihseller, deneyim ykller ve dnyorlar. Fakat ou zaman muktedirler kavramlar ok rahat bir ekilde elimizden alp kendi ideolojileri dorultusunda kullanabiliyorlar. Kavramlar bizim eletirel dnce ve eyleme aralarmz, bu yzden ilerinin nasl doldurulduu ok nemli. Bu yalnzca antimilitarizm kavram iin deil, pek ok baka kavram iin de sz konusu. Belki grmsnzdr, Beyolu Belediyesinin Vatanda Babakan diye bir slogan var, Size bir telefon kadar yaknz ve dorudan demokrasi budur, diyorlar mesela, bu da ok nemli bir rnek. Bizim yzyllardr ina ettiimiz, ilerini pratikle doldurduumuz kavramlar bir anda elimizden alnyor ve bu rnekte olduu gibi dorudan demokrasi bize belediyeyi telefonla aramak olarak sunulabiliyor. Fakat biz elbette ki kavramlar muktedirlere bu kadar abuk brakmamalyz. O yzden srekli iini kendimiz nasl dolduracamz konusunda tartmaya devam etmeliyiz ki Ucubenin yapmaya alt da buydu. Ucube olarak derdimiz byle bir srete Antimilitarizmi tekrar nasl konuacaz? dnmekti. Buna vesile olan olay da 2010 ylnn Mays aynda bir erkek tarafndan Kadnlara Vicdani Ret ars diye bir mail yollanarak kadnlarn vicdani retlerini aklamaya davet edilmesiydi. Bu ar gerekten haydi kzlar okula kampanyas gibi haydi kzlar vicdani redde eklinde bir aryd ve bu ary neden kadnlara yaptklarnn nemli sebebi olduu syleniyordu. Bunlar: 1) Kadnlar rahat rahat vicdani reddinizi aklayabilirsiniz nk sizin bunu aklamanz karlnda hibir cezai ykmllnz yok. Avukatmz var, bu avukatmz da sizin vicdani ret metinlerinizi gzden geirecektir,
160

bu anlamda 318den8 yarglanma ihtimaliniz ortadan kalkacaktr. Yani Bunu gnl rahatlyla yapabilirsiniz, diyor. 2) Ordu, bir erkek vicdani reddini akladnda davalarla, cezaevi sreleriyle kar karya brakyor, bunun yan sra sahte rk raporu verip, ok rahat erkekleri grnmez klabiliyor ama kadnlar iin bu sz konusu deil. Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) u anda size kar bir stratejisi yok. O yzden bu boluu kullanmanz lazm, diyor. Son olarak, erh derek Biraz seksist gelebilir ama kadnlar byle bir aklamay yapnca bu aklamalar daha barl bir nitelik kazanyor(!) deniliyor. Bu da yetmezmi gibi bir de sevgililer, karlar, anneler olarak kadnlar vicdani retlerini akladklar zaman bu hem bir empati duygusu yaratacaktr hem de medyann ilgisini ekecektir, o yzden krk elli tane kadn vicdani reddini aklarsa iyi olur Katlmc (b): Bir de farkl farkl kadnlar diyordu Begm: Evet, farkllk vurgusu da ok nemli. Bir tane Krt, bir tane bartl, bir tane anarist, bir tane de feminist olarak vicdani reddinizi aklasanz ne gzel olur, gibi bir aryd bu. Ayrca metinde ahsi sebeplerinizle vicdani reddinizi yapn, diye de vurgulanyordu. Btn bu ieriine ramen bu arnn pek ok feminist mail grubuna ynlendirildiini grdk. Yani kadnlar bunu dolama sokuyorlard ve kimse bir sz sylemiyordu. Amargi mail grubunda bu neden yaygnlatrlyor? Ya da neden kimse buna laf etmiyor? diye sorduumuzda aslnda kadnlarn bunu okumadn ve Kadnlara vicdani ret ars gelmi, diye birbirlerine yolladklarn farkettik Katlmc (c): ok uzun bir metindi ama (Kahkahalar) smigl: Metni bu kadar uzun yazm olmak da iyi bir taktik aslna bakarsan. Begm: Bu sre bana feminist hareketin antimilitarizm ile ilikisine dair unlar gsterdi: 1) Antimilitarist sylemin ve pratiin olumasnda feminist hareketin katks yadrganamaz, hatta sol ve sosyalist hareketlerden daha nemli bir alan atn dnyorum ama bir yandan da demek ki bu o kadar dar bir alanda kalm ki bir erkek ok byk bir rahatlkla, pervasz bir ekilde bu ary yapabiliyor. zellikle ilk dnem vicdani reti kadnlarn metinlerine baktmzda Ben anne ya da
8 318. Madde, Trk Ceza Kanununun Mill Savunmaya Kar Sular balkl Altnc Blmnn altnda dzenlenen, Halk Askerlikten Soutma maddesidir: Madde 318 - (1) Halk, askerlik hizmetinden soutacak etkinlikte tevik veya telkinde bulunanlara veya propaganda yapanlara alt aydan iki yla kadar hapis cezas verilir. (2) Fiil, basn ve yayn yolu ile ilenirse ceza yars orannda artrlr.

161

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

bac olarak deil, diye srekli vurgulamalarna ramen bu sylemin bir yerlere hibir ekilde ulamadn gsteriyor ki stelik bu insanlar da muhalif hareketler ierisinde olan insanlar. 2) Demek ki feminist hareketin de antimilitarist tavra kar sorunlu bir duruu var ki bu mail feminist gruplar arasnda bu kadar kolay dolaabildi. nsanlarn okumadn ya da Aslnda ok da fazla zerine dnmyoruz,u gsterdi akas. Dediim gibi Antimilitarist Ucube olarak askeri vesayetten k ve vicdani ret arlarnn yapld bu dnemde bir araya geldik. Ucube ismini de, 2011de Mehmet Aksoyun yapt Karstaki nsanlk Ant heykeli iin Tayyip Erdoann kulland ucube ifadesininin ardndan balayan, heykel Ucube midir, deil midir? ikiliinin dna karak, ucubenin kt olmadn, norm d, hizaya gelmeyen bedenler olduumuzu ve bu anlamda yine iktidarn radikal, hizaya gelmeyen bedenlerimizi dahi alabileceini tartarak, esas ucubeler bizleriz, deyip ucube ismini aldk. Benim grdm kadar ile antimilitarist rgtlenmelerin hepsinde hizaya gelmeyen isimler bulma abas var: ucube, saf d gibi... Ucube olarak sanrm on tane buluma yaptk. zellikle ilk buluma ok etkileyiciydi nk tam bir beyin frtnas eklinde herkes militarizmin bir noktasn tartmaya alyordu. Gndelik hayatmzda grnmez klnan militarizmi nasl grnr klabiliriz? Vicdani ret hakknda ne dnyoruz? Kamusal alann militaristlemesi ne demek? NATOya kar ne diyeceiz? gibi sorular soruyorduk. Aslna bakarsanz her eyi konutuk ve onun zerinden bir harita izmeye altk. Fakat sonu itibariyle snmlendik ve hibir zaman neden snmlendiimiz konusunu tartamadk. Belki bugn burada olan Ucubedeki kadnlarn katks ile bu konuya da birazck deinebiliriz. *** Kendi adma Ucube rgtlenmesinin snmleniinin birka nedeni olduunu dnyorum ve bunun antimilitarist feminist rgtlenmelere dair genel birka sorunsal da gndeme getirebileceini dnyorum. Ben Antimilitarist Feminizm nedir ve nasl olmaldr? gibi bir tanmlama yapmayacam. Deneyimden kan sorunsallar nelerdir? nmz neler tkyor ya da neler aabilir? zerine dnmeyi tercih ediyorum. Biz feministler militarizmin bir tahakkm ilikisi olduunu ve bu tahakkm ilikisinin dier tahakkm ilikilerinden

bamsz dnlemeyeceini, ataerkillikten, cinsiyetilikten, heteronormativiteden, milliyetilikten ve bunlarn kesiim noktalarndan Esen: Kapitalizmden Begm: Kapitalizmle ok fazla da ilikisini kuramadk aslnda, onu da itiraf etmeliyim. Oray hep es geiyoruz, bunu hep solculara brakyoruz ve onlarda buradan bir eletiri gelitirmiyorlar. Ama feminist hareket farkl iktidar ilikilerinin birbirini nasl beslediini, bazen atarak da olsa birbirlerini nasl glendirdiini, ok iyi bir ekilde gsterdi. Militarizmin var olabilmesi iin sadece rgtl iddet kullanan ve bu iddeti kullanma tehdidini ieren kurumlarn deil, ayn zamanda bunu besleyen yasal kurumlarn, idari dzenlemelerin, kltrel formlarn da olmas gerektiini ok iyi gsterdik. Ders kitaplarndaki milliyetilik ve militarizm ya da militarizmin hane iine, zel alandaki formlarndan bahsettik. Bu anlamda feministler olarak militarizmin ne olduunu ve nasl ilediini ok iyi ifa ettiimizi dnyorum. Fakat bunu yaparken yle bir handikapmz olduunu da dnyorum. Biz militarizmi daha ziyade asker/sivil ikilii zerinden kurguluyoruz. Militarizmin bir iktidar alanndan dier alanlara, yani ordudan bir yerlere yaylmayan, aslnda iktidar alar ile ileyen bir sre olduunu Foucaultcu bir yerden biliyoruz ama buna ramen her zaman merkeze orduyu koyuyoruz. Merkeze orduyu koyuyor olmamz, tabii ki militarizmin bu corafyadaki siyasal ve toplumsal rolnden bamsz dnemeyiz. Yani tarihsel ve corafi olarak baktmzda militarizm zaten byle iliyor ama bizim militarizm eletirimiz de bu merkezden hareket ediyor. Askerliin karsna sivilliin konularak muhalefet edilmesi ise yle bir sorun yaratyor: Militarizmi daha yapsal ve sistematik olarak kavramamza yardm edecek, ulus-devlet eletirisini yapmamz engelliyor. Rosa Luxemburga ya da spanyol anaristlerine bakacak olursak antimilitarizm tarihsel olarak aslnda sistemli, politik bir devlet eletirisidir. Asker-sivil kartl ierisinde bu ilikiyi karyoruz. Oysa orduyu meru klan yaplanma, g tehdidi ieren bir egemenlik sistemi olan devlettir. Yani militarizm bir devlet eletirisinden ziyade bir ordu eletirisine dntnde meselenin esas tartma noktasn karabiliyoruz. rnein bahsettiim askeri vesayet meselesi ortaya kt zaman Ya sivilleeceiz, ya da bu srece kar kyorsanz siz de Kemalist, militaristsiniz, ayrmas sava kartlar ve antimilitarist hareketin iine dahi ok kolay sirayet etti ve blnme yaanmasna yol at.

162

163

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

Asker sivil kartlndan neoliberal devlet eletirisine Militarizmi asker ve ordu odakl dnmenin baka bir sonucu da, bunun militarizmin farkl vehelerini grmemizi engellemesidir. rnein, iinde yaadmz neoliberal gvenlik devletini dnecek olursak militarizm sadece ordu ve asker tarafndan yeniden retilmiyor ya da bu tehdidi sadece orduda bulmuyoruz. Hatta gnmzde ordunun bu tehdidi kullanma potansiyeli azalrm gibi grnrken baka militarist glerin bu tehdidi ierdiini daha fazla gryoruz ki artk biz ordulaan bir polisten bahsediyoruz. 1 Maysa gnler varken polis bariyerleri Taksimin evresini sarm durumda. Bu ise organize bir iddet tehdidinin polis tarafndan srekli gznze sokulmas anlamna geliyor. Ama bu tip tartmalarda polis gibi kolluk kuvvetlerinin militarist tehditlerini ou zaman grmezden geliyoruzdur nk derdimiz daha ok orduyla. Ordu merkezli bu yaklam benzer ekilde zel gvenlik grevlileri gibi sermayenin zel militarist glerini grmemizi de engelliyor. Belki bunlarn zerine daha ok dnmemiz lazm. zellikle dediim gibi her trl toplumsal/kltrel sorunu bir gvenlik sorunu haline getiren neoliberal gvenlik sylemine daha ok odaklanmalyz. rnein ben g alannda da alyorum. G iktisadi, idari, toplumsal, kltrel bir sorun olarak deil bir gvenlik sorunu olarak tartlyor ve bu aslnda btn gndelik hayatmza sirayet eden bir sorun. Mobese kameralaryla o gvenlik ihtiyacnn dourulmas aslnda kendi ierisinde militarist bir tehdidi barndryor. Militarizm srelerinde ordunun merkezi olarak kabul edilmesi aslnda kendi iinde bir elikiyi de barndryor. Bir taraftan militarizmin merkezini ordu kabul ederken dier taraftan militarizm ordu merkezinden hayatn her alanna yaylan bir kltr olarak tarif ediliyor. Bunun sonucunda ise aslnda neyin gerekten militarist olduunu grmemiz mmkn olmuyor. Okuma nerisi olarak gnderilen Glnur Savrann Cinsiyetilik Her Zaman Militarist mi?9 yazsnda syledii gibi, nerede iddet grsek onun militarist ve cinsiyeti olduunu sylemeye balyoruz. Ucube tartmalarnda beni o zamanlar ok heyecanlandran, u anda ise benim iin ok sorunlu olan Yldrm Trkerin iten

teyelli rtbeler10 kavramsallatrmasnda olduu gibi Hepimiz siviliz ama hepimiz militarizmi iimizde tayoruz ve her gittiimiz yere onu tayoruz, demenin bizi analitik ve politik olarak zor bir yere soktuunu dnyorum. nk byle baknca artk militarizmin ne olduunu anlayamyoruz. Bence daha da nemli olan bir dier nokta ise smet Aka bunu bir syleisinde11 sylyor- iktidarn fantezisiyle dnmeye balyoruz. Srekli Her Trk asker doar, diyen iktidarn szne karlk Hepimiz iten teyelli rtbeler tayoruz, demek aslnda iktidarn gznden her yerde milliyeti ve militarist sylemi grmeye baladmz anlamna geliyor. Bu da sorunlu nk bu, iktidarn gznden dnyor ve kendimizi de bu gzle gryoruz anlamna gelmektetir. Her Trk asker doar, sylemini reddetmiyorum, ok gl ve kurucu bir sylemdir ama her yerde militarizmi gryor olmak paranoyak bir fantezi de oluturabiliyor ve bu fantezi zerinden de politika retmemiz imkansz hale geliyor. smet Akann Expressteki syleisinde bahsettii gibi her yerde militarizmi grmektense Her Trk asker domaz! diyen ya da askerlikten kaan pek ok insann olduunu grmemiz gerekli. Yani militarizm ve milliyetilik kadir-i mutlak deil, bunun bir sr atla var ve bizim o atlaklar bulmamz lazm. Bunlar nasl bulabiliriz bilmiyorum ama bunu her zaman tartmamz lazm. Biz Ucube olarak pek fazla atlak bulamadk. Aslnda bulduk da bunlarla ne yapacamz bilemedik. Ucubenin benim gzmdeki sorunlarndan bir tanesi buydu. Her yerde militarizm gryoruz, o zaman nasl eyleyeceiz? O zaman kendi szmz nasl oluturacaz? Slogan nasl oluturacaz? Militarizm her yerde! mi diyeceiz? Teoride ok iyi konuabiliyoruz ama pratie gelince bu ii nasl yapacamz bilemiyoruz. Antimilitarizm = iddet kartl (m?) Bir dier nemli mesele antimilitarizmin iddet kartlyla eitlenmesi Foti Benlisoy ve Selin Pelekin Krt Muhalefetini Ehliletirme Arac Olarak iddet Kartl12 metnini de bu tartma iin nerdim nk unu dnmemiz lazm: antimilitarizm ne
10 Trker, Yldrm, (26.06.2012), Meczuplardan Bir Savc, Radikal Gazetesi (http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=7842 92&Yazar=YILDIRIM%20T%DCRKER&Date=17.06.2010&CategoryID=97) 11 Aka, smet, (2011), Neoliberal Otoriter Populizm, Express Dergisi, (syleiyi yapan: Begm zden Frat ve Krad Kzltu), say 118, 12 Benlisoy, Foti ve Pelek, Selin, (03.11.2011), Krt Muhalefetini Ehliletirme Arac Olarak iddet Kartl, Bianet ( http://bianet.org/bianet/bianet/133118-kurtmuhalefetini-ehlilestirme-araci-olarak-siddet-karsitligi )

9 Savran, Glnur, (2006), Cinsiyetilik Her Zaman Militarist mi?, Amargi Dergi, say 3, s:34-36

164

165

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

zaman pr bir iddet kartl haline geldi? Tarihsel olarak bakarsak 1960lara kadar antimilitarizm hibir zaman iddet kart olmamtr diyebiliriz. Rosa Luxemburga baktmzda militarizmi snfla ve ulus-devletle ilikilendiriyor ve nerisi de ordulara kar halkn silahlanmas. Kendimi silahl mcadeleyi savunur vaziyette bulmak istemiyorum ama biz spanya Devrimindeki silahl milisleri ve onlarn antimilitarist olarak bu mcadeleyi yapyor olmalarn nasl birdenbire grmez hale geldik de iddet kartl eittir antimilitarizm oldu? Bu zellikle Trkiyede srmekte olan savaa kar da sz retmemizi gletiren bir pozisyon. nk bu ahlaki bir yerden iddet kartln savunuyor olmaktr; iddet neden ortaya kyor? Yapsal olarak nasl retiliyor? Hangi failler tarafndan retiliyor ve sistematik olarak nasl devam edebiliyor? Gerilla hareketi nereden kyor? Bir halk neden silahlanyor? sorgulamalarn yapamamaktadr. Btn bu sorulara verilecek cevaplar balamndan ve tarihselliinden kopararak pr pak bir ekilde iddet kartym, ne ordu ne gerilla, diyerek bu iin iinden ok rahat syrlamayacamz dnyorum. Hep beraber Operasyonlar durdurulsun! noktasna gelmenin ka yirmi yl aldn dnrsek, iddete her nereden gelirse gelsin Hayr! demek belki de iddete kar mcadele edeceimiz aralarmz da elimizden alyor. Antimilitarist feministler olarak silahlanalm, demiyorum elbette ama antimilitarist bir feminist olarak feminist hareketin iddetten neden bu kadar uzak durduunu sorguluyorum. Metinde de bahsedildii gibi Bir iddet sarmal var ve devlet kadar gerilla da bunun ierisinde ve bu iddeti retiyor, sylemine neden bu kadar abuk kapldmz ve neden bunun zerinden Krt hareketiyle baka bir ilikilenme biimi gelitiremediimizi sorgulamamz gerekiyor. Bununla balantl olarak antimilitarist feministlerin Trkiyede srmekte olan savala ilgili olarak kendi pozisyonuna dair bir sz syleyememi olmasnn sorunlu olduunu ve Jacques Rancirein siyasal zneleme diye adlandrd sreci gerekletiremediimizi dnyorum. Yani Krt hareketiyle dayanarak ya da Herkes Krttr! diyerek deil, biz kendi bulunduumuz yerden, Aye Gln sylediine yakn bir yerden Bu lkenin vatanda olmaktan utanyoruz, gibi, kendi bulunduumuz zne pozisyonunu reddederek bu srecin ierisinde yer alabilirdik. Trkln, vatandaln, bana bitiin her trl rol reddediyorum, diyerek Krt hareketiyle ilikilenebilirdik. Bunu Ucube ierisinde de ou zaman tarttk ama kendi bulunduumuz zne pozisyonunu politize edemedik. Arlkl olarak bir dayanma ilikisi kurmaya altk ama bu dayanma ilikisi ierisinde
166

de kendi pozisyonumuzu eletiremedik ya da kendi pozisyonumuz zerinden ykselen politik bir talep ortaya koyamadk diye dnyorum. Feminizmi bir zgrleme hareketi olarak dnyorum ve bunun neysem o olabilme zgrlnden ziyade olmadm ey olabilme zgrl, kendi kendimizi belirleme zgrl olarak tanmlyorum. Kurucu ve proaktif bir sre olduunu ve bu anlamda da Sevgi Soysaln hizaya gelmeme metaforunun, militarist bir metafor olmasna ramen ok uygun olduunu dnyorum. Hizaya gelmemek metaforunun sadece militarizme kar deil btn alanlarda zerimizde kurulan tahakkme kar gelmek iin ok iyi bir metafor olduunu dnyorum. Biz buradan bir slogan da karmaya almtk ama olmad. Bugne kadar olan rgtlenme deneyimlerini antimilitarist feminist hareket diye hibir zaman adlandrmayacaz sanrm nk bir hareket yok ortada. Fakat rgtlenmeler silsilesinden geriye bir slogan bile kalmam olmas beni ok dndryor akas. Sanrm herkes u sorular ile yola kyor: Neden biz srekli ldrmeyeceiz, lmeyeceiz, kimsenin askeri olmayacaz! ya da Reddet, diren, hayr de, askere gitme! sloganlarn atyoruz? Biz de Ucube olarak eer bizim maksadmz erkek merkezli dnceye kar kmaksa Biz neden kendi sloganmz retemiyoruz? diye yola ktk ama hibir slogan retemeden de kaldk. Bu bence nemli bir gsterge Bir hareketten bahsedemiyoruz ama bu rgtlenmelerden geriye bir slogan bile kalmam olmas dndrc. ou zaman aslnda tan(a)mam hikyelerden de bahsediyoruz, ben bunu Antimilitarist Ucube deneyimimde fark ettim. Birka sene nce faaliyet gsteren antimilitarist feminist bir rgtlenmenin bile hikyesi yeni rgtlenmeye tanmyor. Biraz kt bir son oldu ama Esen: Ama mesela Bana bak babakan tepemizi attrma, kendin yat kulukaya, bir Trkk, iki Trkk, Trkk dourmaya! slogan Safdnn ve erkek iddetiyle milliyeti sylemi bir araya getiren ve hl da eylemlerde sylenen sloganlardan bir tanesi. Var bir tane. Begm: Evet doru ama o da tam militarizme kar sylenen bir slogan deil. Nurhayat: Sizleri dinlerken srekli feminist teoride ne kadar eksik olduumu dnyordum. Kendim de dhil, herkese bir tavsiyem var; bizim felsefe tartmamz gerekiyor. Teorik bakmdan glenmemiz gerekiyor nk teoriden beslenmediimiz zaman pratiklerimiz ok hafif kalyor. Feministler olarak paradoksal eyler sylyoruz. Kadnn
167

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

aile iinde ezilme potansiyeli yksek olduu iin daha byk bir egemene diyoruz ki: Ben seni 155ten ardm zaman polisinle gelmelisin. Bu i iin polis besle, kadnlar anlayan, bu i iin eitim alm timler kur, diyoruz. Benim ailemin iine girebilirsin, de diyoruz ama dier taraftan da polisin varlna kar kyoruz. Byle paradoksal bir sz syleyen felsefenin iinde durduumuz zaman durum deiiyor. Militarizm tartmas iin de bunun geerli olduunu dnyorum. Felsefi, teorik altyapmz gelitirmemiz lazm. Biz hakikat denen eyin altna bombay koyup, dnebilen nadir bir grubuz feminist kadnlar olarak, bizim felsefe yapmamz lazm. Begm: Sadece teori de bizi kurtarmyor. Aslnda farkl pratiklere de bakmak lazm. Tam da senin bahsettiin paradoksla ilgili bir rnek vereceim. 155i arayp, erkek polis armak zorunda kalyoruz ya buna alternatif olarak mesela Hindistanda baz kadnlar erkek iddetine kar rgtleniyorlar ve bir kadn iddete uradnda rgtl olarak o erkei cezalandran kadnlar da var. Esen: Dvyorlar m? Begm: Tekrar altn iziyorum, bir tim kuralm da erkekleri dvelim demiyorum ama teorik bir alm kadar farkl pratiklere de bakmak lazm diyorum. lk: ODT Kadn almalarnda yksek lisansm yeni bitirdim, tez konum da Amargi ve farkllk feminizmiydi. Tezimde Amarginin feminizminin transversal politics (apraz siyaset) kavram zerinden gittii gibi bir sonu kt. Bu kavram Antimilitarist Feminizme de denk gelen bir kavramsallatrma; kimliklere sayg temelinde Trk ve Krt kadnlarnn ayn ortamda bir diyalog kurmalarna n ayak olmak olarak tanmlayabiliriz. Bir de toplumsal cinsiyet ve bar diye bir ders almtm. Orada Norveli Johan Galtung diye bir teorisyenin yapsal iddet tanm zerinden baya bir tartmtk. iddetin her zaman fiziksel iddet olmadn, halkn anadilini engellemenin de bir iddet olduunu tartmtk. Buna karn Begmn dedii gibi iddet fiziksel bir direni de olabilir. Ben de antimilitarizm ile Safd rgtlenmesinin ncesinde birazck uratm. Orada unu dnmtm: spanyada anaristlerin yaptn bildiim bir eylem var. Dileke verip, Benim vergim, orduya gitmesin, demilerdi. Biz de feministler olarak byle bir eylem yapabilir miyiz? nk bu vergilerin ok byk bir ksm ordu btesine aktarlyor... Nilgn: Feminist hareket siyasi ve terimsel farkllklar ieriyor olmasna ramen bunun iinde egemen olan bir feminist hareket olduu kanaatindeyim ve -kendimi de iinde sayarak sylyo168

rum- bu hareketin yle bir problemi var: Feminist alg ok fazla erkek egemenliine indirgenmi durumda ve bu alg heteroseksel erkein, heteroseksel kadna ynelik iddeti olarak grlyor. Hlbuki ataerkillik daha geni ilikileri ieriyor, erkekler aras ilikileri de dzenleyen, erkek ve erkeklii de tanmlayan bir iktidar biimine iaret ediyor. Bunu biraz unuttuumuz kanaatindeyim, feminist politikann kapsamn ok daralttk. Trkiyede malum erkekler askerlik yapyor ve malum Trkiyede bir sava var. Dolaysyla kadnlar ister vicdani reti, ister sava kart ya da antimilitarist olsunlar vicdani reti erkeklerin yannda hep desteki olarak alglandlar. zellikle ilk dnem antimilitarist hareket ve vicdani retiler cinsiyetilik gibi bir yn konu hakknda konuup, yazyorlard ama hayat yazlardaki gibi olmuyor, baka trl yaanyor. Trkiyedeki sava kart hareket ya da antimilitarist hareket sadece vicdani redde indirgendiinden, vicdani reti arkadalarmzn hapishanelere alnmas zamannda antimilitarist feminist hareketteki kadnlar da haliyle desteki olarak harekete geiyorlard. rgtlenme iindeki kimi arkadalarmz da Siz kadnlar askerlik yapmyorsunuz, diyorlard. Geri bu son zamanlarda almt ama sonu olarak hayat baka trl yryordu. Ucube meselesine gelince, btn dier antimilitarist feminist kadn gruplarna olduu gibi bu da iinde olmay ok istediim bir rgtlenmeydi. Ben hl bitmedii kanaatindeydim. Begm: Snmlendi dedim, bitti demedim. Nilgn: Ama gnllerimizde yayor. (Glmeler) Dierleri benim iin hakikaten ya bitti ya snmlendi. Oradaki kadnlardan ya da oradaki birlikteliklerden ikyetim olduundan deil, ama bu yle oldu. Fakat Ucube hl kalbimde yayorsa yeniden bir gn yine bir kvlcm kabilir diye umuyorum. Ne yapaym yani? Biz feministler militarizmi konumaktan kandk, bunu hep sylyorum. Bu tam da Aye Gln de, Begmn de deindii militarizm algs yznden. Pr-i pak iddet kartl benim iin de sz konusu deil, hayatta byle bir ey yoktur ama ben iddet kartl diye bir pozisyon olduunu dnyorum. Ben iddet kart birisiyim. Mesela Begmle ben iddet kartl konusunda ok farkl dnyorduk, Ucubede farkl dnen baka kadnlar da vard. Bunu bizi yok edecek bir ey olarak konumadk ama bunu konumamann, bununla atmaktan kanmann bizi snmlendirdiini dnyorum. Ya da belki de nceki deneyimlerin aksine unu becerebilirdik: Biz birbirimizden farklyz ama birarada yrrz. Yolunu bulurdu bu grup ama biz bundan da kandk.
169

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

Bu kadar zamandr antimilitarist rgtlenmelerin iinde yer alan biri olarak bazen niye vicdani reti olmadm diye dnyorum. Bu lkede antimilitarizm ve vicdani ret hareketiyle bazen yakn bazen uzak mesafeli ama hep ilikili oldum. Fakat vicdani ret yapmadm, hep vergi veriyorum diye bahaneler buldum. Sonunda unu kavradm: Bunu yapmadm nk ben bir iddet kart olarak, devletin iddetiyle, ezilenin iddetini aslnda tam olarak bir tutamadm, genliimde bu Filistin meselesiydi, sonra Krt meselesi oldu. Bununla yzleemedim ben. Byle olduunu bile bile, Krt gerilla hareketiyle, Trk Silahl Kuvvetlerinin iddetine eit mesafede olmadm srece vicdani ret yapmak -nk total ret yapacaktm- kendimi kandrmak demek olurdu ve bu da hi iyi olmazd. Karar verdim, ki buydu mesele ve bunu bugnden sonra formle edebilirsem vicdani reddimi aklayacam ama nasl yapacam bilmiyorum. Bence rgtl iddet askerilemedir. Sonuta gerilla hareketi de hiyerarisiyle, komplosuyla, gizliliiyle (yani sadece silah kullanmakla ilgili bir ey deil militarizm) btn rgtlenme biimiyle militarist bir yaplanmadr. Buna ister Filistin diyelim, ister spanya i savandaki anaristler diyelim, ister Krt gerillalar diyelim, hepsi militaristtir. Umuyorum gn gelecek Krt hareketi iin militarist yntemlerle politika yapmak son bulacak ama Trk devleti ya da dier devletlerin tm militarist rgtlenme olmadan varln srdremez. Militarist olmayan bir devlet dnlemez. Tabii ki de erkekler ve kadnlar arasndaki hiyerarik ilikileri belirleyen, gizlilik ieren, ast-st ilikisi ieren ailevi, airete dair btn ataerkil ilikilerin bir yn askeri kodu ierdiini ve bu ilikilerin militarist olduunu dnyorum ve buna giderek daha ok inanyorum. Evet, militarizm herkesi belirliyor, hepimizi belirliyor. Gndelik hayatmzn iine szm ama gndelik hayatlarmzn iine szan militarizmi biz hepimiz yeniden retiyoruz diye dnyorum. Hepimiz Trkz, hepimiz Ermeniyiz meselesinde kafam ok kark. Bana doru gelen Trklk iinde kalp oradan ses karmak. Yani ezilenin yerine gemek deil, ezilenin yannda kendi ait olduun yere dair sz sylemek bana hep daha etkili gelmitir ve hatta bu yzden galiba Hepimiz Ermeniyiz metninde imzam bile yoktur. zlem: Bir sr konuda olduu gibi bu konuda da kafam hl kark. Ucubeden bende kalan dnce uydu: Biz bir sava gereklii iinde yayoruz ama bunu farkl deneyimliyoruz. Batda yaayanlar olarak bu savan bir parasyz ama doudaki gibi bir paras olmadmz iin buna karn ne yapacamz bilemedik.
170

Figenin jineoloji sunumunda13 Krt kadnlar ile kavramlara yklediimiz anlamlar bile farklyken ortak bir yol bulmaya altmz fark etmitim. Mesela o gn Bilim nedir? diye tarttk. Krt Kadn Hareketinin kadn olmaya ya da kadn bilimi zerinden bu kavramlara ne atfettiine ve bizim burada o kavramlar nasl tarttmza baktmzda aslnda sava gerekliinin bizim dnce pratiklerimizi birbirinden ok ayrtrdn grdm. Haliyle teorik dnceden, pratie geerken srekli sknt oluyor. zellikle batda yaayan biri olarak savaa kar eylemlilik retmek gerektiinde, byle ok yakc bir gndemin iinde de olunca elimin, kolumun balandn hissediyorum. Ucubenin son tartmalarnda srekli bunlar tartyorduk ama pratie nasl geireceimiz noktasnda hep tkandmz hatrlyorum. Buradan da yle bir noktaya geliyoruz: kinizin de sunumlarnz dinlerken kafamda dnen hep uydu: Bu tkankln sebebinin eylemlilie ok snrl yaklayor olmamzdan kaynaklandn dnyorum. Eylemlilii sadece sokak eylemlilii ile zdeletirip sokak eylemliliini de kalabalk bir kitle halinde sokakta bir yerden bir yere yrmek gibi dnyoruz. Bunun dna kabilecek pratikler de retmeliyiz. Mesela lknn bahsettii vergi meselesi benim de aklma gelen rneklerden biriydi. Sadece bu deil tabii baka bir sr eylemlilikler de bulunabilir. Gne: Ben Aye Gl Altnayn sorduu baz sorulara dnmek istiyorum: Aile ii iddet ile yani gndelik erkek egemen iddetle militarizmin balants teorik ve pratik olarak nasl? Bunlarn yapsal nasl balar var? Ben de tezimde aile iindeki erkek iddetini alyorum. eitli karlamalarmda baz kadnlar yle yorumlar yaptlar: Acaba bu erkek iddetinin artmasnda (zannedersem 2002den beri artan bir rakam var) savan etkisi mi var? Artan erkek iddeti Trkiyedeki militarizmle ne kadar balantl? Militarizmi ok geni anlamda tuttuumuzda Militarizm her yerde diyebiliyoruz, gndelik hayatmzn rgtlenii, neo-liberal gvenlik sistemlerinin hayatmza ve zihinlerimize duhul etmesi de bir militarizm. Ama biraz daha zel anlamda baktmz zaman Trkiyede olan sava eve, sokaa nasl yansyor ve bu aile iinde yaanan iddeti nasl arttrr? Bu saylara ne kadar yansyor bilmiyorum, saylara baktmda, Trkiyede savan ok youn olduu dnemlerde kadn cinayetleri daha fazla deil, 2002den bu yana bir cinayet art var. Bu sonuta psikanalitik bir yansma m? Bastrlm bir ey aa m kyor? Toplumsal deiimler bu tarz verilerle llebilir mi? Komplike bir soru bu. Kendi adma buna
13 Bkz: Bu kitap iindeki Figen Aras, Krt Hareketi ve Feminizm sunumu

171

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

yle basit bir yant vermek istemiyorum: Ekonomi, sava bunlar kadn cinayetlerindeki artn sebebidir. Peki, siz bu soruyu tam olarak nasl sordunuz? Merve: Biraz kendi deneyimimden de yola karak konumak istiyorum. Ben vicdani retiyim, geen sene akladm vicdani reddimi. 2004 ylndan beri kadnlar vicdani retlerini aklyorlar, bu srete dier kadn vicdani reti arkadalarla da neden vicdani reti olduumuza dair ok tarttk. Bu konumalarda biz de militarizmi u anda konutuumuz balamda konumutuk. Militarizm sadece orduyla ilgili bir problem deil. Hayatmzn her alannda bunu yayoruz. Okulda, ailede ve pek ok yerde militarizmin yansmalar var. Ama militarizmi bir de yle bir yerden ele almtk: Bu topraklarda sren sava aslnda o kadar vahi bir ekilde devam ediyor ki biz buna kar szmz sylemeden ilerleyemeyiz. Ama biz vicdani reddimizi sadece bu savaa kar yapmadk. nk bu topraklarda sren sava reddediyoruz, ama biz ayn zamanda hayatlarmzn militarizm tarafndan bu kadar basklanmasna ve gasp edilmesine de itiraz ediyoruz. Cansu: Antimilitarist Ucubede, antimilitarizm eit deildir iddet kartl meselesinin neden bir blnmeye ya da snmlenmeye yol atn biraz daha aabilir misiniz? Nilgn: Bunu konumama durumu vard. Begm: Bunu tabulatrdk aslnda. Elif: Ben buradaki vicdani ret, antimilitarizm ve iddet kartl zerinde dnen tartmalara biraz ainaym. Biraz girift bulduum tartmalar bunlar nk iki taraf da hakl grdm noktalar var. Ben de vicdani retiyim. Vicdani reddimi aklamamda yaadm bir olay ok belirleyici olmutu: Bir gn ev sahibinin evindeydim, ayn apartmanda oturuyoruz. Bir komusu gelmiti, ben o kadnla tanmyordum. Kadnn iki tane olu var, bir olu asker dieri de polis. Ev sahibinin de torunu olacakt, kz istiyorlard ancak erkek olduu belli olmutu. ki tane olu olan kadn komunun tepkisi yle oldu: Olsun ne gzel, memlekete bir asker daha geliyor. Bu sz benim iin ok belirleyici olmutu. Ama vicdani reddimi aklarken unu da dedim: Tm ezen kimliklerimden vazgeiyorum ve militarizmin bana ykledii kadnlk rollerini reddediyorum, dedim. Eer benim kadn olmam demek bu lkede veya dnyann herhangi baka bir yerinde askerler yetitirecek bir makine ya da fabrika olmam anlamna geliyorsa, Srekli asker douraym ve bu sava bir ekilde temin edeyim, gerektiinde kendim gideyim, savaaym, srtmda mermi tayaym, demem anlamna geliyorsa, kadn olmann ya da Trk olmann karl asker olmaksa, beyaz olmann karl siyahlardan
172

daha stn olduum ve onlar smrebileceimse, (hatta daha banal bir rklk zerinden) onlardan daha zeki ve medeni olduum anlamna geliyorsa ben bunlardan vazgeiyorum, dedim. Geen haftaki Anarko-feminizm14 tartmasnda da konutuumuz gibi ben de pr bir iddet kartlndan yana deilim. Kendimi kesinlikle antimilitarist olarak deerlendiriyorum ama militarizmi askerileme olarak gryorum. Dolaysyla mesela Avrupada olan baz anti-hiyerarik, illegal, iddeti bir yntem olarak kullanan feminist rgtleri militarist olarak grmyorum. Mesela, ismini maalesef hatrlayamyorum Begm: Rota Zora m? Elif: Evet, o. Bu rgtlenmeyi militarist olarak grmyorum ve maalesef iddetin bir yntem olarak kullanlabileceini dnyorum. Aye Gl: Bu bahsettiin gruplar ne tr bir iddet kullanyor? Elif: Mesela, erotik shoplar bombalyorlar. Aye Gl: nsan ldrmyorlar yani. Gne: Krtaj kart gruplarn, nnde dua ettikleri fotoraflar bombalyorlar rnein. Aye Gl: Ama mekanlara ynelik bombalama eylemleriyle, insanlara ynelik bombalama eylemleri farkldr. iddet kartlarnn ou zaten canllara ynelik iddet uygulanmamasna vurgu yapyorlar. Elif: Begmn bahsettii grup, tecavzc erkekleri cezalandryor mesela. Gne: Almanyada gmenlerin oluturduu yle bir grup var. Aralarnda younluklu olarak Trkiyeliler ve Krtler var. Erkekleri cezalandryorlar. Aye Gl: Ne yapyorlar? Dvyorlar m? Gne: Dvyorlar evet. (Kahkahalar) Elif: spanya Savandaki anarist rgtlenme gibi antimilitarist bir milis rgtlenmesi olabileceini dnyorum. Fakat ne yazk ki iinde yaadmz bu egemenlik alannda kullandmz aralar da egemenlerin aralar. Doduum andan itibaren militarist iddeti uygulamam gerektii retiliyor. Ama bir kadn vicdani reti olarak askerlik ya da zerime bindirilmi olan kimlikler kesinlikle benim sahip olmak istemediim kimlikler. idem: Aslnda ok heyecanlym nk bu tip panellerde yanl bir ey syleyeceim ve herkes onu ekip alacak, byk bir sorun olacak diye ok korkuyorum. O yzden hassasiyetle konu14 Bkz: Bu kitap iindeki Gksun Yazc, Anarko-Feminizmin Politik Potansiyelleri sunumu

173

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

maya alacam. Her eyin ne yazk ki bir tanm var ama hayat o tanma bal ekilde ilemiyor, srekli deiiyor, kendini yeniliyor ve dntryor. Tpk vicdani ret tanmnda olduu gibi. Vicdani reddin benim bildiim bir tanm var: Politik, ahlaki ve vicdani nedenlerle zorunlu askerliin reddedilmesi. Ben de bu mcadele alann her zaman bu tanm zerinden kurdum ve grdm ki askerlik yapmak zorunda olan erkekler vicdani retlerini bu ekilde aklyorlar. Bu tanm erevesinde oluan mcadele alanlarnda da tanmlanan belli konumlar olmu. Mesela Bir vicdani reti illa antimilitarist olmak zorunda mdr? Bir vicdani reti iddet kart olmak zorunda mdr? gibi sorularla karlayoruz. Bu sorularn at tartmalar somut bir tanm erevesinde ama ok muallak olduu iin daha ok tartacaz gibi grnyor. Tpk kadn vicdani retilerin konumunun ne olduu gibi, nk eer bu tanmdan yola karsak askerlik yapmak zorunda olmayan kadn vicdani retiler neyi reddediyor? Bildiiniz gibi son sreteki vicdani retiler sadece antimilitaristler deil. Aralarnda sosyalist, Mslman, Krt vicdani retiler de var. Hepsinden de Vicdani reti olur mu olmaz m? diye tartld. Tartlr, ama benim bu tartmalarda eksiklik olarak grdm bir yan var: Hepimiz zorunlu askerlii reddediyoruz ve bu noktada tm yaplan tartmalarn dnda bunun zerinden ortaklaabilirdik ancak grebildiim kadar ile ortaklama noktasnda belli skntlar yaanyor. Ben henz vicdani reddimi aklamadm. Ama aklayan kadn arkadalarla konutuumda, vicdani reti olmalar konusunda her birinin farkl grleri var. Doduu andan itibaren militarizme maruz braklarak erkekletirilen dolaysyla askerletirilmek istenen kadnlarn vicdani reti olmalar ok anlalr. Ancak kadnlarn kendilerine dayatlan bu rolleri reddetmek iin vicdani reddi eylem biimi olarak kullanmalar da baka bir tartma konusuna dnyor. Aslnda bu tartmalarn, vicdani ret kavramnn bir tanmnn olmas ama bu tanm etrafnda hep farkl farkl durumlarn olumas ve herkesin de Bu budur, dorusu budur ve byle olmas gerekir, demesinden kaynaklandn dnyorum. Bra: Vicdani ret aklamann Trkiye topraklarnda ok nemli olduunu dnyorum nk bu, devletin otoritesine kar Buna kar kyorum! demektir. Herkes farkl sebeplerle vicdani reddini aklyor, diyoruz ya, Mslmanlar laik orduda bulunmak istemedikleri iin, sosyalistler kapitalizmin uzantlarnda olmak istemedikleri iin aklyor vs. Bunlarn her biri vicdani ret olur mu? Bu antimilitarizm olur mu? diye srekli tartlma174

snn buyurgan bir tavr olduunu dnyorum, nk bu tartma ile o insanlarn znelliini yok ediyoruz. Vicdani reddin baka kesimler tarafndan sahiplenilmesini sorun ediyoruz ama bir yandan da antimilitarist tavrn yaygnlamamasndan ikayet ediyoruz. iddet meselesine gelince, iddet bizim aktif/pasif diye ayrabileceimiz, sadece vurdu, krd eklinde olan bir ey deil. Mesela benim annemle, babamla yaptklar bir eyden dolay konumamam da bir iddet bana gre. O yzden insann doas falan demek istemiyorum ama iddetin insana ok ikin olduunu dnyorum. Krdistanda ya da Filistinde devam eden sava zerinden dnrsek, stmze bombalar yaarken Ben iddet kartym, u tanka ta atmayaym, diye dnemezmiiz gibi geliyor. O yzden de her trl iddete kar olmak dorudan bir tavr deil de biraz konformiste vardmz bir sonu gibi geliyor bana ve bunun politikasn yapmay da salkl grmyorum. Bu yzden iddet kartlnn bir bo gsteren, alt ok fazla oyulan, her yerde kullanlan ve btn mcadelenin stn rten bir yaklam olduunu konuulabiliriz, diye dnyorum. Aye Gl: Bence herkesin katks ok muhteemdi. ok farkl deneyimlerden, ok nemli sorular soruluyor fakat hibirimiz militarizmden ne anladmz ok amadk. Militarizm eittir udur, demek iin deil ama Militarizmi konuurken bunlar dikkate almalyz, diye yazda listelediim birtakm zellikler var, onlarn stnden gemek istiyorum. Begmn de dedii gibi kavramlarn kendi tarihi var, deneyimleniyorlar, deiiyorlar, dnyorlar. imdi tam da tartmann gbeinde militarizm ve antimilitarizm kavramlarnn deneyimlenmesi sz konusu ama birtakm deerler, rgtlenme biimleri ve eylemlerin adn koymak istiyorum ki ou konumalarda da geti zaten. Birincisi militarizmde itaat kltr ok merkezidir. Yani askeri, militarist deerlerin hayatn geri kalanna yaylmasndan, dolaysyla hayatn askerilemesinden bahsettiimiz zaman itaat kltr ok merkezi bir yerde duruyor. Bunun yan sra sayabileceimiz dier baz zellikleri: Emir komuta ilikisine dayal hiyerarik rgtlenme, kaba kuvvete dayal g anlaynn belirleyici olmas, iddetin bir ara olarak meru kabul edilmesi (burada yine kaba iddetten bahsediyorum), hatta yceltilmesi, lmek ve ldrmek zerinden kahramanln yceltilmesi, ehitlik ve gazilik gibi unvanlar zerinden bir kutsallatrma ve ayrtrma olmas ve tam da Nilgnn altn izdii gibi davran, kyafet, inan, kimlik ve cinsel ynelim baznda tektipletirme, iddet ve itaatle
175

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

ilikisi zerinden tanmlanan heteroseksel erkekliin dier erkeklikler ve kadnlklardan stn grlmesi ve ayrcalkl olmas, dolaysyla o heteroseksel tanmna uymayan herkesin, btn erkeklerin ve kadnlarn ayrtrlmas, mzik kltrnn marlarla ekillenmesi (yani hepimizin ortak bildii birtakm marlar olmas) Begm: Ama gzel olan devrimci marlar da var. (Glmeler) Aye Gl: Peki, (Glmeler) belki de tartmamz gereken ey tam da bu. Spor kltrnn uygun adm yryle, tren kltrnn stadyumlarda tek tip, itaatkr genlik performanslaryla ekillenmesi vs. Bu listeyi uzatmak mmkn. Her birinde kadnlar ve erkekler nerede duruyor? Kadnlardan ve erkeklerden ne tr performanslar bekleniyor? sorularn da militarizmi tanmlarken aklmzda tutmalyz. imdi Gnein sorusundan balayacam, ondan sonra daha genel tartmaya dnmek istiyorum. Bu soruyu nasl sordunuz diyordunuz ya, birok farkl ekilde sorulabilir bu soru ama ben bunu daha ok feminist siyaset asndan soruyordum. Mesela militarizm tartmalaryla, aile ii iddet tartmalar arasnda nasl bir iliki kuruyoruz ya da kurmuyoruz? Kurmamamzn sebepleri ne ve bunlar neden ayr tartmalar ve ayr mcadele alanlar olarak yryor; ki bence yle yrd. Kadnlar olarak iddeti sorunsallatrrken ifade ettiimiz bir iddetsizlik talebi var deil mi? iddetsiz bir hayat istiyoruz; ekonomik iddetten, fiziksel iddetten, psikolojik iddetten, cinsel iddetten arnm ilikiler, hayatlar ve sokaklar istiyoruz. Bu iddetsizlik talebini hayatn baka alanlarna tayabiliyor muyuz? Orada iddetsizlikle ve iddetle nasl bir iliki kuruyoruz? iddetsizlii etik bir duru, iddetten arnmay da bir mcadele yntemi olarak gelitirebildik mi? Byle bir nceliimiz var m? Ben byle bir yerden sormutum bu soruyu. Siz burada baka yerlerden de rnek vererek bunu atnz. Neden erkek iddeti artyor? sorusunu hep birlikte daha ok tartmamz gerekiyor, o kesin. Savan etkileri muhakkak var, sava sonras dnmn etkilerine de bakmamz gerekiyor. Aile ii iddet ve sava ilikisine baka alanlar zerinden de bakmak faydal olabilir. Mesela Gney Afrikada Apartheid Dnemi srasnda olmayan ya da nispeten daha az olan iddet trleri apartheid sonrasnda ok artt. Ya da pek ok Latin Amerika lkesinde savala birlikte kadna ynelik iddet artt. Tarihsel olarak baka deneyimlere bakmak ve onlar zerinden dnmek, Bizim amzdan bu savan etkileri hayatlarmzda nelerdir ve neler olmaya devam ediyor? sorusunun cevaplar iin ok nemli. Dorudan bunu sylemek ok zor ama erkeklerin sava de176

neyimleriyle daha sonra evde kurduklar ilikiler arasndaki ilikiye bakabilecek bir aratrma olabilir mesela, bildiim kadaryla bunu yapan kimse olmad ama bunu baka balamlarda yapanlar var. Mesela ngilterede, Amerikada, erkek askerlerin ev hayatlarndaki ilikilerinin toplumun dier alanlarndaki ilikilerine gre ok daha iddetli olduunu gsteren aratrmalar var. Trkiyede bu aratrmadmz, zerine dnmediimiz ama bakabileceimiz bir konu. ok net bir ey syleyemesek de bence erkek iddetinin artmasnn ok nemli sebeplerinden biri kadnlarn artk itaat etmeyi, bu hikyedeki Kezban olmay reddetmeleri. Burada tabii ki bal bana feminist hareketin bir etkisini gremesek de feminist bak asnn toplumda yaygnlamasnn ok nemli bir katks var. Kadnlarn kendi hayatlarn kendilerinin belirleme haklar olduu dncesinin yaygnlamasnn ve kadnlarn bunu benimseyip Emret efendim, diye elerinin karsnda durmay reddetmesinin ok nemli bir rol var. Buna karn erkeklerde bir dnm olmad, tam aksine o erkeklerin nemli bir ksm 90l yllarda sava ortamnda ar travmalar yaadlar, iddet uyguladlar, belki insan ldrdler. Dolaysyla 90l ve 2000li yllarda erkeklerle kadnlarn deneyimleri birbirinden ok ayrt. Hem bu ayrmann hem de kadnlarn evdeki militarist, itaate dayal ilikilenme biimini reddetmesinin, kadnlara ynelik iddetin artmasnda ok nemli bir pay var. Nilgn: Peki, filmlerin, dizilerin, haberlerin, savaa ilikin grntlerin etkisi yok mu? Aye Gl: Muhakkak ki popler kltrn de etkileri var. Ama bence bu sorduun soru bal bana ok nemli ayr bir tartma ve aratrma alan. Bunu yeterince yaptmz dnmyorum. Tam da sizin dediiniz gibi ne olursa olsun farkl yerlerde kadnlar savala nasl ilikileniyorlar? Savaa ve farkl iddet trlerine kar nasl yntemler gelitiriyorlar? Buna bakmak ok nemli. Cynthia Cockburnun Buradan Baktmzda15 diye mthi bir kitab var. ok tavsiye ederim. Benim iin inanlmaz ufuk ac olmutur. Bosnadan, srailden, Vietnamdan, Japonyadan kadnlarn kavramsal olarak feminizmle antimilitarizmi nasl ilikilendirdiklerini, oradaki tartmalar nasl hayata geirdiklerini ve ne tr skmlklar yaadklarn anlatyor. Bizim yaanmlklarmzn ve skmlklarmzn hi de bize has olmadn grebilmemiz asndan nemli bir kaynak.

15 Cockburn, Cynthia, (2009), Buradan Baktmzda, Metis Yaynlar, stanbul

177

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

Militarizmi grnr klmak imdi Begmn Militarizm her yerde! demenin sorunlu olduuna dair yapt eletirisine geleceim. Bunu srekli sylemek neden sorunlu? Militarizm her yerde olmad iin deil herhalde, bunu kast etmiyorsun deil mi? Mesela bununla cinsiyetilik her yerde demek ve bunun zerine kurulu bir siyaset arasndaki iliki nedir? Feministler olarak da cinsiyetilik her yerde diyoruz ve bunun siyasetini yapyoruz. Ama bu analizler nerede ok eksik kalyor? Birincisi, sadece bunu syleyip, braktmzda nk bu durumda alt bo ve yzeysel bir analize dnyor. Evet her yerde, ee sonra? dedirten bir noktaya geliniyor. kincisi, bunun her yerde farkl ekillerde nasl tezahr ettiine bakmadmzda sorunlu oluyor. Her yerde olduunu en batan varsaydmz zaman bunun spesifik bir yerde nasl ilediine, nasl deneyimlendiine, bunu nasl kavramsallatrmamz gerektiine dair bir merak ve zenimiz olmuyor. Dolaysyla bu tr genellemeleri yapmak ok skntl. Sadece bu genellemeler ile ne feminist ne de antimilitarist siyaset yapmamz mmkn olur. Begmn syledii militarizmi grnr klmak ve onunla mcadele edebilmek ok nemli. Nasl ki kadna ynelik, aile ii erkek iddetinin adn koymadmz zaman onunla mcadele edemiyorsak militarizmin de adn koymadmzda onunla mcadele edemeyiz. Fakat militarizmin srekli her yerde olduunu syleyerek her bir alanda gelimi farkl mcadele alanlarna kr kalmak, o mcadeleyi yok saymak da ayn ekilde sorunlu. Aslnda en fazla bu mcadele alanlarndan beslenebiliriz. Sevgi Soysal imdi okuduumuzda inanlmaz zihin ayor. Nasl bir antimilitarist, feminist dil gelitirmi Sevgi Soysal gibi biri? Kadnlar Mamak Askeri Cezaevi ortamnda nasl bir mcadele alan yaratmlar? Bunun gibi pek ok rnek var. Dolaysyla her zaman gzmz mcadele eden kadnlara evirmemiz ve kadnlarn militarizmin neresinde durduklarna dair, Cynthia Enloenun da syledii gibi, her zaman merakl olmamz gerekiyor. Ordudaki kadnlar da merak etmemiz gerekiyor. Ne yapyor kadn subaylar? O korkun rgtlenmeyle nasl mcadele ediyorlar? Ve kadnlara kar Ah siz kadn subay olmay setiniz, ne ktsnz, veya Ah, siz kadn polisler, polis olmay setiniz, ne ktsnz, gibi bir yerden yaklatmzda aramza batan bir set koymu oluyoruz ve ok sorunlu bir siyasi konumlanma ierisine giriyoruz. Tam tersi o kadnlar merak edip, deneyimlerini anlamaya alp, onlarn deneyimleri ve mcadeleleri zerinden kendimizi konumlandrmalyz. Onlarla nasl bir dayanma ilikisi iine gi-

rebiliriz? Onlarn mcadelesini nasl daha mmkn klabiliriz? sorularn sormak da ok nemli. Antimilitarizm ve iddet kartl tartmas ok kritik bir tartma tabii. Bir kere u tartmaya hi katlmyorum ki, Foti Benlisoy ve Selin Pelekin metninde olduu gibi, eletirenler byle bir yerden eletirmeye balyorlar: Antimilitarizm eittir iddet kartl egemen dnce oldu. Nerede oldu? Nerede yaygnlat bu dnce? Trkiyede sanki ok byk bir iddet kart hareketi varm gibi. Keke olsa ama yok ki! Nilgn: Yaklak yirmi yldan sz ediyoruz. Aye Gl: Ama antimilitarizmin adn koyanlar be kii. O kadar kk bir gruptan ve herkes tarafndan eletirilen bir durutan bahsediyoruz ki, iddet kart antimilitarizm duruu Trkiyede hi de yle yaygn deil bana sorarsan. Tam tersi u anda tam da Begmn dedii gibi ordu kart, askeri vesayet kart bir antimilitarizm anlay yaygnlayor. Ya da biraz daha geni anlamda zorunlu askerlie kar kmak, T.C.nin militarizmine kar kmak olarak yaygnlayor. iddet kart antimilitarist duru kimsenin kolay kolay yakn durmak istemedii, hl ok daha marjinal bir duru. iddet kartlnn T.C.nin iddeti ile gerillann iddetini eitlemek olarak grlyor olmas ok sorunlu deniliyor. Kim bunlar eitliyor ki? Kim bunlar simetrik olarak gryor? Eer u anda egemen medyadaki, PKKnin silah brakmas gerektiini ve sorunun ancak byle zleceini syleyip de ayn zamanda zorunlu askerlii, devletin militarizmini sorunlatrmayan bir bak asn eletiriyorsanz tabii ki haklsnz. Tabii ki de Trkiyede byle bir yaygn bak as var ama benim bildiim iddet kart antimilitaristlerin hibirisi bugne kadar Krtlerin yaad deneyime, savan oluma koullarna kr kalan kiiler deil, tam tersine yaplan antimilitarist sava kart eylemlerde arlkl olarak neler yapldna bakarsanz, zmirde, stanbulda 90larda sokaa kp, insanlara Askere gitmeyin! demek zaten batan polis iddetine maruz braklmanz anlamna geliyordu ve bu eylemlerin hepsi Douda ya da Trkiyede yaanan savala ilgili insanlar harekete geirmek, farkndalk kazandrmak iin yaplmlard. Vicdani ret hareketi nereden kt diye bakarsanz sava kartlndan kt. Nilgn: Krtlere ynelik saldrlardan kt. Aye Gl: Ama bunu yapanlar iddet kartydlar ve bunun karsnda gerilla rgtlenmesini politik bir zm yolu, ahlaki olarak kendilerine bir k olarak grmyorlard. Dolaysyla vicdani/ ahlaki olarak iddeti reddetmek gibi bir duru var evet ama iddet
179

178

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

kartl sadece bu dorultuda kurulmuyor. iddet kartlndan kastedilen makinelere ve binalara zarar vermek deil, canllara, insanlara ve hayvanlara zarar vermektir. Ama hem akademik analizlere hem de siyasete yansmalarna baktmzda iddet kullanmann faydas politik olarak da ok sorunlu bulunuyor. Burada bir sr insan da syledi, ok daha asimetrik ve zayf bir yerden egemenin aralarn kullanarak egemenle mcadele ettiiniz zaman gerekten bu etkin bir mcadele oluyor mu? Silahl mcadeleyle banza daha fazla bomba yamasn m mmkn klm oluyorsunuz yoksa tam tersine silahsz kalarak ve egemenin tm iddet biimlerini redderek onu plak m brakyorsunuz? Mesela iddetsiz mcadele yntemleri tartmas, Filistinde Birinci ntifada, kinci ntifada zerinden ok yaplmtr. Hangisi daha etkili oldu? nsanlara ynelik iddet kullanmayan Birinci ntifada m, yoksa canl bombalarla kendini duyuran kinci ntifada m? Bence, tarihsel olarak antimilitarizm 1960lardan sonra iddet kartlna dnt demek, olgusal olarak tarihe mthi derecede kr kalmaktr. O tarihin ierisinde ne var? lk vicdani retiler var, Quakerlar16 falan var. Bunlarn hibirisinin klar Ben devletin askeri olmayacam ama Yehova ahitlerinin ya da baka birilerinin askeri olurum, eklinde deildi, iddet uygulamay, silah kullanmay, bir canly ldrmeyi vicdanm kabul etmiyor, onun iin askere gitmiyorum, diyorlard. Dolaysyla vicdani reddin ilk knda da byle bir tutum var ama daha sonra aynen dediiniz gibi tanm eitlendi. idem: Tanmn eitlenmesi bu corafyann kendi zelliklerinden de kaynaklanyor nk benim bildiim kadaryla da Trkiyede vicdani retler, sava kart olarak aklanmt. Burada vicdani reti arkadalar itibaren Amerikadaki siyahlarn mcadelesini unutuyoruz. Siyahlarn mcadelesi silahl rgtlenmeyi reddeden bir mcadeledir. Btn o yaadklar lin deneyimlerini, rk saldrlar, yaklmalar dnn, btn bunlara ramen silahsz rgtlenmeyi tercih ettiler. Begm: Ama Kara Panterler de vard. Aye Gl: Ama ok kk bir gruptu onlar ve sonu olarak fark yaratanlar da onlar olmadlar. Siyah hareketinin ortaya knda
161650lerde ngilterede ortaya km Hristiyan kklerden beslenen Dostlarn Dini Topluluu (Religious Society of Friends) hareketi yelerine Quaker ya da Friends ad verilir. Dnyada yaklak 210.00 Quaker bulunuyor. Quakerlar her insan evladnn zgn bir deere sahip olduuna nk her insanda Tanrdan bir para olduuna inanrlar. Bu yzden herkesin eit deere sahip olduunu dnrler ve insana zarar veren her eye kardrlar. Tanryla dorudan iletiim kurmaya inanr, dini dorunun isel deneyimden geldiini savunurlar. (http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/subdivisions/quakers_1shtml)

ve hareketin yaygnlamasnda fiziksel iddet kullanmay reddeden bir mcadele olmasnn etkisini unutmak ne demek? Ya da Gandhi deneyimi gibi bir deneyimi unutup, sadece spanyadaki i sava zerinden btn bir tarihi okumak ne demek oluyor? Begm: Ben yle bir ey demedim. Aye Gl: Senin iin sylemiyorum, bu konuyla ilgili genel dnceden bahsediyorum. Bir de bence bizim en ok tartmamz gereken nokta, feminist hareketin tarihini unutuyoruz. Benim de en ok zerinde durmak istediim bu tarih. Hakl sava var m? Temiz sava var m? Hakl iddet var m? sorularn sorarken, kadn hareketi tarihinin, dediiniz gibi en u rnekleriyle erkekleri dvmeyi ieren ama bakasn ldrmeyi reddeden bir tarih olduunu hatrlamak lazm. Ve de bu hareketin fark yaratmadn dnmek ve Ancak iddet ieren rgtlenmeler tarih yazar, tarihsel bir fark yaratr, baka trl kendimiz zaten egemen tarihin bir paras oluruz, tarihi deitiremeyiz, demek btn kadn hareketi tarihini yok saymak demek bence. nk kadn hareketi tarihi iddet iermiyor. Fark yaratt m? Bence getiimiz yz yl iinde en ok fark yaratm olan harekettir. Kadnlarn iddet uygulama hakk yok mu? Yaadklar korkun ikenceyi dnelim, maruz kaldklar korkun deneyimleri dnelim. Yani eer hakl bir iddet varsa kadnlar kesinlikle hakl olurlard. Burada iddet kart antimilitaristlerin yapt nemli bir ayrm var: Hibirimiz birisi bize saldrdnda nasl bir tepki vereceimizi bilemeyiz. Kendini mdafaa iin aikido renebiliriz, savunma yntemleri gelitirebiliriz ama bir dava uruna veya bir dnm yaratmak iin hiyerarik, itaate dayal, silah kullanmay reten, iddeti merulatran, hatta ycelten bir rgte girip, ldrmenin eitimini almak iddete uradnda kendini savunmaktan ok farkl ve bu ok tartlmas gereken bir fark. En bataki soruya dnecek olursak, feminist mcadele ile antimilitarist mcadele arasnda nasl bir iliki kuruyoruz? iddet trleri ve bunlarla mcadele arasnda nasl bir iliki kuruyoruz? Kadn hareketi tarihini iddet ve rgtlenme zerinden nasl okuyoruz? Baka hareketlere nasl bakyoruz? Begmn smet Akaya atfla syledii bence ok nemliydi, var olan atlaklar bulmamz lazm ve ayn zamanda da yeni atlaklar amamz lazm. Bunu nasl yaratacaz? Farkl alanlarda bunu nasl yapacamz zerine gerekten kafa yormaya devam etmemiz gerekiyor. Bra: iddet kartlnn bo gsteren olduunu sylerken kurumsallam, kimliklemi iddetin tarafnda olalm demek istemedim. rgtl iddete kar durmalyz tabii ama ben iddeti ok geni tanmlyorum ve bu yzden de iddet kartlnn var
181

180

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

olabilecek bir pozisyon olmadn dnyorum. Kadn mcadelesi antimilitarist bir mcadele olmutur bence nk silahl iddet iermemitir ya da silah kart olmutur. Seni dven, tecavz eden bir erkei dvmek de bir iddettir ama silahl deildir, antimilitarist diye de deerlendirilebilir bu anlamda. Gne: Silah da kullanabilir ama bunun snr ne ki? Aye Gl: ldrmenin eitimini almak, bunun iin rgtlenmek ayr bir ey. Bu konular tabii ki hi kolay konular deil. nsanlarn neden gerilla olmay, iddet uygulamay, iddet uygulayan rgtlenmelere girmeyi setiklerini anlamaya almamz gerekiyor zaten, bununla ne tr farkl mcadele yntemleri gelitirilebilirizi tartmak bence ayn ey deil. Anlama abasyla kendimizi konumlandrma veya genel bir siyaset tartmasn yrtmek bence st ste binmemesi gereken pozisyonlar. Muhakkak ki oray anlamamz gerekiyor ve muhakkak ki oradaki asimetriyi grmemiz ve askerilemi siyasi bir devlet kltr ierisinde yaam olduumuzu analiz etmi olmamz gerekiyor. Ben kendi adma btn kariyerimi ulus-devlet iindeki militarist ilikileri anlamaya adadm, Krt rgtlenmesinin ya da baka muhalif rgtlenmelerin nasl militarist olduunu anlamaya deil. Ama bunlarn da anlalmas gerektiini dnyorum. Militarist kltr sorgulamadmz zaman bence militarizm tartmasnda da ok eksik kalyoruz. Ayn zamanda farkl kesimlerden kadnlar olarak hayatlarmzn nasl militarize edildiini anlamakta da eksik kalyoruz. Bra: Benim de gnlm bundan yana. Keke gerekten byle bir dnya tasavvur edebilsek ama bana pr bir iddet kartl gereki gelmiyor, sadece bundan bahsediyorum. Begm: Demin Feminist hareket antimilitarist olmutur, dedin ya Aye Gl: iddeti bir yntem olarak kullanmamtr, insan ldrmemitir dedim. Begm: O zaman antimilitarist olmuyor ama Aye Gl: Doru, onu iddet kartl zerinden syledim. ll ki antimilitarist olmad feminist hareket. Begm: Nilgnn feminist hareketin snrlarnn daralmasna ilikin syledikleri bence ok nemli. Gerekten benim son dnemde en kymetli bulduum eylemlerden biri stanbul Feminist Kolektifin katliamdan sonra Roboskiye gitmesiydi ve orada unun sylenmesiydi: Biz feministiz ama sadece kadn meselesi zerinden siyaset retmiyoruz. Tam da bylece o daralan snrlar ald. Bu sadece Senin acna ortak oluyorum, demek deildir, Sen orada ldrlyorken ben burada olamyorum, demenin bir ifadesidir ve bu yzden benim iin uzun zamandan beri grd182

m en etkileyici feminist eylemlerden bir tanesi oldu. zlemin de syledii gibi Ucubede taklp, kaldmz nokta, Krdistanda bir sava olurken biz burada sava baka biimde yayoruz ve bu nedenle eylemlerimiz ve dilimiz birbirinden ok farkllayor. Peki, biz Batda sava yaayanlar, hatta bunu fark edemeyenler ne yapacaz? Tepkilerden biri Sessiz kaldm, hibir ey yapamadm, diye kendini kamlamak olabiliyor. Oysa sava yaadmz yere getirebiliriz. Bununla anlatmak istediim biz de Batda savaalm demek deil. Bu bulunduumuz yerde, bulunduumuz alan ierisinde sava nasl durdurabileceimizle, nereyi hedefleyip, nerede politika reteceimizle ilgili bir soru. Bu nemli bir k noktas olabilir, sava bulunduun yere nasl getireceksin ve orada nasl durduracaksn? lla oraya gidip, onu yaamak zorunda deiliz ya da illa kendimizi krbalamak zorunda deiliz. Bir de eylemlilii sadece sokak eylemlilii olarak alglamak hepimizin skt noktalardan bir tanesi, baka bir ekilde sivil itaatsizlii nasl gelitirebiliriz, nerelerde retebiliriz? Verginin orduya gitmesini reddetmek de bir yntem olabilir ama bugne kadar bunu hi yapmadk. Ucube iinde olduu gibi dier rgtlerde de baka bir eylem formunu nasl retebiliriz sorusunun tartldn biliyoruz. Esen: Bra ve idem vicdani ret aklamalarnn bir ortaklk yaratabileceini ve aslnda herhangi bir vicdani reddin antimilitarist olmadnn sylenmesinin buyurgan bir tavra dntn ve vicdani reddini aklayan birinin eylemini Bu antimilitaristtir ya da deildir, diye tanmlamaya almann kendisinin problemli olduunu sylediler. Begm: Elbette kim otorite ki neyin antimilitarist olup olmadn dierine vaaz etsin? Ama yle de bir sorun var; biz vicdani ret dediimiz zaman bir eylem biiminden bahsediyoruz. Toplumsal hareketler zerinden vicdani ret hareketine baktmzda bir eylem biiminin harekete dnm olduunu gryoruz. Sonra da kendi iinde Sen antimilitarist misin? Sen slami retisin, diyerek paralanan bir hareket var. Evet, kimsenin dierinin ahsi aklamasn eletirme hakk yok zaten. Ben bir anneyim ve annelik vasfn yklenerek vicdani reddimi aklyorum, diyen kiiye biz gidip de Bir dakika biz bunca zaman mcadele ettik, sen annelii yeniden retiyorsun ve o kurumu tekrar merulatryorsun, dememeliyiz. Esen: Ben bu konuda Begm gibi dnmyorum. Bulunulan politik pozisyonun ifade ediliyor olunmasnn srekli bir retme ve otorite olarak tanmlanmasn ok problemli buluyorum.
183

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

Krt Hareketi ve Feminizm etkinliinde de benzer bir eyi konutuk, o zaman biz hibir eyleme ya da dnceye cinsiyeti, antifeminist diyemeyiz. Annelik zerinden vicdani reddini aklayan kadna gidip bir ey diyemeyiz elbette ama bulunduumuz pozisyondan bunun eletirisini yapabiliriz. nk bunun yaplmamasnn bizi baka bir politik amaza getirdiini dnyorum; o zaman btn bir hareketin tarihini yok saym oluyoruz. Kendi politik dorumuzu ifade ediyor olmamzn her zaman stten, reten, siz kim oluyorsunuz? eklinde yaftalanmasnn da baka bir bastrma biimi olduunu dnyorum ve bunu problemli buluyorum. Begm: Bence de, ama bu eylem biiminin bu corafyadaki yaylma hali bu, vicdani ret kiiselletiriliyor. Nilgn Toker bunun aksini iddia ediyor, Bu politik ve kolektif bir eylemdir, diyor. Bra: Gn Zileli bir rportajnda17 una benzer bir eyden bahsediyor: Bir Krt eer Ben TSKnn iinde bulunmak istemiyorum, bu yzden vicdani reddimi ilan ediyorum deyip de sonra gerillaya katlrsa o vicdani reti olmaz. Ee, tamam da buna sen mi karar veriyorsun demek geldi benim iimden nk o kiinin iinden znellii ekip alyor tamamen. Gayet de stten bakan bir yaklam. zlem: Biraz nce sylediim gibi batda sava bire bir yaamamak eylemliliimizin nn tkayan nedenlerden biri, bunu vicdani bir durum olarak yayoruz. rnein mobese kameralarna ya da Ordu Yardmlama Kurumuna (OYAK) kar eylem yapmak sanki daha yan, daha az nemli olarak grlyor ya da Burada scak bir sava varken ve dorudan bunu hedef alan eylemler yaplrken biz neden bunlarla urayoruz ki? de denilebiliyor. Ucubede tkandmz noktalardan biri de buydu. Mesela o dnem kadnlarn asker gibi yetitirilip, yartrlaca bir yarma program kacakt. Bu yarma program zerinden militarizme kar sz syleyelim demitik ama o dnemde de youn tutuklamalar oluyordu, Arkadalar sava varken biz neyle urayoruz? gibi bir hava olumutu. Oysa sava besleyen kaynaklarn altn boaltmak, onu kertmek de ok nemli. Vicdani ykmllk yznden sokak eylemlilii dnda eylem formu bulamyoruz ve bu tkankl bir trl aamyoruz. Belki bunun zerine daha ok konumak lazm.
17 Zileli, Gn, (22.07.2012), Taraf Yutturmaya altnn Aksine Statkocu Bir Organ, Sol Defter Dergisi, (syleiyi yapan: Sarphan Uzunolu), (http://www. soldefter.com/2011/07/22/gun-zileli-%E2%80%9Ctaraf-yutturmaya-calistigininaksine-statukocu-bir-organ%E2%80%9D/)

Begm: Bir de militarizmin biimi srekli deiiyor. imdi sivil ehitlik mertebesi getirmeyi planlayan bir yasa grlmeye baland.18 Bu aslnda topyekn sava demek oluyor ve insan bunun karsnda ne diyeceini bilemiyor. Katlmc (d): Bu yasa nerisini biraz da Ermeniler ld, ehit olacaklar m olmayacaklar m zerinden ortaya atmadlar m? ehitlik o kadar garip bir durum ki, askerde len kii eitim zayiat da olsa, atmada da lse ehit oluyor, ama tek koulu Mslman ya da Trk olmas. Buna kar olarak da AKP hkmeti bu yasa tasars ile Ermeni de olsa O da bizim ehidimiz, diyor. O yzden Garip bir tartma bu... Elif: Vicdani reddi insan haklar zerinden de savunuyoruz. Bu hakk talep ederken ve bunu yasallatrmaya alrken Bu bir insan hakkdr, diyoruz, Avrupa nsan Haklarna ve Birlemi Milletler nsan Haklar Szlemesine referans veriyoruz. Bence korkun bir yaklam bu. Vicdann kendisini hak baznda, alt alta yazlm bir kat parasna referans vererek sylemek durumunda kalyoruz. Fakat bir de reel mcadele alan var ve reel mcadele alannda vicdani reddi ne kadar sorunsallatrabiliriz? Bunu yapabilmek iin kabul etmesem de mecburen vicdani reddi insan haklarna referans vererek savunuyorum. Sivil ehit mevzusunda da yle Mesela Sevag ahin Balk19 ehit saylmyor. Begm: Zaten saylmasn da. Elif: Bence de saylmasn ama gereklie baktmzda Sevag da ehit. Askerliini yaparken len Osman militarizm ierisinde ehitlik mertebesine konuyorsa Sevag da konsun. Neden konmuyor? imden de Sevag kimin ehidi? diye soruyorum. Begm: Hep kendimizi bu ikili durumda buluyoruz. ehit mertebesi yalnz onlara verilmesin dier aznlklara da tannsn diyoruz.
18 21.03.2012 tarihinde babakan Recep Tayyip Erdoan AKP grup toplantsnda,ehit ve gazi saylma kapsamn genileten, terr olaylar sebebiyle greve gididnler esnasnda meydana gelen kazalar sonucu yaralanan, sakatlanan ve hayatn kaybedenlerin de ehit kapsamnda deerlendirilmesine ilikin Sivil ehit Yasa Taslan aklad. Tasar 04.07.2012de kabul edilen Torba Yasaya eklenen nergeler ile yasallat. (E.N.) 19Sevag Sahin Balk, Batmann Kozluk lesi Gmgr Jandarma Karakolunda askerliini yaparken 24.04.2011 tarihinde er Kvan Aaolunun silahndan kan kurunla hayatn kaybetti. Kvan Aaolu olayn kaza olduunu syledi. Sevagn ailesi ve avukat ise olayn cinayet olduunu iddia ettiler. Sevagn lmnn ardndan Milliyeti Hareket Partisi-MHP genel bakan Devlet Baheli,27.03.2012 tarihinde partisinin grup toplantsnda yapt konumada AKP Hkmetinin sivil ehit yasasn eletirerek Birinin ehit olabilmesi iin Mslman olmas mutlak anlamda gereklidir, dedi. Bahelinin bu aklamasnn zerine askerde len Sevagn ehit olup olmadna dair tartmalar yaand. Sevag ahin Balk davas hl sonulanmad, sank Kvan Aaolu ise tutuksuz yarglanyor. (E.N.)

184

185

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Antimilitarizm ve Feminizm

Srekli ehit olmak ya da ol(a)mamak arasnda semek zorunda braklyoruz, ama bu ikiliin iinden bir seim yapmak zorunda deiliz ki. Nilgn: Herkes ehit olsun, demek herkes militarize edilsin demek aslnda. Elif: Peki, ama neyi reddedeceiz ki? Mesela Sevag olmasn da Vartan olsun, Vartan evli, ei almyor diyelim ve be aylk da ocuu var. Ama Vartan ehit mertebesinde saylmyor, ehit ailesinin yararland imkanlardan ailesi yararlanabilecek mi? Bu ok katmanl bir konu bence. Annelik konusunda da byle. Kadnlar annelik zerinden politika rettiklerinde gerekten iim acyor ama bir taraftan da bu acy anne olarak yayorlar. Nilgn: Begm, feministlerin Roboskiye gitmeleri feminizmin snrlarn aan bir eylem oldu dedi ya, egemen feminist hareket ilk andan itibaren sava kart bir hareketti, hatta zaman zaman sava kartl ya da Krtlere ynelik saldrlara kartlk zerinden de tartmalar yaanmtr. Yani bu tr bir eylem ilk defa olmuyor bunu belirtmek istedim. Vicdani reti olmak iin illa ki antimilitarist olmas gerekiyor, denmesinin ok sorunlu olduunu dnyorum ama bir yandan ben de baka trl bir vicdani ret tarifini yapabilmeliyim diye dnyorum. Anlatabiliyor muyum? Baka trl vicdani redleri de yok saymadan farkl dndmz syleyebilmeliyim. Esenin syledii gibi bunu syleyememek de tersinden bir bask oluyor. idem vicdani ret zerinden ortaklaabiliriz dedi. Bu ortaklamay kiisel olarak denedim, ta ki Bar in Vicdani Ret Grubu kurulana dek. Ben Mslman retilerin ve Krt retilerin yapt eylemlere de gittim, ancak o gidilerimde yle bir ey fark ettim: Bir sre nce Hill Otelde bir toplant yapld, Banu Gven kolaylatrcyd. Bu toplantda bir grup insan vicdani reddini aklad fakat vicdani ret hareketinin gemi yirmi yl birdenbire yok sayld ve sadece egemen olan, devlete kar olan (ve onu da ok eksik syleyen), kysndan cinsiyetilie sz syleyen ama esas olarak anne olmaya vurgu yapan vicdani retler akland. Orada vicdani reddin syleyip, geilecek bir eylem haline gelmesini ben problem ettim. Ben o zamanlar Sava Kartlar yesiydim, imdi deilim. Sava kartlar mail grubuna da yazdm, trclkle, patriarkayla, homofobiyle, heteroseksizmle, transfobiyle derdi olmayan bir vicdani ret hareketinde kendimi ancak desteki olarak tarif edebileceimi ama artk destek de vermeyeceimi syledim. Onlar vicdani ret hareketidir tabii ki ama ben de onlar her zaman eletirme hakkna sahibim diye dnyorum.
186

Bar in Vicdani Red Grubu da ok skntl bir yer -Begm de biraz anlatt- baz kadnlarn orada ok emei var, bunu da grmek lazm, srf maili atan erkek yok orada. Merve: Ben Bar in Vicdani Ret Platformuyla birlikte hareket ediyorum. Bu srete kendini slami reti ve milliyeti imani reti olarak adlandran arkadalarla vakit geirme olana buldum. nan Sverde de, Enver Aydemirde de imdi Muhammed Serdar Delicede de hep ayn ey oldu. Enver vicdani reddini slami gr zerinden aklamt. Muhammed kendini milliyeti imani reti olarak tanmlayp, Ben bize anl olarak anlatlan ama aslnda anl olmayan bir orduda yer almak istemiyorum, diye reddini aklamt ama bu arkadalarn hepsi cezaevinde kaldklar sre ierisinde, bu devletin irkin yzn ok youn bir ekilde deneyimledikten sonra farkl dnmeye baladlar. Mesela Muhammed yle konumaya balad: Ben cezaevine girmeden nce PKK derken, artk cezaevinden ktktan sonra bir halk terrist olarak tanmlayamam. Yaadklar deneyimden dolay mthi bir dnm yaadklarna da ahit olabiliyoruz. Onlarla yaptm sohbetler ve geirdiim vakit sayesinde bunlar gzlemleyebilme frsatm oldu. idem: Her yaanan deneyim nemli diye dnyorum. Bar in Vicdani Ret Platformu ierisinden liseli vicdani retiler grubunun kmas bence ok nemli bir deneyimdir. Militarizm her yerdedir, diyoruz ya, okullarn sz syleyebilecekleri, rgtlenebilecekleri bir alan olarak grmeleri, militarizme kar mcadeleyi fark etmeleri noktasnda bence ok nemlidir. Sonuta Bar in Vicdani Ret bir platform, iinde bileenleri var. nemli olan militarizme kar gelitirilen mcadele noktasnda ortaklamaktr. Bu yzden tek bir tanm zerinden vicdani reddi sabitlemek ve sktrmak bizi sadece geriletir, ilerletmez. Nilgnn ve Begmn bahsettikleri, kadnlara vicdani retlerini aklamalar iin de ar yapan Bar in Vicdani Ret Grubu sadece bir mail grubudur ve Bar in Vicdani Ret Platformu ile hibir alakas yoktur. Bar in Vicdani Ret Platformu Boazii niversitesinde yaplan kurultayla birlikte kuruldu. Ama sz konusu dier grup, Platformun ismini kullanarak bir mail grubu at. Bra: Nilgn Homofobiyle, transfobiyle, cinsiyetilikle derdi olmayan bir vicdani retle arama mesafe koydum, dedi. Bu feminist bir bak asyla konulan bir mesafedir, bir Mslman bu aklamay yaparken belki bu bilin dzeyinde deil ama seklerlikle, moderniteyle, zulm ve adaletsizlikle derdi olduu iin bu aklamay yapyor olabilir. Vicdani reddin bu ekilde snrn
187

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

berlirlemek bu eylemi biraz tapulamak gibi oluyor. Nilgn: Ben fikrimi sylerim, sen de sylersin. nk senin ve benim fikrimizi syleyemediimiz zaman totaliterlik ortaya kar ki memleketin derdi de budur. Begm: Ya da sylediinde cevap bile verilmemesi. Nilgn: Bunlar syleyebilelim, bir ey olmaz. Biz birbirimizin szlerine bile ipotek koyarsak dierleri canmz okur. Birbirimizi eletiriyoruz diye birbirimizi sulamaktan vazgeelim. Bunu sylerken Bradan bahsetmiyorum. Benim bu lemden ok dilim yand da Yeter, brak konualm birbirimize! diye kp urada barmak istiyorum.

188

Ekoloji ve Feminizm

Uygar Adam der ki: ben Benim, ben Efendiyim, geri kalan her ey teki, darda, altta, altmda, itaatkr. Ben sahip olurum, ben kullanrm, ben aratrrm, ben smrrm, ben denetlerim. nemli olan benim yaptmdr. steklerim maddenin var olma sebebidir. Ben benim, geri kalanysa uygun grdm ekilde kullanlacak kadnlar ve vahi doa. Ursula K. Le Guin

Kzlca:Batan unu syleyeyim Eko-feminizmi anlatacaz ama kendimizi eko-feminist olarak tanmlamyoruz. Biz yle dnyoruz: Ekoloji ve feminizm, ikisi de hareket ierisinde hedeflerini belirleyen, yntemlerini gelitiren, etkileim, iletiim, iliki kurma biimlerine vurgu yapan hareketler. Bunlar kendi alanlarnda birlikte dnmeye, birlikte fikir retmeye, birlikte yaratc olmaya ok msaitler ama bunlar ayn balk altnda birletirmek neden gereklidir? Belki bugn bunu, bu soruyu tartrz. Bu duruumuzu batan sylemek istedim. Bu sadece Eko-feminizm iin deil, Eko-sosyalizm ya da Anarko-feminizm tanmlamalar iin de geerli olan genel bir yntem sorusu da ayn zamanda. Farkl ideolojileri birbirleriyle kaynatrarak her birinin merkezindeki sorunlara zm bulmaya almak m mantkldr yoksa birbirine kklerini uzatarak, dorudan temas halinde olarak her birinin kendi alannda hareket etmesi mi daha mantkldr? Konuma boyunca hep beraber bunu da dnerek konuursak ve dinlersek faydal olur, Eko-feminizm de bu soru iin rneimiz olsun. Mine: Kzlcayla sunum iin sohbet ederken, ona Ursula K. Le Guinin, konumuzla da biraz alakal, ok sevdiim bir konu191

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

masn verdim, o da Konumann banda bunun bir ksmn okuyalm, dedi. Ursula K. Le Guin 1983te Mills Koleji mezuniyet treninde yapt konumasna yle balyor: Ben erkeklere seslenmiyorum, aracaksnz ama ben burada sadece kadnlara sesleniyorum, diyor ve devam ediyor: Sizin iin temennim, kardelerim, oullarm, kzlarm, orada, o karanlk yerde yaamnz srdrebilmenizdir. Baarya tapan aklc uygarlmzn inkr ettii, yaamn olamayaca bir srgn yeri olarak grd o yabanc topraklarda yaayabilmenizdir. Biz u anda da yabancyz. Kadnlar kadn olarak kaldklar srece erkek egemen dnceyle oluturulmu bu toplumdan, insann insanolu diye adlandrld, tanrnn erkeklerin diliyle konutuu, tek gidilebilecek yolun ileri, daima ileri olduu bu toplumdan zaten byk lde dlanm durumdalar. Bu onlarn lkesi, biz kendimizinkine bakalm. Cinsellikten bahsetmiyorum. Cinsellik kadn olsun, erkek olsun, herkesin kendi ayaklarnn zerinde durabilmesi gereken bir alan. Dnyadan, erkeklerin rekabete dayal, saldrganlk, otorite ve g stne kurulmu dnyasndan bahsediyorum. Eer orada kadn olarak yaayabilmek istiyorsak bir miktar ayrmclk yapmaya zorlanm durumdayz, Mills Koleji de byle bir ayrmcln maddelemi bir hali zaten. Sava oyunlarnn dnyas bizim tarafmzdan ya da bizim iin kurulmad, orada sava maskelerini takmadan soluk almanz bile mmkn deil. Ve bir kere sava maskesini taktktan sonra kartmak ok zordur. Bundan sonraki yaantmzda, yaammz, kolejdeyken bir miktar yapabildiimiz gibi, kendi deerlerimize gre ynlendirebilmemiz nasl mmkn olabilir peki? Erkekler ve erkeklerin g hiyerarisi iin alarak deil; bu onlarn oyunu. Erkeklere ve erkeklerin g hiyerarisine kar mcadele ederek de deil. Bu, oyunu onlarn kurallarna gre oynamak olur. Ama bizim yanmzda olan erkeklerle beraber, bizim oyunumuz bu ite. niversite bitirmi zgr bir kadn, neden hayatn mao erkeklere hizmet ederek veya onlarla kavga ederek geirsin? Neden hayatn onlarn terimleriyle yaasn?
192

Mao erkek bizim terimlerimizden; aklc, olumlu ve rekabete dayal olmayan terimlerimizden korkuyor. Onlardan tiksinmemizi, onlar inkr etmemizi istedi bizden. Toplumumuzda kadnlar yaad ve yaadklar iin onlardan tiksinti duyuldu. Hayatn kocaman bir blmnden, aresizlikten, zayflktan, hastalktan, rasyonel olmayan blmnden tiksinti duyuldu; glgede, derinde, hayatn derinliklerinde duran, pasif, bulank, kontrol edilemeyen, igdsel ve kirli blmnden te bize ait olan bu blmdr, cengverlerin inkr ettii ve stlenmedii blm; biz kadnlara ve bize katlmaya hazr olan erkeklere. Doktor olamayan sadece hemire olabilen, cengver olamayan sadece sivil memur olan, erif olamayan sadece Kzlderili olabilen bizlere lkemiz buras ite, gece. Bir de l l bir gndzmz de var elbette. Yaylalar ve ekili parlak ayrlarla dolu olan. Ama oraya henz ulam deiliz; sadece nclerin hikyeleri var elimizde oraya ait. Ve oraya asla maolar takip ederek ulaamayacaz. Oraya sadece kendi yolumuzu izerek, kendi lkemizden, kendi karanlmz yaayarak ulaabiliriz. Sizin iin midim kardelerim lkemizde mahkmlar olarak, kadn olmaktan utanarak, soysal sistemin psikopatl iinde ezilerek deil, yerliler olarak yaamanzdr. Orasn yuvanz olarak belirlemeniz, kendi kendinizin efendisi olmanzdr, kendinize ait bir odanzn olmasdr. Orada sanat m, bilim mi, yerleri sprmek mi, hangi konuda iyiyseniz onu yapmanz ve kadn olduunuz iin ikinci snf i karttnz syleyenlere cehenneme kadar yollar olduunu sylemenizdir. iniz iin erkeklerle eit olmanzdr. Ne hkmetme ne de hkmedilme ihtiyac duymamanzdr. Hibir zaman kurban gitmemeniz ama ayn zamanda hibir zaman bakalar zerinde gce sahip olmamanzdr. Baarszlkla karlatnzda, yenildiinizde, ac ektiinizde karanln bizim lkemiz olduunu hatrlamanzdr; savalarn ve zaferlerin olmad ama gelecei iinde tayan karanln Kklerimiz yerin derinliklerinde, dnya bizim lkemiz. Kutsanma umudumuz yukarda deil, yery193

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

znde ve aalarda yatyor. Casus uydular ve fzelerle dolu gkyznde deil. Gzleri kamatran kta deil, ruhumuzu besleyen, insan ruhu veren karanlkta. Kzlca:Ursula K. Le Guin Eko-feminizmde mistik damara yakn bir kadn. Tartma esnasnda bu damar da konuacaz. Ekofeminizme getirilen en byk eletiri de buradan kyor: Toprak ana, dnya ana, kadnn bereketinden ve dourganlndan dolay erkee nazaran doayla daha birlik olduu iddialar vs Bu siyasi bir sylem olarak insan ne derece glendirir? Neye hizmet eder? Bunlar da dnmek lazm ama Le Guinin yapt trde konumalarn insanda iyi bir etkisi olduunu da grmek lazm. Ekolojik hareket ve feminist hareket: ortaklklar, ayrlklar nsanlk tarihi asndan bakarsakhem doann hem kadnn tahakkm ilikilerinde eitsiz bir konuma dmesi neredeyse ortak duraklara rastlyor. ok genel bakarsak yerleik hayata geilmesi, tek tanrl dinlere geilmesi, bilimsel devrim, sanayi devrimi gibi tarihsel dnemlerin hem kadnn hem de doann tahakkm altna alnmasnn ortak dnm noktalar olduunu grebiliriz. Bununla balantl olarak da feminist hareket ve ekoloji hareketinin karlamas 60l ve 70li yllar, renci hareketi, Amerikadaki hippi hareketi, iek ocuklar vs. ile oluyor. Bu yllarda ekoloji de, feminizm de artk sol muhalif kesimleri dntren ve etkileyen hareketler olarak ilk defa ortaya kyorlar. Bu yzden bu tarihsel izlei takip ettiimizde ekoloji ve feminizmi beraber dnmemizin bir rastlant olmadn gryoruz. Ya da Minenin de benim de hem ekolojist, hem feminist olmamz kiisel bir tercihten dolay deil bunlarn arkasndaki tahakkm ilikisinin birbiriyle ilintili olmasndan dolaydr. Tabii ki de Doa da, kadn da erkek tarafndan tahakkm altna alnd ve bu e zamanl ve e eylemli bir ekilde iledi, demiyoruz. Bunlar phesiz tarihsel dnm noktalarnda eitli deikenlerin i ie getii hem benzerlik, hem ayrmalar ieren hareketler. Ama bir taraftan unu da gryoruz: bir zgrlk mcadelesi olarak feminizm kadnla kadn arasndaki ilikiyi ve kadnla erkek arasndaki ilikiyi daha zgr, daha adil, daha birebir, daha spontane klabilmek iin mcadele ederken ekolojide doa ve insan arasndaki ilikiyi daha etkileim zerine, daha btnlk zerine kurulu bir ekilde ina etmek iin mcadele ediyor. Yani ikisinin de, paraladklar tahakkm ilikilerini yeniden daha btnlkl ve daha samimi bir hale getirmek
194

gibi bir derdi var. Peki, farkllklar neler? Ekolojik hareketle feminist hareket nerelerde ayryor? diye bakarsak feminizmin ve ekolojinin farkl dertleri olduunu grebiliriz. Ekoloji mcadelesinin alan daha ziyade yaayan krsal kesimden insanlarn hayatlarna deen, toprakla, suyla, ky hayat, retim ilikilerinin kyller tarafndan daha n plana karlarak sorgulanmas ve toprak st mlkiyet gibi sorunlardr. Peki,bu mcadele alanlar ne derece feministleri ilgilendirir? Bence ok ilgilendirir. 60l yllarda kamusal alanla zel alan ayran snrlar ykmak gibi bir derdi olan kinci Dalga Feminizmin ekoloji hareketiyle karlamas da bu balantnn gstergesidir. nkkadnlar kendi ilikilerini, kendilerini dntrmek iin yeni yaam biimleri aramaya koyuluyorlar ve bu aray hayata geirebilmek iin, mesela kr komnleri kuruyorlar. Bu komnlerde en temel yaam birimlerini yeniden canlandrmak iin urayorlar; kendi ta deirmenimizi kuralm, ekmeimizi yapalm gibi... Tabii burada ocuklar daha farkl yetitiriliyor, kadnlk erkeklik rolleridaha farkl kurgulanyor. Doa ile insan arasndaki paralanml ama mcadelesi sadece pratik ya da bireyin psikolojisini tedavi etmek iin uygulad bir mcadele yntemi deil siyasi bir mcadele: Aydnlanma andan beri sregelen Kartezyen dnceye ve bunun oluturduu ikiliklere (akl/duygu, medeniyet/barbarlk, akl/beden vs.) kar kyor; bu tabii ki de bir siyaset. Aydnlanma siyaseti olmasayd Sanayi Devrimi de olmayacakt, kapitalizm de bu ekilde glenerek btn dnyay saramayacakt. Komnler aslnda komnizme, emperyalizme, Aydnlanmaya, Sanayi Devrimine, kapitalizme, tm bunlara kar ok temelden bir duruu ieriyor. Bugn yle eletiriler geliyor: Kr komn yaam tarz ekolojidir. Ya da Krda ocuklar zgrce yetitirmek, kadn erkek ilikilerini eit klmak, bir yaam tarz olarak feminizmdir. Toplumu ne derece dntrebilir? Bu sorular ok hakl olmakla birlikte Aydnlanma dncesini sorguladndan dolay aslnda ok da siyasidir. Ekolojinin doadaki varlklarn hepsininbirbiriyle etkileim iinde, birbirlerini yeniden yarattn syleyen ekosistem yaklam ilefeminizmin ilikiler iinde kendini yeniden var etmek, yeniden domak, farkndal arttrmak yaklam arasnda da ciddi rtmeler grebiliyoruz. 60lar ve 70lerde bir taraftan bata Aydnlanmadncesi olmak zere btn bu sorgulamalar srdrlrken, diertaraftan da alternatif bilgi sistemleri aratrlmaya balanr; Hint kltrne, in Kltrne, Ortaa Avrupasna,
195

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

Aydnlanma ncesi Avrupaya, Kzlderililerin nasl yaadklarna baklr. Biz bu aydnlanmac, erkek egemen, insan tahakkmne dayal sistemi reddediyoruz, alternatif yaam biimleri aryoruz ve bunu gelecee bakarak yapyoruz ama gemiten de reneceimiz eyler var, denir. Burada da yine ortak bir yntem gryoruz. Gemi yaamlara bakmak ekoloji hareketi iin ok nemli Ayn ekilde feminist hareket de kadnlarn mcadelesinin tarihi iin, cadlara, ifac kadnlara, ot toplayanlara bakyor. Yine ayn ekilde 60lar ve 70ler, patlayan cinsel devrimle birlikte kadnlarn bedenini, ruhunu, akln btnletirdii zamanlar. Dier canllarla btnleirken kendi bedenini de ekolojide bir beden olarak -ekolojinin byle terimleri var ya, birincil doa, ikincil doa eklinde- bunun gibi ikinci bir doa olarak bedenini yaamas. Bu, beden-kadn ilikisindeki dnm, kadndoa, insan-doa ilikisi dnmyle paraleldir ve 60-70lerin bilin dnmnn de nemli bir parasdr. leri sanayi toplumunda yaayan feministler, ekolojistler farkl bir tarafa doru giderken nc Dnya hareketlerinde de farkl sorgulamalar balyor; rnein Hindistandaki Vandana iva bu sorgulamay yapanlardan biridir. Bu sorgulamalar Eko-feminizmde ok daha kuvvetli. Eko-feministler Bizim yaptmz sadece dnya-insan ilikisini yeniden tanmlamak deil, krda yaayan kadnlarn doayla maddi meseleleri vardr. Doaya mdahale edildii zaman kadnlarn maddi ekilde hayatlar deiiyor; bunun iin de direnileri ok farkl ve ok daha hakiki. Bunun teorisini bile yapmalarna gerek yok, diyorlar. Bunun en canl rnei olarak da 1974te Hindistandaki okaliptus aalarn kucaklayan kadnlar veriliyor nk o aalar giderse o kadnlarn yakaca kalmayacak. Ondan yaptklar ilalar yapamayacaklar. Okaliptustan beslenen kei ve koyunlarn artk saamayacaklar. Bu yzden aalara sarlan bu kadnlarn mcadelesi basit bir Yeil aalar lmesin, erozyon olmasn, deil; bir yaam mcadelesi Ve bu kadnlar biliyorlar ki kentlerde yaayamayacaklar, sokaklarda yatacaklar, rzlarna geilecek, ocuklar alktan lecek Burada hi olmazsa bir kei tutar, ocuuna st verir. Dediimiz gibi lm, kalm mcadelesi Hatice: Ben de feminizmle ekolojiyi ok ayr tutamyorum. k noktalar itibariyle muhakkak ayrlklar olabilir ancak yine de ok ayr deiller. Ben ifti bir kadnm, doann iinde retim yapyorum. Evde baka bir hayat, doada baka bir hayat olmuyor. ok btnlkl ve i ie hayatlar bunlar. Fakat u an yaadmz dnyada kendimizidoadan ayr, betonlarn iinde bulduk. Dolaysyla ekolojiye ok ihtiya duyuyoruz. Kendimizi doann bir paras olarak grdmzde ekolojiyle de balant kurabili196

riz. Doayla ilikim ona temas ettiim anlarda Aaa, yaasn! diye ar bir tepki vermeden, hayatmn doallnda gidebilmeli. Ama o kadar uzaklatrldk ki doadan, topraa dediimizde Ah, yaasn! halini yayoruz. (Glmeler) Kzlca: Biz de dn Mineyle bunu konutuk; Mine anarist, ama Aslnda anaristim dememe bile gerek yok, dedi. nk ekolojistim ya da feministim demek ok sama fakat mcadele iinde rgtlenmek iin kendini bu ekilde adlandryorsun. En bataki sorumuz da bu adlandrmalard zaten. Tekrar baa dnyorum ama yeni terimler katmann bir anlam var m? Bilmiyorum, dnelim. Belki de vardr. Bu sunum kapsamnda zerine konuulabilecek bir dier konu da kalknma ve ilerleme ideolojisi, ama hepimizin bu tanmlamalardannefret ettiini dnerek bu konulara hi girmiyorum. Mine: lerleme, kalknma, srdrlebilir kalknma gibi terimler aslnda daha ok eril olmakla birlikte ekoloji mcadelesinde de inanlmaz derecede fazla kullanlan terimler. Uzun bir mesele, ucu yenilenebilir enerjiye kadar varr. u anda girmeyeceiz ama merak eden olursa sunum bittikten sonra soru ksmnda bu konuya girebiliriz ve hatta girelim. Kzlca: Evet, doru Onu da sylemek lazm Biz burada ekoloji mcadelesinin bir damarn anlatyoruz, bundan ok farkl damarlar da var. Mesela Yeil Kapitalizm diye bir kavramsallatrma var ve bu kavramsallatrmay benimseyen, doann kurtulmas iin teknolojinin daha fazla gelitirilmesi gerektiini savunan ve kendine ekolojist diyen insanlar da var. Ama biz tabii ki de kalknma ve ilerleme ideolojisinin yabanclatrc etkisine karyz. Tabii buradaki btn mesele, ok Marksist bir terim olduu iin insan rktyor ama yabanclama. Kadn bedenine nasl yabanclayorsa insan da doaya yle yabanclayor. Peki, kalknmac, ilerlemeci mantn sonucu neden yabanclama oluyor? nk bu mantk doaya deitirilmesi, mdahale edilmesi gereken bir kaynak olarak bakyor. Bu yabanclatrc etki erkek ve kadn, insan ve doa arasnda da ayn ekilde, efendi ve kaynak, efendi ve dntrlen eklinde iliyor. nsann doayla kurduu ilikisindeki mcadele ile kadnn erkekle ve kadnn kadnla ilikisindeki mcadele ayn dmana kar veriliyor gibi grnyor. Buradan da Eko-feminizm antikapitalist, antiemperyalist bir noktaya ister istemez gidiyor. Ekonomik ve sosyal ilikilerin nasl dzenlendii bir sistem sorunu olarak ele alndnda btn liberal hikyelerden de bir miktar syrlm oluyoruz. Ama tabii ona her zaman dikkat etmek gerekiyor. Bugn ok fazla girmeyeceiz ama Trkiyede ekolojik
197

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

hareketin ok byk bir sorunu -bu feminist hareketin ne derece sorunu, onu da konuuruz- liberal damarn ok kuvvetli olmasdr. Aslnda bu ayn zamanda normal nk bireyin dnm vurgusu ok kuvvetli O zaman insan kolayca liberalizme kayabiliyor. Eko-feminist akmlar Eko-feminizm nedir? sorusuna geri dnecek olursak, cevap olarak tek bir Eko-feminizm tanm olmadn ve farkl akmlar olduunu syleyebiliriz. Eko-feminist akmlarn bir ksm doa eittir kadn zdeliini kullanyorlar. Bir ksm kzkardelik emberleri kurup aya tapyorlar. Bunlar bireylerin gndelik pratiklerini ve ilikilerini farkl kaplara doru ama abalarn ieriyor. Bunlar mistik diye de bir tarafa atmamak lazm, aydnlanmac, akl merkezli manta kart olduklarn da grmek lazm. Baka iletiim ve alg yollar vardr, insan toprak ve suyla farkl ekillerdeiletiim kurabilir eklinde de okunabilirler ama by yoluyla devrim yapmak gibi noktalara vardklarnda belki biraz pheyle yaklalabilir. (Glmeler) Kald ki bu tr eko-feminist akmlarn doayla kadn zdeletiren erkek egemen, aydnlanmac mant tersinden yeniden kurduklarn syleyen ve buna itiraz eden feministler de var. Eko-feminizmin bandan beri yapt en nemli ey kk rgtlenmeler kurarak, kamusal ve brokratik yaplardan kanmaktr. likilerin birebir ve samimi kurulduu, insani ilikilerin hakim olduu, sendika ya da parti dnda rgtlenme araylar vardr. Bu aray da mcadele ortaklnn tesinde hayat ortakln yakalayabilme abasdr. Eko-feminizm kavramn ilk kez 1974 ylnda, Komnist Parti yesi Fransz ecinsel bir kadn olan Franoise dEaubonne Feminizm ya da lm adl kitabnda kullanyor. Daha sonra, az nce sylediim gibi mistizim, Avrupa merkezli olma gibi eletirilerle drt farkl kola ayrlyor. Marksist hareketle ayrtklar nemli noktalar var. Bir tanesi deer sorunu. Marksizmin emek-deer teorisine gre doaya ve insana deer katan insan emeidir. Eko-feministler ise doa ve insann kendi bana da deerli olduunu savunur. Deer laf bal bana bir sorun. Kimin deeri? Ne iin deerli? Hatice:O deerin ls ne? Kzlca:Kesinlikle. Aye: Bunu konuurken snfsal ayrmlarn yannda endstrilemeye de deinmemiz gerekmiyor mu? Feministlerin snf ve rk
198

ilikileriyle bandan beri bu kadar ilikiliyken ekoloji hareketine yabanc kalmalarnn sebebi endstrilemeyi gz ard etmeleriyle ilgili olabilir mi? Ekoloji meselesi sadece krda yaayan insanlarla alakal deil, bugn iinde yaadmz bu sama kozmopolit ehirlerde bize dayatlan endstrilemenin getirdii bir sr byme ve buna bal olarak da ilikilerde yabanclama sorunu var. Yani snf ilikisinin yanna endstrilemeyi de koymak gerekiyor. Hatta kalknmadan da ziyade aslnda endstrilemeyi konumalyz nk bu Trkiyede ekoloji asndan da pek konuulan bir alan deil. Belki de Trkiyedeki ekoloji hareketi daha ziyade doay ycelten mistik damardan (buna doa oryantalizmi de diyebiliriz), besleniyor ama bence asl sorun kentteki insanlar ne yapacaz? Bu ehirde on be milyon insan yayor. Buradaki ekolojik dnm nasl sorunsallatracaz? Kzlca: Aslnda Radikal Ekoloji byk kentlerin olmamas gerektiini savunur. Aye: Mevcut durumdan yola karak nasl olacak peki? Sonuta u anda byk ehirler var. Kzlca:Ekoloji mcadelesinin kentlerde daha ok tketim ilikilerini dntrmeye ynelik bir pratii var. Aye: Aslnda bunu biraz da feministlerin snf grp, aralar grmemesini eletirmek iin syledim. Kzlca: Trkiyedeki ekoloji hareketi ok fazla tepki zerinden yryor.Bir yerde kt bir ey oluyor, hepimiz kalkp oraya gidiyoruz. O zaman tabii ki de u anda en ok talan krsalda olduu iin krsala gidiyoruz. Ama byle bir tavrla gittiin zaman ok kt eyler oluyor. Aye:reten oluyorsun. Kzlca:Aynen. Bir de bunun zerine feminizmi ekleyin. Kentten gelip hem doayla ilikini nasl kuracan retiyorum, hem de kadn olarak nasl yaaman gerektiini retiyorum. Kadn Bir git ya, der. Ama mesela Nijeryada, Hindistanda krsaldaki kadnlar kendileri rgtleniyor, ok nemli kadn ortaklklar, sulama birlikleri var ve bunlar da kendilerine eko-feminist diyorlar. Kendileri zaten eko-feminist, birileri kentten gelip onlara anlatmyor. Kentlerde kadnlarn retim ve etkinlik alanlar ok dar, oysa krsalda kadn ok daha geni bir alanda yaayabiliyor vebunun da bilincinde. O yzden ekoloji mcadelesinde hep en nde savaan kadnlar; lmne gidiyorlar. Erkekler krsalda yaasalar bile kadnlara gre kentle daha ok iliki iindeler. Ekoloji ve feminizmin ortaklamasn belki 17. yzyldan ok daha ncelere de gtrebiliriz.rnein Kuzey Mezopotamyada M.. 6000lerde yaplm, Halaf kltrne aithibir blmesi ol199

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

mayan, yuvarlak ta evleri varkendaha sonra 4500lerde dikdrtgen evler yaplmaya balanyor.Oysa doadageometrik biimi dikdrtgen olan hibir varlk yok; btn barnaklar, maara, aa kavuu, beden hepsi yuvarlaktr. Evler dikdrtgen olmaya baladktan sonra blmlere ayrlmaya balyor. Arkeologlar evin blmlerini ok net tespit edebiliyorlar. Baz alanlarda lm aletleri var, kymetli talar var, arkeologlar buralar erkek alan olarak nitelendiriyorlar, baz alanlarda da dokuma aletleri, kap, kacak gibi kadn ii olarak hemen tanmlanabilecek aletler var. Demek ki kadnla erkek arasndaki i blm doal olandan farkllamaya baladnda,insann doaya yabanclamas ve kadnla erkeinbirbirine yabanclamas balyor. Demek ki hakikaten zaman olarak da rtyorlar. Bylece feminizmle ekolojinin tarihsel dnm noktalarnn aktna dair teorimiz gleniyor. Murray Bookchinin toplumsal ekoloji hareketi Ekofeminizmde kuvvetli bir damardr. Esasnda Eko-feminizmin ana damar budur. Bookchinin teorisini kabaca zetlersek: lk olarak hiyerarik topluluklarda yallar egemen olmaya balad, sonra erkek yallar egemen olmaya balad, sonra hiyerarik bir yap iinde bir cinsiyetin dierine tahakkm netleti, komnal toplumlardan akrabalk bana dayal mlkiyet toplumu dodu ve akrabalk bana dayal mlkiyet erkek savalar, erkek tahakkm, kadnn hayatta kalabilmesi iin dorudan erkee baml hale gelmesine yol at nk mlk erkekteydi ve kadn erkekten ayrlsa doann iinde savunmasz bir ekilde tek bana kalacakt. nsann doaya yabanclamasyla kadn-erkek arasndaki tahakkm ilikisi beraber iledi ve biz bunu ancak beraber zebiliriz. Grld gibi Bookchinin teorisinde Eko-feminizm var zaten Peki, Eko-feminizm dncesi Bookchinde olduu gibi, daha nceden beri olmasna ramen neden 1974te ortaya kyor? 1972de ngiliz bilim insanlar Blueprint for Survival diye bir kitap karyorlar. Bunun hemen ardndan da 1960larn sonunda kurulan Roma KulbnnThe Limits to Growth (Bymenin Snrlar)adl raporu hazrlatmasyla birlikte insan-evre ilikilerine ynelik var olan anlay byk bir dnm geiriyor. Artk srdrlebilir kalknma nemli bir kavram haline gelmeye balyor. Deikenler olarak nfus, endstriyel retim, besin maddeleri, ham madde ve evre kirlenmesini alyorlar, bir bilgisayar programna uyguluyorlar ve diyorlar ki Byle giderse 21. yzyln ortalarnda kresel sistem kecek. nk Snrl bir sitemde snrsz byme imkanszdr, diyorlar. Bunu kapitalistlerin kendileri sylyor. Bu gelimelerden sonra ekoloji hareketi ok canlanyor, bu canlanma ile birlikte de farkl dallara ayrlyor. Eko-feminizm
200

de dallara ayrlmaya balyor. Bir yanda aalara, bceklere ilgi duyup, aalara sarlanlar (Hindistandakinden daha farkl tabii Amerikan kampslerinde aalara sarlanlar) varken, bir yanda da radikal nkleer kartlar var. ngilterede, 1981 ylnda, ABDnin orta menzilli nkleer fzelerini konumlandrmak iin kurduu Greenham Common ssn otuz alt kadn protesto ederler. Protestolar daha fazla kadnn katlmyla byr ve kadnlar ssn evresinde kamp kurarlar. 1991 ylnda, nkleer fzeler ABDye gnderilene kadar, on yl boyunca ssn evresinde yaarlar. Son derece baarl, radikal bir harekettir Eko-feminist siyaset Eko-feminizmin tarihi asndan nemli olaylara deindikten sonra bir dier nemli soruya geliyoruz. Eko-feminizmin znesi kimdir? Siyaseti nedir? znesi toplumsal ve tarihsel bir varlk olarak kadndr. Temel analiz kategorisi doadr, Marksist ve radikal feminist dncelerden yararlanr, onlar eletirir ve yeni bir senteze ular. Doa ve kltr arasndaki ilikiyi yeniden dnr. Zihin/doa, akl/duygu gibi ikilikleri yaam tehdit eden egemenlik sistemlerini besleyen eyler olarak grr. Bu ikilikleri kaldrmay hedefler.1 Feminizm ve ekoloji, kadn-doa zdelii ile erkeklerin kurulacak ekolojik dnyadaki ve ekoloji mcadelesindeki rol konusunda ayryorlar. Bu nokta hakikaten biraz kark... Ekoloji mcadelesinde erkekler var. Biz bunlarla ne yapacaz? Ben ekofeministim, diye yola ktn zaman bu sorun. Bir de yle bir sorun var: Baz zc yaklamlar doaya zarar veren insan erkek olarak tanmlyor. Yani bir kadn doaya zarar vermez, o zaten doay sever gibi yaklamlar da var. rnein, Ynestra King2 bu tr zc yaklamlar eletiriyor: Ekolojik bir toplum tasarlayp, yaratmamz salad iin gerek bilimi, gerek sihri kapsayacak ekilde sezgisel, tinsel ve rasyonel bilgi biimlerini btnletirecek bir kltr ve politika oluturmaya alabiliriz, diyor. Gzel aslnda, bilim ve sihir bir arada kulaa gzel geliyor.

