V. .

LENN
HALKIN DOSTLARI" KMLERDR? VE SOSYAL-DEMOKRATLARA KARI NASIL MCADELE EDERLER?

Bu kitap Y . . LENN BTN ESER LER C. 1, Dietz Verlag-Berlin, 1974, Temel alnarak; Dietz Verlag-Berlin 1950 ylnda Almancaya tercme edilen Was Sind Die "Volksfreund e" und Wie Kmpfen Sie G egen Die Sozialdemokraten? ki tabnn 1977 yl 4. Basks ile karlatrlarak Trkeye evril mitir.

Birinci Basm : Mart 1996 Dizgi : Bask : Kapak : Kapak Bask : Dnm (0212) 244 29 97 Yaylack'Matbaas nter Grafik-Tasanm Yayl ack Matbaas

ISBN 975-7349-46-1

. * "

N T E R Y A Y IN L A R I Ankara Cd. 31 Fahrettin Kerim Gkay Vakf han Kat: 4 Daire: 51 Caalolu - STANBUL Tel: (0212) 519 16 16

V. I. LENN

HALKIN DOSTLARI" KMLERDR?

VE SOSYAL DEMOKRATLARA KARI NASIL MCADELE EDERLER?

eviren:

smail YARKIN

NDEKLER

nsz..............................................................................................9 Birinci Ksm ............................................................................................11 Yaynclann Notu..................................................................... 94 Bu Baskya Not..........................................................................95 nc Ksm......................................................................................... 97 E k i............................................................ ................................. 217 E k i l .................................... .......................................................225

Ek III.............................................................................................. :...............2 N otlar.................................................................................................... 25 3,

"HALKIN DOSTLARI" KMLERDR VE SOSYAL-DEMOKRATLARA KARI NASIL MCADELE EDERLER?

( "R uskoye Bogatstvo " Dergisi'nde Y aym lanan ve M arksistleri H edef A lan Y azlara C evap)1 1 1

1894n ilkbahar ve yaznda yazld. lk defa 1894'te yaynland.

Teksir edilen baskya uygun olarak yaynland, 1894

NSZ
Kapitalizmin, emperyalizme getii dnemde, 1894 ylnda kale me alnan bu yaz Lenin'in ilk byk almasdr. Bu almada Le nin, ii snfnn bilimsel dnya grn, ncelikle de diyalektik ve tarihi materyalizm ve Marx'm retisini anlatr. Lenin, bu anlatm, bu retilerin, btn lkelerin ii snflar iin olduu gibi Rus ii snf ii de geerli olmasyla bantlandrr ve buradan, Rusya'da devrimci Marksistlein ilk grevini karr: Rusya'da da bilimsel komnizmi, kendiliinden ortaya km ilk ii hareketiyle birletirmek ve ii s nfnn bamsz Marksist partisini kurmak. Rus Sosyal-Demokratlarnn. arln, toprak sahiplerinin ve daha sonra da burjuvazinin elin den iktidar almak ve komnist toplumu kurabilmek iin ii snfnn kyllkle ittifak kurmas gerektii sonucuna ilk varan Lenin olmu tur. retilerin anlatm, grevler ve karsamalar, liberal halklarn felsefi, ekonomik ve politik anlaylarnn, program ve taktiklerinin eletirel analizi iinde sunulmaktayd. Lenin yazsnda bu ideolojiye kar yokedici kesin darbeyi vurmutur. Bu gerekliydi, nk liberal halklarn ideolojisi uzun sreden bu yana Rusya'daki btn devrimci

10

Halkn D ostlan Kimlerdir?

hareket zerinde belirli bir etkiye sahipti ve bylece Rus Sosyal-Demokratlar, Lenin'in nesnel olarak tarih tarafndan nlerine konmu acil grevler olarak tanmlad grevleri yerine getirmelerine engel olmaktayd. Lenin'in yazs balangta seri olarak yaynland. Elinizdeki bror dier btn basklar gibi sadece birinci ve nc seriyi iermektedir. Rus Sosyal-Demokratlan, o dnemde baka bir olanak lar olmad iin yazlarn ilkel biimde, son derece az sayda oalt mak ve illegal datmak zorundaydlar. O nedenle bu yaznn szn ettiimiz iki serisinden az sayda nsha bulunabilmitir. Lenin imdiye kadar bulunamam ikinci seride eitli kaynaklardan alman bilgile re gre liberal halk S. N. Yujakovun ekonomi-politiini tartr. Elinizdeki Almanca metin, Lenin'in eserlerinin I. Cildinin 119-338 sayfalarndan alnmtr. Ekte kaynak verileri ve aklayc notlar yer alr. Yaznn ve neminin anlalmas iin baka belgeler yine Dietz Verlag tarafndan yaynlanan "SBKP Tarihi" (Blm II, paragraf 1) ve "V. . Lenin, Biyografi" (tkinci Blm) adl kitaplarda da bulunabilir.

Yaynevi

BRNC KISIM
"Ruskoye Bogatstvo" dergisi12' sosyal-demokratlara kar bir kampanya at. Geen yl 10. saysnda, bu derginin ileri ge lenlerinden biri olan Bay N. Mihailovski, "bizim marksistlerimize bu ad verilmiti onlarca ya da sosyal-demokratlara" kar bir "polemik"1 3 1 yaynlanacan haber veriyordu. Arkasndan Bay S. Krivenko'nun "Baz Aydnlarmzn Yalnzl zerine (Say: 12), Bay N. Mihailovski'nin "Edebiyat ve Hayat" (Rus koye Bogatstvo, S: 1-2, 1894) adl yazlar yaynland. Ekono mik gereklerimiz zerine, derginin, bizzat kendi grlerine ge lince, bunlar, Bay S. Yujakov tarafndan "Rusya'daki Ekonomik Gelimenin Sonmlan" adl yazda (Say: 11-12) son derece ek siksiz bir biimde aklanmtr. Genel olarak, dergilerinde, "halk"m gerek "dostlan"nn grlerini ve taktiklerini ortaya koyduklarm savunan bu baylar, sosyal-demokrasinin amansz dmanlardrlar. Bu nedenle, bu "halkn dostlarTn, onlann marksizmi eletirilerini, grlerini ve taktiklerini daha yakndan inceleyelim. Bay N. Mihailovski, zellikle, marksizmin teorik ilkeleri zerinde duruyor ve bu nedenle, materyalist tarih grnn zellikle tahlilini yapyor. Bu retiye aynlan son derece geni

12

Halkn Dostlan Kimlerdir?

marksist literatrn ieriini genel olarak zetledikten sonra, eletirisine u girile balyor: "Her eyden nce", diyor, "doal olarak insann akima u so ru geliyor: Materyalist tarih grn, Marx, hangi eserinde aklad? Marx Kapital'de, btn ekonomik literatrn ve bu nunla ilgili olgularn titiz aratrmasyla, bilgelikle mantk gc nn birletirilmesinin bir aheserini sundu. Uzun bir sredir unutulmu, ya da bugn li bilinmeyen ekonomi biliminin bir ok teorisyenlerini bulup kard. Fabrika mfettilerinin i ra porlarnda, ya da uzmanlarn eitli zel komisyonlarda sunmu olduklar kantlarda bulunan en kk ayrntlar bile geitir medi; ksacas, gerek kendi ekonomi teorilerini kantlamak, ge rekse bunlar rneklerle ortaya koymak iin, bu zengin ve somut belgeleri deerlendirdi. "Btnyle yeni" bir tarih sreci gr n ortaya koysayd, insanln btn gemiini bu yeni gr le aklasa ve bugne kadar var olan btn tarih felsefesi teori lerini gzden geirmi olsayd, hi kukusuz bun da ayn titiz likle yapard: Gerekten de, tarihsel geliimin bilinen btn teo rilerini gzden geirmi, eletirel bir tahlilini yapm ve dnya tarihiyle ilgili bir ok olguyu enine boyuna deerlendirmitir. Marksist literatrde, Darwin'le sk sk bu kadar yaplan karla trma, ancak bu gr daha da dorular. Danvi'i btn al mas ortaya ne koymutur? Olgusal malzemeden oluan bir da [Metinde: MontblancN] ssleyen baz birbirine yakndan bal genelletirici dnceleri. Fakat Marx'r ba uygun d en almas nerededir? Byle bir alma yoktur. Ayn zaman da, Marx'm byle bir almas olmad gibi, son derece yay gn, son derece zengin btn marksist literatrde de byle bir almaya rastlanmamaktadr." Btn giri, kamuoyunun Kapital'i ve Marx ne kadar az anladn kavramamz salamas asndan olduka karakteris tiktir. retisini ortaya koyuundaki son derece etkin inandrc ln altnda ezilen insanlar, Marx'n nnde yerlere kadar eili

Birinci Ksm

13

yor ve onu gklere kartyorlar ve ayn zamanda, onun retisi nin temel ieriini gzden karyor, sanki hibir ey yokmu gi bi. "sbjektif toplumbilimin o eski trklerini sylemeyi srd ryorlar. Bu konuda, insann, Kautsky'nin Marx'n ekonomik retisi zerine yazm olduu kitabmn bana koymak zere se tii. tam da yerindeki u alnty hatrlamamas elinden gelmez:

Kim vmez ki Klopstock'u? Ama herkes onu okur mu? Hayr. D aha az vlmek , Ama daha bir abayla okunmak isterdik!*
te tpk byle! Bay Mihailovski'nin, Marx' daha az vme si ve onu daha bir abayala okumas, ya da en iyisi, okuduu zerinde daha derin dnmesi gerekir. "Marx bize Kapital'de, bilgelikle mantk gcnn birleti rilmesinin bir aheserini sundu" diyor, Bay Mihailovski. Bir Marksist'in de belirttii gibi, ierikten yoksun parlak lflarla doldurulmu bir rnek veriyor. Bu gzlem de btnyle hakl bir gzlemdir. Gerekten de, Marx'n, bu mantk gc kendini nasl ortaya koydu? Hangi sonular dourdu? Bay Mihailovs ki'nin yukarda aktarlan giriini okurken, insan sanabilir ki. bu g, btnyle, terimin en dar anlamyla, "ekonomik teoriler" zerinde younlamtr bundan te bir ey deil . Ayn za manda, Bay Mihailovski, Marx'n kendi mantk gcn ortaya koyduu alann dar snrlarn daha kuvvetlice vurgulamak iin, "en kk ayrntlar", "titizce aratrma", "kimsenin tanmad teorisyenler vb. zerinde nemle durmaktadr. Bu girii oku mak, insana sanki Marx, bu teorilerin ina yntemlerine znde.
*

L essin g ten i n elem eler (ep igra m ),

14

Halkn Dostlar Kimlerdir ?

yeni veya belirtmeye deer nemli hibir ey katmam, ekono mi biliminin snrlarn, bunlar geniletmeden, bizzat bilimin "btnyle yeni" bir kavramn getirmeden, kendisinden nceki iktisatlarn braktklan yerde brakm gibi bir izlenim verebi lir. Oysa Kapital'i okumu olan herkes, bunun kesinlikle yanl olduunu bilir. Bu konuda, Bay Mihailovskinin, onalt yl nce sradan bir burjuva yazar olan Bay Y . Yukovskiyle[41 tartr ken, Marx hakknda neler yazd hatrlanmadan geilemez. Belki zaman farklyd, belki duygular daha tazeydi; ne olursa ol sun, Bay Mihailovski'nin makalesinin gerek tonu, gerekse ieri i btnyle farklyd. "Mars Kapital'inden sz ederken, 'bu eserin nihai amac modem toplumun ekonomik hareket yasasn gzler nne ser mektedir' diyor ve programna sk skya bal kalyordu", Bay Mihailovski 1877de byle diyordu. Eletirmenin de kabul ettii gibi sk skya bal kalman bu program daha yakndan incele yelim. Bu program, "modem toplumun ekonomik hareket yasa sn gzler nne sermekte"dir. Bu formlasyonun kendisi karmza, aklama gerektiren bir ok soru karyor. Kendisinden nce gelen btn iktisatlar sadece toplumdan sz ettikleri halde, Marx, neden "modem toplum"dan sz etmektedir? Modem szcn hangi anlamda kullanmaktadr? Hangi ayrdedici nitelikler temelinde bu mo dem topluma zel bir yer vermektedir? Ve dahas, "toplumun ekonomik hareket yasas"yla ne kastediliyor? ktisatlarn ve bu arada belirtelim ki, bu Ruskoye Bogatstvo 'nun dahil olduu ortamn yazarlarnn ve iktisatlannn gzde fikirlerinden biri dir , yalnzca deerlerin retiminin srf ekonomik yasalara bal olduunu, oysa dalmn politikaya, hkmetin, aydnla rn vb. toplum zerinde yapt etkinin niteliine bal olduunu ilan ettiklerini duymaya almzdr. yleyse Marx, toplumun

Birinci Ksm.

ekonomik hareket yasasndan, hatta bu yasaya bir doa yasas Naturgesetz diye deinirken, hangi anlamda sz ediyor? Bizdeki bir ok toplumbilimci, toplumsal olgularn, doal tarih ten kaynaklanan olgulardan zellikle farkl olduklarn, bu ne denle de, birincilerin aratrlmasnn zellikle ayr bir "sbjektif toplumbilim yntemi" gerektirdiini ortaya koymak iin, sayfa lar dolusu bir takm eyler karalarken, bunu nasl kavramalyz? Btn bu karmak sorular doal ve zorunlu olarak ortaya karlar ve hi kukusuz, Kapital'den sz ederken, yalnz karacahiller bunlardan kanabilir. Bu somlan akla kavuturmak iin, nce Kapital'in ayn nsz'ndeki bir ka satr aada bu lunan dier bir pasaj daha aktaracaz: "Benim gr am [dan]" diyor Marx, "toplumun ekono mik biimlenmesinin evrimine, doann ve onun tarihinin bir sreci olarak baklr." t5) leri srld gibi, Kapital'in sk bir tutarllk ve eine az rastlanr bir mantk gcyle srdrlen temel dncesinin bu rada yattn ortaya koymak iin, nsz'deki, yukarda aktar lan bu iki ksm karlatrmak yeterli olacaktr. nce btn bunlara ilikin iki durumu belirtelim: Marx, "toplumun ekono mik biimlenii"nden, yalnz kapitalist biimleniinden sz et mekte, yani bu biimleniin gelime yasasn aratrdn bundan baka li bir eyi deil sylemektedir. Birincisi bu. kinci olarak, vard sonulan karrken M arxn kulland yntemleri belirtelim: Biraz nce, Bay Mihailovski'den de duy duumuz gibi, bu yntemler, "ilgili gereklerin titizce aratrl masndan" oluur. imdi de, o bizim sbjektif filozoflarmzn, o kadar usta lkla kanmaya altklan Kapital'in temel dncesini incele yelim. Toplumun ekonomik biimlenii kavram neye dayamr?

16

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Ve bu biimleniin gelimesine, hangi anlamda doal tarihin bir sreci olarak baklabilir ve baklmaldr? imdi karmza kan sorular bunlardr. Eski (Rusya iin eski deil) iktisatlar ve top lumbilimciler asndan, toplumun ekonomik biipleni kavra mnn btnyle gereksiz olduunu daha nce belirtmitim: Bu dnrler, genel olarak toplumdan sz ederler, Spencercilerle genel olarak toplumun karakteri, amac ve z vb. zerine tart rlar. Kendi grleriyle, bu sbjektif toplumbilimciler u tez lere dayanmaktadrlar: Toplumun amac, btn yelerine yararl olmaktr. Bu nedenle adalet kesinlikle belli bir rgtlenme ge rektirir ve bu ideal rgtlenmeyle uyumayan bir sistem ("Top lumbilimin belli bir topyadan hareket etmesi gerekir". Sbjek tif yntemin yazarlarndan birisi olan Bay Mihailovski'ye ait olan bu szler bu yazarlarn yntemlerinin zn aka ortaya koymaktadr) anormaldir ve byle bir sistemin bir yan? brakl mas gerekir. rnein Bay Mihailovski unu ileri sryor: "Toplumbilimin esas grevi, insan doasnn u ya da bu ihtiya cnn karland toplumsal koullar belirlemektir." Grd nz gibi, bu toplumbilimci, yalnzca insan doasna uygun d en bir toplumla ilgilenmekte, bunun yannda ounluun azn lk tarafndan kleletirilmesi gibi "insan doas"yla son derece uyumsuz bir olgu temeline dayanan toplum biimleriyle ilgilen memektedir. Aynca gryorsunuz ki, bu toplumbilimcinin bak asndan, toplumun gelimesine, doal tarihin bir sreci olarak bakmak sz konusu olamaz. Ayn Bay Mihailovski yle d nyor: ("Bir eyi istenen ya da istenmeyen olarak kabul ettikten sonra, toplumbilimci, istenenin gerekletirilebilecei, ya da is tenmeyenin bir yana braklabilecei "u ya da bu ideallerin gerekletirilebilecei'1 koullan bulmaldr.) stelik: Geli meden bile sz edilemez, ancak, "istenen"in dna kan eitli sapmalardan, tarihte bir sonu olarak ortaya km olan... n sanlarn yeterince zeki olmamalarnn, insan doasnn ne istedi

Birinci Ksm

17

ini gerektii gibi anlayamamalarnn, byle mantksal bir siste min gerekletirilmesinin koullarn bulamam al arnn bir sonu cu olarak ortaya kan "kusurlar"dan szedilebilir. Marx'n top lumsal-ekonomik biimlenmelerin gelimesinin doal tarihin bir sreci olduu konusundaki temel dncesinin, toplumbilimin adna sahip kan bu ocuka ahlak anlayn temelinden ykt aktr. Marx, bu temel dnceyi nasl oluturmutur? Ekono mik alan, toplumsal hayatn eitli atlanlarndan ayrarak, re tim ilikilerini temel, en nemli, teki btn ilikileri belirle yen ilikiler olarak kabul edip tekilerden ayrarak. Bizzat Marx, bu soru zerine kendi dnme yolunu yle aklamtr: "Kafamda biriken kukular gidermek iin yaptm ilk a lma, Hegel'in Hukuk Felsefesi'ni eletirel bir gzle yeniden incelemek oldu...[6). Aratrmalarm, hukuksal ilikilerin Devlet biimlerinde olduu gibi ne kendi kendilerine, ne de insan zihninin szde genel evrimiyle anlalaca, tam tersi ne, bu ilikilerin, Hegel'in 18. yzyl ngiliz ve Fransz d nrlerinin rneine uyarak burjuva toplum' ad altnda toplad maddi varlk koullarnda kklerini bulduklar ve burjuva toplum anatomisinin de, politik-ekonominin ierisinde aranma s gerektii sonucuna vardm... Vardm sonu" (bunu ince leyerek)... ksaca yle formle edilebilir: Hayatlarndaki toplumsal retimde, insanlar, belli ilikilere... maddi retim glerinin gelimesinde belli bir aamaya denk den retim ilikileri ierisine girerler. Bu retim ilikilerinin hepsi, toplu mun ekonomik yapsn, bir hukuksal ve siyasal styapnn ze rinde ykseldii ve belli toplumsal bilin biimlerine denk d en somut bir temeli oluturur. Maddi hayatn iiretim biimi ge nel olarak toplumsal, siyasal ve dnsel hayat srelerini ko ullandrr. nsanlarn varlklarn belirleyen bilinleri deil, ter sine, onlarn bilinlerini belirleyen toplumsal varlklardr. Geli imlerinin belirli bir aamasnda, toplumun maddi retim g leri, o zamana kadar ierisinde hareket ettikleri mevcut retim

18

Halkn Dostlan Kimlerdir?

ilikileriyle, ya da bu ilikilerin hukuksal ifadesinden baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle elikili bir duruma derler. Bu ilikiler, retim glerinin gelimesinin biimleri olmaktan kp, onlarn ayak ba durumuna gelirler. O zaman, toplumsal bir devrim dnemi (a) balar. Ekonomik temeldeki deime, koskoca st yapnn btnn yava ya da hzl bir biimde al tst eder. Byle altst olularn incelenmesinde, her zaman, ekonomik retim koullarnn maddi altst oluuyla ki bu bi limsel adan kesinlikle saptanabilir hukuksal, siyasal, dinsel, sanat ve felsefeyle ilgili biimleri, sonu olarak, insanlarn, bu atmann bilincine vardklar, onu sonuna kadar gtrdkleri ideolojik biimleri ayrmak gerekir. Nasl, bir kimse onun ken disi iin tad dnceye dayanlarak yarglanamazsa, byle bir altst olu dnemi de onun kendi kendini deerlendirmesine dayanlarak yrglanamaz; tam tersine, bu deerlendirmeyi maddi hayatn elikileriyle, toplumsal retim gleriyle retim ilikileri arasndaki atmayla aklamak gerekir... Geni iz gileriyle, Asya, antik, feodal ve modern burjuva [kapitalist] re tim biimleri, toplumsal ekonomik biimleniin ileriye doru gelien dnemleri olarak nitelendirilebilirler".1'! Toplumbilimdeki bu materyalizm grnn kullanlmas aslnda dahice bir grt. Doal olarak, imdilik ancak bir varsaymd, fakat tarihsel ve toplumsal sorunlara kesin olarak bilimsel bir yaklam olanan ilk defa yaratan bir varsaymd. O zamana kadar, retim ilikileri gibi en basit temel ilikilere nasl eilineceini bilemeyen toplumbilimciler, dorudan do ruya siyasal ve hukuksal biimlerin aratrlmasna, incelenme sine girimiler, bu biimlerin sz konusu edildii dnemde, in sanln baz dncelerinden doduu gereiyle karlam lar ki bundan leye geememilerdir , toplumsal ilikiler, insanlar tarafndan bilinli olarak kurulmu gibi grlyordu. Toplumsal Szleme^' dncesinde (bunun izleri btn topik sosyalizmin sistemlerinde son derece belirgindir) eksiksiz

Birinci Ksm

19

olarak aklanan bu sonu btn tarihsel gzlemlerle tam bir e liki ierisindeydi. Bugne kadar toplumun yeleri, hibir za man, ierisinde yaadktan toplumsal ilikilerin btnn kesin, btn olarak belirli temel bir ilkeden kaynaklanan bir ey olarak dnmemilerdir; tam tersine kitleler kendilerim bu ilikilere bilinsiz olarak uydurur ve zel tarihsel toplumsal ilikiler ola rak onlar o kadar az kavramlardr ki, rnein, insanln yz yllar boyunca ierisinde yaad deiim ilikilerinin bir ak lamas ancak son dnemlerde bulunabilmitir. Materyalizm, tah lili daha da derinletirerek onu insann toplumsal dncelerinin kaynana gtrerek bu elikiyi ortadan kaldrd; onun, dn celerin aknn, eylerin akna bal olduu konusundaki var d sonu, bilimsel psikolojiyle badaan tek sonutur. Ayrca ve baka bir adan, bu varsaym ilk defa toplumbilimi bilim d zeyine getirdi. imdiye kadar toplumbilimciler toplumsal olgu larn karmak anda, nemli olanla nemli olmayan ayrmada glk ekmiler (toplumbilimdeki sbjektivizmin kk bura dadr) ve byle bir ayrm iin herhangi bir nesnel lt bulama mlardr. Materyalizm, retim ilikilerini toplumun yaps ola rak ayrm, znelcilerin toplumbilime uygulanabilirliini kabul etmedikleri genel bilimsel tekrarlanma ltnn bu ilikilere uygulanmasn olanakl klm, kesin olarak nesnel bir lt sa lamtr. Onlar ideolojik toplumsal ilikilerle (yani, olumadan nce insann bilincinden geen ilikilerle*) yetindikleri srece, eitli lkelerin toplumsal olgularndaki tekrarlanmay ve d zenlilii kavrayamyorlard. Onlarn bilimleri, olsa olsa bu olgu larn ancak bir tanm, hammaddelerin biriktirilmesi olarak kal yordu. Maddi toplumsal ilikilerin tahlili (yani insan bilincin den gemeden biimlenen ilikilerin tahlili: nsanlar, rnleri deiirlerken, burada bir toplumsal retim ilikisi olduunun bi
* H i kukusuz, baka ilikilerin deil, h e r zaman toplumsal ilikilerin bilinci ne varmay kastediyoruz.

20

Halkn Dostlan Kimlerdir?

le bilincine varmadan, retim ilikileri ierisine girerler) yley se, maddi toplumsal ilikilerin tahlili, tekrarlanmann ve dzen liliin kavranmasn eitli lkelerdeki sistemlerin u biricik te mel kavramda genelletirilmesini olanakl kld: Toplumsal bi imlenme. Toplumsal olgularn aklanmasndan (ve bunlarn bir ideal asndan deerlendirilmelerinden), rnein bir kapita list lkeyi tekinden ayran eyi bir kenara atan ve hepsi iin or tak olan inceleyen, kesin olarak bilimsel tahlillerinin, gelitiril mesini salayan ey, yalnzca bu genelleme oldu. cnciiMi ve sonuncusu, bu varsaymn, bilimsel bir top lumbilimini, ilk defa olanakl klmasnn bir baka nedeni de, yalnzca toplumsal ilikilerin retim ilikilerine ve bu ilikilerin de retim glerinin dzeyine indirgenmesinin, toplum biimle rindeki geliimin, doa tarihinin bir sreci olduu grne tu tarl bir temel salam olmasdr. Byle bir gr olmadan, hi bir toplumbiliminin varolamayacan sylemeye gerek yoktur (rnein, znelciler, tarihsel olgularn yasalara uyduunu kabul etmelerine karn, bu olgularn evrimine, doa tarihinin bir sre ci olarak bakmyorlar, nk insanlarn toplumsal dnceleri ve amalar karsnda birdenbire duraklyor ve bunlar maddi toplumsal ilikilere indirgeyemiyorlard). Oysa, bu varsaym, 1840'tan sonra farketmi olan Marx, bunun arkasndan olgularn (nota bene buna dikkat edin) so mut aratrmasna balad. Toplumsal ekonomik biimleniler den biri meta ekonomisi sistemini ele ald ve (en azndan 25 yl inceledii) zengin verilerin btnne dayanarak bu biim leniin ileyiini ve gelimesini ynlendiren yasalann en ayrnt l bir tahlilini yapt. Bu tahlil, ancak toplumun bireyleri arasn daki retim ilikilerini kapsar. Bir aklamada bulunmak iin bu retim ilikileri alannn dnda kalan etkenlere hi de bavur makszn, Marx, toplumsal ekonominin meta rgtlenmesinin

Birinci Ksm

21

nasl gelitiinin; bunun kapitalist ekonomiye nasl dnt nn ve uzlamaz snflan (retim ilikilerinin snrlan ierisinde uzlamaz) burjuvazi ve proletaryay nasl yarattnn; toplumsal emein retkenliini nasl artrdnn ve bylee bizzat bu ka pitalist rgtlenmenin temelleriyle uzlamaz bir biimde eliki li bir duruma gelen bir unsuru oluturduunun kavranmasn olanakl kld. te Kapital'in iskeleti budur. Fakat btn sorun. Marx'n bu iskeletle yetinmemesi, szcn allm anlamyla "ekono mi teorisi"yle yetinmemesi; ele alnan toplumsal biimlenii ya psn ve gelimesini yalnzca retim ilikileriyle aklarken. gene her yerde ve srekli olarak, bu retim ilikilerine denk d en st yapy titizce incelemesi ve iskelete kan ve can vermesi dir. "KapitaV'm bylesine nemli bir baan kazanmasnn ne deni, bir "Alman iktisatsnn yazd bu kitabn, okura, btn kapitalist toplumsal biimlenii, yaayan bir ey gibi gnlk ynleriyle retim ilikilerinin yapsnda var olan uzlamaz s nf elikisinin gerek toplumsal belirtileriyle kapitalist snfn ynetimini ayakta tutan siyasal burjuva st yapsyla, burjuva zgrlk, eitlik vb., dnceleriyle, burjuva aile ilikileriyle gstermi olmasdr. imdi Danvinle karlatrmann btny le doru olduu yle akla kavuacaktr: Kapital, "gerek ve zengin bir olgular dan ieren, birbirileriyle yakndan ve kar lkl iliki ierisinde bulunan baz genel dncelerden baka bir ey deildir. Herhangi bir kimse, Kapital'i okumu ve bu ge nel dnceleri gzard etmenin bir yntemini bulmusa, bu da ha nce grm olduumuz gibi, bu dncelere, nsz'de bile deinmi olan Marx'n kusuru deildir. Hepsi bu kadar deil; byle bir karlatrma yalnzca d grn asndan deil (ki bu yn bilinemeyen baz nedenlerle, Bay Mihailovski'vi zellik le ilgilendinnektedir) ierik ynnden de dorudur. Kasl Dar-

22

Halkn Dostlar Kimlerdir?

win, hayvan ve bitki trlerinin birbirleriyle ilikisiz, rastlantsal, "Tanr tarafndan yaratlm" ve deimez olduu grne son verdiyse, trlerin deiebilirlii ve srekliliini yerletirerek bi yolojiyi ilk defa kesin olarak bilimsel bir temele oturttuysa; ayn biimde Marx da, toplumun, yneticilerin isteiyle (ya da toplu mun ve hkmetin isteiyle ayn eydir) her trl deiiklii salayan, geliigzel doan ve gelien, mekanik bir bireyler b tn olduu grne son verdi, belirli retim ilikilerinin bt n olarak, toplumun ekonomik biimlenmesi kavramn tahlil ederek, bu biimlenilerin doa tarihinin bir sreci olduu ger eini de tesbit ederek, toplumbilimini ilk defa bilimsel bir te mele oturttu. Bugn Kapital'in yaymlanndan bu yana materyalist tarih gr artk bir varsaym deil, bilimsel olarak ispatlanm bir retidir. Bir toplumun biimleniinin toplum biimlenii, bir lkenin, halkn, ya da hatta snfn vb. hayat biimi deil evriminin ve ileyiinin bilimsel bir aklamasn yapmak iin giriilen bir baka abayla, "ilgili olgular"a materyalizmin getir dii kadar bir dzen getirebilecek, yani onun gibi belirli bir bi imleniin kesin olarak bilimsel aklamasn yaparken, onu so mut bir grnm olarak sunabilecek bir baka abayla karla ncaya kadar, o zamana kadar materyalist tarih gr, toplum sal bilimle e anlama gelecektir. Materyalizm Bay Mihailovski'nin dnd gibi, "znde bilimsel bir tarih gr" deil, tersine tek bilimsel tarih grdr. Ve imdi, Kapital'i okuyup da bunda hibir materyalizm bu lamayan insanlarn var olmas gereinden daha komik bir ey dnebilir misiniz! Bay Mihailovski iten bir aknlkla soru yor: Nerede bu materyalizm? Mihailovski, Komnist Manifesto'yu okudu ve Komnist Manifesto'nun modem sistemlerle ilgili olarak verdii, hu

Birinci Ksm

23

kuk, politika, aile, din ve felsefe konusunda aklamann ma teryalist bir aklama olduunu; hatta sosyalist ve komnist teo rilerin eletirisinin bile, bunlarn kklerini u ya da bu retim ilikilerinde aradn ve bulduunu, kavrayamad. Felsefenin Sefaletini okudu ve Proudhon sosyolojisinin bu rada materyalist adan tahlil edildiini; eitli tarihsel sorunlar iin Proudhon'un getirdii zmn eletirisinin, materyalist il kelere dayandn ve sorunlan zme kavuturmak iin bu ve rilerin nerede aranmas gerektii konusunda, yazann bizzat ken disinin olan btn aklamalarn, retim ilikileri konusunda aklamalaryla ayn olduunu kavrayamad. Kapital'i okudu ve nnde, toplumun bir en karmak biimleniinin bilimsel, materyalist tahlilinin bir rneinin her kes tarafndan kabul edilen ve hi kimsenin vermedii bir rne inin durduunu kavrayamad. imdi de oturmu, o glii kafa sn u derin sorun iin yorup duruyor: "Marx, eserlerinin hangi sinde, materyalist tarih grn aklamtr? Marx' bilen herhangi bir kimse bu soruya, baka bir soruy la yle cevap verecektir: Marx, eserlerinin hangisinde materya list tarih grn aklamamtr? Fakat Bay Mihailovski, Marxm materyalist aratrmalarn, belki de bunlar ancak Kareyev gibileri tarafndan "Ekonomik Materyalizm" ad altnda, fel sefe tarihi konusundaki sradan bir eserde snflandrdklar ve gereken biimde listeleri tutulduu zaman renecektir. Fakat en komik olan ey, Bay Mihailovskinin, Marx' "ta rihsel srele ilgili bilinen btn teorileri incelememi (tpk byle!)" olmakla sulamasdr. Gerekten de son derece elen dirici. Bu teorilerin onda-dokuzu neden oluuyordu? Toplum nedir? lerleme nedir vb. konusunda btnyle nsel (a priori) dogmatik, soyut szlerden olumutur. (Bile bile, Bay Mi-

