No:

Ad ve Soyad: FZKSEL METALURJ I (Ylsonu)

13.01.2009

1. a) Ni in demir iinde 500 C deki yaynma katsays 1.0x10-23 m2/sn, 1000 C deki yaynma katsays ise 2x10-16 m2/sn dir. Aktivasyon enerjisi ve doal difzyon katsays deerlerini hesaplaynz (10 P). b) Nikelin demir iindeki difzyonu atomsal lde dnldnde ne tr bir difzyondur. Demir iine Ni atomlar yaynmas sonrasnda mukavemet neden art gsterir (5 P). c) Malzeme biliminde difzyonun sebep olduu fayda ve sakncalar neler olabilir. Birka rnek ile aklaynz (5 P). 2. Yandaki ekilde, retildikten sonra 900 C de kullanlacak Tane 1 Tane 2 bir sper alamn tane yaps verilmektedir. a) Tanelerin enerjilerini karlatrnz. Alamn 900 C de 1, 2 ve 3 saat bekletilmesi ile snrlarn nasl hareket r2 edeceini her bir sre iin adm adm gsteriniz (5 P). b) r2 = 2x10-5 m, r3 = 8x10-5 m ve 2 ile 3 tanesi snrndaki yzey gerilimi 0.005 J/m2 olarak verildiine gre snrdaki Tane 4 r3 enerjiyi basn fark cinsinden hesaplaynz. (5 P). Tane 3 c) Tane snr hareket hzn etkileyen faktrleri yaznz (5 P). d) Sper alamn kullanmda tane bymesini engellemek iin % 15 orannda srasyla 0.5, 0.2, 0.1 0.05 ve 0.025 m boyutlu ThO2 partiklleri ilavesi yaplrsa ve ThO2 / sper alam arasndaki snr as 30 derece olursa partikl boyutuna gre tane bymesini durduracak erilik yaraplarn hesaplayp bir grafikle gsteriniz (10 P). 3. Bir faz soutma ile 700 C de fazna dnmektedir. Yaplan incelemelerde aada grld gibi faz tane iinde kresel, tane snrnda (TS) ise kresel apka ifti eklinde olumutur. = 0.04 J/m2 TS = 0.02 J/m2 TS TS TS = 0.03 J/m2
Tane snr

GB = -5x107 J/m3 r* 2R a) Tane ii ve tane snrndaki ekirdeklemeler srasyla ne tr ekirdeklenmelerdir (5 P). b) Dihedral asn () ve kritik ekirdek yarapn hesaplaynz (10 P). c) Tane iinde ekirdeklenme durumunda ekirdeklenme iin gerekli serbet enerji ve kritik ekirdeklenme serbest enerjisini hesaplaynz (10 P). d) Sizce tane snrnda ekirdeklenmede mi, tane iindeki ekirdeklenmede mi serbest enerji daha yksektir. Nedenleriyle aklaynz (5 P). e) Dihedral as nedir. Dihedral asnn deiiminin malzeme retim ve kullanm alan asndan nemini en az iki rnek ile aklaynz (5P).

4. a) Tanelerin boyutta boluu doldurabilmeleri iin gerekli artlar nelerdir. Enerji ve tane iekli asndan aklaynz (5 P). b) Metallerde atom boluu hareketinin artmas ile ergime scakl, elastik modl, atom arl, sertlik ve difzyon arasnda ne tr bir iliki vardr. Birer cmle ile aklaynz (5 P). c) Ka trl tane snr modeli vardr. Uyumlulua gre tane snrlarn snflandrp atomik lekte dnerek ekil yardmyla anlatnz (10 P). Prof. Dr. Hatem AKBULUT BAARILAR SRE: 120 Dk.

FORMLLER
L , Tm L(Tm T ) , Tm LT Tm

G = L T

G =

G =

J A = DA A

dC A dZ

1 1 P = + r1 r2

gb = B

R=

4r 3 f (1 + cos )

2C Z 2

C t

G def . (mak.) = r (1 + cos )

C ( Z,t ) C 1 C s C1 = 1 erf Z 2 Dt
,

nv = e Q f / RT no

rv = Ae Q m / RT

ra = Ae (Qm +Qf ) / RT

~ D = N BDA + N A D B R= r* = 4r 3 f (1 + cos )

D = D o . e Q / RT
G* = 16 3 3(G B ) 2

b D

a a a

D=

G ( Homojen ) =

4 3 r G B + 4r 2 , 3

2 , G B

G ( yzey) = A R 2 ( .S) ,

G ( Heterojen) = VG B + (A R 2S)