1 zel, Esra (2006), Feminizm ve Doa Ekseninde Eko-feminizm, Ankara niversitesi Kamu Ynetimi ve Siyaset Bilimi Ana Bilim dal, yaynlanmam yksek lisans tezi. 2 King, Ynestra, (1989) The Ecology of Feminism and the Feminism of Ecology, (iinde) Healing the Wounds (der: Judith Plant), New Society Publishers, Philadelphia, s:23

201

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

Carolyn, Merchant3, Eko-feminizmi be gruba ayrarak inceliyor: ekonomik, liberal, kltrel, toplumsal ve Sosyalist Ekofeminizm. Toplumsal eko-feministler Bookchinciler, onlar artk hepimiz tanyoruz. Liberalleri zaten bo verin, konumamza gerek bile yok. (Glmeler) Toplumsal eko-feministler yerel ynetimlerin, z ynetimin altn iziyorlar. Yerel ynetimlerde dorudan demokrasiyi, halk meclislerini, kadnlarn yerel ynetimlere daha etkin bir ekilde katlabilmesini istiyorlar. Sosyalist eko-feministler Toprak bir mlkiyet olmaktan kmaldr, geleneksel tarm iilerinin yerini kk reticiler almaldr, diyorlar. Kadnlarn dk cretlerle tarm iileri olarak altrlmasn sorun ediyorlar, kadnlarn ciddi bir smrye maruz kaldn sylyorlar. u adan sosyalizmden ayrlyorlar: Yeni kurulacak dnya kadn deneyimlerinin egemen olduu bir dnya olmaldr, diyorlar. Snrlar Ykmak: Feminist, Yeil bir Sosyalizme Dorudiye bir kitap yazan Mery Mellor Sorunsalmz Bat dnce temelli ekonomizmin egemenlii olmaldr. Her eyi verimlilii, ekonomik olmas, retkenlii asndan incelemek bir sorundur nk insann ihtiyalaryla yer krenin bu ihtiyalar karlama yetenei arasndaki dengeye4 kafa yormamz gerekir, diyor. Oysa sosyalizmin derdi ekonomik sistemin en iyi nasl ileyeceidir. Ekonomizm noktasnda sosyalizmle sosyalist eko-feministler ayrmakla birlikte mlkiyet ilikilerini sorgulamak noktasnda ortaklamaktadrlar. Katlmc (a):Bahsettiklerinizinhepsi eko-feminist mi? Kzlca:Evet, be akm var. Ben liberal eko-feministlere deinmedim nk bence o apayr bir konu. Hatta ayr bir oturumda Liberal Ekolojiyi, Liberal Eko-feminizmi konuabiliriz; bence Trkiyede nemli bir konu. Daha ziyade Sosyalist Eko-feminizm ve Kltrel Eko-feminizmden bahsedeceim. *** Kltrel Eko-feminizm bireye daha fazla vurgu yapyor ve hayatn akl d, sezgisel ve kolektif ynn n plana karyor. Kadnn kendine has bir kltr olduunu savunuyor, kolektif anlay, duygusal balar nemsiyor; organik ve btncl bir dnya tahayyl var. Siyasetini bunun zerine kuruyor. Sosyalistler kadar
3 Merchant, Carolyn, (1990), Ecofeminism and and Feminist Theory, (iinde) Reweaving the World (der. Irene Diamond ve Gloria Feman Orenstein), Sierra Club Books, San Francisco, s:100-105 4 Mellor, Mary, (2011), Snrlar Ykmak: Feminist, Yeil bir Sosyalizme Doru, (ev. Osman Aknhay), s: 272-305, Ayrnt Yaynlar, stanbul

mlkiyet ilikileri, retim ilikileri tanmnanem vermiyor, kolektiviteye ve organik ilikilere daha ok nem veriyor. Bat kltrnde kadnla doann bir tutulmasna tepki olarak Rasyonalite ve mekanizma deil, organizma, diyorlar.Dnyay bir organizma olarak alglamak gerektiini sylyorlar ve bunu da kadnn daha iyi yapabileceini dnyorlar. efkatli, sevgi dolu bir dnya istiyorlar. Babalarn ev hayatna daha fazla katlmasn, zel hayatn bylece zenginlemesini, kamusal alanda kadnlarn anne olarak varlklarn daha iyi bir ekilde ortaya koymasn, ocuklarn kamusal hayatta daha fazla varlk gstermesini nemsiyorlar. Aye:Kadn anne olarak m tanmlyorlar? Kzlca: yle mi tanmlyorlar bilmiyorum ama annelik temel meselelerinden biri. Kadnlk, erkeklik rolleri, bunlarn ortaya kard kltr zerine kafa yoruyorlar. Mesela gebe kadnlar ve ocuklarn tarmda kullanlan ilalardan etkilenmesi konusunda almalar yapyorlar. Hindistandaki hareketler, Kltrel Ekofeminizmin erevesi kapsamnda deerlendiriliyor. Kltrel Eko-feminizm yerel yaam deneyimleri, kadnn yaam deneyimleri ve bunlar zerinden siyaset yaplmasn vurgular. imdi tam yerel yaam, deneyimler derken sz, Trkiyedeki evre mcadelesi ve kadn deneyimleri zerinden sunum yapacak olan Mineye brakaym. Yaamsal bir mcadeleye ihtiyacmz var Mine: Kzlcann anlattklarnn zerine ben de; ekoloji ve feminizm arasnda mcadele alannda nasl bir ortaklama yaanabilir, yaanmal m dncesi zerine konuacam. Konumamda Eko-feminizmin bir kavram olarak neden gereksiz olduuna dair bir eyler sylemeyeceim. Bugn buraya geldiimde etkinlikten nce Kzlcayla sohbet ederken nsanlar buradan ktklarnda ne hissetmeliler, bu onlar ekoloji hareketine girmeye tevik eden bir konuma m olmal? Biz burada neyi amalyoruz? Sper bilgi verip, anlattklarmzla bu meseleyi ne kadar da ok okuduumuzu gsterip, sonra evde bir kenara koyup iyiymi mi diyeceiz? dedim. Buradaki herkesin mcadelenin aktif birer paras olmas elbette en ok istediim ey ama Ben buraya geldiimde unu anlatmak istiyorum, dedim: Kendi yaamlarmzda biz nasl bir dnm salayabiliriz? Hep birlikte yaratabileceimiz farkllklar konualm ve dntrmeye alalm. Feminist mcadeleyle ekoloji mcadelesinin birbirleriyle olacak dirsek temas ya da Eko-feminizm diye bir kavram tartmak noktasnda da yle dnyorum: Ekoloji ve feminizmi

202

203

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

birlikte sorgulama talebi, feminizmin kadn sorununu sadece erk meselesi olarak deil bir iktidar meselesi olarak zmleme ihtiyacndan domutur. Eer feminizmin arzusu erkek patron yerine kadn patron yaratmak deilse o zaman bu mcadele zaten kendiliinden genilemeli, yeerip bymelidir. Ekoloji ve kadn meselesine dair sz syleme cesaretine sahip bir feminizm bylece sadece ataerkiye deil, yaamn btn alanlarnda ortaya kan iktidar nvelerine kar mcadelede olduunu gsterecektir. Ayenin de bahsettii gibi sisteme kar mcadelenin bir paras olacaktr. Aslnda feminizmin balangcndan bu yana yle bir kar k oldu: Bir gn devrim olacak deil, hayr, imdi, u anda deiim, denildi. Birok tabunun karsna koyduu yaamsaln ve gndeliin savunusu dier hareketlerden ok byk bir ayrmaya sebep oldu. Bu noktada feminizm ekoloji mcadelesiyle ciddi bir benzerlik iinde nk ekoloji mcadelesi ileriye atlacak bir talepler btn deildir ve tpk feminist mcadele gibi bugn, imdi yaamlar dntrmeyi iinde barndran bir tavr ve syleme sahiptir. Kzlcann da bahsettii gibi ekoloji de, feminizm de yaamsal savunuyor olmasndan dolay liberal sylemlerin ykselmesine sebebiyet verebilme tehlikesine her zaman sahip. Trkiyede birey vurgusunun ar ykseltildii Bir yaam tarz olarak feminizm, veya Bir yaam tarz olarak ekoloji, sylemleri ok yaygn. Bu sylemler ise kendilerini daha ok fon dngleriyle ileyen sivil toplum kurulularnda belirginletiriyor. Kendisini evreci, barl yaam savunucular olarak lanse eden ve mcadeleyi sistem iin zararsz alanlara kanalize eden bu tarz sivil toplum kurulular ile iliki kurmayn diye isimlerini de vermek istiyorum. Greenpeace, World Wildlife Fund-WWF (Dnya Vahi Yaam Fonu), Tema gibi liberal gruplara gitmeyin, onlarla ilikilenmeyin ya da imza da vermeyin. Liberal kanadn sylemlerine biraz rnek vereyim, belki daha iyi anlatabilirim: Sevgilime iyi davranrsam sistem deiir, ya da Geri dnm kutularn kullanalm ki her p, bir aa olsun, veya Bankamatikte ekolojik seeneini tklayalm, katlar israf olmasn, veya Nkleer enerji olmasn ama yenilenebilir enerji olsun, HES olsun, gibi aslnda sistemi hibir ekilde sorgulamayan ama kk dokunularla yaammzda sanki ok byk deiimler yaratyormu hissi yaratan, kapitalizmin de ok sevdii alanlar yeniden reten bir yaklamla kar karyayz. Aye: Belki de burada evreci olmakla ekolojist olmak arasndaki farklla da vurgu yapmak gerekiyor. Onlara liberal ekolojist diye204

bilir miyiz? Bence diyemeyiz. evreci diyebiliriz sanki. Seyda: Peki, onlar kendilerini nasl tanmlyorlar, ekolojist mi, evreci mi diyorlar? Mine: Bu bahsettiim gruplarn metinlerinde ekoloji de geiyor ama daha ok evre mcadelesi diyorlar. Bu farkll baka bir tartmada biraz daha aabiliriz amabilmeyen arkadalar vardr diye ok ksaca bahsedeyim. evrecilik,insann kendini merkeze konumlandrarak, doayla ilikisini kendisi ve evresi olarak tanmlamas ve mcadeleyi de buinsan merkezli bak as temelinde yrtmesidir. Bu ekilde dnyadaki her trl habitusun, suyun, tan, topran kendisi iin veya kendi etrafnda var olabileceini dnen insan, zarar verdii oranda da merkezileerek yok ediciliini perinler. Elbette tm bu ykcla karn iyi bir eyler de yapmak gerekir. Bu iyi eyler, az nce bahsettiim gibi kendi vicdanmz rahatlatmak iin kapitalizmin ok sevdii ekolojik bankamatii tercih ederek doa iin iyi bir ey yaptn dnen bir akln vicdanna kadar gidebiliyor. Ekolojist ise, bir yandan yaamsal barikatlar koyarken bir yandan da bu politik mcadeleyi btnlkl ve sistemin karsnda olacak ekilde belirleyendir. Ekoloji ve feminizm dediimizde kitabi bilginin dnda, pratik olarak kafamzda nasl bir ey oluuyor? Ekoloji mcadelesi ierisindeki platformlarda ya da eylemlerde birok feminist kadn arkada gryorum ama bu, feminist hareket ile ekolojik hareket arasnda rgtl bir dayanma ilikisinin var olduu anlamna gelmiyor. nk eylemlerde bir araya gelip, sonra birbirlerine yabanc insanlar olarak birbirimizin varlndan bihaber, kendi yaamlarmza kaldmz yerden devam ediyoruz. Oysa yaamsal bir ortaklk yaratma ve bunun iin mcadele etme ihtiyacmz var. Peki, bu nasl bir yaamsal ortaklk? Hepimiz ayn evde ortak ilkelerle yaayalm demek deil. Belki yaamsal derken neyi kastediyorum bundan da bahsetmem gerekiyor. Bu zamana kadar bazen daha ierden, bireysel tavrlar oldu bunlar. rnein, doayla insan arasndaki ilikiyi sorgularken kendi tketim alkanlklarmzn ve ilikilerimizin doaya verdii zararlar grp, dnyadaki su kaynaklarnn yarsndan fazlasn yneten Coca-Colay boykot etmek ya da Trkiyedeki HESlerin yapmnda ok byk rol oynayan irketleri deifre ederek tavr almak gibi. Ben hayatmda ekoloji mcadelesine dair ilkesel bir ey yapyorum. Bu yle byk bir devrime yol aacak bir ey deil ama yaammn bir paras olacak bir tavr, durutur. Kendimi dntrmemdir esasnda. Bu sorgulama aslndabizesadece x ya da z markasn kullanmamay deil btn tketim ilikilerimizi ve alkanlklarmz sorgulama imkan sun205

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

mas asndan nemlidir. htiya sanrm buradaki kilit kelime. Bunlarn dnda tarihte btnlkl politika yapmak iin farkl birok yntem deneyimlendi. Bu bazen retim, tketim kooperatifleri oldu, bazen de farkl platformlarla ortaklatrlm dil ve tavr retme abas olarak kendini gsterdi. Ekoloji mcadelesi iinde bulunan insanlarla ortak yarattmz ilkeler dorultusunda politika yaptmzda bu, insanlarla kurduumuz yaamsal bir ilikinin bir paras haline gelir. Mesela tketim ilikisi ve alkanlklarn sorgulamayan bir feministi dnemediim gibi kendine ekolojist diyen ama kadn-erkek ilikilerini sorgulamayan bir tahayyl de bir arada tutamyorum.Bencetketim alkanlklarn sorgulamayan feminist de kadn erkek ilikilerini sorgulamayan ekolojist de eit derece devrimin bugnk ksmna ihanet ediyorlar. Hep birlikte bu sorgulamalar yapabileceimiz alanlar oluturmamz gerekiyor. Bu ortak tartma zeminini nasl yapabileceimizi bu konumadan sonra da oluturalm istiyorum. Yaamsal denince akla boykot etmek, isyan etmek, kar kmak geliyor ama sadece bu deil. Oysa kar ktmz durumlar, fiiller ya da rnlere kar kendi alternatif modellerimizi retip, retim-tketim ilikilerimizde kolektif bir dayanma ilikisi gelitirebilmeliyiz. Mesela kyde ve kentte olan kadn kooperatifleri arasnda yaamsal bir dayanma ilikisini gelitirebiliriz ki bunun mmkn olduunu aslnda hepimiz biliyoruz. Belki bilen arkadalar vardr, getiimiz aylarda Yunanistandaki kyller ihtiya fazlalarn ehirdeki evsiz ve kimsesizlerle paylatlar ve bunu bir gelenek haline getirmek iin ok byk bir adm attlar. Bunun anlam udur: Biz parayla iliki kurmuyoruz, bizim kurduumuz iliki kapitalizmin dnda pazar olmayan bir ekonomidir; bizler rekabet deil, paylama ve dayanma ilikisi kuruyoruz. Bunu syleyebilen bir algnn ierisinde belki biz daha byk bir farkllk ve farkndalk yaratabiliriz diye dnyorum. Bir yandan kadnlar arasndaki paylama ilikisini, dier yandan da krdaki insanlarla kurduumuz ilikileri gelitirmeliyiz. Kyde ve kentte yaayan kadnlar arasnda dayanma ilikisi kurabilmenin yoluolarak kooperatif rneini verdim ama bu farkl ekillerde de kurulabilir. rnein Trkiyedeki su mcadelesinin znelerinin ou kadn ve bu mcadeleyi dekendilerini ok ciddi boyutta riske atarak ve lmne yapyorlar. Ben burada yaamm savunuyorum, diyor. Suyum olmazsa, fasulyemi ekemedikten sonra elektrii ne yapaym, diyor. Syledikleri szler ok vurucu nk su o kadnn gndelik yaamnn bir paras. Kzlca: Mesela Dersimde baraj kurulmas planlanan Peri Su206

yunun kenarnda baheler var. Bu baheleri ekecek kimse yok nk herkes g ettirilmi; etrafnda be tane ev var. Yazn buradaki kadnlar oraya gitseler, kendi domateslerini fasulyelerini ekseler, toplayp, getirseler, kn kendileri kullansalar. Bu bile o barajn yaplmamas iin ok byk bir eylem. O topraklarn ilenmesi, o topraklarda bir eylerin retildiini insanlarn hatrlamas demek. Oras kalabalk olduu zaman bakalar da gelecek nk her taraf gzetleme kuleleriyle sarl ve gerekten korkuyorsun, resmen jandarma var her tarafta. Bu bile dayanma ve paylama. Parann tesinde varlk olarak oraya gitmek ve orada o toprakla birka ay bir iliki kurmak ya da birka hafta. Hatice:Orada ekeceimiz rnlerin tohumlarn da kendi reticilerinden alabiliriz. Kzlca:Evet, belki Tokattan oraya gtrlebilir. Mine:zellikle yerellerdeki mcadelelerde en n saflarda kadnlarn mcadele ediyor olmasnn, feministlerin ekolojik mcadele ile dirsek temas kurabilecekleri en rahat alan olduunu dnyorum. Karsndaki insanla normal bir iliki kurma konusunda bile ciddi sosyal fobisi olan kadnlarn, bu mcadeleyle birlikte artan politize olma sreciyle basn aklamas okuduklarn, sloganlar attklarn, sokakta yrrken tacize uruyorlarsa seslerini ykselttiklerini birebir deneyimledim. Bence bu kadnlarla iliki kurarken feminist olmayalm. Ben yaammda zaten feministsem, Marksistsem, anaristsem o kadnla iliki kurarken bunlardan hibiri olmama gerek yok. Onunla yaam savunuculuu yapan bir insan olarak ok basit yaamsal ilikiler kurmalym. Mesela milliyeti damarn ok yksek olduu Kastamonunun Cide lesindeki Lo Vadisinde yaplmak istenen Hidroelektrik Santraline (HES) kar gnlerce nbet tuttuktan sonra artan politizasyon ve kendine gvenle birlikte blgedeki kadnlar Cumartesi Anneleriyle dayanmaya geldiler. Bu ok nemli bir ey Benzer ekilde bir arkadamzKrdistan Komnler Birlii (KCK) davasndan tutuklandnda, onunla dayanmak iin pankart bu kadnlar tuttu. imdi bunu grnce diyorsun ki Ben oraya gidip, istersem otuz tane sylei yapaym, bu kadnn kendi yaamn savunduu srete gelien politik sreci ierisinde yaad dnm ben hibir zaman yaratamayacam. Kadn ve ekoloji mcadelesinin aklmzda bir yere oturmas iin birka rnek daha vereceim. Yine Lo srecinde, Lo Yreler Dernei Federasyonu mcadeleden nce sadece erkeklerden oluuyordu. Mcadeleden sonra grdk ki kadnlarn Dernekler Federasyonuna katlm ok ciddi oranda artt nk kendilerine gvenleri artmt. Lolu bir teyze
207

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

gzleri dolarak Elektriksiz yaarz ama susuz asla, demiti. te yandan Senozdaki kadnlar Toprama, fasulyeme su gitmiyor, ben zaten byle yaamm, elektrik olmu, olmam ok nemli deil, sen niye benim suyumu, ekmeimi, topram alyorsun? Ben artk ta atmayacam, ben artk bomba koyacam, diyor. Dnyorum, ben kendime anarist diyorum ama, o kadn neden kendine anarist desin ki? Gerek yok; o zaten yaamn savunuyor. Ben diyorum ki bu mcadeleye ekoloji, feminizm vs. gibi isimleri koymayalm sadece yaam savunmak iin mcadele edelim. Aslnda ekoloji ve kadn meselesine dair biraz daha rnek vermek istiyorum nk rnek ok. Eylem alanlarnda ya da yaamlarmzda ne yapabiliriz?e dair belki aklmzda bir eyler olumas asndan da bizim iin de ok faydal olur. Getiimiz yl Karadeniz syandadr Platformunun iinde mcadele eden kadnlar ilk defa 2011 ylnn 8 Martnda Karadenizin syankar Kadnlar olarak alana ktlar ve bu Trkiyede bir ilkti. O alanda Karadenizli kadnlar Krt kadnlaryla beraber horona durdular; bu gerekten de ok nemli bir admd. Bu yl (2012), 11 Martta Kadkyde yaplan 8 Mart mitingi iin hazrlanan bildirilerde HESler, yaam ve doa var. Bu alanda mcadele eden kadnlar, bunu bizim yaammzn iine bir payda olarak soktular. Erzurum Tortumda kurulmak istenen HESe kar teyzeler (zellikle muhafazakr olduklar iin belirtmek istedim) talarla, sopalarla mcadele ettiler. Hatice:Ve kimse de bir ey diyemedi onlara. Mine: Diyemezler nk ok basit bir ekilde Benim canm al, buray alma, alamazsn, diyor. Mesela Leyla Yalnkaya rnei var. Leyla Yalnkaya, Tortumda on yedi yandayken yalnzca insanlarla konutuu iin yargland. nsanlarla konuma, diyor iktidar sana. Bizim de yapmamz gereken bu, ok basit, insanlarla konumalyz.5 Btn bu mcadelelerde hepimize ok fazla sorumluluk ve grev dyor. Kendi adma aslnda bunu grev olarak da grmyorum nk bu benim yaammn bir paras; bir gereksinim ve bunun iin mcadele ediyorum. Hepimizin birlikte tartarak ortak ilkeler yaratarak yaamlarmz da dntrdmz bir
5 Erzurumun Tortum lesine bal Baba Beldesinde 05.09.2011 tarihinde yaplan HES eyleminde bulunduu gerekesiyle Leyla Yalnkayaya mahkeme tarafndan HESin alma alanlarnda bulunmama ve HES eylemlerinde bulunan kiiler ile iliki kurmama cezas verildi. Karara itiraz edilmesi zerine Leylann 13 kii ile grmesine izin verildi. http://gundem.milliyet.com.tr/13-kisiyle-konusmasina-izin var/gundem/gundem detay/01.10.2011/1445467/default.htm

dnmn paras olmamz gerektiini dnyorum. Ama bu da sadece yaamsal bir dnm deil, sistemi de hedef alan ileriye dnk politik bir dnm olmal. *** Esen: Neden kendinize eko-feminist demek yerine ekolojist ve feminist diyorsunuz? Ekolojist Feminizm dnya rneklerinde neden tutmad? Eko-feminizme dair verdiiniz rneklere gldk ok zc diye ama Eko-feminizme dair baka tartmalar neler, Trkiyedeki rnekleri nasl? Kzlca:Grebildiim kadar ile Trkiyede 90larn sonu, 2000lerin banda Eko-feminizme bir ilgi olumu, bu tr bir aray olmu. Eskiden Eksik Etek Dergisi6 vard. Ankaradaki ekipler de ekoloji ve Eko-feminizm zerine baya kafa yormulard. Hatta imdi burada bakarken bir dergi grdm, 2004te km bir dergi; Toplumsal Ekoloji Platformunun (TEP). Herhalde bunlar da Eko-feminizm dncesinin zerinden yrm abalard. Bir kere Trkiyedeki rneklerinin siz de iindesiniz, sizlere de sormak lazm. Seyda: TEP, iinde Krt kadnlarnn, Amarginin , iilerin, ecinsellerin olduu bir platformdu ve Aynlamadan birbirimizi iddetsiz bir biimde nasl dntrebiliriz? meselesi zerine konuarak birlikte mcadelenin yollar aranyordu. Balangcnda gzel bir deneyimdi ama ok bildiimiz ilerin youn olmas, herkesin kendi gndeminin olmas gibi klasik sorunlardan tr yryemedi. Biz birtakm projelerde ya da mcadele alanlarnda bir araya geliyorduk ama birlikte i yapmak ok farkl bir deneyim kazandrd. nk aslnda farkl farkl tahakkm ilikileri var. Bir bakyorsun erkek ama ecinsel, o yzden farkl bir ezilme biimi var. TEP deneyimiyle ilgili anlatlabilecek daha ok ey var aslnda Esen:smi neden Ekoloji Platformu? Seyda:Ekoloji platformu nk farkl tahakkm ilikileri zerine ekolojiyi tanmlama isteinden kaynaklanyordu. O deneyimi ayrca anlatmak lazm ama ksaca bu kadarn syleyebilirim. Kzlca: Bizim bir arkadamz var, Ender Eren. Ender yirmi be yldr Trkiyedeki ekoloji hareketinin iinde. Onun da syledii benim de gzlemlediim u ki, ekoloji hareketi net bir ekilde safn, teorisini, kimliini oturtabilmi deil. Dnyada oturtabil6 1994te yayn hayatna balayan Eksik Etek Dergisi, bu dnemin kk ve nemli feminist dergilerindendi. Yaz leri Mdr Lale Akar olan dergi ksa yayn hayatnda yedi say kard. (http://eski.bianet.org/2004/10/01_k/45221.htm)

208

209

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

dii bir yer var m, onu da ok bilmiyorum. Ortadouda, Asyada, Afrikada ekoloji hareketi ok gemii olan bir hareket deil. Batl anlamda ekoloji hareketinden bahsediyorum, kyl hareketleri baka bir mcadele biimi, Celali syanlarn da kyl hareketlerinin iine katabiliriz. Benzer ekilde feminizm de kendi teorisini ve kimliini oturtabilmi deil. Belki nce hareketler kendi kimliklerini, yntemlerini daha net tartsalar, kendi etki alanlarn, etkileimlerini gelitirseler herkes iin daha salkl olacak gibi geliyor bana. Mesela biz ekoloji hareketi olarak sosyalizmin sunduu gibi, unu unu yaparsak uraya gidebiliriz, diyen bir gelecek tahayyl sunamyoruz. Belki de gl tarafmz bu ama bir de insanlarn alt bir siyaset biimi var. Mesela kyllere Ben ekoloji hareketiyim, diye gidip toplant yapyorsun, HESlere, rzgar santrallerine, gne pillerine karym, ta deirmenleri, rzgar ve su deirmenleri istiyorum, kentleri pek istemiyorum, diyorsun ama sylediklerin ona ok gereki gelmiyor. Bir zne olarak bu mcadele iinde hangi toplumsal karlar var? nsanlar Bana daha derli toplu, hayatm daha kolaylatracak, deerlerimle daha az eliecek bir eyler sun, benden bu kadar ok deiim, bu kadar ok zveri talep etme, diye dnyorlar ve ne yazk ki ekoloji hareketi henz byle bir sylem oluturamad. Feminist hareket iin de yle bir sorun var: Feminist hareket nasl bir siyasal zne tarif ediyor? Gelecek tahayylleri ok net mi? Ekoloji ve feminist hareketi dndmz zaman zaten olgunlamakta olan hareketler olduumuz iin kendi kimliini bularak birbirinden renmeye devam etmek bana daha mantkl geliyor. Bu eit bir siyaset yapmak Trkiye iin yeni. Biz Tanzimattan beri siyasi zne olmay tanmlyoruz. Bir de imdi bunun eitleriyle karlatk. Kimlik mcadeleleri var. O kadar ok kafamzda oturmas gereken kavram var ki Krt olmak nedir? Zaza olmak nedir? Kadn olmak nedir? Doayla iliki nasl kurulmaldr? Bir yn tanmlama, ilke, etik, prensip gibi mevzularn hepsiyle baa kmamz gerekiyor nk bir araya gelip, rgtl hareket etmek istiyoruz. Bence mesela burada ihtiyacmz olan kavramsal netlik iin kavramlar stne ayr ayr bol bol konumalyz. Kavramlar birbirinin iine iyice sokuturduumuz zaman kafalar iyice karyor. Uzun zamandr ekolojik hareketin iindeyim ama mesela bana Eko-sosyalizmi tanmla, deyin, ok net bir ekilde tanmlayamam. O yzden bugn de gya Eko-feminizmi tanmlamaya altk ama ne derece yapabildik bilemiyorum. Byle bir tanmlama yapmaya ihtiyacmz var m, bunu da konualm. Ben byle
210

bir ihtiyacmz olduunu dnmyorum, Eko-feminizm tanmlamasnn sadece kafa karkl yarattn dnyorum. Glden: Her iki hareket de kk gruplar eklinde hareket etmek ve birebir insani ilikilerle yaamsal alan dntrmek zerinden rgtlendii iin de Eko-feminizm gibi bir tanmlamaya ihtiya yok diyebilir miyiz? nk bylece her grubun kendi iindeki sylemi de eitlenebilir ve bu tip tanmlar yapmamak bir tr avantaja da dnebilir. Kk gruplarda, insani ilikilerle birebir yaam dntrerek mcadele etmek bana ok cazip geldi. Kzlca:Doru evet Mesela bu 1 Maysa Mslman solcu genler geldi. imdi yeni bir kavram kt ortaya. Mslman solcu genler arasnda eko-feministler olabilir mi? Olabilir. Dediin doru, orada bu kavram ie bile yarayabilir. Ama Eko-feminizmin ayr bir hareket olarak ortaya kmas ok zor. Mslman bir ekofeminist ve anarist bir feminist beraber yryebilir ama ayn ey midir? Deildir. Aye:Bu nedenle snrlar kaln izmemek gerekiyor. Beraber yry alanlarnda, ortak paydalarda bulumay denemek lazm. Yani dindar eko-feministle, anarist eko-feministleri bir yerlere koyduumuzda, ikisinin de eko-feminist olma halini ortak kesen olarak almak lazm. Birinin dinini brnn anarizmini grmeden ortaklklarndan ne kacan grmek gerek. Bu arada ben Yeiller Partisi yesiyim. Ben de kendime eko-feministim demiyorum. Ben feminist bir yeilim. Yeil olmak benim iin feminist olmay da tanmlyor bir yandan, ama feminist olmann benim iin daha znel durumlar var. Ekoloji hareketinin antifeminist olduunu dnemem nk anti-hiyerarik ve kk birimlerle yaamay salamak zorunda, srdrlebilir bir hayat iin bu ekilde rgtlenmeli. Ekoloji hareketi bunu ok net syler ve burada toplumsal cinsiyet rollerini de sorgulamak zorundasn. Kadn bedeniyle doay bir tutan dualist dncenin hem feminizm hem de ekolojik dnce iin nemli olduunu gryoruz.Zaten 70lerde bu hareketlerin birbirlerine girift olarak ortaya kmas da bu ortaklkla ilgili. Trkiyede her eyi ge tarttmz gibi bu hareketlerin birbiri ile ilikisini de ge tartyoruz. Belki de feministlere de unu sormak lazm: Neden ekoloji alanna bu kadar yabanclar, aradaki mesafenin sebebi ne? Bu sorunun cevabn bulup, belki de biraz buradan devam edebiliriz. Kzlca:lkemizde kimlikler hakikaten ok baskn. Mesela yle bir ey de olabilir: Krt, Mslman, anarist eko-feminist, byle bir karakter kendini oturtana kadar baya zorlanr. (Glmeler) Bir sr yere sadakati var nk. O yzden ortak platformlarn
211

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

ilemesi gerekten zor. Sevi:ehirde yaayan bir insan olarak, bu koullarda, feminist hareketle ekolojik hareketin ilikilenememe durumunun snfsal bir boyutu da olduunu dnyorum. Ekolojik hareketin iindeki bir insan bu teoriyi ehirde mevcut olan btn bu ekonomik dngler iinde nasl pratie dntrebilir gibi bir soru var aklmda? Acaba ben dntrlm ktlardan defter yapan bir markann defterini kullanarak ekolojist mi oluyorum? Deilsem eer o zaman bunun alternatifleri nelerdir? Bunlar sorgulamakta ya da buraya dair politika retmekte eksiklerimiz olduu iin ekolojik hareket daha ok st orta snflarn bte ve zaman ayrabildii bir ey haline geliyor. Burada kurulan ekoloji pazarna gitmek bile ii snfndan biri iin ok mmkn deil. Daha ok serbest zamanl alan insanlarn gndz mesailerini ayrarak gidebilecei lks bir alveri haline geliyor. Ya da internetten bilmem ne kyndeki bilmem ne baln smarlyor; 3 liraya alabilecein bir ey deil. Meselenin snfsal boyutuyla ilgili neler dnyorsunuz? Aye: evrecilik ve ekolojist olmann farkn belki de birazck burada amak gerekiyor. Ekoloji hareketi de, evre hareketi de st orta snf hareketler. Evinin kirasn dedikten, ocuuna baktktan sonra sinemaya, tiyatroya gitmeye balyorsun ya, bu da byle aslnda. Evet, tketim alkanlklarn deitirmek de iin bir paras ama ekolojist olmak endstrilemeyi, kapitalizmi de hedef alan politik bir duru. Sevi: Evet, zaten politik bir duru ama meselenin snfsal boyutu gndelik hayat pratiklerini deneyimleme noktasnda farkllamaya neden olduu iin, bu hareketlerin birbiriyle ilikisinde de bir temasszlk olabilir. Aye:Feminist hareket de bence gayet st orta snf. Kzlca:Feminist hareketin snf kurgusu daha m kuvvetli diyorsun? Anlamadm. Mine: Snf, ekoloji, kadn diye deil de ezen/ezilen ilikisi diye bakmak gerektiini dnyorum. Kendi adma politik bir zne olarak bir platformun iinde u anda rgtl bir mcadele veriyorum ama ayn zamanda kafamda bir devrim tahayylm var. Yapmay istediim devrim dncesi ile birlikte politik mcadelemin bir paras olan imdi, u anday kolektifletirmeye alyorum. Bence zaten ezilen insanlar iin btnlkl bir mcadele verildiinde ekoloji de bu mcadelenin ana paralarndan biri haline gelir; sadece ekoloji mcadelesi verilmez. Bu yzden bence bir feminist zaten ekolojisttir. Ben hem anaristim, hem ekolojistim, hem vicdani reddimi aklyorum; iktidar grdm her yerde suratna arpyorum zaten.
212

Sevinin syledii bence sadece evre mcadelesi veren insanlar iin geerli. evreci yaam sisteme kar mcadelenin bir paras deil de sadece yaamnda bir hobi olduunda lks bir yaam biimine dnr vetabii ki de st snfa ait bir mcadele olur. Ama bu senin iin bir hobi deil, yaamn dntrmek iin bir gereklilik, bir ihtiyasa ve senin ihtiyalarna kar sistem kendi gerekliliklerini dayatyorsa, o zaman karna aldn ey yalnzca geri dnmeyen ktlar olmaz. Sen karndakini mcadele ettiin iktidarn bir paras olarak gryorsan o zaman senin politik olarak ciddi bir tahayyln var demektir. Kzlca:Minenin bahsettii, feministlerin ve ekolojistlerin ortak ilkeler gelitirmesi meselesinde yle bir soru sorulabilir. Bu kolay m? Eko-feminizm gerekli mi? noktasna dnersek Ben bir kimlik tanmlyorsam, o bir sadakattir. Ben feministsem belli eyleri yapmam. Ekolojistsem belli eyleri yapmam. Eko-feministsem neleri yapmam? Ya da ekoloji ve feminizm hareketlerinin beraber i grmesi gerektiini dnyorsam neleri yapmam? Bir feminist ekolojist duyarllkla neleri yapmaz? Kim ekolojist olma lksne sahiptir? yerine belki bu noktadan dnmek lazm. Bizim sadakatimiz, duruumuz nereye? Eko-feminizm ayrca bu durua bir ey katar m? Esen: Sevi aslnda yle bir ey sylyor, biz bu etkinlii tasarlarken de benzer bir ey dnmtk. Sizin tarif ettiiniz krda sren bir ekolojik hareket var ve ama bata Ayenin de syledii gibi kentte yaayanlar bu ekolojik duruu nasl sahiplenecekler? Biz kentte krdaki HESlerle ilgili mcadeleye katlmyoruz ama kendimize nasl ekolojist deriz? Kentlerde yaamn bu sorgulamalara grekurmaya alan tavrn nasl bir snfsalla denk dtnden bahsediyor. Bir taraftan da -sizin durduunuz politik yerden bahsetmiyoruz ama- genel olarak ekolojik hareketin ya da ekolojik sylemin st orta snfa denk den bir karakteri var. rnein organikrn meselesibaka bir piyasa oluturdu; daha ekolojik ama kapitalist bir piyasa. Bunlar yapmyorum, demenin baka bir etikete dnmesi ve bu etiketin de bir snfsalla tekabl etme meselesi var. Buna nasl bakyorsunuz ya da bu mevzular hareket iinde nasl konuuluyor? Kzlca: yle bir sorun var: Organik pazara giden bir reklamc organik pazara neden gidiyor? nk marketten alaca patateste kimyasal kalntlar var ya da patatesin tohumuyla oynanm olabilir. Onu yerse kendisi ve ocuu zarar grecek. Bu adam unu dnmyor: Bu patatesin ekiminde sna tarm yntemleri kullanld iin kk iftinin evi, bark darmaduman oldu; en iyi ihtimalle bu ifti tarm iisi oldu. Patateslerin retilmesi
213

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

iin o kadar su younluklu bir retim tarz gelitirildi ki (nk hibrid tohumlarn buna ihtiyac var) o blgedeki kk iftiler topraklarndan oldu nk sular kurudu, btn sular patateslere akyor. O yzden ben bu patatesleri marketten almayaym, gideyim organik pazardan kk iftiden alaym, demiyor ki. Zannetmiyorum ama eer diyorsa son derece ekolojist bir mantkla hareket ettiini syleyebilirim. Ama u nedenle sylemediini biliyorum nk kentlerdeki organik pazarlarda kk iftiler patateslerini satamyorlar. Organik pazarda ok byk organik iftlikler var, bunlar taeron eklinde, bazen kk iftilerden de mal alabiliyorlar amabunun bir a var ve kk ifti bu aa ulaamyor. zmirde bile ulaamyorlar ki, stanbulda hi ulaamazlar. Buradan biliyorum ki ekolojik bir derdi olsa organik pazardan alveri yapmaz. Bizim byle bir derdimiz var, biz bunu biliyoruz ve bu yzden de organik pazara gitmiyoruz. Reklamcnn organik pazara gitme amac kendi saln korumak ve marketten alveri yapan fakir kiiden daha salkl ocuklar yetitirmekse bunu tartmamza bile gerek yok, bu kiinin ekolojiyle zaten alakas yok. Organik pazar destekliyor musunuz? diye soruyorsanz bunun cevab da belli, hayr. nk organik pazarlar Buday Derneinin tekelindeki belediyelerle beraber ok gzel para kazandklar yerlerdir. Kk iftiye hibir faydas yoktur, kendine has organik bir sektr gelitirmitir. Organik sertifikalarn almak bile muazzam paralar gerektiriyorken kk iftinin organik retim bile yapmas ok zor zaten. Peki, kentteki ekolojik hareket neyi savunabilir? diye sorduumuz zaman unu syleyebiliriz: Kentteki insanlar kk iftilerle temasa gesin, yedikleri gdalarn, tohumlarn nereden geldiini ve nasl retildiklerini bilsinler. Ama bu bilgiyi sadece kendi sal iin renmesin.Dnya kyorsa ve irketlerin eline geiyorsa benim ok salkl olmamn da bir nemi yok zaten. Organik beslenmemin ok bir anlam yok. Bir ekolojist bunu der nk ekosistem mantyla dnr. Ben bu ekosistemin bir parasym, eer bu ekosistem ke doru gidiyorsa ben de ke doru gideyim der. Hatice:Gidecek de zaten. Kzlca:Tabii, ne kadar organik beslenirsen beslen zehir sana havadan gelecektir. Esen: Btn bu duyarllkla baksam da param yoksa marketten alveri yapmak zorundaym. Kzlca:Ben de marketten alveri yapyorum Esen:Mesela diyorum. O zaman kenttekiekolojist ne yapacak? Mine: st orta snf evrecilerin ierisinde bulunduu rgtlen214

meler zaten ekoloji mcadelesini maniple ederek, insanlara kk vicdan muhasebeleri yaptrarak bu alan kapitalizme dahil ediyor. Greenpeace, Buday Dernei, Doa Dernei bu tr rgtlenmelere rnektir. Bence kimin yannda bulunduun ya da kimin nnde yakan iliklediin ok nemlidir. Mesela biz u slogan attk: irket talan, kanun yalan, Karadeniz isyanda, isyana devam. Sen bu slogan attnda karna aldn ey millet meclisi, kanun, yasa ve irketlerse, meseleyi snfsal olarak da konumlandrmsn demektir. erisinde bulunduun yap zaten seninmcadele hattn da belirler. Mesela sen st orta snfsan, bu mcadeleyi ezen/ezilen ilikisi olarak deil de evre sorunu olarak grrsn. Trkiye hektarlarca ormann yaklarak fabrika yapld, fabrika sahibi irketlerin merkezindeki evre aalandrma projeleri iin ise milyarlarn harcand bir lke. Etraf yeile boyanm bir hayvanat bahesi istiyorsan eer, gidersin TEMAya aa dikersin ya da Greenpeacee imza atarsn. Dnyann en byk benzin irketi BP ile ortak olan Greenpeaceleayn platform ierisinde bulunabilirsin. Kendi adma Esenin bahsettii bu etiket oluturmay kapitalistlerin yaptn dnyorum. Ben ilkesel olarak Coca-Cola tketmiyorum. Bunu da ok byk bir devrim diye yapmyorum, bu benim bireysel tavrm. Ben Coca-Colann onlarca ii ldrdn, dnya su alanlarnn ok byk bir ksmn ynettiini biliyorum. Ama sadece bunu yapmyorum, ayn zamanda irketlerin nnde oturma eylemlerine katlyorum, kylerde o irketlere ve devlete kar mcadele ediyorum. Bu da iin politik ksm Kzlca: Bir de ek olarak Mine unu da yapyor: Coca-Cola Seyfe Glnde Doa Derneiyle beraber pelikanlar kurtarma almas yaparken gidip onu deifre ediyor. Aye:Ortaklaabileceimiz ilkelerden bahsediyorsak eer ekoloji hareketinin de, feminist hareketin de iddetsizlikten yana olmas gerektiini dnyorum. Benim hayatmdaki birinci ve temel ilke bu. Eski bir Greenpeace gnlls olarak Greenpeace konusunda ciddi bir maniplasyon yaptn dnyorum. Anarist olmayan ekolojistler olduunun da gz ard edilmemesi gerekiyor bence. Bana liberal de denebilir herhalde, siyasal alan ierisinde kendini daha zgrlk gren biriyim, revizyonistim, parlamenter sistem ierisinde zmler olabileceini dnyorum ve bunun iin de mcadele ediyorum; yasalar deitirmenin de mcadelenin aralarndan biri olduunu dnyorum. Politik alan derken de aslnda tam da bunu kast ediyordum. Bir fabrikann bacasn tkamakla, tm retim ekillerine yaptrm uygulayacak bir yasal nlem almak arasnda benim iin dalar kadar fark var.
215

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

Sadece bacalar tkamak yerine yasalar deitirmek iin mcadele etmek bence daha politik bir alan. Snfsal meseleye gelince de iklim deiikliinin gbeindeyiz. Aslnda hibirimizin ok fazla konuacak, tartacak vaktimiz, alanmz da yok. 2050 senesine kadar korkun eyler olacak. klim deiikliinin etkilerini biz gnlk hayatmzda daha fazla yaamaya baladmzda meselenin snfsal boyutuyla da karlaacaz. ki sene nce Rusyada korkun orman yangnlar oldu. Dnyadaki buday stokunun ounu ithal eden bir lke kendine ancak yetebildii iin bir sr yere ithalatta bulunmad ve bu yzden bir sr yerde de gda fiyatlar inanlmaz frlad. Ortadoudaki Arap Devrimlerine baktmzda aslnda gda fiyatlarndaki bu oynamalarn ne kadar etkili olduunu gryoruz. stanbulda hortum oldu, Elazda senede kez olan hortum says yirmi altya km. Hayatmz etkileyen o koca koca kararlar alan, ii snfn smren kapitalist adamlar, btn bu doa ykmlar karsnda yine orada oluyor, olacaklar da nk onlar nlemleri alabilecek gce sahipler. Biraz o yzden de politik bir alan ve bu alanlara daha fazla girmek gerekiyor. nk yine kadnlar orada daha fazla etkilenecek, daha kirli evrede yaamak zorunda kalacaklar, gdaya eriim daha zor olacak, salk imkanlarndan onlar daha az yararlanacak vs... Aslnda ekoloji hareketi biraz felaket tellall yapt iin de d emberdedir. nsanlar Kyamet senaryolarn biz de biliyoruz, haklsnz, deyip, gnlk hayatlarna devam ediyorlar. Bu yzden de iklim deiiklii gerekliini konumak, bununla yzlemek ve buradan baka politik alanlaramaya almak gerekiyor. Glden:Ben ehir plancsym, stanbulda son gnlerde ok gndemde olan kent hareketinin ekolojik hareketle ilikisinin ok nemli olduunu dnyorum. Sadece felaket senaryolarndan dolay deil ama u anda birebir kentte yaayan bir kadn olarak aslnda bu beton hayat ierisinde depresyona girenler, kendini ifade edemeyenler, sakat ya da yal olduu iin sokaa kamayan insanlar, parkta oynayamayan ocuklar, kendine dinlenecek park bulamayan genler vs. olduu iin kent hareketi ierisinde ekolojik bir mcadele alan olduunu dnyorum ve yapabildiim kadar da uramak istiyorum. Gruplarla, inisiyatiflerle ilikim de olmutu. Kentteki daha ok yoksul kesim iin ise Tarlaba ve Sulukule rneinde olduu gibi, yaam alan mcadelesi sz konusu. Dolaysyla kentli kadn hareketinin buralardaki balantlarnn ok nemli olduunu dnyorum. Kentsel dnmn, kinci Dalgadaki zel alan-kamusal
216

alan tartmalarna da ok deen bir yan var. Evi nasl tanmlyoruz? Evin eklinin yuvarlak ya da dikdrtgen olmas, blmlere ayrlp ayrlmam olmas gndelik yaammz nasl etkiliyor? Evlerin baheli olduu bir kentte yaasaydm ekolojiyle nasl ilikilenecektim? Nasl bir kadn olacaktm? Sokaa daha m rahat kacaktm? Bunlar ok nemli olduu iin ekolojistlerin, feministlerin, antikapitalistlerin ve sava kartlarnn ortaklaabileceini dnyorum. Bu da ok acil mdahale edilmesi gereken bir alan ve vahetini ok gl bir ekilde de yayoruz aslnda. idem: Kentsel ve krsal dnme son derken aslnda kentin krdan ok farkl olmadn biliyoruz. Krdaki insanlarn evlerine vinlerin girmesi ya da evlerinden edilmeleri kentte de yaadmz durumlar ve tm bunlar gzler nnde gerekleiyor. Bunun iin de mcadeleyi ok ayr grmyoruz ve benzer direni noktalar oluturuyoruz. Biraz bundan da bahsetseniz iyi olur, sanki oras eksik kald. Doa Dernei meselesinde size katlyorum. zellikle kapitalist irketlerin ykmlarn grerek ve bilerek onlarn bir piyonu olmak bence kesinlikle reddedilmesi gereken bir duru. ou noktada bizler kadn olarak da bazlarnn piyonu oluyoruz. Kesinlikle piyon olmamalyz, irketleri, kapitalistleri, bu algy reddetmeliyiz nk ok tehlikeliler, fark etmeden iimize szabiliyorlar. Adamlar takm elbiselerini karp, rahat spor ayakkablar, eofmanlar giyip, kylere giriyorlar ve orada rgtleniyorlar. Organize bir ekilde insanlar kandrmaya devam ediyorlar ve insanlara ktlar imzalatp, baz ykm projelerinin bir paras yapyorlar. ncelikle bu algy reddetmeliyiz. Bence doru bir ekolojist ve feminist mcadele ancak bu algnn ykld noktada ina edilebilir. Kzlca:Glden meknn insan nasl ekillendirdiini ok gzel tanmlad. u anda insanlarn binlerce yldr rettikleri hayatlarn hem kentte hem krda nasl dmdz edildiini gryoruz. Mine:Kentsel dnmle ilgili bir sr mesele var. rnein kentsel dnmn pilot blgelerinden olan Fikirtepede insanlar evleri ykldnda alkladlar. Bunun u yzden olduu dnyorum: Fikirtepe, ok temiz bir ekilde yklmak istendi ve temiz bir ekilde yklmas iin insanlara ok gzel vaatler sunuldu. imdi Derbentte ise ykmlara kar bir mcadele var ve bu mcadeleyi verenler iin devlet yle diyecek: Bak, Fikirtepede insanlar alklarken, bunlar isyan ediyor, demek ki terrist, rgt yesi. Bu durumu yaratanlar irketler ve onlarn kolluu olan devlettir. te yandan kapitalizmle uzlamann kesinlikle ekolojik bir mdahale iin mmkn olmadn dnyorum.
217

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

Kzlcayla birlikte Diyarbakrda Mezopotamya Sosyal Forumuna katldk. Burada birok insanla da iletiime getik ve Greenpeacei de WWFi de Doa Derneini de birebir bu insanlarn karsnda deifre ettik. Biz o insanlarn karsnda pankartlarmz kaldrdk ve Siz busunuz, dedik. En bandan beri sylyorum, bu bir iktidar sorunudur. Yaplan talan mlk edinmedir, birikimdir. Mlk edinerek hrszlk yapanlar, suyumuzu, havamz satn alyorlar. Kimin suyunu kime satyorlar? Bu talan insan smrsyle ayn zamanda da kadn smrsyle balamtr. Buradaki iktidar o kadar i ie ki eer sen birine izin verirsen o zaman zaten birok eye yol aacaksn demektir. BMnin iklim deiimi sylemi, aslnda bugn bize Kyoto Protokol olarak dayatlan sama sapan bir belgenin parasdr. BM bizim canmz okuyan patronlarn altna imzasn att bir oluumdur. Onun iin biz BM ile ilgili konumayz. BM referans alarak konuan her kurumu da eletirir, deifre ederiz. O ok savunulan BM doay bir kaynak olarak gsterir. Ben doann bir kaynak olduunu reddediyorum, bu konuyla ilgili hibir ekilde uzlamayacam da belirtmek istiyorum. Bu ekoloji mcadelesinde ok keskin bir izgidir. Ben ekoloji mcadelesinde anarist olunmas gerektiini sylemiyorum. Tam tersine bence kimse anarist olmasn. Ben kendi anarist mcadelemi ayrca veriyorum zaten. Ekoloji mcadelesi byle bir eye ihtiya duymaz nk ok basittir; sadece yaamn savunursun. te diyorum ya nine bana Ben artk ta atmayacam, bomba atacam, dedi. Nereden bulacaksn? dedim, Bulurum ben, dedi. O kadn kendine anarist dese ne olur, demese ne olur? Benim umurumda deil. Benim iin o doa, o toprak nemli. Ben Birlemi Milletler Kalknma Projesi falan gibi byk laflar etmiyorum o yzden. O elektrik direklerini diktikleri iin benim teyzemin otuz yllk ahap evi yand. Ben buradan dnyorum. ok byk dnyorum, bu irketleri ya da kapitalizmi devirmek benim hayalim ama bir yandan da aslnda gndelik hayat deitirecek kadar ok kk dnyorum. Glden:irketler konusunda haklsn ama bir yandan da bir dnce biimi var ve bu sadece irketleri kapsamyor. Mesela bir yerde imar plan yaplm, kat var ama o drt katl olsun diye ok yoksul kii bile oradan bir kat almaya alyor. Fikirtepe rnei ok iyi bir rnek. Senin ondan kiisel bir karn varsa irket olmana hi gerek yok. Bu bir dnce biimi Deprem zaman tartmtk. nsanlar Benim bir katm daha olsun, dncesinden biraz olsun feragat edebilirlerse bir deiim olabilir. Bu anlamda mlkiyetle ok ilikili. Antikapitalist mcadelenin nemli
218

bir ayak olduunu dnmekle birlikte sorumlularn sadece irketler deil, ieriye de sirayet etmi bir dnce biimi olduunu grmeliyiz. idem: Mlkiyet meselesinin zellikle toprak zerinden ekillenmesiyle birlikte dnyada byk bir deiim oldu. Zaten bakarsak bununla ilgili deneyimler de var. zellikle Latin Amerikada toprak meselesi zerine ok ciddi direniler rgtlendi. Mine: Meksika Chiapasta Zapatista Ulusal Kurtulu Ordusunun (Zapatista Army of National LiberationEZLN) verdii mcadeleyi hepiniz biliyorsunuzdur. Oradaki ama devletle iliki kurmak deildi. Biz talep ediyoruz, buray bize verir misiniz? demediler. Buras zaten bizim. Biz buray yktrmayacaz, yaam alanlarmz talan ettirmeyeceiz, dediler. Bizim Maya kltrmz var ve biz bu kltre sahip kyoruz! dediler ve ktlar. Belki ok da irin grnmeyen eyler yapm olabilirler ama onlar yaam savunuculuu yaptlar. Orada bugn btn dnyaya rnek olan antikapitalist bir zm rettiler. O yzden ben devletle iliki kurulmamasnn politik olmayan bir alana denk drlmesini kesinlikle kabul etmiyorum. Tam tersine, znelerin tam manasyla politikletii bir sretir bu. Zapatistalarn da, EZLNnin ve o gelenekten gelen yoldalarn da STK olarak alglanmas ise hatal olmann da tesindedir. Kzlca: Geenlerde Dersimde dan iine bir mermer oca yaplm. Da oya oya gertmiler. Mermer demek mineralli bir ey demek, aslnda orada harika bir kaplca var. nsanlar binlerce yldr oraya iyilemeye geliyorlar. Buna Krmz Ylan Ziyareti deniliyor nk suyun iinden bazen ince, krmz bir ey kyor. Bu belki de bir metal ya da hakikaten kutsal bir ruh, bilmiyorum artk ne olduunu. O da bunun stne kt. imdi orann bir hikyesi var, doas var ve insanlara yaryor, insanlar iyiletiriyor. Sen o mermer ocan yaparak, insanlarn binlerce yllk bilgisini oraya gmyorsun. Yarn br gn orada doan ocuk orada bir ziyaret olduunu da bir kaplca olduunu da bilmeyecek, insanlar bilgilerini, kendi tarihlerini kaybediyorlar. Gldenin dedii gibi mesele bir tek irketler deil, mesele iimize giren o his. Ben de bir ev daha kmak isterim, diyebilir insanlar nk artk onlarn ziyareti yok, o ziyaret belki onlar bir hrstan geri tutuyordu. Mslman solcular bazen bunu sylyorlar, Toprak mlk olamaz nk Allahndr. Adam tutan bir ey var. Ben imdi hepimiz Mslman olalm, inancmza sarlalm demek istemiyorum, insanlarn biriktirdii bilginin kuvvetini vurgulamak istiyorum. Ekoloji biraz da byle, insanlarn doayla yaama bilgisini yeniden canlandrmak ya da yeniden retmek zerine kurulu. O yz219

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

den irketler dmanmz ve o yzden iimize szan kapitalizm dmanmz ve o yzden basit bir ekilde Organik pazara gideyim, kkrtl sabun kullanaym da suya zarar vermeyeyim, klden deterjan yapaym, demek benim o bilgimi yeniden canlandrmaz. O suyla, toprakla aslnda ne kadar balantl olduumu, o ziyaretin bana nasl iyi geldiini hatrlatmaz. Bu yzden benim o mermer ocan yaptrmamam gerekiyor. Ee tabii ziyaret yerlerini koruyalm, eski bilgiler nemli, orada ayrca Eko-turizm de yaplr, kaybolmasn, o da bir eydir, diyen bir Greenpeace de benim iime yaramaz. Ben oraya turist olarak gidiyorsam o bilgi zaten kaybolmu demektir. Onun iindevrimci bir durutan bahsediyoruz. Baka bir bilin iin baka bir retim ilikisi, ekonomik ve sosyal yapdan bahsediyoruz. O nedenle hemen imdi gerekletirilebilecek ksa vadeli, basit zmlerden te bir mcadele veriyoruz. Esen: Mine Bir feminist zaten ekolojisttir, bir ekolojist de zaten feministtir, dedi, bu tabii ki de ideal olan ama gerek hayatta byle tezahr etmiyor. Bunu Anarko-feminizmi konuurken de benzer bir yerden tarttk. Gksun Yazcyd konumacmz ve feminizm zaten anaristtir, demiti. Bu meseleleri konuurken hep teoride ve pratikte nasl ilediine, ayn zamanda da tarihselliine bakmamz gerektiini dnyorum nk anarist hareketin iindeki cinsiyetilik ortada, ekolojik hareketin iindeki cinsiyetilik de ortada. Keza feminist hareketin iinde de hi ekolojik olmayan yaklamlar var, hatta genelde ekolojinin tartmas dahi yok. Mesela Amargide ekolojiyle ilgili bir dert var ve bu yzden bir temasmz var nk Amargide bunu dert edinen insanlar var. iftimiz var bir defa. Benim olduum sre iinde Amargi olarak ekolojistlerle iki etkinlik yaptk. Bir tanesinde ok zc bir yerden, Kadn zaten doadr diyen kadnlar vard. Benzer ekilde, kadnlar bu hareketin nndeler, bu yzden feministler ekolojik mcadelenin iinde olmallar da zc bir sylem bence, kurulacak ortaklk bu zeminde deilbaka bir ekilde kurulmal. kinci etkinlikte de, feminizme dair sylediklerimiz ekolojist arkadalara gereksiz ideolojik, topik ya da ok gereki olmayan dnceler olarak grnd. nk onlara gregerek:Toprak gidiyor, su gidiyor, dnya yklyor. Bunlar olurken siz neyden bahsediyorsunuz? diyerek, feminizm olduka maddi bir ezme/ezilme ilikisinden bahsettii halde felaket tellallyla politik argmanlarmzn altn boalttlar. Feministler ile ekolojistlerin karlamalarnda hep bir handikap oluyor. Bugnk handikapsa bence kendinizi ekolojik hare220

ket ierisinde ama feminist olarak tanmlamanz. Tabii ki bunlar olabilir ama hem feminist hareketin hem de ekoloji hareketinin iinde neden olunmad sorusu ayn ekilde ekolojistlere de sorulmas gereken bir soru. Devaml bu soru feminist harekete sorulur, Feminizm neden onu yapmyor, neden bunu yapmyor? diye. Eer bir ortaklktan bahsediyorsak ortak aba gerekli diye dnyorum. rnein ekoloji hareketi kendi iindeki cinsiyetilik meselesi ile nasl yzlemeye alyor? Bu yzden Minenin anlattklar zerinden bu ortaklk nasl kurulabilir diye dnyorum nk o kadar farkl bir ihtiyatan doan farkl bir rgtlenme pratii var ki! Dncede ok ortakl olan ama pratikte rgtlenmesi ok farkl olan bu mcadele hatlarn nasl bir araya getirebiliriz, meselesini dnmek iin kent meselesini sormutum. O soru kendim iin de sorduum bir soruydu. Nkleer meselesi vs. bunlarn hepsine zlyor olabilirim ama bunlarn kendi hayatm dntrmesi asndan -bugn de buradan kmasn beklediim ey bu- hakikaten nasl ilikilenilir? En ok talan orada diye ill kra m gitmemiz gerek? Feminizmin ve ekolojinin pratikte, politikmcadele hatlarnn ayr olmasn siz nasl deerlendiriyorsunuz? Mine: Bence zaten feministlerin her alanda olmalar gerekiyor. Ben ekolojistim hem de feministim demiyorum sadece, ben ayn zamanda kadn hareketinin de iindeyim, anarist kadnlar ierisinde mcadele veriyorum. Kadn mcadelesi benim iin nemli bir mcadele. Ayn zamanda da Karadeniz syandadr Platformunda mcadele veriyorum. Mersinliyim, Akkuyuda yaplacak nkleer santrale kar da bireysel bir mcadelem var. Ben yle diyorum: Bir feminist ekoloji hareketinin iinde olmasa bile, Eko-feminizmi tartarak bir iktidar karsna alyorsa, bu mcadeleyiolumluyor demektir. Ben de kra gidilsin demiyorum, nk ben de buradan krla ilikiyi, krda tand olan insanlarla ya da Karadenizlilerle ya da Munzurlularla dayanma zerinden kuruyorum. Ben her gn oraya gitmeye kalksam, Karadenize tanmam lazm, orada blge almas yapmam lazm ama yle bir ey yapmyorum. Bence zaten orada adr kurup, marjinal eyler de yapmayalm Lo Vadisindeki bir kadnn kendine gveninin gelmesi noktasnda feminist bir mdahale olabileceini sylyorum. Burada aslnda hepimiz belirli farkndalklar olan insanlarz. Buraya Karadenizdeki ya da Munzurdaki deresi zarar gren kadn gelmeyecek, bizim bu insanlarla kuracamz balant ancak ekoloji mcadelesi iindeki alanlarda olabilir. A yaratmak iin hareket gerekir. Feminist mcadele iinde atlye almalar ok oldu ama orann denklemleri baka. Denklemleri o kadar farkl olan bir
221

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Ekoloji ve Feminizm

yere buradan tama suyuyla alakasz bir eyler gtrdnde ok marjinal kalyor. Bunun iin bence bizim yapabileceimiz ey udur: Mcadeleyi burada yeertmeye almak. Bunun iin de krda mcadele eden, yani kyde makineye ta atan insann burada kamuoyunu oluturabilmesi iin buradaki irketler nnde nbet tutarak ya da o irketin nnde nbet tutan, ekoloji mcadelesi veren insana anarist ya da feminist olarak deil, Mine olarak kendimden bir eyler katarm. Feminizm bir iliki kurma biimidir. Bence bu ok nemli Gerekirse arparak, gerekirse krizler yaratarak, gerekirse kar karya gelerek ama onu da te devrim yapyorum ve seni sarstm, gibi deil, belki evinde bir yemek yiyerek yapabiliriz. Bence ok byk dnmeyelim nk hayat aslnda bizim dndmz gibi bir organizasyonla ilemiyor; belki de hayat benim seninle kurduum gz temasnda. Her hareket ierisinde kadnlarn zne olmak iin yaamsal bir mcadele vermesi gerektiini savunuyorum. Teorik olarak her anaristin neden ekolojist olduunu anlatabilirim ama bu, u gerei de deitirmez: Her kendine anaristim diyen kiinin, kadn erkek ilikilerini zgr bir zeminde zdn varsayamam. nk erkek bir toplumda yayoruz ve erkeklik klcal damarlara kadar szan en sinsi iktidar biimlerinden biri. Ben bir kadn olarak, ama yalnzca kadn olduum iin, zm gerei iyi olduum iin deil, politik bir zne olarak buna dair sz sylemeyi bir gereklilik olarak gryorum. Buna kar mcadeleyi de ylesine deil, ihtiya duyduum iin ihtiyac olanlarla birlikte veriyorum. Her anarist olduunu syleyen kadn da, bence byle yapmal. Dilah: Mine konumasna balarken Buradan kadnlar karken ekoloji hareketinin iine katlmay dnrlerse bu iyi olur demiti. Ben de onun iin ok pratik bir soru sormak istiyorum. Eylemlere katlmak ne denli gerekleir emin deilim nk bu sabah tramvay duranda Fethiye Davasyla ilgili eylemde ancak yirmi, otuz kadn vard. Eylemlerde ok fazla var olamyoruz ama mesela kendi yaamlarmz daha ekolojist bir perspektifle nasl yaayabiliriz? Mesela ben, geri dnml defterler kullanyorum, bunu yaparak kime iyilik yapm oluyorum? irket iin mi, kendim iin mi yapyorum? Vicdanm m yattryorum? Yoksa hakikaten evre iin de bir ey yapyor muyum? Bu tr rnleri kullanarak nlem almann geerlilii var m? Yok isealternatifleri nelerdir? Kzlca:Hi yok! (Glmeler) Hatice: ok fazla ehir merkezli yaamaya baladk, ben yazlar kyde yayorum, biraz da krlara gidelim arkadalar. (Glmeler)
222

Biz eskiden kydeki koca koca evlere smazken, evlerde be kii kaldk. Pratik olarak ne yapabileceimizin zerinden gitmek istiyorum. Kyde yiyecek plerini gbreye dntrdk, bunlarla bitki yetitirdik ve o bitkiden tekrar besleniyoruz. ehirde ayn eyi yaptm ama bunu deerlendirecek toprak alanm yok. Amcamdan kalan bir bahe var, orada deerlendirebilirim ama yine de marketten alveri yapmak zorundaym. Ekoloji pazarna gittim, o anlamda Seviye ok katlyorum, o kadar st snfn gidebilecei bir yer ki. Ben kyde yetitirip, onlarla beslenen birisi olarak ekolojik rnlerin aslnda hi de maliyetli rnler olmadklarn biliyorum. Aye:Babaannemin domatesinemarka yaptrarak satyor. Hatice: Bu yzden krlara tanmay neriyorum, oralarda da feminizmi yayalm. ( Glmeler) Btn yaam ehir merkezli oldu rnein niversiteye gitmek iin kent merkezlerine gelmek zorundaym. Buraya geldiimde benim ekolojiyle, doayla btn ilikim bitiyor. Mine:Sen mesela kra gidiyorsun ya, senin krn da alacaklar. Hatice:Biliyorum. (Kahkahalar) Ben ay retiyorum. ok bilinen bir ay markasna da ay satyoruz ve bu marka imdi biyo-ay retiyor. uray ay tarmnn yapld alan olarak dnn, hemen yannda da ekolojik tarm yaplyor. Ben suni gbre kullanarak ay retiyorken Bunun dibinde retilen biyo-ay ne kadar biyo? diye hakikaten soruyorum ve tabii ki o biyo-ay ok daha fazla paraya satlyor. Gya doal gbrelerle retilen doal ay O gbrenin havas, kokusu, tad hi mi dierine karmyor? Mine: Politik mcadeleyi her zaman iin nemsememiz gerekiyor, nk deiime inanan insanlarz. nsann deieceine inanmayan, devrime de inanmaz. Kolektifler ya da kooperatiflerle yaamsal dnmlerimizi salayabiliriz belki. Bu sadece Dilah, senin bireysel olarak yaptn bir tercihle zlebilecek bir ey deil. Bireysel her zm, maalesef sistem ierisinde kaybolup gitmeye mahkum. Eer yaammzda bir dnm yaratmak istiyorsak ya kolektiflerle ya da kooperatif deneyimleriyle bunun zerine almak zorundayz nk drt bir yandan saldryorlar. Bizim buna dair kafa yormamz gerektiini dnyorum. Eereylem alanna gidecek vaktimiz dahi yoksa en azndan yaammzda kolektif deneyiminin ya da kooperatifin bir paras olmaya alabiliriz. Bu aslnda ok zor bir ey deil, hepimiz bunu yapabiliriz. Esen:Sizin kooperatifiniz var m peki? Mine:Bizim kolektifimiz var. Kzlca: Ben son olarak iki ey sylemek istiyorum. Birincisi, bilgileri canlandrmaya almalyz. Eskiye bakmalyz ve hayal
223

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

kurmaya balamalyz. Olmaz ki nasl yapacaz? dememeliyiz. Olur, ayrca olmayacak hayaller de kurmalyz. Mesela krlara dnmek, bence de krlara dnmeliyiz, bu hayali kurmalyz. Kzlca: Bir rnek vermek istiyorum. svein Kiruna ehrinde yeni bir Belediye Bakan seiliyor, kent ok borlu nk srekli otoyol yaplyor, bunun sebebi de kent bir ticaret ve sanayi merkezi, insanlar kentin etrafnda oturuyorlar ve her gn ehre gelip gidiyorlar. Nfus da srekli artyor. Yol yapmak iin gereken para belediyede yok. Belediye paraszlktan ve bortan btn ehir otobslerini bedava yapyor. Etrafta oturan herkes kente otobsle gelmeye balyor. Onlar arabalarn braknca yol yapm gerekmiyor. Arabalar gelmeyince park yerleri boalyor ve belediye btn otopark yerlerini yeil alan yapyor. Bakyor, kpekler geliyor, syor derken parklar halka bedava sebze meyve baheleri olarak datyor. Her mahalleye ekip, bimesi iin belli bir toprak veriyor, herkes kendi sebzesini, meyvesini retmeye balyor. Kentteki yaam o kadar gzelleiyor ki bir sr uzman, kalifiye insan gelip, orada yaamak istiyor. Kent ho, yaanr bir yer haline geliyor. Bir taraftan byle deneyimler de var, bunun iin de mcadele vermeliyiz. stanbuldaki bo arazilere alveri merkezleri deil, halkn kullanmna ak baheler yaplmas iin eylem yapmalyz. Otobslerin bedava olmas iin eylem yapmalyz. Ekoloji bu, yoksa senin nereden alveri ettiin, senin ne kullandn deil. Ben bazen srf sinirden musluu ak brakyorum. Akmas houma gidiyor, biraz akan su sesi duymak istiyorum. idem bu konuda bana kzyor. (Glmeler) idem:Ben sifon ekmiyorum nk bana o kadar suyun akmas sama geliyor. Benim bydm yerlerde sifon yoktu. Biz HES mcadelesi veren insanlarz, bu kadar suyun boa akmas yazk. Kzlca: Adam bir tane metalin tozunu temizleyeceim diye 13 ton su kullanyor, ben burada sifon ekmeyeyim diye urayorum. (Glmeler) Adam zaten suyu kafasna gre kullanyor. O nedenle sokaa kp, mcadele etmemiz lazm. Hatice:Doada tuvalet aramayn zaten, o bir ekilde doada dnyor. Doaya ieyin. (Kahkahalar)

224

Seks ilii ve Feminizm

30 senenin karlnda beni asgari cretten emekli eden devlet, srtmdan senelerce para almad m? Asgari cretten emekli olacak bir hayat kadn olarak ben imdi soruyorum: 3 ay gibi ksa bir srede 3,5 milyar maa farklarn alan milletvekilleri, benim 30 yllk hizmetimin karlnda ne alacam syleyebilirler mi? Hayr, syleyemezler! Bizi prangaya vuran yasalar kartan onlar. Mehtap Kandemir

zlem: Tartmann ncesinde ufak bir ereve sunmak isterim. Kadn Kapsnn web sitesinde bulunan, Esin Kntay ve Muhtar okarn 2007de medya alanlar iin seks iilii ile ilgili hazrladklar rapor1, hem ierdii pratik bilgiler hem de konuyu ele almas asndan olduka iyi bir rapor. Raporda fuhu ve fahie terimleri yerine neden seks iilii tanmnn kabul edildiinden ve buna kar argmanlarn neler olduundan bahsediliyor. Bugnk tartmamza da zemin hazrlayacak olan, 20. yzyln bandan beri sregelen seks iiliinin politikasna ilikin ana politika biiminden bahsediliyor. Birincisi, 20. yzyln bana kadar seks iiliinin var olduuna ve bunun ok sk bir ekilde denetlenmesi gerektiine dair bir kabul var. kincisi, 20. yzyln ilk yarsndan sonra, belki feminist hareketin glenmesiyle birlikte paralelliini kurabileceimiz, para karl her tr cinsel aktivitenin yasaklanmasn savunan dnce belirleyici oluyor. Gnmzde ise, seks iilerinin de politik zneler olarak rgtlenmesiyle birlikte, bu alanda alan herkesin, kadn, erkek, trans demeksizin belli haklardan yararlanmas ve insan onuruna yarar bir ekilde yaayabilmesi iin alma koullarnn ve haklardan yararlanma mekanizmalarnn dzenlemesi talepleri var. Seks iiliini tartrken politik bir zneyle, bir madur ara1 okar, Muhtar ve Kntay, Esin, (2007), Ticari Seks Medya Dosyas, CETAD, stanbul (http://www.kadinkapisi.org/kaynak/ticari_sex.pdf )

227

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

snda gidip gelen bir politik sylem var. Seks iileri bu sistemin madurlardr, diyenler, bunun iddet, zorlama, cinsel smr olduunu ve bu alanda alan insanlarn kendi istekleri dnda bu ii yaptklarn savunuyorlar. Bir dier gr ise, iin iinde iddetin, smrnn ve tahakkmn var olduunun aikr olduunu kabul etmekle birlikte bunun, zellikle kadnlarn dier alma alanlarnda grdkleri iddet, bask ve tahakkmden daha farkl olmadn, bu yzden seks iiliinin emek zerinden bir i kolu olarak grlmesi ve alma koullarn iyiletirmek iin dzenlemelerin de yaplmasn gerektiini savunuyor. evval: 1995 ylndan beri Kadn Kapsnn hem kurucularndan hem de alanlarndanm. Kadn Kaps 1995 ylnda bir grup seks iisi tarafndan sosyal bir merkez ve program olarak kuruldu. Biz kendisini seks iisi olarak tanmlayan insanlarla beraber alyoruz. lk yedi sekiz yl boyunca genelde Birlemi Milletler ve Salk Bakanlyla cinsel yollarla bulaan hastalklar ve AIDSin nlenmesi konularnda altk ve ben de bu projenin sahasnda alyordum. Proje, devletin salkl insanlar seks iilerinden korumak zere gelitirmi olduu bir modeldi aslnda; seks iilerinin salklarn korumak iin deil. 2000li yllardan beri ise insan haklar ihlallerinin en youn olduu alanlardan biri olduu iin almalarmz biraz daha insan haklar ihlalleri, savunuculuk, hukuki ve tbbi destek ynnde deitirdik, o gnden beri de bu konuda alyoruz. Bu sene ilk defa krmz emsiyelerimizle 1 Maysa katldk. Hatta o gn bir canl yayna da katldk, srekli LGBTlerle ve nefret cinayetleriyle ilgili soru soruluyordu, ben ise srekli konuyu seks iilerine getirdim. nk onlarn doru grnrl nemliydi; kk bir grup, madur ve marjinal bir grup olmadklarn, haklarn talep eden politik bir kitle olduklarn anlattk, gzel de oldu. Su deil kabahat (!) u anda Trkiyede seks iilii ile ilgili zlemin sayd bu sistemler ierisinde gya dzenleyici bir sistem var gibi dursa da aslnda yok. Var olan yasalarn altnda yatan mantk, seks iisini korumak deil, Toplumu seks iisinden nasl korurum?dur. nk genelevlere yaplan denetlemeler, salk kontrolleri, on be gnde bir yaplan kan kontrolleri benim ahsi fikrim- seks iilerini korumak iin deil, seks iileriyle mnasebete giren salkl insanlar korumak zere yaplandrlm bir sistemin rn. Trkiyede seks iilii tanm biraz gri bir alan Yasal di-

yemiyoruz nk yasal deil, bir kabahat bu aslnda. Sizi hapse atmyorlar ama seks iilii ile balantl yaptnz her i bir su saylyor. Yani seks iilii iin giyinmek su, seks iilii iin iki arkadan yan yana gelmesi su nk organize su rgt kurmak saylyor ve ar hapis cezas var. Ev salamak, yer salamak diye sular listesi uzayp, gidiyor. Ama sokakta seks satan biriyseniz, polis sizi alp, hapse atmyor, size Kabahatler Kanunun 37. maddesi2 kapsamnda 79 liralk bir para cezas kesiyor. Bu da gayet soru iaretleri douruyor. Eer seks iileri arasnda sosyoekonomik bir hiyerari varsa ben en alt tabakayla alyorum, yani bu ii komik fiyatlara yapan bir kitleyle alyorum ve asl kalabalk olanlar da onlar. 20 liraya, 30 liraya, 40 liraya yapyorlar, hatta 15 liraya kadar dyor bu. Bizim merkezimize 60-65 ya arasnda olup da gelen teyzeler var, Manukyann ilk kzlar bunlar. Manukyann evleri kapannca bunlar sokakta kalyorlar, devletten bir sr yardm istiyorlar ama devlet herhangi bir yardmda bulunmuyor. Bu teyzeler imdi Taksim meydanndalar ama siz gitseniz onlarn seks iilii yapan kadnlar olduklarn fark edemezsiniz nk komu teyzeler gibi grnyorlar ve ok dk fiyatlara alyorlar. Taksim meydanndan baka bir yere de gitmiyorlar. Bu teyzeleri bir yandan ok protest buluyorum. Bir de genelevler mevzusu var. Mevzuatmzda genelevlerin ve genel kadnlarn tanm yaplmtr.3
2 Madde 37: (1) Mal veya hizmet satmak iin bakalarn rahatsz eden kii, elli Trk Liras idari para cezas ile cezalandrlr. (2) Bu kabahat dolaysyla idari para cezas vermeye kolluk veya belediye zabta grevlileri yetkilidir. 3 Genelev ve genel kadn tanmlar, 19.04.1961 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanm olan, Genel Kadnlar Ve Genelevlerin Tabi Olacaklar Hkmler Ve Fuhu Yznden Bulaan Zhrevi Hastalklarla Mcadele Tznn kinci Ksm, Tarifeler Blmnde yer almaktadr. GENEL KADINLAR: Madde 15 -(Deiik madde: 31/01/1973 - 7/5786 K.) Bakalarnn cinsi zevkini menfaat karl tatmin etmeyi sanat edinen ve bunun iin deiik erkeklerle mnasebette bulunan kadnlara (Genel kadn) denilir. GENELEVLER: Madde 16 -Genel kadnlarn bir arada oturarak fuhu yaptklar veya bu maksat iin toplandklar yerlere (Genelev) ismi verilir. BRLEME YERLER: Madde 17 -Fuhu maksadyla muhtelif kimselere ksa mddetler iin ak bulundurulan kapal yerlere (Birleme yerleri) denilir. TEK BAINA FUHU YAPILAN EVLER: Madde 18 -Fuhuu tek bana yapan kadnlarn ikametgh edinip iinde fuhu yapmay itiyat ettikleri yerlere (Tek bana fuhu yaplan ev) denir. FUHU YERLER: Madde 19 -Bu Tzkte geen (Fuhu yerleri) tabiri; genelev, birleme yerleri ve tek bana yaplan evleri kapsar.

228

229

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

Bu dzenlemenin dayand kanunun tarihi 1930. Farkl genelev tanmlamalar var. Bunlardan biri, birka kiinin bir araya gelip, salk kurallarna uyarak, reklam vermeyerek ya da darya tamadan, apartmann da te ikisinin iznini alarak alabilecekleri yasal evler. Bunun iin Ankarada Ahlak amirleriyle konutuumuzda Byle bir talep gelmedi, dediler, bir de apartmann te ikisinin izin vermesi gerekiyor. O te ikisi galiba bir trl bir araya gelememi ama mesela bizim tandmz, trans kadnlarn yaad trans komnler var. Btn apartman trans, hepsi de seks iilii yapyorlar ama yine byle bir izin alamyorlar. Greceli olarak komnckler halinde yaamak bizim iin ok korunakl, hayati nem tayor. Kriminal ruhta olan bir insan bile olsa oraya zaten o niyetle gitmiyor nk biliyor ki orada otuz tane kz var. Bir dieri, tek bana fuhu yaplan evler. Bu ekilde evde alabilmek iin ise, tek bana Ahlaka gidiyorsun, Ben tek bama evimde seks iilii yapacam. Salk kurallarna uyacam, eve on kii almayacam, iki imeyeceim, reklam vermeyeceim, cama krmz klar takmayacam, gibi eyler syleyerek yasal olarak alabiliyorsun aslnda ama bu iki genelev eidini de devletimiz bugne kadar hi kullandrtmam. Bir de daha yaygn olan bildiimiz genelevler var. Trkiyede yaklak elli iki hlihazrda alan genelev ve 3100 civar da kaytl alan kadn var fakat devlet bunlar yava yava kapatyor. Ya yanna camii inaat yapyor, ya altnda tarihi eser buluyor ama bunlar olduunda da genelevi baka bir yere tamyorlar, kapatyorlar. stanbul, Ankara ve zmir dndaki ehirlerde seks iilii yapan kadnlar kendi gvenlikleri iin genelevde yaamak zorundalar. Kk yerlerde genel kadn olduklar iin dar kmalar izne tabi. Ama bu hapishanede olduklar anlamna gelmiyor. Sadece kadnlar dar kacaklar zaman haber veriyorlar bunun zerine koruma veriliyor, dardaki ihtiyalarn giderip tekrar eve dnyorlar. Dolaysyla stanbul, Ankara ve zmir dnda yklan genelevlerdeki kadnlar hem evsiz, hem isiz kalyorlar. Eer seks iileri arasnda refah hiyerarisi ya da sosyoekonomik bir hiyerari piramidi izilecekse en tepedeki kitle genelevde alanlar. Seks iilii politikas perspektifinden bakldnda hibir sorunlar yok (kiisel sorunlar tabii ki de vardr), ka yldr cinayete rastlanmyor, son yirmi yldr sigortasz altrmak yok, nefret cinayetleri yok, HIV/AIDSe rastlanmyor, kadnlar ldrlmyor. Bu be tane gereke benim iin gayet tatminkr nk bu elli iki tane genel evde bin ksur kadn ve pembe kimlii alm olan ok az sayda trans kadn alyor ama kayt d, sokaklar230

da alan seks iisi says Trkiyede yz bin civar olarak ifade ediliyor. Bizim aldmz duyumlara gre de bu yz bin kadndan krk bin tanesi genelevlere girmek iin bavuruda bulunmu ama yeni hkmet izin vermiyor nk Biz kadnlar kendi elimizle vesikalandrmayz! diyor. Sanki kendi eliyle insanlar seks iisi yapacakm gibi bir halsinasyon iindeler. Hlbuki bu kadnlar zaten hlihazrda sokaklarda kayt d fuhu yapyorlar ve lmek istemiyorlar tabii ki de. Psikopatlarla, kolluk gleri ile uramak istemiyorlar. Genelevler tabii ki de bir kadn iin kurtulu yerleri deil; annenize, kz kardeinize tavsiye edebileceiniz yerler deil ama bir seks iisi iin hayati nem tayabilen yerler. ki sene evvel bir 8 Martta, EHPli arkadalarla genelevlerle ilgili bir eylem yaptk, Biz sizi unutmadk, diye genelevlerin olduu yerlere gidip karanfil attk. Sonra o eylem birden Kapatlsn buralar! diyen bir seks iisinin ovuna dnt. Evlerdeki kadnlardan evval hanm, ne yapyorsunuz? diye soranlar oldu. Bizim oraya gitme amacmz genelevler kapatlsn demek deildi. Eer genelevler ykldnda seks iilii bitecekse ilk balyozu ben vuracam ama bu kadnlar madur edip, daha da yer altna, daha karanlk sokaklara, daha korunmasz alanlara iteceksek ben de tepkimi gsterip, bunun yanl olduunu sylemeye devam edeceim. Bedeli cezasndan byk! Devlet 79 lira ceza kesiyor ve Baka bir ey yapamyoruz, diyorlar. Hapse atamyorlar ama yle de bir yanlglar var: Para cezas keserek ya da copla translarn, seks iilerinin kafalarna vurarak insanlar buharlamyor. Bu uygulamalar bir sorun zme yntemi deil, bir yldrma bile deil. Bugn kafas acd iin evine gidecek olan seks iisi, yarn a kald iin ya da kirasn deyemedii iin sokaa geri dnecek ve daha fazla para kazanmak iin daha fazla alacak. Fuhula mcadele bu ii yapanlarla mcadele ederek olmuyor, ikisi ok farkl. Seks iiliini meydana getiren sebepleri burada hep beraber tartalm: Ekonomik kriz, kadn/ erkek eitsizlii vs. bu liste uzayp gider ama fuhu yapanlarla mcadele etmek bize bir ey kazandrmyor. Bir de toplum sal asndan da nemli rolleri var nk onlar hepimizden ok seks yapyorlar. Onlarn sal en az toplum sal kadar da nemli. Bu bilgi de kulamzda bulunmal. Benim yle bir teorim var: Bence artk seks iilii miadn dolduruyor. Artk o kadar ok rabet gren bir meslek deil. Seks iileri de artk varlkl insanlar deiller. Ben iyi zamanlar gr-

231

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

dm, tandm, kadnlar, teyzeler, ablalar maddi durumu ahane insanlar vard ama artk yle deil. Artk internet var, en sosyopat, en sosyal ilikilerden mahrum kii bile internet vastasyla kendine cinsel partner bulabiliyor, kadnla erkein arasndaki mesafe eskisi kadar ak deil. Dolaysyla insanlar artk seks iin para demek istemiyorlar. Gidin bakn, Bayram Sokakta trans kadnlarn alt bir yer var; muhteem gzeller, daha 19 yandalar ve ok komik fiyatlara alyorlar. Eskiden stanbulda bin tane transn olduu dnemleri hatrlyorum. Sevgilileri arabalarn, evlerinin anahtarlarn hediye ediyordu ama imdi byle eyler yok. Mesela atyorum, gnde bir mteriyle otuz liraya anlayorsan ya parann yarsn ya da on lirasn altn eve veriyorsun nk kimse mterisini kendi evine gtrmek istemiyor. Bu insanlara sen gnde iki tane, tane 79 lira para cezas keserek, bu kadn tane mteri alp, eve gitmek yerine on drt tane mteri almaya zorlam oluyorsun. Baka bir teorim daha var. Genelevde alanlar sigortal alyorlar, dzenli olarak vergilerini veriyorlar. Bence devlet kayt d olarak adlandrd seks iilerinden bu para cezalar araclyla gizli bir vergi topluyor. Madem sen sokaktasn ve bir yere de gitmiyorsun, ben de senden kesinti yaparm, deyip, metazori bir ey yapyor ama seks iilerinden metazori olarak parasn alanlara biz ne diyoruz? Mevzu byle. *** Esen: Geen seneki Amargi Feminizm Tartmalarnn4 birincisine, fuhu zerine almalar olan Fransz feminist Marie Victoire Louis gelmiti ve seks iilii mi yoksa fahie mi denecek konusunda bile anlaamamtk kendisi ile. Yaplan iin ad fuhu ama ona seks iilii demek... evval: Prostitution (fahielik) kullanlabiliyor. Esen: Yaplan iin ad bu evet ama bu ii yapanlara seks iisi dememizi ok sorunsallatrd ve bunun dier iler gibi emek harcanan bir i olamayacn syledi. Feministler arasnda Herhangi bir ite alrken de, akademi de olsun ya da zel bir irkette olsun aklnz ya da bedeninizi satyorsunuz, seks iilii de ayn ekilde bir i, diyenler de var, dier ilerle bir tutulamayacan syleyenler de var. Seks iilii meselesine herhangi bir i olarak bakabilir miyiz? evval: Burada yle bir ikilem var. Bizim ne dndmzn,
4 zdemir, Esen ve Bayraktar, Sevi, (Ed.), (2011), Amargi Feminizm Tartmalar 2011, Amargi Yaynlar, stanbul

neyi nasl tarttmzn, hangi adan mevzuya baktmzn ya da bir feminist olarak hangi noktada durduumuzun hibir nemi yok. Bizim insan haklarna duyarl olup, olmadmz sorgulamamz lazm. Bu biraz vajinalarmzla ilgili nasl romantik hayaller kurduumuzla da alakal. Bunlar bir kenara brakp, birilerine atal, bak muamelesi yaplyor olunmasn anlayamamak da var. Bir de bu insanlarn srf politik ideolojilerimizi savunmak adna halihazrda smrlmelerine ve ldrlmelerine gz yumabilecek miyiz? Bence tartlmas gereken asl konu budur Ben gerisini teorisyenlere, feministlere, sosyalistlere brakyorum, isterlerse gnlerce, yllarca tartsnlar. Artk biz feministlerle, sosyalistlerle, LGBT rgtleriyle yrmek istemiyoruz, onlarla tabii ki de dirsek temas halindeyiz, birbirimizden g alyoruz ama biz kendi szmz kendimiz reteceiz, diyen politik bir seks iisi kitlesi var. Bu yzden bence artk bize susmak dyor. Ben de u anda seks iisi olmadm iin bu iin znelerine sz hakk tannmas taraftarym. Feminist politikann gelecei iin bir grup gbekli adam m karar veriyor? Hayr, feministlerin kendileri karar veriyorlar. Bunun da zneleri seks iileri, brakalm bu konuda onlar konusunlar. Acaba bu bir emek mi? Burada bir beden eforu var m? Acaba kol kasndan vajina kasnn ne kadar fark var? Yoksa aradaki fark bizim kafamzda m? Katlmc (a): Trkiyedeki seks iileri ne diyorlar peki? evval: Haklarn talep ediyorlar. Ben bir arkadamn geneleve bavuru srecinin iinde bulundum. Berbat bir sre, ykyor insan. l Salka gidiyorsunuz, sizin cierlerinize bakyorlar, btn organlarnz kontrol ediyorlar, sonra valilikten dileke alyorsunuz, gittiiniz her yerde aalanyorsunuz. Sonra bir de bir trl bir araya gelemeyen be kiilik Zhrevi Hastalklar ve Fuhula Mcadele Komisyonu var, engizisyon komisyonu. Bu komisyonda Cankurtaran Zhrevi Hastalklar Hastanesinin bahekimi, ahlk amiri, bir tane sosyal grevli, l Salktan biri, bir de galiba Valilikten bir yetkili geliyor. Bu insanlara neden seks iisi olduunuzu ve neden seks iilii yapmak istediinizi anlatmak durumundasnz. Sizi caydrmaya alyorlar, Sana u sosyal yardmdan ayda yz lira verelim sen genel kadn olma, diyorlar, sen de Yok ben ill genel kadn olacam, genelevde almak istiyorum, diyorsun. Sonra size Biz imdi karar vermeyeceiz, cevap gndereceiz, diyorlar ve on gn sonra bir cevap geliyor: stanbul Karaky Genelevi tarihi bir blgede bulunmaktadr. Tek girii ve tek k bulunmaktadr, deprem olur veya yangn karsa btn kadnlar kurtaramayacaz, saylarnn artmasn istemi233

232

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

yoruz, diyor. Bu aptal cevab alp, idari mahkemeye gidip, Trkiye Cumhuriyeti Devletine dava ayorsunuz. Byle bir ey yok, ben kanuni haklarm kullanmak istiyorum, ben genel kadn olmak istiyorum, diye bir dava ayorsunuz. Bu hikyeler bizim hayatlarmzn iinde ok deil belki, bilim kurgu gibi geliyor ama baz insanlar iin genelevde alabilmek hayati nem tayor. Maltepe sahilinde biliyorsunuz, trans kadnlara artk kllarla saldryorlar. Keza kadn cinayetlerinin de durumu ortada. Bu yzden genelevler her eyden nce bu insanlar iin can gvenlii demek Katlmc (b): Genelevlerin ileyii nasl? Oradaki cretin denmesi, gelirin elde edilmesi vs. tamamen zel mi? evval: Genelevler devletin yerleridir ama bildiim kadaryla bu evlerin sahipleri var. Herhangi bir kadn da yllk ev kiralayabiliyor. Ya da mteriden aldn paray kimseye vermiyorsun evin parasn veriyorsun, atyorum ayda be bin lira diyelim, ama kazandn parann hepsi sana kalyor. Ya da rnein viziten 30 liraysa, 5 liras eve kalyor, 25 liras sana kalyor. Genelevdeki kadnlarla yaptmz btn grmelerde evval, ltfen genelevlerle ilgili hibir ey yapmayn, diyorlar. Hibir ey anlatmayn, hibir ey konumayn. Genelevlerle ilgili yapacanz her ey bize kapatlma tehlikesi olarak geri dnyor, diyor. Ne eylem, ne baka bir ey yapmayn, bizden bahsetmeyin, bizi yokmuuz varsayn, ne kutlayn, ne de konuun. Dedikleri bu ama sokakta almak zorunda olan seks iilerinin hikyeleri bambaka tabii Biz devletle grmeye Ankaraya gittik. Bir tane ahlak amiri translardan pislikler diye bahsediyordu. Madem sokaklarda pislikleri grmek istemiyorsunuz, translara daha dzgn bir yer gsterin. nk madem bu insanlara istihdam salamak gibi bir derdiniz yok, madem bunlar fuhu yapmak zorunda, o zaman herkesin mutabk olduu bir yerde biz bunu yapalm, dedik. Devlet asla size eliyle yer gstermez! dediler. Devlet asla eliyle yer gstermiyor, devlet asla eliyle genelevleri kayt altna almyor ama sokaklarda kadnlar ktr ktr kesiyorlar. Siz feministler olarak sistemi tabii ki de tartn. Seks iilii i midir, meslek midir, hangi kas alrsa emek harcanm olur? Feministler nasl bakmallar, nerede durmallar? Bunlar tartmaya devam edebilirsiniz. (Glmeler) Ben kendimi bu tartmalarn dnda tutmaya alyorum. Ben saha alanym, benim hayatm seks iileri ile geiyor. Kendimi ii gibi gryorum, seks iisi deilim ama iiyim. Hatta belki de seks iisiyim nk onlarla beraber alyorum. Seks iiliini merulatrmakla ok itham edildim. Seks iiliini merulatrmak byle olmaz.
234

Seks iiliini merulatrmak yle olur: Arkadalar seks iilii ahane bir ey ltfen hepimiz seks iisi olalm. Bu seks iiliini merulatrmaktr ama seks iilerinin insan haklar iin alyor olmak bence insan haklar mcadelesidir. Hilal: Demin hak taleplerinden bahsettin ya, ben tam anlayamadm. Seks iilerinin talep ettikleri tam olarak yeni genelevlerin almas m? evval: Genelevlerin ilevsellik kazanmas, cezalarn kaldrlmas Polisler travesti ve malum bayan yakaladklarnda dllendiriliyorlar, dnebiliyor musunuz? Katil travesti ya da hrsz travesti deil, sadece travesti deniliyor, varoluun bal bana bir tehdit olarak grlyor. Bu arada travesti tanmlamas da ok yanl ve sakncal, travesti diye bilimsel bir tanm yok, bunu devletin dili ile anlattm iin kullandm ama bizler bildiiniz gibi trans diyoruz. Benzer ekilde malum bayan denilince kim kastediliyor belli deil, herkes bu tanmn iine girebilir. Hepimiz malum bayanz, hepimizin eceresi belli mi? Ya da olmak zorunda m? Demek ki kolluk kuvvetinin biri istedii anda, herkes devletin gznde malum bayan kategorisinin iine kolaylkla sokulabilir. Seks iileri ne istiyor? Gvenli alabilecekleri alanlar istiyorlar, u anda ok bandalar. u anda ncelikle Ltfen bizi ldrmeyin! diye baryorlar. Sosyal haklar, genelevlerde alanlarn haklar, siciller gibi hak mcadelesine henz gelemediler. Ayn trans hareketinde olduu gibi ncelikle en temel insan hakk olan, yaam haklar iin mcadele ediyorlar. Hilal: Ben de onu soracaktm, bir taraftan genelevlere girmeye alyorlar ama bir yandan sokakta zaten alyorlar. Genelevlerde alanlar daha somut taleplerde bulunabilirler ama sokakta alan seks iilerinin talep ettikleri baka bir ey var m; mesela korunma talebi var m? evval: Darda almak demek, vitrininizi sokaa tayorsunuz anlamna gelir Dar neden kyorsunuz? nk aslnda vitrininizi gsteriyorsunuz. Sokakta almak bir seks iisinin isteyecei en son alma eklidir. Btn olaslklar tkendikten sonra varlan bir noktadr. Mesela Danimarkada 1971 ylnda seks iilerine, onlar byle bir talepte bulunmadklar halde reklam yapma hakk tannyor ve sokak fuhuu kendiliinden at diye duruyor. nk eer sen o vitrini sokaa tamak zorunda kalmazsan, sanal vitrinin ya da daha korunakl bir vitrinin varsa niye sokaa kasn ki? Seks iilii youn rekabetin olduu da bir alan, en yakn arkadan gzelse eer senin ba rakibin oluyor. Sokakta alma haklar ile ilgili bir tahayylmz henz yok. Korunakl blgeler olsun gibi bir talep yok nk sokakta fuhua hibir zaman belirli
235

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

saatlerde bile olsa devlet gz yummayacaktr, her zaman iin nlemeye alacaktr. Btn lkelerde ve sistemlerde bugne kadar byle olmutur. Aye: Genelevlerde ve sokaktabelki sokakta biraz daha fazla olabilir, seks iileri iddete maruz kalyorlardr. iddete maruz kaldklar iin devlete bavurduklarnda yasal bir haklar var m? evval: Var. Aye: iddeti uygulayanlara ceza veriliyor mu? evval: Benim ahsi fikrim, para karl girilen her cinsel iliki bir cinsel iddet biimidir. Bunu daha ileriye vardrrsak ben penisle girilen her ilikinin cinsel iddet biimi olduunu dnyorum. Sokaktaki kadnla, genelevdeki kadn konusunu ok iyi anlamadm ama eer kast ettiin buysa cinsel iddet her yerde. Ama bunlarn dnda ekstra bir iddet uygulandn dnmyorum. Biz ayda bir geneleve gidiyoruz, haftada bir de genelev avukatlar ve birka salk grevlisiyle beraber evler denetleniyor ve kzlara herhangi bir ihtiyalarnn olup, olmad ya da rahatsz olduklar eyler soruluyor. Bunlar ak oturum eklinde oluyor. Bir bask altnda ya da terrize etme gibi bir durum olmuyor. En son genelevlerin iine ve bulunduklar sokaa mobese kameralar dendi. Bu yzden mterilerini kaybettiler. Kzlar Biz bu mobeselerin kaldrlmasn istiyoruz nk adamlar gelmiyor, demeye baladlar. Devlet ise bu kameralar ile suu kontrol ettiini sylyor ama zaten oradaki su bilmem ka senedir grlyor. Geneleve girerken kapda x-ray cihazndan geiyorsun ve kapda bir polis bekliyor. Kzlarn olas bir fiziksel iddete uramas halinde zilleri var ve kapdaki polis hemen geliyor. Zaten orada bir ey olmuyor. Kzlarn kalabalk ve komnal bir yerde olduklarn bildii zaman mteri zaten agresif bir davrana kalkamyor. Biz lker Sokakta da kzlara ynelik bir iddet grmedik. Aye: Merak ettiim konu u: Sokakta seks iilii yapyor, biriyle birlikte olacak ama sonra istemedii bir muameleyle karlayor. ll dediim gibi bunun ok byk bir iddet olmas gerekmiyor. Seks iisi bu kiiyi dava edebiliyor mu? evval: Byle durumlarda bize, Kadn Kapsna geliyor. Sokaktaki kadnn haklarn savunabilecek gnlller, insan haklar savunucular dnda kimse yok. Yirmi sene nce LGBT bireylerin sorunu solun hatta feminist hareketin iinde bile tabu idiyse imdi ayn krlma seks iilii konusunda yaanyor. Bu da on, on be sene sonra geecek diye dnyorum. Bu alanda aktivizm yapmaya baladmda genceciktim, zaman iinde salarm beyazlamaya balad, on sene sonra seks iiliini de herkes bir mesele olarak nne koyacaktr ve o zaman sorunlar biraz daha grnr ola236

caktr diye umut ediyorum. zlem: Ben evval gibi alanda alan biri deilim ama haberlerden duyduum kadaryla bir kere Adanada seks iilii yapan bir kadna tecavz edenler cezalandrlmt. Ama genelde tecavze de urasa o zaten bu ii yapyor, diye dnlyor. Esen: zlemin bahsettii olaydaki seks iisi kadn tecavze urad iin davac olmutu. Fakat tecavzcler davay geri ekmesi iin bask uyguladlar, o da geri ekmiti ama sonra davann savcs bu davay kamu davas olarak yrtt ve tecavzcleri cezalandrd.5 evval: Maltepede translar kllarla saldrya uradklar iin karakolun nnde eylem yaptk. Bir gn sonra bir haber dt: Maltepe sahilinde alan bir kadn seks iisine savclk kararyla koruma verildi, diye. Polis tabii ki seks iilerini sevmiyor ama onlarla ilgili sorun da ksn istemiyor. Mesela seks iilerine dadanan bir seri katil olmasn istemiyor. Translarla ilgili durum ise biraz farkl Translarn yok olmalarn istiyorlar. Biz on be sene evvel polisin fiziksel iddetini tartyorduk, ok kt hikyelerimiz var, imdilik ellerini srmyorlar. Tabii o zamanlar daha ok nasyonalist ideolojiden geliyorlard imdi farkl bir ideoloji var; buna gre sen zaten gnahsn. Sana vurma amal dokunmak bile gnah onlar iin. zlem: Dokunmaya demez diyorlar. evval: Evet, aynen yle. O yzden cezan kesip, gidiyor. Ama tabii iddetin de farkl farkl biimleri var. Ceza keserek insanlarn dolama zgrlnn ellerinden alnmas da gayet nemli bir insan hakk ihlali bence. zlem: Senin dediklerinden de kendi takip ettiklerimden de anladm kadaryla sokaktakiler iin zel bir koruma mekanizmas yok. Hatta bana bir ey geldiinde ya da bir hak ihlaline maruz kaldnda n yarglar yznden -ok nadir rnekler haricindevar olan bireysel haklarn da kullanamaz durumdalar.
5 03.08.2007 tarihinde 11 kiinin tecavzne maruz kalan iki seks iisi kadn, olayn ardndan hemen ikyeti oldular fakat tecavzclerin tehdit etmesi sonucunda ikyetlerini geri ektiler. Buna ramen davann savcs Necdet Yaln en, davay kamu davas olarak yrtt ve hazrlad iddianamede, Cinsel saldr, nitelikli yama, fuhua araclk etmek, yaralama, tehdit, ruhsatsz tabanca tama, sulamas ile yarglanmasn talep ettii 11 sanktan altsnn cezalandrlmasn salad. Osman Peksoy (31) 10 yl, Hakan Gm (28) 10 yl 10 ay, Fahri Balta (20) 10 yl, enol Daolu (26) 32 yl 2 ay, Osman Mutlutrk (36) ve Nurullah Akbulut (29) 2er yl 6ar ay hapse mahkum edilerek cezaevine gnderildi. (http://haber.gazetevatan.com/Telekiza_tecavuze_rekor_ceza__151684_7/151684/ 7/Haber),(http://t24.com.tr/haber/silah-tehdidiyle-tecavuz-ettiler/38396)

237

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

Seks iileri ok deiti ama sol siyasetler hl ayn yerde Begm: Biraz seks iilerinin rgtlenmesinden bahsedebilir misin? Krmz emsiye ve sendikalama giriimini merak ediyorum. Byk ehirlerdeki rgtlenmelerden haberdarz, Ankara, stanbul, zmirde ama dier ehirlerde durum nasl? evval: Seks iilii zerinden rgtlenmenin alt yaps ok uzun zaman nceye belki de lker Sokak zamanna kadar dayanyor ama ilk olarak 1995 ylnda Kadn Kapsnn kurulmasyla baladn syleyebiliriz. Bu rgtlenmeye bir grup eski seks iisi n ayak oldu. nceleri sorun olduunda, kaplar krldnda ya da ok fazla polis basks olduunda bir araya gelen bir kitle iken zaman iinde haklarn talep eder hale geldiler. Batdaki kz kardelerin tecrbelerinden de faydalanarak bir taraftan rgtlenme modeli hakknda bilgi edinirken bir taraftan da zaman iinde rgtlendiler. Krmz emsiyeyle ilgili Ankaradaki arkadalar alyordu, biraz sancl bir sre. Biz Kadn Kapsn kurduumuzda birok sol rgt hangi noktadaysa hl ayn noktadalar ya da DSK ayn noktada. On be sene iinde seks iileri ve insanlar metamorfoz geirdiler ama DSK ayn noktada duruyor. Genelevden Mehtap diye bir kadn vard, ilk sigortallk hakkn kazanan kadnd bu. Ona da Kadn Kaps arac oldu, devlete duyurduk, bu meseleyi grnr kldk. O zaman kadnlar ilk kez DSKe gitmeye baladlar. 2007de Esin Kntay ve Muhtar okarn hazrlad Ticari Seks Medya Dosyas raporunu 2008de DSKe gtrdmzde hl ayn noktadalard. O zaman yle bir sorun vard: Kadnlarn %99.9u alrken klk deitiriyorlar nk kapcs, bakkal, abisi, amcas grsn tansn istemiyorlar. Kadnlarn alt evlerin camlar effaft bylece dardaki mterileri grebiliyorlard, onlar kadnlar grseler de tanyamadklar iin sorun olmuyordu. Bylece kadnlar tandk birini grnce kaabiliyorlard. Fakat devletimiz genelevlere buzlu cam yaplmasn n grm, dardan bakan adamlar ieride ne olduunu grmesinler istemi, nk oras sinema ya (!) Kadnlar da buna itiraz ettiler. Biz buzlu cam olsun istemiyoruz nk birilerini gryoruz ve kama ansmz oluyor, dediler. Bu sorun iin DSKe grmeye gittiimizde DSKteki kadnlar Biz nmzde devrimi koyduk, imdi bu kadnlarn buzlu camlaryla m uraacaz? dediler. Benim zamanmda da bir trl devrim ilkelerinden kopup tabana inemediklerinden ayn ekilde mobese kameralarnn yerletirilmesi sorunu ile ilgili hibir alma yapamadlar. Esen: Sreleri ok fazla bilmediimiz iin soruyorum. Krmz

emsiyenin talebi tam olarak neydi ve DSKle nasl bir atma vard? O sreci biraz daha aar msn? Bir de unu merak ediyorum, seks iilerinin yrtt haklar mcadelesi ile feminist hareketin yrtt mcadelenin dnya genelinde nasl ortaklklar ya da atma alanlar var, tarihesi nasl olmu? Bildiin rnekler var m? Seks iilerinin mcadelesi ile feminist mcadele ne kadar ortaklayor? En son da 8 Mart gece yrynde Fahieyim feministim dvizi tand iin baya tartma yaand. Kadn Kapsyla feminist hareketin ilikisi ne? Ya da Amarginin ilikisi ne, olmadn biz biliyoruz tabii de... evval: Kadn Kapsndaki herkes feminist ama feministlerle rgtlenmiyorlar. Bizde feminist teoriyi tanyan arkadalar da tanmayan arkadalar da var ama ben hepsini Amazon olarak gryorum. ok temel bir yerden dnmek lazm, ben bunu her gittiim yerde, her konumamda sylyorum, patriarkann ilk ve en nemli hedefinin vajinann, remek de dhil, tm faaliyetlerini kontrol altna almak olduuna inanyorum. Dolaysyla vajinann remek dndaki her trl faaliyetini desteklemek gerektiini dnyorum. Dolaysyla da seks iileri de bu anlamda tanralar olmu oluyorlar. (Kahkahalar) imdi hepsini madde madde hatrlayamyorum ama Seks ilerinin Evrensel Beyannamesindeki6 ilkeler bizim de katldmz ilkeler. Bu beyannamede seks iiliinin bir meslek kolu olarak tanmlanmas, seks iilii yapan kiilerin dier meslek kollarnda alanlar gibi btn demokratik haklarndan faydalanmalar, salk haklarna ulamalarnda kolaylk salanmas gibi devam eden, esasnda insan haklarna duyarl herkesin onaylayaca maddeler var. Btn dnya fahie olsun! diye bir talepleri yok. Katlmc (d): Bu ceza genel ahlaka aykr olmaktan dolay m kesiliyor? evval: Hayr iki gereke ile ceza kesiliyor. Biri etraf rahatsz etmek dieri de trafik kurallarna muhalefet etmek. Trafik cezas kesiyorlar. Bilmeyen kzlar gitmiler, vergi dairesine ynlendirmiler bunlar. Alay etmiler bir de Kzlar plakanz gsterin, diye. Onlar da yaya, ne gsterecekler? Katlmc (e): Benim sorum gmen seks iileri ile ilgili. Biz arkadalarla Kbrstan geliyoruz ve orada seks iilii insan ticaretiyle kol kola ilerliyor. Yasaya baktnzda seks iilii ve genelevler yasal deil, ancak devlet u anda gece kulplerin6 Seks ilerinin Evrensel Beyannamesi iin bkz: http://www.kadinkapisi.org/ kaynak/bildiri. PDF

238

239

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

den vergi alyor yani aslnda finansal olarak bu yerleri tanyor. Kbrsa seks iileri hep yurtdndan geliyor, Kbrsl insanlar sanrm gece kulplerinde almyorlar. Genelde de Eski Sovyet ve Asya lkelerinden geliyorlar, geldikleri anda pasaportlarna polis tarafndan el konuyor, bu kadnlar zgrce dar kamyorlar. Zaten bu altklar meknlar da ehir dnda. Girileri, klar tamamen kontrol altnda... Yani burada seks iilii erevesinde konuabileceimiz pek bir durum yok. Sla: Peki, Trkiyede kadn ya da insan ticareti asndan nasl dinamikler gzlemliyorsunuz? Bunun iin yaplan bir eyler var m? Varsa neler yaplyor? evval: Tabii ki burada da insan kaakl var ama insan ticaretiyle seks iilii birbirinden tamamen farkl eylerdir. Birinde zor kullanma vardr, istek ddr. Bu Trkiyede de, stanbulda da var. Kadn Kapsnn olduu vakfta insan ticaretiyle ilgili alan arkadalar var. Emniyetin yakalamay baarabildii insan ticareti madurlar gizli bir misafirhanede misafir edilip, pasaport ilemleri yaplp, lkelerine geri gnderiliyorlar. Ama dediim gibi ikisi tamamen farkl konular. Bir de beni ok etkileyen bir ey oldu. Ben yurtdnda baz toplantlara katldm. Batda seks iilii hareketini yrtenler genelde biyolojik kadnlar. Buradaki kadar ham, vahi ve ilkel bir transfobi olmad iin translar bir ekilde sisteme entegre olabilmiler, insan haklarn elde etmiler. Burada ise seks iilii hareketini yklenen ve bunu srdren, aktivizmini yapan insanlarn %98i maalesef trans kadnlar nk geleneksel ahlak, Mslman toplum gibi bir sr sebepten tr biyolojik kadnlar yllardr bu meslei yapyor olsalar da seks iisi olarak almak ya da protesto yrylerinde, basn toplantlarnda grnmek istemiyorlar. Bizim bir tane mobil aracmz vard, iini modifiye ettik, iine bir tane kahve makinesi koyduk, bir tane DVD oynatcs koyduk ve HIV/AIDSle ilgili korkun grntler gsterdik. Kondom kullanmn tevik etmek iin bazen korkutmak iyi olabiliyor. stanbul byk bir ehir, 20 milyon nfusu var. Artk seks iilerinin youn olarak bulunduu baka bir sr gettolar var. Beyoluna ya da sosyal merkeze gelmek gibi bir alkanl olmayan arkadalarmza da ulamak istediimiz iin onlar alma yerlerinde, altklar saatte ziyaret edelim dedik. Aracmzla ziyaret ediyorduk, o da ok enteresan bir deneyim oldu nk biz aracmzla gece saat ikiye, e kadar dolanyorduk. Bize ilk bir ay inanmadlar, yaklaamadlar, beni sivil polis zannettiler, onlara trans olduumu syledim, inanamadlar. Sonra gazeteci olduumu dndler. nk hayatlarnda onlara karlksz bir ey ve240

ren hi kimse olmam. Biz onlara scak kahve ve bir tane kondom veriyorduk. Oysa bu hibir ey deil aslnda. Onlardan biri olmama ramen bize yaklamalar bir aymz ald ama benim iin ok gzel bir deneyim oldu. Dilah: Seks iilii yapan kadnlara ve translara belli ki devlet daha farkl davranyor. Peki, kadnlar ve translar bu ii nasl deneyimliyor? Farkl deneyimleri var m? evval: Kesinlikle. Dilah: Bir ey daha syleyeceim. Aye Tkrknn belgesel gsteriminden sonra syleisine katlmtm. Orada yle demiti: Translarn bu ite yaadklar sorunlarla ilgili mcadele etme kapasiteleri ok daha fazla. O yzden onlar bu iin hak savunuculuunu daha fazla yapyorlar. evval: Hayr, Aye Tkrkye bu konuda katlmyorum! lk sylediinle ilgili olarak syleyeceklerimden 3. Dalga feministler hi holanmyor. Benim gzlemlerime gre translarda bacak aras travmas diye bir ey yok, kadnlarda var. Biz trans kadnlar en azndan on sekiz yamza gelene kadar Bacaklarn kapat, sakn gsterme, namusun gider, ahlakn bozulur, indir, kapat, elletme, gsterme, diye bytlmedik. Demin dedim ya krk yldr bu meslei yapan bir kadn krknc yln sonunda bile bacaklarn her atnda o travmay yaayabiliyor. Biz translarda byle bir travmatik durum yok. Yani biz bacaklarmz atmzda bizim namusumuz kirlenmiyor. Ama tabii ki burada bir maduriyet hiyerarisi yapmak fevkalade tehlikeli Bize insan haklar hocalarmzn ilk rettikleri ey buydu. Bir de feminist arkadalardan da aldk biz bu dersi. Feminist arkadalar da zamannda bundan muzdaripmi, maduriyet hiyerarisi yapmayn diye bize sk sk tembih edildi. O yzden birisi daha iyi, birisi daha kt demek istemiyorum. Her iki grubun da yaad travmalar farkl farkl, birisi dierinden daha iyi veya kt deil. zlem: Son birka zamandr dndm bir ey var. Seks iilii mevzusunda bizim aklmzda da hep zorunlu seks iilii imgesi oluuyor, ok kt durumlarda alyorlar evval: Zorunlu seks iilii tanmn sadece translarn yapt seks iiliinden bahsederken kullanyoruz nk translarn nnde baka meslek alternatifleri olmasna ramen onlar seks iliini semiyorlar, bunu yapmak zorundalar. Biyolojik kadnlar iin durum daha farkl olabilir. zlem: Ben baka bir eye gelecektim. Son zamanlarda benim gzlemlediim -hatta yakn zamanlarda bununla ilgili bir film de izledim- eitimli, niversite rencisi olup, eskortluk yapan kiiler var. Bununla ilgili Trkiyedeki say nedir, az m ok mu
241

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

bilmiyorum ama Trkiyede yle istatistik bir bilginin olmadn biliyorum; ama Avrupaya dair bu tr bir bilgi var. renci olup, bir niversitede bir meslein eitimini alp, genel kltr ve bilgi asndan belli bir birikimi olan, bu anlamda da seks iilii yapmaya mecbur olmayan ama okul harcn demek iin seks iilii yapanlar da var. evval: Ama o muhtemelen kendisini seks iisi olarak tanmlamyordur. zlem: Tanmlayan da tanmlamayan da var. Eskortluk, bilebildiim kadaryla konuuyorum, mrlk bir meslek seimi olarak deil de daha ziyade anlk, durumluk, dzenli bir ite alamad iin veya kafede restoranda almaktan ok daha yksek meblalar kazanabildii iin, i olarak grld iin zellikle kadn renciler (erkekler iin bilmiyorum byle bir durum var mdr, mesela) tarafndan tercih edilebiliyor. Bu kadnlar genel olarak var olan seks iilii algsn da kryorlar. Burada belli bir dnemlik de olsa bir tercih var aslnda. Bir sr risk var tabii ki ama yine okuduum kadaryla belli kurallar olan eskortluk servisleriyle birlikte alyorlar. Ancak hibir servise ya da irkete bal kalmadan bamsz alan kadnlar da var. Buna dair bir eyler okuduumda seks iiliine dair genel algm krlmt. evval: Onlar geneli yanstmyorlar ama. Bunlar crme dela crme (kaymak tabaka), eminim byle deneyimler vardr. Rus bebekleri vard mesela, onlarla 10.000 dolara on be dakika geiririm, diyen bir kitle de var tabii ki ama onlar sorunun en az olduu kitle. zlem: Bunu bu kadnlar da sorun yaamlar diye sylemiyorum. Tahakkm ve smrnn tesinde kadnlar bunu yapmay tercih de edebiliyorlar. evval: Bunu sadece gen ve gzel olanlar kendi iradeleriyle tercih ediyor deiller ki, bundan gayet honut olan bir sr insan da var. zlem: Oraya getirmeye alyorum zaten. Ben de genlik, gzellikten bahsetmiyorum. niversite rencisi olan biri, geleceini bunun zerine kurmuyor olsa bile bunu tercih edebiliyor. Seks iiliine dair maduriyet syleminden karp bu kadnlar zneler haline getirdii iin bunu renmek bana iyi gelmiti. Evet, hakikaten iin iinde smrnn, tahakkmn ok yaygn olduu bir dnya var ama bunun dnda Her insann kendi bedenini kullanm ve ona dair tahayylleri kendine aittir, diyen bir politik sz kurmak iin de bu rnekleri grmemiz lazm demek istedim. evval: Benim 1 Maystaki tirtmn zerinde My body is my business, (Bedenim iimdir) yazyordu. Bunu da bir seks iilii rgt vermiti.
242

Katlmc (e): Bununla balantl olarak ben de unu merak ediyorum: Kapitalist sistem olmasayd, baka ekonomik koullar olsayd acaba ka insan seks iisi olmak isterdi? evval: Bence merak etmemiz gereken ey eer kapitalist bir dzen olmasayd acaba ne kadar i olurdu? Ben nk hl, tekel iisi olup, onurlu diye sunulan kadnn 600 lira maala hem patronu hem de evdeki kocas tarafndan smrlmesiyle kendi ekonomisini kurabilmi, sokakta seks iilii yapan bir kadn arasnda ok fazla fark gremiyorum. Katlmc (f): Para karl girilen tm cinsel ilikiler cinsel iddettir, dediniz az nce. Eer vajina kasn altrmakla kol kasn altrmak arasnda bir fark yoksa bunu nereden kuruyorsunuz? evval: Hocalarmz bize ilk eitim verirken bunun byle olduunu sylyorlard. O etik olarak sylemem gereken bir ey. Arada irade var, ama Bunu tercih eder miydi? nermesinin karsnda bunu sylemek gerekebiliyor. zlem: Ben de seks iilii yapmadm, bunu bir deneyim zerinden sylemiyorum ama bedenin dier kol ve bacak emeine kutsallk atfedilirken, seks iiliinin ahlaki engele taklp harcanan emein grlmyor olmas beni rahatsz ediyor. Bu zamannda solcularn Biz devrim yapnca kadnlar da zaten kurtulacak, demelerine benziyor. Oysa kapitalizm yklp devrim olana kadar geen srede insanca yaamdan payn alanlar ve alamayanlar var. Bu farklln altn izmek seks iiliini merulatrmak demek deil, bu iin iinde olan insanlarn daha insanca yaayabilmeleri iin yaadklar sorunlar grnr klmak ve bunlarla mcadele etmek demektir. Neden bu mcadele tukaka ve seks iiliini merulatrmak oluyor da rnein fabrikalarda alan insanlarn emei kutsallatrlyor? Fabrika emek mcadelesi iin ok kutsal bir yer ama aslnda kapitalizmin en rm yerleri. Birine kutsal dierine tukaka diyen bu zihniyetle derdim var benim. evval: ffetin iki bacak arasnda olduunu iddia eden zihniyetin yaratcs kim? Belki de biraz bunu sorgulamak lazm. Hilal: Semekle zorunlu yapmak arasndaki farka ok nem veriliyor. Bu seim mi, zorunlu mu? diye ama kim u anda yapt mesleini seiyor ki? oumuz aslnda almak istemediimiz ilerde alyoruz. evval: Eer yz yl sonra, bin yl sonra refah iinde yaayacamz bir zaman olacaksa bile o yllarda da seks iiliinin olmayacan syleyemeyiz ki! Eskiden, leride seksin satn alnabilir bir ey olmad algs olacaktr, diye dnrdm ama yle de olmayabilir. Byle bir fantezi biimi ya da byle bir mutluluk ya da alma biimini
243

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

insan isteyebilir. nsanolu organik bir canl, herkes krmz veya herkes mavi olamyor. Birileri bunu meslek olarak tanmlayp, almak isteyecektir. Hilal: Ya da para iin de yapmak isteyebilir. evval: Mesele Esin Kntay ile Muhtar okarn hazrlad, bahsettiimiz raporun ilk blmnde de seks iiliinin dnyann en eski meslei olduu sylenmektedir. Bu byle bir ehir efsanesi eklinde dilden dile anlatlr. Bu bana hibir ey ifade etmiyor. Tapnak fahieleri varm da bilmem ne, benim iin hibir anlam yok bunun. Ama bunu belki yle de okuyabiliriz: Kendi ekonomisini patriarkal dzen iinde oluturabilmi ilk kadnlar belki de fahielerdi. Katlmc (b): Okuma nerisi olarak gnderdiiniz Seks ileri Ve Yasalar: Trkiyede Yasalarn Seks ilerine Etkileri Ve neriler raporunda Mersinde genelevde yaplm bir alma vard. Buna gre genelevde alan kadnalrn %72.5i imam nikhl e ya da nianl tarafndan piyasaya sunulmu, %37.5i 13-15 ya arasnda, %35i ise 16-20 ya arasnda evlendirilmi kadnlar. Yani hep erken yata evlendirilmiler. Sadece %5i 25 ya stnde seks iilii yapmaya balam. Bu verilere gre rapordan seks iiliinin gnll olabileceini sylemek biraz zor. evval: Bu ama seks iilii deil, bu adli bir durum. Ben bu anlattklarnzdan genelevlerle ya da seks iilii ile ilgili bir ey okumuyorum, erkeklerin iblisliiyle ilgili bir durum okuyorum. Bir de aldmz haberlere gre biz son yirmi yldr byle bir ey pek duymuyoruz. Evet, olmu ama bu hikyeler yirmi, yirmi be yl ncesine ait ve anlatlan btn hikyeler kt. Zorla altrlma, regl dnemindeyken zorla altrlma, bayram haklarnn kullandrlmamas gibi hikyeler var. Hl genelevde evli bir kadnn almas yasak dolaysyla ya imam nikhl olacaksnz ya da evli olmayacaksnz. Bu sizin ve ocuunuzun siciline de ileniyor. Dolaysyla ocuklarnz asker olamyor, devlet dairesinde bir yerlere varamyor. Bu seks iilerinin ok dert yandklar bir ey Yaptklar i iki, gbek boyunca sicillerine ileniyor. Bize son yirmi yldr zorla almayla ilgili bir ikyet gelmiyor. Sigortasz almanz mmkn deil, sizi zorla sigortal yapyorlar, primleriniz dzenli deniyor, emeklilii dolanlar emekli oluyor. Genelevin yle bir derdi var; yeni kadn alm yok. Yeni kadn alm olmad iin genelevdeki en gen kadn elli yanda falan. Mterilerini kaybediyorlar. Seks iilerinin nadir olarak gvenli alabildii yerlerden biri genelev ve u anda ilevselliini yitiriyor. Devlet esasnda bylelikle tehdit olarak grd fuhu yapan kadnlar da kriminalize ediyor. Bu aslnda seks iilii
244

yapan kadnlarla devletler arasndaki bir souk sava. Devletin metazori olarak vergi almas, bu kiileri kriminalize etmesi bu savan gstergesi. Translarn yarsnn hayatlarnda hapis tecrbeleri var nk translar komnal olarak yaarlar, ikisi, bir evde yaarlar. Bir tanesinin zerine kontrat yaparlar, Bu ev senin, bu evi sen iletiyorsun, paralar sen kazanyorsun, diye, kii birden hapse gidiyor. On dokuz yanda, yirmi yanda hapse giren arkadalarmz var. Hayatlarna henz balyorlar bu insanlar ve imdiden sabkalar var. Kadnlar iin de ayn ey geerli. ki kii yan yana alyorsa, yanndaki arkadan seni satan kii olarak konumluyor ve kadna fuhu yaptrma suundan seni hapse atyor. Hlbuki kadn tek bana almak istemiyor. Orada iki kii olmasnn sebebi tamamen gvenlikle ilgili nk kafasnn kesilmesini istemiyor. Bir taksiye ya da arabaya binecekse arkadann o arabann plakasn almas gerekiyor. Kimse tek bana almak istemiyor. Devlet de Siz fuhu organizasyonusunuz! deyip, hepsini hapse atyor. Katlmc (f): Geneleve kadn almn durdurmay neye balayabiliriz? evval: Anlattm gibi devlet kadnlar kendi eliyle vesikalandrmak istemiyor. Katlmc (f): Yllarca yle olmam m ama? evval: yle olmu, hatta on be yl nce kaplarn ald bir dnem var, travesti, transeksel ve kadnlarn birlikte altklar. Ecevit dnemi diye hatrlatyorlar. 2002 ylndan beri genelevlere kadn alm durmu vaziyette. Devlet kendi eliyle kadnlar vesikalandrmak istemiyor. Devletin gerekesi bu Hilal: Ama Fuhu illegaldir, de demiyor. yle de tanmlamyor. evval: llegal demiyor ama legal de demiyor. Onun bir tanm var. Mesela seni bu yzden hapse atacak dolaysyla bunun su olmas lazm, fakat bu su deil. Kabahat bu, kt bir alkanlk (Glmeler) Orada ok tuhaf bir tanm var. Dedim ya 1930 ylnda yazlm. Mkerreren ve bilmeneen fuhuu kendine sanat edinmi kadnlar, yani bunu alkanlk haline getirmi ve isteyerek yapan kadnlar kere vazgeirilmeye allr gibi bir ey diyor. Komik. Hatice: Ben zlemin bahsettii yerden devam etmek istiyorum. Beden ve cinsellik zerine altm iin biraz dank olabilir, toparlamaya alacam, heyecanm hogrn. Ben muhasebeciyim, bilgi alyorum, sonra o bilgiyi ie dntryorum, emek retiyorum, satyorum. Bunun karlnda para alyorum. imdi seks iiliini koyuyorum yanma. Seks iilii de bir emek retiyor, bunu satyor ya da kiraya veriyor ve para kazanyor. Bunlarn
245

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

arasnda bana gre bir fark yok. Dolaysyla seks iileri neden kurtarlmal diye baktmda, cevabn bulamyorum. Bu yzden haklarn iyiletirelim diye dnyorum. Ama bir yandan u da benim kmazlarmdan biri: Seks nasl satlabilir bir hale geliyor? Ama ardndan, Ee o zaman emek de nasl satlabilir bir hale geldi? diye soruyorum. evval: Hayatmzda satmadmz ok az ey var fakndasnz deil mi? Hatice: unu demek istiyorum: Seks iiliini para karlnda yaptmzda deien ne oluyor? Muhasebecilik yaptmzda deien ne oluyor? Burada hangisi namussuz, hangisi namuslu oluyor? evval: Ben hayat Hangisi namuslu, hangisi namussuz? diye kurgulamyorum kesinlikle, size de tavsiye etmem. Hatice: Yok, yok. Bunu dorudan size sormuyorum. Kurtarlma alan olarak grlmesi asndan benim kmazlarmdan biri bu. evval: nce muhasebecileri kurtaralm. (Glmeler) Hatice: Bence de. Dilah: Belki de seks iilerinin fiziksel anlamda iddet grmeleri onlar dier mesleklerden ayrtryor. evval: Kayt d yaplan seks iilii tamamen smrye ak bir alan olduu iin ben burada seks iileri diye diye hayatmn on alt yln harcadm. Tabii ki imdi genelevlerden gidiyor muhabbet nk genelevler nispeten devlet kontrolnde olan, devlet iletmesinde olan resmi kurumlar ama tekrar sylyorum benim iin eer allmas gereken bir alan varsa o da sokak. Sokakta seks iilii yapmak zorunda olan kadnlarla ilgili bir eyler yaplmal nk dediim gibi devletin ne yer gstermek ne de genelevin kapsn amak gibi bir derdi yok, gerekten ok kt ve karanlk sokaklarda ve ok kt koullarda ne yapacaklarsa yapmak zorunda braklyorlar. Dedim ya, bu halk sal asndan da nemli Hayati tehlikesi olan birisi HIV/AIDSi de dnmez. Demin anlatmtm, seks iilerinin cinsel yollarla bulaan hastalklarda ve HIV/AIDS konusu gndeme geldiinde deiken rolleri de var. En az halk sal kadar seks iilerinin de sal nemli nk onlar hepimizden daha ok seks yapyorlar. Hayati tehlikesi olan birisinin kondom gibi bir endiesi olmayacaktr. Gayet bilimsel bir yerden bakacak olursak toplum sal asndan iyilik hallerinin derhal dzeltilmesi gerektiini dnyorum. Birka noktadan birden baklsa seks iilerinin bugnk sosyoekonomik hallerinin dzeltilmesi gerektii aikr Hilal: Biraz daha detay verebilir misin? evval: Daha gvenli ve ada koullar salanmas gerekiyor.
246

Her lkede farkl farkl nlemler var. spanyada birisi seks iilii yapyormu, buna dava amlar, hapse atmlar. Arabamn ii kamusal alan deildir, demi, kazanm davay. Almadovar filmlerinde grrsnz, hep arabayla gidilen yerler vardr nk arabann lastiinden ayan kaldrdn anda oras senin zel alann, polis mdahale edemiyor. Byle aptal, kk fikirler bir grup insan iin hayati nem tayabiliyor. Biz daha oralara gelemedik. Acaba bizim iin randevu evleri mi daha iyi? Genelevler mi daya iyi? Yoksa kendi evimizde mi yapalm? Yoksa sokaklarda belli blgeler mi verilsin? sorularn soruyoruz. Devletin de bu konuyla ilgili hibir dzenleme yapaca yok, genelevlerin ilevselliini ldryor yava yava. Hilal: Bununla ilgili aratrma falan yapan var m peki? evval: ok az. Genelevlerle ilgili bir ey yapmanz mmkn deil, devlet sizi oraya sokmuyor katiyen... Hele ki aratrmac, gazeteci falan yaknndan bile geemezler. Katlmc (e): Erotik barlar var sanrm, oralarda kimler alr? Klelik koullar m var? evval: Yok, hayr, benim tandklarm ve bildiklerim arasnda yle klelik koulu yok. Dou Blokundan gelen kadnlarn youn olduu baz yerler var. Mesela otobsle alrlar onlar otellerinden. Biz onlara ulamaya altk, satclarna ancak ulaabildik. Onlar bizim elimizden kondomlar koliyle aldlar ve yok oldular. Kzlarla bizleri de grtrmediler. Otobslerle alp, kuafrlere gtryorlar, otobslerle geri alacaklar yerlere gtryorlar, ok grmyorsun bile kadnlar. nsan ticaretiyle ilgili almas gerekenler kanun grevlileri, ben deilim. Ben bir saha alanym. Bazen baya mafyatik eyler dnebiliyor, benim onlara ulamam, salkla ilgili almalar yapmam falan mmkn deil. Esen: Seks iilerinin haklaryla ilgili dnya rnekleri ya da en iyi uygulamalar neler? evval: ngilterede seks iilerinin haklar iin mcadele eden, 1975 ylnda kurulmu olan ngiliz Fahieler Kolektifini (English Collective of Prostitutes-ECP) ziyaret etmitik. Burada seksen ksur yanda tekerlekli sandalyede olan bir teyze ile tantm. 1971 ylnda ngilterede polis seks iilerine ok fazla saldryor, hatta ellerinden ocuklarn falan alyor, paralarna el koymaya balyor. Bunlar da bir gn otuz krk kadn bir tane kiliseyi igal ediyorlar. Amalar seslerini duyurmak, kamuoyu yaratmak falan Fakat feminist gruplardan, sosyalist gruplardan, anarist gruplardan o kadar ok destek alyorlar ki bu bir igale dnyor ve buradan ngiliz Fahieler Kolektifi diye bir hareket kyor hatta Selma James de grubun ilk szcs oluyor. nanlmaz kadnlar, canavar
247

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

gibiler... ngilterede seks iilii hareketini biyolojik kadnlar stleniyor. Dediim gibi Batda durum biraz farkl. Esen: Haklar ve alma koullar anladm kadaryla Trkiyeden ok daha iyi ama tam olarak ne haklar var? evval: Onlarn da dertleri bizimkilerle ayn: Abolitionist feministler. Orada gl bir lobi var, bunlarla savayorlar; burada yle gl bir lobi yok. ngilteredeki durum da ayn Trkiyedeki gibi, seks iilii sutur demiyor ama seks iiliiyle ilikili yaptn her fiili su kapsamna alyor. Farkl rnekler de var tabi, rnein Almanya seks iiliini meslek kolu olarak tanmlyor ya da bizim de ok doru bulduumuz Yeni Zelanda modeli var; seks iiliini, meslek kolu olarak tanmlyor; seks iilerinin de salnn ve iyilik hallerinin en az toplumun geneli gibi olmasn ngren bir sistem var. Bir de ok eletirdiimiz sve modeli var. sve seks satn almay su kabul ediyor, stelik seks satan madur ilan edip, rehabilitasyona gnderiyor. Sen muhakkak bir ekilde travma grmsndr, ya uyuturucu kullanmsndr, ya ailen sorunludur ya da akli dengen yerinde deildir, diye karar verip, istesen de istemesen de seni rehabilitasyona gnderiyor. Adam da Sen parayla tecavz satn aldn, diye hapse atyor. Bu uygulamalar seks iiliini bitiriyor mu? Hayr, bu da bitirmiyor, seks iiliini yer altna itiyor. Yer altnda kadnlar ok daha korunmasz, kt, karanlk ve berbat koullarda almaya devam ediyorlar. Ben svee gittim, orada tesadfen bir kadn bana yle bir ey anlatt. Biz hrszln ve adam ldrmenin lanetlendii bir dnyaya douyoruz. Yllar evvel hrszlk lanetlenmi, ktlenmi, bunun iyi olmadna karar verilmi ve biz yle bir bilinle byyoruz. Toplumumuzda bu byle sveliler de diyorlar ki imdi sancl bir dnemden geiyoruz ama yirmi yl sonra doacak ocuklar seks satn almann oktan lanetlenmi ve kt olduu bir dnyaya doacaklar ve bu bilgiyle byyecekler. Dolaysyla seks satn almak, seks iin para demek ayn hrszlk ya da adam ldrmek gibi uzak durulmas gereken davranlar arasnda yer alacak, diyorlar. Ama o arada len, smrlen kadnlar dnmyorlar. Katlmc (g): Hollandadaki durum da benim ok ilgimi ekmiti. Gittiniz mi bilmiyorum, seks iileri toplumsal yaamn tam ortasnda camekn blmelerin iindeler, insanlar orada pazarlk yapyorlar. Devlet orada bunu daha m iyi dzenlemi? evval: Kesinlikle. Zaten Seks ilii Evrensel Beyannamesinde Porno yldzl, porno yapmcl, erotik dans, erotik masaj, kucak dansl seks iilii sektr iinde deerlendirilmelidir ve meslek kolu olarak tannmaldr. Ancak bu ekilde demokra248

tik haklara sahip olabilecekler, iyilik halleri daha dzgn olacak, daha salkl olacaklardr, deniliyor. Katlmc (h):Her eyin alnp, satlmas bu piyasa ekonomisinde ok normal, hatta retmek, tketmek, satmak kutsal. Vergi alacak devlet, ama neden bunu reddiyor? Bizim lkemizde dini ya da ahlki, geleneksel deerler yznden denilebilir ama neden Avrupa lkelerinde de kabul grmyor? Neden devletler para kazanacaklar bir i kolunu yok etmeye alyorlar? evval: Bizde slamiyet var belki ama arkadalar Batda da Papa var. Papa da Katolik kilisesi de bu ie baylmyor Katlmc (h): Her eyin cinsellik zerine kurulu olduu bu sistemde ilerin yryebilmesi iin cinselliin karalanmas gerektiinden belki de. evval: Belki de. Katlmc(h): ok tuhaf bir ey. Oysa bu sistemde her eyi satarsn... zlem: kiyzl bir ahlak hikyesi var. Katlmc (h): Belki de her eyi sarsacak diye korkuyorlar. zlem: Evet, aynen yle... O ikiyzl ahlak ve bununla balantl ekilde bu iin yer altna itilmesi ile ilgili olarak tamamen kendi gzlem ve deneyimlerimden yola karak bir ey sylemek istiyorum: Seks iiliini i olarak kabul ettiiniz anda bu ii yapanlar da zne olarak kabul etmek zorundasnz. Kadnlar zne olarak kabul etmemek, evvalin az nce syledii gibi vajinayla ilgili her ey tehlikeli grld iin bunu ne kabul etmek, ne de yok etmek istiyorlar; ancak onu grnmez klmak zerinden iliki kuruyorlar. Bunu grnmez kld mddete de bununla ilgi yaplabilecek mcadelenin de nn kesmi oluyor. nk insanlar lmekle yaamak arasndaki o izgide braktn zaman her ey nemsizleiyor ve geriye kalan sadece hayatta kalma mcadelesi oluyor. Hatice: Ayn zamanda devlet bylece toplumun ahlakn da korumu oluyor. Cinsellii kadnlar zerinden bir yandan annelik gibi rollerle kutsuyor, bir yandan da seks iilii gibi alanlarda kullanarak smr malzemesi haline getiriyor. zlem: Bir de Trkiyede ve baka birok lkede de olan makbul vatanda olma hikyesi var. nsan haklarn da bu anlamada ok beyaz bir yerden okuyabilirsin. Dzgn bir ie, belli bir statye sahipsen devletle kurduun vatandalk szlemesi dahilinde btn mekanizmalar sana aktr ama beyaz deilsen, mlteciysen haklardan mahrumsundur. Hak ya da insanca yaamakla ilgili mekanizmalara ne kadar ulaabildiin devletin makbul vatanda tanmna ne kadar uyduun ile ilgili. Seks iileri de bu tanma
249

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii ve Feminizm

uyan makbul vatandalar olmadklar iin Hilal: Aile kurumunu tehdit ettikleri iin Katlmc (b): Bence de aileyi tehdit ediyor olmas bu meselenin temel noktas. Esen: Genelde Beyolu civarnda alma yrtyorsunuz deil mi? evval: Ara sra irinevlerden de Kadn Kapsna gelenler oluyor, onlara koli koli kondom veriyoruz ama genelde Beyolu civarnda bize yrme mesafesinde olan insanlar her gn geliyorlar. Sla: Baka neler yapyorsunuz? Proje yapyor musunuz? Ka alannz var profesyonel ya da gnll olarak? evval: Biz tamamen gnll olarak alyoruz. Sla: Ne kadar vaktinizi veriyorsunuz? evval: Ben btn gn dernekteyim. ki dernek ayn ofiste, Kadn Kaps ve stanbul LGBTT. Ben sabahtan akama kadar oradaym. Her gn 5-6 kiilik sabit bir kitlemiz var ama bazen 30 kii oluyoruz, bazen 20 kii oluyoruz ama gn iinde belki de 100-150 kii gelip, gidiyordur. nk Kadn Kaps olarak 1995ten beri cretsiz kondom vermek gibi bir misyonumuz var. Herkes bunu biliyor, bu yzden de sirklasyon fazla oluyor. Profesyonel alanmz, ngilizce bilenimiz, bilgisayar kullananmz, proje yazabilen arkada saymz ok az, birka kii Ama biz taban rgtyz, o yzden de akademik ayamz zayf ama sokakta ve alanlarda glyz. Sla: Ama ofisiniz bir yerlerden aranabiliyor deil mi? evval: Telefonumuz kesiliyor, telefonumuzu dyoruz, internet sitemiz kapanyor, onu ayoruz, elektriklerimiz kesiliyor. Byle. Hilal: Ba m alyorsunuz? evval: Ben senelerce projelerde altm vakfta. Son , drt senedir stanbul LGBTT ile Kadn Kapsna konsantre oldum. O yz bin dolarlk, iki yz elli bin dolarlk projeler beni gnaha sokacak. nk bana yz bin dolarlk bir kitap yazma projesinin altna girmek ok manasz geliyor. Kendim yazmadm projelerde almama karar aldm. Ya ben inandm, gerekli grdm projeyi kendim yazacam ya da arkadalarmla birlikte kolektif bir ekilde yazacam. Yoksa yle rneklerini gryoruz, o zaman biz stanbul LGBTT A.. oluruz. Bundan da ok holanmyorum ama o da bir ikilem. Bazen ok ihtiya duyuyoruz, sabah dokuzda ofise gelip, nne unu mesele olarak koyup, akam bee kadar benimle birlikte eekler gibi alacak birka kiiye iddetle ihtiya duyuyoruz nk yapmak istediimiz ok ey var. Ama beraber altmz aktivistler ok eitimli, akademik almalar olan, yksek tahsili olan arkadalar olmuyor her zaman. O yzden az
250

kiinin stne ok fazla i dyor. Bunu bir ikyet olarak sylemiyorum ama durum bu. zlem: Geri alanda almak istiyorsan akademisyenler ayak ba bile olabiliyorlar. evval: Bir tarafmz akademide, bir tarafmz politik partilerle, bir tarafmz feministlerle, bir tarafmz Krtlerle beraber, en bandan beri de byle oldu. Bu durumdan da ok mutluyuz. Hilal: Peki, feminist aktivistlerden dayanma asndan ne bekleniyor? evval: Bu konular tartyor olmanz gzel ama ellerini abuk tutsalar da bir an nce kol kola girip yrsek diyoruz. Ben seks iilii aktivizmine balarken rklarla, gericilerle, faistlerle, yobazlarla kavga edeceimi dnrdm, hayatm feministlerle ve sosyalistlerle kavga ederek geiyor. Be sene nce Emek midir, deil mir, yani imdi Marx diyor ki deniyordu, bunlar hl aamyoruz, hl takldmz baz noktalar var. Bu hibir zaman alamayacak. Bunu bir an nce tartp, tketip, seks iilerinin sorunlarn onurlu bir insan haklar meselesi olarak grp, acilen harekete gemek lazm. Sosyalistlerin ve feministlerin bilin ykseltmelerini daha fazla beklemek istemiyorum. zlem: Teekkrler herkese ve evvale. evval: Ben de teekkr ederim.

