No:

Ad ve Soyad: FZKSEL METALURJ (Ylsonu)

30.12.2009

1. Metal iinde 1000 oC de iki farkl blgeden alnan lmlerde blgenin birinde (X blgesi) atomlarn bo konuma srayabilmeleri iin amalar gereken enerji 25.000 kal/mol olarak bulunmu ve dier bir blgede (Y blgesi) ise ayn aktivasyon enerjisinin 42.000 kal/mol olduu 14 llmtr. A = 10 a) Buna gre X ve Y blgelerinde bir atomun 1 sn de yapt srama saysn hesaplaynz (5 P). b) X ve Y blgeleri iin hesapladnz atom srama saylar arasndaki farkn muhtemel nedenleri nelerdir. Numune ok kristalli bir mikroyap ierdiinden bulduunuz sonular yapsal deiikliklere gre karlatrnz (10 P). c) Metallerde atom boluu hareketinin artmas ile ergime scakl, elastik modl, atom arl, sertlik ve difzyon arasnda ne tr bir iliki vardr. Birer cmle ile aklaynz (5 P). 2. Demirin Nikel iinde iki farkl scaklktaki difzyon katsaylar tabloda verilmektedir. a) Do ve aktivasyon enerjisini (Qd) hesaplaynz (10 P). b) 1100 oC deki difzyon katsaysn hesaplaynz (5 P). R deeri = 8.31 J/mol-K alnacaktr 3. Gaz faznda bulunan azot 700 oC de saf demir iine difze edilmektedir. Saf demirin belirtilen scaklkta zebilecei azot miktar % 0.1 olarak verilmektedir. a) 10 saat azot difzyonu sonucu yzeyden 1 mm aada azot miktarn hesaplaynz. Azotun saf demir iinde 700oC de difzyon katsays 2.5x 10-11 m2/s dir (5 P). b) Azot yerine ayn scaklkta saf demire karbon ve Ni difze edilse idi ortaya kacak sertlik, difzyon derinlii ve meydana gelebilecek fazlar ne olacakt. Karlatrnz(5 P). NOT: erf = alnacaktr Tane 1 4. retildikten sonra 300 C de kullanlacak bir Al alam mikroyaps ekilde verilmektedir. a) Tanelerin enerjilerini karlatrnz. Alamn 300 C de Tane 2 1, 2 ve 3 saat bekletilmesi ile snrlarn nasl hareket edeceini her bir sre iin adm adm gsteriniz (5 P). b) Tane snr hareket hzn etkileyen faktrleri yaznz ((5 Tane 3 P). c) 3 nolu tanenin erilik yarap 13.5 m olarak llmtr. 3 nolu tanenin snr hareketinin olmamas iin 2 m yarapl Al2O3 partikllerinden ne kadar ilave edileceini hesaplaynz. Al2O3 / Al alam arasndaki snr as 15 derecedir (5 P). 5. ve fazlar 5 mm uzunluundaki bir snrda uyumlu bir arayzey yapmaktadr. Kafes parametreleri a = 0.44 nm, a = 0.42 nm olarak verilmektedir. a) - fazlar arasndaki snrlarda uyumsuzluk parametresini ve verilen snr boyunca kenar dislokasyonu saysn hesaplaynz (10 P). b) Uyumlu snrlarda uyumsuzluk parametresinin artmasnn mukavemet, yksek scaklkta mukavemeti koruma ve kararllk asndan karlatrnz. (5 P).