24

Halkn Dostlan Kimlerdir?

hailovskinn yrei ve kafasyla ok beendii rnekleri ele al yorum.) Fakat bu durumda, bu teorilerin salt varolduklarndan dolay hibir deerleri yoktur; temel yntemlerinden dolay, tam ve umutsuz metafizik ieriklerinden dolay yararszdrlar. n k, toplum nedir, ilerleme nedir, diye sorarak balamak, ie so nundan balamak demektir. Tek bir toplumsal biimlenii zel likle incelemediyseniz, bu kavram bile yerli yerine oturtamadysanz, olgulara ilikin ciddi bir aratrmaya, u ya da bu tr den toplumsal ilikilerin nesnel bir tahliline bile ulaamadysamz, genelde, toplum ve ilerleme grne nereden varacaks nz? Bu, her bilimin, onunla balayan metafiziin en ak bir be lirtisidir. nsanlar gerekleri incelemeye nasl balayacaklarn bilemedikleri srece, her zaman, nsel, genel teoriler bulmular dr, bunlar da hep ksr kalmtr. Kimyasal srelerin somut olarak tahlilini hl yapamayan metafiziki kimyager, bir g olarak kimyasal bileim konusunda bir teori uydurur. Metafziki-biyolog, hayatn nitelii ve gcnden szeder. Metafizikipsikolog ruhun nitelii konusunda tartr. Burada, sama olan, yntemin bizzat kendisidir. zellikle ruhsal srelere tek tek aklama getirmeden ruh konusunda tartamazsnz: Burada ilerlemenin, ruhun nitelii konusundaki genel teorilerinden ve felsefeyle ilgili yaplardan vazgeilmesinden eitli ruhsal s relerle ilgili olgularn incelenmesinin bilimsel bir temele otur tul abilmesinden kaynaklanmas gerekir. Bu nedenle Bay Mihailovski'nin sulamas, btn hayatn (yalnzca bir ruhsal olguyu, hatta en kolayn bile nasl aklayabileceini bilemeden) ruhun nitelii konusunda "aratrmalar" yazarak geinen, sonra da bi limsel bir psikologu ruh konusundaki bilinen btn teorileri in celenmemi olmakla sulayan metafiziki psikologun sulama syla ayndr. Bilimsel psikolog, felsefeyle ilgili ruh teorilerini brakm ve ruhsal olgularn sinirsel srelerin maddi daya nann dorudan doruya incelemesine balam, rnein u ya

Birinci Ksm

25

da bu psikolojik srecin tahililini yapmtr. Bizim metafizikipsikoloumuz da bunu okumakta ve gklere karmaktadr: S relerin aklannn ve olgularn incelenmesinin tam olduunu, ama hl tatmin etmediim kabul ediyor. evresindekilerin, bu bilim adamnn ortaya kard bu btnyle yeni psikoloji kavramndan, bu zel bilimsel psikoloji ynteminden sz ettik lerini duyduu zaman, heyecanla "afedersiniz" diye barr. Fi lozof, "afedersiniz" diye kzgnlkla barr, "hangi eserde" bu yntem aklanmtr? Bir bakn, bu eser, "yalnzca olgular" iermektedir. Bu eserde, "felsefeyle ilgili bilinen btn ruh teo rilerinin" tahliliyle ilgili bir iz bile yoktur. Bu eserin bizim ura alanmzla hibir ilgisi yoktur.!" Ayn biimde doal olarak. Kapital hi de, toplumun niteli i zerine nsel (a priori) tartmalarn ksrln kavrayamayan ve bu yntemler sorununun aratrlmasna ve akla kavutu rulmasna katkda bulunacak yerde, yalnzca, "toplum" kavram na, ya ngiliz esnafnn burjuva dncelerini ya da bir Rus de mokratnn kk-burjuva sosyalist ideallerini kurnaz bir biim de sokmaya yaradn bunun tesinde hibir eye yaramad n kavrayamayan bir metafiziki Sosyologun ura alanla rna cevap veren bir eser deildir. Bu nedenle, olsa olsa ierisin de yaladklar dnemin toplumsal dnceleriyle ilikilerinin bir belirtisi olan, bir insann bir ka tane ama gerek (ve "insan do asyla uyum ierisinde" olan deil) toplumsal ilikiyi kavra may birazck bilen, ama gelitiremeyen btn tarih felsefesi te orileri sabun kp gibi oluurlar ve snp giderler. Bu bakm dan, Marx'n atm olduu dev bir adm, genelde toplum ve iler leme konusundaki tartmalar bir yana brakmas, belli bir top lumun kapitalist toplum ve onun gelimesi belli bir geli menin bilimsel olarak tahlilirli yapm olmasdr. Bay Mihai lovski, onu, sondan deil batan balamakla, nihai sonularla

26

Halkn Dostlan Kimlerdir?

deil olgularn tahliliyle, bu toplumsal ilikilerin genel olarak nitelikleri konusunda genel teorilerle deil ve zel, tarihsel ola rak belirli, toplumsal ilikilerin bir incelemesiyle balam ol makla sulamaktadr! ve yle sormaktadr: "yleyse o uygun olan eser nerede?" Demek yle sivri zekl sbjektif Sosyolog!! Bizim sbjektif filozofumuz, materyalizmin doruluunun nerede, hangi eserde ispatland konusunda yalnzca bir akn lkla yetinmi olsayd, iler bu kadar canskc olmayacakt. Fa kat materyalist tarih anlaynn ispatlanmasn bir yana braka lm, aklamasn bile hibir yerde bulamam olmasna karn (ya da belki gerekten bulamad iin), bu retiye, imdiye kadar ileri srmedii iddialar getirmektedir. Blos'tan, Marx'n btnyle yeni bir tarih anlay iln ettii anlamnda bir ksm aktaryor ve hemen bu teorinin "insanla kendi gemiini ak lam" olmak, "insanln btn [ tpk byle!!? ] gemiini) aklam olmak vb. iddiasnda bulunduunu bildiriyor. Ama btn bunlar son derece yanltr! Sz konusu teori, yalnzca ka pitalist toplumsal rgtlenmeyi aklamak bakasn deil iddiasndadr. Materyalizmin bir toplumsal biimleniin tahlili ne ve aklanmasna uygulanmas, bu kadar parlak sonular ge tirdiyse, tarihteki materyalizmin daha imdiden, yalnz bir var saym olmaktan km olmas ve bilimsel olarak denenmi bir teori durumuna gelmesi son derece doaldr. Byle bir ynte min gerekliliinin, bunlar zel olgusal aratrmalara ve ayrntl tahlillere konu edilmemi olmalarna karn, teki toplumsal bi imlere kadar yaylmas tpk pek ok sayda olgularla ilgili olarak ispatlanm olan dnmclk dncesinin, baz hay van ve bitki trleri iin dnm olgusunu kesin olarak sapta mak henz olanakl olmamsa da, btn biyoloji alanna yayl m olmas gibi son derece doaldr. Nasl ki, dnmclk, trlerin, hi de "btn" oluum tarihini aklamak iddiasnda de

Birinci Ksm.

27

il de, tersine, yalnzca bu aklamann yntemlerini bilimsel bir temele oturtmak iddiasndaysa, tarihteki materyalizm de, hibir zaman hereyi aklamak iddiasnda bulunmam, ancak tarihi aklamann, Marx'm deyimiyle (Kapital), "tek bilimsel" ynte mini ispatlamak iddiasnda bulunmutur.[9 1 Buna gre, nce, ta rihteki materyalizme, "hereyi aklama", "btn tarihsel kilitle re anahtar" bulmak gibi sama iddialarn (kukusuz, Marx, Mihailovski'nin yazlar konusundaki "Mektup "unda1 1 0 1 bu iddialan derhal ve son derece sert bir dille rtmtr) ileri srerek, Marx' yanl tamtrken, arkasndan da bizzat kendisinin uydur duu bu iddialar karsnda yzn buruturan ve son olarak Engels'in materyalistlerin anlad bir biimde, politik ekono minin "yaratlmasnn hl zorunlu olduu" ve "bugne kadar sahip olduumuz ekonomi biliminin hemen hemen btnyle" kapitalist toplumun111] tarihi tarafndan "snrlandnld" konu sundaki grlerini doru bir biimde aktararak doru bir biimde, nk bu durumuyla bir yorum deil, bir aktarma ya plmtr "bu szlerin ekonomik materyalizmin etki alann nemli lde snrlad" sonucuna varan, Bay Mihailovskinin kulland yntemlerin 11e lde ustaca, gvenilir ve uygun ol duu deerlendirilebilir. Bu gibi hilelerin farkedilmeden kalaca na gvenmesi iin insaun, ne kadar aptal, ya da ne kadar ki birli olmas gerekir! nce Mars' yanl tantyor, arkasndan da kendi uydurduu bir sr yalana kalann atyor, sonra da be lirli dnceleri doru olarak aktanyor. imdi de, bunlarn, eko nomik materyalizmin etki alanm daralttn ileri srmek sayg szlnda bulunuyor!. Bay Mihailovski'nin bu oyununun tr ve nitelii u aa daki rnekten anlalabilir: "Marx bunlann doruluunu" ya ni ekonomik materyalizm teorisinin temellerinin doruluunu "hibir yerde kantlamyor" diyor Bay Mihailovski. Geri

28

Halkn Dostlar Kim lerdir?

"Marx, Engels'le birlikte bir felsefe tarihi ve bir tarih felsefesiy le ilgili eser yazmay tasarlamlardr ve hatta (1845-1846'da) bir tane yazdklar dorudur. Ama bu hibir zaman yaynlanma mtr.1 1 21 Engels yle diyor: "(Bu eserin) bitirilmi blm, yalnzca, o dnemde ekonomi tarihi konusundaki bilgimizin he nz ne kadar eksik olduunu ispatlayan materyalist tarih gr nn bir aklamasndan ibarettir." Bay Mihailovski u sonuca varyor, "yleyse, bilimsel sosyalizmin ve ekonomik materya lizmin temel ilkeleri bulunmu ve sonra da, yazarlardan birinin kabul ettii gjbi, byle bir alma iin gereken bilgilerin henz pek azna sahip olduklar bir zamanda Manifesto'a aklan mtr." Ne kadar da sevimli bir eletiri biimi deil ini? Engels, ekonomi "tarihi" konusundaki bilgilerinin yetersiz olduunu ve bu nedenle felsefe tarihi konusundaki "genel" nitelikteki al malarn yaynlamadklarn sylyor. Bay Mihailovski, onlarn bilgilerinin, "bilimsel sosyalizmin temel ilkelerinin", yani, Manifesto'da zaten verilmi olan, burjuva dzeninin bilimsel ele tirisinin yaplmas gibi "bir alma iin" yeterli olmad anla mna gelecek ekilde bunu tahrif ediyor. u iki eyden biri: Ya Bay Mihailovski, btn tarih felsefesini kavramak abasyla, burjuva dzenini bilimsel olarak otaya koyma abas arasndaki fark kavrayamyor, ya da Mars ve Engels'in, politik ekonomi nin bir eletirisi iin yeterli bilgiye sahip olmadklarn sanyor. Byle bir durumda, Bay Mihailovskinin, bu yetersizlik konu sundaki grlerinden, dzeltme ve katklarndan, bizi haberdar etmemesi pek zalimce bir itir. Marx'la Engels'in. felsefe tarihi konusundaki eserlerini yaynlamama ve btn abalarn belli bir toplumsal rgtlenmenin bilimsel tahlili konusunda youn latrma kararlar, son derece ileri dzeydeki bir bilimsel drst l gsterir. Marxla Engels'in, bizzat kendilerinin de, bu konu

Birinci Kyn

yu ileyebilecek yeterli bilgiye sahip olmadklarm kabul etme lerine karn, Bay Mihailovski'nin, bu grlerini aklamalar konusunda kk bir eklemesiyle, bunu arptma karar, ne akl ne de ahlk anlayyla badaan bir tartma yntemini gsterir. Aln bir rnek daha: Marxn alter ego ' su (ikinci kiilii, en yakn dostu N.) Engels, ekonomik materyalizmin bir ta rih teorisi olduunu ispatlamak iin daha fazla uramtr" di yor Bay Mihailovski, "Morgan'n almalarnn Inda (im Anschluss*. Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni gibi, zel tarihsel bir eser yazmtr. "Bu 'Anschluss' gerekten dikka te deerdir. Amerikal Morgan'n kitab Marx ile Engels'in eko nomik materyalizmin ilkelerini aklamalarndan yllar sonra ve retiden btnyle bamsz olarak yaynland. Daha sonra, Bay Mihailovski, "ekonomik materyalistler" bu kitaba "katld lar" diye iddia ediyor; stelik tarih-ncesi devirlerde snf mca delesi olmadndan, maddi deerlerin retimine ek olarak, emek retkenliini pek gelimedii ilkel dnemde balca rol oynayan, insann bizzat kendi retiminin, yani dourmann be lirleyici bir etken olduunu aklayarak materyalist tarih gr formlne bir "dzeltme" getirdiler. "Morgan'n byk deeri", diyor Engels, " en eski Yunan, Roma ve Germen tarihinin o zamana kadar zme kavuturu lamam balca sorunlarnn anahtarn, Kuzey Amerika yerli lerinin kanda gruplar ierisinde bulmu olmasnda yatar-"ln | Bay Mihailovski, bu konuda yle diyor: "Bylece, 1840'larn sonunda btnyle yeni, materyalist ve gerekten bilimsel bir tarih gr bulunmu ve iln edilmitir. Bu gr, Darwin teorisinin ada doalbilimleri iin yaptm, tarih bilimi iin
*

Im A nschluss. M etin'de A lm anca olan bu terim , "balant, iliki" anlam na gelir. N.

30

Halkn Dostlar Kimlerdir?

yapmtr". Fakat bu gr' Bay Mihailovski bir defa tekrarl yor hibir zaman bilimsel olarak ispati anmamtr. "Y alnzca olgularla ilgili zengin ve eitli malzemeler alannda hibir za man denenmemi olmakla kalmam" (Kapital "ura alanlar mza uygun" bir eser "deildir": Yalnzca olgular ve titizce aratrmalar iermektedir!), "teki tarih felsefesi sistemlerinin en azndan bir eletirisini ve reddini yeterince amalamamtr bile. Engels'in kitab H errn E . D hring's Umwaelzung der Wissenschaft* "Ancak rastgele yaplan nkteli giriimleri" ierir ve bu nedenle Bay Mihailovski. b "nkteli giriimlerin" "topyalarla ie balayan" toplumbilimlerinin boluunu son de rece nkteli bir biimde ortaya koymalar gereine karn ve bu eserin, siyasal ve hukuksal sistemlerin, ekonomik sistemleri' belirlediini ve savunan ve Ruskoye Bogatstvo'da yazan baylar tarafndan o kadar istekle propagandas yaplan "Zor Teorisi"niri ayrntl bir eletirisini kapsamas gereine karn, bu eserde ele alnan bir sr hayati sorunu bir kenara atmay olanakl say maktadr. Hi kukusuz, bir eser konusunda birka anlamsz sz etmek, o eserde materyalist bir biimde zm getirilen sorun lardan bir tanesini bile ciddi olarak incelemekten ok daha ko laydr deil mi? Ayrca, bunun hi bir tehlikesi yoktur, nk sansr, belki de hibir zaman bu kitabn bir evirisine izin ver meyecek ve Bay Mihailovski de, sbjektif felsefesi iin hi kay g duymadan buna nkteli bir kitap adn verecektir. ok daha karakteristik ve retici olan bir ey de, Marx'n Kapitali konusunda, (dncelerini gizlesin, ya da zihinsel bolua bir dnce biimi versin diye insana bir dil verilmitir, szne mek olarak) Bay Mihailovski'nin yorumlandr: "Kapi tal'de parlak tarih sayfalan vardr, ama (u nl "ama"! Bu sradan bir "ama" deil, Rusa'ya evrilince, "boynuz kula
*

B ay E u g e n D h rin g, Bilim i Altst E d iy o r (Anti-D hring)

N.

Birinci Ksm

31

geer" anlamna gelen u nl "Mais"* gibi bir ("ama") "ama tam da bu kitabn amac nedeniyle, bu sayfalar ancak belli bir tarihsel dneme ayrlm bulunmakta ve ekonomik materyaliz min temel tezlerini dorulamaktan ok, yalnzca, belirli bir ta rihsel olgular grubunun ekonomik ynne yle bir deinmekte dir." Bir baka dey ile. srf kapitalist toplumun incelenmesini konu edinen Kapital, bize bu toplumun ve onun st yaplar nn materyalist bir tahlilini sunuyor,"am a" Bay Mihailovski bu tahlili grmemezlikten gelmeyi tercih ediyor. Gnnyor mu sunuz, Kapital "yalnzca bir" dnemi ele almakta, oysa Bay Mihailovski btn dnemleri ele almay, hem de bu dnemlerin hibirinden zel olarak sz etmeyecek bir biimde ele almay amalamaktadr. Hi kukusuz bu amaca ulamann yani bun lardan hibirini zel olarak ele almadan btn dnemleri ele al mann tek bir yolu vardr, o da "parlak", bo ve basmakalp szler etmektir. Sorunlar lafazanlkla geitirmek sanatnda, hi kimse Bay Mihailovski'yle boy lemez. Marx'n incelemele rini (ayr ayr) ele almaya demez grnyor, nk o, Marx "ekonomik materyalizmin temel ilkelerini donlamaktan ok, ancak belli bir tarihsel olgular gurubunun ekonomik ynn ele almaktadr!" diyor. Ne derin dnce! "spatlamyor, "ancak ele alyor"! Herhangi bir sorunu laf kalabalyla rtbas etmek gerekten de ne kadar basit bir i! rnein, Marx, medeni eit lik, zgr szleme ve hukuk devletinin buna benzer ilkelerinin, meta reticileri arasndaki ilikiler temeline nasl dayandm tekrar tekrar ortaya koyuyorsa, bu ne anlama gelir? Bylece ma teryalizmi dorulamakta mdr? Yoksa "yle bir" deinmekte midir? Dnrmz kendine zg alak gnlll ile soru nun zn cevaplamaktan kanyor, parlak konumak ve hibir ey sylememek konusundaki "nkteli geriimler"inden doru dan doruya sonular karyor.
*

M etinde F ra n szca N .

32

Halkn Dostlar Kim lerdir?

Sonucu yle aklyor: "Dnya tarihini akla kavutur mak iddiasnda olan bu teoinin ilnndan 40 yl sonra, eski Yu nan, Roma ve Germen tarihinin henz onun iir zme kavu turulamam sorunlar olmasna amamak gerekir, bu sorunla rn anahtar, birincisi, ekonomik materyalizm teorisiyle kesin olarak hibir ilikisi olmayan ve bu konuda hibir ey bilmeyen bir adam tarafndan, kincisi de ekonomik olmayan bir etkenin araclyla salanmtr. Engels'in, ekonomik materyalizmin te mel formlyle en azndan bir szck balantsn korumak iin yapt bizzat insann kendisinin retimi', yani dourma teri miyle olduka elendirici bir izlenim yaratlmtr. Ancak, En- , gels, alar boyunca insanln hayatnn bu formle uygun ola rak biimlenmediini de kabul etmek zorunda kalmtr." Bay Mihailovski, sizin tartma ynteminiz gerekten de "alacak birey"! Teoriye yre tarihin "aydnlatlmas" iin insan, temel leri ideolojik deil, fakat maddi toplumsal ilikilerde aramaly d. Olgusal malzemenin olmay, bu yntemin eski Avrupa tari hindeki ok nemli baz olgularn rnein kabile rgtlenme sinin | 14i tahliline uygulanmasn olanaksz kln, bylece bunlar bir bilimece olarak kalmlardr.* Fakat daha sonra, Morgan'n Amerika'da derledii zengin malzeme, kabile rgtlen mesinin niteliini tahlil etmesini olanakl klm ve o bunu ak lamasnn ideolojik (rnein, hukuksal ya da dinsel) deil, mad di ilikiler arasnda aranmas gerektii sonucuna varmtr. Bu gerein, matery alist yntemin parlak bir biimde ispatlanma sndan baka birey olmad aktr. Birincisi, Bay Mihailovski, son derece g tarihsel bilmecelerin anahtar ekonomik mater*

B u ra d a da B ay M ihailovski kalarn alm ak iin frsa t karm yor. Eski ta rih, b ir b ilm ece ola ra k ortada d ururken, bilim sel tarih g r y le n e anlatm ak istiyorsunuz diyor. Bay M ihailovski; h erh a n g i b ir d ers kitabn elinize aln, orada g recek sin iz ki, kabile rgtlenm esi so ru n u en g sorunlardan b irid ir ve akla kavuturulm as iin b ir yn teorinin dom asna n ed en olmutur.

Birinci Ksm

33

yalizm teorisiyle "kesin olarak hibir ilikisi bulunmayan" bir adam tarafndan bulundu diye, bu retiyi sulad zaman, ki ilerin, onlarn yararna olan eylerle onlarn en ok zararna olan eyler arasnda nasl da bir ayrm yapamadklarna insan ancak ap kalyor. kincisi. filozofumuzun kansna gre dourmak ekonomik bir faktr deildir. Marx'la Engelsin eser lerinin neresinde bilhassa ekonomik materyalizmden sz ettikle rine rastladnz? Onlar dnya grlerini ortaya koyduklarnda buna yalnzca materyalizm adn verdiler. Temel dnceleri (rnein yukarda Marxtan aktarlan ksmda ok kesin olarak aklanmtr) toplumsal ilikilerin maddi ve ideolojik olank blnm olduklaryd. kinciler, [ideolojik olanlar N.| yal nzca, insann varln srdrme urasnn biimi (sonucu) olarak insan iradesi ve bilincinden bamszca biimlenen birin cilerin [maddi olanlarn N.J st yapsn olutururlar. Siyasal ve hukuksal biimlerin aklanmas Marx, aktarlan ksmda byle diyor "hayatn maddi koullar"nda aranmaldr. Bay Mihailovski herhalde dourma ilikilerinin ideolojik olduunu dnmyordun Bay Mihailovskinin bu konudaki aklamas ylesine karakteristiktir ki, zerinde durulmas gerekir. yle diyor: "Dourma sorunu konusunda ne kadar ustalk gsteril sek gsterelim ve bununla ekonomik materyalizm arasnda en azn dan bir szck balants kurmaya ne kadar alrsak alalm, bu toplumsal hayatn karmak olgular anda, ekonomik ol gularla birlikte teki olgularla ne kadar i ie gemi olurlar sa olsunlar, kendi fizyolojik ve ruhsal kkleri vardr." (Emzikte ki bebeklere, dourmann fizyolojik kkleri olduunu mu anlat yorsunuz Bay Mihailovski!? Kimi aldattnz sanyorsunuz?) "Ve bu, bize, ekonomik materyalizmin teorisyenlerinin yalnzca tarihle deil, ayrca psikolojiyle de hesaplamadklarn hatrlat maktadr. Klan ilikilerinin uygar lkelerin tarihinde nemlerini yitirdiklerine hi kuku yoktur, ama dorudan doruya cinsel

34

Halkn Dostlar Kimlerdir?

bati nla aile balar iin ayn kesinlikle bunu ileri srmek ok zordur. Bunlar, hi kukusuz genel olarak hayatn giderek artan karmaklnn basks altnda nemli deiimlere uramlar dr ama, yalnzca hukuksal deil, ekonomik ilikilerin bizzat kendilerinin de, cinsel ve ailev ilikiler zerinde bir st yap oluturduklar belli bir diyalektik ustalkla ortaya konabilir. Bu konu zerinde durmayacaz. Fakat gene de en azndan miras kurumuna iaret edeceiz." Filozofumuz ssl ve bo lafazanlklar alann* brakmay ve olgulan, gereklenebilen ve sonunda sorununun z konu sunda "insanlarn aldatlmasn" daha da kolaylatran belli ol gulara yaklamay baarmtr. yleyse, Marx. eletirmenimizin, miras kurumunun cingel ilikilerle aile ilikilerinin bir st yaps olduunu nasl ispatladn grelim. Bay Mihailovski unu ileri sryor: "Mirasla aktarlan ey, ekonomik retimin rnleridir." ("Ekonomik retimin rnleri!! Bu ne kltr! Ne ssl sz! Ne kadar ince bir dil!!) "Ve miras kurumunun bizzat kendisi belirli lde, ekonomik rekabet olgusuyla belirlenmitir. Fakat birin cisi, maddi olmayan deerler de, ocuklarn, babalarnn hu yunda yetitirilmesi kaygsnn yanstt gibi mirasla aktar lr". yleyse, ocuklarn yetitirilmesi de miras kurumunun bir parasdr! rnein, Rus Medeni yasasnda, "ana-babalar, evde onlar (yani ocuklarn) eiterek, ahlklarn oluturmaya ve hkmetin amacna yardmc olmaya almaldrlar" diyen bir madde var. Bizim filozofumuzun miras kurumu dedii bu mu
*

F a k a t g erek ten d e, eitli tarihsel so ru n la r konusunda, m ateryalistlerin yapt saysz materyalist aklam alardan b ir tekini bile incelem ek iin hi bir a ba harcam adan, m ateryalistleri tarihle hesaplam am olmakla su la dklar, ya da bunu ispatlayabiliriz ama, bu skntya girm ey eceiz, biim in de szler ettikleri bu yntem e baka ne d en eb ilir?

Birinci Ksm

35

dur? "Ve kincisi, yalnz ekonomik alanla kendimizi smrlasak bile, nasl miras kurumu, mirasla aktarlan retim rnleri olmadan kavranamyorsa, ayn biimde "dourma"nn rnleri olmadan, dorudan doruya bunlara bal olan bu karmak ve youn psikoloji olmadan da kavranamaz." (Dile dikkat edin: Karmak ruhsal bir durum, dourmann rnlerine "baldr"! Gerekten ne kadar nefis!). te bylece miras kurumu, aile ve cinsel ilikilerin styapsn oluturuyor, nk miras, dourma olmadan dnlemez! Ama bu gerekten de Amerika'nn kefi dir! imdiye kadar, beslenme zorunluluu, mlkiyet kurumunu ne kadar az aklayabiliyorsa, dourma da, miras kurumunu o kadar az aklayabilir diye dnlyordu. imdiye kadar her 1 5 1 gelitii dnemde, top kes, rnein Rusya'da f i e f sisteminin1 rak, mirasla devredilemiyorduysa (nk ancak koula bal mlkiyet saylyordu) bunun aklamas, o dnemin toplumsal rgtlenmesinin zelliklerinde aranmaldr sanyordu. Anlalan Bay Mihailovski. o dnemin f i e f sahibinin dourma rnlerine bal olan ruhsal durumunun yeterince karmak olmamasyla, sorunun aklanabilecei kansndadr. "Halkn Dostu"nun zerini biraz kazyn bilinen bir sz yorumluyorsak byle diyebiliriz altndan bir burjuvann kt n greceksiniz. Gerekten de Bay Mihailovskinin miras kurumuyla ocuklarn eitiminin ve dourmann psikolojisinin ilikisi konusundaki dncelerine miras kurumunun da ocuk larn yetitirilmesi kadar ebedi, hayati ve kutsal olmasndan ba ka hangi anlam verebiliriz? Geri, Bay Mihailovski. "miras ku rumu belli bir dereceye kadar ekonomik ekabet olgusuyla belir lenir" diye aklamada bulunarak, kendisine bir kaamak yol b rakmaya almaktadr, fakat bu, soruya ak bir cevap vermek

36

Halkn Dostlar Kimlerdir?

ten kanmaktan, hatta bouna kanmaktan baka bir ey deil dir. Mirasn, tam olarak hangi "belli lde" rekabet temeline dayand konusunda bize tek bir sz etmezken, rekabet ve mi ras kurumu arasndaki hu ilikiye znde neyin yol atn da kesin olarak aklamamken, biz bu sz nasl dikkate alabili riz? Gerekte miras kurumu, zel mlkiyetin varln kabul eder ve bu da yalnzca mbadelenin ortaya kmasyla doar. Temeli, zaten balam olan toplumsal emein uzmanlamasn da ve rnlerin pazarda yabanclam olmasndadr. rnein, Amerika'da ilkel yerli topluluun btn yeleri ihtiya duyduk lar btn maddeleri ortaklaa rettikleri srece, zel mlkiyet olanakszd. Fakat i blm topluluk ierisinde yaygnlamaya, topluluun yeleri, kii olarak herhangi bir maddenin retimiyle uramaya ve onu pazarda satmaya baladklar zaman, meta reticilerinin maddi olarak byle ayrl, zel mlkiyet kurumunda ifadesini buldu. Gerek zel mlkiyet olsun, gerekse mi ras olsun, ayr, kk (tek eli) ailelerin daha o dnemde ortaya kt ve mbadelenin gelimeye balad toplumsal bir d zenle ilgili kategorilerdir. Bay Mihailovski'nin rnei, ispatla mak istedii eyin btnyle tersini ispatlyor. Bay Mihailovski olgulara baka bir atfta daha bulunuyor bu da kendine zg bir incidir! materyalizmi dzeltmeye yle devam ediyor: "Klan ilikilerine gelince, bu ilikiler re tim biimlerinin etkisi altnda (bu da bir kaamaktr, ama daha aktr. Hangi retim biimleri acaba? Bo bir laf!) uygar halk larn tarihinden gerekten de ksmen silinmilerdir, fakat bunlar kendi devamlar ve genelletirilmeleri iinde ulusal balarda erimilerdir". Bylece ulusal balar klan balannn bir devam ve genelletirilmesi oluyor! yle anlalyor ki, Bay Mihailovs ki, toplum tarihiyle ilgili grlerini, okuldaki ocuklara reti

Birinci Ksm

37

len masallardan almaktadr. Toplum tarihi bu beylik s/lere gre eyledir: nce her toplumun hcresi olan aile olumutu*, daha sonra aile, bir airet durumuna ve airet ile devlet durumuna gelmiti. Bay Mihailovski ciddi bir biimde bu ocuka samalar tekrarlyorsa herey bir yana , bu, yalnz ca, Bay Mihailovski'nin tarihin gelimesi hakknda, Rus tarihi sz konusu olsa bile en ufak bir fikri olmadn gsterir. Eski Rus klan hayatndan sz edilebiliyorsa da, hi kuku yok ki, Or ta a'da Moskova arlar devleti dneminde, bu klan balan artk yoktu, yani devlet, hi de klana bal olmayan blgesel bir liklere dayanyordu: Toprak aalar ve manastrlar, eitli blge lerden kyller edindiler ve bylece oluan topluluklar salt bl gesel birliklerdi. Fakat o dnemde szcn gerek anlamyla, ulusal ilikilerden hemen hemen hi sz edilemezdi: Devlet da ha nceki zerkliin canl izlerini, ynetim zelliklerini, bazen de kendi birliklerini (yerli Boyarlar savaa kendi blklerinin banda gidiyorlard) kendi gmrk snrlarn vb. koruyan ayr "topraklar'a, hatta bazen prensliklere blnmt. Ancak Rusya tarihinin ada dnemi (aa yukan 17. yy'danbu yana) bu tip blgelerin, topraklarn ve prensliklerin gerekten btnyle kaynamasyla nitelendirilebilir. ok saygdeer Bay Mihai lovski; bu kaynama, ne klan balaryla, ne de onlarn devam ve genellemesiyle salanmtr: Blgeler arasndaki mbadele lerin artmas metalann adm adm gittike byyen dolam ve kk apl blgesel pazarlarn, btn Rusya'nn tek bir pazar durumunda merkezilemesiyle salanmtr. Bu srecin efendi leri ve yneticileri tccar-kapitalistler olduundan, bu ulusal ilikilerin yaratlmas, burjuva ilikilerinin yaran masndan ba
*

B u tam da b ir burjuva d n cesid ir: Ayr kk a ileler, ilk kez burjuva d zen d e hakin: du ru m a g e ld ile t, tarih -ncesi a d a bunlar kesinlikle yoktu. G nm zdeki dzenin zelliklerini b.n a la ra ve halklara uygulam ak burjuvalarn en tipik zelliidir.

