1

1. GR

ki veya daha fazla malzemenin, ayn veya farkl gruptaki malzemelerin en iyi
zelliklerini, yeni ve faydal bir malzeme oluturmak iin makro yap da
birletirilmesi ile elde edilen yeni malzemelerdir. Makro yapdan kast, malzemenin
plak gzle veya bytele grlebilecek boyutta olmasdr. Alam, mikro yapda
bileenlerden meydana geldiinden bir kompozit malzeme kabul edilmemektedir.
Genel olarak bir kompozit malzeme kendini meydana getiren malzemelerin
her birinin zelliklerinden (mekanik, sl), kalitesinden daha yksek ve daha iyi
zellikler elde etmek amacyla makro boyutta birletirilerek elde edilmi bir yapdr.
Bu yaplar arasnda her iki temel yapda daha iyi zelliklere sahip ara yzey ve ara
fazlar elde edilebilecei gibi baz zel durumlarda her iki malzemeden daha zayf
zellikler gsterebilen yaplarda oluabilmektedir.
Kompozit malzemenin tarihi ok eskilere dayanr. Eski Msr, in ve Anadolu
medeniyetlerine kadar iner. Anadolu'da Trkler, saman ile amuru kartrarak kerpi
denilen bir kompozit malzemeyi yap malzemesi olarak kullanmlardr. inliler, kili
samanla kartrarak tula elde etmilerdir. inlilerin yaplarda kullandklar balmumu
ok mkemmel bir elyaf takviyeli kompozit malzemesidir. Balmumunun sahip olduu
elyaf tabiatn yapay fiberglas olarak kabul edilmitir.
Eski Msrllarda tabakalarda kompozit malzeme tekniini kullanmtr.
Med'lerin kl ve kalkanlar deiik malzemelerin tabakalanmasndan yaplmtr.
Kompozit malzemelere tabiatta da rastlamak mmkndr. am aacnn
dokular bunun bir rneidir.
2
2. KOMPOZT MALZEMELER


2.1. Kompozit Malzemelerin zellikleri

Kompozit malzemelerin bilinen klasik metal malzemelere gre stn yanlar,
malzeme kombinasyonun ok sayda olmasdr. Kompozitlerin bu avantajlar onlara
malzeme zelliklerini istenildii gibi deitirme imkn tanr. Dolaysyla, yapda var
olmas istenen dk arlk, yksek mukavemet, yorulma ve korozyon direnci,
estetik grnm, elektrik iletkenlii, katlk gibi malzeme zelliklerinin biri veya bir
ka kolaylkla elde edilebilir.
Malzemeler, genellikle metaller, seramikler ve plastik malzemeler olarak 3
gruba ayrlrlar. Bunlarn birbirine gre zayf ve stn ynleri vardr. (Tablo 2.1) Orta
ve yksek younlua sahip ancak tokluk ve dayanm zellik iftinin en uygun olduu
grup olan metaller, makine ve metalurji mhendislii alannda en ok kullanlan
malzemelerdir.
Kompozit malzemelerin avantajlar; bileenlerin en iyi zelliklerini bir araya
getirmesidir. Kompozit malzemelerin retimi ile aadaki baz zelliklerin
gelitirilmesi amalanr.

1 -Mukavemeti artrma,
2- Rijitlii artrma,
3- Korozyona kar diren,
4- Arl hafifletmek,
Malzeme
Grubu
Younluk Mukavemet Tokluk
Isl Kararllk
Birletirilebilme
Metaller
Orta Yksek
Orta yi Orta Orta
Seramikler Yksek Yksek Dk Yksek Kt
Plastikler Dk Dk Dk Dk yi

Tablo 2.1. Metal, seramik ve plastik malzemelerin baz zelliklerinin
karlatrlmas ____________________________________________________________
3
5- Anmaya kar diren,
6- Yorulma mrn uzatmak,
7- Scak ortamda kullanm iyiletirmek,
8- Isl yaltm,
9- Elektrik iletkenlii,
10-Isl iletkenlik,
11-ekicilik ve estetik grnm iyiletirmek.

Bu saylan zelliklerin tamam herhangi bir kompozit malzemede
bulunmayabilir veya bulunmaz. Ancak; hangi zelliklerin iyiletirilmesi isteniyorsa
kompozit malzeme o sahaya uygun ekilde imal edilir. zellikleri bilinen
bileenlerden yararlanlarak bir kompozit malzemenin baz zellikleri (younluk,
elastik zellikleri vb.) hesaplanabilir. Baz zelliklerini ise hesaplamak mmkn
deildir(Yorulma dayanm, tokluk, vb.), kompozit malzemeler, mukavemet, katlk
ve hafiflikleri nedeniyle ar metallerin yerini almaktadr. Bugn, uaklar, uzay
aralar, denizalt aralar ve malzeme zellikleri kritik olan birok makine eleman
kompozit malzemelerden retilmektedir.
Fakat yukarda belirtilen bu zellikler iin gerekli artlar, uygun matriks ve
takviye eleman ifti ve retim teknii gz nne alnarak retim yaplrsa istenilen
zellii elde etmek mmkndr. Uygun matriks ve takviye eleman seimi, sistemin
mekanik ve fiziksel zellikleri zerinde etkisi byktr. nk kompozit ierisinde
matriksler tarafndan kuvvet elyafa iletilmesinde matriks ile elyafn arasndaki
arayzey bann da kuvvetli olmas gerekmektedir. Ara yzey bann kuvvetli
olmas;
a) Bileenlerin uyumuna,
b) Matriksin slatabilirlik zelliine,
c) Elyafn, matriks ierisindeki homojen dalma baldr.
4
Bu avantajlarn yannda baz dezavantajlar da vardr. Bunlar;
1) retim gl,
2) Ekonomik olmay,
3) Maliyetin yksek oluu,
4) stenilen yzey kalitesinin elde edilemeyii,
5) Geri dnm olmamas gibi faktrlerdir.

Kompozit fikri makro seviyede bir lek olarak ortaya kar. Yaplar da insan
yaps karmlarnn stn zelliklerini grebilmek mmkndr. Bunun iin katkl
betonu incelemek yeterlidir. Beton, basma kuvvetine kar yksek mukavemette
sahiptir. Ancak ekme ve eilme mukavemetlerine kar zayftr. ekil 2.1.a'da
grld gibi beton kiriin yk tama direnci eilme mukavemet deeri ile
snrldr. Bu durumu iyiletirmek iin ekil 2.1.b'de olduu gibi beton ierisine
yerletirilecek demir ubuklardr. Bylece betonun eilme mukavemetinin byk
ksmn demir ubuklar karlar. Beton-demir oran deitirilerek istenilen arlkta,
mukavemette ve esneklikte malzemelerin elde edilmesi mmkndr.

a) Beton kiriin eilme gerilmesinin dalm

b) Demir ubuk kiriin eilme gerilmesinin dalm
ekil 2.1 Demir takviyeli ve takviyesiz beton kirilerin yk tama
kapasiteleri
5
2.2. Kompozit Malzemelerin Snflandrlmas

Genel olarak kompozit malzemeler drt gruba ayrlr.
1 - Elyafl (fiberli) kompozitler
2- Tabakal kompozitler
3- Partikll (parackl) kompozitler
4- Elyafl, tabakal ve parackl kompozitlerin ikisinin veya nn birlik olduu
kompozitler
2.2.1. Elyafl (fiberli) Kompozitler


Elyaf takviyeli kompozitler yumuak ve snek matriks iine sert, dayankl,
yorulma dayanm, zgl modl ve zgl dayanm zellikleri iyiletirir. Matriks
malzemesi kuvveti elyaflara transfer ederek yumuaklk, mukavemet ve tokluk
zellii salarken, elyaf uygulanan ykn byk bir blmn tamaktadr.
Elyaf takviyeli kompozitlerde olduka deiik takviye elemanlar kullanlmaktadr.
Bunlar cam, grafit, bor, kevlar, organik, seramik elyaf gibi eitleri mevcuttur. Bunlardan
en ok ve yaygn olarak kullanlan cam, grafit ve organik elyaflardr.
Elyaflar, rme veya erit eklinde olabilmekle beraber tabakalar halinde ynl
elyaflarda kullanlr. Srekli elyaflara filamentte denir. Bu flamentler tek ynl, iki ynl,
parackl ve rastgele dzlemsel ynlendirilmi tipleri mevcuttur. Srekli elyaflar
ynlendirilme zelliklerinden dolay dier takviye elemanlarna gre daha stn zelliklere
sahiptir. Kompozitin kullanld yer ve zerine gelen kuvvetler sonucu ekme, basma ve
eilme gerilmeleri iin istenilen mukavemete ulalabilir. Tek ynde ekme kuvvetine
maruz kalan blgelerde ynlendirilmi uzun elyaflar, elyaf dorultusunda maksimum
performans gsterirler. Ancak elyaf eksenine dik dorultusunda minimum zellik gsterir.
nk matriks dayanm esas almaktadr. Bu durumu gidermek iin deiik alarda
takviyelendirme (rastgele dzlemsel ynlendirilmi) yaplmak suretiyle istenen
dorultularda daha yksek zelliklerin elde edilmesi mmkn olabilmektedir.
Bir elyaf sadece uzunluunun apa gre ok byk olmasna gre deil ayn
zamanda kristallerin ap ynnde dizilmesi ile de ayrt edilir. Tablo 2.2'de baz elyaf
malzemelerin mukavemetleri (rijitlikleri) gsterilmitir.
6
nsan yapm olan elyaflarn her birinin kendine gre deiik zellikleri
mevcuttur. yle ki bu zellikler birbirine gre de farkllk gsterirler. Mesela, adi bir
tabaka cam, dk gerilme karsnda krlrken, camdan yaplm olan elyaflar bunun
binlerce kat byklkte gerilmeye dayanabilirler. Bunun sebebi byk hacimdeki
malzeme ierisinde malzeme hatalar, elyaftaki malzeme hatalarna gre ok fazladr.
Yani elyaflarn boy/ap oralarn ksa olmas nedeniyle malzemelerdeki
dislikasyonlardan daha azdr.


2.2.2. Tabakal Kompozitler

Tabakal kompozitler ekil 2.2'de gsterildii gibi, temel malzeme eksenleri
dorultusunda deiik ynlerdeki tabaka ve katmanlarn st ste konularak bir araya
getirilmesi ile tabakal (laminate) kompozitlerin elde edilmesiyle olumaktadr.
Laminetler, matriks ierisine rastgele ynlenmi elyaflar, tek ynl elyaflar veya
farkl elyaf takviyeli tabakalardan oluabilir.

Younluk
ekme
Mukavemeti

Elastiside
Modl
E/g
elik Elyaf 76,6 kN/m 4,1 GPa 54 207 Gpa 2,7 (mm)
Cam Elyaf 24,4 kN/m 4,8 GPa 197 86Gpa 3,5
Bor Elyaf 25,2 kN/m 3,4 GPa 137 400 GPa 16

Tablo 2.2 Baz elyaf malzemelerin mukavemetleri (rij itlikleri)
7
Tabakalama ilemi ile kompozit malzemenin mukavemeti, rijitlii, krozyon
direnci, anma direnci ve termal izolasyon iyileirken, gzellii ve ekiciliin olmas
nedeni ile tabakal kompozitler cazip hale gelir. Bu tr iyiletirilmi zellikler,
bimetallerden, haddelenmi metallerden, tabakalanm camlardan, plastik tabanl
laminatlarda (tabakalanm kompozitler), elyafla kaplanm kompozitlerde ok gzel
bir ekilde grlebilir.