251

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Seks ilii tartmasndan...

252

Transfeminizm

Cinsiyetbize retilen dilden yazdmz bir iirdir. Leslie Feinberg Trans Liberation: Beyond Pink or Blue (Trans zgrlemesi: Pembe ve Mavinin tesinde)

Glkan: Konumaya balamadan nce sizlere tane klip gsterelim istedik. Elbette teoriden besleniyoruz ama aslnda transfeminizm ve transgender politikalar daha ok bireylerin kendi pratikleri zerinden yryor. Bu pratiklerin grnr olduu, bizim amzdan deerli tane kliple balayalm, biraz da keyifli gitsin istedik. Birincisi Antony and the Johnsonstan You Are My Sister yani Sen Benim Kz Kardeimsin. Bu transfeminist bir paradr. [01:36-05:35 aras ark]1 Glkan: Transfeminizmin szn kurarken, zellikle bu arkda da kendimizi iyi hissettiimiz bir ey var, o da u: Biz kendimizi dier feminist kz kardelerimiz ve olan kardelerimizle birlikte feminist hareketin ve direniin bir paras olarak hissediyoruz. Bu ark da aslnda tm feministlere sylenen bir ark, yani sadece translarn birbirine syledii bir ark deil. Kadnlk deneyiminden gelen ve bugn cinsiyetini nasl tanmlarsa tanmlasn, hangi etnisiteden olursa olsun veya hangi farkl kadnlklar, farkl ezilme biimlerinden gelirse gelsin Biz bu feminist direniin parasyz, diyenlerin bir arks.
1arknn klibi ve szlerine aadaki linklerden ulaabilirsiniz: http://www.youtube.com/watch?v=S-NziGE6DVY ve http://www.absolutelyrics. com/lyrics/view/antony_and_the_johnsons/you_are_my_sister

255

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

ncelikle, burada yapacamz konumalarda, transfeministler adna konumadmz ve burada kendi fikirlerimizi paylaacamz da sylemeliyiz. Birok transfeminist belli konularda bizden ok farkl dnebilir. Bizim bugn bu sunumu yaparken temel motivasyonumuz feminist kardelik olacak; eskinin deyimiyle kzkardelik. Dolaysyla burada kuracamz dil sanki bir tarafta birileri var, br tarafta da onlara kar biz varz gibi bir dil deil. Bazen kurduumuz cmleler byle anlalabiliyor. Karma rgtlerden gelen arkadalarmz bilirler. Karma rgtlerde kadnlk deneyiminden dolay ezilme biiminiz grnmez hale gelmise sesinizi ykseltmeye balarsnz ve bu yzden de hareketi blmekle, kriz yaratmakla eletirilirsiniz. Aslnda derdiniz, grnmeyen deneyiminizin grnmesidir; orada sizin de olduunuzu hissettirmek istersiniz ama bu kar klarnz temelde bir arada yrmek iindir. Birlikte yryenler olarak kavga etmemiz gerekiyorsa gzelce ederiz. imdi dier klibi izleyelim. MEN grubunu bilenler vardr; daha evvel 1990larda Le Tigre adnda Riot Grrrl akmnn ncs saylabilecek bir grup vard. J.D Samson Le Tigrede olduu zamanlarda kendini lezbiyen olarak tanmlyordu, sre ierisinde kendini trans erkek olarak tanmlamaya balad. Le Tigre dnemleri getikten sonra Samson iki arkadayla birlikte MENi kurdu. Bu klipte de trans erkek deneyimini feminist bak asyla gryoruz. arknn ad: Who Am I to Feel so Free (Ben kimim ki kendimi o kadar da zgr hissedeyim).2 Bu arknn ierisinde ok salam szler var. Radikal cerrahi mdahaleden bahseder, btn ark batan sona feministtir ve Feminist sanat camlar indirecek, size anlatacak, der; bu benim ok houma gidiyor. [09:12-12:17 aras ark] Glkan: Burada fallusu vyor gibi bir eletiri olursa diye nden syleyeyim, tam tersine klipte bir fallus eletirisi var. Ben kimim ki kendimi o kadar zgr hissedeyim? diyor arkda. [14:05-16:15 aras Ming Wong Biji Diva videosu] Glkan: Berfu, bu video ile ilgili bir eyler syler misin? Berfu: Ming Wong aslen Singapurlu bir sanat ama Berlinde
2 arknn klibi ve szlerine buradaki linklerden ulaabilirsiniz: http://youtu.be/EOBrXd5WPpA ve http://www.songlyrics.com/men/who-am-ito-feel-so-free-lyrics/

yayor. ok nl kltlemi filmlerden baz sahneleri yeniden performe ediyor, btn karakterleri kendisi canlandryor ve daha sonra bunlar video enstalasyonu olarak da sergiliyor. Trkiyeden de Blent Ersoy ok ilgisini ekiyor, filmlerini izliyor ve Blent Ersoya hayran kalyor. zellikle hretin Sonu/Yz Karas filmini yeniden canlandrmak istiyor. Projelerinden biri bu filmi performe etmekti ama henz yapamad galiba. Bu izlediimiz videoyu da Trkiyedeki aktivistlerle beraber ekti. Video Blent Ersoyun Yz Karas parasyla balyor. Bu para kendi gerek hayatyla, Trkiyede yaadklaryla ok rten, isyan dolu bir arkdr. Blent Ersoy 1980lerde trans olarak aldktan sonra hayat ok dramatikleiyor, bildiiniz gibi o yllar darbe yllar, ok bask var ve basn stne ok gidiyor. ok yara alyor, yaadklar onu intihara kalkmaya kadar gtryor. Daha sonra Berline bir nevi srgne gittikten ve yllarca sahne yasa yaadktan sonra 1980lerin sonunda Sefam Olsun arksyla geri dnyor. Artk gei srecini de tamamlam, pembe kimliini de alm, Kadnm ayyy size ne! diyerek geldii bir dnem. Bu video da onun bu dramatik deneyimini queerletirerek, dntren bir alma olarak okunabilir. Aligl: Transfeminizm kavram ilk olarak 1990lar ile 2000ler arasnda Amerikada kyor ama aslnda bizim yabanc olmadmz bir kavram. Adn byle koymadk belki ama burada da benzer deneyimler yaand. Tarihini tam hatrlamyorum ama hangi blogu asanz greceiniz bir olay vardr. 1976 ylndan bu yana feministlerin dzenledii Michigan Womyns Music Festival diye bir festival var ve bu festivale yle bir kural koyuyorlar: Sadece kadn olarak domu kadnlar buraya girebilir. Yani atanm cinsiyeti kadn olanlar girebilir; doktor bakp, Bu kz! dediyse ancak onu kabul ediyorlar ieri (!) Feminist hareket ierisinde trans kadnlar ve trans erkekler o zamanlarda da var ancak onlar kapdan geri gnderiyorlar; Siz burada olamazsnz! diyorlar. Bir sre sonra trans kadnlar o festival alannn tam karsna baka bir kamp alan kuruyorlar ve orada ayr bir mzik festivali yapyorlar; srf Biz de buradayz! demek iin. Burada Transfeminizm ad ykselmeye balyor.3 Trans hareketinin de glenmeye balad bir zaman bu. Transfeminist Manifesto 2001 ylnda yazlyor ama aslnda bun3 Bu eylemlilik 1991 ylnda transeksel olduu gerekesiyle Nancy Burkholdern festival alanna alnmamasyla balayan ve translarn festival alannn dnda yaptklar protestolarla devam eden bir srece iaret eder. Be yllk bir aradan sonra bu oluum Trans Camp adn alr. (E.N.)

256

257

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

dan nce birikmi bir sr deneyim var. Kendi ait olduun cinsiyeti kabul ettiremiyorsun, toplumsal cinsiyet kodlar zerinden birtakm eletiriler geliyor ama kimse kendine bakmyor, herkes sadece karsndakini dlyor. Buna benzer eyler srekli yaanyor ve 2001de biri interseks, dieri de trans kadn olan iki kii Transfeminist Manifestoyu yazyorlar. Bu yaananlarn Trkiyedeki deneyimle benzerlii ise u: lker Sokak, Prtela Sokak, Sormagir Sokak deneyimleri zamannda yaananlar ya da Esmeray ve Demet gibi birok trans kadnn da feminist hareketin iinde var olmaya alrken yaadklar sorunlar da ki bu sorunlar hl var, grmezden gelinebiliyor. Mesela ben Esmerayn nceki konumalarndan birini dinlerken birilerinin, ona Senin erkek bir enerjin var, demesine ok armtm. Aslnda bu yzden translarla feministlerin karlamalarnda yaanan sorunlar, birok yerde benzer ekilde yaanyor. Tarihini Amerikadan doru anlatnca sanki burada byle sorunlar yokmu gibi alglanyor ve Orada bunlar yaanm olabilir ama bunlar bizi burada neden ilgilendiriyor ki? sorusuyla ok karlayoruz. Transfeminizmi biz Amerikadan ithal etmiiz gibi alglanyor. Hlbuki bence bu uzakln sebebi, buradaki birok trans bireyin aldktan sonra yaadklar deneyimlerinin feminist hareket ierisinde aknlk ve okla karlanmas ile bu deneyimin nasl konuulacann bilinememesidir. Bugn hem deneyimlerimizi hem de bu deneyimlerimizin feminist harekette yaratt etkiyi hep birlikte tartacaz. Transfeminizmin znesi Glkan: Feminizmin znesi kimdir? sorusuna benzer biimde Transfeminizmin znesi kimdir? diye soracak olduumuzda, ncelikle Transfeminizm zgrlklerini tm kadnlarn zgrlne balayan ve onun tesinde gren translarn hareketidir, diyebilmek nemli. Bu hareket dier queer deneyimlerden gelen bireylere, interseks bireylere, trans erkeklere, na-trans erkeklere4*, na-trans kadnlara ve translarn ihtiyalaryla duygudalk kurabilen, kendi zgrlk mcadeleleri ierisinde tm trans kadnlarla
4* Glkan (konumann devam): Na-trans Aligln bulduu gzel bir kavram, trans olmayan demek. Biz biyolojik kadn gibi kavramlarn son derece sorunlu kavramlar olduunu dnyoruz ve baskn deneyimin grnrlne gre grnmeyenin dilini kurmak yerine bundan sonra translar ve na-translar olarak kullanacaz metnin ierisinde. Kadn erkeklerin tanmladn sylyoruz ya, dolaysyla biz de bunu terse bken bir dil aktivizmiyle na-trans diyeceiz bundan sonra.

ve transgender bireylerle birlikte mcadele etmeyi nemseyen herkese aktr. Dolaysyla Transfeminizmin znesi transgender bireylerin feminist mcadelesini destekleyen herkestir. Yani transfeminist olmak iin trans olmak gerekmiyor. Transfeminizm beden deneyimini zorunluluk olarak koymaz, nk tam da bunu eletirir. Tarihsel olarak baktmzda zorunlu kadnlk deneyiminden geldikleri iin trans erkekler, feminist harekete trans kadnlardan daha byk katkda bulunmulardr. rnein Trkiyedeki feminist hareket ierisinde Aligln emeinin daha fazla grnr klnmas gerektiini dnyorum. Gerek Amargide balatt gerekse hareketin tmne yayd tartmalar ve biroumuzun almasna g veren mcadelesini ayakta alklamak gerek. O szler kurulmasayd bazlarmz trans olarak alamayacaktk. zgrlmz iin daha fazla transn, feminist harekette yer almasnn zorunlu olduunu ve tekiletirilmemesi gerektiini dnyoruz. ok basite Transfeminizmin ana ilkelerinin neler olduundan bahsedelim. lk olarak herkesin kendi kimliini istedii gibi tanmlamaya ve toplumdan buna sayg gstermesini beklemeye hakk vardr; buna kimliimizi iddet ve ayrmclk korkusundan uzak ifade etme hakk da dhildir. Trans bireyler toplumun her alannda ve feminist harekette, bilerek ya da bilmeyerek ayrmcla uruyorlar. kincisi, kendi bedenlerimiz zerinde karar verme yetkisi sadece bize aittir. Hibir tbbi, dini ve siyasi otoritenin bizim kararmz haricinde beden btnlmz ihlal etmeye ve bedenimizle ne yapacamza dair kararlara mdahale etmeye hakk yoktur. Devlet kurumlarnn ve patriarkann eletirisi dier farkl feminist deneyimlerden gelen arkadalarla ortaklatmz noktadr nk hepimizin bedenine devlet mdahale ediyor. Ama bunun bir adm tesinde, farkl siyasi ideolojilerin ya da feminizm dediimiz koca yelpazenin de trans bireyin kendi bedenine nasl davranaca zerinde sz sahibi olmamas gerektiini dnyoruz. Trans spektrum ierisinde biroumuz isel cinsiyet algmz neyse onu performe edebildiimizi na-trans kadn ve erkeklere kantlamak zorunda kalyoruz. Peki, ama imdi senin byn var? diye balayan sorularla karlayoruz. Ben erkeim, dediimizde Yaaa nasl erkeksin? Sanda me var, gibi diyaloglarla karlayoruz. Hibir na-trans, kadn ya da erkek olup olmadn toplum ierisinde ispatlamak zorunda deilken, trans bireylerin srekli birilerine kendi cinsiyetini aklamak zorunda braklmasnn ar bir ayrmclk olduunu dnyoruz. Bu yzden bazlarmz ka259

258

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

dnlk ve erkeklik davran kodlarn fazlaca stlenmek zorunda kalyoruz; tam da bu trden bir bask ve ezilme biimine maruz kaldmz iin. Kukusuz baskdan bamsz bir arzuyla bu davranlar icra edenlerimizi de yok saymamalyz. Ama kadnlk rollerini yeniden retiyor, ruj sryor, topuklu ayakkab giyiyor, seks iilii yapyor, diyorlar. Peki, bu eletirileri getirenler erkeklerle seks yapmyor mu? Heteroseksel deiller mi? Biri bunu sadece i olarak yaparken br tarafta da evlilik kurumu var. Feminist hareket ierisinde hibir kadnlk deneyimi mercek altna alnmazken trans kadnlarn ve trans erkeklerin kadnl ya da erkeklii yeniden retip retmedikleri tartlyor. Biz kadnl ve erkeklii retmeyen hibir deneyim olmadn dnyoruz. Bazlarmz bazen oje sryoruz yle deil mi? Hibirimiz zgrlemi deiliz ama kendi apmzda, kendi yollarmza gre direni biimleri bulmaya alyoruz. Aligl: Transfeminizm Amerikada ortaya ktnda, ilk olarak trans kadnlar zerinden kyor ama sonrasnda geliiyor, nk ok farkl trans kimlikler var. Bence dnyada ne kadar insan varsa o kadar ok sayda da trans kimlik vardr. Cinsiyet ok iselletirilmi bir ey ve btn yaam bunun zerinden gidiyor. 8 Mart ve 25 Kasm eylemlerine translarn katlmasndan dolay, son iki senedir feminist hareket ierisinde yaadmz tartmalar da aslnda beden geii yapmam insanlarn cinsiyetinin bir ekilde sorgulanyor olmasdr. Sen kadnlk deneyimi yaamyorsun ki, senin byn var, sokakta erkek olarak rahat geziniyorsun, diyorlar. Her kadn da sabahtan akama kadar sokakta tacize uramyor. Rahat gezebildii yer var, gezemedii yer var. Herkes iin geerli bu. Kadnlk ya da erkeklik deneyimleri ve kodlar herkes tarafndan ayn ekilde alglanmyor. rnein Voltransta5 birka arkadala birlikte bir davran kodu zerine konuurken iki kii, Bu kadnlk deneyimi derken br Hayr, trans deneyimi diyebiliyor ve sonrasnda ortaklalan bir yorum olmuyor. Aslnda bana aa yukar iki yorum da ayn gibi geliyor. Sokakta yrrken trans erkek bir arkadan arkasndan bir erkek yakn bir ekilde yrdnde Arkamdan geldii iin ok tedirgin oldum, diyor. Bence bu bir kadnlk deneyimi. Ama Ben bir erkeim ve arkam5Voltrans 2007 ylnda stanbulda trans erkein kendi deneyimlerini paylamak, trans erkek grnmezliine son vermek, rgtl mcadele ile alabilecek sorunlar tespit etmek, zm retmek, trans erkek kalplarn incelemek ve yeri geldiinde de krmak zere bir araya gelerek kurulan bir trans inisiyatifidir. nisiyatifin u andaki aktif ye says on olmakla birlikte, mail grubunu takip edenlerin says krk kii kadardr. nisiyatif hakknda ayrntl bilgi iin bkz: http://vol-trans.blog spot.com/p/voltrans-trans-erkek-inisiyatifi-kimdir.html (E.N.)

dan bir erkek geliyor, o zaman bu trans deneyimidir, diyen bir dnce de var. Trans erkek olmak ya da erkeim demek na-trans erkeklerin sahip olduu ayrcalkl hayat yaadmz anlamna gelmiyor nk zoraki kadnlk deneyimi dediimiz bir sre var. Ben istemediim halde on iki yanda regl olduum, ocukken sokaktaki erkek ocuklaryla aram iyiyken biraz bydmde bir de baktm herkesin bana kar tavr deiti. Neleri yapmam ve neleri yapmamam gerektii sylenmeye baland. Kz gibi giyin, unu yap, bunu yap, yle oturulmaz, byle kalklmaz, oraya gidilmez. Ben bunu istemiyorum, buna maruz kalmak istemiyorum; ben erkeim demek istiyordum ama kim dinliyordu ki? Dolaysyla bence trans erkekler olarak bu yaadklarmz zoraki bir kadnlk deneyimidir. Ama bu deneyimin grlmemesi kadar sanki baka bir hayatm yokmu gibi, sabitlenip her dakika sylenmesi de beni rahatsz ediyor. Hlbuki zorunlu kadnlk deneyiminin yannda yaadm bir erkeklik deneyimi de var. Bazen birinden birini semem bekleniyormu gibi geliyor. Kadnlk deneyimimi kabul ettilerse erkek deneyimimden rahatsz olabiliyorlar ya da erkeklik deneyimimi kabul edenler de kadnlk deneyimimden rahatsz olabiliyorlar. imiz rperiyor ya harekette yoksak Glkan: Aligln syledikleri ile balantl olarak Emi Koyamann metni olan Transfeminist Manifestodan bir eyler sylemek istiyorum. stanbuldaki feminist hareket ierisinde dnen tartmalarda translara ok sk yneltilen bir eletiri var, Aligln de anlatt bu aslnda: erkeklik deneyiminin avantajndan faydalanyorsunuz. Bu avantaj/dezavantaj tartmasyla ilgili olarak Emi Koyama yle diyor: Ana akm feminizm erkekten kadna transeksellerin olan ocuklar olarak sosyalletiklerini ve bylece onlara erkek ayrcal verildiini ne srd. te yandan kadndan erkee transekselleri de erkek ayrcalna kavumak iin kz kardelerini ortada brakan hainler olarak nitelendirdiler. Bu tartmann aynsn iki senedir 8 Martlarda yaadmz dnyorum. Ana akm feminizm trans kadnlara Siz erkek gibi yetitirildiinizden bunun avantajlaryla bytldnz, byrken srekli cesaretlendirildiniz ve bu yzden ok zgvenli yetitirildiniz, ok baskn karakterlersiniz. Aslnda grntnz ne olursa olsun erkekliin avantaj ile yaamaya devam ediyorsunuz, diyor. Emi

260

261

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Koyama da bu iddiaya ilk elden kar kmayalm; Evet, doru ama eklinde yaklaalm diyor. Evet, trans kadnlar olarak istemediimiz avantajlarmz oldu ama biz bu avantajlar erkeklik deneyimini yaatmak iin deil gl, onurlu, feminist hareketin paras olan, farkl kadnlk ya da translk deneyiminden gelen yoldalarla birlikte glenmek iin kullanabiliriz, diyor. Yani verilmi olan bu avantaj Hi bize verilmedi, diye inkr etmek yerine Evet, dorudur ama bunun zulmn de ektik, buradan edindiimiz bu glenmeyi dier glenme biimleriyle birlikte paylaabiliriz, demek gerekiyor. Yani trans kadnlarn, erkek olarak yetitirilmi olmalarnn feminist hareketi blen deil aksine glendiren bir avantaj olabileceini sylyor Emi Koyama. Trans kadnlarn, erkek olarak domalarnn ayrcalktan ok klfet olduunu anlamak ok kolay aslnda nk olan ocuu olarak yetitirildiler ve ou byrken vcutlarndan nefret ettiler. Birou sert olan ocuu gibi davranmadklar iin baka olan ocuklar onlarla alay etti. Zulme uradlar, utandrldlar ve sklkla bunalma girdiler. Trans erkek olmak nasl bir toplumsal avantaja sahip? Bu bence ok tartmal bir konu. Birok trans, yetikin olduunda bile iini, gvenliini, aile ve arkada ilikilerini tehlikeye atacandan aa karlma korkusuyla yayor. Aligl: Aslnda, trans erkekler de yaadklarn birbirlerine dahi ok fazla anlatmyorlar gibi geliyor bana. Yaanan baya bir cinsel iddet var, sokakta yaanan fiziksel iddet var. Mesela iki kiinin deneyimini biliyorum ve bana anlattktan sonra Ltfen kimseye syleme, dediler. Dardan bir bakas ilk nce erkek olarak alglyor -trans erkeklerden bahsediyorum bu arada sadece- ama bir sre sonra konumasndan, ses tonundan ya da herhangi baka bir eyinden tr Sen nesin ki? gibi sorularla balayp, tacize kadar giden hikyeler var. Geceleyin erkek ocuu olarak alglanp, arkadan saldrlanlar var. Glkan: Birok trans erkek, ibne olan ocuu zannediliyor. Aligl: Evet. Bahsedilen o avantajl durumu hayallerimde yaamak isterdim ama maalesef gerek hayatta trans erkek olmann hibir avantajn grmedim. Mesela erkek tuvaletlerine girmek istiyorum ama girerken etraf kolaan ediyorum, kimse yoksa giriyorum. Hormon kullansam, bu sefer de km olmad iin bu eksiklii yaayacam gibi geliyor. Tam bir erkek ya da tam bir kadn hibir zaman hibir yerde yok ama senden tam olman istiyorlar ve bu yzden sen de gndelik yaamn srekli bunun tedirginliiyle yayorsun. Tabii ki de bu sadece trans erkeklere has bir durum deil btn trans bireylere bu eksiklik duygu262

sunu yaatyorlar. nk eer o verili iki koddan (erkek, kadn) birine ait deilsen, yle davranmyorsan, yle grnmyorsan, senin sylediin bu iki kodun dnda ise her seferinde ya alayc bir glmsemeyle ya da iddetle karlayorsun. Maruz kaldn bu davranlarn bazs seni yaralyor, bazsn umursuyorsun, bazsn hi umursamyorsun. Transfeminizmle bunlarn balants ne? diye sorarsnz yle bir ey var: Siz LGBTler, biz feministler eklinde cmleler kuruluyor. yle deil ite, biz feminizmin iindeyiz, anlatabiliyor muyum? Feministler arasnda trans bireyler olduu dnlmyor ve stelik Sandakinin, solundakinin trans olup olmadn nereden bileceksin, sylemedii srece, denilebiliyor. Byle bir cmle kurulduu zaman kendimi ok dlanm hissediyorum, hlbuki ben de feminist harekete emek veriyorum. En azndan nasl bir erkek olmam gerektii zerine urayor olmam dahi bal bana bir emek diye dnyorum. Translarn deneyimleri feminist harekete ait deilmi gibi alglanyor ama aslnda feminist hareket zaten sokakta kadnlarn rahat yryememesinden, evde ya da baka bir yerde tacize uramasndan ve bunlara kar koyabilmek iin kmtr. Biz de bunlara kar koyuyorsak feminist hareketin bir parasyzdr, onun iindeyizdir. Glkan: Aligln sekerek stnden gitmeye alt talara riayet etmeye abalayarak bir eyler syleyeceim. Transfeminist bak as aslnda byk oranda interseks mcadelesinden rendii gibi cinsiyetin, ayn toplumsal cinsiyet gibi atandn ve ina edildiini savunur. ok uzun yllar toplumsal cinsiyetin verili deil ina edildiini savunduk. Beauvoirn Kadn doulmaz, kadn olunur sz ile toplumsal cinsiyetin ina srecine yapt vurgu daha sonra Butlerla Queer Teoride cinsiyetin de inas ile devam etti. Cinsiyet/toplumsal cinsiyet gibi kavram sknts ekiyoruz, gender Trkeye toplumsal cinsiyet olarak evrilmi olsa da aslnda bunun Trkede tam bir karl olduunu dnmyorum. Cinsiyetin ina olduu meselesini basitletirmek iin bir rnek vereyim: Bedenin kadn ya da erkek olup olmadn belirlemek iin bilimin tespit ettii bir liste vardr, bu doduumuzda yaplyor. Ben bir bebek dourdum ve o testi yaplarn grdm. nandnz, dndnz bir eyin yapldn somut olarak grmek ok acayip bir ey. ocuumun cinsiyetini atadklarn grdm. Tuhaf bir deneyimdi akas. Pipisi yerinde mi? Kukusu yerinde mi? Her ey doru yerinde mi? Eksiksiz mi? diye giden bir liste var. Bu bir olaslk kmesi, olaslk byk oranda maviye kayyorsa mavi, pembeye kayyorsa pembe Pembemavi
263

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

ikiliinden ok ikisi arasnda oka olasln olduu bir spektrum iken... Yani arkadalar, cinsiyet atanan bir eydir, burada hibirimiz ne olduumuzu bilmiyoruz bence. Transfeminist ya da transgender politikalarna gre ise patriarka bu ikili cinsiyet sistemi zerine kuruludur ve patriarkay ykabilmek iin de bu ikili cinsiyet sistemi hedef alnmaldr. ki sene sresince farkl feminist yaklamlarla tartmalarmzda gelip, tosladmz yerlerden biri de aslnda bu. Mesela Glnur Savran Biz o ikili cinsiyet sisteminin ierisinden direni gelitiriyoruz. Sizse o ikili cinsiyet sisteminin kendisini hedef alyorsunuz. Biraz hayalperestsiniz, demiti. Esmeray: yle mi demiti? Glkan: Evet, yle demiti. Onur duyduk, teekkr ederiz. Btn her ey atanyorsa ve interseksler ortada kalyorsa ve aslnda btn bu skalada iki taneden fazla renk ve beden politikas varsa o zaman feminist mcadelenin znesi kim? Toplumsal cinsiyet direnii midir bu? Beden direnii midir? kisi ayr ey midir? kisi birbirinin iine gemi, ina olmu sreler midir? Transfeminizm ikisi birbirinin iine gemi, ina olmu srelerdir diyor. Farkl feminizmlerin patriarkaya kar farkl direni biimlerini benimsemi olmalar una benzer: Solun ierisinden ya da solun ierisindeki farkl hareketlerden gelmi arkadalar varsa bilirler. Anaristlerle sosyalistler tartrd; Biz aslnda ayn eyi dnyoruz, son tahlilde komnizmi istiyoruz, derlerdi. Anaristler Hemen imdi! derdi, sosyalistler ise Ama araya bir gei sreci koymamz lazm, sosyalizm art. Biz ikili cinsiyet sistemine riayet eden feminist bak asnn, sosyalizmin gerekliliine inanan arkadalarn bak asna benzediini dnyoruz. Bu noktada da transfeministler olarak dier feminizmlerden direni biimleri asndan farkllatmz dnyoruz. Ortaklklarmz kadar farkllklarmz da var ve farkn grnr olmas gerektiini, bunun da blc deil, feminizmi glendiren bir etkisi olduunu dnyoruz. Genderfuck yani cinsiyetin iine etmek diye benim ok nemsediim ve mutlaka zikretmek istediim bir kavram var. Kii kendine ne derse desin, toplumsal cinsiyet ve beden yeryzndeki btn insanlara ait bir skntdr ama sknt olduu kadar da hazlar mekandr. Hibir zaman tam olamayacaz, hibir zaman baarl kadnlklar, baarl erkeklikler kuramayacaz. Judith Butler cinsiyetin bir baarszlk, bir kusur olduunu ve istisnasz herkesin bu kusuru ilediini sylyor. Demek ki tam kadn, tam erkek diye bir eyin olmadn dnmek bizi birok anlamda zgrletirebilir. Karmaa ya da performansn s264

rekli kesintiye uratld politik bir hattr, cinsiyetin iine etmek. Aslnda belki de evde annemizle tartrken, annemiz bir dakikalna girdii bir halle anneliinin ve kadnlnn iine ediyordur ve bu gzeldir. Bir atlaktr, bir nefes alma paydr, dolaysyla cinsiyetin iine etmek ya da genderfuck ok haval ve beyaz bir kelime olarak tnlyor olabilir ama aslnda bunun her yerde olduunu ve hepimizin bunu yaptn grnr klarsak bundan baya tatl direni biimleri kabileceini fark etmektir. Genderfuck zaten varl mphem olan kadn ve erkek olma halinin siyasi bir tavr olarak, gstere gstere iine etmek demektir. Aligl umumi tuvaletlerden bahsetti. Umumi tuvaletler dnyann her yerinde cinsiyet karakollardr. Muhakkak kadn ya da erkek birileri sizi yarglar, size yanl yerde olduunuzu sylerler. Sanz ksa ya da uzun olduu iin, kukunuz olduu iin, pipiniz olduu iin, vs. Hepi topu bir deliktir ve ieyecek ya da sacaksnzdr. Bu ii yaparken aslnda cinsiyetinizin bir anlam yoktur, dolaysyla o kadar da nemli bir ey olmamas gerekir ama nemlidir nk kategorileri oluturur. Pnar Selekle 8 Mart zerinden Fransadaki tartmalar nasl diye sohbet ediyorduk. Pnar, Fransadaki feminist hareketin iinde olanlara Bir sr yasalar var, eit emek, eit cret ile ilgili bir sr grlt patrt oluyor. Queer arkadalar 8 Martta ne yaptlar, srecin paras m onlar? diye sormu onlar ise, Onlar 8 Martta ehrin belirli bir blgesindeki btn tuvaletlere gidip, tuvaletlerin levhalarn sktler, yerlerini deitirdiler. Bizim amzdan bu hibir anlamda politik bir ey iermiyordu. Biz sokakta kadnlarn eit hak, eit cret mcadelesiyle urarken, bylesine son derece anlamsz eylerle uratlar, diye cevap vermiler. Ben akas siyahlarn deneyimini siyahlardan dinlemek isterim. O gn orada o tuvaletlerin levhalarn deitiren queer feministlerin neden dili yok? Neden onlardan dinlemiyoruz? Onlarn derdi neydi? Onlar o gn ne yaadlar? Neden onlarn sesini duymuyoruz? Neden siyahn deneyimini beyazn azndan duyuyoruz? Neden Krtn deneyimini beyazn azndan duyuyoruz? Neden Krt kadnlarn beyaz feministlerden dinliyoruz? Byle sorular uzayp, gidebilir. Aslnda bu nc Dalga tartmasna da balanyor. Trkiyeye nc Dalga geldi mi, gelmedi mi, ne oldu Esmeray: Gelmi, gelmi. Glkan: Trkiyedeki nc Dalga 90larn ortasnda Roza dergisiyle balad diye dnyorum. Krt feministlerinin kendi rgtlerinin zulmne urama pahasna kardklar bir dergidir Roza. Hareketi sattklar iddiasyla yarglanmalar ise aslnda bir
265

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

tr arafa dmedir. Kadn ve erkein arasndaki o boluk var ya transn olduu, Trkle Krtn arasndaki o boluk, sosyalist ve feminist arasndaki o boluk var ya, oraya dtler Uzun sre o dergileri karan arkadalarmzn sesleri duyulmad. ok sonra belki geriye dnk birtakm almalar yapldnda duyuldu. Ama nc Dalgann grnmeyen aznlk feminist direnilerle baladn dnyorum. Bu yzden Krt feminist dergilerinin, lker Sokakta, Eryamandaki translarn mcadelesinin ya da anarist feministlerin mcadelesinin nc Dalga iinde olduunu dnyorum. rnein anarist feministler 80lerin ortasnda Trkiyedeki feminist hareketi ina eden kadnlar arasndaydlar ama onlarn adlar hl hi anlmaz. Bir tanesi topran altndadr, Nezahat Altan. Nezahat Altan, Mor atnn kurucularndan biridir, bir sr deneyimin iinden gemitir ve feministlere, ayrldklar sol hareketin otoriter dinamiini feminist harekete tadklar eletirisini yapan ilk feministlerdendir. Dolaysyla anarist feministlerin, sesleri ok kmasa da nc Dalgay balatanlardan, buna emek koyanlardan olduklarn dnyorum. Orta snflk avantajn skebilmek Duyuru metnimizde yazdmz ve eletiri alan feminizmin orta snf olmasna ynelik kurduumuz cmleye dair de bir eyler syleyelim. ncelikle biz de dhil hepimizin orta snf, eitim grm, aileleri tarafndan yle ya da byle destek grm, o beyaz deneyimden gelen kiiler olduumuzu syleyelim. Dindar Kadnlar ve Feminizm Tartmasnn ya da Radikal Feminizm Tartmasnn duyurusuna byle bir eletiri geldi mi, diye sormak istiyorum. Aslnda bunlar tartabilmek iin bizim sorduumuz trden provokatif sorular iyidir nk aratrlar. Elbette duyuru metninde soru sormann tesinde belki de kk bir provokasyona ihtiyacmz var. Belki biz istemeyerek de olsa kstk m, kzdk m hrnlaabiliriz. nk bizim deneyimimiz grnmyor, sesimiz duyulmuyor. Belki de oraya k ve dzgn teorik sorular sorulan bir ar yapsaydk ok da istediimiz gibi olmayacakt. Belki de gelecek olan tepki ile bir tartmann alabilmesini umduumuz iin duyuruyu bu ekilde hazrladk. Trkiyedeki feminist hareketin 80lerin ortasnda ok radikal baladn dnyorum. Mesela Bunlar lezbiyen mi? diye eletirildiklerinde bir grup lezbiyen olmayan feministin Evet, lezbiyeniz! deyip, lezbiyen grnrln savunduunu biliyo-

rum. Yourtu Park6 keza bence ok radikal bir eylemdi. Vesika Eylemi7 ok mthiti, ok radikaldi. imdi ise hareketin beyazlatn, orta snf deneyiminin baskn hale geldiini dnyorum. Bu radikal sz reten, bize son derece ilham olmu feminist arkadalarmzn imdi 8 Martta, 25 Kasmda kar ktklar Ba benim belletirim, am benim elletirim, Bedenim benimdir, fahieyim, feministim, Lezbiyenim, buradaym gibi dvizlerin aslnda yllar evvel, 80lerin ortasnda bir avuken ve ok daha gszken kurduklar ffetli kadn olmak istemiyoruz gibi laflarn devam olduunu dnyorum. Dnp oradaki bize gre yanl, eksik, gedik olanlar kesip, paralayp, kendimizce iyi olanlar, bizim deneyimimizi tarif edenlerini -nk bizim deneyimimizin de anlatlmas lazm- belki onlarn dizdikleri talarn zerine ta koyarak ve farkl bak alar gelitirerek ifade ediyoruz. Kimse lezbiyenin deneyimini lezbiyen, transn deneyimini trans anlatmal diyemez. nk rnein feministler Novemedi savunurken herkes proleter deildi. O zaman 8 Martta siz LGBTler baka yry yapn, gidin kendi alannzda yryn! denmeyecek, nk bu feminizmin meselesidir. Trans cinayetleri tpk kadn cinayeti gibi son derece korkun bir durumda. Trkiyede feminist hareket de dhil olmak zere bu lmler karsnda tm sosyal hareketlerin nasl sokaa dklmediini anlayamyorum. Bu kadar takr takr trans kadn ldrlrken sessiz kalan bir feminizm nasl bir feminizmdir?
6 1987de ankrda hkimlik yapan Mustafa Durmuun bir kadnn boanma talebini Kadnn srtndan sopay, karnndan spay eksik etmemek gerekir, diyerek reddetmesi bir dizi eylemin balangc oldu. Bunlardan bir tanesi 17.05.1987 tarihinde Kadky Yourtu Parknda yaklak 2500 kadnn katld Dayan kt cenneti istemiyoruz, Kadnlar! Dayaa kar dayanmaya, Dayak aileden kmadr szlerinin sylendii, Dayaa Kar Dayanma Yrydr. Bu yry ayn zamanda 12 Eyll sonrasndaki ilk yasal eylemdir. (E.N.) 710.01.1990 tarihinde Anayasa Mahkemesinin, Irza gemek ve karmak fiilleri fuhuu kendine meslek edinen bir kadn hakknda irtikp olunmu ise, ait olduu maddelerde yazl cezalarn te ikisine kadar indirilir, diyen TCKnn 438. Maddesini eitlik ilkesine aykr olmadna ilikin kararnn zerine Adana, zmir, Ankara ve stanbuldan kadnlar protesto eylemleri dzenlediler. stanbulda, Cinsel Tacize Hayr Kampanyasndan Kadnlar imzas ile 15.01.1990 tarihinde Sultanahmet Adliye binasnda ve 23.01.1990 tarihinde ise genelevlerin olduu Zrafa Sokakta Anayasa Mahkemesini istifaya aran basn aklamalar yapld. Zrafa Sokaktaki basn aklamasnn ardndan iffetli-iffetsiz kadn ayrmn reddettiklerini ifade eden, ibu vesika babayasa mahkemesi tarafndan her yerde geerli olmak zere ..... adna tescil edilmi olup iffetli kadn olduuna dairdir yazl iffetli kadn vesikas datlmtr. Bu eylemler sonucunda 438. Madde TBMM tarafndan yrrlkten kaldrlmtr. [Sosyalist Feminist Kakts Dergisi, (1990), 438e Hayr!, Madureleri Cezalandrn!, ffetli Kadn Olmak stemiyorum, Sosyalist Feminist Kakts Dergisi, ubat, say: 10, s: 6-12 ve online olarak http://www.pazartesidergisi.com/pdf/Kaktus10.pdf] (E.N.)

266

267

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Ve evet, biraz agresif olmann tamamen arasal olduunu sylyorum. Biraz birbirimizi kkrtalm da harekete geirelim. Bac dvmek deil buradaki temel mesele. Dolaysyla unu syleyeceim: Evet, biz de o beyaz orta snf deneyimden gelenleriz. Orada birileri var, beyazlar, orta snflar, Trkler, eitimliler ama biz yle deiliz, gibi bir durum yok. Trans kadnn erkeklik avantajn skp, paralayp, feminist hareketin avantajna kullanmasn neren transfeminist bak asn nasl savunuyorsak biz de beyaz olmann avantajn bir ekliyle burada sz kurarken, mmknse biraz Orhan Gencebay, mmknse biraz Bergen, mmknse biraz daha kirli, mmknse biraz daha paoz, sadece teori ve aydnlanma deil, sadece akademi deil, alabildiine paoz bir ekilde Esmeray: Niye paoz diyorsun ayol? (Glmeler) Glkan: Belki de orta snf avantajmz skmek zere buradayz. Hepimizin de skmesi gerektiini dnyoruz. Dolaysyla orada beyazlar var ve biz ok siyahz, demek deil derdimiz, bunun iyi anlalmas gerektiini dnyorum. Aligl: Konumann banda da sylediim gibi Transfeminizm, trans kadnlarn hareketi olarak ortaya kmtr, en azndan Amerikadaki rnei byle. Bu yzden nceleri Transfeminizmden bahsettiimde bazen onlarn adna konuuyormu gibi de hissediyordum ama sonra Yok, hayr, ben kendi deneyimimi de katyorum sonuta, diye dndm. Buna kendim de ikna olduktan sonra transfeministim demeye baladm. Bunca senedir feminist harekette grdm bir ey var. Biz trans kadnlarla da alyoruz, denilip, rnein Amargide sadece Esmeray grm olmam, baka hi trans kadnn olmamas, benzer ekilde dier feminist rgtlerde de trans kadnlarn olmamas beni dndryor. Her trans kadn kendini feminist olarak tanmlamyor ama hali hazrda feminist ilkelerle alan, hayat feminist bir yerden yorumlayan birok trans kadn varken bunlarn neden feminist harekette olmadn sorguluyorum. Trans kadnlarn ya da baka trans kimliklerden insanlarn da deneyimlerinin zerine biz feministler zaten konuuyoruz demek deil mesele, nerede nasl ortaklalaca, ortaklamasak bile konuulmas nemli. Bence feminist hareket Krt kadnlarla ve dindar kadnlarla ilikilerde de ayn yerde uvallyor, onlarn sorunlarn konuuyor ama onlarla konumuyor aslnda. Oysa bunlar daha fazla konumak gerekiyor. Krt kadnlarn, dindar kadnlar, translar feminist hareketin dnda grdmz iin onlarn sorunlarn ayr kategoriler gibi gryoruz. Aramzda bu yzden de bartl yok. Krt hareketinden ok insan vard aslnda ama sonradan birou
268

ayrld. Bunlar benim sadece Amargi ierisinden bildiim rnekler ama bu bence stanbuldaki feminist harekete de yaylabilecek bir rnek. Beyaz, orta snf eletirisi biraz da buradan geliyor. Farkl deneyimler yaayan translar ve kadnlar i ieyiz ama ou zaman bunun farknda bile deiliz. Bunu zellikle cinsiyet kimlii zerinden de sylyorum nk mesela ben ilk defa Amargide aldm. Dndm, Baka bir yerde alabilir miydim? diye. Ama aklma baka hibir rgt gelmedi. nk kapallar, bu kadar ie kapal olduklarnda da Bizden kmaz, muhabbeti yapabiliyorlar. Bu LGBT deneyiminde de bilinen bir eydir. Mardinden kmaz kardeim! derler ya onun gibi oluyor. Alabilecei bir ortam yoksa herkes yanndakinin kadn olduundan bu kadar eminse, ben nasl Ben deilim, diyebilirim ki? Esmeray: Eski bir deneyimimi biraz aktarmak istiyorum. lk politik deneyimimi DPde yaadm. lk gittiim zaman btn kadnlar yanma gelip, aramba gnleri kadn toplants oluyor, sen de katlmak ister misin? dediler. Bu inanlmaz houma gitmiti. Genel ye toplantlar da aramba gnleri oluyordu ama genel ye toplantlar beni skyordu nk hep erkekler konuuyordu. Kadnlar ok fazla konumazd ve ok fazla kadn da gelmezdi. aramba gnleri kadnlar ayrca toplanp, kadnlarn parti organlarndan bamsz da hareket edebilmeleri gerektiinden bahsediyorlard. rnein, DPnin ynetim kuruluna sormadan kadnlar olarak bamsz bir eylem rgtleyebilmeliyiz gibi konular zerinden tartmalar oluyordu. Ben sadece dinliyordum, hatta o dili bile anlamyordum. Sadece dinliyordum nk orta snftan deildim, en alt snftan gelen biri olarak (seks iilii yapyordum, toplantlara zorla geliyordum) dili anlamyordum, kavramlar bilmiyordum. Konumalar dinlemek bana kitap okumak gibi geliyordu. Neyse, sonra DPden ayrldm ve feminist harekete girdim. Feminist hareket trans kadnlarn deneyimlerini pek grmyordu. Hi unutmuyorum, bir gn bamsz feminist kadnlar toplanm, herkes srayla kendini tantyor ve deneyimini aktaryordu. Sra bana geldiinde ben pas geiyordum nk yle eyler anlatyorlar ki Mesela bir tanesi Kzlk zaryla ilgili ailemde o kadar ok bask grdm ki, Nedir bu kzlk zar? dedim, gittim bir kamyon ofrne verdim diyor. Ondan o kadar ok nefret etmi ki, onlarn istedii, zorla evlendirecekleri birine deil -bir de zengin aile kzym- en basit grdkleri kamyon ofrne vermi, aln size kzlk zar demi. imdi byle deneyimler anlatyorlard, benim byle bir deneyimim yok; kzlk zarm yok peki, ben ne anlata269

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

cam? Pas geiyordum. Ben sonra anlatrm, diyordum, anlat diye srar ediyorlard. O zamanlar bu kadar ok kavram yoktu, bu kadar ok trans kadn yoktu, trans hareketi yoktu, dolaysyla ben hi Aramzda trans bir kadn olamaz, dendiini grmedim. Ama hi unutmadm da bir olay var. svirede bir konferansa gideceim iin insanlardan bilgi topluyordum. Konu buradaki sivil toplum rgtlerinde ecinsellik, transeksellik zerine ne dnldyle ilgiliydi. Ben de dncelerini renmek iin tek tek insanlarla mlakat yapyordum. Bir feminist arkadaa trans kadnlar ile ilgili bir soru sormutum ve aldm cevap karsnda oka girmitim. 80li yllardaki bir eylemde bir trans kadn krsye kardk, konutu. te sen de varsn ama ben trans hareketin ok ayr bir yerde olmas gerektiini dnyorum. Bizim iimizde de biraz rgtlensinler ama baka bir yere gitsinler. Mevzular ok farkl, mesela trans kadnlar gldr, dedi. Ben sokakta yrrken saldrya urarsam o erkeklik refleksini verip kendimi koruyamam ama bir trans kadn kendini savunabilir, dedi. Ben de Bu yzden mi otobanda her gn bir travesti ldrlyor? dedim. Begm: Ayrca erkek bedeni gldr diyerek bedensel bir zlkten bahsediyor. Esmeray: aracanz baka bir ey daha anlataym. Bu da yakndan bildiiniz bir feminist arkada ile bir trans kadn arasndaki konuma: ocuun birisi Ya ben 8 Marta geleceim, dedi. Sen gelemezsin canm, yapt. ocuk Niye? dedi. nk sadece kadnlar geliyor, dedi. O zaman ocuk da Ben kadnm, dedi. Ay inanamyorum, kadn olman iin Esmeray gibi olman lazm, dedi. Nasl? dedi ocuk. Peruk falan tak. Ben peruk sevmiyorum ama, dedi ocuk. Anlatabiliyor muyum, o zamanlar feminist hareket iinde translara byle yaklalyordu. Amerikadaki translar gibi bir hareket deildik, az kiiydik ve toplu refleks veremiyorduk o zamanlar. imdi oaldk, toplu refleksler veriliyor ve bu yzden artk rahatsz olunuyor, 8 Martta gidin baka yerde yryn, deniliyor. Begm: Translar kadnlk ve erkeklii yeniden retiyorlar denirken, aslnda Sen gerek transa benzemiyorsun, diyen feministler bunu yeniden retmi oluyor. Glkan: Devletin cinsiyet kriterlerine iaret etmi oluyorlar. Esmeray: Daha yeni, Amargi dneminde olan bir olay daha anlataym. Hindistandan uluslararas tannan, ok nl, iki kadn gelmiti. O kadnlar da beni oka sokmutu. Bu kadnlar KADAVn dzenledii Ksekyde 15 gnlk feminist bir eitim verdiler. Bir izelge yapt, kadn/erkek diye yazd, altna da kadnlk, erkeklik
270

rollerini yazd. u olabilir, bu olabilir, her ey olabilir ama biyolojik cinsiyet deitirilemez yazd. Ben dedim ki Ben kimim, ben neden buradaym? (Kahkahalar) Glkan: Yanl m hatrlyorum, Arzu Soka numara 55. Ya evde yoksan? (Glmeler devam) Esmeray: Bir de Hindistandan gelmi inanamadm nk Hindistann ou blgesinde trans kadnlara ineklere taptklar gibi taparlar; kutsaldrlar. zellikle ift cinsiyetliler. Transekselleri de ift cinsiyetli gibi grdkleri iin, insanlar nlerinde eiliyormu falan. Ama yal kadnlar translara kzyorlarm, Niye seks iilii yapyorsunuz, keke hi bulamasaydnz, diye. (Glmeler) Byle bir yerden geliyorsun, Hindistanlsn. Nasl byle dnyorsun? Ben kadna Ben ameliyat olacam, dedim. Bir de unu syledim: kide bir Keke erkekler de gelse, deyip duruyor, ben de Erkein ne ii var burada? dedim. Sen bundan bahsedemezsin, sen biyolojik olarak zaten erkeksin, dedi bana. Beni erkek olarak gryorsan sen feminist deilsin, dedim ben de. Sonuna kadar kalmtm o eitimin. Sertifika da verdiler bana. (Kahkahalar) Ecemen: Bence de farkllklarn grnr olmas meselesi ok nemli ve bunun bizi ok besleyeceini de dnyorum. Mesela iddet, taciz, tecavz, ocuk istismar gibi mevzularn ok farkl biimleri olduunu dnyorum. Feminist hareket ierisinde iddet, taciz konuuluyor ama farkl deneyimler bunlarn arasnda yok saylyor. Ben sokakta yrdmde hem kadn olarak hem de Bu nedir; kadn m, erkek mi, ibne olan m? diye tacize uruyorum. Bunu yaamak iin herhangi bir kadnn biraz grnmn deitirmesi yeterli. u anda altm i yerinde bir tane kadn btn gn beni szyor. Memelerim neden kk, neden erkeksiyim diye btn gn bana bakyor ve bence bu bir taciz. Bir kadn tarafndan tacize uruyorum ve bunun sebebi farkl olmam. Bu tr deneyimler feminist hareket ierisinde grnr deil. Ya da iddetten bahsedildiinde, 8 Mart alannda yaadklarmz iddet olarak tanmlanmyor nk iddet bir erkekten gelmeli. Ya da kendi aramzdaki iddet olaylarn bir trl zemiyoruz. Bu kadar zorlanyorsak, aramzda ok daha problemli ve daha fazla stne gitmemiz gereken bir iddet var demektir. Ayn ekilde LGBT hareket ierisinde de barlarda veya ilikiler ierisinde iddet, taciz, tecavz yaanyor ama konuulmuyor. Demek ki deneyimler yaanyor ama marjinalize ediliyor. Sadece kk bir grup yayor gibi dnlyor ama deil. Ben bir sr insan tanyorum, farkl farkl taciz, tecavz, iddet, ocuk istismar hikyeleri var. Filmlerde ok grlr, birazck krkl fark edilen erkek ocuklar istismara uruyorlar.
271

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Cinsel istismar pek ok queerin bana gelen bir iddettir. Feministlerden gelen eletirilerden biri de cinselliimizi ok konutuumuz, bunu srekli grnr kldmz ve bununla ilgili ok fazla politika yaptmz ynnde. Evet, bunu yapyoruz nk cinselliimizden ok fazla yara alyoruz ve cinsellik, aldmz yaralar karsnda kendimizi glendirdiimiz bir alan. Gerekten de cinsellii feminist hareket ierisinde en ok konuan LBT gruplardan biriyiz ve bence bu kt bir ey deil tersine feminizmin dier alanlarnn da faydalanabilecei bir avantaj. ok iyiyiz, ok muhteemiz, cinselliimizle ok barz, ok da seviiyoruz gibi dnyorlar galiba ama maalesef yle deil. (Glmeler) Aslnda gerek olan u ki biz cinselliimizi yaay biimimizden ok yara aldk. Bunu tartmaya amamzn sebebi kendimizle barmaya almamz ya da bu meseleyi zmeye, buna feminist bir bak as getirmeye almamzdr. Bu farkll da marjinalize ederek, Bunlar hi tacize, tecavze uramyorlar m? Srekli seksten konuuyorlar, gibi bir yaklam benim canm actyor. zlem: Aslnda Ecem benim syleyeceklerimin bir ksmn syledi. ncelikle, sunumunuz iin ikinize de teekkrler, kendimi ok iyi hissettim. Sadece bir cmleye takldm, translarn daha fazla tacize uradklarn sylemek, feminist hareket iindeki kadnlarn LGBT hareketinden gelen insanlara ya da kendini queer/genderqueer olarak tanmlayan insanlara kar kullandklar argmann bir benzeri gibi geldi bana. Kimin ne kadar tacize uradn ya da neyi, ne ekilde yaadn hi bilmiyoruz. Gey olmas bile gerekmiyor, kendini heteroseksel erkek olarak tanmlayan erkeklerin de birou tacize uruyor, zellikle de ocukken. ocukluk anda cinsel tacize urama orannda cinsiyetler birbirine yaklayor. Kadnlar sokakta daha ok tacize uruyor fikrine benzer bir argman srdrmek sakncal. Zaten bence taciz meselesini kadnlk deneyimi zerinden ele almak lazm. Kadnlk deneyimi derken unu kastediyorum: makbul erkeklik tarifine uymayanlarn tamam ve bu tanmlamaya karlk gelen her erkek aslnda tacize aktr. O yzden biz de szmz buradan kurmayalm. Glkan&Aligl: Kurmadk ki zlem: Aligln Kadnlar da her gn tacize mi uruyor? cmlesini biraz skntl buldum. Yani kadnlar her gn tacize uruyordur ya da uramyordur, bizim stnde durmamz gereken mevzu o deil ki. Bizim stnde durmamz gereken tam da bu gl/gsz ilikisi. Kar kacamz nokta Kadnlar da her gn tacize uramyor ki! olmamal. Kendini nasl tanmlarsa ta272

nmlasn, makbul olmayan o g ilikisinde bir ekilde simetriyi bozan herkes tacize ya da tecavze uruyor. Transfobiyi zdmz zaman Transfeminizmi de konuabileceiz Ula: Bu benim katldm nc Transfeminizm tartmas. Biri bu yl iinde Ankarada olmutu. 8 Mart sonrasyd ve 8 Mart yryne Pembe Hayattan trans erkek arkadalar almamlard. Bir de krsden bile Fahielere karyz! gibi sloganlar atlmt, toplantda bunun yanllkla olduunu sylediler. Tartma sizler ve bizler olarak balamt. stanbuldan birka arkada da vard. Bir yerden sonra ise tartma una dnd: O zaman siz de kendi teorinizi olutursanza, bizden ne istiyorsunuz? Transfeminizm nedir? Maddeleri nelerdir? Esmeray: Manifestonuz nedir? diye sordular herhalde. Glkan: Manifestomuz var zaten, okusunlar. stanbul LGBTnin Nefret Sularna Kar Kampanyas8 kapsamnda yaymlanan transmanifesto var. Bara ara yaptlar bunu. te Transmanifesto ve yerel! Biraz takip etsinler. Ula: Ankaradaki o toplantdan sinirle ktk. Sonrasnda da tartmaya devam ettik, baka bir yerde daha tarttk. Ne zaman transfeminizm, trans erkek, transgender ya da trans kavram alsa konu una geliyor: Eer biz size yol verirsek, sizi aramza alrsak, sizinle birlikte mcadele edersek heteroseksel erkekler de gelecek, bir gn gelip, biz de kadnz diyecekler. Biz de onlar sorgulayamayacaz, bylelikle 8 Mart karma bir eyleme dnecek. Esmeray: te bu ok kt bir ey. Ula: Krt kadnlarna ya da dindar kadnlara, kimseye bu ekilde yaklalmyor. Sebebi de u: insanlar tanmlayamadklar ya da bir ereveye sokamadklar varlklardan, dncelerden korkuyorlar. Bence kardakinin ne olduunu sorgularken kurduumuz cmlelerin altnda transfobi var. nk sen ona Ben hormon kullanmyorum ama kendimi trans olarak tanmlyorum, dediin anda O zaman ben emin olamayacam, diyor. Esmeray: Kimlikten emin olmak zorunda. Sanki feminizm onun tekelinde
8 Nefret Sularna Kar Kampanya Nisan-Haziran 2011 tarihleri arasnda, stanbul LGBTT Dayanma Dernei tarafndan, trans bireylere ynelik ilenen nefret sularna dikkat ekmek, bu konuda kamuoyu oluturarak halkn ve devletin bu soruna gereki ve zmsel yaklamas iin bask oluturmak amacyla gerekletirildi. Kampanyann detayl bilgisi ve transmanifestonun tam metni iin bkz: http://www.istanbul-lgbtt.net/lgbtt/

273

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Ula: Evet, kimliinden emin olmak zorunda. Senin cinsiyetinden, cinsel organndan, ne dndnden, nasl bir politika yaptndan emin olmak zorunda. Bir yerden sonra gelen erkekler Biz de 8 Marta katlmak istiyoruz, biz de feministiz, siz bizi sorgulayamazsnz, diyecekler diye korkuyorlar. Bence temel nokta u: transfobiyi zdmz zaman Transfeminizmi de konuabileceiz. Az nce Esmerayn bahsettii Ben tacize urarsam kar koyamam ama bir trans kadn koyabilir, dncesi ifte standarttr. yle dnn: Bir trans erkek sokakta tacize uradnda ne oluyor? Mesela ben minyon tipli gen bir ocuk olarak alglanacam. Uradm tacize ya da iddete de karlk veremeyeceim. yle bir eit g ilikisi yok. Bu konu mevzu olduunda Ama siz avantajl tarafa getiniz, kadnl braktnz, byle yapmasaydnz deniyor. Glkan: Banzn aresine bakn deniyor. Ula: Evet. imdi heteroseksel ya da na-trans bir erkekle bizim durumumuz ayn m? Mesela bir gn Aliglle yrrken bir tane adam arkamzdan yryordu. nce ben fark ettim ve korktum. Geldi, yaklat, srtma yle bir vurdu, yol istedi, geti. Adam bize dokundu diye ben byle kaldm. Bu trans deneyimi mi yoksa ne deneyimi? Adam Koum, grrz, dedi. Bu adam bize dokundu ve bizi ittirdi. Bence bu taciz, bunu yapamaz. Ama bu erkekler arasndaki bir iliki biimi. Ben yllarca bundan korkmuum ve o korkudan kurtulmak bir sr zamanm alyor. Ama u ok net: hibir zaman iin heteroseksel erkeklerle trans erkeklerin ve trans kadnlarn deneyimleri eitlenemez. Trans erkek/transgender nedir, diye belki bin defa anlatmamz gerekecek ama bunu son iki yldr gittike daha fazla tartyoruz ve insanlarla daha ok temas ediyoruz. ehirlerin ya da kurumlarn transfobisi lsnde bu tartmay devam ettireceiz ve baya da bir tartacaz gibi geliyor ve bugn bu tartmay bu kadar kalabalk yaptmz iin de ok mutluyum. Kbra: Ecemin cinselliimize dair sylediklerine katlyorum. Cinsellii biz neden bu kadar ok konuuyoruz nk aldmz yaralarn hepsini cinselliimiz kapal bir kutu olduu iin alyoruz. Cinsellik ayp, kt, eitimi verilmiyor ve bunun bastrlmas taciz ve tecavz olarak ortaya kyor. Biz cinselliimizi konuarak bunun grnr, bilinir olmasn salayarak tabu olmaktan kmasna katk sunmak istiyoruz. Bunun dnda tam olarak ne olduumu bilmiyorum ama yaadm translk deneyiminden bahsetmek istiyorum. Her gn kyafetlerimi giyip, evden karken Acaba bugn ne yaayacam?
274

diye dnyorum. Na-trans kadn ve erkekler yanmdan geerken Kz m bu erkek mi? diye yanndakine soruyor. Bu benim taciz olarak algladm ekillerde olabilirken ok tatl biimlerde de olabiliyor. Bir yerde ay iiyordum, gmleim ve ortumlaydm. ay tayan adam Abi bir msaade etsene, dedi. Ben de Tamam abi ge, dedim. Getim, yerime oturdum. Bir gn de su alyordum, Abi su ne kadar? dedim, Elli kuru abi, dedi. Ben de Teekkrler, dedim ve ktm. Yaknlarda da postanede bir kadn ok masum ve tatl bir ekilde Ben seni tam anlayamadm, sen nesin? gibi bir ey dedi. Ama ok masumdu. Tamam, sayg duyuyorum, kesinlikle insanlar istedii gibi yaasn ama ben anlayamadm sana ne diyeceimi? dedi. Ben de Valla ben de bilmiyorum, sen ne demek istiyorsan onu de, dedim. Adm okudu, Ha, bayanmsn, dedi. Bu Kz m erkek mi? olayn abartsz her gn yayorum. Size ne, bir braksanza, belki hepsiyim, belki hibiriyim. Her neyse, yle ite Glkan: Aman mutlaka una da deinelim, atlamayalm, derken kendi deneyimimden bahsetmeyi atladm. Kendi transgender/genderqueer karmaa hikyemi, kendimle biraz da dalga geerek anlatmak istiyorum. Kendimi bildim bileli, sylemekten holandm ifadeyle, kendimi erdii/androjen hissediyorum. Byle hissetmem belli bir zamana kadar hi sorun deildi, ergen olduumda birdenbire hepimizin bana gelen ey oldu, birdenbire kme cart diye kzlar ve olanlar olarak ikiye ayrld, oysa ben top da oynuyordum, evcilik de oynuyordum, kzlar da beeniyordum, olanlar da beeniyordum. Aslnda hi byle bir skntm yoktu ama birdenbire bir skntm olmas gerektiini rendim. Olanlar dnyasndan aforoz edildim. Benimle bir sene nce sokakta misket oynayan ocuklar oynamaz oldular. Kzlar tarafna da ait hissedemedim ama oraya dtm, beni oraya yazdlar. O yarlmayla beraber iyice ie kapandm ve son derece asosyal bir ocukluk geirdim, kitaplarla falan arkada oldum. O dnemler mesela grntm erkek Fatma (tomboy) idi. Kesinlikle diilik emaresi tayan hibir eyi stmde tamamaya dnk bir halim vard nk beni ait olmadm bir yere koydular diye fkem vard. Fakat ok gariptir ki bu, feminizm meselesine de sardrdm noktayd. Paradoksal bir eydi; hakikaten her eyiyle (salarm da ksayd) olan ocuuydum ama ok gl, onurlu kadn muhabbeti kuruyordum. On yedi yamda anarist harekete katldm, kendime anarist feminist demeye baladm. Anarist harekete katldmda da olan ocuuydum. Olan ocuklarnn baskn olduu bir harekette bir olan ocuu olarak davrandm srece hi sknt ek275

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

mezdim. Birdenbire iine alnmadm ksm beni iine ald fakat burada da kadnlarn ezilmesiyle ilgili bir sknt balad bende: Tamam, ben erkek kardeliine kabul edildim de, neden bu harekette kadnlar daha az konuuyor? Neden yle, neden byle? derken bu erkek ocuundan hareketin illallah ettii ve feminazi diye isim taktklar birine dntm. yi de oldu, nk belki de iimdeki olanla barmaya baladm noktada iimdeki diiyle de barmaya baladm ama bunlarn hepsi bir sre, nasl iselletirdiimiz homofobiden bahsediyorsak, iselletirdiimiz misojiniden de bahsedebiliriz. Uzun yllar ne kadar olan ocuu gibiysem de asla feminist tavr terk etmemeye abalarken bir yandan da feminen d grnm, feminen jestler sz konusu olduunda aslnda ne kadar misojinist bir damar tadm da grdm. Kadn sevmez topluluklarn iinde yaarken rendiimiz bir ey bu. Bir sr ecinsel aslnda kendi homofobisini fark eder, bununla hallemesi ve kendi homofobisinden kurtulmas zaman alr. Sanrm benim de misojinimden kurtulma abamla birlikte 2010 senesinde ikisi bir arada evrile evrile ve garip bir ekilde olumla yaptm bir sohbetin sonucunda ocukluumdaki o erdiiye yani kategorilerin balamad yere geri dndm ve transgender bir birey olarak aldm. Olum Yamur bana u soruyu sormutu: Sadece kzlarn m memeleri olur? Hah! dedim. (Glmeler) Karnzda drt yanda bir ocuk var, bir ekliyle kendi varoluunu zedelemeden bunu anlatmanz lazm ama bir taraftan da hayatmzn iinde ben de dhil bir sr trans var, o zamanlar kendime trans demiyordum, erdii diyordum ama bu benim kendi kk dnyamda, kendimle ilgili edebi bir adlandrma gibiydi. Anlattm ite nasl bir ey olduunu. Durdu, Peki, sen ocukken hep olan m olmak istiyordun? dedi bana. Ben byle bir irkildim. Yoo, hayr aslnda, dedim. Ben ocukken hem olan hem kzdm, yle hissediyordum, dedim. Sonra durdum, ama o anda bunlar kendime de ilk defa politik olarak sylyordum. Karmda da drt yanda bir ocuk var ve hazrlkszm. Yok, galiba ben hem olandm, hem kzdm, hatta hl yleyim, dedim. Hehe, evet biliyorum, dedi. (Kahkahalar) Transgender olarak aldmda hayatmda grdm en muhteem onaylanma biimiydi. Umarm iinde bulunduumuz feminist hareket de bize eyvallah demeyi renir. Aligl: Bence tavsiye edilmeli, ilk nce drt yandakilere alyoruz. (Kahkahalar) lksen: Translk her yerde fazlasyla sorgulanyor. Bu kadar deneyimden sonra Transfeminizmi kabul etmeyen feminizmin sor276

gulanmas gerektiini dnyorum nk aslnda Bedenimiz bizimdir, Kimsenin namusu olmayacaz gibi rettii btn sylemleri, trans varoluu iine almayarak reddediyor ve heteroseksizmi, namusuluu baka bir ekilde yeniden retiyor. Esmerayn da bahsettii gibi Bedenimiz bizimdir, deniyor ama dier yandan Cinsiyet deitirilemez deniyor, burada bir sabitlik sz konusu. Ulan da anlatt gibi seks iilerini iimizde istemiyorsak neyin namusunu sorguluyoruz? Feminizmin kendi iinde sorgulamas gereken ok fazla nokta var. Ben de trans erkek olarak yaadm deneyimlerden bahsedecek olursam, bir taraftan br tarafa gemi gibi grnyorum. Bana dayatlan cinsiyeti reddettiimden beri ailem kadn olarak atanm kimlie gre davranyor ama bir erkek olarak da grmedikleri iin aslnda ikisinin arasnda bir davran biimi gsteriyorlar. Yani iki yere de koyamyorlar beni, tam arada bir eyim onlar iin ve benim hissettiim de bu zaten. Bana yle davranmalar houma gidiyor. Erkek olarak yeni yeni alglanmaya baladm, tannmaya baladm yerler oluyor ama hl kimliimi aabildiim ve aamadm yerler var. Her yerde bu ayrmcl yayorsunuz ve gerekten ou yerde trans olduumu syleyememek beni ok zorluyor. rnein okulda retmenlik yapyorken trans olarak yaayamamak gerekten son derece skntl nk mesela regl oluyorsunuz, kadnlar regl olduklarn syleyebiliyorlar ama ben kesinlikle syleyemem bunu. Bunu gizlemek durumundaym, karnmn ardn belli etmemek zorundaym. Tuvalete girdiim zaman Kk m byk m? diye soruyorlar, hi dnmeden Kk, diyorum ve bana sadece pisuarlarn olduu yeri gsteriyor. Oysa byle bir seeneim yok benim nk yle bir organm yok ama bu bilindii takdirde de uygulanan bir sr iddet var. Trans erkekler olarak yaadmz bu tr deneyimlerimiz ok fazla grmezden geliniyor. kili cinsiyet sistemi insan kstlyor. Cinsiyetleri i ie gemi bir ekilde gryorum ve kendimi de kadn ya da erkek olarak grmyorum. Kadnlarn yanna gittiim zaman onlarn konumalarna katlamyorum, erkeklerin olduu yerde onlarn konumalarna da katlamyorum. Hibirine dhil olamadm iin yalnz kalyorum, toplumda yalnzlayorum. O yzden bu anlamda iki cinsiyete de ait olmadm dnyorum. Sevi: Bu benim katldm ilk Transfeminizm tartmas. Onun iin ok ac oldu, ikinize de teekkr ederim. zellikle ana akm feminist hareketin deneyim hiyerarisi zerinden yapt kutsallatrmalara vurgu yapmanz ve burada paylalan transfeministlerin deneyimleri, feminist harekette nasl bir deneyim hiyerarisi
277

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

kurulduunu gsterdi. Kadnlk deneyiminin kutsallatrlmas zerinden de benim kafamda baka dnceleri tetikledi akas ve sylediklerinizin imdiye kadar olan ksmna da katlyorum. Yalnz kafam kurcalayan bir ey var. Transfeminizmin kapsayclndan bahsettiniz, bir kadnn transfeministim demesi ya da Transfeminizm hareketine entegre olabilmesi iin illa trans olmas gerekmiyor, dediniz. Bu bana, biraz birka hafta nce yaptmz jineoloji tartmasn hatrlatt. Glkan: Jineoloji nedir peki? Sevi: Kadn bilimi olarak geiyor. Krt feminizmini jineoloji ekseninde teoriletiren Krt Kadn Hareketi de Transfeminizm ile benzer ekilde btn kadnlarn jineolojinin bir paras olabileceini, kadn bilimi jineolojinin feminizmi kapsayabileceini sylyor Az nce Ula Ankaradaki tartmadan bahsetti, Siz o zaman manifestonuzu, teorinizi yapn da gelin, denmesini kesinlikle yanl buluyorum. Feminist hareket iinde beraberce, deneyimlerle zenginletirilebilecek bir politik duru yaratmak yerine Sen kendi teorini yap gel, deniyor. Byle bir yaklam feminist hareket asndan elbette zarar verici. u anda ana akm feminizmin btn deneyimleri karlayamadn biliyoruz. Ancak dier yandan Transfeminizmin tm bu deneyimleri kapsayc olma iddiasn biraz aar msnz? Berfu: Feminizmin iinde nasl Radikal Feminizm, Sosyalist Feminizm gibi yaklamlar varsa ve bunlarn baz ncelikleri varsa, mesela Sosyalist Feminizm kapitalizmi daha ok sorunsallatryorsa, onun bir sosyalizm ideali varsa Transfeminizmin de ncelii cinsiyeti sorunsallatrmaktr. Cinsiyeti ya da cinsellii sorunsallatran insanlar kendine queer ya da transfeminist diyebilir. Jineolojinin feminizmi kapsamak gibi bir iddias varken Transfeminizmin byle bir iddias yok. Glkan: Transfeminizmin znesi bu meseleyi dert edinen herkes olabilir demekle unu sylemi olmuyoruz: Bugne kadarki btn feminizmleri unutun, gelin hepimiz burada taklalm. Transfeminizm bir eyi sorunsallatryor, Queer Feminizm baka bir eyi sorunsallatryor, grnmeyen emek zerine alan Sosyalist Feminizm baka bir eyi sorunsallatryor. Bence bunlarn her biri sorunsallatrd alanlar asndan hepimize lazm olan feminizmler. Ecemen: Bence Feminizm nedir? tartmas bile bal bana bir tartma. Herkesin feminizmi nasl anlad ve nasl tanmlad bile ok biricik. Benim iin feminizm sadece bir tr mcadele deil, bir tr isel yolculuk ve glenme sreci. Her birimiz
278

iin de byle, burada duran herkes feminizme bir eyler katyor. Belki tacize kar duruuyla, belki ailemizle olan ilikimizle, sevgililerimizle olan ilikilerimizle uraarak... Feminizm benim iin bir isel yolculuksa Transfeminizm de onun aamalarndan biri. Transfeminizmin asl meselesi cinsiyeti sorgulamaktr. Biyolojik cinsiyet bile ok karmak aslnda. Mesela yle eyler yaplyor: Trans gei srecinde vajinann ne kadar derin olduuna baklyor ya da pipinin ne kadar uzun olduuna. Bunun altndaysa sen zaten erkek deilsin, bunun stndeyse sen kadn deilsin. Cinsiyet zaten bu, atanm bir ey. Transfeminizmin bu atanml dert edinmesi hem zgrletirici, hem de sorgulayc bir sretir. Kendi deneyimimde trans olutan insanlarla karlamak hem kendimi sorgulayarak farkndalm arttrd, hem zgrletirdi, hem de politikam belirledi. Mesela lezbiyen ya da trans olmayan feminist ksa sal bir kadn erkeksi bir eyler giyip sokaa kt gn kadnlar tuvaletinde bir sorun yaadnda ite o zaman Transfeminizm ona yardmc olabilecektir nk orada yaad deneyim trans bir deneyimdir bence. Yani sokaktayken ksa sal olduu iin, erkeksi olduu iin ya da mesela sert hatlar olan Krt kadnlarna Aa, bu da travesti gibi kadn dediklerinde ite bu trans bir deneyimdir. Transfeminizm de bu deneyimlerde bir fayda salar. Hilal: Biz burada Transfeminizm falan konuuyoruz ama genel olarak feminist harekete baktmzda her ne kadar birok radikal eylem ortaya km olsa da sre ierisinde beden politikalarna ok arlk verilmediini gryoruz. Cinsellik, kadnlarn kendi bedenlerine yabanclamas meseleleri her zaman tabuydu, asl odaklanlan meseleler sava, yoksulluk, isizlik, iddet (cinsel iddet de deil, fiziksel iddet) idi. Bedenle ilgili konular bunlardan sonra geliyordu. Nasl taciz ve tecavz davalar kadn cinayetleri kadar grnr deilse, kadnlarn kendi cinsellii ya da Bedenim Benimdir slogannn dndaki konular ana akm feministlerin ok da zerine eildii konular deil. Dolaysyla Transfeminizmin hareket ierisinde bu kadar sorgulanmasn, bu kadar tepki grmesini biraz da buna balyorum. Konuulan konu Transfeminizm olmadnda, kendini kadn olarak tanmlayan arkadalar da cinsellii konutuklarnda ayn tepkilerle, dlamalarla karlatlar. Burada pek bilmiyoruz ama Amerikan filmlerinde feministler hep karikatrize bir ekilde aynadan kendi amlarn izleyen kadnlar olarak temsil edilirler ya Glkan: Biz daha bakamadk oraya. (Glmeler) Hilal: Ben de onu diyecektim. Kimsenin bakt yok. (Glmeler) Dolaysyla ben o yabancl biraz buna da balayabiliyorum.
279

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Aligl: Sevinin sorusu beni korkutuyor. O yzden cevap vermekten de ekiniyorum. Btn feminizmler bir ihtiyatan douyor. Ama birinin dierinin stnde hiyerari kurduu durumlar da olabiliyor. Feminist kimlik neyi kapsyor? Nedir? Orada ne var ki 8 Mart gece yrynde Transfeminizm dvizi am olmak bu kadar gze batyor; Transfeministler burada demek neden fraksiyon olarak alglanyor. Onu sylemek neden bu kadar kt? Sevinin sorduu soru bana bunlar hatrlatt. Trans bireylerin deneyimlerinin grmezden gelindii bir feminizmin iinden geliyoruz, hl da grnmyor. Durmadan anlatmak, durmadan aklamak zorunda braklyoruz ve aslnda herkes Biz biliyoruz, havasnda ama kimsenin bir ey bildii yok. Herkes benim cinsiyetimin ne olduu ya da ne olmad zerine bu kadar ok konuurken mesela kendisi bana kendine neden kadn dediinin cevabn veremiyor. Oysa ben de neden kendisine kadn dediini bilmek istiyorum. Seks iilii tartmalarnn kinci Dalga Feminizmdeki gibi yani orta snf ve beyaz bir ekilde yapldn dnyorum. Aslnda seks iilii yapan translarn hem seks iilii yaptklar hem de trans olduklar iin farkl bir deneyimleri var; ikisinin de grlmesi gerekiyor. Biroumuz seks iilii yapmadk, bu deneyimi de bilmiyoruz ama zerine konuuyoruz. Ulan aktard gibi birileri Seks iileri buraya girmesin, diyebiliyor. kinci Dalga Feminizmin seks iileri iin syledii bir laf vardr ya Sen kadn bedenini metalatryorsun. Berfu: Zaten yle bir dstur var ya, seks iilii feminizm gerei ktdr, onlar kadn bedenini metalatrr ve biz onlardan uzak durmalyzdr. Aramzda seks iilii yapan bir kadn varsa da ancak bu ii ktleyen bir yerden eklemlenebilir. Feminizmin tam da bu yaklam yznden trans kadnlarla ve trans hareketi ile aras alyor ve bu gerekten hi sorgulanmyor. Hatice: kili cinsiyet kategorisi zerine kurulu feminist sylemler bu iki cinsiyet arasndaki geikenlikten korkuyorlar. nk Ee, o zaman biz feminizmi nasl devam ettireceiz? diye dnyorlar. Oysa bu eninde sonunda olacak nk bu ikili sisteme smayan translar var ve biz bunu yayoruz. Esen: Etkinlikten nce Aligl ile konuuyorduk, keza 8 Mart tartmalar esnasnda da tarttk. Amarginin dier feminist rgtlere gre LGBT konusunda daha duyarl olduu, daha ak olduuna ilikin bir varsaym var. Bu varsaym Aligln ve LGBT hareketinde aktif baka insanlarn ayn zamanda Amargili olmasndan kaynaklanyor bence. Geri Aligl kendi politik gndemine Amargide yer bulamad iin Amargiden ayrld. Bu insanla280

rn buradaki varl sanki Amargide LGBT gndemi varm gibi bir illzyon yaratyor. Amargi iindekiler de benzer ekilde Zaten homofobik deiliz, zaten transfobik deiliz, illzyonuna kaplyor. Fakat bu konular konuuluyorken Transfobi, homofobi bitmiyor, cinsiyetiliin bitmedii gibi tarz cmleler balang olarak iyi olabilecekken -buna kendimi de dhil ederek sylyorumzamanla bir eit retorie dndn gryorum. Ayn rgtte olmann ya da ayn alanda yrmenin kendisi sanki birbirimize deiyormuuz izlenimi yaratyor. 8 Mart tartmalarndan sonra bildiiniz gibi FK iinde okumalar da yaparak bu sre tartlmaya balanmt. Bu tartmalarn birinde FKdan bir arkada bana: Sen zaten bunlar bilirsin, Amargide siz bunlar hep konuuyorsunuzdur, dedi. Yok ki yle bir ey, dedim. Bu tamamen bir yanlsama. Amarginin genel olarak daha farkl bir duruu var ama btn bu meselenin Amarginin gndemi olduu anlamna gelmiyor. Hatta ben bunun zerine Amargi mail grubuna bu izlenimimden bahsedip Keke hakikaten byle olsa da gerekten tartsak, dedim ama hi ses gelmedi. Geen seneden itibaren yaptmz Feminizm Tartmalarnda ana akm feminizm diye net bir tanmlama yaplyor olmas ok dikkatimi ekiyor. Bu bir iki sene ncesine kadar bu kadar net ifade ediliyor muydu bilmiyorum ama en azndan benim katldm feminist toplantlarda da, okuduum yazlarda da Trkiyede ana akm feminizm var mdr? meselesi daha tartmalyd. Ancak imdi varlnn daha net ifade edildiini grebiliyorum. u anda eer ana akm bir feminizm varsa snavn hakikaten Transfeminizm ya da Queer Feminizm ile verdii bir gerek ama bu kadar farkllklardan bahsediyorken tek bir feminizme sz sylemenin kendisini ayn derecede sorunlu buluyorum. Glkan: O yzden ana akm kavramn kullanmadm. Esen: Bir feminizm demenin de problemli olduunu dnyorum onu yerine ana akm denilip onun ne olduunu tartmaya amak daha da iyi olabilir. Glkan da syledi; ana akm feminizmde bir biyolojik cinsiyet bir de toplumsal cinsiyet var; Kadn doulmaz, kadn olunur meselesi. Feminizm iinde toplumsal cinsiyet mi cinsiyeti belirler, cinsiyet mi toplumsal cinsiyeti tartmas yeni deil, rnein Christine Delphy, Monique Wittig ve Steve Jackson toplumsal cinsiyet, cinsiyeti belirler diyor. Ama feminist hareket iinde daha ziyade Simone De Beauvoir ve Anne Oakleye atfla temelde biyolojik cinsiyet vardr, onun zerine toplumsal cinsiyetin ina edildiini sylyoruz. Yani Transfeminizm ya da Queer Teori ortaya
281

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

kmadan nce de feminist teoride cinsiyet/toplumsal cinsiyet tartmalar var ama tabii ki de bu yaklamlar temelde ikili cinsiyet kategorisini kabul ediyorlar. unu sormak istiyorum: Transfeminizm hareketi var m? Dnya genelinde transfeminist bir hareketten bahsedebilir miyiz? Varsa bu hareket feminizmin iinde mi dnda m, feminist hareket ile karlama deneyimleri nasl? nk Trkiye deneyiminde bir transfeminist hareket olduunu en azndan u anda syleyemediimizi dnyorum. Bilmiyorum doru mu dnyorum? Ceylan: Transfeminizm ile feminist hareketin yaad atmalar kendimi ok krlgan hissettiim bir alan, bu yzden bugn buradaki tartma bana ok iyi geldi. Evet, tek bir feminizm yok, hibir eyi de tekletirmememiz gerektiini dnenlerdenim. Hareketlerin de teklememesi gerektiini dnyorum; hatta nerede okluk orada bereket vardr diye dnyorum. nk bylece manevra alanlarmz daha gevek ve fazla olabiliyor. Fakat Transfeminizme yer vermeyeceiz! gibi transfobik sylemlerde bulunan feminist yaklamlarn esas tektipletirmeyi yaptklarn dnyorum. Transfeminizm her eyi kapsyor mu? Hayr, kapsamyor, kapsamasn. Kapsadn iddia ederse orada tahakkm altna alan bir sylem retmi olur ve bu da kendi varlna ok aykr bir durum olur. u anda Transfeminizm tam da feminizm bizim diyen tahakkmle atma yayor. nsanlarn ieri girmesini engellemek veya 8 Mart alan bizim alanmz! diyerek bir iktidarn ve erkin tekrar retilmesi ok korkun. Bu beni korkutuyor ve baka feminist alanlara girerken tedirginlik yayorum. Onlara unu demek istiyorum: Rahat olun, bu srekli deiecek zaten, Transfeminizme de baka eletiriler gelecek. Neden senin ele almadn sorular baka bir yerde ele alabilen kiilerle beraber bir eyler yapalm demektense bu alan size vermeyeceiz gibi sert bir iktidar tepkisi veriyorsun, ama kendin kaybedeceksin! Kzkardelik mi, kardelik mi? Belmar: Hilal az nce Trkiyedeki feminist hareketin cinsellie ok az vurgu yaptn syledi; ok katlyorum. Bunun yan sra Trkiyedeki feminist hareket heteroseksizme de ok az vurgu yapt. Buradan kaynakl olarak da kzkardelik sylemini sorunsallatr(a)mad. Yani kadnlar ancak karde olabilir, sevgili olamazlar. Kzkardeliin tam da heteroseksizmden kaynaklanan bir sylem olduunu dnyorum. Mesela Glkan da Transfeminizmde bu kzkardelik sylemini sahiplenme...

Glkan: Kzkardelik deil sadece, kz olur, olan olur Belmar: Kz erkek fark etmez kardelik sylemi bal bana heteroseksist bana gre. Glkan: Queerden bir eylem biimi olarak, yani kimlik olarak bahsetmiyorum, bir fiil olarak queerden, transgender politikalarndan ve yapskmnden yani alet, edavat, ara olarak bahsediyorum nk bir dilimiz yok. Bir dil olmad iin provokasyon yaratmak, bir tr parodiletirmek, mevcut olan sylemi sivriletirip, tuhaflatrmak ve o tuhafln ierisinden o sz kurmak bir yntem. Dolaysyla kardelik kelimesini zellikle setik. Fransz Devrimindeki eitlik, zgrlk, kardelik szndeki kardeliin, Franszca erkek kardelik olduunu ok iyi biliyoruz. Onun karsna ina edilen kzkardeliin de bir tr namus sz, bir tr lezbiyenfobi ierdiini biliyoruz. Ama bu kardelik sylemini olutururken biz birbirini arzulayan kardeleriz. Biz enseste kar deiliz, eitler arasnda ensesti ve cinsellii savunuyoruz. Dikey olandan, yani baba ve anne otoritesinden bahsetmiyoruz. Dolaysyla kardelie ve arzuya ayn anda imkn olan bu deneyime ben kendi adma queer diyorum. Onu zellikle de setim, iyi ki vurguladn, bylece grnr oldu. Feminizm, evlilik ve seks iilii tartmalarn tam Belmarn syledii adan bir yere balamak istiyorum. Aslnda feminist teori de toplumsal cinsiyet tartmalarnn ban alp, geldii bu noktaya ard. Hepimizi muhakkak feminist annelerimiz destekledi ki buradayz. Annelerimiz de yryp gittiimiz yola ok ardlar. Aslnda feminist harekete yllarca emek harcam, yaa byk ablalar, anneler bizi azarlayanlar olmalarnn yan sra onlarn sylemlerinden ok ey de rendik. KADAVda Sanki Eittik9 diye bir etkinlik yapld ve orada ok gzel bir sohbet ve tartma oldu. 50 yalarnda, feminist hareketin balang zamanlarndan gelen, gemiinde sosyalist olan feminist bir ablamz dedi ki: Arkadalar, birbirimizi kandrmayalm, biz annemiz, babamz nasl yaadysa stne devrimci giysisi giyip ya da feminist giysisi giyip, yle yaadk. Biz aslnda evimizde kocalarmzla, sevgililerimizle ve yatamzda annelerimizden daha farkl bir hayat yaamadk. nce bunu itiraf ederek balayalm, dedi. Bu
9 Feminizmden nce, Feminizmden Sonra bal altnda yaplan etkinlik, 15.04.2012 tarihinde Kadnlarla Dayanma Vakf (KADAV) evsahipliinde gerekleti. Glfer Akkaya, Fatma Akdokur, Meliha Varl, Demet Demir, mide Aysu ve Glkann katld etkinlik, Glfer Akkaya, Glin Ketenci ve Gliz Salamn Sanki Eittik adl almasndan yola klarak karma muhalif hareketler iinde feminist politika yapmann imkanlar zerine bir dizi tartmann yaplmasyla sonuland.(E.N.)

282

283

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

noktada aslnda feminist hareketin evlilik kurumunu radikal bir biimde eletirmemi olmas belki de nceki jenerasyonlar asndan en byk handikap oldu ama toplu boanmalar dnemi de oldu10. Sonra ne oldu mesela o tartma? Hi kimsenin kars olmayacam szne ne oldu? Hi kimsenin namusu olmayacam, derken evlilik kurumuna radikal eletiriler yaplmad srece onun arka bahesi olan seks iiliini eletirmek son derece beyaz deneyimin iktidarl sylemidir ve hakszlktr. Birisinin kars olmak zorunlu seks iiliidir, zorunlu ev ii emektir ve bir sr eyi de bedavaya getirmektir. Kimse krk yl boyunca sadece ayn kiiyle sevimek istemez, bu nettir. Seks iilerinin ok onurlu ve feminist olduklarn dnyorum. Emeklerinin karln hayatlarn kaybetme pahasna alrlar. *** Yol vermek, yol kesmek meselesi benim ok tylerimi rpertiyor. Ulan aktard Ankaradaki tartmada da Biz imdi eer size yol verirsek, denmi ya, ben de Yol kimin?, Feminizm kimin?, Hareket kimin?, Ben bu sz kurarken kimim de yol veriyorum? diye sormak istiyorum. O zaman eer iktidarl bir sylem kuruluyorsa, her eye iddettir, biraz daha yumuak ifade etsek, demesek. Hayr arkadalar, eer yol veriliyorsa ben en azndan transgender bir aktivizm biimi olarak yol kesmenin, haydutluk yapmann, bir yapskm biimi olarak sadece o ana iaret etmenin gerekli olduunu dnyorum. Yolun tutulduunun ve yolun sahibinin olduunun gsterilebilmesi iin yolun kesilmesi gerektiini, grnr olduktan sonra da kesilen yolu terk edip, gitmek gerektiini dnyorum. Dolaysyla Transfeminizm agresiftir, provokatiftir, huysuz ama tatldr. (Glmeler) Berfu: Ben Esenin sylediine karlk olarak bir ey syleyeceim. Ben de feminist hareketle trans hareket arasnda duran birisiyim. Bence de ok farkl feminizmler var ama feminizmde egemen olan
10 1990l yllarda ANAP Hkmetinin Aileden Sorumlu Devlet Bakan Cemil iekin bir rportajnda Flrt Fahieliktir demesini kadnlar Galatasarayda Bu sze ancak ddk alnr, diyerek ddk aldklar bir eylem ile protesto ettiler. Ardndan 29.12.1989 tarihinde Babakanla bal olarak kurulan kadnn almasyla birlikte yaps bozulanMslman-Trk ailesini glendirmek iin, eitli almalar yapan Aile Aratrma Kurumunun 1990 ylndaki oturumuna Cemil iekin bakanlk etmesini ve bu kurumun almalarn protesto etmek iin 30 kadn, 02.11.1990 tarihinde Bizimle boanr msnz? slogan ile topluca boanmak iin Sultanahmet Adliyesine bavurdular. Boanma dilekelerinde, yasalardaki boanma nedenleri yerine Bize dayatlan byle aileyi istemiyoruz, yazan kadnlardan sadece ikisi boanabildi. Dierlerinin boanma talebi mahkeme tarafndan reddedildi. (E.N.)

birtakm grler de var. O yzden de ben genelleme yapyorum. Farkl farkl fraksiyonlar var ama sanki baz kavramlar sz konusu olunca herkes her naslsa ayn fikirde oluyor. Mesela Radikal Feminizmin 1970lerde rettii seks iilii ve pornografiyle ilgili sylemleri hibir ekilde zerine tartlmadan bir dstur gibi belleniyor. Feministsen pornografiye karsndr gibi bir gr var. Seks pozitif feminizm diye bir ey var ama onun szn kimsenin duyduu yok. Trkiyeye ulamam adeta. Mesela Esen dedi ya, bu cinsiyet ve toplumsal cinsiyet tartmalar aslnda ok eski diye, Queere de bakacak olursak o da yirmi yllk bir tartma ama bize yeni geliyor. Amerikadaki deneyimden bahsettiimiz zaman 70lerde feminizmin iinde kendilerine feminist diyen trans kadnlar var ve hareket iinde ok byk iddete uruyorlar. Lezbiyen kadnlar bir festivalde Sandy Stoneu lin etmeye kalkyorlar. Janice Raymond diye radikal feminist birinin Transekseller kadnlarn bedenlerine tecavz ediyorlar, diyen bir metni var. Korkun bir dmanlk, bu ne biim bir feminizm? Glkan: Trans misojini deniyor buna. Berfu: Evet, canna kast edecek kadar bir nefret de var ortada. Ama u da var: Bizde bu kavramlar nce akademiye geliyor, akademiden sonra ngilizce bilen, harekete eklemlenebilen, dolaysyla orta snfa daha yakn insanlar tarafndan aktarlabiliyor ya da benimsenebiliyor. Dolaysyla snf mevzusu ve beyazlk mevzusu burada da iin iine giriyor. Bizim bir Stonewallumuz olmad iin Aligl: Aslnda biz stlenmiyoruz kendi Stonewallumuzu. Hep unutuyoruz lker Soka. Berfu: Doru, evet, ama iin snfsal boyutunu yine de pek grmyoruz diye dnyorum. Beyaz Trk kimlii nerede duruyor? Queerin sorunsallatrdklarn kendi deneyimlerimizde nereye kadar sorunsallatryoruz? Cinsiyet, cinsel ynelim derken bunlar belli bir snfn iinden mi konuuyoruz? Hangi deneyimleri konuuyoruz? Taksim dnda, mraniyede ya da Kathanede nasl yaanyor bu deneyimler? Bu deneyimler, bu olular var ama bunlarn snfsal, etnisite ve rk dolaymyla yaanan boyutlarn da grmek lazm. zlem: Trkiyede kavramlar bize ge geliyor diye dnyoruz. Deneyimler var ama bu deneyimlerin evrensel olduunu, baz insanlarn oturup, dnp, kavram rettiklerini sonradan reniyoruz. Transfeminizm, feminizmin iinde bir hareket midir? sorusuyla ilgili de unu sylemek istiyorum: Baka tartmalarda
285

284

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

da sylemitim, isimler ok gelip geicidir, ihtiyaca binaen ortaya karlar. Belki bir on yl sonra Transfeminizmi eletiren baka dnceler kacaktr. Feminist harekette, nce lezbiyenlerle balayan sonra translarla devam eden Feminizmin znesi kimdir? tartmas da var takip edebildiim kadaryla. Ama bugn bizim bulunduumuz erevede beni ilgilendiren tartma u: Kimin gndemi ana gndem? Kim bunu belirliyor? Ve benim derdim neden burada dert saylmyor? Neden nemsenmiyor? Neden bakasnn derdi daha nemli? 8 Martta ya da dier alanlarda ben neden nemsizim? Benim szm neden nemsiz? Feminizmin dier ideolojilerden fark deneyim zerinden rgtlenen, deneyimi nceleyen bir fikir, ideoloji, hareket, dnce olmasysa eer, benim deneyimim neden dier deneyimler arasnda yer alamyor? Ben neden szm duyuramyorum? rnein Transfeminizm tartmasndan nce cinsel iddetle ilgili alma yapmak istediimiz zaman yerel seimler vard ve yle tartmalarn olduunu ok iyi hatrlyorum: Yerel seimler varken siz nasl bu konuda alma yrtrsnz? Politikann iinde var olmaya alan birisi olarak srekli bu sknty yayorum, admm her atmak istediimde, Ya ama bu da var, demek istediimde srekli Bir dakika nce bu var! deniliyor. Transfeminizm mi feminizmi kapsar, feminizm mi Transfeminizmi kapsar? sorularnn dnda bir yerde yaadklarmzla ilgili harekette var olma ve szmz syleme ihtiyacmza karn bunun nne srekli ekilen setler var. Sknt yaratan konu bu Yoksa kim kimi kapsarsa kapsasn nemli deil bence. 8 Martla ilgili de yle dnyorum: Yrrken oras bizim szmz syleyecek alanmzsa ben neden orada kendi szm syleyemiyorum? smigl: Glkann syledii, kardelik/kzkardelik adlandrmasnn her ikisine de itirazm var nk bir ey sylemek istediinde hemen Ama bu kzkardelie sar m? tavr ile karlayorsun. 8 Mart tartmalarnda, Feminist Mail grubunda, grdm bu trden bir tavrd. Bunun zerine ben de u soruyu sormak istiyorum: Kardelik/kzkardelik diye tanmladmz ey baz alanlardan beni dlamay kabul edebiliyorken, neden bunun karlnda benim ona hrlamam kzkardelie smyor? zlem, Niye benim deneyimim bir baka kadnlk deneyiminden daha az feminizmin konusu? dedi. 8 Marttan sonra tarttmz bir yandan da buydu. Evet, byle bir soru var. Hatta tartmalarda, Feminist hareket biziz, nk emei koyan biziz, deniyordu. Ben buna ana akm feminizm diyeceim. u an FK olan ve alanlara insanlar almama hakkn kendinde gren insanlar ana akm fe286

ministlerdir. Bu kadnlar kendilerini hareketin sahibi olarak gryorlar nk emek koyduklarn dnyorlar, bu da bir yandan harcadn emee gre sz sahibi olabileceini syleyen Leninist bir bak. Ama mesela bugn burada ya da buna benzer bir sr yerde insanlar bir araya geliyor, sohbetler ediyor, tartmalar yapyor, atlyeler yapyor ve oradan da kendi dvizleri douyor ve o dvizlerle de alana geliyorlar. FKl kadnlardan bir tanesinin bile burada olmamas bir tesadf deil. Esen: Ben buradaym. (Glmeler) smigl: ki tanesinin ya da be tanesinin burada olmamas o zaman. Diyelim bir hafta sonra 8 Mart olsun, yarn da hazrl olsun u u gndemler vard, biz unlar unlar yapyorduk, siz yoktunuz, diyecekler. Ee, burada da baka eyler yaplyor, siz yoksunuz. Sen orada ol, ben burada olaym, ikimiz de alana szmz tayalm. Kimse zaten kalkp da Burada Transfeminizm konuuyorduk, byle gndemlerimiz vard, imdi emek de nereden kt? demiyor. Ayn alanda olabilmeyi, daha btnlkl bir politikann da alana tanabileceini savunuyoruz. Seks iilii mevzusunda da ana akm feminist hareketin ve ana akm feminist bireylerin kendi bedenlerini konumuyor olmalarn sorunlu buluyorum. Birilerinin bedenlerini konuuyorlar, birtakm kadnlar kurtaryorlar Glkan: Tpk erkeklerin yapt gibi smigl: Evet evet, ben de onu diyecektim. Mesela annelerimizden rnek veriyoruz, komu teyzeden rnek veriyoruz ama o kii asla biz deiliz. Kadnlarn deneyimi hep kurtarlacak kadnlar zerinden konuuluyor, kendi yaadklar asla sz konusu deil. Kimin kiminle sevitii at diye sz konusu olabiliyor, eer kii sensen, ama o baka ablalarn kiminle yattn, kalktn, o deneyimi nasl yaadn, bedeniyle ne kadar bark olduunu, yemekle kurduu ilikiden hibir ekilde haberdar olamyorum, kapal bir alan zaten. Seks iileri tabii ki konuuyor ama 8 Marta girmek/girmemek gibi konularda, Fahieler girmesin! gibi sylemler zerinden tartrken ana akm feministler seks iilerinin deneyimlerini hi grmyorlar. Zaten yllarca Erkekler benim adma benim deneyimimi konuuyor! diye kar kmken, imdi biz neden ayn eyi bir bakasna yapyoruz? Beyaz deneyim demeyi ise u yzden nemsiyorum: Bu sabit bir deneyim deil, hepimiz beyaz deneyime sahip oluyoruz ama bunun anlam etiketlenip, srekli sana yapan bir kimlik kurmak deil. aret etmek nemli nk onu grrsem daha kolay skerim, en azndan buna dair bir abam olabilir.

287

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

Transfeminizm ve queer yoldal Begm: Trkiyede 2000lerin bandan itibaren akademik tartmalara queer kavramnn yava yava girdiini gryoruz. Ben alan almas iin stanbula geldiimde ve queer kavramn tartmaya baladmzda aktivizmin iinde nceleri buna kar temkinli bir yaklam vard, resistans demesek de. Ama bence bugne baktmzda benim queerden anladm her ne ise o aktivizm ile yaanmaya balad ve akademik faaliyetler bunlarn stne ina edildi. Ben queer bize 20 sene sonra geldi biz arkadan takip ediyoruz demiyorum, zaten bu yaklamla izgisel bir tarihsel sreten bahsetmiyoruz. Biz kendi yaam alanlarmzda pratikler, deneyimler, paylamlarla kendi queerimizi oluturuyoruz, kurguluyoruz ve deneyimliyoruz. Bizim Stonewallumuz olamaz nk biz Stonewallun kurduu o hattan ilerlemiyoruz. Bu yzden bir yandan da bizim kendi olduumuz yerin politikasn baka trl kavramsallatrmay yeniden dnmemiz gerekiyor. Ana akm dediimiz feminizmi beyaz feminizm diye eletirirken de, o beyaz kelimesini kullanrken de bunu dnmeliyiz. Ben hayatm boyunca byrken beyaz olduumu bilmedim ama bu sadece bana sylenmedii iin deil. Biz acaba deneyimlerimizi kendimize ait olmayan kelimelerle mi isimlendiriyoruz diye de dnyorum. Glkan: Benim zellikle zikrettiim beyaz kiinin kategorisi deil, ina olunan beyaz deneyimden bahsediyorum. Begm: Beyazn hiyerarik bir yere konmas da aslnda Amerikadan aldmz bir kavram. Beyazn stn olduunu kim dedi? Onlar dedi. Sevi: Bir yerden aldmz iin deil de beyaz olann norm kabul edilmesi zerinden deil mi temel eletirimiz? Glkan: Bununla ilgili ufak bir ey eklemek istiyorum. Mesela diyelim ki kariyer basamaklarnn tepesindeki kadnlarn byk ounluunun neden Krt olmadn nasl ve hangi dille kavramsallatracaz? Temizlik iilerinin byk ounluunun neden belli etnisitelere sahip insanlar olduklarn nasl kavramsallatracaz? Buralardaki ayrcalkl konumlar bir kez syleyip, gsterip, sonra derhal onu terk etmek gerektiini dnyorum. Herhangi birini, beyaz ya da beyaz feminist diye etiketleyip sabitlememek gerektiini dnyorum. Ama henz baka bir yol da bilmiyorum. Begm: Ben zaten baka bir yol nerdiimden deil ama bize sonradan geliyor diye gltk ya hepimiz, esasnda biz baka yerlerden baka kavramlar ve teoriler oluturuyoruz, bunun farkna

varp, daha farkl yazp, izmemiz gerekiyor diye dnyorum. Bir de bu konular ilk okumaya baladm zamanlarda Transfeminizm ile queer hareket arasndaki fark ve iliki ok paralel ve benzer yerlerden tartlyordu. Ama birisi daha ok filoloji, birisi daha ok aktivizm gibi duruyor. Bu ikisi arasndaki ilikiyi nasl tartabiliriz? nk kafa kartrmaya ok ak iki kavram. Ayrmamz gerekiyor mu bilmiyorum ama Glkan: Bu soruya net bir cevabm yok ama yle dnyorum: Aligl de ben de hem queer deneyimlerden gelen hem de trans bireyleriz. Bu yzden bu soruyu cevaplayabilmek iin hem talihimiz hem de talihsizliimiz var. Keke ben na-trans ve heteroseksel bir queer deneyimden gelseydim de ayrm anlatabilseydim. Benimkisi ok i ie giriyor. Kendi adma queer deneyimden anladm, queeri kimlik politikas olarak alglamaktan vazgeip, normatif olann normatif olduunu gstermek, onu skmek, yaptrmak ve onunla hallemek. Akas tam olarak ne olduunu kimse bilmiyor diye dnyorum. Ama ite sorun u ki heteroseksel, na-trans, straight biri olsaydm da queerin benim de iime nasl yarayacan ve transfeminizm ile nasl ayrabileceini anlatabilseydim. Begm: Transfeministim ya da ben bir transm dediinde bir kimlii sahiplenmi oluyorsun ama trans kelimesinin tam da iinde barndrd anlamdan dolay da aslnda kimlii reddettiin bir noktadasn. Queer de kimlik kart bir kavramsa, queerle trans ok yaknlayorlar gibi dnyorum. Berfu: Bence queer ile transfeminizm arasnda yle bir fark var. Queer kesinlikle kategorilere kar iken trans hareket iinde trans kimliinin ne karlmas sz konusudur. Bildiim kadaryla tarihsel olarak da yle bir ayrm var: Queer ortaya ktnda ilk etapta translar zerinden giden bir teori oldu. Trans olmayan birtakm akademisyenlerin translarn zerinden rettii bir bilgi olarak da alglanmaya baland ve trans hareketi buna tepki olarak Biz transz, queer deiliz dediler ya da queeriz deseler bile translklarna da vurgu yaptlar. Transfeminizmin, transln grnmez olduunu, nesneletirildiini ve translarn daha baka sorunlar da olduunu, dolaysyla queerle her zaman i ie ve paralel olmadn syleyen bir tavr var. Cinsellikten ok, toplumsal cinsiyet kimliini odana alan ve farkl cinsiyet kimliklerinin feminizm iersindeki ezilmiliini dert edinen bir duruu var. Transfeminist Manifesto 2000lerin banda yazlyor. Queer teorinin ortaya kmasndan on yl kadar sonra byle bir manifestoyla, yani queer feminist manifesto yerine, transmanifesto ile ortaya kmann bu tr bir grnrlk problemiyle yakndan ala289

288

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

kas var. Keza queerin akademik bir alan olarak ortaya kmasnn ardndan, trans akademisyenler de akademide daha ok grnr oldular ve queer almalar ierisinde translarn zne/nesne ilikisini deitirmek amacyla transgender almalar diye ayr bir akademik alan oluturdular. Ayn ekilde Transfeminizmi, feminizm ierisinde translarn pozisyonlarn deitirmek amacyla atlm bir adm olarak gryorum. Tabii ki de Queerden yntemsel olarak faydalanan, ama oraya eletirisi de olan, orada yeterince gndemlemeyen, gz ard edilen translarn znelliklerinin feminist hareket ierisinde nasl grnr klnacan dert edinen, feminizm ierisinde uygulanan ayrmcla ve tekiletirmeye dikkat eken bir feminizm, Transfeminizm. Btn bunlar sylerken kat kimliki bir politika olduunu sylemiyorum elbette. Transfeminizmin, Queeri bir yntem olarak kullanmasn bu esnekliin gstergesi olarak da grebiliriz. Aligl: Trans kimlik konusu her aldnda Kimlik politikas yapyorsunuz canm, deniyor ya, ben de buna karlk Bir zahmet kimlik politikas yaptrmayn, demek istiyorum. nk deneyiminin kabul edilmemesi seni zorunlu olarak kimlik politikas yapmaya gtryor. O yzden de translk bir kimlik olmak zorunda kalyor, anlatabiliyor muyum? Sisteme, patriarkaya, heteroseksizme, her kimlik baz yerlerde kar kyor, baz yerlerde ise kmyor dolaysyla her kimlik bence bunlar biraz yeniden retiyor, biraz da bozuyor. Benim derdim kendi ait olduum ya da iinde rahat hissettiim ekilde yaayabilmek. Sosyalist Feminist Kolektifte bir tartma dzenlenmiti: Biz emek politikas yapyoruz, siz ne yapyorsunuz? Siz bunu yapyor musunuz? gibi sorular sordular. Berfu: Beden politikas yapmak kmseniyor. Aligl: Evet, yani sonuta ben bir birey olarak emek politikasnn iinde de oluyorum ama u anda patron blmndeyim. Ama bir yandan da i yerinde yaadm u: Babam i yerini brakt iin olu olarak ok mutlu ve mesudum ama gel gr ki orada Ayegl olarak var olduum iin bir ekilde de hayatmn ilesini yayorum. Suratma bakyorlar, ks ks glyorlar. ok karmak eyler yayorum. Neyi neye gre yapacam? Mesela Kanno bir konfeksiyon atlyesinde sezonluk alyordu. Srekli Sen nesin ki? muhabbetine maruz kalyor. Sigortal alabilmesi iin kimlik gstermesi gerekiyor. Bunu istemeyebiliyorsun, ama bir yandan da i haklar, benim hakkm neden vermiyorsun? diyebilmesi iin resmi kaydnn olmas lazm. Neye, nerede ncelik verilecei insann hayatna gre deiebiliyor. Bazen cinsiyet kimliiyle ilgili olan sorun daha yakc olabiliyor, yana yakla nce benim kimli290

imi kabul et diyorsun bazen de ii haklarm ver diyebiliyorsun. Glkan: Transfeminist Manifestoda da getii gibi trans deneyimler her zaman queer olmak zorunda deil, kadn/erkek ikiliini ykmakla hibir derdi olmaya da bilir, dnyadaki geri kalan feministler gibi onlarn bir ksm da ikili cinsiyet sistemini sarsmak zorunda deil. Trans dediimizde ok fazla farkl olutan bahsediyoruz yani sadece trans kadn, trans erkek ya da transgenderdan bahsetmiyoruz. Mesela genderfuck performe edenler, yani cinsiyetin iine edenler var. Genderblend, yani toplumsal cinsiyeti harmanlayp kullananlar var. Genderfluid olanlar yani cinsiyeti akkan kullananlar, kendilerini bizatihi bu isimle aranlar var. Dolaysyla aslnda birtakm tuhaf deneyimleri arasallatrarak kendi trans varoluunu queerletirenler var. Bu bir kme ama btn trans deneyimler byle deil, byle olmak zorunda da deil, btn trans deneyimler queerlemek zorunda deil. Bence trans harekete bakp, hangisinin queer olup, olmadn tespit etmeye almak yerine tam tersine trans olmayan, dnyann geri kalanna bakp, yaadmz btn deneyimleri nasl queerletirebileceimize bakmalyz. Sadece LGBT bireyleri deil ya da sadece kendini queer diye adlandranlar deil, onun dnda kalan ama aslnda sz, dili olmayan, kapal kaplar ardnda olan, alma politikalarna inanmayan, yolu yordam olmayan, alanlarda gz parlayan ama oraya gelip, yryemeyenler iin queer zgrletirici bir ara olabilir. Sezen: Transfeminizm cahili olarak sunumunuz bana gerekten iyi geldi, sunumlarn sonrasndaki bireysel paylamlar da bana mahrem bir alandaymm hissi verdi; herkes ok ak yreklilikle paylat. imdi syleyeceim eyler birbirleriyle eliebilir ama buras kendimle elime hakkn da grdm bir yer. Feminizmin znesi kimdir? sorusu ok bamz artan bir soru oldu. Bence artk bundan kurtulmamz ve feminizmin derdinin de znemiz kim? diye arayp, durmak olmamas gerektiini dnyorum. Bunu yapabilirsek, bu znenin kim olduunu belirleyenlerin hiyerarisini de ortadan kaldrmaya yardm edecei iin birok anlamda nmz alacak. zlem yle demiti: Benim szm neden 8 Martta duyulmuyor? Ya da neden benim szmden ncelikli olan baz szler var? Bence bu noktada srar edilmesi gereken sylem: Hayr, benim szm de sizinki kadar nemliden ziyade Sizin sorununuzla benim sorunum ok ortak bir yerden geliyor, ayn zeminden kaynaklanyor, olmal. Bu ortakl biroumuz gryoruz belki ama iletiim zeminimizin bu olmasnda srar etmeliyiz. 2011 ylnn 8 Mart sonrasnda ve 2012 senesinin 8 Mart ncesinde
291

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm

umutlandm bir dnem olmutu. Bugn bu tartmaya, keke FKdan daha fazla katlm olsayd. Bugn bu ortam beni ne kadar umutlandrdysa, FK katlmnn bu kadar az olmas da o lde sorgulamama neden oluyor. Bir sr sebebi olabilir, bir eylem olabilir, etkinlik enflasyonu var, bundan da kaynaklanyor olabilir ama bugn deilse bile baka bir gn ortak bir yol bulunabilir. Glkann syledii ve bu ar metininde de olan, beyaz feminist diye tanmlanan bir ey var Glkan: Beyazlk deneyiminden bahsediyoruz. Aman ne olur, bu bir kimlik deil, deneyim Altn izmek istedim. Sezen: Ama ite o beyaz feminist deneyimiyle yaftalanmann ince izgisi ne olacak? Uzlamalyz demek kesinlikle istemiyorum ama bu dilin hayrl olabilecek bir arpmann nn kapatabileceini dnyorum. Birok kadn belki byle tartmalarda Yine yaftalanacaz, yine Ortodoks feminist olacaz, yine beyaz feminist olacaz, korkusuyla szlerini geri ekmek zorunda hissediyor olabilir. Glkan: Buna gerekten inanyor musun, Sezen? Begm: Ben de her yerde transm, lezbiyenim, bisekselim diye yaftalanmak korkusu yayorum ya da bunu devaml aa karmak ve bununla uzlamak mecburiyetinde kalyorum. Sezen: Ama bu senin zaten sahiplendiin bir kimlik Glkan: Aslnda ironik bir biimde u an transfeministlerden ok, kendimi de iine dahil ederek sylyorum ki beyaz deneyimden gelen feministler olarak buradayz. Demek ki beyazlmzdan o kadar korkmuyoruz, kendimizi didiklemeye gayret ediyoruz. Biz O beyazlar biziz! diye baladk konumamza ve kendi snfmzn avantajn skmek istiyoruz. Yllardr benim verdiim mcadelemin on katn veren lker Sokakta cann diine takm transfeminist arkadam srf benim beyaz deneyimimden gelmedii iin o teorileri okuyabilmek, yabanc dil bilmek gibi avantajlara sahip olmad iin tartmada boazna kadar geldii yerde Yeter aaa! dediinde, Kz kardeimize ok irkin davrand, denilip, tekiletirildii iin kendi beyazlmzla mcadele etmeliyiz. Sezen: Feminist hareket iinde bu bahsettiiniz beyaz deneyime sahip karakterler ok basknlar evet ama sayca ok fazla olmadklarna inanyorum. Bunu byle grmem belki de benim naif duruumla da alakaldr, bunu batan kabul ediyorum ama bir ekilde bu beyaz feminist hayaletine ok fkelenmenin de politika yaparken nmz kesebileceini dnyorum. Az nce biroumuz beyaz deneyimdeniz dedin ya, ama zaten politika yapma292

nn kendisi belli bir ayrcala sahip olmay gerektiriyor bence. Bu kadar kat sylemlerin kimleri o feminizmin dnda brakacan da grmek lazm. rnein Feministsin ama aile kuruyorsun, dediinde bunun kimleri darda braktn da grmek lazm. Glkan: yle demedim, evlilik kurumu dedim. Sezen: Ayn ey. Glkan: Ayn ey deil bence, benim bir ailem var mesela. Sezen: Aile derken ben evlilii kastederek sylyorum. Evlilik kurumunun iinde olmak baz kadnlar iin bir konfor olabilirken, bazlar iinse kanlmaz olabiliyor. Glkan: Onlar da yeraltndan direni yollarn yaratyorlardr eminim. Leman: Fransada Queer Teori Amerikadan, Anglosakson dnyadan ok farkl bir yerde. ok gzel isimler ve ok gzel tartmalar var. Fakat Fransada queerin yaan biiminin sadece bir performans ve kostmlenmek zerinden yaanmas politik LGBT ya da Queer Teoriye daha yakn LGBTleri irrite eden bir noktada. Bu arada ortada hi trans yok, mekanlar devlet tarafndan kapatld iin bir araya gelme alanlar u anda ok snrl. Sokakta hibir trans bireyle karlaamyorsunuz gerekten. Le Marie diye btn homoseksellerin (bilerek bu adlandrmay kullanyorum, nk ok steril ve hijyenikler) kahvelerini, mocchalarn itikleri bir yer var. Fransada Queer Teori gndelik yaamda btn bu erevenin ierisinde alglanyor. Partilerde geylerin eitli cross-dresser11 hallerinde kostmlendii bir yaay biimi olarak grlyor. smigln sylediklerinin hepsini kabul ederek, stne unu diyorum: Bu durumu grerek ite tam da burada translarn sesini karmas lazm. Queer Teorinin bu kadar liberal, bu kadar kk burjuva, bu kadar ii boaltlm bir halde gndelie gemesine kar tam da burada Transfeminizmin sesini duyurmak lazm. Glkan: Bir slogan var: Queer is not a fashion but a liberation! diye. Yani Queer bir moda deildir, bir zgrlemedir, diyerek kapatabiliriz herhalde.

11 Cross-dressing: kili cinsiyet anlaynda kar cinse yaktrlan kyafetleri giymek, aksesuarlar kullanmak ve bu ekilde tarzn kar cinsinkiyle tanmlamak. Bunu yapan kiiye ise cross-dresser denir. (E.N.)

293

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Transfeminizm tartmasndan...

294

Feminist rgtlenme

Ben eksiim, sanki gerek deilim dier kadnlar olmadan. Dierlerine yle derinden balym ki ama hibirine tabii, birinin esiri ya da hizmetlisi olmadan. Mara Lugones-Pilgrimages

Banu: rgtlenme konusu feministler olarak henz bitiremediimiz bir konu. Keke elimizde birtakm reeteler olsayd ve biz onlara bakarak her eyi tkr tkr yapabilseydik. Kendi deneyimimde ve gzlemlediim baka rgtlenmelerde bu kadar benzer sorunlarn kmas ok tesadfi deil, diye dnyorum. Belki yaanlan sorunlar birlikte irdeleyebiliriz, belki de yeni zmler bulabiliriz. 1985-86 yllarnda kendime feminist demeye baladm. O yllarda sol bir rgtlenme iindeydim. 86larda kk feminist bir kadn grubuyla tantm ve gerekten dnyam deiti. Bu kadnlar, Somut Dergisi, Kadn evresi ile ilikili olan feminist kadnlard. Gerekten ok byk bir deneyimdi benim iin. O gne kadar bildiim ilikilerin ve rgtletnme biimlerinin dnda, kadnlarn rahata bir araya gelmesi, kendilerinden sz etmeye almalar ok heyecan vericiydi. O gne kadar nemsiz saylan, benim de dile getiremediim sorunlarn ya da skntlarn, kolayca ifade edilebilmesi; ikayetlerin dr dr olarak grlmemesi inanlmazd Bir bakma dnem itibariyle anslydk. 80 sonras dnemde Trkiyede sol muhalefetin zerine l topra serpilmiti ama biz
297

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

kadnlar olarak bir ucundan politika yapmaya balyorduk. Kk toplantlar byk toplantlar izledi. Hatta 1987de ok byk bir ivme kazand, biliyorsunuz ilk Dayaa Kar Kampanyay balattk. ankrl bir hkimin o muhteem karar ile birlikte birden dayak konusu ortala dkld ve ok fazla taraftar buldu. Dayaa Kar Kampanya iinde aktif almaya baladktan sonra bamdan geen iddeti de konuabilmeye baladm. Evlilik ve boanma dneminde iddete uradm. Bir yandan da seviyorduk birbirimizi! zlerek ayrldm. Sol grubumdan kadn arkadalarmla bu konuyu hi konuamazken feminist arkadalarma yaadklarm anlatabildim. ki ya da kere grdnz kadnlara gveniyor, yarglanmayacanz biliyorsunuz. Bilin ykseltme grubu deneyimi bana ok ey kazandrd, esiz bir deneyim oldu benim iin. Bakyorsunuz size benzeyen bir kadn da benzer bir deneyim yaam, o da kocasndan boanm. Ya da cinsellik! Cinsel hayatnz konuabiliyorsunuz. O yllar da dndmzde hayatmzda ciddi, devrimci dnmler yayorduk. Bilin ykseltme gruplar belli bal feminist bir rgtlenmedir; kinci Dalga feminist hareketin bence bize brakt en nemli miraslardan biridir. Feminist hareket iinden de grup terapisi olarak grlp, eletirilse de son derece nemli bir rgtlenme modeli olduunu dnyorum. Kadnlarn yaadklar sorunlarn kiilik sorunu olarak grlemeyecei ya da kiisel artlardan kaynaklanmad aa karlr. Kadnlar bilin ykseltme gruplarnda glenir ve yalnz olmadklarn grme imkanna sahip olurlar. Trkiyedeki ilk feminist rgtlenmelerde bugnden farkl olarak bilin ykseltme gruplar ok nemsenirdi. Yeni bir rgtlenme modeli rendiklerim sadece bununla snrl deildi: Yaplmas gerekli iler, hiyerari olmadan herkesin katlabildii bir ekilde planlanyor, ef, sorumlu, bakan olmadan, kolektif bir ekilde halledilebiliyordu. Herkes birbiriyle ak ilikiler kurmaya alyordu. Bunlar tabii benim gibi kadnlarn o zamanlar alk olmadklar modellerdi. Aslnda btn dnyada feminist rgtler, gemi pratiklerle hesaplap, kendilerine yeni yollar aramlar. Hiyerarik olmayan yaplar, eflerin, szclerin olmamas, dorudan katlmn desteklenmesi, birbirine dokunma, birbirinin szne nem verme gibi. rnein, buradaki gibi sra sra deil de, yuvarlak bir dzende, gz temas kurabildiimiz bir tartma ortamnn nemi gibi Farkl kadnlk durumlarn gzeten rgtlenme pratiinin nemi Bunlar aslnda suni biimler deil. Neden deil? nk

kadnlarn durumuna ok uygun Bu toplumda ezilen bir tarafn yeleri olarak, bastrlm, cinsiyetilikle kuatlm, ikinci planda kalm, sznz ciddiye alnmam kadnlar olarak, dilinden, slubundan, alma tarzna kadar kadnlarn hayatna uygun olmayan rgtlenmelere bir tepki gelimesi normal. Feministler, kadnlarn farkllklarn, eitliliklerini gzeten; evli, bekar, ocuklu, ocuksuz, gen, yal, uzakta, yaknda olma gibi durumlarn gzeten bir form arayna gitmiler. Denenerek kadnlara iyi gelebilecek rgtlenme modellerine geilmi. Bugn hl bu ilkeler feminist hareketin kazanmlar ve uygulamaya gayret ediyoruz. Tamamen yapabiliyor muyuz? Yapamadmz zamanlar kukusuz oluyor nk gerekten kolay deil. rnein Kakts Dergisini kardmz dnemde baz eyler rendik: Kakts ok kk ve homojen bir gruptu, on iki say karabildik. Kk grubumuz, iki yl kadar, dergiyi karmadan nce hemen hemen haftann gnn beraber geirdi ve hazrlk yapt. Dolaysyla benim de dahil olduum o gruptaki kadnlar olarak birbirimizin szn, beden dilini, tavrn rendik ve hedeflerimizi ortaklatrabildik. Dergiye son vermemizin bir nemli nedeni kadnlar arasndaki anlamazlklardan ok politik nceliklerle ilgiliydi bana gre. 2008 ylnda kurulan ve benim de yesi olduum Sosyalist Feminist Kolektif (SFK) bugne kadar grdm en byk kadn rgtlenmesi. Biz de SFK olarak benzer ilkelerle yola kmaya altk: kolektif alma, szcnn, bakann olmamas gibi ilkeler vard. Ama tabii ki grup byd zaman, feministler olarak daha nce deneyimlediimiz, az sayda kadnn birlikte olabildii, yaknlatrc grup deneyimlerine daha az imkan oluyor. Grup bydke grevler de byyor: ayda bir yayn karmamz gerekiyor. Belli faaliyetler yapmak istiyoruz, kampanyalar, okur toplantlar, etkinlikler dzenlemek istiyoruz vb. O nedenle baka sorunlar yaamaya balyorsunuz. Sorunlara gemeden nce belki unu sylemek gerek: Ben oldum olas hep rgtl mcadeleye inandm. rgtl mcadele derken saysal bir eyden sz etmiyorum, iki kiinin bir araya gelmesi de bir rgtllktr. O rgtlenme iyidir, bu rgtlenme ktdr, demeyi hele hele kadn hareketi iin hi doru bulmuyorum. Kadnlarn farkl ihtiyalarna farkl cevaplar bulacak, paral yaps ile farkl rgtlenme modellerinin toplamdr feminist hareket. Bunun iinde kk bir yayn grubu olabilir, bir kampanya grubu olabilir, bir aratrma grubu olabilir. Bizim iin nemli olan feminist hareketin btnnn hedefini nereye ynelttiidir. nk biz erkek egemen, patriarkal dzeni ykmak ve
299

298

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

kadnlarn zgr olmasn isterken bu arada kadnlarn artlarn da iyiletirmek istiyoruz: kadnlarn glenmesinin, zgven kazanmalarnn yan sra yasal kazanmlar da istiyoruz. Feminist hareketin bana rettiklerini dier kadnlarla paylamak benim iin bir tr grev diye dnyorum. Biliyorsunuz, zellikle kinci Dalga feminist hareketin gc ve etkisi zel alann politikasn yapmakla ortaya kt. Yani biz, zel denilen, burun kvrlan, hayatmza dokunmayan, bir politika istemiyoruz. Baka kadnlar kurtarmak adna hareket etmek yerine nce kendi hayatlarmzdan, kendimizden balayarak koullarmz deitirmek istiyoruz. Gerekten bir dnmden sz ediyorsak feminizm, bize son derece nemli imkanlar salyor. Yeter ki bunun iin uygun aralar yaratalm, birbirimize deelim, birbirimizin sznn kymetli olduunu dnelim ve birbirimize inanalm. Feminist rgtlenmenin ezeli sorular Bazen tabii yle savrulmalar yaamadk deil: Hiyerari kurulmasn, aramzda iddet olmasn, organlamaya gitmeyelim Eer politika yapmaya niyetliyseniz, fikirlerinizin etkili olabilmesi iin sznz iletebileceiniz biimler yaratmanz gerekiyor. Faaliyet yaparken, iblm yapyorsunuz, hiyerari olmasa da deneyim farkll ortaya kyor. rnein artk belli bir yaa gelmi, senelerdir mcadele iinde olan kadnlar olarak konumayp, bir kenarda kaldmzda sklyoruz. ok ey bildiimizi dnyor ve ok konumak istiyoruz, ok da tekrar ediyoruz ayn eyleri. (Glmeler) Dolaysyla bizim gibi kadnlar frenleyecek eyler lazm. Sadece o deil, snfsal, etnik, evli/bekar olma gibi farkllklarmz da var. rnein SFKda ocuklu kadnlar zerilerinde ok ciddi bir yk olduu iin feminist politikann iine giremediklerini, kendilerini uzak hissettiklerini ve gruptan belli beklentileri olduunu dile getirdiler. Daha da nemlisi kendi hayatlarmzda o kadar darbe alm, ayrmcla uram, hayal krklklar yaamz ki, btn ihtiyalarmz ait olduumuz grupta doyurmak istiyoruz. Niin empati kurulmuyor, niin beni anlamyorlar (Glyor), ben syledim, bana yant gelmedi, deniliyor. Ben de yapyorum. gndr mail yazmyorum, kimse hatrm sormuyor, diyorum, nsan bir sorar ldm m kaldm m? diyorum. (Glmeler) Kakts Dergisini kardmz dnem, 1989 ylnn 8 Martnda Kadkyde bir miting yaplmasna karar verildi. Mitingde Feministler adna konumay sen yap, dediler bana. Bu miting sol ve

Krt hareketinden kadnlarn da katld ok byk bir mitingdi. Ben de sosyalist ve Krt kadnlara seslendim, yeterince feminizmden sz etmediim iin dergide yer alan kadnlar tarafndan eletirildim. Bence bugnden baktmda arkadalarm haklydlar. Tabii o zaman krldm ve kukusuz sadece bu nedenle deil ama krgnlmn feminist hareketten uzak durmamda etkisi oldu. Ben yle de olsam, byle de olsam benim yanmda olmalydnz, gibi bir beklenti iine girdim. Bazen gerekten sylediimiz laflarn nereye kadar gittiini, hesap etmediimiz oluyor. Yakn olmak gzel ama o yaknlk iinde zenli olmak da gerekiyor. Ve tabii ak olmak da. Dedikoduyu seviyoruz ama bazen verebilecei zarar kestiremiyoruz. Birbirine yakn kiilerin kk gruplar iinde rahat etmesi, birbiriyle dayanmas ok anlaml ve gzel ise de dier kadnlarla araya konan mesafeyi iyi ayarlamak gerekiyor. Asl nemli olan bir grubun kucaklad btn kadnlarn karlarn gzetebilmek. Feminist rgtlenmeler gnll rgtlenmelerdir. Yani bizi buraya kimse zorla getirmiyor, kendi rzamzla geliyoruz. Ama rgtle kurduumuz iliki bir sre sonra gnlmze gre olmamaya balyor. Aldmz sorumluluklar yerine getirmiyoruz. Ve baskn karakterler varsa aramzda, istediimiz kadar eflere, hiyerarilere karyz diyelim, eer beceriklilerse, tecrbelilerse, tez canllarsa baz iler o kadnlarn ellerinde toplanveriyor. Bir grupta efiniz olmasa da en ok dantnz birileri varsa orada bir problem vardr. Danlan kiiye de i dyor tabii. Ama mesela okuma nerisi olarak gnderdiimiz Joe Freemann Yapszln Tiranl makalesi, ubuu biraz fazla bkerek bu yapszln gizli hiyerariler dourduunu sylyor. Bence dier yandan bir grup iinde deneyimli kadnlarn olmas da, grup iin bir anstr. Biz bir kolektifiz, aramzda iblm yok, dediinizde bile her gn kararlarnz nasl aldnz ve nasl uyguladnz gzden geirmeniz gerekiyor. Gruptaki kadnlarn katlm iin neler yapyorsunuz; bir kadn gruba ye olduktan sonra grupla olan ilikisi nasl sryor, canl iliki bitiyor mu gibi sorular sormanz gerekiyor. Keke size daha somut, unlar yaplmal, bunlar yaplmasn, diyebilseydim ama ne yazk ki byle bir liste veremiyorum fakat unu biliyorum: Hangi boyutta rgtlenme iinde olursanz olun, kadnlar anlamak, ak olmak ve sevmek dnda elimizde nemli bir ey yok. Birbirimize empatiyle yaklamalyz ve tabii ki bunun karlkl olmas lazm. Bu empati de biraz yanl anlalyor, sizin tamamen kendi deerlerinizden syrlp, onun yerine geebilmeyi salamanz lazm. Bu da sylendii kadar kolay bir ey olmuyor.
301

300

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

Az dinliyoruz, ok konuuyoruz. Bence daha ok dinleyip, daha az konuarak, birbirimizle temas nemseyerek davranmalyz. nk elimizde baka da bir g yok. Kadnlarn kadnlara ihtiyac olduuna inanyorum. Kapitalizmi ykmak istiyorsak da kadnlarn yer almad bir devrimci dnm baarl olmayacak. Kapitalizmi devirmek isteyenlerin de bizi ciddiye almaktan baka bir anslar olmadn dnyorum. O nedenle bizim de nce kendimizi ciddiye almamz gerekiyor. Suna: Nilgne gemeden nce Banunun syledikleri etrafnda sorular sormak istiyorum. O sorular zerinden de Nilgn katk sunabilir. Mesela ilk bilin ykseltme gruplarndan bahsettin. 1980 sonras bu deneyimleri de okuyunca, o gruplarda ilk defa karlaan kadnlar arasnda snf, stat gibi farkllklar bugnk kadar belirleyici olsa da birbirine dokunma hevesinin ve ak olma hissinin daha youn yaandn gryoruz. Bu grup toplantlarnda, konumaya pek alk olmayan bir kadnn grupla karlamas nasl oluyor? Kiilere zenli davranmaktan bahsettin ya, mesela zenli davranmak ilkesel olarak pratikte nasl grnr klnyor? Mesela farkllklarmz gzetiyoruzdan bahsettin, bunu nasl gzetiyoruz? 1980 sonras sreteki ilk deneyimlerde bu farkllklar nasl gzetiliyordu, imdi SFKda nasl gzetiliyor? 1980 sonras feminist hareket ortaya karken, solla hesaplamas var ve o dnemin deneyimlerini okuduumuzda bununla balantl olarak disiplin temelli rgtlenmeyi, bir reddedi var. Bugn de bunlar ok fazla yayoruz. Bu c olarak tanmladmz disiplin kavramn sen kendi hayatnda nasl deneyimledin? Banu: Bilin ykseltme gruplarnn belli kurallar vard ve o kurallar biz icat etmedik. Sanrm ilk kez 1969da kurulan, sonra da kar tanesi gibi byyen bilin ykseltme gruplarn ortaya karan, Red Stockings (krmz oraplar) diye radikal feminist bir grup. Onlarn devrim modelinin bir paras aslnda bu: bilin ykseltme gruplar halka halka yaylacak ve toplumu dntrecek. Yani kadn devrimine giden yolda bir rgtlenme modeli olarak kurgulanm. Bilin ykseltme gruplar ilk ortaya kt zamanlarda gerekten mthi bir ilgiyle karlanyor ve dnme yol ayor. Bu grubun belli kurallar var, bence o kurallar hl geerli. rnein grubun says; gruba katlan her kadnn aktif olarak yer alabilecei bir say olmal. Ayrca her yatan ve her gruptan kadnn yer almasna zen gstermek, gruptaki kadnlarn konumaya tevik edilmesi, konumayan kadnlarn beklenmesi. Yani diyelim ki ben ok konuan biri olarak iki kere sz hakkm kullanmyorum, bekliyorum. Ta ki o kadn konuana kadar. Baz kadnlar
302

belki bir ya da iki, toplant konumayabiliyorlar, konumak istemiyorlar. Grup bask yapmyor. Aslnda bilin ykseltme gruplarnn baka birok ileyi kural var. 1980 sonras kurduumuz gruplarda biz de gemi deneyimlere bal kalmaya altk. rnein ben cinselliin youn olarak konuulduu bir bilin ykseltme grubuna katlmtm. lk defa o grupta karlatm, adlarn bile belki o grupta rendiim kadnlar vard. Tabii ki ilk bir iki toplantda zorlandk ama daha sonra en zor konutuumuz konulardan biri olan cinsel sorunlarmz, aklkla konuabildik. 1980ler feminizmle yeni tanma dnemiydi ve feminist deneyimin, birikimin olmad bir dnemdi. Bugn baktmda bilin ykseltme gruplarndan geerek feminizme gelmeseler de bir sr gen kadn u ya da bu dzeyde feminizmle tanm olarak, rgtlenme ihtiyac duyuyor. nk bugne kadar eitli dzeylerde feminist hareketin bir birikimi oldu. 80li ve 2000li yllar koullar bakmndan karlatrmak ok doru deil. Ama bu demek deil ki bugn bilin ykseltme gruplarna ihtiya yok. Bilin ykseltme gruplarnn felsefesi hl nemli. Bilin ykseltme gruplarnn btn prensiplerini yerine getiremesek bile, rnein cinsellik deneyimleri ya da baka kadnlk konularn konumak isteyen kk gruplar yaratmak faydal oluyor. Konuma ihtiyacmz olan bir sr kadnlk sorunumuz var. Kk grup byk grup atmas Kitleselleme konusuyla ilgili olarak da, SFK byd anda sorunlar kt. Byklk demek birbirine daha az demek demek. rnein biz SFKda unlara dikkat ediyoruz: Btn kararlarmz ve politik metinlerimizi mmkn olduu kadar ortak ve byk toplantlarda almaya alyoruz. Yani sadece stanbulda deil, Ankara, zmir, Eskiehir, Samsun, Adana gibi SFK yesi arkadalarmzla birlikte karar vermeyi nemsiyoruz. Bu ileyii salamak iin aba harcyoruz. ayda bir iller aras toplantlar yapyoruz. Ne politik komitemiz ne de merkez komitemiz var. Rotasyonla deien bir yayn komisyonumuz ve rgtlenme komisyonumuz var. Onun dnda eitli ihtiyalarla ilgili komisyonlar oluturuyoruz ve bir de kk gruplarmz var. SFK iindeki kk gruplar kadnlarn corafi olarak ulamn gzeterek oluturduk, nk SFKnn mekan Taksimde, ama aramzda Beylikdznde oturan da var. Kk gruplar genellikle ayda bir toplanyor. SFKnn genel gndeminin yan sra kendi belirledii konular tartyor. Tabii yayn datm, paras ve aidatlar kk gruplarda toplanyor. Aidat meselesine de deineceim. (Glmeler) SFK olarak

303

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

btn yelere ak bir mail grubumuz olmasna ramen yz yze konuabildiimiz kk gruplara ihtiya duyuyoruz ve bunun yararn ok grdk. Disiplin dediin nedir? Ben disiplini yle anlyorum: Ortak bir eye karar verdiinizde ona uymak; benim disiplin anlaym, demokrasi anlaym da bu. Yeter ki o kararn alnmasnda ben de olaym. Diyelim, siz bir karar alyorsunuz ve buna gre ayn 1inde yayn kacak. Olaanst birtakm durumlar olmadka, yayn komisyonunun grevi ayn 1inde o yayn karmaktr. Olmadnda dnyann sonu mu olur? Sizin buna kar bir yaptrmnz m var? diye soracak olursanz, hayr SFKda byle bir yaptrm yok. Ama nemli olan, sizin yapmadnz bir iin sonucu btn grubu etkiler bunun bilincinde olmak, birlikte olduunuz, politika yaptnz kadnlara kar sorumluluk duymak. Biz SFKda oylama ile karar almyoruz, bir kii bile itiraz etse o karar almyoruz ama itiraz eden kii bazen bakar ve Tamam ya, deyip yol verir. Bazen de vermez. Kritik durumlar oldu ve biz de -grubun geri kalanlar arkadamz ikna etmeye alsa da olmad- rnein 8 Martta bir bildiri yaymlamadk. stelik nemsiz saylabilecek bir konu deildi; 8 Martlarda kardmz bir bildiri sz konusuydu. Aidat meselesine dair de bir eyler sylemek istiyorum. Faaliyet gsterdiiniz gruba maddi katkda bulunmak aslnda politik bir tavr. O gruba sizin aidiyetinizi gsterir. nk o aidatlar dergiye, bronuzun kirasna, itiiniz aya, kahveye gidiyor. Biz SFK olarak proje baznda rgtlenen bir rgt deiliz. Proje yapmadmz ve fon almadmz iin aidat toplamaya mecburuz nk ancak bu ekilde SFKnn masraflarn karlayabiliyoruz. Kendi gnlk hayatmzdaki harcamalarmzdan be lira dahi olsa bir inan uruna para ayrmak bence nemli. Liberalizm sadece ekonomik olarak deil btn hayatmzda o kadar byk tahribatlar yaratt ki Yani inanszlk ve hibir fikre deer vermeme hastalna kar kskana kendi ideolojimize, fikirlerimize ve onlar savunmak iin gerekli aralara ihtiyacmz var, bence ancak byle mcadele edebilir, kadnlar olarak glenebiliriz. Feminist tarihe bir entik Nilgn: Benim iin feminist fikirleri, oluumlar aa karma gayretinin nemi Banuyu dinleyince de iyice aa kt. Ben de rgtlenmeye dair konuurken bir yandan da Bamsz Kadn nisiyatifinin ne sylediini, ne eylediini aktarmaya alacam.