38

Halkn Dostlar Kimlerdir?

ka birey deildir. Bay Mihailovski olgulara yapt her iki atf la da. kendi kendisini yere batrm ve bize burjuva bayal rneklerinden baka hibir ey vermemitir: Bayalktr; n k miras kurumunu. dourma ve onun psikolojisiyle; milliyeti de klan balaryla aklamtr. Burjuvalktr; iink tarihsel olarak belirlenmi bir toplumsal biimlenmenin (mbadele te meline dayanan) kategorilerini ve st yaplann ocuklarn ye titirilmesi, "dorudan doruya" cinsel balar gibi genel ve ebed kategoriler olarak almtr. Burada son derece karakteristik olan ey, sbjektif filozofu muzun lafazanlklardan somut gereklere gemeye alr al maz, hemen bir pislik ukurunda soluu almasdr. yle anla lyor ki, pek de temiz oknayan bu durumda kendini son derece rahat hissetmektedir: Oraya rahata otunnu, kendisine eki-d zen vermekte ve btn evresine pis amur atmaktadr. rne in: Tarihin, bir snf mcadelesi olaylar dizisi olduu tezini rtmek istemekte ve bylece bir derinlik kuruntusuyla bu tezi "ar" olarak nitelemektedir. yle diyor: "Marx tarafndan ku rulan ve snf mcadelesini yrtmek iin rgtlendirilen Ulus lararas i Birlii1 1 '1 , Fransz ve Alman iilerinin, birbirlerinin boazlarn kesmelerim, birbirlerini soymalarn engelleyeme di." Onun ileri srdne gre, bu, materyalizmin "ulusal gurur ve ulusal kin eytanyla" hesaplamam olduunu ispatlamakta dr. Byle bir iddia, eletirmeni, ticaret ve sanayi burjuvazisinin gerek karlarnn bu kinin balca temelini oluturduunu, ba msz bir etken olarak ulusal duygudan sz etmenin, ancak so runun zn ozard etmek olduunu anlamay kesin olarak ba aramadm ortaya karmaktadr. Bu arada filozofumuzun ne kadar derin bir milliyetilik grne sahip olduunu zaten daha nce grmtk. Bay Mihailovski, Enternasyonalden ancak Burenin'in1 1 7 1 alayl tavryla szeder: "Marx, gerekten de paralan

Birinci Ksm

39

m, ama yeniden dirilecek olan Uluslararas i Birlii'nin ba yd." Hi kukusuz uluslararas dayanmann nec plus ultra' s* i politika tarihisinin Ruskoye Bogatstvo'mn 2. say snda dar kafal bir bayalkla ayrntl olarak aklad, "adil" bir mbadele sisteminde grlrse ve gerek adil olsun gerek ol masn mbadelenin burjuvazinin hakimiyetini ngrd ve kapsad uluslararas atmalarn sona ermesinin, mbadele te meline dayanan ekonomik rgtlenme yklmadka olanaksz olduu kavranamazsa, o zaman, Enternasyonalden alayc bir ta vrla szetmekten baka bir ey yaplmayaca anlalabilir bir eydir. O zaman Bay Mihailovskinin ulusal kinle mcadele et mekte, her ayn lkedeki ezen snfa kar bir mcadele iin, ezi len snf rgtlemek ve birletirmekten, byle ulusal ii snf rgtlerini, uluslararas sermayeye kar savamak iin tek bir uluslararas ii snf ordusunda birletinekten baka bir yol olmad yaln gereini kavrayamad anlalabilir. Enternas yonalin, iilerin birbirlerinin grtlaklarna sarlmasn engelle medii szne gelince, Bay Mihailovski'ye, rgtlenmi prole taryann sava yrten egemen snflar karsndaki gerek tav rn ortaya koyan Komn olaylarn hatrlatmak yeterli olacaktr. Bay Mihailovski'nin btn bu tartmasnda, zellikle en i ren olan ey, kulland yntemlerdir. Enternasyonalin takti inden memnun deilse, onun adna Avrupa iilerinin rgt lendikleri grlerini paylamyorsa, hi olmazsa bunlar doru dan doruya ve itenlikle eletirmeli, daha doru bir taktiin ve daha doru grlerin hangi grler olaca konusundaki kendi grlerini aklamaldr. Oysa bu konuda kesin ve ak olarak hibir itiraz yaplmamtr ve rastladmz tek ey, ssl lafa zanlklar kargaas ierisinde uraya buraya serpitirdii anlam

iyi anlam da b ir niteliin ya da b ir durum un en son dzeyi N

40

Halkn Dostlan Kimlerdir?

sz alaylardr. zellikle Enternasyonalin grleri ve taktiinin savunulmasna, Rusya'da yasalarca izin verilmedii gznnde tutulursa, buna pislikten baka hangi ad verilebilir? Bay Mihailovski'nin, Rus Marksistleriyle tartrken kulland yntemler de tpk byledi: Dorudan doruya ve kesin bir eletiriden ge irmek zere onlarn tezlerinden herhangi birini drste ve doru bir biimde formle etmek skntsna katlanmadan kula na alnan marksist tartma paralarna sarlmay ve bunlar taihrif eneyi tercil etmektedir. Siz karar verin: "Marx, tarihsel zorunluluk ve toplumsal olgular yasasna uygunluk dncesini kefedenin kendisi olduunu dnecek kadar ok akll ve ok bilgiliydi... (Marksist merdivenin) en alt basamaklar* bunu (ta rihsel zorunluluk grnn Marx tarafndan bulunan ya da ke fedilen yeni bir ey olmadnn daha nce ortaya karlm bir gerek olduunu) bilmiyorlar, ya da hi olmazsa, bu gerein ortaya karlmas iin yzyllarca harcanm olan zihinsel aba ve enerji konusunda ancak belirli-belirsiz bir gre sahip bulu nuyorlar". Hi kukusuz byle szler, marksizmi ilk defa duyan insan lar zerinde etki brakabilir ve bunlarla eletirmen de amacna, yani arptmak, hakaret etmek ve "yenmek" (Ruskoye Bogats tvo yazarlarnn Bay Mihailovski'nin yazlar konusunda kul landklar szck) amacna kolayca ulaabilir. Marx konusunda birazck bilgisi olan herhangi bir kimse, byle yntemlerin sah
*

B u anlam sz terim le ilgili olarak Bay M ihailovski'nin (eletirm enim izin tez lerin d en h i birini d o ru d a n do ru y a ve a k ak eletirem ey ecei k adar zeki ve bilgili olan) M anc'a zel b ir y e r ayrdn; daha sonra E n g e ls i koy d u u nu (" P ek de yaratc olmayan b ir zek"), so n ra Kautsky ve teki M arksisler gibi az ok bam sz kiileri koyduunu belirtelim . B yle bir snflan drm a, ciddi b ir d e e r tayabilir m i? E letirm en M arx' halkn dzeyine in d irg e y e n le rd e n m em n u n d eilse, bunlar M a rx a dayanarak dzeltm esine kim e n g e l oluyor k i? K en d isi byle b ir ey yapm yor, yle anlalyor ki, nktedan olm ak istemi, am a nktesi baarsz kalmtr.

Birinci Ksm

41

telii ve yalancln hemen kavrayacaktr. M arala ayn gr paylalmayabilir. Ama Marx'n daha nceki sosyalistlere gre, yeni bir ey getiren grlerini son derece aklkla formle et tii inkr edilemez. Bu yeni ey uydu: Daha nceki sosyalistler grlerini ortaya koymak iin, var olan dzende ynlarn ezil diini. her insann kendi rettiini kendisinin alaca bir siste min stnln gstermek, bu ideal sistemin, "insan doa sn la aklc ve ahlaksal bir hayat kavramyla vb. uyu ululuk ierisinde bulunduunu ortaya koymak yeterlidir sanyorlard. Max. byle bir sosyalizmle yetinmenin olanaksz olduunu grd. Var olan dzeni belirlemek, onu eletirmek ve mahkm etmekle kendisini snrlamad, gerek Avrupa, gerekse Avrupa dndaki eitli lkelerde farkllklar gsteren bu dzeni ortak bir temele ileyi ve gelime yasalarm nesnel bir tahlilden geirmi olduu kapitalist toplumsal biimlenmeye indirgeye rek, byle bir toplumun bilimsel bir tanmn verdi- (bu dzen deki smrnn zorunluluunu gsterdi). Ayn biimde, topyac sosyalistlerin ve bu sosyalistlerin baarsz taklitileri sbjektif toplumbilimcilerin iddia ettikleri gibi, yalnzca sosya list sistemin insan doasyla uyum ierisinde bulunduunu ileri srmekle de yetinmedi. Kapitalist dzenin ayn nesnel tahliliy le bunun sosyalist bir dzene dnmesinin zorunluluunu is patlad. (Bunu eksiksiz olarak nasl ispatlad ve Bay Mihailovski'pin buna nasl kar kt, tekrar zerinde durmak zo runda kalacamz bir konudur). Marksistler arasnda sk sk rastlanlan zorunlulua bavurmann kayna budur. Bay Mihailovskinin soruna getirmi olduu arptma aktr: Teorinin b tn somut ieriim, btn zn gzard etmi ve sorunu, sanki btn teori, bir "zorunluluk" kavramndan ibaretmi gibi ("kar mak ve pratik ilerde yalnzca buna ba vurulamaz"), sanki bu teorinin kant tarihsel zorunluluun byle istemesiymi gibi sunmutur. Baka bir deyile, retinin ierii konusunda hibir

42

Halkn Dostlan Kim lerdir?

ey ileri srmeden, bu retinin yalnzca etiketine yapm, Marx'n retisi durumuna getirmeye aba gsterdii bu "kalp para"ya gene yzn ekitmeye balamtr. Hi kukusuz, onun aklabanlklarn izlemeye almayacaz, iink byle eyleri yeteri kadar anlam bulunuyoruz. Brakn Mihailovski, (Novoye Vrem ya' da1 1 81 Bay Mihailovski'nin srtn sebepsiz yere s vazlamayan) Bay Burenin elensin ve zevk alsn diye zplayp dursun; Marx'a sayglarn sunduktan sonra keyi dnerek ona yle havlasn: "Jtopyac ve idealistlerle olan tartmas, bu du rumuyla" yani tartmann iersindeki iddialar marksistler tara fndan tekrarland zamandaki durumuyla, "tek tarafldr". Byle kar klara, havlamaktan baka bir ad veremeyeceiz, nk Bay Mihailovski, bu tartmaya sout, kesin ve dorulu unun aratrlp incelenmesi olanakl bulunan tek bir itiraz ge tirmiyor. Rus sosyalist sorunlarnn zme kavuturulmasnda, bu tartmay, son derece nemli kabul ettiimizden, bu konuyu tartmaya ne kadar istekli olursak olalm, bu havlamalara hibir cevap veremeyiz ve ancak omuzumuzu silkerek yle diyebili riz:

Kck bir kpek arkasndan havlyorsa filin, Gerekten ok gl olmas gerekir k p e in !^

Bay Mihailovski'nin, bundan sonra tarihsel zorunluluk ko nusunda ileri srd gr de son derece ilgi ekicidir; nk, ksmen de olsa, "nl toplumbilimcimiz"in (Bay Mihailovskinin, "kltrl topulumumuz"un liberal temsilcileri arasndaki Bay V. V. iin kuland sfat) sata karaca gerek ideolojik mallarn ortaya koymaktadr. Bay Mihailovski. "tarihsel zorun luluk gryle kiisel almann nemi arasnda bir kartlk tan" szetrnektedir: Toplumsal adan bir alma ierisinde olan kiiler, kendilerini alyor zannetmekle yanlg iindedir ler, gerekte onlar "almaya aktarlmtr", "tarihsel zorunlulu

Birinci Ksm

43

un her yerde mevcut yasalaryla esrarengiz bir yeraltndan yn lendirilen kuklalardr". Bylece onun iddiasna gre, "ksr" ve "darmadank" olarak niteledii bu dnceden kartlacak so nu ite budur. Her okur. Bay Mihailovski'nin bu samalklar, kuklalar vb. nereden bulduunu bilmeyebilir. Burada sz konu su olan znel filozofumuzun en sevdii oyuncak atlarndan biri, determinizmle ahlak, tarihsel zorunlulukla kiinin nemi arasn daki atma konusundaki grdr. Bu konuda sayfalar dolu su yaz yazm ve bu atmay ahlak ve kiinin rol lehine z mek iin sryle duygusalca ve kk-burjuvaca samalklar yapmtr. Gerekte, burada hibir kartlk yoktur: Determiniz min, o pek holand dar kafal ahlakln ayan kaydraca ndan korkan (hani haksz da deil) Bay Mihailovski bunu uy durmutur. nsan davranlarnn rorunh okluu sonucunu ka ran ve sama zgr irade masaln reddeden determinizm gr , hibir biimde insan akln, insan bilincini, ya da insan davranlannmbir deerlendirmesini otadan kaldrmaz. Tam tersi ne, yalnzca determinist gr, istediiniz hereyi zgr iradeye malermek yerine, kesin ve doru bir deerlendirmeyi olanakl klar. Tpk bunun gibi, tarihsel zorunluluk grii de, tarihte, kiinin roln hi de sarsntya uratmaz. Btn tarih, bireylerin eylemlerinden oluur, bu bireyler hi kukusuz aktif kiilerdir. Bir kiinin toplumsal almas deerlendirildiinde, ortaya kan esas soru udur: Kiinin eylemlerinin baarsn salayan hangi koullardr? Bu eylemlerin bir kar eylemler denizinde kaybolmu, tek bana bir eylem olarak kalmamasnn gvencesi nedir? u soru da, sosyal-demokratlarn ve teki Rus sosyalist lerinin farkl biimlerde cevaplandrdklar bir sorudur: Sosya list bir dzeni kurmaya ynelik eylemlerin ciddi sonular vere bilmesi iin, kitleleri kendisine nasl ekmesi gerekir? Aktr ki, bu soruya verilecek cevap, dorudan doruya ve ivedilikle, insann, Rus gereklii tarafndan ekillendirilen toplumsal g

44

Halkn Dostlar Kimlerdir?

ler gruplamasn ve snf mcadelesini nasl anladna baldr. Burada da Bay Mihailovski sorunu kesin olarak formle etmek ve ona cevap vermek abasn bile gstermeden, yalnzca bu so runun evresinde dolap durmaktadr. Sorunun sosyal-demokasi asndan cevab, bildiimiz gibi Rus ekonomisi sisteminin bir bujuva toplumu oluturduu gr temeline dayanr. Bu burjuva toplum dzeninden tek bir k yolu, zorunlu olarak burjuva dzenin niteliinden kaynakl anan tek bir yol vardr, bu da proletaryann, burjuvaziye kar mcadelesidir. Ciddi bir eletirinin, ya bizim dzenimizin bir burjuva dzeni olduu ko nusundaki grne kar, ya da bu dzenin niteliiyle, gelime yasalarnn kavranmasna kar yneltilmesi gerektii aktr. Oysa Bay Mihailovski, her fikir, eer onun iini atp kabuuyla oynamaya baladnz, bir yumurta gibi ele alrsanz, ok genel bir ereve durumuna gelecektir! Bugnn gerekten ciddi ve son derece nemli sorunlarn ieren bu dtaki kabuk, Bay Mi hailovski'nin en sevdii ksmdr. Bay Mihailovski zellikle vnerek, rnein, ekonomik materyalizmin kahramanlar ve kitleler sorununu bir yana att, ya da buna "yanl k tuttuu" konusu zerinde durmaktadr. Gryorsunuz ki, bugnk Rus gerekliini biimlendiren snflardan hangilerinin mcadele et tii ve bunun temelinin ne olduu sorusu her halde Bay Mihai lovski iin ok genel bir eydir ve onu sessizce geitinnektedir. te yandan, kahramanla kitleler arasnda hangi ilikilerin bulun duu sorusu bu, gerek bir iiler, kyller, fabrikatrler, ya da byk toprak aalar kitlesi olsun, nemli deil onun son derece ilgisini eken bir sorudur. Bu sorular gerekten de ilgin tir, fakat materyalistleri btn abalarm emeki snfn kurtulu unu dorudan doruya ilgilendiren sorunlarn zmne ayr dklar iin knamak dar grl bilim hayranlndan baka birey deildir. Bay Mihailovski, materyalizm eletiri"sini (?) so nulandrrken, gerekleri yanl gstermek iin bir aba daha

Birinci Ksm

45

harcamakta ve bir manevra daha yapmaktadr. Engels'in, Kapi talin resmi iktisatlar tarafndan sessizlikle geitirildii1 2 01 g rnn doruluundan kukulu olduunu (Almanya'da bir ok niversite bulunduu konusunda garip bT gerekeyle hakl gs termeye alt bir dnce!) ortaya koyduktan sonra, yle di yor: "Marx, zel bir okur evresini (iileri) gznne almyor ve bilim adamlarndan da bireyler bekliyordu". Bu, kesin ola rak yanltr. Marx. burjuva bilim adamlarndan ne kadar az bir tarafszlk ve bilimsel eletiri beklenebileceini ok iyi kavra mt. Kapital'in ikinci basksna sonszde, bu konudaki gr lerini son derece ak olarak otaya koymutu. Burada yle di yordu: "Alman ii snfnn geni evrelerinde Das Kapital 'in bu kadar ksa zamanda takdir kazanmas, emeimin en iyi dl olmutur. Ekonomik konularda burjuva grn yanstan... Bay Mayer, Viyanal bir fabrikatr, Fransz-Alman sava sra snda yaynlanan bir brorde, Almanlarn kaltsal bir yetenei olarak kabul edilen son derece ql teorik dnme yetenekle rinin, (Der grosse theoretische Sinn gl bir teorik dnme yetenei N.) Almanya'da kltrl denilen snflar arasnda btnyle ortadan kalkt, oysa tam tersine, ii snf arasnda bu yetenein yepyeni bir canllk kazand grn son derece yerinde olarak ortaya koymutur".1 2 1 1 Manevra bu defa da gene materyalizmle lgilidir ve bt nyle birinci rnee uygundur. "Teori (materyalizm teorisi) hi bir zaman bilimsel bir biimde ispatlanmam ve dorulanma mtr." te tez byle. spat: "Engels'in, Kautsky'nin ve baz teki kimselerin eserlerindeki (Blos'un son derece deerli ese rinde de olduu gibi) tarihsel ierii tek tek iyi sayfalar pekl ekonomik materyalizm etiketini bir yana brakabilirler, nk (bu "nk"ye dikkat edin!) gerekten (tpk byle!) bunlar, bu telde ekonomik nota ar bassa da, toplumsal hayatn btnn

46

Halkn Dostlar Kimlerdir?

gznne almaktadrlar." Sonu...: "Bilimde, ekonomik mater yalizm kendini hakl karmamtr". Bilinen bir oyun! Bir teorinin tutarszln gstermek iin, Bay Mihailovski, nce bu teorinin btn bir toplumsal yaam gznnde tunama gibi sama bir niyeti olduunu ileri sre rek, onu arpnaktadr, oysa durum bunun tam tersidir: Mater yalistler (marksistler) toplumsal hayatn yalnzca ekonomik y nn deil* btn ynlerini tahlil etmenin zorunluluunu ortaya koyan ilk sosyalistlerdi. Daha sonra da "gerekte" materyalistle rin. ekonomiyle btn bir toplumsal yaam "son derece iyi" bir biimde akladklarn ileri sryor (yazar aka yalanlayan bir gerek); ve son olarak materyalizmin "kendi kendini hakl karmad" sonucuna varyor. Oysa Bay Mihailovski, u sizin manevralarnz kendi kendilerini parlak bir ekilde hakl kar mlardr!

B u , K a p ita l'd e ve daha nceki sosyalistlere g re , sosyal-dem okratlarn tak tiklerinde so n d e r e c e ak olarak ifade edilm itir. M a n , so ru n la rn d o ru dan d o ru y a ekonom ik adan snrlandrhnam asn istiyordu. 1 8 4 3 'de ta sa rlanan bir d ergin in 1221 p ro gra m n hazrlarken, M a rx R u ge'y e bir mektu bunda yle yazyordu: "Sosyalist ilkenin tm g e n e yalnzca b ir y n d r... Biz, kendi paym za teki y n e, insann teorik varlna da ayn d e re c e d e nem verm eli ve dolaysyla, dini, bilimi vb. eletiriden geirm eliy iz... Nasl, d in , insann teorik atm alarnn ieriini oluturuyorsa, siyasal D evlet de insann p ra tik tek i atm alarnn ieriin i o luturur. B u n ed en le , siyasal devlet, kendi biim inin snrlar ierisin de, su b sp ecie re i p u b lica e (siyasal a dan) btn toplumsal atm alar, ihtiyalar ve karlar ifade ed er. Bu n ed en le son d e re c e zel b ir siyasal so ru n u rn ein , kast sistemiyle temsili sistem a rasndaki fa rk -eletirid en geirm ek , h i d e h a u teu r d e p rin cip e s (m etinde F ra n sz ca 'd r, "ilkelerin yksekliinden" ev iren ) a alara in m ek anlam na gelm ez, nkii bu so ru n siyasal dilde, insann hakimiyetiyle, zel mlkiyetin hakimiyeti arasndaki fa rk ortaya koyar. B y lece, eletirm e nin yalnzca (kaarlanm bir sosyalistin p e k d e e r verm edii) bu siyasal so ru n la rla ilgilenebilm esi anlam na d eil, ay rca ilgilenm ek zorunda olduu anlam na da gelir,

Birinci Ksm

47

Bay Mihailovski'nin materyalizmi "rtmek iin ileri sr dklerinin hepsi ite budur. Tekrarlyorum, burada hibir eletiri yoktur. Bu, bo ve kibirli bir gevezelikten baka bir ey deildir. Bay Mihailovski'nin retim ilikilerinin, btn tekilerin temeli ni oluturduu konusundaki grne kar hangi itirazlar ileri srdn; Marx'n materyalist yntemi kullanarak gelitirdii toplumsal biimlenme ve bu biimlenmelerin doal tarihsel ge lime sreci kavramnn doruluunu nasl rttn; rne in, szn ettii yazarlarn eitli tarihsel sorunlarla ilgili m a teryalist aklamalarnn yanllm nasl ispatladn, herhangi bir kiiye sorduumuzda, cevap ancak yle olacaktr: Bay Mi hailovski hibir itiraz ileri srmemekte, hibir eyi rtmemekte, hibir yanll tespit etmemektedir. Ancak sorunun zn lafazanlkla geitirmeye alm ve bu arada da eitli oyun larla bin dereden su getirmitir. Byle bir eletirmen, Ruskoye Bogatstvo 'nun ikinci say snda marksizmi rtmeyi srdrdnde, ondan hemen he men hibir ciddi ey beklenemez. Tek fark, manevra alanndaki icatlnn daha imdiden tkenmi olmas ve bakalannn manevralann kullanmaya balamasdr. Bay Mihailovski toplumsal hayatn "karmakl" konu sunda nutuk ekmekle ie balyor: Diyor ki, bakn, Galvanizm bile ekonomik materyalizmle ilikilidir, nk Galvaninin de neyleri, Hegel zerinde de "bir etki brakmtr". Ne kadar zeki ce bir nkte! nsan ayn rahatlkla, Bay Mihayilovski'yle in mparatoru arasnda bile bant kurabilir! Buradan, sama sa pan konumay son derece seven insanlann da bulunduu sonu cundan baka bir sonu karlabilir mi?! Bay Mihailovski yle devam ediyor: "eylerin tarihsel ak nn z genel olarak kavranlamaz; ekonomik materyalizm retisi de, bunu bu retinin u iki temel dayanana karn kav

48

Halkn Dostlan Kimlerdir

rayamamtr: retim ve mbadele biimlerinin hereyi belirle yen neminin bulunmas ve diyalektik srecin itiraz kabul etmezlii". Bylece materyalistler, diyalektik srecin "itiraz kabul etmezlii'ne dayanyorlar! Baka bir deyile materyalistler, top lum bilimsel teorilerini Hegel'in l'lerine[24] dayandryorlar. Burada, Marksizmi Hegel'ci diyalektii kabul etmekle sulama biimindeki her zaman el altnda hazr olan bir yntemi buluyo ruz; bu da, burjuva Marx eletirmenlerinin yeterince eskittikleri bir sulamadr. Bu baylar, retiye kar hibir tutarl kar-grii getiremediklerinden, Marx'n anlatm biimine sarlmlar ve anlatn biiminin zn byle sarsacaklarn dnerek, teori nin kkenine saldrmlardr. Bay Mihailovski de, bu tr yn temlere ba vurmakta bir an bile duraklanlamaktadr. Yzeysel bir gereke olarak Engels'in, Anti-Diihring'in<lmn ] bir blm kullanmaktadr. Marx'n diyalektiine saldran Dhring'e cevap verirken Engels, Marxn herhangi bir eyi Hegel'ci ller yar dmyla "ispatlamay hibir zaman dnmediini, yalnzca.so mut sreci incelediini ve tahlil ettiini; onun kabul ettii tek te ori ltnn, bu teorinin gereklikle uygunluu olduunu ileri srmektedir. Kimi zaman bir toplumsal olgunun gelimesi; Hegel'ci ema'ya, yani; tez inkr inkrn inkr emasna uy duysa, bunda alacak birey yoktur, nk bu. doada hi de az karlalan bir ey deildir. Engels doa tarihinden (bir bu day tanesinin gelimesi) ve toplumsal alandan [toplum tarihin den Alm. metin , 5 . 156] rnekler gstererek devam ediyor rnein, nce ilkel komnizm, daha sonra zel mlkiyet, da ha sonra da emein kapitalist toplumsallamas, ya da nce ilkel materyalizm, sonr^ idealizm, en sonunda da bilimsel materya lizm vb. vard. Engels'in iddiasnda balca arlk noktas ma teryalistlerin gerek tarihsel sreci, doru ve eksiksiz bir biim

Birinci Ksm

49

de ortaya koymalar gerektii, diyalektik konusundaki srarn, lnn doruluunu gsteren rnekler seilmesinin bilimsel sosyalizmin kt Hegel'ciliin, bunun anlatm biiminin bir kalntsndan baka birey olmad herkes iin aktr. Gerek ten de herhangi bir eyi "llerle "ispatlamann" sama oldu u, hi kimsenin byle bir ey yapmay dnmedii kesin ola rak aklandnda, "diyalektik" sre rnekleri ne nem taya bilir? Bunun ancak retinin kaynan gsterdii, bunun te sinde hibir ey gstermedii ak deil midir? Bay Mihailovski, teoriyi kayna nedeniyle sulamamak gerektiini ileri sr dnde kendisi de bunu kavramtr. Ama Engels'in aklama larndan, teorinin kaynann da tesinde bir eyler bulabilmek iin, materyalistlerin hi olmazsa bir tarihsel soruna ilgili ger eklerin gcyle deil de, l'ler yardmyla zm getirdikle ri konusunda bir kant gsterilmelidir: Bay Mihailovski bunu kantlamaya alm mdr? Hayr, hibir biimde. Tersine, "Marx bo diyalektik emay, somut bir ierikle ylesine dol durmutur ki. bu ema, hibir ey deitirilmeden bir ksenin kapa gibi bu ierikten karlabilir". Kendisi de kabul etmek zorunda kalmtr. (Bay Mihailovskinin burada yapt gele cekle ilgili bir istisnaya gelince, bunu daha sonra ele alaca z). Durum byleyse, Bay Mihailovski hibir eyi deitirme yen bir kapak konusunda, neden bu kadar grlt yapyor? Son ra neden, materyalistlerin diyalektik srecin inkr edilmez nite liine "dayandklarm" ileri sryor? Bu kapaa kar mcadele ederken neden ak ak yalan syleyerek bilimsel sosyalizmin "temel dayanaklarndan" birine kar mcadele verdiini ileri sryor? Bay Mihailovski'nin l rnekleri nasl tahlil ettiini ince lemeyeceimi belirtmeme gerek yok. nk tekrarlyorum, bu nun ne bilimsel materyalizmle, ne de Rus Marksizmiyle hibir

50

Halkn Dostlan Kimlerdir?

ilikisi yoktur. Ama u da ilgi ekicidir: Bay Mihailovski, marksistlerin, diyalektie kar tavrlarn bylesine arptmak iin acaba hangi nedenlere dayanmtr? ki nedene: Birincisi, Bay Mihailovski bir atasznde olduu gibi, ann aldn duy mutur ama, bu sesin nereden geldiini anlayamamtr; kincisi, Bay Mihailovski, bir baka hileye daha bavurmutur (ya da da ha dorusu Dhring'i taklit edmitir). / . ye E k : Bay Mihailovski marksist yazlan okurken, s rekli olarak toplumbilimde "diyalektik yntem"den gene top lumsal sorunlar alannda (ki sz konusu olan yalnzca budur) "diyalektik dnce"den vb. sz edildiini duymutur ve gr mtr. Yreinin btn saflyla (ki saflk olsayd daha iyi olurdu), bu yntemin, btn toplumbilimsel sorunlarn Hegel'ci l'nn yasalarna gre zme kavuturulmasndan olutuu nu zannetmitir. nndeki soruna biraz daha dikkatle eilmi olsayd,, bu grnn samalna inanmaktan baka bir kar yol bulamazd. Marx'la Engels'in metafizik ynteme kar diyalektik yntem atln verdikleri ey, toplumun, srekli geli me durumunda olan canl bir organizma (mekanik olarak birbir lerine balanm ve dolaysyla ayn ayn toplumsal elerin her trl rastlantsal birlemelerine izin veren bir ey olarak deil), kabul edilerek incelenmesi, o toplumsal biimlenii oluturan retim ilikilerinin nesnel bir tahlilini, bunlarn ileyi ve geli me yasalarnn aratrlmasn gerektiren bir organizma olarak gren toplumbilimdeki bilimsel yntemden baka birey deil dir. Aada diyalektik yntemle metafizik yntem, (ki bu kav rama kukusuz toplumbilimdeki sbjektif yntem de eklenebi lir) arasndaki ilikiyi Bay Mihailovski'nin bizzat kendi iddiala rndan alnm rneklerle aklamaya alacaz. imdilik yal nzca yle diyeceiz: Diyalektik yntemin, gerek Engels tara fndan (Engels'in Dhring'e kar polemiinde: Sosyalizmin

Birinci Ksm

51

topyadan Bilime Doru Gelimesi), gerek Marx tarafndan (Kapitalin Almanca ikinci baskya "Snsz"de ve Felsefenin Sefaletindeki eitli yorumlar1 2 61 yaplan tanm ve anlatmn Okuyan herkes, Hegel'ci llerin hi zerinde durulmadm, bu yntemin, toplumsal evrimi, toplumsal ekonomik biimlen melerin gelimesindeki bir doa tarihi sreci gibi kabul etmek ten ibaret olduunu grecektir. Bunu kantlamak iin, Vestnik Yevropi, 1872, Say 5'te (Not: "Kari Marx'n Politik-Ekonomi Eletirisi'nin Bak As") adl yazda1271, Kari Marx'n KapitaVin Almanca ikinci baskya "Sonsz"nden aktarlm olan diyalektik yntem aklamasn in E xten so (geni olarak N.) vereceim. Marx orada Kapital'de kulland yntemin pek anlalmadn ileri sryor. "Alman eletirmenler, kuku suz, 'Hegel'ci sofistik diye feryad ettiler". Ve Marx. yntemini daha bir aklkla ortaya koymak iin, bu yntemin yukarda sz konusu edilen yazdaki aklamasn aktaryor, bu yazda deni yor ki, Max iin nemli olan tek ey, aratrd olgulara yn veren yasalar bulmaktr... Bu nedenle balca nemli olan ey, bunlarn deime, gelime, yani bir biimden tekine, bir top lumsal ilikiler dzeninden tekine geileri yasasdr. Dolay syla Marx, tek bireyin zerinde durmaktadr: Kesin bilimsel bir aratrmayla, ele alnan toplumsal ilikilerin zorunluluunu ispatlamak ve kendisine balca hareket ve dayanak noktas olan olgular olanaklar lsnde ve eksiksiz olarak saptamak. Bu amala, var olan dzenin zorunluluunu ispatlarken, ayn za manda, bakalar ona inansn ya da inanmasn, onun bilincinde olsun ya da olmasn, bir nceki dzenin ierisinden kmas ka nlmaz olarak gereken baka bir dzenin zorunluluunu da is patlamas yeterli olacaktr. Marx, toplumsal hareketi, yalnzca insan iradesinden, bilincinden, niyetinden bamsz olmakla kal mayp, tersine insanlarn iradesini, bilincini, niyetlerini belirle yen yasalarn ynettii bir doa tarihi sreci olarak kabul eder.