2.2.2.1. Bimetaller
Termal genleme katsays olduka farkl iki deiik metalin
tabakalanmasndan elde edilir. Scaklk deitike belli bir lde bir tarafa veya dier
tarafa eilir veya arplr. Bu tr malzemeler scaklk lm aleti olarak kullanlr.
Mesela, basit bir termostat ekil 2.3'te grld gibi iki deiik metalin
birbirine konsol bir balant ile balanmas bimetallerin kullanlmasna bir rnektir.
Buradan; A metalin termal genleme katsays B metalinin termal genleme
katsaysndan byk ise scakln artmas ile A metali, B metalinden daha fazla
uzayacaktr. Sonuta A metali B metalinin zerine eilecektir. Eer scaklk
drlrse olay tersine olacaktr. nk A metali B metalinden daha fazla ksalma
eilimi gsterecektir. Bu olay eilme ve genleme arasnda basit bir rnektir.
2.2.2.2. Kaplanm metaller
Bir metal baka bir metalin zerinde her iki malzemenin zelliinden daha iyi
bir zellik elde etmek iin yaplr. Mesela, yksek mukavemetli alminyum alamlar
korozyona direnli deildirler. Bununla birlikte saf alminyum ve baz alminyum
alamlar korozyona kar daha direnlidirler. Yksek mukavemetli alminyum
ekil 2.3 A ve B metallerin eilme ve genlemesi
8
alamnn korozyona dayankll baka bir alminyum alam ile kapland zaman
meydana gelen kompozit malzeme her iki malzemeden daha ekici zelliklere
sahiptir.
Alminyum tel hafif ve ekonomiktir. Buna karlk, balant yaplmas, baka
malzemelerle kaynak edilmesi ve yksek scakla dayanmas zordur. Dier taraftan
bakr tel pahal ve olduka ardr. Bununla birlikte abuk sour, kaynak ve dier
balantlar kolaydr. Bakr kapl alminyum tel ise hafif, kolayca kaynak yaplabilir,
abuk sour ve bakrdan daha ucuzdur.
Dezavantaj ekme srasnda tabakalar arasnda ayrlma olumasdr. Bu
yzden iyi kontrol gerekir.
2.2.2.3. Tabakalanm camlar
Bir tabaka malzemenin, baka bir malzemeyi korumas ilemine dayanr. Tpk
tabakal metaller gibidir. Adi pencere cam, havann n kolayca geirir. Bunun
yan sra ok gevrektir. Ufak darbe sonucunda rahatlkla krlr. Dier taraftan
polminil btral, tokluu yksek bir plastiktir. Fakat esnek ve ekmee kar
hassastr.
Emniyet cam, iki cam tabaka arasna polminil btral tabakas ile katman
haline getirilmitir. Meydana gelen kompozit malzemede cam plastii ekmeye kar
koruyarak rijitlik salar. Plastik ise kompozitte tokluk salar. Cam ve plastik
birbirlerini deiik ynlerde korurlar. Plastik, darbe ile krlan camn dalmasn
nler.
2.2.2.4. Plastik tabanl laminatlar
Birok malzemeler muhtelif plastiklerle seyreltilerek bir ok amalar iin
kullanlr. Yaygn bir imalatta formika rnek olarak sylenebilir. Formika ar graf
kad tabakalarndan meydana gelmitir. Ar graf kad fenolik reine ile
doyurulmutur.
Dekoratif levha plastikle seyreltilmi selloz hamurdan tekil edilir. Scaklk
ve basn ile tabakalar birbirilerine yaptrlr. Bunun faydal bir varyasyonu dekoratif
ve graf kat tabakas arasna alminyum tabaka yerletirildii zaman elde edilir.
Bylece scaklk daha abuk atlabilir.
9
2.2.2.5. Tabakalanm elyafh kompozitler
Tabakalanm elyafl kompozitler, kompozitlerin melez ksmm olutururlar.
nk bunlar elyafl, kompozitlere ve laminasyon (tabakalanma teknii) ayn anda
ihtiva eder.
Elyaf takviyeli malzemelerin tabakalar her biri deiik ynlerde dizilmi
tabakacklarm birletirilmesi ile meydana gelmitir. Meydana gelen kompozit
malzemenin mukavemeti ve rijitlii deiik ynlerde kuvvetlendirilmitir.


2.2.3.Partikll (parackl) Kompozitler

Parackl kompozitler, partikllerin bir matriks ierisinde veya baka
malzemeden mamul matriks ierisine yerlemesinden meydana gelir. Paracklar
metalik veya metalik olmayabilir.
2.2.3.1. Nonmetalik paralarn, nonmetalik matrikslerdeki dalm
Metal olmayan matriks ierisinde, metal olmayan parack sistemine rnek
betondur. Betonda, kum veya mucur paracklar imento ile suyun kimyasal
reaksiyonu ile sertleerek yeni bir malzeme tekil edilmitir. Betonun mukavemeti
normal olarak kayaya denktir. Mukavemeti kayann mukavemetine doru birikme
oran imentonun tipine, kimyasal reaksiyonun yava veya hzl olmasna gre deiir.

Fleks veya cam gibi metalik olmayan malzemelerin paralar, cam veya
plastikler ierisine kartrlmasndan elde edilen kompozitler olduka etkilidir.
Granrler iki boyutlu bir geometriye sahiptir. ki ynde mukavemet ve rij itlik vardr.
2.2.3.2. Nonmetalik kompozitlerde, metalik paracklar
Bunlara inorganik paracklardan meydana gelmi roket pervaneleri rnek
olarak gsterilebilir. Pervanelerin %75'ini paracklar, %25'ini de birletirici
elemanlar tekil ederler. Dezavantaj ise sabit yanma reaksiyonudur. Bu yzden
kompozit yap olarak dzgn olmal, atlak olmamaldr. Aksi halde yanma sabit
olmayan bir patlama ile meydana gelebilir.
10
Bakr paracklarnn (tozlarnn) epoksi reine ierisinde dalmas ile
meydana gelen kompozit kondktiviteyi artrr. Bir ok plastikler ierisine katlan
metalik katklar termal kondktiviteyi artrrken, termal genleme katsaysn ve
anmay azaltr, s ve elektrii iyi iletir.
2.2.3.3. Metalik kompozitlerdeki, metalik paracklar
Alamlardan farkl olarak, metalik matriksler ierisinde metal paracklar
erimemi yani znmemitir. Kurun paracklarnn bakr alamlar ierisine
kartrlmas bu tr kompozitlere rnektir. Benzer olarak kurun paracklar eliede
kartrlr. Hedef meydana gelen malzeme ile ilenebilirlii artrmaktr. Kurun-bakr
alamlarndan yaplm yataklarda tabii yalama grevini de yerine getirir.
Bir ok metaller oda scaklnda gevrektirler. Ancak stldklar zaman
ilenmeleri gerekir. Bunun yan sra tunsten, krom, molibden gibi metal paracklar
snek matrisler ierisine kartrlabilir. Meydana gelen kompozit malzeme snektir
ve yksek scaklk zelliine sahip olurlar.
2.2.3.4. Metalik kompozitlerde, nonmetalik paracklar
Seramik gibi metalik olmayan paracklar bir metal matriks ierisine kartrlmas ile
elde edilir. Meydana gelen kompozit malzemeye sermet denir. Sermetlerin en yaygn
iki grubu unlardr;

1 - Oksit tabanl kompozitler,
2- Karbr tabanl kompozitler.

Oksit tabanl kompozitler, ya oksit paracklar bir matriks ierisinde dalm
ya da metal paracklar bir oksit matriks ierisine yerlemilerdir. Bu tr sermetler
erozyon rezistansnn gerekli olduu yerlerde yksek scaklk da alet yapmnda
kullanlr.
11
Karbr tabanl kompozitler de tungsten karbr, krom karbr ve titan karbr
paracklarndan meydana gelir. Tungsten karbr bir kobalt matriks ierisine
karnca tel ekme kalblar, valf gibi ok yksek sertlik gerektiren makine
paralarnda kullanlr.
Krom karbr kobalt matriks ierisinde dalmtr. ok yksek korozyon ve
abrozyon direncine sahiptir. Ayrca eliin termal genleme katsaysna yakn termal
genleme katsaysna sahiptir. Bundan dolay valilerde kullanlr. Titan karbr ya
nikel matriks ya da kobalt matriks ierisine karmtr. Tribn paralar gibi yksek
scaklkta alan elemanlarda kullanlr.
Sermetler, nkleer reaktr, yakt elemanlar ve kontrol ubuklar olarak da
kullanlr.
12
3. KOMPOZTLERDE TAKVYE ELEMANLARI VE ZELLKLER

Kompozit malzemelerde takviye eleman olarak seramik elyaflar veya
paracklar kullanlmakta olup, bunlar plastik ve metal esasl malzemelerle elde
edilemeyen yksek zgl dayanml malzemelere olan talep nedeniyle son yllarda
yaygn olarak tercih edilmeye balanmtr. Bu gn zellikle mhendislik kullanm
iin ok deiik elyaflar bulunmaktadr. Organik sentetik elyaflardan ok farkl trde
olan bu takviye eleman seramiklerin balcalar: cam, karbon, boron, alminyum
oksit ve silisyum karbr olup deiik morfolojik ekilde olabilmektedir. Kompozit
malzemeler seilen matriks malzemelerine gre de metal, polimer ve seramik matriks
kompozitler olarak gruplandrlabilir.
Kompozit malzemede takviye elemannn esas fonksiyonu; yk tayarak
matriksin rijitlii ve dayanmn artrmaktr. Teorik olarak malzemelerde aranan
zellikler yksek dayanm ve dk younluk, kovalent veya kovalent-iyonik
balarn karmna sahip yap olmas arzulanmaktadr.


3.1. Takviye Elemanlar


aplar genellikle 5-20 //m olan elyaflarn kompozitlerin mhendislik
performansn etkileyen en nemli faktrler arasnda elyaflarn ekli, boyu ve
ynlendirilmeleri ile matriksin mekaniksel zellikleri ile yeterli elyaf/matriks ara
yzey bana sahip olmalar gerekmektedir. Ykn elyaflara iletilmesi iin fazlar
arasnda fiziksel ve kimyasal uyumun iyi olmas, ara yzey bann gl olmas
gerekir.
Kompozit retilirken takviye eleman seimi, retim teknii, retim esnasnda
elyaflarn matriks tarafndan slatlabilmesi, ynlendirilmeleri ve elyaf ierii
kompozitin fiziksel ve mekanik zelliklerim belirler. Bu nedenle takviye eleman
seimi ve zelliklerinin iyi bilinmesi gerekir. Elyaflardan aranan temel zellikler;
a) Yksek modl ve dayanm,
b) Dk younluk,
c) Kimyasal uyumluluk,
13
d) retim kolayl,
e) Isl diren gibi kriterlere gre incelenip seilmektedir.

Son zamanlarda takviye eleman olarak kullanlan seramiklerin balcalar;
cam, karbon, boron, alumina, silisyum karbr ve organik molekllerdir.


3.1.1.Cam Elyaflar

Cam elyaflar, polimer esasl kompozitlerde yaygn olarak kullanlan ve en
ucuz olan takviye elemandr. Cam elyaflarn genellikle mukavemet/arlk oran
yksektir, alimnyum alamlara gre elastik modlleri byk olurken grafit ve
aromit elyaflara gre daha dktr. Cam elyaflarn iyaplar amorf haldedir.
zotropik olarak dnlr.
Fiberler, kompozit malzemelerin sadece bir ksmn meydana getirirler ve
genellikle birok ynlerde dizilmilerdir. Cam elyafla kuvvetlendirilmi plastiklerin
rijitlik/younluk oranna gre daha dktr. Bu yap malzemeleri snrlayan nemli
bir zelliidir. Cam elyaflar ok yksek kimyasal dirence sahiptir. Su absor^e
etmezler. Fakat ekme mukavemetleri nemli ortamda azalr.
Canm termal genleme katsays birok plastiklerden alminyum ve elik
alamlarndan daha dktr. Bundan dolay cam elyaf kuvvetlendirilmi plastiklerin
termal genileme katsaylarnn drlmesi ynnde nemlidir. Yani boyutsal olarak
malzeme stabil hale geer.
Cam elyaflarn snmeye kar direnci ve rijitlii scaklk arttka azalr.
Bununla birlikte camlarn kullanm scaklk aral olduka byktr. Cam 500C'ye
kadar yumuamazlar.
Kompozit malzemelerde kullanlan cam elyaflar yekpare flamanlar eklinde
retilirler. lk nce ham cam frnda eritilir., daha sonra fiberler yksek hzla bu
eriyikten ekilir. Bu ekilde retilen cam elyaflarn aplar genellikle 2,4.10
-4
cm ile
1,9.10
-3
cm arasnda deiir. Bu elyaflarn ergitme ilemi ekil 3.1'de gsterilmitir.
14



ekil 3.1 Cam elyafn retimi iin eritme ilemi

Bu elyaflar bir yzeyle kaplandktan sonra desteler halinde bir araya getirnir
ve bunlara rg denir. Cam elyaflara uygulanan bu yap reine ile birleerek uygun bir
malzeme ortaya kar. Elyaf ile matriks (birletirici) malzemeler arasnda yetersiz
balar i yzey hatalarn oluturabilir. Uzak noktalara d kuvvetler etkili bir ekilde
iletilemezler. Bir grup rg erit yap oluturmak iin bir araya gelirse ve silindirik bir
makaraya sarlrsa buna srekli sarg denir. Bu sarglar m/k ile belirlenir. ekil 3.2'de
cam elyaflarn retim sonras aamalar gsterilmektedir.
15
Plastik esasl kompozitlerde kullanlan genel tipi E-Cam alkali olmayan boron
silikat olup iyi elektrik yaltm zelliine sahiptir. S-Cam daha pahal fakat daha
yksek modle sahip magnezyum ve alminyum silikat ihtiva eder. Mekanik
zellikleri yksektir. C-Cam ise olduka korozyon direncine sahip ancak mekanik
zellikleri dktr. Tablo 3.1'de E, S ve C cam elyaflarn ierisindeki bileenlerin
oranlar verilmitir. Bunlarn dnda birde D-Cam mevcuttur ki mukavemeti
dierlerine gre daha dktr. Fakat ok dk dielektrik sabitine sahip olduu iin
yksek performansl elektrik uygulamalarnda kullanlr. Tablo 3.2'de E, S ve D cam
elyaflarn zellikleri verilmitir.