6. faz soutma ile 615 C de fazna dnmektedir. 415 oC ye ar soutma sonucu faz hem tane iinde (kresel form) ve hem de tane snrnda (kresel apka ifti) ekirdeklenmitir. VERLENLER: 415 oC de G= 10x106 J/m3 2 3S + S3 V(apka ) = 2r *3 3 G= 5x106 J/m3
S = cos R = r * sin

A (apka ) = 2r *2 [1 S]

Tane snr

TS

TS

= 0.2 J/m2 TS = 0.1 J/m2 TS = 0.15 J/m2

r* 2R
a) Dihedral asn () ve kritik ekirdek yarapn hesaplaynz (5 P). b) Tane iinde ekirdeklenme durumunda ekirdeklenme iin gerekli serbet enerji ve kritik ekirdeklenme serbest enerjisini hesaplaynz (5 P). c) Tane snrndaki ekirdeklenme iin gerekli serbest enerji deiimini hesaplaynz. Sizce tane snrnda ekirdeklenmede mi, tane iindeki ekirdeklenmede mi serbest enerji daha yksektir. Nedenleriyle aklaynz (10 P). d) Dihedral as nedir. Dihedral asnn deiiminin malzeme retim ve kullanm alan asndan nemini en az iki rnek ile aklaynz (5 P). Prof. Dr. Hatem AKBULUT BAARILAR FORMLLER SRE: 120 Dk.

G =

dC A LT , J A = DA A dZ Tm

1 1 P = + r1 r2

gb = B

R=

4r 3 f (1 + cos ) D= a

2C Z 2

C G def . (mak.) = r (1 + cos ) t

nv = e Q f / RT no

rv = Ae Q m / RT

C ( Z,t ) C 1 Z Q / RT = 1 erf , D = Do .e C s C1 2 Dt

a a b = = D a

G* =

16 3 3(G B ) 2

4 G ( Homojen ) = r 3 G B + 4r 2 , 3
G ( yzey) = A R 2 ( .S) ,

r* =

2 , G B

G ( Heterojen ) = V G B + (A R 2S)

G ( yzey) = A + Aw w Aw w

CEVAP ANAHTARI SORU. 1. a) rv=A.e-Q/RT rvx= 1014.e-25.000/2x1273 rvx= 5,44 x 109

rvy= 1014.e-42.000/2x1273 rvy= 6,85 x 106

b) a kkndan elde edilen sonulara gre malzemede X noktasnda birim zamanda bir atomun yapt srama says daha fazladr. Numune ok kristalli olduu iin X blgesinde meydana gelen srama saysnn Y blgesine gre fazla olmasnn nedeni X blgesinde ok daha fazla yapsal kusur olmasndan dolaydr. X blgesi kuvvetle muhtemel tane snr blgesi veya dislokasyonlarn ok youn olduu bir blgedir (Frank read kayna gibi). Bilindii gibi malzemelerde var olan kusur konsantrasyonunun artmas atomlarn srama frekansn da arttrmaktadr c) Metallerde atan atom boluu hareketi veya bir baka deyile atomlarn birim zamanda yapt srama saysnn artmas ile ergime scakl, elastik modl ve sertlik der. Dier taraftan atom arl fazla olan metallerde sramann daha az olmas beklenir. Artan atom boluu ve birim zamanda atom hareketi ile difzyon art gsterir. SORU. 2. a) D=Doexp(-Qd/RT) formlnden iki farkl scaklk iin iki parametre Do ve aktivasyon enerjisi (Qd) bilinmediinden, aktivasyon enerjisini(Qd) bulmak iin iki farkl scaklk T1 (1273 K) ve T2 (1473 K) iin D1 ve D2 (9.4x10-1 ve 2.4 x 10-1 m2/s) kullanlarak
Elde edilir. Aktivasyon enerjisi ise aadaki ekilde hesaplanabilir.