52

Halkn Dostlar Kimlerdir?

(Yalnzca, insan, bilinli "amalan" hedefledii ve belirli ideal ler tarafndan ynlendirildiinden, toplumsal evrimi doa tarihi nin evriminden ayran znelci baylann bilgisine sunulur.) "...Eer bilinli unsur uygarlk tarihinde bylesine ikinci derecede kalan bir rol oynuyorsa, konusu uygarln kendisi olan eletirinin, ne bilincin biimi, ne de bilincin olgusu temeli ne dayanaca aktr. Bu, dnce deil, ancak dsal, nesnel olgu onun hareket noktas olabilir demektir. Eletiri, belirli bir olgunun dnceyle deil, baka bir olguyla karlatrmasn dan ve kar karya getirilmesinden oluur. nemli olan tek ey, her iki olgunun da olanaklar lsnde eksiksiz olarak aratrlmas ve bunlarn birbirlerine gre, gerekten de farkl gelime aamalarn oluturmalardr. Fakat daha da nemsi, bilinen btn durumlarn, bunlann sralar ve farkl gelime aamalan arasndaki ilikinin de ayn lde tam bir aratrma snn yaplmasdr. Marx ekonomik hayatn yasalarnn, gemi ve gelecek iin tek ve ayn olduu konusundaki gr kabul etmez. Ona gre byle soyut yasalar yoktur...* Tam tersine, ona gre her tarihsel dnemin kendine zg yasalar vardr. Ekonomik hayat, biyolojinin teki dallarndaki evrim tarihiyle benzerlik iinde bulunan bir ve ayn olguyu oluturur. Daha n ceki iktisatlar, ekonomik yasalar, fiziksel ve kimyasal yasa larla karlatrdklar zaman, bu yasalarn niteliini yanl kav ryorlard. Olgularn daha derinlemesine bir tahlili, toplumsal organizmalann da kendi aralarnda, bitkisel ve hayvansal orga nizmalar kadar temelden farkl olduklarn ispatlamaktadr... Kapitalist ekonomiyi bu adan incelemeyi amalayan Marx, bu nedenle, ekonomik hayat konusunda yaplan her doru incele menin tanmas gereken amac kesin olarak bilimsel bir biim de formle etmitir. Bylece bir aratrmann zel bilimsel de-' eri belirli bir toplumsal organizmann kaynan, varln, ge limesini ve lmn, daha bir baka yksek organizmann onun yerine geiini ynlendiren zel" (tarihsel) "yasalar orta ya karmasdr."
*

B u c m le, n gilizce ve F ra n sz ca m etin lerd e yoktur. (A lm anca M etin d e: s.

160 eviren.

Birinci Ksm

53

te Marx'n Kapital konusunda birok gazete ve dergilerin notlar arasnda bulduu diyalektik yntemin tasviri budur. Marx, bunu Almanca'ya evirmitir, nk ynetimin bu karak teristii kendisinin de dedii gibi, kesin olarak dorudur. O za man u soru ortaya kyor: Bay Mihailovski'nin bu kadar cesur ca sava at l'ler, e blmeler, diyalektik srecin itiraz kabul etmezlii ve bunlara benzer samalklar konusunda tek bir sz edilmi midir? Bu tasvirden sonra, Marx, ak ak kendi ynteminin, Hegel'in ynteminin "tam kart olduunu ileri srmektedir.* Hi kukusuz, insan, l'lerin rolnden, diya lektik srecin kesin niteliinden ancak ve ancak byle bir du rumda sz edebilir. Marx yle cjiyor: "Benim iin tersine, d nce, maddenin insan akima yansmas ve dnce biimlerine dnmesinden baka birey deildir". Bylece btn sorun "mevcut eylerin ve bunlarn zorunlu gelimesinin olumlu bir alglanmas"na varr; l'lere yalnz dargrllerin zerinde durabilecekleri kapan ve kabuun rolnden baka bir rol kal myor ("Hegel'e zg olan anlatm biimlerine de ilgi duydu um oldu", Marx ayn "Snsz"de byle diyor). yleyse, bilim sel materyalizmin "temellerinden" birini, yani diyalektii ele tirmek isteyen ve kafasndan geen hereyden, hatta kurbaalar dan, Napolyon'dan szetmesine karn, diyalektiin ne olduu, toplumsal geliimin gerekten doa tarihinin bir sreci olup ol mad, toplumsal ekonomik biimlenmeleri, zel toplumsal or ganizmalar olarak kabul eden materyalist grn doru olup olmad, bu biimlenmelerin nesnel tahlil yntemlerinin doru olup olmad, toplumsal dncelerin gerekten toplumsal ge limeyi belirlemeyen, kendilerinin bu gelime tarafndan belirle nip belirlenmedii vb. konusunda hibir ey ileri srmeyen bir
*

H e g e l'e g re , lnn diyalektik yasalarna uygun olarak, d n cen in g e limesi, g erek li in gelim esini b elirler (Alm anca m etin: s. 1 6 0 ev iren .)

54

Halkn Dostlan Kimlerdir?

adam nasl deerlendireceiz diye sorabiliriz. nsan bu durumu yalnzca bir kavray eksikliine balayabilir mi? 2. ye Ek: Diyalektiin bu "eletiri"sinden sonra, Bay Mihai lovski, bunlan, Hegel'ci l'ler "araclyla" ispatlama yn temlerini Marx'a maleder ve gerekten de bunlarla baarl bir biimde mcadele etmi olur, "gelecekle ilgili olarak" diyor, "toplumda kendiliinden varolan yasalar salt diyalektie dayan drlmtr." (Yukarda szn ettiimiz istisna ite budur.) Ka pitalizmin gelime yasalar gerei, mlkszletirenlerin mlkszletirilmesinin kanlmazl konusunda M arxm gr "salt diyalektik bir nitelik" gsterir. Marx'n, toprak ve sermaye nin toplumsal mlkiyeti "ideali", "kanlmazl ve kesinlii asndan, btnyle Hegelci -halkal k zincirin sonunda yer alr." Bu gr btnyle Dhringten alnmtr, Dhring bun "Kritischen Geschichte d er Nationalkonomi und des Sozialismus" (nc bask, 1879. Leipzig, s. 486-487)* adl ese rinde aklamtr. Fakat, Bay Mihailovski bunu yapaken, Dh ring konusunda tek sz etmediine gre Marx bu biimde ar ptma yolunda kendi bana ilerlemi olmasn? Engels, Dhringe ok gzel bir cevap vermitir. Engels, ay rca Dhringin eletirisini de aktardndan, biz Engels'in bu ce vabyla yetineceiz.1 2 8 1 Okur, bunun, Bay Mihailovski iin de btnyle geerli olacam kavrayacaktr. Dhring yle diyor: *

'"Bu tarihsel taslak' (ngiltere'de sermayenin ilkel birikimi denen eyin douu) Marc'n kitabnn nisb olarak en nemli ksmdr ve eer bilginlik koltuk deneini destek edinmesinin
*

U lusal E konom inin ve Sosyalizmin E letirel Tarihi. ( n c bask, 1 8 7 9 , s. 4 8 6 -4 8 7 .)

Birinci Ksm

55

yan sra bir de diyalektik koltuk deneine dayanmam olsay d, daha iyi olabilirdi. Hegelci inkrn inkr, gerekten, daha iyi ve daha ak aralarn yokluundan, burada ebenin grevini yapmak, gemiin barndan gelecei dourmak zorundadr. "Kiisel mlkiyet'in 16. yzyldan bu yana, yukanda belirtilen biimde ortadan kaldrlmas birinci inkrdr. Bunu, inkrn inkr niteliini ve dolayl olarak da "kiisel mlkiyet' in topra n ve teki emek aletlerinin toplumsal mlkiyetine dayanan daha yksek bir biimde yeniden kurulmas niteliini tayan bir ikinci inkr izleyecektir. Bay Marx, bu yeni "kiisel mlki yete" bundan baka "toplumsal mlkiyet" adn vermekte, bura da elikinin ortadan kalkm (AufgehobenHegelin zel bir terimi) varsayld, yani Hegelci sz hokkabazlyla hem yeri len hem korunan Hegelci daha yksek birlik ortaya kmakta dr..." "yleyse, mlkzletirenlerin mlkszletirilmesi, d ve maddi ilikileri ierisinde, tarihsel gerekliin, deyim yerindey se otomatik bir sonucudur... Akl banda bir adam inkrn inkr gibi Hegelci samalara inandrarak topran ve sermaye nin toplumsal mlkiyetinin zorunlu olduuna kandrmak g olacaktr... Ama Marxin kavramlarnn iki anlama gelebr be lirsizlii, Hegelci diyalektik bimsel temel olarak alndnda ne kadar samalklar ortaya atlabileceini, daha dorusu, bun dan, zorunlu olarak ne kadar samalklar kmas gerektiini kavrayan bir kimseyi zaten artmayacaktr. Bu oyunlardan hibir ey anlamayan kimseye gre ise, Hegel'deki birinci inkrn din kitabndaki ilk gnah kavram olduunu, ikinci inkrn da kurtulua gtren yksek bir birlik olduunu aka ortaya koymak gerekir. Olgularn mant, din alanndan aln m bu gln benzetmeye hibir zaman dayandrlamaz... Bay Marx, aym zamanda hem kiisel, hem de toplumsal olan mlki yetin sisli dnyasnda gnl rahatl ierisinde yaamakta ve derin diyalektik bilmeceyi zme kavuturma iini taraftarlar na brakmaktadr."

56

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Bay Dhring ite byle diyor. Engels u sonuca varmaktadr: "yleyse Marx'n toplumsal devrimin, topran ve emek ta rafndan yaratlm olan retim aralarnn toplumsal mlkiyeti ne dayanan bir toplumun kurulmasnn zorunluluunu, Hegelin, inknn inknn kullanmadan ispatlamasna olanak yok tur; sosyalist teorisini de dinden alnm.bu gln benzetmeye dayandrdndan, gelecekteki toplumda ortadan kaldrlacak olan elikinin Hegel'ci daha bir st birlii olarak, ayn zaman da hem kiisel hem toplumsal bir mlkiyetin hakim olaca so nucuna varmaktadr* "Fakat imdilik inknn bir yana brakalm, 'ayn zamanda hem kiisel hem de toplumsal olan, mlkiyeti inceleyelim. Bay Dhring bu mlkiyeti 'sisli dnya' olarak grr ve iin ga rip yan da, bu noktada gerekten de hakldr. Fakat ne yazk ki, bu 'sisli dnya'da yaayan Marx deil, yine Bay Dhringin biz zat kendisidir... Mancn zerinde tek sz bile etmedii mlki-

*'

D h rin g'in bu g r lerin in , B ay M ihailovski iin de btnyle g eerli oldu u , onun "Kari M a n , Y. Yukovski Tarafndan Yarglanyor" adl yazsndaki u ksmla ispatlanabilir. B ay M ihailovski, B ay Yukovski'nin M a rx'n zel mlkiyetin b ir savunucusu olduu iddiasna kar karak, M arx'n bu em a sn sz konusu etm ekte ve yle a klam aktadr: " M a n , em a snd a , H e g e l'c i diyalektiin nl iki hilesini kullanm tr: B irin cisi, em a , H e g e l'c i l'nn yasalarna dayanlarak k urulm utur; kincisi d e, sentez, kartla rn kiisel mlkiyetle toplum sal m lkiyetin zdelii tem eline dayand rlmtr. B u u dem ektir: 'Kiisel' s zc , bu rad a diyalektik s recin bir d e yiminin zel, salt koula bam l anlam n tar ve bunun zerin e kesin ola rak h ib ir ey dayandrlam az". Btn bunlar, en iyi n iy etlere sahip olan, R u s kam uoyu nnde "kpkzl" M arx', burjuva B ay M ihailovski y e kar sa vunan b ira d a m sylem ektedir. V e bu en iyi niyetlerle, M a n 'n s re kavra m n, "hileler" tem eline dayandrdn anlatmaktadr! Bay M ihailovski b u ra d a n , nnde duran sorun h a n gi so ru n o lu rsa olsun, en iyi niyetlerin son d e r e c e yetersiz kald konusunda, bizzat kendisi iin ya ra rl ola b ilecek bir sonu da karabilir.

Birinci Ksm

57

yetin daha st bir birliini ona malederek Marx' Hegel'e gre dzeltebilir. "Marx yle de: Bu inkrn inkrdr. Bu, retici iin zel mlkiyetin yeniden kurulmas deildir, ancak reticiye kapita list dnemdeki kazanlar, zgr iilerin ibirlii, toprak ze rindeki ve emein kendisi tarafndan retilen retim aralar zerindeki ortak mlkiyet temeline dayanan kiisel mlkiyeti, salar. Kiisel emein yaratt dank zel mlkiyetin, kapita list zel mlkiyete dnmesi, hl fiili olarak toplumsal retim biimine dayanan kapitalist zel mlkiyetin toplumsal mlkiye te dnmesinden hi kukusuz karlatrlamayacak kadar da ha uzun sreli, daha iddetli ve daha etin bir sretir: Hepsi bu kadar. yleyse mlkszletirenlerin mlkszletirilmesiyle or taya kan durum, kiisel mlkiyetin yeniden kurulmas, fakat toprak zerindeki ve bizzat emek tarafndan retilmi olan re tim aralar zerindeki toplumsal mlkiyet temelinde yeniden kurulmas olarak kabul edilmitir. Almanca anlayan kim olursa olsun1 ' (ve Rusa anlayan herkes iin de, Bay Mihailovski, n k eviri kesin olarak dorudur) "bu, toplumsal mlkiyetin top ra ve teki retim aralarn, rnlerin kiisel mlkiyetini, ya ni tketim maddelerini ierdii anlamna gelir. Sorunu alt ya ndaki ocuklarn bile kavrayabilmelei iin, Marx, 56'nc* sayfada" (Rusa'bask, s. 30)[29) endi ilerini ortak retim aralaryla yrten ve btn kiilerin kendi emek glerini bi linli olarak o topluluun bileik emek gc olarak kullanan z gr insanlardan kurulu bir topluluk' yani sosyalist bir temel ze rinde rgtlenmi bir topluluk varsaymakta ve yle devam et mektedir: 'Topluluumuzun toplam rn, toplumsal bir rn dr. Bu rnn bir ksm yeni retim aralar olarak ie yarar ve toplumsall devam eder. teki ksm ise yeler tarafndan geim arac olarak tketilir'. 'Bu ikinci ksmn yeler arasnda
* S z

konusu sayfa, 1 8 7 2 'd ek i 2 . baskdan alnm tr. Bkz. "Das Kapital", Cilt I. B erlin 1 9 6 7 , s. 8 4 A lm ancaya ev iren in notu.

58

Halkn Dostlan Kimlerdir?

datlm olmas bu nedenle zorunludur'. Hi kukusuz, bu, Bay Dhring'in Hegel'leni kafas iin bile yeteri kadar ak tr... "Ayn zamanda hem kiisel hem toplumsal mlkiyet, bu ka fa kartran ikilik, Hegel diyalektiinden zorunlu olarak kay naklanan bu ahmaklk, bu sisli dnya, Mars'n zme kavutu rulmasn taraftarlarna brakm olduu bu derin diyalektik bil mece gene Bay Dhring'in keyfince yaratt ve hayalini kurduu bir eydir. Engels yle devam ediyor: "nkrn inkr Marxta hangi rol oynar? 794* ve onu izle yen sayfalarda" (Rusa bask, s. 648 ve devam)!30) "sermayenin ilkel denilen birikiminin, daha nceki 50 sayfay dolduran" Rusa basknn 35. sayfas) "ekonomik ve tarihsel aratrmasn dan kard nihai sonulan ortaya koyar. Hi deilse ngilte re'de, kapitalist dnemden nce iinin kendi retim aralannm zel mlkiyeti temeline dayanan kk iletmesi vard. lkel denilen sermaye birikimi burada da, bu, dolaysz reticilerin mlkszletirilmesinden, yani sahibinin emeine dayanan zel mlkiyetin yklmasndan dodu. Bunun olanakl olmasnn ne deni, yukanda da sz edilen kk iletmenin yalnzca reti min ve toplumun dar, ilkel snrlaryla uyumluluk salayabil mesi, belirli bir dzeyde kendi yok oluunun maddi aralarn yaratmasdr. Bu yok olu, kiisel ve dank retim aralannn toplumsal bir biimde younlam retim aralar durumuna dnmesi, sermayenin tarih ncesini oluturur. iler proleter leir proleterlemez ve onlarn emde aralan sermayeye dn r dnmez, kapitalist retim biimi yerleir yerlemez, eme in daha sonraki toplumsallamas, toprakla teki retim aralannn daha sonraki dnm "(sermayeye)" ve dolaysyla zel mlk sahiplerinin daha sonraki mlkszletirilmesi yeni
*

Ayn bask, s. 8 0 1 ve devam. A lm ancaya evirenin notu.

Birinci Ksm

59

bir biim alr. 'imdi mlkszletirilecek olan kimse artk kendi hesabna alan emeki deil, birok emekiyi smren, bir or dunun, ya da bir cretliler mangasnn, efi olan kapitalisttir. Bu mlkszletirme, kapitalist retimin kendi ierisinde tamakta olduu yasalarn ilerlik kazanmasyla, sermayenin merkezile mesiyle gerekleir. Herhangi bir kapitalist srekli olarak bir oklarnn ban yer. srecinin giderek boyutlar genileyen kooperatif biimi, bilimin bilinli olarak teknie uygulanmas, topran planl bir biimde ilenmesi, retim aralarnn yalnz ca ortaklaa kullanlabilir i aralar durumuna dntrlmesi ve dolaysyla btn i aralarnn ortak toplumsal emein re tim ara lan olarak kullanlmasyla salanm olan tasarruf, b tn insanlarn dnya pazarlan ana itilmesi ve bylece de kapi talist dzenin uluslararas bir nitelik kazanmas, bu merkezile me, bir ok kapitalistin bir ka kapitaliste mlkszletirilmesiyle elele yrr. Bu dnm srecinin btn avantajlann kul lanan ve bunlan tekellerine alan byk sermaye sahiplerinin saylanndaki srekli azalmann yansra sefalet, bask, klelik, soysuzlama, smr de alabildiine artarken, ama gene de, bu nunla birlikte, saylan srekli artan, kapitalist retim srecinin bizzat kendi aygtyla eitimi salanan, birletirilen, rgtlenen ii snfnn ba kaldrmalan da geniler ve yaygnlar. Serma ye kendisiyle birlikte ve kendi hakimiyeti altnda fknp boy atan retim biiminin ayakba olur. retim aralannn merke zilemesi ve emein toplumsallamas yle bir noktaya ular ki, bunlar kapitalist kabuklanyla elimeye balarlar. Bylece kabuk paralanr. Kapitalist zel mlkiyetin an almtr. Mlkszletirenler mlkszletirilirler.' "Ve imdi okura soruyorum: Diyalektik sslemeler, labi rentler, kavram arabeskleri nerede; nerede sonunda hereyin tek ve ayn olduunu ileri sren kark ve yanl dnceler; sadk izleyiciler iin diyalektik mucizeler nerede; nerede Bay Dhringe gre Mant'n bunlar olmadan aklamasn biimlendir meyi baaramayaca Hegelci Logos retisinin esrarengiz di-

Halkn D onlar Kimlerdir?

yaJektik samalklar ve labirentleri? Marx, ancak ve ancak tari he dayanarak gsterir ve burada, daha nce kk iletme, ken di gelimesiyle kendi yok oluunun... koullarn zorunlu bir biimde nasl yarattysa, imdi de kapitalist retim biiminin kendisini ortadan kaldracak maddi koullar yle yaratacan zet olarak sunmaktadr. Bu sre, tarihsel bir sretir ve ayn zamanda diyalektik bi srese, bu, Bay Dhring iin ne kadar can skc olursa olsun Mars'n suu deildir. " 'Ancak' bu noktada, tarihsel ve ekonomik kantlara daya narak, ispatlamasn sonulandrdktan sonradr ki Marx yle devam eder: 'Kapitalist retim biiminin bir rn olan kapita list mlk edinme biimi kapitalist zel mlkiyeti dourur. Bu, nlk sahibinin emeine dayanan kiisel zel mlkiyetin ilk inkrdr. Fakat, kapitalist retim bir doa yasasnn kamlmaz zorunluluuyla kendi inkrn dourur. Bu, inkrn inkrdr,' vb.... (yukarda aktarld gibi). "Bylece, sreci, inkrn inkr olarak nitelemekle, Marx, srecin tarihsel olarak zorunlu olduunu ispatlamak amacnda deildir. Tam tersine: Gerekte srecin ksmen zaten gerekle tiini ve ksmen de gelecekte gereklemesi gerektiini tarihten yararlanarak ispatladktan sonradr ki, Marx ayn sreci, buna ek olarak belirli bir diyalektik yasaya uygun olarak gelien bir sre olarak niteler. Hepsi bu kadar. Bu nedenle, Bay Dhring tarafndan inkrn inkrnn burada gemiin banndan, gelece i dourtacak bir ebenin grevini yapacann ilan, ya da Marx'n topran ve sermayenin ortak mlkiyetinin zorunlulu una, inkrn inkrna gven duyma temeli zerinde inanlma sn istiyormuasma ilan edilmesi, bir defa daha gereklerin ol^duu gibi arptlmas demektir." (s. 125) Okurun da grecei gibi, Engels'in Dtihring'i gerekelerle parlak bir biimde rtmesi, Marx'ta gelecein btnyle He-

Birinci Ksm

f t l

gel'ci zincirin ucunda olduunu ve bunun kanlmazl kans nn ancak ve ancak inan temeline dayandrlabileceini iddia eden Bay Mihailovski iin de btnyle geeriidir.* Dhring'le Bay Mihailovski arasndaki btn faik u iki k k noktaya indirgenebilir: Birincisi, Dhring'in, Marx'tan s rekli olarak fkeden kplere binmeden szedememesine karn, gene de Tarih'n bir sonraki blmnde, Marxn '1 Sonsz ,,31| de Hegel'cilik sulamasm kesin olarak reddettiini ortaya koy may gerekli grmtr. Oysa Bay Mihailovski, M arxin, diya lektik yntemden ne anlad konusundaki kesin ve ak szle rinden (daha nce aktarlan) hibir biimde szetmemektedir. kincisi Bay Mihailovski'nin bir dier orijinallii de, btn ilgi sini zaman kipleri zerinde toplamasdr. Gelecekten szederken, Marx, neden imdiki zaman kullanyor? Filozofumuz zafer kazandna inanan bir tavrla bunu soruyor ok deerli eletirmen, bunun cevabn herhangi bir dilbilgisi kitabnda bu labilir: Gelecee kanlmaz ve kesin gzyle bakldnda, ge lecek zaman yerine imdiki zaman kullanldm kavrayacaks nz. Ama sebebi nedir? Gelecek neden kesindir? Bay Mihai lovski, bu arptmay bile hakl gsterecek kadar derin bir k krtma tezgahlamak isteiyla, kaygyla bu sorulan soruyor. Fa kat bu konuda da Marx, kesin olarak ak bir cevap vermitir. Siz bu cevab yetersiz ya da yanl buluyor olabilirsiniz. Ama o durumda bunun ne kadar yanl olduunu ve neden bu kadar
* Sanyorum , bu konuyla ilgili o larak bu aklam ann btnn E n g els'in a r p a tanesinden, R ousseau'nun retisinden ve diyalektik s recin teki rn ek lerin d en szettii b l m d e ortaya koyduunu belirtm ek d o ru o lu r. B u r neklerin, E n g els'in (el-yazmasnn baslm adan n ce okunduu M a rx'n ) ak ve kesin szleriyle yalnzca karlatrlm as bile M arksizm i H e g e lc i diyalek tikle sulam ann sa m a lm a k a ortaya koyacaktr. H e r h a n g i b ir eyi U l 'lerle ispatlam ak, ya da g e r e k s re cin aklanm asna bu l lerin "koula bal unsurlarm " sokmak sz konusu olamaz.

62

Halkn Dostlan Kimlerdir ?

yanl olduunu ortaya koymanz ve Hegelcilik konusunda sa malamamanz gerekir. Bir zamanlar, Mihailovski bu cevabn ne olduunu kavra makla kalmyor, ayn konuda bakalarna da ders veriyordu. 1877'de yle yazyor: Bay Yukovski'nin, Marx'n gelecek ko nusundaki "grn" san olarak kabul etmesinin hakl neden leri vardr. Fakat, "Marx'n son derece nem verdii" emein toplumsallatrlmas sorununu gzard etmeye de "ahlak asn dan hakk yoktur". Doal olarak elbette! 1877de Yukovski'nin bu sorunu gzard etmeye ahlak asndan hakk yoktu. Fakat Bay Mihailovski, 1894'te bu ayn hakka sahiptir! Belki de: Quod licetjovi, non licet bovi?!* Burada toplumsallamayla ilgili olarak, daha nce Otoest-' veniye ZapiskP2]dt ileri srlen gln bir gr hatrlatma dan gemeyeceim. Bu derginin 1883, 7. saysnda, Bay Mihai lovski gibi Mara'n gelecek "grn" san olarak kabul eden Bay Postoronni diye1 3 3 5 birinin "Yaz Kuruluna Mektup"u yayn lanmt. Bu Bay yle diyordu: "Emein kapitalizmdeki top lumsal biimi, gerekten yzlerce ya da binlerce iinin bir at altnda rgtlenmesi, eki sallamas, evirmesi, stne koyma s, altna koymas, ekmesi ve birok ilemi yapmas demektir. Bu dzenin genel niteliini u atasz ok gzel aklar 'Herkes kendisi iin, Tann da hepimiz iin'. Bunun toplumsal emek bii miyle ne ilikisi var?" Bu adamn, konuyu ne de gzel kavradn hemen anlaya bilirsiniz! "Toplumsal emek biimi", "bir at altnda almak" "anlamna gelir"! Bu tr sama dnceler, imdiye kadar en iyi Rus dergilerinden birinde ortaya atlmasna karn, hl Kapitalin teorik ksmnn, bilim tarafndan genel olarak kabul edil*

J p iter'in yaptm b o a yapamaz.

Birinci Ksm

63

dii konusunda bizi inandrmak istiyorlar. Evet, Kapital't kar birazck ciddi bir kar-k sz konusu olmadndan, "genel olarak kabul edilen bilim ona ilgi duymaya balam, ayn za manda da en ilkel bilgisizlii ortaya koymaya ve okullarda oku tulan ekonominin o eski bayalklarm tekrarlamaya devam et mitir. Bay Mihailovski'ye, eski bir alkanlkla btnyle atla yp getii sorunun zn gstermek iin, bu sorunun zerinde biraz daha durmay gerekli gryoruz. Emein kapitalist retim tarafndan toplumsallatrlmas hi de insanlarn bir at altnda almasndan olumaz (bu, s recin ancak kk bir parasdr), fakat toplumsal emein uz manlamasyla, verilen her bir sanayi dalnda kapitalistlerin sa ylarnda bir azalma ve ayn sanayi dallarnn saysnda bir o almann elik etmesiyle sermayenin younlamasndan, bir ok ayn retim srecinin tek bir toplumsal rem srecinde kayna masndan oluur. rnein: El zanaat dokumacl dnemlerinde, kk re ticilerin bizzat kendileri iplii eirirler ve kuma yaparlarken birka tane sanayi kolu vard (eirme ve dokuma i ie gemi tir.) Fakat retim, kapitalizm tarafndan toplumsallatnldmda, ayn sanayi dallannn says artar: Pamuk eirme, ayn olarak ya plr, dokuma da yle: retimdeki bu uzmanlama ve younla ma, yeni sanayi dallarnn ortaya kmasna yol aar: Makine yapm, kmr madencilii vb. imdi daha bir uzmanlam du ruma gelmi olan her sanayi dalnda, kapitalistlerin says gide rek azalr. Bu u demektir: reticiler arasndaki toplumsal ba giderek daha ok glenir, reticiler tek bir btn halinde kenet lenirler. nceden ayn ayn kk reticilerin her biri bir ka i lemi bir arada yaparlard ve bu nedenle de birbirlerinden nisbeten bamszdlar: rnein el-zanaats keteni bazzat kendisi ekerken, bizzat kendisi eirirken ve dokurken, dierlerinden he

64

Halkn Dostlan Kim lerdir?

men hemen bamszd. Bu kk ve dank meta reticileri dzeni, (ve yalnzca bu dzen) u sz hakl klyordu: "Herkes kendisi iin, Tanr da hepimiz iin", yani bu, bir pazar dalgalan malar anarisiydi. Kapitalizm sayesinde ulalan emein top lumsallamasnda durum btnyle farkldr. Kuma reten imalat, pamuk iplii imalatsna; pamuk iplii imalats pa muu yetitiren kapitalist tarmcya; makina imalatsna, k mr madeni sahibine, v.b, v.b, v.b, bamldr. Sonu, hibir ka pitalistin bakalar olmadan yapamayacadr. "Herkes kendisi iin sznn byle bir dzene artk uygulanamayaca aktr: Burada her biri ekes iin, herkes her biri iin almaktadr. (Burada ister bulutlarn zerindeki hayal rn bir yarlk,, isterse dnyev bir "altn buza" olsun artk Tanr'ya yer yoktur.) D zenin nitelii temelden deimitir. Kk, ayr ayn iletmeler dzeni dneminde, bu iletmelerden herhangi birinde i durak sadnda, bu. toplumun ancak birka yesini etkiler, hibir ge ne! karklk yaratmazd, bu nedenle de genel dikkati zerine ekmez ve kamunun ie karmasna yol amazd. Fakat, bir b yk iletmede son derece uzmanlam bir sanayi koluyla ura makta olan ve bu nedenle hemen hemen btn toplum iin al makta olan ve bizzat kendisi de btn bir topluma baml olan bir iletmede (yalnlatrmak iin, toplumsallamadn en son noktaya ulat bir durumu ele alyorum) i duraksadnda, toplumun teki btn iletmelerinde de iin duraksamas zorun ludur. nk bunlar, ihtiya duyduklar rnleri yalnzca bu i letmeden salayabilirler, kendi metalarn btnn, yalnzca, bu iletmenin met al ar varsa elden karabilirler. Bylece, btn retim sreleri tek bir toplumsal retim sreci durumunda kay narlar; fakat gene de bu iletmelerin her biri ayn bir kapitalist tarafndan yrtlr, ona bamldr ve toplumsal rnler de onun kendi zel mlkdr. retim biimiyle mal edinme biimi arasnda uzlamaz bir elikinin balam olduu ak deil mi

Birinci Ksm

65

dir? Mal edinme biiminin, zorunlu olarak retim biimine ken disini uydurmas ve ayn biimde toplumsal, yani sosyalist du ruma gelmesi gerektii ak deil midir? Fakat Otoestveniye Zapiski'deki akgz dargrl, hereyi bir at altnda al maya indirgemektedir! Hibir ey bundan daha fazla hedeften uzak olabilir mi? (srecin toplumsal ynn, iilerin birlemi, kaynart ve rgtlenmi duruma gelmelerim tretilmi ve ikinci bir olgu olduundan dikkate almadm ve yalnzca maddi sreci, yalnzca retim ilikilerindeki deiiklii tasvir ettim). Bu yaln gereklerin, btn Rusya "demokratlarna" ak lanmasnn zorunlu oluunun nedeni, bunlarn kk burjuva grler bataklna, bu kk burjuva dzeninden baka bir d zeni kesin olarak dnemeyecek biimde, grtlaklarna kadar saplanm olmalardr. Bununla birlikte biz gene de Bay Mihailovski'ye dnelim. Marx'n sosyalist dzeninin, bizzat kapitalizmin gelime yasala r nedeniyle, kanlmaz olduu sonucuna dayandrd, olgulara ve yarglara Bay Mihailovski hangi kar klarda bulunmu tur? Gerekte toplumsal ekonominin meta rgtlenmesinde, toplumsal emek sreci ierisinde gelimekte olan bir uzmanla ma, semaye ve iletmelerde bir younlama, btn bir emek sreci ierisinde toplumsallama olmadn m kantlamtr? Hayr, o, bu gerekleri rtmek iin hibir tez ileri srememitir. Acaba o, kapitalist topluma zg anarinin emein toplum sallamasyla elitii tezini sarsm mdr? Bu konuda da hibir ey sylememitir. Acaba o, btn kapitalistlerin emek srele rinin tek bir toplumsal emek sreci halinde birlemesinin zel mlkiyetin varln srdrmesiyle badaabileceini, bu eli kinin zmnn olanakl olduunu ve Marx'n akladndan baka bir zmn de dnlebileceini mi kantlamtr? Ha yr bu konuda da tek bir sz etmemitir.