Malzeme cinsi Forml E-cam S-cam C-cam
Kum Si0
2
52.4 64.4 64.6
Al ve demir oksit Al
2
0
3
.Fe
2
0
3
14.4 25 4.1
Kalsiyum oksit CaO 17.4

14.3
Magnezyum oksit MgO 4.6 10.3 3.3
Sodyum ve potasyum oksit Na
2
O.K
2
0 0.8 0.3 9.6
Baryum iki oksit B
2
0
3
10.6

4.7
Baryum oksit BaO

0.9

Tablo 3.1 Cam trleri ve zellikleri
E cam S cam D cam
Younluk (g/cm) 2,60 2,50 2,16
Elastik modl E (Gpa) 72 87 51,7
ekme mukavemeti (Gpa) 3,45 4,54 2,41
ekme uzamas % 4 2,9

Spesifik modl E/ 27,7 34,8 23,9
Spesifik mukavemeti l 1,37 1,81 1,16
Boyuna termal genleme katsays CTE (10/c) 5 5,6 3,06

Tablo 3.2 E, S ve D cam elyaflarn zellikleri
16
3.1.2. Karbon (Grafit) Elyaflar

Karbon elyaflar bazen grafit elyaflar olarak da ifade edilirler. Gelecekteki
byme iin geni bir potansiyele sahip olan takviye gruplarndan en nemlilerinden
biridir. Klasik avantajl cam elyaflara gre; yksek modl, dk younluk, daha
;
vi
yorulma zellikleri, daha iyi snme, krlma direnci ve daha dk termal genileme
katsaysna sahiptir.
Normal oda scaklnda snme olay ihmal edilecek kadar azdr. Dk ekil
deitirme/krlma oranndan dolay krlma enerjileri olduka dktr. Sonu olarak
grafit elyaf takviyeli kompozitlerin darbe direnleri, cam elyaf takviyeli
kompozitlerde daha dktr.karbon ve grafit elyaflar organik maddelerden
retildikleri iin organik fiberler olarak da adlandrlrlar.
Grafit elyafl kompozitler hammadde olarak gruba ayrlrlar.

1 - Poliacrylonitrile (PAN) elyaflar
2- Rayon (Selloz) elyaflar
3- Petrol (Zift) kkenli elyaflar

Yksek grafit elyaflarn imalat; rayon ve poliacrylonitrile elyaflardan
yaplmtr. nceleri 1950 yllarda dk modll karbon elyaflar retilerek motorlu
tatlarda, roket nozillerinde kullanlmtr.
Gnmzde yaplan grafit elyaflar (PAN) poliacrylonitrile tabanldr. Tablo
3.3'de grafit (karbon) elyaflarn zellikleri gsterilmektedir. Burada yksek
mukavemetli, yksek modll ve ultra yksek modll grafitlerin zellikleri
karlatrlmtr.
17
Kompozit malzemelrede karbon ve grafit elyaflar, eitli ekilde, rnein,
srekli lifler ve demetler, krplm elyaflar, rg ve dokunmu elyaflar, tlm
elyaflar olarak, kullanlmaktadr. Srekli elyaflarn aplar genellikle 8-10 //m ve iplik
demeti eklinde yaklak 12-120 000 saydan oluabilmektedir. rg eklindeki
elyaflar kompleks ekilli paralarn kalplanarak retilmesine daha uyumludurlar.
ekil 3.3'de tipik bir graftleme evirimi ve scakln ekme dayanm ve modl
zerine etkisi gsterilmitir. Yksek scaklk matrikslerinde kullanmak iin elyaflar,
metal veya seramik koruyucu filmleri ile de kaplanabilir. Azot atmosferinde kararl
olmasna ramen 400C zerinde havada artan oranda oksitlenir. Ancak uak
frenlerinde olduu gibi yksek scaklklarda 1000C'nin zerinde karbon elyafl
karbon kompozitler dayankl olduklarndan karbon elyaflarn kullanm hzla
artmaktadr.

Yksek
mukavemet
Yksek
modl
Ultra yk.
modl
Younluk (g/cm) 1,8 1,9 2-2,1
Elastik modl E (Gpa) 230 370 520-620
ekme mukavemeti (Gpa) 2,48 1,79
1, 03- 1 , 3;
ekme uzamas % 1,1 0,5 0,2
Spesifik modl E/ 128 195 260,295
Spesifik mukavemeti l 1,38 0,94 0,52-0,62
Boyuna termal genleme katsays CTE (10/c) -0,4 -0,5 - ,

Tablo 3.3 Grafit elyaflarn zellikleri
18





Yukarda akland gibi karbon elyafn yapsal zellikleri u faktrlere bal
olarak deimektedir. Bunlar;
a) Elyaf dorultusu,
b) Kristallii,
c) Kusurlarn etkisi olarak zetlenebilir.

Bunlardan; (a) dorultu iyiletii zaman, boyuna ekme dayanm ve modl,
elektrik ve sl iletkenlii, boyuna negatif sl genleme katsays artarken enine ekme
dayanm ve modl azalr, (b) kristallii iyiletii zaman, sl ve elektrik iletkenlii
boyuna negatif sl genleme katsays ve oksidasyon direnci artar. Fakat boyuna
ekme ve basma dayanm, enine ekme dayanm ve ekme modl yannda boyuna
kayma modl de azalr, (c) kristal hatas olmad zaman, ekme dayanm, sl
iletkenlik ve elektrik iletkenlii ve oksidasyon direnci artar.


3.1.3 Boron

Boron elyaf, oda scaklnda kat durumunda olan hafif elementlerden biri
olup ok seyrek olduundan klasik tekniklerle retmek mmkn deildir. Bu nedenle;
bor, hidrojen ile bor triklorrn reaksiyonuyla elektriksel olarak yaklak
19
1300 C scakla kadar, stlm tugsten (W) teli veya son zamanlarda karbon (C)
zerine kelmesiyle elde edilir. Boron elyafn retimi ekil 3.4'de gsterilmitir.


BC1 + 3H
2
--------- 2 B + 6HC1 (3.1)

Boronun yaps 2-3 nm apl olduka kk kristallerden olutuu iin
genellikle ekilsiz olarak adlandrlrlar. Ancak elementin yap deiimi mevcuttur,
a, (i ve tetragonal formlar uygulanmaktadr. Bundan dolay bu elyaflarda yksek
modl, dayanm ve ergime noktas elde edilmektedir. Bu elyaflar genellikle de yksek
elastik modll ve ekme dayanml kompozit malzemelerin retiminde tercih
edilmektedir.



BUHAR KAPLAMA
ekil 3.4 Boron elyafn elde edilii


3.1.4 Alminyum Oksit

Alminyum oksit "alumina" elyaflar; prensip olarak metal matriksli kompozit
malzemeler iin kullanlr. Farkl allotropik yaplarna bal olarak iki tipi mevcuttur.
20
Bunlar a -alumina ve saffl olarak bilinir, a -Alumina Du Pont tarafndan retilen ve
ticari ismi FP olan bu elyaflar ortalama 20 ju m apnda srekli olarak elde edilir.
Younluu 3950 kg/m
3
ve elastik modl 380 Gpa'dr. Bu ok kristalli elyaflar % 99
saf alminyum oksit'den oluur. Yaklak 900-1000C'e kadar dayanmn korur.
Saffl'in ticari ismi Imperyal Kimya Endstrisi (ICI)'dir. Bu elyaflar kesilmi,
krplm formda retilir. Tipik boy/ap oran 100-200 arasndadr. Saffl % 95
alumina'yla birlikte % 5 silis'den oluan ok kristalli malzeme olup ortalama tane
boyutu 0.05 // m mikro kristalli formdadr.
Islanabilirlii iyiletirmek iin etkili yollardan birisi de elyaf zerine kaplama
uygulanmas veya alaml malzeme kullanmaktadr. Alam elementleri, elyaf ve
ergimi metal arasnda kimyasal reaksiyona urayabilir veya kimyasal ba
oluturabilir. Bu ise hem matriks hem de elyaf arasnda kuvvetli i etkileimli atom
balar da oluturabilir. Metal matriksli malzemelerde kullanlan bu saffl takviye
elemanlarnn boy uzunluklar ve aplardaki deimelerin dalm ekil 3.5"ie
gsterilmitir.


ekil 3.5 Saffl alumina elyaflarda boy uzunluklar ve aplarn deiiminin
dalm
21
3.1.5 Silisyum Karbr

Silisyum karbrn retimi ana malzemesi tek filamentli olan karbonun
stlmas ile iki aamal olarak CVD ilemi ile ii bo bir cam reaktr iinde retilir.
Tik aamada yaklak 1 m kalnlnda porlitik grafit (PG) ana malzeme zerine
dzgn ekilde kaplanr ve elektrik iletkenlii artrr. kinci aamada, PG kaplanm
ana malzeme silane ve hidrojen gazlarna maruz kalr. lk hal olarak ana malzeme
zerine de srekli -SiC oluturmak iin ayrtrr. SiC flamentlerin ortalama
mekanik ve fiziksel zelliklerinin, rnein ekme dayanmnn 3450 Mpa ve ekme
modlnn de 400 Gpa, apn da 140 m ve sl genleme katsays ise yaklak
1.5x10"
6
olarak zetlenebilir.
SiC'n yzey yaps ok dzgndr. SiC karbon flamentlerin ekstra avantaj,
maruz kaldklar yksek scaklk artlar altnda bunlarn zellikleri ile ilgilidir. nk
karbon ana malzemesi kimyasal olarak soygaz olduu iin SiC ile reaksiyona girmez.
Dolays ile flamentlerin ekme dayanm zellikleri yksek scaklk artlar altnda
1000C de ok daha uzun sre zelliini muhafaza eder. Bu elyaflarn oksidasyon
direnci, yksek scaklkta rijitlik ve mukavemet zelliini korumas ve ergimi
alminyum iindeki etkisi bakmndan boron elyaflarndan daha iyidir. Dier bir
avantaj ise ekme dayanm yannda ekonomik bakmdan belki de en uygun olan
elyaf trdr.
3.1.6 Organik Elyaflar

Yn, yn-ipek gibi baz organik elyaflar tabiatta bulunabilen takviye
malzemeleridir. Modlleri ve mekanik zellikleri dk olduu iin yap
uygulamalarnda pek fazla kullanlmazlar. Baz sentetik organik elyaflar iince
aromatik polyamit (aramit) haricinde ayn eyler geerlidir. Birok ticari aramit
elyaflar mevcuttur. Mesela; Momex, Kevlar-29 ve Kevlar-49 syleyebiliriz.
MomexTer yksek scaklklarda sandevi yapdaki tabakalar iin yap bal ars
petei eklinde uygulamalara sahiptir. ekil 3.6'da momexlerin uygulama ekilleri
gsterilmektedir.
22


ekil 3.6 Momexlerin uygulama ekilleri

Takviye eleman olarak tam dizilmi polimerler nemli bir yer igal ederler.
ok iyi eksenel zellikler vermesi iin ekilerek uzatlmasyla halkal zincirli dizilme
meydana getirilirken radyal zellikleri zayftr. Kevlar, bu zellikleri tayan en iyi
takviye eleman iin rnek tekil eder. Kevlarm iki versiyonu mevcuttur. Bunlar;
kevlar 29 ve 49'dur. Kevlar-29 esas olarak rme, dokuma veya aprazlanm tipiyle
kurun geirmez koruyucu yelek ve srtnen malzemelerde de halat ve kablolarla
otomobil araba lastiinde kullanlr. Kevlar-49 ise yksek modle sahip olduundan
takviye eleman olarak yorulma ve kimyasal etkilere kar zellii de iyi olup,
zelliklerini daha da iyiletirmek iin cam ve karbon elyaflarla birlikte kullanlr.
Tablo 3.4'te kevlar 29 ve 49'un zellikleri verilmitir.
Kevlar-29 Kevlar-49
Younluk (g/cm) 1,44 1,44
Elastik modl E (Gpa) 83 124
ekme mukavemeti (Gpa) 2,27 2,27
ekme uzamas % 2,8 1,8
Spesifik modl E/g 57,6 86,1
Spesifik mukavemeti l 1,58 1,58
Boyuna uzama katsays -2

Tablo 3.4 Kevlar-29 ve Kevlar-49'un zellikleri
23
Kevlarm son versiyonu aromatik poliamid, paraphenylene telephthalamide
diye adlandrlr. Aromatik halkalar zincir zerindeki rijitlii salar. Bir eritken
iindeki polimerin erii zc buharlaarak scak blmdeki son elyaf kalptan
ekilerek dzenlenir. Molekler zayf bal levhalarla birlikte eksenel olara katlanm
levhann radyal olarak dzenlenmesi ile ekil 3.7'de gsterildii gibi oluur. Bu
aromatik poliamid elyaflarn zayf moleklsel yaps ematik olarak (kevlar-49)
gsterilmitir.


Zayf H-ba
ekil 3.7 Aromatik polamid elyafn (Kevlar-49) zayf moleklsel yaps
24
4. KOMPOZTLERDE MATRKS MALZEMELER

Matriksler, kompozit malzemeler ierisinde takviye elemanlar olan elyaflar
bir arada tutmaya yarar. Bunlarn metal ve metal olmayan cinsleri mevcuttur. Yksek
performansl kompozit malzeme retimi iin matriks malzemesi elyaflar aras a
emdirilmeli, elyaflar slatabilmeli, kimyasal veya belli artlarda yapma iin ba
oluturmal, mmkn olan dk basn ve scaklkta hzl ekilde katlama
yapabilmelidir. Kompozitin scakla, kimyasal etkileime ve neme kar direnci
zellikle matriks tarafndan belirlenir, ardndan takviye eleman da scakla kar
duyarl olmaldr.
Ksaca matriksin gayesi, desteklemek, korumak ve gerilmeyi elyafa transfer
etmektir. Genellikle matrikslerin younluklar, rijitlikleri ve mukavemetleri elyaflara
gre daha dktr.
Kompozit malzemede kullanlan uygun matriks seimi ile bir ok nemli
fonksiyonlar yerine getirilir. Matriks malzemesi, paracklar bir arada tutarken elyaf
takviyeli kompozitlerde ise matriksin yerine getirmesi gereken balca fonksiyonlar
yle sralanabilir.
1. Dzenlenmi elyaflar bir arada tutarak kuvvetleri elyafa iletmektir. Bu
zellikle ekme ve kayma ile birlikte basma ykleri iin hayati nem tar.
2. Elyaflar evresel etkilerden ve darbelerden korumaktr. Cam-elyaf
takviyeli kompozitlerde kullanlan ou matriksler suya ve korozyona
kar ok hassastrlar.
3. atlaklar durdurmaktr. Kullanlan elyaflar genellikle yksek dayanm ve
elastik modle sahip fakat ok gevrektirler.