(8.31J / mol K ) ln(9.4x10 1 ) ln(2.410 1 ) = 1 /(1273K ) 1 // 1473K ) = 106367 j / mol

Daha sonra
D o = D1. exp Qd RT1

D o = 9.4 x10 1 m 2 / s. exp

D o = 4.04 x10 5 m 2 / s

106367J / mol (8.31J / mol K )(1273)

b) Do ve Qd deerlerini kullanarak 1100 oC de (1373 K) difzyon katsays hesaplanabilir. 106367J / mol D = 4.04x10 5 m 2 / s. exp ve (8.31J / mol K )(1373) SORU. 3 a)

D = 4.5x10 1 m 2 / s

C( Z, t ) C1 Cs C1 C ( Z, t ) 0 0.1 0

= 1 erf

= 1 erf

Z 2 Dt Z

2 Dt

erf = alnmas istendiinden,

b)

C ( Z, t ) 0 0.1 0

= 1 0527

C ( Z, t ) = 0.0473

Azot yerine saf demire karbon ve Ni difzyonu sonucunda ortaya kacak zelliklerin deiimi aadaki gibi kyaslanabilir. Azot yerine karbon difzyonu 700 oC de ancak % 0.02 karbon znrl salayacandan azota gre daha dk sertlik deeri ortaya kacaktr. Benzer ekilde karbonun atom ap azottan daha yksek olduundan daha dk difzyon derinlii elde edilecekti. N difzyonunda Fe4N tr fazlar, karbon difzyonunda ise Fe3C oluacakt. Ni difzyonu yer alan bir difzyon tr olduundan hem N ve hem de C difzyonuna gre daha dk sertlik ve difzyon derinlii sz konusu olurdu. Ni Fe iinde kat eriyik oluturacakt.
SORU. 4. a)

E3 > E2 > E1 olduundan; 1 Saat Sonra

0 Saat Tane 1

Tane 1 Tane 2

Tane 3 2 Saat Sonra

Tane 2

Tane 3

3 Saat Sonra

Tane 1 Tane 1

Tane 2

b) Tane snr hareket hzn etkileyen faktrler - znen miktar (Emprite atomlar) - kinci faz partiklleri

- Ynlenme (Oryantasyon) - Scaklk

c) 3 nolu tanenin erilik yarapnn 13.5 m olarak kalabilmesi iin ilave edilmesi gereken ikinci faz partikllerinin hacim oran,

4r 3 f (1 + cos ) Formlnden hesaplanabilir. Formlde R tane snr hareketinin durmas iin gereken erilik yarapdr. Bu deer 13.5 m olarak verilmitir. r: 2 m = 15o f = bilinmemektedir (Partikl hacim oran) 4(2m) 13.5m = 3 f (1 + cos15) f = 0.1 = %10 R=

SORU. 5. a a a) = a 0.44 0.42 = = 0.045 0.44 5 mm uzunluundaki snrda dislokasyon saysn bulmak iin nce dislokasyonlar aras mesafenin (D) bulunmas gerekir

D = 9.33 nm

D=

0.42 0.045

5 mm = 5x106 nm
5x10 6 nm = 535905 adet dislokasyon Dislokasyon says = D = 9.33nm

b) Uyumlu snrlarda uyumsuzluk parametresinin artmas mukavemetin de artmasna yol aar. nk artan uyumsuzluk parametresi latiste daha fazla distirsiyon ve deformasyon retir. Ancak uyumsuzluk parametresi artnca i enerji artacandan sistemin kararszla doru gitmesi sz konusu olacaktr. Dolaysyla yksek uyumsuzluk parametresine sahip snrlarn yksek scaklkta kullanlmas gleecektir. Bu uyumsuzluk parametresinde artn yksek scaklk mukavemetinin korunmasn zorlatracaktr.

SORU. 6. Hacim serbest enerjisi hesaplanmas

G B = G G
G B = 5x106 10x106 = 5x10 6 J / m 2

a)

r =

2 G B

2x 0.2 J / m 2 5x10 6 J / m 2

= 8x10 8 m

TS = TS + cos

0.15 = 0.1 + 0.2 cos cos = 0.25 ve

buradan da , = 75.5 o hesaplanr.