66

Halkn Dostlar K im lerdir?

yleyse eletirisi neye dayanyor? Hilelere, arptmalara ve bo grltden teye gemeyen bir lafazanla. Gerekten d, nce, tarihin arka arkaya gelen l admlan konusunda bir sr sama sapan lafazanlk yaptktan sonra, cid di bir tavrla, Marx'a, "daha sonra ne geliyor?" yani tarih, onun ortaya koyduu srecin en son aamasnn tesinde nasl ilerleyecektir? diye soran eletirmenin kulland yntemleri baka nasl adlandrabiliriz? Ltfen una dikkat edin: Marx lite ratrle ilgili almalan ve devrimci almalarnn bandan be ri, toplumbilimsel bir teoriden, gerek sreci aslna sadk kala rak aktarmasndan baka birey istememitir (rnein, "Kom nist Manifesto" daki komnistlerin teori lt zerine akla malaryla karlatrn*341. Marx, Kapital'de bu talebe tutarllkla bal kalmtr. Kapitalist toplum biiminin bilimsel bir tahlilini yapmay grev edindiinden dolay, gzlerimizin nnde ger ekten cereyan eden bu rgtlenmenin gelimesinin kanlmaz olarak ortadan kalkaca ve daha yksek baka bir rgtlenme ye dnmek zorunda olduu konusunda bir eilim tadn ortaya koyarak, o noktada durmutur. Oysa Bay Mihailovski Marx'n retisinin btn zn dikkate almyarak u aptalca soruyu soruyor: "Daha sonra ne geliyor?" Ve yksekten bir ta vrla ekliyor: "Engels'in cevabmn ne olabileceini pek bilmedi imi aka itiraf etmeliyim." Ama, bizde kendi amzdan, aka itiraf etmeliyiz ki, Bay Mihailovski, biz, byle bir "ele tirinin" znn ve yntemlerinin ne olduunu ok iyi anlyoruz! Y a da u gr ele aln: "Ortaa'da, Marx'n, malsahibinin kendi emeine dayanan kiisel mlkiyeti, ekonomik ilikiler alannda bile ne tek, ne de hakim bir etkendi. Bununla birlikte ok ey vard ama, Marx'n yorumlamasndaki diyalektik yn tem (Bay Mihailovski'nin arptt yorumlamadaki olmasn?) Bu konuya dnmeyi nermiyor... Btn bu emalarn, tarihsel

Birinci Ksm

67

gerekliin, ya da onun boyutlarnn bir grnmn sunmad aktr; bu emalar ancak insan zihninin her nesneyi, gemi, imdiki ve gelecekteki durumlaryla dnme eilimini sal yorlar. "Bay Mihailovski, hatta sizin eyleri tahrif edi biiminiz bile, insan bktracak kadar tek dze! Bay AJihailovski gerek kapitalist gelime* srecini formle etmekten baka bir iddias olmayan Marx'n emasna, nce hereyi llerle ispatlama amacn yaktryor, daha sonra Marx'n bu emasnn Bay Mihailovski'nin onu zorla sokmaya alt plana uymadn ileri sryor, (nc aama birinci aamann ancak bir yann yeni den oluturur, teki btn yanlarm dikkate almaz), daha sonra da en atafatl bir biimde "emann tarihsel gerekliin bir g rnmn ortaya koymad aktr" sonucuna varyor! (Engels'in Dhring iin dedii gibi), bir istisna olarak bile doru aktarma yapamayan, bir adamla, ciddi bir tartmaya gire bilir miyiz? emann herhangi bir adan yanllm ortaya koymak iin hi bir aba harcamadan, herkese bu emann "aka" gereklie uymad gvencesini veren bir insanla tar tma yapabilir miyiz? Bay Mihailovski, Marksist grlerin gerek zn eletir mek yerine, keskin zeksm gemiin, bugnn ve gelecein ka tegorileri zerinde gstermektedir. rnein, Bay Dhring'in "ebedi gereklerine kar tartma yrtrken, Engels, "bugn bize" hristiyan-feodal, burjuva ve proletarya ahlk gibi ahlkn "tlendiini" ileri srer, yle ki, gemi, imdi ve ge lecek bu byk ayn zamanda ve yanyana geerli olan ahlk teorisi[35) grubunu salarlar.
*

O rtaadaki ekonom ik sistem in teki zelliklerinin atlanm asnn n ed en i, bunlarn, fe o d a l toplum sal b iim len ie dahil olm alardr. Oysa, M a rx. y a l nzca kapitalist biim lenm eyi aratrr. S a f biim iyle, kapitalist gelim e s re c i, g erek te, rn e in In giltere'd e kk, ayr ayr m eta reticileri sistemi ve onlarn kiisel em ek mlkiyetiyle balamtr.

68

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Bu konuda Bay Mihailovski yle akl yrtyor: "Bence, tarihin dnem dnem, btn l blnmelerinin temelinde ya tan ey, gemiin, bugnn ve gelecein kategorileridir." Ne ka dar derin dnce! Herhangi bir toplumsal olgu, gelime sreci ierisinde incelendii zaman, onda srekli olarak gemiin ka lntlarnn, bugnn temellerinin ve gelecein tohumlarnn bu lunduunu kim bilmez. Ama Engels, rnein ahlk tarihinin (bildiiniz gibi ancak "bugnn" ahlkndan sz ediyordu), or taya konan aamayla snrlandm, rnein, feodal ahlktan nce kleci ahlkn, kleci ahlktan daha nce de ilkel komnist topluluktaki ahlkn gelmediini ileri snneyi aklndan geirmi midir? Engels'in ahlaksal grlerdeki bugnk akmlar mater yalist bir biimde aklayarak anlatma abasn ciddi olarak eletirecei yerde, Bay Mihailovski bize son derece bo ve ssl cmleler sunmaktadr! Bay Mihailovski'nin hangi eserde materyalist tarih gr nn ortaya konduunu bilmedii aklamasyla balayan "eleti ri" yntemi dolaysyla, belki de unu hatrlatmak yerinde olur: Bir zamanlar yazar bu eserlerden birini biliyor ve onu daha do ru deerlendirmeyi beceriyordu. 1877'de Bay Mihailovski, Ka pital konusunda u gr ileri sryordu: "Kapital'den Hegel'ci diyalektiin ar, kaba ve yararsz kapan kaldrrsak" (Ne garip! 1894te, materyalizm, "diyalektik srecin itiraz kabul etmezliine" dayamyormu gibi grnrken, nasl oluyor da, 1877de bu "Hegel'ci diyalektik" "gereksiz" oluyor?) "o zaman, bu eserde, teki stnlklerinin yannda, biimlerin, kendi var lklarnn maddi koullaryla ilikisi genel sorununun zm iin eksiksiz, inceden inceye hazrlanm bir malzeme ve belirli bir alan iin bu sorunun kusursuz bir formlasyonunu da gre ceiz." "Toplumsal biimlerin, kendi varlklarnn maddi koul laryla ilikisi", bu toplumsal hayatin eitli ynleri arasndaki karlkl iliki sorununun, maddi ilikiler temeli zerindeki ide

Birinci Ksm

69

olojik-toplumsal ilikiler styaps sorununun bizzat kendisidir; bu herkese bilinen zm tam da materyalizm retisini olu turan bir sorundur. Devam edelim:
"Gerekten, Kapital'in btn (italikler bana aittir) bir top lum biiminin bir defa doduktan sonra nasl gelimeye devam ettiini, keifleri, bulular ve retim yntemlerindeki gelime leri, yeni pazarlar, ve bizzat bilimi kendine tabi klarak ve zmleyerek, tipik zelliklerini nasl glendirdiini ve bunlar kendisi iin almaya zorladn ve son olarak, varolan bii min maddi koullardaki daha ileri deiikliklere nasl dayana madn aratrmaya adanmtr."

Ne kadar alacak bir durum! 1877'de " Kapital'in bt n " belirli bir toplum biiminin materyalist bir aratrmasna adanmt (materyalizm, toplumsal biimlerin maddi koullarla aklanmas deil de nedir?), oysa 1894'te yle anlalyor ki, bu materyalizmin ortaya konuunun nerede, hangi eserde aranmas gerektii bile bilinmemektedir! 1877de, Kapital "belirli bir biimin" (yani kapitalist bii min, deil mi?) maddi koullardaki devam eden deiikliklere nasl dayanamadmn (buna dikkat edin!) bir aratrmasn ie riyordu. Oysa, 1894'te, hi de byle bir aratrma bulunmad ve kapitalist biimin retici glerdeki daha ileri herhangi bir deiime dayanamyaca dncesi, "btnyle Hegel'ci l'nn sonunda" yer almaktadr! 1877'de Bay Mihailovski, "belirli bir toplum biiminin kendi varl nn maddi koullan y a iliki lerinin tahlili, sonsuza kadar (italikler bana aittir) yazarn man tk gcnn ve derin bilgisinin bir ant olarak kalacaktr" diye yazyordu. Oysa 1894'te, materyalizm retisinin hibir zaman ve hibir yerde bilimsel olarak snamadn ve ispatlamadm ileri srmektedir.

70

Halkn Dostlan K im lerdir?

alacak bir durum! Gerekte bu ne demektir? Ne olmu tur? ki ey olmutur: Birincisi, 1870'lerin, bujuva nitelii^ nedeniyle zgrle kar "burnundan soluyan", Rus hayatnn uzlamaz niteliini byk bir istekle gizleyen "aln ak liberaller"e kar mcadele eden ve bir kyl devrimi dleyen Rus kyl sosyalizm; btnyle zlm, kyl iletmesinin ilerici eilimlerinde "umut verici bir izlenim" gren, bunlarn, kyl ln hepsinin mlkszletirilmesiyle atba birlikte yrd n (ve onunla belirlendiini) unutan, kaba, dargrl liberaliz mi dourmutur. kinci, Bay Mihailovski 1877'de "kzl (yani devrimci sosyalist) Marx' liberal eletirmenlere kar savunma grevini ylesine yklenmiti ki, M arxn yntemiyle kendisi ninkinin badamazlm kavrayamamt. Daha sonra da diya lektik materyalizmle sbjektif toplumbilim arasndaki bu uzla maz eliki Engels'in yazlar ve kitaplar tarafndan ve Rus Sosyal-Demokratlan tarafndan ona akland (Plehanov'un yazla rnda sk sk Bay Mihailovski konusunda ok yerinde olarak yo rumlara rastlanr.) ve Bay Mihailovski btn sorunu ciddi ola rak yeniden incelemek yerine yalnzca gemi azya ald. (1872 ve 1877'de yapt gibi1 3 6 1 ), Mars' sevinle karlayaca yerde, imdi kukulu ve belirsiz bir vg perdesi altnda havlamaktadr. "Ekonomik adan en zayf olann korunmas"yla, "krlarda byk dkkanlar ve iyiletirmelerden, el-zanaatlan iin sergi ve kolektif iletmelerden ve buna benzer iyi niyetli, dar kafal fikirlerden honut kalmay reddettikleri iin, "kzl" insanlar ola rak kalmak, toplumsal devrimin savunucular olarak kalmak ve toplumun gerekten devrimci unsurlarn eitmek, ynlendir mek ve rgtlemek istediklerinden, Rus Marksistlerine iddetle fkeleniyor ve yaygara koparyor. Uzak gemie yaptmz bu ksa gezintiden sonra, sanyo

Birinci Ksm

71

rum, Bay Mihailovski'nin Marx'n teorisiyle ilikili eletirisinin tahlili iini sonulandrabiliriz. imdi sonu karmaya ve ele tirmenin yarglarn toparlamaya alalm. Ykmaya kalkt reti, birincisi, materyalist tarih gr ne, kincisi de diyalektik ynteme dayanmaktadr. Birincisiyle ilikili olarak, eletirmen, nce, materyalizmin hangi eserde ortaya konduunu bilmediini ileri srmekle ie balyor. Byle bir aklamay hibir yerde bulamadndan, materyalizmin ne olduunu kendisi uydurmaya kalkt. Mater yalizmin an istekleri konusunda bir fikir vermek iin, mater yalistlerin, insanln btn gemiini, bugnn ve geleceini akladklarn iddia ettikleri masaln uydurdu. Marksistlerin belgelenmi aklamalaryla yaplan bir karlatrmadan sonra onlarn ancak tek bir toplumsal biimlenmeye aklanm g zyle baktklar ortaya konduu zaman da, eletirmen, materya listlerin, materyalizmin kapsamm daralttklarna ve bylece de kendi kendilerini rttklerine karar verdi. Materyalizmin orta ya konmasnda kullanlan yntemler konusunda bir dnce sunmak iin Marx'la Engels'in yalnzca genel olarak ekonomiktarih konusundaki bilgilerinin yetersiz olduunu ak ak syle melerine (1845-1846'da) karn ve bilgilerinin yeterli olmad n belgeleyen yazy hibir zaman yaynlamam olmalanna kar n, materyalistlerin bizzat kendilerinin bilimsel sosyalizmi ge litirmek iin, bilgilerinin yeterli olmadm sylediklerim iddia etmektedir. Bu girilerden soma eletirinin esas sunuluyor: Kapital yklmtr, nk eletirmen btn dnemlerin ele alnmasn istedii halde Kapital, ancak bir dnemi ele almak tadr ve yine nk ekonomik materyalizmin doruluunu gs termemekte, ancak dokunup gemektedir. yle anlalyor ki bunlar, materyalizmin bilimsel olarak hibir zaman belgelendirilmediinin kabul edilmesini zorunlu klacak kadar ar ve cid

72

Halkn Dostlar Kim lerdir?

di iddialardr. Daha sonra da, bu retiyle hibir ilikisi bulun mayan bir adamn btnyle farkl bir lkede, tarih ncesi d nemleri aratrp inceledikten sonra ayn ekilde materyalistse^ nulara varmas, materyalizme kar bir gerek olarak ortaya konuyor. Bundan baka, dourmay materyalizmin ierisine sokmann kesin olarak yanl olduunu, bunun bir szck oyu nundan baka bir ey olmadn ispatlamak iin eletirmen eko nomik ilikilerin cinsel ve ailevi ilikiler temeline dayanan bir st yap olduunu ispatlamaya alyor. Ciddi eletirmenimizin, materyalistleri bilgiyle donatmak iin bu konudaki szleri, bize, mirasn dourma olmadan olanaksz olaca, karmak bir psi kolojinin bu dourmann rnlerine "bal olduu" ve ocukla rn babalarnn huyunda yetitirildikleri konusundaki derin ger ei kazandrd. Bu arada, ulusal balann kabile balarnn bir devam ve genelletirmesi olduunu da rendik. Eletirmen, materyalizm zerine teorik aratrmalarna devam ederek, Marksistlerin tezlerinin ounun ieriinin, kitlelerin ezilmesi ve smrlmesinin burjuva dzeninde "zorunlu" olduu ve bu dzenin "zorunlu olarak" sosyalist bir dzene dnmesi gerek tii iddiasndan ibaret olduunu belirtiyor. Daha sonra da, zo runluluun, (insanlarn eksiksiz olarak neyi zorunlu saydklarn hesaba katmazsak), ok genel bir ereve olduunu ve dolay syla Marksistlerin mistik ve metafiziki olduklarn hemen ar dndan ileri srvermektedir. Eletirmen, bundan baka, Marx'n idealistlere kar tartmasnn "tek yanl" olduunu da ileri sr mekte,-ama bu idealistlerin grlerinin sbjektif yntemle ili kisi ve Marxn diyalektik materyalizminin bu grlerle ilikisi konusunda tek kelime bile etmemektedir. Marksizmin ikinci temel direi, diyalektik ynteme gelince, bu temel direi ykmak iin cesaretli eletirmenin bir darbesi yetmitir. Bu darbe ok beceriklice indirilmitir: Eletirmen, di

Birinci Ksm

73

yalektik yntemin llerden deil, toplumbilimdeki idealiz min ve sbjektivizmin yntemlerinin reddedilirinden olutuu gereini gzard ederek, herhangi bir eyin llerle ispatla nabilecei dncesini rtmek iin rastlanmam bir abayla alm, abalamtr. kinci bir darbe de, zellikle Marx'a y neltilmitir: Eletirmen, yiit Bay Dhringin yardmyla Marx'a kapitalizmin kndeki zorunluluu ller araclyla is patlamaya alm olmak samalm yklemekte, daha sonra > da bu samala kar baaryla mcadele etmektedir. te "nl toplumbilimcimiz"in parlak "zaferlerinin destan budur! Bu zaferleri seyretmek ne kadar da "retici"dir! (Burenin). Burada, Marx'n retisinin eletirisiyle dorudan doruya ilikisi olmayan, ama eletirmenin ideallerinin ve gereklik g rnn anlalmas asndan son derece ilgi ekici olan bir di er duruma deinmeden geemeyiz. Bu, onun Bat'daki ii s nf hareketine kar tutumudur. Yukarda Bay Mihailovski'nin materyalizmin "bilim"de kendi kendini hakl karmadna ("Alman Halkn Dostlannn" bilimi olmasn bu?) ilikin aklamalarn aktarmtk. Bay Mi hailovski'nin iddiasna gre, bu materyalizm "ii snf arasnda gerekten de ok hzl yaylmaktadr." Bay Mihailovski bu ger ei nasl aklyor? yle diyor: "Deyim yerindeyse, ekonomik materyalizmin geni lde kazand baar ve onun eletiri s navndan gememi bir biimde yaylmas, bilim sayesinde de il, esas olarak gelecee ilikin umutlarla 'kurulan' gnlk pratik sayesinde olmutur". Gelecekle ilgili umutlara "dayandrlan" bu pratikle ilgili bu acemice cmlenin iinde, materyalizmin, gereklii doru bir biimde aklad iin deil, gereklikten yz evirerek umutlara dndp iin yayldndan baka hangi anlam olabilir? Devam ediyor: "Gelecee ilikin bu umutlar, on-

74

Halkn Dostlar Kimlerdir?

lan benimseyen Alman ii snfndan ve onun geleceine scak ilgi duyanlardan ne bilgi ne de eletirel dnce abas ister. Ancak ve ancak inan ister." Baka bir deyile, materyalizmin ve bilimsel sosyalizmin genilemesine yaylmas, bu retinin iilere daha iyi bir gelecek vaadetmesi nedeniyledir! Ama bu aklamann kesin olarak samalm ve yanllm ortaya koy mak iin, sosyalizmin ve Batdaki ii snf hareketinin tarihi konusunda en ilkelinden bir bilgi sahibi olmak yeterlidir. Bilim sel sosyalizmin gelecek iin hibir zaman byle bir umut ver mediini herkes bilmektedir: Bilimsel sosyalizm var olan burju va dzeninin tahliliyle, kapitalist toplumsal rgtlenmenin geli imindeki eilimlerin incelenmesiyle yetinmitir ve yalnz bununla. "Biz dnyaya demiyoruz ki", diye yazyordu Marx 1843'te, ve bu program harfi harfine yerine getirmitir "mcadeleyi brak btn mcadeleniz anlamszdr." "giz dnyaya gerek bir mcadele slogan veriyoruz. Biz dnyaya ancak ve gerekten ne iin mcadele ettiini gsteriyoruz, ister holansn ister holanmasn, bilin, dnyann elde etmesi gere ken bir eydir".1 3 7 1 rnein, Kapital'in bilimsel sosyalizmin akland balca ve temel eser kendini gelecee deinen genel imalarla snrladn ve gelecek dzenin iinden byd n, zaten var olan unsurlan yalnzca izlediini herkes bilir. Herkes bilir ki, gelecek iin umutlar sz konusu olduu lde, insanlann atmadan geinecei ve toplumsal ilikilerin sm rye deil, insan doasnn koullanna uyan gerek ilerleme il kelerine dayanaca bir dzenin tablosuyla insanl esinlendirmeyi isteyerek, gelecekteki toplumu btn aynntlanyla tanm layan daha nceki sosyalistlerin bu konudaki katks karlatnlamayacak lde daha fazladr. Ayn zamanda, bu grleri or taya koyan bir ok yetenekli insanc, ve en salam bir biimde inanm sosyalistlere karn, byk aptaki makineli sanayi, proleter ii kitlelerim politik hayatn girdabna ekinceye kadar

Birinci Ksm

75

ve mcadelelerin gerek slogan bulununcaya kadar, bunlarn teorileri hayatn dnda kalmt ve programlar da siyasal halk hareketleriyle birletirilmemiti. Bu slogan; ok nceleri 1872'de Bay Mihailovski'nm onu adlandrd gibi "bir topyac deil, tersine, sk ve hatta baz yerlerde kat bir bilim adam olan" Marx bulmutur; hi kukusuz bu, umutlar yard myla deil, tersine, var olan bujuva dzeninin bilimsel bir tah liliyle, bu dzende smrnn zorunlu olduunun aklanma syla, onun gelime yasalarnn incelenmesiyle bulunmutur; Bay Mihailovski doal olarak, bu tahlili kavramak iin ne bir bilgiye, ne de bir dnme abasna gerek vardr diye, Ruskoye Bogatstvo okurlarna gvence verebilir, ama biz zaten onun kendi durumunda bu tahlilin ortaya koyduu ilkel gereklerin kavramnda yle byk bir eksiklik grdk ki, (ve bunu onun iktisat alma arkadanda daha da byk lde grece iz)1 3 8 1 bu tr bir aklama doal olarak ancak insan gldrr. i snf hareketinin, btnyle byk aptaki kapitalist maki neli sanayiinin gelitii yerlerde ve bu gelime lsnde vayld ve gelitii, tartlmaz bir gerek olarak kalyor; sosyalist reti, btnyle insan doas iin geerli toplumsal ilikiler konusunda tartmay brakt ve ada toplumsal ilikilerin mateyalist bir tahlilini yapmaya ve var olan smr dzeninin zorunlu olduunu aklamaya baladnda baanl olmaktadr. Bu retinin "umutlarla ilgili tavrn, dorudan doruya geree aykr bir ekilde ele alarak, materyalizmin, iiler ara sndaki baarsnn gerek nedenlerinden kanmaya alarak, Bay Mihailovski. Bat Avrupa ii snf hareketinin dnceleri ve taktikleriyle son derece dar grl ve baya bir biimde alay etmeyi srdrmektedir. Grdmz gibi, emein toplumsallatmlmasmm bir sonucu olarak, kapitalist dzenin sosyalist dzene dnmesinin kanlmaz olduu konusunda Marx'n is

Halkn Dostlan Kimlerdir?

patlarna kar tek bir dnce bile ileri srememitir. Fakat ge ne de "bir proleterler ordusu"nun kapitalistleri mlkszletirmeye hazrlanmakta olduu, bu mlkszletirme zerine "btn s nf mcadelesinin sona erecei", "yeryznde barn salanaca ve insanlar zerinde iyi niyetin hkm srecei" dncesiy le en kaba biimde elenmektedir. O, Bay Mihailovski de, ssyalizme ulamann bundan ok daha basit ve daha emin yollann biliyor: Gerekli olan bir ey varsa, o da "halkn dostlar' nn "istenilen ekonomik evrim"in "ak ve deimez" yollarn daha ayrntl bir biimde ortaya koymalardr. Daha sonra da bu "halkn dostlar" en byk olaslkla , "pratik ekonomik so runlar' zme kavuturmak zere, "arlacaklardr" (Bkz: Bay Yujakov'un Ruskoye Bogatstyo daki "Rusya'daki Ekono mik Gelime Sorunlar'' adl yazs, Say: II) ve bu arada... bu arada gene iiler beklemeli, "halkn dostlan"na gven duy mal, "haksz bir kendine gvenle" smrclere kar bamsz bir mcadeleye balamamaldrlar. Bu "haksz kendine gvene", ldrc bir darbe indirmek amacnda olan yazarmz, "bir cep szlne hemen hemen sabilecek bu bilime" son derece f kelenmektedir. Gerekten ne kadar da korkun! Bilim: Ve cebe sabilen son derece ucuz sosyal-demokrat brorler! Bilime yalnzca smrlenlere kurtululan iin bamsz bir mcadele vermeyi rettii lde, uzlamaz snf elikilerini stn kllemekle uramakta olan, btn bu ii kendileri ykmlenmek isteyen btn "halkn dostlarT'ndan uzak durmay rettii l de deer veren, bu nedenle de, bu bilimi, dar grlleri bylesine sarsan son derece ucuz brorlerde aklayan kiilerin, hak sz olarak, bir kendine gven iinde olduklan, nasl da belli olu yor deil mi? iler, kaderlerini, "halkn dostlar"nn ellerine brakm olsalard, iler ne kadar da farkl olurdu! "Halkn dost lan" iilere, ciltlerce gerek bir niversite ve dar grl bir bi lim reteceklerdi. Onlara, insan doasna uyan bir toplumsal

Birinci Ksm

77

rgtlenmeyi ayrntl olarak tantacaklard. Ama yeter ki iiler beklemeyi ve byle haksz bir kendine gvenle mcadeleyi biz zat balatmamay kabul etsinler! Bu defa, Bay Mihailovski'nin "eletiri"sinin genelde, Marx'n teorisine kar deil de, zelde Rus Sosyal-Demokratlanna kar yneltilmi olan ikinci ksmna gemeden nce bu ko nudan biraz ayrlmamz gerekiyor. Bay Mihailovski, Marx' eletirirken ancak Marxn teorisinin eksiksiz bir aklamasn sunmak iin hibir aba harcamamas yetmiyormu gibi, bundan baka onu korkun bir biimde tahrif etmekte ve ayn yntemle imdi de son derece acmasz bir biimde Rus Sosyal-Demokratlanmn dnceleri konusunda kalem oynatmaktadr. Gerek, yeniden belirlenmeli ve ortaya konmaldr. Bunu yapabilmenin en uygun yntemi, daha nceki Rus sosyalistlerinin grleriyle Sosyal-Demokratlarn grlerini karlatrmaktr. Daha nceki Rus sosyalistlerinin bir aklamasn Bay Mihailovski'nin Ruskaya Afys/'daki. 1892, Say: 6, bir yazsnda aktaryorum. Bay Mihailovski, bu yazsnda, ayrca Marksizmden de sz etmekte (sansrden geen bir basnda, yalnzca Burenin yntemiyle ele alnabilecek sorunlar konusunda durmadan, Marksistleri, yerin dibine batrmadan uygun bir dille bu, onu knamak iin sy lenmi olsun sz etmekte), Marksizme kar olan ya da hi olmazsa kar deilse bile, Marksizme paralel olan kendi g rlerini ortaya koymaktadr. Hi kukusuz, ne kendisini sosya listler arasnda snflandrarak Bay Mihailovski'yi, ne de Mihailoyski'yi onlarla ayn yere koyarak, Rus sosyalistlerini gcendir meyi hi mi hi istemiyorum ama, bence akl yrtme yntemi her iki durumda da znde ayndr, tek bir fark varsa, o da inanlarndaki salamlk, drstlk ve tutarllk derecesidir. Bay Mihailovski Otoestveniye Zapiski'hin grlerini or taya koyarken yle yazyordu:

78

Halkn Dostlar Kim lerdir?

"Ekicinin topraa, reticinin de i aletlerine sahip olmasn, ahlksal ve siyasal idealler arasna aldk." Grdnz gibi, bu hareket noktas da, en iyi dileklerden esinlenen, en iyi niyetli bir hareket noktasdr... "lkemizde hl var olan Ortaa emek biimleri*, ciddi olarak sarsntya uramt, fakat, liberal ya da liberal olmayan herhangi bir retinin hatma, bunlara btnyle son vermek iin bir neden grmedik." Gln bir iddia! Hi kukusuz, hangi trden olursa olsun "emek biimleri", yalnzca bunlann yerine, baka bir emek bii mi geerse sarslabilirler; oysa yazarmzn bu yeni biimleri tahlil etmek ve aklamak, ya da neden eskinin yerini aldklanm kavramak iin bir giriimde bile bulunmadm (ayn grteki arkadalarndan herhangi birinin de bunu yaptm gremeyece iz) zaten gryoruz. Giriin ikinci ksm daha da glntr. "Herhangi bir reti adna, bu biimlere btnyle son vermek iin bir neden grmedik." "Biz"im (yani sosyalistler yukandaki koula baknz ) emek biimlerine "son vermek", yani toplumun yeleri arasndaki varolan retim ilikilerim yeniden kurmak iin hangi aralanmz var? Bu ilikileri, bir retiye g re yeniden kurmak dncesi sama deil midir? Bunun arka sndan geleni dinleyelim: "Grevimiz, kendi ulusal yapmzdan kesinlikle 'kendine zg' bir uygarlk kararak kurmak deildir. Fakat Bat uygarlm, bu uygarl paralayan btn elikile riyle birlikte, btnyle kendi lkemize aktararak yerletirmek de deildir. Nereden alabilirsek alalm, en iyi olan eyleri alma- . mz gerekir. Bu, gerek kendimizin, gerek yabanclarn olsun, bir ilke sorunu deil, pratik uygunluk sorunudur. Hi kukusuz bu, o kadar kolay, o kadar ak ve anlalr bir eydir ki tartmann
*

"E m ein O rtaala ilgili biim leriyle", ya za r b ir baka y erd e byle a k lam aktadr "yalnzca ortak toprak m lkiyeti, el-zanaat sanayii ve artel rg tlen m esi anlatlm ak istenm em ektedir. B u n la rn btn, h i kukusuz O rtaala ilgili biim lerd ir. F akat bunlara em ekinin topraa, ya da retim aletlerine sahip olduu btn b iim ler d e ek len m elidir."