4.1. Metal Matriksler ve Alamlar

Hafif metaller, kompozitler iin matriks malzemesi olarak ok cazip
olmaktadr. Bunlar plastiklerden daha yksek elastik modl, dayanm ve toklua sahip
olup yksek scaklklarda zellikleri daha iyidir. Ancak metal matriksli
25
kompozit retimi daha zordur. Bunlar her elyafla iyi ara yzey ba oluturmazlar.
Metallerle en iyi ba oluturan silisym karbr ile kaplanm boron elyaftr. Fakat
bunlar pahaldr. Metal matriksli kompozitlerde en ok yaygn olarak kullanlan
matriks malzemesi, dk younluklu, iyi tokluk ve mekanik zelliklere sahip olan
hafif metaller ve alamlardr. Atmosfere kar korozyon dayanmnn da ok yksek
olmas dier karakteristik zelliklerinden biridir. Genellikle Al, Ti, Mg, Ni, Cu ve Zn
matriks malzemesi olarak kullanlr. En yaygn olarak Al ve alamlar ile birlikte Ti
ve Mg kullanlmaktadr.


4.1.1. Alminyum ve Alminyum Alamlar

Demir ierikli malzemeler dnda Al ve alamlar, gerek ar (saf) gerekse
alam olarak en sk ve yaygn olarak kullanlan malzeme grubunu tekil etmektedir.
Bunlarn etkin kullanlma sebebi;
a) Dayanm/zgl arlk orannn yksek olmas,
b) Elektrik iletkenlii/zgl arlnn yksek olmas,
c) Atmosfere ve dier ortamlara kar yksek korozyon direncine sahip
olmasndan kaynaklanmaktadr.
Bunlara ilaveten, ekillendirme ve ince levha haline getirilmesi dier bir
zelliidir. Ancak daha dk mekanik zellikler gstermesi ve talal imalatta
ilenebilirliin iyi olmamas ve kaynakla birletirmenin gl gibi dezavantajlar
bulunmaktadr. Tablo 4.1'de alminyumun baz fiziksel zellikleri gsterilmitir.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
zgl arl (gr/cm ) 2,78
Ergime scakl (
U
C) 660
Ergime ss (Kj/kg) -390
Elastik modl (Gpa) 66
Isl genleme katsays (l/K) 24.10"
6
Is iletim katsays (W/mK) 230
Elektrik iletim katsays (m/ mm ) 40

Tablo 4.1 Ar alminyumun nemli fiziksel zellikleri
26
4.1.2. Dkm Alamlar

Genel olarak kullanlan Al dkm alamlar iyi akclk ve dklebilirlik,
dk ergime noktas salayan tektik reaksiyona sebep olan kfi miktarda Si ierir.
Akclk, kalp ierisinde katlama srasnda bzlme veya ksalma olmadan sv
metalin kolayca akma yetenei gstermesi nemli bir zelliktir. Bunlar; kum dkm,
kokil dkm ve basnl dkm yntemleri ile yaplr.
Kum dkmde, kalptaki yava souma nedeniyle iri taneli yap oluur.
Przl yzey meydana gelir ve tala kaldrma ilemini gerekli klar. Kokil veya
basnl dkm de hzl soutma salamak iin tektik ierik ve tane boyutu
inceltilerek normal olarak dayanm arttrlr. Bunun sonucu olarak da yzey kalitesi
daha iyi olur. Tablo 4.2'de Al dkm alamlarnn baz zellikleri gsterilmitir.
4.1.3. Magnezyum Alamlar

Magnezyum metali alminyumdan daha dk zgl arla (1.74 gr/crr
3
)
sahip iken Al kadar mukavemetli deildir. Fakat zgl dayanm, dayanm/arlk
oran daha iyidir. Ancak dkm ve talal imalatta;
a) Oksijene kar ilgisinin fazla olmas,
b) Dk elastik modl ve yorulma direncine sahip olmas,
Alam elementinin yzdesi (%)
ekme
dayanm
(Mpa)
Alana
dayanm
(Mpa)
Uzama
miktar
(%)
Uygul.
Dkm
teknii
295-T4.5 Cu,0,8 Si 248 166 5 Kum
319-F6 Si, 3,5 Cu 186 124 2 Kum
380-F8.5S, 3,5 Cu 317 157 3,5 Kokil
384-F 11 Si, 4,5 Cu, 0.6 Mg 331 166 2,5 Basnl dk.
443-F 5,2 Si 159 110 9 Basnl dk.
518-F 8Mg 193 193 7 Kum

Tablo4.2 Alminyum dkm alamlarnn tipik zellikleri
27
c) Yksek scaklkta snme ve anma zelliklerinin dk olmas vb.
nedenlerden dolay daha az tercih edilir.
Ar magnezyumun dayanm dk, rnein, dkm halinde ekme dayanm
110 Mpa iken ekstrzyon halinde ekme dayanm 200 Mpa'dr. Bunlar genellikle
hadde ve dkm alamlar halinde kullanlr.
Magnezyum, hegzagonal kafes yapsndan dolay kt ekillenme zelliine
sahiptir. Ancak talal imalatla ekillendirme dier metallerden daha iyidir. Baz Mg
alamlarnn gsterimi, tipik bileimi ve bunlarn ekme dayanm ve sneknk
deerleri Tablo 4.3'de gsterilmitir.
4.1.4. inko Alamlar

inko ve alamlar dk ergime derecesine sahip olmas (419C) dkm
malzemesi olarak bunu cazip hale getirmektedir. Dkm ve elik zerine kapland
zaman ok iyi korozyon direnci salar. Galvanize edilmi elik, eliin inko ile
kaplanm hali demektir. Fakat inkonun zgl arl da olduka yksek olup, 7.13
gr/cm 'dr.
inko alamlarnn dkm kabiliyeti mkemmeldir. Dk ergime scakb
nedeniyle kalplarn bozulmas ok az olduundan, ok sayda para retildiinden
daha ekonomik olur. inko alamlarnn bileimi ve baz zellikleri Tablo 4.4'te
gsterilmitir. Bu alamlarn, zellikle dk devirlerde ve ar ykleme artlarnda
Kodu
Tipik bileim yzdesi
ekme day.
(Mpa)
Uzama
mik. (%)
Mg Al Mn Zn Dierleri Uy g. metot
AZI OA 98 1,3 0,2 0,4

Hadde 240 10
AZ80A 91 8,5
~
0,5
-
Dvme 330 11
HM31A 96

1,2
~
3,14 Hadde 283 10
AZ63A 91 6,0
--
3,0
--
Dkm 200 6
AM60 92,8 6,0 0,1 0,2 0,3 Cu Dkm 220 6
ZK21A 97,1
-
~
2,3 0,6 Zr ekme 260 4

Tablo 4.3 Mg alamlarnn bileimi ve baz mekanik zellikleri
28
anma direnleri mkemmeldir. inko ve alamlar oda scaklnda yorulma
dayanm iyi, fakat dk scaklklarda ok krlgandrlar.
4.1.5. Titanyum Alamlar

Kompozitlerde, titanyum ve alamlar da yaygn olarak kullanlmaktadr.
Metaller arasnda titanyumun sl genleme katsays olduka dktr. Titanyum
metali Al'dan daha rijit ve dayankldr. Yksek scaklk uygulamalar iin titanyum
alamlar, zellikle kompresr pervanesi ve diskler iin ok gven vericidir. Oda
scaklnda titanyum, ince yapan Ti0
2
oksit katman oluturan mkemmel korozyon
direnci salar.
Saf halde iken Ti; denizcilik vb. yerlerde korozyona direnli yerlerde ve 550C
scaklklara dayanabilen elemanlarda Ti alamlar olarak kullanlabilir. zellikle de
mkemmel dayanm/arlk oranna sahip olduundan dolay uak ve uzay sanayiinde
faydalanlr. Tablo 4.5'de baz metal alamlarnn zellikleri gsterilmi ve titanyum
ile karlatrlmtr.
Kodu
Tipik bileim yzdesi
ekme day. (Mpa) Uygulanan metot
Zn AL Cu
Z33520 95,6 4 0,25 283 Basnl dkm
Z3563.5 91 8 1,0 384 Basml dkm
Z35840 71 27 2,0 425 Dkm alam

Tablo 4.4 inko alamlarnn baz zellikleri
Malzeme zellikleri A1-L165 Ti-6/4 Mg-L125 Zn-27
Younluu (kg/dm ) 2770 4430 1800 5010
ekme modl (Gpa) 73 110 41 120
ekme dayanm (Mpa) 460 1000 182 42-440
zgl modl (E/ p ) 2,70 2,70 2,3 15,1
zgl dayanm { a l p ) 7 3 0,3 1,5
Krlma tokluu 33 64 16
~

Tablo 4.5 Baz metal alamlarnn zellikleri
29
Titanyum alamlarndan, R50250 alamn ekme dayanm yaklak 240
Mpa iken krlma uzamas da %24 civarndadr. Ancak alam element ierii (%4 V,
%6 Cu) artnca ekme dayanm yaklak 1000 Mpa ykselmekte ve uzamas ise
%12'ye dmektedir. Ergime derecesi de yksek olup, yaklak 1660C'dir.


4.2. Plastik Matriksler (Reineler)

Plastikler, monemer denilen kimyasal nitelerden meydana gelen zincir
eklinde bir yapya sahip sentetik malzemelerdir. Bir monemer polimerizasyon
yoluyla baka monomer molekllerime birleerek tekrarlanan nitelerden oluan ok
uzun zincir eklinde bir makro-molekl meydana getirilir ve bunlarn en basit ekli
polietilendir.
Plastiklerin yaps amorf eklinde olup, uzun ve kark yapl zincirlerin
komular ile uyum salayp dzenli yap oluturmalar ok zordur. Polimerlerin ticari
ve teknik bakmndan nemli olmasnn sebepleri yle sralanr.
a) Metal ve seramiklere gre dk younlua sahip olmas ve
dayanm/younluk orann iyi olmas,
b) Yksek korozyon direnci ve dk sl ve elektrik iletkenliine sahip
olmas,
c) Polimeieri retmek iin daha az enerjiye gerek duyulmas,
d) Polimerlerin yaygn ekilde kompozit malzemelerde kullanlmasdr.

Polimerlerin bu avantajlarna ramen dezavantajlar da bulunmaktadr. Bunlar
da yle zetleyebiliriz.
a) Metaller ve seramiklerden daha dk dayanma sahip olmalar,
b) Dk elastik modle sahip olmalar,
c) Snrl ykleme artlarna sahip olmalardr.
Kompozit malzemelerde plastik matriks olarak kullanlan iki tip plastiloer
mevcuttur. Bunlar; termosetler ve temoplastiklerdir.
30
4.2.1 Termosetler

Termosetler, kk monomer molekllerin kimyasal reaksiyonlarla birbirine
bal uzun polimer molekller haline gelmesi ile ortaya karlar. Bu reaksiyonlarn
gerekleebilmesi iin katalizrlere, iyiletirme malzemelerine, sya ve mikrodalga
gibi d etkenlere ihtiya vardr.
Kovalent balarn boyutlu olarak rg eklinde ortaya kmas ile termoset
malzemeler olduka katdrlar. Verilen ekil kalcdr. Bu nedenle kimyasal reaksiyon
ilemi geri dnszdr. Bundan dolay yksek scaklklara kadar stlmalar bile
yumuamay salayamaz.
Termoset reineler krlgandrlar. Takviye malzemesi olarak nadiren
kullanlrlar. yi snme direncine sahiptirler. Scaklk artka mukavemet ve modl
azalr. Kimyasal direnleri olduka iyi malzemelerdir.
Kompozit malzemelerde en ok kullanlan reineler; epoksiler, polyesterler ve
fenoliklerdir. Epoksi-matriks kompozitler en iyi mekanik zelliklere sahiptirler. Tablo
4.6'da bu reinelerin zellikleri gsterilmektedir.
Bu reineler uzun mrldrler ve olduka pahaldrlar. Polyester kompozitler,
epoksilere yakn elastik zellikler gsterirler.buna karlk mukavemetleri daha
dktr.
Malzeme zellikleri Epoksi Polyester Fenolik
Younluu (g/cm ) 1,11 1,04-1,46 1,24-1,32
Elastik modl (Mpa) 7000 3400 4800
ekme dayanm (Mpa) 70 41-90 34-62
Kopma uzamas (%) 3-6 42 1,5-2,0
Isl iletkenlik 0,19 0,19 0,15
Isl genleme katsays (1/
U
C) 45-65 55-100 68

Tablo 4.6 Baz termoset plastik malzemelerin mekanik ve fiziksel zellikleri
31
4.2.2 Termoplastikler

Termoplastik reineler, oda scaklnda kat haldedirler. Bunlarda izgisel
molekl zincirleri birbirine zayf metaller arasnda Vander Waals balar ile
balanrlar. Rijit bir yapya sahip deildirler. Istlrsa yumuar ve erirler. (Tablo 4.7)
Soutulunca yeniden sertleirler. Scaklk arttka viskoziteleri der. Sv halde
bulunduu scaklklarda viskozite hali yksektir. Bu nedenle ara yzey ba
termoset'e gre daha zordur. Birok cinsleri olmasna ramen en yaygn olarak
kullanlanlar unlardr.
1) Asetatlar
2) Akrilitler
3) Selilozitler
4) Naylonlar (Poliamitler) (PA)
5) Polikarbonatlar
6) Polietiten (PE)
7) Polivinilklorrler (PVC)
8) Ala-olinitrin-butadin-strin (ABS)
9) Politetra Fluorethylene (PTFE)
10) Termoplastik Polyesterler
Termoplastik reineler, termoset reinelere gre daha ucuzdurlar. Bu nedenle
daha caziptirler. Snme direnleri (rezistanslar) termosetlere gre olduka dktr.
Yapsal uygulamalarda bundan dolay ciddi bir endie tarlar.
zellikleri Akrilik ABS PTFE PA
Elastik modl (Mpa) 2800 2100 425 700
ekme dayanm (Mpa) 55 50 20 70
Uzama miktar (%) 5 10-30 100-300 300
zgl arl (g/cm
3
) 1,2 1,6 2,2 1,14
Ergime derecesi (C) 200
~
327 260

Tablo 4.7 Termoplastiklerin baz tipik zellikleri
32
Termoplastikler, neme kar da olduka iyi diren gsterirler. Dk
younluk, dk iletkenlik, k geirmezlik, dk s iletim zellikleri
termoplastiklerin ekiciliklerini arttran nemli nedenlerdendir.


