Professional Documents
Culture Documents
Hayatı ve Eserleri
1
ders dinlemişlerdir. Ertesi ders yılında (1953-1954) Azerbaycan Türkologlarından Prof.
M. Şiraliyev, Prof. M. Mirzazade misafir profesör olarak Bölümde bulunmuş ve Türk
diyalektolojisi, çağdaş Türk dili dersleri okutmuşlar, Türkolojinin esasları alanında
öğrencilere bilgi vermişlerdir. 1955’te Prof. G. Nemeth, asistanı G. Hazai ile birlikte
Bölümde kalmış, Vidin ve AdakaleTürk ağızları üzerine bir dizi konferanslar vermiş, G.
Hazai de kendisine asistanlık etmiştir. G. Hazai 1957-1959 yıllarında yine davet edilerek
Türkolojiye giriş, Türk dilleri tarihi gibi dersleri okutmuştur. Türkiye’den Prof. H.
Caferoğlu, Prof. S. E. Siyavuşgil, O. Ş. Gökyay; Leningrat (St. Peterburg)
Üniversitesinden Prof. A. N. Kononov; Viyana Üniversitesinden Prof. A. Tietze, Polonya
Türkologlarından Prof. E. Trijarski, Prof. Wl. Zajaczkowski gibi bilim adamları Bölümü
ziyaret etmiş, bunlardan çoğu konferanslar vermiştir. Türk Filolojisi Bölümü 1956 yılına
kadar Genel Dil Bilimi Kürsüsüne bağlı kalmış, bu tarihten sonra da müstakil bir kürsü
olarak Batı Filolojileri bünyesinde varlığını sürdürmüştür.
1956 yılında Bölüm ilk mezunlarını vermiş, bunlar arasında bulunan Hayriye
Memoğlu da yüksek başarıyla diploma almıştır. Mecburî hizmet olarak Kırcaali Türk
Öğretmen Okulunda (Türk Pedagoji Mektebinde) Türk dili ve edebiyatı öğretmenliğine
atanmıştır. Okulda öğrenci derneği kurarak üye öğrencilerden bazılarıyla bölgedeki Türk
köylerinden folklor malzemesi toplamıştır.
Üç yıl süren mecburî hizmeti sona erince Hayriye Memoğlu Eski Zağra (Stara
Zagora) Öğretmen Uzmanlaşma Enstitüsüne “Türk Okulları” Kürsü başkanlığına
atanmıştır. Enstitünün kurucularından biri olan Hayriye Memoğlu Bulgaristan Türklerinin
Türkçe Eğitiminin gereken bilimsel-pedagojik düzeyde gerçekleşebilmesi için çalışmış,
2
Türk okullarını sık sık ziyaret etmiş, yaz aylarında Enstitüde öğretmenlere kurslar
düzenlemiş, bilimsel-metodik içerikli makaleler yayımlamıştır. Ayrıca, bu yıllarda Türk
folklor ve diyalektoloji malzemesi toplamaya da devam etmiştir. Enstitüde kaldığı
dönemde Bulgar Bilimler Akademisinin Düzenlediği bilimsel ekspedisyonlara da
katılmış, Kuzeydoğu Bulgaristan’da Gagavuzların dili, kültürüyle ilgili malzeme
toplamıştır.
3
çalışmalarını yakından tanıma olanağı bulmuş, bilim ufku genişlemiştir. Azerbaycan
Yabancı Diller Enstitüsü Fonetik Laboratuvarında da deneyler yapmıştır. Daha sonraları
Azerbaycan Bilimler Akademisi Dilcilik Enstitüsünde Tarihî Süreç İçinde Tük Dilleriyle
(Lehçeleriyle) Slav Dilleri arasındaki Etkileşim konulu doktora tezini savunmuştur.
4
de derleme, makale ve kitaplar hâlinde araştırmaları yayımlanmıştır. Bulgaristan'da
çıkan Türkçe dergi ve gazetelerin, Bulgaristan Türk sanatçılarının dilini incelemiş,
istatistik yöntem uygulayarak yazılı eserlerin üslûp zenginliğini, Bulgarcanın etkisi
bakımından yazarların dilinin durumunu rakamlarla göstermiştir.
Bir milyon kelime biçimini esas alarak çağdaş Türkiye Türkçesini kelime zenginliği
açısından, fonetik ve morfolojik açıdan araştırarak ilginç sonuçlar elde etmiştir. Söz
gelişi, belirli metinler çerçevesinde en sık kullanılan kelimeleri, Türk yazı dilinin kelime
zenginliğini rakamlarla göstermiş, günümüzün Türkiye Türkçesinde eklerin işleklik
durumunu açıklamıştır.