Birinci Ksm

19

bile gerei yoktur." Gerekten de ne kadar kolay! Her yerden en iyi olan "aln", iin srr tamamdr! Ortaa biimlerinden, emekinin retim aralanna sahipliini "aln" yeni (yani kapita list) biimlerden de zgrlk, eitlik, eitim ve kltr "aln. Tartlacak hibir ey kalmaz! Toplumbilimdeki sbjektif yn temin tm, burada btnyle gn na kmaktadr: Toplum bilim bir topyayla emekinin toprak mlkiyetiyle bala makta ve isteneni gerekletirmenin koullarm belirtmektedir: Yani uradan buradan en iyi olan "aln". Bu dnr, toplumsal ilikileri, u ya da bu kurumlann salt mekanik bir toplam toplumsal ilikileri u ya da bu olgularn salt mekanik bir sralanmas olarak, katksz metafizik bir grle ele almaktadr. Bu olgulardan birini ortaa biimleri iinde ekicinin toprak sahiplii ekip karmaktadr. Bunun tpk, bir tulann, bir yapdan teki yapya aktanlmas gibi, btn teki biimlere de aktarlabileceini zannetmektedir. Fakat bu, toplumsal ilikileri incelemek deil, incelenecek malzemeyi bozmaktr. Sizin de ele aldnz gibi, gerekte, ekicinin toprak sahipliinin ayn ve ba msz olarak var olmas gibi bir ey sz konusu deildir. Bu retim ilikilerinin halkalanndan yalnzca biriydi. Bu retim ilikileri, topran, kylleri smrmek iin topra onlara da tan byk toprak sahipleri, toprak aalan arasnda bltrlmesinden ki toprak ayn cret gibiydi kaynaklanyordu: Bu, kyllere toprak aalanna, bir artk-rn retebilmeleri iin, gerekli rnleri salyordu. Kyllerin toprak aasna feo dal hizmet etmelerinin aralann da salyordu. Yazar, bir olgu yu ekip karmakla yetinmek ve bylece bu olguyu kesin ola rak yanl bir k altnda sunmak yerine, bu retim ilikileri sis temini neden izlememitir? nk yazar, toplumsal sorunlan nasl ele alacan bilememektedir: Bay Mihailovski (Bay Milailovski'nin iddialann, Rus sosyalizmini btnyle eletir mek iin , yalnzca bir rnek olarak kullandm tekrarlyo

80

Halkn Dostlan Kim lerdir?

rum) o dnemde varolan "emek biimleri"ni aklamak, bunla r belirli bir retim ilikileri sistemi, belirli bir toplumsal biim lenme olarak sunmak iin hi bir aba gstermiyor. Marx'n ifa desini kullanrsak, topluma, ileyii ve evrimi ierisinde canl bir organizma olarak bakmamz zorunlu klan diyalektik yn tem yazar iin yabanc bir eydir. Daha nceki emek biimlerinin yerini, neden yeni emek bi imlerinin aldn bile kendine sormadan, bu yeni biimleri tar trken de, yine ayn hatay tekrarlamaktadr. Onun iin, bu bi imlerin, ekicilerin toprak sahipliini "sarstn" yani daha genel bir deyile, reticinin retim aralarndan ayrlmasnda ifadesini bulduunu ortaya koymak ve ideale uygun dmedi inden bunu sulamak yeterlidir. Buradaki iddias da son derece samadr: Bir olguyu (toprakszlatrmay) zorunlu olarak meta reticileri arasnda rekabeti, eitsizlii, bazlarnn ykmm, ba zlarnn zenginlemesini douran meta ekonomisi temeline da yanan ve artk farkl bir nitelikteki retim ilikileri sisteminin bir esi olarak ortaya koymak iin hi bir aba bile harcama dan, tek bana ele almaktadr. Olgulardan birini, kitlelerin yk ma uramasm, farketmekte, tekini; bir aznln zenginleme sini bir kenara atmakta ve bylece her ikisini de anlamay ken disi iin olanaksz duruma getirmektedir. Ve bu yntemlere "etiyle, kanyla hayattaki sorunlara kalc bir cevap aramak" adn veriyor, (Ruskoye Bogatstvo, 1894, Say:l), oysa, gerekte durum bunun btnyle tersidir: Gerek lii kavrayamadndan, onu aklayamadndan ve aklamak istemediinden, mlk sahiplerinin, mlkszlere kar mcadele ettii hayatn bu sorunlarndan alaka kaarak, masum topya lar dnyasna snmaktadr. Buna da "hayatn sorunlarna, bun larn byk ve karmak asPgerekliklerinin ideal bir biimde incelenmesiyle cevap aramak" diyor (Ruskoye Bogatstvo, Sa

Birinci Ksm

y :l), oysa gerekte bu asl gereklii tahlil etmeye ve onu ak lamaya girimemitir bile. Bunun yerine, bize farkl toplumsal biimlenmelerden an lamszca u ya da bu eleri kararak Ortaa biiminden bir ey, "yeni" biimden baka bir ey alarak vb. kurduu bir topya sunmutur. Bu temele dayanan bir teorinin gerekten toplumsal evrimden uzak kalmaya mahkm olduu aktr. Bu nun en yaln ve ak nedeni, topyaclanmzn uradan buradan alnan elerden oluturulmu olan toplumsal ilikilerle deil, kylnn .Kulakla (zengin mjik), el-zanaatsnn satcyla, i inin fabrika sahibiyle olan ilikisini belirleyen ve topyaclanmzn hi mi hi kavrayamadklar toplumsal ilikilerle yaamak ve hareket etmek zorunda olmalandr. Kavrayamadklar bu ili kileri, ideallerine gre yeniden biimlendirmek giriimleri ve abalan baanszlkla sonulanmaya mahkmdur. "Rus Marksistleri sahneye ktklar zaman, sosyalizm so runu, Rusya'da, ok genel izgilerle ite bu durumdayd. Rus Marksistleri daha nceki sosyalistlerin sbjektif yn temlerinin bir eletirisiyle'ie baladlar. Smr olgusunu sade ce belirtmek ve mahkm etmekle yetimneden, onu aklamak da istediler. Rusya'nn btn Reform sonras tarihinin, ynlann ykma uramas ve belli bir alnln zenginlemesinden ibaret olduunu grnce, evrensel teknik gelimeyle yan yana, kk reticilerin son derece yksek oranda mlkszletirildiklerini de gzlemleyince, bu kutuplama eilimlerinin meta ekonomisinin gelitii ve glendii yerlerde ve o lde doduunu, arttm kavraynca, zorunlu olarak ynlann mlkszletirilmesine ve ezilmesine yol aan bir burjuva (kapitalist) toplumsal ekonomi rgtlenmesiyle kar karya olduklan sonucundan baka bir sonuca varamazlard. Onlann pratik programlan, dorudan do ruya bu gr tarafndan belirlendi. Bu program ku umaz ker

82

Halkn Dostlar Kimlerdir?

van gemez kyden, en ada ve en kusursuz fabrikaya kadar, Rusyadaki ekonomik gerekliin balca ieriini oluturan proletaryann burjuvaziye kar mcadelesine, mlksz snfla rn, mlk sahibi snflara kar mcadelesine katlmakt. Bu m cadeleye nasl katlacaklard? Cevap, gene gereklikten geldi. Kapitalizm, sanayiin balca kollann byk aptaki makineli sanayi aamasna getirmiti. retimi bylece toplumsallatra rak yeni bir dzenin maddi koullarn yaratm, ayn zamanda da yeni bir toplumsal gc, fabrika iileri snfn, kent prole taryasn yaratmt. Ayn burjuva smrsyle yz yze olan bu snf ekonomik yapsyla Rusya'nn btn alan nfusu bu smryle kar karyadr kurtuluu asndan zel, uy gun bir durumda bulunmaktadr: Btnyle smr temeline dayanan daha nceki toplumla artk hi bir ba yoktur. Emei nin koullan ve hayat durumlar onu rgtlemekte, dnmeye zorlamakta ve ona siyasal mcadele alanna girmek olanan salamaktadr. Sosyal-Demkratlarn btn ilgilerini bu snf zerinde toplamalar, btn umutlarn bu snfa balamalar, programlarm bu snfn snfsal bilincini gelitirmeye indirge meleri, btn almalann bu snfn var olan dzene kar do rudan doruya siyasal bir mcadele vermek zere harekete ge mesine yardmc olmaya ve btn Rus proletaryasm bu mca deleye ekmeye yneltmeleri son derece doaldr. imdi Bay Mihailovski'nin Sosyal-Demokratlarla nasl m cadele ettiini grelim. Bay Mihailovski, onlann teorik grle rine, siyasal, sosyalist almalanna kar hangi iddialar ynelt mektedir? Marksistlerin teorik grlerini, eletirmen aadaki ekil de ortaya koymutur: "Tarihsel zorunluluun kendi isel yasalarna uygun olarak, Rusyann douundan beri ierisinde tad btn elikilerini

Birinci Ksm

83

ve kk kapitalistlerin byklerce eritile eritile ortadan kald rlmasyla kendi kapitalist retimini gelitirecei gerektir. (Marksistler byle ileri sryorlarm gibi veriliyor). Bu arada topraktan kopmu olan mujik, proleterleecek, birleecek, toplumsallaacaktr. Artk, sorun zmlenmitir, geriye kalan tek ey insanln mutlu olarak yaamasdr. Gryorsunuz, Marksistler gereklik anlaylarnda "halkn dostlan"ndan hibir ekilde ayrlmamakta, yalnzca gelecek ko nusundaki grlerinde farkllk gstermektedirler: Grn odur ki, Marksistler bugnn deil, yalnzca "gelecee dein umutlarn" zerinde durmaktadrlar. Bunun, Bay Mihailovski'nin dncesi olduuna hi kuku yoktur. Onun ileri srd ne gre, Marksistler "gelecekle ilgili tahminlerinde topyac hibir ey olmadna, hereyin bilimin kesin buyruklarna gre deerlendirildiine ve lldne btnyle inanmaktadrlar." Son olarak daha ak bir biimde: Marksistler "soyut bir tarihsel emann deimezliine inanmakta ve bunu da ak ak itiraf etmektedirler." Tek kelimeyle, karmzda Marksistlere kar en baya ve kaba bir sulama vardr; ve bu, uzun sreden beri Marksistlerin grlerine kar ortaya koyacak hibir die dokunlr eyleri ol mayanlar tarafndan ileri srlmektedir: "Marksistler soyut bir tarihsel emann deimezliini itiraf ediyorlar!!" Ama bu, btnyle yalan ve katksz bir uydurmadr! Hibir Marksist, hibir yerde Rusya'da kapitalizm "olmal dr", "nk" Bat'da kapitalizm vard vb. iddiasnda bulunmu deildir. Hibir Marksist, Marx'n teorisine, evrensel olarak zo runlu bir felsefi tarih emas, zel bir toplumsal ekonomik bi imlenmenin aklanmasndan te birey olarak bakm deil dir. Ancak sbjektif dnr, Bay Mihailovski ona evrensel ve felsefeyle ilgili bir teoriyi maledecek kadar Marx konusunda bir

X4

Halkn Dostlan Kimlerdir?

gr eksiklii ortaya atmay becerebilmitir ve buna cevap ola rak da, Marx'tan, yanl kap ald konusunda ok kesin bir aklama almtr. Hibir Marksist Sosyal-Demokrat grmlerini, teorinin gereklie ve belirli toplumsal ve ekonomik ilikilerin, yani Rusya'nn toplumsal ve ekonomik ilikilerinin tarihine uygunluundan baka bir eye dayandrmamtr: Bir Marksist baka trl de yapamazd, nk teori konusundaki bu istek, son derece kesin ve son derece ak bir biimde bizzat "Marksizmin" kurucusu tarafndan Marx tarafndan aklanm ve btn retinin temel ta yaplmtr. Hi kukusuz, Bay Mihailovski soyut bir tarihsel emann aka anlatldn "kendi kulaklanyla" duyduunu iddia ede rek, bu szleri istedii kadar rtebilir. Ama Bay Mihailovski konumu olduu kiilerden her trl sama, anlamsz szleri iitme frsat bulmusa, bundan bize, Sosyal-Demokratlara ne? Veya herhangi bir bakasna ne? Bu, yalnzca konutuu insan lar semekte ok ansl olduundan baka bir eyi gsterir mi? Hi kukusuz nkteci filozofumuzun konumu olduu nkteci kiilerin kendi kendilerine Marksist, Sosyal-Demokrat vb. de mi olmalan olasl var. Fakat bugnlerde (ok daha nce de belirtildii gibi) her serserinin "kzl" giysilerle sslenmekten holandm zaten kim bilmez ki?* Ve eer Bay Mihailovski, bu "soytarlar" Marksitlerden ayramayacak kadar yeteneksizse, ya da btn bir retiyi Marxn son derece nemle vurgula yarak ileri srd bu ltn ("gzlerimizin nnde nelerin olup bittiinin" formlasyonunu) kavrayamayacak kadar yzey sel olarak anlamsa, bu gene, olsa olsa Bay Mihailovski'nin pek o kadar zeki olmadn ispatlar, baka bir eyi deil.
*

B tn b u n la r B a y M ihailovski'nin gerek ten de soyut tarihsel em a la rla il gili szler d u y du u ve h i b ir ey uydurm ad varsaym na dayanarak ileri srlm tr. B u varsayma ancak hakettii d e e r i verm e hakkn sakl tut may da kesin olarak gerek li gryorum .

Birinci Ksm

85

Durum ne olursa olsun, basnda Sosyal-Demokratlarla tar tmaya giritiine gre, uzun bir sreden beri bu ad tayan ve tek balarna tayan yle ki tekiler bunlarla hi bir zaman kartnlamaz ve kendi z literatrle ilgili temsilcilerine, Plehanov ve evresine1 3 9 1sahip bulunan sosyalistler gurubunu gznnde tutmas gerekirdi. Bunu yapm olsayd bunun, biraz ck terbiye alm herhangi bir kiinin yapmas gereken ey oldu u aktr hatta ilk Sosyai-Demokrat esere, Plehanov'un Farkllklarmz adl eserine ba vurmu olsayd, daha ilk say falarda bu evrenin btn yeleri adna yazanri yapm olduu kesin bir aklamay bulacakt: "Durum ne olursa olsun, programmz byk bir adn otori tesiyle sslemek istemiyoruz." (Yani Marx' otoritesiyle.) Rus a anlar msnz Bay Mihailovski? Soyut emalar retmekle, Rusya'nn sorunlar konusunda gr ileri srerken, Marx'n otoritesinin btnyle inkr edilmesi arasndaki fark anlyor musunuz? Konutuunuz kiilerden duyduunuz ilk dnceyi, Mark sist dnce olarak aktarmakla, Sosyal-Demokrasinin nde ge len bir yesinin btn bir grup adna yapt yaynlanm bir aklamay grmezlikten gelmekle namussuzca davrandnzn farknda msnz? Ve sonra aklama daha da kesinleiyor: Plehanov yle diyor: "Tekrarlyorum, en tutarl Marksist ler, Rusya'daki var olan durumun deerlendirilmesinde bir an lamazla debilirler"; bizim retimiz, "bu zel bilimsel,te>rinin, son derece karmak toplumsal ilikilerin tahliline uygu lanmasnda ilk giriimdir." Daha ak konumak yle anlalyor ki gtr: Marksist ler, Marx'n teorisinden, yalnzca onun toplumsal ilikileri ak

86

Halkn Dostlar Kimlerdir?

lamak iin mutlaka gerekli olan son derece deerli yntemlerini hibir koula balanmadan almakta ve bu nedenle de, ilikiler konusundaki yarglarnn lsn soyut emalarda, buna ben zer samalklarda deil, bu yargnn doruluunda ve gereklere uygunluunda bulmaktadrlar. Bu szleri ileri srerken, yazarn znde baka birey anlat mak istediini mi dnyorsunuz acaba? Fakat durum byle deildir. Onun ele ald sorun udur: "Rusya'nn kapitalist ge lime aamasndan gemesi zorunlu mudur?" yleyse sonn hi de Marksist bir biimde ortaya konulmam, fakat bu "zorunlu luun" ltn hkmet politikasnda, ya da ''toplumun" faali yetlerinde veya "insan tr iin geerli" bir toplum idealinde vb. samalklarda gren bizim faikl yerli dnrlerimizin sbjek tif yntemlerine uygun dmtr. yleyse, soyut emalara ina nan bir insann byle bir soruya nasl cevap vermesi gerektiini sormakta haklyz. Diyalektik srecin kesinliinden, Marx'n te orisinin felsefeyle ilgili genel neminden, her lkenin bu aama dan... gemesinin kanlmazlndan vb., vb. sz ededecektir. Plehanov bunu nasl cevaplandrmtr? Tek yolla, bir Marksist'in cevap verebilecei gibi. Bu zorunluluk sorununu ancak sbjektif dnenleri ilgi lendirebilecek bo bir sorun olarak tamamen bir kenara atm ve yalnzca gerek toplumsal ve ekonomik ilikileri ve bunlarn gerek evrimini ele almtr. Bu nedenle de, yanl sorulmu so ruya dorudan doruya cevap vermemi, bunun yerine: "Rusya kapitalist yola girmitir" diye karlk vermitir. Bay Mihailovski ise bir uzman tavryla, soyut tarihsel e malara inantan, zorunluluun kendi isel yasalarndan ve buna benzer grlmemi samalklardan sz etmektedir! Bu yaptna da, "Sosyal-Demokratlara kar bir polemik" adn vermekte dir!!

Birinci Ksm

87

Eer bu da bir polemikiyse, o zaman geveze kime denir, pek anlayamyorum! Bay Mihailovski'nin yukarda aktarlm olan iddiasyla il gili olarak, onun Sosyal-Demokratlann grlerini yle sundu unu da grmek gerekir: "Rusya kendi kapitalist retimini ge litirecektir". Bu dnrn grne gre, Rusya "kendi" ka pitalist retimine sahip deildir. Grld kadaryla, yazar, Rus kapitalizminin 1,5 milyon iiyle snrl olduu grn paylamaktadr. zgr emein btn teki smr biimlerim, kimbilir hangi balk altnda snflandran bizim "halkn dostlan"nn bu ocuka dnceleriyle daha sonra tekrar karlaaca z. "Rusya, tad btn i elikileriyle kendi kapitalist reti mini gelitirecektir ve bu arada da topraktan kopmu olan mujik proleterleecektir". Bir ormanda ne kadar ilerlersek aalar o kadar oalmaktadr. yleyse Rusya'da hi bir "i eliki" yok tur, yle mi? Y a da daha yaln bir biimde koyarsak, halk kitle lerinin bir avu kapitalist tarafndan smrlmesi yoktur, nfu sun byk bir ounluunun ykma uramas ve kk bir aznln, bir ka kiinin zenginlemesi yoktur, yle mi? Hl mujiin topraktan kopmas m gerekiyor? Ama btn Reform sonras Rusya tarihi, kylln benzeri grlmemi bir youn lukta ilerleyen toptan mlkszletirilmesi deil de, baka nedir? Byle eyleri, herkesin nnde aka ileri srmek iin insann byk bir cesaret sahibi olmas gerekir! Ve Bay Mihailovski bu cesarete sahiptir: "Marx, hazr bir proletaryay ve hazr bir kapi talizmi ele almtr, oysa bizim henz bunlar yaratmamz gere kir". Rusya'nn henz bir proletarya yaratmas gerekir, eyle mi?! Rusya'da, ynlarn byle umutsuz bir yoksulluunun ve al an halkn bylesine utanmazca smrlmesinin grlebilecei tek lkede; yoksul snflarn hayat koullan asndan ngilte re'yle (hem de hakl olarak) karlatrlan; milyonlarca insann alnn, rnein tahl ihracatndaki srekli bir artla yanyana,

88

Halkn Dostlan Kimlerdir?

birlikte oluunun srekli bir ey olduu b lkede, yani Rus yada proletarya yok ha!! Bence Bay Mihailovski bu klasik szlerinden dolay daha hayattayken bir heykelinin dikilmesine hak kazanmtr!* Bu arada unu da belirtelim: Daha sonra greceimiz gibi Rusya'daki alan halkn dayanlmaz hayat koullarna iki yz lce gzlerini kapatmak, bu koullan yalnzca "sarslm" olarak nitelemek, yle ki, hereyi yoluna koymak zere salt "uygarla m bir toplumun" ve hkmetin abalarna gerek olduunu ileri srmek, "halkn dostlarnn srekli ve en tutarl bir taktiidir. Bu valye beyler, emeki kitlelerin durumunun "sarslm ol duumdan deil, bu kitlelerin bir avu smrc tarafndan utanmazcasna soyulmas nedeniyle kt olduu gereine kr m gibi bakmakla, bu smrcleri grmemek iin deve kuu gibi kafalarn kuma gmmekle, smrclerin ortadan kalkaca m zannediyorlar. Sosyal-Demokratlar, onlara geree dosdo ru bakmaktan ekinmenin son derece utan verici bir korkaklk olduunu syledikleri zaman, smr gereini balang nok tas olarak aldklan ve bunun tek olanakl aklamasnn halk kitlelerini bir proletarya ve bir bujuvazi olarak grmekte olan Rus toplumunurvbujuva rgtlenmesinde, bu burjuvazinin ege menliinin organ olmaktan baka bir ey olmayan Rus devleti nin snfsal niteliinde yattn, bu nedenle de tek k yolu nun, proletaryann burjuvaziye kar snf mcadelesinde yatt m syledikleri zaman, bu "halkn dostlan", Sosyal-Demokrat*

B elki d e , B a y M ihailovski burada da, Rusya'da hi p ro leta ry a yoktur dem ek istem ediini, ancak, kapitalizme zg b ir proletarya yoktur dem ek istediini s y leyerek iin iin d en syrlmaya a la bilir. yle m i? Byleydi d e n ed en sylem ediniz? B tn so ru n R us p roletaryasnn burjuva toplumsal ekonom i rg tlen m esin e m i, yoksa baka b ir toplum sal ekonom i rg tlen m esin e mi zg old u u d u r. k i uzun yaz boyunca b u son d e r e c e cid d i ve nem li sorun konusunda tek b ir sz bile etmediyseniz, bunun y erin e h e r trl sam alktan sz ettiyseniz ve en aptalca sonulara vardysanz kabahat kimin o lur?

Birinci Ksm

89

lar halkn elinden topraklann almak istiyorlar!! Halkmzn ekonomik rgtlenmesini ykmak istiyorlar!! diye bar bar banyorlar. imdi en hafif deyimiyle, btnyle yakksz olan bu "po lemiin" en rezilce ksmna, yani Bay Mihailovski'nin, SosyalDemokratlann siyasal almalanm "eletirisine" (?) geliyoruz. Sosyalistlerle ajitatrlerin iiler arasnda yrttkleri almalann yasal basnmzda drst bir biimde tartlmayacan ve sansrden geen namuslu bir derginin bu konuda yapabilecei tek eyin ince bir davranla sessiz kalmak" olduunu herkes bilir. Bay Mihailovski bu son derece basit ve kolay kural unut mu ve okur kitlesiyle ba kurma tekelini sosyalistlere amur atmakta kullanmaktan ekinmemitir. Fakat, bu vicdansz eletirmenle mcadele etmenin yollan, yasal yaynlar dnda da olsa mutlaka bulunacaktr! Bay Mihailovski', saf bir tavr taknarak yle diyor: "Anla dm kadaryla Rus Marksistleri kategoriye aynlbilir: Marksist seyirciler (srecin kaytsz gzlemcileri), pasif Mark sistler (bunlar ancak 'doum sanclann yattnrlar'; 'topraa bal insanla ilgilenmezler ve ilgilerini, umutlann, zaten retim aralanndan ayrlm olanlara yneltirler) ve son olarak aktif Marksistler (bunlar da krlarn daha da ykma uramasnda ke sinlikle direnirler.)" Bu neyi anlatr?! Bay eletirmen hi kukusuz Rus Marksistlerinin evremizin gerekliinin kapitalist toplum olduunu ve bundan ancak tek bir k yolu bulunduunu, bu k yolu nun da proletaryann burjuvaziye kar snf mcadelesi olduu nu kendilerine hareket noktas olarak alanlann sosyalistler olduklann bilmelidir. yleyse nasl ve hangi temele dayanarak onlar bir eit anlamsz bayalkla kantnyor? Marksistler te

90

Halkn Dostlan Kimlerdir?

rimini, Marksizmin en yaln ve en temel ilkelerini aka kabul etmeyen kiilere, hi bir zaman hi bir yerde ayn bir grup olarak hareket etmemi olan ve hi bir zaman hi bir yerde kendilerine ait bir program ilan etmemi olan kiilere kadar geniletmeye ne hakk (kukusuz ahlaksal adan) vardr? Bay Mihailovski bu rezilce yntemleri doru gstermek iin kendine bir dizi kaamak nokta brakmtr. Bir sosyete zppesinin rahat tavnyla "belki de bunlar ger ek Marksistler deillerdir, kendilerini byle sayyorlar ve byle ortaya kyorlar" diye aka yapmaktadr. Bunu nerede ve ne za man yapmlardr? St. Petersburg'daki liberal ve radikallerin salonlanda m? zel mektuplarda m? yle olsun diyelim, o za man onlarla salonlarnzda ve mektuplannzda konuun! Fakat siz helkesin nnde v basnda (Marksizm bayra altnda) hi bir yerde ak ak ortaya kmam olan insanlara kar k maktasnz. Sosyal-Demokrat adm ancak tek devrimci sosya list grubun tadn ve baka li kimsenin onlarla kantnlmamas gerektiini bildiiniz halde, Sosyal-Demokratlara kar bir tartmaya giritiinizi iddia edecek kadar yzszleiyorsu nuz.*
*

Bay M ihailovski'nin yazsnda g e e n gereklere d eind ii tek y erin zerinde d u ra ca m . B u yazy okuyan h erk es, onun B ay Skvorstsov'u (Ahut Eko nomik N e d e n l e r i nin y a z a n ) bile "M arksistler" a ra sn d a saydn kabul ed ecek tir. F a k a t g erek te bu bay, k endisine M arksist dem em ekted ir ve Sosyal-D em okratlarm e s e r le ri hakknda e n ufak b ir bilginin olm as, Sosyal-D em okratlar asndan, bu bayn en kaba b ir burjuvadan baka b ir ey olm ad nn kavranmas iin yeterlidir. E e r , ilerici em a la r tasarlad toplumsal ev ren in b ir burjuva ev resi olduunu ve b u n ed en le kyl ekonom isinde bi le g erek ten g z lem len eb ilecek olan btn "tarmsal iy iletirm elerin, b ir aznln du ru m u nu iyiletiren, kitleleri p ro leterletiren b ir burjuva ilerle m esi o ld u u n u kavrayam yorsa, b y le b ir kii ne biim b ir Marldsisttir? E e r , tasarlarm su n d u u devletin a ncak burjuvaziyi destekleyecek ve p r o letaryay ez ecek g te b ir sn f devleti old u u n u kavrayam yorsa, b y le b ir kii ne biim b ir M arksistir?

Birinci Ksm.

91

Bay Mihailovski, su st yakalanm bir renci gibi kv ranmaktadr: "Benim hi kabahatim yok" okuru buna inandr maya alyor "kulaklarmla duydum ve gzlerimle gr dm." ok gzel! Gr anz ierisine ylesine baya ve cieri be para et mez kiilerden bakasnn girmediine inanmaya btnyle ha zrz! Fakat bizim, Sosyal-Demokratlann bununla ne ilgisi var? Ancak sosyalist almann deil, biraz bamsz ve namuslu olan her toplumsal almann gerek Narodovolizm[401 gerek Marksizm, gerekse anayasac olsun diyelim bir bayrak altnda gerekten alan her kiinin siyasal kymna yol at gn mzde, bu isim altnda liberal korkaklklarn gizleyen birka dzine lafazann, bunun yannda kendi kpn doldurmakta olan bir ka alan da bulunduunu kim bilmiyor? Ancak en rezil bayaln bu eilimlerden herhangi birini, onun bayran her trl amurla kirlettiinden (stelik te bu noktada zel ve gizli olarak) dolay sorunlu tutabilecei apak deil midir? Bay MihailoVskinin tezinin btn, bir tahrifler, yanl gstermeler ve dalavereler zinciridir. Yukarda, onun, Sosyal-Demokratlann k noktalan olan "dorulan" btnyle arpttm, bunlan hibir Maksistin hibir yerde ve hibir zaman ortaya koymam olduu, ya da koyamam olduu, ya da koyamayaca bir bi imde aktarm olduunu grmtk. Rus gerekliinin gerek Sosyal-Demokrat kavramm ortaya koymu olsayd, bu gr lere yalnzca tek bir yoldan, yani proletaryann snf bilincinin gelitirilmesine yardmc olarak, proletaryay var olan dzene kar siyasal mcadele iin rgtleyerek ve birletirerek "uygu layabileceini" kavramadan yapamazd. Fakat, onun yedekte bir hilesi daha vardr: Knlm, son derece masum bir tavrla, gz lerini bir mrit gibi gkyzne dikmekte ve yapmack bir heye canla: "Bunu duyduum iin ok memnunum; fakat neye kar

92

Halkm Dostlar Kimlerdir?

ktnz kavrayamyorum." (Ruskoye Bogatstvo, ikinci say da tpk byle demektedir.) "Pasif Marksistler konusundaki yo rumumu daha dikkatle okuyun: Ahlaksal adan itiraz edilecek hibir ey yoktur, dediimi greceksiniz." Hi kukusuz, bu onun daha nceki sefil yalanlarnn yeni den piyasaya srlmesinden baka birey deildir. Toplumsal devrimci poplizmi eletirdiini iln eden (daha baka tr bir poplizmin ortaya kmad bir dnemde, byle bir dnemi ele alyorum) ve aa yukar u aadakileri ileri srerek ilerleyen bir kiinin davrannn nasl nitelendirile bileceini bize ltfen siz syleyin: "Anladm kadaryla, poplistler katagoriye ayrlr: Mu jiin dncelerini btnyle kabul eden, onun isteklerine btn olarak uyan, sopay vfe karsn dvmeyi genel bir ilke haline ge tiren, bildiiniz gibi, bir halk politikas ad verilen hkmetin iren kam ve sopa politikasn genelinde kolaylatran tutarl poplistler; sonra, mujiin dnceleriyle hi te ilgilenmeyen ve ancak birlikler vb. eyler araclyla, Rusya'ya yabanc bir dev rimci hareketi sokmaya alan diyelim ki korkak poplistler, ki korkak bir poplisti kolayca tutarl ya da cesur bir poplis te dntrecek kaypak bir yol sz konusu olmadka, ahlaksal adan buna hibir itirazda bulunamaz ve son olarak da, hal km zengin mujik ideallerini sonuna kadar gerekletirmeye al an, dolayl olarak, gerek Kulaklar gibi yaamak iin topraa yerlemi olan cesur poplistler." Hi kukusuz btn akl ba nda kiiler bunu iren ve baya bir alay olarak kabul edecek lerdir. Dahas, bir yandan byle bir aklamann yazan, ayn ba snda poplistler tarafndan belgelerle rtlemiyorsa ve te yandan bu poplistlerin grleri o dneme kadar yalnzca yasa d olarak yaylmsa, yle ki birok insan, bunlann ne olduklan konusunda eksiksiz bir dnceye sahip deilse ve kendileri

Birinci Ksm

93

ne poplistler konusunda anlatlan her eye kolayca inanabiliyorsa, bu durumda, herkes byle bir kiinin, bir... olduu d ncesine katlacaktr. Fakat belki de Bay Mihailovski'nin bizzat kendisi buraya uygun den szc hl tam olarak unutmamtr. Fakat yeter! Bay Mihailovski'nin buna benzer daha son de rece ok imalar vardr. Fakat bu pislii kannnaktan, oraya buraya dalm imalan toplamaktan, onlan kardatrmaktan ve en azndan tek bir ciddi itiraz aramaktan daha yorucu, daha nankr, daha tiksindirici bir i dnemiyorum. Yeter!

Nisan 1894

YAYINCILARIN NOTU[4 I]
Bu yaznn metninde, okur, baz sorunlarn daha ilerde ince leneceine ilikin notlara rastlayacaktr. Oysa gerekte byle bir inceleme yaplmamtr. Bunun nedeni elinizdeki yaznn Ruskoye Bogatstvoda. Marksizm konusunda yaynlanm yazlara cevabn ancak birin ci ksm olmasdr. Zamann son derece kstl oluu, bu yaznn istenilen zamanda yaynlanmasn engellemitir. Fakat onu daha fazla geciktirmenin olanakl olduunu zannetmiyoruz: u anda zaten iki ay gecikmi durumdayz. te bu nedenle, yaznn b tnnn baslmasn beklemeden, bu arada Bay Mihailovski'nin "Eletiri "sinin bir tahlilini yaynlamaya karar verdik. u sralarda hazrlanmakta olan ikinci ve nc basklarda, okur, burada verilen incelemeye ek olarak, Rusya'nn ekonomik durumu ve bunun sonucu olan "Sosyal-Demokratlann Dnce ve Taktikleri" zerine bir makaleyle ilgili olarak Ruskoye Bogatstvo'mm. nde gelen teki kiileri, Bay Yujakov ve S. Krivenko'nun toplumsal ve ekonomik grlerini ele alan daha ba ka bir inceleme bulacaktr.