Bir yldan fazla sren bir rgtlenmeydi, tam hatrlamyorum, nk biz de kendi tarihimizi yazmadk, deil mi Lale? Lale: yl Nilgn: yl m srd? Unutmuum. Hayli uzun srm. Doru ya bir dolu ey yaand, tartld ve eylem yapld. Bence Trkiyeli feministler olarak feminist tarihin aa karlmasnda ciddi eksiklikler braktk. Neyse ki yava yava bu eksiklikler tamamlanyor. Unutulanlardan ya da bilinmeyenlerden biri de stanbuldaki Bamsz Kadn nisiyatifidir (BK). Dieri, Krt feministlerin kard Jujin, Jiyan, Roza dergileri ve evresinde retilen fikirler ve kadnlar. Burada Demokratik zgr Kadn Hareketine (DKH) de bir eletiri yapmak istiyorum, nk DKH de Krt Kadn Hareketini kendisiyle balatyor. Bir de Eksik Etek Dergisi vard. Bunlar frsat bulduka kan dergilerdi. Hepsinin de faaliyeti birka yl srmtr. Belki bu dergiler fotokopi yaplabilir, ya da sanal alemde yeniden yazlabilir. 1990larn ikinci yarsnda kan szn ettiimiz Krt feminist dergileri Krte/Trke kyordu. Krt kadn olmak, savata kadn olmak konularnn tartlmasnda ok nemli yerleri vardr. Eksik Etek belki daha eski olabilir; o da ok nemli eyleri tartmtr. Unutulanlardan biri de Ermeni kadnlarn rgtlenmesi Hay Gindir. Hatta daha iki, yl nce Ermeni kadnlar, Ermeni Kadn Edebiyatlar balnda bir sylei yapt. Orada Trkiye feminist hareketine yrekten katldm, bir eletiri getirdiler: Bizi grmediniz, dediler. Memleketteki trl eitli kadn rgtlenmelerinden bu syleiyi izlemeye gelen kadnlarn says ok ok azd. Hatrlatmaya ihtiya olmadan egemen olann dierlerini grmesi gerektii ortada. Benim de hatrlayamadklarm vardr ill ki. Banu feminist politika ve feminist ilikilenmeyi ok derli toplu anlatt. Ben kim bilir ne kadar dank olacam. Bu muhabbetlerde bir yandan unutulmularn yan sra u anda var olanlarda da ne yaandn, ne yapldn bilmek kadnlarn bu hayatla mcadelesini kolaylatryor. Son yllarda yakn feminist tarihe ilikin kadnlarn yazd yazlarda 1990larda artk proje gruplarnn olduunu syleyen cmleler okuduumu hatrlyorum. Resmi tarih zaten kadnlar grmek istemiyor. stne bir de feminist tarihi oluturan szl, yazl ve grsel dokmanlarda da hatrlanmayan, bilinmeyen eitli kadn rgtlenmelerinin yan sra rgtlenmeler iinde yaadklarmzn tarihini yazarken de resmi tarih anlaynn yapt gibi bir eyleri darda brakyoruz. Bence eitli nedenlerle feminist rgtlenmeler iinde kimi zaman esasa dair olan, eksik
305

304

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

ve yanllar bile grmekten kanyoruz. Bu da benim iin hep bir soru. Muhalif hareketlerde de byledir. Banu yllarca ksm. Pek ok kadnn da bu durumu yaadn dnyorum. Aman harekete zarar gelmesin diye ya da bkknlkla, umutsuzlukla ya da nasl dile getireceimizi bilemediimizden, zmekten ve dlanmaktan korktuumuzdan susuyoruz. Zaten geride kalanlar da anlamak, sorunu gidermek iin yeterli abay gstermiyor. yle ya ok iimiz var yapacak; acelemiz var. 12 Eyll ncesinde Ankara lerici Kadnlar Dernei (KD) iindeydim. 12 Eyll darbesiyle hepimiz ieride darda darmadan olduktan sonra KDdeki tecrbelerim nedeniyle uzun sre kadnlarla rgtlenmekten uzak durdum. Mutlaka sylemeliyim 1984te irin Tekeli ve Stella (Ovadia)nn Somuttaki yazlar yolumu ok at. O zamanlar, kyde yayordum birka yl tek bama feminist oldum, ama feministe konuup diditiim halde feministim diye bir trl yksek sesle syleyemiyordum. O yazlardan sonra kendime feminist demem ok kolaylat. O yllarda kadn arkadalarla solcuyken konumaktan srarla kandmz kiisel tecrbelerimizi, cinselliimizi konumaya baladk. Sadece hayat deil, ak, bedenimizi, arzularmz da konuuyorduk. Mesela yle eyler hatrlyorum: 1985 civarnda otuz yalarndaydm. Evli bir kadn olarak gemite sosyalist olan kadn arkadalarma mastrbasyon yaptm, bundan zevk aldm (bir ksmyla artk feminizm konuuyorduk) ve bedenimle tanmamda bunun rol olduunu sylediimde hayli aknlkla karlanmt. Ya da lezbiyenlii elbette biliyorduk, arkadalarmz vard ama bunu politik olarak tartmyorduk nk heteroseksizmi politik olarak bilmiyorduk ki. Adna bilin ykseltme demezdik bu muhabbetlerin. Bunu da bilmezdik. Sonralar rendiimde de bilin ykseltme grubunda olmaya pek scak bakmadm. Peki ya emein hiyerarisi! 1997 ylna geldiimizde, stanbul da birok feminist gibi ben de DPliydim. Daha nceki yllarda antimilitarist hareketle ilikiliydim. Orada iddetsizlik, vicdani ret gibi konularda ok ey rendim. zellikle Beyolu iledeki kadnlar olarak dert ettiimiz eyleri tartmaya baladk: Hiyerarik olmayan ilikileri nasl kurarz, iktidar olmadan nasl birlikte politika yaparz, partide erkek egemenlii, feminist rgtlenme, farkl olmak, emein iktidaryla nasl ba edebiliriz gibi. Bence bugn de hl temel problemlerden bazlar devam ediyor. Bir tanesi, sadece bilginin, ounluk olmann iktidar deil, emein de iktidarnn olmas.

Banunun sorumlulukla ilgili sylediklerine katlyorum. Ben bunu yapacam, demisem yapmalym. Ama baz kadnlar hibir ey yapmyordur, gelip, toplanty dinliyordur ya da sadece konuuyordur. Srekli i yapan kadnlarla, o kadnlarn benim iin eit sz hakk var. Emein iktidaryla ba etmek bilginin iktidaryla ba etmekten daha zor bence. nk bilgi dediimiz ey oumuz iin istediimizde eninde sonunda ulalabilir bir ey olabilir, orta snfz sonuta. Ama emek dediimiz bambaka bir ey. Kimisinin ocuu vardr, kimisi daha yoksuldur, kimisi para kazanmak iin uzun saatler alr, kimisinin can ekmez, kimisinin yals, hastas vardr. Kimisi beceremeyeceini dnr. Kimisi ak acs yayordur. Velhasl ok eitli nedenlerle emein iktidarna kar olmak daha zor. nk mcadelenin yrmesi iin emee ihtiya var. Ben kadnlarn emek verse de vermese de her yaplan iin her seviyesiyle ilgili sz hakk olduunu dnyorum ve bunun nn kesmemek gerekiyor. Varolan bir sorunla ve zmyle iliki kurmann da emek vermek olduunu dnyorum. Ve her ne yapyorsak ncelikle kendi hayatmz iin yaptmz dnenlerdenim. Bamsz Kadn nisiyatifinde rgtlenmek 1997nin 8 Mart yapld, arkasndan da feministler olarak Hadi rgtlenelim, dedik. Ben hep bamsz feminist oldum, hl Bamsz Kadn nisiyatifinin izini sryorum. Ama yok, belki de hayatta bir kere oluyordur. Keke o grubun iinde de kendini iyi hissetmemi olan kadnlar da konusa. BK az sayda kadnla 15-20 civarnda kadnn oluturduu bir gruptu. O zaman Grnmeyen Emek Kolektifi vard, acayip rgtlydler, her eyi yazarlard, ok retken kadnlard. Bugnk sohbete hazrlanrken de onlarn notlarndan ok faydalandm. BKnin ilk toplanmalarna Kimya Mhendisleri Odasnda baladk. Bu toplantlarda Jujin ve Jiyan dergisinden Krt kadnlar, Ermeni bir kadn ve 80 sonras feminist rgtlenmede olan kadnlar da vard. Sosyalist, radikal, antimilitarist feminist kadnlar vard. Kendine feminist demeyen kadnlar vard. Fakat bu grup, btn iyi niyetine, abasna ramen o kadar orta snf, heteroseksist ve hatta bence Trk bir gruptu ki Mesela grupta olan lezbiyen bir kadnn ancak stanbuldan ayrldktan sonra lezbiyen olduunu sylediini duydum. Neleri tarttk diye baktmzda yaptmz eylemlerden rnekler verirsem neleri tarttmz da biraz aa kabilir. 1998de Maslak Kz Yurdundaki renciler gece tacize ve tecav-

306

307

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

ze urama ihtimali nedeniyle yolun karanlk olmasna ve yurda ok erken bir saatte girme zorunluluuna kar basn aklamas yapmlard. Devlet yurdu ynetimi bir soruturma at, renci kadnlarn talepleri iin ve bu soruturmaya kar yurdun nnde eylem yaptk. Ortakyde seks iileri tecavze uradlar, bununla ilgili bir eylem yaptk. Mslman bir kadn, Konca Kuri, Mslmanln iinden kadn haklaryla ilgili syledikleri yznden kaybedildi. Baka kentlerden kadnlarla birlikte yaptmz kampanyay, afiini, Koncann fotorafn hatrlyorum. Ama bu srete Mslman kadn olmay tartmamtk. Bar eylemlerine katlyorduk. Bir eylemde alana belimize sardmz Krte pankartla girip sonra amtk. Trkiye forumu karar almtk ama yapabildik mi hatrlayamyorum imdi. Mor at deneksizlikten kapanma riski ile kar karya kald zaman dayanmak iin kampanya karar almtk ama Mor at kabul etmemiti. Zina yasasn konumutuk, tecavz ve bekaret kontrolleriyle ilgili eylemler yaptmz hatrlyorum. Eylemleri konusuna gre baka baka isimlerle kampanyalar yapyorduk. Medeni Yasa ile ilgili ar pazar uzun sren bir kampanya yaptk. Aslnda toplant notlarn bir araya toplasak diye konuuyoruz zaman zaman ama bir trl beceremedik. Dayanma, bamszlk ve birbirimiz zerinde iktidar olma, savaa kar olmak ve militarizmin kadnlkla ilikileri Bamsz Kadn nisiyatifinin tartt en temel konulard. i kadn olmay da pek tartmamtk. 1998 8 Mart myd, tam hatrlamyorum, DP ve HADEP bata olmak zere karma yaplardan kadnlar 8 Mart ars yaptlar. BK gerek 8 Martlar iin gerek dorudan kadnlara ynelik iddetle ilgili eylemlerin arcsnn bamsz kadn rgtlenmeleri olmas gerektiini dnyordu. Neyse siyasi partilerden kadnlarn arsyla yaplan 8 Mart toplantsna gruptan aktarclar olarak iki kadn gittik. Orada o kadar kt muamele grdk ki, toplanty terk ettik. Ardndan kimse de ne oldu, nerdesiniz diye arayp sormad. 1 Maysta bo bezle ki bez bo olduu iin kolay olmamt, alana girdik. Rujlarla ieride Krte laflar yazmtk. Btn basn aklamalarmz Krte, Trke yapmaya gayret ediyorduk. Snaklar Kurultaynn yapld salonun nnde yapmak istediimiz basn aklamasn Krte yapmann katlmclar asndan sorunlu olabilecei nedeniyle kendi aramzda yaptmz tartmada ortaklaamaynca yapmaktan vazgemitik. Neleri unuttum kim bilir. Kimlik politikalar o yllarda bu kadar gl deildi. Kimliklerin meruluu tartlmazd ama kimimiz kimlik politikalar308

n darda brakarak, farkllklar eitlemeden ama hep gren bir yerden politika yapmay neriyorduk. Kimimiz de erkek egemen hayata kar kadnln ortak ezilmiliklerine dair politikalar neriyorduk. O zaman kimlik politikalarna geici bir sre iin ihtiya olduunu dnenlerdendim. Hl da byle dnyorum. Fakat, kimliklerle ve baka trl farkllklar tayan kadnlarla misal sosyalist, dindar kadnlarla bulumak mmkn m ve nasl sorular ou feministin gndeminde fazla yer bulamamtr. Hayatlarmzla ilgili birlikte ortak sz syleyebilmek mmkn m, sorusu etrafnda nasl buluulacak, o gn de bugn de hl zemediimiz dertlerimizden biri olmaya devam ediyor bence. nk yaadmz u an bu sorunlarn i ie getii bir zaman. BK, farkllklarmzla birlikte olmay, ortak sz yaratmay nne koyan ama temsiliyet asndan bugnk inisiyatif ve platformlardan biraz farklyd. Misal Grnmeyen Emek Kolektifinden (GEK) gelebilen btn kadnlar katlrlard toplantlara. Ama yle ilikiler kurulmutu ki orada GEKi fark etmezdiniz nk farkl farkl fikirleri olurdu. Karnzdaki kadn kim ise odur; GEKli falanca kii deildir. Bence byle bir ilikilenme biimi, ilikileri de, fikriyat da, eylemi de zgrletiren, daha yaratc yapan bir durum. nyarglarn daha etkisiz olduu, hangi aidiyet ya da kimlikten olursa olsun dayanmay en benzerler arasnda ilikiler iine sktrmaz. Tmyle byle yaanmad belki ama hi deilse bunu mmkn klmann arelerini aryorduk birazck. Gl aidiyet duygular her zaman benim iin ok sorun tad. O yzden de Bamsz Kadn nisiyatifi ok nemli bir tecrbedir benim iin. Bir de DP ile ilgili sylemeden geemeyeceim. Orada ben dnmelerle tantm. Hayat anladm. Esmeray: Ay edepsiz. Nilgn: (Glyor) Demet ve Esmeraydan hem dnyayla ilikilerinden, hem erkek egemenliinin ne menem bir ey olduuyla ilgili hem de cinsiyet politikalarndan ok ey rendim. Aslnda biz o zaman da transfobiyi, homofobiyi tartmaya ok zaman ayrmamz. Bu konuda da kendimizle yzlememiiz. Bir ezilmeyi anlamak iin illaki o ezilenin anlatmas m gerekiyor. Anlattnda hemencecik anlayabiliyor muyuz? O zaman da yleydi imdi de biraz yle. Ama imdi yllardr farkl ezilmiliklerle ilgili eitli rgtlenmeler iinde ve birbirleriyle yaplmaya devam eden tartmalar var ve eer istersek, bu tartmalarn n grmemiz daha kolay olur. Bugn Trkiye feminist hareketi (aslnda ok paral bir ey ama ksaltmak iin byle diyorum) bence heteroseksizmini, ho309

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

mofobisini ve transfobisini tartyor ama problem u ki; heteroseksel kadnlar olarak bu konularda nce kendimiz ikna olup, sonra bu taleplerle gelen kadnlara alanmz aacakm gibi tartyoruz. Biz kimiz ve kimin alan sorular ortada duruyor. Oysa kendi transfobim konusunda ikna olmay beklemeden Esmerayn talepleriyle birlikte olmam gerekir. Gnn birinde bunun deieceine inanyorum. Esmeray: mrmz yeter inallah. Nilgn: Peki, ben bu doru yolu bulana kadar mesela Esmeray ne yapacak? Kendi talepleriyle gelmeyecek mi? Onun talepleri kimin talebi? Birlikte olamayacak myz? LGBTlerin sorunlar feminizmin temel sorunlarndan biri deil mi? u sorunun cevabn vermemiz lazm bence, Mesela feminist mail grubundaki son tartmay dnnce de LBT kadnlar alana girebilmek iin benim ikna olmam m bekleyecek? Bence bu sorunun cevab baka bir yn konudaki misal milliyetilik konusunda, birbirimize beyanlarmz karsnda ne yapacamza ya da feminist olmayan kadnlarla ilikimize dair sorulara ve cevaplara yol aabilir. nk bir sorunun cevabn ararken farkllklarmzn feminist hareket iinde kendini var etmesi, deimesi, glenmesi ya da erimesine dair sorular da soracaz ve yantlarn da daha kolay bulacaz. Benzer bir sorunu Bamsz Kadn nisiyatifinde Krt kadnlarla yaamtk. Gruptaki Krt feministler bizimle ok uratlar nk dilimizle, reflekslerimizle ve benzeri bir yn eyimizle Trktk. Trk olmasak da yleydi, nk egemen kltr bu. Gruptaki Jujin ve Jiyandan olan kadnlar feminist olduklar iin Krt hareketinden eletiri alyorlard. Nerden baksak ok zor bir hayatlar vard. Grupta Krt kadn kimlii politikalarnn gndeme gelmemesini eletiren Krt kadnlarn her trl sorunlu politika ve alkanlmzla ok yorduk. Ve sonunda Krt feministler gruptan eletirilerinin yan sra Krt feminist rgtlenmesinin bamsz yaplmas gerektiini syleyerek ayrldlar. Kalanlarn bir ksm Krt kadnlarn olmad bir grubun artk ok zayf, gereksiz olduunu syledi. Hatta GEK yazl bir metinle ayrld gruptan. Ben ve baka birka kadn Krt kadnlarn gerekelerine katlyorduk ve ayrlma isteini destekliyorduk. nk insann kendine feminist diyen baka bir kadna, bir feminist olarak ne hissettiini, ne yaadn gnlerce ya da yllarca anlatmas olduka yorucu bir eydi. Grup bir sre daha varln devam ettirdi ama sonra dald. Ben yln alt ay almak iin stanbuldan ayrldmdan eksik ya da yanl hatrladm ok ey olabilir. Sylediklerimdeki bu eksik ve yanllarn dzeltilmesi ne kadar iyi olur.
310

Birbirimizle ok sert tartmalar da yaadk. Bazen alayarak, bazen ierek sorunlarmz zmenin yolunu aradk. Bulduk mu? Sanmyorum ama buna ok zaman ayrdk. Sreklilii nne koymu bir grupta aidiyetin benzerler arasnda deil, gruptaki herkese kar duyulmasnn esas sayld bu BK benim iin hl ok nem tayor. Bir ey daha eklemek istiyorum, bugn olduu gibi o zaman da kendi bedenlerimizden bahsetmiyorduk. Sokaa ktmzda, sz hep baka kadnlarn yaad iddet zerineydi. Bugn de bunun birazck byle olduunu dnyorum. Ay ok uzun oldu deil mi arkadalar? Ama yllardan sonra bu konuda ilk kez konuuyorum. zlemiim. (Glmeler) Esmeray: Ben biraz ge kaldm, kusura bakmayn ama ok mu ge kaldm? Banu biraz nce disiplinden bahsetti, benim hayatmda yok yle bir ey. Ama i disiplin iyi bir eydir, o olmal. (Kahkahalar) Ben kendimi ifade ederken deneyimim zerinden anlatyorum her eyi (tiyatromu da yle yaparm). Bugn de biraz yle yapacam. Ben de ilk feminist harekete girdiim zamanlar Bamsz Kadn nisiyatifinin toplantlarna gidiyordum ve benim ilk feminist arkadam da Nilgnd. unu hi unutmuyorum, aklmda ok yer etmi: Bir toplant vard iircide, herkes kendini tek tek tantyor. lk dnem feministlerin hepsi vard. Ben belli etmiyordum ama sayg gsteriyordum ilk feministler, bykler diye. Herkes kendi deneyimini, neden feminist olduunu ve neden burada olduunu anlatyor, sra bana geliyor ben geiyorum. nk yle eyler anlatyorlar ki, mesela kadnn biri Benim iin zar bekaretti, diyor. Sra bana geliyor, benim zarm yok ki ne anlatacam? Sonra bir bakas evliliinden bahsediyor, evlenmi, nikah kym, kocasndan grdklerini anlatyor, bana sra geliyor, o da yok, anam ben ne anlataym? Anlatabildim mi? O gn susmutum, Nilgn beni ok zorlamt ama konuamamtm nk daha ok yeniydik ve sonradan bu ok geliemedi. Benim o farkllm orada fark edilmemiti, fark edilseydi belki daha deiik konuulurdu, ben de alrdm. Son tartmalarda da grdmz gibi bu eksiklik halen devam ediyor maalesef. Ben kurtulu arayndaydm, Demetle tantm ve ilk politik grubum DP oldu. DPde erkekler ok fazla suratmza da bakmyordu ilk zamanlar. eri giremiyorduk ve bazen dua ediyordum nallah Nilgn ieridedir, diye. Adn da ezberlemitim, Nilgn abla diyordum, bana ok kzyordu. Abla deme daha eit olur canm, diyordu. (Glyor) Nilgn olunca rahatlyordum, ile ba311

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

kan da kadnd, o da olunca rahat ieri giriyordum. Cuma gnleri kadn toplantlarn iple ekiyordum, ok houma gidiyordu, sadece dinliyordum ama bir eyler reniyordum. DPnin projesi farkllklara ok nem veriyordu, her trl farkllklarn birarada olduu inanlmaz gzel bir projeydi. Fakat yle eyler oluyordu ki btn bu DP deneyiminde bu farkllklarla yan yana nasl durduumuzu ben hi anlayamadm nk aslnda yoktu yle bir ey. Amargi deneyimim Pnarn (Selek) da olduu Sokak Sanatlar atlyesi deneyimim oldu. Burada gerekten farkllklarla yan yanaydk nk pratikte yzleiyorduk. Szde deildi, btn tekiler oradayd ve btn o tekiler de birbirini tekiliyordu. Mesela ben ieri girerken Tamam, anladm, bizi ardlar da bu sokak ocuklarn niye ardlar? Bunlar akam beni taciz edecekler, diyordum. Sokak ocuklar da Pnarn hatrna bir ey demiyordu ama Pnara sylyorlard Pnar abla, bu toplar ben hi sevmiyorum ama senin hatrna bir ey demiyorum, ya abla bunlarn ne ii var burada? diyorlard, ama atlyeye gelmeye devam ediyorduk. Sokaktan topladmz atk maddelerle yaptmz retimle birlikte inanlmaz bir de atma oluyordu aramzda. Farkllk orada vard, gryorduk, nk birlikte yayorduk ve birlikte dnyorduk Atlye deneyimi benim iin cidden farklyd, farkllklarn salya smkleri birbirinin yzne akarak, bir eyler reterek dntk. O yolgeen han meselesi vardr ya, o da gzeldi. Mesela gryorum imdi o dnemki ocuklarn bir ksm evlenmi Birisi de resim yapt, sergi at. DPde byle bir ey yoktu ve DPde byle bir ey olmad iin zaten DPden ayrldk. Nilgn: nc ylnda istifa ettik. Esmeray: Tam da o zaman ben Bamsz Kadn nisiyatifi iine girdim. Orada da genel bir ey yoktu ama unu hl alglayamyorum. Ben transeksel bir kadnm. Beni o ekilde kabul et Kabul etmek kelimesini de hi sevmiyorum. Nilgn: Birlikte olmak diyelim. Esmeray: yle diyorsunuz bana diyeyim, o dnem yleydi ya. Herhangi bir kadn ldrldnde bir refleks, kadnlar toplanr, bir basn aklamas yapar, bununla ilgili eylem yapar, trans bir kadn ldnde t yok. Bir kedi ldnde hayvan severler ayaklanr. Nilgn, kendimizle yzlememitik o zaman dedin ya, bunlar o zaman sana da sylemitim hatrlyor musun? Sen de bana Talep sizden gelecek, siz hazrlayn ki biz de destek verelim, demitin. Kardeim bir kadn lm, demek ki sen hl beni

bir kadn gibi grmyorsun. Zeynepi kocas ldrm diye dert edinip, basn aklamas yapyorsan, otobanda bir transekselin stnden iki kere araba getiinde onu da Bir kadn lm, deyip, sahiplenebilirdiniz. nk o zaman bir LGBT rgt de yok, bizden ne bekliyorsunuz? Bu hl devam ediyor. Her gn bir trans kadn ldrlyor. Ve bu hl maalesef kadn hareketinin sorunu deil, o kadar eksik bu konuda. Bu deneyimler vard, bir de Pnarla atlye deneyimimiz vard. Sonra Pnar cezaevine girdi. O gruptan birlikte deneyimi olan kadnlar olarak bizim araymz devam ediyordu. Pnar cezaevinden ktktan sonra Diyarbakr, Batman bulumalarn yaptk. Mesela Amargi benim iin u yzden ok nemliydi; hep deriz ya nce sz, sonra rgt olacaz, ama Amargi tersine bir ey oldu. Eylemden kan bir rgt oldu. Diyarbakr, Batman bulumas ok farkl oldu, bana bu anlamda ok gzel geldi. Aramzda niversite rencileri vard, Krt kadnlar vard, farkl deneyimlerden canlar yanan bir sr kadn bir araya geldik. E, ne yapalm? dedik ve rgtlenmeye karar verdik. Nilgn her ne kadar bizi sevse de rgt olmad iin bu dnceden biraz uzakt ama Nilgn Amargililerden daha ok Amargiliydin aslnda. (glyor) Bir araya geldik ama biz birlikte bir rgt kuralm diye de bir araya gelmedik aslnda. Mor at, Pazartesi Dergisi gibi var olan kadn rgtlerle de buluuyorduk. Trkiye feminist hareketi inanlmaz gzel eyler yapm. Bunu yadsmak hi olmaz. Ama yeterli gelmedi bize, kendimizi ifade edebileceimiz yerler olmad iin oralarda olmadk. Ne yapalm? dedik, bir grubumuz olsun, nk bir yn farkl kadn bir araya geldik. Mesela heteroseksizm kelimesini ben ilk Amargide rendim. LGBTlerle ilgili bir atlye olsun, o atlyede ecinselliin tarihi olsun, dedik. Durdum, Ecinselliin tarihi neymi ki? dedim. Ben tektim o zaman, sonra lezbiyen baka bir arkada geldi ve Heteroseksizm atlyesi olsun, dedi. Bizim iin temel ey farkllklarmzd. Bir de hiyerarinin olmamas iin yatay rgtlenmeye ok gerek duyduk. Amargiyi kurmadan nce Pnarn babasnn Yalova tarafnda kyde bir evi var, be kadn oraya gittik. Orada tartmalar yaptk. Sabahleyin kalkyorduk spor yapyorduk. Spordan sonra kahvalt yapyorduk. Ben dedim Yeter artk asker gibi olduk. Spor yap, kahvalt yap, hadi toplantya. Ha yle mi? diyordu O zaman hadi kp, yryelim. Farkllklarmzla nasl yan yana durabiliriz? falan gibi inanlmaz gzel tartmalar yaptk. Bizde hi mutlak yoktu. Karar mekanizmalarnda zaten erkekler olmaz feminist harekette ama Amargiye kesinlikle erkek313

312

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

ler giremez, demek bana ok kt geliyor halen, ne demek kesinlikle? Dergide de yledir, henz bir erkek yazs kmad ama orada Erkekler yazamaz, diye mutlak bir karar yoktur. unu demek istiyorum; nasl transeksellik mutlak deildir, nasl heteroseksellik mutlak deildir, bu da yle bir ey. Mutlaklk ok kt bir eydir. Amargi esnektir, buna ok dikkat ettik. Eletiri ve zeletiri yapmay da ok nemsedik. Mesela toplantlarn sonlarnda yaptmz atlye ve komisyon almalarn aktarrken eletiri/zeletiri getiriyorduk. lk nce eletiri aldnda bir saldr gibi alglyorsun, hakaret gibi alglyorsun nk eletiri kltr yok bizim kltrde. Oysa o kadar ihtiya olan bir ey ki eletiri/zeletiri. Bu Amargi kurulduunda ilk zamanlarnda ok olan bir eydi ve bizi ok dntren bir eydi. Bundan sklp, giden kadnlar da oldu ama cidden dntren de bir eydi. Bir de Amargi yolgeen han gibiydi, kaps hep akt. Mesela ben Amargi deneyimim olmasayd sahneye kp, binlerce insana o kadar rahat bir ekilde kendi hayatm anlatabilecek oyunlar yapar mydm bilmiyorum. Amargi deneyiminin ok ciddi katks var bunda. Ben Cadnn Bohas Amarginin rndr, diyordum, bana kzdlar o zaman. Yok canm, sen kendin yaptn, dediler ama baka bir ey sylemeye alyordum ben. Buradaki deneyim bunu mmkn kld. Komisyonlar eklinde rgtlenmek iktidar krlabilir mi? Yatay rgtlenmenin devam iin areler aryorduk o zamanlar. Mesela komisyonlar olsun dedik, komisyonlar federasyonu gibiydi Amargi. D ileri, i ileri, kltr komisyonu vard, komisyonlar herkese akt. Herkes katlabiliyordu ve o komisyonlar ortak i yaparlard ve bylece btn yaptmz iler Amargi genelinde ortaklard. Komisyonlarn deneyiminden sonra baka bir iktidar biiminin gelitiini fark ettik: komisyonlar iktidar geliiyordu. Komisyonun dndakilerin komisyon iindekilerin bilgisinden haberi yok, bunu fark ettik. E, ne yapalm? dedik, atlye, grup almalar olsun. Komisyonlar kaldrdk. nk yatay rgtlenmeyi ayakta tutmamz lazmd ve ok iyi gidiyordu. stediimiz gibi yatay rgtlenmeyi yakalamak mmkn deil nk acayip bir sistemde yayoruz. Mesela o dnemler u ok houma gidiyordu: Toplantya gidiyorduk, ben ok rahat o toplantda inisiyatif kullanabiliyordum. Yani Ben burada konuamam, nce Amargiyle konuaym, sonra geleyim, gibi bir ey yoktu. O rahatlk vard bende nk benim sylemim Amarginin geneli

iin nemlidiri yakalamtk biz. Son zamanlarda ok fazla Amargiye gelmiyorum ama hl Amargi yle bir aray iinde. Mesela bazen de dier rgtlerdeki kadnlar yatay rgtlenmeyi Amarginin ok iyi becerdiini sylyorlard ve bu benim acayip houma gidiyordu. Bununla birlikte mesela Lambda ve KAOS gibi LGBT rgtleri de yatay rgtlenmeye balad. yle bir durum vard; biz akademiye ok nem veriyorduk ve dier akademilerden yle farkl olmamz gerektiini dndk: Birbirimize deneyim aktarmak, buna ok dikkat ederdik. reten/renen ilikisi dnda birbirimizden deneyim aktarm alarak bir akademi oluturmakt amacmz. Mesela ben ilkokuldan sonra okumamm, niversiteye gitmemiim, o birikimi niversite okuyan arkadalarmdan o kadar gzel alyordum ki. Ayn ekilde ben de sokakta yaadm deneyimi o kadar iyi aktardm fark ediyordum ki O arkadalarm da benden onu reniyorlard. Amargiyi brakan bir kadn, darda bir sr yerde Amargili gibi yayor, darya tat bu artk. Kendi zeletirimi de bugn burada ilk defa syleyeceim, yolgeen hanyd Amargi. Eskiden ben o yolgeen hann ok seviyordum, geliyordum, o yolgeen hannn bir tan kaldryordum, bir ey yapyordum nk benim hanmd oras. Yolumun stndeydi ve de sk sk uradm bir hand ama yle bir duruma geldim ben artk maalesef. O hann iinden aldm bir sr eyin pratiini hayatmda da yapyorum, ama o han artk sahiplenmiyorum, bunu grubu sahiplenmiyorum anlamnda sylemiyorum. Amarginin deneyimini son iki yldr bilmediim iin, korktuum iin aktarmayacam, daha nceki deneyimini aktarmay planladm kafamda. nk yoktum, o yzden o deneyimi aktarmak gibi bir hakkm yok. Cadnn Bohas Amargiden kt, diyorum ama Amargiye gelip, sahip kmyorum. ok ciddi bir eksiklik bu ve bir sr kadn da bunu yapt. Trans ve LGBT hareketle olan son tartmalara da deinmek istiyorum. 25 Kasmda elinden pankart alnan tsakall bir trans arkada geldi bana Esmeray feministler de bana bunu yaparsa ben artk alp bam nereye gideyim? dedi. Canm ne oldu? dedim. Pankart elimizden aldlar, bana sordular, ben de kadnm, dedim, ardlar. Sen olamazsn, dediler. Canm bak arma, bana bile u sakall halinle sylesen ben de arrm. Oralara gelemedik henz. Niye ardlar diye bu kadar tepki gsterme, anlat, dedim. Tepki gsterip, Ben bir daha o toplantlara gitmem, 8 Marta katlmam, demek yerine git. arr tabii, yle bir dnya yok, devrim olmam, anladn m? Heteroseksizm yerle bir olma315

314

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

m ki aranlar hl var, diyelim. Mesela ben de Ba benim belletirim, am benim elletirim, dvizini ne yazarm, ne tutarm, ama ne de asla gidip bunu yazana Bunu tutamazsn, deme hakkn kendimde bulurum. 8 Mart alan neden sadece senin olsun? Feminist hareketin ilk zamanlarnda Mor ne eylemleri olmutu ya, avukat Filiz Keresteciolu o dnemle ilgili bir ey anlatmt. Biz Mor ne Eylemi yaptk nk ok sayg duyduumuz, yolda dediimiz bir erkek arkadamz Ne ine eylemi? Ben mora boyarm, karm, nme kan kadna sokarm dedi, demiti. Penisinden bahsetmi. O dnem feministler sokaa ktklar iin bu kadar tepki alyorlard. Eski kafa feministlerin durup, Bu alan benimdir, bu yeniler de ne yapyor? demek yerine durup, dnmeleri lazm. Eskiden de lezbiyen deniyordu, am benim deniyordu, denmiyor muydu Nilgn? Nilgn: Ben am benim denmesini kt bulmuyorum ama belletirim yan problemli. Esmeray: Ben de benimdir anlamnda syledim. Mesela Duygu Asena kitap yazd, kadn orospu oldu, her ey oldu. Biz feminist hareket olarak LGBT hareketin yaptklarna niye bu kadar ok tepki duyuyoruz? Benim de ok muhafazakr yanlarm var, asla yle bir pankart yazmam da, tutmam da. Byle yanlarm var ama benim gidip, ona Pankart aamazsn, deme hakkm olmamal. Feminist harekette bu olmamal, nk bundan canmz yand iin feminist olmuuz. Esen: ok ksa bir dzeltme yapaym, o pankarta kar olan itirazlara sadece muhafazakrlk diyemeyiz, insanlar sadece muhafazakr olduklar iin kar kmadlar, baka tartmalar da yapld. irvan: Aslnda kafamda bir soru var ama paylaacak bir deneyimim yok, aslnda paylamak istediim ey biraz da bu deneyimsizliim olacak. Sorum da onunla balantl, yani neden deneyimim olamyor ile ilgili. Okuduum metinlerde de bu soruya cevap bulamyorum. Ben bir sre ok apolitik bir insan olduktan sonra birtakm sreler sonucunda beynen ve kalben hizaya gelip, bir ekilde rgtlenmem gerektiine karar verdim ve Evet, imdi nereye gidiyoruz? oldum. Gitmek istediim yer de SFKyd ama bu sre iime oturdu. Srekli siteden takip ediyordum, ama kendimi ok ekingen hissediyordum. Hi kimseyi tanmyorum, hi evrem yok. Mesela, hi feminist arkadam yok etrafmda. Ve bir gn o sitede, Tanma toplants yapyoruz, yazd ve ben de te aradm frsat bu, diyerek o toplantya gittim. yle bir durum var, rgtlenmek nedir bilmiyorum, bunun yntemini bilmiyorum. Hatta bilakis rgtlenmemek, politik olmamak ve
316

yalnz kalmak zere 1980 sonras jenerasyon olarak geldim dnyaya. Oraya geldim nk kendimi dnsel olarak oraya, aslnda genel olarak feminist rgtlere ait hissediyordum. Fakat o gnk toplantdan sonra eve dndm ve imdi ne yapyoruz? gibi bir soru vard kafamda. Hibir fikrim yok, mail atyorum, cevap alamyorum, telefon ediyorum, ulaamyorum ve dedim ki asosyallie kaplma ve git. Gittim ve haliyle kap duvar, herkes her dakika orada olmak zorunda deil, onu da anlyorum. Sonuta yle bir ey oldu bana, ben rgtlenemedim. Feminist olamyorum. (Glmeler) Ulaamyorum size. Ataerki ok kt bir ey, deyip taklyorum, ulaamyorum. (Glmeler devam) Ulaamadktan sonra ksmeye baladm. Anlyorum, bymek istemiyorsunuz, bymek sorunlar yaratyor ama bu kadar da hazrlkl ve yeni gelen biri dahil edilmez mi? Tanma toplants yaplm o kadar. (Glmeler) Bir ne yapacam syleyin bana, oldum. Birka ay sonra o gn grdm kzlardan birini bir yerde grdmde, yaptm koluna, Ulaamyorum size, beni aln aranza, ne olur, diye, resmen yakardm. Mailini aldm falan ama yine olmad. nanlmaz bir ey, insan bu kadar isteyip, bu kadar m rgtlenmeyi beceremez yani? Hasbelkader nasl olduunu bilmiyorum ama amargievresi yahoo grubuna ye olmuum mailleri alabiliyorum da buraya gelebiliyorum. Sadece ben feminist kadn arkadam olursa m feminist olabileceim acaba? Bilmiyorum ki nasl rgtleneceim. Banu: Valla irvan, iyi bir deneyim olmam hakikaten. Ben de olsam ok kzardm. En azndan bir iletiim, duyuru grubumuz var, ona ye olman gerekirdi. Valla ne diyeceimi bilemiyorum, ksmet bugneymi! Ben hemen alacam senin mail adresini. Oluyor canm, haklsn, senin bana geldiine gre olmu byle bir ey. hmal etmiiz. Tabii ki feminist arkadan olmasa da bu kadar aba sarf ettikten sonra o grupla ilikilenmen lazm, bu kanaln ak olmas lazm. Bu bence bizim aybmz, senin deil. Yeterince niyet gstermisin, debelenmisin gerekten, ben zr dilerim, bunu telafi etmemiz lazm. (Glmeler) nsan feminizmden vazgeer yani byle. Katlmc (a): SFK olarak bymek istemiyoruz diye bir ey yok. Banu, Byk rgtn sorunlar var, dedii iin mi yle algladn? Banu: Tabii bymek istiyoruz. Esmeray: Sen yoksan bir eksiiz. Banu: imdi SFK hafta aras akamlar ak oluyor, hafta sonlar oluyor, gndzleri ak olamyor. Gndzleri nbet sistemi koyduk fakat maalesef o da bazen uyguland, bazen uygulanmad. Bu bir sorun, bunu tekrar gndeme almak gerekiyor. Hafta aras
317

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

gndz zor oluyor, almayan arkadalarn zerine kalyor, alanlar doal olarak ilerine gidiyorlar ama toplantlar genellikle hafta aras akamlar oluyor. Belli ki sana denk gelmemi veya az toplant yaplan bir dneme denk gelmisin. Toplant saatlerini bilmek durumunda deilsin, SFKnn bu konuyu halletmesi gerekiyor. Alalm senin mail adresini. Esmeray: Hayr canm, sen Amargiye gel. (Kahkahalar) Esen: irvann yaad SFK zelinde olmu ama biliyoruz ki bu sadece x,y,z rgtne has bir sorun deil, genel olarak feminist rgtlenme pratiine dair bir sorun. Kampanyalar, platformlar vs. iin de baka kadn arkadalarn benzer serzenileri var aslnda. irvann Feminist rgtlenme iinde olabilmem iin benim feminist bir arkadamn m olmas gerekiyor? sorusunun ok nemli olduunu dnyorum. Tabii ki bu rgtlenme pratii ve politikasyla da ilgili bir ey. Biz sonuta sol rgtler gibi birbirlerini rgtleme zerinden politika gtmyoruz, dolaysyla gelebilenlerle, gelmek isteyenlerle rgtleniyoruz. Birilerine bilin tama gibi bir misyonumuz da yok evet ama bir taraftan da hlihazrda gelen kadnlarn heyecanlarna da karlk veremediimizi dnyorum. Biz bunu Amargide de ok konuuyoruz. Bu sorunu nasl aacamza ynelik bir oryantasyon yapalm dedik, ama periyodik olarak srmedi hibir zaman. SFK da muhtemelen benzer dertler zerinden tanma toplantlar yapyor. Ya da geen gn bir arkada ile benzer eyi stanbul Feminist Kolektif (FK) iin konuuyorduk. Bu rgtlenmelere dahil olmak isteyen ama bir trl dahil olamayan kiiler var. nk Freemann makalesinde de syledii gibi bu rgtler ayn zamanda bir sosyalleme alan. Belli sosyallik alarna sahip olanlar mesela toplantdan sonra beraber bira ienler, haftann belli gnlerinde bir araya gelebilenler vs. var ve eer biri bu sosyal an iine dahil deilse rgtlenmenin iinde kalabilmesi iin hakikaten demir gibi bir iradesi olmas gerekiyor. Ben mesela Amargiye Sabanc niversitesinin bir staj program sayesinde stajyer olarak girip sonra alan olduum iin biraz daha ansl olanlardanm. Ancak baka bir a sayesinde buraya gelebiliyorsun ve burada var olabiliyorsun. Buna ramen devam edebilmeniz iin Hayr, ben vazgemiyorum, feminist olmaya devam edeceim, demeniz gerekiyor. Bir taraftan feminist rgtlenmelere gelmek isteyen kadnlar dahil edemiyoruz ama dier taraftan da bir i rgtlenecei zaman az kii olmaktan ikyet ediyoruz. Bu hakikaten cevabn verebildiim bir ey deil. 80lere baktmzdaysa ok daha kitlesel bir feminist hare318

ket var. O zamanla, bu zaman arasnda, siyasal ve sosyal belli konjonktrel farkllklar var tabii ki bunlar biliyorum ama feminist rgtlenme zelinde zellikle bu bahsettiim sorunlarla ilgili bir farkllk var m? Biz bunu nasl zebiliriz? Bulduumuz pratik zmler: tanma toplantlar ya da oryantasyon ama belli ki ilemiyor. Daha dorusu istediimiz gibi ilemiyor. Sizce ne yapabiliriz? Katlmc (b): Siz o oryantasyonlarda neler yaptnz? Somut bir ey oldu mu yle yapalm da kolaylasn, gibi Esen: Ben Amarginin oryantasyon grubunun iinde yer almamtm. Ama Amargide neler yapldn anlatan bir toplantyd. nk insanlar Amargiye geldiklerinde Amargiyi de bilmiyor oluyorlard, hepimiz yleydik zaten. Ben Amarginin arivini dzenleyen insanlardan biri olduum ve aktif yer aldm iin Amarginin tarihini renebildim. O rgtn iindeyken dahi o rgte dair bilgi edinemiyorsunuz, bir de byle bir ey var. Bu sorunu aabilmek iin, hem Amargi iinde olanlara hem de Amargiye gelmek isteyenlere Amarginin btn tarihini anlatan, Amarginin bugne kadar olan almalarn anlatan, nerede durduunu ya da nerede durmaya altn anlatan bilgilendirme toplantlaryd. Ama mesela birileri oryantasyona geldii iin Amargili oldu mu bilmiyorum. nsanlar hakikaten bu tr toplantlardan ziyade yannda bir arkada olunca rgte daha rahat gelebiliyor, kendini orada gvende ve oraya ait hissedince de rgtte kalmaya devam edebiliyor. Benim gzlemlerim bu ynde. Nilgn: Bu rgtlerde yapsal bir ey Kimseyi tanmyorsan ya da seni tanyan yoksa ou zaman ne yapacan bilemiyorsun. Eskiden KDliydim, orada da bu vard. KD tecrbem nedeniyle daha sonraki yllarda kadnlarla rgtlenmeye korktuum dnemlerde Kadn Kltr Evinde birka toplantya gittim. Her seferinde bir kenarda oturdum. imdeki korkular etkiliydi kukusuz ama ayn zamanda oradaki topluluun verdii duygudan da kaynaklanyordu. Bu hakikaten, irvann da dedii gibi insana kendini eksik hissettiriyor. Benzerlikleri fazla olan, zellikle siyasi durular ok yakn olan kadnlardan olumu bir rgt olmayanlara rgtsz dendiinde meseleyi biraz abartyorum ve esas rgtl olan benim diyorum. nk benzemezlerin rgtlenmesini kendim iin de hayat iin de daha gerekli buluyorum. Bazen bir grubum olmad iin dlanmaya ok ak hissediyorum kendimi ama birlikte mcadele ettiim kadnlarn tadklar farkllklar hem ruhumu, fikrimi oaltyor hem de kendimi oluturmama ok katk salyor. Amargiden ok Amargili olmak, dedi ya Esmeray, evet bir
319

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

dnem yleydi, nk Amargi benim aklmdaki rgtlenme modeline yakn bir yerdi. Ama son birka yl iin bunu syleyemeyeceim, daha ie kapank bir yap olmaya baladn dnyorum. SFK da kapal bir grup. Misal dergi iin fotoraf istendiinde gnderiyorum, dergiyi okuyorum. SFK da bir toplantya gittiimde iekleri suluyorum sadece. Hlbuki bu rgtler benim de rgtm olmal. Umuyorum bu sorunu zerler. Berrin: Nilgn, kapal grup ne, ak grup ne? Bende sylediklerin tam oturmuyor da Nilgn: Sen neysen orada yle var olabilmek. Ak olmak byle bir ey Mesela eskiden Amargide masa toplayp, silerdim, ayn eyi SFKda da yapyorum, mutfaa rahat girip, kabiliyorum ama iyice yabanclamayaym diye, kendimi bunlar yapmak iin zorluyorum. Benim iin Kemalist, rk, heteroseksist, antifeminist olmayan kadnlarn rahatlkla gidip gelebilecei fikrini syleyebilecei yerler olmal feminist rgtlenmeler. Birbirine ok benzerlerin, snrlar ok fazla belli ilkelerle rgtlenmesi benim ruhuma da gelecek tasavvuruma da uymuyor. Ayn zamanda benim de grubum onlar, diyebileceim politik iliki olursa ancak o zaman kendimi iinde hissedebiliyorum. Amargiliden ok Amargili gibi davrandm dorudur ama artk deilim. Esmeray: Kz yle deme, hi belli olmaz. Nilgn: Hayr, hayr. Buna itiraz etmem ben nk yleydi, yolgeen hanyd, ben de geiyordum oradan ama artk yle deil. Umarm o eski tecrbesini yeniden canlandrr, SFK biraz daha snrlarn geniletir. (Kahkahalar) Arkadalar ounuzu tanmyorum, ne gzel ki tanmyorum bir ounuzu, kendi iimizde tartmyoruz demek bu, fakat burada daha ok Amargili ve SFKl kadnlar olduunu varsayarak sylyorum; evet, oralar benim z rgtlerim, ama yapabileceimden daha fazlasn yapamyorum imdi. Berrin: ll farkl olanlarn ya da birbirine benzemeyenlerin bir arada rgtlenebilmesinden ya da bir araya gelebilmesinden bahsettin ama mesela Kemalist kadnlarla da olmasn dedin. O snr nerede duracak? Onun izgisini nasl ekeceksin? Mesela bizim bamza birka defa geldi. Telefonunda Atatrkn resmi var, Kemalist ve aslnda o ilerici kadn almas yapmak iin oraya geliyor ve tabii senden beslenmek istiyor. Bu nasl bir birliktelik olabilir? Nilgn: Berrin bu ciddi bir sorun gerekten. Konumamz gereken konulardan biri de bu. Ben de ok bilemiyorum ama belki ta en batan kendini kapatmamak. Kadn Kurultay mail grubunda Krt meselesi ve bartsne yasak meselesiyle ilgili ok sert
320

tarttmz, daha dorusu bana ok sert laflar eden kadnlardan biriyle sonradan zel yazmaya baladk. Krte, Krt olmak, Mslman kadn olmak, memleket snrlar, bayrak konularnda. Ama kanallar zaten ak bir kadnm ki sonunda Amargili oldu. Esmerayn ilk oyununda da yz yze gelmitik. Suna: Bir neri sunacam. Ya ve deneyim diyorduk ya, daha gen olanlar kendi deneyimlerini de aktarrlarsa Mesela emek hiyerarisinden bahsettik. Bu nasl yaanyor? Ya da snf ve stat farkllklarmz nasl rtyoruz? Gnllk veya disiplin meselelerini nasl deneyimliyoruz? Bra: irvann bahsettii kap-duvar meselesine dair ufak bir ey syleyeceim. O kapnn nne gelmeden nce, niversitedeki feminist kadnlar arasnda saatlerce oturup feminist teoriyi konutuum, gnlerce tarttmz, zerine dndmz bir kadn mesela Amargiyi de SFKy da bilmiyor. Haberi yok, gerekten duymam neresi olduunu. Bunun yan sra feminizme eitli alardan kar kan bir erkek Amarginin syleminden, Mor atnn syleminden, SFKnn syleminden haberdar ve bunlarn eletirisiyle benim karma kabiliyor. Bu niye byle oluyor gerekten anlamakta zorluk ekiyorum. Benim de Amargiyle ilikilenmem staj sayesinde olmutu ama dergiyi okumutum nceden ve yle gelmitim. Yasemin: Feminizmin rgtl yaplabileceini bilmiyor pek ok insan. Akademik bir ey olarak da gryorlar. Dnden beri kadnlarla ilgili bir kongredeyiz mesela oradaki sonularn da ou ok akademik. Dn kadnlarn mcadele etmesi lazm, feministlerin rgtlenmesi lazm gibi laflar etmek zorunda hissettim kendimi. Sorunlar tespit ediliyor akademik akademik. Feminizm zerine kafa yoranlar bunun sadece stne kafa yorulup, tartlabilecek bir ey olduunu dnyorlar sanrm. Mesela irvan gibi rgtl olaymn araynda deil kimse. Gvenebileceimiz aynalara ihtiyacmz var Bra: Feminist hareketin st orta snf bir karakterinin olduunu syledik, evet buna ben de katlyorum. Alt snftan kadnlar, evliliinde sorunlar yayor. Mesela Adam beni dvmesin, ben evi temizlerim, diyorlar. Onlar feminist hareketin iine nasl ekeceiz? ok da mesafelidir, feminist dediin zaman Aman o erkek dman, diyor. Byle bir hali var sanki feminizmin etrafnda ve bunu aamyoruz. Bunun stesinden nasl gelebiliriz? Bir ey yapmamz gerekiyor mu? Dier trl nk fazla m jakoben oluyor feminist hareket?

321

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

Nilgn: Hangimiz cevap versek buna, ok zor soru bu. (Kahkahalar) Banu: Bunun bence nemli bir nedeni, feminist hareket ilk ortaya ktnda geleneksel rgtlenme biimlerine bir tepki olarak dodu ve bunda haklyd da. Geleneksel rgtlenme biimlerinin, solun ya da dier muhalif hareketlerin btn denedii yollarn yanl olduu gibi bir toptanc sonu karmak bence ok doru deil, ta ki yerine daha ileyen yeni formlar koymadka. Yani bir eyi eletirmek baka, toptan inkr etmek baka. Bu rgtlenme biimlerini biz inkr ederken bu kurtarclk misyonuna, solun ii snf adna hareket etmesi, onun liderliine soyunmas, emekilerle, iilerle kadnlarla anti-demokratik iliki kurma biimine hakl eletiriler getirdik. Baka bir snf kurtarma adna yola kan sol gruplar da baarl olamyorlar zaten. Burada sorun belli yntemleri miras alabilecekken almyor oluumuz, rnein rgtlenme gibi. Ben rgtlenmenin ok ciddi ve nemli bir ey olduunu ve buna ihtiyacmz olduunu dnyorum. nk rgtllk sadece siyasi fikirlerimizi ya da dncelerimizi etkili bir biimde kamuoyuna, topluma duyurmak deil. Ayn zamanda da tek tek kadnlar olarak bizim iin de ciddi bir eitim. rgtl olmak fedakarlk bencilliin trplenmesi demek; dayanmay renmek, bazen geride durmay, bazen de nde durmay renmektir. Bunu da ancak birbirimiz stnde yumuak bir denetimle salayabiliriz ve bu bence nemli bir ey. Haset yanlarmz, kskanlklarmz grebilmek. zgrlemek var olan btn deerleri birden reddetmek deil bana gre. Biz dnmden sz ediyoruz, karlkl etkileimden sz ediyoruz. Tabii ki btn bunlar yapabilmek bahsedildii kadar kolay deil ama benim bir aynaya, gvenebileceim bir aynaya ihtiyacm var. Onun iin kadnlar olarak birlikte olmamz nemli. Birbirimizde kendi aklarmz grmek, gl ve zayf yanlarmz bilerek ilerlemek nemli. Darya u kapdan kp gittiinizde ynl saldrlara maruz kalyorsunuz. Veya aile iinde yaadnz sorunlar bir kadn olarak gsleyebilmeniz iin bir yerden g almanz lazm. O yzden de evet, rgtl olmalyz. rnein SFKda hepimizin birer gmen olduunu dnrm. Sadece geli tarihlerimiz farkl. Kavga ediyor, birbirimize ksyoruz ama sonra bir anlama yolu buluyoruz. irvan geldiinde onunla da bir yol bulmak zorundayz nk biz kendi fikirlerimizin yaylmasn istiyoruz. nk sen kurtulmadn zaman ben de kurtulamayacam. Sen zgrlemediinde ben de zgrleemeyeceim. Ne kadar ok kadn zgrleirse ben o kadar daha
322

yaknlaacam. Ben eletirileri ok ciddiye alyorum, eer siz SFKy kapal olarak alglyorsanz bunu ciddiye almamz gerekiyor. Bana kapal gibi gelmiyor ama ben ierideyim. Demek ki biz darya byle bir grnt veriyoruz ve bunu dnmemiz gerek. Biz bu grnty nasl deitirebiliriz? Hele ki bize ulamak iin admlar atm kadnlara Hele ben imdi belli bir yaa geldim, her seferinde eski eyleri anlat, bu yorucu bir ey ama ne yapalm? Bir kere yola kmz. Nilgn: Ba koymuuz bu yola. Banu: Bence artk ansmz yok bizim. Bu feminizm byle bir eydir, mutsuz eder insan. Her eyi sorgulamaya balarsn hayatnda. Birok gen kadnn feminist politikayla ok tanmak istediklerini biliyorum. Bu yzden sesimizi zellikle niversitelere ulatrmalyz. Gen kadnlarla iliki kurma konusunda ok eksiiz. Biz bize yeterizden vazgemek gerekiyor. Bu bizi de, gruplar da ok besleyecek bir ey nk ite o zaman farkllklar bizi zenginletirecek lafnn pratikte de karl olacak. Bilmiyorum burada baka SFKl arkadalar da var, onlar da biraz hesap versinler. (Glmeler) Lale: Brann sorusu eksik kald. Yoksul kadnlar konusunda bir iki ey sylemek isterim ben de. Bence rgtleyemeyiz. Bir tahayyl olarak rgtlemek istiyoruz, sonuta bir kadn devriminden sz ediyoruz, inanyoruz ki btn kadnlarla birlikte baka bir dnya kurulacaktr ama bugnden feminizmin yoksul kadnlar rgtlemesi bence mmkn deil. Feminizmin kitlesellemesi mmkn deil. Bra: Ben de onu sormak istemitim. Lale: Bence mmkn deil. Aslnda bugn biz daha provakatif eyler yapyoruz. Hem eylemlerde, hem szmzde, btn kadnlarn talepleri zerine ya da ezilmilikleri zerine tavr alyoruz ama bugn btn o kadnlarn ezilmilikleri zerinden feminizmle rgtlenecekleri bir hayal nk ok gl bir patriarka var ve bu patriarkann yklmas bence kapitalizmin yklmasndan ok daha zor. O yzden de bugn btn o kadnlarla rgtlenmemiz zor. Ama mesela Amargi, SFK, Mor at olarak hep beraber kadn cinayetlerini takip ediyoruz. Kadn cinayetlerinin muhatab sadece orta snf kadnlar, burjuva kadnlar olmuyor, yoksul kesimlerde de kadnlar ldrlyor veya iddete uruyor. Mor at onlara iddet alannda destek veriyor. Dolaysyla ayn rgtlerde ol(a) masak da kadna ynelik iddeti politikletirebildiimiz alanlarda yollarmz dolayl olarak kesiiyor. Ancak, solcularn yapt gibi bir mahalle almas yapalm ve onlar bir yere kanalize edelim
323

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

durumunda olmadmz dnyorum. Nilgn: Ya da direnii kadnlarla Lale: Mesela Novamedli grevci kadnlarla dayantk, ziyaretlerine gittik, dergimizde yer verdik vs. Ama orada da szmz kurarken, kapitalist smryle patriarkal smry birletirerek, ev ii emek ile fabrikadaki almalarn birletirerek sz kurmaya alyoruz. Sevi: Bence feminist hareketin refleksif politika retme annda yollar kesitiinde, o zaman belki de hemen kesiemeyebiliyor ya da abuk kopmalar, dalmalar olabiliyor. O yollarn nasl kesiebilecei zerinden daha uzun soluklu politikalar yapmaya ve bunlar dnmeye ihtiyacmz var. Herhangi birisi geldiinde de ya da herhangi bir rgtlenme talebiyle bir kadn bir feminist grubun kapsn ald zaman orada hlihazrda yryen, angaje olabilecei gndemler olmas gerekiyor. Bunun nemli bir ey olduunu dnyorum feminist harekette. Esmeray, O yolgeen hanna daha ok sahip kmamz lazm, dedi ama belki de han seni karsna kartabilmek, oraya uraman salamak ve sahip kman iin daha ok kesiim alanlar bulmal. Btn bu farkllklar bizim ok fazla bireysel olarak geri ekilmelerimize ve o zeletiriler altnda ezilmemize ve rgtle kurduumuz ilikide ekinik kalmamza sebep oluyor gibi hissediyorum. Bu syleyeceklerimin bir taraf, bir dieri daha bamsz feminist rgtlenmelerin kurumsallamasyla ilgili. Amargi daha ok fonlarla yryen bir yer Esen: ok yeni fonlar meselesi. Sevi: ok yeni ama ayak uydurulan bir ey Fonculuk meselesinin daha brokratik kurumlardan birebir grassroots, yerin altndan gelen, alternatif, muhalif rgtleri kapsamas da yeni bir sre sonuta. Feminist rgtlenme asndan buralara gsterilen tavrn da nemli olduunu dnyorum. Bir rgtn kapsn aamam olmann bir sr sebebi olabilir: Evet, bir sr insan bir sr ie koturuyor, gndelik yaamda para kazanmak iin ii var, bir de sadece aidatlara gvenen bir rgtlenmede sadece o aidatlarn verilmesi iin bile insanlarn almas gerekiyor ki orann kapsn ak tutmaya alyorlar. Ama dier taraftan da o kapy daha uzun sre ak tutmanz salayabilecek, alacanz fon imkanlar da var. Bunun da uzun vadeli olarak feministlerin decei bir amaz veya baka tartmalara neden olacak bir ey olduunu dnyorum. 21. yzyln neoliberalizm kskacnda btn bu ilikiler feminist rgtlerde nasl olmal? Banu: Doru sylyorsun Sevi. Ben kendi adma onlar fon alyor,
324

unlar almyor gibi bir yarglama durumunda olmamamz gerektiini dnyorum. rnein Mor at yapt ie fon alyor, ama nemli olan, bir fonu alp, ona gre i yapmyorlar. Zaten yaplan bir i var ya da bir kadro var, ona gre fon alnyor. Zaten Mor at gibi rgtlere ciddi bir kaynak gerekiyor. yle bir rgt iin Bak fon alyor, demek doru deil. Katlmc (b): Aslnda devletin boluunu dolduruyor. Banu: Bir de o var, bizim kzmamz gereken fon ald iin Mor at deil, sorumlu olduu grevleri yerine getirmeyen devlet. Snak hizmeti vermesi gereken devlet, o kayna kadnlara deil, baka alanlara aktaryor. Yalnz u var, Avrupada fonlar, projeler bir yanyla neye yarad ya da ne hedeflendi, buradaki tuzaklar nelerdir onlara bakmak lazm. Fon demek huzursuzluk demektir ayn zamanda. Btn feminist hareketi evcilletirmek sz konusu. Burada daha genel bir tartma yapmamz gerekiyor. Devlet, hkmetler zaman iinde kendileri iin tehlike oluturabileceklerini grdkleri her muhalif siyaseti maniple etmeye, fikirlerinin iini boaltmaya, radikalliklerini trplemeye, uysallatrmaya alyorlar. Bugn Birlemi Milletlerin 8 Mart Dnya Kadnlar Gn ilan etmesinde bile bir iini boaltma var. Sevi: 15 Mays da aile gn ilan ediyorlar. Banu: Bunlar yansd ite 90l yllarda. Avrupa Birliine uyum politikalarnn hayata gemesi, Trkiyedeki hkmetlerin ABye girme planlar sonucunda kadn rgtlerini bir tr kontrol altna alma, mas etme gayretine girmesine yol at. Burada bunlara dikkat etmek gerekiyor. rnein bizim SFKda diretmemizin sebebi tabii ki yaayabildiimiz kadar, yarn br gn ne olacan sylemek imdiden ok zor ama biz bunu nemli bir politik aidiyet olarak grdmz iin faaliyetlerimizi ve yapacamz ileri de btemize gre tasarlamak zorunda kalyoruz. Daha byk ilere giriemiyoruz. Bir grup srf varln buna baladnda, baka kaynaklar yaratmazsa ya da baka ilikiler kurmazsa, o fon kesildiinde mevcudiyeti de ortadan kalkyor Ya da evresindeki kadnlara sahip kmann da bir zellii bu Mesele sadece basit bir siyasi ilke deil, siz bir inan, bir hedef iin bir araya gelen bir grupsunuz. Bizde lira da veren var, yz elli lira da katk veren oluyor var. Ama o katknn yaplyor olmas politik bir birliktelii de ifade ediyor. Nilgn: Zaten var olan bir dolu iktidar, hiyerari ilikisine profesyonellik ve gnlllk gibi yeni kavramlar ve yeni iktidar ilikileri ekledii iin ben de fon almaya yakn durmuyorum. Belki feminist olan fon kurulularndan ve kk fonlar alnabilir. Yarglamaktan vazgememiz lazm. Feminizmleri tartmann nn aacak e325

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

kilde eletirmek lazm. Bu ikisinin arasnda ok fark olduunu dnyorum. Diyelim ki Banunun feminizmi bana hi uymaz ama ben Banunun mesela militarizme yaklamn tartmak m istiyorum yoksa Hayr, yle feminizm olmaz, benimki dorudur, mu diyorum? Bu ikisi arasnda ok fark var. Maalesef son yllarda da tartmaya altmz ama tartamadmz bir ey bu. Susan kadnlarn says artmaya balad. u anda ben de saknyorum arkadalar. Belki yllardr bunlar tartmaya almaktan tr yorulmu da olabilirim. Mor at tecrbesi nemli benim iin. Mor at snak ve danma merkezleriyle yola karken ok nemliydi nk bu yaplanmalar yoktu. Yllar sonra Mor atnn ve feminist hareketin uralar sonucunda, nfusu 50.000den daha fazla olan belediyelerin snak amas gerektiiyle ilgili yasadan sonra belediyeler ancak birka snak amt. Mor atnn belediye ile birlikte alt snakla ilikisi kesildiinde, feminist kadnlara Snak aacaz, diye bir ar yapmt, o toplantya ben de gitmitim. O yasa ktktan sonra herhangi bir feminist rgtn snak amasn doru bulmuyorum. Snak amak devletin, belediyenin iidir, bizim yapacamz emeimiz, paramz, aklmz, tecrbemiz neyimiz varsa bunu bir sna yaatmaya almakla deil, snaklarn almasna ve oradaki politikalarn nasl olmas gerektiiyle ilgili mcadeleye harcamalyz. Ben de syleyeyim. Feminist harekete yllardr ksm aslnda ama feminizm yle bir ey ki insann kanna girince giriyor. Kysndan, kesinden, bulaabildiim yerden ilikimi srdrmeye alyorum. ok yorgun ve mutsuz olduum zamanlarda bazen birka ay kopmuumdur (evet, feminizm mutsuz eder). Ben de birka feministi mutsuz ettim sanrm. Ve bir gn umuyorum ki gzel bir ey olacak ve ben o gnl krklm zerken de yaptm hakszlklar varsa bunlar da greceim. Feminist hareket olarak kullandmz kavramlar, her gn daha ok konumamz gerek; mesela fke siyaseti yapmay. Dnp bakmamz gereken, bunun gibi pek ok yanmz var. Sylemesem atlarm: Eksik Etek 1998 yl sonuna doru, dayanma mevzusuyla ilgili, BKliler olarak bizimle uzun bir sylei yapm. Lezbiyenler, travestilerle ilgili bir soruya ben Destek istemelerine gerek yok, kadn onlar, translar, travestiler, demiim. Yani Biz gidelim, demiim. Esmerayla konutuktan sonra aklm bama gelmi demek. Pnar: Ben daha kiisel bir deneyimimden bir ey aktaracam. Eyllden beri u an yaadm kadn arkadamla birlikte yayorum. Sekiz dokuz aylk bir sre geti ve ben ok ey rendim.
326

rgtl bir kadn deilim bu arada, biraz Nilgn gibiyim o konuda. Benim evde birlikte yaarken rendiim en nemli ey kendine feminist diyen kadnn bir evi birlikte nasl rgtledikleri oldu. Ev ii emek bakmndan bence ok nemli bir deneyimdi. Mesela ilk dnem ben evde daha ok vakit geiriyordum, tez aamasndaydm, derslerim yoktu ve evde daha ok vakit geirdiim iin de evde daha ok sorumluluk alyordum. Bu ok fazla konuulmadan kendi kendine konuarak gelien bir ey oldu. Ama bu bir zamandan sonra beni daha ok rahatsz etmeye balad. Bir arkadam ok youndu, Bu iler dengeli bllmyor galiba, dediimde mesela Ben zaten evde ok durmuyorum ki, demeye balad. Sonra oturup bunu birlikte tartmaya baladk. Dier arkadam ok ar bir depresyon geirdi, zaten o arada hibir sorumluluk almad, hibir ey yapamad. O arada biz ona resmen baktk. Ben o srece geri dnp bakyorum ve evimden rgtlenmeye tayabileceim ok fazla ey rendiimi dnyorum. u an mesela benim evim nasl bir yer? Evim benim dmdaki dier iki kadn iin hayat kolaylatrmaya altm bir yer. Bunu rgtlenmeye tayacaksam eer bunun baka kadnlarn hayatn kolaylatrmak iin olacan dnyorum. Ben ok youn bir gnden sonra nasl evde yemek bulduumda seviniyorsam darda da yle mekanlar olacak ki ben evime gidiyormuum gibi rahat hissedebileceim veya hayatm kolaylatrabilecek bir eyler bulabileceim. Bu nasl olur tam olarak bilmiyorum. Ben Amargiye bu tartmalar vesilesiyle gelip, gidiyorum. lk bata hi rahat hissetmedim kendimi, sonra yava yava altm. lk girdiinde hemen bir sandalye kapmaya alrsn, ok dolu grnr, ok yorucu grnr. Zamanla mekana ilikin eyleri de atmaya balyor insan. Bir taraftan da hepimiz ok gvensiziz. Mesela ben bu tartmalara bir tane arkadam getirmeye alyordum, o gn ok ksa bir elbise giymiti ve aslnda ok komik ve gvenli bir kadndr, ama mesela o gn yle bir aka yapt: Ya ben kendimi imdi metalatrdm, bana kadnlar orada kim bilir ne diyecek? dedi. Bence ok ciddi bir gvensizlik o noktada. Oraya gidiyorum ama orada bir sr kadn var, orada nasl birka saat geirebilirim?e dair ok ciddi bir ey. Onlar dnmeye baladm. Suna: Lisedeyken rgtlerle muhalif olmaya balyorsun, sokaa eyleme kyorsun, basn aklamalarna katlyorsun falan. Hadepte o dnem tartma uydu: Herkes sokaa kyor ama kadnlar niye eyleme gelmiyor? Sonra ben unu fark etmitim ve bir neri getirmitim: Bu kadnlarn en az iki ocuklar var. Niye bir odanz oyun odas yapmyorsunuz? Sonra bu erkekler
327

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

tarafndan reddedildi ama bastra bastra kabul ettirdik. Biz oraya oyuncaklar ydk. Sonra toplantlar oluyordu, yz kii, iki yz kii, insanlar sokaa kmaya balad. Belli bir sre sonra sokaa kma saati de esnemeye balad ailelerin. Mesela 17.00da evde olmak, 19.00da oldu, 21.00da oldu. Bunlar tartrken feministlerle tanmaya baladm, Pnarla (Selek) tantk. Ve Feminist rgtte byle bir dert yoktur, diye dnyordum. imdi benim kk bir bebeim var, iki buuk aylk. Bugn mesela buraya getirmeyi dnyordum ama yle bir otokontrol oluyor: Sessiz durur mu acaba? Alar m? nsanlar rahatsz olurlar m? nk otobste alamaya balaynca herkes sanki ocuu dourmakla kt bir ey yapmsn gibi bakyor. Bizim kendi iimizdeki bu sorunlar konumuyoruz, kolaylatrc bir ey de yapmyoruz. ki saat ocua bakar msn? diye birinden rica ettiin zaman bir minnet duygusu olumaya balyor. Kadnlk deneyimi ya da kadnlk hissini dayanarak geirmek Benim rgtlenme iinde yaadm sorunlardan biri bu. Banu: Mesela SFKda anneler aralarnda ayr bir grup kurdular. Suna: Feminizmle ilgilenmek alan ya da bir yerden para destei alan, bazen akademide olan ya da yazan, izen kadnlara ynelik bir ey oluyor. Yani feminist hareket, feminizme dair sz retenleri yan yana getiremiyorken, kitlesellemek meselesinde mahallelere gitmek, yoksullar dediimiz insanlarla bir araya gelmek sonraki tartmalar gibi geliyor. Sevin: ok gzel deneyimler anlattnz. Sizden daha anslydm, bir sr rgtlenmelerin iine girerken Nilgn vard yanmda. rgtlenme konusunda ben imdilerde daha farkl dnyorum. Feminist rgtler kendi ilerinde ok nemli eyler yapyorlar ama srekli kendilerine armak yerine gen arkadalarn durduklar yerde kendi eylemlerini yapabilmelerinin yolunu aacak bir eyler yapabilirler. Mesela benim kendi amdan gelip bir rgtn iine girmeyi artk bnyem kabul etmiyor. 1980 ncesi yaadm rgtllk deneyiminden nefret ediyorum, bir yere ait asla hissetmek istemiyorum, feministim o ayr bir ey ama bir grubun iine girmek beni acayip rahatsz ediyor, yine de girmiyor muyum? Bar in Kadn Giriiminin iindeyim, Ucube devam etse orada ucube olmay ok seviyorum, bunlar ayr ama gidip de orada birka yl geirdikten sonra, Esmerayn dedii gibi baz eylerin mutlaklatn gryoruz. te u an seslerini duyuyoruz, aada ok byk bir kalabalk yryor, benim iin bir ey ifade etmiyor, sizler iin de etmiyor herhalde. O mahallelere gidip, rgtlemek gibi bir ey hayal etmiyor herhalde kimse, ben byle bir eyin mmkn olduunu zaten dnmyorum. Ama
328

orada , be kii bir araya gelip, bir ey yapabilirin nn amak nemli. Kadnlar mutfakta dedikodu yaparken de ok yaratc eyler yapabilirler. Yani biraz daha usul konuan eylemlilikler yaplabilir. Eylemlilii sadece basn aklamas yapmak anlamnda sylemiyorum. Onun iin kadnlar kendi ilerinde kendileri nasl rgtlenebilirler? Biz tamayalm ama kendi aramzda bunu mesele edebiliriz diye dnyorum, bunca yl tecrbe yaam insanlar olarak. Yasemin: irvandan yola karak aklma geldi. Bazen de yle eyler oluyor, ben Eskiehirdeki SFKdaym, orada rgtlenmek zor bir ey, nce onu syleyeyim. Hele ki bizim iin daha da zordu, buradakilere hep anlatrm. Eskiehirdeki SFKy oluturan renciler var bir de hocalar var. Hem hiyerari var, ya fark var, ne ararsanz var yani. Ben niversitede ders anlatyorum o arkadalarma, sonra ok rahat feminist yolda olarak iliki kuruyoruz, bu da zor bir ey tabii. Banu: Sonra not veriyorsun. Nilgn: Hakikaten ok zor Yasemin: M gibi yapyoruz, hiyerari kalkyor mu? Kalkmyor. Bazen ben onlara hocalk yapyorum, bazen onlar renci gibi davranyorlar. Ama ok reniyoruz. Her ey zor da vazgememek lazm. Ben ok ey rendim. Sabrl olmay rendim, hocayken hoca deilmi gibi olmay rendim. Bizde nce duyuru grubuna ye oluyor arkadalarmz, sonra aktivitelere katlmaya balyorlar nk hibir ekilde tanmadan birlikte bir ey yapmak ok zor oluyor. Bazen de duyuru grubuna ye oluyor, her hafta aktivitelere geliyorlar, ay geiyor (biz genelde en az ay gelsin dedik), Ben artk ye olaym, diyorlar. Biz sanki karlkl flrt ediyormu da nazlanyormu durumuna giriyoruz. Biz de Acaba gir dersek zorlam m olacaz? diye dndmzden bir ey demiyoruz. Bu sefer de Giremeyeceim, deyip, duyuru grubundan da kabilir. be kez arszlk yapp, Duyuru grubundan artk emekli olacaksnz, ne yapyorsunuz? dediklerim oldu ama bazen de ar kibarlk ya da dnce iliki kurmay zorlatryor gerekten. Sol rgt gibi olmayalm, derken Gel, demeyi bile dnr hale geliyorsun. (Glmeler) Esen: Amarginin kurulu dneminde yatay rgtlenmenin ya da Banunun dedii gibi yapszln ne tr sorunlara yol aabileceini ngrerek yazlm u anda gncel olmayan bir manifestosu var. nk u anda Amargili olan kadnlarn tamam tarafndan henz tartlmam bir metin. O metinde birtakm ilkeler var mesela: Dedikodu yaplmayacak, u olmayacak bu olmayacak gibi. Birinci sorum; bunlar nasl hayata geti, geebildi mi? Geerken
329

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme

neler yaand? kincisi de o dnemle, bu dnem arasnda ne fark gryorsun? Esmeray: Bizim bir sloganmz vard: Yaamak en nemli akademik faaliyettir. O zaman iin geerli bir slogand bu ama imdiki Amargi iin bunu syleyemeyiz. Az nce arada da konuurken dndm, benim gibi yeni bir Esmeray gelirse benim gibi Amargiye girer mi emin deilim nk Amargi u an o zamanki gibi deil. Belki Nilgnn ine kapand, dedii ey de yle bir ey. Benim de hissettiim bir dalma var cidden. Tabii ki Amargi tek tek kadnlarn hayatnda inanlmaz ie yarad. Benim son zamanlarda Amargiye gelmemem biraz da benden kaynaklanyor. Kendimi ok fazla oyuna verdim. Zamandan dolay da olabilir, bahane aradm gelmemek iin. O benimle alakal bir durum. Mesela daha nce bahsettiimiz deneyim aktarm toplants, Amargiye yeni gelen tane arkadan nerisiydi. Burada kesmeyelim, bunun devam gelsin, dediler. O arkadalar belki ilk geldiklerinde o kadar rahat deildiler ama deneyim aktarmndan sonra daha rahat gelebileceklerini dnyorum. Bence genel hayatn sanal alem zerinde kalmas da feminist hareketi ok etkiledi. nternet hayatmza girdikten sonra Naslsa mailden ularm, naslsa mailden anlatrm, rahatl geldi. Ben birok eyi mail zerinden renmek istemiyorum. Bu da ok etkiledi. Bunlar hayatmza girdiinden beri eskiler yeni arkadalara ayak uyduramyor. Bu byle. Deneyim aktarmnn SFKda olsun, baka rgtlerde olsun ok ie yarayacan dnyorum. Yeniden Nilgn Amargiye getirecek. *** Lale: Feminist rgtte erkek olup olmamas meselesi Trkiyede henz yok ama Avrupada gayet yaygn olarak tartlyor. Hatta baya mcadele ediyorlar. Feminist kadnlarn bir ksm Toplantlarmza bile alamayz sizi, diyorlar, onlar Biz de gireriz, biz de feministiz, diyorlar. Bu baka bir politik perspektif Kukusuz bu da belki nmzdeki gnlerde feministlerin gndemine girecek. Feminizm bu kadar geniliyor mu, genilemiyor mu? Kadnlarn mcadelesi midir? Hareketin znesi kimdir? sorularnn ok nemli olduunu dnyorum. Transfeminizm meselesi de aslnda politik bir tartma. Queerle dier feminizmlerin bir ekilde atmas sz konusu. Mesela Esmeray sen feminist gruplarn ierisinde herhangi bir sorunla karlatn m? Karlamadn. Ben seni tandm tanyal 8 Martlara birlikte gide-

riz, 25 Kasmlara birlikte gideriz. Esen: Ama Esmeray baka bir ey syledi. Lale: Esmeray kimliini zaten ben kadnm olarak aklyor. Orada zaten feminizm asndan bir sorun grlmyor. Bu bugn neden yeni bir tartma gibi balatlyor? Sevin: Bu rgtlerin translar kenarda tutma, gerektii zaman da isim olarak belirtme gibi bir hali olduunu dnyorum ben. Bunun iin de att bir slogan ya da Esmerayn syledii mutlaklama meselesi var ve bu yzden de Sen bunu buraya asamazsn, deme haddini de kendinde buluyor. Biraz kapallk bu anlamda, kendi iinde bir sz oluturuyor, ona inanyor, onun dnda hibir eyi duymuyor. Esmeray: Lale Feminist harekette hibir sorun yaamadn, dedi ya ama o zaman hayat deiikti. Ben tektim, on tane feminist trans gelseydi ne olurdu bilmiyorum. Tektim ve ok kadndm, anlatabiliyor muyum? Kadndan daha kadndm. Hepinizde kot pantolon varken ben acayip elbiselerle geliyordum. Ama bugn deiti. ocuk ayanda pantolon, sakalyla geliyor, Ben kadnm, diyor. O zaman ne olurdu bilmiyorum. Bana tabii ki Aramza katlma, demediniz ama tek tek inanlmaz sorunlar yaadm birebir sohbetlerde

330

331

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist rgtlenme tartmasndan...

332

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Yaralanm olmak demek, insann yara zerine dnme, hangi mekanizmalar araclyla paylatrldn renme, baka kimlerin hangi ekillerde geirgen snrlardan, beklenmedik iddetten, mlkszletirilmeden ve korkudan mustarip olduunu anlama ansn elde etmesi demektir. Judith Butler

Simten: nc Dalga zerine konumak, onu tarif etmeye almak bana biraz zor geliyor nk gerek baka corafyalarda olsun, gerek Trkiyede olsun bunun ok mulak bir konu olduunu dnyorum. Bu yzden nc Dalgay konuurken ya da anlamaya alrken blk prk, amorf bir yapdan bahsediyormuuz gibi geliyor. nc Dalga nce akademik literatrde ve analitik bir dertle karmza kyor: Feminist hareketin tarihini nasl anlatabiliriz? ve Feminist jenerasyonlar arasndaki farkl dertleri nasl snflandrabiliriz? Julia Kristevann 1979da yazd 1981de de ngilizceye evrilerek, Anglo-Amerikan dnyasyla tanan Womens Time (Kadnlarn Zaman) balkl almasnda yeni bir feminist jenerasyondan, yeni bir feminist dertten bahsediliyor. Yani, nc Dalga Feminizm, 1970lerin ikinci yarsndan itibaren, anneler nesli1 ya da birinci nesil diye tanmlanan
1 nc Dalga feministler kendilerini kinci Dalga feministlerden ayrmak iin o gne kadar feminizmde hakim olan kzkardelik ortaklnn yerine, kinci Dalga feministlere anneler kendilerine ise onlarn devam olduklarn ama onlardan farkl olduklarn ima eden kzlar demilerdir. (E.N.)

335

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

60lar ve 70ler kadn hareketinden farkllklaarak ortaya kmtr diyebiliriz. Kabaca baktmzda, Birinci Dalgada kadnlarn erkeklerle vatandalk zerine eitlik taleplerini gryoruz. kinci Dalgada kadnlarn farkllklarla birlikte eitlik taleplerini gryoruz. Peki, nc Dalgaya baktmzda ne gryoruz? sorusuna cevap bulmaya altmzda hakikaten farkl vurgularn ne ktn gryoruz. Mesela znellik vurgusu ne kyor; ama kadnlarn znelliinden ziyade (bu daha ok kinci Dalgann tartmasdr) bireysel ya da grupsal temelde tanmlanan znelliklerden bahsediliyor. Sonra eitliliklerden ve kzlarn gcnden bahsediliyor. nc Dalgann getirdikleri Feminist hareketi dnemselletirmek iin az nce benim de kullandm dalga metaforunu ilk kez Kristeva, Bat Avrupadaki kadn hareketini anlamlandrmak iin kullanmtr. Oradaki temel argman artk kadn hareketinin hak taleplerinde ya da aktivizm ierisinde yapp ettiklerinde ulus-devlet snrlarnn tesine gemesidir. nce Avrupa genelinde, sonra da Avrupay akn bir ekilde taleplerde bulunmas Daha sonra bunun Kuzey Amerikadaki ve Anglo-Amerikan dnyasndaki yansmalarna bakyoruz. nc Dalga feminist hareketin rgtlenme biimine, taleplerine baktmzda, postkolonyal almalar da ieren bir blk prklk olduunu grrz. nc Dalgann, kinci Dalga feminist harekete ynelttii ve zme kavuturduu en nemli eletiri beyaz kadn deneyimini temel alyor olmas ve dier kadnlarn deneyimlerini grmyor olmasdr. Bu anlamda, Feminist hareket kazanmlarn Anglo-Amerikan ve Bat Avrupa dnyasnda belirli bir snftan ve belirli bir etnisiteden kadnlarn hakimiyeti altnda ve onlarn hkimiyeti zerinden, yeri geldiinde belki dier kadnlarn taleplerini dlamas zerinden edinmitir, eklinde bir argman vardr. Dolaysyla, artk kinci Dalgadaki gibi evrensel, tektip bir kadnlktan bahsedilmiyor. Bu nc Dalgann bir sorunuyla, en bata sylediim amorf yapsyla da alakal. Tanmlamakta da zorlandmz, postmodern ada, postmodern argmanlara ok da uyan bir yap bu Dier bir mesele kinci Dalgayla arasndaki fark ve balantnn -amorf yapsna da uygun bir ekilde- nasl kurulduunun genelletirilememesi. Mesela kinci Dalgay belirli bir snftan ve etnisiteden olan beyaz kadnn taleplerini gndeme getirdii iin eletirmitir; te yandan, kinci Dalgann Kuzey Amerika

deneyimine baktmzda, siyah bir kadn olan bell hooksu grrz. bell hooks Biz erkeklerden farklyz ama kendi iimizde de farklyz, meselesini kinci Dalga ierisinde gndeme getiren bir dnr ve aktivist. Benzer ekilde, postkolonyal almalar yapanlarn da arlkl olarak Kuzey Amerikadan olduunu gryoruz. rnein, Gayatri Spivak eitimini burada alyor, yaamn, dnce dnyasn, aktivizmini oradaki pratikler zerinden ekillendiriyor. nc Dalgay anlamaya alrken aklmz kurcalayan nc bir mesele de yap analizinin geri plana atlmasn gndeme getiriyor olmas. Bu parallk, teker teker znellikler, gndelik hayatta karlalan deneyimlere bal olarak binlerce paraya ayrlabilen bireysel deneyimler aslnda yapnn gndelik hayat ierisinden doru, parallk ierisinden, ilediini grnmez klyor. Genel yapnn analizini ve eletirisini, buna bal olarak bu yapya kar btnsel bir muhalefet stratejisi gelitirmeyi de arka plna atyormu gibi grnyor Byle adet meselemiz var; ama tekrarlyorum nc Dalgann kzkardelik yerine znesi sadece kadnlar olmayan bir hak hareketine alan at iin olumlu taraf da var. Srf olumsuzlamyorum. Sadece bu karmakl anlatmaya alyorum. kinci Dalgada byle balantlar ve dertler yok, kzkardelik vurgusu ve kadnn znelii n plnda. nc Dalga Feminizmin ise znesinin sadece kadn olmamasnn bir sonucu olarak antimilitarist, ekolojist gruplarla balantsn gryoruz. Ama bu hareketlerle birlikte muhalefeti rmeye alrken bir yandan da btnsel bir muhalefetin mmkn olmad ya da srekli sekteye urad bir durum sz konusu. Yan sra, nc Dalgay anlayabilmek iin ortaya kt zamana ve ortama bakmann nemli olduunu dnyorum. Feminist hareketi kinci Dalgadan kartp nc Dalgaya sokan deiim btn lkelerdeki neoliberal geilerdir. te yandan muhafazakrln ykselii ilgin bir ekilde neoliberal yaplanmayla paralel olarak gidiyor; Kuzey Amerika, Bat Avrupa ve Trkiye rneklerine baktmzda bunu rahatlkla grebiliriz. ncs, ilk ikisi ile de balantl olan Susan Faludinin, geri tepme (backlash) olarak kavramsallatrd, Amerikada 1970lerde nc Dalgann da ortaya kyla beraber kinci Dalgann ve kazanmlarnn grnmez hale gelmesidir. Bu kazanmlarnn tersi ynnde politika oluturma gereinin bizzat politikaclar, karar alclar tarafndan dile getirilmesi, medyada feminizm algsnn gittike olumsuzlamasdr. Geri tepme ayn zamanda Kuzey Amerikada ve Bat Avrupadaki feminist hareket
337

336

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

ierisinde gemiteki feminist aktivizmin sorgulanmasn da tanmlayan bir terim. Bu adan bir rnek Betty Freidandr. 1990larda o yllardaki hak talepleri iin, Aslnda ok fazla talep etmiiz, der. Bahsettii, 1963 ylnda yazd Kadnln Gizemiinde (The Feminine Mystique)2, yer alan hak talepleri tabii ki st orta snf, beyaz kadn znenin hak talepleridir. 70lerin sonundan itibaren yaanan sre, kinci Dalga Feminizmin karar alma mekanizmalarnda srf kadn olduu iin kadnlarn yer almasn isteme talebinin politika dzeyinde somutlat ve daha fazla kadnn karar alma mekanizmalarnda yer ald bir dnemdi. Fakat bizzat karar alc kadnlar feminizmi lanetlerler. kinci Dalgada Jeanne Kirkpatrick bu andan temsilidir. kinci Dalgayla birlikte kamusal alandaki varl artan kadnlar tekrar zel alana itmeye ynelik argmanlarda bulunurlar. Bunlar bizzat kadnlarn yapmas nerilir. nk kinci Dalgann derdi kadnlarn znelliidir. nc Dalga biraz da bunun iin sadece kadnlarn znellii deil diyor; ama daha sonra onun Peki, hangi politik alan? sorusunu sorduumuzda yant bulamyoruz. *** Trkiyeye geldiimizde ne oluyor? Trkiyede dalga var m, emin deilim. Kadn hareketinde kazanmlar tabii ki var; ama bir dnemi kapatp baka bir dnemi balatacak, patriarkal yapy dntren bir kazanm var m, emin deilim. Bilmiyorum yanl da okuyor olabilirim. Farkl farkl dnemselletirmeler var Trkiyede. Bunlar, erkeklerle eit yurttalk talebinde bulunulan, Osmanl ve Erken Cumhuriyet Dnemini kapsayan kadn aktivizminin ilk dnemi ve 70lerde sol ierisinde gelien bir kadn zgrlemesi fikriyle balantl olarak 1980 sonrasnda bamsz feminist rgtlenmenin ortaya kt ikinci dnem var. Bu iki dnem arasnda ise bir boluk var; yani Erken Cumhuriyet Dneminden 80lere kadar olan sre bu dnemselletirmelerin dnda. 80lerde ortaya kan feminist hareketin kinci Dalga olduundan emin deilim gerekten. Peki, bu dnemi kinci Dalga olarak m, yoksa nc Dalga olarak m adlandracam? Bu ablonla nasl hareket edeceim? Ya da soruyu, Bu ablonla hareket etmem gerekiyor mu? eklinde de sorabiliriz. Ve benim buna cevabm Hayrdr. Bu yzden Trkiye zelinden eer ill dalga kelimesini
2 Freidan, Betty, (2001), The Feminine Mystique, W. W. Norton & Company, New York

kullanacaksak, Serpil akrn da almalarndan bildiim gibi ulus-devlet format ierisinde eit yurttalk talepleri olan Erken Cumhuriyet ncesi ve Osmanl Dnemindeki kadn hareketine Birinci Dalga, 80lerde ortaya kan bamsz feminist harekete de kinci Dalga diyebiliriz. Ama te yandan, btn bu son on ylda yaananlar bir geri tepmeyi de getiriyormu gibi ve bunun neyin geri tepmesi olduuna karar vermek lazm. Yurttalk haklarnn m geri tepmesi? Eer bu sz konusuysa, bu sadece kadnlar iin geerli deil, btn yurttalar iin geerli. Onun iin neoliberal yapy gz nne alarak bakmann daha iyi olduunu dnyorum. Trkiyede feminist sz hibir zaman yaygn ve kabul edilebilir olmad iin geri tepmenin feminist kazanmlarda deil de, kadn haklarnda olduunu syleyebiliriz. nk Trkiyede herkes Kadnlarmz sevmeliyiz, dedii ve kadn haklarnn tannmas gerektiini neredeyse nfusun %90 kabul ettii iin, bu konuda bir geri tepme var. Bu geri tepme Kadn, erkek eitlii diye bir ey yoktur, cmlesinin dorudan karar alclar, kanaat nderleri tarafndan dile getirilmesine kadar gitmi durumda. Geri tepme nedir? Kadn hareketi ierisindeki kadn haklarn savunarak feminist olmama argmanlarnn yaygnlamasn feminizm asndan bir geri tepme olarak tanmlayabiliriz. Ben feminist deilim, ama tabii, kadn haklarn savunurum, sylemi aslnda Trkiye asndan bu dnemlerin geri tepmesini anlamak iin bence iyi bir rnek. Bu mulk konumay da byle mulk bir ekilde bitireyim, deil mi? (Glmeler) Kusura bakmayn, ama byle, gerekten nc Dalgay konumak beni ok zorluyor. Hl byle olduunda ben Trkiyede bir nc Dalgann olduundan deil ama eer bir dnemselletirme yaplacaksa ill ve dalgay kullanmamz gerekiyorsa, kinci Dalgann ierisine Bat Avrupadaki ve Kuzey Amerikadaki nc Dalgann argmanlarnn yerletirilebildiinden ve bunun da Trkiyedeki deneyim asndan aslnda ok zenginletirici olabileceinden bahsediyorum. Begmn ve Semrann sunum ierikleri Trkiye rnei zerinden kinci Dnem Feminizmi ierisinde zellikle 90lardan itibaren kadnlarn znelliinin, o kadnlarn kadnlk kimliini iten kesen, farkl etnik, snfsal, cinsel ynelim, cinsiyet kimlii temelli, farkl znelliklerle birlikte dnlebileceini ve bununla birlikte hareket edilebileceini de gsteriyor ama; bu birliktelik pek sancsz olmuyor... Glnur: Semra 90l yllardaki Krt Kadn Hareketi deneyiminden bahsedecek. Trkiyede 1992den sonra, Krt hareketi ierisinde
339

338

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

ayr bir kadn hareketinin ortaya ktn gryoruz. Trkiyedeki nc Dalga Feminizm de ok kesin olmamakla birlikte o dnem kmaya balayan Roza, Jin u Jiyan ve Jujin dergilerinin ortaya k ile balatlyor... Farkl uluslarn kadnlarnn farkl bamsz rgtlenmeleri olmaldr Semra: ubat 1999da kmaya balayan Jin u Jiyan Dergisinde idim, bugn de o dnemki almalarmz ve bak amz anlatmaya alacam. Kadnn rgtlenmesini gerektiren tm koullar hl geerliliini koruyor. Hl snfl toplum ve onu besleyen erkek egemen anlay mevcut te bu sorunu ve hakszl yaayan kadnlar bir araya gelip, yaadklar sorunlar erevesinde kendi rgtllklerini kurmaya alyorlar nk kadn gemiten gelen ve ne yazk ki ou zaman da kadnlar tarafndan gelecek kuaklara tanan erkek egemen anlayn bir sonucu olarak toplumda tad cinsel kimliinden dolay ikincil konuma dmekte. Bunun yannda kadn tad snfsal kimliiyle de ait olduu snfn veya tabakann sorunlarn yaamakta. rnein burjuva bir kadnn yaad sorunla, ii kadnn yaad sorun, hatta ayn snfa ait olsalar bile ii bir erkein yaad sorunlarla kadnn yaad sorunlar farkldr ve kukusuz kadnlar ait olduklar ulusun sorunlarn da kendi benliklerinde yaarlar. Bu noktada Krt kadn da ulusal, snfsal ve cinsel kimliinden dolay eziliyor, dvlyor, aalanyor. Krt kimliinden dolay toplumdaki dier kadnlardan farkl olarak baka sorunlar da yayor. Krt halknn yaad zorluklar ve feodal aile yaps kadnlar nce ulusal Krt hareketine yneltmitir. Bu amala da siyasi partilerde ncelikle almalarmz oldu. Eski dnem iin sylyorum, daha arka planda almalarmz oldu. Kadn komisyonlarnda veya kartlan bir gazetenin bize verilen bir kesi varsa onun altnda almalarmz yrtyorduk, orada da yazlarmz genelde kontrolden geiyordu. Kazara gemeyip de yaymlanan yazlarmz oldu, olaylar yaadk. Nasl byle dnrsnz, bunlar nasl savunursunuz? dendi bize. Bu mcadele iinde sorunlarmz erkeklerden farkl olmutur. Tam da bu nedenlerden dolay Krt kadnn ayr rgtlenme zorunluluu domutur. Jin u Jiyan ve dier Krt kadn dergileri buna ilikin yol gsterici olmulardr ancak rgtlenmeye dair bir sr sorun yaanmtr ve hl yaanmaktadr. nk partiler, demokratik rgtler, mesleki kurum ve kurulular gibi rgtlenme-

lerde bir hedefimiz vardr, bir de bunu besleyen bir programmz. Bu programa inanan insanlar gelir, inanmayanlar ise gelmezler. Ama yaratacamz bir kadn rgtll, hem de Krt kadn rgtll ise iin rengini biraz daha farkllar. Her ey yle programda yazld gibi ilemiyor. Karmza ait olduklar snfa, konuma gre farkllklaan eitli sorunlarla kyor. Dolaysyla oluturulacak rgt, entelektel Krt kadnndan, okuma yazma bilmeyen Krt kadnna, kentli Krt kadnndan, kyl Krt kadnna, burjuva Krt kadnndan, ii veya emeki Krt kadnna, evde alan Krt kadnna kadar tm Krt kadnlarn kucaklayabilmelidir. Onlarn yaad sorunlar rgtlle yanstabilmeli ve beklentisine cevap vermelidir. nk bazen sizin nnze koyduunuz beklentilerle, baz kadnlarn sizden beklentileri ayn olmayabiliyor. Bunlar ortak bir paydaya getirmek zorundasnz. ounlukla kadnlar arasnda var olan bu farkllklar yaratacanz rgtn nnde bir engel gibi grnse de yle deildir. Aksine bu sizin renkliliinizdir. nemli olan bu kadn kesimlerini iyi tanmak ve onlarn renklerini rgtllnze tayabilmektir. Zor olansa, gerek kadnlarda gerekse erkeklerde hakim olan nyargy krabilmektir. Ayrca Krt kadnn ayr rgtlenmesinin salad birok avantaj da mevcuttur. nk karma rgtlenmelerde kadn olmaktan dolay yaadklar sorunlar anlatamyor ve kendilerini yeterince ifade edemiyorlar. Gerek politik yaamda yeni olular, gerekse birikimlerinin erkekler kadar olmamas ve bunun beraberinde yaadklar, Yanl yaparm, veya Yanl sylerim, kaygs kadnlarn bu tr yaplanmalarda sessiz kalmasna neden oluyor. Bir dier avantaj ise kadnlarn birbirlerini daha iyi anlamalar ve daha iyi dayanabilmeleri. rgtllk kadn politikaya ve mcadeleye hazrlayan bir eitim misyonunu da ieriyorsa o zaman bu hazrlk srecini kadnlar kendi rgtleri araclyla birbirlerinin tecrbelerinden yararlanarak ve birbirlerinin omuzlar zerinde ykselerek tamamlamal, ancak ondan sonra karma rgtlenmelere tamallardr. Yresel anlamda dier rgtlerden bamsz olarak kadn hareketinin kendi ynetimini, organlarn oluturmas, kararlarn kendi almas ve yaama geirmesi de son derece nemlidir. Son olarak da, farkl uluslarn kadnlarnn farkl bamsz rgtlenmeleri olmaldr diye dnyorum. Her ne kadar kadn olma noktasnda birleiyor olsanz da ayr uluslarn kadnlar olmanz yaadnz sorunlar da farkllatryor. Btn haklar gasp edilen, dili, kltr, kimlii yok saylan bir halkn kadnlar olmak ayr rgtlenmeyi gerektiriyor. imdilik syleyeceklerim bu kadar, teekkr ediyorum.
341

340

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Begm: Ben de bugn Queer Teori nedir? Nasl tanmlarz? sorularn ve Queer Teorinin feminizmle ilikisini sizlerle birlikte dnelim istiyorum. Birinci, kinci, nc Dalga diye dndmzde, nasl modernleme srecinde feminizmi alglayamyorsak, yani Birinci Dalgay tamamladk, sonra kinciye geeceiz, ondan sonra ncye geeceiz ve biz de modernlik seviyesine ulap nc Dalga Feminizmi baarr hale geleceiz diyemiyorsak, cinsellik kavramlarn da bu erevede tartmalyz. nk her ne kadar Amerikada ya da ngilterede kinci Dalgann bittiini dorulayabilecek bir paradigma deiimi sz konusu olsa da, dalgalar arasnda benzer srelerin devam ettiini, krtaj hakknda biz burada konuurken Amerikada da ayn ekilde tartldn fark ettiimiz iin tm bunlar bir yerden bir yere gei gibi dnmemek gerek. Ayn ekilde btn bu kavramlarn bizim dilimize eviri ile geldiini de unutmamak lazm. eviri derken hem kavramlar hem de deneyimleri kastediyorum. Hem yaanan deneyimlerin kendisi hem de bunlarn kavramsallatrlmas ve dnemselletirmesi ayn deil. Biz de deneyim evirisinden ziyade akademik eviri daha arlkl olarak var. Bu aslnda bir sorun. Bu yzden, Trkiyeye bunlar nasl yansyor, biz bunlar nasl adapte ediyoruz? nc Dalga ya da Queer Teorinin bizdeki yansmalar nedir? gibi sorular da gndeme geliyor. 2005-2006 senelerinde doktora tezimi yazarken stanbula geldiimde, LB kadnlarla alan almas yapyordum. Queer? diye sorduumda, Lambda stanbuldan bir arkadam bana Daha dur, dedi, nce lezbiyenlik zerinden politika yrtmeliyiz. 2007 ylnda tezimi yazarken btn literatr Queer Teori derken, benim beraber altm kadnlar queer kelimesini tartmyorlard henz. Bugn belki queer ok hip ve popler ve belki ok da seksi bir ey olmaya balad ama btn bunlar problematize ederken Biz bunu Trkiyeye nasl eviriyoruz? ve evirirken Bu deneyimleri biz aslnda kendi kendimize nasl farkl retiyoruz? sorusunu hem nc Dalga, hem de queer iin dnmemiz gerekiyor. Feminizme queer yaklamlar nc Dalga Feminizmle, Queer Feminizm dediimiz ey -ki bence Queer Feminizm diye bir ey olamaz, onu da biraz aklamaya alacam- aslnda belirli tarihsel srelerden geliyorlar. Yaasn ki Gilles Deleuze, Jacques Derrida gibi dnrler var ki zcln, yapsalcln ve byk anlatlarn tartlmas

mmkn oldu. Btn bunlara baktmzda queer sanki nc Dalgann yaratt zgrlkler ve olaslklar iinde kendine yer am bir para gibi gzkyor olabilir ama aslnda ikisi ok farkl tarihsel konjonktrlerden gelen fakat ayn teorik, kavramsal atmalarla bir araya gelen ve zaman zaman da ayrlan iki hareket. Byle baktmz zaman genel anlamyla feminizmin derdi kadnlardr ve daha ziyade de genderdr, tam karlamasa da Trke evirisi ile toplumsal cinsiyettir. Queer hareket u anda gey ve lezbiyen almalarnn iinden yryor gibi grnse de aslnda normatif olan, normalletiren deerleri eletirmesi baznda gey ve lezbiyen hareketten farkllar. Queer hareket nedir? diye dndmz zaman anti-ontolojik ve kimlik kart bir yaklamdan sz etmek gerekir. Sibel Yardmcnn kimliksizletirme diye bahsettiini,3 ben farkl kimliklerin birbirleriyle oynamas olarak tanmlamaya alacam. Ben queerim, diyemeyiz nk queer var olabilecek sabit, ontolojik bir yap deildir, ayrca kimlik kartdr. Bugnlerde gey ve lezbiyen kavramlar queerle deitirilebilir gibi kullanlyor, sanki Ben lezbiyenim, derken Ben queerim, de diyebilirmisin gibi ama aslnda Ben queerim, demek, queer kelimesinin anlamna ters dmektedir nk sadece queer hareketler, davranlar, yaklamlar olabilir ama queer kimlik kartysa, Ben queerim, demek ya da Queer Hareket, Queer Feminizm gibi tanmlamalardan bahsetmek problemlidir. Feminizme queer yaklamlar ya da feminizmi queerletirmek gibi pratiklerde bulunabileceimize inanyorum. Queer aslnda Amerikada da, Anglo-sakson akademik dnyada da bugn problem yaratyor. Nasl Post-feminizme gelmisek, artk temel metinleri olan bir Queer Teoriden bahsederken Queerin de mi sonuna geldik? sorusu da gndemde nk artk queer de gey ve lezbiyen almalar gibi akademide Queer almalar (Queer Studies) ad altnda kurumsallamaya balad. Bu neden sorunlu? nk esasnda queer kavram btn bu yaplar zorlad ve tartt iin, kurumsalcla, sabitlenebilir fikirlere, sabitlenebilir kimliklere, akkan olmayana kar durur, dolaysyla akademik krslere sdrlamaz. Bugne geldiimizde ise nc Dalga Feminizm tartmasnn olduu bir yerde Queer sonrasn m artk tartmamz gerekir? diye sormak mecburiyetindeyiz.

3 Yardmc, Sibel, (2012), Ne O! Ne Bu! Ne u! Queer Kuram ve Kimliksizleme, Skopblten(http://www.e-skop.com/skopbulten/ne-o-ne-bu-ne-su-queer-kurami -ve-kimliksizlesme/749 )

342

343

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Queer dediimiz zaman daha nce de sylediim, akkan kimlikler mevzusu Kendimi tanmlayamam, bugn buysam, yarn u olurum, hepsini atarm sonra baka bir ey olurum, gibi bir bukalemun izlenimi verebilir ama bence bu da ok problemli. nkt queerde de kimliini deitirebilme olasl onun altn boaltmas tehlikesini yaratmasnn tesinde aslnda Simtenin nc Dalgada de iaret ettii gibi benzer ekilde queerin de neoliberalizm tehlikesine dtn gsteriyor. Neoliberalizmin bizi ektii, bugn Zaradan giyinirim, yarn da Zapatista gibi grnrm tuzana dmememiz gerekiyor. Yani queer olmak neoliberalizmin bize sunduklar arasndan istediini semek demek deil ki (o seim meselesi de zaten tartlmas gereken bir kavramdr, nk istediimi semem gibi bir durum sz konusu deildir zaten, seebileceklerim bana belli limitler ierisinde sunulur). Kimliksizlie veya o kimliklerin akkanlna, deikenliine atfeden queer hareketin neoliberalizm tehdidine dmeden bak as ya da yaam biimi olarak hayata geirilmesi gerekir. O nedenledir ki mesela Judith Butler Cinsiyet Belasndan sonraki metinlerinde queer etikten bahsederken Ebu Garipten bahseder. Hi cinsellikten fark etmeyeceimiz ama bu kimliklerin nasl attn, nasl farkllatn grebileceimiz queer adaletten, queer etikten bahseder. rnein Hrant Dinki anma yrynde Hepimiz Hrantz, hepimiz Ermeniyiz derken o gn ben Ermeni olmay tercih ettim deil, tam tersine aslnda o farkl kimlik deneyimlerini yeniden dnme, kendi yaralarmz bakalarnn yaralaryla birlikte tanmaya yol aan bir queer etikten bahsettiimiz zaman queerin, sadece cinsellikten ve cinsel farkllklardan bahsetmekten te btn bu kimliklerin nasl oynatn, farkllatn gsteren bir dnme biimi olduunu grebiliriz. Queer etik, queerin sadece maskemi takarm, istediim kimlie brnrmn tesinde ii boaltlmam bir pratik deil, aslnda kimliklerin atmas ve politikas olduunu gstermeye alr Queer aslnda bence bir kimliksizlemeden te, kimliin eletirisi ve o kimliin nasl kullanlacana ilikin bir dnce pratiidir. Queer bize kadnn ve erkein eit olduu veya feminizmin sunduu gibi bir gelecek topyas sunmaz nk queerin temelinde belirsizlik, muallaklk vardr. Queer gelecee ynelik bir niyettir ama o gelecekte ne olacann bilinmezliini ierisinde barndrr. 1990larda queer hareket ortaya kt zaman tam da gey ve lezbiyen hareketinin kendilerini oturtmaya baladklar ve kurumsallatrdklar bir dnemdi ve queer hareket gey ve lezbiyen
344

harekete Dur, demiti. nk queer cinsellik tartmalarnn hibir ekilde kimlik politikalar zerinden sabitlenip, bir kimlie oturtulamayacan savunmaktadr ve 1990larda queer aslnda bizim ibne hakem derken kullandmz gibi aalayc bir anlamda kullanlrken, bugn sahiplendiimiz, yeniden rettiimiz onurlu bir kavram olarak anlalyor. Ama burada queeri olumsuz anlamndan onurlu bir anlama evirdiimiz gibi ibneyi de evirebilir miyiz? bne queere benzer mi? Btn bu problematiklerle birlikte bugn, 80lerde Amerikadaki AIDS hareketinde ecinsel erkeklerin mtemadiyen lmesinden ve btn Amerikann buna zlmemesinden doan bir queer hareketi konuuyorsak, unu da tartmamz lazm: Trkiyede biz bu tarihsel konjonktrde queeri nereden alyoruz, nereye gtryoruz ve bununla ne yapyoruz? Mesela Cneyt akrlar ve Serkan Delicenin derledikleri, bu hafta Metis Yaynlarndan kan Cinsellik Muammas4 kitab Trkiyedeki queer eylemlilikler ve hareketler zerine deneyimlere yer veriyor. Queer sylemi zerinden aslnda queerin kendisinin de belirttii gibi ne olacan bilmiyoruz, greceiz; ama bir yandan da, Judith Butler, Eve Sedgwick gibi, Queer nedir? sorusunu tanmlayan temel metinler, queer hareketlere rnekler veren eyler varken artk aslnda Trkiyede queer hareket mi retiyoruz, queerden mi bahsediyoruz, ne yapyoruz? sorusunu birazck zmlemek lazm. Gender ve Queer Teori Son olarak tekrar feminizm ve queer meselesine gelecek olursam queere yneltilen en byk eletirilerden bir tanesi feminizmin temel kavram toplumsal cinsiyet (gender) meselesini sorunsallatryor olmasdr. Gender dediimiz ne? Kadnla erkek arasndaki ilikilenme biimine baklmas. Her ne kadar nc Dalga Feminizm de toplumsal cinsiyeti skmeye alsa da temelde yine de bir kadn ve bir erkekten bahseder, bir de arasna bir spektrum ekler, erkek kadn arasnda gidip geldiimiz bir alan oluturur bizim iin. Queer Teori bu ikili cinsiyet sistemini tamamyla yok sayar ve btn bu ikilikleri ortadan kaldrmaya alr. Btn bu ikilikleri ortadan kaldrmaya alt zaman da feminizmin en nemli hareket etme alann batan eletirmi olur. O nedenle de queerin feminizmi bozan bir taraf olduu dnlr. Ama te yandan baktmz zaman da aslnda queer, feminizmin en temel
4 akrlar, Cneyt ve Delice, Serkan (Ed.), (2012) Cinsellik Muammas, Metis Yaynlar, stanbul

345

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

kavram olan kadn, z-kart yapskm tartmalaryla birlikte sorgulamak iin de en temel aralardan bir tanesidir. Feminizm de queer iin ayn nemi tar nk g tartmalar queerde en nemli sorunlardan birisi haline gelmitir. Queer btn bu kimlikleri yok sayarken veya Onu da alrm, bunu da alrm, derken, Foucaultnun Queer Teoriyi kurgulamasndan bugne gelene kadar kaybettiimiz g tartmasn da ne karr. Queer ok ak, herkesin katlabilecei bir ey gibi grnr. Queer btn normallerin tersini tartrken sadece heteroseksellik kart gibi kurgulanr ama aslnda queer sadece gey ve lezbiyenlerin, translarn, biseksellerin sahip olduu bir duru, hareket biimi deildir; heteroseksellerin de queerleme olaslklar vardr. O yzden de queer sadece normal, normatif, deer kabul edilen ve g hiyerarisi iinde hegemonik olarak yerletirilenin eletirisidir. Byle baktmz zaman herkes queerleebilir. Burada hepimiz queer bir hareket ve eylemlilik ierisine girebiliriz. Bu demektir ki queer o zaman herkes ve hibir eydir. Peki, queer ayn zamanda hem her ey, hem de hibir eyse o zaman g ilikilerini nasl tartacaz? Baktmz zaman queer hareket nne gelen herkesi almyor iine. Onun da kendi dlayc pratikleri var. rnein Amerikadaki queer hareket temelde gey erkekler tarafndan yrtlen bir hareket olarak balad. Bu adan baktmz zaman da feminizm, queer hareketin g ilikilerini sorgulamaya devam etmesi iin ok nemli bir faktrdr. Glnur: Ben de arkadalar konuurken notlar aldm ve izninizle birka noktaya deinmek istiyorum. Btn kategorizasyonlar gibi dalga kategorizasyonu da sorunlu, nk linear bir tarih algs veriyor ve ne kan mcadeleleri de bu tarihsel izgiye uydurmaya alyor. Ama ben btn genelliine ramen yine de kategorizasyonlarn hareketlerin btn niteliklerini anlatamasa da ne kan taleplerini anlamak asndan verimli olabileceini dnyorum. Bu dnemlere ait metinlere baktm zaman yaplan kategoriye uygun taleplerin ne ktn kendi amdan gryorum ama bu kategorilerin en nemli sorunu aslnda, Simtenin de deindii gibiounlukla Bat odakl olmalardr. Hakikaten de kategorileri yerelletirdike deneyimler arasndaki farklar grmek daha da imkansz oluyor. Birinci Dalgann ve kinci Dalgann taleplerini bat deneyiminde ok net grebiliyorsunuz; zellikle smrge kart mcadelede. Amerikada kadnlar oy hakk mcadelesine baladklar zaman beyaz kadnlar ile siyah kadnlar arasnda ortaklk kurulabilmesini salayan en nemli olay, siyah kadnlarn, siyah erkeklerle birlikte yrttkleri zgrlk mcadelesinde, erkekler
346

kadnlara Bu mcadele ierisinde olun, derlerken; kadnlar iin oy hakk gibi, birtakm kadnlk taleplerini de zgrlk mcadelelerinin paras olmasn istediklerinde siyah erkeklerden ret almalaryd. Dolaysyla kadn haklar mcadelesinin tarihinden bahsederken gerekten birok olayn i ie getii bir sreten bahsediyoruz ama anlatrken ok temel bir kurgu yaplabilir. Birincisi, nc Dalgaya kadar olan kamusal alana, politik haklarn kazanmna ynelik taleplerde eitlik vurgusunun net bir ekilde ne ktn gryoruz. nc Dalgadan sonra ise zgrlk vurgusu ok daha belirgin. Belki de en fazla kafamz bu zgrlk vurgusunun kartrmas gerektiini dnyorum. Dolaysyla nc Dalgaya kadar feminizmin asl damar bir tr negatif ortaklk nerisi iken, yani Farkl haller ierisinde de olsa bizler kadnlar olarak eziliyoruz, vurgusuyken, nc Dalgadan sonra btn farkl feminizmlerin kendi ierisinde rgtlenip, adeta bir konfederasyon gibi mcadelesinin nerilmesi. kincisi, ben bunu kafamda yle kategorize ettim ama hep birlikte tartabiliriz, nc Dalgaya kadar belirgin bir biimde toplumsal cinsiyet rollerinin yklmasna ynelik bir talep var. Bunu, nc Dalga Feminizm ierisinde yer aldn dnebileceimiz, kendilerini de yle ifade eden yazarlardan okuduumuzda yle bir iddiayla gerekelendirildiini gryoruz: nc Dalgaya kadar ncelikle ekonomik ve sosyal taleplerin sunulabilmesi iin kadnlar, Cinsellik ve buna bal birtakm durumlarn geri planda tutmak zorundaydlar, diyorlar. Bu yzden, Toplumsal cinsiyet rolleri ldrlmeli, kadnlk halleri de erkeklik halleri de ldrlmeli, eklinde bir talebi ne karmak zorundaydlar. Simtenin syledii anneler feminizmi ve kzlar feminizmi aslnda nesil farkllna deil de kltr farkllna iaret ediyor. Kz kltr feminizmi (eletirmek iin ruj feminizmi de diyorlar buna) burada cinsellie ynelik taleplerin ne kt, kadnln yapskmc bir ekilde sahiplenildii, farkl bir kadnlk vurgusunun da zgrletirici olabilecei, cinselliimizin yasaklayc, dolaysyla dorudan kadnlmz zerinden bizi basklayc bir etki douramayaca gibi etkilerin ktn gryoruz. Son olarak btn bu tartmalar, neoliberalizmle dorudan balantl olarak, son dnemdeki zgrlk tanmndaki deiim zerinden de okuyabiliriz. zgrlk vurgusunun ok bireyselletiini gryoruz. htiyalarn ve arzularn giderilmesi zerine konuan, kendi ayaklarnn zerinde durmaya odaklanan, dolaysyla zgrl adeta bir tr sorumluluk olarak kiinin zerine ykleyen yeni bir zgrlk tanmndan bahsediliyor. Hlbuki n347

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

ceki dnemin yazar ve filozoflarna baktmz zaman zgrlk meselesi aslnda devletin, hakkn, devin, sorumluluun, cemaatin ne olacana ynelik bir tartma. Yani beni anlayabilmenin yolu; Simtenin syledii yapsal ilikileri anlamaya ynelik bir tartma. imdi btn bunlardan yola karak zgrlk tanmndaki bu deiim zerinden biz nc Dalga Feminizmi nasl okuyabiliriz? Cinsellik meselesini gerekten ok nemli grdm iin, hem nc Dalga hem de queer tartmalarnda beden politikalar tartmalarnn ne kyor olmasn nemli buluyorum. Queer bir siyaset mmkn m? nci: Begmn konumasnda at nokta bence bizim burada tartmamz gereken nokta. Queer Teoridir, dedi ve bu teori bir feminist olarak bana son derece zihin ac geliyor ama birok adan feminizmle queer karlatrlabilir deil bence. Bunun en nemli sebeplerinden biri, feminizmin siyasal bir hareket olmasdr. Feminizm derken bir teoriden, metinler aras bir eyden konumuyoruz, bir hareketten konuuyoruz. Queer bana bir siyasal hareket gibi gelmiyor, hatta siyasal harekete kaplar kapattn da dnyorum. nk znenin yok edildii bir yerde siyaset yapmann yolunun ne olduunu bilmiyorum. Dolaysyla queer cinsiyeti tartmaya amada, ezberlerimizi bozmada, son derece nemli bir teori ama siyaset yapmann nn tkadn dnyorum. Bunu sylerken feminizm ve queer arasnda bir hiyerari kurmuyorum. Feminizm daha yukarda, queer daha aada gibi bir eyden bahsetmiyorum ama ikisinin bir arada dnlmesinin nedeni bence feminizmin de giderek siyasal talep olduunun unutulup, akademik, teorik bir uraa dnm olmas. zellikle nc Dalgaya baktmda bunu gryorum, metin dzeyine baktnzda ok radikal laflar var ama bir hareket anlamnda, dntrc bir g olma anlamnda ok da etkili deil. Benzer ekilde nc Dalgann da iinde olan ama genel olarak gnmz siyasi tartmalarnda ska denk geldiim oullama, akclk, apraz kimlikler vs. sylemlerine baktmzda bence btn bu kimlik meselesini iktidar ilikileri (Begm g dedi) balamnda dnmediimiz zaman hibir yere varmamz mmkn deil ve bu sylemler bizi bunu dnmekten de alkoyuyor. Bir de kapitalizm, ileri kapitalizm, neoliberalizm, nasl tanmlarsak tanmlayalm, giderek merkezileen bir iktidarn -rnein T.C. kimlik numaralaryla btn hayatmz srekli izleyen ve kontrol edebilen- varln dndmzde bunun karsna

bu kadar ok paral, oul, kolektif olmayan bir muhalefet yerletirmek bana problemli geliyor. Begm: Queere yaplan en byk eletirilerden bir tanesi sylediin kimlikleri ortadan kaldrarak siyaseti imkanszlatrd zerinedir. Lezbiyen kadn kimlii zerinden politika retmek sanki daha nceden bir tarifi varm gibi daha uygulanabilir bir politika yapma biimi olarak algland zaman queer sanki btn bunlar imkansz klyormu gibi oluyor. okluluk olarak alglamyorum ben queeri, daha ok kimlik akkanl olarak gryorum ve btn bu kimliklerin akkanl zerinden siyaset retilebilir diye dnyorum; queer etik ve adalet de burada balyor zaten. Queer etik zerinden politik hareket retmenin ok daha mmkn olduunu dnyorum nk bir kere birok farkl kimlii bir arada alglayabildiimiz ve onun zerinden tannma politikalar retebildiimiz bir alan aar bize. Bunu derken rnein sadece Krt kimlii zerinden tannmaya almak ve bunun zerinden bir hareket oluturmak daha nemsizdir ya da ktdr demek istemiyorum ama queer farkl kimlikler arasnda bir a kurabilmeye imkan tanr. Queerin at imkan, birok farkl kimliin ve birok farkl tannma mcadelesinin ierisinde iliki kurarak var olabilmektir nk hepimizin paylat bir adaletsizlik yaras var nci: Hepimiz ok apolitik bir sz deil mi? Begm: Deil. Aslnda hepimizin bir yaras var ve bu yzden hepimiz Hrant iin mcadele etmeliyiz; yani herkesin bir yaras var ve o yaralarn farkna varlp, birlikte hareket edilmesi gerekiyor. Queer bu yaralar sadece Krtn yaras, lezbiyenin yaras olmaktan karp, sosyal adalet zerinden yaralarmzn ortaklatn grerek hareket edebilme alanlar salyor. nci: Bu ok aydnlanmac bir yaklam deil mi? ok modernist aslnda. nk modernizmin istedii kiilik yaps da aslnda senin tarif ettiin gibi empatik bir kiilik yapsdr. Herkes kendini bakasnn yerine koyabildii zaman modernist proje de baarl olabilir. Bu btn modernist teorilerin 1950lerde syledii bir grtr. Senin sylediin bu gre son derece yakn deil mi? Begm: Aslnda deil bence, nk queerin bahsettii kozmopolitanizm teorilerinin ortaklat evrensel insan deildir. Evrensel deerin ne kard Hepimiz en nihayetinde insanz ve birbirimizi anlamalyz ve ortaklatmz bir yara var, syleminden kmaz queer, o yzden de farkllayor diye dnyorum. Simten: Gittike modernizme daha fazla yaklatm hissediyorum. Feminist hareket ve teori ierisindeki temel sorum, Mikroyu gzden karmadan acaba makroyu nasl tanmlayabili349

348

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

riz? nc Dalgay anlatrken ve oraya bakarken de temel sorunum bu soruyla ekilleniyor. Bu yzden nc Dalgann paral halinden bahsederken sknt olarak deil de rahatszlk olarak tarif ettim; nk tam tarif edemiyorum. Bu durum beni rahatsz ediyor; ama o paralar da grmemiz gerektiini dnyorum. Bu aslnda Begmn bahsettii gibi evrensel anlatlara kart bir duruu beraberinde getiriyor. Feminist hareketin ierisinde modernizmin evrensel anlatlarnn kstlayclndan ve zgrleme potansiyelinden bahsediyoruz; ancak, bu zgrl nasl bir yap ierisinden tarif ettiimize de bakmamz gerek. Bu tarifimiz kapitalist bir yap ierisinde, gnmzde ise kapitalizmin bugnk hali olan, neoliberal bir yap ierisinde oluyor. Muhalif olabilecek her trl oluumu paralara ayrarak aslnda yapsal muhalefetin nn kesen siyasal bir ereve ierisinden oluyor. Peki, byle olunca ne oluyor? Mesela, nc Dalgann tanmlayc zelliklerinden biriydi bu, feminizm bir yaam tarz haline geliyor, apolitikleiyor. Begm: Yaam tarz olmas neden apolitik oluyor? Simten: Feminizmi sadece bir yaam tarz olarak tarif edince sanki muhalefet ettiklerimizi yeniden retiyormuuz gibi oluyor. O yaam tarzn politikaya dahil etmek gerekiyor; ama bu parallk iinde arzulanan muhalefeti salayamadmzdan sorun ortaya kyor. Bu paral hl belki platformlarla giderilmeye allyor; ama bu yaplar da ya bir proje ya da bir mesele zerinden oluturulabiliyor. Hlbuki yapsal muhalefet sadece teker teker meselelere odaklanan bir muhalefet deil. Smr ve ezme biimlerine, daha dorusu, cinsiyet, snf, etnisite eksenli farkl smr ve ezme biimlerine birarada muhalefet edebilen yaplara ihtiyacmz var. Feminist politika bunun iin nemli gibi geliyor bana. nc Dalgay karakterize eden akademi/aktivizm ilikisiyle ilgili de bir ey sylemek istiyorum. Akademik faaliyetin aktivizmle, aktivizmin de akademik faaliyetle balantl olduunu, Teori burada, pratik urada, gibi bir dnyann mmkn olamayacan dnenlerdenim. Ama nc Dalga da bu kopukluu mmkn klmaya alyor. Skntlar burada. ok umut verici birtakm almlar sz konusu, ama bir tarafta akademide gettolaan feminist akademisyenler, br tarafta ise akademinin tamamen dnda duran feminist aktivizm eklinde bir ayrma sz konusu. nci: Akademide ok radikal feminist, ok radikal eyler yazan kadnlar yazdklarn Bu almay yapmam salayan kocama, ocuuma teekkr ederim, diye bitiriyorlar. Simten: O biraz kinci Dalgann etkisi.