5
Şerefli de şöyle yazmıştır: “Türklerle ilgili herhangi bir olay çıkınca Bulgar güvenlik
organları ilk önce bu ailenin evine baskın düzenliyor, aileye nefes aldırmıyorlardı”. Evleri
defalarca basılmış, zengin ev kitaplığından kitapları alıp götürülmüştür. Düzenlenen
baskınlarda Hayriye Süleymanoğlu’nun Türkoloji konulu yayımlanmış ve henüz
yayımlanmamış eserleri (müsveddeleri de dahil), yıllarca toplamış olduğu Türk folkloru
ve diyalektolojisi malzemesine de kasetleriyle birlikte el konmuş, bir daha hiç bir şey
iade edilmemiştir. Sofya Üniversitesi Yayınevince basılmış, henüz Üniversite
matbaasında bulunan Bulgarca-Türkçe Tematik Sözlük’ü ve baskıda bulunan Türkçe-
Bulgarca Sözlük’ü alınarak Üniversitede ırkçı bir politika izleyenlerin başında bulunan
Rektör Prof. İlço Dimitrov’un çıkardığı 4170 Numaralı, 14.07.1981 tarihli yazılı emriyle
yakılmaları için acilen bir komisyon kurulmuştur. Fakülte profesörlerinden bazıları bunu
tepkiyle karşılayınca Rektörün 4592 Numaralı, 27 Temmuz 1981 tarihli yeni bir emriyle
Bulgarca-Türkçe Sözlük Üniversitenin bodrum katındaki depolardan birinde demir
parmaklıklarla bölünmüş bir yerde kilit altına alınmıştır. Söz konusu sözlükleri Hayriye
Memoğlu'nun Bulgaristan Türkleri için hazırladığı ve bunlarla Türkler, ana dilleri Türkçeyi
ve Türk kültürlerini unutmamalarını amaçlamış olduğu iddiaları ortaya sürülerek Hayriye
Memoğlu’nun Bulgar Komünist Partisinin "TEK ULUS" kurma politikasına karşı çıktığı
vb. politik nedenlerle suçlu bulunarak hakkında genel soruşturma açılmıştır. Bu
soruşturma 10 Kasım 1989'da komünist rejim iktidarına son verildiği güne kadar devam
etmiştir. Oysa iki sözlüğün de ön sözlerinde bunların Türkoloji Bölümü öğrencilerinin
ihtiyaçlarını karşılamak için hazırlanmış olduğu ve böyle sözlükler hazırlamak için
Hayriye Memoğlu'na görev verildiği açıkça belirtilmiştir. Aradan 13 yıl geçtikten sonra,
Eylül 1993’te Üniversitenin yeni Rektörü Prof. Dr. İv. Lalov’un emriyle demir parmaklıklı
bölmenin kapısı açılmış, Bulgarca-Türkçe Tematik Sözlük de özgürlüğüne kavuşmuştur.
Sözlüğün özgürlüğe kavuşması Bulgaristan Cumhurbaşkanı Dr. Jelö Jelev sayesinde
olmuştur. Türkçe-Bulgarca Sözlük’e gelince: Hayriye Süleymanoğlu’nun elinde sadece
arşiv materyallerinden bir bölüm kalmış, bunlar üzerinde tekrar çalışmaya başlamış,
1989’un Büyük Göçünden sonra Ankara Üniversitesinde göreve başlamış, söz konusu
sözlük üzerinde de çalışmalarını sürdürmüştür. 2007 yılında bu sözlüğün
güncelleştirilmiş yeni varyantı T. C. Millî Eğitim Bakanlığınca Ankara’da yayımlanmıştır.
6
Herhangi yazılı bir emir olmadığı, işine son verilmediği hâlde Hayriye
Süleymanoğlu Sofya Elektrokar Fabrikasında yaklaşık 4 yıl boyunca en ağır koşullarda
temizlikçi ve işçi olarak çalıştırılmıştır. Bu fabrikaya Bulgar aydınları da gönderilip
çalıştırılmıştır. Sonra da Sofya Üniversitesinden Bulgar Bilimler Akademisi Balkanoloji
Enstitüsüne atanmıştır. Bulgar profesörlerin dediği gibi, o yıllarda Bulgaristan Anayasası
dahi hiçe sayılmıştır.