BU BASKIYA NOT4 2 ]
Bu bask birinci basknn btnyle ayndr. Metnin derlen mesinde hi bir katkmz olmad iin, kendimizde onu her hangi bir biimde deitirmek hakkm grmedik ve ancak ya ynlamakla yetindik. Bu ii stlenmemizin nedeni, elimizdeki brorn Sosyal-Demokrat propagandamza belli bir canllk-ge tirmeye hizmet edeceine duyduumuz gvendir. Byle bir propaganday gelitirmeye hazr olmann, SosyalDemokrat grlerin vazgeilmez bir sonucu olduu inancyla bu brorn yazarnn grlerini paylaan herkesi, gerek bu a lmann, gerekse genelinde btn Marksist propaganda organ larnn olanaklar lsnde geni bir ekilde yaygnlamasnn salanmasna, her yoldan (kukusuz zellikle yeni basklarla) yardmc olmaya aryoruz. erisinde bulunduumuz gnler zellikle buna elverilidir. Ruskoye Bogatstvo bize kar gide rek artan kkrtc bir dil kullanmaktadr. Toplumda, SosyalDemokrat dncelerin yaylmasn engellemek abasyla, bu dergi, bizi, proletaryann karlarna ilgisiz kalmakla, kitlelerin

96

Halkn Dostlan Kim lerdir?

ykma uramasnda srar etmekle dorudan doruya sulayacak kadar ileri gitti. Bu tr yntemlerle ancak kendisini yaralayaca m ve bizim zaferimize giden yolu hazrlayacam dnecek kadar kendimizden eminiz. Fakat, bu iftiraclarn, iftiralarnn en yaygn propagandasn yapabilmek iin btn maddi aralara sahip olduklarnn unutulmamas gerekir. Bir ka binlik sat olan bir dergileri vardr, ellerinin altnda okuma odalan ve k tphaneler vardr. Bu nedenle, dmanlarmza ayrcalkl bir konumun salad yararlarn bile, her zaman, dncesini ka bul ettirme baarsn garanti altna alamayacan ispatlamak is tiyorsak, elimizden gelen her abay harcamalyz. Byle bir a bann harcanacana kesin olarak inanyoruz.

Temmuz 1894

NC KISIM
Son olarak, Sosyal-Demokratlara kar aka sava aan bir baka "halkn dostu"nu, Bay Krivenko'yu tanmaya ala lm. Yalnz, Bay Krivenko'nun yazlarm ("Baz Aydnlarn Yalnzl zerine", say 12, 1893 ve "Gezi Mektuplar", say l, 1894) Bay Mihailovski'yle Yujakov'un yazlarn incelediimiz gibi inceleyemeyeceiz. Bu sonuncularn yazlarnn eksiksiz bir incelenmesi; birincisi, materyalizme ve genelinde Maksizme yapm olduklar kar-klann z konusunda, kincisi de, politik-ekonomi teorileri konusunda ak bir gre varmak iin zorunluydu. imdi "halkn dostlar" konusunda tam bir gre varmak iin bunlarn taktiklerini, pratik nerilerini ve siyasal programlarn ortaya koymamz gerekir. Bu program onlar tara fndan hibir yerde teorik grleri gibi dorudan doruya, ayn ekilde tutarl ve tam olarak gelitirilmemitir. Bu nedenle bu program, yazarlar birbirleriyle elimeyecek kadar ayn gr savunan bir derginin eitli yazlarndan almak zorunda kaldm.

98

Halkn Dostlar Kim lerdir?

Yukarda, Bay Krivenko'nun ad geen yazlarn tercih etme min tek nedeni, fazla malzeme salamalar ve tpk Bay Mihai lovski'nin bir toplumbilimci, Bay Yujakov'un bir iktisat olarak bu dergi adna yaz yazmalar gibi bu yazlarn yazarlarnn da, bir pratik adam, bir politikac olarak dergiyi temsil etmi, tem sil ediyor olmasdr.
Yalnz bunlarn programlarna gemeden nce, zerinde ke sin olarak durmamz gereken bir teorik nokta var: B ay Yuja kov'un halk, halk ekonomisini destekleyen topran kiralanmas konusunda vb. hibir ey sylemeyen bo lafazanlklarla bu la fazanlklar kyllerimizin ekonomik hayatn kavrayamad gereini rt bas etmek iin kullanarak sorunlan nasl geitirdi ini daha nce grmtk. Bay Yujakov, el-zanaat sanayicileri konusu zerinde durmamakta, byk-ap fabrika sanayimdeki gelimeyle ilgili verilerle yetinmektedir. imdi de Bay Krivenko el-zanaat sanayileri konusunda kesinlikle avn szleri tekrarla maktadr. "Bizim halk sanayimiz"i, yani el-zanaat sanayiini, aka kapitalist sanayiinin karsna karmaktadr. (Say 12, sayfa 180-181). "Halk retimi" [tpk byle!] diyor, "ou du rumlarda doa! biimde ortaya kar", oysa kapitalist sanayi "ou zaman yapay olarak yaratlr." Bir baka ksmda, "kiikap halk sanayini, "byk apl kapitalist sanayii"nin kars na karyor. Bunlardan birincisinin ayrdedici zelliinin ne ol duunu sorarsanz, yalnzca bunun "kk-apl sanayii* oldu unu ve i aletlerinin reticilerden ayrlmam olduunu re nirsiniz. (Bu sonuncu tanmlamay Bay Mihailovskinin yukanda aktarlan yazsndan aldm.) Fakat bu, onun ekonomik rgt

ren e b ile c e in iz tek ey u olacaktr: "Bundan, g erek ('tpk b y le!) bir halk sanayii d o a bilir ve g elieb ilir" diyor, B a y K rivenko. "Halkn dostla r" nn h erk esin bildii b ir oyunu da, gerek liin kesin ve dolaysz b ir tan mn v erecek leri y erd e, bo ve sam a s zler etm eleridir.

nc Ksm

99

lenmesini ortaya koymaktan kukusuz son derece uzaktr. Bun dan baka, bu kesin olarak yanltr. Bay Krivenko, rnein, "kk-apl halk sanayiinin bugn de hl byk-apl kapita list sanayiden ok daha fazla bir toplam retim saladn, aynca daha fazla ii altrdn" ileri sryor. Yazarn, 4 milyon ya da baka bir varsayma gre 7 milyon el-zanaats saysyla ilgili verilere deindii aktr. Fakat el-zanaat sanayimizde ha kim olan ekonomi biiminin, byk-apl ev retimi sistemi ol duunu, ou el-zanaatlanmn retimde bamsz olmayan, b tnyle baml ve ayn zamanda ikinci derecede bir yer tuttuk larm, kendi malzemelerini deil, tersine yalnz ve yalnz el-zanaatsma cret deyen tccarn malzemesini ilediklerini kim bilmiyor? Bu biimin hakim oluunu aklayan veriler, yasal basna bile aktarlm deil midir? rnein, nl istatistiki S. Harizomenov'un Yuridieski Vestnik\e[A $i (1883, say 11-12) yaynlanm olan kusursuz bir almasna ba vuruyorum. S. Harizomenov, Merkez eyaletlerinde en fazla gelimi olan elzanaatlan sanayilerimizle ilgili yaynlanm verileri zetleyerek byk-apl ev retimi sisteminin, yani aka/bir kapitalist sa nayi biiminin kesin olarak hakim olduu sonucuna varmakta dr. yle diyor: "Kk-apl bamsz sanayinin ekonomik ro ln tanmlarken u sonulara varyoruz. Moskova eyaletinde, byk-apl ev retimi sistemi, el-zanaat sanayinin yllk i hacminu %86,5'ini, kk-apl bamsz sanayi de yalnzca %13,5'mi karlar. Vladimir eyaletinin Aleksandrov ve Pokrov kazalarnda, byk-apl ev retimi ve manfaktr sistemi, elzanaat, sanayiinin yllk i hacminin %96'sn, kk-apl ba msz sanayii de yalnzca %4'n karlar." Bildiimiz kadanyla, hi kimse bu olgulan rtmeye a lmamtr; zaten bu yaplamaz. yleyse, insan bu olgular na sl olur da grmemezlikten gelebilir ve bunlar konusunda hibir

100

Halkn Dostlan Kimlerdir?

ey ileri srmez? Kapitalist sanayiin tersine, buna "halk" sanayii adn verebilir ve hem de bu sanayiin gerek sanayiye dnme olanandan szedebilir? Olgular, dorudan doruya ve bylesine gzard edilebiliyorsa, ancak bunun lek bir aklamas yaplabilir, o da "halkn dostlan"mn Rusya'daki btn liberaller gibi, uzlamaz snf e likilerinin, Rusya'da alan btn halkn smrlmesinin st n, btn bunlar yalnz ve yalnz basit "bozukluklar" diye gs tererek rt bas etme eilimleridir. Fakat belki bir baka neden de rnein "Pavlovo'daki bak yapm"n, "yar zanaat nite likte bir retim" olarak nitelendiren Bay Krivenko'nun ortaya koymu olduu gibi, bu konuda bylesine derin bir bilgi sahibi olmakta yatyor. "Halkn dostlan"nn arptmalann buraya ka dar vardrabildiklerine insan ap kalmaktadr! Pavlovo bak lar sipari iin deil, tersine pazar iin retim yapyorlarsa, burada, bir zanaat niteliinden nasl sz edilebilir? Belki de, Bay Krivenko, bir tccarn el-zanaatsna eya siparii verdii, daha sonra da bunlan Nijni-Novgorod Panaynna yollad sis teme bir zanaati sanayii olarak bakmaktadr. in gln yan, durumun yleymi gibi grnmesidir. Gerekte, atal-bak ya pm (Pavlovo'daki teki imaltlarla karlatrdnda) retici lerinin (grnrde) bamszlyla kk aptaki el-zanaat bi imini son derece az koruyan bir retimdir. N. S. Annenski y le demektedir: "Sofra takm ve snai bak yapm* daha imdi den fabrikaya ya da daha dorusu manfaktr retimine gzle gninr lde yaklamaktadr". Nijni-Novgorod eyaletindeki sofra takm baklar yapmyla uraan 396 el-zanaatsndan ancak 62'si (% 16) pazar iin, 2 7 3 (% 69) bir patron iin** .ve

B u sanayi btn tekilerden daha gen i b ir y e r tutar. Pavlovo'da yaplm olan 2 .7 5 0 1 0 0 0 rublelik toplam m aldan 9 0 0 .0 0 0 rublelik mal salar. * * Yani, el-zanaatlarna ham m adde salayan ve onlara em ek leri karln da olaan cretler deyen t ccar iin.
*

nc Ksm

101

61 i (% 15) cretli ii olarak almaktadr. Bylece, bunlardan ancak 1/6'i iverene dorudan doruya kle deildir. Baklk sanayiinin teki koluna (cep baklarnn-aklarn) retimine gelince, ayn yazar yle demektedir: "Bu retimin sofra ba yla kilit arasnda bir yeri vardr: Bu koldaki el-zanaatlannn ounluu patron iin almaktadr. Fakat bunlarn yansra, hl pazar iin almak zorunda olan ok sayda bamsz elzanaats da vardr. Nijni-Novgorod eyaletinde bu tr bak reten 2,552 el-zanaatsndan, %48'i (1236) pazar iin; %42'si (1058) patron iin ve % 10'u (25 8 ) da cretli ii ola ak almaktadr. Burada da sonu itibariyle bam sz(?) el-zanaatlar aznlktadr. Pazar iin alanlar hi kukusuz yalnzca grnte bamszdrlar; gerekte alclarn sermayesine dala az kle deillerdir. al m akta olan 2 1 .9 8 3 kiinin ya da btn alanlarn % 8 4 ,5 inin* sanayiilerle urat Nijni-Novgorod eyaletine bal Garbatol kazasnn btnndeki sanayilerle ilgili verileri ele alrsak, aadakileri elde ederiz: (malathane ekonomisi ko nusunda eksiksiz bir veri ancak 10.808 ii iin u imalat dalla rnda vardr: Metal, deri ileme, saralk, kee ve kenevir eir m e:) El-zanaatlanm n % 35,6's pazar, % 46,7'si patron iin a lmakta ve % 17.7'si de cretli iidir. yleyse burada da b

yk apl ev retimi sisteminin ar bastn, emein serma yeye kle olduu retim ilikilerinin hakm olduunu g r mekteyiz.
"Halkn dostlar"nn bu tr olgular bylesine ak ak gr memezlikten gelmelerinin baka bir nedeni de u olabilir: Kapi
*

R us kapitalizmini fa b rik a iilerinin saysyla len (tpk b y le!) istisnai f(us ekonom istleri, bile bile bu alanlar ve bunlara b en zer b ir oklarn, serm ayenin bo y u n duruundan deil, tersin e, "halk dzeni" ( ? ? ? ! ! ) zerin d e yapay olarak srd r len baskdan ac ek en tann nfusunun b ir p a r a s olarak snflandrm aktadrlar.

102

Halkn Dostlar Kimlerdir?

talizm kavramlarnn, kapitalistin zengin ve eitim grm bir patron ve byk bir makial sanayi iletmesini yneten olduu konusundaki basma kalp ve bo bir dncenin tesine geme mesi ve b kavramn bilimsel ieriini ele almay kabul etme meleridir. Daha nceki blmde, Bay Yujakov'un basit i birlii ve manfaktr b kenarda brakarak, dorudan doruya kapi talizmi makineli sanayiiden balattn gm tk. Bu, el-zanaat sanayilerimizdeki kapitalist rgtlenmenin savsaklanmas sonucuna gtren son derece yaygn bir yanllktr. unu sylemeye gerek yoktur: Byk-apl ev retimi siste mi sanayiin kapitalist bir biimidir. Burada onun btn zellik lerini gryoruz. imdiden, yksek bir gelime dzeyinde olan meta ekonomisi, retim aralarnn birka kiinin elinde youn lamasn ve kendilerinin retim aralar olmayan ve bu nedenle de bizzat kendileri iin deil, tersine, kapitalist iin alarak, emeklerini bakalarnn retim aralarnn hizmetine veren ii kitlelerinin mlkszletirilmelerini gryoruz. Bunun el-zanaat sanayiinin rgtlenme biimi asndan salt kapitalizm olduu son derece aktr: Teknik adan geri olmasyla (esas olarak aklaimaz lde dk cretler nedeniyle) ve iilerin kk iftliklerini korumalar olgusuyla bu sanayi byk aptaki maki neli sanayiden ayrlr. Bu sonuncu durum da gerek metafizikilere uygun decek biimde u plak ve dolaysz elikilerle dnmeye alm olan "halkn dostlarm" son derece art maktadr: "Evet, evet-hayr, hayr ve bunlardan fazla olan her: eyden eytanlk gelir." ilerin topraklan yoksa kapitalizm vardr, topraklan varsa kapitalizm yoktur, ekonominin toplumsal rgtlenmesinin bt nn bir kenara brakarak ve toprak mlkiyetinin, byle baka "kyl" toprak sahipleri tarafndan en utanmazcasna soyulan bu toprak sahiplerinin iine drldkleri korkun yoksulluu

nc Ksm

103

ve bir hayvan gibi yaamak zorunda braklmalarm hi bir za man ortadan kaldramad konusundaki, genel olarak bilinen bir gerei de unutarak bu yattr felsefeyle yetinmektedirler. Anlalyor ki kapitalizmin hl ksmen dk bir geli me dzeyindeyken hi bir yerde iiyi topraktan btnyle koparamadm bilmemektedirler. Marx, Bat Avrupa iin ancak byk aptaki makineli sanayiin iiyi kesin olarak miilkszletirecei yasasn saptamtr Bu nedenle "halkn topra olduu iin" bizim lkemizde kapitalizmin olmad konusunda el altn da hazr bulundurulan iddiann btnyle sama olduu ortada dr. nk basit ibirlii ve manfaktiir aamasndaki kapita lizm hi bir yerde ve hibir zama iinin topraktan btnyle kopmasn salamamtr ve bu nedenle kapitalizm olmaktan ar tk km olduunu ileri srmeye gerek yoktur. Rusyadaki biiyk-apl makineli sanayii asndan sana yiimizin en byk ve en nemli kollan hzla bu biimi almakta dr , burada da btn zel ynlerimize karn byk-apl ma kineli sanayii, btn kapitalist Bat'nn'tad nitelie sahiptir, yani, iilerin toprakla ilikilerini srdrmelerini kesinlikle ho karlamamaktadr. Bu olgu, bu arada Dementyev tarafndan ke sin olarak istatistiksel malzemeyle ispatlanm ve Dementyev (Mars'tan btnyle bamsz olarak) bu istatistik malzemeden makineli retimin, iinin topraktan kopmasyla aynim az bir bi imde ilikili olduu sonucunu karmtr. Bu aratrma Rus ya'nn kapitalist bir lke olduunu, Rusya'da iinin toprakla ilikisinin son derece zayf ve gevek olduunu, mlk sahibi ki inin (para sahibi, alc, zengin kyl, kk el-zanaatlan ev sa hibi vb.) gcnn ok salamlam olduunu, "kyl"nn, (?? uzun bir sreden beri emek gcn satarak geimini salayan) salt iilemesi iin teknik gelimede yei bir adm atlmasnn

104

Halkn Dostlar Kim lerdir?

yeterli olacan bir defa dahi ortaya koymutur.* Fakat, "hal kn dostlarTnn el-zanaatlar sanayilerimizin ekonomik rgt lenmesini kavramadaki yeteneksizlikleri ve baarszlklar bu kadarla da kalmamtr. "Patron iin" allmad sanayiler ko nusundaki grleri bile, ifti (bunu daha yukarda grmtk) konusundaki dnceleri kadar yzeyseldir. Tam srasyken u nu da belirtelim: yle anlalyor ki btn bildikleri, yeryzn de alan insanlarla "birletirilebilecek" olan ki bu son dere ce iyi hir eydirtakat bunun yannda onlardan "ayrlabilecek" olan ki bu da son derece kt bir eydir retim aralar di ye bir eyin varolduundan ibaret olan baylar iin, bu durum son derece doaldr. Bu, sizi pek de ileri gtrmez. Kaptalstleen ve kapitalistlemeyen ("kk aptaki reti min zgrce bulunabildii" yerlerde) sanayilerin szn eder ken, Bay Kriveko'nun ileri srd eylerden biri de, baz kol larda uetin iin yaplan balca harcam a"nn son derece nem m / olduu ve bu nedenle de kk-apl retim olana bulunduudur. Bay Krivenko rnek olarak tula sanayiini ver mekte. burada harcamalarn tula yapnt yerlerindeki yllk i hacminin 1/15'i olabileceini ileri srmektedir. Bu bilgi ya?:,mn ileri srd aa yukar tek somut akla ma olduundan, (tekrarlyorum, sbjektif toplumbilimin en tipik karakteristii, gereklii ak ve kesin olarak tanmlamaktan ve tahlil etmekten korkmu olmas, kiik burjuvazinin... "ideal ler" dnyasnda gezinti yapmay tercih etmi olm sdr), "halkn

Byk-apl ev-iiretim i sistem i, yaln zca kap italist b ir sistem de il, h atta en kt kap italist sistf m lir. bu sistem , em ek ile ri iliklerin e k a d a r sm rm esi ne k a r lk , iilere kurtulular iin en az m ca d ele verm ek olan a n s a lar.

nc Ksm

105

dostlar"nm gereklik konusunda tadklar dncenin ne ka dar yanl olduunu ortaya koymak iin, bunun zerinde dura lm. Moskova'daki Zemstvo ekonomi istatistiklerinde, ( D erle

me,. Cilt VII, Kitap I, Ksm 2, vd.) tula sanayiinin (beyaz top
raktan tula yapm) bir tasvirini buluyoruz. Bu sanayi, esas ola rak, Bogododskoye kazasnn kantonunda younlamtr. Burada 1.402 ii altran (5 6 7 si ya da % 41i aile iiler; ve 835'i-ya da %59'u cretli iiler), 3 5 7 .0 0 0 rublelik yllk toplam rne sahip olan 233 iletme bulunmaktadr. Sanayi olduka es kidir, fakat son 15 yllk bir sre ierisinde pazarlamay byk lde kolaylatran bir demiryolunun yaplm olmas nedeniy le zellikle gelimitir. Demiryolu yaplmadan nce ataerkil tip te retim hakimdi, fakat zamanmzda bunun yerini cretli eme in smrlmesi almtr. Bu sanayi de kk sanayicilerin pa zarlama iin daha byk sanayicilere baml olularndan anl m deildir: "Semaye yokluu" nedeniyle, birinciler tulalar n (bazan "ham" piirilmemi), hemen yerinde son derece dk bir fiyatla kincilere satmaktadrlar. Fakat, her iletmenin ii saysyla yllk retimini gsteren bu aratrmaya eklenmi el-zanaatlannn hane bana saym listesi sayesinde, bu bamllktan ayn olarak bu sanayiinin r gtlenmesini de grmekteyiz. Meta ekonomisinin, kapitalist bir ekonomi olduu, yani bel li bir gelime evresinde kanlmaz olarak bu kinciye dnt yasasnn, bu sanayi iin geerli olup olmadn kavrayabil mek iin, bu iletmeleri kendi aralannda byklklerine gre karlatrmamz gerekmektedir: Sorun, rndeki rollerine ve
*

"Aile" iileriyle, cretli iilerden farkl olarak, patro n ailesindeki alan kiiler anlatlmak isteniyor.

106

Halkn Dostlan Kimlerdir?

cretli emei smrmelerine gre, kk-apl ve byk-apl iletmeler arasndaki iliki sorunudur. ilerin saysn temel gsterge alarak, el-znaatlan iletmelerini gruba ayryo ruz: I) 1-5 ii altran iletmeler (aile iileri ve cretli iiler birlikte alnmtr); (TA BLO 1)
s "0 3 Kutulu Bana 0 i Says ilerin Saysna Gre El-Zanaats Gruplan Yzde
1

i Bana Den Yllk retim (Ruble)

Yzde Olarak Dalm Toplam retim Kurulu Says

- Mutlak Toplam retim (Ruble) 119.500 79.000

3 s u -f. ~ i 1 3 2 a 25

3 * S o S 2

fS

Kurulular

S ooy

I ] -5 ii altran II 6-10 ii altran III 10dan fazla ii altran

2,8

19

251

72 34 34 167/43

476/92

7,3 26,4

90 100

58 91

249 260

18 23 22 43/39 317/186 10 43 44 23/23

609/557 158.500

II) 6-10 ii altranlar; III) 10'dan fazla ii altranlar. Her grubu iletmelerin bykl, iilerin says ve reti me gre incelersek, yukardaki verileri elde ederiz: Bu kk tabloyu dikkatle inceleyin, greceksiniz ki, bu, sanayiinin burjuva ya da ayn ey demek olan kapitalist rgt lenmesidir: letmeler ne kadar byrse, emein retkenlii de o

i Says

J '3* oo

nc Ksm

107

kadar artar* (orta grup istisnadr), cretli emein smrlmesi ne kadar artarsa,** retimin younlamas da o kadar artar.*** Ekonomisini hemen hemen btnyle cretli emek temeli ne dayandran III. grup, toplam iletme saysnn % 10'unu olu turur, fakat toplam retimin %44'n salamaktadr. ounluun (cretli iilerin) mlkszletirilmesine bal olarak, retim aralarnn belirli bir aznln elinde toplanm olmas gerek kk reticilerin alclara bamlln (byk sanayiciler aslnda alcdrlar), gerekse b sanayide emein ezil mesini aklamaktadr, Bylece, alan halkn mlkszletirilmesinin ve smrlmesinin nedeninin, bizzat retim ilikile rinde yatmakta olduunu gryoruz. Bilindii gibi, Rus poplist-sosyalistleri kar grteydiler ve el-zanaat sanayilerinde emein ezilmesinin nedeninin, (s mrye engel olan bir ilkeye dayandn ileri srdkleri) retim ilikilerinde deil, tersine bu retim ilikilerinin dnda,.politi-kada, zellikle tarm, vergi vb. politikalarnda yattn dn yorlard. O zaman u soru ortaya kyor: u srada hemen he men bir nyargnn inatln srdren bu gr daha nce hangi temele dayanyordu ve imdi hangi temele dayanmakta dr? Acaba, el-zanaat sanayimdeki retim ilikileriyle ilgili, baka bir grn ar basmasna m? Hayr, hi de deil. Bu grn srp gitmesinin tek nedeni, olgulann, ekonomik r gtlenmesindeki gerek biimlerin doru ve kesin olarak bir
* **

B ir ii yllk retim I. grupta 2 5 1 ; 11. d e 2 4 9 ; III. d e 2 6 0 rubledir. cretli em ek kullanmakta olan kurulularn oran I. gru p ta % 2 5 , kincide % 9 0 . III. d e % 1 0 0 d r. cretli iilerin o ra n sra sy la . % I 9 . % S 8. % 9 I 'dir. Toplam iletm elerin % 72'sini oluturan I. g ru p , toplam retim in % 3 4 ' n ; II. g ru p iletm enin % 1 8 'in i, retim in % 2 2 's in i, III. g ru p iletm elerin % 1 0 'unu, retimin % 44' n salam aktadr.

***

108

Halkn Dostlan Kimlerdir?

tanmlanmasn ortaya koymak iin hibir aba harcanmam olmasdr. Bu grn srp gitmesinin tek nedeni, retim ili kilerinin ayr ayr ek alnm ve zel bir tahlile tabi tutulmam olmasdr. Ksacas, bu grn srp gitmesi, yalnzca toplum sal bilimlerin biricik bilimsel ynteminin, yani materyalist yn temin kavranamam olmasdr. Biz, u anda eski sosyalistleri mizin dnce zincirini kavrayabiliyoruz. El-zanaat sanayileri sz konusu okluu lde, smrnn nedenini retim ilikileri dnda yatan olgulara balamay; byk-apl fabrika kapita lizmi t,/. konusu olduu lde, burada da smrnn nedeni nin. btnyle retim ilikilerinde bulunduunu bir kenara afanuyoflan! Sonu olarak, uzlamaz bir eliki, bir aykrlk olu uyordu. el zanaat sanayilerindeki retim ilikilerinde ki bu hi incelenmemitir! kapitalist olan hibir ey bulunmadna gre, biiyk-apl kapitalizmin nereden gelmi olabilecei kavranamyordu. Buradan da doal olarak u sonu kyordu; Elzanaat sanayiiyle kapitalist sanayi arasndaki ilikiyi kavraya madklar iin, birinciyi kincinin, "halk sanayini "yapay sana yinin karsna karyorlard. Kapitalizmin "halk dzeni"mizle elitii dncesi ortaya kyordu, Bu, son derece yaygn olan ve son zamanlarda Bay Nikolay tarafndan Rus kamuoyuna, de itirilerek ve dzeltilerek sunulan bir grt. Btn bu elle tu tulur mantkszlna karn, byle bir gr, yalnzca dnce tembelliinden dolay tutunabilmektedir: Fabrika kapitalizmi, z olarak gereklikte naslsa yle deerlendirilmi olmasna karn, el-zanaat sanayii, ' olabilecei gibi deerlendirilmekte dir. Birincisi, retim ilikilerinin bir tahliline dayanlarak. kin cisi ise retim ilikilerini ayr olarak incelemek iin hi bir aba harcarm aks izin dorudan doruya politika alanna aktarlarak deerlendirilmektedir. "Halk dzeni"nin gelimemi bir durum da. embriyon durumunda da olsa, ayn kapitalist retim ilikile rinden olutuunu btn el-zanaatlarnn eit olduu konu

nc Ksm

109

sundaki safa n yargy kabul etmezsek ve bunlar arasndaki farkllklar eksiksiz bir biimde tespit edersek fabrika ve atlye "kapitalisti"yle "el-zanaats" arasndaki farkn, kimi za man, bir "el-zanaats" ile bir baka "el-zanaats" arasndaki farktan daha az olduunu, kapitalizmin "halk diizeni "yle eli mediini, fakat onun dolaysz olarak, hem en arkasndan g e len devam ve gelimesi olduunu tespit etmek iin, yalnzca bu retim ilikilerinin tahliline dnmemiz yeterli olacaktr. Fakat seilmi rnein uygun dmedii iddia edilebilir. Sz konusu olan bu durumda ii cretleri orannn genel olarak son derece yksek* olduu ileri srlebilir mi? Fakat gerekte burada nemli olan ey mutlak rakkamlar deil, bu rakkamlann ortaya koyduu ilikiler, znde burjuva olan, burjuva nitelik leri gerek gl, gerekse zayf bir biimde taya ksn, burju va nitelikten baka bir nitelik gstermeyen ilikilerdir. sterseniz baka bir mek zayf burjuva nitelii dolay syla bile bile seilmi bir mek (Bay sayev'in Moskova Eyale tindeki El-Zanaat Sanayileri zerine kitabndan) ele alaca m, Bay Profesrn deyimiyle "salt bir ev sanayi" olan m lekilik sanayiini ele alyorum. Hi kukusuz bu sanayii, kkapl kyl sanayilerinin bir rnei olarak kabul edilebilir: Tek nii son derece basit bir tekniktir. Gereleri olduka kktr ve retmi olduu maddeler, hayati kullanma sahiptir. yleyse da ha nceki durumda olduu gibi, burada da ayn ayrntlar ortaya koyan mlekilerin hane bana saymlan sayesinde, hi ku kusuz, kk-apl Rus "halk" sanayilerindeki saylamyacak kadar kalabalk kitlenin en tipik temsilcisi olan bu sanayideki ekonomik rgtlenmeyi de inceleyebiliriz. El-zanaatlann gruplara aymyoruz: I) 1-3 ii altranlar (aile iileri ve c*

B u , M oskova eyaletindeki sanayiler asndan hi de d o ru d eild ir. Fakat Rusya'nn daha az gelim i sanayileri iin belki doru olabilir.

110

Halkn D ostlan Kim lerdir?

retli iiler birlikte alnmtr); II) 4-5 ii altranlar; ve III) 5'ten daha fazla ii altranlar ve ayn hesaplan yapyoruz: (TA BLO 2)

Yzde

Yzde Olarak Dalm

Mutlak Rakamlar

ilerin Saysna Gre El-Zanaats Gruplan

*3" 5 3 & Oa

3-1

S S" Q s, * = 5

If
-2 5

? V I M
60 38 27 32 13 30 72/28 33/16 16/16 174/33 144/29 134/87

{3 s ^ H
81.500 71.800 71.500

3- S

I 1-3 ii altran II 4-5 ii altran III 5 ten fazla ii altran

2,4 4.3 8.4 3,7

3$> 48

468 498 533 497

100
49

Toplan

100 100

121/60 452/149 224.800

Bu sanayideki ilikilerin de buna benzer birok rnek verilebilir burjuva nitelikte olduklar aktr; Burada da, meta ekonomisinin yaratt ayn paralanmay gryoruz. Bu, btn iletmelerin 1/8 inin ve toplam iilerin % 30unun, toplam reti min hemen hemen 1/3 ini rettii ve emein retkenliinin orta lamann olduka stnde olduu, st grupta daha imdiden ba. rol oynayan rcretli emein smrlmesini douran, zellikle kapitalist bir paralanma srecidir. Alclarn ortaya kmas ve gleri, ancak bu retim ilikilerini aklamak iin yeterlidir. Daha byk ve daha krl kurululara sahip olan ve bakalarnn emeinden bir net" gelir alan (mlekilerin st grubundan i letme bana 5,5 cretli ii der) bir aznlk "tasarruf1birikti rirken, ounluun nasl sefalete dtn ve (brakn cretli

 nc Ksm

111

iileri) hatta kiik mlk sahiplerinin bile nasl iki yakalarn biraraya getiremediklerini grmekteyiz. Kk iletme sahiple rinin birincilerin klesi olaca ak ve kanlmazdr, tam da bu retim ilikilerinin kapitalist nitelikte olmas nedeniyle kanl mazdr. Bu ilikiler yledir: Meta ekonomisi tarafndan rgt lenmi olan toplumsal emein rn, kiilerin eline gemekte ve kiilerin elinde ezmenin ve kleletirmenin bir arac, kitleleri smrerek kiisel zenginlik salamann bjr arac olarak hizmet etmektedir. retim ilikilerinin kapitalist nitelii hl pek geli memi olduundan, reticilerin ykma uramasyla birlikte olu an sermaye birikimi pek nemli olmadndan, bu smrnn ve bu basknn daha belirsiz olacana inanmayn. Tam tersine. Bu, yalnzca, smrnn daha bir kaba, serf biimlerine yol a maktadr. Henz iiye, onun emek gcn deeri zerinden sa tn alarak dorudan doruya boyun ediremeyen sermaye . onu gerek bir lefeci zorbal ana brd, onu Kulak yntemle riyle kendine balad ve bunun bir sonucu olarak da yalnz artk-deerini deil, ayn zamanda cretinin byk bir ksmn da soyduu, bundan da te "patronunu" deitirmesine de engel olarak onu ezdii, sermayenin ona i "vermesini" (tpk byle!) bir ltuf olarak grmeye zorlayp, onu utandrarak aalayan bir drum yaratmaktadr. Tek bir iinin bilevkendi durumunu "gerek", "halk" sanayimdeki "bamsz" bir Rus el-zanaatsnnkiyle deitirmeye hibir zaman raz olmayaca aktr. Rus radikallerinin btn o ok nem verilen tedbirlerinin d<\ ya al an halkn smrlmesini ve sermayeye kle olmasn hi etki lemeyecei, tek tek deneyler (arteller) olarak kalaca, ya da halkn dummunu ktletirecei (verilmi-topraklann elden karlamayaca) ya da son olarak, yalnzca var olan kapitalist ilikileri inceltecei, gelitirecei ve glendirecei (tekniin gelitirilmesi, krediler vb.) ayn ekilde aktr.