*** Esen: Ben Semraya bir soru sormak istiyorum. Jin u Jiyan Dergisini kardnz dnemde, o dnem kan ve Krt olmayan feministlerin kard Pazartesi Dergisi vard. Jin u Jiyan, Pazartesiden ya da dier feminist yaynlardan farkl olarak kadnlara ne anlatyordu? Bir de Jin u Jiyan ya da dier Roza ve Jujin gibi krt kadnlarn kard dergiler hareket tarafndan nasl karland? Feminist hareketle ilikisi nasl oldu? Semra: Dergiyi karmaya balamadan nce zaten tm feminist etkinliklerde, ortak toplantlarda bulunuyorduk ama ya siyasi bir partinin bir kolu ya da komisyonu olarak bulunuyorduk. Krt kadnlarna Sizin kadn olmaktan evvel ulusal bir probleminiz var, nce bunu zmeniz gerekiyor, daha sonra kadn sorununu zmeniz gerekiyor, denilen o dnemde Krt kadnlar da yeni yeni bir eyler renmeye ve yapmaya alyordu. Erkekler kadnlara gre biraz daha birikimliydi ve onlarn dedikleri uygulanyordu. O dnemde dier kadnlarla devaml iletiim halindeydik ve ok aktiftik ama yine de Krt kadnlar olarak istediimiz sz tam anlamyla syleyemiyorduk, nk erkeklerle rgtlendiimiz yaplardan bamsz hareket edemiyorduk, sanki bir denetim vard. Jiyan Dergisinin kma nedenlerinden biri buydu, dieri de Krt kadnlarnn sadece Krt olmaktan kaynakl sorunlar vard; mesela yakn ikence gryor, ben avukatm, birebir dosyalarnda bile mevcut, kz kardeini, eini getirip, yannda tecavz ediyorlar. Srf Krt kimliinden dolay buna benzer eyler yaanyordu. Dier kadnlara gre daha farkl bir ezilmilii olduu iin ayr bir rgtlenmeye ihtiya duyuldu. ubat 1999da dergi kuruldu, bu da iki yl srd. Gzel bir alma olmasna ramen devam edemedi. Birinci nedeni dergiyi karanlarn Krt kadnlar olduu iin ve dergide hem feminist hem de siyasi sylemler mevcut olduu iin devaml toplatlyordu. Onun dnda maddi skntlarmz oldu. Byle olunca ok da uzun sremedi. Katlmc (a): Tirajn hatrlyor musunuz? Semra: Valla hi hatrlamyorum, baya oldu nk. Zaten kt anda toplatld iin pek tiraj da olamyordu. Esen: Dergi ile beraber feminist hareketle bir atma oldu mu? Semra: zerinden ok uzun zaman geti. Hatrladm kadaryla yle eyler oluyordu: Bulunduumuz almalarda bazen skntlar yaanyordu. Bu skntlar genellikle feminist hareketin Krt kadnlarnn sorunlarn yeterince bilmemeleri ve konuya biraz uzak kalmalarndan kaynaklanyordu. Elbette Krt kadnlar-

350

351

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

nn Krt olmaktan kaynakl kendine zel ulusal sorunlar vard. Bu yadsnamaz bir gerekti. Feminist hareketin burada belki de bizlerle zaman zaman atmalar yaamasnn sebebi bu gerei Krt kadnn ulusal bazda yaad ve yaayabilecei sorunlar anlamakta zorlanmasyd. nci: Bir alma iin Roza, Jujin ve Jiyann btn saylarna bakmtm. Kendilerini ok net bir ekilde feminist olarak tanmladklar halde hem Trk feminizminin ierisinde yer alamaylar hem de Krt hareketinin iindeki ataerkil yapya eletirel baklar nedeniyle kstrlmlklar vard, zellikle Rozada bunu ok net hatrlyorum. O dnemde bu dergiler dnda Yaamda zgr Kadn diye baka bir Krt kadn dergisi vard ve blgede satlan esas bu dergiydi. Bu yzden bu derginin tirajlar ok dkt ve stanbul merkezliydiler. Fakat tabii ki feminist harekete ok byk bir faydalar oldu, bu dergilerden sonra feminist hareket hakikaten kendine geldi. Sizlere imdi ok tuhaf gelebilir ama 8 Martlarda feminist hareketin kadnlar Krte konuturmad zamanlar oldu, Buras kadn meselesinin yeri, Krtlkle ne alas var? diye baklyordu. Ama feminist hareket bunun z eletirisini de yapt. Krt kadnlarnn seslerini duydu ve ondan sonra bata Pazartesi Dergisi olmak zere buluma alanlar olutu. Feminist hareket Krt kadnlar duydu ama Krt hareketinin duyduundan emin deilim. Mesela o dnem Abdullah calann yakaland ve kadnlarn kendilerini yakt Yaamda zgr Kadn tarafndan kadnlarn kendilerini yakmaya arldklar bir dnemdi. Mesela bu dergiler bahsettiim o kstrlmlk nedeniyle bu ary eletiremediler. Ama buna ramen daha uzun bir dnemde Krt hareketinin de bir ekilde feminizme ya da kadn meselesine daha farkl bakmaya balamasna katk sunduklar muhakkak. Glnur: Aslnda i dnp dolap galiba Bugnn feminist siyasetini nasl yrteceiz? gibi bir soruya geliyor. Son dnemde zellikle maduriyet siyaseti denilen siyaset yapma biimini eletiriyoruz. Maduriyet siyaseti dediimizde Simtenin dikkat ektii dorudan meseleler zerinden hareket eden ve o sorunla ilgili en doru bilgiye ancak o sorunun muhatabnn vakf olabileceini iddia eden yeni bir siyaset biimi var. Bu tr bir siyaset yapmann ise iki nemli sonucu var. Birincisi, kimlik feminizmine yol ayor olmasdr. Esasnda genel olarak feminizmin bir kimlik siyaseti olarak yorumlanmas gibi bir eletiri var ama burada esas problem olan kadnln bir kimlik olarak siyasete tanmas deil, kimliin btnyle kltralist bir erevede ele alnmas. Bu erevenin dna kabildiimiz zaman, yani cinsiyetin snf, din,
352

rk ile balantsn kurabildiimizde maduriyet siyaseti yapamayacak hale geleceimizi dnyorum. kincisi ise, Birinci Dalga Feminizmin zellii olarak sylediimiz siyasetin kamusallamasn getiriyor. Feminist siyasetin bence son dnemde, maduriyet meselesine odaklanmasyla da ilgili olarak en byk sorunu srekli kamusal alana ynelik sz syleyen, dolaysyla da kamusal alan zel alan ikiliini reten bir hal almas. zel alana ait olduu varsaylan cinsellik ve grnmeyen emek meselesini bu yzden ok nemsiyorum. Mesela baz ortamlarda insanlar Ben annemle bunlar konusam anlamaz ki, ya da Annemin bunlardan haberi yok ki, dediklerinde Sen annene anlatmadn m, bunlar annenle konumadn m? diyorum. Feminizmi bu biimde kurabileceimiz bir siyaset biimi olmaktan kartyoruz. Aslnda kendimizden balayarak kendi evremizle byle bir ilikiyi kurabilsek, feminizm bence bundan daha farkl bir siyaset yapma biimi olacak zaten. Dolaysyla burada ok temel olarak unu tartyoruz: Eitliki Feminizm mi yoksa radikal bir feminizm mi? Savunmac bir feminizm mi yoksa zgrletirici bir feminizm mi? Bekret kontrolne mi hayr diyeceiz yoksa bekretin kendisine mi hayr diyeceiz? Bu sorular u an gndemde olan krtaj tartmalar iinde de dnebiliriz. Krtaj meselesi yllardr Avrupada tartlan bir mesele. Bizde tartlmam olmasnn sebebi bizdeki siyasetilerin henz uyanmam olmalaryd, yeni uyandlar. Dolaysyla zellikle kendi alanlarmz dntrmeye ynelik bir siyaset biimi olarak feminizmi tartmay ve sadece maduriyet biimleri zerinden, negatif ortaklklar zerinden ilemeyen bir feminist politikann bugn aradmz cevaplardan biri olabileceini dnyorum. Akademi aktivizm ayrmnda ise, aslnda herhangi bir teoriyi kurarken, onun btnyle politik alan ierisinde nasl tezahr edebileceini dnerek o politikay kurmann kendisi de bir aktivizmdir. En azndan bir praxis gelenei ierisinde dnmek anlamna gelebilir. Ama gerekten kafam ok fazla kartran noktalardan bir tanesi u: Dn sakatlk almalarna bakyordum, ngilterede, Almanyada bir dnya sakatlk almalar var, ok gzel yazlar var, ama sakatlarn kana dedi bu almalar? Bugn proje feminizmi denen ey bu kadar glenebildiyse bunun sebeplerinden biri akademide yazlanlarn ve yaplanlarn yatay olarak paylalmamas nk eer paylalabilseydi o bilgi politik harekete evirilecekti zaten. Projeler ile bu ba glendirmeye de lzum kalmayacakt diye dnyorum.

353

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Dalgalar amak Gne: Simtene bir sorum olacak. kinci Dalga ya da nc Dalga diyebilmemiz iin, feminist hareketin kendi ierisinde geirdii dnmn yan sra acaba bu dalga feminizmleri kendi talepleri balamnda kadnlara ne kadar kazanm getirdiler? kinci Dalga ne kadar geici ne kadar kalc oldu? nc Dalga ne kadar kalc oldu? gibi sorular dndmde Trkiyede AKP ile birlikte bir geri tepme yaandn grmemiz lazm. Ayrca dalga demenin gerekten bir anlam var m? Ya da buna tarihsel bir ayra aabilir miyiz? Simten: Benim akademiden duyduum bir rahatszlm var ve onu ben de yapyorum. nc Dnya ya da kresel gney diye snflandrdnz Trkiye gibi hemen hemen btn lkelerde hepimiz yapyoruz bunu, zira akademi byle bir akademi. ablonlar alp, olduu gibi uygulamyoruz ama bir eyleri aklamak iin kullandmz kavram setimiz arlkl olarak genelde 1950lere kadar Bat Avrupa ve zellikle Fransa, ardndan da Kuzey Amerikadan ve Anglo-Amerikan dnyasndan geliyor. Bundan kanmann yolu birazck sahaya inme, o kavram setine yeni kavramlar sahadan doru katmak oluyor; ama bu kavramlar kullanmamz kanlmaz; nk ne yazk ki, aldmz eitim bunu gerektiriyor. imdi benim yle bir derdim var: Trkiyedeki feminist tarihe bakarken Bat diyorum ama aslnda arlkl olarak AngloAmerikan dnyasndaki feminist tarihle ilgili, dorudan o corafyada ihtilafl olan snflandrmalar hazr kabul etmemek gibi bir huyum var. Onun iin balangta Neye bakabilirim de ben analitik bir ekilde anlayabilirim? derdiyle dndmde, taleplere, kazanmlara bakabileceimi grdm; ama her eyden nce farkl feminist rgtlenmelerin, farkl dnemlerde farkl politik alanlarda doduklarn grp, dile getirdikleri taleplerinin ve kurduklar mcadelelerinin yapsal koullarna baklmas gerektiini dnyorum. Byle baktmda da, kendimden ok da emin olamadan, Trkiyedeki feminist hareketi en fazla iki dneme ayrabilirim. Bir tanesi birinci dnem diye adlandrdm Osmanl Erken Cumhuriyet Dnemi dieri de 80lerdeki feminist hareketin ortaya kt dnem Aradaki boluktan 1945 ile 1980 arasndan hibir zaman emin olamadm, bir tarihiye ihtiyacmz var, o boluun kadn zgrlemesi ve kadn rgtlenmesi asndan allmas gerekli. Glnur: 1945-1980 aras dnem, btn bu hayrseverlik ve kalknma literatrnde ilendi.

Begm: Sol hareketten kadnlar da bu dnemi tartyor. Simten: lerici Kadnlar Dernei zerinden de tartld diye biliyorum. Ama mesela Serpil akrn Osmanl Kadn Hareketi iin ya da irin Tekelinin Erken Cumhuriyet Dnemine ynelik yaptklar analize benzer bir analiz sanrm henz daha yaplmad. Sonra 1980 sonrasnda ortaya kan (gemii var tabii ki, bir anda ptrak gibi kmyor) feminist bir rgtlenmenin birdenbire 1990larda, kadnln ierisindeki farkllklar kesen zellikleri bnyesine aldn, bunu tarttn, eletirdiini ve aktivizmini de buna dhil ettiini ve bylelikle nc Dalgaya gittiini sylemekten gerekten ok ekiniyorum. nk oluumlar tarihe baktnzda byle birden bire gereklemiyor. 1980 sonras feminizmin (buna kinci Dalga demeye hakikaten dilim varmyor o yzden kinci Dnem demeyi tercih ediyorum) dnp baktmzda farkl dalgalara ait olan eitlik talepleriyle, farkllk taleplerinin, kadnlar arasndaki farkllk taleplerinin hepsinin birarada gittiini dnyorum. Oy hakk mcadelesi baka bir yerde, krtaj mcadelesi baka bir yerde, Krt kadnlarn talepleri baka bir yerde duruyor deil. Bunlar Batnn kadn hareketini ekillendiren mcadeleleri, ama Trkiyedeki feminizmin ilerleyii daha farkl taleplerle ve farkl yapsal koullarda ortaya kyor. nc Dalga ktdr, berbattr, bunu kullanmayalm, demiyorum sadece Bu tr dnemselletirmeleri yaparken ve bunlarn zelliklerinden bahsederken bu lkenin zgl koullarn ya da farkl adlandrmalar olabileceini gz nnde bulunduralm, demek istiyorum. Esen: Dalgalar neyi ieriyor, neyi darda brakyor tartmasnn dnda bir de tarih yazm meselesi var. Simtenin de syledii bat kaynakl dnemselletirmeler ve egemen tarih yazmnn handikaplarna feminist tarihi yazarken de takldmz dnyorum. O yzden bence Glnurun syledii gibi bu tr dnemselletirmeler iimizi kolaylatrsa da feminist hareket zerine konuurken dalgalar dnemselletirmesini brakmamz gerektiini dnyorum. Feminist tarihiler kadnlar tarihte grnmyor diyerek kadnlarn tarihini bu yntemle yazdklarnda yine benzer ekilde birilerinin tarihini anlatrken birilerini darda brakabiliyorlar. rnein Serpil akrn Osmanl Kadn Hareketinin tarihinde Ermeni kadnlar yoktur. Dolaysyla bence bu koca koca dnemselletirmeleri brakmalyz. Peki, bu durumda Simtenin syledii gibi mikro ile makro arasndaki balanty nasl bir yntemle kuracaz? Karmzda byle koca bir soru var. Egemen tarih yazmnn ya da alternatif tarih yazmnn dnemselletirmeler ya da btn bu akademik
355

354

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

renme biimi bize unu salyor (ben bundan azade olduum ya da bundan kurtulabildiim iin sylemiyorum ama bu bizim en azndan derdimiz olmal diye dnyorum): Bir eyi bilebildiimizi ya da bildiimiz bilgiden emin olma rahatln saladn dnyorum. Bu olmutur, sonra da bu olmutur, Birinci Dnya Savann sebebi udur, gibi bir tarih yazm yaplyor. Amargideki Feminizm Tartmalarnn dokuzuncusu olan Feminist rgtlenme tartmasnda Nilgn (Yurdalan) bence ok nemli bir ey syledi. Brakn dalga olarak dnemselletirmesini, Trkiyede 80ler, 90lar ve 2000ler dnemselletirmesinin nasl o dnemde var olan baz feminist rgtlenmeleri darda braktn syledi. nk bu dnemselletirmede bildiiniz gibi 80ler feminist iken 90lar kurumsallamtr. Oysa Nilgnn de iinde olduu 90larda ortaya kan Bamsz Kadn nisiyatifi bu dnemselletirmeye smyor. Ve Nilgn feminist tarih bize nasl projeci diyebilir ki diye sordu. Simten: Dnemselletirmeye yine de ihtiya duyuyoruz bence. Tarih yazmak aslnda tarih yapmak da demek Esenin dedii gibi hep bir eyler darda kalyor; egemen tarih anlaynda da bu byle, alternatif tarih anlaynda da Bence dnemselletirme yapmak o dnem arlkl olan ne ise ona bakmak demek aslnda. Bunu yapmak da Bugn neredeyiz? sorusuna yant verebilmek iin nemli diye dnyorum. Mesela evet, 90larda proje feminizmine kaplmayan rgtlenmeler var; ancak Arlkl olan, grnen, hegemonik olan ne? Feminist olduu iddiasyla en fazla kamusallaan ne ya da marjinlere itilmeyen ne? diye sorduumuzda cevabn Proje aktivizmi ierisindeki rgtlenmeler, olduunu grebiliriz. Tarihi okurken o dnem iin egemen olann ne olduuna dikkat etmeliyiz yoksa ben de her dnemselletirmenin bir eyleri darda brakt fikrine katlyorum. *** Begm: Ben farkl farkl noktalarda duyduum kelimelere ynelik bir iki ey sylemek istiyorum. zellikle queer hareketin iinde ok tarttmz iin beni akademi mevzusu huzursuz ediyor. Mtemadiyen kendim de queer hareketin ierisinde olup, devaml atma ierisinde olduum bir durum. En yakn arkadalarmdan devaml Siz akademidekiler fil dii kulelerden bakarak konuuyorsunuz, diye eletiriler geliyor. Akademinin tabii ki de dnya ile ilikilenmesini eletirelim ama bir yandan da nci dedi ya Feminist akademisyenler almalarnda kocasna, ocuklarna teekkr ediyor, diye, biz nereden biliyoruz o koca nasl koca,

o ocuk nasl ocuk, bunlar bilmeden dorudan nasl eletirebiliyoruz? Belirli dogma, kadn-erkek ayrmlar ve hiyerarilerini de varsayarak dnmemiz gerekiyor .Bence bu hiyerariler ierisindeki dnceleri biraz daha krmamz gerekiyor. Akademi ve aktivizm ayrm zerinden dndmde her iki alann da dlayc pratikleri olduunu dnyorum. nk mesela ben okulda alma koullarm dnldnde, o kadar youn alyorum ki aktivizmle ilikilenmem mmkn olmuyor. Ayrca bunun yan sra aktivizm alanna da yle her isteyeni iine alyor, herkes istedii zaman katlabiliyormu gibi bir hava yaratlyor ama byle deil. Lambdaya ilk gidiimde, doktora yapyorum, zmm her eyi (!) ama ieriye titreyerek girdim, nerdeyse otuz yanda kadndm o zaman. Bu rgtler herkesin rahat girebildii alanlar deil. Amargi Kafe ve Kitabevi olduu dnemde giri katnda olmas bile insan sirklasyonu salayabiliyordu ama rgt ile yeni ilikilenmek isteyen biri olarak imdiki yerine kat ya da SFKya iki kat k kabilirsen. Dolaysyla aktivizme dahil olmak kolay da akademiye girmek ok zormu gibi konumamak lazm. Bunun yan sra aslnda akademide rettiklerimizle de aktivizmin alann yaratabiliriz ve o nedenle de yazdmz, izdiimiz eylerin okunabilirlii bence ok nemli. Akademi aktivizm arasndaki ban nasl kurulabileceine dair 2000lerin banda Richa Nagar gibilerin ok geni bir tartmas vard: Akademi ve aktivizm alanndaki kadnlar farklyz ama birbirimizle konuabiliyor muyuz? diye soruyorlard. Bu soruya Richann cevaplarndan bir tanesi Ben Hindistandaki kadnlarla da birlikte yazyorum, onlarla birlikte yaptklarm ngilizceye eviriyorum, ngilizceye evirdiklerimi de lokal dillere eviriyorum, diyordu ama byle bir ey mmkn m? Btn bunlarn hepsini yapabilmek iin insanst bir varlk olmak lazm. Hangi bilgiyi ne kadar paylatmz yine snrl oluyor. Bir de Glnurun syledii feminist hareketin gndemine cinselliin bir trl gelmiyor olma meselesi var. Tezimi yazarken fark ettiim ve yazdklarm Amargideki deneyimlerimdi, 20042005 senesinde Amargi u anki Amargiden olduka farklyd geri ama o dnem ensest davasna kouyorsun, kadnlarn cinselliini savunuyorsun ama bir Allahn kulunun erkek arkada, kz arkada olup, olmadndan hibir zaman haberim olmuyordu nk hibir zaman kadnlar kendi bedenlerini, kendi cinselliklerini konumuyorlard. Varsa bir iki kii kendi ierisinde fiskos konuuyordu. Paradoksal bir ekilde Amarginin ierisinde cinsellik atlyeleri yapyorduk aslnda ama Heteroseksizm nedir? diye sorgulayp, geiyorduk.
357

356

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Feminist hareketteki bu eksiklik zerinden baktmz zaman queerin getirmeye alt o yaam tarznn en byk aktivizm olduuna inanmamn sebebi de bu deneyimlerimdir, nk bu, ulu orta Ben seviiyorum, demenin kard sestir. 2005teki stanbul 8 Mart Platformunda Seviiyorum, dediim zaman bana yle bir baklmt ki tedirgin olmutum. O nedenle feminist hareketin iinde onun bunun bedeninin hakkn savunmaktan kendi bedenimizi bir trl konuamyoruz. Ulu orta konumak herkesin tercihi olmayabilir ama bunu konuabilecek alanlarn olmas gerekir. Feminizm zel olan politiktir diyor, ama hareketin iindekiler zelini konumuyorlar. 2011 8 Mart gece yrynn ardndan da tarttk, o yryte Am benim elletirim, ba benim belletirim diye bir dviz tand iin tartma yaanmt, bu sz kadn edilgen konumuna dryor diye baz feministler tarafndan eletirilmiti. Ben herkesin ellemesini istemiyorum, iddet beni ellemeye alanlardan geliyor, gibi bir tepki gelmiti. Oysa aslnda bu tepki kadn haz alan, orgazm olan, sevimeyi seven veya sevmeyen ama sevimekten bahsedebilen Ben ne yapmak istiyorsam onu yaparm, diyebilen bir kadn ortadan kaldrm oluyor. 2005te de bunu lezbiyen kadnlar zerinden yaamtk. 8 Mart gece yry hazrlk toplantsnda lkyle (zakn) ben Lezbiyen kadnlar da vardr, dedirtmeye alyoruz, orada bir kadn Ama bunu Krt kadnlara nasl syleteceiz? demiti. Oradaki krlma noktas ok gzel bir rnek oldu benim iin. Daha nceleri Krte slogan atlmas engellenirken, 2005e geldiimiz zaman Krt kadnlara biz nasl Lezbiyenler vardr, dedirteceiz? sorusu soruluyor. Ee, biz Krte slogan atyoruz, onlar neden lezbiyenler vardr demesin? diye bir noktaya geldiimizde de aslnda feminist hareketteki bu tr atmalarn srekli olduunu gryoruz. Bundan be sene sonra kim bilir hangi atmalar yayor olacaz? Simten: Bu atmalar u anda da yayoruz. Begm: Evet, u anda trans erkekler zerinden yayoruz. Simten: Yaam tarz konusunda sylediklerine katlyorum Begm. Feminizmi yaamlarmzn ierisine entegre etmeden, st dzeyde, kurtarlm kadnlar mantyla hareket ediyorsak bunda elbette sorun var. Ama benim kastettiim bunun tam da senin konumanda bahsettiin tketebileceini seme zerinden tanmlanyor olmas. Ve bu dorudan politika oluturma alanndan ayrlyor ve idari olarak tanmlanan bir politik alan kuruluyor. O yzden de feminizm artk ok rahat yaplamaz nk artk muhafazakrln yznn hem Trkiyede, hem de dnya
358

genelinde n plna ktn gryoruz. Ama bunu hazrlayan evrede biz politikay idare alan olarak zaten yaadk. nsan kendince feminist olabilir, anlatabiliyor muyum? Benim srekli dilime pelesenk olan blk prklk buradan besleniyor gibi. Yoksa feminizmin yaam tarz olmas konusunda benim bir derdim yok, yaam tarznn politik alandan dlanmas konusunda bir derdim var. *** Esen: Bugnk tartmay tasarlarken de kafamzdaki mesele uydu: Geen sene Feminizm Tartmalarn Feminizmin znesi kimdir? sorusunu sorduumuz bir tartma ile bitirmitik, o tartmalardan bir tanesi de politik hareketlerin arasndaki ittifaklar meselesiydi. Nereden bakarsak bakalm anarist hareket dediimiz hareketin gndemindeki ncelikleri, tarihsellii, kendi sorular ve bunlar tartt politik zemin feminist hareketten farkl. Ekolojik hareket de keza byle Hatta feminizme en yakn hareket olan LGBT hareket ile feminizmin gndemlerinin farkl olduu dahi tartlyor. Peki, bunlar arasndaki ittifak nasl kurulacak? nc Dalga bu farkl ezme/ezilme ilikilerinin birbiri ile ilikisini feminizm iinde sorunsallatryor. Hem Krt, hem lezbiyen, hem feminist, olabilirim peki, o zaman benim politik hareketim neresidir? ttifaklar meselesini ok nemsiyorum ve feminist hareket olarak bu ilikiden kesinlikle besleniyor olmamz gerektiini dnyorum ama mesela anarist hareket, ekolojik hareket, sava kart hareket vs. hepsi ile ittifak kurmamz mmkn m gerekten? Ya da ill kurulmas m gerekir ya da kurulmas gerekiyorsa nasl kurulabilir? nze de sorum bu. Simten: Ben tek bir ey syleyeceim, eer ihtiya olursa amaya alrm. Bu ittifak ancak hak temelli siyaset zerinden kurulabilir; baka da bir ey olmaz gibi geliyor bana. Eer biz kimlik siyasetine kstlanp, kalrsak orada da kalrz. Semra: Bence herkes birbiriyle anlamak, birlikte olmak zorunda deil ama ortak paydalarda bir araya gelinebilir. Begm: Bu noktada bence Hangi yaralarda ortaklayoruz ve hangi sosyal adaletsizliklere kar bir araya geliyoruz? sorusu nemlidir. nk muhalif hareketin bir olaan pheliler durumu var ve hakikaten biz olaan pheliler olarak bir araya geliyoruz. E-maillerin altnda bir imza listesi vardr ya, o hep ayn gruplar ve isimleri tandmz listelerden sz ediyorum. Yaptmz aklamalarda sanki artk konuulmayan bir ballk ve ortaklk varm gibi hissettiimiz... Belki onlarla szde

359

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

ortaklayoruz ama bu ortaklama nasl bir ortaklama aslnda? Lambdada ekoloji tartlyor, Amargide ekoloji tartlyor ama ekolojide LGBT tartlyor mu? Kimler, kimleri tartmay daha zorunlu gryor ya da kimler, neyi daha ok tartmak zorunda kalmyor? Ya da Mazlum-der ile hak araynda olduklar iin ortaklaabilir miyim? Simten: Onlardan bahsetmiyorum ama ben. Begm: Peki, hak temelli derken hangi haktan bahsediyoruz? Bir sr insan bir sr hak aray ierisinde. Ben hak arayn feminizm ya da queer ile ayn zgrleme yolunda grmyorum. ttifaklar meselesine gelince, geen gn bir arkadam bir toplantda Ben bir anarist, queer feminist olarak kendimi nasl tanmlayacam? diye sormutu. Ben aslnda farkl hareketler arasndaki balarn bu bazen bireysel olan bu pratikler sayesinde kurulacan dnyorum. Queer hareket var, bir de feminist hareket var, bir de ekolojik hareket var ve bunlar arasnda bir iliki kur gibi bir ey yok zaten, olmamal. En bata kendi ierisinde kapal rgtlenmeler hayal etmemeliyiz ki onlarn ilikilenmesini de hayal etmemiz gerekmesin. Bu ittifak kendi bireysel politik duruunda tayan kiiler zerinden kurulan alar ierisinde aslnda belki biz bu imkan kullanabiliriz ama onda da yine belirli olaan pheliler arasnda dnp, durup, belirli hak araylar ierisinde davranyoruz gibi geliyor bana. Simten: Hak temelli siyasetten bahsettiim zamanlarda Begmn ifade ettii gibi bir itiraz hep alyorum aslnda. Hak mcadelesi derken, liberal bireysel haklardan bahsetmiyorum; kolektif haklardan bahsediyorum. Teker teker haklarmzdan bahsedemem; nk toplum ierisinde yayoruz, o toplum ne kadar muhafazakr olursa olsun, ki toplum bandan beri muhafazakr bir yaplanmadr muhafazakrln tonu ve rengi deiir ama bu ayr bir konudur... Sonuta biz birlikte yayoruz ve bu yzden bireysel deil rgtllk dzeyinde talep edilebilecek kolektif haklardan bahsediyorum. 19. yzyldan itibaren srekli ezberlerimize yazlan yaam hakkndan bahsediyorum ve temel haklardan bahsediyorum. Giriimde bulunacam, istediimi giyeceim, istediimi yapacam, gibi bireysel haklardan bahsetmiyorum, bunlar hak deildir de demiyorum, ama hak temelli siyasetten bahsederken her eyden nce karnm doyurmaktan, zarar grmemekten, barnabilmekten ve insan gibi dnebilmekten bahsediyorum. Begm: Dndk evrensele ama imdi (Glyor) Simten: Evet, ama ben zaten modernistim. (Glmeler) Bu tr bir aray beni yeri gelecek kimliini giyim tarz zerinden kuran
360

insanlarn maruz kaldklar baskya kar, yeri gelecek kimliini etnisite temelli kuran insanlarn maruz kaldklar baskya kar oluturduklar hareketleri ierisinde yer almaya gtrecektir. Ama tek tek kiilerin haklarndan bahsettiimizde Ben bunu istiyorum, bu da hak, denilen bir noktaya varlr ki bu benim savunduum hak temelli siyasetten hayli uzak bir pozisyondur. Begm: Tamam ama rgtl yrtlen kolektif hak mcadelesinde de hepimiz ortaklaamyoruz ki. Kendi adma ben her rgtn yrtt hak mcadelesi konusunda da ortaklaamyorum... Simten: Hakk tanmlarken evrensel temelde tanmlamamn nedeni tam da bu zaten. Glnur: Fikirlerde ortaklap, ortaklamadm bilmediim ya da yeni olduum ya da belki de ortaklamakta zorlanacam insanlarla birarada siyaset yaparken benim kriterim ise, stnde mutlak suretle mutabakat saladm, itiraz etmeyeceim noktalar zerinden bu ortakl kurmaktr. Mesela krtaj hakk gibi acil bir gndem olduu zaman bu kriteri dikkate alyorum. Ama btn bunlar yaparken ok yakn arkadalarm beni muhafazakr grd. Benim de muhafazakr olabileceini dndm ama hi gocunmadm, deneyip deneyip, bir trl de olmaktan kurtulamadm bir nokta var. in dorusu hl daha politik olarak muhafazakr olarak grnmek pahasna savunduum ey u: Herhangi bir hakkn, talebin, politikann savunulup, savunulmamasnn yol aabilecei sonularn deerlendirilmesinde, o politik hattn belirlenmesinde o hakka, o politikaya, o imkna ulaabilme olanaklar en snrl olan zerinden dnlmesi gerekiyor. Bununla unu kast ediyorum. Mesela Begm dedi ya, Byle bir siyaset cinselliini orta yerde konumak isteyen iin kstlayc olabilir. Tercih edilen, istenen tabii ki mmkn olduunca kapsaml bir siyasi dilin kullanlmasdr ama kabul edelim ki bu ok zor. O yzden ben, politik hattm o alana ulama imkanndan en yoksun olan zerinden belirlemeyi tercih ediyorum. O zaman bu bana o hakkn savunulmasnn ya da savunulmamasnn yol aaca sonularn insanlar arasnda asimetri yaratmayacan, bazen mutlak surette mutabakat salayacam eylerden de feragat etmem gerektiini sylyor. rnein seks iilii meselesi; tercih olarak bunu savunan, Ben seks iilii zerinden hayatm kuruyorum, bunu istiyorum, bununla zgrleiyorum, diyen insanlarn varln kabul ediyorum ama bunun tersi durumdaki insanlarn, arkasnda rgtl bir muhafazakrlk olanlarn zerinden politik szm kurmay tercih ediyorum. Begm: Nereden kurmay tercih ediyorsun?
361

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Simten: Anlamadm ben de. Glnur: unu sylyorum. Seks iiliini tamamen seim zerinden konuamam, hatta bazen hi seim diyemem, diyemeyeceim durumlar olabilir. Begm: Ama seks iiliinin seim olduunu sylemek baka, seks iilii yapan kadnn bir aktrl olduunu savunmak baka, tam anlamyla madur olduunu sylemek baka eyler Zorla seks iilii yaptrlan kadnn da sadece maduriyeti yok. Glnur: Tabii, ama ben kendini ifade edileri asndan sylyorum. Simten: Szn keseceim ama seim mi, aktr m vs. bunlar konumadan da, bunlar zerine uzlamadan da seks iilerinin sosyal hak talepleri iin mcadele edilebilir, benim dediim bu. *** Glnur: Biz seks iilii seim midir meselesi aslnda bir rza tartmasdr ve verileni semek tartmasdr. Politik hattm byle kurduumda Am benim elletirim, sz de kafama yatmayan eylerden biri olabilir. Bu sz sylemenin karlnda kadnlarn ounluu iin hareketle ilikilenmesini engelleyecek bir hat ryorsak, bir taraftan da muhafazakrlk feminizmden daha rgtl bir ekilde kadnlarla ilikileniyorsa kendi adma bu sz farkl alanlara tayabilme hakkn sakl tutarm ama 8 Mart Platformunda bu sz etmeyi tercih etmem. Ecinsel harekette genel olarak yle bir problem olduunu dnyorum: Ben de eylemlerde sylenen bir sr sloganla zdelemiyorum ya da kendimi iyi hissetmiyorum ama buna karlk ecinsel hareket tam anlamyla kendini ifade eden sloganlar ve talepleri dile getirmek istiyor gibi hissediyorum. O sz ertelemek deil bahsettiim, tayabileceim baka alanlar yokluyorum. Bu zaten feminizme ynelik, rgtl bir dlamann gl olduu bir yer olmuyor da, bu gedii aabileceim baka bir alan oluyor mesela. Belmar: Ben Begme ok ksa bir ey soracaktm. Son zamanlarda sk sk queeri tartyoruz ama bugne kadar hep kimlie kar ve kimliksizleme olarak tarttk. Bugne kadar dinlediklerim arasnda ilk defa sen farkl bir ey sylemi oluyorsun. Ben queeri kimliksizleme olarak deil de kimlikler aras bir oynama olarak gryorum, diyorsun. Bunu biraz aabilir misin? Neden kendini o ekilde farkllatryorsun? Begm: Denerim, nk queerin en problemli yanlarndan bir tanesi tanmlanmay reddetmesidir. Queer udur, diyemezsin

ya, o nedenle bir sr queer anlay vardr. Kendi k noktam kimliksizlemenin pratik olarak mmkn olmadna inanmam. Hepiniz bana baktnzda bir kadn gryorsunuz. Sistemin dna kamayz gibi bir yere gelmek istemiyorum ama bunu yapabilmek ok zor. O nedenle adlandrdmz, adlandramadmz, kendi kendimize yarattmz birok kimlik arasnda bir oynama olabileceini dnyorum. Zaten baktmzda hayatmz srdrrken bir kimlikle doup, lmyoruz birok kimliimiz var. Ben zmirdeyken, dnyada Krtlerin bile yaadn bilmeden, lezbiyen kelimesini 18 yana kadar duymam, zmirli biriydim. Oysa imdi bambaka biriyim. Dolaysyla kendi bireysel hayatmzda bile mtemadiyen deiebiliyoruz. Ama politize olma ortamnda her ne kadar queer politikann politik harekete yapt etkiyi bilsem de bunun ne kadar ve nasl mmkn olabileceini elbette tartabiliriz. Ben sadece hak/adalet aray ierisinde, tahakkm ilikilerini reddeden bir mcadelede btn farkl kimliklerle birarada olabileceimizi ve onlar bir ekilde kendi bedenimizde hissedebileceimizi dnyorum ama baka birisinin ayakkabsn giyip, onu hissetmenin hibir zaman mmkn olmadn da bilerek. Birisi geen gn Hrantn cenazesinden bahsederken yle demiti: Cenazede var olanlar ill kendilerini Ermeni gibi hissettikleri iin deil ama kendi yaralaryla o yaray badatrdklar iin oradaydlar, demiti. Buna katlp, katlmamak konusunda emin deilim ama queerin yaratt olaslklardan bir tanesi bence o farkl kimlikleri bir arada, hepsini bir anda bulundurmak deil ama onlar arasndaki geigenliin, kayganln veya tesadfliin, benim dnyaya Krt ya da Trk ya da Ermeni gelmemin tesadflii kadar, zclnn de eletirisini yapabilme imkan tanyor olmasdr. Ama bunlar sylerken Simteniin dedii noktaya geleceiz diye ok korkuyorum, Bugn Ermeniyim, yarn Krtm, derken, bunu ben pazardan elma, armut gibi almyorum. Bunun ne kadar problemli bir politizasyon olduunun da farkndaym nk her ne kadar queeri politize ederek konusak da bunu ok ciddi derecede apolitize edip, neoliberal olan bir queer politika da var. Gne: Bu yaralanma mevzusu sunumunda da dikkat eken bir nokta oldu benim iin. Bu yaralanma ok psikanalitik bir tanmlama bence. Yaras olmayan ne yapacaz? Sadece yaras olanlar m bir araya gelecek? Yaras olan kendi yarasn dier yaral olan insanlarla birlikte bir empati zerinden mi aacak? Yaralar ald zaman bu yeni bir ortak yaraya m dnecek? Ya da farkllklar kalacak, o zaman bu yarann atmayan ksmlar ne olacak?
363

362

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga

Yaras olmayann neye gre yaras yok? Yoksa herkesin mi yaras var? Hristiyan felsefesindeki gibi sann aclarn omuzlarna alp, kendisini bir ekilde onun iin feda etmesi gibi metafizik bir alana m tayacak? Yara tanmlamasn hangi referanslarla baz alarak setin bilmiyorum ama benim bildiim tanmlarda var olan bir referans deil. Yara kelimesini tek bana kullanmyorsun geri, hep bir balamda kullanyorsun ama yine de acaba uygun bir tanm m? Begm: Yara, ButlernKrlgan Hayat5 kitabnda ve sonraki almalarnda injury (yaralanma) olarak bahseder. Daha liberal cosmopolitanism gibi Kanttan gelen, Hepimiz lme kar krlganz, o yzden hepimizin ortaklat zaten bir krlganlk, yara ya da hasar, vardr. Hepimiz lebiliriz, iktidarn da, senin de, benim de, hepimizin lme korkusu var. O yzden Hepimizin paylat bir yara, vardr diyen bir literatr var. Ama benim bahsettiim aslnda sosyal adaletsizliin yaras. Toplumsal adaletsizlik hissinin yaratt daimi hukuksuzluk durumuna kar tannma mcadelesi yrtenlerin kurguladklar injuryden bahsediyorum. Gne: O adaletsizlii hissedenlerin ierisinde o yaray hissedenlerin bir araya gelmesinden bahsediyorsun. Yaray hissedenlerin de psikanalitik bir boyutu var. Hissedenlerin hareketi, hissetmeyenlerin yarasn ortaya karma gc tayor mu? Begm: Baz tartmalarda sylenen O gey onun yaras var ama bilmiyor, gibi bir dil kurmak istemem. Yaradan kastm, ill ki rgtlenilmi, politize olmu bir yerden deil evde otururken, televizyon seyrederken hissettiklerin de olabilir. Gne: Bu da ok genellemiyor mu? Sosyal adaletsizliin de, yarann da tanm ok genel. ktidar yeterince iaretleyen bir tanm m acaba? Belmar: Ben de bu konuda Gnee katlyorum. ncinin de syledii, Empati kurmamz gerekiyor, sylemi bence ok soyut ve havada kalan bir sylem. Yapsal bir deiim olmad srece istesem bile nasl empati kurabilirim ki? Farz edelim ben Roman olmayan biri olarak Romanlarla birlikte bydm ve empati kurmam gerekiyor evet, ama bu empatiyle olacak bir ey deil k! Bir sr yapsal sorunlar ve eitsizlikler varken Ben empati kuruyorum, demek, empati zerinden konumak ok soyut ve bir yere demeyen bir yaklam. Empati de kurulamyor zaten, toplumdaki eitsizlikler ve ayrmclklar empati kurmakla ortadan kalkabilseydi, Almanyada yaayan Trkler, kendilerine ynelik
5 Butler, Judith, (2005), Krlgan Hayat Yasn ve iddetin Gc,(ev. Baak Ertr), Metis Yaynlar, stanbul

faizmi referans alp, buradaki Krtleri anlayabilirdi ama anlayamadklarn gryoruz. Simten: Bana bu empati kavram ve rgtllk iindeki vurgusu yirmi yl ncenin 1980ler ve 1990larn hogr vurgusunu hatrlatyor. Her ikisinde de hiyerarik bir duruun kabul edildiini dnyorum. Kendimi senin yerine koyuyorum demek bence hegemonik bir sylemdir. Ben kimim ki kendimi olmadm birinin yerine koyacam? diye dnyorum. Begm de onun altn izdi, Bakalarnn ayakkablarn m giyeceim? dedi. Kendimi bakasnn yerine tabii ki tamamen koyamam, ama orada sanki mesele gelip, dolap, etik bir yere dayanyor. Neoliberalizm ve hak temelli siyasete bir nc olarak aklmda dolanan bir terim var: sorumluluk. Sorumluluk ilkesinin empatiye ve hogrye alternatif oluturabileceine dair bir midim var. Hani biriyle empati kurmak deil, ama sadece haklar zerinden hareket ettiinizde o kii ya da durum karsnda kendini sorumlu hissederek ortaklklar kurabiliriz diye dnyorum. Ama bunu yapabilmemiz iin de eitsizlikleri ve ayrmcl yaratan dert etmemiz, bu yapyla hallememiz gerekiyor. nk bize yle doutan birtakm ilkelerle doup, kendi kendimize dorular bulabilecek varlklar deiliz. nci: Begm, queerin kendisi ontolojik deildir dedin ya peki, queer ontolojik kimlikler olduunu kabul ediyor mu? Begm: Kar kmas gerekir. Queer kendini kurarken ontolojik kimlii reddediyor. Ben bir eyim dediinde kendini ontolojik olarak yaratyorsun buradaki ontolojiyi reddetmek, o varl reddetmek ise queere ait bir ey. Ama eer Lezbiyen diye bir kimlik vardr, Ermeni diye bir kimlik vardr, durumunu kabul edip Ben de queerim, derse kendine ters dm olur. Glnur: kinci Dalga Feminizm ierisinden nc Dalga Feminizme, cinsiyet toplumsal olarak yaratlmtr ama biyolojik cinsiyet zerinden yaratlmtr eletirisinin olduunu biliyorum. Dolaysyla cinsiyetin ontolojik birtakm varolulara da gnderme yapabileceinin es geilmemesi gerekiyor. Begm: Zaten Kadn doulmaz, kadn olunur szndeki gibi performatif bir yerden baktnda aslnda ontolojiyle eliiyorsun. Queer de performatif teoriden esinlendii iin ontolojiyle bir yerde ayn ekilde ilikilenir ve kendini anti-ontolojik olarak tanmlar. Glnur: Bu konular daha ok tartacaz gibi duruyor. Geldiiniz iin hepinize teekkr ediyoruz.

364

365

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminizme Farkl Yaklamlar ve nc Dalga tartmasndan...

366

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

Bir araya gelmi kadnlar olmak yetmezdi. Birbirimizden farklydk. Bir araya gelmi ecinsel kzlar olmak yetmezdi. Birbirimizden farklydk. Bir araya gelmi Siyah kadnlar olmak yetmezdi. Birbirimizden farklydk. Bir araya gelmi Siyah lezbiyenler olmak yetmezdi. Birbirimizden farklydk. Her birimizin kendi ihtiyalar, araylar ve pek ok farkl ittifaklar vard. Kendini koruma hissi, kiiliin kolay bir tanmn, dar bir bireyselletirmesini kabullenmeyi gze alamayacamz konusunda bazlarmz uyaryordu. Bir sre getikten sonra anladk ki bizim yerimiz, tek bir farklln emniyetinden ziyade, farkllklar eviydi. Audre Lorde

nci: Farkllklarmzla yan yana myz? sorusuna teorik ya da akademik bir cevap verilebileceini dnmyorum. Cevab ancak eylemlilikle, hareketin iinde, her gn yeniden verilen mcadelenin iinde bulabiliriz. nce, tartmann ekillenmesine kk bir katk sunmas asndan farkllk meselesi ne zaman, nasl gndemimize geldi ve bunu hangi balamlarda konuuyoruz meselesini biraz anlatacam. Farkllk, modernite ierisinden konutuumuz bir mesele nk geleneksel toplumun byle bir sorunu zaten yoktu. Geleneksel toplum farklln kural olduu, yaps gerei farkllklar srekli artran bir toplumdu. Fakat bunun anlam, geleneksel toplumlarda farkllklara ilikin sorun olmad ya da bu sorunu zm olduklar deildir. Farkllklar yan yanayd ama tamamen bir ilikisizlik iinde, kendi iine kapal, homojen cemaatler halindeydi. likiye girmedii srece birok farkllk yan yana olabiliyordu, bu noktada zaten bir sorun yoktu. Sorun, Bunlar ilikiye girdikleri zaman nasl girecekler, hangi normlarla girecekler, kimin farkll belirleyici olacak? idi. Bu sefer farkllklar arasnda hiyerariler ortaya kmaya balyordu. Cemaat toplumunda farkllklarn yan yana durmas meselesinden sonra farkllk sorunu esas olarak kent mekannda farkl
369

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

deerlerin, dinlerin, dillerin, cinsiyetlerin, kkenlerin birbirlerini tanyp, karlamaya ve konumaya balamasyla, bu ortak alann nasl rgtlenecei meselesi zerinden ortaya kyor. Modernite tecrbesinden bildiimiz kadaryla bu soruya bir ulus formunda cevap veriliyor. Btn bu farkllklar ulus etrafnda homojenletirilerek, kardelik (tabii erkekkardelik) ekseninde formle ediliyor. Her ulus projesi farkllklarn hepsini yok saymyor, kimisi bunlar tanyarak iine alyor ama sonuta bir homojenlik ngrerek iliyor ve eitlii de bu homojenlik zerinden kuruyor. 20. yzyln deneyimlenen eitlik anlay kltrel homojenlii iermesi gerektii fikrinden hareket ediyor; yani eitlik aynlk olarak anlalyor. Son yirmi, otuz yldr siyaset teorisinin ve gnmz hareketlerinin problemlerinin banda eitlik ve farkll birlikte dnmek, var etmek geliyor. Modernitenin evrensellik ve eitlik ilkeleri kendi iinde bir sr elikiyi barndryor. Feminist hareket bu elikiye dikkat eken ilk hareketlerden biri: Sizin insan dediiniz kategori hi de evrensel deil, bunun cinsiyeti var, rk var, kltr var, dolaysyla insan kategorisi dlayc bir kategori, diyerek, bu insann kim olduunu somutlatrmaya alyor. Dolaysyla ulus temelli demokrasi ve liberal demokrasi feminist teori tarafndan ciddi eletirilere maruz kalyor. Liberal demokrasinin iinde de farkllk vurgusu ve farkllklarn temsil edilmesi gerektii sylemi var ama bu farkllklar bireysel temelli gr farkll ya da kar farkll olarak tarif edilir. Siyasal yelpazeyi konuma eklimize de baktmzda farkllklarn sadece gr farkll olarak tarif edildiini grebiliriz. Hlbuki farkllklarn bir sr kayna olabiliyor ve bu ayn zamanda gr farkllna da tekabl edebiliyor. Liberalizmin btn grleri temsil edebildii hikyesinin de bir masal olduunu biliyoruz nk bir sr deneyimi ve grubu dladnz zaman bir sr gr de dlam oluyorsunuz. Bu dlamalar ise ou zaman hiyerarileri de ieriyor. O yzden de sorunlu. Farkllk sadece ok nemli bir deer diye sahiplenilemez. Bu yzden ben Nancy Frasern Keyfini sreceimiz farkllklar var, ortadan kaldrlmas gereken, eitsizlik reten farkllklar var, szn ok severim. Dolaysyla bu farkllk meselesini dnrken bunlarn farknda olmak lazm Liberal Demokrasi teorisine eletiriler Liberal demokrasinin birok eletirisinden sonra esas olarak 1980lerde, zellikle de sosyalizmin bir alternatif olma gcn yi370

tirmesinden sonra Acaba liberal demokrasinin kendi kurumlar iinden bir dnm salamak mmkn m? diyen siyaset teorilerinin ortaya ktn gryoruz. Bu teorilerin banda Jrgen Habermasn kamusal alan teorileri var. Habermas liberal demokrasi eletirilerinden yola karak, herhangi bir karardan etkilenen her yurttan o kararn alnma srelerine katlmn ngren mzakereci demokrasi modelini nerir. Liberal demokrasinin ya da temsili demokrasinin yurttalar karar alma srelerine dahil etme konusundaki zayflna vurgu yaparak katlm ieren bir kamusal alan tartmaya aar. Kamusal alan, herkesin nyargsz bir biimde var olduu, btn farkl grlerin ifade edildii, n koul ya da dayatma olmad bir tartma ortamnn alan olarak tarif eder. Kamusal alandaki tartmalarda uzlama aranr ama uzlamaya varmak zorunlu deildir. Her konuda da uzlalmas gerekmiyor, uzlalmas gereken konu, tartmann nasl yryeceine dair usullerdir: Birbirimizi nasl dinleyeceiz, herkesin sz sahibi olmasn nasl bir erevede salayacaz? Benzer bir kamusal alan tarifini Seyla Benhabibde de gryoruz. O da Habermasn daha rasyonel, adil ve eitliki bir mzakere ortam dncesini dn alyor. Bylece farkll, kamusal alana dhil edilebilen, mzakere edilecek, zerinde tartlabilecek bir konuma yerletiriyor. Madur olan herkesin kendi bak asn dile getirme hakkna sahip olabilecei bir birlik oluturma arayndan dolay farkllk kamusal alan tartmalarnn nemli bir konusu haline geliyor. Mzakereci demokrasi teorileri de feministler ve baka birok grup tarafndan eletirilmektedir. nk bu teoriler modernitenin rasyonel birey varsaymndan hi de uzak olmayan, Sizin farkl kimlikleriniz olabilir, farkl kkenleriniz olabilir ama kamusal alana girdiinizde birinci kural rasyonel konuacaksnz, sylemini destekler. Rasyonel konumak ne demek? Bu rasyonelliin iini kim dolduracak? Bu sorularn cevaplar da tpk homojenletirme mekanizmalar gibi bir iktidar meselesine iaret ediyor. Kamusal alandaki bir tartma herkese ak ama acaba kimler rasyonel konumak artn yerine getirebiliyor. Bu durumda herkes nasl eit bir ekilde konuacak? Habermasn anayasal yurttalk kavramsallatrmasndan hareketle, herkes rgtlenme zgrlne sahip, herkes fikirlerini syleyebilir, herkes karar alma srelerine eriebilir olsa dahi bu yaklam, insanlar arasndaki sadece snfsal farkllklar deil, deneyim, kiilik, konuma yetenei gibi farkllklar da grmez. Mesela kadnlar kamusal alanda konumaya ok fazla yatkn deildir, erkeklerin ise binlerce yldr, erkekliin getirdii kamusal alanda konuma deneyimi
371

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

var. Kadnlar neden hl erkeklere kapal kamusal alanlarda Biz kendi aramzda konualm, diyor? nk hakikaten imdi burada be tane erkein varl tartmay ele geirmeleri iin yeterli olabilir. Burada zc bir ey sylemek istemiyorum, tabii ki bunlarn ok farkl rnekleri de geliiyor. Konumuz feminizm olduu iin kadnlar ve erkekler arasndaki farkllklardan rnek veriyorum ama elbette baka rnekler de var. rnein, baz insanlar kendisini ok rahat ifade edebiliyordur, bazlar edemiyordur. Iris Young ise mzakereci demokrasi teorilerinin kamusal alandaki tartmalara herkesin eit katlabilecei varsaymn eletirdii letiimsel Demokrasi Kuramnda, Herkesin kendisini ifade edebilecei bir alan ok mmkn deil, der. Iris Young, mzakereci demokrasi modellerinin, uzlama aray ve eitlik fikirlerini eletirerek, mzakereci demokrasinin de aynen liberal demokrasi gibi evrensel ve yansz olmadn, bu srecin iine girebilenler ve darda kalabilenler olduunu syler. Dolaysyla kamusal alan yle bir ekilde rgtlenmeli ki btn ezilen toplumsal gruplar kendi zgl farkllklar temelinde siyasal temsil hakkna sahip olsunlar, der. Bu aslnda bizi bildiimiz ok kltrclk anlayna gtren bir yaklam. Buradan farkllatrlm yurttalk ilkesi diye bir ilke kartyor; kamusal alann farkllklar tanmlamas gerektiini ve insanlarn kamusal alana, rasyonel bireyler olarak deil, farkllklaryla birlikte, ait olduklar grubu temsil ederek girmesi gerektiini sylyor. Dolaysyla Iris Youngn farkllklar mutlaklatrdn ya da kimlikleri sabitleyen bir taraf olduunu syleyebiliriz. Aslna baktnzda Young da, Benhabib de, Habermas da kara dayal liberal demokrasi modeline kar akl yrtmeye alyorlar ve farkllklarn karlkl etkileimini ngren, ayn zamanda farkllklarn paralamad bir dnya tahayyl ediyorlar. Yani farkllklarn bizi ayrmad ve birlikte hareket etmenin imkann yaratan bir dnya tasvirleri var. Fakat mzakereci ve iletiimsel kavramlarndan da anlayabileceimiz gibi tahayyl edilen bu dnyann tek gvencesi olarak iletiim, etkileim gibi sreleri gryorlar. Dolaysyla nesnel diyebileceimiz bir dayanaklar olduunu sylemek mmkn deil. Farkllklar meselesi zerine kafa yoran bir baka dnr Nancy Fraser, bu teorilerden biraz daha farkl bir yerde duruyor. Ekonomik eitsizlik, ezilme ve baskdan koparlm kimlik ya da tannma politikalarna eletirel yaklayor. Fraser farkllklara ilikin politika yapabilmek iin tannma politikalar ve yeniden blm politikalar diye iki ayr yol olduunu syler. Ona gre, farkllklarn hepsini ayn kefeye koyup bakamayz, nk bunlarn bir
372

ksm, varln kabul ettirmek iin tannma politikalar yaplmas gereken farkllklar iken bir ksm da dntrc politikalar araclyla ortadan kaldrlmas gereken farkllklardr. Tannma politikalarnn ne kt LGBT hareket ile kadn hareketi arasnda da byle bir fark var. LGBT hareketinin mcadelesi farkllklarn, kimliklerini kabul ettirme ynnde bir tannma politikasdr. Kadn politikalar ise bir taraftan toplumsal cinsiyetin getirdii eitsizlikleri ortadan kaldrmaya yneliktir dier taraftan da kadn olmaktan kaynakl farkllklarn tannmasn talep eder, bu anlamda yalnz tannma odakl deil, ayn zamanda dntrc talepleri de ierir. Eitlik ve farkllk meselesi siyaset teorisinin gndemine geldiinde siyaset teorisyenleri feministlerden de byk lde beslendiler nk daha nce de sylediim gibi feminist hareket ve feminist teori farkllklar meselesinde (etnik, rk, cinsiyet, kimlik vs. farkllklar) nemli bir deneyim ve bilgi biriktirmiti. Balangcndan itibaren feminizm iin farkllk talebi nemli, eitlik talebi ise vazgeilmez bir deerdir. Feminist teoride farkllk... Eitlik ve farkll birarada dnme pratiine sahip olan feminist hareket Birinci Dalgada (dalga demeyi ok sevmiyorum ama yine de dalga dnemselletirmesini kullanyorum) daha ok eitlik talebini dile getirdi. Hemen arkasndan Eit ama kime eit olacaz?, Erkeklere mi eitleniyoruz? sorular soruldu. Kendimize eitlenmek istiyoruz, denildi ve bunun ardndan da gndeme ilk gelen, erkeklerle kadnlar arasndaki farkllk meselesi oldu. Ardndan kzkardelik tartmas geldi. Liberalizmin soyut, evrensel insan tarifi kadnlar ile erkekler arasndaki farkll yok sayd gibi feminizmin kzkardelik tarifi de kadnlar aras farkll grmedi. Bunun en belirgin rnei 60larda Amerikada ortaya kan Siyah Kadn Hareketidir. Ya da bat d corafyada ortaya kan feminist hareketlerin batl feministler tarafndan feminist bulunmamas gibi kolonyalist tavrlar, kadnlar aras farkllklarn konuulmaya balanmasna ve kzkardelik kavramnn eletirilmesine yol at. Ama imdi buradan nereye gidebiliriz? Kzkardelik diye bir ey yok, o zaman kadn diye bir kategori yok; herkes kendi yaad deneyim neyse onu yaasn m diyeceiz? Ben pek byle bir yerde durmuyorum. Yine de btn bunlarn bilincinde olan bir ortakln kimlii nasl tanmladnza da bal olarak kurulabileceini dnyorum. Hannah Arendte gre, sabit kimlikler ya da statler sizin

373

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

ne olduunuzu anlatrken politik duruunuz ise kim olduunuzu anlatr. Karlatnz btn durumlarda aldnz tavrlardr belirleyici olan ve ortaklk byle bir kimlikten kurulabilir. Yani ortaklk eylemin iinde kurulur. Bir harekette, eitli durumlara kar verdiimiz tepkilerle, deerlerimizle, baklarmzla, durularmzla kurulur ama burada Arendt de tpk Habermas gibi farkll sadece bir dnce, gr farkll olarak kurduu iin eletirilir; hatta bu yzden elitist bulunur. Arendtin kimlik tanmlamasna baktmz zaman kadn olmak politik bir durumdur. Kadn olmak Simone De Beauvoirn Kadn doulmaz, olunur sznden farkl bir eyi, politik olarak kadn olmay ifade eder. Mesela Arendtin kendisi de hem Yahudi, hem de bir kadn. 40larda, 50lerde yazarken ak ak unu sylyor: Bunu ben bir Yahudi olarak sylyorum, diyor. Hlbuki doutan gelen, verili kimliklerin varln reddeden bir duruu var ama bu kimlik bir saldrya urad zaman politik olarak Yahudilii sahipleniyor. Dolaysyla Arendete gre politik olarak Yahudi olmak bakalarna da ak bir kimlik Arendtin tarafndan baktnz zaman politik olarak kadn olmak da ak bir kimlik. Bildiiniz gibi, Arendt feministler asndan ok sorunlu bulunan bir dnr. Bunun nedeni, Antik Yunan idealletirerek, bir kamusal alan formle etmesi. Totalitarizm deneyimi yaam birisi olarak, sosyal alan diye tanmlad alann siyasetin alan olmasn ok tehlikeli buluyor. Feminist politika ise zel alann politik boyutuna, zel alan ile kamusal alan arasndaki balantlara dikkat ekiyor; dolaysyla Arendtle birlikte feminist olmak ok kolay bir ey deil. te yandan Arendtin siyasete, kimlik oluumlarna yaklam ve politika anlay feminizme ynelik kanallar da ayor. Mesela kadnn dayanmayla, politikayla kurulduu argman feminizm iin ok alm salayabilir nk byle bir pozisyon hem zcle kar durup, hem de ezilen bir toplum olarak kadnlarn baskya kar ortak mcadelesini mmkn klabilir. Farkllk meselesi Arendt iin ok nemli, hatta farkllk bile demiyor, benzersizlik diye tanmlyor. Farkllk, Arendte baktnz zaman sonsuzdur ve zaten politikay mmkn klan da bu farkllk ve zgr eylem olanadr; farkll hep birlikte hareket etmenin n koulu olarak koyar. Ona gre, farkllklara ramen deil, zaten farkl olduumuz iin birlikte hareket edebiliriz, aksi zaten birlikte hareket etmek deildir. Yani benzediimiz, ayn olduumuz yerde birlikte hareket etmiyoruzdur aslnda. Dolaysyla birliktelik zaten farklln iinden kar ve politika da mutlaka farkll iermek zorundadr. Bu yaklamda da ezilen farkl grup374

larn ezilmelerini anlamlandrma sorunu var. Farkl gruplarn mcadelelerini rgtlemek iin kullandklar kategoriler ayn deil. Mesela feministler iin zel alan/kamusal alan ayrm ok nemli bir kategori ama Krt Hareketi iin zel alan/kamusal alan ayrm birincil bir sorun deil. Dolaysyla vaktiyle sosyalizmin yapt gibi her mcadeleyi bir teorinin iine tkmak yerine farkl analiz kategorilerinin birlikte kullanlabileceini dnyorum. Feministler olarak, hem farkl ezilen gruplarla politik ittifaklar yapmay, hem de oul basklara maruz kalan kii ve gruplarn, mesela hem kadn, hem lezbiyen, hem de etnik bir ezilmeye maruz kalanlarn, karmak deneyimlerini dikkate almak, buradan da zgrlemeci bir teori retebilmek iin farkl perspektifleri birletiren eletirel bir yaklama ihtiyacmz var. Sevi: Kimlik meselesi Aslnn da devam edebilecei bir nokta oldu. Geen hafta Begm Bada queer hareketin amorf yapsndan bahsetmiti rnein. Acaba Arendtin kamusal alanda politik rgtlenme adna aaca ihtimaller, feminizmin iindeki farkl yaklamlar, kadn kimliiyle ilikilenmesi noktasnda nasl ortak bir politikaya yneltebilir? Queer bir feminist hareket ya da feminist bir queer hareket Asl: Farkl feminizmler zerine genel bir sunum yapmaktansa, bir tane farkl feminizm tahayyl ya da topyas zerinden ve bunun queer hareketle ilikisine dair bir eyler anlatmak istiyorum. Aslnda cevaplar konusunda benim de kafamn ok net olmad, beraber dnmek istediim baz sorular soracam. Bunu yaparken de hem feminizm ve queer hareket ierisinde ortaklalan alanlara hem de yaanan kriz anlarna odaklanacam. Belki sorular ksmnda hepimiz bu kriz anlarn retici bir ekilde tartabiliriz. nk gryorum ki Feminstivalin1 organizasyonu srasnda doan, sonrasnda 2011 ve 2012 8 Martlarnda tanan eitli sloganlar etrafnda yeniden yeeren ve feminist ve queer hareket arasndaki krizlere iaret eden anlar oldu. zellikle fe1 Feministival 2010 ylndan beri dzenlenen, hibir kr amac gtmeyen, paylamay ve birlikte eylemlilii nemseyen ve bunun iin tketimi deil, tketmeden nasl retirizi sorgulayan; hayat, ii, sporu, sanat, elenceyi, hareketi, bedeni sorgulamay ve onu farkl yollarla yeniden deneyimlemeyi beraberce kefetmeyi isteyen bamsz bir grup gnllnn feminist ilkelerle hazrlad bir festivaldir. Festival kapsamnda birbirinden farkl atlyeler gerekletirilmektedir. Blogging, Photoshop, Asil Palyao Ordusu, Plastik rg, Feminist Argo/Kfr, Buluntu Film ve Deneysel, Modifiye Kostm, Rya Matrisi bu atlyelerden bazlardr. (http://bagyanfest.blogspot.com) (E.N.)

375

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

minist mail grubuna ye olanlarnz varsa (ben o sralar burada deildim, btn bu tartmalar Kanadadan takip ediyordum), oradaki tartmalar bu krizin gstergesiydi. Bunlar konumaya ok fazla ihtiyacmz var. Queer hareketle, feminist hareket arasndaki diyalogun ok fazla kurulmad ama her kriz annda ortaya kan bir ihtiyacn da srekli yzmze arptn gryoruz. O yzden Feminist bir queer hareket ya da queer bir feminist hareket nasl kurarz? meselesi zerine sorular ortaya atacam. Bunu da daha ok cinsellik zerinden hem teorik hem de politik bir tartma yrterek yapmaya alacam. Biraz nce bahsettiim Feministde dnen tartmalar da zaten daha ok cinsellik ve cinsiyet kimlikleri zerinden ortaya kmt. Balamadan nce kk bir not dmekte fayda var: Queer hareketle feminist hareketin ortaklat ya da krizler yaad anlarn sadece cinsellik zerinden konuulabileceini savunmuyorum. Bu sadece, bu mesele zerine konuma biimlerinden bir tanesi olabilir. Zamanmz kstl olduu iin dier konuma biimlerini de baka ortamlarda konuabiliriz diye umuyorum. lk olarak, feminizm ne demek, Queer Teori ne demek, ondan bahsedeceim. Bu tanmlamalar bu ekilde yan yana koyarsak aralarndaki atmalar ve krizleri daha net ve ak bir ekilde grebilirmiiz gibi geliyor. Farkl feminizmler erkeklik ve kadnl farkl ekilde tanmlyor olsalar da, feminizm, ok genel tabiriyle kadnlk ve erkeklik arasnda izilen bir ayrma dayanyor ve bu iki kategori zerinden bir mcadele veriyor. Fakat feminizm bu iki kategoriyi birbirinden kopuk deil, birbiriyle iliki ierisinde gryor; toplumsal cinsiyetin ilikiselliine vurguda bulunuyor. Bu ilikisellie vurguda bulunduu noktada ister istemez ncinin de syledii gibi hiyerari devreye giriyor, yani bu ilikisellik hibir zaman hiyerariden bamsz, ntr bir alan deil. Dolaysyla ezen, ezilen, yani birinin daha avantajl, dierinin daha dezavantajl olarak kurulduu bir ilikisellikten bahsediyoruz. ok kabaca syleyecek olursam, feminizm, toplumsal cinsiyet mevhumunu sorunsallatrr, ayn zamanda da kadnlar iin bir adalet projesidir. Bu mcadelenin bir boyutu, toplumsal cinsiyet rollerinin retmi olduu ikiliklere saldrmak ve aralarndaki iktidar ilikilerini ykmak. Modernitenin rn olan bu ikilikler nelerdir hepimiz biliyoruz: rasyonel dnen/duygusal olan, aktif olan/ pasif olan, baba olmak/anne olmak, ieride olmak/darda olmak. Hem meknla, hem de toplumsal hayatla kurulan ilikide baz roller daha deersiz grlrken, bazlar daha fazla deer
376

atfedilirler. Hepimizin bildii gibi deerli olanlar erkeklikle ilikilendirilen rollerken, deersiz olanlar kadnlkla ilikilendirilen rollerdir. Feminizm bu ikilikleri ykmaya alrken yine bir ikiliin ierisine yeniden ve yeniden hapsoluyor aslnda. Kadn zgrletirmek iin kurduu adalet projesi yine erkeklik ve kadnlk ikilii zerinden kurulan bir siyaset kurgusu. Feminizm, queer hareketin etkisiyle bu alanda daha fazla soru retmeye balad. Farkl feminizmler ezen/ezilen ilikisine de ok farkl ekillerde yaklayorlar. ok Ortodoks bir rnek verecek olursak Catherine McKinnon, kadnlarn yaad ezilmilii tamamen heteroseksel erkek arzusuna ve erotizmine balyor. Bu kurguda her zaman erkee hizmet etmek zere kurulmu olan, hibir ekilde arzu duyamayan ve aktif olmayan, pasif bir kadn cinsellii sz konusu. Bu tr bir feminist siyaset anlaynda kadnn aktif cinselliine hibir ekilde yer yok ve ama olarak da heteroseksel erkek arzusunu, erotizmini ortadan kaldrmay gsteriyor. Bunun yan sra seks pozitif feministler ise cinsellik denen alann hem bir tehlike hem de bir haz alan olduundan bahsederler. Carole S. Vance2 bu tartmay ilk balatan kadnlardan bir tanesi. Dolaysyla feminizmin cinsellikle ilikilendii alann kendisi farkl feminizmlerin ald pozisyonu belirleyen bir deiken. Sadece queer hareketle, feminist hareketin arasndaki ilikide deil, feministlerin kendi iinde aldklar farkl pozisyonlarda da cinsellie nasl baktklar belirleyici. Feminizm bir yandan da btn bu cinsellik, cinsiyet ve iktidar arasndaki ilikiyi bize ok net gsterir, fakat belirli n kabullerle. Bu noktada queer hareket daha kafa ac olabiliyor nk Queer Teoriye gre iktidar ve cinsellik arasnda ya da cinsellik ve iktidar arasnda aslnda birok feministin varsayd trden bir iktidar ilikisi her zaman yok. Misal, alt snf bir Krt erkeiyle, st snf, beyaz bir Trk kadnnn kurduu ilikide ill da kadn her zaman ezilen pozisyonda olacak diye bir ey yok. Kadn bu iliki dinamii ierisinde ezen konumunda da olabilecekken, baz feminist tartmalar, kadn ve erkek arasndaki iktidar ilikisini, tamamen zc bir yerden erkein her koulda iktidar olduu bir iliki olarak tarif ediyorlar. Bu anlamda queer hareket farkll, btn bu analizi siyasetin ortasna getirerek, btn bu konumlanlar bize ok net gsteren bir harita sunabiliyor. Queer hareket kadnlk ve erkekliin, sabit kategoriler ol2 Vance, Carole S. (Ed.), (1984), Pleasure and Danger: Exploring Female Sexuality, Routledge & K. Paul, Boston

377

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

madn ve hibir zaman da olamayacan anlatr. Yani doutan gelen cinsiyetimizle toplumsal cinsiyetimiz ill da birbirine uyumlu olmak zorunda deil. Vajinalarmza ya da penislerimize gre kadnlk ya da erkeklik rollerine girip buna dayanarak toplumsallayoruz, fakat queer hareket tam da bu ikisinin arasndaki ilikinin samaln gsteriyor bize. Bunun ne kadar krlabilir ve yalan bir iliki olduunu, cinsiyetin aslnda toplumsallamann rn olduunu gstererek ok eitli kadnlk ve erkekliklerden de bahsediyor. Ayn zamanda kadnlarn erkeklikleri ya da erkeklerin de kadnlklar arzulayabileceinden ve bu rolleri alabileceinden, o geilerin haritasna dair ok daha fazla olaslktan bahsediyor. Dolaysyla bizi kadn/erkek ikiliinden karyor ve btn bu ikiliin dna kan baka var olu biimlerinden bahsediyor. te tam da burada feminist siyasetin interseks bireylerle, transeksel bireylerle, trans kadnlar ve erkeklerle nasl ilikileneceini dnmesi lazm ve bu hareketin sonucunda da feminizmin aslnda imdiye kadar kurmu olduu cinsiyet, toplumsal cinsiyet ve cinsellik tanmlarnn bu varolular nasl deitirdiini ve dntrdn sorgulamak gerekiyor. Queer normatif olana muhaliftir Queer Teorinin yapskc yaklam toplumsal cinsiyet kimliklerinin akkan, paral, hibir zaman istikrarl olmayan hallerine ve znelerin toplumsal cinsiyetlerinin, kadn/erkekten ok daha fazla olduuna iaret etmesi asndan ok nemli. Queer hareketin ve teorinin bir dier zellii de normal olan sorunsallatrmasdr. Normal nedir, anormal nedir? imdiye kadar var olmu, zellikle cinsellikle kurduumuz ilikide, norm olan, normal olan nedir? Dolaysyla, normal ve anormal ikiliini ykmak zere kurulu ve bir sr var olu biimini grnr klmaya alan bir taraf var. Cinsellik konusunda feminizm ve Queer Teori arasnda, yine ok kabaca yle bir kriz belirlemek mmkn. ou feminizmin (her feminizm iin konumuyorum), cinsellii konuma dili ok negatif: Taciz, tecavz, kadn bedeninin metalatrlmas, namus vs. Cinselliimizi feminizm zerinden konuurken ou zaman ok negatif bir dile maruz kalyoruz. Queer Teoride ise cinselliimizi daha pozitif bir yerden konuma imkanmz oluyor. Arzu ve haz, kadnn erkek tarafndan metalatrlmas zerinden konuulmuyor, aksine kadnn kendi cinsel bak, aktif arzusu devreye giriyor. Dolaysyla dierindeki pasif kadn cinselliine nazaran, daha aktif bir kadn cinselliinden bahsediliyor.

Baz feminizmler, baz cinsel iliki biimlerine de kafas ok ok kark bir ekilde yaklaabiliyorlar. Mesela sado-mazoizm ya da pornografi mevzularna kar baz feminizmlerin negatif yaklamlar sz konusu. Queer Teori ise bu iliki biimlerine, karlkl rza olduu ve gvenli bir ortamda yapld takdirde bir sorun olarak yaklamyor. likiyi batan, zc bir ekilde erkein kadn ezdii bir yer olarak grmyor; cinsiyetiliin kendisine saldran bir porno retiminin de mmkn olabileceinden bahsediyor nk porno imdiye kadar marjinalletirilmi, dlanm ve normun dna drlm cinselliklere de yer veren bir alan. Bu yzden porno norm olann dna ulama, onlar da gndemimize sokma arac olarak grlyor ama tabii kadn cinselliini erkein arzusunun tatminine hizmet etmeye odaklayan, erkek egemen pornolardan bahsetmiyorum. Bu ok tartlr bir durum ama pornonun kendisi, cinsellii konuma, imdiye kadar norm olan cinsellikleri eletirme ve onlar ykma arac olarak da grlyor. Daha bugn gelmeden nce gazeteden, Yargtayn birtakm seks yapma kriterleri belirlediini okudum. Oral seks ve anal seks yapanlar bir ila drt yl arasnda cezalandrlacaklarm nk bu, normal yollardan cinsel ilikiye girmeme, yani sapknlk kategorisine giriyormu.3 Norm olan yasayla kurulabiliyor, yasann kendisi gerekten norm nedir, anormal nedir, sapknlk nedir, sapkn olmayan nedir meselelerini metin ve yasa zerinden ok rahat kurgulayabiliyor. Bu karar veren ayn Yargtay N. . tecavz davasnda bir sr insan cezasz brakabiliyor. Bu anlamda queer olan tam da
3Sank S.K, Fatih 1. Sulh Ceza Mahkemesi tarafndan, mstehcen ierikli filmler satt gerekesiyle TCKnn 226nc Maddesinin 2. Fkrasnda dzenlenen Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan veya yaynlanmasna araclk eden kii alt aydan yla kadar hapis ve be bin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr, suundan 1 yl hapis cezasyla cezalandrld. S.K. mahkemenin kararna itiraz etti ve Yargtaya bavurdu. Yargtay 14. Ceza Dairesi ise verilen cezay az bularak, CDlerin ieriinde oral ve anal seks grntleri olduu iin daha ar ceza istemiyle, TCKnn 226. Maddesinin 4. Fkrasnda dzenlenen iddet kullanlarak, hayvanlarla, lm insan bedeni zerinde veya doal olmayan yoldan yaplan cinsel davranlara ilikin yaz, ses veya grntleri ieren rnleri reten, lkeye sokan, sata arz eden, satan, nakleden, depolayan, bakalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kii, bir yldan drt yla kadar hapis ve be bin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr, suundan yarglanmasn istedi. Yargtay daha nce ecinsel iliki ve grup seks grntlerini de doal olmayan iliki saymt. Yargtayn bu kararyla ise evinde anal ve oral seks grntleri ieren CD bulundurmak 1-4 yl aras hapis cezas gerektiren bir su haline gelmi oldu. Yargtay 14. Dairesi 32 kiinin tecavzne urayan N..nin davasnda yerel mahkemenin verdii N..nin sanklarla rzasyla birlikte olduu ynndeki kararn da onaylayan dairedir. [Kaynak: Hrriyet Gazetesi, 10 Haziran 2012, (http://www.hurriyet .com.tr/gundem/20732955.asp]

378

379

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

bu yasa koyma halini srekli bozmaya yarayan da bir ey. Yasay ortadan kaldrp, normatif olann oyununu bozan ve her taraf datan belli arzularn, belli var olu biimlerinin de ortaya kmasn salayan, bu anlamda ok da kkrtc ve isyankar bir potansiyel sunuyor bize. zellikle de hem cinsellii konumay, hem de yaamay belirleyen engellerin hepsine kar isyan ieren, bunlar deitirip, dntrp, ykmaya ve cinsellii deiik, zgr ekillerde yaamann nn amaya yarayan bir ey. Dolaysyla queer hareketin ve teorinin derdi sadece erkekliin ve kadnln normal tanmlaryla uramak deil, ayn zamanda cinsellii de zgrletirmek. Bunu u an sadece cinsellik zerinden konuuyorum ama queeri herhangi bir normatif toplumsal rgtlenme ierisinde de dnebiliriz. Etnik kimlie, yaa, engellilie dayal btn normatif kimlik bilgisinin kuruluundan dolay yaanan ezme/ezilme ilikisine saldr olarak dnebiliriz. Kimliin kendi iindeki haline deil, o kimlii oluturan koullar ve o kimlik zerinden yrtlen ezme/ezilme ilikisine ynelik bir siyaseti mmkn klyor. Ayn zamanda da aktif kadn cinselliini grnr ve konuulur klyor. Bunlar vurgularken, feministler aktif kadn cinselliini konumuyor ya da grnr klmyor demiyorum. zellikle 80lerde Trkiyedeki feminizmin imdiki feminizme gre cinsellik konusunda ok daha radikal szler sylediini dnyorum. u anda bir kapanmlk var. Neden bu pozitif siyaset artk feminist hareketin iine giremiyor? Sanki feminist hareket cinselliin negatif alanyla uramay parsellemi, pozitif taraf da queere kalm gibi bir durum var. Bunun byle olmas gerekmiyor, tam da bu yzden feminizm ve queer arasnda bu diyaloga ok ihtiya var. Sadece queerden alnacak bir ey deil, feminist hareketin kendi gemiini de hatrlayabilmek ve kendi tarihinin referanslarn da grebilmek iin bu diyaloga ihtiyacmz olduunu dnyorum. Ama u andaki feminist hareket queer ile pek etkileime girmedii gibi kendi tarihine de pek bakmyor. Queerin eletiri ksmna gelirsek, teori dzeyinde btn kimlikler akkan, istikrarsz, vs. diye konuuyoruz ve kimi insanlar bunu pratikte de yapmaya alyor, ama bu kimlik kategorilerinin bir de somut sonular var. Birileri bunlar akkan olarak yaarken birileri srekli mezara gidiyor, birileri srekli hastaneye gidiyor, birileri de snma evlerine gidiyor. Kimliklerin ve kimlikler arasnda kurulan hiyerarilerin insanlarn hayatnda yaratt iddet biimleri var. Yani toplumsal cinsiyeti sanki alm gibi saymak queer sarholuu. Siyaseti sadece bunun zerinden kurmak da oradaki bir sr iddet biimini sessizletiren ve belli bir
380

snfn imtiyaz haline getiren bir durum. Bir dier eletiri noktas da, (zel alan demeyi ok sevmesem de baka bir kavram bulamyorum u anda) zel alan siyasetine dair yaplan queer siyasetin ok cinsellik odakl olmas. Oysa zel alanda cinselliin yan sra yemek yapmak, evi temizlemek, amar ykamak, ocuk bakmak gibi kadnn ev ii emei dediimiz belli retim srelerine de balanan, bir yandan da hayatn kendisini kuran pratikler de var. O yzden zel alann politikasn arlkl olarak cinsellik zerinden kurmak hem ev ii emek srelerini kapsayan alan sessizletirmi oluyor hem de bu alannn sylemi yeterince queer olamam gibi de anlalabiliyor. Queer hareket bunu yapyor demiyorum ama queer hareketin belli yorumlar byle bir imtiyaz srekli retiyor. Sadece cinsellik zerinden bir zgrleme ve bunu politikletirme tasars, ocuk bakmayacam, yemek yapmayacam, amar ykamayacam zerinden gelien bir sylem zel alann dier taraflarn, rnein belli snfsal konumlara iaret etmesini grnmez klyor. rnein, queer bir zne olarak yapamadn ev iini yapmas iin ounlukla bir kadn tutuyorsun ve bu kadn ounlukla alt snf, egemen olmayan gruplardan, etnik kimliklerden biri oluyor ve sen btn bu siyaseti kurarken dorudan baka bir ezilmilie de katkda bulunuyorsun. Queerin sadece cinsellik zerinden zgrleme olarak alglanmasndaki sorunlar, bunun bir tketim ilikisi olarak kurulmas ve snfsal farkllklar grmyor olmas queer hareketin feminizmle konumas ve ona danmas gereken mevzular arasnda bulunuyor. Queerin at farkl cinsiyet kimlikleri, cinsel eilimler gibi oklu bir alandan bahsediyoruz ama bu u anlama gelmesin: her oklua, her olanaa her toplumsal cinsiyeti ifade etme biimine de eyvallah demek deil bu. nk o zaman bunlar birbirinden bamsz, tekil, bireysel varolu biimleriymi gibi grp, aralarndaki ilikiyi de yok saym oluruz. Belli bir toplumsal cinsiyeti ifade biimi baka bir toplumsal cinsiyetin var olma biimine ya da cinsiyet kimliine bask uygulayabilir, onu kstlayabilir. Bu yzden bunlar arasndaki iktidar ilikisini srekli aklda tutmak ve buna dair bir siyaset rgtlemek gerekir yoksa herkes sunulan bu snrsz imkanlardan istedii gibi, istedii cinsiyet kimliine ya da toplumsal cinsiyete yatrm yapsn diye bir ey yok. Bu zaten ok liberal bir dil, ok bireyci, ayrca aradaki iktidar ilikilerini ve belli toplumsal cinsiyet formlarnn dierlerini nasl ezdiini, baskladn, kstladn gsteremeyen bir yaklam. Dier yandan kimlik meselesine gelince belli cinsiyet kimliklerinde srar etmek bize siyasi bir zemin de sunuyor. Biraz nce
381

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

de syledim, cinsiyet kimliine zc bir yerden deil de onu kuran koullara, iktidar ilikileri iinde nasl bir ezme ezilme arac olarak kullanldna odaklanarak yani kimlie tamamen arasal bakp, o aracn oturduu ilikiler an grp oradan bir siyaset retebiliriz. Trkiyedeki queer hareketle feminist hareket arasndaki krizler ve tartmalar hep de bu cinsellik mevzusu ve cinsiyet kimlii etrafnda dnen tartmalar. 8 Mart tartmalarnn ardndan feminist e-mail grubundaki tartmalara baktmzda da bu srele ba edilemediini gryoruz; diyalog tkand ve bir sr insan gruptan ayrlmak zorunda kald. Gerekten feminizmin, translarla ve interseks bireylerle oturup, buna dair bir siyaset retmesi gerekiyor. Bu mevzular hep birlikte tartmaya ihtiyacmz var. Bu sorunlar zlr m? Nasl bir diyalog ortam oluur? Bu konuda sizler ne dnyorsunuz merak ediyorum. Sevi: Her iki konumadan da tartma iin baya bir soru kt. lknn konumasndan sonra da devam edeceiz ama ben de bir kez daha altn izeyim. Aslnn konumas zerinden, politik bir kimlik olarak kadnln kuruluunda queer hareket ve feminist hareketin karlamalarn biraz daha tartmaya alabiliriz. lk, sen Amargi zerine yaptn almanda, rgt zemininde btn bu farkl cinsel kimlikler veya snfsal farkllklarn bir arada var olup olamadna dair neler buldun? lk: Feminizmle aktivist olarak tanmam 2003 ylnda Amargi sayesinde oldu. Ondan nce yurt dnda mhendis olarak alyordum, Trkiyeye dndmde ne yapacam ok bilmiyordum. O arada Amargide gemiteki kadn rgtlerinin kendi yaplarn, yaadklar sorunlar anlattklar feminist seminerler vard. Amargiyle bu seminerler vesileyle tantm. Amargi 2001 ylnda kuruldu, ben iki yl sonra dhil oldum. 2007ye kadar aktivist olarak, gnll altm. Daha sonra Ankarada ODT Kadn almalarnda yksek lisansa baladm, bu sene de bitirdim. Tezimi aktivist olarak iinde bulunduum kurum zerine, ierden bir aratrma olarak yazdm. Amarginin politikasn ve yaananlar teoriye oturtmak ve o anda gndemde olan sorunlarn zmne ilikin bir katkm olsun istedim. Amarginin birka zellii var. Benim girdiim yllarda antimilitarist bak as en nemli zelliiydi. Farkllklarn birarada olmas ok nemli bir dier zelliiydi. Ben bu iki zelliinden yola kararak farkllk meselesini tez konusu olarak aratrdm. Tezime dnyada farkllk feminizminin hangi ihtiya zerine ktyla ilgili tarihsel bir arka plan aktararak baladm. Buna dair, kimlik politikasnn feminizmin iinden km bir terim olduu382

nu Barbara Smith4 ilk olarak savunuyor. Ama ben feminizm bir kimlik politikas mdr, emin deilim, bunu tartabiliriz. Manuel Castellsin5 ayr kimlik tanmlamas vardr. Birincisi, statkonun devamn salayan, merulatran kimlik; ikincisi, direni kimlii; ncs de proje ya da olaslk olarak tanmlanan kimlik. Feminizm bu nc tanmlamaya uyuyor: ileride farkl bir dnya tahayyl etmek zerinden tanmlanan topik bir kimlik. Sonra epistemik topluluk kavram ile karlatm, feminizmi de buna dhil ediyorlar. Cinsiyetilik yanltr, rklk yanltr gibi argmanlar baz alarak ekilleniyor ve iinde farkllklar olsa da ortak amac olan bir camia olarak tanmlanyor. Amarginin balangcnda zellikle Pnarn Krt sorunu ve ecinsellikle ilgili aratrmalar sonrasnda, Krt kadnlar ve ecinsel kadnlar farkllk olarak temsil ediliyordu. Trkiyede daha nceki feminist rgtlenmelerde bu kadar aktan farkllklarn olduu rgtlenme deneyimi olmam. Aratrmamda grdm kadaryla Krt sorununda da, ecinsellie dair de daha ok orta snf ve Krt olmayan kadnlar feminizm adna sz sylyorlar, ama bu kadnlarn sorunun zneleri olarak rgtlendikleri yer ok fazla yok. apraz siyaset diye Cynthia Cockburnun6 ve Nira Yuval-Davisin7 zerinde durduu baka bir kavram var. Kimlik siyasetinin tkand yerlere zm bulmaya alyor ama kzkardelik ya da sosyalizmin syleminde olduu gibi Hepimiz birlik olalm, farkllklarmz ok nemli deil, de demiyorlar. Amarginin yola k noktalarndan biri de Yaamak en nemli akademik faaliyettir, sz. Bu da bilgiye yaklamda deneyimi ne kadar nemsediini belirten bir sz... Bilgi ve deneyim arasndaki baa ilikin szler Amargi Manifestosunda8 da ok vard; kadnlar kendi bulunduklar noktalardan, kendi yaadklarndan beslenerek bilgi retiyor. Krt kadn, ecinsel kadn vs. herkes kendi deneyiminden hareketle bilgi retiyor. Bu tr farkl deneyimlerden beslenmek, ataerkil iktidarn dier iktidar biimleriyle ilikisini kurmak ve bunlarn zmlenmesi asndan ok nemli. apraz siyasette de farkl iktidar mekanizmalarnn
4 Smith, Barbara, (1994),Lesbian Feminists and Gay/Lesbian Studies, (iinde), Off Our Backs 5 Castells, Manuel, (1997), ThePower of Identity, the Information Age: Economy, Society and Culture, Vol. I. Blackwell, Cambridge, MA; Oxford, UK 6 Cockburn, Cynthia, & Hunter, Lynette, (Ed.), (1999), Soundings, Transversal Politics, Say 12 7 Yuval-Davis, Nira, (1999), What Is Transversal Politics? (iinde) Thematic Issue of Soundings: Journal of Politics and Culture, Cockburn, Cynthia & Lynette Hunter (Ed.), Say 12, s: 9498 8 Amargi Manifestosu iin bkz: Ek-1

383

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

birbirleri ile ilikisi ok nemli ve buna Diyalog iinde konumlanm epistemoloji, deniyor. Yani para para bilgiler bir ekilde birbiriyle tartarak, ataerkillik, militarizm, heteroseksizm, rklk gibi iktidar alanlarnn toplumu nasl ezdiinin bilgisini reterek en sonunda bunlarn hepsiyle birlikte nasl mcadele edileceini grmeyi salyor. Buradaki nemli noktalardan biri kiinin kendi kimliini net olarak koymasna imkn salyor olmasdr. Dnme hazr olmay da batan koyuyor bu durumda, yani bu kimlikten birisi olarak varsn ama dierleriyle tartarak deiime urayacaksn. Sandra Harding, Senin ezilmi konumda olman, bilgi eriiminde sana dorudan ok byk bir ayrcalk salamyor ama bunun bir ekilde kolaylatrc bir rol vardr, diyor.9 Kadnlar olarak ezilen cins olmak dnyann ileyiine dair baz bilgileri grmemizi salyor, Amargide farkl kadnlarn edindii bilgilerin paylalmas da amalardan biriydi. Tez almam iin Amarginin ilk dnemlerinden olan ve daha yeni katlan on kiiyle grtm. Kendilerini ne olarak tanmladklarn sordum, hepsi feminist olarak tanmlyordu. Bunun dnda kendilerini tanmlamadklar farkl zellikleri de vard: evli olmak ya da ekonomik olarak biraz daha iyi durumda olmak gibi. Bu zelliklere sahip kiilerin Amargi iinde, mevcut kimliklerinden dolay ok rahat hissetmedikleri gibi bir izlenim edindim. Ezilmi kimliktekiler, kimlikleriyle daha rahat hissediyorlard, bu kimlikler Amargi iinde merulatran kimlik ve direni kimlii olarak tanmlanabilir. *** Amargi tarihinde bir dnm noktas olan Amargi Feminist Kitabevi 2006da kuruldu. Bu dnemde Amargi iindeki Krt kadnlar ile dier kadnlar arasnda, Krt kadnlarnn byk oranda Amargiden ayrlmas ile sonulanan bir tartma sreci yaand. Bu sreten sonra Amargide bir deiim ortaya kt. Bu yzden Amarginin tarihini ikiye ayrdm. 2001-2007 aras, Krt sorunu iin aba gsterilen ve ecinsel hareketle ok yakn iliki iinde allan, sokak eylemlerinin ok fazla olduu bir dnem. 2007 sonras ise Amargi Yaynevinden kitaplarn kt, ayda bir Amargi Derginin yaymland, daha ziyade bilgi retilen dnem. almada sorduum sorulardan bir tanesi Amargi iinde gruplama var m? ve Varsa, bunlar sabit mi yoksa birbirleri
9 Harding, Sandra, (1993) Rethinking standpoint epistemology: What is Strong Objectivity?, (iinde) Feminist Epistemologies, Routledge, s:49-82, New York

arasnda iliki ve diyalog iindeler mi? Birbirlerini dntryorlar m? idi. Kimlikler zerinden nyarglarnz vard ve buraya dhil olmakla bu alglarnz deiti mi? gibi sorular da sordum. ok farkl yantlar geldi. Amargi bir zamanlar iddetsizlik Antrenmanlar diye bir yntem kullanyordu. Yaratc drama tarz bir yntemle, insanlarn sadece dile getirdikleri ayrmclklarn deil, kendinde fark etmedii ayrmclklarn da daha kolay ortaya kmasn salayan bir yntemdi. Buna dair sorular da sordum ve tm bu sorularn cevaplarndan yola karak, yzde yz kesin, udur diyebileceim sonulara varamadm. Kimilerinin sylediklerinin ok tersini syleyenler de oldu. Ama Amarginin byle bir oluum iindeki bir rgtlenme olarak, nemli bir kurum olduunu, dnyada balangtan itibaren bu tr ncelikleri nne koyarak bunlar pratie dken ok fazla rgtlenme olmadn syleyebilirim. Bu adan nemli. Bunlarn ne kadarna ulald tabii ki tartlabilir. Sevi: Belki Amarginin kendi iinde yapaca tartmalar da bu ynde olabilir ama genel olarak rgtllk perspektifi iinden konuabileceimiz eylerden bir tanesi sorduun bu sorulara birbirinin tam tersi yantlar verilen bir rgt iinde ortak politika retmenin imkan ve imkanszl olabilir. Feminist rgtlenme10 etkinliinde Esmeray, Amargiyi yolgeen hanna benzetmiti, bu yolgeen hanna kendisinin ve bakalarnn gelip geerken uramasndan ok mutlu olduunu sylemiti ama son zamanlarda biraz ihmal ettii zerinden zeletiri de yapmt. Tam da bunun zerinden, acaba bir rgtn yolgeen han gibi oluu, belli zamanda, belli koullarda ve belli ilikilenme biimi iinde ona dhil olan ya da ol(a)mayan znelerin oluturduu bir feminist rgtllkte acaba politika yapmann snrlar nelerdir? Bu, buradan kan bir tartma bal olabilir. Anlald ki ayrca kavramlar zerine tartacamz belki daha ok katlml ve zamana yaylan bir toplantya ihtiyacmz var. nk bugne kadar kullandmz kavramlar Toplumsal cinsiyet, cinsiyet, cinsellik nedir? zerineydi ama imdi her eyin yeniden sorgulanmasyla yeni terimler olutu, dolaysyla bu terimler tartl(a)mad iin bir sr noktada politika yapmann da n tkanyor, bunu da burada ya da baka tartmalarda tartrz. Esen: lknn tezinin bulgularn merak ediyorum aslnda. Sorulara ok farkl cevaplar verildi dedin. Bu farkl cevaplar nasl yorumladn, nihai bir takm tanmlamalara gitmesen de
10 Bkz: Bu kitap iindeki Banu Paker, Nilgn Yurdalan ve Esmeray, Feminist rgtlenme

384

385

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

Amargideki farkllk meselesini nasl analiz ettin? lk: Tezimde sosyal hareketlerde duygularn nemi konusuna da girdim. Amarginin ilk yllarnda ok byk bir motivasyon var; Amargiye ait olmak, o kadnlarn hayatnda ok nemli. Bu his zellikle son yllarda azalm durumda. Esmeray da bu konuda ayn eyleri syledi. Ben de son yllarda o kadar sk gidemiyorum, kendimi kt hissediyorum, gibi cmleler var. nceden baka yerlerde politika yapm olanlar Amargi bizi ok deitirmedi, diyorlar. Ya da feminizmi akademiden renip ardndan Amargiye gelen insanlarn Amargide yeni bir eyle tanma anlatlar daha az. Ama feminizm ile ilikilenmeye Amargide balayanlar bu rgt iinde ok deimiler. Mesela bir grmeci, Ben transekseli ve travestiyi sadece erkekten kadna olarak bilirdim ama bir arkada trans erkeim dediinde nyarglarm amam baya zor oldu, gibi eyler syledi. Bir arada politika yapmak, rgtlenme iinde kurulan kiisel ilikiler, baka trl olay kolay kurulamayacak diyaloglar mmkn klabiliyor. Sorulardan bir tanesi de Amargi dardan kadnlara yeterince ak m? Hangi kadnlara ak? Hangilerine deil? idi. Mesela bartl kimsenin hibir ekilde dhil olmamasn biz mi engelliyoruz, yoksa n yargyla, kendi tercihleriyle mi katlmyorlar? Orada da daha ok tahminler vard. Katlabilirler ama katlsalar ne olurdu bilmiyoruz? gibi... nci: Yolgeen han ok kt bir terim deil aslnda, iine girilebilir, ak bir yeri artryor ama Yolgeen han olan bir yerde nasl bir politika yaplr, meselesine baktmzda yle bir ey var: Arendt politika yapmay var olmakla, insan olmakla zdeletiriyor dedik, Peki, politika yapmay neyle tanmlyor? diye sorduumuzda Sz vermek ve szn tutmak ok nemli, diyor. Biz rgtlerde de bir sr eyi birlikte yaparken szler veriyoruz ve szleri tutuyoruz ama buna bir yolgeen han muamelesi yapldnda ne bir sz verme ilikisi olabilir ne de szn tutma. Arendt, ayn zamanda bunu bu kadar da kat koymuyor: Sz ok krlgan bir ey, kolay tutulabilir bir ey deil, her zaman tutulamayabilir ayrca her zaman da balamay iermesi gerekiyor. Tabii bu balama herkes istedii zaman, istedii ekilde gelsin anlamna gelmiyor, sz verme, szn tutma ve balama lsnn olduu bir yerde farkllklarn birlikte olabileceini sylyor. Ben unu tekrar vurgulamak istiyorum. Farkllklar birlikte deilse zaten farkllk deil, yani hibir anlam yok. Herkesin kendi farkllnda var olmas evet, mmkn ama nemli olan, o farkll ile birlikte dierleriyle nasl bir arada yaayacak ve bunu nasl ortaya koyacak?
386

Dayanma ortakl duygudan ok eylemden kar Biraz nce lknn bahsettii duygu meselesinde, gzlemlerime gre, feminist rgtlerde srekli duygunun dilinden konumann ok tehlikeli olduunu ve birlikte hareket etmenin nn tkadn dnyorum. nk dayanma, kimliin ve duygularn ortakl zerinden deil, eylemin ortakl zerinden kuruluyor. Duygular ok rahat deiebiliyor ya da baka farkllklar saklayc bir ekilde ilev grebiliyor. Biz zaten duygularn alanna hapsedilen bir cins olduumuz iin buradan kurtulmamz lazm. Ortaklk meselesinin bir zden, ortak deneyimden ya da duygudan yola kmas, o ortakln hem baskc hem de dlayc olmas gibi bir sonucu da beraberinde getiriyor. Ortakln eylemden kmas ve her zaman kurulmaya ak olmas benim daha ok kafam ayor. Bu balamda Iris Youngn, farkllklarn biraradalna ynelik kurduu selamlama, retorik ve yk anlatma diye iletiim biimlerini faydal buluyorum. Selamlama ile kastettii farkll tanmaktr. rnein queer hareketle feminist hareket arasnda olan ilikide, farkll yok sayarak, Sen burada olamazsn, dememektir. Birarada durabilmemiz iin ncelikle birbirimize Merhaba, demek tanmak, selamlamak, sayg ve zen gstermek gerekiyor. Retorik ile kastettii ise, insanlarn kendinden yola karak konumas ve dncelerini bir yk iinde ifade etmesi. rnein ben ODT ikinci snf rencisiyken Perembe Grubu toplantlarna katlyordum. 1986-87 yllaryd. Nkhet hoca da burada, o da o gruba geliyordu. Perembe grubu imdi pek rabet grmeyen bilin ykseltme gruplarndan biriydi ve herkesin yani btn farkllklarn deneyimini paylat bir alan yaratabilmitik. Feminizmin 80lerdeki o altn a var ya, o altn ada, sabitlenmemitik ve hep aray iindeydik. Feminizmin kurumsallamasnn ok kt olduunu sylemek deil niyetim ama oralar unutuldu. imdi, farkllklar koca koca bilimler araclyla bir araya geliyormu gibi konuuluyor, bu ilikilere teoride apraz demekle, akkan demekle ilikilenmi olmuyoruz. Sevi: 80lerden bu yana gelimekte olan bir feminist hareketin varln da grmeliyiz bence ama belki de ortak szlerden eyleme gei srecinde ortak szlerin tkankla uramas ve sadece refleksif eylemler zerinden kendini retmeye alan bir hareket olmas da bizi u anda kesintiye uratyor olabilir. bunu da tartabiliriz. nci: Eylemden kesinlikle byle bir ey kast etmedim. Szn kendisi zaten eylemdir. Ortak eylem dediimde Hadi birlikte bir bildiri okuyalm, gibi bir eylemden bahsetmiyorum. Eylem, bir

387

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

olay karsnda tavr alabilmek, tavrmzn ne olduunu tartabilmektir. Mesela bu krtaj meselesiyle birlikte yeniden, bir sr atladmz yeri tartmamz gerektirdi ve o tartmada bir sr farkll da birlikte konuma gerei ile kar karya kaldk. ok gl bir iktidara kar acil bir eyler yapmak zere bir araya geliyoruz ama br tarafta, onun arkasnda bizim gerekten derin muhabbetler iinde olmamz gerekiyor diye dnyorum. 11 Nkhet: 2001 ylndaki Diyarbakr, Batman bulumalarn hatr11 Babakan Recep Tayyip Erdoan, stanbuldaki Uluslararas Nfus ve Kalknma Konferans Eylem Programnn uygulanmasna ilikin Uluslararas Parlamenterler Konferansnn 25.05.2012 tarihindeki kapan oturumunda yapt konumada sezaryen douma kar olduunu ve krtajn cinayet olduunu syledi. Bu aklamasnn hemen ertesi gn yaplan AKP Kadn Kollar 3. Olaan Kongresinde ise Her krtaj bir Uluderedir, dedi ve krtajn Milleti dnya sahnesinden silmek iin sinsice bir plan, olduunu syledi. Babakann bu aklamasnn ertesi gn, 25.05.2012de stanbul Feminist Kolektif Krtaj hakkmdan Babakana ne? pankartnn ardnda, Babakann Dolmabahe ofisinin nnde eylem yaptlar; basn aklamasnn ardndan ksa bir sreliine trafii kapatan feministler polis mdahalesinin ardndan daldlar. Hkmet krtaj ile tepkileri arttracak aklamalar yapmaya ve krtaj yasasn karaca ynnde aklamalar yapmaya devam etti. 27.05.2012de Babakan 3 ocuk hem de hemen imdi! dedi ve 30.05.2012 tarihinde Salk Bakan Recep Akda tecavz sonucu oluan gebeliklerin de sonlandrlmamas gerektiini, Gerekirse devlet bakar, diyerek krtaj yasan savundu. 01.06.2012 tarihinde Melih Gkek krtaj ile ilgili olarak Samanyolu TV Habere Anas olacak kiinin hatasndan dolay ocuk niye suu ekiyor? Anas kendisini ldrsn, aklamasn yapt. Bu ve buna benzer aklamalar AKP kanadndan gelmeye devam ederken toplumun her kesiminde krtaj yasana kar aklamalar, kampanyalar ve eylemler yapld. 03.06.2012de karma rgtlerin kadn kollarnn ars zerine Kadkyde geni katlml bir eylem yapld. Eylemin ardndan stanbulda bulunan kadn rgtleri, karma rgtlerin kadn kollar ve feministlerin olduu geni katlml toplantlar sonucunda bir platform kurulmasna (04.06.2012) ve platformun adnn da Krtaj Haktr Karar Kadnlarn olmasna (06.06.2012) uzun tartmalar sonucunda karar verildi. Bu toplantlar srerken Aksu Borann 06.06.2012 tarihinde Amargi Dergi web sitesinden (amargidergi.com) yaynlanan Evet, Uludere! balkl yazs bata feminist hareket olmak zere btn hareket iinde Krtaj hak mdr, deil midir, hak ise nasl bir haktr? tartmalarnn yaplmasna yol at. Bunun zerine dnen tartmalar iin bkz: Aye Toksz ve zlem Barn, Krtaj Toplumsal Bir Hak (http://sosyalistfeministkolektif.org ); Cemre Baytok, Krtaj Haktr Ne Demek? Bunun yan sra zellikle feminist hareket iinde, Bianetin de kampanya sz olan Benim Bedenim Benim Kararm gibi farkl kampanyalarn kulland sloganlar, eylemlerin rgtlenme biimi, hangi kadnlara seslenildii, seslenilebildii gibi bir dizi sonlandrlamam tartma hl devam etmektedir. stanbuldaki krtaj kampanyasn yrten Krtaj Haktr Karar Kadnlarn Platformu, 08.06.2012 tarihinde Galatasaray Meydannda saat 20:00da Trkiyenin 14 ilinde (Adana, Ankara, Antalya, zmir, Bodrum, Bursa, anakkale, Diyarbakr, Eskiehir, Hatay, Sakarya, Samsun, Sinop, Ske, Denizli) ezamanl bir basn aklamas ve oturma eylemi yapt. Ardndan 17.05.2012de Pangaltdan Taksim Meydanna yrnd ve bu eylem zmir ve Ankara ile ezamanl yapld. Krtaj Haktr Karar Kadnlarn Platformu hem krtaj yasana kar eylemler hem de krtaj hakknda bilgilendirici dkmanlar (video, bror, bildiri) ve web sitesi (kurtajhaktr.com) hazrlamtr. Krtaj tartmalarnn kronolojisi iin bkz: http://kurtajyasaklanamaz.com/ (E.N.)

lyorum. n buluma stanbulda Boazii niversitesinde olmutu. O dnem, bu bulumalara ilikin, Boazii niversitesi Dergisine eletirel bir sylei vermitim. O bulumalarn son derece multi-culti, liberal, g ilikilerini gz ard eden, kimin kimlerle bulumak iin neler yapabileceini, kimin kimlerle ne yapp ne yapamayacan grmeyen bir eylemler dizisi olduunu sylemitim. lk, tezinde bu bulumalara ilikin bir bilgi var m? Bildiiniz gibi duygu sosyolojisi dersleri veriyorum. Hem duygu, hem deneyimin ne olduuna ilikin ok ciddi sorularm da var. yle ki, iktidar ieren bir sz alma biiminin dnda bir deneyim var m? Deneyim bu sylemin dnda olabilir mi? Yani deneyimi nereye koyuyoruz; bu soruyu Arendte de soruyorum. Bir dier soru da duygu bizim iimizden kan, doal bir ey mi; yoksa sylemle bir alakas var m? Bunlara bakmamz lazm, mesela William James diye bir felsefeci diyor ki Rasyonellerin duygusu vardr. Bunlar kolay sorular deil elbette. lk: Amargi Manifestosunda youn bir duygu var: Biz bin yllar ncesinden gelen kadnlar; Amarginin bir aa olarak... gibi ifadeler var. lk yllar, manifestonun etkisi ile topluluk olma halinin daha baskn olduu, bireyselliin daha arka planda kalm olduu bir dnem. Fazlasyla komnal, hatta sekiz on kiinin ayn evde yaad zamanlar var, akamlar toplantlar evlerde de devam ediyordu... Nkhet: Peki, g ilikileri? lk: Diyarbakr, Batman ve stanbul bulumalarnn yapld dnemde, yani 2001 yl yaz, Krt hareketi de srekli bar istiyordu, bu bulumalar da bir yanyla bu istee destek verme amacyla yapld. Ben de bulumalara (sadece stanbul) dardan katldm ama Amargili kadnlarn politik eylemleri yapt Kadn Tavrn Gelitirme nisiyatifi (KATAG) tarafndan balatlp sonradan Krt kadnlar, o ara ayr bir grup olan Tl kadnlar, Ermeni kadnlarn oluumu Hay Gin gibi gruplarn ortaklaa gerekletirdii etkinliklere dntn biliyorum. Bu geni bileim de sanrm Bar in Kadn Giriimi gibi bir isim ald. Krt kadnlar, ke yazar kadnlar ve baka nl kadnlarla bir araya gelip kendi yaadklarn anlattlar. Bu bulumalarn basnda yer almasn salayarak toplumun birazck olsun bar istemeye yatkn hale getirilmesi gibi belki biraz da pragmatist bir amac vard. Elit kadnlarla Diyarbakra, Batmana gidilerek, onlarn blgeyi ve yaananlar renmesi ve bunu kendi alanlarnda aktarmalar hedefleniyordu. nci: Ben de o dnemde tesadfen Diyarbakrdaydm, o tarafta389

388

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

ki kadnlar tarafndan tamamen yle alglandn biliyorum: stanbuldan feminist ablalarmz geldi, bize retecekler. lk: Yok, hayr, tam tersi stanbuldan giden kadnlarn, Krt kadnlarnn basna yansmayan yaamlarn renmeleri, sonrasnda da onlar araclyla toplumu etkilemekti ama. Yasemin: Yani tam tersine esas stanbuldan gidenlerin renmesiymi. Nkhet: Ama yle anlalmam ite. nci: Alg byle deildi, o dnem birok kadnla konutuumda renecek deil retecek tarafn stanbuldan gidenler olduunu grdm. Bu bulumalarn ben de liberal bir taraf olduunu dnyordum, ama bir taraftan da heyecanla kadnlar arasnda gerekten bir buluma oluyor mu diye de dnyordum. Glkan: O zamanlar Roza, Jujin dergilerinin kt dnemdi ve bu bulumalara ilikin yle bir eletiri olduunu hatrlyorum: Biz epey sredir Krt feministler olarak bir sz sylyoruz ama sanki bizim bu saate kadar sylediimiz btn szler grnmez oldu: Bak imdi geldik ite, seni dinliyoruz, denilmeye baland. O dnem Krt siyaseti de, feminist siyaset de Krt kadnlarnn kard bu dergileri pek grmyordu. Her ne kadar birlikte baka trl bir dil kurmaya allm olsa da o fotorafa baktnda hi kimse Krt kadnlarnn dierlerini eittiini dnmyor, dnmeyecek. Bu formda bir sknt varm gibi geliyor. nk unu da hatrlatmak isterim ki o dnem u laf dnd: Krdistana feminizmi getiriyorlar, ve bunun zerine tartmalar olmutu. Bunlar sert eletiriler gibi gelebilir ama en azndan hatrlamak gerekiyor: Krdistanda da feminizm vard ve o sz metropollere de tanmt, bu bulumalarda oradaki szn grnmediini de hatrlamak lazm. Meryem: Dardan bu bulumalar byle grnyor olabilir ama mesela ben Krt deilim, geri Trk de deilim, her neyse, blgede yaananlar bu bulumalar araclyla rendim. Dardan grnen medyatik yanna dair pek bir ey diyemeyeceim ama ikinci bulumadan sonraki bulumalarda, mesela Konya Bulumasnda, Krt kadnlarnn yaadklarn merakla dinliyorduk. O dnem blgedeki savatan pek haberdar olunamyordu ve bulumalar sayesinde neler yaandn rendik. Bulumalarn her ne kadar hatalar, stten ve egemen yanlar da olsa yararl yanlar olduunu da dnyorum. lk: Mesela o dnem Bizle iletiime girmeden yapld bunlar, diye Nebahat Akko da bulumalar eletirmiti. Yasemin: Bu konumalar zerine bir eyi merak ettim, gazeteci, tiyatrocu vs. kadnlarla Krt kadnlar hibir zaman, hibir yerde
390

yan yana gelmemiler ve gelmelerinin olanann da pek olmad o dnemde, bunlarn yan yana gelmesi kt m? Bu ekilde bir araya gelmeleri kt ise peki, hangi biimde gelecekler? Sevi: Sadece cinsiyet ortakl zerinden tanmlaman bir kzkardelik kavramsallatrmas btn bu snfsal ve etnik kimlikleri de kesen bir noktada farkllklarla bir arada durmamz ne kadar mmkn klar? Mmkn klamad noktada reten/retilen gibi hiyerarik konumlanlar yeniden retmekten baka bir politika imkan oluabilir mi? Sanrm byle bir soruya da alabilir bu tartma. Yasemin: Ama nermeniz ne? Bu forml bir araya gelmek iin uygun deil ve bu liberal, diyorsunuz. Ben dorudan ilikiye ok inanan, o kadnlarla fiziksel olarak yan yana gelmenin dntrc etkisinin pek ok yazdan, teoriden daha fazla olacan dnen bir insanm. Mesela ben iki sene nce Krt kadnlarla bir eyleme gitmitim, hayatmda ilk defa Krt kadnlarn ounlukla iinde olduu bir otobsle yolculuk ettim ve yi ki yaadm, dediim bir sr deneyimim oldu. Bu bulumalarn ekli, farkllklarn arasndaki hiyerariyi grmezden gelen bir form ama bu kadnlar arasnda istemesek de gerekte hiyerari ve farkllk zaten var. Peki, bu durumda bu iki grubu hi mi yan yana getirmemek lazm? Yan yana geleceklerse de hangi formatta bir araya getirilebilir? Nkhet: Tartmaya, ortaklamann hangi dilde, hangi formatta olaca ve nasl olmas gerektiiyle ilgili bir soru ile baladk zaten. Batman Bulumalarn ben gndeme getirdim ve o format daha nce de sylediim gibi liberal, ok kltrc Yasemin: Peki, ama hangi formatta? Sevi: Biz de onu tartyoruz zaten. Meryem: Ezen/ezilen ilikisi zerinden... Bizim asl mcadelemiz bu, deyip kendini yceltmeyle de baka bir ey kuruluyor. Nkhet: Tam da ilgin bir ekilde aada arada da bunu konutuk. Bu ezilen kimliinin nasl bir kimlik olabileceini, ezilen yerden konumann nasl bir ey olabileceini Ama mesela Arkadama Dokunma Kampanyasnda, Ne kim olduumu hatrlat, ne de kim olduumu unut, diye bir sz kurulmutu. Bunu nasl yapacamz da ayr bir soru elbette ama ortakln nasl kurabileceine dair iaret ettii nokta ok iyi bence. Yasemin: Leman Dergisi kampanyalatrmt. Nkhet: ok iyi bir kampanyayd nk bu arkadalk belli bir kimlik zerinden tanmlanmyordu, nasl yaplaca da ancak yolda belirlenen bir eydi. Yasemin: Peki, nasl olacak ite?
391

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

nci: Yasemin, sen reete mi istiyorsun? Yok yle bir reete. (Glmeler) Yasemin: Neden bunu sorup duruyorum biliyor musun? Feminizmde yle bir yntemi ok kullandmz dnyorum: unu yapmayn, bunu yapmayn, una karyz, buna karyz. Srekli bir protesto halindeyiz. Maruz kaldklarmza tepkisellik zerinden kendimizi var ediyoruz. O yaplmasn, bu yaplmasn, peki, sen ne yapacaksn? Glkan: Ama bir eyi eletirmekle, yaplmasn demek arasnda fark var. Bir ey yapabilmek iin de yaplan eylere bakp, bunlar zerine politik dnmek ve ayn hatalar tekrar tekrar retmemek de kymetli bir ey. nci: lknn Amargi sunumunu dinlerken unu dndm: Bu farkllklarla yan yanayz meselesi Amargide tam olarak nasl salanyor. Amarginin byle bir perspektifi belirlemesi iin Amargide feminist farkllklar, etnik, cinsel ynelim farkll vs. gibi somut farkllklarn oranlarn m belirleyeceiz? Mesela yzde bilmem ka trbanl alnacak, yzde u kadar lezbiyen olacak, trans olacak gibi bir ey mi farkllklarla yan yana durmak? Yasemin: Fiilen byle bir ey olmuyor ki zaten. nci: Zaten bu farkllklarla yan yana durmak falan deildir. lk: Bir yandan da Trkiyede kadnlarn yzde altm ban rtyorsa niye feminist harekette olmadklarn da sormak lazm. nci: Tabii, ama farkl hayat alanlarmz var. Bu bir tek Amarginin sorunu da deil ki. Benim neden bir tane bile trbanl arkadamn olmad da bir soru, ben rgt deilim, bir ey deilim. (Kahkahalar) nk karlamyoruz Bir ara Amargili kadnlar bartl kadnlarla bir araya gelmeyi dert edinmilerdi. Bir kere bartl kadnlar ne demek ve onlarla bir araya gelmenin politik karl nedir? Bartl kadnlarla bir araya gelmek, rtnmek, kamusal alanda bartl kadnlar olsun diye politika yapmak mdr? Bu yaklam ncelikle onlar belli bir kimlie hapsetmek demek. Bartl kadnlarla bizim baka eyler konumamz lazm. Bartl kadnlar demeyi brakmamz lazm bir kere. Ama brakamyoruz. Herkes drst olsun, o kadn grdmz zaman o bizim iin bartl kadndr. Baka bir kadn olmas iin hakikaten baka trl, dntrc bir ilikisellik olmas gerekiyor. Farklln yan yana durmas, onun bartl olarak tanmlanmamasdr. Ya da Krt kadnlarla, Krt kadnlarn Krtln gz ard etmiyorum ama, srekli Krtlk zerine konuarak m farkllklarla bir arada olacaz? Onun sadece Krt meselesi var, bunun sadece barts meselesi var, biz de sper ak feministleriz, byle bir misyonla
392

herkesi bir araya toplam oluyoruz (!) Ayn eyler bizim iin de var. Bizim de dapdar kimliklerimiz var. Sevi: Feminizmle queerin atmas da bu darlk zerine kmyor mu zaten? nci: Ama queerin de bu tr bir darl var. Queer zaten teoriyi ve akademiyi de igal etmi vaziyette, artk queer bilmeden olmayacak gibi... Glkan: Ama galiba queerinki igal etmekten ziyade, igali bozan bir tavr var... nci: Yok yok, kendisi de ok igalci. Provokatif olmak istemiyorum ama queer ikili kartlklar atm diyebilir mi? Tamamen bu ikilikler zerinden ekillenen bir taraf olduunu dnyorum. Intersexuality ya da transsexuality demek yeterli oluyor mu ikilii amak iin. Sexuality sonuta kadnla erkek aras bir eyi varsayarak konuulmuyor mu? Asl: Queerin zaten derdi, kadnlk ve erkeklik mevhumunu ortadan kaldrmak ve bunu gayet oulcu ekilde ortaya samak. Bir ilikiye Queer Teori zerinden bakmann kendisi, cinsiyeti kalplardan karan, kadnla kadnn ilikisi, kadnla trans kadnn ilikisi, kadnla trans erkein ilikisi ve bunlarla da kapsanamayan, dile de ok hapsolmayan, cinsiyet kimliklerinin ok eitli olduu bir alana iaret ediyor. Kimisi kendisini bazen erkek, bazen de kadn hissedebiliyor. Kadn ve erkekliin arasnda, o cinsiyeti dilin bize sunduu kavramlarn yeterli olmad baka bir cinsiyet kimliini de hissediyor. Bu anlamda queer aslnda tam da o ikilikten kp, hem bedenin hem de cinsel arzunun okluluuna iaret eden bir ey. nci: Sonuta ikilii bir veri alarak o oklua gidiyor. Asl: nk norm olan ikilik Derdi zaten norm olan ortadan kaldrp, normsuz bir alan amak. Tabii ki de balang noktas o norm oluyor, ama bu queerin kendisinin rettii bir norm deil ki. Bu hlihazrda toplumsal hayat, arzuyu, bedeni ekillendiren bir norm zaten ve queerin yapmaya alt bunu alaa etmek. nk byle bir ikilik yok; bizim arzumuz, bedenimiz bu ikilik zerinden rgtlenmiyor. Bambaka olanaklar ve imkanlar da var. Glkan: Bugn buraya geldim nk Farkllklarmzla yan yana myz? bal beni ok heyecanlandrd. Feministler olarak bir araya gelip haldr haldr bir eyler yapyoruz ama hakikaten bu i nasl olacak? Farkl kadnlklar, farkl feminizmler, farkl feminist olular, birbirinin stne basmadan nasl sz retecek? Akas bu konuma gerekten beni kalbimden vurdu ve hakikaten buraya elli tane takla atarak gelmi bir queerim veya queer deneyimden gelen bir bireyim. Cinsellikle olduu kadar evle ilgili
393