Başlık olarak 250 dolayında eseri olan Hayriye Memoğlu'nun yazıları Türkçe,
Bulgarca, Rusça, Slovakça ve İngilizce olarak Bulgaristan, Türkiye, Azerbaycan,
Çekoslovakya, Norveç, Hollanda, A. B. D. vb. ülkelerde yayımlanmıştır. Bu başlıklar
arasında Bulgarcaya ait kitapları da bulunmaktadır. Bulgarcanın gramerini Türk dilinde
7
ilk kez yazan Hayriye Süleymanoğlu olmuştur. Bu kitaplarda karşılaştırmalı yöntem
uygulamış, Türkçenin ve Bulgarcanın fonetik, sözcük yapımı ve gramer özellikleri
üzerinde durulmuş, bu iki dilin farklı ve benzer yönleri vurgulanmıştır.
25-30 yıl bir süreden sonra ilk kez Türk çocuklarına bir bağış ve hatıra olarak
Türkçe ders kitaplarını eşi Mehmet Süleymanoğlu ile birlikte hazırlamıştır. T. C. Millî
Eğitim Bakanlığı da bunları bağış olarak Bulgaristan Eğitim ve Bilim Bakanlığına
göndermiştir.
8
HAYRİYE SÜLEYMANOĞLU YENİSOY'UN YAYIMLANMIŞ
ESERLERİNDEN SEÇİLMİŞ BAŞLIKLAR
DEĞERLENDİRME:
9
3. Rodop Türk Halk Masalları (Hayriye Memova, Emil Boev), "Narodna Prosveta"
Devlet Yayınevi, Sofya, 1963. Aynı masallar 1978 yılında Çekoslovakya'da Slovak
Dilinde de yayımlanmıştır.
10
Ана В. Орленко), Издание на Държавно Издателство "Народна просвета",
София, 1977.
DEĞERLENDİRME:
DEĞERLENDİRME:
11
2) Yordanka Bibina, Jengiz Hakov, BULGARİSTAN TÜRK
EDEBİYATI. TÜRKİYE DIŞINDAKİ TÜRK EDEBİYATLARI ANTOLOJİSİ. C. 8 T. C.
Kültür Bakanlığı. Ankara, 1997. 446 s. ACADEMIE BULGARE DES SCIENCES, Institut
d'Etudes balkaniques, TRENTE CINQUIEME ANNEE 1999, 1-2, Notices
bibliographiques, 222-228.
11. Tarih Boyunca Slav-Türk Dil İlişkileri. Türkçede ve Öteki Türk Lehçelerinde
Slav Leksik Unsurları, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Türk Dil Kurumu Yayını,
Ankara, 1998.
DEĞERLENDİRME:
1) Adnan Kadrić, Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy, TARİH
BOYUNCA SLAV-TÜRK DİL İLİŞKİLERİ: TÜRKÇEDE VE ÖTEKİ TÜRK
LEHÇELERİNDE SLAV LEKSİK UNSURLARI, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1998, 312 str.,
III. Ocjene i prikazi, 237-239;
www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=A362B767-7002-480C-989B-
CBC95F382928
12
DEĞERLENDİRMELER:
13
15. Türkçenin Ters Sıklık Sözlüğü (Hayriye Memoğlu Süleymanoğlu), Kurmay
Yayınevi, Ankara, 2006.
A. Üniversite Öğrencilerine
14
"Kl. Ohridski" Sofya Üniversitesine Bağlı Şumnu (Şumen) Yüksek Pedagoji Enstitüsü
Türk Dili ve Coğrafya Bölümü - Sofya Üniversitesi Yayını, Sofya, 1971.
4. Турски език. Текстове-Част III. (Uygulumulı Türk Dili. Metinler. III. Bölüm),
(H. Mahmudov, H. Memova-Süleymanova, Kr. Haciolova, V. Samarcieva, M.
Mehmedov), "Kl. Ohridski" Sofya Üniversitesi, Batı Filolojileri Fakültesi Yayını, Sofya,
1974.
DEĞERLENDİRME:
15
7. Bulgar Dili Grameri, (Граматика на българския език), (Hayriye Süleymanoğlu
Yenisoy), Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara, 1991.
16
6. Türkçe-4, (Hayriye Süleymanoğlu, Mehmet Süleymanoğlu), Haklar ve
Özgürlükler Hareketi, Sofya, 1990. 2. Genişletilmiş Baskı: T. C. Millî Eğitim Bakanlığı
Yayını, Ankara, 1999.