4.3. Seramikler

Seramikler, metal ve metal olmayan elemanlardan meydana gelen inorganik
bileikler olup doada kayalarn d etkilere kar paralanmas sonucu oluan kaolen,
kil, vb. maddelerin yksek scaklkta piirilmesi ile elde edilen malzemelerdir. Bunlar
farkl ekilde silikatlar, aluminatlar ile birlikte metal oksitlerden oluurlar. Seramikler
ok sert, gevrek ve yksek scakla dayankldrlar.
Seramikler, gevrek olduklarndan mikro yapsal kusurlar, entikler ve
mikro-atlaklar gerilme ylmasna yol atklarndan ekme dayanm dktr.
Basma dayanm ise ok yksektir. Bu malzemelerde kayma direnci ok yksek
olduundan plastik ekil verme olanaksz ve gevrek tarzda krlrlar. Bununla beraber
ok sert olduundan dolay bazlar AI2O3 ve SiC gibi andrc malzeme olarak da
kullanlr.
Bu seramik malzemelerin yksek scaklk zellii iyidir. Kompozit yapmak
iin byle seramik malzemeler takviye eleman olarak krlganl azaltmak iin
kullanlmaktadr. Yaygn kullanlan seramik malzemelerden mhendislik
malzemeleri olarak silisyum karbr (SiC), silisyum nitrr (S3N4) ve alminyum
oksit (AI2O3) gsterilebilir.Bu malzemelerin oda scakl, yksek scaklk
karsndaki davran, eilme dayanm, krlma tokluu ve sl ok direnci vb. gibi
nemli baz zellikleri Tablo 4.8'de gsterilmitir. Bu da seramiklerin birbiri ile
karlatrma imkn salamakta ve seimi konusunda uygulamada yardmc
olabilecektir.
zellikleri A1
2
0
3
Z1-O2 S3N4 SiC
Eilme dayanm (Mpa) 440 1020 880 500
Oda scaklnda dayanm (Mpa) 500 1200 1000 1100
1200
U
C scaklktaki dayanm (Mpa) 300 350 350 480
Krlma tokluu 4 9 6 4
Termal ok direnci (suda) 200 350 900 370

Tablo 4.8 Baz mhendislik seramiklerin tipik zellikleri
33
4.4. Dolgu Malzemeleri (Filler'ler)

Dolgu malzemeleri kk, organik ve inorganik partikl malzemelerdir.
ekillerine gre deien birok filler'ler sylenebilir. Bunlardan kresel, plaka tipi,
fiber tipli veya dzensiz ekilli filler'ler mevcuttur. Bu fller'in maksimum boyutu 1
mm den daha dktr.
Filler'ler ekonomik olduklar iin yaygn olarak kullanlrlar. Ayrca termal
genleme katsaysn drd iin elektrik direncini ve elektriksel kondktivitesini
artrd iin elektromanyetik koruculuu iin kullanlr. Srtnme katsaysn artrr
veya azaltr.
Termal kondktivitesi, termal izolasyonu artrr, tutumay azaltr, korozyon
ve abrozyon direncini artrr. Nem absorbsiyonunu ve ekillenme sresini drr.
Kompozitin elastik modln, sertliini, snme direncini ve yzey kalitesini
iyiletirdii iin estetiklii artrr. Scaktan ve kuvvetten dolay arplmay ve
atlamay drr.
Birok filler'ler tabiatta tabii olarak bulunurlar. Petrol tabanl reinelerden ok
daha ucuzdurlar.petrol fiyatlarndaki dramatik ykselme fller'lerin cazibesini artrr.
Dolgu maddeli filler Tere partikll kompozitler de denir. Bu kompozitlerin
zellikleri;

1 - Reine zelliklerine,
2- Dolgu maddelerin zelliklerine,
3- geometriye,
4- Dolgu malzemesinin ekline,
5- Kompozit malzemeyi meydana getiren elemanlarn hacimsel oranna,
6- fller'lerin dalmasna,
7- Kresel olmayan paracklarn diziliine baldr.

Parackl kompozitlerin eer dk termal genleme katsayl olmas
isteniyorsa bu tr partikllerden imal edilir. imdi kompozit malzemelere katlan
dolgu maddelerini inceleyelim.
34
1- Kalsiyum karbonat: katldklar kompozit malzemelerin elastiklik
modln ve snme direncini artrr. ekillenme sresini, termal genleme
katsaysn drr ve kompozit malzemenin yzey kalitesini iyiletirir.
Ekonomiktir.
2- Kaolin (Kil): ine katld kompozit malzemenin kimyasal ve elektriksel
direncini, elastiklik modln ve snme direncini artrr. Katlama
sresini ve termal genleme katsaysn drr. Ekonomiktir.
3- Cam partiklleri: Kompozit malzemenin elektriksel ve kimyasal direncini,
elastiklik modln, sertliini, abrazyonu, snme direncini ve tutuma
scakln artrr. ekillenme sresini ve termal genleme katsaysn
drr.
4- Mika: Katld kompozit malzemenin elektriksel ve kimyasal direncini,
elastiklik modln, sertliini ve snme direncini artrr. Termal
kondktiviteyi, ekillenme sresini, nem absorbsiyonunu ve termal
genleme katsaysn drr. Ekonomiktir.
5- Talk: Kompozit malzemenin elastiklik modln ve snme artrr. Yzey
kalitesini iyiletirir. ekillenme sresini ve termal genleme katsaysn
drr. Ekonomiktir.
6- Silika: Kompozit malzemenin elektriksel ve kimyasal direncini, elastiklik
modln, sertlii ve snme direncini artrr. ekillenme sresini ve termal
genleme katsaysn drr. Ekonomiktir.
7- Wollastonit: ine katld kompozit malzemenin elastiklik modln,
sertlii ve snme direncini artrr. ekillenme sresini, nem
absorbsiyonunu ve termal genleme katsaysn drr. Ekonomiktir.
8- Almina: ine katld kompozit malzemenin elektrik direncini ve termal
kondktivitesini artrr. Katlama sresini ve termal genleme katsaysn
drr. Ekonomiktir.
9- Antimon oksit: Kompozit malzemenin tutumasn geciktirir.
10- Toz metaller: (Alminyum, bronz ve demir tozlar) ine katld kompozit
malzemenin elastiklik modln, snme direncini, termal kondktivitesini
ve elektromanyetik korumasn artrr. Kompozit malzemenin katlama
sresini ve termal katsaysn drr.
5. KOMPOZT MALZEMELERN MEKANK DAVRANILARI

35
Kompozit malzemeler, klasik mhendislik malzemelerinden birok
karakteristikler asndan deiiktir. Baz karakteristikler klasik davrann iyiletirilmi
halidir. Klasik hesaplamalardan farkl yeni analitik ve deneysel ilemlere ihtiya duyulur.
Birok mhendislik malzemeleri homojen ve izotropiktir.
Homojen, bir cismin zellikleri, btn malzemenin ierisinde dzgn olarak
dalmtr. Izotropik cisim, bir cisim ierisine her hangi bir noktada malzeme zellikleri
btn ynlerde ayn zellik gstermesidir. Scaklk bamls izotropik malzemelerde
zellikleri scakln gradyanna maruz kald iin homojen deildir. Fakat malzeme
izotropiktir. Malzemenin zellikleri oryantasyonun bir fonksiyonu deildir.
Kompozit malzemeler genellikle heterojen ve anizotropiktir. Anizotropik cisim,
cisim ierisinde her hangi bir noktada malzeme zellikleri btn ynlerde farkllk
gstermesidir.malzemenin zellikleri malzeme boyunca niform (dzgn) deildir.
Malzemenin zellikleri oryantasyonun bir fonksiyonudur. (x ynnde farkl, y ynnde
farkldr) kompozit malzeme zellikleri birbirine dik ynde de farkldr. Ayn zamanda
birbirine dik tane simetri dzlemi vardr.
Mikro mekanik, kompozit malzemeyi meydana getiren elamanlar arasndaki
ilikiyi ve davran mikroskobik seviyede incelenir. Makro mekanik ise kompozit
malzemenin kaba yapda homojen olduu dnlr. ekil 5.1, 5.2 ve 5.3'de izotropik,
ortotropik ve anizotropik malzemelerin normal ve kayma gerilme yklemeleri altndaki
davranlar gsterilmitir.
zotropik malzemelerde normal gerilmeler, gerilmenin uyguland ynde
genleme (uzama), buna dik olan ynde bzlme (ksalma) meydana gelir. Kayma
gerilmesi ise sadece kayma deformasyonu meydana gelir. ekil 5.1
Ortotropik malzemelerde, izotropik malzemeler gibi asal malzeme ynnde
uygulanan normal gerilme, uyguland ynde uzamay, buna dik ynde ise ksalma
meydana gelir. ekil 5.2'de gsterilmitir.
Kayma gerilmesindeki kayma deformasyonun bykl young modl
(elastiklik) veya poisson oranndan bamszdr. Anizotropik malzemelerde bir normal
gerilmenin uygulanmas, gerilmenin ynnde sadece uzama meydana getirmez, ayn
zamanda da kayma deformasyonu meydana getirir. ekil 5.3
Kayma gerilmesinde ise kayma deformasyonuna ilave olarak uzama ve
ksalma da oluur. Mesela; kuma birbiriyle dik a yapacak ekilde dokunmu iki
grup elyaftan teekkl etmi ortotropik bir kompozittir. Eer kuma, elyaf
dorultularyla 45 lik bir a yapacak bir gerilmeye maruz kalrsa hem uzama hemde
distarsiyon (asal deformasyon) oluturur. ekil 5.4
36





37
Bu blmde; kompozit malzemelerin mikro mekaniini oluturan giri ve
k parametreleri zerinde durulmutur. Dolays ile kompozit malzemelerde
deformasyon olay, elyaf dorultusuna paralel ve dik dorultuda ykleme halinde
gerilme analizi, ksa elyafla takviyeli kompozitlerin dayanm ve krlmas,
kompozitlerin younluu ve elyaf hacim ierii ile ilgili hesaplamalar zerinde
durulmutur.
5.1 Elyafl Kompozit Malzeme
ekil 5.5'de tek ynde ve iki ynde elyafla dizilmi kompozit bir tabaka
grlmektedir. Asal malzeme eksenleri elyaf ynlerine paralel ve dik olarak
seilmitir.
Elyaflar birletiren matriks; organik, seramik ve metalik olabilir. Matriksin
fonksiyonu elyaflar korumak ve desteklemektir. Ayn zamanda elyaflar arasnda
uygulanan yk datmak ve iletmektir.
38
Elyaf takviyeli bu kompozitlerde deformasyon ilemleri ekil 5.6'da
gsterildii gibi 4 ksmda oluur. Bu eriler hem srekli hem de kesikli elyaf
takviyeli kompozitler iin geerlidir. Fakat kesikli elyaflar kritik boydan fazla olmak
kaydyla nitelik bakmndan ayndr.
I aamada hem matriks hem de elyaf elastik olarak deforme olur. II. aamada,
matriks plastik olarak deforme olurken elyaflar hale elastik davranrlar.ykn
kaldrlmas ile elyaf ve matriks ilk nce elastik olarak ksalr, daha soma elyaflarn
elastik bzlmesinin devamll dolays ile basma dayanmnda matriks plastik
olarak deforme olur. Bu yar-elastik davranla neticelenen kompozit ilk boyut ve
eklini hemen hemen tekrar kazanr.
III aamada hem matriksin hem de elyaflarn plastik olarak deformasyonu
sadece belli kompozitlerde olur. Bu gevrek elyaf ieren kompozitlerde mevcut
deildir. Yalnzca kuvvetli metal tel ihtiva eden matrikslerde nemlidir. IV aamada
ise kompozit
c
>
k
gerilimine ulatnda kompozit krlr. Ancak bu son
deformasyon aamasnda elyaflar krlr. Daha soma da kompozit hzl ekilde krir.
ekil 5.6 Elyaf takviyeli kompozitin gerilme uzama davran