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

dertleri de olan bir bireyim. Sadece cinsellii sokaa deil, soka da eve doru srklemek gibi bir derdi olan, buray kanrtmaya alan biriyim. Sadece feminist ortamlarda deil, LGBT hareketin ierisinde de, Lambdada yaptmz toplantlarda da queer karikatrletirilerek tartlyor. Queer bir kimlik deil, bana gre bir eylem, bir fiil, metodolojik bir alet edevat, dolaysyla herkesin iine yarar bir ara, ve nasl erkek egemen kafann feministi karikatr bir zne olarak tarif etmesine kar kyorsak queerle ilgili kurulan bu dilin de dna kmak gerekiyor. Severek, isteyerek ya da zorunlu olarak zerine dayatlm olan kadnlk deneyiminin, basklanma biimini gstermek ve basklanmaya kar direni gelitirmek iin feminizm ne ie yarar, queer ne ie yarar, ben burasyla ilikiliyim. Biraz byle bakma ihtiyac duyuyorum nk queerin srekli k, zppe, sadece kafalar sekste gibi yaftalanmasndan ok skldm. zellikle Trkiyede, queeri daha ok cinsellii ne karan bir ekilde konuuyoruz nk cinsellik en konumadmz alan, bunu halledersek eve kadar geleceiz. zellikle heteronormatif cinsellik yaamayan insanlarn kemie dayand yer cinsellik olduu iin bunun zerinden queere bakmak ya da bunu ne karmak arzusu yaadlar. Ben de akas sadece cinsellie taklmamay srekli aklmda tutuyorum ama Trkiyedeki feminist siyaset ierisinde tabir-i caizse btn edepsizliimizle bir ekilde bunu samamz gerektiini dnyorum. Sadece queerlerin deil, ynelimi ne olursa olsun btn kadnlarn cinsel zgrln konuabilmesi gerekiyor. Allah akna bir gn hep birlikte kadn boalmasn konualm istiyorum. Yani srekli madur olarak tarif edilen bedenin nelere muktedir olup, olmadn konualm istiyorum. Anlatabiliyor muyum? Mcadele biimimizin btn bunlarla alakas olduunu dnyorum. Mesela krtaj konumak iin bile ben queere ihtiya duyuyorum. Ama konuamyoruz. Buradan byle bir beklentim var. Queer ne iimize yarayacak, bu i nasl olacak, onu konualm. Konutuklarmz daha ete deecekse konualm diye dnyorum. ok duygusal oldu. (Glmeler) Sevi: Yok, tam tersine tartmann banda da altn izdiimiz kayglarmza tercman oldun. Bu tartmay bunlar konuabileceimiz politik bir zemin olsun diye dnmtk. nci: Glkann sylediini ok nemli buluyorum ve tam da queerin ve feminizmin nasl iliki kurmas gerektiinin cevabn verdiini dnyorum: Ben derdimi dntrecek eyi feminizmde de bulurum, queerde de bulurum, baka bir yerlerde de bulurum. Politik olarak doru olduu iin veya olmas gerektii
394

iin farkllklarla birarada olma syleminin sahiplenilmesi ya da olmas gereken ideal bir durum olarak tarif edilmesi bana ok sorunlu geliyor. Birbirimize gerekten ihtiyacmz yoksa zaten, niye biraradayz ki. Asl: Ev konusunda zellikle yapmaya altm vurgu uydu, daha ziyade sokaktaki cinsellik zerinden rgtlenen bir queer hareket var ya, queer hareketin sadece sokak deil, ayn zamanda senin dediin gibi soka eve tayan, evdeki yaamn ne olduunu sorgulayan bir tarafnn da olmas gerektiiydi, evdeki znelere de bir cevab olmas gerektiiydi. Queerde kamusal alann yceltilmesi de sz konusu. Hep bir ev/sokak ayrm var ve ev dediin ey ister istemez aalanan bir alana dnyor. Dolaysyla, feminizmle queer hareket kafa kafaya verdikleri zaman cevap retmesi gereken sorulardan bir tanesi de yaamn btn hali. Bu anlamda Queer Feminizmle ok yakn iliki ierisinde olmas gereken bir hareket ama maalesef Trkiyede hlihazrdaki queer hareket ile feminist hareket arasnda bu tr bir iliki yok. Meryem: O yzden de birbirlerini ok dlyorlar. Mesela buradaki queer hareketle feminist hareket, biri evlilik vs. konularn gndemine sokmad iin, br de cinsel farkll, cinsellii ok ilemedii iin arpyorlar. Hazal: Ben queer ve feminizm arasndaki atmann sebebinin odaklandklar konularn farkll olduunu dnmyorum. Farkllklarla birarada olmak ne demek? En azndan benim deneyimim 8 Mart Plaformlarnda vs. farkllklarla birarada olmak yle gsteriliyor: Bir sabitlik var ve birileri onlardan farkl. Kimin kimden fark? Tm platformlarda sabit zneler var ve birileri onlardan farkl. Dolaysyla ya birileri yol verecek, ya da ortak bir zeminde buluulacak, ama byle olmuyor. Sabit zne(ler) zerinden farkllklar yeniden yeniden retip, en sonunda hibir ekilde ortaklaamadmzda da 8 Marttaki gibi kavgalar kyor. O karlkl bir dlama ilikisi deil bence sabit olann srekli birine sen u kadar farklsn dedii ve konutuu her pozisyondan da farkllnn yeniden retildii bir durum sz konusu. nk srekli sabit bir eye doru konuuluyor. Sadece feminist ve queer hareketin karlat yerlerde deil, kendi iimizdeki feminist toplantlarda da ayn durumun sz konusu olduunu dnyorum. Glkan: Hazaln dediine katlyorum. Ben alet edevat diyorum, metodoloji diyorum ama iinde bulunduum feminist hareket bana farklsn diyor. lk: Queer hareketi sadece cinsiyet kimliklerini deil kapitalizm dahil btn sistemleri sarabilecek bir amac olan bir hare395

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

ket olarak gryorum. Bu yzden queer birini grdm zaman Aa, bu ne kadar modaya uygun, biri deil de, aalanmay gze alm, Kadn m, erkek mi? Evsiz mi? denmeyi de stne alabilecek biri olduunu dnyorum. st snf olduunu yine bir ekilde hissettirecek insandan ok btn topluma farkl bir dnyann imkann politik mesaj olarak vermeyi amalayan biri... Son olarak unu da ekleyeyim: Amargide neyin gndemletiine dair bir soru da sormutum. Cevap olarak farkl alma gruplar olduu ve her grubun kendi gndemini getirdii sylendi. Mesela bir grup Krt hareketinde unu tartalm, dediinde bu tartma yapld, ya da ilk yllarda heteroseksizmi gndemletirmeyi isteyen lezbiyen kadnlar heteroseksizm atlyesini yaptlar. Buna karlk mesela Alevi olup, Heminli olup, bunu gndeme getirmeyen insanlar o tartma ve dntrme ortamn ok fazla yaratamadlar. Yine benzer ekilde snf, kapitalizm, anarizm, sosyalizm, liberalizm gibi politik grlerin pek konuulmayan konular olduunu grdm. Nkhet: Farkllklarla birarada durma meselesini ciddiye almann nasl bir ey olabileceini dnmek gzel ama yle de bir ey var: Bir yandan kimlik siyaseti yaplyor, etnik kimliin, cinsiyet kimliinin siyaseti yaplyor. Feminizm de bence kimi zaman kimlik siyasetine kayabiliyor. te yandan bunun dnda bir de hak siyaseti var, krtaj haktr hikyesiyle iyiden iyiye ayyuka kan. Peki, hep beraber bir araya gelip, hak siyaseti mi yapalm? Bir araya gelip, kimlik siyaseti mi yapalm? Veya hep beraber bir araya gelip, ne yapalm? Ben de bugn buraya byle bir dertle geldim aslnda. Butler u tr imkanlar ayor diyebiliriz; ben akademik olarak syleyebilirim ki Butler bana imkan at zaman o imkan uralarda bir yerde dursun ama diyelim ki ben krtaj eylemini nasl rgtlemem gerektiini konutuum bir toplantda bu imkan bu konumalarn neresinde bulacam? Glkan: Bazen Butler bu imkana daha yakn hissettiriyor. (Glmeler) Gerekten. Nkhet: Genel teorik laflar, genel yaklamlar var, bir de somut olarak kar karya olduumuz bir problem var. Bu krtaj yasas kacak m, kmayacak m? Biz erteletebilecek miyiz, erteletemeyecek miyiz? Erteletmemiz iin neler yapmamz lazm? Ben o ara boluun stratejiyle dolacan dnyorum ve stratejinin de zamana ve deneyime gre deiebileceini dnyorum. Tam da Glkann alet ve edevat dediine son derece hak veriyorum ama alet edevat zamana ve zemine gre nasl analiz edip, nasl kurgulayacamz deil mi asl derdimiz? Birarada olmann tanm zaten bu alet, edevatlar nasl kurgulayacamz deil mi?
396

nci: Bence hak temelli siyasette ortaklamak daha mmkn ama orada da btn bu siyaset yapma biimi ok varolusal bir hal alyor. Peki, ortaklatmz bu hak temelli siyaset dntrc bir siyaset oluyor mu? Krtaj Platformunda, herkes zaten toplantya gelmeden nce dndn ve bildiini sylyorsa, hibir ekilde baka bir ey dnmeden oradan kyorsa, biraradalmz anlayamyorum. Hak temelli siyaseti nemsiyorum, bunu kmsemek istemiyorum ama bir de umutsuz deil ama gereki olursak yle bir ey var: Biz zaten byk iktidarlar deitirecek politika yapmann ok uzandayz. Biz ancak feminist siyaset yaparken, kendimizi dntrmeyi hedeflemeliyiz. br trl zaten btn sz uup, gidecek. Bir de ne kadar farklyz, bunu sorgulayalm. Farkllklar konuurken, neoliberal sreleri de srekli aklda tutmak lazm. Srekli ortaklklarmz paralayc bir alg da olutu. Zannettiimiz kadar farkl deiliz belki de. Brakn politik hareket iindeki kadnlar, hayatn iinde, bir sr baka ekillerde ortaklamyor muyuz? Bence gndelik hayat bizi ok daha ortaklatryor. ktidar zaten korkun derecede ayrtryor ve biz bu ayrmay veri alyoruz. Ama bu tabii ki meselemiz, bu ortaklklar politik bir dile nasl evrilecek? Asl: Evet, gzel bir nokta ama zaten ikisi birbirini dlayan eyler deilmi gibime geliyor. Kapitalizmin gnmzde ald form olan neoliberalizm, bedenlerle kurduu ilikide kendini farkllklar zerinden kurabiliyor. Benle kurduu ilikide bunun kadn bedeni, bir trans kadnla kurduu ilikide trans kadn bedeni olduunu bilerek bunun zerinden baka bir form gelitiriyor. Ama hepimiz canmzdan, gbeimizden balyz buna, hepimiz ayr ekillerde buna maruz kalyoruz. Yani, btn bu farkllklarn neoliberalizme entegre olma biimleri yine bir farkllk zerinden iliyor. Orada gerekten nasl bir siyaset doar? Bu nasl beraber yaplr? Benim de kafam ok kark. Belki eylemlilik ya da eylemlilik ierisinde retilen szler buna cevap olabilir. Byle de byk bir soru ierisinde kendimizi de kaybetmememiz gerekiyor. Mesela kzkardelik zerinden, orta snf Trk kadnn yaad koullar (nk ounluk o, genelde ounluun belirledii sz ve siyaset kendini ok egemen klyor), dier tm kadnlarn koullar haline geliyor, byk bir zne kategorisi iinde dier kadnlk durumlar eritiliyor. Bence ikisini srekli birarada tutabilmek, yani hem farkllmz hem ortaklmz bir arada kurabilmek iin ok uyank olmak gerekiyor. Esen: Bence de Aslnn altn izdii nokta nemli. Amargi ya da FK deneyimi zerinden dndmzde de Ortaklklarmz
397

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

zerinden mi yoksa farkllklarmz zerinden mi politika yapacaz? sorusu kilit bir soru. Amargideki kendi deneyimimi dndmde, ilk geldiim zaman farkllklarla yan yanayz syleminin ulalmas gereken bir hedef olmasna inanrken ve Amarginin de bu arayn bir paras olduunu dnrken, u anda bu sylemin aslnda ciddi bir liberal sylem olduunu gryorum. Farkllklarmzla yan yanayz sylemi, farkllklar kendi kategorilerine hapsederek, birbirine demeyen farkllklar yaratarak liberalizmle ortaklayor. Bunu grmek benim iin hakikaten artc bir deneyim oldu. Farkllklarla yan yanayz syleminin ne tr farkllklarn stn kapattn, hangi farkllklar n plana kardn, tam olarak Hazaln syledii gibi neyi neye gre farkllk olarak tanmlandn grmek, ilk soruya, nci hocann sorduu farklln ne olduu sorusuna getiriyor bizi. Mesela feminist hareket ve trans ya da queer hareket arasnda yaanan tartmalarda da farkl olarak tanmlananlar, ecinseller ve translar; orta snf beyaz feministler deil. Farkllk diye tanmlanan, ho grlmesi gereken, iselletirilmesi gereken ya da dsallatrlan ecinseller, translar ya da queerler. Ama her yerdeki hegemonik olan deitii iin farklln tanm da deiiyor. Mesela Trkiye toplumu, sol rgtler, feminist hareket ya da Amargi kendi tekisini ve farkl olann yaratyor. Amargiye baktmzda da farkllklarla yan yanayz szn bu kadar rahat kurabiliyor olmamzn nedenlerinden biri, ecinsellerin ya da translarn Amargide rgtleniyor olabilmesi. Yani aslnda, burada da farkllk sylemi yine bu deneyimler zerinden kuruluyor. Translarn ve ecinsellerin Amargide aktif olarak yer almalarnn ise Amarginin bu tartmalarn tesinde olduu illzyonunu yarattn dnyorum. Bu illzyon ise atma alan yaratmad iin sadece bu ekilde biraradaym gibi yapyoruz. Belki de Nasl yan yana oluruz? meselesini deil de Ne tr atma alanlar yaratrz meselesini konumak lazm. nk atma alanlar elimizden alndnda herkes farkl demenin ne anlam var? Siyasetin atma alanlarnda olutuunu dnyorum. Transfeminizmin btn grlerini benimsemem gerekmiyor, ama Transfeminizm ya da queer ile karlayor ve atyor olmak benim iin retken bir ilikilenmedir. Bir dier mesele de Btn farkllklar yan yana olmal m? sorusu. Kendi adma her farkllkla yan yana olmak durumunda hissetmiyorum. Politik olarak kabul edilemez olan bir farkllkla politika yapmak zorunda olmadm dnyorum. Farkllk sylemini bir gzellemeye ve birlik beraberlik arsna evirme398

miz gerekmiyor. ki uta dolanyoruz, bir tarafta btn farkllklar yok sayan kzkardelik sylemi dier tarafta ise herkesin birbirinden farkl olduu sylemi. Btn eitsizliklerin, politik farkllklarn, iktidar odaklarnn sadece farkllk olarak tanmlanyor olmasnn siyasetsizlemeye yol atn dnyorum. lk: Amarginin ilk yllarnda yaptmz iddetsiz atma yntemleri zerine almalar u anda yapamyorsak bu biraz bizim de sorunumuz, sonuta Amargi iinde bunu yapamazsnz, gibi bir durum yok. 80lerden sonra feminizm, Amargi kurulmadan nce farkllklar meselesini ok da tartmyordu akas. Mesela ana akm feministler, dergilerde, toplantlarda Krt kadnlarn kimliini Krtlk ayr kadnlk ayr eklinde tartyorlar. Farkllklarn kendini ortaya koyarak var olmasna da ihtiya vard. Bunun anlam Kim olursan gel, feminist ol yeter, gibi bir ey deildi. Amargiyle birlikte farkllklara Sen de derdini burada gndemletir, gel derdini burada anlat, diye bir alan almt. O yzden farkllklarmzla yan yanayz sylemi zerinden politika yapmay, batan yanl bir proje olarak grmyorum. atmay yaratp yaratamamak bunun Amargide gndemletirilmesine bal. Amargi bunu son dnemde tartabilseydi bu olabilecek bir eyken, farkllkla politika yapmann batan yanl olduunu sylemek de bana biraz kolayclk gibi geliyor. Esen: Farkllkla politika yapmak batan yanltr, demedim; farkllklar nasl konumlandrdmz ve nasl siyaset yaptmzn kendisini problematize etmemiz gerektiini syledim. Kendi deneyimimizden de baktmzda hangi farkllklarla nasl siyaset yapacamz sorunsallatrlmad ve farkllklar arasndaki iktidar ilikileri grlmedii srece farkllklar sylemini negatif bir sylem olarak kuruyorum. lk, Amargide iddetsizlik antrenmanlar vard ve bunlar bugn hayata gemiyorsa sizinle ilgili bir sorundur, dedi. Peki, bu deneyimi bilmiyor olmak sadece rgte yeni katlanlarn sorumluluu olabilir mi yoksa rgt deneyim aktarmndaki yapsal bir soruna m iaret eder? Btn bu srelerden kendimi ya da kiileri azade ettiimden deil, ama sonuta bu rgtn yesi olarak iddetsizlik antrenmanlarna hi katlmadysam ve bunu bilmiyorsam bu sadece benim sorunum deil. lk: Ama senin bu konuda farkl bir yntem kurmana da engel tekil eden bir ey yok herhalde. Ecinsellikle ilgili de unu diyebilirim, 2002de ecinsellik bu kadar tartlmyordu ve grnr deildi; on yl nceden bahsediyoruz sonuta. Meryem: On yl nce Onur Yrynde stiklalde yirmi kii yrmt sadece.
399

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

Yasemin: 2004-2005 yllar benim iin kbustu nk feminist hareket iinde bir lezbiyen olarak alyorum, binlerce kadn benim adm duyuyor, ben kimim bilecekler ve ben lezbiyenim diye benden korkacaklar diye dnyordum. Bu trden bir davrana maruz kalmadm halde feminist hareketin bende yaratt ruh hali buydu. Buna maruz kalmanz gerekmiyor, mevcut rgtlenme sana kendini iyi hissettirecek bir olanak sunmuyor, eer sen glysen, ayakta kalabiliyorsan, almaktan korkmuyorsan lezbiyen olduunu syleyebiliyordun. O dnem feminist harekette her yere davet ediliyordum, her grup da beni rgtlemeye alyordu ve ben bunu inann kt niyetli falan alglamyordum ama bu teklifleri yle alglyordum: Biz ne kadar zengin, demokrat rgtleriz, ne kadar az, bakn aramzda lezbiyen de var. Byle hissetmem belki kendi kayg ve kodlamalarmdan kaynaklanyordur ama sonuta benim bu kayglarm ortadan kaldrmayan bir rgtlenmenin iindeydim. Bugn geldiimiz noktann lezbiyen kadnlar iin ok farkl olduunu dnyorum, geen srete pek ok kadn ald. 2002de lezbiyenler feminist rgt dhil, hangi rgtte Biz lezbiyeniz, diye rgtlenebiliyorlard? Dolaysyla gemi rgtlenme deneyimlerimde farkllm bana batyordu. Ben bu farkll srekli hatrlyordum. Farkllmn tedirginliini, farkllm vurgulama zorunluluunu ok hissediyordum. Ya bir dakika ben farklym, deme gerei duyuyordum ya da srekli bana alan alyordu ve bu beni ok rahatsz ediyordu. Amargide LGBT politikas yaplyor mu? diye sordu Esen, bence allahna kadar yapyoruz. LGBT politikas yapmak yalnzca kamusal alana bir ey sylemek deil bence. Bugn ben bir lezbiyen olarak Amargide tam Nkhetin sylediini hissediyorum: Ne lezbiyen olduumu unutuyorum, ne de hatrlyorum. Kimse benimle farkllm zerinden ne kadar demokrat olduunu gstermek iin iliki kurmuyor. Ya da pozitif ayrmclk da yaplmyor bana. Bu yzden kendimi Amargide ok iyi hissediyorum. Amargide iki kadn pse, iki kadn sevise, iki kadn ayrlsa, iki kadn kavga etse kimseye tuhaf gelmez. Ben bunun tam da LGBT politikas yapmak olduunu, politika denen eyin ayn zamanda kendi yaamlarmza sylediimiz szler ve yaadmz bir ey olduunu dnyorum. Bu anlamda bu deneyimler ok kymetli. Bunu sadece Amargide deneyimlemiyorum, artk FKda da deneyimliyorum: lezbiyen olduumu genelde unutuyorum ve hatrlyorum. Bu benim iin ok kymetli. u anda Amargiye Krt kadnlar gelse onlara da ayn eyi hissettirerek rgtlenebileceimizi dnyorum. Bunu nasl
400

rebiliriz bilmiyorum. Bartl kadnlar meselesi baka bir tartma. Birlikte rgtlenmeye altm oluumlarn iinde yer aldm ama tam da ncinin dedii gibi bu rgtlenmeler bir yandan bartl kadn diye bir kategori yaratmak anlamna geliyor. Din ile feminizm arasndaki gerilimli ilikiden kaynakl, feministlerle din tandansl bir eylemliliin iinde olmalarn zorlatryor. Meryem: Kurulurken yazlm olan Amargi Manifestosu bir sre sonra bana Kuran- Kerim gibi gelmeye balamt. (Glmeler) Baz kadnlarn bir sre ihtiya duyduu bir metindi herhalde. O ihtiya duygusuyla kadnlarn ok yksek bir sylem kurduklarn dnyorum. Bu yksek sylem de uzun srete bir eyleri eksiltti. Bir de galiba yle bir ey yaratt: Sava, antimilitarizm gibi Trkiyenin genel politik gndemine deen szler syledii iin o dnem gndeme oturdu gibi geliyor bana. Bugnse bu sylem ar yksek geliyor. Bazen ok yksek sylem houma gidiyor. Bir ara Amargiden misiniz, aaa, ya da Amargi unu unu diyecek, gibi bir duru vard. Bu Amarginin o toplumda, kurum olmak ie yaradn gsterdii iin houma gidiyordu. Ama u anki hali de farkl geliyor. ll her dnem her eyi iermektense, tarihsel ak izgisi gzmn nnden bir hikye gibi getiinde farkl bir hikye oluyor. Bazen yanl eyler bazen de hepimize iyi gelen eyler oluyor. Mesela Yasemin Hem kendi kimliimi hissediyorum, hem de hissetmiyorum, diyor ya ama baz kadnlar da farkl nedenlerle Amargiden ayrlyor. Sonu itibariyle byle yksek sylemlerin olmamas da ho geliyor. Bunu vurgulamak istedim. Benim olduum ilk dnemde, feminizm dersleri, 80ler ve 90lardaki feminist rgtlenme deneyimlerinin konuulduu seminerler dzenledi. Bu etkinliklerle kadn politikas veya feminist politikay anlamaya altk sonra da daha ok Queer Feminizm ar bast gibi geliyor bana. ki yldr Queer Feminizm Amargide biraz hissettirdi kendini. lk: Bir de Amargide son dnemde farkllk da azald gerekten. Genelde gen, otuzlu yalarda, yksek lisans yapan bir profil var artk. (Kkrdamalar) O yzden kendi deneyimini anlatma olay da ortadan kalkt, herkes bir ekilde ne bildiini anlatyor. Sevi: Bu biraz ar bir itham oldu bence, bunu da belki ayrca tartmak gerekebilir. Tabii ki burada bitecek bir tartma deil ama bir balang diye umuyoruz. Belki bunu ilerletebiliriz forumlarla. Nkhet: Hem akademisyen hem feminist olunabilir, demek istiyorum. Glkan: Ben alakasz bir yere srayacam. Queerden baktnda ittifak farkl kimlikler arasnda kurulan ortaklk olarak deil, bir
401

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

mesele karsnda bir araya gelip, ona kar bir direni oluturup, mesele belli bir yere evirildiinde de tekrar dalabilme iradesini gsterebilmek olarak alglyorum. Bunu nasl yapacamz sesli dnyorum. Sylediklerim bir reete falan deil, pratie ilikin birlikte dnme egzersizi. Bir toplantda, zgrlk iin bir reete yok, hibir bir araya geliin iktidarsz bir biimi yok, denmiti, ok houma gitmiti. Ama buradaki mesele ittifak oluturacak belli gruplarn ya da znelerin slubunu, iktidarn sabitlenmemesine dnk arzuyu hayata geirme abas gibi alglyorum. Mesela bu noktada Krtaj meselesinde ne yaplabilirdi? ve u anda yaplan eyin iktidar dinamii bunun neresini tkyor? diye dndmde, bunlar yksek sesle sylemekten de dm patlyor. (Glmseme) Bana iyi hissettirmeyen ve bir ekliyle krtaja ilikin kendi deneyimime ait feminist sz sylememe dair bana engel olan ey u: Devletin belirledii bir eyin karsnda son derece hzl davranmak zorundayz ve lanet olsun ki reel politika yapmak durumunda kalyoruz. Zaten bir ekliyle hikye skntl balyor. Tam da bunun farkndayken bile toplantlarn alnma biimi, kararlarn alnma biimi, kararlarn toplant ncesi alnp, sanki burada beraber alnyormuasna sylenme biimi, szlerin nceden belirlenmi olmas, o toplantya Beyoluna akam yediden sonra gelebileceklerin gelmesi, ocuu olanlarn kendilerini sz sylemekte kt hissetmesi, farkl feminizmlerden gelenlerin kendilerini kt hissetmeleri gibi sorunlu grdm bir sr ey var. Ben ki kendi adma kendimi ok kudretli varsayarken bile, iki kez krtaj toplantsna gittim ve sz kuramayacam, kurarsam bile Acil bir ey var, bu tr tartmalarn yeri buras hi deil zaten, denilecek diye sustum. Binlerce kadnn tekil, tekletiren, okluu kaybettiren feminist bir sz kurmasnn problemli olduunu dnyorum. Bunun bir sr feminizmi ve kadnlk deneyimini yok saydn dnyorum. Mesela, 90larn ortasnda Seattledaki kreselleme kart hareketin nasl rgtlendiini dnyorum ya da Wall Streetin igalinden esinlenen eylemler rgtleyebilirdik diye dnyorum. Bir yeri sembolik de olsa igal etseydik, yasa kana kadar o alanda mesela her hafta farkl birileri, slami feministler, transfeministler, o feministler, bu feministler dursayd ve mesela, tane rencinin yaad, menopoz geiren bir kadnn krtaja dair szlerini syledii ve dinledii, itiraz edip, yarglamad, bir alan oluturabilseydik, diyorum. Burada kurumsal temsiliyetten de bahsetmiyorum. Soldan gelen bir deneyimle btn politik srelerin ok dikey rgtlendiini dnyorum. ok merkez kurum kafasyla
402

gittiini, belli deneyimlerin (sert gelebilir belki, zellikle biraz parodiletirerek sylyorum ki grnr olsun), bu ekilde rgtlendii srece daha iktidarl olan deneyimlerin egemen olmasnn kanlmaz olduunu dnyorum. Ben unu yksek sesle syleyebileceim bir alan ne zaman bulabileceimi bilmiyorum: Benim iin krtaj yaradr, bedenimde, ruhumda yaradr. Krtajn yasaklanmamas gerektiini savunurken patriarkann, heteroseksizmin benim bedenimde at yaralar nasl yksek sesle syleyeceim? Bunun szn feminist hareket ierisinde nasl kuracam? Pazar gnk mitingde Yryten sonra ak forum yaplacak, dendiinde ok heyecanlandm. rgt temsiliyeti olmayacak ve isteyen kadn mikrofonu eline alacak ve krtaj yasana kar szn syleyecek, dendi. Bakaym, bu olacak m diye o gnein altnda beyin kanamas geirecek noktaya gelinceye kadar ben o forumu bekledim, ama olmad. u anki kampanyann rgtlenme biimine baktmzda, hzd, zamand, tamam ama u ok mu zor: O da kendi iinde mutlaka bir sr sorun yaratacaktr, ama o okluun birbirinin stne basmadan kurulabilecei bir ak alan, birbirimizi dinlediimiz ama darya doru da laf syleyen forum tarz bir ey yaplamaz myd? Ve bu yaplabilseydi iktidara kar unu da demi olurduk: Bu kadnlar sadece tek bir eyde ortaklayorlar, sen devlet olarak isteyenlerin krtaj yaptrmalarn yasaklayamazsn, bu kadnlar biraradalar ve farkllklarn zerine de basmyorlar. Bunu, kendine de iktidara da gstermek zengin ve kudretli bir politik duru gibi geliyor bana ama bunun da kendi iinde bir sr amaz vardr elbette. Feride: Glkann sylemeye altklar balamnda son zamanlarda zellikle krtaj platformu ve Amargi zerinden kafam ok kartran eylerden bahsetmek istiyorum. Toplantlarda, ben feministsem, ben kadnsam, ben zaten iktidar deilim, o yzden sylediim hibir ey de asla iktidarl bir sz olmayacaktr diye bir n kabul iinde olunduunu hissediyorum. O yzden bir sr kadn kalkp, acayip iktidarl szler syleyerek seni susturduklar zaman o iktidar olmam oluyor, nk onlar kadn zaten, erkek deiller, o yzden iktidar olamazlar gibi bir dnce var. Hepimiz eitmiiz gibi konuuyoruz ama tabii ki deiliz! Mesela Glkan forum fikrini anlatrken, nasl oluru dnyordum. En banda bir ar yaplr diye dndm ardndan o ar kime seslenecek ve ne diyecek? Peki, bu ar kimlere ulaabilecek? Nasl olacak da binlerce kadn oraya gelip, o mikrofona konuacak? Eer facebooku yoksa ya da mail grubunda yoksa bilmeyecek. Bu iletiim anda olmayan kadnlara ulaabilecek bir rgtlenme yapamyo403

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

ruz. Glkan: Ama toplantlarda, mahallemizdeki kadnlar rgtleyelim diyebilen insan kt Feride: Evet de, bunu syleyen insan bir sonraki toplantda Bedenimiz bizimdir demekten vazgemiyoruz, diyebiliyor, o zaman nasl olacak? Muhalif politika iinde yle bir kimlik kuruluyor ki vazgeilemeyen bir ey haline geliyor. Ayn sz ayn ekilde sylemezsek, feminizme ihanet edecekmiiz gibi tepkiler verebiliyoruz. Bunu da bir eitime dntryoruz. Buradaki sorunumuz birbirimizi eitiyor gibi davranmadan nasl olacak da beraber rgtleneceiz? Sanki biri bana feminizm retecek, biri bana queer retecek. Biz bu alet edevatlar paylamyoruz, birbirimizi eitiyoruz ve devaml yle bir ba retmen tavr var ki her toplantda azn bile amaya korkuyorsun nk atn anda eitileceksin. (Glmeler) Ben feminist hareketin iinde aktif yer alan bir insanm, tamam eitileyim, ama hareketin iinde aktif yer almayan sadece eylemlere gelen biri olsam ve devaml eitilsem, ben de Bir avu feminist, derim. Mesela geen gn tutuklu rencilerle ilgili bir eylemdeydim, krtajla ilgili bir slogan atld. Bir tane teyze vard arkamzda, dedi ki kadn: Niye krtaj haktr diyorsunuz, krtaj istemiyoruz ki biz, krtaj mecburidir, olacaktr tabii, dedi. O kadn diyor ki mesela Ben krtaj haktr demek istemiyorum nk krtaj yaptrmak istediim ey deil, ama Krtaj mecburidir, diyor. Bunu kalkp platform toplantsnda sylese, o kadna Sen krtaj yasana karsn, gel biz sana retelim derler? Feminist olsun, olmasn hepimiz farkl yerlerde iktidarz... lk: Hepimiz mi, bazlarmz m, bence bu da ayr bir tartma. Feride: Btn ezilen kimliklerle ilikilenmede iktidar var. Mesela Batman Bulumas iin, Biz o gazeteci, sanat vs. kadnlar ile Krt kadnlar yan yana getirmese miydik? diye sordu Yasemin, ben de O biz kim? diye dnyorum. Sevi: Mutlaka bir eyleri darda brakyorumdur, burada saattir de konuuyoruz ama sonraki tartmalarmzda tekrar baa sarmamak iin birka tane notu kayda geelim istiyorum. Tartmada, ortaya kan noktalardan bir tanesi, farkllklarla birarada politika yapabilmek iin, Esenin sylediine referansla atma alanlar nerede yaratlacak? Btn farkllklar ierme ya da farkllklarn birbirine dememesini bir tepki olarak grp, o atma alanlar zerine de dnmek politika yapmamzn nn aabilir diye bir ey kt. Glkandan hareketle alet edevat olarak queerle feminizmi birbirine konuturabilmek ve o ekilde yol almak, bu farkl alet edevat kullanmaya aklk nemli. Asl,
404

Neoliberalizm hlihazrda farkllamay neriyor, buna uyank olmak lazm, diye uyard. Hazaldan Kim kimden farkl? Bunu gz ard etmemek gerekiyor, farklln alt nasl dolduruluyor? O farkllklar kim ya da hangi sylem belirliyor? Bunun zerine kafa yormamz gerekiyor diye bir neri geldi. Ortaklk eylemlerden kabilir ama burada da eylemin aciliyeti sz konusu olduunda o farkl sesleri bastrma tehlikesine kar uyank olmamz lazm; buna alternatif politikalar retmeye gzmz ak olmal dedik. rgtlenme biiminin kendisi feminizmler arasnda hiyerari kurabiliyor, o nedenle farkl rgtlenme biimlerine olanak amak, bunun nasl olabileceini sorgulamak gerekir, dedik. Dntrc bir siyaset nceliimiz olmal, burada belki hak temelli bir siyaset yeniden tartmaya alabilir dedik ve en sonunda, feministler de iktidar olur. (Kahkahalar)

405

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

EK-1: Amargi Manifestosu Amargi nedir? - Smercede zgrlk demekmi. Bir de sanrm anaya dn anlamna geliyormu... - O da m Smerce? - Sanrm... - lgin. Neden Smerceden bir kelime semiler? lp gitmi bir dil sonuta. Daha canl, herkesin anlayaca bir isim bulamamlar m? - Bilemem. nsanlk tarihinde bir dnemeci ifade ettii iin olmasn? - Nasl bir dneme? - Allah allah... Sen hi tarih okumuyor musun? - Okuyorum da, bu kadnlarla Smer uygarlnn ilgisini kuramadm. - Ataerkilliin yerleik bir uygarlk dzeyinde ilk kurumsallat devlet deil mi Smer? - Olabilir... Bu uygarlkta kullanlan zgrlk sznn de ayr bir anlam oluyor o halde... - Baksana, bir de anaya dn anlam var... ntikam m almak istiyor bunlar? - Kadn bunlar, ne yapacaklar belli olmaz. - Smer uygarlnn yeri de douda bir yerlerdeydi deil mi? - Evet Mezopotamyada... - Bana bak, bu kadnlar tehlikeli - Belki de hepsi caddr. Biz kadnlar, bin yllardr cins olarak eziliyor ve smrlyoruz. Tarihin en eski kleleriyiz. Kleliimiz zel hayatta balyor. Erkekler tarafndan tek tek kuatlyor, teslim alnyor ve sevgi ad verilen bir iliki tarz iinde tutsaklayoruz. ocuklarmz ve evimizin bakm iin harcadmz emek grnmez klnyor. cretsiz, mesaisiz, sresiz, snrsz, tatilsiz, ikramiyesiz, ev ii grnmeyen emeimiz en doal grevimizmi gibi grlyor ve bunun gerekte bir klelik olduu fark edilmiyor. zgr diye nitelenen ilikilerde bile erkekler yardmc konumunda. Sadece bu anlamda deil, btn varlmzla erkein hizmetine sunuluyoruz. Evlilik iinde srekli cinsel ilikiye zorlanmamz hukuksal olarak da destekleniyor. Aile ii iddete maruz kalyoruz. Ailenin namusu biz kadnlarla zdeletiriliyor. Aileler aras cezalandrma ve dllendirme kadnlar araclyla yaplyor. Kadnn bekareti, giyimi, tavr ve davranlar, bedeni, ailenin namusu haline getiriliyor. Ve kadn kendi bedeni hakknda sz sahibi olamyor. Namus davalar, l bedenlerimiz
406

zerinden temizleniyor. Trkiyede ou zaman kimin klesi olacamza bile karar veremiyoruz. Kk yata evlendiriliyor, beik kertmesi yaplyor, balk paras ya da berdel karl satlyoruz. Feodal iliki ierisinde kuma ya da gelin kaynana olarak hemcinslerimizle kar karya getiriliyoruz. Doduumuz andan itibaren toplumsal cinsiyet rollerimiz bize belletiliyor. Klelik eitiminden geiriliyor ve sululuk psikolojisiyle bytlyoruz. Ev iinde ve dnda her trl faaliyetimiz denetim altnda. Adeta bir hapishane iinde yayoruz. Her hareketimiz iin izin almamz gerekiyor. Modern ailede ise klelik daha gizli ve daha gl. Ev ii kaba emek cretli iilere, baka kadnlara devredilmi olsa bile ya da erkein yardm amal katklar olsa bile tm sorumluluk kadnn zerinde. Toplumsal rollerimizi modern yaamda o kadar iselletirdik ki, duygularmz, giyimimiz, davranlarmz ve erkekle kurduumuz ilikilerde kaba baskya gerek kalmadan en iyi uygulaycs ve savunucusu haline geliyoruz. Kar cinsle kurduumuz ilikiler de modern iktidar glendiren, besleyen bir nitelik tayor. Modern toplumda ak ve sevgili ilikisi biz kadnlar hem cinsdalarmzdan hem de sosyal ilikilerimizden kopartyor, bizi marjinalletiriyor. Modern toplumda kadn cinsellik alannda mlkiyetin konusu olmaya devam ediyor. Ak, cinsellik ve aile kendimizi varedebilmemiz iin zorunlu hale getiriliyor. Feodal ak ve aile ilikilerinde kadn srekli mlk halindeyken, erkek kadnn sorumluluunu, bakmn stleniyor, onu kendi namusu haline getiriyordu. Modern a, zgr tketim anlayyla erkein zerinden bu sorumluluu ald. Bu durumda kadn zgrletiini zannederek srekli tketilen ve kullanlp atlabilecek bir nesneye dnt. zel alandaki bu kuatlmlmz hem feodal hem modern toplumda o kadar doal karlanyor ki, zel hayat sorgulanamaz, deniyor. Oysa biz kadnlar, tam da bu zel hayatlar ierisinde tek tek drlyoruz. Modern toplumda kapatlmaktan kurtulduk ama erkein ihtiyalarna gre alyoruz. Toplumsal, siyasal, kltrel ihtiyalar derinleen erkek, bizi daha byk bir ykmllk altna sokuyor. iddet aralarnn uzmanlamasyla zerimizdeki egemenliini glendiren erkek, artk ok daha kolay bir biimde bizi kendi yedei, sembol, yardmcs haline getiriyor. Potansiyelimizi ve yeteneklerimizi yeni smrgecilik ilikileriyle tketiyor. Binlerce yldr bize kapal olan ve erkeklik kltryle yaplanm kamusal alana adm atmzda kendi mcadelelerimizin rol olsa da, yenemediimiz ataerkil sistemin daha da glenmesi sonucu bu durum bizi zgrletirmekten ok daha byk tutsaklklarn, kuatlmlklarn iine sokuyor. zgrlk ad altnda kapitalist ve
407

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Farkllklarmzla Yanyana (myz?)

erkek egemen sistemin kamusal kleleri haline getiriliyoruz. Artk kamusal bir tketim nesnesiyiz. Evlerdeki grnmez emeimiz i hayatnda ucuz igcne ve ou zaman angaryaya dnyor. Kapitalizmle birlikte en nemli kr alan ve ulusal ekonomilerin belirleyici bir unsuru haline gelen seks iilii toplumsal konumumuzu yeniden retiyor. Fahieliin bu kadar yaygn olduu gnmzde bizler bu kurumda retilen deerlerin damgasn tayoruz. En ilkel kle ticaretini aratmayan ve beyaz kadn ticareti olarak tanmlanan bu sektr, dier sektrlerin bize yaklamlarn besliyor ve kendini onlara dayanarak var ediyor. Kapitalizmin en kapsaml smrsne maruz kalan bizler emeine, kendine, topluma ve yaama en fazla yabanclaan toplumsal kesim haline geliyoruz. Toplumsal rollerimize uygun ekonomik roller stlendiimiz iin ezilmiliimiz ve smrlmemiz daha da gleniyor. Artk sadece ailenin deil, ekonomik kar evrelerinin dolaysyla ok daha kurumlam bir erkekliin kars haline geldik. Bu alanda bir yandan srekli cinsel ve fiziksel mdahalenin iddetine maruz kalrken, bir yandan da yabanc olduumuz ilikiler iinde korunmak ve kendimizi kabul ettirmek iin maskelere brnmek ve ekilden ekile girmek zorunda kalyoruz. Bu alandaki baarlarmz e ve annelik konularnda baarl olduumuz lde deer kazanyor. Kamusal alann tarih, sanat, din, sosyal bilimler, dil, siyaset, spor, salk gibi paralar tm toplumsal ilikilerde olduu gibi erkeklik tarafndan, erkekler iin ve erkeklerin ihtiyalarna gre ekilleniyor. Biz bu alanlarn iinde varolsak da, znesi haline gelemiyoruz. rnein biz kadnlarla nesneletirme temelinde iliki kuran erkek sanat, bize ilham perisi olarak deer biiyor, bedenimizin smrlmesi bu alanda da devam ediyor. Sanatsal beeni lleri bu yaklamn egemenliinde biimlendii iin, biz sanat olduumuzda da bu durum deimeyebiliyor veya eserlerimiz grnmez klnyor. Bu sanat, bize toplumsal rollerimizi belletmede toplumun dier kurumlarndan geri kalmyor. Ya da sosyal bilimlere toplumsal cinsiyet rollerini sorgulamak temelinde bir eletiri getirmek istediimiz zaman, almalarmz kadn aratrmalar krslerine sktrlyor, eletirilerimiz marjinalletiriliyor. Dilden dlanyoruz. nsanln anlatld metinlerde zne her zaman erkek olarak varsaylyor, genel ifadeler kadn kapsamyor. Bizden istisna durumlarda bahsediliyor. Bilimsel ve sanatsal fikirlerin yaratcs olduumuz zaman da bizden istisna olarak bahsediliyor. rnein yazar deil de, kadn yazar olabiliyoruz. Varolan siyaset kurumlarnda modernleme adna kadna niceliksel anlamda yer verilse de, toplumsal konumumuz deimiyor. Hatta toplumsal rollerimize uygunluumuz lsnde deer kazanyoruz. Szlerimiz ve davranlarmz, politik tavrmzla deil cinsel kimliimizle deerlendiriliyor. Egemen siyasete kar tavr gelitiren

erkekler vatan haini olurken, biz orospu oluyoruz. Siyasete toplumsal cinsiyet rolleri eletirisi temelinde yaklatmzda, rettiimiz politikalar siyasetin konusu olarak grlmyor, hem kadnlar hem erkekler tarafndan marjinalletiriliyor. Bu alandaki emeklerimiz kadnn doal toplumsal sorumluluklarndan kamas olarak deerlendirilirken, zgrlk mcadelesi veren erkekler tarafndan da basit bir konu olarak grlyor. Tm bunlar, binlerce yldr zlmeyen kadn-erkek elikisinde retilen iktidar ve iddet kltrnn dier iktidar biimleriyle i ie geerek sosyal, siyasal, dnsel, kltrel bir egemenlik sistemine dnmesi anlamna gelen ataerkilliin sonular. Ataerkillik, iddetin eitli biimlerini yeniden reten, besleyen, uygulayan bir yapya sahip. Emek smrsne, cinsiyetilie, militarizme, milliyetilie, rkla, heteroseksizme, ya hiyerarisine vb. dayal eitli toplumsal iddet trlerini kimi zaman i ie, kimi zaman birisini ne kararak uyguluyor. Dolaysyla ataerkillik, cinsel, kltrel, sosyal, dinsel ve etnik temelli bask, asimilasyon, smr ve dlama mekanizmalarn srekli yeniden retiyor. Bu zeminde ortaya kan herhangi bir snf ise, egemenliini ataerkil sosyal, kltrel ve siyasal yapya dayandrarak gelitiriyor. inde bulunduumuz ada, ataerkilliin en ileri aamasn yayoruz. Toplumsal irade hibir dnem olmad kadar merkezileti. Paral grntsne ramen ataerkillik gittike daha fazla merkezilemekte, her paray kendi iktidarna zel yntemlerle balayarak ilev yklemekte. Biz kadnlar ataerkil sistemin su ortaklaryz. Ataerkillik salt erkeklerin eseri deil. Tarih boyunca kadnlar olarak zgn direni biimleri gelitirmi olsak bile, sisteme uyum saladk ve ataerkil ilikiler iinde ekillendik. Ataerkillik, cinsel ayrmn toplumsal rgtleniinde bizi kabaca dlamad, sembolletirme, kutsal klma, arasallatrma ve nesneletirme yntemleriyle kadnsln ierii bu dlama yolu ve sreleriyle olutu. Ataerkillik kltr-doa ilikisini nasl kuruyorsa, kadn doa ile zdeletirerek bizimle benzer bir iliki kurmakta. Dolaysyla, erkeksi olan gibi, kadns olan da ataerkil kltrn bir rn. Bu erevede oluan toplumsal cinsiyet rolleri alkanlklarmz, kiiliimizi, korkularmz, deerlerimizi ekillendiriyor, bizi kendi benliimize yabanclatryor. Ayn zamanda bu kltr direnilerin de etkilerini tayor. Ataerkilliin kurumsallama tarihi siyasetin ve bilimin topluma yabanclaarak ayr ayr kurumsallamasnn da tarihi. Toplum, bir yandan yaad youn deneyimlerin karmaklnda saduyu denilen ve ideolojilerin ikinletii bilinaltnn i tepkileriyle tarihin izini srerken, bir yandan bu tarihin bilgisi, onu yaratanlara yabanclaarak ayr bir alanda kurumsallat. Toplumlar bilin ve iradeden yoksun kaldlar, yani zgrlkten uzak kalnd. Onlar adna bilin gelitiren ve onlar adna irade olan kurumlar glendike, toplumlar zayflad, ataerkillik kendisini bu

408

409

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

yabanclama, bu paralanma ve zayflk temelinde rgtledi. Gnmzde de bu rgtlenme, en gelimi biimiyle srmekte. Dier bir ifadeyle, eitim kurumlar ve siyasal rgtlenme biimleri, topluma ve gndelik yaama olan uzaklklar nedeniyle, ataerkil sistemin temel dayanaklar. Biz kadnlarn kurtuluu, ataerkil sistemin radikal dnmyle gerekleebilir. Bunun iin akademiklemi bilginin, yaam ve siyasetin i ie kurumsallamasnn imkanlarn gelitirmeliyiz. Ataerkilliin su ortaklar olduumuz iin, her alanda toplumsal cinsiyetimizin bize ykledii duygular, yaam, alma, ilikilenme ve dnme biimlerini deitirecek rgtlenmeler yaratmalyz. Varolan rgtlenme biimlerinin hemen hemen tm, kadnlarn dlandklar binlerce yllk ataerkil iddet ve iktidar kltrnn birikimiyle olutuu iin, erkeklerden rendiimiz rgtsel modelleri, yaam biimlerini tarihsel bir eletiri szgecinden geirmeye ihtiyacmz var. Deitirmek iin deimeye, kendimizi sorgulamaya ihtiyacmz var. zgrl bir macera deil ciddi bir yaam seenei olarak ele almalyz. renmemizi zorlatran, bize dayatlan yaam amamz, akp oalmamz engelleyen her trl alkanlk, gelenek ve ballklarmzn zincirinden kurtulurken reneceiz zgrl. Amargi Kadn Akademisi Giriimi 2001

410

Anayasa Tartmalar

Bir kadn olarak yklendiim sorumluluklarn altnda ezilirken, bunun karlnda bana verilen haklar yok denecek kadar azd. Feminizmin bir adalet feryad olduuna iyiden iyiye inanmtm. Haklar istemek ocukluk olacakt, onlar kendi ellerimle almalydm. Temel ilkem buydu. Hayganu Mark

Seyda: Anayasa yapm srecine, kadnlar, LGBT bireyler, ekolojistler olarak nasl dhil olduumuzu, taleplerimizin neler olduunu ve bundan sonra neler yapacamz konuacaz. Tabii gndeme krtaj tartmasnn glgesi dt. Sivil, demokratik ve katlmc bir anayasa dediimiz zaman aslnda toplumsal bir szlemeden bahsediyoruz. Dolaysyla anayasann teknokratlarn, bilirkiilerin, hukukularn, sekinlerin hazrlad deil, tam tersine toplumun btn kesimlerinin yapm srecine katld, herkesin szn katabilecei bir toplumsal szleme olmas gerekiyor. Bunun iin iktidardakilerin toplumun btn kesimlerine bu srece katlm kanallarn salamas gerekiyor. Ama sadece bu da yeterli deil. Sz syleyen insanlarn, sivil toplum rgtlerinin, farkl toplumsal gruplarn da kendi kanallarn yaratmas ve aktif bir ekilde bu srece katlm salamas gerektiini dnyorum. Dolaysyla anayasann ierii kadar hazrlk sreci de nemli diyoruz. Kadnlarn, dlananlarn, kendini ifade edemeyenlerin, sessiz kalanlarn, sesi duyulmayanlarn, imkan snrl olanlarn da bu srece katlmas nemli diyoruz.
413

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Trkiyeye baktmz zaman Anayasann biz yurttalar asndan ne anlama geldiini ok iyi biliyoruz. Biz Anayasada kendimizi bulamyoruz nk orada yokuz. Anayasaya dhil edilmedik nk hep darbe anayasalar vard ve o srete yasalar askerler yapmt. Bize ramen, yurttalara ramen bir Anayasa vard ve dolaysyla bunun meru bir zemini yok. imdi byle bir tartma srecindeyiz ama Anayasann sivil olmas yeterli mi? Demokratik bir anayasa olabilmesi iin sadece sivil olmas yeterli deil, bunun iin anayasa yapm srecine btn yurttalarn, farkl kesimlerin aktif katlm gerekiyor. Birtakm platformlar1 bu konuda eletirilerini dile getiriyorlar. Anayasa yapm srecinde daha ok hangi konular gndeme geliyor diye baktmzda: yurttalk, eitlik, hak ve zgrlkler, demokrasi, yerel ynetimler, kimlik, sosyal haklar vs. olduunu gryoruz. Biz feministler ise sadece kendi hayatlarmz ve ihtiyalarmz zerinden politika retmediimizden, sadece kadn kimliimiz olmad iin, farkl kimliklerimizin de olduunun farknda olarak farkl iktidar ilikilerinin birbirleri ile ilikisini de kurabildiimiz iin anayasadaki tm maddelerin bizi ilgilendirdiini dnyoruz. Ve bunlar tartmaya ihtiyacmz var. Darbe rejiminin oluturduu, cinsiyeti, milliyeti, heteroseksist, insan merkezci ve anti-demokratik bir anayasann yerine zgrlk bir anayasay nasl oluturabiliriz? Farkl ayrmclk deneyimleri yaayan bizler bu deneyimler etrafnda nasl bir araya gelip, zgrlk bir perspektifte ortaklaabiliriz? Bu erevede taleplerimizi nasl oluturabiliriz? Bugn, feministlerin, LGBT rgtlerinin ve yeillerin bu srece nasl baktklar zerinden bir tartma yrteceiz. Yeiller Partisinden Aye Akdeniz yeillerin penceresinden bize Ekolojik Anayasa Giriiminin taleplerini, Amargi gnlls Yasemin z hem Amarginin, hem de Anayasa Kadn Platformunun taleplerini ve Sosyal Politikalar Cinsiyet Kimlii ve Cinsel Ynelim almalar Derneinden (SPOD) Sedef akmak ise LGBT rgtlerinin anayasal taleplerinin neler olduunu bizimle paylaacak. Bu arada bir duyuru yapmak istiyorum. Yarn saat 16.00da Pangalt metro kndan Taksime Krtaj haktr, karar kadnlarn demek iin bir miting dzenleniyor.2
1 Anayasa yapm srecine mdahil olmak iin almalar yrten platform ve giriimler iin bkz: (http://www.stgm.org.tr/tr/icerik/detay/yeni-anayasa-konusunda -calisan-platform-ve-girisimler-2) 2 Krtaj Haktr Karar Kadnlarn Platformunun 17.06.2012 tarihinde saat 16:00da Pangaltdan Taksime dzenledii yrye yaklak bin kii katld. (bianet.org./ bianet/bianet/139127-saglikli-kosullarda-kurtaj-haktir)

Krtaj tartmalarna arkadalar da muhakkak deineceklerdir. Bir yandan anayasa yapm srecinde taleplerimizi olutururken Nasl bir hayat tahayyl ediyoruz? meselesini tartyoruz. Bir yandan da krtaj meselesi gndeme dyor. Zaten kadnlarn ok zorlanarak yaadklar bu deneyim, hem hayatlarmza, bedenlerimize mdahale eden hem de Uludere katliamn glgeleyen bir noktadan gndeme sokuluyor. ok da ironik bir durum tekil ediyor aslnda. Madem bugn anayasal haklarmz tartyoruz, o zaman diyebiliriz ki; krtaj ile ilgili yaplmak istenen dzenlemede, anayasal haklarmz ve uluslararas szlemeler erevesinde, kii dokunulmazl, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna, zel hayatn gizlilii hakkna ve salk hakkna aykrlklar da sz konusu. Bu konuyu, haklar erevesinde tartabileceimiz gibi var olan haklarmzn geri alnmas asndan da tartabiliriz.3 Daha nceki TCK ya da Medeni Kanun deiikliklerinin yapld dnemde kadn rgtleri olarak srece aktif bir ekilde mdahil olup nerilerimizi sunmutuk ve nemli deiikliklerin yaplmasn salamtk. Fakat yasalarn nasl kt kadar nasl uyguland da nemli. Dolaysyla sadece yazm srecinden veya yazldktan sonra ortaya kan bir metinle deil, ondan sonra da ne olacayla ilgiliyiz aslnda. Anayasa tartmalarnda, kolektif bir katlm, demokratik bir katlm salamamz gerekiyor fakat bizler kendi taleplerimizi olutururken, bunlar ne kadar katlmc bir ekilde hayata geirdiimizin, buna ne kadar uyduumuzun da konuulmas gerektiini dnyorum. Biz Amargi olarak 2011 ylndan beri anayasa tartmalarn kendi iimizde yrtyoruz ve bu dorultuda bir de taslak ha3 Krtaj Trkiyede 1983ten beri yasal ve buna gre kadnlar gebeliklerinin 10. haftasna kadar hamileliklerini sonlandrabilirler. Ancak, Babakan R. Tayyip Erdoan, stanbuldaki Uluslararas Nfus ve Kalknma Konferans Eylem Programnn uygulanmasna ilikin Uluslararas Parlamenterler Konferansnn 25.05.2012deki kapan oturumunda yapt konumada sezaryen douma kar olduunu sylemekle birlikte krtajn cinayet olduunu vurgulad. Bu aklamann hemen ertesi gn yaplan AKP Kadn Kollar 3. Olaan Kongresinde ise Her krtaj bir Uluderedir dedi ve krtajn Milleti dnya sahnesinden silmek iin sinsice bir plan olduunu syledi. Bu aklamalara binaen yeni bir krtaj yasasnn hazrlanmakta olduu ve kadnlarn kazanlm 10 haftalk gebelii sonlandrma mddetinin Salk Bakanlnn hazrlayaca raporla 4-6 haftaya kadar ekilecei gndeme geldi. Bu srete Rahim bizim, hayat bizim, karar bizim diyen kadn rgtleri ve sivil toplum kurulular dzenledikleri eitli kampanya ve eylemlerle etkin bir muhalefet politikas izlediler. Trkiyenin pek ok yerinde kadnlar e zamanl ve ayr ayr eylemler dzenlediler. Birka ay sren tartmalar Meclisin tekrar ald sonbahar dneminden itibaren snmlendi. (E.N.)

414

415

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

zrladk. Yasemin nce Anayasa Kadn Platformunun taslandan sonra da Amarginin hazrlad taslaktan bahsedecek. Anayasa Kadn Platformu nerileri Yasemin: Amargi, Anayasa Kadn Platformunun bir yesi ve ayn zamanda platformun taleplerinin olumasna da katk sundu. Fakat aslnda bu sreci Platformda daha aktif yer alan arkadalardan birinin anlatmasn arzu ederdik ama uygun deillerdi. Bu yzden ben ksaca anlatmaya alacam. Kadn meselesi, kadnlarn haklar, bedensel haklar ve eitlikten ibaret deil. Kamusal yaamn her alannda kadnlar erkekler kadar vatandalar, dolaysyla her dzenlemeden erkekler kadar etkileniyorlar. Amargi olarak, Kadn meselesi bu deil, diye dnmedik, Demokratik bir toplumda gerekli olacak her ey kadnlara gereklidir, diyerek bir taslak hazrladk, Anayasa Kadn Platformu da ayn perspektifle hareket etmi. Anayasa Kadn Platformu, AKP hkmetinin 2007 ylnda yeni anayasa tartmalarn balatt zaman kuruldu. Bu, Trkiye apnda onlarca kadn rgtnn ye olduu bir platform.4 Anayasa Kadn Platformunun talepleri de u anda uygulamada olan Anayasa zerinden deil, AKP hkmetinin o zaman Ergun zbudunun bakanlnda hazrlatt anayasa tasla zerinden hazrland. O zamanlar o taslan anayasalaaca varsayld iin onun alternatifi yazlmaya alld ama u an gelinen noktada o alma m anayasa olacak belli deil. Baka yeni tartmalar var. Anayasa Kadn Platformu tasla hazrlarken yle bir yntem izlemi: Mevcut bir anayasa tasla zerinden, Bu maddenin yerine bu maddenin konulmasn neriyorum, denilmi. Biz Amargi olarak bunu biraz sorunlu bulduk. O maddelerin yerine her ne kadar alternatif maddeler yazsanz da yle bir sorun oluyor: Siz o maddedeki ayn bak asn, ayn anayasa yazl sistematiini korumu oluyorsunuz. Amargi olarak bu yzden maddelere alternatif yazmaktan daha farkl bir yntem izledik. ok fazla madde var, vaktimiz snrl olduu iin ve sizleri de skmamak iin hepsine deinemeyeceim. Belli bal maddeler zerinden tasla anlatmaya alacam. Anayasann balang maddesi ok nemlidir nk bu madde bir devletin ve toplumun nasl bir yaam tahayyl ettiini anlatr. Anayasadaki dier maddelerin referans bu maddedir.
4 Anayasa Kadn Platformunun talepler tablosu ve platform ye listesi iin bkz: (http://www.anayasa.org/index.php?option=com_content&view=category&id=51 %3Akadn&Itemid=55&layout=default&lang=tr)

Kadn platformunun talebi bu maddenin Her trl ayrmcl, rkl, sorunlarn iddet yoluyla zmn reddeden toplumsal bar ve uzlamay amalayan, farkllklarmz, kltrel zenginliimizin kayna olarak gren bir eitlik anlayna sahip Trkiye Cumhuriyeti vatandalar olarak insan haklarna ve hukukun stnlne dayal, eitliki, oulcu, katlmc ve zgrlk bir demokrasi ve sosyal adalet ilkelerine bal, evreye ve hayvan haklarna duyarl, demokratik ve lik Cumhuriyetin kurum ve kurallarn dzenleyen bir anayasal dzen iinde yaama kararll net bir biimde belirtilmelidir, eklinde deitirilmesi ynndedir. Burada aslnda birden ok kar k var. Anayasann balang maddesinde Trkiye Cumhuriyeti vatanda diye bir tanm yok. Balang maddesinde Trk diye bir tanm var. Herkesin Trk olmas gerekiyor oysa biliyoruz ki Trkiyede pek ok farkl halk var. u ana kadar yaplm anayasalara baktmzda, millet zerinden deil, devlet zerinden vatanda tanmlayan Trkiye Cumhuriyeti vatanda tanmlamasnn bal bana devrimci bir nerme olduunu grebiliriz. Bu arada size tavsiye ederim, elenmek iin bile olsa u anki Anayasann balang maddesini okuyun.5 Nasl bir perspektiften, nasl bir toplum tahayylyle, nasl paranoyalarla, nasl bir gvenlik tehdidi algs iinde yazldn, dolaysyla o toplumun nasl kayglarla izildiini aslnda ok iyi zetliyor. Bu taslakta yer alan nermelerin hibiri daha nceki anayasalarda yok: Sorunlarn iddet yoluyla zmn reddetmek, bar ve uzlamay amalamak, farkllklar ne karmak, ayrmcla kar olmak Bunlarn tamam anayasaya imdiye kadar konulmam ve bu neriler anayasann baka bir perspektiften yaplmasn istemek demek. zellikle alt izilen konular var: evre ve hayvan haklarna duyarl olmak, demokratik ve laik bir cumhuriyet olmas vs. Alternatif bir anayasa tasla hazrlasanz bile ynetim biimini cumhuriyet olarak yazmak zorundasnz, bu yzden buraya taklmayalm. Daha sonra, Madde 4te Devletin temel ama ve grevleri sralanm. Bu madde, devletin temel ama ve grevlerini ve vatandala devlet arasndaki ilikiyi tarif ettii iin ok nemli. AKPnin tasla ile Anayasa Kadn Platformundaki 4. Madde nerisi karlatrldnda devlet tahayyl asndan arada ok ciddi bir fark olduunu grrsnz. Anayasa Kadn Platformunun nerisi:Devletin ama ve grevi demokrasiyi, insan haklarn ko5 Trkiye Cumhuriyeti Anayasas tam metni iin bkz: http://www.anayasa.gen.tr/ 1982ay.htm

416

417

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

rumak, kadn erkek eitliini fiilen salamak, kiilerin hak ve zgrlklerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkelerine aykr olarak snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal btn engelleri kaldrmak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak suretiyle insanlarn maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaktr, eklindedir. Burada zetle Devlet vatanda iin var, deniliyor. Devlet, fiilen yaanan baz eitsizlikleri ortadan kaldrmak iin her trl tedbiri almal ve devletin gvenliini deil, kii hak ve zgrlklerini korumaldr. Devamnda, 9. Madde olan Eitlik Maddesinde ise zetle bu maddenin fiili eitlii yaratmad gereinden hareketle deiiklikler yaplmasn istiyor. Maddenin 1. bendinin Herkes dil, rk, etnik kken, renk, cinsiyet, cinsel ynelim, cinsiyet kimlii, siyasal dnce, felsef inan, din, mezhep, medeni hl, ya, engellilik ve benzeri nedenlerle ayrm gzetilmeksizin yasa nnde eittir, eklinde deitirilmesi neriliyor. Burada daha nce hi yazlmam olan ayrmclk trlerine iaret edilmi. Mesela etnik kken, cinsel ynelim, cinsiyet kimlii (bu LGBTlerin de nerdii bir deiiklik, Sedef de syleyecektir), medeni hl, ya ve engellilie bal ayrmclklar AKP taslanda yer almamaktadr. Oysa mesela medeni hl, ya ve engellilik zellikle istihdam alannda insanlarn ok karsna kan bir ayrmclk ekli: Bilmem ka yana kadar olanlar bavurabilir, diye i ilan veriyorlar ya da bekr olup, olmamanz ie alnp, alnmamanzda bir etken olabiliyor. Baka alanlarda da karmza kyor ama en grnr sorun alan bu. Yine bu maddenin 4. bendinde kadnlarn tm karar organlarna eit temsil ve katlmn salamak iin pozitif ayrmclk yaplmasn, geici nlem alnmasn neriyorlar nk Anayasaya Her vatanda eittir, yaznca eitliin tesis edilmedii o kadar ak ki, bu eitliin ancak pozitif ayrmclkla tesis edilebileceinin altn izen bir madde bu. AKP taslanda ve mevcut Anayasadaki, temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmasn dzenleyen 19, 21, 22, 24, 26, 29, 31, 32. Maddeleri Soyut ve keyfi, ierii kiiden kiiye deien gerekeler ile snrlandrlmamaldr, diyerek bu maddelerin tamamnn kaldrlmasn nermitir. Mevcut Anayasada ve AKPnin taslanda bir zgrlk ve hak tanmladktan sonra Ama u u nedenle snrlandrlabilir, ibaresi yer alyor. 1982 Anayasas ama anayasasdr. nce bir eyi tanmlar ardndan Ama u u nedenle yapamazsn, der. Bu temel hak ve zgrlklerin hemen hemen hepsi Bir ya da birden ok gerekeyle snrlandrlabilir, diyor ve bunlar ok belirsiz nedenler. Bunlar, genel ahlak, milli gvenlik, kamu dzeni genel salk gibi neyi iaret ettii, neye
418

tekabl ettii belli olmayan, ok keyfi uygulamalara yol aabilen gerekelerdir. Amargi taslanda ise biz hangi nedenlerle snrlandrlabileceini ngrmtk nk Snrlandrlamaz, deyince kurtulamyorsunuz; her hak ve zgrln mutlaka bir snr var ama bu snrn bireylerin hak ve zgrlklerini gerek anlamda tehdit edecek bir durum karsnda olmas gerekir. Kendimizce dndmz nermeleri ileride syleyeceim. lerlediimizde, Madde 36: Seme ve Seilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma, Madde 37: Siyasi Parti Kurma Hrriyeti, Madde 38: Siyas Partilerin Uyacaklar Esaslar, Madde 39: Kamu Hizmetlerine Girme Hakk ve bu maddelerinin hepsine Cinsiyetler aras eit temsil ve katlmn fiilen salanmas iin zel nlemler alnmas, ibaresi eklenmi. 40. Madde, yani Vatan Hizmeti Maddesinde, kadnlar da zorunlu vatan hizmeti yapmaya zorlama ihtimalinden dolay deiiklik talep edilmi. Vatan hizmeti, Trkiyede fiilen askerlie tekabl ediyor ama aslnda askerlikle snrl deil. Vatan hizmeti diye bir madde koyulmu olmasnn sebebi, sava durumunda mallara el konulabilmesi ya da insanlara unu yap, veya uraya gnll git, diyebilmek iindir aslnda ama bu madde fiilen zorunlu askerlie tekabl ediyor. Amargide bu madde zerinden biz farkl bir tartma yapmtk, Kadn Platformunun talebinin ne olduunun ok anlalmadn dnyorum. Kadnlar ynnden deisin, erkekler ynnden kalsn m demek istiyorlar? Belki bunu demek istemiyorlar ama kadn perspektifinden bakld iin herhalde yalnzca o ksmn elleyelim diye dndler ya da hzl geilmi, bilemiyorum 43. Maddedeki Ailenin Korunmas mevzusunda ise yle bir nerme yapmlar: Aile, eler arasnda eitlie, ev ileri, ocuklarn bakm ve yetitirilmesinde ve dier tm bakm ilerinde eit sorumlulua dayanr ve her trl hukuk, ekonomik ve sosyal korunmadan yararlanr. Mevcut Anayasada ve AKP taslanda da Aile eler arasnda eitlie dayanr, deniliyor fakat eitliin nasl salanacann tanm ak ve yeterli deil. Bu yzden Kadn Platformu ev ilerinin ortak yaplmas gerektiini belirtmi nk eitlik deyince kadnn yemek yapmas, t yapmas erkein de bu ileri yapmamas gerektiine dayal bir eitlik algs var ortada. Kadn erkek eitliinden, kadn da alsn, adam da alsn ama kadn eve gelince bir de ev ilerini yapsn anlald iin bu algy ortadan kaldrmaya ynelik bu deiiklii nermiler. Ayrca yine bu maddeye, mevcut Anayasada ve AKP taslanda olmayan Devlet aile ii iddet ve namus cinayetlerinin insanlk sular olduunu kabul eder ve nlenmesi iin her trl nlemi almakla
419

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

ykmldr, ibaresini eklemiler. Sebebi ise, TCKdaki koruma bir trl yeterli olmad iin bunu bir anayasal hak olarak dzenlemek. Yoksa bence bu anayasa sistematii iinde fazladan bir madde... Bu tip eyleri kanuna brakmak gerekiyor ama Trkiyede yle bir yara ki anayasal bir koruma salayalm kaygs duyulmu diye dnyorum. Bunlardan baka, Madde 45: Eitim, retim Hakk, Madde 46: alma le lgili Esaslar ve Madde 47: Sendika Kurma Hakk maddelerinde de yine cinsiyet eitliine vurgu yaplm. Madde 49: Salk ve Sosyal Gvenlik Haklar le Sosyal Yardm ve Hizmet maddesinde imdiye kadar hi olmayan iki tane madde var: Birincisi, ev kadnlarnn tm salk ve sosyal gvenlik haklarna sahip olmalar iin devletin zel nlemler almas. kincisi ise, krtajla da ilgili olan, Devlet kadnlarn reme sal ve dourganlk haklar konusunda cretsiz salk ve eitim hizmetleri salamak, gebelik ve sonrasn destekleyecek politikalar hayata geirmekle ykmldr, nerisidir. Anayasa Kadn Platformu 2007 ylnda bu tasla hazrladnda krtaj tartmalar yoktu ama o zaman bile reme sal ve dourganln anayasal bir hak olarak dzenlenmesi gerekli grlm nk kadnlar en fazla dourganlklar zerinden kontrol edebilmeye allyor. Bu tasla bugn hazrlasalar eminim ok daha kapsaml bir neri sunar. Amargi anayasa tartmalar Biz bu anayasa tartmalar baladnda Amargide nmzdeki yl almas olarak anayasay nmze koyduk. Anayasa nasl bir toplumda yaamak istediimizin erevesini izen bir metin. Dolaysyla Amargi olarak bu srece katlmamz gerektiine karar verdik. Biz nasl bir toplumda yaamak istiyoruz? sorusuna cevap bulmaya altk. nk srekli protest bir halimiz var, srekli bir kar k halindeyiz. Bana bunu yapma, bana unu yapma, diyoruz ama ben ne istiyorumu ok az ifade ediyoruz. Biz bu anayasa tartmasn hem Biz ne istiyoruz, diye birbirimizle konuabilmek hem de kamuoyuna feminist bir sz syleyebilmek iin bir frsat olarak grmtk. Bunun iin baya bir toplant dzenledik. nce btn Trkiyedeki anayasa nerilerinin her birini bir arkadamz inceleme grevini ald ve bize sunum yapt, toplumda yaanan tartmalar nce kendi iimizde yaptk. Sonra bu metinler zerinden tarttk, Bu bize uyar m? Uymaz m? Hangi noktada uyar? Bu ne demek istiyor? Neye tekabl ediyor?

Bu esnada kii ve kurumlarn 31.12.2011 tarihine kadar anayasa nerilerinin TBMMye gnderilmesi iin duyuru yapld. Taslamz bu tarihe kadar yetitirebilmek iin tartmalar tamamen bitirmeden, nce bir taslak hazrlayalm, meclise nerilerimizi sunalm istedik. nk aylarca bu konuda tartmz, metinler karmz, neriler karmz, bunlar heba olmasn istedik ve 29 Aralkta taslamz Meclise gnderdik. Demek istediim Amarginin anayasa nerileri finalize edilmi bir halde deil. Tartmaya ak bir taslak. Umarm buradaki tartmadan da taslamz iin neriler kar. Anayasa tartmalarmz yrtrken kanlmaz olarak baz gruplarn tartmalar bize daha yakn geldi, onlardan daha fazla yararlandk, onlarla ayn fikirde olduumuzu dndk. Bu yzden Amarginin anayasa nerileri, Anayasa Kadn Platformunun ve Ekolojik Anayasa Giriiminin taleplerinin birounu yanstyor aslnda. Bir de Feride Erolunun Avrupa lkeleri Anayasalarnda Toplumsal Cinsiyet ve Kadn-Erkek Eitlii ile lgili Dzenlemeler6 adl almasndan da ok faydalandk. Ayrca bir grup feministin (daha ok bamsz feministler) 2007 ylnda ilk anayasa tartmalar yapld zaman yaynladklar bir deklarasyon vard, bundan da7 nasl bir anayasa yapmak istediimize dair aldmz bir perspektif oldu. Anayasann yapl yntemine dair de bir nerimiz var. Seyda alta da syledi, anayasalar bugne kadar hibir zaman demokratik bir ekilde yaplmad. Anayasalarn her zaman darbelerden sonra yaplmas, asker gitsin, olaanst hl kalksn, hkmet kurulsun dncesi ile byk bir kesiminin anayasalara evet demesine neden oldu. Aslnda bu gerek bir onay anlamna gelmiyor. Bu refleksle oy verilmi olmas bir tarafa, yapl yntemi hibir zaman demokratik olmad nk insanlara anayasaya toptan evet ya da hayr demek dnda bir seenek sunulmad. Oysa anayasann 150-200 tane maddesi var. Bunlar tek tek oylamaya sunmak yerine btn maddeleri ayn anda oylamaya sunuluyor. Belki iindeki on tane madde benim iin iyi geri kalan yz madde kt. stediklerime evet istemediklerime hayr deme hakkm yok. Ya toptan Hayr, ya da Evet, diyeceim.
6 Erolu, Feride, (2011), Avrupa lkeleri Anayasalarnda Toplumsal Cinsiyet ve KadnErkek Eitlii ile lgili Dzenlemeler, TBMM Aratrma Merkezi (https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/AvrupaulkelerindeKadinErkekesitligi.pdf) 7 2007 ylnn Ekim aynda tm feministlere yaplan ak ar sonucunda gerekletirilen toplantya katlan feministlerin yaymladklar deklarasyonun tam metni iin bkz: Bir Grup Feminist, (2007), Ezilenlerle Kadnlardan Yana zgrlk Bir Anayasa in, Amargi Dergisi, say 7,s: 22-24, stanbul

420

421

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

AKP de son yapt anayasa deiikliinde8 ayn yntemi kulland. Biliyorsunuz dmanlar birbirlerine benzerler, birbirlerinden renirler, AKPnin de demokrasisi dman bildikleri kesimlerinki kadar. Biz bu Anayasann anti-demokratik yapl yntemine karlk toplumun tm kesimlerini temsil eden anayasa meclisi kurulmasn nerdik. TBMM anayasa yapmasn nk biz bu meclisin yeleri olan milletvekillerine anayasa yapacan bilerek oy vermedik. Ayrca bu mecliste %50 kadn kotas olmasn nerdik. Mevcut erkeklerin yerine, ayn perspektifte olanlarn kadn olmalar fark etmese de en azndan bizi demokratik algya doru ilerleteceini dnyoruz. imdiye kadarki anayasalarn hepsi devleti, devletin gvenlik paranoyasn merkeze alan metinler. Biz devleti, milleti, aileyi deil; bireyi, doay, canl ve cansz varlklar temel alan, devletin bireyin hak ve zgrlklerini garanti eden, eitliini ve refahn salamakla ykml olan, doay canl ve cansz varlklar korumakla grevlendiren, ayrmcl yasaklayan, mevcut eitsizlikleri gidermek iin pozitif nlemleri zorunlu gren bir anayasa istiyoruz dedik. 1982 Anayasasnn balang hkmnde, anayasann Trk Milletinin olduu ve egemenliin kaytsz artsz Trk Milletine ait olduu ynnde bir ibare yer alr. Biz ise vatandaln millet ile ban kopararak bunun yerine anayasal vatandaln gelmesini nerdik. Anayasa Kadn Platformu gibi maddelere neri yapmak yerine anayasann btnne ynelik genel eletiri ve neriler yapmay tercih ettik nk mevcut Anayasann sistematiinin korunmasn doru bulmadk. Bizce anayasa, daha az maddeli, daha geni ereve izen, dzenlemeleri kanuna brakan bir belge olmal. nk anayasay deitirmek ok zor... Anayasay deitirmek iin AKP gibi meclisi igal eden bir iktidar olmanz, o sayy salamanz lazm. Oysa kanunlar deitirmek daha kolay. Bunun yan sra vatandalara ve sivil toplum rgtlerine temsil ettikleri kesimle ilgili yasa teklifi verebilme, anayasaya aykrlk bavurusunda bulunma, davalarda taraf olabilme hakk (mesela kadn cinayetleri davasnda) tannmasn nerdik. Sivil toplum olarak en ok muzdarip olduumuz konulardan
8 AKP hkmeti Anayasann 26 Maddesinde deiiklik ngren anayasa paketinin TBMM ve Cumhurbakan tarafndan referanduma sunulmasn onaylandktan sonra, 12.09.2010 tarihinde referandum yapld. Referandum sonucunda %57.88 evet ve %42.12 hayr oyu ile anayasa deiiklikleri kabul edildi. (http://www.ysk. gov.tr/ysk/docs/2010Referandum/KesinSonuc/Sonuc.pdf)

biri olan vergi ve sigorta yknden kurtarlmay talep ettik. Bunlar detaylandrmayacam ama daha detayl okumak isteyenlere sunumu gnderirim. Anayasa Kadn Platformunun nerilerinin hemen hemen hepsini koruduk, balang metni nerilerimiz hemen hemen ayn. Farkl olarak, ekolojik bir perspektifi benimsedik nk Ekoloji Platformunun da metninden yararlanma ansmz oldu. Tasarmzn bir dier farkll laiklik perspektifimizin mevcut laiklik perspektifiyle ayn olmamas. Mevcut laiklik perspektifi din zerinden tanmlanyor, dine bir yaklayor, bir geri ekiliyor ve bu tanma gre neyin laik olduunu anlayamyoruz. Biz ise yle tanmladk: Herkesin din ve vicdan hrriyetinin bir bakasnnkine engel olmayacak ekilde garanti altna alnmas. Bu da aslnda Daha farkl nasl formle ederiz? diye ok dndmz bir ey oldu: Toplumun kaderi ve gelecei hakkndaki kararlarn bizzat topluma ait olmasn, anayasada dzenlenmesini istiyoruz, ama bunu formlize etmekte zorlandk. Mesela HESler: Rizede bir HES kuruluyor, orann yerelindeki halka danmadan, onlarn nasl bir hayat istedii sorulmadan merkezi idare karar veriyor, Ben urada HES kuracam, diyor. Krtler meselesinde de yine, merkezi idare diyor ki Ben karar vereceim. Bunu biz topluma kendi kaderini tayin etme hakk diye dndk ama nasl formle edeceimizi bilemediimiz iin temenni olarak yazdk. Daha dorusu tarttk ama bir netlie ulaamadk. Temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmas meselesinde Anayasa Kadn Platformundan farkl olarak, Anayasaya vicdani ret, eitim, salk ve asgari geim haklarna, eit cret dzenlemesine aka yer verilmeli ve bunlar gvence altna alnmal, zorunlu askerlik kaldrlmal, kamu alanlarnn toplu szlemeli, grevli ve sendikal haklar tannmaldr, dedik. Mesela unu nerdik: Bu bir AHM karardr. Bakalar iin ok edici ve rahatsz edici dahi olsa dncelerin aklanmasnn ifade zgrl kapsamnda ele alnmas gerekir. Fakat nefret suu ilenmek, rk, renk, cinsiyetten dolay tehdit etmek, hedef gstermek ve aalama ifade etmek ve bir nfus grubuna kar toplumda tahrik yaratlmasn engellemek iin zgrlkler snrlandrlabilir. Biz de Anayasa Kadn Platformu ile ayn ekilde genel ahlak, milli gvenlik gibi nedenlerle temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmamasna vurgu yaptk. Bunun dnda, Savalar, canl cansz doann, insann, sosyal hayatn dmandr; doal ve sosyal tm sistemlere telafisi mmkn olmayan zararlar veren, insan eliyle yaratlm felaketler olarak grlmeli ve nlenmelidir, maddesi bar/sava meselesini nereden algladmz anlatyor. Ayrca yine Ekolojik Anayasa
423

422

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Platformunun nerilerinden faydalanarak, Sava ve gvenlik gerekesiyle ekolojik dengeyi bozacak faaliyetler, canl veya ekosistem katliam kabul edilemez, ibaresini de koyduk. Kltrel haklar konusunda ise unlar nerdik: Dillerin ve kltrlerin korunmas, ana dilde eitim ve ana dili renme hakk, Trke den baka ana dillerde hizmet sunma imkan ve kltrel tarih ve jeolojik, arkeolojik deerlerin korunmas. Bunlarn anayasada dzenlenmesini istedik. Kamu ynetimi ilkesini gzden geirdik. Kamu ynetimi effaflk, hesap verilebilirlik ve doann kendini yenileme kapasitesini zorlamayacak ekilde yaplmal, dedik. Aslnda zetle antikapitalist, ekolojik, antimilliyeti, antimilitarist bir erevede bir taslak hazrladk. Bir tek feminist bak asyla yazmadk ya da bizim feminizmimizin tekabl ettii, dar bir alandan bakmadk. Bir de demokratik siyaset iin unlar nerdik: 30.000 imzay tayan nerilerin meclise gtrlmesi, milletvekili dokunulmazlnn kaldrlmas, cumhurbakannn yetkilerinin snrlandrlmas, yerel ynetimlerin glendirilmesi, niversitelerin zerklii, yarg bamszlnn salanmas, hakimlik teminat, savunma makamna anayasada eit yer verilmesi ddia makamn koruyorlar ya, avukatlar mvekkille zdeletiriliyor, mvekkil hangi davadan yarglanyorsa avukatlar da ayn davadan yarglayabiliyor, Trkiye artk kendi snrlarn da zorlayan yerlere gelmeye balad. O yzden bunlara anayasal gvence verilmesini syledik. Bu neriyi de9 rlanda Anayasasndan aldk, bana ok arpc gelmiti ama Amargide baz arkadalar muhalefet etti. Burada zetle Devlet serbest rekabeti engelleyebilir, ve Devlet bunu kaynaklarn eit dalmn salamak iin yapar ve birka kiinin yaratt tekellemenin toplumu smrc seviyeye ulamasn engeller, diyor. Biz bu tip maddelerin de anayasaya konmasn istiyoruz. Geri biliyorsunuz, Trkiyede de zaldan nce devlet zaten serbest piyasaya mdahale edebiliyordu. u an ise, hibir ekilde serbest piyasaya mdahale etmemeye alyoruz. Biz biraz 1980 ncesine dn yapalm dedik. Esen: Yasemin bu maddeye neden itiraz edildi? Yasemin: Mesela bir arkada Genel kitlenin zararna ana mal9Bahsedilen neri u ekildedir: Devlet, toplumun maddi kaynaklarnn sahiplii ve denetiminin zel bireyler ve eitli snflar arasnda kamu yararna en iyi hizmet edecek ekilde datlmasn salar. Devlet, serbest rekabet ilkesinin, genel kitlenin zararna, ana mallarn birka kiinin elinde toplanmasyla sonulanacak ekilde gelimesine izin verilmemesini salar. (E.N.)

larn birka kiinin elinde toplanmasyla sonulanacak ekilde gelimesi, denilen ksmn yanl anlalabileceini dnmt. Katlmc (a): Ne adan yanl anlalacak? Yasemin: O, bunun tekellemeyi engellemek iin yaplan bir dzenleme olduunu anlamamt. Baya tarttk, ikna oldu mu emin deilim, en azndan yol verdi. Devlet zel teebbsn mal retim ve datmnda makul verimlilii salamakla halk insafszca smrmekten korumak zere ynetilmesi lazm, buraya itiraz etmiti. Halk insafszca smrmek ne demek? demiti. Ben de Halk insafszca smrmek demek? demitim. (Glmeler) Katlmc (b): ok romantik. Yasemin: Aslnda gzel bir ifade, rlanda Anayasasnda da aynen byle geiyor, diyor ki Halk smrebilirsin ama bir yere kadar. (Glyor) Mesela dnyada baz tekel deterjan firmalar var. Zaten dnyada drt, be firma olduklarndan, birbirlerinin menfaatlerini gzetecek ekilde fiyat ortak belirliyorlar. Bunu engellemek iin konulan maddeler bunlar. Seyda: imdi SPODdan Sedefe gemeden nce bir ey okuyacam. 22.05.2012 tarihinde Kaos GL Dernei basna ve kamuoyuna bir bildiri hazrlam, konutuumuz eylere de tekabl ediyor. Diyor ki: Ecinseller ahlaksz, Krtler terrist, Aleviler dinsiz olmaya devam edecekse siz bu yeni anayasay kimin iin yazyorsunuz? Emekiler grev suuyla, kadnlar namus kskacyla ablukaya alnmaya devam edecekse mevcut anayasay deitirmek iin ne diye urayorsunuz?. Buradan sz Sedefe verelim. Sedef: ncelikle haberdar olmayan kiiler olabilir diyerek birazck dernekten bahsetmek istiyorum. Dernein tam ismini bir rpda syleyenleri bakan yapyorlar. (Glmeler) Sosyal Politikalar Cinsiyet Kimlii ve Cinsel Ynelim almalar Dernei, ksa adyla SPOD. Aslnda biz ok yeni bir derneiz, kurulal bir sene bile olmad. Kurucu yelerimiz olduka deneyimli yaklak sekiz aktivist, ben de kurucu yeler arasndaydm. Bu kiiler ok farkl rgtlenmelerde aktivizm yapm arkadalar, iimizde Helsinki Yurttalar Derneinden de, Af rgtnden de arkadalar var ve tabii ki ounluk olarak Lambdadan arkadalar var. Dolaysyla kurucu yelerimiz ecinsel, biseksel, travesti, transeksel (LGBT) meselelerine hakim olan insanlard. Yani derneimiz ok yeni olabilir ama dernei kuran kiiler yeni aktivistler deiller. Trkiyede LGBT aktvizmi Trkiyedeki LGBT oluumundan ne kadar haberdarsnz, deilsiniz emin deilim, o yzden ksack bir giri yapmak istiyorum.

424

425

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

1993 ylndan nce dayanmayla hareket eden ufak bir LGBT hareketi vard fakat bu konuda alan, yasal dayana olan herhangi bir dernek, vakf vs. yoktu. Trkiyedeki ilk yasal LGBT rgtleri 1990l yllarn banda kurulan Kaos GL ve Lambda stanbuldur. 2000li yllardan itibaren ise LGBT meselelerine odaklanan daha fazla dernek kurulmaya baland. rnein Eskiehirde MorEl, Ankarada Pembe Hayat, zmirde Siyah Pembe gen kuruldu; Diyarbakrda da Hebun Oluumu vardr. Diyarbakrdan kan rgt ve partiler srekli isim deitirdikleri iin onlar da o gelenee uyarak nce Hevjindi imdi Hebun oldular. Hatta imdilerde yeni bir oluum daha var, Keskesor. Birka yl nceki Newroz kutlamalarna ellerinde gkkua bayraklaryla ktklarnda biz ok heyecanlanmtk, ok houmuza gitmiti. Bunun dnda bir sr niversitede de renci gruplar var. LGBT oluumlarnn yasal dernek statsnde olmalar devletin bu kiilerin ve derneklerin varln kabul ettii anlamna geldii iin politik olarak oluumlarn yasallamasn ok nemsiyoruz. LGBT rgtlerinin tarihsel srecinde, nce Ecinsellik hastalk deildir, ve Biz buradayz, aln! szleri dayanma vurgusu ile birlikte yapld. Yllarca dernekler bu amalar ile kuruldu. Siyasetin iine ok sonralar girmeye baladk. Hatta u anda bile siyaset iine girmi deiliz. Biz SPOD olarak bu durumu krmak ve siyasete dahil olmak istiyoruz. Bildiiniz gibi dnyann eitli lkelerinde ecinsellik yasalarda su olarak tanmlanyor fakat Trkiyedeki yasalara gre ecinsellik bir su deil. Su olarak tanmlanmyor ancak LGBT bireylerin haklarn koruyacak yasalar da yok. rnein Anayasann Kanun nnde Eitlik Maddesinde vb. (ve benzeri) ifadesi vardr ve politikaclarn da bize kar en ok kulland ey vb. herkesi kapsyordur. Bence de gzel bir madde, eminim her eyi kapsyordur ama pratikte bu yle olmuyor; bu tamamen o maddeyi yorumlayan kiinin inisiyatifine kalyor. Mesela LGBT bireylerin hak ihlallerini konu alan davalara baktmzda, genelde iportaclara, dilencilere kesilen kaldrm igali cezasnn travestilere srf travesti olduklar iin kesildiini gryoruz. Byle bir dava iki ayr yargca gittiinde birbirinden 180 derece farkl kararlar verilebiliyor. Biri Evet, ayrmclk vardr, diyor, dieri Hayr, ayrmclk yoktur, diyor ve uygulamadaki bu farkllk Eitlik Maddesinin mulaklndan da kaynaklanyor. Bu sebepten dolay 2002 ylndan beri LGBT rgtleri olarak srarla Eitlik Maddesine cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ifadesinin eklenmesi gerektiini vurguluyoruz; 2002 ylndan beri LGBTlerin en somut talebi budur. Bu iki ibarenin birden eklen426

mesini istiyoruz nk cinsel ynelim daha ziyade ecinsel ve biseksel bireyleri kapsarken, cinsiyet kimlii de trans bireyleri kapsyor. Genelde yurt dnda insanlar cinsel ynelime daha ok nem verirler ve translar grnmez klarlar ama Trkiyedeki ecinseller, bisekseller ve translar birlikte hareket ettiklerinden ve aralarnda, ok byk bir dayanma olduundan bu iki talebin politikasn birlikte yrtyoruz. Fakat tahmin edersiniz ki politikaclara bunu anlatmak ok zor nk insanlarn kafas karyor. nsanlar daha travestiyle ecinselin arasndaki fark bile anlamazken bu byk terimler onlara ok garip geliyor. Rastlamsnzdr, televizyonlarda cinsel tercih denir. LGBT rgtleri olarak genelde cinsel tercih kelimesine ok kar karz, cinsel ynelim denilmesini daha doru buluruz. nk tercih denildiinde; bu geici bir eydir, hastalktr, hormon tedavisi alrsn, dzelirsin tarznda, sanki bireyin iradesine bal bir eymi gibi anlalyor. Gne: Bazlar iin bireyin iradesine bal olma durumu yok mu? Sedef: Benim kiisel fikrimi sorarsanz bence var. Ben cinsel tercih diyen bir insana, byle dedii iin kar kmam. Ama LGBT rgtlerinin byle bir politikas var, yoksa bireysel olarak bana ok da ters deil. nk bir insann Ben ecinselim, demesi bile, bu kimlii kabul ettiini gsteren bir iradedir. nk ecinsel ilikiye giren herkes kendisini ecinsel olarak tanmlamyor. Genel ahlk kimin ahlk? 2007 ylna geldiimizde bizim bamza baka bir orap rld. Derneklerimize, zellikle Lambda stanbul, Kaos GL ve Pembe Hayata ve yanl hatrlamyorsam zmir Siyah Pembe gen derneklerine kapatlma davas ald. Kapatlma davasnn gerekesi olarak Burada fuhu yapyorsunuz, genel ahlaka aykr bir eyler yapyorsunuz, ifadeleri ileri srld. Ben o zaman Lambda srecini ok daha iyi biliyorum, o yzden ondan bahsedeyim. Lambda stanbula kapatlma davas stanbul Valilii tarafndan lezbiyen, gey, biseksel, travesti ve transseksellerin rgtlenmesinin genel ahlaka aykr olduu iddias ile ald.10 ok sancl bir sreti. ki sene boyunca bu davayla uratk. Srf travestiler ya da ecinseller dernee geliyor diye Fuhu yapyorsunuz, diyorlar, polis geliyor, dosyalarmza bakyor. Tabii ki de fuhu yapldna dair bir ey
10 Lambda kapatlma davasnn kronoljisi iin bkz: Syle, Frat, (29.04.2009), Lambda stanbula Kar Kapatma Davas Kronolojisi, Bianet (http://www.bianet. org/biamag/bianet/114196-lambdaistanbula-karsi-kapatma-davasi-kronolojisi)

427

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

yok. Bu sre bize gsterdi ki genel ahlak kavram bizim baya bir bamz artyor. O dnemden kan sloganmz da Genel ahlk kimin ahlk? idi. Seyda: Lambdann kapatlma davasnda, hakim o kadar utand ki o kelimeleri sylemedi. Buralar okumayacam, dedi, yz falan deiti, gerildi. Aye: Hangi kelimeler? Sedef: Lezbiyen, gey, biseksel Lambdann uzun isminde de bunlar geer. Seyda: Hatta davann avukat Frat Syleydi galiba Tamam, tamam, ge oralar, dedi. O an unutamyorum. Bu, mahkemenin zihniyetini de gsteren bir ey ve bundan adalet datmas bekleniyor. Sedef: Ve ite o hakimin, sylemek dahi istemedii o kelimeleri gya vb. ifadesinin iinde yer alabileceini dnyorlar. Mahkeme srecinde bir tane bilirkii atanmt ve acaba nasl bir karar verecek diye dmz kopuyordu. ansmza bilirkii hukuka saygl birisi kt ve Bu dernein kapatlmasn gerektirecek hibir neden yok, dedi. Ama tabii ki yarg, bilirkiinin bu kararna ramen bizi kesinlikle genel ahlaka aykr bulmutu. Kaos GL ile Pembe Hayat kapatlma dava srelerini birazck daha hafif geirdiler. Lambdann baya bir stne geldiler. Bu srete Trkiyede milletvekillerimize ulaamamann skntsn yaadk. Ben o dnem Lambdada uluslararas kampanyay yrten kiiydim. Avrupa Parlamentosu milletvekillerini buradakileri etkilesin diye aryor olmaktan nefret ediyordum. Ama bir taraftan da derneim kapatlyor, elden gidiyor, bunu yapmaktan baka seeneimiz yok. Bu yzden u anda geldiimiz noktadan olduka mutluyum nk artk en azndan kendi milletvekillerimizle grebiliyoruz, dorudan derdimizi anlatabiliyoruz. Dediim gibi bu genel ahlak kavram, dernekleri ve LGBT bireyleri yakan bir kavram. Bu yzden btn LGBT rgtleri olarak anayasal taleplerinde kamu dzeni, genel ahlak gibi mulak ifadelerin tmyle kaldrlmasn talep ettik. Eer kaldrlamayacaksa da, B plan olarak genel ahlkn ne olduunun ak bir ekilde ifade edilmesini talep ettik. Bu tr tartmalarn yaand bir srete, LGBT rgtlenmeleri olarak siyasette daha etkin olmamz gerektiine inandmz iin de SPODu kurduk nk Lambdann ok daha farkl bir yaplanmas var ve farkl bir ihtiyaca cevap veriyor: Daha ok dayanma ve sosyalleme faaliyetleri ieren bir rgt ve burada lobicilik faaliyetleri yapmak ok zor. O yzden biz ayr bir rgt kurarak, lobicilik faaliyetlerine hz verdik. Geen sene Eyll aynda
428

kurulduumuz iin tam da bu yeni anayasa tartmalarnn iine dtk. Derneimizin ilk k da bu yeni anayasa tartmalarna katlmak oldu ve ok artan sonulara da ulatk. Samimi fikrimi soracak olursanz o dnemde de, imdi de bu yeni anayasadan ok mitli deilim ama mitli olmasam da bu anayasaya katlmak zorunda olduumuzu hissediyorum. Yani Ben mitli deilim kardeim, deyip, kenara ekilmektense en azndan mcadelemizi verip, ondan sonra Ben elimden geleni yaptm, demenin daha doru olduunu dnyorum. Dediim gibi LGBT rgtlerinin kadn rgtleri gibi siyasetle yakn bir ilikisi yoktur. Mesela Yaseminin sunumunda Anayasann madde madde incelendiini gryoruz. Bizim tasarmz pek byle deil. Biz Seydann da bata syledii gibi btn bireylerin fikrini syleyebilecei bir ortam yaratmann nemli olduuna inandmz iin, Eyll aynda kurulduumuzdan itibaren drt farkl ilde anayasa forumlar dzenledik. ki tanesini stanbulda, birini zmirde birini de Diyarbakrda yaptk. ok farkl alanlardan, rgtlerden insanlar da davet ederek, onlarn anayasa srecinde neler yaptklarn tartarak LGBT bireyleri bu konuda biraz fikir beyan etmek zorunda braktk. Ayn zamanda tasarmzn twitterdan, facebooktan da insanlara ulamasn salayarak onlarn fikirlerini aldk. Dernek olarak bir eyler yapyoruz ama esas temsil ettiimizi dndnz bireyler ne dnyor? sorusunu nemsedik ve bunun sonunda LGBT Yurttalarn Yeni Anayasaya Ynelik Talepleri isimli bir kitapk kardk.11 Bu kitapn ilk ksmlarnda bireylerin nerilerini greceksiniz, en arka ksmda da Kaos GL, Pembe Hayat ve SPODun nerilerini okuyacaksnz. Biz SPOD olarak 14 tane madde talebi ilettik. Burada Yaseminin de anlatt gibi ok genel maddeler de var: Cinsiyetler aras eitlik gzetilmelidir, insan haklar szlemelerini temel alnmaldr, nyargya dayal olmamaldr, laik, cumhuriyeti, demokratik kimliini benimsemeli ama bunu evrensel anlamda anlamaldr, bireyler anayasa yapm srecine katlabilmelidir, insanlara geri bildirimde bulunulmaldr gibi eyler syledik. Bizim zerinde srarla durduumuz ve pazarla kesinlikle yer brakmayacak tane nemli maddemiz var. Birincisi Eitlik Maddesine cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin eklenmesi, hibir ey yapamyorlarsa cinsel kimlik desinler ama bir ey de11 LGBT Yurttalarn Yeni Anayasaya Ynelik Talepleri kitapna SPOD ofisinden ve SPOD web sitesinden ulaabilirsiniz: http://www.spod.org.tr/turkce/wp-content/ uploads/2012/06/SPoD-Anayasa-Raporu.pdf

429

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

sinler. kinci olarak da genel ahlak, kamu dzeni nedir? Bunlar ya karlsn, karlamyorsa snrlar tanmlansn. ncs ise sosyal haklarn aile deil bireyler zerinden tanmlanmas gerektii. SPOD olarak sosyal politikalara nem veren bir dernek olduumuz iin eminim sizlerin de derdi olan, aile dayatmasna kar kyoruz. Aile dayatmas ok ciddi bir ekilde LGBT bireyleri engelliyor. nsanlar evlenemedikleri iin sevgilileri hastaneye kaldrldnda sevgililerinin yanna gidemiyorlar, refakati olamyorlar. Byle ok temel sorunlar var. Bu sebeplerden dolay burada da pazarlk payna yer brakmyoruz. Burada bir z eletiri de yapmak istiyorum. Biz bu maddeleri oturup, zerinde baya tartarak hazrladk ama sonrasnda eitli gruplarla konutuka eksikliklerimizi fark ettik. Mesela ekolojiye vurgu yapmam olmamz ciddi eksik. Bunu bir sonraki revizyonda kesinlikle gzden geireceiz. Esas en komik olan metni kaleme alan arkadalardan bir tanesi de vicdani reti olmasna ramen vicdani redde dair bir vurgu yok. Biz nasl unuttuk vicdani reddi! diye baya bir ardk. Eksikliklerimizi ancak dier kurumlarla bir araya geldiimizde fark edebiliyoruz. Bu sebepten bu tr ortamlarda bir araya gelmek bize ok iyi geliyor. Size biraz da anayasa yazma sreci nasl iliyor, ondan bahsedeyim. Anayasa Uzlama Komisyonu drt partiden oluuyor; CHP, AKP, MHP ve BDP; ad stnde uzlama. Bunlar her maddeyi oturup, tartyorlar ve ancak bir uzla salandnda o madde anayasaya giriyor. Yani birisi bile itiraz etse o madde Sonra tartrz, diye bir kenara braklyor. Politik olarak yle bir ey var: AKP, CHP ve BDPyi masadan kalkmaya zorluyor, bylelikle masadan kalkarlarsa Onlar brakp gitti, bizim anayasamz hazr, buyurun, diyecek. Byle bir planlar vard fakat planlar ok tutmad nk BDP ve CHP zerinde sivil toplum kurulularndan ok byk bir bask var: Kesinlikle masadan kalkmayn, bu Trkiyenin demokrasisi iin ok nemli. Bizim gibi pek kale alnmayan rgtlerden deil de daha ciddi byk rgtlerden bu konuda bir bask var. Bu baskdan dolay da CHP ve BDP inatla masadan kalkmyorlar. Meclis TVyi izlediinizde nasl bir ortam gryorsanz Anayasa Komisyonunda da ayn ortam var. in komik taraf komisyon ok effaf bir yap deil. Bunun yan sra yasal izgileri ok belirgin bir yap da deil. Aslnda yasal bir dayana da ok yok. ok sama bir anayasa yapm srecinden geiyoruz. Komisyon Sivil toplum rgtlerinden nerilerini bekliyoruz, dedi. Aldklar btn nerileri TBMMnin web sitesinde yaynlamak zorundalar ve sonrasnda o rgtleri de uzlama komisyonuna davet edip, ko430

numalarn dinlemek zorundalar. Bizim talebimizi web sitesine tabii ki de koymadlar. Biz defalarca aradk ama inatla koymadlar. Fakat bize bu srete en fazla destek olmu vekillere ulanca taleplerimiz bir anda web sitesine konuldu. Yasemin: Amarginin taleplerini koymadlar hatta durdurdular, web sitesinde STKlarnkini yaynlamayacaz, ok marjinaller, dediler. Sedef: Kaosu ve Pemba Hayat da koymadlar. Sonra bizi bir gn aradlar, Sizi Meclis Uzlama Komisyonuna davet ediyoruz, buyurunuz, geliniz, taleplerinizi anlatnz, diye. yi, gelelim, dedik biz de. Ben de gidenler arasnda olduum iin nasl bir ortamda grmeler yaptmz anlatabilirim. Zaten nce herkes elinizdeki btn brorlere bakyor. LGBT nedir bu? tarznda insanlara ayakst her eyi anlatyorsunuz. Meclis Uzlama Komisyonuna girdik, her partiden birer vekil vard ve ayn zamanda da vekillerin danmanlar vard. Trkiye tarihinde ilk defa meclis tutanaklarna lezbiyen, kadn kadna iliki tarznda terimler geti, btn tanmlar verdim arkadalar. (Glmeler) Lezbiyen budur, biseksel budur, gaye gey deniyor ama ecinsel, travesti budur, transseksel budur, ltfen aradaki fark iyi anlayalm, diye tanmlar yaptm. Krk dakikalk bir sremiz vard ve bir noktadan sonra, Taleplerinize ne zaman geleceksin? diye serzeniler geldi ben de Taleplerimizin ne olduunu anlatabilmek iin nce bunlar anlatmak ok nemli. Tamam geleceim, hzl hzl geeceim, diyerek ar ar anlattm. nk bizim iin nemli olan onun meclis tutanaklarna gemi olmas. Danmanlar ok ilgiyle dinliyorlard, o da sevindirici bir eydi. Parti ayrm olmadan danmanlarn hepsinin bu kadar ilgiyle izlemi olmas bizi zaten ok mitlendiren eylerden biriydi. Ksaca ne istiyorsunuz? diye sorduklarnda Allah akna u eitlik maddesine u terimleri koyalm, bir de genel ahlak kaldralm, bir de birey temelli istiyoruz btn sosyal haklar, diyerek n de zetledik. Onlar da Tamam deyip, o n not aldlar. Sonrasnda iin komik taraf bunlar bizi birka defa daha ardlar. Artk listelerinde nasl bir hata olmusa her seferinde Biz geldik ama istiyorsanz tekrar gelebiliriz, dedik. (Glmeler) Baka bir sefer aradklarnda da Biz geldik ama neden Kaos GLyi aramyorsunuz, onlar gelmediler, dedik. Bu srada biz de bu forumlarmz yaptk, anayasa hakknda kimler ne dnyor, onu renmeye altk. Bilmiyorum medyadan takip edebildiniz mi ama bu son bir hafta iinde Komisyonda tartmalar patlak verdi. Medyada LGBT sansr olduu iin ok kolay takip edilemiyor.
431

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Meclis Uzlama Komisyonu bir araya geliyor ve daha ilk konunun ilk maddesinde birbirlerine giriyorlar nk eitlik maddesine etnik kken ve cinsel ynelim ibarelerinin konmas tartlyor. Bu ikisi birden tartlyor, biz En azndan bu meselelerin orada konuuluyor, olmasn nemli buluyoruz. Nasl o noktaya gelmiler bilmiyorum ama etnik kken ve cinsel ynelimin birlikte eitlik maddesine konmasnn tartlmas ok ilgin bir durum. En sonunda bu maddenin kendisinde yazlmasn ama gerekesinde yazlsn diye karar verildi ve garip bir ekilde CHP, BDP ve MHP tamam dediler ama AKP hayr dedii iin, Biz bunu sonra tartrz, diyerek sonraya attlar. Biz bu srete AKP milletvekillerine de ulamaya ok altk ama parti iindeki demokrasi anlaylar ok garip olduu iin ulaamadk. Ayn ekilde iki gn nce de genel ahlak mevzusunu tartrken birbirlerine girmiler nk genel ahlak kaldrrsak bu ecinsel evliliklerine yol aar, ama koyarsak bu sefer ksa kollu gmlek giyen kadnlar da bu genel ahlak iinde yer alacaktr diye tartmalar var. CHPnin derdi Kadnlar istedii kyafeti giyebilsin, AKPnin derdi de Ama ecinsel evliliklere yol aar. Tartmann ecinsel evliliklere gelmesi de bambaka bir boyut, bu srekli karlatmz bir ey. Ne zaman LGBT haklarndan bahsediyor olsak, yurt dnda ok hararetle tartld iin, ecinsel evlilikler gndeme gelir. Biz dernek olarak tabii ki btn vatandalarn eit haklara sahip olmas gerektiini ifade ediyoruz ama ecinsel evlilikler tartlrken birazck mevcut durumdan uzaklalyor. Mevcut durum da udur arkadalar: Her ay bir sr insan srf ecinsel ya da trans olduu iin ldrlyor. Burada ok temel bir insan hakkndan bahsediyoruz: yaam hakkndan. Ecinsel evlilikler tartlabilir, snrlar izilebilir sonuta hukuki bir konu ama insanlar ecinsel evliliklere girdiklerinde esas elzem olan konular arka planda kalyor. O sebeple dernek olarak byle bir tavr belirliyoruz. Son bir ey eklemek istiyorum. Kart kampanyamz var. Duydunuz mu bilmiyorum, ben bunu gzmle grsem inanmazdm. yle syleyeyim; 2002 ylnda Sayn Babakanmz, o dnemler babakan deildi kendisi, Abbas Glnn Gen Bak Programna katlyor ve orada biri kp, komiklik yapyor Ecinseller de hak istiyorlar, verecek misiniz? diyor, Tabii ki bu srada btn salon glmekten yerlerde. Ama Sayn Erdoan Ecinsellerin de kendi hak ve zgrlkleri erevesinde yasal gvence altna alnmas art. Zaman zaman baz televizyon ekranlarnda onlarn da muhatap olduklar muameleleri insani bulmuyoruz, demi. Bu videoyu Kaos GLnin web sitesinde de bulabilirsiniz. Biz
432

Sayn Babakana on sene nce sylemi olduu bu sz hatrlatp, zerine kendisinin gzel bir resmini bastmz kart kampanyas balattk. Anayasada cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii tannsn diyerek byle bir kart kampanyas balattk ve siz de eer desteklemek isterseniz kendiniz Uzlama Komisyonuna yollayn, isterseniz bize verin biz yollayalm. nk bir nceki, 2008 ylndaki anayasa yapm srecinde, Cinsel Ynelim Ve Cinsiyet Kimlii Tannsn yazl kartlar yollanmt ve biz bunun ok etkili olduunu grmtk. Burhan Kuzu Srekli kart yolluyorlar, istemiyoruz artk, diye feryat etmiti. (Glmeler) Srf bunu dedirtmek iin bile kartlar gndermeliyiz. stelik bu seferki kartmz geen seferki karttan daha arpc. in kt taraf insanlar Babakann bu laflar etmi olabileceine ihtimal vermedikleri iin bunu aka zannediyorlar, hoho diye glyorlar. (Glmeler) Yeni bastrdmz kartlarda ne zaman ve nerede sylediini de yazdk. Seyda: Yeiller Partisinden Aye, bize yeillerin penceresinden anayasa tartmalarn aktaracak. Sz ona veriyorum. Aye: Ekolojik Anayasa Giriimi, Yeiller Partisinin nclnde balam bir giriim ama bizim partiye has deil, milletvekilleri Melda Onur ve Sebahat Tuncelin, akademisyen, sanat, sivil toplum alan, farkl alanlardan kiilerin arc olduu bir taslak hazrland. Anayasa Biz nasl bir toplumda yaamak istiyoruz? meselesinin genel bir erevesi. Biz bu toplumu kendi tahayyllerimizle ekillendiriyoruz, biimlendiriyoruz. Biz dediimizde ise sadece insanlardan bahsediyoruz aslnda. Bizim Anayasa Ekolojik Giriimimiz yle bir ihtiyatan ortaya kt: Tamam, biz varz ve kendi kurduumuz korkun bir sistem ierisinde eitsiz yaplar dntrmeye alyoruz ama bir yandan da zerinde yaadmz bir gezegen var. Ve bu gezegende de insanlar dnda yaayan canllar ve cansz varlklar var. Bu cansz varlklar da insanlk tarihinin getirdii kltrel miraslar. Doay bu ekilde tanmladmzda doann yeni anayasada bir hak znesi olarak yer almas tartma ihtiyac ve bu talebin de anayasaya sokulmas mcadelesi Ekolojik Anayasa Platformunun olumasna neden oldu. u anda dnyada var olan krizi biz ayakl bir kriz olarak tanmlyoruz. Ekonomik kriz var, bu krizin ve bunun dnda bir sr meselenin ortaya kard bir sosyal kriz var, bir yandan da ekolojik bir kriz var. Sabah ben baka bir toplantdaydm, orada mer Madra konutuklarmz zerine, Arkadalar btn bu meseleleri tartyor olabilmemiz iin ncelikle zerinde yaadmz gezegenin varlnn devam ettirilebilmesi gerekiyor, dedi. Bu ekolojik kriz gezegenin varln devam ettirememesi noktasna
433

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

gelmi durumda. u anda mevcut anayasada, darbe anayasasnda ok ilgin bir ekilde krtajn hak olarak kabul edilmesi gibi, evre hakk da bir sr Avrupal, gelimi lkeden nce Trkiyede hak olarak tannm. Ama AKPnin doa ykmyla ilgili politikalarna kar yerel mcadelelerin geldii noktay hepimiz biliyoruz. AKP hkmetinin anayasann evre hakkyla ilgili 56. Maddesini12 kaldrmak ve bu maddeyi srdrlebilir kalknma olarak deitirmek gibi bir talebi var. Anayasada doa haklar da olmal Yeiller olarak, Yeil Diyalog diye her sene dzenlediimiz bir etkinlik var ve bu sene Ekolojik ve feminist bir anayasa mmkn m? diyerek, Anayasa Kadn Platformu taslayla Ekolojik Anayasa tasla karlatrld. Siz demitiniz ya Burada feminist bak as ok eksik, diye, Ekolojik Anayasa13 kitabn okurken, mer Madrann konumasnda bir eye denk geldim: 20-22 Nisanda Kopenhagdaki iklim zirvesinden sonra Evo Moralesin nclnde Toprak Anann Haklar Evrensel Beyannamesi14 kaleme alnd ve Birlemi Milletlere sunuldu. Birlemi Milletler bu beyannameyi olduu gibi geirmedi henz ama insan faaliyetlerinin doaya uyumlu olmas ynnde bir karar km durumda ve 22 Nisan Toprak Ana Gn olarak ilan etti. Bu beyanname zerinden akademisyenlerin de destek verdikleri bir kitap oluturulmu. Bu kitapta, Amerikal iki kadn aktivist nemli bir soru soruyorlar: Gezegende var olan, bizim dmzdaki canllar mlk olarak alglyoruz ve bu mlk nasl kullanacamz ynnde ortak mutabakat zeminleri aryoruz. Yani irketlerin doaya verdikleri zararlar, srdrlebilirlik meselesi tamamen insann doaya sahip olduu verisi zerinden konuuluyor. Feminist teori de aydnlanma dncesini ayn yaklamndan dolay eletiriyor. nk aydnlanma dncesi, kadn ve doay bir arada tutarak, erkee akl ve kamusal alan verirken,
12 Madde 56: Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir. Devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve maddegcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet verme sini dzenler. Devlet, bu grevini kamu ve zel kesimlerdeki salk ve sosyal kurumlarndan yararlanarak, onlar denetleyerek yerine getirir. Salk hizmetlerinin yaygn bir ekilde yerine getirilmesi iin kanunla genel salk sigortas kurulabilir. 13 Boynudelik, Mahmut (Ed.), (2011), Ekolojik Anayasa, Yeni nsan Yaynevi, stanbul 14 Toprak Anann Haklar Evrensel Beyannamesi Tasla iin bkz: http://ekolojika nayasa.org/temel-belgeler/toprak-ananin-haklari-evrensel-beyannamesi-taslagi/

kadna doay, sezgisel yan, duygular, dnememeyi, irade sahibi olamamay ve erkek tarafndan ynetilmesi gereken bir nevi kle olmay atyor. Erkekler ve dier canllar eklinde kurgulanan bir hayat var ve bu yzden oy hakk ya da mlkiyet hakkndan dlanyorlar. Bugn baktmzda feminist hareket farkl farkl mcadele alanlar yaratm durumda. Erkeklere kar kleliimizden kurtulma, kimliimizi, kadnlmz tantma mcadelesi verdik ancak doa orada ve erkein tecavz alan olarak onun her trl kullanmna ak bir mlk olarak duruyor. Bu iki kadn aktivist u soruyu soruyor: Doa kle midir? ve onun zerinden bir tartma yrtyorlar. Anayasa tartmasnda ise anayasa hukukular bu noktada u sorular soruyorlar: u anda biz insanlar olarak konuuyoruz meseleyi. Doann meselesini de insanlar olarak konuuyoruz. Doay bir hak znesi olarak tanmlamak ne kadar doru olabilir? Yani biz geldiimiz noktada politik birer canl olarak bunun snrlarn izebiliriz ama doa kendi haklarn savunamayaca iin ona bir hak znesi muamelesi yapabilir miyiz? Bence yapmalyz ve doann haklar da anayasada var olmal. Ekoloji ve evre ayrmna gelecek olursam, evre dediimizde doay bize atfedilmi, bizim hizmetimize ak bir alan olarak gryoruz. Ama ekoloji dediimizde, btn canllarn bir arada yaad, biri eksildiinde o dengenin baka yerden daha kt bir ekilde tepki verdii bir gezegende yaadmz ifade etmi oluyoruz. Biz de aslnda bunun bir paras olarak bir denge unsuruyuz. Ekolojik perspektifle bakacak olduumuzda doa aslnda haklarn talep ediyor bizden. yle talep ediyor: klim deiikliinde gelinen noktada u an 0.8 derece gezegen snm durumda. Bu snmann doadaki karlklar ar doa olaylar oluyor. Buzullarn 2050ye kadar eriyecei varsaylyordu, bilim insanlarnn Hata yapmz, bunlar 2015-2020yi bulmayacak, ynnde aklamalar var. Doa kendi hakkn talep ediyor, kendi dengesini kuruyor. Bizim bu dengenin kurulma mekanizmalarnda kendimizi nerede konumlandracamza acilen karar vermemiz gerekiyor. Buna bugn karar veremezsek gerekten iinde yaayacamz bir gezegen kalmayacak. O yzden buradaki hak talebine ynelik vurgunun anlam, doada yaayan canllarla beraber aslnda gelecek kuaklarn emanetisi olmak. Biz evet, u anda burada yayoruz ama aslnda bir gn buradan yok olacaz ve kendimizden sonra dnyay brakacamz bir nesil, bir kuak var. Bunun politik sorumluluu sanyorum 2020lerde en ok bizim stmzde. Doann yle bir hakk var: kendini yenileyebilmesi ve eitliliini koruyabilmesi. Bunu korumak da bizim ykmllmz. Bu kitapta on yedi maddelik kamu ynetimi ilkeleri ve onun
435

434

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

ncesinde Anayasada nasl ekolojik bir perspektif istiyoruz? var. Ben bu maddeleri okumak istemiyorum, zaten internette de bulabilirsiniz.15 Ama benim genel olarak Ekolojik Anayasann derdi olarak anlatabileceim bu. Size son olarak yedi maddelik Toprak ana kimdir, nedir? okumak istiyorum. Birlemi Milletlere sunulan Toprak Anann Evrensel Haklar Beyannamesi, Bolivyada otuz iki bin kiilik, geni katlml bir forumla kabul edildi. Biz dnya haklar ve uluslar diye balayan bir metin, geldiimiz noktann ne kadar korkun olduunu vurguluyor ve toprak anay tanmlyor: Toprak ana canl bir varlktr. Toprak ana tm varlklar kapsayan, besleyen ve meydana getiren, birbirleriyle ilikili varlklarn esiz, paralanamaz, kendi kendini dzenleyen bir topluluudur. Her varlk toprak anann ayrlmaz bir paras olarak ilikileriyle tanmlanr. Toprak anann temel haklar var oluuyla ayn kaynaktan geldiinden dolay elinden alnamaz. Toprak ana ve tm varlklar, trler, organik ve inorganik varlklar arasnda yaplan, insanlar iin kullanlan her tr ayrm olmadan bu beyannamede tanmlanm tm doal haklara sahiptir. nsanlarn insan haklarna sahip olduu gibi tm dier varlklar da kendilerine zel var olduklar topluluklar ierisindeki rol ve ilevlerine uygun haklara sahiptir. Her varln haklar dier varlklarn haklaryla snrldr. Haklar arasndaki herhangi bir atma toprak anann btnln, dengesini ve saln srdrecek ekilde zlmek zorundadr. Gne: Teekkrler, sunumlar gerekten bilgilendirici ve ilgi ekiciydi benim amdan. LGBTyle ilgili ksa bir sorunsalm olacak. LGBT bireylerin evlilik talebi birok lkede mevcut, baz lkelerde evlilik kabul edilmezken, partnership kabul ediliyor. nk partnership senin sunumunda bahsetmi olduun gibi hayat arkadann tanmlanm olmas anlamna geliyor ve rnein koma durumunda, hastalk durumunda ya da miras durumunda legal olarak ailenin haklarna sahip olarak grlyor. Bu talebin Trkiyede bir karl var m? Ayenin sunumunda da somut bir iki maddeyi merak ettim. Birincisi, AKPnin kentsel dnm ad altnda inanlmaz
15 Ekolojik Anayasa iin madde nerileri, bkz: http://ekolojikanayasa.org/

bir ekilde ehirlere ve HESler araclyla da doaya saldrs sz konusu. Anayasa nerileriniz arasnda buna ynelik somut maddeleriniz var m? kincisi de u: Doamz kaybediyoruz, dnyamz kaybediyoruz, dnya yok olacak tartmalar son otuz senedir var olan tartmalar. Son otuz ylda ok artt ama bunlar reddeden baz sylemler de dolama girmeye balad. rnein bir tarihi arkadam yle diyor: Bundan be yz sene ya da bin be yz sene nce de dnyada her zaman ekolojik deiim vard. Buzullar oluuyordu, g vard, dnya yine snp souyordu, yani Endstri Dnemine gemeden nce de bunlar yaanyordu. Dolaysyla Sanayi Dneminde ekolojik sistemin bozulmas kesinlikle sz konusu ama bu mikro bozulma gerekten dnyay ne kadar tehdit edebilir? Bu da tartlyor. Siz bu perspektifi de gz nnde bulunduruyor musunuz? Bu da acaba ayr bir politika yapma ekli mi? nsanlk ekolojik tehdit altnda zerinden, korku zerinden yeni bir sylem oluturulmaya m allyor acaba? diye birtakm tartmalar da dnyor. Biz bunu hzlandrdk, oras kesin ama bu dnm hep vard. Solar sistem sylemi dnmeye balad artk. Dnya artk buna dnyor, buna geiyor, demek yeni bir piyasa ve egemenlik alan demek. Petrol dnyas yok oluyor artk. Son yz, yz elli yldr fosil atklar zerinden beslendi dnya, artk fosil dnyas yok oluyor. Dolaysyla piyasa ekonomisiyle de alakal yeni bir egemenlik diskuru mu alyor acaba? Aye: Hepimiz biliyoruz ki bir zamanlar dnya tam bir ktleydi ve buzullardan oluuyordu. Milyarlarca ylda yava yava birbirinden ayrld, buzullar eridi, ktalar olutu vs 1972de Roma Kulb tarafndan Bymenin Snrlar kitab yaymlanyor ve aslnda Sahip olduumuz kaynaklarn bir sonu var, tartmas ilk o zaman balyor. Zaten biliyorsunuz endstriyalizm, kapitalizm dediimiz hadisenin de yz elli yldr yaayan bir tarihi yok ve bugne geldiimizde otomasyonla retim ve acayip tketim meselesi son elli yln hadiseleri. Bir sr bilimsel keif de son elli yln hadisesi aslnda. Nfus art bile Gnein dediini gsteriyor. Osmanl Devletine baktmzda 1800l yllarn sonunda, ktaya yaylm yz otuz be milyonluk bir imparatorluktan bahsediyoruz. u anda sadece Trkiyenin nfusu yetmi ksur milyon. Dnya insan nfusu yedi milyara ulam durumda ve 2050de dokuz milyar olaca n grlyor. Burada bilim insanlarnn yle bir vurgusu var: u anda var olan deiim, insan eliyle yaplan bir deiim. Gnein bahsettii fosil yaktlarnn son yzylda ar tketimi, onlarn sanayilemeye katksnn kefiyle beraber atmosfere saldklar karbondioksit ve sera gazlar dediimiz
437

436

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

hadise bir ekilde gezegenin katmann kalnlatryor. Orada bir deiiklik sz konusu ve bunu biz yapyoruz. Buradaki mesele biz yaptmz eyi nleyecek miyiz, nlemeyecek miyiz? Buna karar vermemiz sz konusu. nsanlk tarihinde her zaman olduu sylenen hadiseler ya uzun sreler iinde gerekleen deiimler ya da depremler, seller gibi ksa dnemlerde olanlar vard. Ama u anda yaadmz deiim farkl. Mesela ben bu istatistikleri bilmiyordum; Silifkede senede defa hortum oluyorken, son on senede yirmi be defa olmaya balam. Btn bunlar ar doa olay dediimiz eyler. nsan mr altm senelikse ben kendi varlm dnyann yana baktmzda bir hi olarak gryorum. Biz yz senede gezegeni bir yerden bir yere getirdik ve bunu bir ekilde kendi tketim ve yaam biimimizle gerekletirdik. Bunu durdurmak da bizim elimizde, bu bir tercih. Bunu durdurmamay ya da aksini tercih edebiliriz. BP Gelecein yenilenebilir enerji irketi diye reklam yapyor ama dier yandan da fosil yakt yatrmlarndan vazgemiyor. Bir ngrye gre 2050de btn fosil yaktlar tkenecek. BP, bir ekilde yenilenebilir enerji kaynaklarna yatrm yaparak o konuda da monopol olmak zorunda. Gne: Kald ki o da tartlr. Gne enerjisi kullanmnn da ar snmaya sebep olabilecei konuuluyor. Aye: Evet, evet... Ama mesele u: Tketecek miyiz, tketmeyecek miyiz? Biz diyoruz ki Kardeim tketme, tketeceksen geri dntr. Geri dntremiyorsan onu kaldrmann yollarn bul. Bir sr ey kresel olsa da inanlmaz merkezi bir dnyada yayoruz. Byk irketlerin olduu, monopol piyasalarn, tekellemenin olduu bir dnyada yayoruz. Enerjide de byle. Koca koca termik santraller, nkleer santraller yapyoruz. Bana enerji bilmem ka km ilerideki barajdan geliyor. Buna gerek olmadn sylyoruz mesela. Ben neden kendi enerjimi karlayabilecek mekanizmalar devreye sokamyorum? Yani enerjinin merkezi olmaktan kartlmas, byklkten kartlmas, her eyin daha mikro meseleler haline getirilmesi, daha yerel odakl olmas, daha otonom yaplar olmas gerekiyor. O nedenle ademimerkeziyetilik sadece demokratik katlmcl arttran bir ey olarak deil, ayn zamanda bir arada yaamay kolaylatracak, bir sr tketim ilikilerini de dzenleyecek deikenlerden bir tanesi. Anayasadaki, on yedi maddeden oluan somut taleplerimiz ise yle: Bireylerin ve sivil toplumun evreyle ilgili belge ve mevzuatlara ulamnn kolaylatrlmas ve dorudan karar mekanizmalarna katlmnn salanmas; Doay, biyo eitlilii, insan d varlklarn yerel dzeydeki genetik farkllklarn, insanlarda
438

kltrel eitlilii, rk yaklamlara mahal vermeyecek ekilde korumak ve gelitirmek; evrenin ve doal varlklarn kullanm, ynetimi ve muhafazasnda doal dengenin gzetilmesi; Kamu yarar ilkelerinin ekolojik bir bak asyla yeniden tanmlanmas; son olarak, Ulusal hukukun, uluslararas hukuka uyarlanmas, oradaki yaplarn buraya getirilmesi talebi var. Srdrlebilir kalknma ilkesi, doay tahrip eden irketlerin elinde her kapy aabilecek sihirli bir anahtar haline gelebileceinden bu kalknma ilkesini kullanmama talebi de var. Buradaki en nemli talep, yaam alanlaryla ilgili olarak karar alma mekanizmalarna halkn dorudan katlmnn salanmas ve katlmlar deitirmeyi de salayacak mekanizmalarn oluturulmas. Esen: Toprak ana tanmyla ilgili senin kiisel yorumunu merak ediyorum. Doa zerinden ok zc bir tanm. O kitabn arkasna konduuna gre ok benimsenen bir metin demek ki. Bu hi sorunsallatrlmyor mu? Ya da sen bu toprak ana metaforunu nasl buluyorsun? Aye: Biliyorsun ben ekofeminist deilim. Daha nce ekofeminizmi de tarttk, yle bir yaknlm olabileceini de dnmyorum. Esen: Sen ekolojist ve feministsin. Aye: Aynen yleyim. Gelirken de nelerden bahsedebiliriz diye dnmtm. Ekolojinin kendiliinden feminist olduunu iddia edemem ama feminizmin kendiliinden ekolojiyle bir partnerlii olduunu iddia edebilirim. Anaerkil toplum zlemi, ona dn istei, aslnda btn ktlklerin ataerkil toplumla birlikte ortaya kmas gibi meselelere kendimce kafa yormaya alyorum. Modernist bak asyla anne, annelik, aile gibi meseleleri tartmakla, topraa o kadim dediimiz, gemiten gelen, dourganlk, yaratma, dntrme atfetmek birbirinden farkl meseleler. Sonuta kadn da bir zamanlar kutsal bir canlym. Anlayamyorlarm, hamile kalyor, tr devam ettiriyor, tanralatrlyor. Toprak anay, o kadim yerden gelen bir sylem olarak gryorum ve bu sylemin k noktas da dikkat ederseniz Gney Amerika, Bolivya. Bizim ehirli insanlar olarak yaptmz Kardeim ben kimsenin annesi, kars olmayacam, ben ncelikle kendimi var etmek istiyorum, tartmasndan farkl bir yerde, bu ikisini birbirinden ayrmak gerekiyor galiba. *** Sedef: Gnein sorusuna yle cevap vereyim: Ecinsel evlilikler tartlabilir dediimde aslnda buna iaret etmek istiyordum.