17
Yeri) В сборник: "Материали в помощ на учителите по български език и
история". (Хайрие Мемова), Издание на ОНС гр. Кърджали-Отдел"Просвета
и култура", Март 1961, 3-23.
18
(Хайрие Мемова-Сюлейманова), Съпоставително езикознание/ Списание на
Софийския Университет "Кл. Охридски" /VI/1981/3-5, 105-135.
19
11. За етнонима б у л г а р. Институт за балканистика при Българска
академия на науките (БАН),, Проблемна група по "Етнолингвистични и
етнокултурни проблеми на балканските народи", (Хайрие Мемова-
Сюлейманова), София, 1987: B U L G A R Etnonimine Dair. Bulgar Bilimler
Akademisi Balkanoloji Enstitüsü, "Balkan Halklarının Etnik - Lengüistik ve Etnik -
Kültürel Sorunları" Çalışma Grubu, Sofya, 1987.
20
15. Bulgar Leksikografisinde Türkçe Kökenli Tarih Terimleri, (Hayriye
Süleymanoğlu Yenisoy), Balkanlardan Esinti, 3, İstanbul, 1990, 24-26.
21
22. Kriçim'de Hıdrellez Manileri, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Balkanlar'da
Türk Kültürü, Yıl: 3, 7, (Nisan, Mayıs, Haziran), Bursa, 1993, 14-18.
22
28. Bulgaristan'daki Türkler. (Hayriye Yenisoy), Süvari Dergisi, Ankara, Ocak,
1994, sf. 27.
32. Bulgaristan'da Türk Kadını, (Hayriye Yenisoy) Türkiye'de Milli Kurtuluş Savaşı
ve Türk Kadını Sempozyumu, Erzurum, Mart, 1995.
23
36. Gagavuz Türkleri’nin Dili ve Folkloru ile ilgili Araştırmalara Dair, (Hayriye
Süleymanoğlu Yenisoy), Balkanlar’da Türk Kültürü, Yıl: 4, 15 (Nisan-Mayıs-Haziran),
1995, 15-19.
37. Bulgaristan Türkleri Şiiri, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Türk Dili, Türk fiiiri
Özel Sayısı V, Mart, Ankara, 1996, 449-578.
39. Türk-Bulgar Dil İlişkileri Konusunda Değerli Bir Kitap, (Hayriye Süleymanoğlu
Yenisoy), Bilig, 6, Yaz-1997, 259-262.
24
41. Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel Kalkınmasında Hizmetleri Geçen
Azerbaycan Aydınları, (Hayriye Süleymanoğlu), Bilig, 3, Ankara, 1996, 13-19; 3.
Uluslararası Türk Dil Kurultayı, 1996'da "Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel
Kalkınmasına Katkıda Bulunan Azerbaycan Bilim Adamları" başlığıyla genişletilmiş
varyantı bir bildiri olarak okunmuş ve 1999 yılında da yayımlanmıştır: 1061-1070.
43. Türk-Bulgar Dil İlişkilerine Toplu Bir Bakış, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy),
Türkiye'de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sempozyumu,
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayını, Ankara, 1998, 367-384.
25
48. Bulgaristan'da Türk Dili Öğretiminde Bazı Yeni Gelişmeler, (Hayriye
Süleymanoğlu Yenisoy), 7. Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk, Kardeşlik ve İşbirliği
Kurultayı (2 - 4 Temmuz, 1999, Pamukkale - Denizli, Türkiye). Bildiriler. 292 - 293.
52. 1990 Yılından Bu Yana Bulgaristanda Türkçe Eğitimi, (Hayriye Yenisoy) Tuna
Boyu, 1, 2000, 5 - 9.
53. Rumeli'de Nasreddin Hoca, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Yedi İklim, 138-
139, Eylül-Ekim, 51, İstanbul, 2001.
26
54. Bulgaristan'da Nevruz ve Hıdrellez Gelenekleri, Türkçe Konuşan Devlet ve
Topluluklarla Ortak Değerlerimiz, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Türkiyem Vakfı
Yayını, Ankara, Haziran 2001, 57-62; Tuna Boyu, 5, 2001, 15 - 19.
59. Bundan 50. Yıl Önce, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Göçmenlere Yardım
Derneği Ankara Şubesi Bülteni, 9, Ankara, 2002, 16-17.
27
61. Sofya Üniversitesi ve Açılışının 50. Yıldönümünde Türk Filolojisi - (Araştırma,
genişletilmiştir), (Hayriye Memoğlu-Süleymanoğlu), 1, Balkanlılar, İstanbul, Aralık 2002,
20-25; 2, Mart 2003, 14-19, 3, Haziran 2003, 13-17; Türk Dünyası Dil ve Edebiyat
Dergisi, 16, Ekim, 2003, 145-162.