b) Homojen ekirdeklenme iin gerekli enerji deiimi hacim ve yzey enerjilerinin toplam ile

bulunur.
G (hom ojen ) = 4 3 r G B + 4r 2 3

Hacim serbest enerjisi

Yzey serbest
enerjisi

G (hom ojen ) =

4 (8x10 8 ) 3 (5x10 6 ) + 4(8x10 8 ) 2 0.2 3

G (hom ojen ) = 1.072x10 14 + 1.61x10 14

G (hom ojen ) = 0.538 x1014 J

Kritik serbest enerji deiimi G* = 16 3 3(G B ) 2

160.2 3 3(5x10 )
6 2

G* =

= 5.36 x10 15 J

c) Tane snrndaki ekirdeklenme heterojen ekirdeklenmedir. Heterojen ekirdeklenmede de

serbest enerji deiimi hacim ve yzey serbest enerji deiimlerinin toplamdr.

G (heterojen) = G (hacim) + G ( yzey)

Heterojen ekirdeklenme iin ekirdein yabanc partikl zerinde bir apka eklinde olumas durumunda hacim ve yzey serbest enerji deiimleri aada ayr ayr hesaplanacaktr.

G ( hacim) = G B Vapka
2 3S + S3 V(apka ) = 2r 3 3

S = cos = 0.25

= 75.5 o bulunmutu

2 3(0.25) + (0.25) 3 V(apka ) = 2(8x10 8 ) 3 3 V(apka ) = 1.356x10 21 m 3

G ( hacim) = G B Vapka
G ( hacim) = 5x10 6 x (1.356x10 21 ) G ( hacim) = 6.782x10 15 J

G ( yzey) = A + A TS TS A TS TS
A (apka ) = 2r *2 (1 S) Bu ifade - yzey alanna eittir (A)

A (apka ) = 2(8x10 8 ) 2 (1 0.25) A (apka ) = 3.0144 x10 14 m 2

A TS = R 2 ,

Tane snr - yzey alandr.

R = r * sin 2 olarak verildiinden dolay

A TS = (r * sin ) 2 A TS = (8x10 8 sin 75.5) 2 A TS = 1.88x10 14 m 2 G ( yzey) = 3.0144x10 14 0.2 + 1.88x10 14 0.1 1.88x10 14 0.15 G ( yzey) = 5.0888x10 15 J Heterojen ekirdeklenmede daha nce ifade edildii gibi toplam serbest enerji deiimi,

G (heterojen) = G (hacim) + G ( yzey)

G ( heterojen ) = (6.782x10 15 J) + (5.0888x10 15 J ) G ( heterojen ) = 1,6932x10 15 J

Sonuta homojen ve heterojen ekirdeklenme iin gerekli olan serbest enerji deiimleri kyaslandnda, heterojen homojen ekirdeklenme ekirdeklenme iin iin gerekli gerekli serbest serbest enerji enerji deiiminin deiiminden ( 1,6932x10 15 J ),

( 0.538x10 14 J), ok daha kk olduu anlalmaktadr.

G ( heterojen ) G (hom ojen ) 1,6932 x10 15 0.538x10 14 J

Bu sonulardan ekirdeklenmenin heterojen ekirdeklenme yoluyla daha baskn olarak gerekleeceini belirtmek doru olacaktr. Tane snr ekirdeklenen faznn yzey alan ve dolaysyla yzey gerilimi tane iinde ekirdekletii durumdan daha dk kacaktr. Faz dnmnde daha dk serbest enerji deiimi engeli heterojen ekirdeklenme seeneinde olduundan faz tane snr zerinde daha kolay ekirdeklenecektir.
c) Dihedral as slatlabilirlik as olarak bilinir. ekirdeklemede ana fazdan ayrarak oluan faz arasndaki adr. ki faz arasndaki yzey gerilimi farkllndan artar veya azalabilir.

ki rnek: 1. Sv faz kompozit retiminde seramik partikller ile sv metal arasndaki dihedral as 0 dereceye doru gitmeli. 2. Yatak alamlarnda ikici fazn yaklak 8-120 derece arasnda ana faz ile snr yapmas