439

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Partnership mi olur, evlilik mi olur, ocuk evlat edinebilirler mi edinemezler mi, bunlar tartmal alanlar ve bence tartmaya ihtiya duyulan da alanlar fakat u anda LGBT rgtlerinin gndeminde olan talepler deiller. nce biz eit vatandalar olarak tannmalyz ki, ondan sonra oturup, bunlar tartabilelim. Haklar arasnda nce bu olsun, sonra bu olsun demek ok doru deildir ama politik strateji asndan ok gerekli bir yaklamdr. Ama hi tartlmyor da deil, ufak ufak tartlyor. Belki duymusundur, Ankarada bir ift arkadamz var Pembe Hayattan ve Kaos GLden. Aras trans erkek, fakat pembe nfus czdanna sahip, Bar da mavi nfus czdanna sahip. Bunlar evlenmek istiyorlar ama dediim gibi Aras trans erkek olduundan dolay erkek. O yzden evlenme talebinde bulundular, gittiler ve belediyedekiler ne yapacaklarn hakikaten ardlar nk evlenemezsiniz de diyemiyor, evlenebilirsiniz de diyemiyor. Byle bir srncemede kald. Barla Aras da bu konu zerinden ok gzel bir ekilde kendi bireysel kampanyalarn yrtyorlar. Dernekler olarak onlara daha fazla da destek vermemiz gerektiine inanyorum. Kardeim, derdiniz pembe kimlik, mavi kimlikse eer bizim kimliklerimiz var, diyorlar. Ama dertlerinin o olmad ok aikr. Yasemin: Basnda rportaj verdikleri iin bilinir bir iftler, yani belediyeninki bilmeden bir kar kma deil, kim olduklarn bildikleri iin kar kyorlar. Sedef: Aynen yle bir durum var. O yzden evlilik mevzusu hi tartlmyor da deil. Bir, iki sene nce tartlmyordu ama imdi biraz daha fazla tartlyor yalnz dediim gibi bu ok hassas bir konu. nk Aman, ecinsel evlilikler mi olacak? tartmasna girildiinde bir sr ey gzden kayor. Bir bu sebepten dolay, bir de ecinsel evlilikler konusunda derneklerin de net bir politikas yok. zerine de kafa yormadk. O sebepten dolay partnership olsun mu, olmasn m, hangisi iyidir, hangisi deildir, konumadk. Ayrca aramzda evlilik kurumunu eletiren ve Evlenmeye ne gerek var? diyenler de var. Gne: Ama partnership tam da o, evlilie kar ama haklar alabilmek iin de birlikteliklere hukuksal bir zemin salyor. Aye: Feministlerin de bunu yapmas lazm. Sedef: Hayr ama partnershipi de bir evlilik modeli olarak grd iin ou birey aynen evlilik gibi bu konuyu da tartmak bile istemiyorlar. Ne zaman tartma gereini duyuyorlar? Dediim gibi sevgilisi hastaneye kaldrldnda nk o zaman hayatn gerekleriyle karlayoruz. Gne: Ama feministler iin de geerli bu. Sedef: Byk ihtimalle Aslnda bu ok geni bir alan, bu yzden
440

srf LGBT dernekleriyle deil de daha geni bir kitleyle ortak bir politikann belirlenmesi bence ok daha uygun olacaktr. nk dediim gibi LGBT bireylerin yaad sorunlarn ounu evlenmek istemeyen insanlar da yayorlar. Gne: Baz alardan bakarsak bu aslnda ok da ilerlemeci bir talep nk evliliin yapsn kerten bir mant var. Yasemin: Aslnda bu tartma uzun yllardr LGBT hareketinde u ekilde dnyor: Biz kurumsal olarak, rgtlenme baznda evlilie karyz. Ecinsel evlilik yap bozan, evliliin mevcut eklini sarsan bir ey ama bizim evlilie kurum olarak kar oluumuzun nedeni sadece cinsiyet ilikilerinin yeniden retilmesi deil, evliliin zel mlkiyet ilikilerini de kapsayan bir sistem olmas Dolaysyla ecinsel evliliklerin de dier evlilikler gibi aile kurumunu ve zel mlkiyeti salamlatrdna ynelik bir kaygmz var. Trkiyede hl eitlik sorunu varken ecinsel evlilik tartmasnn bir yere varabileceini dnmyoruz. Fakat Bir kurum olarak ecinsel evlilii talep etmiyoruz, gibi toptan bir kar kn ise mevcut hayatn iinde karlatmz birtakm amazlar da var: Sevgilin hapse girdiinde, hasta olduunda ya da miras sz konusu olduunda haklarnn olmamas. zetle, ecinseller olarak Kurum olarak evlilie karyz, ama bir eitlik talebi olarak evlilik talebini sahipleniyoruz. Heterosekseller de evlenmese, zel mlkiyet olmasa, o zaman sorun yok ama varken eitlik talebinin olmas gerekiyor. Mesela pek ok Kuzey Avrupa lkesi ecinsel evlilii tand halde evlat edinmelerini daha yeni, 2005ten sonra tandlar. Orada da haklara aama aama ulatlar. Bazen yasalar toplumun nndedir. Toplum daha o dzene gememitir ama yasalar kar. Mesela cumhuriyet yasalar yledir. Bazen de toplum zaten onu yayordur ve devlet artk bunu yasalatrmak zorunda kalr. Bu ecinsel evlilikler meselesi de yle, yasalasa bile ka kii annesine babasna gidip byle bir eyi syleyebilecek? Dolaysyla sadece yasallamas yetmez, toplumsal dzende de tartlp, toplumda bir farkndalk ve kabul srecinin yaanmas gerekiyor. Tek bana yasayla olamayacak bir sre ama yasa olursa eitsizlikleri ortadan kaldrmaya dnk, hzlandrc ve kolaylatrc bir etkisi olabilir. Katlmc (c): Evlilik talebi, Ancak evlenirseniz birlikte olabilirsiniz, gibi kuruluyor ve bu, muhafazakr ve kapitalist bir kurumu srdrebilmek adna da olabilir. Bir taraftan hak talebimiz var, miras konusu vs. var ama bir taraftan da bu devletle vatanda arasndaki iktidar ilikisinde devlet ne zaman, ka kere, hangi pozisyonda sevieceimize kadar belirliyor. Amargi ya da LGBT hareketi olarak evlilii tmden reddetmeliyiz, biraz kafam kartrd.
441

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Evet, belki benim de byle bir duruum olabilir ama kurumsal olarak byle bir duru sizce ne kadar yerinde bir strateji olur? Ondan emin olamadm... nk byle bir talepte btn ecinsellerin birlik olmasn bekleyemeyiz, gerekten evlilii yaamak isteyen ecinseller de olabilir. Yani, kurumsal bir sz olabilir mi bu? Sedef: Sylediine ek yapmak istiyorum. Birincisi ilk sylediin ok doru bir tespit, yle bir rnek vereyim. Hollandada ecinsellerin evliliini en ok destekleyen partiler hangileridir biliyor musunuz? Sac partiler. Tam sylediin gibi olmutur. Bizim Avrupadaki hareketi eletirmemizin sebeplerinden biri de bu nk Ancak evlenirseniz sizi tanrz, noktasna getirtilmitir ecinseller ve onlar da o hakk aldklarnda mcadele baya bir snmlenmitir. Bu, dediin gibi muhafazakr sistemin ecinselleri kendi iine alabilmesi iin bir yol. kinci sylediine de yle bir ek yapmak istiyorum. Evlilik sadece kadn ve erkein birbirlerini sevmelerinden meydana gelen bir kurum deil, hele Trkiyede malum hi deil. Yaseminin de bahsettii gibi evlilik sosyal hayatmz etkileyen bir ton ilikiyi ve durumu da iinde barndryor: Sigorta, miras, ocuk edinmek vs. Yoksa mesele sadece kiminle sevieceini birilerine deklare etmek deil. Mesela bir sr evlilik programn hayretler iinde izliyoruz. Teyze kyor, katn var m, yatn var m, diye soruyor nk evlilikler pek de yle romantik bir kaygyla yaplmyor. Dediim gibi bizim dernein pozisyonu bu noktada nettir. Biz eit vatandalar olarak herkesin eit haklara sahip olmas gerektiine inanyoruz fakat sosyal politikalarn aile zerinden deil, birey zerinden belirlenmesi gerektiine inanyoruz ve ecinsel evlilikleri tartrken esas gndemimizde olan yaama hakkn unutmayalm diyoruz. Bizim bu kafa karkl iinde kendimize bulduumuz politika bu ve imdilik bu politika zerinden yryoruz. Dediin gibi Biz kurum olarak evlilie karyz, demek bana akas ok anariste geliyor. Herkes ayn dncede olmayabilir. Tam da sraladm sebeplerden dolay evlilik sadece romantik bir birliktelik deil, kiilere bir sr yarar salad nokta var, o yzden buna toptan bir ekilde kar kma ansmz yok bu memlekette ne yazk ki. Seyda: Bu tartma ayn zamanda askere gitme srecinde de oluyor deil mi? rk raporu alma meselesi de ok benzer. Sedef: Evet. Biliyorsunuz ki btn erkekler iin askere gitmek zorunlu vatan hizmeti fakat eer bir hastalnz olduunu belirtirseniz askerlikten muaf tutulabiliyorsunuz. Her ne kadar Trk Tabipler Birlii ecinselliin bir hastalk olmadn kabul etmi olsa da ordu nedense hl bunu bir psikoseksel bozukluk olarak
442

tanmlyor. Artk dnyada kullanlmayan bir kayna kendisine referans alarak bunu sylyor ve Minnesota kiilik testi yaparak insanlarn ecinsel olup olmadklarn anlamaya alyor. Birka sene nce ok daha kt uygulamalar vard, iliki srasnda ekilmi fotoraflar istiyorlard. Gne: Artk yok mu o? Sedef: yle syleyeyim, dernekler bu uygulamann zerine ok gittikleri iin Glhane Askeri Tp Akademisinde (GATA) olmuyor, sadece pek bilmediimiz baz askeri hastanelerde bu uygulama olabiliyor. Kulamza geldii anda tepki gsteriyoruz. ok iren bir ey gerekten, iliki srasnda fotoraf istiyorlar ve bunun ikna edici olmas iin de, kiinin ilikide edilgen pozisyonda olmas ve yznde bir glmseme olmas gerekiyor. Bu gereklilikleri yerine getirip o rk raporunu aldnda Ben ecinselliin psikoseksel bozukluk olduuna inanyorum, demek oluyor. Ama askerlik yapmamann dier seenei olan vicdani reti olmak da bu lkede ok zor. Vicdani reti olduklar iin insanlar bu lkede ne ikencelerden geiyor. O sebepten dolay kiiler ne yapacaklarn da bilmiyorlar. Aman bo ver, askere gideyim, dediklerinde de bir sr baka sorunlarla karlayorlar: Srekli aalanmay, kt ilerde altrlmay bir yana brakn, taciz, tecavze maruz kalabiliyorlar. nsanlar can gvenlii hissetmediklerinden askere gitmek istemiyorlar. imdi Allahtan bu bedelli askerlik kt da paras olan para biriktirip askerlikten kurtulabiliyor ama paras olmayan yzndeki glmsemeyle o fotoraf verip rk raporunu almak zorunda. Bu da ecinsel evlilikler gibi bir sorundur. rk mym deil miyim, ecinsellik psikoseksel bozukluk mudur, deil midir? tartmas var ama derneklerin sitelerinde yazar: rk raporu almak istiyorsanz unlar unlar yapn! Biz insanlara bu bilgiyi sunarz nk bu konuda bilgi almak isteyen ok fazla insan bize ulayor. Bir yandan ok doru bir politika deil ama bir yandan da sistemin aygtlaryla sisteme kar savamak gibi geliyor akas. Bence bu srecin kendisi ok ironik nk insanlar gidip, orada performans sergiliyorlar. Arkadalar askere uurlar gibi muayeneye yolluyoruz ve Ay, bunu mu giysem? Bunu mu taksam? diyerek gidiyorlar. Tabii askerlik artk yntemlerini deitiriyor. imdi ecinselliini kantlamasn istediklerine ailenden birisini getir, o sylesin diyorlar. Bu zaten ailesine ak olmayanlar iin ciddi bir sorun. Bir taraftan 18 yan gemi bu kiiyi askere alyorsun, ama dier yandan da hl aileni getir diyorsun.

443

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Anayasa Tartmalar

Begm: Lambdadan bir arkadatan, LGBT rgtne yelik art istediklerini de duymutum. Yasemin: Ben de tam onu syleyecektim. Biz Kaosun iki tane yesine, kurucu yemiz, ynetici yemiz diye bir belge verdik adamlar ikna olmadlar. Bu yeni bir yntem deil, drt be senelik bir olay. Ve o ocuklar fotoraf ektirmek, ada yaptrmak zorunda kaldlar. Begm: Ama gerekten o belgeyi de kabul ediyorlar. Sedef: O belgeyi de facto istiyorlar. *** Esen: u anda anayasa almalar ne durumda? Sedef: Bu tartmalarda en son genel ahlak konusunda tkandlar, iki hafta sonra da tatile girecekler zaten. Byk ihtimalle Ekimde Meclis aldnda kaldmz yerden devam edeceiz. yle bir ey var; daha birinci maddenin birincisindeler yani daha eitlik maddesini tartyorlar. Seyda: Ama ok nemli bir madde o. Sedef: Ama iin komik taraf esas ateli tartmalarn dnecei konuya bile gelmediler. O yzden MHP Tamam, tamam bunlar gein, esas konuya geelim, diye etnik kken ve cinsel kimliin konmasna Evet, dedi. in kt taraf anayasa tartmalar medyada ok yer bulamyor. Tartmalar ok gl bir ekilde ilerlemiyor, ok alttan alta ilerliyor ve daha fazla ses karmamz gerekiyor. Gne: Ne oldu son tarih falan? Seyda: Bu sene bitiririz diye konuuyorlard. Sedef: Ben de 2012 sonu diye hatrlyorum ama hi zannetmiyorum nk dediim gibi AKPnin plan CHPyle MHPyi masadan kaldrmakt ama o plan ie yaramad. imdi ne yapacaklar bilmiyorum. Esen: Bu anayasa tartmalar ok alttan alta ilerliyor ve ancak belli birtakm iletiim alarna ya da derneklere yeysek sreci bilebiliyoruz. Bizim aramzda bile her birimizin ne kadar bildii tartlr. Meseleyle ilgilenen, bu faaliyetleri yrten arkadalar daha iyi biliyor, Anayasa Kadn Platformu da yle, Amargide de bir grup arkada ilgilendi, SPODda da muhtemelen yle yryor. Anayasa toplumsal szlemeyse sz daha ok yaygnlatracak ve insanlara ne olduunu anlatacak bir ynteme bavurulmas gerekiyor. Sizce bu yntem ne olabilir? Mesela ben SPODun yntemini stratejik olarak da ok iyi buldum. temel maddeleri var ve btn szn bu maddeler zerinden kuruyor, talepleri ok ak ve net. Anayasa Kadn Platformu ve Amargininkinde ok fazla madde var. Sylediimiz szn etkinlii ve yaylabilirliini
444

gz nnde bulundurduumuzda, her maddeye sz sylemek mi yoksa birka tane temel talebi mi dillendirmek daha doru bir yntem ve anayasayla ilgili ortak bir kampanya nasl yrtlebiliriz? Seyda: Mesela 2005 ylndaki TCKnn deiim srecinde, kadn rgtleri deiiklik taleplerini, kanunun tamamn kapsayacak ekilde maddeler halinde detayl bir ekilde hazrlamlard ama kampanya yrtlrken , be tane temel talebi ne kararak mcadele edildi. Esen: O dnem btn haberlerde TCK deiim sreci yer alyordu. Peki, u anda Anayasa deiiklik sreci neden bu kadar gndem olmuyor? Sedef: Hem medyada sansr var hem de dediim gibi insanlar aslnda o kadar umutsuz ki! Aye: Anayasa bu kadar ok maddeden olumak zorunda m? Belki bunu da konumak gerekiyor. Biz niye yedi, sekiz maddede en asgari ihtiyalarmz dillendirdiimiz bir sayfalk bir metinle Trkiyede yaayan insanlar, halklar, canllar olarak u temellerde bir arada yaamay taahht ediyoruz, diyerek bitirmiyoruz? Ama devletin srekli olarak kendi vatandandan korku psikolojisiyle kendini gvence altna almas ve bir erk oluturmak istemesi sz konusu. Bir de ilk defa biz yazyoruz. Bir devlet, 1923te kurulmu, 1921 Anayasas koruyucu anayasa olmu, 1923 ikinci anayasas olmu. Anayasan kendin yapmamsn, toplum olarak bir mutabakat zeminin yok. Birileri sana Sen yle bir toplum olmalsn, diye bir ereve izmi. O nedenle kim nasl bir toplumda yaamas gerektiini de bilmiyor belki. Bu da bu yasalar hazrlayanlara ounluun sesi olma hakkn ve iddiasn veriyor ve ardndan Burhan Kuzu Toplum ecinsel evliliklere hazr deil, diyebiliyor. Katlmc (d): Bahsettiin gibi bir anayasa rnei var m Aye? Sedef: Amerikan Anayasas yledir. Aye: Biz kanun yazar gibi anayasa yazyoruz. Seyda: Anayasas olmayan da var. Esen: Kim? Sedef: ngiltere. Yasemin: Belirli prensipleri, yksek mahkeme ilkeleri var ve kanunlar bunlara gre dzenliyorlar. Burhan Kuzunun Ayenin bahsettii aklamasnn ardndan Kaos bir aklama yapmt mesela. Toplum hazr deil, demiti ya, O zaman siz toplumda ezilen aznlklar toplumun insafna terk edecek bir siyaset gdeceinizi aka sylyorsunuz. Biz bunlar korumayz, toplum ne

445

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

derse onu yaparz, diyorsunuz demitik.16 Aye: Bu szler demokratik olmadklarnn da deklarasyonu aslnda. Yasemin: Bunu syleyerek Ben ounluktan yanaym, demi oluyorlar. Krtlere, ecinsellere, Ermenilere toplum ne gzle bakyorsa ben de devlet olarak o gzle muamele yapacam anlamna geliyor. Bu yzden de ok tehlikeli bir yaklam. Begm: Ecinselleri toplumdan saymyorlar. Yasemin: Tabii, tabii Zaten bu aznlk algsnn Anayasadan karlmas lazm. Eitlik Maddesini dzenleyerek olacak bir ey deil, ki u anda Trkiyede mevcut uygulamalarn Lozandaki aznlk haklarn koruyan bir seviyede bile olmadn dnyorum. Aye: Milletvekillerini arp, Siz nasl yorumluyorsunuz bu sreci, bize bir anlatn, da demek lazm. Mesela Nasl eylemler yapalm ki sizin grmelerinizi etkileyelim? ve Bize taktik verin, diyelim. Yasemin: blm yaplp, milletvekillerine ulamaya allabilir. Seyda: Ama una da dikkat etmek lazm Blk prk olmamal. TCK srecinde btn farkl fikirdeki kadn rgtleri yekvcut olmulard. Ayn ekilde olmas gerekiyor yoksa br trl ok zor. Aye: O zaman Nasl birlikte hareket edeceiz? sorusuna dair fikir retmek lazm.

16 KAOS-GLnin aklamasnn tam metni iin bkz: Anayasa LGBTT Komisyonundan Burhan Kuzuya Yant http://www.kaosgl.org/sayfa.php?id=1557 2007 genel seimlerinin ardndan hazrlklar balayan anayasa tartmalar ve srecine dair LGBT rgtlerinin eletirilerini ieren ayrntl bir yaz iin bkz: z, Yasemin, (2012), Ayrmclk ve Eitsizliin Kayna: Anayasa Tasla, (iin de) Kltr ve Siyasette Feminist Yaklamlar, say 11 http://www.feministyaklasimlar.org/magazine.php?act=viewall&cid=180

446

Pornografi ve Feminizm

Pornografinin syleyecei ok ey var. Pornografi bizi ilgilendirmeli nk o youn ve acmasz bir ekilde bizimle ilgili. Yaadmz kltrn kklerini ve kendiliimizle ilgili en derin kayglarmz ieriyor. Pornografi sadece plak bedenlerin srtnmesinden ibaret deil, pornografinin bir konuma biimi var. Anlam var, fikirleri var. Hatta iyi fikirleri bile var. Neden herkes bu konuda bu kadar gergin? Laura Kipnis

Ceylan: Sizlere gstereceimiz belgesel Sisterhood ikinci defa gsteriliyor. Alt yazlarn biz yaptk, onun iin de ok heyecan verici. Berfu: Pornografi bence feminizm ierisinde ortak bir fikir birlii varmasna davranlan ve zerine ok da konuulmayan bir mevzu. Amerikan Radikal Feminizminin pornografi kart sylemi bu meseleye kar alnabilecek eitli pozisyonlar arasnda en ne kan sylem olarak beliriyor. Bu sylem yle: Her trl pornografi kadn bedenini metalatrr ve kadnlar cinsellikleri zerinden ikincilletirir. Ana akm pornografiyle ilgili tabii ki de ak bir sorun var o da fallik bir bak asyla kadn arzusunun temsil edilmesi/edilemeyii. Fakat ana akm pornografinin eril bir temsil alan olmas illa pornografi zerine tartmadan birtakm kabullerle davranlmasn m gerektirmeli? Trkiyedeki feminist hareket ierisinde yaygn olan, belki de Ortodoks diyebileceimiz gr pornografinin ortadan kaldrlmas gerektii ynnde. Keza seks iili449

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

i mevzusu da, ounlukla ayn yerden, eril tahakkm meselesi zerinden karsnda savalmas gereken bir ey olarak tartlyor. Bu yaklamlar sadece farkl grler olmaktan te feminizmi belirleyen esas kabuller olarak karmza kyor. Bu n kabuln dnda cinsellikle ve pornografiyle ilgili mevzularn ncelikli tartma konular olarak gndemimize girememesi de bunlar stne konumay, tartmay, politika yapmay engelleyen unsurlar. iddet ve sosyoekonomik eitsizlik feminist hareketin uzun zamandr zerine politika yapt alanlarken cinsellikle ilgili mevzular daha ok stne konuulmas elzem olmayan, tali konular olarak grlp, genelde LGBT hareketine pas ediliyor. Hlbuki cinsellik hi de yabana atlacak bir konu deil. zellikle de Trkiyedeki muhafazakrlamadan en ok etkilenenlerin LGBTlerle birlikte kadnlar olduunu dnrsek feminist bir szn bu alandaki varlnn ne ok ie yarayabileceine dair fikir edinebiliriz. Bugnk feminist politikann queer bir bak asyla bu alanlarda da sz retmesi gerektiini, bunun zgrlemek iin ok nemli olduunu dnyorum. Feministim, haliyle pornografi kart mym? Gnmz iktidarna kar sarsc bir feminist szn cinsellik ve sansr kart politikalarla nasl ilikili olabilecei zerine dnmemiz gerekiyor. ktidarn son birka yldr cinsellik ve pornografiye kar aka gsterdii yasaklayc ve cezalandrc tutumu dnecek olursak bunun ne kadar elzem olduunu daha iyi anlayabiliriz. 2005ten beri uygulanmakta olan Trk Ceza Kanununun Mstehcenlik Maddesindeki doal olmayan iliki tanmna gre anal ve oral seks ile ilgili ses, grnt, yaz gibi materyalleri bulundurmak, yaymak, satmak su kabul ediliyor. Doal olmayan iliki tanmnda ensest, ecinsellik, hayvan ve llerle ilikiye girme ile iddet ieren seks ile grup, anal ve oral seks de bulunuyor ve bunlarla ilgili szl, yazl ya da grsel kayt bulunduranlar bir yl ila drt yl arasnda deien hapis cezalarna arptrlabiliyorlar.1 Bu minvalde iki nemli edebiyat eserine kar alan davalara deinmek nemli: Kkleri Muzr Neriyattan Koruma Kurulunun Chuck Palahniukun lm Pornosu ve William Burroughsun Yumuak Makine kitaplarnn yaynclar ve evirmenlerine hapis istemiyle at davalar. Sulama ise Mstehcen yaynlarn yaym1 Yargtay karar iin bkz: Bu kitap iinde Farkllklarmzla Yan Yana myz? tartmas, 3 numaral dipnot

lanmasna araclk etme.2 ktidar tarafndan edebiyat eserlerinin evrilmesi ve yaymlanmasna ynelik verilen bir gzda olarak karmzda dev bir sorunsal olarak duran bir meseledir bu. Tabii ki de bu yasada ne kan, kamusal/zel alan kartl. Yargtay kapal kaplar arkasnda yaanan cinsellii deil, heteronormatif kalplarn dnda kalan her tr cinsel aktivitenin temsilini cezalandryor. Yani bu cinsel hareketlerin kamusal alana kmasn, bu imgelerin dolama girmesini cezalandryor. Bu temsiliyet meselesinin ucunun yarn br gn LGBT hareketine ve hatta zel olan politiktir diyen feminizme de gelmesi ok olas. Bu meseleye kar btn bunlar da hesaba katarak, sorgulanmam bir Feministim, haliyle pornografi kartym, syleminden ileri bir sylem retmemiz gerekiyor nk cinsellii doal olan/ olmayan hareketler kartl ierisinde ele alarak arzuyu ve bedenleri kontrol altna almak isteyen bir iktidarla kar karyayz. Krtaj yasaklamaya ynelik giriimler de remeye bal olmayan her trl cinsel aktivitenin devlet eliyle dzenlenmeye alldnn en somut gstergesi. Dolaysyla mesele sadece krtajla da ilgili deil; kontrol altnda tutulmaya, cezalandrarak denetlenmeye allan beden ve cinsellikle ilgili btn meselelerin altnda yatan iktidar yaplarn sorgulamak gerekiyor. Byle bir ortamda kadn bedeni, cinsellii, bu cinselliin ve bedenin temsil biimleri, heteronormativitenin dnda kalan cinsel pratiklerin ifade edilmesi ve temsili mevzusuna feministlerin her zamankinden daha fazla dnmeye ve sz retmeye ihtiyac var. Bu noktada Amerikada pornografi zerine nasl tartmalar yaandndan biraz bahsetmek istiyorum. Pornografiyle ilgili en byk ve en hararetli tartmalar ABDde 1970li yllarda radikal feministler, seks pozitif feministler ve sansr kart feministler arasnda yaand. O dnemde radikal feministler cinsel iddete kar ok nemli tartmalar ve eylemlilikler balattlar. Ayn dnemde sinema salonlarnda gsterime giren Deep Throat (Derin Grtlak) (Gerard Damiano, 1972) adl porno film, Nixonn muhafazakr politikalar tarafndan byk bir taarruza ve cezai yaptrma maruz brakld. 60larn cinsel zgrlk sylemini benimseyen kesim pornografinin sinemalarda halka gsterilmesini cinsel devrim ve zgrlk meselesi olarak grrken Cumhuriyeti ynetim mstehcenlik raporlar ve yasalaryla toplumun ahlakn bozduu gerekesiyle porno filmleri toplatmaya, oyuncular ve ynetmenleri ise yarglamaya balad.
2 http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1096 167&CategoryID=82

450

451

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

Deep Throata iktidar tarafndan getirilen sulamalardan biri doal olmayan bir cinsel iliki biimi olan oral seksi merkezine almas, ikincisi ise klitoral orgazm diye bir eyin var olduuna kadnlar inandracak olmasyd. Akas o gne kadar klitoris diye bir eyin adn bile duymam, bunun bir yalan olduunu savunan bir yapdan bahsediyoruz ve ne kadar cinsiyeti olsa da klitorisi gndeme getiren bir tartmaya neden oluyor film. Bu dnemde feministler de pornografinin cinsiyetilii ve kadn dmanln ftursuzca sergilediini, kadnlar metalatrdn ve kadn bedenini smrdn, kadnlar ikincilletirdiini iddia ettiler. Bugn Trkiyede feminizm ierisinde kendini kabul ettiren yaygn olan grn bu olduunu dnyorum. Deep Throat zelinde konuacak olursak kadnn klitorisinin boaznda olmas tabii ki de ok eril, ok fallik bir fantezi. Filmdeki cinsiyetilik inkr edilemez ancak bu ve benzeri pornografik temsillerin kadn dmanlnn ve kadna ynelik iddetin nedeni olduunu savunmak bambaka bir ey diye dnyorum. Bu temsiller toplumun, kltrn iindeki iselletirilmi cinsiyetiliin kayna m yoksa yeniden retildii bir alan m? Radikal feministlerin iddias kadnlara ynelik cinsel iddetin kaynann pornografi olduuydu. Robin Morgann Pornografi teoridir, tecavz pratiktir3 sz neredeyse anonimleti ve Nixonla balayan, Reaganla doruuna ulaan pornografi kart politikalarn eksenine oturdu. Tabii ki de bu ynetimler cinsellii remeye dayal, evlilik ii, heteroseksel bir cinsellik olarak tesis etmek zere, cinsellik zerine konumann her trlsn sk denetime balamak iin feminist sylemin arkasna saklanyorlard. Bu syleme karlk, Carol Queenin de tartt zere seks pozitif ya da pro-seks feministler ise feminizm ierisinde ana akmlaan bu tavrn feminizmin seks negatif olmas, kadnlar cinselliin zneleri deil madurlar gibi konumlandrmasyla paralel gittiini, bu ii yapan kadnlarn da feminist olabileceklerini, illa sistemin zorla kurbanlatrd, zorla altrlan, kendi ezilmelerinin farknda olmadan patriarkann palazlanmasna arac olan aptal kadnlar olmadklarn, cinsellii dlamadan da feminist olunabileceini savundular. Bu hareketin iinde nemli bir ksm seks iilii yapm ya da yapan kadnlar, sado/mazo ve butch/femme lezbiyenlerdi. Sansr kart feministler ise sadece pornografi asndan deil, sansrn her trlsne kar kmak gerektiini, sansrn
3 Morgan, Robin, (1978), Theory and Practice: Pornography and Rape, (iinde) Going Too Far: The Personal Chronicle of a Feminist, Vintage, New York

g, iktidar ve muhafazakrlkla ilikilerine dikkat ekerek savundular. Feminizm ierisinde bu seks pozitif ve sansr kart pozisyon ierisinden konuan nemli iki akademisyen var, Gayle Rubin ve Linda Williams. Peki ya cinselliimiz Gayle Rubin, Queer Teorinin oluumunda da ok nemli katks olan 1984 tarihli metni Thinking Sex de, artk cinsellik hakknda dnmenin vakti geldiini ve cinsellii analiz etmek iin yeni bir radikal teoriye ihtiyacmz olduunu syler.4 Cinselliin her zaman iin politik bir mesele olduunu, ama tarihin baz dnemlerinde cinselliin ok daha keskin biimlerde sorunsallatrldn ve ok daha aktan politize edildiini sylyor ve tarihsel bir perspektiften 19. yzyl Viktoryen ahlak tarafndan belli cinsel davranlara, bunlarn edebiyattaki temsilerine, krtaja ve mastrbasyona nasl saldrldn anlatyor. 1950lerden sonra ise devletin ecinsellii nasl kriminalize ettii ve ecinseller zerine nasl bir taarruzda bulunduunu anlatyor. Rubin, cinsel davranlarla ilgili bir piramitten bahseder. Bu piramitte evlilik ii heteroseksel cinsellik en tepededir, daha altlara inildike ecinseller, lezbiyenler, sadomazoitler, olanclar, travesti ve transekseller, seks iileri ve porno oyuncularnn olduunu syler. Hiyerarinin aasndaki davranlar ya patolojize ya da kriminalize ediliyordur. Rubine gre, cinsellik zerine sz sahibiymi gibi duran bir feminizm olduu dnlyor hlbuki feminizmin cinsiyet eitsizliine bal konularla alakal mevzular dnda, rnein cinsel iddet meselesi dnda cinsellikle ilgili herhangi bir sylemi yok. Bununla beraber radikal feministler, baz cinsel aktiviteleri antifeminist olarak deerlendirmeye balamlard. Yani monogam, uzun sreli, kutuplam rolleri oynamay iermeyen, lezbiyen ilikiler bu tarz bir feminist sylem ierisinde cinsellik hiyerarisinin en stnde yer ald. Tabii ki de kabul edilemeyen davranlar fuhu, transeksellik, Balanma-Disiplin-Sadizm-Mazoizm (BDSM) idi. Pornografinin en kabul edilemez trlerini, seks iiliinin en kurban eden rneklerini zenle seip, biricik ve tek temsil olarak aktarma eilimi vard. Gayle Rubin seksizmin ve cinsel iddetin porno ve seks iilii endstrisinden kaynakland savnn sosyolojik olarak doru olmadn, bunlarn kltrn iinde hlihazrda var olan cinsi4 Rubin, Gayle, (1984), Thinking Sex: Notes for the Radical Theory of the Politics of Sexuality, (iinde) Pleasure and Danger (ed.) Carole Vance, Routledge

452

453

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

yetiliin yeniden retimi olduunu sylyor. Bu tarz feminist sylemin ok konservatif bir cinsel ahlak anlaynn tesis edilmesinde rol oynadn sylyor ve feminizm ierisinde hegemonya kuran bu tavrn seks pozitif feministlerin szn duyulmaz hale getirdiinden bahsediyor nk pornografi kart feministlerin tm feminizm adna konumak gibi bir iddias var, diyor. Bu kiiler kendilerini feminizmin bekileri olarak gryor ve kendi grlerine uymayanlar feminizmden dlama kudretini kendilerinde gryorlar. Linda Williams ise radikal feministlerin cinsellii erkek agresifliinden arnm, politik dorucu bir yerden tanmlamalarn tartmaya ayor.5 Catherine McKinnon, Andrea Dworkin gibi Radikal Feminizmin ne kan isimlerinin iddetin normal heteroseksel ilikiler ierisindeki erkeklik rolne ikin olduunu sylediklerini anlatyor. Hatta Andrea Dworkin bunu olduka zc bir yaklamla, Intercourse (Birleme) kitabnda daha da ileri gtrerek, penetrasyonun doas gerei heteroseksel cinsel birlemenin, btn cinsel iddetin temelinde yattn sylyor.6 Yani byle bir ilikide yer almay kabul etmek de antifeminist bir yaklam oluyor Dworkine gre. Andrea Dworkin kadnlar, eril agrasyonun kolonize ettii kurbanlar olarak tarif ediyor. Kadnlarn kendi kurbanlklarnn farknda olmayan, gszlklerinden haz almay renmi, fallik iktidarn sempatizanlar olan kiiler olduklarn sylyor. Williams ise feministlerin eitliki seks kavramn sorunsallatryor ve arzunun ve hazzn hangilerinin feministe olup olmadn sorgulayabilme gcnn yaratt iktidar alann sorunsallatryor. Buradan getiimiz sene yaanan bir olaya gemek istiyorum. Geen sene Bilgi niversitesinde Grsel Tasarm Blmnde bitirme projesi olarak bir rencinin porno film ekmesinin medyada niversitede porno skandal olarak lanse edilmesi zerine Bilgi niversitesinde adeta darbe yntemiyle bir gecede filmin tez jrisi olan akademisyen grevden alnd. Olayn sonrasnda eitli akademisyenlerden gr alnd. Kimi aktan, kimi laf dolandrarak ayn eyi sylyorlard. Neredeyse hepsi bunu kabul edilemez bir ey olarak deerlendirdi. Feminist akademisyen ve aktivistler cephesinden de ne kan sylem yine feminizmin esas olarak pornografiye kar olduklar ve onaylamadklar, bunun ucuz bir giriim olduu ynndeydi.
5 Williams, Linda, (1989), Hadrcore: Power, Pleasure, and the Frenzy of the Visible, University of California Press, Berkeley&Los Angeles 6 Dworkin, Andrea, (1988), Intercourse, Arrow Books, London

Pornocuyuz hepimiz Feminist akademisyen ve aktivistlerin feminizmin esas olarak karsnda durduklarn syledikleri pornografi avant-garde olmayan, kitleler iin retilen, yani erotik olmayan, seksin ve beden paralarnn yakndan ve aka gsterildii bir tr. Yani ierii fark etmeksizin feministlerce esastan reddedilmesi gereken, karsnda savalmas gereken bir alan. Bu sylemin zellikle akademiyi ilgilendiren dier nemli noktas da pornografi zerine dnmenin, retmenin baya ve ucuz bir i olduu kans. Burada argman ne olursa olsun, cinselliin ayan beyan temsiliyle, duygudan, hissiyattan, romantizmden arndrlm, sanatsallk iddias tamayan ve estetik kayglar olmayan bir tr ierisinde apak gzler nne serilmesiyle ilgili bir dert olduunu dnyorum. Her zaman bedende en ok aalanm olan cinsel organlarn hareketlerinin bu kadar yakndan grntlenmesiyle ilgili tepkiselliin de farknda bile olmadmz bir muhafazakrl barndrdn dnyorum. Bize cinselliin ayan beyan ifadesinin ucuz bir ey olduunu dndren kodlar devreye giriyor, dolaysyla akademik sterilliin dnda braklmas gereken bir ey olduu da egemen bir gr olarak vcut buluyor. Ayn zamanda da kadn cinselliini karlkllk, duygulanm, erotizm ve romantizm dnda dnmenin imkanszlat feminist bir sylem, kadn cinselliiyle ilgili zc bir sylem retebiliyor. Bilgide yaananlara dair Yldrm Trkerin Radikalde yazd yazdan alnt yapmak istiyorum burada: Kimi akademisyenlerin, katksz bir ahlaklkla, feminizmin arkasna saklanarak muhafazakr dnyadan zr dilemeye durmu olmalar kanmca bu hikyenin en yz kzartc yan. Bu arada tembel feministlerin de pornonun her trlsne, kadn vcudunun smrs olduu iin kar olmalar, fikir dnyamzn yalnkatln gstermi oluyor. Bu fikirsel atalet, bu feminist statko, Fatmagln Suu Neye tecavze zendiriyor diye kar kanlarca, ne taraftan olursa olsun kadn milletvekillerinin desteklenmesini en hayati duru belleyenlerce de besleniyor.7 Bu szler ok tepki ald. Oysa Yldrm Trkerin iaret ettikleri ezberlerden hareket eden bir feminizme ve feminizmin terimlerini alarak konuan, o kavram ve sylemlerin ardna snarak yasak bir zihniyeti merulatrmaya alan muhafazakrla kar daha temkinli olmamz gerektiini gsteriyor. Feministler olarak ou zaman soru sormay atlayarak ve feminizmin iinde
7 Trker, Yldrm, ( 10.01.2011), Pornocuyuz Hepimiz Radikal Gazetesi http:// www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1035842

454

455

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

egemen kan sylemleri benimseyerek bir feminizm tarifi kurmaya alyoruz. Bunu yaparken de neyin feministe olup, olmadnn kararn vererek, hatta bazen cinsellikleri bile buna gre tarifleyerek, feminizmin snrlarn tayin etmeye alyor, kendimizde bu gc ve iktidar buluyoruz. Ben pornografiyi ucuz bir yntem olarak nitelendirmekle bunun iren olduunu sylemek arasnda fark grmyorum. Pornografi akademik sterillii bozan, ya da feminizmin tarifine ters, yasaklanmas gereken bir mesele olarak bellenip, tartmaya ve retime kapandka, Linda Williamsn tartt gibi pornografinin, cinsellik zerine konumann bir yolu olduu gz ard edildike, patriarkann, muhafazakrln ve heteronormativitenin pornografi zerinden cinselliklerle ilgili nasl baka trl iktidar ve denetim mekanizmalar kurmak zere konutuunun farkna varamayacamz dnyorum. Katlmc (a): lk kez byle bir pornografi gryorum, genellikle grdm pornolar eril dnceyle hazrlanmlard ve gerekten orda kadn sadece bir zevk unsuru olarak grlyordu, ben en azndan o ekilde alglyordum. Ama bunu izlediim zaman o ekilde grmedim akas. Gerekten bir politik sylem olduu belli. Porno sektrne baktmda bence eril zihniyetle ekiliyor. Ama bence bu ekilde alternatif, kar kltr olarak gayet olumlu. Ecemen: Birka konu etkiledi beni. Kendi aramzda, kendi sosyalliklerimizde ya da feminist ortamlarda, politik mcadelede bu trden bir ey yaptmzda birileri gelip srekli ok cesursun, diyor ve bu beni birazck rahatsz ediyor. Biz byle cinsellikle ilgili bir ey yaptmzda bir tr mimleniyoruz kendi aramzda garip bir ekilde. Bir yandan cesur diye adlandrlyoruz. Mesela ben utanga bir insanm, krlgan bir insanm, rekabete ok girmek istemeyen bir insanm. Bu arada vcudumla da barm, biroumuz da bence byle. Bir video ektik, Cezayirde sergiledik ve orada memem grnyordu. Ne zaman byle bir ey olsa srekli birileri bana gelip ok cesursun, diyor ve ben ok tuhaf oluyorum nk ben utangacm. Ayn anda hem utangalm hem krlgan tarafm gstermek hem de bu tr eyler yapabilmek nasl olacak emin olamyorum. Ben de byle bir porno filmde oynamak isterim ama sonrasnda insanlarn bana davranlarndan ok ekiniyorum. Yldzlatrma, rekabetler vs. bu tr dinamikler de bana ok erkek geliyor, buraya dmeden nasl yapabiliriz bilmiyorum. Ayn ekilde ben ecinselim dediimde de okuldaki arkadalarm Ay ok cesursun, diyorlar srekli. Bu evredeki arkadalarm da mememi atmda ayn eyi sylyorlar. Bu benim zerimde hem bask yaratyor, hem ok normal gr456

dm bir eyi gremez oluyorum, hem de ben o insanlardan farkllam, ayrm ve baka bir ey olmu oluyorum. Katlmc (b): Aslnda kendi gettonda dardan sana cesur denmesinin tekiletirme amal olmas, yani seni iaretlemesiyle seni yceletirmesi hali bu filmlerde de vard. Filmdekilerin birbirleriyle srekli iletiimleri var. Birbirlerine destek oluyorlar ve glendirmeye alyorlar, o zel bir ey. Aslnda byle bir yeni kimlik oluturduunda, byle bir evrede byle ilikiler kurarken araya tekiletirme mevzusu giriyor. Toplum bu, cinselliini byle yayor, gizli gizli porno izliyor. Ama alternatif porno mu yoksa antiporno mu diye bir kavram karkl da var. Alternatif pornoyu niye retelim ki, erkekler iin alternatif porno mu retelim? Ya da erkek kimliini ycelten, erkein hep otorite olduu, kadn nesneletiren bir porno kltr var, onun feministesi retilmedi. Tam olarak gei yaanmad, queer kimlii byle deneyler yapyor. Belki bir pornoda erkei kadnla deitirdiiniz zaman, buna gre belki sreler de deiir, otoritenin srekli deiimi ve bir otoritenin kalmamas durumu olur. Katlmc (c): evremdeki erkeklerle porno meselesini konutuum zaman unu gryorum: Aslnda onlar da rk, kitch pornolardan ve plastik vcutlardan ok sklm durumdalar. Feminist porno veya daha alternatif, daha insani bir eyler izledikleri zaman onlar da bunu seviyorlar. Erkekler de onu aryorlar aslnda, mesela srf estetik ve k olarak daha gzel olduu iin sevebiliyorlar. Heteroseksel erkeklerden bahsediyorum. Glkan: Filmde birka eye takldm, tam senin braktn yerden devam etmek isterim. Filmden unu kardm, feminist ve queer pornolar yaparsak (bu arada ben queerin bir kimlik olduunu dnmyorum, bir eyleme, bir fiil olduunu dnyorum) ya da pornoyu queerletirirsek ortaya akan giden neler kyor bakalm ve buradan biz hayata dair nasl szler retebiliriz grelim. Orada benim iin ok kymetli olan bir eyi, ezen cins erkek, ezilen cins kadn ikiliini kran bir bak as hissettim. Feminist ve queer bak asyla ekilmi pornolar, sadece feministleri ve queerleri deil, heterolar da eitir, zgrletirir, gibi bir ey syledi ve sen de imdi ok destekleyen bir ey syledin. Ben de yle dnyorum ama yle de bir ey var, filmdeki arkadalardan biri Ben kk bir cemaatin ierisinde, getto gibi kalmasn istemiyorum, yaylmasn, toplumun cinsellikle, pornoyla bu hat zerinden almasn, oalmasn istiyorum, gibi bir ey dedi. Ben de uzun zamandr bunun stne dnyorum ve filmde de ok houma giden ama yine de eksik olduunu hissettiim ey u: Erkekler diye darda braktmz birileri var ve onlarn zaten pornolar
457

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

var ve onlar zaten kadn bir keyif unsuru olarak gryor. Ama kadn zaten bir keyif unsuru Bu filmde de kadn bir keyif unsuru, keyif veren ve alan ve aktif arzuyu hayata geiren bir ey; belki buradan bir his var queer pornoda. Ama peki, bu gl kudretli alan ve veren kadn her zaman, salarnn yanlar tral, taakl, agresif, kzgn ve ok gl gzkmek zorunda m? Darda braktnz baskc erkek dnya sznn ben sorunlu olduunu dnyorum. Ben bunun deil de aslnda biraz evvel saydm eylerin erkek olduunu dnmyorum. Ama bu zelliklerin de erkei erkek klan, ya da fallik klan olduunu dnmyorum. Dolaysyla belki okluk yaratmak, belki izlediimiz pornolarda ya da yaadmz hayatta cinsellii queerletirirken ya da queer cinsellikler yaamaya alrken farkl znelliklerin de kendini zgrce ifade edebilecei alanlar oluturmak gerekiyor. ok fazla insan yle diyor, Siz ok cesursunuz, ok queersiniz ok marjinalsiniz. Oysa bana bunu syleyenin, cinsellii de belki benden ok daha radikal ama belki kamusal alanda yle gzkmyor olamaz m? smigl: Senin yaptna ya da olduun eye cesaret denmesi de yabanclamann bir nedeni galiba. Sen onu bir eylem olarak yapyor deilsin, daha ziyade onu sen bir varolu olarak yayorsun. Cesur davranabilmek iin cesur davranmama seeneimiz olmas lazm. ki yoldan bizim cesurca olan sememiz lazm ama senin baka seenein yok, o senin varolu biimin aslnda. Sen derken hepimiz benzer bir ey yayoruz. Yabanclamamza esas neden olan eyin bu olduunu dnyorum. Yldz: Filmle ilgili konuacaktm ama Ecemenin at konudan kendime dair bir eyler sylemek istedim. Biz aslnda nasl yayoruz bu cesurluk meselesini? Benim de birok yerde yabanclamama yol aan eyler oluyor. Kendi hikyeme bakyorum, bir eyler yapyorum ama ben bunlar canm istedii iin yapyorum. Mesela sokaa etekle kmak benim iin aslnda hi nemli bir ey deil bence. Ama sonrasnda biri Aa ok cesursun, dedii an dnyorum, bu yaptm i cesaret isteyen bir i aslnda ama ben byle dnmyorum. Bu beni bir sr soruya gtryor ve aslnda bu biraz bizle, kurgulamaya altmz sosyallikle de alakal bir ey. Her defasnda hl unu sylyorum: Biz acaba bir eyleri yanl m yapyoruz, birbirimize bu kadar demiyor muyuz, hl birbirimiz iin yabanclar myz, birbirimize bu kadar yabancysak nasl bu kadar rahat dierine cesur diyebiliyoruz? Sen bana bunu diyorsun ama nasl hissettiimi bilmiyorsun, sormuyorsun. Filmde beni tek bir ey rahatsz etti, Biz burada getto, alternatif yaam alan kurduk, bunu kurmak iin iki eyden bamsz
458

olmamz gerekiyordu, biri erkekler, dieri kapitalizm, diyordu. Bana ok suni geldi, birincisi erkeklerden azade olma deil, derdim erkten, erkeklikten baka bir eyden azade olmak. kincisi de kapitalizmden azade olmay nasl tanmlyoruz, nasl bu kadar darda durabiliyoruz, byle net bir ikilik var m? Kanno: Filmdeki bedenler, t gibi delikanllar gibi geldi bana, aklma da kendi gbeim geldi, vcutlar biraz iman olsa mesela ne olur? (Glmeler) Ceylan: Onlar kamera arkasnda. (Glyor) Glkan: ok iyi tespit bence de Ceylan: Ben de bir anekdot eklemek istiyorum. Queer dediimiz ne? Queerin de yle kalplar var ki, sen o kalbn iindeysen sanki btn cinsiyetleri kafanda zmsn gibi alglanyor. Bu yzden de bunu tartmak nemli. Ortodoks feminizm diye kolayca bahsettiimiz kavram, feminizm ve porno tartmasn veya LGBT hareketle feminizmin iindeki atmalar belki bu kalplar grdmzde bir anlam tayor, nk queerin de getirdii bir kalp var ve o kalplarla belki de eski feminist hareketin badamas ok zor, birbirini tekiletiren bir hale geliyorlar. Filmde de kesinlikle herkes tral, ama ben de kllarmdan holanmyorum, alyorum bacak kllarm ne var yani? Ben zmedim mi yani cinsiyet olayn, dnmyor muyum? (Glyor) Bu filmde de bu tr kalplar var ama aslnda gzel olan ey bundan bahsetmeleri, bunun farknda olmalar. Katlmc (d): Ben de ayn eyi hissettim. Ay, dedim bunlarn hepsi top model, salarn kaztmlar, punk olmular. Ama sanki bu eletirime filmin iinde cevap verdiler. Herkes eksiklerini gre gre ilerliyor, dediler ya Mesela bu beyaz bir film, niye siyah yok, nk biz ekiyoruz, onu dnenler onu ekiyor dediler. Biraz hatta kendime, hepimize bir ar gibi algladm. Ben topmodele benzemiyorum, ben de o zaman byle bir film ekebilirim. Katlmc (b): Az nce filmde de sylendi, antikapitalist de bir yaam tarz olmal. Queer porno sektrel bir pozisyon ald zaman orada da farkl tartmalar ortaya kyor. Ben Mangonun queer baskl bir tirt satmasna da karym. O antikapitalist vurgusu ok nemli. Yldz: Queer yeni ve yeni ina ettiimiz bir kimlik mi? Biz ok gzel bir kimlik ina edip adn queer koyduk ve Bu ok zgrletirici hadi gelin hepiniz queer olun, mu diyoruz? ok haval bir yandan Mesela iki ay nce samn buras punkt, ok havalydm, imdi deilim, daha az m queer oldum? Yoksa meselemiz bunun radikal bir eyleme biimi olmas m? Onu ykan, yapan,
459

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

tekrar ykan srekli o dinamizmi yaayan kimlikten farkl bir ey mi? 2-3 gn nce bir olay yaadm, ok uzun sredir tandm iki arkadam Yldz ne? diye benim kimliim hakknda konuuyorlarm ve birisi onlara ayakst Trans erkek, demi. Onlar buna inanmlar, ardndan gey bir trans erkek olduum sonucuna varmlar. Utana skla bunu sordular, Yldz sen gey misin? dediler, ben bu soruyu direkt Yok gey deilim, transm, diye akladm. Sonrastnda Yok yok transsn ama gey misin, hetero musun? diye soruyorlar. Sonrasnda ben gey bir trans erkeim diye inandrdm, iki saat boyunca dalga getim onlarla. Durumun farkna vardlar, en son Ben kendimi trans olarak tanmlyorum, diye anlattmda kocaman bir komikliin ierisindeydik ve benim iin buydu mesele. Bu bir kimlik deildi ve ben ok keyif aldm o sreten. Benim o queer eyleme dediim ey buydu ve gzel bir eydi. Kbra: Yldzn syledii queer eyleme zerine konuacam. Mis Sokakn aasnda pilav alyordum, adam bakt bana, geri ekildi biraz szd beni, Sen askere gittin mi? dedi. Ben Hayr daha okuyorum, dedim. Ses vermiyorum bir de ufaklk muamelesi ekiyor bana. Ka yandasn? dedi, 20 yandaym, dedim. Aa ayn yataymz, dedi. Pilav aldm, gittim. Beni baya szd, phelendiini hi sanmyorum. Ceylan: Birka film zerinde dururken bu filmi sememizde bir de yle bir neden vard: Berfunun da aln yapt gibi, daha evvel feminizmin, feminist hareketin pornoya olan bakna dair sorularmz vard ve filmi seerken buradan bir tartmann nasl aacan dndk. Film aratrrken bir tane daha belgesel dt elimize, o da ok gzel, tekrar gsterim yapalm. (Glyor) 90larda zellikle ana akm porno sektrnde olan 4-5 tane kadnn oradaki deneyimlerini anlatt ve bunu nasl yorumladklarna dair gzel bir belgeseldi bu da. Biz imdilik tartmay feminist bir porno mmkn m zerine aalm, belki bir dahaki sefere de ana akm feministlerin pornografiye dair deneyimleri zerinden tartrz. Glkan: Filmde poliamori meselesini sorunsallatrmas houma gitti benim. Kskanlk, kskanlkla ba etme, mlkiyetilik, mlkiyeti duyguyla nasl ba edilir? Benim uzun bir sredir iinde olduum hem feminist hem de queer harekette de (belki birka senedir iler deimeye balad) hep yle oluyor: Kskanlk retilmi bir eydir, aman lazm, ben kskanmyorum, gibi aslnda kskanl sorunsallatrmamzn nn tkayan birtakm argmanlarla tarttk. Keza tek elilik de bunlardan biriydi. Poliamori dolama girdi kavramsal olarak, paneller oldu, azmza
460

sakz oldu, arka arkaya seks yapma deneyimimizi poliamori zannettik, ya da sosyal evreye poliamorik olarak alan arkadamz iin Ona k olunmaz, dedik. Bence bu arada cinsel anlamda en ackl durumda olanlardan birileri topluca zgrlemediimiz iin poliamorik iliki yaadn bu cemaatlerde alan insanlardr, gerekten yle, ben kendi deneyimimden bunu syleyebilirim. Bir sr arzu eden gz gryorum, ben de arzu ediyorum fakat korkuluyor. Tek gecelik iliki yaayalm ama sevgilin olmak istemem, deniliyor. (Glmeler) O adan bir eyin stesinden gelmek iin teorik tartmann deil de belki de hakikaten birlikte sevimenin ya da sevimelerine ahit olmann zorlu deneyimini yaamalyz diye dnyorum. Filmdeki bedenler de kskand, belki alageldiimiz kskanma biimin yer yer ayns, okayarak, perek koklayarak ama yer yer de onu zapt ederek, iddetle tutarak, iddeti efkatletirerek, ehveti efkatletirerek ya da efkati ehvetletirerek bir oyun oynadlar ve birbirlerini saalttlar. Maalesef bunlar panellerde poliamoriyi sadece konuarak anlatamyoruz. Yaayarak anlatabiliriz ama yaayabilmemiz iin de bu kavramlar koyduumuz anlam paketini deitirmemiz gerekiyor. Katlmc (c): Poliamoriyi ok akllk ya da oklu ak olarak evirebiliriz ama ben ok akll daha da seviyorum, oklu ak, cinsel ynden pratik edilmesi olarak zihnimde canlanyor. ok akl olmak demek birden ok kiiyle ayn anda ya da ayr ayr da olsa ayn zaman dilimi ierisinde cinsellik yaamak m demek? Bunu sorguluyorum. nsan farkl ekillerde de ak deneyimleyebilir. O yzden ok akl sznn, hemen grup seks anlamna gelmesi gerekmiyor. Ecemen: Ecinsellii cinsellie balamak gibi bir ey Berfu: Filmdeki, pornografinin antikapitalistini yaratmak zorundayz mevzusu biraz problemli bence. nk hibir eyin antikapitalist olann yaratma gibi bir derdimiz yok, medyann, tbbn Byle bir derdimiz elbet vardr ama bunun politikasn yapmyoruz. Pornografiye gelince ise kapitalist olmas en byk sorun olarak grlyor. Hayr, deil. Sinema sektr de kapitalist. Bu byleyse ve kltrn iindeyse bunun zerine kafa yormak, iindeki direni imkanlarn kapitalizmin iinden de grmek lazm. Bir de unu dnmek lazm: Ana akm porno endstrisinin iinde ne kadar ok feminist ynetmen olursa ya da feminizm bir yntem olarak benimsenirse oras o derece deiir. pten yemek yemek tabii ki de kapitalizmden ayr olduumuz anlamna gelmiyor, bugn queer porno dediimiz ey de baya ticarete dklmeye baland aslnda, artk bir ton transgender pornolar var. Bu iin
461

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

ticari boyutu her zaman olacak. Ayrca bu yaklamn, genel olarak pornografi tartmasnn nn tkadn dnyorum. Hollywoodu yasaklayn, orda kapitalizm, cinsiyetilik var, sansrleyelim, demiyoruz ama porno sektrne bunu diyoruz, biraz bunlar birlikte dnmek lazm. Katlmc (b): Ama film stnden konuursak, filmde zaten pten yemek yemek de o film ierisinde verdii bir imgeydi. Bak ite biz buradayz, burada yayoruz, bunlar yiyoruz, hl zayflamadm ve kilo alyorum yani tamamen dndaym, tamamen reddediyorum, moderniteyi de kapitalizmi neyse onu da reddediyorum. Kapitalizm zaten Trkiye gibi bir yerde senin feodal yapn, bilmem neyini her ekilde kullanarak oalan ve smren bir yap. Ben Trabzondan geliyorum, orada byle bir atlye yapma imkanmz dahi yok. Olmasn brakalm Trabzonda mesela, az nceki arkadaa espri yapm ya Askere gitmedin mi sen? diye, byle bir soru sorulma ihtimali dahi yok, direkt lin edilebilirsin. Mesela Trabzona queer bir arkadam geldiinde, terrle mcadele evremizi sarmt ve yaptrdmz stickera bakt. Gen-sen stickeryd, onu yaptrmak bir ey deildi, fakat terrle mcadelenin gelme nedeni u, sokaktaki insanlar aryorlar ve Biz byle ucube bir ey grdk, dolayor sokaklarda bunu yakalayn, diye ihbar ediyorlar. O yzden ben de yerelden biri olarak bu sohbet oralara nasl tanr asndan dnyorum. Berfu: Benim sylemeye altm ey u: pten yemek yersin, otonom olursun, kapitalizmi kendi hayatndan dladn dnrsn ama maalesef u yaadmz dnyada o iktidar ilikilerinin hibir zaman tamamen dnda var olamazsn. Ve u izlediimiz film de bir gn tketim nesnesi haline gelecek, yakndr. Kapitalizmin her eyi nasl ierip, pazarladn biliyoruz. Dolaysyla bundan muafm, bunun dndaym, demek yerine bence, iinde olduunu bile bile devaml onunla eletirel mesafeyi korumaya almak nemli. Bu onunla mcadele etmeyeceksin de demek deil. Dolaysyla burada sorun olan onun ne kadar kapitalist retim ilikileri ierisinde olduu deil bence, nk her ey onun iinde, hepimiz onun iindeyiz, keke olmasak ama maalesef, onunla yaamak durumundayz. Ecemen: Mesela biz bir porno film yapacaz diyelim, bu nasl olsun deyip, zerine bir sr ey koyup, Feminist porno nasl olur? ya da ite Nasl bir antikapitalist porno yaparz? diye konuup, ondan sonra da oraya bir sr grnt koymamalyz. Mesela bir feminist porno olabilir ve orada gayet heteroseksel bir erkein de holanabilecei grntler ya da vanilla, iddet iermeyen ok yu462

muak bir eyler de olabilir ve bu da feminist porno olabilir bence. Feminist porno yapacaz ya da antikapitalist bir porno yapacaz diye iine belli grntleri koyma uramz olmamal, bana bu pornonun da gettolamas gibi geliyor. Tersinden bir ezber gibi Ceylan: Sanrm iki sene evveldi, Onur Haftasnda yaptmz yine bir porno film atlyesi vard. Orada mesela ana akm ve daha ok heteroseksel erkeklere hizmet eden pornoda nasl bir grnt perspektifi olduu incelendi. Bu tr pornoda daha ok kadnlarn surat ekilir, erkelerin surat ekilmez mesela. Fakat orada Andy Warholun yapt bir tane i gsterilmiti tamamen bunu altst eden: Bir tane adama bir hatun oral seks yapyor ama btn zaman boyunca adamn surat ekiliyor. Bu da ill burada iki tane kadn bedeni veya vajinas olan kiilerin sevimesini grmek gerekmediini gsteren bir ey Belki de feminist olan yaklam daha da farkl olabilir, daha neler var aslnda bizim eletirdiimiz, belki de onlar biraz daha amak iyi olabilir. Yldz: Ecemenin at yerden devam edeyim. Haz zaten byle ok net kurallarla tanmlanabilen bir ey deil ve porno da yaanan hazzn temsili ve en indirgenmi haliyle, haz uyandrmaktr. Hazz yle olacak, byle olacak, bir de undan katacam, bir de bundan katacam, ok gzel oldu, diye temsil etmek beni etkilemiyor akas. Daha ziyade o filmde de bir yerde sylyordu. nceden anlayorsun, kontrat, ama haz byle akan bir ey ve bir yerde baka bir ey oluyor ve mola bana iyi geliyor, dedi, o ok kafam at benim. yle bir haz kurgusu daha zgrletirici olabilir ve daha geni olanaklar ve nmze ok daha baka ufuklar aabilir. nk btn bu pornografi ve cinsellik tartmalarnn benim amdan en deerli olan ksm hem kendi bedenime, hem evremdeki insanlarn bedenine dair o algy deitirmek, kendimizi nasl zgrletireceimize dair aralar ve daha geni bir haz kurgusu/rnts kefetmek. Yoksa bana u da yapay ve suni geliyor: bu filmde mesela siyah bedenler yok, yleyse bir siyah beden koymalyz. Yani, bir kutumuz var, iine her eyden koyduk ve acayip queer oldu, bu deil bence. Alternatifini ve daha tesini dnebilmeliyiz. Bu kendimize dair bir zgrleme de olacaktr. nk Bedenimle bir sr problemim var, bedenimi gstermeyi ok seven birisi deilim, niye byle? sorusunu ben u an dnmeye baladm, byle sorularla belki olacak gibi geliyor. smigl: Mesela benim Queerden rendiim ey bu sistemin, bu toplumsal cinsiyet sisteminin, bize dayattklarna zarar grdmz iin itiraz etmek. Ama bunun ill ki tam tersini koymak, bir br kadar tehlikeli ezber bir yntem gibi geliyor bana. Queerden anladm, btn olanaklar sunmas, onlarn arasn463

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

dan ben yine bununla tanmadan nce olmak istediim halde olmay seebilirim, o zaman zgrlemi bir karar olacak bu benim iin. Az nce etek giymekten bahsettin ya, kafamz una daha ok basyor nk, bunun zerine daha ok konutuk, literatr birikti: Kadn olmak ill feminen grnmek, erkek olmak ill sakall bykl olmak deil, dedik ya, bunun tesinde de queerden nasibini alm olmak, ill almadan nceki halimizin tam tersi olmak deil. Btn seeneklerden istediin olabilmek, hepsinin yolundan geip ayn yere gelmek ya da gelmemek. Bir sr tarihleri, iktidar ilikilerini barndrarak geliyoruz buraya, aksini mmkn klmak iin btn abalar deerli ama aksi olsun diye dayatmak da sakncal. Bernis: Her porno gsterdiimiz zaman aklma baya kapitalist, artk ana akm olmu pornolar da geliyor. Mesela iki tane queer kanal var Amerikada, bir Here kanal var, bir de Logo kanal var ve bunlar baya ana akmlar. Artk internet var diyebilirsiniz ama televizyonda izleyen herkes bunun farkn bilir. Ama bu kanallar yada bu filmlerin DVDleri de olsa ana akm deiller. Byle televizyon kanallarnn olmas bana, ana akm ierisinde kk bir alan yaratmak gibi gelmiti. Dndmzde, 15 yanda lezbiyen olduunu bilen ama onu saklayan bir kiinin televizyon kanallarn deitirirken bunu grebilmesi, buna kolayca ulaabilmesi deerli bir ey bence. Katlmc (a): Dediim gibi, ben ilk kez feminist porno izledim. Burada sylenen eyler tabii ki ok deerli ama u anki bak amla (belki zamanla baka bir eye dnecek ama) dndm ey u ki, alternatif olarak porno retme abas bana daha olumlu geliyor. Burada da kadn bir zevk unsuru, heteroseksel erkekler de bu tr pornolardan holanabilir diyen arkadalar oldu ya. Ben bu pornoyu izleyince yle bir bak as oluturdum: kadnn bedeni ve cinsellii tamamen kadna ait ve bu erkek denetiminde deil. Bu yzden bak asyla feminist pornolarn yaplmas bana olumlu geliyor. Katlmc (e): retim sreci kolektif, eril zihniyeti darda brakan bir sre. Ama seyirciyi gz nnde bulundurduumuzda feminist porno mmkn deilmi gibi geliyor bana. nk erkek seyirci de olacak, homofobik ya da hetero seyirci de olacak. Seyirci unsuru nemli yani o soruyu sorarken. Berfu: Ana akm heteroseksel pornografiyi geyler, lezbiyenler de izliyor ona bakacak olursak. Bu onu nasl bal bana queer yapmazsa, feminist pornonun izleyicisinin heteroseksel erkek olmas da onu antifeminist yapamaz. Kimin izleyecei mevzusunu kontrol edemeyiz, bu da bir eyi tamamen belirlemez zaten.
464

Bakann onu nasl yorumlad ayr bir konu ama senin hangi bak asyla ektiin de nemli. Katlmc (e): Ekran ve sinema olayn dndmzde seyircinin nemli bir unsur olduunu dnyorum hl. Berfu: Seyirci nemli de onu kontrol edemeyecein iin Erkekler de bunu izler dolaysyla feminist olamaz asla, demek ok da geerli bir argman deil bence. Leman: Benim de kafam kartran bir ey var. Ben de byle bir filmin ierisinde yer almak isterim fakat sorularm var. Kafadaki bir erkein zevk almas iin yaplyor porno, ama galiba buna ramen hareket etmek nemli. Bir de homofobik ya da transfobik olma hali daha kamusal alanlarda ve bir ov olarak var, byle yaanyor gibi geliyor. Yani ne homofobikler ne pornolar izliyordur eminim. Bugnk bu tartmann dnda, geen sene Onur Haftasnda porno tartmas yapmtk bunun dnda, Lambdada daha nce bir queer porno atlyesi, 2 sene nceki film gsterimi yaptk; btn bunlar ok nemli ve ok deerli bir yere oturuyor bence. nk geen sene gerekten bir ara bir sr yerde, hepimiz delice feminist porno laf olur mu olamaz m, nasl olurun kavgasn verdik. Berfu sen de biraz deindin bata, bunun bir yan da bu filmlerin datm, bizlerle buluma mevzusu ktidar biraz daha bu datm mevzusunda aslnda. Biz ne kadar arnrsak aranalm, sonuta bir i yapyorsak bu insanlar hep beraber izlensin diye, bir yerlere gitsin diye yapyoruz. te buras skntl geliyor bana. Fransada gsterim, datm meselesinin nasl ilediini biraz biliyorum. Bir porno kategorisi var, bir x kategorisi var. Porno kategorisindeki filmler bir sr sexshopta satlabiliyor ama x kategorisi biraz daha kark ve Catherine Breillat filmleri x kategorisine konuyor ya da Virginie Despentes, Baise Moi gibi filmler x kategorisine konuyor. Nereye konaca tam bilinemiyor ve insanlara sat alan alamyor bu filmler iin. Muzr Neriyatmz var artk, patr patr bir sr kitaplar, evirmenler, yaynevleri yarglanyor. Bana birazck buray da zorlamak lazm gibi geliyor. Onur haftamz var, tamam ne gzel bir hafta ama sadece bir hafta da deil gerekten bu alanlar her yerde yaratmaya almalyz. Trabzonda hi yaamam ve oraya gitmemi biri olarak elbette senin kadar bilemem ve zerine konuamam, ama yine de bu alanlar orada da yaratmak ok nemli ve ciddi bir sorumluluk gibi geliyor bana. Katlmc (f): Ana akm pornoyla ilgili konumak istedim Ana akm aslnda ok farkl, Playboy yok artk. Gerekten Playboy ld arkadalar. (Kahkahalar) nsanlarn birbirlerine profillerini gsterdikleri bir tr facebookumsu ortamlarn olduu bir yere
465

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

girdim. O yerlerde kategoriler var, kategorileri ap bakn, misyoner pozisyonu yok gerekten. Mesela kll kadnlar kategorisi var, iman kadn kategorisi, cceler kategorisi diye devam eden bir sr kategori var ve ar bir fetiletirme var. Kategorilerin hibiri ana akm deil, hepsi sapknlk, hepsi benim aradm eyler, ama ben yine de aradm bulamyorum nk ar u ve ar kll kadn aradmda benim gibi am kl olan kadn gremiyorum, yle kocaman bir kl var. (Kahkahalar) Ya da farkl beden tipleri aryorum ama metreyle, minicik arasnda gidip, gelen eyler var. Ana akm da byle bir camia u anda ve onu sadece belirtmek istedim, kimse misyoner pozisyonunu izlemek istemez zaten. Glkan: Bir ka ey dndm, bir tanesi bakan gz. Bakan gz hep orda olacak ve bakan gz ounlukla patriarkal olacak ve biz o patriarkal gze sahip bir ift gz kendimiz de tayoruz, bunu hi unutmayalm. Biz o patriarkal gzn tesiriyle otantik bak olmayanlarz. Otantiklik araynn da en marjinalize faizme gtreceini dnyorum. Sokakta eer bakan gzn, o pis adamn, patriarkal mao adamn, bacaklarmza bakp, onlar arzulamasn engellemek, o herife bu hazz vermemek iin canmz etek giymek isteyip de giymezsek, biz o patriarkaya tabi oluyoruz demektir. Etei giysek de giymesek de bunu yaayacaz demektir. Hazla ilgili bunu sylemek isterim, dolaysyla pornoya geldiimizde ok benzer bir ey olduunu dnyorum. 80lerin ortas, 90larn ba Amerikada bu tartmalar yaplyor. Orada o tartmalar yapanlardan ve feminizme bu tartmalar adna ok gzel argmanlar retenlerden biri, hareketin ierisinden gelen trans erkek bir yazar, Pat Califia, diyor ki, u soruyu soruyorum yllardr ve bu sorunun cevabn bulamadm: Gerekten uygun feminist cinsellik nedir, neye benzer, hangi pozisyonlar ierir, hangi pozisyonlar iermez, dolaysyla bunun uzants olan feminist pornografi ne menem bir eydir? Hangi grntleri, hangi znellikleri, hangi detaylar, hangi arzular, hangi pozisyonlar, hangi kiileri yan yana koyarsa, btn bunlar yaparsa feminist olur? Bu sorunun cevabn aryorum, birlikte de bir zahmet bulalm. Benim kiisel fikrim umarm bulamayz. nk btn bu laflar etsek bile en nihayetinde hepimizi bu kafann iinde doduk bydk. Lezbiyen bir arkadamla lezbiyen porno hakknda konuuyorduk, ve Bana ana akm erkeklere yaplan lezbiyen pornoyu seviyorum, dedi, squadda (igal evi) yaayan, sa tral kadn arzulamyorum, arzulamak zorunda mym, trnaklar ojeli, salar sar, dudaklar krmz kadn arzuluyorum, dedi. Bazen ok zarif, birtakm pro-feminist kafalarda, birtakm etik dertleri olan erkek ynetmenler var, ok gzel iler
466

karyorlar, al izle diyor bana. Ben o radikal cinsellikleri yaamak iin squadda yaamak zorunda mym? ok nemli ok kymetli eyvallah, ama Trabzona da ancak squad yaparsanz olur demek gibi bir ey bu. Belki Trabzonda baka bir ey ileyecek ve onu da Berlindeki bilmiyor. Dolaysyla queerin gzellii de burada, ablon ve tekrar her ey ayn yerde ayn sonucu vermez, reete retemez. Katlmc (b): Pornoyla sinema ayrm yaparsak, ben pornonun sinemalamas yanndaym. Sinema gibi porno izlemek, bu toplumun zgrlemesi, herkesin zgrlemesi demek. Glkan: Yo, ama bazlar da p sever. Katlmc (b): Kategorize edilmesi sorunlu geliyor bana. Tketim rn deiliz ki, ya da bizim yaratc fikirlerimiz ya da bedenimizle ilgili kararlarmz, rnlerimizin hepsi hazr bir tketim maddesi deil ki. Leman: Kamera nnde sevimeye balayan kadnlar da ill tketim malzemesi deil. Bazen konulu porno izlerim, bazen de onu izlemek isterim. Katlmc (b): Seenekleri kimin belirlediiyle daha ok ilgileniyorum. Baise Moinin senaryosunu yazarken ynetmene fazla seenek verildiini dnmyorum. Baise Moi toplumsal bir film yani, cinsel iddeti kadn zgrletiren bir yerden de net olarak aan ve ok katlml izlenebilecek ve stne konuulabilecek bir film. Bu tarz filmlerin retilmesi iin izleyici ve bir alan gerekiyor. O kadar kresel bir estetik anlaymz da yok zaten, toplumsal estetik konusunda fikir retmemiz gerek. Glkan: Toplumsal gereki estetik allahna kadar fallik bir estetik bence. Katlmc (b): retmek diyorum, ben rettiim eyin o fallikle ilikisini ykabileceime inanan biriyim, feministim de. Glkan: Sana ilikin deil de, unu sorunsallatrmak gerektiini dnyorum: Bir eyi daha solcu, daha estetik, daha toplumsal gereki, daha estetize yapmak onu daha iyi porno yapmyor. Katlmc(b): Daha iyi porno yapmamal zaten. Daha ok izleyici iin daha ok ykm istiyorum. Daha ok ykm iin de daha ok tklanan porno siteleri hibir ie yaramaz. Ben de porno izleyerek bydm, queer porno izliyorum ama hepimiz bunu izledik. Ancak, bir queer porno bir kanalda dnse, ana akm medya kanal bunu yine yle mi kategorize edecek: Gndz kuanda m yoksa gece belli bir blgede mi? Bizim beden denetimimizi hangi alanda snrlayacaklar? O kadar karmak bir ey ki bu. Tekrar bir denetimi de yaratabilir. Katlmc (b): Bu konuya hi deinmedik sanrm. Sanki hepiniz
467

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm

Berlinde yayoruz da porno eksek urada, ailemizle yaadmz toplumda hi problem olmayacak gibi bir havada konutuk. Durum byle deil sonuta, belli bir toplumsal gerekliin iinde yayoruz. Ben byle bir eyi pratik olarak u anda uygulayamam. Teorik olarak ok gzel dnebilmek ama ondan sonra yaanacaklarm, internette yzmn ve vcudumun o ekilde grnmesinin bana kesecei faturalar dndm iin yapmay tercih etmem. Ceylan: Mesela svete feminist porno yapan kk bir grup var. ektikleri filmlerin kopyasn karmama karar almlar ve film gsterimine kopyay kendileri gtryorlar. Bugnk izlediimiz film de onlarn, ilerinden biri gelemedii iin bize bir kopyasn yolladlar. Bu datm ayn zamanda kimler izleyecek bilmek ve yaynn gvenliliini korumak iin onlarn ald bir karar ve byle pratiklerin olduunu da sylemek istedim. Ecemen: Londrada da byle bir kulp vard, onlar da pornolarn yapyorlar ve sadece o mekanda gsteriyorlar, baka hibir yerde gsterilmiyor. Oras da seks kulbyd, hatta Fuck Clubt ad, biraz da pahal. Orda ekiyorlar kendileri, maskeyle eken de var, aslnda ekme motivasyonu ne olacak? Kendinle barmak iin mi, cinsellikle barmak ve paylamak iin mi? ekip sadece kendimiz de izleyebiliriz. Bir sr insan kendini ekiyor. Yldz: Geen sene bisiklet pornocular gelmiti, onun gsterimini yapmtk hem Lambdada, hem Boazii Lubunyada. Onlar da bu filmleri ekiyorlar baka hi kopya yok, kendi ellerinde bir kopya var, bir kez gsterimi yapyorlar ve kopya brakmyorlar. Bana bile kopya brakmadlar. Pornoyu toplumsal gereki bir yere getirdiimizde o porno olmuyor, porno zerine estetik bir sanat eseri zerine konuuyor gibi konuuyoruz ama porno bir yandan da izleyip mastrbasyon yapmak iin ve haz iin var. O yzden ben ok fazla queer porno izlemiyorum, ana akm pornoda da zgrletirici alanlar ok var. Mesela homemade diye bir ey var, bir sr insan baylyor u anda. Tek yapt ey seviirken uraya bir webcam koyuyorsun, ok dandik bir grnt ve tek bir adan onu ekiyor. Ben byle deneyimlerin ana akmn ierisinden baya yrttn dnyorum. Bir pornoyu eril yapan o kamera as en temelinde. Orada ise tek ada duran bir ey var ve karda sevien iki kii var. Bazen oluyor, daha gzel oluyor. Byle bir deneyim bana gre squadda ekilen eyden daha iyi. Bir sr etik sorgulamaya giriyoruz ya burada mesela, orada ok net; benim bedenim, ben ektim ben koydum izle. O beni heyecanlandryor biraz. Katlmc (e): Ben sunum ksmn kardm ama unu merak ettim: Feminist porno mmkn m? sorusu tartlrken kstas
468

olarak kadnn nesnelemedii bir porno mu alnd? Berfu: Benim bahsettiim feminizm ierisinde pornografinin genel olarak tamamen feshedilmesi eletirisine dair bir gr oldu. Bu gr feminist bir pornografi olamayaca nk kadn bedenini pornografinin metalatrld ynndeydi. Hibir feminist porno tarifi vermedim tabii ki, kadnn nesnelemesinden baka bir yerden ele almaya almalyz. Bu bir soru, olabilir mi diye bakyoruz, izledik baktk, senin iin feminist olmayabilir, benim iin olabilir. Herkes iin deien bir ey ama sen hl buna ikna olmuyor olabilirsin, erkekler izliyor diye bundan rahatsz oluyor olabilirsin. Katlmc (e): Bakan gz kadn da erkek de olsa nesneleme durumu olacak, illa erkek nesneletiriyor demiyorum. Berfu: Dolaysyla nesneletirenin kim olduuna bal olarak da deiebilir, kadnn kadn nesneletirmesi kt bir ey midir? Belki de bunu sormak lazm, ill erkek kadn nesneletirdii zaman m bizim sorunumuz var? Ya da nesneletirmek, nesnelemek hangi durumlarda tehlikelidir, hangi durumlarda deildir? smigl: Belki feminist deil de, antifeminist olmayan bir porno nasl olabilir diye sorabiliriz Ceylan: Feminist porno belki yle mmkn Aslnda zaten queer pornonun yapt eylerden biri de bu nesneletirmeyi farkl bir ekilde sorunlatrmak. Yani cinselliimi kullanp istediim zaman nesne, istediim zaman zne, hem nesne hem zne olduum bir hali yaratabilmek ve buna frsat vermek. Yani ben bir pornoda oynuyorum diye kt yola dm deilim, belki bunu tam da krmak iin yapyorum. Uzun uzun belgeselde anlatld nasl yapld, herkesin rzasn koyduu, sonradan istemediin yeri oradan kesebilecein, yorulduu zaman oyuncunun ara verdii, aslnda smr olmayan bir ey. Aslnda nasl tam da burada, bu ilikilerin alternatifliinde. Glkan: Benim queer teoriden ve bu tip pratiklerden rendiim ve bence feminist pornografik bir cmle var: Arzu nesnesi kendi arzusuna sahiptir ve onu nasl kullanacana ait btn tasarrufu ve nasl onunla halleecei kendisine aittir. Benim iin feminist ve pornografik olan bu.

469

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Pornografi ve Feminizm tartmasndan...

470

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

Kuzey: Bir saniye ncesine dn yok ite. te o saniyeden sonra btn hayatm deiti. Hepimizin hayat deiti. Btn kprler yakld. Herkes benden o gece vazgeti. (Kuzey Gney, 25. Blm)

Nkhet: Son yllarda diziler zerine de almalar balad fakat benim bildiim en iyi alma Feyzann Asmal Konak zerine yazd master tezidir. Feyzayla biz bu dizi hikyelerini konumaya o zaman baladk. Ondan sonra ben Sla zerine kk bir ey yazdm, rencimiz Melisa akmak Sla zerine bir master tezi yazd. Feyza imdi doktorasn Esra Erolun Evlen Benimle program zerine yapyor. Bugnk konumamz iin bir gn bir araya geldik ve konumay diziler nasl yaplyor/nasl yazlyor, neden beeniliyor ve sonunda da nasl eletiriliyor? diye blm halinde tasarladk. Ben Nasl retiliyor? zerine konuacam. Nasl beeniliyor? meselesini Feyza anlatacak. Nasl eletiriliyor ksmn ise ortak anlatacaz. Dizilerin nasl retildiine baktnzda be tane e var ve be tane de anlat var. Hikyeler , bei gemiyor, eler de bei gemiyor ve bunlarn eitli kombinasyonlar, permtasyonlar zerinden gidiyor. Feyzayla bu eler en kolay nasl anlatlr diye dndmzde tr, biim ve ierik olmak zere balkta dizileri snflandrabileceimizi grdk. Tr dediimizde edebiyatta da olan genre kavramna iaret ediyoruz: melodram,
473

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

komedi, polisiye gibi... Biim derken, hikyenin nasl anlatldna bakyoruz. Biimleri e ayrdk. Birincisi, Trkiyede olmayan, ngilizcesi series olan seriler: Bunlar, istediin zaman girip, bir blmn izleyebildiiniz, her blmnde bir olayn olduu ve o blmn sonunda olayn bir yere baland, yani son diye bir eyi beklemediimiz diziler. kincisi, ngilizcesi serial olan, Trkiyedeki dizilerin yaygn biimi. Bunlar, bir sene, iki sene sren, bu sre boyunca takip ettiimiz, hikyenin bir yerde zmlendii ve muhakkak bir sonu olan diziler. ncs, ngilizcesi sitcom olan durum komedisi. Bunlarn da sonu yok fakat seri biiminde olaylarn nereye varacan takip ediyorken, durum komedisinde iki, kii yan yana geliyor, bir salaklk oluyor, ona glyoruz. erik dediimizde ise, dizileri ak dizisi, mafya dizisi, dou dizisi, aa dizisi, tarihi dizi vs. diye snflandrabiliriz. Dorusal ve karmak anlatlar Trkiyede en ok ilgi gren diziler melodram trnde olanlar. Melodram, ahlaki bir elikinin zerine kurulu bir anlat biimi, bunu seyrediyoruz nk o elikinin zmn merak ediyoruz. Melodramlarda hikye genellikle dorusal bir anlat iinde zme kavuturuluyor. Biz olaylar nce bu oldu, sonra u oldu, diye takip ediyoruz. Bu melodramlardaki anlatlarn ieriinin eski Trk filmlerinden hibir fark yok. Ayn ekilde, genellikle zengin kz, fakir olan ya da tam tersi olan hikyeler anlatlyor. Bize hikyeyi izlettiren ey orada ahlaki bir elikinin olmas, birilerinin o normlar bozuyor olmas nk biz o bozulmay merak ediyoruz. Melodramlarda tabii ki iyiler ve ktler var fakat tpk Trk filmlerinde olduu gibi burada da iyinin neden iyi, ktnn neden kt olduunu hi bilmiyoruz. Baroldeki aktristi tanyorsak o iyidir. (Glmeler) Melodramlarda kullanlan dorusal anlat yerine karmak anlatlar kullanan diziler de var. Burada hikye daha komplike. Karmak anlatlar bu dz izgiyi, yi neden iyi? Kt neden kt? durumunu da bozdu. nk mesela karmak anlatya rnek olabilecek Kuzey Gney dizisindeki, Kuzeyde de grdmz gibi, iyi mi, kt m, ok da belli deil. Bir adan racon kesiyor, harbi delikanl ama fazla hzl kzyor, ok kolay tuzaklara dyor Karmak anlatlar ayn zamanda, zaman ve mekn algsyla da oynuyor. Srekli flash backler var, hatta mesela Son diye bir dizi vard, bu sene balad ve bitti, o dizi 2014te bitti. Yani ileriye de gitmeyi baardlar. (Glmeler) Dizi 1999la, 2014 arasnda gitti, geldi srekli olarak. Bir stanbulda, bir randa. Zaman

ve mekn algsyla oynad iin de siz hikyenin iine daha ok giriyorsunuz nk olaylar anlamlandrmaya alyorsunuz. Bu byle olmu, acaba ne olacak? Acaba bunu bundan m yapt? diye srekli olarak hikyenin iine daha fazla arlyorsunuz. Genelde bu anlatlar edebiyatta da var, okumaya ak ve okumaya kapal metinler arasndaki fark gibi. Bunlar da okumaya ak metinler. Hazal: Ezel ile bunu tutturdular mesela. Nkhet: Ezel mesela karmak anlatlarn Trkiyedeki en ba rneiydi. Ezeldeki hikye, zamansal olarak srekli bir ileri, bir geri gidip geliyor. Dolaysyla izleyiciyle hikye arasnda boluk yaratyor ve bu boluktan dolay bizim daha ok katlmmz gerekiyor. Gerekten daha ok merak ediyoruz. imdi bunlara rnekler vereceim. Tabii kimse Feyza ve benim kadar dizi seyredemeyecei iin neden bahsettiimizi bilemeyebilirsiniz. (Glmeler) Bu yzden popler olanlarn setim. Mesela Yalan Dnya Yalan Dnya tr olarak bir komedi deil mi? Ama ayn zamanda da biim olarak seri Sonunu merak etmiyoruz ama ediyoruz da, byle ara trler yaratyorlar. Biz orada Rzayla Denizin ak ne olacak diye merak ediyoruz ama dier yandan aslnda her blmde, telefon meselesi, zombi meselesi, iekleri kim yoluyor meselesi gibi bir meseleyi alyor ve bir blmde o meseleyi sonuca balyor. Avrupa Yakas da benzer bir hikyeydi ama bir sre sonra sonunu hi merak etmez hale geldik. Buna mukabil, yine komedi balamnda Akasya Dura var, izleyen var m? (Herkesten ooo sesleri ykseliyor ve glmeler) Benzer ekilde afak Sezerin oynad, Alemin Kral Bunlar da durum komedisi ve durum komedisine gayet uyuyorlar. Yani orada sonra ne olacak diye hi merak etmiyoruz, her blm kendi iinde tamamen kapal. Yalan Dnyadaki gibi bizi blmden blme tayan bir izlek yok. Polisiyede tabii ki Behzat ., Arka Sokaklar ve Hrsz Polis var. Arka Sokaklar bir seri, buna mukabil Behzat . hem bir polisiye, hem de ok ciddi bir karmak hikye Sonunu merak etmekten te, hibir ey anlamyoruz. Bu serilerde karakterler devam ediyorlar ve karakterlere olanlar ok merak etmiyoruz ama Behzat .de karakterlerin bana ne geleceini ok merak ediyoruz. Behzat .de dizinin esas konusu ahlak, Ahlak nedir, ahlakszlk nedir? gibi... Feyza: Melodram biraz daha eski bir tr. Radyo tiyatrolar ve ondan nce de romanlardan falan geliyor. Karmak hikyelerin hayatmza girii 90lardan sonraya denk dyor. Bunun dnyada eitli rnekleri var, bize ithal edilen ilk rnei ise Lost. kinci olarak, internetin ok yaygn olarak kullanlmasyla internet
475

474

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

dizi izleyicilii olutu ve bu hikyeler hayatmza girdi. Karmak hikyeler zerine alan aratrmaclarn bazlar Bunlar roman gibidir, romanlarda da flashbackler, flashforwardlar olur, btn karakterler ok derinliklidir ve o karakterleri anlamaya alrz, diyor. Bir dier grup da bunlar romana deil, video oyunlarna benzetiyor. Karmak hikyelerde, her ey ok karmak bu yzden de izleyici hikyeyi anlayabilmek iin zihinsel olarak ok byk bir yatrm yapmak zorunda. Tarihsel olarak da nispeten daha yeni hikyeler, bizde bunun ilk rnei Ezel. Bu karmak anlatlarn daha ziyade dardan gelen hikyelerin uyarlamalar olduklarn syleyebiliriz. Mesela Ezelin Monte Kristo Kontunun uyarlamas olduu syleniyor. Fakat uyarlama da olsalar senaristler bu hikyeleri yazabilmek iin birka farkl metinden faydalanyorlar. Bu durum ise hem senarist hem de izleyici asndan byk bir zihinsel yatrm gerektiriyor. Nkhet: Suskunlar da mesela Sleepersdan esinlenmi bir dizi. Dizileri internetten izlediimiz anda biz gittike dizi kompetan oluyoruz. Nasl facebook kullanmak bir maharet ya da bir alkanlk istiyorsa, dizi izlemek de ayn ekilde bir maharet gerektiriyor nk kodlar okumay reniyorsunuz. Bir sr kod var iinde ve siz kt bir ey olacak, iyi bir ey olacak, burada bitecek gibi kodlar artk izleyici olarak biliyorsunuz. Mzikten, renkten bu kodlar reniyoruz. Mesela Kuzey Gney hem melodram hem de aslnda ok karmak bir hikye. Bu yzden, Feyza bu dizinin bir blmn izleyebilmemiz iin hazrlad. Hikyenin ne olduunu bilmeyen var m? Katlmc (a): Ben tam bilmiyorum. Aslnda hikye ok eski Nkhet: Aslnda Kuzey Gney, Habil ve Kabil hikyesi. Kuzey kk karde, Gney byk karde. Bunlarn ikisi ayn anda mahalleye tanan bir kza, Cemreye k oluyorlar. Fakat Gney nce ald iin, kz ne yapar, ilk alana gider. (Glmelter) Kuzey bunu grnce kriz geiriyor, iiyor, iiyor. Gney itii iin kardeini kontrol etmeye gidiyor. Kuzey sarho sarho araba kullanyor. Gney, Kuzeyden direksiyonu alp bana geiyor fakat kavga etmeye devam ediyorlar ve Gney arabay kullanrken gen bir adam ezip, ldryorlar. Yani hikye son derece ncile gnderme yapan referanslarla dolu ve bu olay dizide neredeyse ilk gnah gibi ileniyor. Hikyeyi ve arka plann imdi ok hzl anlattm. Hazal: Kuzey suu stleniyor.

Nkhet: Btn hikye o zaten. Gney niversiteye gidecei iin Kuzey suu stleniyor. Kuzey drt yllna hapse giriyor, hapiste korkun eyler yayor, onu da gelgit reniyoruz, ona girmeyeceim nk ii baya bir komplike yapar. Hapisten kt zaman, Gney nianlanm olduu Cemreyi terk etmi fakat Cemrenin umurunda deil, nk o da Kuzeye k olduunu fark etmi, Kuzeye bunu aktrmaya alyor ama Kuzey racon ya, aabeyimin nianlsyla hayatta olamaz halinde ve aralarndaki ak byle bir gerilim iinde giderken Feyza: Bu sahneye geliyoruz. Aslnda bu karmak anlatnn zelliklerinden biri de aktarmann ok zor olmas. Kuzey Gney biraz melodramatik bir dizi, onun iin aslnda bu kadar anlatlabiliyor ama mesela ben Lostu ilk izlediim zamanlarda Bu Lost ne? diyenlere te bir ada var, deyip, kalyordum. (Glmeler) Anlatamyorsun. Aslnda karmak anlatnn zellii bu, Ezeli de anlatamazsn. Bu sahneyi gsterebiliriz. [Sahne gsteriliyor.] Nkhet: Burada ok nemli bir hikye var, Kuzey aabeyine inanlmaz bir hediye veriyor. Ona yaamn hediye ediyor ama tm dizi boyunca bu Gneye srekli hatrlatlyor. Annesi hatrlatyor, babas hatrlatyor ama o aslnda armaan falan deil, yle bir bor ki, Gney bu borla ne yapacan bilmiyor. Bunun zerine Gney de karlnda Cemreden ayrlyor, onu da armaan olmayan bir armaanla Kuzeye veriyor. imdi bu komplike bir hikye. Baktnzda Gney sinsi, kendi karna bakan, Kuzey de harbi gibi grnyor ve dizi o bildiimiz kartlklarla iliyormu gibi yapyor ama bu anlaty bozuyor da. Dolaysyla tam da o basitlii bozan, dzl bozan bir anlat var. Karakterler daha derinlikli, onlar merak etmeye balyorsunuz, btn bunlar grnce her ey o kadar siyah beyaz deili gryorsunuz. Benim zel merakm dou dizileri diye adlandrlan diziler, onlar da srayla yazdm. Bu kategoriye girecek diziler hangileriydi diye yle bir sralayacak olursam: lki, Akn Dalarda Gezer, hi izleyen oldu mu? Bu tamamen mitolojik bir hikyeydi. Sibel Cann oynad, Berivan vard. Beren Saatin ok yal bir adamla evlendirildii iin kafay yemi bir gen kz oynad ve onun ilk dizisi olan, Mahzun Krmzgln yapt Aka Srgn vard. Sonra Sla dizisi vard. Sla, Bir Bulut Olsam, Ak ve Ceza, Ak bir Hayal bunlar arka arkaya gayet gzel dnlebilecek diziler, nk aslnda hepsi Bu insanlar kim kurtaracak? sorusuyla ba ediyor. Me477

476

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

sela Slada, yerel aa var ama bu aa ODTde okumu, gelip, o kurtaracak onlar. Kurtarmak nedir? nsanlar airet balarndan koparp, bizim ok iyi bildiimiz anne, baba ve ocuklardan oluan ekirdek aileyi yeniden kurmaktr. Bir Bulut Olsamda bu ok ok akt. Bu dizide belediye bakan ve psikopat olu hikyesi vard. Belediye bakan ktnn teki, petrol kaaks, hep byle karanlk ilerle urayor, olu da psikopat ve amca kzna deli gibi k. Hazal: Sara hastas. Nkhet: Sara hastas bir taraftan da. Bu kz kt, kara kuru Krtlerden dardan gelen doktor (Engin Altan Dzyatan) kurtaryor, sarn ya o... Hazal: Doktor kydeki maynlar da temizliyordu. Nkhet: Evet. Ak Bir Hayalde ise kurtarcmz asker. Bir de bu yazn banda balayan Sultan var. Sultan ok ilgin bir olay Btn bu dou dizilerinde PKK ve sava uzak bir arka plan eklinde ilenirken, burada senaryonun ana meselesi halinde. Geen haftaki blmde Sultan, ehmuza Niye gittin? Niye on be yl hi ses seda karmadn? diye soruyor, ehmuzun cevab da Bilmiyorsun onlarn neler yapabileceini. Bana dediler ki sen artk ldn, hi kimseyi aramayacaksn, sormayacaksn, onlar iin de kt olur, senin iin de kt olur. Dolaysyla ehmuz, Sultan korumak iin on be yl yok olup, bir ocuk peydahlayp, geliyor Fransalardan. Bunlar arka arkaya okuyunca yle bir ey kyor: Geleneksel toplum, mitoloji, Akn Dalarda Gezer, her taraflar damgal kadnlar vs Yani bu hikyeler oralardan bugne byle getiriliyor. Feyza: Yl 2003 faland, Asmal Konak rgpte ekiliyor, yknn yazar Meral Okay yle demiti: Biz bu hikyeyi Mardinde anlatmak istiyorduk ama Mardinde anlatsaydk byle anlatamayacaktk. Asmal Konak da aslnda kurtarma, gelenekle yzleme hikyesi ama o zaman bir kurtarcyla dahi bu hikyeyi douda kuramayacaklarn dnyorlard. Sonra zamanla bu hikayeler Mardinde ve Diyarbakrda kurulabilir oldu ve Sultana geldik. Nkhet: Sultanda ok nemli bir ey oldu; ekim arabasn Diyarbakrl genler taladlar Buras Midyat deil, siz Midyata gidin, diye ama sonra ne yaptlarsa yine becerdiler ve dizi u anda Diyarbakrda ekilmeye devam ediyor ama adn deitirdiler. Senubendi dizinin ad, Senuben Diyarbakra zorunlu gle gelen insanlarn yaad bir mahallenin ad. Dizinin adn deitirdiler, Sultan oldu. Melodramlarda zaman ve mekan sreklilik gsteriyor, burada geree uygunluk aranyor. Hem izleyici tarafndan bu aran478

yor, hem de senaristler buna dikkat ediyorlar. Dekor mesela ok nemli, Aye nc bu dou dizilerinde kullanlan dekor zerine koskoca bir makale yazmt.1 En ok melodramlar seviyoruz nk Feyza: Btn bu hikyeler var, nk izleniyor ve beeniliyorlar. ok farkl biimler ve anlatlar denenmesine ramen aslnda en ok reyting alan, en ok beenilen ve en byk bteli diziler melodramlar. Tabii burada Neden beeniliyor? sorusu karmza kyor ya da gerekten beeniliyorlar m? Reytinglerin llme biimi de Trkiyede tartlan bir mesele. Ama artk bunlar internet sayesinde daha ak bir ekilde grlyor, insanlarn grlerini ve beenilerini ok ak bir ekilde ifade edebilecekleri alanlar var. Dolaysyla bu alanlar araclyla anlatlarn ok beenildiini biliyoruz. Neden beeniliyor? sorusuna ise birka cevabmz var: Birincisi bu diziler bizi bir yerden yakalyor. Bunu, grsellikle, bir mzikle, hikyesiyle, tandk aktrleri bakahramanlar yaparak salyor. Ve aslnda biz ilk blmden hatta fragmanlarn dnmeye balamasndan itibaren dizinin trn, hikyesini, neyi anlattn zaten anlyoruz. Dolaysyla melodramlar artmak zerinden deil de daha ok tandk gelme zerinden beeniliyor. Bunlarn yan sra bahsettiimiz o ahlaki normun bir ekilde bozularak balamas da bu hikyenin peinden gitmemize neden oluyor. Mesela bu, Binbir Gecede, Kuzey Gneyde de ayn ekilde ok belirgindir. En byk ahlaki atmay en bata, ilk blmde verir. Binbir Gecede anlatlan, ocuunun hayatn kurtarmak iin parayla bir gecelik iliki olur mu olmaz m? ki yl boyunca bunu izledik aslnda. Haziran Gecesi vard mesela, o da ayn ekilde ilk blmde ok byk bir atma kurdu ve biz sonuna kadar ne olacan merak ederek izledik. Dolaysyla melodramdan alnan keyfin en belirgin ksm bu merak duygusunda yatyor. Bir sonraki blmde ne olacak, bu atma nasl zlecek? inde yaadmz eitli gndelik ahlaki atmalarn biraz daha abartlm halini izliyorsunuz. Dolaysyla kendi hayatnzla ilgili bir ey buluyorsunuz: gerek hayatta o kadar kolay zlmeyeceini bildiiniz o ahlaki elikinin zmn izlemek ve o zmn tadn karmak gibi. Mesela Asmal Konaktaki akn, izleyici kendisi byle bir ak yaamay dnemeyecek de olsa, bir sr toplumsal norma galip gelmesi bir taraftan da izleyenin ok houna gidiyor, dolaysyla onu izlemek istiyor.
1 nc, Aye, (2011), Representing and Consuming The East in Cultural Markets, New Perspectives on Turkey,say 45

479

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

Asmal Konak izlediyseniz orada Seymenin annesi Smbl vard. Smbl, genliinde ona k olan baka bir aa (Ali) varken onunla deil, Seymenin babasyla evleniyor. Seymenin babas dizinin ilk blmnde lyor ve ondan sonra biz Alinin Smble akn izliyoruz ve zamanla Smbl de Aliye k oluyor. Benim izleyici aratrmama gre izleyicilerin en ok zerinde durduu hikyelerden biri buydu. Nkhet: Ama hangi izleyiciler olduunu da syle. Feyza: Kadnlar. Nkhet: Ve orta ya. Feyza: Aslnda her ya grubundan ve orta snf kadnlar bunu bir taraftan ok yarglyorlard: Bizde byle bir ey olmaz, iki erkek ocuunun annesi, byle bir konakta yaayan, Orta Anadoludan bir kadn k olamaz, olsa da iine gmer, byle ey olur mu? Bunu nasl gsteriyorlar? Bu hi gereki deil, zerine yarm saat konuup, ondan sonra ayn kadn, Ayy, Smbln ak ne kadar gzeldi. Ben de o yaa gelince yle bir ak yaamak istiyorum, diyordu. (Glmeler) Dizi izleminin iki tane zevkli ve keyifli yan var: biri dediim gibi kurgulanan ahlaki eliinin nasl zleceini grmek, dieri ise ahlaki bir yargya varmak. Dizi yeni bir ahlak kuruyor, diyor ki Ak, her eyi, her toplumsal normu Nkhet: Her yata Feyza: Ezer, geer. Dizi bunu bir norm olarak kuruyor. Ama izleyici bunu her zaman kabul ettii, rnek ald veya ok beendii iin deil, tam da bunu konumak iin beeniyor. Bunun komuyla, akrabayla, ele, dostla tartlabilir, konuulabilir olmas o keyfi uzatyor ve gndelie yayyor. Gndelik hayatta yaanan eitli deneyimler de bunun zerinden, buna referansla konuulabiliyor, tartlabiliyor. Dolaysyla dizilerin izleniyor olmas birebir o karakterle zdelik kurulduu iin deil ama kendi hayatn anlarken de, konuurken de, yaarken de eitli biimlerde dizilerde kendimize bir konuma alan bulabiliyor olmamzdan kaynaklanyor. Nkhet: Eskiden komuluk vard, bu hikyeler komulardan, duyulup, konuulurdu. Dedikodu denilen ey buydu: komunun hayat zerinden ahlaki normlar pekitirmek ya da biraz deitirmek. Peki, u anda ne oldu? Herkes apartmanlara tkld, komuluk bitti. Ne var imdi? Televizyon var. Sabah programlarnda bir sr gerek insann hayatn didikliyoruz, akam dizilerde uydurma insanlarn hayatlarn didikliyoruz... Feyza: Melodramn kendisinin bir norm kuruyor olmas da nemli. Bu norm da genelde duygularn her eyi yenmesi oluyor. Benim gzlemlerime gre izleyicinin en ok holand ey bu. Bunu ger480

ekten yaayabildii iin deil, hatta bunu bazen gerekten ok acmaszca yarglayabiliyor. Mesela yle Bir Geer Zaman ki dizisindeki Berrin karakterine yapld gibi: Berrin solcu bir adam severken bir oyun sonucu baka bir adam Berrini kendisiyle evlenmek zorunda brakyor. Bunlarn bir hayat oluyor, bir ocuklar oluyor, Berrinin sevdii solcu ocuk da kaak hayat yaarken dnyor, bunlar tekrar karlayor ve Berrin bir ekilde artk bir karar veriyor ve (aslnda kocas da onu brakmaya karar verdii noktada) evini, ailesini brakp, solcu adama gidiyor. Benim gzlemlediim zellikle orta ya st kadn izleyicilerden Berrinin yemedii hakaret yok. Nasl olur, nasl ailesini brakr, insan ocuu iin katlanr, deniyor. Btn bu hikyeler, yani ne yaparsan yap, aileni bozamazsn meselesi orada onlara bir konuma alan ayor ve onu konuuyorlar. Ancak norm tam olarak bozulmuyor, tam tersine ou zaman o normun bozulduu yerde izleyici onu konuarak daha da katlatrma imkan buluyor: Bu bizde byle olamaz, bu ancak masallarda, hikyelerde ve dizilerde olur, deme ansn yakalyor ancak bir taraftan da o duygularn normlar yeniliyor olmas, hikyesini ok da beendii iin o normu birazck bozabiliyor da. Byle bir alan ayor dizi ama ne tam olarak o ahlaki normu zyor ne de yeni bir ahlaki norm kurabiliyor. Ama ne bunda o hikye tek bana bir rol oynuyor ne de izleyici tek bana onu yarglyor. Dediim gibi, bunun zerine bir konuma alan alyor. Elimiz ite kulamz seste Feyza: Melodramlar aslnda bir taraftan da bir erkek eletirisi ierir; ok kafalar basmad iin bunlar ancak ve sadece kadnlarn izledii sylenir, aslnda yle deil tabii ki. Bu hikyeler, kolay izleniyor olduklarndan bunlar izlerken bir taraftan da kadna iini gcn yapma ans tanyor. ou kadn diziyi oturup, izlemez aslnda, sadece dinler. Bir taraftan iini yapar, ocua bakar, bulan ykar, tsn yapar, ben yle izliyorum mesela. Nkhet: Ben salonla mutfan arasndaki duvar indirdim, bylece i yaparken de izliyorum. Feyza: ou evde mutfakta da ikinci ya da nc bir televizyon daha vardr. O gndelik hayata elik eder ve bir taraftan onu dnr, onu izler, ondan keyif alr. Dolaysyla kolay ve tandk olan bu hikyeler hem ok fazla tartma alan aan hem de yaam alanna rahatlkla alnabilen hikyeler. Melodramlar aslnda erkekler de izliyorlar. Nkhet: Acayip izliyorlar.

481

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

Feyza: ok izliyorlar, tabii onlarn da ileri gleri oluyor. Ailece izleniyor bu melodramlar genelde ama karmak anlatlar interneti daha youn kullanan (byle bir aratrma yaplmad tabii, ben tahminler zerinden konuuyorum, nk bunlar daha ok yeni) daha gen izleyici izliyor diye dnyorum. Dier bir taraftan da izleyici olarak bu karmak anlatlara katlyor nk anlat bunu gerektiriyor. Flashbackler, flashforwardlar, meknlardaki kaymalar, hikyenin oluturduu boluklar, izleyicinin srekli o boluklar doldurmasn gerektiriyor ve aslnda alnan keyif de o boluklar dnp, doldurmaya almakla oluyor. zleyerek yayoruz Son on yldr younlukla kullanlan dizi film forumlar var, bunlar hem melodram hem de karmak hikye izleyicileri tarafndan kullanlyor. Ama zellikle karmak hikye izleyicileri, twitter, forumlar ve szlk siteleri zerinden, dizinin bir sahnesi zerine saatlerce tartlabiliyorlar. Dolaysyla bu iki anlatnn izlenme biimi asndan byle bir fark var ama tabii ki karmak anlatlar Trkiyeli izleyicilere uyarland iin melodramatik eler tayor iinde. Yani bu ikisinin i ie gemi trleri de var. Karmak hikyelerde de yine ok nemli ahlaki atmalar oluyor ve o atmalar yine konuuluyor. Bu atmalarda bazen dizinin kendi karaca yargy beklemeyip, tartyorsunuz: Kuzey mi hakl, Gney mi, Kuzey Cemreyle olsun mu, olmasn m, sevsin mi, sevmesin mi? diye bir sr tartma dnyor. Nkhet: Aside Yeter artk vuslat istiyoruz, diye haykran izleyiciler vard. Tabii ki yapmclar da bunlar okuyor ama okuduu zaman da illa izleyicinin istediini yapmyor. Haa, bununla ilgilendiler, biraz daha zerinde duralm, diyorlar. Feyza: Evet, aslnda yapmclar da, senaristler de bunlar okuyorlar, ama u da var ki, okumuyor olsalar bile, izleyici ou zaman onlarn okuduunu hayal ederek yazyor. Dolaysyla bazen anlatya konuuyor, Ya Kuzey neden byle yapt?, bazen de senariste konuuyor, Senarist niye byle yapt? Uurum diye bir dizi var, izleyeniniz var m bilmiyorum. Uurumda yurt dndan getirilip, burada seks klesi yaplan (seks iisi demiyoruz ona nk gerekten kleletiriliyorlar, bir bodruma tklyorlar ve oradan klar yok) kadnlarn oradan kma abas anlatlyor. Pnar diye bir karakter var, bodrumdaki kadnlardan biri, dars ile kontak kurmak neredeyse imkansz ama ok mcadele ediyor ve dardan alakasz bir kadnla, Pnarla iletiim kurmann bir yolunu buluyor. letiim kurulan bu kadn bir

ekilde olaylarn iine ekiliyor. Tabii ki kt adamlar Pnara ders vermek iin bir sr ey yapyorlar, bebeini drtyorlar ama Trkiyeli kadnlar seks kleliliine zorlayamyorlar, bunu sadece yabanc kadnlara yapyorlar. Bu yzden Pnara ikence edip yabanc kadnlar gstererek, Sen bunlar m buradan kurtarmay hayal ediyorsun? diye soruyorlar. Bu olayla ilgili izleyici yorumlar ok ilginti. Birka izleyici kendini Pnarn yerine koyarak, Bizim aresizliimiz Pnarn aresizlii, diyorlar. Pnar bodruma indii zaman aslnda senarist bizi bodruma indirdi, diyor, yani izleyici bazen kendini karakterin yerine koymayp senaryoyla ya da senaristle o karakter zerinden konumaya balyor. Nkhet: Bu ayn zamanda izleyicilerin izlemeyi ne kadar iyi rendiklerini de gsteriyor, kendilerinin aslnda kamera olduunun farkna varyorlar. Pnar oraya gtrmekle bizi gtrdler, derken, o grsel kodlar ok iyi zdklerini gryorsunuz. Feyza: Bu ok doru Ben Asmal Konak aratrmasn yaptm zaman izleyicilerin dizi zerine konumalarn ikiye ayrmtm: Birincisi, dizinin yani anlatnn iinden konumak. Bunu genelde Bu dizi gereki ya da gereki deil, o yle yapmaz, bu byle k olmaz, bizim toplumumuzda byle bir ey yoktur, eklinde yapyorlar. kincisi ise, bizim gerekliimizle, dizinin gerekliini kartrarak, birbirinin iine geirerek konumak: Ay kyafetler ne kadar gzel, Smbln ak ne kadar gzel, dedikleri noktada senaryoyu daha ak eden, yani bir kurguyla kar karya olduklarn daha ak eden bir konumaya geiyorlar. Gerek olamaz, diyerek yarglarken senaryoyu gereklikle eitlemesi gerekiyor ama beenirken de ancak kendi gerekliinden uzaklatrarak beeniyor. Senaryoyu, kameray, kostm, dekoru ak eden bir konuma tarz bu. Karmak anlatlarda bu daha da belirgin Kamerann nasl oynadn, senaristin neyi neden sylettiini vs. daha iyi bilen bir izleyici olmas gerekiyor nk zaten o anlaty takip edebilmesi iin daha byk bir yatrm yapmas gerekiyor. Dolaysyla kltrel anlatlarn nasl retildii, nasl beenildii ve izlendii birbirine paralel bir ekilde deiiyor ve dnyor. *** Dizilere ynelik eit temel eletiri var, basitletirerek syleyecek olursak: En yaygn eletirilerden bir tanesi Bu diziler kalitesiz, bir ey retmiyor ve rol model alnyor. Bizim insanmz ok cahil olduu iin bu hikyeleri rnek alyorlar, yani orada birisi intihar ediyorsa, gidiyor intihar ediyor. (Glyor) Orada birisi tecavz ediyor, br de gidiyor tecavz ediyor.