62. Bulgaristan Türk Çocuklarının Ana Dili Öğretiminde Çocuk Edebiyatının Yeri,
(Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy), Bilig, 24, Ankara, 2003, 115-133.
64.
28
69. Judezmo, Language of the Balkan Jews: An examination of Balkan / Turkish
influence on the Language of the Sephardim, (Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy),
International Sephardic Journal, Vol. 1, No. 1, Summer, 2004/5764, 92-99.
73. On the Turkish Dialects in Bulgaria and their Bulgarian Loanwords, (Hayriye
Memoğlu-Süleymanoğlu), Балканско езикознание, Linguistique Balkanique, A la
memoire du Prof. Dr. Maksim Mladenov, XLIV, Sofia (2005), 1-2, 79-90.
29
73. Güney Bulgaristan’da Bir Kırım Türküsü ve Bunun Efsanesi, (Hayriye
Süleymanoğlu Yenisoy), (baskıdadır).
PROJELERE KATILIMA:
Türk Dünyası Ortak Edebiyatları Projesi, Türk Kültür Merkezi. (Bulgaristan Türk
Edebiyatı Bölümü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Yayımlanmış Ciltlerden:
1. Cilt. Mitler, Efsaneler, Menkıbeler (Mifler, Rivayetler, Legendalar, Ulamışlar, Anızlar,
Rivayetler, Kep-Kuuçınlar, Bılırgı Sehenler. Bulgaristan Bölümü: Menkıbeler, Efsaneler,
Ankara, 2001, 52-54, 63-77, 2. Cilt. Destanlar (Dastanlar, Comoklar, Batırdık Cırları,
Eposlar, Olongolar, Alıptığ Nimaxlar). Bulgaristan bölümü: Osman Paşa Destanı, 5. Cilt:
Masallar, Bulgaristan bölümü: 551-563, 7. Cilt: Fıkralar, Mezekler, Latifeler, Latifalar,
Latipalar, Kölemesler, Anekdotler, Nükteler, Kızıklar, Yumorlar, Çaççaklar, Çapmaçarlar,
Küldirgiler, Engimeler, Hümörler, Katkımçılu, Kuuçınlar, Hormaçı Çoohlar, Bulgaristan
bölümü: 504-515, 8. Cilt: Alkış – Kargışlar: Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar.
Bulgaristan Bölümü; Atasözleri: Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar. Bulgaristan
bölümü; Tekerlemeler: Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar, Bulgaristan bölümü;
Bilmeceler: Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar. Bulgaristan bölümü; Maniler:
Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar, Bulgaristan bölümü; Ninniler: Türkiye,
Balkanlar ve Diğer Komşu Alanlar. Bulgaristan bölümü; Türküler: Türkiye, Balkanlar ve
Diğer Komşu Alanlar. Bulgaristan bölümü; Ağıtlar: Türkiye, Balkanlar ve Diğer Komşu
Alanlar. Bulgaristan bölümü; Ankara 2007. Öteki ciltler de baskıdadır).
30
ELEŞTİRİLER, DEĞERLENDİRMELER, TANITIMLAR:
5. Prof. Dr. O. Yaflar Nasteva'nın 70. Doğum Yıldönümünü Kutlarken, Yeni Hafta,
Ankara, 4 Ocak, 1993.
31
7. Alf Grannes, Turco-Bulgarica. Articles in English and French concerning
Turkish influence on Bulgarian, Turcologica, Band 30, Herausgegeben von Lars
Johanson, Harrassowitz Verlag 1996, Wiesbaden, IX+320 s. Türk-Bulgar Dil İlişkileri
Konusunda Değerli Bir Kitap, Bilig, 6, Ankara, 1997, 259-262; Tuna Boyu, 3, Ankara,
2001, 28-32; Kaynak, 2002, 3-6.
10. Türk Dünyası Alf Grannes'in Ölümüyle Büyük Bir Dostunu Yitirdi, Türk Dil
Kurumu, Türk Dünyası Dil ve Edesiyat Dergisi, 15, Ankara, 2003, sf. 185 - 189.
ÇEVİRİLER
32
3. Resimlerle Namaz. Yazar: Seyfettin Yazıcı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları., 7
baskı, Ankara, 1999; Намаз с Илюстрации. Автор: Сейфеттин Язъджъ, Издания
на Управлението по Вероизповеданията, Анкара, 2002.
33