5.2 Tek Ynde Elyafl Kompozitlerin Elastiklik Modl

Mkemmel bir arayzey ba mevcut olduu varsaylarak elyaf ekseni
dorultusunda normal bir kuvvet uyguland zaman elyaf ve matriks uzama miktar
ayn olur. Bu durumda;
Uzama miktar ( 6 )
39

f =

m =

1 1
(5.1)

yazlabilir. Fakat eer Ef>E
m
ise elyaftaki gerilme matriksteki gerilmeden bykse bu
genelde ykn elyaf tarafndan tandn gsterir ki takviyeli kompozitlerde durum
byledir. Bu kompozitin toplam kesit alan A uygulanan kuvvet P olsun. O zamanda;


1 1
* P A o = (5.2)

balants yazlabilir. Bu eitlikte;
1
o : ortalama gerilmeyi gstermektedir. Ancak
kompozite uygulanan yklerin bir ksm da ekil 5.7'de gsterildii gibi, matriks
tarafndan tanr. Bu durumda ise;


f m
P P P = + (5.3)

eklinde yazlabilir. Burada da ;
f f f
P A o = + ve
m m m
P A o = + olduundan yerine
konursa;


1 f f m m
P A A A o o o = + + + = + (5.4)

elde edilir. Bu eitlikte; A: kompozit malzemenin kesit alan (A= Af + A
m
) Af: elyafn
kesit alann, A
m
: matriksin toplam kesit alann, P
c
ve P
m
ise bunlara karlk gelen
ykleri ifade eder. Hook kanunundan
1 1
* P E c = , elyaf iin *
f f
P E c = ve matriks
iin de *
m m
P E c = eitlii yazlr ve 5.4 eitlikleri birbirine eitlenir. Her iki taraf 5.1
eitliindeki ve A'ya blnrse;

1 1
* * * *
f f f m m m
P E A E A E A c c c = = + = + (5.5)
veya
1
*( / ) *( / )
f f m m
E E A A E A A = + (5.6)
Eitlii elde edilir. Fakat /
f f
V A A = ve /
m m
V A A = olduundan dolay;
1
*
f f m m
E E V E V = + + (5.7)
40
eklini alr. Bu eitlikte; E
1
: kompozitin elyaf eksenine paralel yndeki elastik
modl, E
f
: elyafn elastik modl, E
m
: matriksin elastik modl, V
f
: elyaf hacim
ieriini ve V
m
: matriksin hacim ieriini gstermektedir.


5.3 Takviye Eksenine Dik Ynde Elastik Modl

ekil 5.8'de gsterildii gibi elyaflarn eksenine dik dorultuda bir kuvvet
uygulandn dnelim. Bu durumda elyaf ve matriks zerinde eit olarak yk
uygulanr.
41
Bu nedenle her bileen iin gerilmesi ayn miktarda meydana gelir. Yani;
22 f m
o o o = = (5.8)
olur. Uzama miktarlar da;


2
f
f
E
o
c = ve
2
m
m
E
o
c = (5.9)


eklinde yazlabilir. Ortalama zerine enine boyutta
f
c yaklak olarak *
f
V L etki
ederken
m
c ise *
m
V L kadar etki eder. Bu nedenle, toplam enine deformasyon
miktar ise;
2
* * * * *
f f m m
L V L V L c c c = = (5.10)
olur. 5.10'daki eitliin her iki taraf L' ye blnrse kompozitteki uzama miktar,
2
c
;

2
* * * * *
f f m m
V V c c c = = (5.11)
olur. 5.9'daki eitliinde yerine konulduunda;

2 2 2
* * ( ) ( )
f m f m
V V E E c o o = =
(5.12)
fakat
2 2 2
* E o c = deeri de yerine konularak yeniden dzenlenirse;


2 2 2
* E o c = = E
2
. (
2 2
* * ( ) ( )
f m f m
V V E E o o = ) (5.13)

veya;

2
*
* *
f m
f m m f
E E
E
E V E V
=
+
(5.14)

Eitlii elde edilir. Bu eitlik ou zaman boyutsal olmayan u ekilde de;
42
2
1
( / )
m m f m f
E
E V V E E
=
+
(5-15)


gsterilebilir. 10*
f m
E E =

olsa bile enine elastik modl ykseltmek iin %50 veya
daha fazla elyaf ierii gereklidir. Yani, elyaf ierii ok yksek olmadka elyaflarn
enine elastik modl zerine katks fazla deildir. Ayrca elyaf hacim ieriine gre
2
/
m
E E 'in deiimi ekil 5.10'da gsterilmitir.
ekil 5.10 Elyaf hacim ierii ile E2'nin deiimi
5.4 Poisson Orannn Hesaplanmas (
12
v )

Poisson oran (
12
v ) ortalama normal gerilme (
11
o ) altnda ekil 5.11 'de
gsterilen E
1
iin yaplan analize benzer bir yaklam kullanlarak elde edilebilir.
Poisson oran aada belirtildii gibi enine dorultuda meydana gelen uzama
miktarnn boyuna dorultuda meyddana gelen uzama miktarna oran olup yle;
Poisson oran
22
12
11
c
v
c
=
(5.16)
O .2 A .6
.8 1.0
43
yazlabilir. Burada gerilme durumu ise
1
o o = olup btn dier gerilmeler 0' a eittir.
Bu eitlikte;
22
c : 2 dorultusunda yanal uzamay,
11
c : 1 dorultusunda yan al uzama
miktarn gstermektedir. Enine deformasyon miktar ise;
2 2 12 11
* * * h h o c v c = = (5.17)
Ayn zamanda;
2 2 2 m f
o o o = = (5.18)
eklinde olur. Bu uzamalar nedeniyle iki dorultudaki yanal uzamalar bileenin kesit
ve elyaf geometrisine baldr. Fakat burada elementin btn kalnl kadar olduu
varsaylmtr.

E
2
elastik modl iin analiz tarznda matriks ve elyaf iin deformasyonlar;

2 11
* * *
m m m
h V o v c = (5.19)
2 11
* * *
m m m
h V o v c =
yazlabilir. Bylece 5.17, 5.18 ve 5.19 eitlikleri birletirilir;

12 11 11 11
* * * * * * * *
m m f f
h h V h V v c v c v c = + (5.20)
44
elde edilir. Eitliin her iki taraf da
1
ve h ile blnrse;
12
* *
m m f f
V V v v v = + (5.21)
balants yazlabilir. Bu eitlik poisson oran iin bir karmlar kuraldr. E
1
elastik
modlnn hesaplanmasmdaki gibi eri de elde edilebilir. Ancak
m
=
f
olursa
elbette,
12
=
m
=
f
=

olduu ak ekilde grlr. Bu balant ile olduka

hassas olarak,
12
, deeri hesaplanabilir.


5.5 Rijitlik Modlnn Hesaplanmas (G
12
)

Dzlem iinde bir laminenin rijitlik modl, G]2, elyaf ve matriks zerindeki
kayma gerilmelerinin ayn olduu varsaylarak malzemelerin mekanii ile belirlenir.
Byle bir ykleme durumu ekil 5.12'de gsterilmitir.
Temel varsaymdan dolay;
m
m
f
f
G
G
t

=
=
(5.22)
45
FIB
ER
eitlikleri yazlabilir. Elyaf takviyeli kompozitlerin dorusal olmayan tipik kayma
gerilmesi ve kayma uzamas davran ihmal edilir veya bu davranlar dorusal
olarak kabul edilir. Mikroskobik bir lekte deformasyon miktarlar ekil 5.13'de
gsterilmitir.
11
G
t
=
ekil 5.13 Bir hacim elemann kayma deformasyonu


Toplam kayma deformasyonu yle tanmlanabilir:
*
s
h o = (5.23)
Bu yaklak olarak aadaki gibi bileenlerine de ayrlabilir. * *
m m m
h V o =
* *
f f f
h V o = (5.24)
Bu durumda;
s m f
o o o = + olduundan bunlar h ile blnrse;
* * * * *
m m f f
h h V h V = +
* *
m m f f
V V = + (5.25)
eitlii elde edilir, veya bu eitlik 5.22'de yerine konulursa;
12
G
t
= (5.26)
balants elde edilir. 5.26 eitlii yeniden dzenlenirse
12
*
m f
m f
V V
G G G
t t t
= +
eklinde yazlr. Bu eitlikten kayma modl, G
12
, ekilip tekrar dzenlenirse bu
durumda eitlik;
46
12
*
* *
m f
m f f m
G G
G
V G V G
=
+
(5.28)
eklini alr. Bu eitlikte enine elastik modl, E2'de elde edilen ifade ile ayn trdedir.
E'deki gibi G12 ifadesi de matriksle ilgili olarak elastik modl
;
le normalize
edilebilir. Yani;
12
1
*
m
m
m f
f
G
G
G
V V
G
=
+

eklinde yazlabilir. Bu balant ile elyaf ieriine bal olarak birka G
m
/G
f
deiimi
ekil 5.14 de gsterilmitir. Buradaki G
12
ifadesinde de; E
2
'deki gibi matriks
modlnn etkili olduunun farkna varlmaldr. Elyaf hacim ierii %50'den byk
olunca G
f
/G
m
=101 olduu zaman sadece G
12
deeri G
m
'nin yaklak iki katna
ykselir.
47
48
5.6 Anizotropik (Kompozit) Malzemelerde Gerilme-ekil Deitirme Bantlar

ekil 5.15'deki gibi kbik bir elemann yzeylerine etki eden gerilmeler
gsterilmitir. Bunlarn
11
,
22
ve
33
normal gerilmeler, dier de
12
,
31
ve

23
kayma gerilmeleridir. Buradaki birinci indis dzlemi, ikinci indis dzlemi ise
gerilmenin ynn belirtir. Bunlara karlk gelen ekil deitirmeler
11
,
22,

33,

12,

31
,
23
dr. Baz literatrlerde gerilmeler ve ekil deitirmeler birer indisle
gsterilir.


Tansr rotasyonel formunda
11
,
22
ve
33
,
23
=
23
,
31
=
31
ve
12
=
12
eklinde
gsterilirken,
1
,
2
,
3
,
4
,
5
ve
6
gibi azaltlm indislerle de gsterilir.
Benzer olarak da ekil deitirme tansr rotasyonunda
11,

22,

33,
eklinde
gsterilirken azaltlm indis formunda,
23=
2*
23,

31=
2*
31,

12=
2*
12,
gibi de
gsterilir.
Simetriden dolay
12
=
21,

23
=
32
ve
13
=
31
'dir. zotropik malzemelerde
gerilme ekil deitirme denklemi;
* E o c = (5.30)
49
Buradaki E: elastik modl (young modl) ve : ekil deitirmeyi ifade eder.
Kayma modl G ile tanmlanrsa kayma gerilmesi ile kayma ekil deitirmesi
arasnda;
* G t = (5.31)
balants yazlr. Yine izotropik malzemelerde, elastik modl E, rijiklik modl G,
poisson oran v arasnda;

2*(1 ) G E v = + (5.32)
balants mevcuttur. Anizotropik malzemelerde genelletirilmi Hook kanunu
daraltlm tansr formuda;


*
i ij j
C o c = (5.33)

yazlabilir. Bu denklem kompozit malzemelerde gerilme ekil deitirme
balantsdr. ve J: 1,2,3,4,5 ve 6'ya kadar deerler alr. Burada cr\\ gerilme
bileenleri, s
y
- ekil deitirme bileenleri, Cy: rijitlik matriksidir. Rijitlik matriksi
Cjj'nin 36 sabiti vardr. Yalnz bunlarn hepsi bamsz deildir. Birim hacimdeki
ekil deitirme enerjisi, younluu ve elastik potansiyel enerjisi;
*
i i
dU d o c = (5.34)
eklinde yazlr. 5.33 eitlii 5.34 eitlikte yerine konulursa ;
* *
ij i i
dU C d o c = (5.35)
eklinde elde edilir. Her iki tarafn integrali alnrsa;
1
* * *
2
ij j i
U C c c =
(5.36)
balants yazlr. Eitlik 5.36'nn
i
'ye gre trevi alnrsa;


*
ij j
i
dU
C
d
c
c
=
(5.37)
50
elde edilir. Eitlik 5.33' elde etmi oluruz, e j'ye gre bir daha trevi alnrsa;
2
i j ij
U C c c c c = (5.38)
yazlabilir. Benzer olarak ayn ilemleri indisleri deitirerek yazacak olursak
2
j i ji
U C c c c c = (5.39)
elde edilir. 5.38 ve 5.39 eitliklerin sol tarafndaki s 'lerin sras nemli olmadndan
denklemler birbirine eittir. Buradan Cij=Cji olur. Bu da kompozit malzemelerde
rijitlik matriksi simetriktir.