482

483

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

Nkhet: Habertrkte, bir feminist, bir senarist ve bir psikologun, ffet dizisindeki tecavz sahnesi zerine tarttklar bir program vard, ben de telefonla balandm. Ankaradan bir feminist de baland, Bu ffetten sonra ayn ekilde yedi tecavz vakas oldu, dedi. Yani bu tr sahneler dorudan rol model alnyor demek istedi, ama yedi diye rakam verdi, nereden biliyorsa. Feyza: Bu kt rnek tekil etme meselesine yapmc ve senaristlerin verdikleri cevaplar var. Biz halk neyi beeniyorsa onu veriyoruz, beenmiyorsa izlemesin, diyor. Bu da aslnda tam tersi ekilde, Trkiyede zaten byle tecavzler oluyor, biz de onlardan birini gsteriyoruz, demek. kinci eletiri, biraz nce sylediim, Bizde byle eyler olmaz, bizim aile yapmz buna uygun deil, dolaysyla bu hikyeler gerek hayat anlatmyor, eletirisi. Nkhet: Bu eletiri Smbl hikyesinde oldu ama esas Ak- Memnudayd hatrlarsanz. Bihterin kocasnn yeeniyle birlikte olmas gibi durumlar bizde olmaz. Ensest yok zaten bu lkede. Feyza: Buna karn yaync Siz yok diyorsunuz ama bunlarn hepsi gerek hayatta var, diyor. nc eletiri ise, bu diziler Gereki deil, demek. Yaync da buna karlk diyor ki Zaten bunun hepsi kurgu, gereki olmak zorunda deil. Bunun da en byk rnei Muhteem Yzyl. (Glmeler) Nkhet: Senaristlerin bunlara cevaplar, Kiiler zdeleiyor mu, karakterle rol modeller oluyor mu? eklinde deil. Onlar, Gerekidir, kurgudur, kurgu deildir, gibi daha dz cevaplar veriyorlar. Feyza: Diziler ile ilgili ben daha muhafazakr eletiri rneklerine baktm. Yeni afak Gazetesinden Sema Karabyk bir yazsnda2, ocuklar Duymasn dizisindeki kahvehanenin duvarlarnda mayolu kadn fotoraflar olmasn eletirmi. Dizinin hem senaristi hem yapmcs olan Birol Gven ise bu fotoraflar hi fark etmemi ve bu yazya cevaben de Ben onlar hi fark etmedim, diyor. Onlar muhtemelen sanat ynetmeni oraya koyuyor ve gerek bir kahvehane havas olsun diye byle yapyoruz, diye de ekliyor. Yeni afak Gazetesinde bunu yazan Sema Karabyk da Hayr, bunun geree uygun olmas deil, bizim evlerimize kadar giren bir kahvehanenin, ocuklarn izlemesine uygun olarak kurgulanmas gerekir, diyor. Dolaysyla, Birol Gven Bu kahvehane Trkiyede byledir, diyor, Onun iin biz gerei temsil ediyoruz, sonra br de diyor ki, Hayr, gerei deil, doru olan
2 Karabyk, Sema , (29.03.2012), Bizim Dizide yle ey Olmaz!, Yeni afak http://yenisafak.com.tr/yazarlar/?t=29.03.2012&y=SemaKarabiyik

temsil et. Dolaysyla bu eletiriler birbirine konuan eletiriler. Aslnda izleyen, izlemeyen herkes bu dizilerin rettii o konuma alannda konuuyor. Nkhet: Ben de mesela feminist sitelerdeki dizi eletirilerine baktm, i blmmz ok iyi deil mi? (Kahkahalar) zellikle Fatmagln Suu Ne zerine neler sylendiine baktm. Mesela bir tanesi, Fatmagl susarak tecavz kabul ediyor, diyor. Dizinin tamamn izlemeden birka blmne bakp Bu diziler tecavz fanteziye dntrm vaziyetteler, diyorlar. Gerekten de baktnz zaman getiimiz k Fatmagln Suu Ne, ffet ve Koyu Krmz diye tane dizi vard ve bunlardan ikisinde (ffet ve Fatmagl) tecavz konusu vard. Koyu Krmzda adam kadn para iin karyor, muhtemelen hibiriniz seyretmemiinizdir. zg Namal oynuyordu ve kendini karan adama k oluyordu. Bu dizilerden ikisinde kadnlar tecavzcsne, birinde de kendini karan adama k oluyorlar. Feministler bu diziler araclyla tecavzn fantezi haline dntrlmesini eletiriyorlar. ok gereki, nk btn kasaba Fatmagle kar dnyor, diyorlar, yani feminist eletiri de ayn slupla (gereki mi deil mi, olan m olmas gereken mi?) dizileri eletiriyor. Evet, kasaba Fatmagle kar duruyor, bu gereki ama olmas gereken bu mu? Fatmagle susup, oturmak dyor, otursun alasn m Fatmagl? diye eletiriyorlar. Bir kere feministler de, ke yazarlar da bir diziyi batan sonra izlemiyorlar; iki, blm izliyorlar, hlbuki deminden beri anlattmz ey nedir? Burada bir kurgu var, bir anlat var. Orada anlat zaten bir normun bozulmas ve o normun bozulmasndan sonra o normun yeniden nasl kurulduunu izleyerek biz buna balanyoruz dedik. Yani norm olduu gibi yeniden kurulabilir fakat deitirilerek de yeniden kurulabilir ki bu ok zor. Dolaysyla diziyi batan sona izlemek lazm Nitekim Fatmagln Suu Ne dizisi Fatmagln Benim hikyem bitti ama N.ninki devam ediyor, Fethiyede devam ediyor, szleriyle bitirildi. Fatmagl ilk sezonda alad, ikinci sezonda sadece konutu. Devaml konutu, artk yle susmak falan yok. Hatta sonunda hikyesini bir gazeteciye anlatp, kitap bile yapt. Dolaysyla bu dizileri batan sona izlemeyen feministler veya Mslmanlar, hi fark etmez, anlk bir sahneyi ele alyorlar ve onun stnden bir eletiri getiriyorlar, hlbuki kurgusu ok daha sabr isteyen ve daha karmak bir ey. Dizinin bittii yerde izleyici konumaya balyor Nkhet: En byk problem de bu rol model meselesi; insanlar

484

485

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

izlerken karakterle zdeleiyorlar m, zdelemiyorlar m? Bizim iddiamz, byle bir karakterle zdeleme hibir zaman yok, karakterle oynamak var. Karakterle kendini dnmek, kendini anlamak var. Nasl ki eskiden, komu kadnn dedikodusunu yaparak Ben iyiyim, onun usu kt, diyorsak imdi de karakter zerinden bunu sylyoruz. Dolaysyla televizyon izlemek bir renme sreci deil. zleyiciyle karakterler arasnda bir mesafe var. zleyici pasif deil, diziyle srekli bir diyalog ierisinde. Mesela dizi bittii zaman ve bir ahlaki yarg yapld zaman, Feyzann dedii gibi,Dizinin bittii yerde izleyici konumaya balyor. ok doru bir tespit bu, nk izleyici dizinin at o yolu takip ediyor. Dolaysyla bizim grdmz ey yle: Kadnlar bir ekilde bu diyaloa girerken unu yapyorlar: Bu karakter yle bir ahlaki elikiyle kar karya olunca byle bir seim yapt, bir karar verdi, bunu yapt ama ben onu yapmadm. Mesela Berrin gitti Ahmetle evlenmeye karar verdi ama Ben zinhar byle yapmazdm, deniyor. imdi bu noktada unu sormamz lazm: Gerek hayatta insanlar bu kadar ok karar verebiliyorlar m? Sosyolog olarak diyoruz ki, Binlerce karar verme alan yok, bir sr mecburiyetle kar kayasn, fakat izleyici Ben ondan yle farklym, dedii zaman, kendi mecburiyetini seime dntryor, Ben onu semedim, diyor. Kendini daha iyi hissedebilmek iin Ben daha baka bir ey yapabilirdim ama bunu setim, dolaysyla ben daha ahlakl bir insanm, diyor kendi kendine. Yani bir anlamda diziler araclyla kendi mecburiyetini merulatryor. Bir kere Fatmagln Suu Ne, tamamen ilahi adalet nosyonu zerine dayal. Bir sr insan zaten yolda telef oluyor, hukuki bir ceza yok ama kazalar var, Vural vuruluyor... Feyza: Vuraln ailesi yok oluyor. Nkhet: Evet Vuraln koskoca ailesi yok oluyor. Mustafa neredeyse intihar edecek hale geliyor, iyiler dllendiriliyor, ktler cezalandrlyor. Feyza: Ama tabii ben de mesela bir izleyici olarak son mahkeme sahnesine kadar Kerim bir ceza alsn, diye bekledim. Ben de durduum yerden baka bir son bekliyordum, dolaysyla hibir zaman tek bir son yok. Aslnda baktmzda Fatmagl tecavzcsyle evlendiriliyor. Dizi tek bir sz sylemiyor. Bir taraftan gerekten tecavzcsyle evleniyor, bir taraftan ak onu tedavi ediyor, bir taraftan Kerim tecavz etti mi, etmedi mi? sorusunu ve bununla balantl olarak tecavzn ne olup, olmadn tartyoruz; yapt tecavz mdr, sua itirak mdr? Hem dizide mahkeme tartyor, hem de biz hayatmzda sada solda tartyoruz, bir taraftan da izleyici baka sonlar da yazabiliyor ve o
486

sonu bekliyor. Kendi yazd son mu olacak yoksa baka trl m olacak diye merakla bekliyor. Feminist eletiri aslnda bu dizileri en ok izleyenlere dnp, bakmak yerine, en sansasyonel sahneyi alp, onun zerine eletirisini kuruyor ve dolaysyla bu iki yllk izleme deneyimini tek bir sahneye indirgemi oluyor. Mesela bu Fatmagln en ok tartld konu, tecavz sahnesinin internette bilmem ka bin kere tklanmasyd. Nkhet: Hap attk, patladk, Fatmagle rastladk, Fatmagln suu yok, biz onu Bihter sandk. Bu ite Ankaragc taraftarlarnn slogan ve byle balyor mevzu. Feyza: u da nemli; Fatmagl tecavze urad diye Trkiyede tecavzler artmyor, byle bir ey yok. Erkeklerin bunun zerinden iddetin biimlerini arttrmalar mmkn, ama Dizilerde tecavz edenler olduu iin tecavz oluyor, dediiniz zaman btn o ataerkil iktidar ilikileri yok saym oluyorsunuz. Sanki baka bir ey yok Nkhet: Sanki yle bir dnyada yaamyoruz. Feyza: Bu tr bir yaklam, dizileri izlemezsek kt eyler yaamayz gibi bir yere getirebiliyor. Dolaysyla Fatmagln Suu Ne, zleyicinin Suu Ne?ye dnyor. Btn bu olaylar zaten yaanyor ve btn bunlar tek bir nedenle deil ataerkillik iinde bir sr nedenle yaanyor. Bu hikyeler bunlar cezalandryor olabilir, zyor olabilir, baka bir norm kuruyor olabilir, var olan normu katlatryor olabilir. Mesela Ak- Memnu bunun ok nemli bir rnei, iki sezon biz bunu tarttk, hem muhafazakr eletiri bunu yapt, hem feminist eletiri bunu yapt. Ama sonunda ne oldu? Bihter ldrlerek cezalandrld. Ama br taraftan da Behlln mezar banda bir konumas vard, bence esas zm noktas oydu: Herkesin gidecek bir yeri vard. Ben bunu gremediim iin senin yannda olamadm, dedi Bihtere. Dolaysyla Bihterin btn toplumsal normlar iindeki aresizlii orada ak edildi. Yani hikyeler aslnda hibir zaman tek bir okumay da dayatmyor, birka ekilde de okunabilirler. Bir taraftan da bu hikyeler ok dnebilir, dntrlebilir, iyi hikyeler yazld zaman hakikaten bunlar iyi tartma alanlar aabilir. Nkhet: Rol model meselesi zerinden dizileri eletireceksem, bunu u ekilde yaparm: Bir tanesi daha nce bahsettiim, diziyi izleyenlerin, dizi karakterlerinin hayatlar zerinden kendi hayatlarndaki mecburiyetlerini seime dntryor olmalar. Dieri ise senaryonun psikoloji ile ok ilgin bir i yapma biiminin olmas. Trkiyede sosyal bilimler psikoloji stnden anlald. 1999 depremi olduunda, biz niversiteyle Glcke gittik, herkes Psikolog musunuz? diye soruyordu. Hayr, sosyologum,
487

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

dediin zaman Hmm yapyorlard. (Glmeler) e yarayan bir sosyal bilim varsa o psikolojidir, sosyoloji ne ki? Ayn ey bu dizilerde de yaplyor, karakterin derinlii srekli olarak yine o psikoloji diskurunu gndeme getiriyor. Dolaysyla karakterlerin bir sr davrannn psikolojik bir arka plan varm gibi duruyor ekranda ama aslnda yapt ey bir sr toplumsal normu, toplumsal miti, efsaneyi aryor olmas. Mesela Kuzey harbi delikanlysa burada da grdnz gibi toplumsal bir mit var, gerek hayatta byle harbi delikanllklar m var? Bu bir mit ama Kuzeyin karakteri olarak veriliyor, bunun karlnda Gneyin sinsilii dayatlyor. Bunlarn aslnda toplumsal olduunun stn rtp, psikolojikletirerek bireyselletiriyorlar. Dolaysyla orada yaanan olaylarn toplumsalln kaybedip, bireysel sorunlar haline getirilmesi sz konusu. Hem toplumbilim asndan hem de feminizm asndan bence bu dizilerdeki en nemli problem byle bir ey. Arada bir bu toplumsal norm ak ediliyor: Ben Cemreden senin iin ayrldm ama sen bunu hayatta yapamayacaksn. Bu bir toplumsal norm, onu ak ediyor ama at diye bunu Gneyin sinsilii ve ktl diyerek bir yere kapatyoruz. Bir yandan ak ediyor, bir yandan stn kapatyor. Feyza: En kritik soruysa u: Btn bunlar olurken izleyici bunu neden beeniyor? Herkes iddet sevmiyor ama iddet ok temsil ediliyor, bu nasl oluyor? Bir eletiri yaplacaksa veya kar pozisyon alnacaksa onu izleyen kadnlara dnp, onlar da grerek bunu yapmak gerekiyor. Hazal: Neden beeniliyorun yanna kim neyi beeniyoru da ekleyebiliriz. Hangi izleyici gruplar dizilere gre nasl dalyorlar? Ben hi dizi izlemem ki (!) Feyza: Bildiiniz gibi Trkiyede kimse dizi izlemez aslnda (!) Kime sorsanz dizi izlemiyordur. Geen gn bir arkadamla sohbet ediyorduk, hi dizi izlemediini syledi ama ardndan en az sekiz dizinin konusunu anlatt. Benim izlemediim dizileri izlemi. Dolaysyla dizi aslnda izlemesen de konusunu bildiin bir ey, ok tartlan bir ey. Nkhet: Ve tabii ki dizi izlemek kmsenen bir ey. Feyza: Bir blmne baktm, geerken baktm, anneannem izlerken gzm takld, diye konuulur hep. Katlmc (d): Peki, bu utanma neden kaynaklanyor? Neyi aalyoruz? Geerken baksak bile neden rahatsz bir durum olutu-

ruyor acaba? Nkhet: nk dk bir stats var, dk bir elence biimi. Sinemaya gitmek veya tiyatroya gitmek gibi deil de modern dnyann alt tabakasnn megalesi. Cahiller, hayatta baka yapacak ii olmayanlarn ve tabii en kts ie yaramaz ev kadnlarnn izledii bir ey. Feyza: nk popler kltr aalamak, stnlk kurmann arac olmu hep. Trkiyenin adalama hikyesinde de ayn durum sz konusu. Srekli biri dierinin tkettii kltrel formu aalayarak farkn koymaya alm. Bu hem snfsal, hem modernleme / Cumhuriyetle alakal, hem de cinsiyeti bir ey. Nkhet: te yandan da bu popler kltr rnlerine bakmadan Cumhuriyetin kendisini bile anlayamazsnz bence. Modernliimiz ak zerinden kuruldu Esen: Sadece dizilerde deil, romanlarda, sinemada reticisi feminist de olsa akn hikyenin srekli odanda olmasn nasl yorumluyorsunuz? Gerek hayatta Kuzey gibi bir delikanl olmad gibi gerek hayatta byle bir ak da yok ama akn bu ekilde ileniyor olmas insanlarda nasl bir etki yaratyor? Nkhet: Niye ak seiyorlar ve biz bununla nasl ba ediyoruz? nemli bir soru, nk biz modernlii ak zerinden rendik. Namk Kemalden itibaren bizim modernliimiz ak zerinden kuruldu. Halide Edipin Kalp Arsnn mehur giri sahnesi vardr, sahne diyorum nk sahne gibi anlatyor. Subay Hasan ve Zeyno, Gksuda karlayorlar, birbirlerine bakyorlar ve nedense ikisi de sandaldalar, balyorlar krek yarna. Birbirlerini geemiyorlar. Yani modern kadnn, modern erkek kadar iyi olacan bu ekilde anlatyor roman. Onu yapamam, bunu yapamam, diyen eski kadn deil, yeni kadn olduunu bu ekilde anlatyor ama yeni kadn ak yznden kadnl seiyor. Yani toplum onu o hale getirdii iin deil, o kendi duygusu yznden, ak uruna kadnl kabul ediyor. Trkiyedeki btn romanlarn, zellikle 1877den 1960larn sonuna kadar, Trkan orayn asiliklerini falan dndmzde, gl kadnlarn ak hep bir zorunluluk olarak kabul ettiini grrz. Bu dizilerde de ayn ey var. Bizim en iyi bildiimiz hikye bu olduu iin habire bu seiliyor. Tamamen Trkiyedeki melodram geleneinin kurulma biimiyle alakal. Peki, biz bunu nasl yayoruz? Biz de srekli olarak aklarmz bu anlatyla karlatrarak yayoruz. 95lerde falan Ak ve Milliyetilik diye bir ders verdim ve derse yle balamtm: Biz

488

489

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

kendi aklarmz nasl yayoruz? Hadi bakalm bunu konualm. Ve anlattlar, anlattlar, anlattlar, ben de anlattm ve ondan sonra bu romanlar anlattm ve Bakn, ne kadar rtyor, dedim. Dolaysyla bu, rol model olarak almak, zdelemek falan deil, kadnl yle renmi olmann etkisi var ve bunun bir tarihi birikimi var, bu da ok ar bir birikim Boazii Sosyolojiden Belgin Tekenin3 ok gzel bir makalesi vardr, stanbulda kadnlarla ayr, erkeklerle ayr olmak zere otuz kadar evli iftle konuuyor. Bu grmelerde bir sr kadn Ben dndm, tandm, grc usul evlilii aktan daha gvenli bulduum iin setim, nk ailem karacak, bir ey olursa ben onlara havale edebilirim, diyor. Dolaysyla geleneksel olduu iin deil, mantkl olduu iin kadnlar o anlaty reddedebiliyor. Ak, modern cumhuriyeti Trk kadnnn kurucu esi olduu iin bu hikyelerin hepsi ak zerinden anlatlyor. Son iki, senedir Ezelle birlikte de yeni formlar deneniyor. Ezeli ilk bata seyretmemitim, sonradan takldm, nk ben de ak hikyesine ne oluyor? diye bakarak baladm. Bir sr hikye arasndan ak hikyesini semeyi tercih ettikleri iin deil ak, modern, cumhuriyeti Trk ailesini kuran bir ey olduu iin hikyede merkezi bir yerde duruyor. Baka memleketlerde baka hikyeler var, Amerikaya gidiyorsun, orada da bireysellik hikyeleri var. *** Feyza: Bir yandan da bir sr hikye var aslnda, bir haftada ka dizi oluyor? Bu hikyelere bir senaristin ya da bir yapmcnn seimiymi gibi bakabiliriz fakat bu kiilerin elini, kolunu balayan bir ey var: reyting. Dolaysyla aslnda senaristin seimlerinin ok az etkisi var. Evet, bu bir piyasa bir taraftan da ama bir dizi neden beeniliyor ve seyrediliyor? Reytingler hangi hikyelere neden yneliyor? Mesela sezon banda balayan ama 5. Blmde biten bir sr dizi var? Nkhet: Bir mr Yetmez mesela. Gzel diziydi hlbuki. yle biten diziler de var. Mesela ben Kuzey Gneyden de ok korktum. Kvan Tatltu olmasa o diziyi de beenmiyor insanlar, yava buluyorlar. Aslnda dizi gndelik hayatn ritmine ok daha yakn. Mesela bir blmn sonu bir patlamayla bitiyor, ondan
3 Tekce, Belgin, (2004), Paths of Marriage in Istanbul: Arranging Choices and Choice in Arrangements, Ethnography vol 5(2), s: 173-201, London

sonra gelen blm de o patlamann gndelik hayattaki etkilerini, yuvarlann, kk kk, tam da o gndelik hayatn ritmiyle yourarak gsteriyor. O yzden herkes Bir ey olmuyor, diyor. nk tesadflere o kadar ok altk ki! Ben de tam tersine, Kuzey Gneyin, o hibir ey olmama halini beeniyorum nk o sokaklarda sat yapmak ne demek, ie gitmek ne demek, tm bunlar gsteren bir dizi. Feyza: Kuzey Gneyde u da ok ilginti: lk bata Cemreyi beenmedi izleyici. Bunu bilmiyoruz ama izleyici bunu yle yorumluyor, internette okuyorsunuz: Cemre beenilmedi diye, Merve Boluurla anlatlar, Zeynepi soktular diziye. Zeynep ok n plana kt, Cemre birka blm geri planda kald ve biz hep onu izledik. Bu Cemre diziden kacak diye haftalarca konuuldu, sonra Cemre tekrar diziye dnd, bu sefer Zeynep geri plana itildi. Byle gelen tepkilere gre senaryoyu deitirebiliyorlar, nasl beenilecek, nasl tutacak diye, hikye de dnyor. Trkiyede diziler yirmi blm, otuz blm senaryosu yazlp, ekilmiyor, on blm hazr oluyor, on blmlk anlama yaplyor, tutarsa devam ediyor, tutmazsa devam etmiyor. Nkhet: Dolaysyla mesela Kuzey Gneyi izleyenler Cemre mi, Zeynep mi? diyorlar. Byle bir konuma balyor. Kuzey sevecek mi Zeynepi, Cemreyi unutacak m? Biz hangisini istiyoruz? Hlbuki son sahnede grdnz ki yle bir soru yok aslnda ama onu sonuna kadar saklyorlar. Algn: Yaynlanmaya baladktan sonra ortasnda kesilip, kaldrlan diziler stne bir ey sylemediniz. Mesela Bu Kalp Seni Unutur mu? vard, Kasaba vard. Nkhet: Evet, Alevi dizisi diye kaldrdlar onu da. Bir mr Yetmezi de kaldrdlar. Feyza: Bu Kalp Seni Unutur mu iinse siyasi nedenlerle bitti diye tahmin ediyoruz, yle syleniyor. Onun dnda Alevilikle ilgili olan hikyelere gelince, Krt dizileri var ama Aleviler ile ilgili olanlar hep yarm kalan diziler, pek temsil edilmemi bir konu. Hazal: Bence Krtln kodlar daha net. Krt demeden Krtlk zerine bir sr sylem retilebiliyor. Nkhet: O sylemlerde de uzlalabiliniyor, hlbuki Alevi sylemlerinde anlama yok. Hazal: Mesela Kasabada cem yapyorlard. Feyza: O ana kadar Alevi dizisi olduunu anlamadk. Nkhet: Bir mr Yetmez neden kalkt bilmiyorum. Bir kadn var, kadnn evini yakyorlar, kocasn ldryorlar ve ocuklarn karyorlar. ki tane olan ocuu Bu olan ocuklarnn yllar sonra karlamalarn gryoruz, biri polis olmu, br de maf491

490

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

yann yannda bym, mafya olmu. Dolaysyla yine Habil Kabil hikyesine dnme potansiyeli vard. Feyza: Bu sene en ok tarttmz konulardan biri de RTK ve RTKn karmalar. Ben nceden bu ekilde yaplan dorudan bir mdahale hatrlamyorum. Nkhet: Behzat . mesela. Feyza: Blent Arn kp, dorudan dizi hakknda konuuyor. Byle bir ey daha nce grmemitik, hatrlamyorum. Dolaysyla bir hikyenin ortaya knda etkili bir sr aktr var: Devlet, senarist, izleyici ve hikye hepsinin kolektif almas olarak ortaya kyor ve bunlarn hepsi bir taraftan da birbiriyle kavga ediyorlar. Nkhet: Ayrca ne kadar reklam ald var. Reyting bu aslnda. Feyza: Dolaysyla dizilerin ortaya k srecinde bir sr etken var ama btn bu tartmalar ayn zamanda da iktidar atmas. zleyicinin de, devletin de kendini popler alanda en ok gsterdii bir dnemdeyiz. Mesela bu diziler twitter zerinden i yapmaya baladlar ve bu senenin hikyesi bu. Kuzey Gney yaynlanrken twitterdan alt yazlar geiyor. Cemre bir twitter kullancs ve btn duygularn ak ediyor, biz Cemrenin akn aslnda biraz da twitterdan rendik. Ama ilgin olan u; siz twitterdan dizi karakteri olan Cemreye cevap yazabiliyorsunuz, Cemreyi takip edebiliyorsunuz vs. Hazal: Bir karakter olarak var yani... Feyza: Var, yayor yani. Bir dier eyi de Uurum dizisi balatt, hashtag denen mavi bir etiket yaynlanyor dizi ekrannda ve bu etiketler zerinden twitterda yazyorsunuz. O etiketi siz kendi twitternza koyarsanz etiket altnda sren tartmay takip edebiliyorsunuz ve sizin yorumlarnz oraya ekleniyor. Dolaysyla ben mesela Uurumu izliyorum, ayorum twitter, o etikete tklyorum ve o gn izleyiciler ne konumu hepsini grebiliyorum. Dolaysyla katlm dediimiz ey kendini at. Literatrde buna izleyici katlm deniyor. nceden medya almalarnda izleyiciyi pasif ve aktif gren ekoller vard. imdi ise pasif veya aktif demiyoruz, katlmc diyoruz. Yani izleyici metni okuyan deil, reten znelerden biri haline geldi. Dolaysyla u anda devlet de, senarist de, izleyici de ok ortaya km durumda. Katlmc (f): Bu dizilerdeki erkek karakterlerin, zellikle dou dizilerindekilerin ok tutuyor olmasn, bu kadar sevilmesini neye balyorsunuz? Seymen falan, gen kzlarn hayallerini sslyor. Orada grdmz, kendimizle zdeletirdiimiz nasl bir zlem? Nkhet: te orada o baklavalar ok nemli. (Kahkahalar) Slada Boran Aa ha babam gmlek karyor aynann nnde, baklavalar
492

baklavalar. (Kahkalar devam) Ben Boran Aann baklavalar zerine bir makale yazmtm, Feminist Yaklamlarda kt. Baln da Kurtlarla Danstan esinlenerek Krtlerle Dans4 koymutum. Bahsettiim Cumhuriyet ideolojisinin kurulma hikyesi adamlar stnden anlatlabiliyor. Cumhuriyette neydi? Yeni adam, modern olacak, evine bakacak, karsna bir alan tanyacak ama ayn zamanda da onu koruyup, kollayacak. Ben yle dnyorum: stanbulda bu mekanlarda adamlar artk karlarn ne koruyup, kolluyorlar ne baka bir ey yapyorlar. Kendi aile deerleri, akn deeri falan kalmadka insanlar o dizilerdeki adamlara bakar hale geliyorlar ve bir de en yakkl adamlar bulup, oraya koyuyorlar. Onlar Cumhuriyetin erkek modeline de ok uygunlar, onun iin o hikyelerde bu adamlar var ama bakn karmak hikyelerde artk bu adamlar yok. Yani karmak hikyeler ayn zamanda o adamlar da bozuyor. Mesela Behzat .nin Cumhuriyetin istedii aile babas, adam gibi adamlkla alakas yok. Bir de tabii ki reyting meselesi var, sen imdi oraya ok iyi oyuncu diye karizmas, bilmem nesi olmayan bir adam koyarsan ka kii seyrediyor ki? Feyza: Bir de tabii bu popler kltr. Aslnda hepsini birlikte sylemek lazm. Nkhet: Hepsi bir arada Feyza: Eletirilerden biri de: Bu tketim toplumu, bunlar hep tkeniyor, hibir kalcl yok. Hakikaten de yle, bu acayip bir piyasa ve bir jn belli bir sre gidiyor, ondan sonra yok oluyor Katlmc (g): Fatmagln Suu Ne dizisinde bir yenge karakteri vard, tavrlar ok rahatsz edici olmasna ramen en yksek reyting alan oyunculardan biri olduunu, reklamlar bile ona gre ayarladklarn okumutum, bunu neye balayabiliriz? Nkhet: Bir kere birok dizide o karakter var aslnda. Nedir o karakter? Frsat, kt, yal kadn. Daha orta yal kadnlar entrikac, dedikoducu falan oluyorlar. Masumiyetin karsnda, Fatmagln masumiyetinin karsnda kuruluyor o karakter. Fatmagl dizisinde ebe nine karakteri ok iyi, her eyi anlayan ama izleyici asndan skc bir karakterdi ki bence millet birazck Yeter! dedii iin, o yengeye yneldi. Yenge habire dekoltesiyle, yrme biimiyle falan norm kryordu. Orada artc olan, yengeyi kurtarmalar olurdu ama yengeyi batrdlar. Dolaysyla tam da beklediimiz ey oldu. Bylece oradaki ahlaki deer yargs olduu gibi kendini yeniden retti ama hikyede bir nefes alma yeri vazifesi grd.
4 Sirman, Nkhet, (2007),Krtlerle Dans, Kltr ve Siyasette Feminist Yaklamlar, say 2 http://www.feministyaklasimlar.org/magazine.php?act=viewall&cid=79

493

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

Algn: Tatminsizlik simgesi olarak da gsterildi. Nkhet: Aynen. Btn orta yal kadnlar, genellikle btn dizilerde tam da byle resmediliyor. Feyza: u da olabilir: Fatmagln suu yok, hepsi ona destek oluyor, sanki Bu kadar da olur mu?yu krmak iin, yenge bazen izleyicinin azyla da konuuyordu. Tam da insann aklndan geeni, iinden geeni byle syleyiveren bir karakterdi, onun iin biraz da komplike bir karakterdi, kty temsil ediyordu ama esas ktler dier adamlard. Mesela u da var: Bir yerde dayak yedi bu kadn. Nkhet: Eski sevgilisinden. Feyza: O mesela korkun bir eydi nk btn izleyiciler twitterda Oh olsun! yazdlar. Hepimiz dvm saylrz. Dolaysyla o alan ayordu. Btn o ataerkil normu ak eden ve aslnda o zmlerin o kadar kolay olmadn da gsteren bir karakterdi. Hazal: Bir de edebiyatta falan da kt yenge ya da onun muadili kskan teyze var. Esas kz zaten iyi ve gzel olmak zorunda, bir de anne ya da ana karakterler var dolaysyla ortada bir yerde kalm ama uzaktaki dman da deil, tam kt kadn da deil, ailemizin iinde, bize en yakn olan ve bizim kt olmamz isteyen bir kadn yenge figr. Btn hikye de onun tatminsizlii ve srekli daha fazlasn istemesi zerinden kuruluyor. Nkhet: Aynen yle. Tabii ki bunun abartl hali o yenge, hepimizin aslen bildii bir karakter. Bu da bildiimiz anlatlarn iinde olan bir hikye. Dnsenize, evlendirildiinde kz alp, gerdek odasna sokan yengedir zaten. Daha ne olsun? O rol yapan yenge kendi erevesi iinde en gereki zm de bulmutu. Kendini de Fatmagl de kurtaracak, yani herkes iin bir zm bulmutu, Fatmagl sadece kendini kurtard, onlar brakt. br taraf da grebilmek mmkn. Feyzann syledii, nemli bir ey var: Seyircinin sesi ne zaman ve nerede belirecek dizilerde o da ok belli deil ve bu da ok ilgin bence. Algn: Ama ite, izleyicinin neresini kayorlarsa orasn patlatyorlar sonunda. Ve seyirci de o patlamayla patlyor. Nkhet: Evet. Dvnce oh, dediler. Katlmc (f): Yengenin ad Mukaddesti sanrm, o dayak yedii gn hatrladm fakat kadnn durumu iler acsyd. Aslnda yaad bir trajedi, ak uruna, bir adamla kaamak yapt diye, btn bunlara Oh ne gzel dvdler, gibi bir tepki vermek Nkhet: Ama demin sylediimiz mesele; toplumsal normlarn ataerkilliini ak ediyor ve kapatyor. Onun iin bu diziler ok ilgin, orada kadn anlamamak mmkn deil; gsteriyor da onu, Gel, anla bu kadn, diyor ama ondan sonra da cezalandryor. Bence zaten btn bu gelgitlerle, elikilerle iliyor bu diziler.
494

yle dz olsa kim seyreder? O yzden Tek Trkiye, efkat Tepe gibi kt dizileri seyretmiyoruz. Sinema ve televizyon izlemede eitilmi, kodlar bilen bir seyirci var artk ve bu seyirci 1990larn seyircisi deil. 2010larn seyircisi ok daha fazla bilen ve daha fazla ey talep eden bir seyirci. Onun iin karmak hikyeler var, Lostu izlemi bir kuaa -ki ben izlemedim, ben Buffyciydim(Glmeler) o senaryolar ve hikyeleri izlemi olan seyirciye artk o dmdz hikyeleri veremiyorsun. Katlmc (g): Ama bir ara Tek Trkiye de, efkat Tepe de ok izlendi. Nkhet: Evet, ne zaman Krt meselesi alevlense o zaman izlendiler Aye: Ben gerekten dizi izlemiyorum ama bizim evde herkes izliyor. Bizim evde de bir RTK var ve RTK evde olduu saatlere denk geldii iin ok sinirlerim bozuluyor, dizi izlemek benim iin ikenceye dnyor, tartmalar, konumalar vs. RTK benim babam oluyor Nkhet: Anladk zaten. (Glmeler) Aye: Evet, bir taraftan normlar kryor bu diziler ama bir taraftan da normlarn devamn da salyor. Ben bunu babamla yaadm son on yllk ilikide ok net grebiliyorum. Bir yandan da kadnla erkek arasndaki izleme farkn da dnyorum. Teyzem inanlmaz bir televizyonkoliktir, sabahtan akama kadar kesintisiz btn programlar izler. Babamn o inileri ve klaryla, teyzemin bir kadn olarak inileri ve klar ok farkl. Teyzemde baka bir biimde geliiyor, bir paranoyaya dnebiliyor ya da tepkiler duygusallk zerinden gidebiliyor. Bu noktada izleyicilerin dizileri doru okuyabilmesi cinsiyetle de deiebiliyor mu? Onu merak ediyorum, siz bunun aratrmasn da yapmsnzdr muhakkak... Nkhet: Doru okuma diye bir ey yok, tam da diziler bu oklu okumaya ak. Hem teyzene konuabilir, hem babana konuabilir. Dizi bunu kurgusuyla mmkn klyor, ok izlenmeyi de byle salyor. Dolaysyla doru noktadan deil, herkes kendi yerinden okuyor. Ama erkekleri daha ok eken diziler var. Mesela ben bu dizi aratrmasna Bizimkiler zerinden baladm, bunu biliyor muydunuz? Bu aratrmaya o zaman blmden bir arkadamn Bizimkiler dizisini niye benim eim habire seyrediyor? diye sormasyla baladm. Sper Baba, Ekmek Teknesi, Bizimkiler, bunlar erkekleri aran diziler. Kurtlar Vadisinden bahsetmiyorum bile. Bu dizilerde yle bir ey var: Bu dizi de bir aileyi geindirmenin problemleri zerine kuruluydu, yani babay, tam
495

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

da o cumhuriyeti, modern, erkek kimlii zerinden kuruyordu. Babalarn kendi babalar hep sertken, onlar kendi babalarndan farkl olmaya alyorlard, kzlarna efkat gsteriyorlard ama ayn zamanda da evi geindirmenin yk feci biniyordu omuzlarna. Mesela Suskunlar kimlerin seyrettii ok ak, deil mi? Bir sr, zellikle 25-35 ya aras gen Krt veya solcu erkek seyrediyor. Bir de srekli Ahmet Kaya alyor. Hazal: Bence Ezel de yle, zellikle intikam hikyesi gen erkekleri daha ok ekiyor. Nkhet: Bir de Ezelde yle bir ey vardr, ben onu ilk Mersinde izledim. Tuncel Kurtiz dedi ki Bir olan ocuk bir babann kanayan yarasdr. Ben aldm yast yzme kapattm, o derece erkekleri ilgilendiren bir dizi. Tabii erkekler kadnlarn barolde olduklar dizileri, mesela Sultan dizisini ne kadar izliyorlar bilemiyorum, ama baz dizilerin, rnein Fatmagln Suu Ne gibi dizilerin erkekler tarafndan ok da merak edilip, izlendiklerini dnmyorum. Algn: Acaba dizinin adna Sultan diyerek kadn m n plana kardlar ya da karmay dnyorlar? Yoksa bir zaman sonra ehmuz mu ne kacak? Nkhet: Sultan tabii ki ayaklar zerinde duran bir kadn ve artk Krtten kendi kendini kurtaracak. Algn: Ne ekilde gelitireceini bilmiyoruz, yani ehmuzu mu ne karacak senin dediin o PKK hikyesi, kayp yaknlar, udur budur, bir ey sylecek mi? Feyza: te o anlaty nasl kurguladklarna bal bir, ikincisi oyunculua bal, kim n plana kmak isterse, ona gre deiebilir. Dizinin yaynland sre iinde oyunculuu iyi olduu iin bir karakter ne kabilir, dier karakter tamamen yok olabilir veya senaryodaki yeri deiebilir. Yani birka faktr var, karsndaki oyuncu, hikyenin gidii, reytingler, btn bunlar dizinin gidiatn da belirliyor. Bir de ben erkek izleyici aratrmas yapmadm ama kadnlarla alrken kadnlk zerine o hikyenin okumalarn ok dinleyip, hep hayal ediyorsunuz. Ama imdi zaten dizi izlemek o izleyicileri de grmenin bir yolu. Ben mesela izlediim dizi hakknda devaml Eki Szlk takip ediyorum. Nkhet: Ama orada mesela yazan kadn m erkek mi bile anlayamyorsun bazen. Feyza: Bazen de ok anlyorsun. Hazal: Ben en ok Behzat .yi okuduum iin, Behzat . fanlarnn kesinlikle erkek ve solcular olduunu syleyebilirim. Nkhet: Zaten Ankara dizisi Bir de oyunculuk ok nemli
496

dedi ya Feyza, mesela bence de ocuklar Duymasn dizisi Tamer Karadalnn orada g kazanmasyla ekil deitirdi. Eskiden Halukla Meltem arasnda daha ok eliki varken, o dzeldi. Habire modernlii reten Meltem artk kocasn kabul eden, ona ancak oyunlar oynayabilen baka bir karaktere dnt. Bu oyuncu olarak Tamer Karadalnn basknlndan. Katlmc (f): Hangi yatan ve eitim durumundan kadn hangi erkek karakteri beeniyor gibi bir aratrma yapld m? Nkhet: Byk rakamlarla yaplan aratrmalar, ka kadn onu beeniyor, ka kadn bunu beeniyor gibi sorular ynetici pozisyonundan sorulan sorular. Ben dizi yapacak olursam nasl yapaym ya da ben RTK olarak bunlar nasl kontrol edeyim? Byle yerlerden sorulan sorular var. Biz ka kadn, en ok neyi beeniyordan ok nasl beeniyorlar, nasl okuyorlar? yani daha kk aratrmalar yapyoruz, onun iin genele bir ey sylemiyoruz, srecin nasl iledii zerine konuabiliyoruz. Bizim aratrma yapma biimimiz bu. Algn: Yaygn olarak kullanlan, Krt imaj ya da bir mao erkek imaj var. Benzer ekilde Avrupadaki, en ok da Amerikan dizilerinde de siyah erkek kullanlyor. ok daha doaya yakn, vahi ve gya ateli olarak gsteriliyorlar. Dolaysyla cinsel olarak bu adamlar sanki kadnlara daha ekici gelirmi gibi. Bir de hangi ya kesimindeki kadnlar, ne olarak bakyorlar? Mesela benim iki ablam, biri 73, biri 85 yanda. kisi de bu erkek hikyesine ok nem veriyorlar, Bak yine bilmem kim oynuyor, ok gzel adam, yeni birisini karmlar hi beenmedim, br adam ok yakkl onu izleyeceim, diyorlar dizi ne olursa olsun. Btn bunlara farkl neden ve ihtiyalarla yaklalyor. Nkhet: Ama verdiin rnek ok nemli; kadnlar cinsel bir izleyici olarak televizyona aran dizi ok az. En ok da Boran Aann baklavalar yapt bu ii, yani onun dnda kadnlarn cinsel arzularn aran bir dizi Trkiyede olamaaaaz. Algn: Ama bunlar ka yanda konuulabiliyor, yetmiin, seksenin stnde, cinsel arzu diye bir ey kalmamken. Nkhet: Ben izleyici asndan deil, senaryo asndan sylemitim. Esen: Diziler araclyla gereklikle kurgunun i ie gemesi meselesi zerine ne dnyorsunuz? Mesela Lostun karakterlerinin gerek hayatta yaayan kiiler gibi profilleri var. Gerek ile kurgunun i ie gemesi Fatmagln Suu Neyle kadn hareketinde de oldu ya, eylemlerde Fatmagl yazl dvizler tanrken, Beren Saat de yanlarnda yrd. Feyza: Kurtlar Vadisindeki akr ldnde de cenaze namaz
497

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Diziler nasl yaplyor/yazlyor, nasl okunuyor?

klnd ya. Esen: Evet, onun gibi. Feyza: Dediim gibi bazen anlat gerek hayata doru uzuyor, karakter gerek hayata doru geliyor, bazen izleyici anlatya doru gidiyor, aslnda o geikenlie biraz da katlm deniyor. Yani orada cenaze namaz klan adamlar izofren deiller, biliyorlar ama bu anlaty kendi gerek hayatlarnn paras haline getirerek yaamay seviyorlar, o bir keyif alma ve beenme biimi. Hem kurguyu ak eden bir ey, hem de kurgunun iine izleyicinin ne kadar katlmak arzusu iinde olduunu gsteren bir ey. Kurtlar Vadisi izleyicisi iin bunu sylyorum. Feministler iin de Fatmagl dvizi tamak, aslnda szn Fatmagl zerinden sylemeyi tercih etmektir. Nkhet: Fatmagl seyrediyorsun ama N.. iin hibir ey yapmyorsun, gibi o nemli, politik bir adm bence. Veya cenaze namazn klmak, akr stnden laf sylyor. Yoksa gereklii karmalar sz konusu deil, orada ok ciddi bir siyasi sz retme var. Kim olduunu sylyor, kimlik politikas yapyor. Hazal: Kendini o temsiliyetin bir paras klmak var. akr neyi temsil ediyorsa ya da Fatmagle sahip kmak neyi temsil ediyorsa... Feyza: Dolaysyla bu melodramlarda Anlat biter, izleyici konuur, diyorduk ama bu yeni formlarda anlat hibir zaman bitmiyor ve onun iinde her aktr kendi roln stlenip, konuuyor, oynuyor. Benim dn hikyesi de ok dikkatimi ekiyor, melodramlarn ou dnle zlr. Sezon sonlarna bakn, ben de bu hafta baktm, hep dndr. Hep sezon sonunda gelinlik giyilir, bunda mesela Asmal Konak biraz farklyd, Sla biraz farklyd nk onlarda ilk blmde dn vard. Dnle, evlilikle balayan bir hikye anlatr, ou melodram da dnle zme ular. Mesela bu dn kltr, dn yapma biimleri o kadar deiti ki. Ben aratrma yapmaya baladmdam beri onu gzlemliyorum, yani gelinlikler ona gre oluyor, kna geceleri ona gre oluyor, Nihalin kna gecesi yle oldu, biz de onun gibi yapalm, gibi hikyeler kyor. Kr dn srf bundan kt. Nkhet: O diziyle kurulan gelgitli ilikinin kendisi aslnda son derece retken ve yaratc bir iliki. imdi mesela ofisime birisi geliyor, bir ey sylyor, biraz sinirleniyorum, birisi daha geliyor, biraz daha sinirleniyorum, sonra bir bakmm Nurhayata balyorum. Hem benim sinirimi azaltyor, hem de karmdakini gldryor, bir sr ilevi var. Hazal: Hocam 2006da duygu antropolojisi dersinde yine dizi498

leri konuuyorduk. Trkiyede neden sitcom ok tutmuyor da melodramlar daha ok tutuyor, nk hep o dnm hikyesini aryoruz, demitiniz. Dnm ve bizi bir eyden baka bir eye dntrecek bir duygu ya da bir hikye ya da bir adam... Bir taraftan btn bu modernlemenin iinde srekli hayal ettiimiz kendi dnmmz, bir taraftan da cumhuriyetin dnm, her taraftan bu dnm arzusuyla kuatlm olduumuz iin melodramlar tutuyoruz. Nkhet: Evet, mesela Glse Birselin sitcomlar niye bu kadar baarl? nk o dnm hikyesi aslnda hep hikyenin iinde var. ki aile var, birisi muhakkak dnm, birisi dnmemi. Terastaki iki aile, biri Adyamandan gm, biri tiyatrocu, zmirden geliyor. Avrupa Yakasnda da yleydi, aile daha geleneksel, onlar g etmi aile, ocuklar stanbulda bym, modern, Amerikalarda okumu ve baka bir dil konuan ocuklard. Sonra Hasibe Eren geldi diziye, gelenekseli getirdi. En ok sevdiimiz hikye bu, gelenekselle moderni yan yana koyalm ve bunun dnmlerinin nasl olacan izleyelim. Esen: Hem gldmz hem aladmz hikye Nkhet: ok bizim hikyemiz ya, deimek, dnmek iin ok abaladk malum. Ak da bu hikyenin iinde ok ciddi rol oynuyor. Aslnda Eski Ahitte bir laf var, diyor ki Gnein altnda yeni bir ey yok. Eski Ahit zaten bir hikye, dnsenize, Yusuf ile Zleyha, onlar gerekten ilk hikyeler. Modernite de bize bir hikye verdi, o bir hikyenin be varyant var, bu diziler de evirip evirip bu hikyeleri anlatyorlar. yle ok da hikye yok. imdi karmak hikyeler ilgin bir noktaya getirdi, bakalm ne olacak? Feyza: Ama onlar da hep uyarlama fakat biraz daha fazla yatrm yapyor senaryo ilerine. Benim okuduum televizyon aratrmaclarndan biri yle sylyor; sinema daha ynetmen merkezli bir sanat, esas belirleyici ynetmen, televizyonda ise bu karmak anlatlarda belirleyici olan senarist. Dolaysyla en byk yatrm senariste yaplyor. Yatrm derken parasal yatrmdan bahsetmiyorum, nk o aktre yaplyor. Ama dnsel ii senarist yapyor ve deli gibi alyorlar. Ekiplerle alyorlar ve senarist tkeniyor, on be blmde bir senarist deitiriyorlar. Yani senaristin kendisi resmen tketilen bir eye dnyor. Karmak anlatda Habil ve Kabil hikyesini alyor, Monte Kristoyu alyor, Cengiz Aytmatovun Selvi Boylum Al Yazmalm alyor ve kartryor. Bunu akllca yapmak zorunda nk karsndaki izleyici de en az onun kadar bu ie yatrm yapyor. Hazal: Son dnemde izleyiciler senariste gre dizi takip ediyorlar. Mesela Ezelin iki senaristinden birinin Suskunlara, dierinin
499

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Uuruma gittiini Eki Szlkten rendim dolaysyla bu dizilerin balamadan iyi olup olmayacaklarn insanlar senaristine gre karar veriyorlar. Feyza: Boazii niversitesinden Arzu ztrkmenin syledii bir ey var: Senaristler bir kariyer oluturmaya baladlar, ama oyuncular mmkn olduunca yeni oyunculardan semeye ve n plana karmaya alyorlar. Mesela Fatmagln yengesi hi tanmadmz bir oyuncuydu Esen: Fatmagln Suu Nede Kerim ceza alsn, diye bekliyordum dedin ya, sence Kerim ceza alsayd ne olurdu? Ya da tecavzcsyle evlendi ya da k oldu demek btn bu sreci izleyenler asndan ok indirgemeciyse Kerim ceza alsayd ne olurdu? Sonuta Kerim pozisyonunda olanlara tecavzc olarak ok nadir de olsa gerek hayatta da ceza verilebiliyor... Feyza: Bu sefer onu konuurduk, yani bu sefer izleyici onu konuurdu. Bu oldu mu? yi oldu mu? Gzel oldu mu? yani birka son mmkn, onlardan birini seiyor senarist ama nemli olan illa o son deil, baka sonlarn da mmkn olduunu konumak. Nkhet: Veya normlar daha iyi yapacak diye bir ey de yok. Feyza: Tabii ki senaristler en yksek reytingi alan, en ok konuturan sonu yazmak isterler. Nkhet: Aliyede farkl son yazmlar ve sonuna kadar hangisi olacan sylemediler. Kadn eski kocasna m dnecek, sevgilisine mi gidecek, ama en sonunda kadn ve ocuklar bir geminin iindeydiler ve geminin de kaptan kadnd. lk nce bu sona, kel alaka dedim, dz okudum, hlbuki baya mecazi bir son yaptlar Aliyeye. Kadn denizin ortasnda kocaman bir tekneyi, ocuklar iki yannda gtryordu. Yani ne oraya gitti, ne de oraya gitti. Benim de izlemediim bir sr dizi var; Yaprak Dkmn hi izlemedim, her eyi biliyorum, Ak- Memnuyu ben izlemedim, hi sevmedim o diziyi, yle Bir Geer Zaman kiyi katiyen izlemiyorum, Sal geceleri kabilirim, diyorum mesela. (Kahkahalar) Feyza: zliyorum, demek, zlemeden duramyorum, demek aslnda, zlemiyorum, ise zlemesem de olur, demek. (Glyor)

500

Feminist topyalar ve Politika

Yeni bir dnya yaratmak iin, eski bir tanesiyle balamalsnz, elbette. Bir dnya bulmak iin belki de bir bakasn kaybetmelisiniz. Belki de siz kaybolmalsnz. Yenilenmenin dans, dnyay yaratan dans, imdiye kadar hep bir eylerin kysnda icra edilmitir; kysnda ve sisli... Ursula K. Le Guin

Yasemin: 19. yzyldan itibaren modern topyalar ve feminist topyalardan birka rnek vererek topyalarn genel zelliklerini anlatmaya alacam. topya nedir? dediimizde aslnda hepimiz biliyoruz, ok kabaca, bugnn toplumunun siyasal yapsn eletiren ve gelecekte ya da baka bir yerde var olan daha iyi bir toplum tasarm diyebiliriz. Bugn bahsedeceim topyalar esas olarak Bat topyalar. inde, Hindistanda veya Osmanlda da topyalar yazlm fakat Douda topyalarn yazld uzun sre reddedilmi. Bat topyalar derken de sadece corafi bir yeri kastetmiyorum daha ok edebi bir gelenek olarak birbirleriyle etkileen, yzyllar boyunca yazlan bir trden bahsediyorum. Mesela Edward Bellamynin 1887de yazd Gemie Bak1 diye bir topyas var. Bu kitaptan etkilenerek ya da eletirerek yazlan yaklak yz elli kadar topya ya da eletiriler var.
1 Bellamy, Edward, (2011), Gemie Bak, (ev. Fahri Yara), Say Yaynlar, stanbul

503

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

Bir de gnmzde topyay ya da topik kelimesini biraz nahif hayaller anlamnda kullanyoruz hlbuki ok ciddi olabilir topya, zellikle yazan iin ok ciddi sonular olabilir. Bugn bu kadar ok hassasiyetleri olan bir lkede mesela btn dini ve siyasi hassasiyetleri sarsan bir topya yazlsa bunun topya yazarna da ciddi sonular olabilir. topya, 19. yzyla kadar klasik topya ve sonrasnda gelien modern topya olarak genelde birbirinden ayrlyor nk belirli noktalarda farklar var. Klasik topyalarn en bilinen rnekleri Platonun Devlet2,Thomas Moreun topya3, Thomas Campanellann Gne lkesi4, Franscis Baconun Yeni Atlantis5 kitaplardr. O dnemde kadnlar tarafndan yazlm topya var m bilmiyorum. Yazlmsa da tarihte bu grnmemi olabilir. Okuduum kaynaklarda bu dnemde hibir kadn yazarn topya yazdna ben ahit olmadm. Bu benim eksiim de olabilir. Klasik topyalar Klasik topyalarn en temel zellii iin herhalde kapallk diyebiliriz. Hem fiziksel bir kapallk hem de dnsel bir kapallk sz konusudur. Bunlar btn dnya kefedilene kadar genelde bir adada ya da gelecekte geer. 1950lerden sonra bilimkurgu yaznyla gezegenler de iin iine katld. Mesela Gne lkesinde lke, almas birbirinden zor olan yedi tane duvarn ortasnda bulunur. Klasik topyalarda mkemmel bir toplum yaratlmtr ve bu duraan bir eydir. nk zaten en mkemmeli yaratlmtr, deiim ancak olumsuz ynde olabilir. Klasik topyalarn, dardan gelen tm etkilere kapal ve duraan bir yapsnn olmas en ok eletirilen yandr. Bunun dnda, hepsinde mutlaka yneticiler ve ynetilenler ya da kentliler ve kyller gibi hiyerarik bir yaplanma vardr. Bir yandan unu da teslim etmek lazm: Btn topyalar kadn/erkek ilikileri ya da kadnlarn durumu konusunda var olan topluma gre tabii ki daha iyi nermeleri var ama hibir zaman kadnlar erkeklerle tam bir eitlik iinde tarif edilmiyor. rnein ocuk bakm, ev ileri gibi konularda erkee grev verildiine hibir zaman rastlamyoruz; bunun gibi iler her zaman kadnlar tara2 Platon, (2011), Devlet, (ev. Mehmet Ali Cimcoz, Sabahattin Eybolu), Bankas Yaynlar, stanbul 3 More, Thomas, (2009), topya, (ev. idem Drken), Kabalc Yaynevi, stanbul 4 Campanella, Thomas, (2011), Gne lkesi , (ev. idem Drken), Kabalc Yaynevi, stanbul 5 Bacon, Franscis, (2008), Yeni Atlantis, (ev. idem Drken), Kabalc Yaynevi, stanbul

fndan yrtlyor. Kadnlar, daha ok verdikleri hizmetlerden toplumun mahrum kalmamas gayesiyle birtakm alanlarda varlar. Devlette bu aka sylenir, Sry koruyup, kollamak her zaman erkek kpeklere mi kalacak? diye. Devlet kadnlarn bu hizmetlerinden mahrum mu kalacak? gibi bir yaklam var. Bu topyalardaki bir dier nemli zellik ise: cinselliin denetlenmesi. nk mkemmel bir toplum ancak mkemmel, salkl insanlarla olabilir ve insanlarn gelii gzel ilikilerine devlet tabii ki de izin vermez. Buna mutlaka mdahale edilmelidir, gibi bir anlay var. Bir de insan denilirken erkek kast edilir aslnda. Mesela Gne kentliler birbirlerine baba ve oul derler, kadnlarn birbirlerine ne dediklerini ise bilmeyiz, byle bir ifade yok. Cinselliin denetlenmesi ok ciddi kurallar iinde olabiliyor; zellikle kar-topyalarda grdmz gibi bu, ok eliliin tevik edilmesi eklinde de olabiliyor, yeter ki devlete bu ilikiler sonucunda bir zarar gelmesin. Modern topyalar Modern topyalar daha ok 19. yzylda yazlmaya balyor ve en ok da 20. yzylda yazlyor. Bu dnemde tabii ki hayatta ok ey deiiyor. Hepimizin bildii gibi Sanayi Devrimi, Fransz htilali, zgrlk, eitlik, kardelik talepleri var, kapitalizm var ama buna alternatif olarak sosyalizm ve anarizm fikirleri, toplumsal hareketler, bilim ve teknolojideki gelimeler de var. Btn bunlar dndmz zaman bu dnemde tabii ki topyalar da deiiyor. Ortaa dneminde ok fazla topya yazlmad sylenir. O dnem altn a ve cennet tasvirleri var tabii ki ama politik ve sistematik bir devlet, toplum tasarm, mutlu bir hayat nasl olabilir gibi bir tasarm konusunda Ortaada bir duraklama olduundan bahsediliyor. Aristotelesin devletin doal bir varlk olduu, dolaysyla da tanrsal bir gce dayand dncesinden liberalizm dncesine geiliyor. Doal haklar, snrlandrlm ynetim ve iktidarn kaynan dinden alp, halka, ulusa dayandrmak gibi dncelerle birlikte topyann kendisi de deiiyor. *** topyac sosyalistler denen bir grup dnr de sosyalist toplumlar tasarlyor. Hatta bunlardan etkilenerek zellikle Amerikada ve ngilterede, Fransada da var galiba, birtakm kk topyac topluluklar hayata geirilmeye allyor. Bunlarn iinde feminist denebilecek ya da sadece kadnlar iin tasarlanan topyac topluluk denemeleri de var. Bu dnemin en bilinen yazarlar, Ed505

504

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

ward Bellamyden sz ettik, Bellamynin topyasna kar yazlan topyalar iinde en nls William Morrisin News from Nowhere (Gelecekten Anlar)6 adl tpyasdr. H.G. Wells bir bilimkurgu yazar ama ayn zamanda A Modern Utopia7 diye bir kitabyla bu klasik topyalardaki duraanl eletirenler arasnda yer alyor. Bylece klasik topyalardaki baskcl, deiime kapall eletiren yeni bir tr ortaya kmaya balyor ve bu eletirel topya diye adlandrlyor. Eletirel topya, topyann yeni fikirlere ak olmas gerektiini sylyor ama kar-topya deil, yani yine topya tr iinde kalyor. En kaba haliyle kar-topya olumsuz bir gelecek tasarmdr. Eletirel topya ise topyac, topyann iindeki umudu barndran ama klasik topya kadar statik ve baskc olmayan yeni bir tr olarak ortaya kyor. Bunlar da daha sonra feminist topyaclar tarafndan da kullanlan ve gelitirilen, merkezi olmayan bir rgtlenmeyi neren, hiyerarinin ve brokrasinin olmad bir yapy neren topyalar. Kar topyalar 1800lerin sonundan itibaren kar-topya diye bir ey ortaya kyor ki bence kar-topyalar okumak her zaman daha zevklidir. Kabus yazmak ve okumak; hayal gcn daha serbest olduundan, daha elenceli ve ilgi ekici oluyor herhalde. lahi Komedyann en ince cildi de Cennettir, denir ya. Kar-topyalar topyann kendisini eletiriyorlar ve cinselliin denetlenmesini, toplumun takip edilmesi meselesini keskinletiriyorlar, teknolojik gelimelerin bunlara da hizmet ettiini sylyorlar. Bir yandan topyalar eletirirken, bir yandan da byle giderse byle olabilir diyebilecekleri toplumlar tasarlyorlar. Mesela George Orwelln 1949da yaymlanan, Bin Dokuz Yz Seksen Drt8 adl kitab en ok bildiimiz kar topyalardan biri. Yine mesela Huxleyin 1932de yazd Cesur Yeni Dnya9 var: Drt snfl bir toplum var burada ve daha ceninken birtakm sakatlamalarla insanlarn ynetici snfna m, alan snfna m ait olduunun belirlendiini anlatan bir topya. Rus yazar Zamyatinin 1921de yazd Biz10 diye bir kar
6 Morris, William, (2002), Gelecekten Anlar, (ev. Ekin Bodur), Ayrnt Yaynlar, stanbul 7 Wells, H.G., (2006), Modern Utopia,Penguin Classics, London 8 Orwell, George, (2012), Bin Dokuz Yz Seksen Drt, (ev. Celal ster), Can Yaynlar, stanbul 9 Huxley, Aldous, (2010), Cesur Yeni Dnya, (ev. Edip hsan Polat),Yaba Yaynlar, stanbul 10 Zamyatin, Y. vanovi, (2011), Biz, (ev. Fsun Tlek), Ayrnt Yaynlar, stanbul

topyas var. Bu da Rus Devriminden sonra oradaki yapnn ne kadar keskinletirilebileceine dair bir uyar niteliinde: Btn insanlar srekli perdeleri ve klar ak olan cam duvarlarn iinde yayorlar. Dinleme aygtlar var, birtakm elektronik takip aygtlar var. nsanlarn isimleri yok, bunun yerine herkesin bir numaras var. sim kullanmamak daha sonra feminist topyalarn da ok kulland bir yntem oldu. Bugn artk bilimkurgu sinemasndan dolay ok bildiimiz eyler bunlar ama 1921de yazldnda ok ciddi bir toplum eletirisi olarak grlp, yazarnn dlanmasna ve srgnde lmesine neden olmu fikirler olarak karmza kyor. Kar-topyalar daha ok totalitarizm, brokrasi, teknolojinin buna hizmet etmesi konularn vurgularlar. *** Bir taraftan da sadece topya diyemeyeceimiz bilimkurgu tr var. Baka gezegenler ya da uzay seyahatleri vs. zerinden giden ama iinde topik ya da kar-topyac nanslar olan kitaplar var. zellikle 1950lerde, 60larda yazlan bilimkurgu kitaplarnn cinsiyetilii birok kadn yazar tarafndan oka eletirilmitir, bunlardan biri de Ursula K. Le Guin. Bu dnemden benim okuduum birok bilimkurgu kitab diyelim 2100lerde, 2200lerde geiyor, btn gezegenler fethedilmi ve ok da gzel tespitler var. Mesela Uzay Tacirleri11 kapitalizm ve reklamclk zerine yazlan bir kar-topya. Reklam ajanslar btn gezegenlerdeki arazileri satmaya alyor, reklam trstleri var, savayorlar; kitapta kafa ac eyler var ama yine btn yneticiler erkek, sekreterler kadn, yani 1950lerin kadn-erkek ilikileri yz sene sonra da hl devam ediyor. Nilgn: Memnunlarm demek ki. Yasemin: Ya bunu dnemeyecek kadar yetersizler ya da bunu devam ettirmeyi isteyecek kadar memnun ve ktler. Baka bir aklamasn bulamyorum. Feminist topyalar 1970lerden itibaren artk feminizm, LGBT, ekoloji hareketi gibi yeni toplumsal hareketlerle birlikte baka bir topyac tarz da oluuyor diyebiliriz. Mesela ekolojik topya rnei olarak Callenbachn 1975 ylnda yazd Ekotopya12 var. Erkek bir yazar
11 Pohl, Frederik&Kornbluth, Cyril M.,(1996), Uzay Tacirleri, (ev. Fatma Takent), Metis Yaynlar, stanbul 12Callenbach, Ernest, (2010), Ekotopya, (ev. Osman Aknhay), Agora Kitapl, stanbul

506

507

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

olmasna ramen, bu kitapta kadnlarn durumu asndan ok nemli tespitler olduunu dnyorum. Feminist topyalar daha ok 1970ler ve 80lerde nemli ve etkileyici rneklerini veriyorlar ama aslnda 1830lardan itibaren kadnlar topyalarn yazmaya balyorlar ya da yazdklar zaman iinde daha grnr bir hale geliyorlar. topya ve kar-topya tarznda feminist topyalar var. Mesela 1836da Three Hundred Years Hence13 yazlyor. 1870te Work14, yine ayn tarihte Mans Right or How Would You Like It?15 gibi eserler var ve bunlar bildiim kadaryla Trkeye evrilmedi. Bunlarn hepsi feminist olmayabilir ama ou da feminist nitelikler barndran kitaplar. Bazlarnda amazon figr kullanlyor. Yine bildiimiz bir yazar, Charlotte Perkins Gilmann tane topyas var o dnemde. Bugn aslnda onu ok fazla tanmyoruz, sadece Herland (Kadnlar lkesi)16 ile ve Sar Duvar Kad17 ile tanyoruz. Ama aslnda o dnemde, 1900lerin banda ok nemli, tannan, fikirlerine teorisyen ve konumac olarak deer verilen bir kadn. tane topyas var. Moving the Mountain (1911)18, Herland (1915) ve With Her in Our Land (1916).19 Herlandi ayrca tartrz, herkes anne orada, kadnlar birden bire kendiliinden remeye balamlar, hayat da ok gzel. Yani cinsellik olmaynca m atma olmuyor, hayat kolaylayor diye dnyor insan. (Glyor) Tabii biz annelii biraz bugnden okuyoruz. Ben ilk okuduum zaman herkesin anne olmasndan bir hayli rahatsz olmutum. Ama daha sonra dndke Herlandi daha farkl okumaya baladm. Gilman sosyalist bir kadn ve kapitalizmin Btn hayatn, retimin kayna rekabettir, fikrine karlk Peki, bir annenin ocuu iin yapt eyler rekabet duygusuyla m yaplr? gibi bir nerme sunuyor. Snfsz bir toplum var, o byle bir kadnlar lkesi tahayyl ediyor. O dnemde yazlanlar, hayata geirilmesinden ziyade, bir dnce pratii olarak kafa amak iin yazlan topyalar gibi gryorum. Yazlanlarn olabileceinden deil ama Byle bir eyin nasl olacan dnelim, trnde bir kayg olduunu dnyorum.
13 Griffith, Mary, (2011), Three Hundred Years Hence, Kindle Edition 14 May Alcott, Louisa, (1994), A Story of Experience, Penguin Classics, London 15 Cridge, A. Denton, (2008), Mans Rights; or, How Would You Like It?, Dodo Press 16 Gilman, C.Perkins, (2007), Kadnlar lkesi, (ev. Seher zbay), Otonom Yaynclk, stanbul 17 Gilman, C.Perkins, (2012), Sar Duvar Kad, (ev. Aksu Bora), Otonom Yaynclk, stanbul 18 Gilman, C. Perkins, (1911), Moving the Mountain, Charlton Co., New York 19 Gilman, C.Perkins, (1997), With Her in Ourland: Sequel to Herland, Greenwood Press, London

Tabii 1970lerden itibaren ise kadnlarn eit olma, sadece mlk edinme abas deil, baka taleplerinin de gndeme geldii, 2. Dalga Feminist Hareketin ortaya kt bir dnemde, zellikle Amerikada ok fazla topya yazlyor. Bu topyalarda iki zellik n plana kyor. Birincisi, kadnla doa arasnda olumlu bir zdeleme kurmak. Erkein aklla, bilimle, aknlkla zdeletirildii, kadnnsa doayla ve duyguyla zdeletirilerek daha dk konumda grld bir anlaytan ziyade, Eko-feminizmden de beslenerek, kadn ve doa arasnda olumlu bir iliki kuruluyor; erkei egemen olma, hkmetme, iktidar kurma ile kadn da daha ziyade uyum ve dengeyle zdeletirme abas var. Dediim gibi feminist topyalar, sadece kadn/erkek ilikileri ya da feminizmden deil LGBT, ekolojik hareket ve dier hareketlerden de beslenen, doann korunmasn, gzetilmesini de ieren, klasik topyalarn heteroseksist bakn da eletiren yeni bir tarza doru gidiyor. Aslnda feminist topyalar 1900lerden itibaren yazlan modern topyalarn fikirlerinden yararlanyorlar, bu fikirleri gelitiriyorlar ama temel meseleleri kadnlarn bu toplumda yaadklar sorunlar ve kadn-erkek eitlii. Bu arada Doris Lessingin birka tane topyas var, Ursula K. Le Guinin topyalar var, Margaret Atwoodun birka topyas var. Marge Piercynin Zamann Kysndaki Kadn20 eseri bence feminist topyann ok iyi bir rneidir. Doris Lessingin benim okumadm bir kitab var: The Marriages Between Zones, Three, Four and Five21 diye. Burada tane blgeden bahsediyor: Blge 4, ataerkil ve militarist bir blge, Blge 3 matriarkal ve eitliki, Blge 5 ise barbar ve bunlar arasndaki evliliklerden bir topya ve kar-topya kuruyor. Margaret Atwoodun 1986da yaymlanan Damzlk Kzn yks (The Handmaids Tale)22 de ok nemli bir feminist kar topya rnei. Feminist topyalarn cinsiyet, beden ve doum politikalar zerine gerekten syleyecek ok fazla eyi var. O dnemde zaten bu konular da ok tartlyor. Ursula K. Le Guinin 1970lerde ve 80lerde yazd, Trkede olan topyalarn syleyeyim:

20Piercy, Marge, (2012) Zamann Kysndaki Kadn, (ev. Fsun Tlek), Ayrnt Yaynlar, stanbul 21 Lessing, Doris, ( 1980),The Marriages Between Zones, Three, Four and Five, Fourth Estate, London 22Atwood, Margaret, (1992), Damzlk Kzn yks, (ev. Sevin-zcan Kabakolu) Afa Yaynlar, stanbul

508

509

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

Mlkszler23, Hep Yuvaya Dnmek24, Karanln Sol Eli25, Rzgargl26 ve Rzgarn On ki Kesi.27 *** Feminist topyalarn genel olarak ortaklatklar noktalara deinmek gerekirse, bir kere eletirel topya tekniini ok kullanyorlar. Mlkszleri okuyanlar vardr aranzda. Mlkszlerde iki gezegen vardr, Anarres ve Urras. Anarres anarist bir toplumdur ama kurak bir yerdir. Aslnda topya mdr oras? nk topya dediinizde karnnzn tok, srtnzn pek olmas gerekir. Orada ok eitliki bir hayat srerler ama ok da almaya dayaldr. Urras ise kapitalisttir, bugn yaadmz dnyadan daha beter bir dnyadr nk kadnlar hibir ie giremezler. Ama bir yandan doal gzellikleri, bitkileri, hayvanlar, tarihi mirasyla da gzel bir dnyadr. Bunlardan hangisi topya? Birinde ok gzel bir dnya var, tekinde kurak, tozlu bir dnya ve Le Guin bu ikisi arasndaki karlkl etkileimden bahseder, zaten alt bal da kircikli Bir topyadr. Zamann Kysndaki Kadn ok nemli. 70lerde geiyor, Kuzey Amerikada yoksul ve Meksikal bir kadn var, ad Connie. Yani toplumsal statde en alt tabakada olan bir insan Bu kadn 2137deki bir toplumla telepati yoluyla iletiim kuruyor. Genelde gelecek tahayylnde uan arabalar, hava trafii, androidler falan vardr ama buras yle deil, ky gibi bir yer. Aslnda teknoloji yok deil ama teknoloji baka amalar iin kullanlyor. Mesela madencilik gibi kimsenin yapmak istemedii iler iin kullanlyor. Bu merkezi rgtlenmenin olmad bir toplum, insanlar doum yapmyorlar nk kadnlar sahip olduklar tek iktidar olan annelik iktidarndan da vazgeiyor. Doum beden dnda yaplyor ama erkekler de ocukla ba kurabilmek iin ocuk emzirebiliyorlar. Her ocuun annesi var, hepsine anne deniyor, bunlar erkek ya da kadn olabilir. kii ocuktan sorumlu ama hepsine anne deniyor.
23 Le Guin, Ursula K., (2011), Mlkszler, (ev. Levent Mollamustafaolu), Metis Yaynlar, stanbul 24 Le Guin, Ursula K., (2002), Hep Yuvaya Dnmek, (ev. Cemal Yardmc), Ayrnt Yaynlar, stanbul 25 Le Guin, Ursula K.,(2010), Karanln Sol Eli, (ev. mit Altu), Ayrnt Yaynlar, stanbul 26Le Guin, Ursula K., (2012), Gln Gnl (Rzgargl), (ev. mit Altu), Ayrnt Yaynlar, stanbul 27 Le Guin, Ursula K., (2011), Rzgarn On ki Kesi, (ev. Aysun Babacan), Ayrnt Yaynlar, stanbul

Connie gelecein toplumuyla srekli telepati halinde, oraya gidiyor, bylece biz de o toplumu tanyoruz. Ama bir gn birden baka bir gelecekte uyanyor (bu kitabn iinde kk bir kartopya blm). Baka bir gelecek daha var, burada yzlerce katl binalar var, her ey toz iinde, yoksullar daha alt katmanlarda krk yana kadar yayorlar, zenginler ise daha st katmanlarda, yoksullar organ bankas olarak kullanarak iki yz yana kadar yaayabiliyorlar. Kadnlar snflandrlm ve bedenleri snflarna, ilevlerine gre ekillendirilmi. Bunun dnda boyutlu televizyonlar var, ad Her eyi Tat. Burada ikence, tecavz, cinayet gibi btn grntleri izliyorlar, uyuturucu reklamlar, genelev reklamlar var. Marge Piercy burada karmza iki farkl alternatif gelecek koyuyor, bugn durduumuz yerden, yapacamz seimlere bal olarak her ikisine de ulaabiliriz. *** Buradan, feminist topyalar konuurken mutlaka deinmemiz gereken, dil meselesine geeyim. Nasl bir dil kullanld ok nemli nk hayat deitiinde hl ayn dili kullanmamz gerekir zaten. Bizim Trke okurken ok fark etmediimiz ama ngilizcede olan bir ey var, biliyorsunuz ki insan man olarak geiyor. Soyut bir insann eylemleri anlatlrken he ve his zamirleri kullanlyor. Buna dikkat ediyorlar ve Zamann Kysndaki Kadnda person ve per diye bir iyelik zamiri kullanlyor. Le Guin, 1969da yazd insanlarn hepsinin androjen olduu Karanln Sol Eli kitab ile ilgili olarak, 1975te yazd K Kral adl bir hikyenin banda yle demi, Ben bu kitab yazdm zaman bu insanlar androjendi ama he zamirini kullandm onlar iin. Birok feministi de bu ok zd, hakllard da. O yzden bu hikyede hepsini she olarak kullanyorum ama uydurulmu zamirleri de ahmaka ve sinir bozucu buluyorum. Umarm artk byle dnmyordur nk ben hi ahmaka ve sinir bozucu bulmuyorum. Bence hayat bu kadar deitiyse dil de deimeli. Bir de androjenlik meselesi var. 70lerde ve 80lerde androjen deniyordu, imdi belki de queer demeliyiz. ki cinsin birbirine benzemesi, bir bakta ayrt edilememesi gibi bir androjenlik ya da Karanln Sol Elindeki gibi cinsiyetlerin zaman zaman deimesi gibi bir androjenlik sz konusu olabiliyor. Her anlamda aslnda kadn ve erkein gnmzdeki kadar birbirinden uzak olmamas diyebiliriz. Hem fiziksel anlamda erkeklerin bebek emzirebilmesi gibi bir androjenlikten sz ediyorlar hem de cinsiyetleri zihinsel ve duygusal olarak birbirlerine yaklam ve birbirleriyle denge ve

510

511

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

uyum iinde olan iki cins olarak kurguluyorlar. Son olarak, Zamann Kysndaki Kadnn karakteri olan Connienin iki dnya arasnda seim yapma ans olduu gibi bizim de var. O, bulunduu toplumda en deersiz grnen insan ama kitabn sonunda yapt seimle en kk insann bile bir ey yapmas gerektiini dndrerek bitiriyor kitab. Bu anlat statik duran, yaptm buyurun diye sunulan bir toplum tarifi yerine, bizim de bir ey yapabileceimizi ve hangi gelecee ulamak istediimize karar verip bunun iin yapmamz gerektiini gstererek, ucu ak bir ekilde bitiyor. Aksu: Feminist topyalar zerine konuacam sylediim zaman Ankaradaki bir arkadam, Eser Kker ok gld bana. Ben hibir zaman topyalar sevmedim. Konumama bu itirafla balayaym. Feminist olanlar da sevmedim, eskileri de sevmedim. Bu durumda neden srekli topyalarla uramak zorunda kaldm da herhalde anlatmam gerekir. Hem topya ok okurum, hem zerine ok fazla konuur, tartrz. Bu erevede aslnda biraz da kiisel bir hikye anlatacam. Yaseminin syledii gibi drt ba mamur bir toplum kurma hikyesinin ne kadar skc bir ey olduu belli zaten, sevmemek iin de yeterli bir sebep bence. Fakat feminist topyalar da dhil olmak zere daha eletirel olanlarda da, hatta Ursula K. Le Guinin yazdklarnn pek ounda (Mlkszler de yle bence) yle bir ey var: Toplumu tarif edebilir ve ak ulu, cinsiyet geilerinin olduu iyi bir toplum tarifi yapabilir. Ama bu nihayetinde Platon kadar mufassal olmasa da dnyann nasl bir yer olmas gerektiinin tarifidir ve bunu yaparken de benim hakkmda, iinde yaadn toplum hakknda konuuyorsun demektir ve ben bu yzden topyann hep politikay imkansz hale getiren bir ey olduunu hissetmiimdir. Kar-topyalar daha elencelidir nk onunla politika yapabilirsin. Mesela Huxleyin Cesur Yeni Dnyas bence bugn anlatyor; anlatt hikyede, Bizi bekleyen riskler nedir? sorusunu dnmek iin ok uygun giri noktalar var. Platondan beri erkeklerin yazd topyalarda baka trl bir kurgu var. nk Toplum nedir? Nasl bir yerdir? diye bakmak iin yukardan bir bak lazm. Sonra kadnlardan bahsedeceim, bence onlar da pek sk bunu yapyorlar. Platon, ad Devlet olan bir ey yazyor nk ancak devletin organizasyonu iinde iyi bir toplumun olabileceini dnyor. Nfus yle olmaldr, tarlalar agoraya uzak olmaldr ki gelip gitmeleri kolay olmasn, gelmek de istemesinler nk buraya gelmenin onlara bir faydas olmayacaktr, gibi bugn aslnda bize o kadar da uzak gelmemesi gereken eyler sylyor. Bir de unu sylyor kzarak, Aslnda
512

tanrlardan phe ettiimiz iin bozulma balad nk tanrnn yrtt, devletin yrtt dzen doru dzendi. Hamuru bakrla, altnla, gmle yorulmu olan insanlar var ve aslnda her birinin bu dnyada yapmas gerekenler farkl eylerdir ve siz bunlarda pheye dtke ve meruiyeti dsallkta deil de burada aramaya baladka bozulma balar ve sorun olur, diyor. Byle balayan bir politika macerasnda dsall unutma, yok etme gibi bir eilim var; eref kodunun yerine kar kodunun gelmesi gibi: Meruiyeti burada bulacam, tanrlarda deil, tanrnn kendisinde de deil, erefte de deil. Buradaki daha iyi yaamda, bu dnyada ve yaayan baka insanlar hakkndaki fikirlerimde, meruiyeti ancak buralarda retebilirim. Bylece dsalln yava yava ortadan kalktn yani seklerleme denilen hikyenin baladn gryoruz. Dsallama dediimizde sadece dinsel ve tanrsal bir eyden bahsetmiyoruz. topya da bence byledir ve topyada iyi bir ey varsa bence o da dsallkla ilgili olmasdr. imdi burada, buradaki ilikiler, buradaki isimlerimiz, buradaki sfatlarmzla ilgili olmayabilmesidir. Ki topyann snrland zaman ve sinir bozucu olduu yer buradan retilmesidir, bu sfatlarla konuulmasndadr, ald zaman da bize baka imknlarn olduunu hayal ettirebilmesindedir bence. Aslnda bu anlamda btn politik tarihe baktmzda onu bir ierme tarihi olarak dnebiliriz. Darda kalm olanlar iermek; demokrasi de byle bir ey. Daha yoksul olan insanlarn da siyasi temsillerinin olmas, kadnlarn ieriye alnmas, gmenlerin ieriye alnmas gibi eylerle giderek merkezin genilemesi, daha da nemlisi darda kalanlarn mmkn olduu kadar ieriye alnmas ki hak sylemi bize bunu anlatr. Hak dediimiz ey ie girme talebidir, bir ekilde Ben de orada olmak istiyorum, talebidir. Farkl tarihsel koullarda, farkl biimlerde de olsa znde btn haklarn byle bir taraf var. Farkl ekillerde derken unu kast ediyorum: Kaynaklarn yeniden datm meselesi var. Hem maddi hem de temsil gibi kaynaklarn daha eit datlmas iin ieriye girmek, bana da ver anlamna geliyor. Kadnlarn mlk sahibi olabilme istei, eitimde yer alabilme istekleri, bunlar hak sylemi iinde ve kaynaklarn yeniden datm iinde yer alrlar. Tarihsel olarak bunlar birbirinin arkasndan geliyormu gibi alglyoruz ama her zaman yle deil. Charlotte Perkins Gilman bize 20. yzyln banda tannma meselesinden bahsetmiti aslnda, tannmayla ilgili ierilme talepleriydi bunlar. Ben buradaym, beni gr talebi sadece maddi kaynaklardan yararlanma talebi deildir. Ayn zamanda Ben anne olduum iin, bedenim
513

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

farkl olduu iin bu farkllklarm gr ve bunlar tan, diyen bir taleptir. Ama bu da benzer bir ekilde ierilmeyle ilgili bir problem olarak karmza kyor. Bir yandan kapatan bir taraf da var tabii, Eit olmak istiyorum, diyorsun, neyle eit olmak istiyorsun? Bunlar bildiimiz, ok eski tartmalar ama ben bunlarn bittiini dnmyorum. Hep diyoruz Erkeklerle eit olmak ama erkekler gibi olmamak, fakat bunu derken tam olarak neyi kast ediyoruz? Ya da farkllnn tannmas hangi farkllnn tannmas demek? Hangileri politik farkllklardr? Ben buradaki ortaklklar grmek isterim ama bunlardaki ortakln bir ierilme talebi olduunu ve dolaysyla haklar sylemi iinde ifade edilebilir talepler olduunu gryorum. yle olduu zaman da daryla ierisi arasndaki farkn ve dsalln unutulmas, her eyin burada, imdi, kendi aramzda halledilebilir olarak tanmlanmasnn ok ciddi bir handikab var. Bu da siyasetin bir kaynak datm, hak datm, dzenleme iine dnmesi anlamna geliyor. Politika dediimiz ey, Nasl daha iyi yaayacaz? Kimleri nasl ieriye alabileceiz? sorularna cevap vermeli. Hangi isim beni temsil eder? Ben imdi belediyelerin yerel stratejik planlaryla ilgileniyorum. Kadnlarn belediye hizmetlerinden nasl faydalanacaklaryla urayorlar. Bunu kmsemek iin sylemiyorum ama problematik bir ey nk kadnlarn gndelik hayat dngleri erkeklerinkinden farkl. Toplanty hangi saate koyacaksn, film gstereceksen hangi salonu kullanacaksn gibi kadnlarn katlmn ngren sorular kadnlarn da buraya kabul edilmesini, burada temsil edilmesini nasl salayabiliriz sorusuyla ilgili bir ey. Bence buradaki esas problem toplumsal olanla, politik olann bir ve ayn ey olduunu bize ima etmesidir. Toplumsal gerekliin iinde kadnlar, erkekler, zenginler, yoksullar, yabanclar, yerliler gibi toplumsal gerekliklerin politikada temsil edilmek kouluyla politikletirilmeleri sz konusudur. Toplumsal olanla politik olann st ste akmas gibi bir meseleyle kar karyayz. Platonun batan kzd eydi bu aslnda: Tanrlardan pheye dtnz ve bozulma oldu, dedii ey bu. eriye girmeye alrken ya da arlrken, davet edilirken belli bir isimle davet ediliyorsun ve bu nemli. Bizi ne olarak aryorlar? Kadnlar, Siyah kadnlar, lezbiyen kadnlar vs. olarak... LGBT ksaltmas zerine Trkiyede ve dnyada sren tartmalar buna ok iyi bir rnek olarak gryorum. Baa hangisi gelecek? ok uzun zaman bu ecinsel hareket olarak adlandrld. Anka-

radaki deneyimini daha iyi biliyorum, Pembe Hayat kurulmadan nce sadece Kaos-GL vard ve ecinsellerle translar arasnda ok byk bir gerilim vard. Translar Ecinsel beni temsil etmiyor, diyorlard. Bir isim lazm, hangi isimle oraya davet edileceksin? simler zerine verdiimiz mcadele hafife alnamaz ama iinde yle bir eyi de barndryor: Bir temsil problemi olarak biz ierilmeyi ve katlmay dnmeye balyoruz. Hangi isim beni temsil eder? zerinden kendimizi kurmaya balyoruz. Trans seni temsil ediyor olabilir ama yoksul bir transla, zengin bir trans ayn olmayabilir. Bu tartma ayn zamanda, bunun gibi kimlik politikasyla ilgili bir sr problemi de iinde barndryor. Benim topyalarda sevmediim ey tam da byle bir ey. Beni temsil eden ismin ne olduu konusunda pek bir fikrim yok. Bir kadn olduumdan eminim ama her zaman da deil. nk Kadn ol da bilmem ne yap, ya da Cumhuriyet kadn yledir, diyen laflar dndmde kadnlkla temsil edilebileceimi dnmyorum. Temsil problemi ok nemli olmakla birlikte tamamen kapsayc ve zc bir ey deil. Herkes temsil edilemez. Benim iradem temsil edilemez. Temsil edilmek iktidarla ilikili bir eydir. ktidarn neresinde duracaksn, oradan ne kadar pay alacaksn, onunla nasl savaacaksn vs. ile ilikili. Dolaysyla da bana hangi ismin verildii, iktidarla balantl. O yzden mesela Ursula K. Le Guinin yazd baz eyleri hep ok sevdim nk cinsiyet gibi bu isimlerin de ne kadar deitirilebilir olabileceine dair baz ipular veriyor, dnce egzersizi sunuyor. Toplumsal olanla politik olann st ste akmas meselesine tersinden bakacak olursak btn bu anlatnn iinde toplumsal olan bir gereklik var ve bunu siyasete yanstmamz lazm, ierilme dediimiz ey bu. br taraftan dnecek olursak toplumsal olann ne olduu, isimlerimizin ne olduu politik bir mesele. Toplumsal tarif eden ey aslnda politika Siz derseniz ki Bu toplumdaki herkesi iereceiz, kaynaklar en gzel ekilde datacaz, eitlik salayacaz, aslnda herkesi ierirken politikay dar atyorsunuz ve bu ok riskli bir ey. Bana topyalarla ilgili temel problem her zaman buymu gibi gelir. Platon, Kadnlarn ruhu var m? diye soran biri olabilir ama dnp, yeniden okumamz gerekiyor bence. zellikle devlet ok kuvvetli bir eser. Devleti kim ynetecek, sorusuna Hamurunda altn olanlar ynetecek cevabn veriyor. Bu sistem nasl yryecek? sorusuna ise Kura diye cevap veriyor. Kamusal grevler kurayla belirlenecek. Kamusal grevin hibir maddi getirisi olmad gibi tam tersine kayb vardr nk grev sresince bir ey retemeyecek, para kazanamayacaksndr. Kurayla belirlenmenin
515

514

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

yle bir taraf var: hibir sfatn yok senin aslnda. Kurada km olmak bir sfat deil. Yani sz konusu olan hamurunun altn olmas, gm olmas, bilgili olman, kadn olman, erkek olman deil, sfatsz olman. Toplumsaln politikay belirlemedii bir an tahayyl etmek asndan bunun zerine dnmek gerekiyor sanrm. *** erme asndan bakarsak da yle bir mesele var: Henz ierilmemi olanlar var; kadnlar, LGBTler, gmenler, yoksullar gibi Ve biz bu problemi ierilme problemi olarak kuracaksak eer, kalknmac yaklamlar da siyaseti daha iyi kullanarak, daha iyi yntemler ileterek bunlar da ierebilirizi ima ediyor bize. Fakat henz ieriye giremediler ama girecekler, girebilirler, daha iyi yapabilirsek onlar da sokacazn aklayamad eyler var: Bu dnyadaki savalar, fke ve nefret ve hi azalmayan dardakiler. Demokratikleme dediimiz btn bu modern srece baktmz zaman bir iyileme gryor muyuz? Bazlar iin evet ama dnyann btn asndan baktmz zaman tam tersine ok byk bir fke, ok byk bir nefret var. Birlikte yaamamz zorlatracak ok ciddi nefret bekleri var ve bu o kadar da hafife alnabilecek bir problem gibi grnmyor. Sadece darda kalanlarn fkesinden bahsedemeyiz, merkezdekilerin de fkesi var. Dolaysyla da topya bir ierilme, birlikte daha gzel ve daha mutlu, atmasz bir ekilde yaama umuduysa eer ben bundan holanmyorum. Bu bir feminist topya da olsa kadnlarn nasl yaamas zerine bir ey syleyecek, yine de holanmyorum. Ben bunu bugn sylemenin problemli olduunu dnyorum. leride ne olaca belli olmaz, almlar olsun, yeni fikirler gelsin anlamnda deil ama belki de kadnlar ve erkekler diye adlandrmann kendisiyle ilgili bir problem var; toplumsal cinsiyet diye bir kavram var ama buna itiraz eden Queer Teori km durumda. Yani feminist topya, kadnlarn katlmclyla ya da kadn-erkek eitliini ne yapacana veya beden politikalarnn nasl olacana dair kafa yormakla bitebilecek bir ey deil. Tekrar Ursula K. Le Guine dnecek olursak Mlkszlerde deil ama baz kk hikyelerinde bulduum ey tam da bunu bana anlatmas. Toplumsal olann ve isimlerin nasl deiken, akkan eyler olduunu sylemesi. Mesela feminist topyalarda iyi olan ey bence yatay bakn olmas. simlendirmek hepsinin ortak noktas olmakla birlikte mesela isimlendirdii eyleri eer gndelik ilikiler iinden anlamaya, kavramaya alyorsa, byle

bir bak daha gerek oluyor. Benim deneyimimi, benim hayatm temsil edebildiinden emin deilim ama en azndan anlayabilirmi gibi geliyor. Ama Ursula K. Le Guin bundan daha fazlasn da yapyor ve tekrar daryla bir iliki kuruyor. Dary brakp da Bugn, burada, imdi, iermek, eit katlm gibi konumaya baladmz eyi tekrar tersine dndrp, Baka bir dnyay nasl hayal edebiliriz? sorusunu ok yeni bir ierikle ve yeni bir biimde soruyor, o benim houma gidiyor. topya olmadan politika mmkn m? Bu kadar sinirime dokunmasna ramen neden topyalar ile uramaya devam ediyorum sorusuna tekrar dndm zaman cevabm: politikay topya olmadan yapamayacamz hatrlatt iin. Mesela adalet diye bir eyi siz bir hedef olarak, ilke olarak nnze koyarsnz; adalet topik bir eydir, asla bitmez, Saladk ve bitti, diyeceiniz bir ey deildir, topik ierii olan bir hedef olarak onu tutmak zorundasnz. Eer bahsettiim gibi ierilmeden kastm, kaynaklarn eit dalm ya da haka dalm gibi bir adalet deilse, o dsallkla nasl iliki kuracak? Bunu size sormak isterim. Bence topyann politikayla ilikisi ve onsuz politika yapmama ilkesi diye dnebileceim ey ancak topyann dsall olabilir. Bunu cevabn bildiim bir ey olarak sylemiyorum, tartabiliriz. Peki, bu dsalln kayna nedir? Artk tanrsallktan bahsetmiyoruz, doay byle bir ey olarak grmyoruz. Darda olan byle bir ey var mdr? Hele ki 21. yzylda yaayan insanlar olarak dars diye bir eyin olmadn ok rahat syleyebiliriz, her ey ieride gibi grnyor. Bilmiyorum, var mdr? Eer yoksa yanmz biz, o zaman topya yok nk. Hayal etmenin tesinde de dsallk gibi bir ey kurabilir miyiz? Tartmak istediim de aslnda byle bir ey; topyann ve politikann bir problemi olarak ierme ve dsallkla ilgili konumak... Zeynep: Ben tam anlayamadm bir eyi sormak istiyorum. topyann dsall diye bitirdiinizde tam olarak neyi kast ettiniz? Bilinmeyen ksmlar ortaya karmas m? Bunu mu kast ettiniz? Aksu: Aslnda topyann kendisine ikin olan bir eyden sz ettim. Orada olmayan eyin olmasndan sz ettim. Ama topik ierikleri bugnk toplumsal ilikilerden darda kalanlarn ierilmesinden kardmz zaman topya olmaktan kyor, politika da politika olmaktan kyor. Onu kast ettim. Aslnda o bir soruydu, niye bana soruyu tekrar soruyorsun?

516

517

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

Nilgn: Ben darda kimse olmadn dnyorum. Ama dardakiyle ilikiyi esas olarak ierdekilerin belirlediini dnyorum. O yzden darda kimse yok. Mesela ben hep iinde bulunduum feminist ortamlarn da dnda kalamayacam bilerek biraz dnda, kysnda kalmaya gayret ediyorum. nk o ortamlar seni tarif ediyor, ne yapman gerektiini sylyor, onun dna ktnda bu sefer yapmak istediklerinle deil, niye yle olduuyla ok fazla urayorsun. Dolaysyla bence darda kalmak diye bir ey yok. Aksu: Niye darda kalmak istiyorsun? Niye zamann kysnda duruyorsun? Nilgn: Ben de herkes kadar belirlenmi biriyim ve ben de herkes kadar uyumlu olmaya hazr biriyim ama uyumlu olmak istemiyorum. ok mmkn nk uyumlu hale gelmek, hlbuki ben bunun bnyeme zararl bir ey olduunu dnyorum. Herkesin bnyesine zarar vereceini dnyorum. Aidiyet politikalar, aidiyetin kendisi Aksu: Dsallk bnyeden mi kaynaklanyor yani? Nilgn: Bnyeden (Glyor); bnyeme zarar veriyor. Aslnda herkes iin byle olduunu dnyorum ama tabii ne kadar ok dahil olursak hayat o kadar kolaylayor, fakat oumuz biraz zoru semi bireyleriz. Ben o aidiyet meselesinin son derece tehlikeli olduunu dnyorum. topyalarn bir baka yan da budur. Senin de sylediin gibi yine ait olmay nerir ve stelik cmbr cemaat ayn eyleri yaamay nerir. Cumhuriyetin nerdii budur, Krt hareketinin son dnemde kadnlar iin nerdii budur. Bir deil, on yol vardr ama on birinci yol iin boumak durumunda kalnr. On birinci yol vardr, demek iin bile boumak zorunda kalrz dolaysyla herkes ierdedir. Nasl dar karz sorusunda da kafam ok kark. Darda kalmann da ok mmkn olmadn dnyorum ben. Aksu: Bence ok kritik bir ey syledin, onun stne dnmek isterim. Bnye meselesi Ne var ki bnyede dahil olmak istemediin fikrini salyor? Nilgn: Bnyede bence u var: Ya dahil olursun, ya dahil olursun var. Zaten dahilsin ama dnda durmak -o kendi inandmz ey de olsa, diyelim ki sosyalizm, diyelim ki anarizm ya da feminizmda politik bir mcadele vermek diye dnyorum ben. Ama herkes iin de bir ey sylemenin dahil olmak kadar sorunlu olduunu dnyorum bir yandan da. O yzden kar-topyalara daha yakn hissediyorum. Aslnda daha yakn deil bas baya yle bir yerde duruyorum. Ama ne yaparz da karz o hayattan? Ne sosyalizmin ne de dierlerinin zm olmadn dnyorum.
518

Yasemin: Mlkszlerde mesela Anarres gezegeninde yaayan anarist bir toplum var ve dediim gibi buras ok kurak ve srekli allmas gereken bir yer. retimi ve datm salayan bir merkez var ama onun dnda da hibir iktidar yok. Ancak kitapta yle diyor: nsanlarn kendi zevki ve dostlarnn saygs var sadece. Ama o dostlarnn saygs meselesi bir de bu kadar ok almay gerektiren bir toplumda insanlar iin ok byk bir bask unsuru bir yandan. Anarizmde bile toplum iinde bir ey yapmama hakkn yoktur. Ya da yapmadn zaman dlanabilirsin, bu yzden korkun bir bask hissediyorsun zerinde. Burada bile byle mi yaayacaz? Aksu: Benim topya meselesine mesafelenmemin nedenlerinden bir tanesi kendi kiisel deneyimim. Biz darbeden sonra, sol rgtlerde olmu insanlardan bazlar olarak Ankarada (burada da vard) birtakm ekolojik, yeil hareketten de ok etkilenerek komn benzeri deneyimler oluturmutuk. Ben hayatmda en ar bask duygusunu orada hissettim. O bask nk o kadar yakndan gelen bir bask ki direnemiyorsun. Devletinkiyle uramak daha kolay demiyorum ama daha bildiim bir ey. Yasemin: O daha somut ve karna alabildiin bir ey, yan bandan gelmiyor. Nilgn: Bir de daha duygusuz bir ey devletle uramak. Aksu: Komnlerde sana ahlaki bir bask kuruyorlar. Feminist harekette de yle: iyi bir feminist nasl bir eydir? Korkun bir ey bu. Bir feminist ne yapar, ne yapmaz... Nkhet: Ben de Aksunun syledii,darda birisi var m meselesiyle topya meselesi arasndaki ilikinin nasl kurulacana dair bir eyler syleyeceim. 1970lerde (1975-76 civarnda) feminist antropoloji ilk ortaya kt zaman feministler Gerekten gemite anaerkil bir dnem yaanmam, dediler. Gayle Rubin gibi kadnlar diyorlar ki Ama bizim kafamzda kalsn, topya olarak ileriz belki. Ben topya okumaktan hi holanmayan bir insan olarak, topya bende Yaseminin de ok gzel olarak anlatt gibi kapal bir dnyadan ziyade uuk bir fikir olarak kalmt. Peki, bunun darsyla alakas nedir? Dars nedir? Bence dars var ama biz onu tanmyoruz. Tannma meselesi Aksunun dedii gibi sadece bir ynetim meselesi deil. Tanma ayn zamanda darda olann darda olduunu tanma meselesi olabilir ve onu anlamak zorunda da deilsin. Eski bir tabirle sylemek istiyorum nk laf houma gidiyor: Kabili kyas deil yani incommensurable. Bakalarnn acs mesela, benim iin kabili kyas deil, deil mi? Dolaysyla eer bana dars yok dersen bu ok orta snf, ok beyaz, ok kapal gelir. Anlatabiliyor muyum? Tabii ki dars var. Biz
519

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

darsn hep onlarn temsilleri zerinden, hep kendi terimlerimizle anlatyoruz, hep anlamaya alyoruz, anlamadan yannda durmak diye bir ey var m, bu da Sara Ahmedin laf, bence anlamadan yannda durmak, onun kabili kyas olmayan farklln tanmak ve ona apka karmak anlamna gelir. topyalarmzda darnn ilikisinin de ancak byle uuk kak bir ekilde kurulabileceini dnyorum. Katlmc (a): Ben de dars var, diye dnyorum, total olarak var olann dnda bir ey olarak deil ama dars varsa, ierisi de vardr. Dars varsa bu ikisinin arasnda bir de snr olmas gerekiyor. Bu snrn bulanklat durumlarda biz dardan gelenle karlam oluyoruz diye dnyorum. Adlandrmak bir anlamda da snr koymaktr. Adlandrdmz zaman bir snr koyarz ve ket vurmu oluruz, barajn tamasn bir ekilde nlemi oluruz ama onu adlandramadmz noktada, garipsediimiz noktada onu zmlemeye alrken iselletirmemiz sz konusu. selletirmek derken az nce bahsettiiniz toplum iine katmak anlamnda da sylyorum. Anlam dnyamzn snrlarn kestiremediimiz iin, dla biz srekli bir iliki iindeyiz, bunun da baka bir gezegenden gelen bir uzayl olmas gerekmiyor. Benim anladm eylerin listesi udur diye bir liste yapmaya kalksam byle bir eyi mrmn sonuna kadar bitiremem nk zaten en kk aklamaya baladm zaman bile onun evresinde olumaya balayacak olan milyonlarca anlam bulutunu alp, kda tam olarak yazamam. Hepsi ksmidir. O yzden d hep var, nk d varsayarak bir eyler yapyoruz. Aksu: Benim problemim ikinizin iaret ettii eyin devam gibi bir ey. Politika darda kalm olann ieriye girmesini ya da bir ekilde onu anlamadan yannda durmay, iliki kurmay imkansz hale getiriyor nk kendisini isimlendirerek gelebiliyor buraya. Tam sylediin gibi, isimlendirmedii zaman o benle ne yapacak ya da ben onunla ne yapacam? Bizim nasl bir balantmz olacak, nasl beraber politika yapacaz sorusunun cevab ancak temsil eklinde veriliyor. Evet, bu dnyann iinde dars var, ama o darsndan bahsetmeye baladm anda ieriye girmesi gerekiyor, nk dilde temsil edilmeye balyor, politik temsille devam ediyor. aret etmek istediim skntl nokta yle bir eydi. Bilmiyorum anlatabildim mi? Katlmc (b): Dars derken neyi kast ediyorsunuz? Aksu: Yani bu hikyenin dars. Dnyada kadnlar ve erkekler vardr, bir de LGBT bireyler vardr, cinsiyet ilikileri yle kurulmutur... Bir hikye anlatyorum, bir anlam dnyas kuruyorum
520

ve bunun siyasetini yapyorum. Bunun d var m? Varsa bundan nasl bahsedebilirim? mge: Siyaseti srekli bir mcadele alan olarak dnyorsunuz ama mcadeleyle e anlaml olarak dnmemek belki sizin sorunuza biraz cevap olabilir gibi geliyor. Dardakiler ieri girdi gibi deil, nk onlar her zaman darda olacaklar ve dardakilerin ieri girme talebinin kendisini siyaset olarak kurmak, yani siyaseti bu ekilde tanmlamak olabilir. Srekli mdahil olma talebinin kendisi siyaset olduu zaman Bu srekli devrim gibi bir fikir oluyor. Temsil meselesindeki isimlendirmeyle ilgili derdinizi anlyorum nk isimlendirilmenin kendisini bir iktidar kurma arac gibi okuyorsunuz anladm kadaryla; ama Eer dahil olan kendisi nasl dahil olmak istediini belirleyerek mdahil olursa orada neden buna ill iktidar diyoruz ya da o da bir iktidarsa baka trl bir iktidar olabilir mi? sorusunu neden sormuyoruz? ktidar daha kurucu ve yapc bir ekilde dnemez miyiz? arlmak zaten bana biraz ters geliyor. Siz bir isimle arlma gibi dillendirdiniz ama bana siyaset tam da oradan arlmaktan ziyade mdahil olma ve ieri girme talebi gibi geliyor. O anlamda da ismi kendine vermenin eylemi de aslnda kurucu ve yapc bir ey. Konsensse kar da daha anti-konsenss, antimiliter, daha yeniliki ve deitirici, dntrc bir ey Bu dardakiler ieriye dahil olmaya alrken ieriyi de deitirip, dntryor. Bunu Krtler zerinden de dnebiliriz. Krtler kendilerini Trkiyede eit vatanda gibi hissettiklerinde Trkiye baka bir Trkiye olacak gibi de geliyor mesela. Aksu: Bu sylediiniz eyin topik ierii var m? mge: Kesinlikle. nk mcadele fikrinin kendisi bir topyaya inanmak zorunda Ama bu topya Yaseminin de eletirisini getirdii gibi nahif olarak alglanmak zorunda deil. O birazck Trkiyede hem bir savan ortasnda yaayp, hem de bu kadar mcadele fikrinden yoksun olduumuz bir dnsel alanda yaamamzdan kaynaklanyor bence. zgl: Ben somut bir yerden devam edeceim. Birbirimizi anlamadan yan yana olmak iin imkanlarmz var m, platformlarmz var m, bundan ok pheliyim. Bir grup arkadamzla amna koyaym kfrn kullanmak istemiyoruz, kullanmamakla yetinmeyip, kn kopardm dnya gibi bir eyi yerletirmek istiyoruz. Btn bu krtaj, dili deitirmek, kn koparmak tartmalarnn ortasnda Nevin Yldrm Ispartann bir kynde kn koparmakla kalmayp, Namusumu kendim temizleyece-

521

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

im, diyerek tecavzcsnn kafasn da kopard.28 Ben kendini feminist olarak tanmlayan, akademide urada burada sylem gelitirmeye alan bir kadn olarak bu kadn bir yandan anlamak istiyorum. Bir yandan benim dille deitirmeye altm ve srekli hayal etmeye altm bir dnyay yayor ama benim oraya ulamam zor. Ne yapaym, o kye mi gideyim, bakaym m ya da hangi temsil olanaklar var ki ben bu kadn hakknda ya da bu fke hakknda konuaym? Ya da bu delilik ve krize varan noktay anlayabileyim. Mesela bu rnek benim iin vurucu bir rnekti. Trkiyeli bir kadn olarak meselelere bir ekilde mdahale etmek istediim, bazen kendimi tanmlamak istemediim, evet bazen kadn deilim de demek istiyorum nk bazen, bir kadn olarak kurmaya altm bir forml var orada hl daha. Dolaysyla bir yandan anlamak, demek ama bir yandan da anlamak zorunda olmamak ve ayn yerde olmak meselesi bana ok nemli geliyor. O yzden de topyasz ya da hayal edemediimiz bir dil olduunu dnyorum. Esen: Yaadmz dnya ierisi ise eer dary, yani topik olan buradan tahayyl edebiliyoruz. Dolaysyla baktmzda bir dars var ama bu ieriden mmkn stediklerimizi ya da istemediklerimizi, ieriden, ne olmas gerektii ya da ne olduu zerinden tarif ediyoruz. Kadn hareketi ortaya kyor, feminist topyalar da kyor. Pratikten ve yaanmlk zerinden bir tahayyl kyor. Byle baktmda dars var ama ieriden mmkn bir dars var. Btn o tasavvur burada neyin deimesini veya deimemesini istediimize dair. Bu anlamda da baka bir dnya tasavvurumuz aslnda politikaya dair bir ey bence Ama politikann sizin tarif ettiiniz gibi sadece ihtiyalar konusu zerinden ekilleniyor olmas bizi kmaza sokan bir ey.
2828.08.2012 tarihinde, Ispartann Yalva lesinde Nevin Yldrm, kendisine sistematik olarak tecavz eden ve uygunsuz fotoraflarn yayaca tehdidinde bulunan Nurettin Gideri av tfeiyle vurduktan sonra ban kesip, bir uval iinde getirdii ky meydanna att. (Habertrk Gazetesi, 29.08.2012, http://www.haber turk.com/gundem/haber/771980) Bu srada Nevinin tecavz sonucunda hamile kald ve olay gerekletii zaman 29 haftalt hamile olduu renildi. Bununla ilgili olarak Nevin kesinlikli doum yapmak istemediini syledi. Tecavz durumundaki gebeliin sonlandrlmas ile ilgili, TCKnn 99. Maddesinin 6. Bendinde Kadnn maduru olduu bir su sonucu gebe kalmas halinde, sresi yirmi haftadan fazla olmamak ve kadnn rzas olmak kouluyla, gebelii sona erdirene ceza verilmez. Ancak, bunun iin gebeliin uzman hekimler tarafndan hastane ortamnda sona erdirilmesi gerekir, denildiinden, Nevinin gebelii yasal sre olan 20 haftay getii gerekesi ile sonlandrlmad. Nevin 17.11.2012 tarihinde doum yapt ve bebei Aile ve Sosyal Politikalar l Mdrlne verdi. (E.N.) (http://www.gazetea24.com/haber/tecavuzmagduru-nevin-y-bebegini-dogurdu_7156198.html)

2010 ylnda Nusaybinin DKH tarafndan kadn kenti ilan edilmesinin ardndan biz bir grup kadn Nusaybine gitmitik. Fakat o zaman da tartmtk ve benim iin hl sorular ile dolu: Kadn kenti ne demek? iddet zerine konuulan, kadnlarn atlye yapt, sokakta olduklar bir yer midir mesela? O yzden ben Feminist bir topya nasldr? sorusunun cevabn aslnda tam da bu noktada bulamyorum. Ya da toplumsal cinsiyete dayal bir bteleme yaplyor olmas o kenti kadn kenti mi yapar? Feminist topya nasl olura dair benim bir tanmm yok sadece okuduklarmda sevdiim birtakm eler var. Yasemin: Feminist topyalarda baz cevaplar aranyor diyebiliriz belki. Drt ba mamur bir ey kimse zaten kuramaz. Aksu hocann da dedii gibi Feminizm byle olmaldr, diye bir listemiz olamayacana gre topyada da Buyurun budur, diyebileceimiz bir ey tabii ki olamaz. Ama okuduklarmzda ya da kendi yaadmz hayatta hayal ettiimiz bir ey var ki buradayz. Bir eyleri deitirmek ve onun yerine bir ey koymak gibi bir dert var ve bu yzden bugn yaptmz bu eylemleri yapyoruz. Esen: Benim kafam kartran ey u: Politika yapma biimimizin genel olarak dnyada olmasn istemediimiz, iddet ve cinayetler vs. yi protesto etmeye ya da bunlar temizlemeye ynelik olduunu dnecek olursak, politika yaparken ou zaman Biz nasl bir dnya istiyoruz? sorusunu, yani asl hayalimizi kardmz dnyorum. Bu noktada da feminist topyalar da aslnda politika ile benzer biimde ou zaman, ne olmas gerektii deil de ne olmamas gerektii zerinden bir dnya kurguluyorlarm gibi geliyor bana. Feyza: Ben de dars diye balayacam. Dars var m yok mu hikyesinde, eer topya politikay mmkn klan bir eyse unu da dnmek gerekiyor: Adalet bir topyaysa eer baka bir kadnn topyas senin distopyan oluyor. Aslnda belki ayn yerden yara aldn halde onun iin kurduun hayal, seni o gnk yaamna balayan ey baka bir kadnn distopyas oluyor. Belki feminizmin iermekte ya da dnmekte zorland konulardan biri u: Mesela bir kadn aile kurma hayalini anlattnda o anki hayatnda bu bir topya. Bir oda, bir salon evim olsun, dokuz yanda grdm ocuum yanmda olsun, markete giderken bile kocamdan izin alaym. Bu eydi onun topyas. Baka bir rnek yine krtaj tartmalarnda kt. Bir e-mail grubunda ok konuuldu onu da hayretle izlemitim: Keke ocuk dourmak cinsellik olmadan olan bir ey olsayd. Bunu nereye koyacam hibir zaman bilemedim. Yine byle bir tartmaya ahit olmutum. Suudi Arabistanda kadnlar ehri kurulacana dair bir ha523

522

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

ber kmt. Bu korkun bir ey olarak lanse edildi. Birka kadn Aslnda ne gzel, taciz yok, u yok, bu yok, diye iinde topik eler barndrdndan sz etmiti. Dolaysyla bunlar farkl normatif dzlemlerde, farkl yaralar ve aclardan gelen topyalar. Benim de sormak istediim o. Feminizmin dars/ierisinden ben bunu anlyorum. Nilgnn bnye dediine bazen ben de kader diyorum, o zaman dars var m yok mu sorusu belki biraz daha karyor. Aksu: zgrl her zaman bir eyden zgr olmak gibi deil de bir ey yapmak zere zgr olmak gibi de dnebiliriz. Ben topyay daha ok ikinci zgrlkle balantlym gibi hayal ediyorum. Bir eyden zgr olmak deil, bir ey yapmak iin zgr olmak. Mesela bakkala giderken bile kocandan izin almak istei korunmakla ve gvenmekle ilgili bir ey. Aslnda bir eyi yapmaya zgr olmaktan ziyade, bir eyden zgr olmakla ilgili. Ben topyay da, zgrlk politikay da daha ok ikincisiyle ilikilendiriyorum. Hazal: Feminist topya nedir ya da var mdr? Ne olabilir? Ya da en bandan sorduumuz topya politika yapmann bir arac mdr, yoksa ona engel olan bir ey midir? Btn bu sorularn u adan cevab olamaz bence: nk topya nasl isimlendirmeleri aryorsa ve yine o isimlendirmeler zerinden bir dnya tasarlyorsa biz topyadan bahsederken de topyaya belli bir isimlendirme yapyoruz ve aslnda topyann ne olduunu belirleyerek konuuyoruz. Var olan topyalarn zerinden topyann bir toplum tasarm olduu zerine konuup, onunla ilgili dnyoruz. Benim topyayla kelime olarak kurduum iliki yle bir ey: topya, topya kurmann topyas da olabilir. topya belli bir toplum tasarmnn, okuduumuz bir ey olmasnn yan sra toplumu nasl tasarladmz, akl ve duyguyu nasl tasarladmzla ilgili. Var olan ve yazlan topyalar zerine konumakla bu topyalarn nelere yol at, nelerden beslendii, nasl politik alanlar, kanallar at, kapad ile ilgili konumak baka bir ey. Hlihazrda feminist politika yaparken bence en ok zorlandmz ve canmz yakan ey tahayyl dnyamzn darl ya da hayal kuramamamz ve temsil siyaseti de bence bir noktada buna balanyor: Bir eyi bir eyle ikame edememek Sadece var olan, bize sunulan ve empoze edilen kavramlar ve olgularla dnmek ve srekli bu darack alanda bunlarla siyaset yapmaya almak. Bu yzden topyann bize bu kavram ve olgular ikame edebilecek baka bir sr ara verebileceini dnyorum ama bunu da bir toplum mhendislii olarak deil de bir akl yrtme biimi olarak hayata geirmekten bahsediyorum. Bence feminist
524

topyann zellii nce feminist akl yrtme biiminin nasl yapld, yeni bir toplum hayal ederken hayal kurmann nasl yapld olabilir. Ben hl bunun da bir sr imkanlar barndrabileceini dnyorum. O yzden sadece i/d meselesi deil hangi kadnn kendisi iin ve iinde yaad toplum iin neleri hayal edebildii de topya iinde bir tartma bence. Katlmc (a): Benim de i/d tartmasyla ilgili yeni bir ey geldi aklma. Ece Ayhan bir ehirdeki pazarn kurulmasnn ehrin en dnda kalan tarlaya gre belirlendiini, pazardaki fiyatlarn da o tarladan gelen rne gre belirlendiini anlatyor. nk en uzaktan gelen en maliyetli olduu iin, dier rnlerin fiyatn da o belirlemi oluyor. Aslnda ierisi darsn belirlemiyor da dars ierisini belirliyor. Ya da darnn tam snrnda duran ey ieriyi belirliyor. Mesela rock mziin poplerlemesi iin yaplanlar, bir an nce halka benimsetelim ki bunun dntrcl ortadan kalksn gibi bir endieyle yaplyor. Kar-topyada da olmamas gerekenden olan karyoruz dedik ya, orada da yine burada olan, burada olmayan zerinden ve olmamas istenen zerinden belirliyoruz. Dolaysyla dars zaten ierisini belirliyor. Batan verilmi, sabit bir ierisinden bahsedemiyoruz. Elif: topyalarla teorik ya da edebi olarak ok fazla ili dl olan, bunlarn zerine eilmi biri deilim. Bir Ursula K. Le Guini bilirim, severim, ama onun dnda, teorik ya da edebi bir younlamam olmamasna ramen politika retmeye alan ve politika retirken mcadele etmeye alan birisiyim, birileriyiz. ok fazla tanmlama, temsil tartmas yaplnca insan kimin adna ne syleyeceksin, nasl snflandracaksn, diye dnyor. Buras niye Amargi, niye buras feminist demeye kadar da varabiliyor hissiyat olarak. Dolaysyla bir yerde durmak gerekiyor belki de. Politika reten, mcadele eden insanlar olarak bu yaptklarmz niye yapyoruz? u anki dzenin, yaadm hayatn, benim ve yanmdakilerin ve tanmadm insanlarn, varlklarn, canllarn, canszlarn kaderi olmadn ya da bnyesinde bunu tamadn dndm iin mcadele ediyorum. Hem olumlu anlamda hem de olumsuz anlamda. Hem kt olmayan bir eyleri dzeltmek anlamnda hem de var olmayan eyleri yaratmak, kurmak anlamnda. Bu gc de nereden alyorum? Bunu yapmak iin u an yaadm, grdm dnyann dnda baka bir dnyann olduunu ve olabileceini veya nceden olduu iin sonradan da olabileceini kurabilmem gerekiyor kafamda. Kurabileyim ki ben samimi olarak kendimi var edebileyim. Biz, burada oturuyorsak, konuuyorsak, bir ekilde bu yaadmz ann, bu kesitin bizim kaderimiz olmadn, dnyann hep byle olmadn, olmaya525

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

can ya da olmasn istemediimizi sylyoruz ve bunun iin de buradayz. Dolaysyla topyalar olmadan, olmasn hayal ettiimiz bir dnya olmadan politika yapamayacamz dnyorum. O olmasn hayal ettiimiz dnya ierisinde de biz bir bamza var olmayacaz veya iki kii, kii olarak var olmayacaz. Olmasn hayal ettiimiz dnyada bir ilikiler a ierisinde yayorsak, benim seninle ilikim, benim duvarla ilikim, suyla ilikim, hepimizin birbiriyle ilikisi, oradan kan baka mekanizmalara etkide bulunuyorsa btn bu ilikiler ann nasl olacan dnmek zorundaym. O ilikiler ann hepsini tarifleyebilen, hepsine dair dnceleri, hayalleri olan bir topya dnmek zorundaym. Buradan uraya geliyoruz: Kadnlar nasl yaamal? sorusu benim sorum deil. Btn insanlar olarak nasl yaamalyz? Benim sorum bu. Ben kadn olarak orann iinde nasl yer alacamn, kadn olarak o dnyay nasl yaratacamn mcadelesini veriyorum. Anaerkil dnemden bahsedildi; bununla ilgili, Neolitik Devirde yle bir dnem var m, yok mu, yaanm m, yaanmam m, bu arkeolojik veya antropolojik olarak kantlanabilir bir ey mi? gibi sorular ok da umurumda deil akas. nk ben oradan kendimi var ediyorum, hayal ediyorum. Bizim imdi byle olmamz kader deil, ncesinde baka bir toplum dzeni vard ve sonrasnda da bu toplum dzeni olacak, diyorum. Benim iin dars bu mcadeleyi yrtmeyen, bu mcadelenin iinde olmayan varlklar, insanlar btndr ve ben bu mcadeleyi yrtrken srekli kendime ve etrafmdaki herkese arda bulunurum. Gel ve yrt, kendi durduun yerden ya da benimle birlikte, ama bu mcadeleyi yrt. O dnya nasl olmu ya da nasl olur zerinden kadn asndan bakacak olursak kadnla erkek arasnda herhangi bir iktidar ilikisinin olmad, kendi yaam alanlarn ve yeteneklerini, becerilerini tanmlayabildikleri ve gelitirebildikleri ve en basit ilkesi herhangi bir emek biiminin bir dierinin zerinde iktidar veya bask unsuru haline gelmedii bir dnya. Ne insann doa zerinde tahakkm ne de erkein kadn ve doa zerindeki tahakkm olmasn diye hayal ediyorum, ediyoruz. Nilgn: Gemite ne iyiydi? diye bakanlardan deilim, Gemite ne ktyd? diye bakanlardanm. (Glyor) Bu yzden yeni olan nermeyi daha doru bulurum. Aksu: Gemi derken Neolitik Devri mi kast ediyorsun? Nilgn: Evet Neolotik. Benim iin i/d ok keskin, iletiimsiz bir durumu tarif ettiinden, merkez ve kenar demeyi tercih ediyorum. erisi ve dars yok, dedim. Orta snf olan sevgili aka526

demisyen arkadamn dedii gibi transeksel darda kalrken, rnein kendisi bir profesr olarak ieride olabilir. (Kahkahalar) Btn bu ilikiler toptan ierdedir ya da dardadr gibi bir ey yoktur. Fikrimi deitirmeye de hazrm. Aksu: Ben bu ierisi/dars meselesini ortaya atarken yle bir eyden kmtm, hatrlatmak isterim: Siyasetin insanlar ieri aran bir ey olmas. Kaynaklar eit paylamak, eit temsil, birlikte haka yaamak gibi eylerle onlar ieri tamak meselesinin kendisinin problemli olduunu sylyordum. Oradan ierisi/dars kald sadece. Dars var m? derken eriye armadan, girme arzusu olmadan baka bir zgrlk ve politika ilikisini topya zerinden kurabilir miyiz? diye bir eyden bahsediyordum ama o kadar bambaka bir yere geldi ki ben kendi sylediimi tanyamaz hale geldim bu konumalarda. Melissa: Bu Neolitik a tartmasnda ben hep yle dnyordum: ll gemite bir eyin var olduuna dair bir kantmz olmas m gerekiyor ki gelecei ona gre tahayyl edelim? Tabii ok yabanc bir ey deil bu bize nk Trkiye gibi unutturma politikalarnn ok gl olduu bir yerde biz de feministler olarak gemii merulatrma zemini haline getirme pratiine ok yatknz. Arkeoloji meselesine geldiimde tehlikeli sulara gidiyormuuz hissine kaplrm hep. Trkiyede zellikle son yz yln tarihini unutturmak iin Son iki bin yln tarihine bakalm, gibi sylemler hep devreye giriyor. Orada da sanki bunu yeniden reten bir sylem varm gibi hep dnmmdr. Anaerkil bir toplum hi olmam olsayd bu bugnk kadn-erkek eitsizliini merulatrr myd? Bugn benim bir zgrleme hareketi iine girmem iin baka bir model olmu olmas gerekiyor muydu? Neolitik a hikyesini, zgrleme mcadeleme ket vuran bir eymi gibi hissediyordum nk olmad ispatlandnda ne olacak? Bu beni ilgilendirmez diyordum ama baka bir yerden bunu sylyordum. imdi Elif Bu beni ilgilendirmez, bu benim topyam olabilir, deyince yle bir ey geldi aklma: topya hep gelecek zerinden kurgulanyor ya, gemie dair bir topya m acaba bu? Gemiin topik kurgulamas nasl bir ey? Bizi bambaka bir eye doru gtrr m? kinci bir soru da yine ierisi dars meselesiyle ilgili. Sanki ayr seviyeden bahsediyoruz, ayr seviyede de farkl bir dsallktan bahsediyoruz, onu ok netletiremedim. Aksu: diyorsan olduka net aslnda. (Glmeler) Melissa: En bata Platondaki dsall daha ok bir aknlk olarak almtm. Sonra siyasetin dnda kalanlardan bahsettik. ncs de benim soracam bir dsallk. topyay edebi bir
527

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

tr olarak almaya baladmz noktada aslnda o metnin d da bir d ve benim batan beri sorum u: Bu topik metinleri tarihselletirmemiz tartmamza nasl bir ey katar? Yani tarihselletirilmesi, mekn ve zaman iinde balamsallamas Hani ilk bata Yasemin Bunlar Bat metinleri, dedi ya, o metinlerin d neresi ve o d bizim tarttmz dlarla nasl ilikili? Biraz mesleki deformasyonla ben bunu aryorum. nk o olmadan btn bu tartmalar havada kalyor gibi geliyor bana. Ursulann d neresiydi? Nasl bir d dzenlemek iin onlar yazd? Onu da bilirsem sanki oradan yol alabilecekmiim gibi geliyor ama bir taraftan da ok korkun bir ey yaptmn farkndaym nk daha yntemsel bir eyden bahsediyorsunuz, onu da anlyorum ama maalesef bir tarih Aksu: Aknlk meselesini bir kenara koy, diyorsun. Melissa: Platondaki aknlkla modern topyalardaki d birbiriyle nasl konuuyor meselesi biraz kart gibi geldi bana. Ben anlamam da olabilirim. Aksu: Politikann akn olan unutup, tamamen seklerlemesinden bahsettim. Modern politika sreci aknl unuttu ve toplumsal zerinden konuuyor ve bu d yok eden bir ey. D bence de var ama baka trl kurman gerekir. Aslnda bu metinler onun aray olarak da okunabilir. En azndan bazlar Yasemin: Ama bir yandan Platondan itibaren o dnemde yazlan baka topyalarda da var. Platon, Devleti kendi yaad zamann ve toplumun sorunlarn zmek iin de yazyor. Hepimizin gelecee ynelik hayalleri, tahayylleri ya da daha iyi bir yaama dair dnceleri vardr ama bunu oturup, sistematik olarak yazmak, insanlara ulamasn istemek tamamen yaadn o tarihsel dnmlerle ilgili. Neden 19. yzylda bu kadar ok yazlyor? Birtakm gelimeler, sonular, arpan fikirler sonucunda insanlar bu kadar ok yazmlar. Selime: Ben de topyay sevmeyenlerdenim, Ursula da dahil olmak zere. Bir tr olarak sevmememin yannda sunduu dnyann her ne kadar aksini iddia etmeye alsa da ok merkezi ve dlayc olduunu dnyorum ve aslnda gelecee dair bir ey olmasna ramen hibir zaman gelecee dair bir izlek ve hareket potansiyeli tamadn dnyorum. Feminist topya meselesi ise bana iyice uzak geliyor nk bu iki kelimenin yan yana durmasn ok sorunlu buluyorum. Aslnda Hazal Bir topya tanm var ve bunun o tanmn deitirmek bir feminist i olabilir, dedi. Bunun iin ben feminist teorinin zaten bir ara olduunu dnyorum. O dili, o dnyay deitirebildiin zaman o topyann anlamn da deitirebilir ve topyay ancak o zaman kurabilirsin
528

eer hl topya kurmak istiyorsan tabii. Mesela benim topyalar yerine manifestolar daha ok ilgimi ekiyor. nk orada bir talep gryorum, gelecee dair bir istek gryorum ve ona varmak iin izlenebilecek bir yol gryorum. Sadece hayal ettiin deil, hayal ettiini gerekletirebilmek iin sokaa kmaya dair bir hareketlenme var. Ve her ne kadar biyolojik determinist olsa da Valerie Solanasn manifestosu29 benim iin btn feminist topyalardan daha fazla harekete bir ey katabilme, heyecanlandrabilme ve dntrme potansiyeli tayan bir ey. Katlmc (b): Bu i/d meselesinde darda olan biri bile kendini ieridekilerin oluturduu szle gre tanmlad srece, topyalar ieridekileri ya da kendini ieride olarak tanmlayanlar tarafndan oluturulduu iin kimseyi mutlu etmeyecektir. Biz ne kadar oluturulmu btn szlkleri yrtp atarsak ve kiileri kendilerini tanmlamalar iin serbest brakrsak, onlarn yeni szckler oluturmalarna izin verebilirsek kurulmu tm topyalarn topyasn kurabiliriz diye dnyorum. nk benim stmdeki kyafet bana ait ve ben bunu tayorum ama bunu nasl tanmlayacam bilmiyorum, szlklere bakyorum, insanlarn benzerlerini nasl tanmladklarna bakyorum ve buna bal olarak Evet ben de oyum, diyebiliyorum. Katlmc (c): Ben topyann bir eit fantezi olarak tanmlanabileceini dnyorum. Bu fantezinin ierisinde yle bir ey var: Eer nahif anlamda topyadan bahsediyorsak orada aslnda biz u an var olduumuz ekliyle yokuz. Bence biz kendimizi o topyann iinde gremiyoruz. Bizim burada ortak olarak bulunmamzn sebebi birtakm ortak ikyetlerden, olmamasn istediimiz eylerden kaynaklanyor ama topyada kendimize koyacamz bir yer grmyorum. Biz kendimiz arasndaki, kadnlar arasndaki ilikiyi nasl tarifleyeceiz? O nasl bir iliki olacak? Burada bizi bir arada tutan eyler orada olmayacak belki. Daha baka bir arada tutan eyler olacak. Bu bence bizim ok ngremediimiz, hayal edemediimiz bir ey ama bunu hayal etmek ok zor zaten. Distopyann bu dnyann daha abartl, daha iddet dolu bir yer olarak tarifi bize u anki yerimiz hakknda daha net bilgiler veriyor gibi geliyor bana. O anlamda onu sevmek daha kolay ama dierini hayal etmek daha zor. /d meselesindeyse ok ksa bir ey sylemek istiyorum: Grup olarak i ve d elbette var, ama duygusal olarak da, yani insan olarak iimiz ve dmz da var. Yani sizin sylediiniz anlamn
29 Solanas, Valerie, (2011), Erkekleri Dorama Cemiyeti Manifestosu, (ev. Aye Dzkan), Sel Yaynclk, stanbul

529

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

belki dnda bir ey bu. topyada bizim iimiz ve dmz nasl olacak? Belki bunu da tarif etmek lazm. Aksu: topya fanteziyle ilgili bir ey tabii ama ben topyay bir hedef olarak, politik mcadelenin bizi gtrecei ey gibi dnrsem zaten ben ondan hi holanmam. Ben topyay imdi, burada olan bir ey gibi, yani dsall da burada olan eyin d olarak dnyorum. yle basitletirebilirim (basitletirince de biraz kayma oluyor ama neyse): Mesela bizim Ankarada Amargi Dergiyi karan kadnlarla bir grubumuz var. Zaman iinde, son birka ylda olutu. Her birimizin daha nce feminist gruplarla ilgili deneyimlerimiz ve yaralarmz var. Bandan beri Biz nasl bir arada durmalyz? sorusu vard. Nasl olmamas gerekir, nasl olmas gerekir, birbirimizde ne buluruz, neyi paylaacaz, toplant yaptmz zaman buraya istekle gelmemizi salayacak olan ey ne olacaktr? gibi sorularmz var. Nilgnn bnye dedii ey byle bir ey gibi geliyor bana. Feminist nasl olmaldr, feminist ahlak nedir, toplantda srayla konumak mdr, kimse merkez olmayacak gibi eyler midir? Biz byle yapmyoruz. Bazen sadece birisinin bel arsn dinliyoruz mesela ama topik olan ey orada (nasl tarif edeceimi bilemiyorum) yaptmz ey. Yaptmz eyin politik bir i olduunu dnyorum; topyayla ilikisi, feminist politikadaki tecrbelerimizden dolay neyin olmamas gerektiine dair bilgimiz olmasnn yan sra ne istediimize dair sezgilerimizin de var olmas. O sezginin iinde yle eyler de var: Birbirimizin yaralarna iyi gelmek, yapabileceklerini grmek nk bazen yle oluyor ki insan, kendisini ok ey yapamaz gryor. Mesela iimizde ok gen bir kadnn yazma isteinin ve yeteneinin ortaya kmas iin bir eyler yapyoruz. topya orada, uzaklarda bir ey ve biz oraya varmak iin haldr haldr koacaz ve politika da bizi oraya gtrecek olandr deil, politikann iinde imdi, buradaki topik ierik nedir, adalet nasl salanabilir, kendi aramzdaki ilikilerde, bizim dnyayla olan ilikimizde, taleplerimizde topya nedir, i ve d derken byle bir eyden bahsediyordum. Birilerini darda brakmak deil mesele, tam da derdim bu zaten: Eer problem birilerinin darda braklm olmas ise bunu zmek daha kolay grnyor, ama sadece bu deil. Yasemin: Edebi bir tr olarak yazlm topyalarla ilgili unu sylemek istiyorum: topya bir el kitab deil sonuta. Ben topyay hep farkl bir dnyaya dair dnce egzersizleri gibi dnrm. ll btn bu yazlan dorudur, bunu uygulayacam gibi bir metin deil topya. Bence topya okumak (ki bilim kurguyu da ben bu adan severim), Le Guinin Dostoyevskinin sorduu Eer bir
530

kentin mutluluu, her gn bir kk kzn ikence grmesine bal olsayd hangisini tercih ederdiniz? sorusundan yola karak yazd Omalesi Brakp, Gidenler30 yksnde yapt gibi, btn bu toplum ok mutlu ama bir ocua bu ikencenin yaplmasna deer miyi dndrmeyi salamas asndan nemlidir. Ya da Mlkszlerde ok sinirleniyor adam, fkeyle bir ey sylemek istiyor, ama din diye bir ey yok, gnaha girmek diye bir ey yok, cinsellik kt ve pis bir ey deil, ne syleyecek bunun stne? Allah kahretsin de diyemez, kfr de edemez, ne diyecek? Katlmc (c): Pis. (Kahkahalar) Yasemin: Benim kuzenim yandayken kzd zaman zebra, kamyon falan diyordu. Mesela bu bir seenek olabilir mi? Bence topya sadece bunlar dnmeni salayan bir eydir. Dnyay yazarak deitirmez ama dnyay deitirme arzusu olan insanlarn varlna bir katks olur; daha fazla bir eyler dnmesine vesile olur. Esen: Modern devletin kutsal olan ieriye getirme meselesinde Cemal Bali Akal ktidarn Yz31nde bunun modern devlette devam ettiini syler. Adaletin de, hukukun da aslnda bir dsallatrma olduunu, modern devlet ncesi ve modern devletteki sreklilii salayan eyin de bu dsallatrma ve kutsal olana atfetmek olduunu syler. Dolaysyla modern ya da sekler dnemde de devletin kendisinin, tpk tanrnn olduu gibi, dsallatrldn sylyor. Siz bunun aksini mi, dsallatrmann bittiini mi sylyorsunuz? Aksu: Bittiini sylyorum aslnda. undan dolay, bir yandan evet, Cemal Bali Akal hakl... Bu tanrnn yerine ulusu koymak ya da halk koymak gibi bir durum var. Maher, kurtulu gibi sylemlerdeki tanrsall biliyoruz. Tabii ki yle bir ey var ama bir yandan da siyaset bir ynetim ve ynetim de kaynaklarn doru dalm ve ierme politikalaryla ilikili bir ey olduu srece seklerleiyor aslnda. Elbette bir geililik var ve pat diye tanr ld ve demokrasi geldi gibi bir ey yok ama imdi geldiimiz noktada, yani 21. yzylda devletin artk dsal bir ey olduunu dnmyorum. Devletin -bizde kutsiyet atfediliyor olsa da- kaynaklarn datld yer olduunu herkes bal gibi biliyor ve ona ne kadar yaknsan o kadar iyi olduunu da biliyor. Ayten: Ben de son dnemde bu siyaset, iktidar, adalet meselelerini ok dnmeye baladm. Aslnda siyasetteki temsil soru30 Le Guin, Ursula K., (2012), Omelas Brakp Gidenler, (iinde) Gln Gnl (Rzgargl), (ev. mit Altu), Ayrnt Yaynlar, stanbul 31 Akal, Cemal Bali, (2012), ktidarn Yz, Dost Yaynlar, Ankara

531

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika

nunun, benim genel tanmlamalar iinde var olup, orada yer bulamamamla ilgili bir ey deil de benim hayalimin yok edilmesi, hayal kuramamam zerinden gelien bir ey olduunu dnyorum. nanlmaz derecede mekaniklemi bir dnya ierisinde olduum, o dnya ierisinde mutluluu yakalayamayacam gibi birtakm kayglar yaayp, hatta kendi kendimle dalga geip, Ben neden tek bir hayat yaamak zorundaym, baka hayatlar da yaayabilirim, deyip mesela akam 21.30, 22.00dan sonra baka bir kadnm gibi yaamak istiyorum. Ertesi gn hi i dzenimin kayglarn yaamadm bir boluk dnya yaratmak istiyorum kendime. Son dnemde iktidarn gittike basknlamas, birok konuda, birok kesimi yok etmeye almasyla birlikte ben tamamen okuduum distopyalarn olumsuz etkilerini yaamaya baladm. Atlan her admda te ayn bu kitaptaki gibi, diye dnmeye baladm ve keke distopya okumasaydm diye dndm. Beni ok mutsuz ettiini grdm. Keke sadece topya okusaydm. topya okumay yle iyi buluyorum: Ben baka insanlarn hayatlarn, sylediklerini, hayallerini ok merak ediyorum. nk o hayaller, o snrlarn hep almasym gibi geliyor bana. Bir insan bir hayat yaamamal, izofren falan olmalym diye dnyorum. nsan, kendisine biilen bir rol yaamamal. Aile iinde var olamadm hissediyorum, yaptm ite mutsuzluklar yayorum, anneliin getirdii sorumluluklar falan, o kadar ok sorumluluk zerinden giden bir hayat var ki kendi hayallerimi kurmak istiyorum ve bu hayallerin tannmamas ok rahatsz ediyor beni. Nilgnn dedii gibi ben ok yerde kendimi darda hissediyorum, birok yerde de ieride hissediyorum. erdeyken dardaym gibi de hissediyorum. zgl: Trkiye edebiyatn dndmzde topya yazar olarak kimler var, ya da var m bir rnek? Ben mesela edebiyatn kendisini de biraz topik buluyorum. Bu anlamda hem delilii ierdii, hem izofreniyi ierdii, kadns olan ierdii iin soruyorum. Yasemin: Osmanl Dneminde daha ok erkek yazarlar olduunu biliyorum. Ben de ok aratrp, okumadm. Cumhuriyet ncesinde ve Cumhuriyet Dneminde var. Mesela Halide Edipin Yeni Turan32diye bir topyas var 1912de yazm. Adndan anlalaca gibi milliyeti bir topya ama ayn zamanda da feminist bir topya. Hikye bir kadn karakter zerinden ekilleniyor hatta kadnn ad da Kaya. 1918de Aydemir33 var Mfide Ferit Tekin. O da milliyeti bir topya. Daha yakn zamanda Glaye Koak diye
32 Advar, Halide Edip, (1991), Yeni Turan / Raikin Annesi, Atlas Kitabevi, stanbul 33 Tekin, Mfide Ferit, (2008) Aydemir, Kakns Yaynlar, stanbul

bir yazar var, Topa34 diye bir kar topyasn okudum. Bir lkeyle husumetten dolay bir harfin alfabeden karlmasna karar veriliyor. Tam bizim yapabileceimiz bir ey. Bir de aslnda erkek bir yazar ama bence ok ho bir kar topyas var, Adam (Alaeddin) enelin sanrm 1968de yazd Teleandregenos topyasnda Evlillik Hayat35 diye, ksa bir kitap. Yazar erkek ama evlilik kurumunun zellikle dii taraf nasl kuruttuuna ilikin bir kartopya Bir de Cumhuriyet Dneminde Peyami Safann Yalnzzn36 iinde Simeranya diye bir hayali lke var; ayrca Mfit zdein Son Tiryaki37 diye bir hikye kitab var; sigara ienlerin baka gezegenlere gnderildii bir hikye. Kadn yazarlardan aklma gelenler Alev Alatlnn Schrdingerin Kedisi Kbus ve Rya38, Buket Uzunerin Balk zlerinin Sesi.39 Bir de ilgin bir rnek, Kemalist bir kar topya olarak geen Nevra Bucakn Kule diye bir kitab var ama onu okumadm, kaynaklarda grdm. Son dnemde de ok fazla kar-topya yazlyor, Uyandnda40 diye yeni bir kitap yaymland: Amerikada geiyor ve krtaj yaptrd iin on alt yl krmz olma cezasna arptrlan bir kadn anlatyor. Beni Asla Brakma41 var, ok beendim, erkek bir yazarn, filmi de ekildi. nsan olmak nedir? zerine ok dndren bir eser ve kar-topya ksm daha arka planda. Bir de Iskarta42 diye bir kitap var, genlik edebiyat olarak km. +13 diyor, ben on be yamda hi okumak istemezdim bu kitab. On yandan sonra ocuklarnz skartaya kartmaya karar verebildiiniz ve ocuklarn paralanarak organlarnn bakalarna verildii bir dnyada geiyor. Yakn dnemde Hunger Games (Alk Oyunlar)43 var mesela. zetle, son dnemde kar topyalar daha ok genetik mdahaleler, deneyler, insan klonlama gibi konular minvalinde gidiyor gibi gzkyor. Teekkrler.
34 Koak, Glaye, (2004), Topa, Kanat Kitap, stanbul 35 enel, Adam, (2003), Teleandregenos topyasnda Evlilik Hayat, mge Yaynlar, stanbul 36 Safa, Peyami, (2000), Yalnzz, tken Neriyat, stanbul 37 zde, Mfit, (1996), Son Tiryaki, Metis Yaynlar, stanbul 38 Alatl, Alev, (2012), Kabus/Schrdingerin Kedisi-1, Everest Yaynlar, stanbul -(2012), Rya/Schrdingerin Kedisi-2, Everest Yaynlar, stanbul 39 Uzuner, Buket, (2012), Balk zlerinin Sesi, Everest Yaynlar, stanbul 40 Jordan, Hillary, (2012), Uyandnda, (ev. zlem Yksel), Yap Kredi Yaynlar, stanbul 41 Ishiguro, Kazuo, (2011), Beni Asla Brakma, (ev. Mine Haydarolu), Yap Kredi Yaynlar, stanbul 42 Shusterman, Neal, (2010), Iskarta, (ev. Zarife Biliz), Tudem Yaynlar, zmir 43 Collins, Suzanne, (2012), Alk Oyunlar, (ev. Sevin Tezcan Yanar), Pegasus Yaynlar, stanbul

532

533

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

stanbul Amargi - Feminizm Tartmalar

Feminist topyalar ve Politika tartmasndan...

534

535