G ( yzey) = A + Aw w Aw w

rnek Problem: Ergime scakl 327 C, mol arl 207 gr, younluu 11.4 gr/cm3 ve ergime ss (gizli s) 1150 kal./mol olan bir metal ergime scaklnn l0 C altna ar soutulmutur. Katlamann balamasyla oluacak kritik ekirdein; a) Kresel olarak sv iinde olumas (homojen ekirdeklenme) ve b) ekilden grld gibi svnn bnyesinde bulunan bir yabanc partikl zerinde olumas durumunda sistemde ortaya kacak serbest enerji deiimini hesaplaynz (heterojen ekirdeklenme). c) ekirdeklemenin neden ve hangi ekilde gerekleeceini tartnz. lk oluan kristal - sv arayzey enerjisi (ks) = 0.030 J/m2 Yabanc partikl - sv arayzey enerjisi (ys) = 0.0395 J/m2 Yabanc partikl-kristal arayzey enerjisi (yk) = 0.0 l5 J/m2 (l kal = 4.l87 J) zm:
ks = 0.030 J/m2

2R
ys = 0.0395 J/m2

yk = 0.015 J/m2

Yabanc partikl

rr* 2 3S + S3 apkann hacmi : V(apka ) = r *3 3 apkann yzey alan: A (apka ) = r *2 [1 S]

S = cos G B = R = r * sin

L T 1150 10 = = 19.16 kal. / mol Tm 600

veya

80.25 J / mol

V=

207 gr m = = 18.16 cm 3 / mol = 1.816 10 5 m 3 / mol 3 600 gr / cm

G B = 80.25 J. / mol Dolaysyla,

80.25 J / 1.816 10 5 m 3 / mol G B = 4419052 J / m 3

a)

r* =

2 ks 2x 0,03 J / m 2 = = 1.36x10 8 m G B 4419052 J / m 2

Homojen ekirdeklenme iin gerekli enerji deiimi hacim ve yzey enerjilerinin toplam ile bulunur.
G (hom ojen ) = 4 3 r G B + 4r 2 ks 3
Yzey serbest enerjisi

Hacim serbest enerjisi

G (hom ojen ) =

4 (1.36 x10 8 ) 3 (4.419.052) + 4(1.36 x10 8 ) 2 0.030 3

G (hom ojen ) = 2.32 x10 17 J

b)

Heterojen ekirdeklenmede de serbest enerji deiimi hacim ve yzey serbest enerji deiimlerinin toplamdr.

G ( heterojen) = G ( hacim) + G ( yzey)

Heterojen ekirdeklenme iin ekirdein yabanc partikl zerinde bir apka eklinde olumas durumunda hacim ve yzey serbest enerji deiimleri aada ayr ayr hesaplanacaktr.

G (hacim) = G B Vapka
2 3S + S3 V(apka ) = r 3 3

 ys = yk + ks cos

0.0395 = 0.015 + 0.030 cos cos = 0.816 ve buradan da , = 35.25 o hesaplanr.

2 3(0.816) + (0.816) 3 V(apka ) = (1.36x10 8 ) 3 3 V(apka ) = 2.5x10 25 m 3

G (hacim) = G B Vapka
G ( hacim) = 4.419.052x (2.5x10 25 ) G ( hacim) = 1.1x10 18 J

G ( yzey) = A ks ks + A yk yk A yk ys
A (apka ) = r *2 (1 S) Bu ifade kat-sv yzey alanna eittir (Aks)

A (apka ) = (1.36x10 8 ) 2 (1 0.816) A (apka ) = 1.069x10 16 m 2 A yk = R 2 , Yabanc partikl-kat kristal yzey alandr.

R = r * sin 2 olarak verildiinden dolay

A yk = (r * sin ) 2 A yk = (1.36x10 8 sin 35.25) 2 A yk = 1.93x10 16 m 2 G ( yzey) = 1.069x10 16 0.030 + 1.93x10 16 0.015 1.93x10 16 0.0395 G ( yzey) = 1.52x10 18 J Heterojen ekirdeklenmede daha nce ifade edildii gibi toplam serbest enerji deiimi,

G ( heterojen) = G ( hacim) + G ( yzey)

G ( heterojen ) = (1.1x10 18 J) + (1,52x10 18 J ) G ( heterojen ) = 2,62x10 18 J

c) Sonuta homojen ve heterojen ekirdeklenme iin gerekli olan serbest enerji deiimleri

kyaslandnda, heterojen ekirdeklenme iin gerekli serbest enerji deiiminin (-2.62x10-18 J), homojen ekirdeklenme iin gerekli serbest enerji deiiminden (-2.32x10-17 J), ok daha kk olduu anlalmaktadr.
G ( heterojen ) G (hom ojen ) 2.62 x10 18 J 2.32 x10 17 J

Bu sonulardan ekirdeklenmenin heterojen ekirdeklenme yoluyla daha baskn olarak gerekleeceini belirtmek doru olacaktr. Sv iindeki yabanc partikl zerinde ekirdeklenen kat faznn yzey alan ve dolaysyla yzey gerilimi svda ekirdekletii durumdan daha dk kacaktr. Faz dnmnde daha dk serbest enerji deiimi engeli heterojen ekirdeklenme seeneinde olduundan kat faz yabanc partikl zerinde daha kolay ekirdeklenecektir.