5.6.1 Anizotropik malzemeler

36 olan sabitlerin 15' i dierine eit olduundan 21 adet bamsz sabit vardr.
Yani anizotropik malzemede bamsz malzeme sabitimizin says21'dir. Anizotropik
bir malzemenin (triklinik) gerilme ekil deitirme diyagram geniletilmi formda
aadaki gibi yazlr.
1 1 11 12 13 14 15 16
2 2 12 22 23 24 25 26
3 3 13 23 33 34 35 36
14 24 34 44 45 46 23 31
15 25 35 45 55 56 31 23
16 26 36 46 56 66 12 12
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
o c
o c
o c
t
t
t
| | | | | |
| | |
| | |
| | |
= | | |
| | |
| | |
| | |
| | |
\ . \ . \ .
(5.40)



buradan 6 ayr denklem yazlabilir. Mesela;
1 11 1 12 2 13 3 14 4 15 5 16 6
2 12 1 22 2 23 3 24 4 25 5 26 6
12 16 1 26 2 36 3 46 4 56 5 66 6
* * * * * *
* * * * * *
.
.
.
* * * * * *
C C C C C C
C C C C C C
C C C C C C
o c c c c c c
o c c c c c c
t
= + + + + +
= + + + + +
= + + + + +
(5.41)
Anizotropik malzemelerde malzeme zelliklerinin hibir simetri dzlemi yoktur.
51
5.6.2 Monoklinik malzemeler

Malzeme zelliklerinin bir simetri dzlemi var ise bu malzemelere
monoklinik malzeme denir. Mesela; simetri dzlemi z=0 ise gerilme ekil deitirme
bants aadaki gibi yazlr. Monoklinik malzemelerde 13 bamsz elastik sabiti
bulunur.


1 1 11 12 13 16
2 2 12 22 23 26
3 3 13 23 33 36
44 45 23 31
45 55 31 23
16 26 36 66
12 12
0 0
0 0
0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0
C C C C
C C C C
C C C C
C C
C C
C C C C
o c
o c
o c
t
t
t
| | | | | |
| | |
| | |
| | |
= | | |
| | |
| | |
| | |
| | |
\ . \ . \ .
(5.42)

5.6.3 Ortotropik malzemeler

zotropik olmayan malzemelerin en nemli snfn tekil eder. Birbirine dik
dzlemde simetrilik mevcuttur. Ayrca birbirine dik ynde herhangi bir noktada
malzeme zellikleri deiiktir.
1 1 11 12 13
2 2 12 22 23
3 3 13 23 33
44 23 31
55 31 23
66
12 12
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
C C C
C C C
C C C
C
C
C
o c
o c
o c
t
t
t
| | | | | |
| | |
| | |
| | |
= | | |
| | |
| | |
| | |
| | |
\ . \ . \ .



Ortotropik bir malzemede bamsz malzeme sabiti 9 tanedir. Rijitlik
mariksinde sadece 9 elastik sabiti bulunur. Gerilme ekil deitirme bants matris
formunda yukardaki gibi yazlr.
52
5.6.4 Transverselli izotropik malzemeler

Malzemenin her noktasnda ve btn ynlerde mekanik zelliklerin eit
olduu bir dzlem var ise bu malzemeye transversel izotropik malzeme denir.
Gerilme ekil deitirme bantsnda bamsz be sabit bulunur.
1 1 11 12 13
2 2 12 11 13
3 3 13 13 33
44 23 31
44 31 23
11 12 12 12
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 ( ) / 2
C C C
C C C
C C C
C
C
C C
o c
o c
o c
t
t
t
| | | | | |
| | |
| | |
| | |
= | | |
| | |
| | |
| | |
| | |

\ . \ . \ .



5.6.5 zotropik malzemeler

Malzeme zelliklerin simetri olduu sonsuz sayda dzlem var ise bu
malzemeye izotropik malzeme denir. Bamsz malzeme sabiti ikidir. Bir tanesi E
dieri ise G' dir.
2*(1 )
E
G
v
=
+

11 12 12
12 11 12
1
2
12 12 11
3
23 11 12
31
11 12
12
11 12
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0 0 0
2
0 0 0 0 0
2
0 0 0 0 0
2
C C C
C C C
C C C
C C
C C
C C
o
o
o
t
t
t
| |
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
= |
|

|
|
|
|
|
|
|
\ .
|
|
|
|
\ .
(5,45)
J53
5.7 Kompliyans Matrisi

ekil deitirme-gerilme bants, hook kanunundan faydalanarak (eitlik
5.33);
*
i ij j
S c o = (5.46)

eklinde yazabiliriz. ve j : 1,2,3,4,5 ve 6'ya kadar yazlr. Buradaki S
J
: kompliyans
matrisi olup S
ij
= C
-1
J
dir. ortotropik malzemelerde ekil deitirme-gerilme bants
aadaki gibi matris formunda yazabiliriz.

1 1 11 12 13
2 2 12 22 23
3 3 13 23 33
44 31 23
55 23 31
66 12 12
0 0 0
0 0 0
0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
S S S
S S S
S S S
S
S
S
c o
c o
c o
t
t
t
| | | | | |
| | |
| | |
| | |
= | | |
| | |
| | |
| | |
| | |
\ . \ . \ .



Bu denklemde kompliyans matrisinin elemanlarnn mhendislik sabitleri
cinsinden de yazlabilir.
31 21
1 2 3
32 12
1 1 1 2 3
2 2 13 23
3 3 1 2 3
31 23
23 23 31
12 12
31
12
1
0 0 0
1
0 0 0
1
0 0 0
1
0 0 0 0 0
1
0 0 0 0 0
1
0 0 0 0 0
E E E
E E E
E E E
G
G
G
v v
v v
c o
c o v v
c o
t
t
t
| |

|
|
|

|
| | | |
|
| |
|
| |

|
| |
|
= | |
|
| |
|
| |
|
| |
| | |
\ . \ .
|
|
|
|
|
\ .

eitlik 5.48'de ortotropik malzemeler iin ekil deitirme bantsnda mhendislik
sabitler cinsinden tanmlanmtr. Buradaki E
1
, E
2
ve E
3
sabitleri srasyla 1,2 ve3
ynlerindeki elastiklik modlleridir. G
23
, G
31
ve G
12
ise srasyla 2-3, 3-1 ve 1-2
54
dzlemlerindeki kayma modlleridir. Poisson oran
31 32 23 13 21
, , , , v v v v v ve
21
v ise
ikinci indis ynndeki ekil deitirmenin, birinci indis ynndeki ekil deitirmeye
orannn ters iaretlisidir.

2
12
1
1
12
2
c
v
c
c
v
c
=
=

3
12
1
1
12
3
c
v
c
c
v
c
=
=

3
12
2
2
12
3
c
v
c
c
v
c
=
=
(5.49)

Kompliyans matrisinde (S
ij
), rijitlik matrisi (C
ij
) gibi simetri olduundan eitlik
5.48'den;
21 12
2 1
E E
v v
= ;
23 32
2 3
E E
v v
= ;
31 13
3 1
E E
v v
= (5.50)


eklinde yazlabilir. Rijitlik matrisi ile komplians matrisi bir birinin tersi
olduklarndan ortotropik malzemelerde komplians matriksi;


2
22 33 23
11
13 23 12 33
12
*
;
* *
;
S S S
C
S
S S S S
C
S

=

2
33 11 13
22
12 23 13 22
12
*
;
* *
;
S S S
C
S
S S S S
C
S

=
2
11 22 12
33
12 13 23 11
12
*
;
* *
;
S S S
C
S
S S S S
C
S

=
(5.51)


balants elde edilir.

2 2 2
11 22 33 11 23 22 13 33 12 12 23 13
* * * * * 2* * * S S S S S S S S S S S S S = + (5.52)
elde edilir.
55
5.7.1 zotropik malzemelerde kompliyans matriksi

Benzer olarak izotropik malzemeler iin ekil deitirme-gerilme bantsnda
mhendislik sabitleri cinsinden yazmak mmkndr.
1 1
2 2
3 3
31 23
23 31
12 12
1
0 0 0
1
0 0 0
1
0 0 0
1
0 0 0 0 0
1
0 0 0 0 0
1
0 0 0 0 0
E E E
E E E
E E E
G
G
G
v v
v v
c o
c o
v v
c o
t
t
t
| |

|
|
|

| | | |
|
| |
|
| |
|

| |
|
= | |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
\ . \ .
|
|
|
|
\ .
(5.53)

Grlyor ki malzemelerde bamsz sabitler E ve v Basit ekme testinde
1
gerilmesinin dnda kal an gerilmeler sfr olacandan
1
E
o
c = eklinde de yazlr.

Buradan;
2 3
*
E
v
c c o = = (5.54)
elde edilir. Dzlem gerilme halinde
1,

2
,ve
12
gerilmeleri mevcut olduundan;


1 1
2 2
12 12
1
0
1
0
1
0 0
E E
E E
G
v
c o
v
c o
t
| |

|
| | | |
|
| |
|
=
| |
|
| |
|
\ . \ .
|
|
\ .


bants elde edilir. Gerilme-ekil deitirme bants;
56
2 2
1 1
2 2 2 2
12 12
*
0
(1 ) (1 )
*
0
(1 ) (1 )
0 0
E E
E E
G
v
v v
o c
v
o c
v v
t
| |

|

|
| | | |
|
| |
=
|
| |

| |
|
\ . \ .
|
|
\ .




eitlii elde edilir. zotropik malzemelerde poisson oran
1
0
2
v < < arasnda deiir.


5.7.2 Ortotropik malzemelerde mhendislik sabiti

Ortotropik malzemenin elastiklik sabitleri arasndaki iliki olduka
komplekstir. Mesela sadece bir normal gerilme uygulanmsa buna karlk gelen ekil
deitirme kompliyans matrisinin kegen elemanlarndan bulunur. Bu kegen
elemanlar mhendislik sabitleri E
1
, E
2
, E
3
, G
23
, G
31
ve G
12
cinsindendir. Bu sabitlerin
pozitif olmalar gerekmektedir. Poisson oranlarnn elastiklik modlne oranndan;
ij ji
i j
E E
v v
=
eitliinden; (i,j=l, 2 ve 3 olmak kaydyla)

1
2
2
21
1
1
2
2
13
3
;
;
E
E
E
E
v
v
| |
<
|
\ .
| |
<
|
\ .

1
2
1
12
2
1
2
1
13
3
;
;
E
E
E
E
v
v
| |
<
|
\ .
| |
<
|
\ .

1
2
3
32
2
1
2
3
31
1
;
;
E
E
E
E
v
v
| |
<
|
\ .
| |
<
|
\ .
(5.57)


eklinde yazlabilir. Ortotropik malzemelerde poisson oran izotropik malzemelerden farkl olarak
72'den byk olabilir.





57
ELYAF-MATRKS-ARAYZEY

Elyaf matriks ara yzeyinin zellikleri kompozit malzemenin fiziksel ve mekanik zelliklerinde
byk bir rol oynar. Matriks'in ve elyaflarn zellikleri bir araya geldikleri, zaman byk
farkllklar gsterirler. Baka bir ifade ile matrikse etki eden gerilmeler ara yzeyler vastas ile
elyafa transfer edilirler.

Ara yzey zellikleri hakknda birok kabuller yaplr ve bunlar analiz edilirler. Bu zellikler:
1- Gerek matriks, gerek elyaf elastik malzeme gibi davranr.
2- Ara yzey sonsuz inceliktedir.
3- Elyaf ile matriks arasndaki balant mkemmeldir. Yani ara yzey kesiti boyunca ekil
deitirmede sreksizlik yoktur.
4- Elyafa yakn malzeme komple haldeki malzemenin zellikleri gibidir.
Burada
1
ve
2
srasyla svnn ve katnn yzey serbest enerjisidir.
12
sv-kat ara
yzeyinin serbest enerjisidir. Bu denklem ekil-2de grld gibi kat bir yzey zerindeki sv
bir damlann fiziksel pozisyonuyla ilikilidir.

Bir A noktasnda kuvvetlerin yatay bileenleri Young denklemi ile yle yazlr.

kg
=
ks
+
sg
.cos (2)
Burada
kg
kat ile gazn yzey serbest enerjisi,
ks
kat-sv yzey serbest enerjisi,
sg
sv-gaz
yzey serbest enerjisidir. Katlarn yzey kuvvetinin llmesi ok zor iken, svlarn yzey
kuvvetinin llmesi kolaydr.
c
gibi slakln kritik yzey kuvvetini ekleyerek katlardaki yzey
serbest enerjisini elde etmeye almtr. Buna gre;
sg
<
c
dir.
Elyaflarn reine ile slatlmas olaynda bu parametre ok faydaldr. Keelly tarafndan cam
ve grafitin yzey enerjileri srasyla 560 milijoule/m
2
, ve 70 milijoule/m
2
olarak hesaplanmtr.
Polyester reinenin 35 milijoule/m
2
, epoksi reinenin 43 rnilijoule/m
2
lik yzey enerjileri vardr.
Cam ve grafit-polyester ve epoksi reinelerle stlnca ok yksek bir viskosite salanr.

2- DFZYON (inter difuzyon): ki komu faz arasnda molekl alverii ile olur.
ki polimer yzeyin arasndaki bir balant bir yzeydeki polimer molekllerinin dier
yzeydeki molekllere difzyonu ile balanr. Balantnn mukavemeti birbirine girmi
molekllerin miktarna baldr.
3- ELEKTROSTATK EKM: Absorbsiyon teorisine benzer olarak gerekleir.
Ancak, ekim kuvveti iki farkl malzeme temas ettii zaman oluturulan elektriksel dolma ile olur.
ki yzey arasndaki ekimin olmas iin yzeylerden birinin net pozitif elektrik yk, dierinin
ise net negatif elektrik yk tamas gerekir.
4-KMYASAL BRLEME: Baz artlar altnda esas balarn yaptrc ve yaptrlan
malzemeler arasnda daha yksek ba dayanmna sebep olurlar. Bir kimyasal ba elyaf yzeyinde
ve matrikste kimyasal birikme ile meydana gelir. Yapmann kuvveti, yaptrcnn miktarna,
cinsine baldr. Yzeyler aras alma, balarn kopmasyla gerekleir.
58

5-MEKANK ADEZYON: Yaptrlan malzemeler ile yaptrc fazn mekanik olarak
birbirine geirilmesiyle meydana gelir. eitli andrma metotlar ile yzey przln artrarak
birleme mukavemetini artrr.
BALAYICI MUKAVEMETN LLMES:
Elyaf ve matriksin arasndaki balaycnn mukavemetini len net bir metot mevcut deildir.
Kompozitin zelliklerinin belirlenmesinde mukavemetin llmesi nemli yer tutar.
ekil-3 deki gibi birbirleri ile balanm A ve B cismi dnelim. Bu malzeme eksenel ekmeye
maruz kalsn. A ve B malzemeleri lineer elastik malzeme gibi dnlsn. Ayrca balant
yzeyinin mukavemeti ayr ayr A ve B malzemelerinin mukavemetinden dk olsun.
Gerilim-ekil deitirme erisi gerilmede kritik noktaya eriince yzeyler arasnda ayrlma
baladnda der. Bu andaki gerilme kritik gerilmedir.




ki yeni yzey meydana gelirken birim alanda yaplan i w ise bu i gerilme-ekil deitirme
erisinin altndaki alam verir.

W = x
k
x =
A
+
B

AB

ekil-3de yzeyler arasnda mkemmel bir yaptrma kabul edildi. ekil-4 deki gibi yzeyler
arasnda c boyunda kk bir atlak var ise krlma mukavemeti

k =
((E
s
)/c)
1/2
ile belirtilir. Burada atlan ekli ve testin cinsine bal olarak
deien geometrik bir parametredir.


59


Buradan grlyor ki krma mukavemeti cnin karekk ile ters orantldr. atlak kldke
krma mukavemeti sonsuza gider. Deneyler sonucunda bir malzemede her zaman ok kk
atlakcklar ve hatalar mevcuttur. Bundan dolay tabi hata boyu C
o
seilir. Bu durumda;

F =
((E
s
)/C
o
)
1/2
A ve B malzemesinin modlleri farkl ise bu formlde kullanlan tek bir E ifadesi doru
deildir. Eer A ve B malzemelerinin zellikleri nanlineer ekil 5deki gibi.



ekil A malzemesi elastik malzemesi deformasyona girmi olsun. Yeni bir yzeyin meydana
gelmesi iin grnen i yani gerilme-ekil deitirme erisinin altndaki alan elastik ve plstik
terimleri ierir.
s
+
p
dr.
Burada
p
yeni atlak yzeyinin birim alandaki plastik iidir. Bylece krlma mukavemeti
u hali alr.

k =
((E (
s
+
p
))/C
o
)
1/2






GEOMETRK YAPI
Elyafl kompozit malzemelerin birok zellikleri elyaf ap, elyaf uzunluu, elyaf boy
dalm, elyaflarn hacimsel oran ve elyaflarn dalmlar gibi mikro yapsal parametrelere bal
olarak deiir. Bu parametrelerin her biri kompozitin zelliklerini deitirirler. Bundan dolay
kompozit malzemelerin uygun retimi iin ve uygun dizayn iin bu parametrelerin nemi dikkate
alnmaldr. Yksek performans elemanlar genellikle tabakalardan meydana gelmitir. Herbir
tabaka elastik zelliklerinin belirlenmesi iin homojen gibi dnlr. Katmanlardaki elyaflar
srekli olabilir, ksa boylu olabilir, bir veya iki ynde yaylm olabilir yada iki veya boyutta
rastgele dalm olabilir. Katmanlarn iki basit yerletirilmesi ekil: 4-1 'de gsterilmitir.
Katmanlarn herbirine lamina (tabakack) denir. Bir grup lamna-ya laminat denir. ekil: 4-1 a)'da
dz bir laminat birbirleri ile 90 ilk a yapacak ekilde dizilmi elyafli laminalarn tekil ettii bir
kompozit grlmektedir. Bu tip yap, uzay aralarnda yksek rijit panellerinde kullanlr ekil:
4-1'de erisel bir laminat grlmektedir. Burada silindirik bir kabn duvarnn bir ksm
bytlmtr. Bu: tr yaplar basnl borularda ve burulma tplerinde yaygn olarak kullanlr.
Bu yapda en i tabakacnda ksa saman p gibi elyaflardan meydana gelmitir. En st
60
tabakack tek ynde tabakacktr. Elyaflar silindir ekseni ile 55 'lik a yapacak ekilde
dizilmilerdir.


Tek ynl lamina (Srekli elyaflar):
Tek ynl bir laminada ekil: 4-2 a)'da grld gibi btn elyaflar birbirlerine paralel
olarak dizilmilerdir. deal bir konumda ve teorik analiz iin elyaflar ekil: 4-2 b)'de grld
gibi kare veya altgen boluklar eklinde dizilmi olarak kabul edilirler. Burada herbir elyafn
kesiti dairesel ve ayn apta dnlr veya varsaylr. Pratikte cam ve organik elyaflar hemen
hemen dairesel kesitlidir ve yzeyleri dzgndr. Buna karlk karbon elyaflar kaba dairesel
kesitte ve ok dzensiz yzey yapsna sahiptirler. Malzeme tipleri iin elyaf aplar retim
ilemlerine bal olarak deiirler.















61



deal yerleim iin elyaflarn hacimsel oran ; Vf elyaf yarap ile alakaldr.
V
f
=

2
(HEKZAGONAL) 4.1

V
f
=

2
(SQUARE) 4.2



2R ekil (4-2 b)'de grld gibi elyaflarn merkezleri arasndaki uzaklktr.
Vfnin maximum deeri elyaflar birbirine dokunduu zaman elde edilir. (r=R) altgen dizin
iin Vfmax =0.907 , kare dizilme iin Vfmax =0.785 'tir.


Elyaflar arasndaki aklk ; S
V
f
= 2(

1/2
-1).r (hekzagonal) 4.3

V
f
= 2(

1/2
-1).r (square) 4.4


Bu denklemler ekil: 4-3te grafik olarak gsterilmitir.
En dk 'Vf de (Vf =0.3te) elyaflar arasndaki en yakn mesafe elyaf apndan daha
dktr. Vf 'nin en yksek deerinde (Vf =0.7 'de) boluk azdr. Bu olay ok nemli bir sonuca
gtrr.
. Altgen dizilimde elyaflar belirgin bir matriks tabaka ile sarlmtr. ekif:4-4
!
te grld
gibi belirgin matriksin kalnl t 'dir. Belirgin matriksin hacimsel oran mat-riksin toplam oranna
gre u ekilde deiir.
V
mm
= Belirgin matriksin hacimsel oran
V
m
= Toplam matriks hacimsel oran


V
m
= 1 - V
f
ise;
62

2
(1/V
f
(hekzagonal) 4.5,


Tablo ; 4-1 ; Vf ve t 'nin Vmm / Vm 'e etkisi

Elyaf.ap 2r =10
m
, Vf =0.4 ve Vf =0.6 olan bir kompozitte tablo :4-1 "de olduu gibi Vmm
/ Vm deerleri rnek olarak verilmitir. Herbir elyafn etrafndaki belirgin matriks tabakann,
kalnl 0.5
m
olduunda Vf =0.6 deeri iin toplam matrjks hacminin % 31.5'ini tekil eder.
Tek ynde dizilmi bir laminada elyaflar dalm deneysel olarak incelendiinde, ideal
dalmn baz kk, lokal blgeler haricinde pratik olarak meydana gelmektedir. Mesela ekil:
4-5 'te verilen rnekte bunu grebiliriz.



Hacimsel ve arlk oran :

;
Kompozit malzemelerin matematiksel ifadeleri kompoziti ihtiva eden malzemelerin
hacimsel oranlarna dayanr. Bazen kompozitin younluunun hesaplanmasnda arhk oranlar
nem tar. En uygun denklemler yledir:

V
1
=

4.6

W
1
=

4.7

Burada ;V, V2, .,Vn = Kompoziti tekil eden malzemelerin hacimsel oranlar

W, W2 ,Wn = Kompozitin elemanlarnn arlk oranlar.

p , p2, .., pn = Kompozitin elemanlarnn younluudur.



63







64




KOMPOZT MALZEME RETM YNTEMLER
Kompozit malzemelerin retiminde, kompozit malzemenin cinsine gre deiik retim
metodlar mevcuttur. retilen kompozit malzemelerin yzeyleri dzgn olmaldr. inde hava
kabarc gibi boluklar ve yabanc maddelerden arndrlmaldr.
retim metodlar aadaki gibi, birok balk altnda inceleyebiliriz:
1) Kalplama metodu: Bu metotta ilk akla gelen ak kalplama ilemidir.
SMC, BMC, presleme transfer etme, enjeksiyon, bask uygulama, pultrasyon gibi ilemlerde de
bu gruba dahil edilebilirler.
A) ELYATIRMA METODU
a)Ak kalplama ilemi: Btn ilemler ak kalplar ierisinde yaplr. Kalplar erkek ve ya dii
forma yaplmlardr. Kalplama ilemi mastr kalp zerine takviyelendirilmi plastikler, kalbn
eklini alacak ekilde yatrlrlar. Elyaf takviyeli kompozit malzemeler kalba yatrlmadan nce,
kalbn zerinde ayrlmay salayacak jelkot madesi srlr. Kompozit malzeme bylece kalbn
eklini alr. ekil 1de ak kalplama ilemi gsterilmitir. ekil 1bde jelcoal srlr. Jelcoaln
zerine tabaka halinde bulunan krplm elyaflar veya epoksi fra ile emdirilir. Kat kat tabakal
isteniyorsa ayn ilem bir kez daha tekrarlanr. Tabakalama ilemi tamamlandktan sonra,
silindirik rulo ile yzeyler dzgn hale getirilir. Daha sonra kurumaya braklr. Veya belli bir
scaklkta belli sre bekletilir. Bu ileme kr ilemi denir. Malzeme belirli bir sre kuruduktan
sonra kalptan ayrlarak alnr.




65

lave Bilgiler
Mastr kalp deiik paralardan meydana gelebilir. Genellikle aatan yaplr.
Yzeyleri hassas bir ekilde ilenmi verniklenmi veya cilalanmtr. Elyaflar genellikle
tabakalanm halde krplm elyaflardr. Mesela, krplm cam elyaflardr. Baz hallerde
dokunmu elyaflarda kullanlr.
Kompozit malzeme ile kalbn birbiri ile yapmadan ayrlmasn salamak iin
genellikle pigmentler kullanlr. Buna jet coat denir. Veya reine kaplamas da denir. Jet-coat
yzeylere dikkatle uygulanr. Cam-polyester kompozit malzemelerde jet coat olarak
siksotropik (thixotropic) reine kullanlr. Bu jet-coat 0.5 ile 1 mm arasnda fra ile srlr.
Veya rulo ile pskrtme(sprey) metodu ile srlr.
Krplm elyaflar veya dokunmu kuma gibi, elyaf kumalar, jet-coatn zerine
serildikten sonra reine fra ile veya pskrtme metoduyla kuru elyaf kuma zerine
uygulanr. Reine, elyaf arasndaki boluklar doldurulur. Bylece balayc vazifesini yerine
getirir.
Kr ilemi (kurutma) ,genellikle orta scaklklarda tamamlanr. Sonra daha yksek
scaklklarda hzl bir ilemi gerekletirilir.(frnda rnein 90
o
C)
Kuruma ileminin ksa srede gereklemesi iin reineye bir miktar (hesap ile arl,
younluu vb gz nne alnarak) hzlandrc katlr.
- Cam takviyeli plastiklerde kuruma sresi oda scaklnda ortalama 24 saattir.
- Veya ; 60
o
C de 1 saat (n sertletirme)
80
o
C de 3 saat (tam sertletirme ) ulalr.
b)PSKRTME METODU: Jet-coat uygulanm kalp zerine krplm elyaf ve polyester
birlikte pskrtlerek kalp zerine uygulanr. Pskrtme tabancas hava ile alr. Bir taraftan
cam elyafn krparak pskrtr. Dier taraftan polyesteri pskrtr. ekil -2
66
Pskrtlm elyaf veya reine miktarlar byk bir dikkatle ayarlanmaldr. Pskrtme
ileminde iilik byk oranda drlr. Kalite ykselir. Kr ilemi scaklk hzlandrlr.
Kk kalplar varsa band zerinde scakl kademe kademe artan tnellerden geirilerek
sertletirilebilir. Byk modeller infraret stc bataryalarla stlabilir.
Sertletirme (kr) srasnda kalp yzeyine uygun kauuksu, ince tabakalar arasna vakum
uygulanr. Bu vakum kompozitin ierisinde bulunabileek hava kabarcklarn alaca gibi dzgn
ve homojen kompozit elde etmeye yardmc olur.

B) MAYCHED-KALIP LEM (FT KALIPLAMA YNTEM) : Birok deiik
ilemde yer alr. En yaygn 2 para kalp ekil 3de grld gibi bir aralk meydana
getirirler. Kalplar genellikle elik, dkme demir, alminyum ve inko alamlarndan
yaplr. Kalplama ilemi genellikle kalplara basn uygulanarak yaplr. Kompozit
malzeme iki kalp arasndaki aklkta kalplarn eklini alr.





67