112

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Fakat "halkn dostlan", genel perianlna, nisbi olarak k k iletmelerine ve son derece dk olar emek retkenliine, ilke! tekniine ve okluka az sayda cretli iisine karn, kyl sanayiinin de kapitalizm demek olduu gereini hibir zaman kavrayamyacaklardr. Onlar, sermayenin insanlar arasnda be lirli bir iliki olduunu, karlatrlan kategoriler gerek daha yksek, gerek dala dk bir gelime dzeyinde olsun, hep ayn kalan bir iliki olduunu kesinlikle kavrayamyorlar. Burjuva iktisatlar da bunu hibir zaman kavrayamamlardr:'Byle bir sermaye tanmna srekli kar kmlardr. Bu iktisatlar dan birini, Rtskaya M ysl 'da Sieber'in bir eseri konusunda (Marx'n teorisi zerine) yazarken, bu tanm (sermaye bir iliki dir) aktardn ve daha sonra da fkeli fkeli nlem iaretleri koyduunu hatrlyorum. Burjuva dzeninin kategorilerini ezeli-ebedi ve doal bir evmi gibi grmek, burjuva dnrlerinin en tipik bir davran dr. te bu nedenle sermaye iin de rnein gelecekteki reti me yarayan birikmi emek gibi tanmlar benimserler, yani onu, toplumun e/.eli-ebedi bir kategorisi olarak tanmlarlar. Meta ekonomisi tarafndan rgtlenmi olan bu birikmi em ein a lmayanlarn eline getii ve bakasnn emeini smrmeye yarad, zel ve tarihsel olarak belirli bu ekonomik biimlen meyi gzard ederler. te bu nedenle, belirli bir retim ilikileri dzeninin tahlili ve incelenmesi yerine, her dzene uygulanabi len kk-burjuva ahlaklnn duygusal bayalklaryla kank bir dizi samalklar sunmaktadrlar. imdi bizzat siz de bakn: "halkn dostlan" neden bu sana yii "halk" sanayii dive nitelendiriyorlar, b sanayii kapitalist sa nayiinin karsna neden kanyorlar? Bunun bir tek nedeni var dr, o da bu baylarn kk-burjuva ideologlar olmalan, bu k k reticilerin bir meta ekonomisi dzeninde yaadklarn ve

nc Ksm

113

altklarm (zaten bu nedenle bunlara kk-burjuva diyoruz) ve pazarla olan ilikilerinin zorunlu ve kanlmaz olarak onlar burjuvazi ve proletaryaya bldn bile kavrayamamalardr. Bunlann nereden kaynaklandklar, neye yol "aabilecekleri" konusunda lfazanlk etmek yerine "halk" sanayilerimizin ger ek rgtlenmesini incelemeye altnz takdirde; o zaman, Rusya'da kapitalist biimde rgtlenmemi, biraz olsun geli mi herhangi bir el-zanaat sanayii kolit bulup bulamayaca nz grrdnz. retim aralarnn belirli bir aznlk tarafndan tekel altna alnmasnn, bunlarn ounluun elinden kmasnn ve ayn zamanda cretli emein smriilmesinin (daha genel bir deyile, kapitalizmin z, meta ekonomisinin rgtledii toplumsal emek rnnn kiiler tarafndan mal edinilmesidir) bu kavra mn zorunlu ve yeterli zellikleri olduunu kabul etmiyorsanz, o zaman, ltfen "kendi" kapitalizm tanmnz ve "kendi" kapita lizm tarihinizi ortaya koyunuz. Aslnda, "halk" el-zanaat sanayicilerimizin rgtlenmesi, kapitalizmin gelimesinin genel tarihinin eksiksiz bir rneini verir. Bu rgtlenme, kapitalizmin gelimesinin oluumunu, kaynan, rnein basit i blm biiminde balayn (m lekilik sanayimdeki st grup) aka ortaya koyar; bundan ba ka, meta ekonomisi sayesinde, tek tek kiilerin ellerinde biriken "tasarruflarn nasl sermaye durumunda dntn ve bu sermayenin, yalnzca bu "tasarruf' sahiplerinin toplam masraf iin gerekli olan ve mallar daha uzak pazarlarda satlncaya ka dar beklemelerini olanakl klan fonlara sahip olmalar olgusu nedeniyle, nce pazarlamay nasl tekel altna aldn ("alclar" ve tacirler); stelik bu tccar sermayesinin reticiler kitlesini nasl kleletirdiini, kapitalist, manifaktr, byk-apl reti min i kapitalist sistemini nasl rgtlendirdiini; son olarak pa zarn genilemesinin, artan rekabetin, nasl gelitirilmi teknik

114

Halkn Dostlan Kimlerdir?

lere yol atn, bu tccar sermayesinin sanayi sermayesine na sl dntn ve hiiyk apl makineli retimi nasl rgtlen dirdiini gstermektedir. Bu sermaye, glendiinde, milyonlar ca alan insar. ve btnyle blgeleri kleletirdiinde, ak ak ve utanmazcasna hkmete bask yapmaya balar ve onu kendi ua durumuna getirir bizim pek hnerli "halkn dost lan", "kapitalizmin yerletirilmesi", "yapay olarak yaratlmas" konusunda kyameti kopanrlar! Artk sylenecek bir ey yoktur, bunu, tam da zamannda kefetmiler! Bu nedenle Bay Krivenko, gerek, uygun vb. halk sanayii nin sznii ettiinde, ancak, el-zanaat sanayilerinin eitli ge lime aamalarndaki kapitalizmden baka bir ey olmad ger eini g'zLveye almaktadr. Kyl Reformunu incelemek yeriue, .san derece nemli bildirinin1 4 4 5 temel amac konusunda vb. bo szIer eden: toprak kiralanmasn incelemek yerine, bu nu haileni kiralamas olarak niteleyen; kapitalizm iin bir i pazlvm uas) olutuunu incelemeye almak yerine, kapitalizmin pazar bulamay vb. nedeniyle kanlmaz olarak kecei ko nusunda felsefe yapan Bay Yujakov rneinde zaten bu gibi yntemleri yeicrince tanm bulunuyoruz. "Halkn dostlar" bu baylann gerekleri arptmakta ne ka dar ileri gittiklerini ortaya koymak iin bir mek zerinde daha duracam.* Sbjektif dnrlerimiz, olgulara kesin atflarda
*

B u m ek , im diye k a d ar o k sz ed ilen kylln zlm esiyle ilgili ol m asna karn, Sosyal-D em okratlarn gerek lik le deil "gelecek konusunda tahm inlerde bulunm akla ilgilendikleri iddiasnn ne kadar da kstaha bir yalan o ld u u n u , bizim le tartm alarnda, bizim g r lerim izin zn g r m ezlikten geld ik leri ve g r leri anlamsz s zler diye bir yana braktklarn da "kalkn dostlar"nn ne kadar a rlatanca y n tem ler kullandklarn ak ak ortaya koymak iin, onlarn, bizztt k en d i v erilerin i tahlil etm eyi zorun lu giiyorum .

 nc Ktsm

115

bulunmaya pek ender tenezzl ettiklerinden, onlarn en kesin atflarndan birini, yani Bay Krivenko'nun Voronej eyaletindeki kyl btelerine yapt atf (sayul, 1894) bir kenara brak mak hakszlk olacaktr. Burada, bu baylar tarafndan seilen ve rilere dayanarak, gereklikle ilgili dncelerinden hangilerinin daha doru olduunu tam bir akla kavuturabiliriz: Yani Rus radikallerinin ve "halkn dostlar"nn dncesi mi daha doru, yoksa Rus Sosyal-Demokratlannn dncesi mi daha doru? Bir Voronej Zemstsvo'istatistikisi, Bay erbina, Ostrogojsk kazasndaki kyl iletmesi tasvirine, 24 tipik kyl ilet mesi btesini de eklemekte ve bunlar metninde tahlil etmekte dir.* Bay Krivenko, kullanlan yntemlerin tarmc-kyllerin ekonomisi konusunda hibir fikir veremediini gznne alma dan, ya da daha dorusu almak istemeden, bu tahlili ayne tek rarlamaktadr. Gerek udur ki, bu 24 bte, Bay Krivenko'nun bizzat kendisinin de ortaya koyduu gibi, (s. 159), btnyle farkl iletmeleri zengin, orta ve yoksul tanmlamaktadr. Fakat, o da. Bay erbina gibi en farkl tipteki iletmeleri bir /araya getirerek yalnzca ortalama rakkamiar kullanmakta, bylece bunlardaki farkllama olgusunu tmyle gizlernemektedir. Oysa kk reticilerimizin farkllamas ylesine genel, ylesi ne byk bir olgudur ki (Sosyal-Demokratlar uzun bir sreden beri Rus sosyalistlerinin dikkatini buna ekmeye alyorlar Plehanov'un eserlerine baknz ) Bay Krivenko'nun semi olduu pek az veriyle bile son derece ak bir biimde ortaya kmaktadr. Bay Krivenko, kyllerin iletmelerini incelerken, onlar, iletmelerinin byklne ve iletme tiplerine gre ka
*

V o ro n e j E y a leti statistiksel V e r ile r D erlem esi, C ilt: I I , K itap 2 , Ostrogo jsk K azasnda K y l letm esi, V o ro nej, 1 8 8 7 . B teler, ek lerd e, s. 4 2 - 4 9 , tahlilse, X V III. blm de "Kyl letm elerin in Bileimi ve B t e le r in d e verilmitir.

116

Halkn Dostlan K im lerdir?

tegorilere ayrmak yerine, Bay erbina gibi hukuksal kategori lere ayrmakta eski devlet ve eski toprak aas kylleri btn ilgisini birincilerin kincilere gre daha bir bolluk, ieri sinde olularna yneltmekte ve bu kategorilerdeki kyller ara sndaki farkllamalarn, kategoriler* arasndaki mevcut farkl lklardan ok daha nemli olduu gereini gzden karmakta dr. Bunu ispatlamak iin, 24 bteyi gruba ayryorum: a) zellikle zengin 6 kyly, daha sonra b> orta halli. 11 kyly, (No. 7-10 ve erbina'nn tablosunda 16-22) ve c) 7 yoksul ky ly (No. 1 1-15, erbina'nn bteler tablosunda 23-24) ele alyorum. rnein, Bay Krivenko, eski devlet kyllerinin ilet me bana harcamalarnn 541,3 ve eski toprak aas kylleri nin iletme bana harcamalarnnsa 417,7 ruble olduunu ileri srmektedir. Fakat farkl kyllerin harcamalarnn eit olmak tan ok uzak olduu gereini gzden karmaktadr: rnein, eski devlet kylleri arasnda birinin 84,7 rublelik bir harcama yapmasna karlk, bir dierinin harcamalar bu orandan on kat daha fazla 887,4 rubledir.. (1.456,2 rublelik harcama yapan Alman aznlk bir kenarda braklsa bile). Bylesine byklkle rin ayn kaba konmasyla elde edilen bir ortalamann ne anlam olabilir? Benim verdiim blmlemeyi ele alrsak, zengin bir kylye ait iletme bana ortalama harcamann 855,86 ruble, bir orta kylye ait iletme bana harcamann 471,61 ruble ve bir yoksul kylye ait ortalama harcamannsa 223,78 ruble ol duunu grrz.**
*

H i kukusuz, yalnzca tarm da alm alarla geim in i salayan, b ir cretli ii altran kylnn iletmesi, tip olarak, b ir iletm e iisi olarak g e i mini salayan ve kazandnn 315 n iletm e iiliiyle elde ed en bir ky lnn iletm esinden daha fark ld r. B u , 2 4 kyl a ra sn d a h e r iki tip d e bu lunm aktadr. letm ede alan iilerle, ii altran iletm ecileri ayn y e re koyarak g en el b ir ortalam a yaparsak, nasl b ir "bilim" ortaya k aca n g elin siz d eerlen d irin ! Ortalam a byklkteki bir ailede farkllklar o k d aha a zd r: A ile ba n a : a) 7 ,8 3 ; b) 8 ,3 6 ; c ) 5 ,2 8 kii.

**

nc Ksm

117

Aa yukan oran arasndaki fark, 4:2:1 dir. Devam edelim. Bay Krivenko erbina'nn izinden giderek, eitli hukuksal kyl kategorileri arasndaki kiisel ihtiyalar iin yaplan harcamalar yle vermektedir: rnein, eski devlet kylleri arasnda sebze iin yaplan yllk kii bana harcama 13.4 ruble, eski toprak aas kylleri arasnda ise 12,2 rubledir. Oysa, bunlan ekonomik kategorilere gre ele alrsak: a) 17,7, b) 14.5 ve c) 13,1 rakamlarm elde ederiz. E t ve st rnleri iin yaplan kii bana harcama, eski toprak aas kylleri arasnda 5,2 ruble, eski devlet kylleri arasnda 7,7 rubledir. Ekonomik kategorilere gre alnrsa bu rakamlar, srasyla, ll,7;5,8;3,6'dr. Hukuksal kategorilere gre hesaplamann ancak bu byk fark llklar rtbas etmeye yarad ortadadr. Bu nedenle, bu hesap lamann, akas hibir deeri yoktur. Bay Krivenko'nun da ile ri srdne gre, eski devlet kyllerinin geliri, eski toprak aas kyllerinin gelirinden %53,7 daha fazladr: 24 bteye gre genel ortalama 539 rubledir. Ve iki kategori iin srasyla 600 rubleden fazla ve aa yukan 400 rubledir. Oysa ekonomik gce gre sralandnda gelirler: a) 1.053,2 ruble, b) 473,8 rub le ve c) 202,4 mbledir, yani 3:2'lik deil, tersine 10:2'lik bir dal galanma vardr. Bay Krivenko'nun da ileri srd gibi, "bir kyl iletme sinin sermaye-deeri, eski devlet kyllerinde 1.060 ruble, eski toprak aalarnn kyllerinde 635 rubledir." Fakat ekonomik kategorileri ele alrsak* rakamlar: a): 1.737,91 ruble; b) 786,42 ruble ve c) 363,38 rubledir gene 3:2'lik deil, tersine 10:2'lik bir dalgalanma vardr. Yazarn, kyll hukuksal kategorile
*

Sahip olunan a letlerin d e erlerin d cH fark llk o k byktr: O rtalam a, i letm e b a n a 5 4 ,8 3 ru b led ir. Z e n g in k y l ler a ra sn d a b u n u n iki kat, 1 1 1 ,8 0 ru b led ir ve yoksul kyllerdeyse 1 /3 - 1 6 ,0 4 ru bled ir. O rta kyller d eyse 4 8 ,4 5 'd ir.

118

Halkn Dostlan Kimlerdir?

re ayrmas, bu kylln ekonomisi konusunda doru bir de erlendirme yapmasn olanakszlatmtr. Kyl iletmelerinin farkl tiplerini, bunlarn zenginlik de recelerine gre ele alrsak, zengin ailelerin ortalama 1.053.2 ruble gelirleri ve 855,86 ruble giderleri olduunu, yani 197,34 rublelik net bir gelire sahip olduklarn grrz. Orta halli bir ai lenin 473,8 ruble geliri ve 471,61 ruble gideri vardr, yani ilet me bana 2,19 rublelik bir net gelire (krediler ve denmemi borlar hesaba katlmadan) sahip olduunu grrz. Orta halli ailenin ancak ucu ucuna geimim salad aktr: 11 iletm e den 5'inin a vardr. Alt, yoksul grup, iletmesini dorudan doruya zararla iletmektedir: 202,4 ruble gelir ve 223,78 ruble gider, yani 21,38 rublelik bir ak olduu ortadadr.* letmele rin hepsini ayn kaba koyar ve bir genel ortalama alrsak, (net gelir: 44,11 ruble) gerek grnm btnyle arptm oluruz. Bylece, (Bay Krivenkonun da yapt gibi) net gelir salayan alt zengin kylnn hepsinin tarm iileri altrdklar (8 ki i) olgusunu, yani bu ailelere net gelir salayan ve onlan "sana yicilere" "ek-i"e bavurmak ihtiyacndan hemen hemen bt nyle kurtaran iletmelerinin niteliini (kapitalist iletme olma sreci iindedirler) aa vuran bu olguyu gzden karm olu ruz. Bu iftiler, hep birlikte btelerinin ancak %6,5ini sanayi lerle kapatmaktadrlar (toplam 6.319,5 rubleden 412 rublesi) ay rca bu sanayiler Bay erbina'nn bir yerde belirttii gibi "arabaclk" ya da hatta "koyunculuk" gibi, yani bamll or taya koymaktan uzak olan, bakalannn smrlmesini ngren (zellikle ikinci durumda: biriktirilmi "tasarruflar" tccar ser mayesine dntrlr) tipte sanayilerdir. Bu kyller, 320
*

T arm iileri b t e s in in 7 yoksul kylden ikisi hi a k v erm ediini belirtm ek ilg in o lu r: A ile bana g elir, 9 9 ru b le, g id e rs e , 9 3 ,4 5 ru b led ir. T arm iilerinden biri pa tro nu tarafndan beslenm ekte ve giydirilm ektedir.

nc Ksm

119

rublelik bir gelir salayan (toplamn %5'i) 4 sanayi kuruluuna sahiptirler.* Otta kyllerin iletme tipi btnyle farkldr: Bunlar, da ha nce grm olduumuz gibi, ancak ucu ucuna geinirler. Topraktan salanan rn ihtiyalarn karlayamaz ve bunlar gelirlerinin % 19unu "ek ilerden" salarlar. Bu ek ilerin ne ol duunu Bay erbina'nm yazsndan renmekteyiz, bunlar 7 kyl iin gsterilmitirfYalnzca bunlardan ikisi, bamsz sa nayilerde (terzilik ve odun-kmr yakma ii) urarlar; geriye kalan bei ise emek glerini satmaktadrlar, ("ovalara ekin bi meye gider" "bir iki imalathanesinde alr", "hasat zaman gndelikilik yapar", "obanlk yapar", "bir malikanede al r"). Bunlar artk yar-kyl, yan-iidir. Ek almalar, onlar kendi iletmelerinden koparr ve bylece iletmecilii btnyle ortadan kaldmr. ""Yoksul kylere gelince, bunlar btnyle zaranna iletme cilik yaparlar, "sanaviler"in bunlarn btelerindeki nemi daia byktr, (gelirlerinin %24'nii salar) ve bu ek iler hemen he men btnyle (tek bir kyl hari) emek gcnn satndan ibarettir. Bu kylerin ikisinde "ek iler" (cretli emek) hakim dir ve gelirlerinin 2/3'sini salar. Burada, st gruplarn burjuvaziye, alt gruplann ise proletar yaya dnmekte olduu kk reticilerin tam farkllama s recinin sz konusu olduu apaktr. Doal olarak, genel ortala malar alrsak, bunu hibir zaman gremeyeceiz ve krsal alan daki ekonomik hayat konusunda hibir fikir edinemeyeceiz. Yazarn aadaki yntemi benimsenmi olmasn olanakl klan tek bir ey varsa, o da bu uydurma ortalamalarla yapm olduu hesaplardr. Bu tip iletmelerin kazann kyl iletme sindeki yerini bir btn olarak saptayabilmek iin. Bay erbina
*

Bkz. Btn E s e rle r, C ilt I .E k l , s . 3 2 7 .

120

Halkn Dostlar Kimlerdir?

kylleri verilmi-toprakl arnn geniliine gre gmplandrmakta ve seilmi olan 24 iletmenin refah dzeyinin (genel ortala malar), kaza ortalamasndan 1/3 orannda daha yksek olduu ortaya kmaktadr. Byle bir hesaplama yeterli saylamaz, n k hem bu 24 kyl arasnda byk farkllk vardr, hem de ve rilmi topran byklne gre snflandrma, kyllkteki farkllamay gizlemektedir: Yazarn, "verilmi-topraklarn", kylnn "refahnn temel nedeni olduu" tezi kesin olarak yan ltr. Topran kyl topluluu arasnda "eit dalm, at ol mayanlarn topraktan kopmalarna, topra kiraya vermelerine, onu brakmalarna, almak iin ayrlarak gitmelerine ve prole terlemelerine hibir biimde engel olamaz, ya da topluluun birok at olanlarnn byk toprak paralan kiralamalarna, b yk ve krl iletmeleri- srdrmelerine engel olamaz. rnein, 24 btemizi ele alrsak, 6 desiyatinlik verilmi-topra olan bir zengin kylnn, 758,5 rublelik toplam gelir saladn, 7,1 desiyatinlik verilmi-topra olan bir orta kylnn 391,5 ruble lik ve 6,9 desiyatinlik verilmi-topra olan bir yoksul kylnn 109,5 rublelik toplam gelir saladn greceiz. Farkl grup lardaki gelirlerin orannn 4:2:1 olduunu genel olarak grdk. Oysa verilmi-topraklan arasndaki oran 22,1 :9 ,2 :8 ,5'tir, bu da 2,6:1,08:1 e eittir. Bu, son derece doaldr, nk, aile bana 22,1 desiyatinlik verilmi-topra olan zengin kyllerden her birinin 8,8 desiyatinlik toprak kiralamasna karn, daha kk verilmi-topraklar olan (9,2 desiyatin) orta kyllerin daha az 7,7 desiyatin kiralam olduklarn, bundan ok daha az verilmi-topraklar (8.5 des.) olan yoksul kyllerin ancak 2,8 de siyatinlik toprak kiraladklarm grmekteyiz.* Bylece, Bay
*

H i kukusuz 2 4 iletm eyle ilgili v erilerin , v erilm i-topraklarn e n bata nem tad tezini rtm ek iin balbam a y eterli o ld u u n u kastetm iyo rum . F a k a t yukarda b ir ka kazayla ilgili olarak, bunu btnyle r tecek v eriler aktardk J 4S1

nc Ksm

121

Krivenko; "ne yazk ki, Bay erbina'nn aktard veriler, deil eyaletteki, kazadaki genel durumun bile doru bir lt olarak kullanlamaz'^. diye ileri srdnde, bizim ileri sreceimiz tek ey, bunlarn genel ortalamalar hesaplama biiminde yanl bir ynteme, (Bay Krivenko'nun hi de bavurmamas gereken bir ynteme) bavurduumuzda, bir l grevi yapamayaca, ge nel olarak konuursak, Bay erbinann verilerinin o kadar kap saml ve deerli olduu, yle ki doru sonulara varmamz sa layacaklar ve Bay Krivenko bunu yapmamsa, bunun Bay erbina'nn suu olmaddr. rnein, Bay erbina 197. sayfada, kyllerin verilmi topraa gre deil, tersine, koum hayvanlarna gre snflandr masn, yani hukuksal bir gstergeye gre deil, ekonomik bir gstergeye gre tespit edilmi bir snflandrma vermektedir. Bu snflandrmada, seilmi olan 24 tipik iletmenin farkl katego rileri arasndaki ilikilerin btn kazadaki eitli ekonomik gruplar arasndaki ilikilerle kesinlikle ayn olduunu ileri sr memiz iin, bize, her olana salamaktadr. Bu snflandrma yledir:*

2 4 tipik iletmeyi btn kazaya ait iletm e gru p la ry la karlatrrken, B ay erbin a 'n n 2 4 iletm e ortalam asn, verilm i-topran byklne g re yaplm g ru p la rla k a rlatrrk en kullanm o ld u u yn tem lerin ayns kullanlmtr.

**

B u ra d a , iki tarm iisi, ( erbin a 'n n b tesind e N o :1 4 -1 5 ) yoksul kyl ler g u ru b u n u n dnda braklm tr. B u n ed en le , g eriy e yalnzca 5 yoksul kyl kalmtr.

* * * B u tablo ile ilgili olarak tesbit etm ek g e r e k ir ki. b u ra d a da, verilmi-topra n art g sterm esine k a rn , kiralanm olan toprak miktarnn artan refahla orantl olarak birlikte arttn g r y o ru z. B u n ed en le, baka b ir kazayla da ilgili veriler, verihm -topraklann balca nem tad dn

122
Say

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Hane bana den < 0 2. C 3 0 3 G 0 3 & T L j3 } c V V ? - u 2 ra5 5 2>. S ra 00 1 g| I 3" *ra o* o* 1 T ? ra C u > ra d .o a Ho 4,0 5,4 12,3 % olarak haneler

Koum hayvanlarnn miktarna gre snflandrlm iftlik sahibi gruplar.

u 3

> > 1 o 3 > > :3 C ra b T f U"

n M
S i>

c v y . r a S ' r a S -3 > m

i. 0 3

S3
fe M

'

s o

1 V

> > r a

f ?w ~ O -52 S X " US.2 6,2 9,4 13,8 0,2 1.3 3,6

4.6 5.7 7.7 0,6 1,4 5.3

o > t 9,5

r a e

? w .U 2 a e 2

S S r a,
H

1 o

r a

I Koum hayvan olmayan H-1 Koum hayvan olan E l 2-3 Koum hayvan olan IV 4 ve daha ok koum hayvan olan 3152 9,4 .14,3 21,3 33531 100,e 4,4 11,2 12.3 2,5 11,2 6,7 25.3 5,7 34,2 10,0 0,1 3,0 0,4 6,9 0,3 11,9 23,4 11191 33.3 6,8 0,4 1,3 0,4 10510 31.3 3.0 ,4 4,9 2,9 2.5 8728 26,0 0,7 16,6 41,6 98.5

Toplam .

24 tipik iletmede Xanm 5eri hesaplanmtr4 1 * Yoksul kyller Orta kyller Zengin kyller

04
2,8

7.2 S,7

0 . 3,9 7,7 5.5

4.5 5.6 8,3 7,8 7,3 *

'

8,1 9.2 13,5 22,1 7,2 12.2

Toplam

6.6

24 tipik iletmedeki genel ortalamalarn, kazadaki tipik kyl iletmelerindeki genel giditen ok stn olduuna hi kuku yoktur. Fakat, bu uydurma ortalamalar yerine, ekonomik kategorileri alrsak, bir karlatrma yapmak olanakl olur.
cesin in yanllm ortaya koymaktadr. T am tersine, verilm i-topram , belirli b ir,g ru b u n d in d ek i topraa g re oran, o gru b u n refah ykseldik e , bu o rann azaldn gryoruz. K ira la n a n topra, verilm i-topraa ekleyip ve verilm i-topram btn b ir toplam ierisin deki y d esin i h e saplayarak, g ru p la ra g re aadaki verileri elde ed ebiliriz: I) % 9 6 .8 ; II) % 8 5 ,0 ; III) % 7 9 ,3 ; IV ) % 6 3 ,3 . B u olgu tmyle anlalr b ir eydir. K u rtulu R eform uyla, R usya'da to pran m etalatm biliyoruz. Paras olan

nc Ksm

123

Tipik iletmelerdeki tarm iilerinin, hi koum hayvan olmayan ekicilerin biraz altnda olduklarn, fakat onlara ok yaklatklarm gryoruz. Yoksul kyller, bir koum hayvanherk es, h e r zaman toprak {atn a la b ilir: V erilm i-top ra k la n da satn a l m ak g erek ir. Zengin kyllerin, topraklar ellerin d e topladklar. verilmitopraklarn satlmas ve san alnmas konusundaki o rta a kstlamalar n edeniyle, bu younlam ann kiralanan topraklarda d a h a 'b elirgin olarak ortaya kt aktr. B u kstlamalar savunan "halkn dostlar bylesine anlamsz, g erici b ir tertibin yalnzca yoksul kyllerin durum unu daha da ktletirdiini kavrayam am aktadrlar: Ykma u ra m ve tarm a ra la rna el konulm u kyller h e r d u rum da kendi topraklarn kiraya verm ek zorunda kalrlar. B u kiraya verm e (ya da satm a) konusundaki h e r yasak lama, ya topran gizlice ve dolaysyla kiraya v eren iin son d e re c e kt koullarla kiraya verilm esine, ya da yoksul kyllerin, topraklarn yok f i yatna "ky topluluuna" aktarm alarna, yani tekra r K u la a teslim etm e lerine yol aar. H u rv i n u ok vlen "elden karlm azlk" konusunda tm yle d o ru b ir yorum unu aktarm adan g eem ey ece im : B u sorunu akla kavuturm ak iin, kyl toprann alclarnn kim ler olduklarm saptam amz gerek ir. D rtte bir pa ylarn ancak kk b ir bl m nn t cca rla r tarafndan satn alndn g rm t k ( e t v e r n iy e )J 46' G en el olarak, soylularn satt kk toprak p a ra la rn a a n ca k kyller sahip olmaktadr. yleyse, sz konusu edilen so ru salt kyller arasndaki ilikileri etkileyen, ne soylularn n e d e kapitalist snfn karlarn etkile nmeyen b ir sorudur. B yle d u rum larda kyllerin (poplistlerin) niine b ir lokma atmak R u s hkm etinin son d e re c e houna g id e r. D o u y a zg b a ba ca ( orien ta l p a tern a lism )* b ir tutumun, son d e re c e elverisiz sosyalist e devlet yasaklyla ga rip birlem esi (m esa llia n ca )** bundan y a ra rla naca kabul edilen kiilerin bizzat kendilerinin itirazlaryla karlaacak tr. K ydeki fark lla m a s recin in , kyn dnda d eil, ierisin d e y a y gn lk kazand ak o ld u u n a g r e , kyl toprann eld en k a rlm a y p ,

* **

M etinde ngilizce. M etinde F ra n sz ca R e d

124

Halkn Dostlar Kim lerdir?

na sahip olanlara ok yakndrlar. (Bunlarn sahip olduklar hay van says, 0,2 daha azdr yoksul kyller 2,8 ve tek at olan kyller 3,0 hayvana sahiptir fakat te yandan, gerek verilancak, yoksullar topluluunun, ky topluluundaki zengin kyllerin kr iin bedavadan m tkszletirilmeleri anlam na gelecektir. "Topraklarn eld en karm a hakkn kullanan drtte b ir sa h ip leri a rasn t daki g m en orannn, ortaklaa toprak sahipleri olan eski devlet kylle ri a ra sn d a ki g m en o ra n n d a n o k d aha y ksek o ld u u n u g r y o ru z. yle ki. R a n en b u rg kazasnda (Riyazan eyaleti) b irin ciler a rasnda g m en oran % I 7 , kinciler arasndaysa % 9'd u r. D ankov kazasnda bu , bi rin cilerd e % 12, kincilerdeyse % 5'tir. B u fa rk llk n ere d e n gelm ek ted ir? T ek b irsomut rnek sorunu zm e kavuturacaktr: "1881 'de iftlik sahibi G r ig e r y e f in eski serflerin d en olan S a ild ik kk b ir topluluk, D ankov kazasndaki B igild in e kynden g edip gitti. 3 0 desiyatinlik topraklar 1 .5 0 0 ru b le k arlnda zen gin b ir kylye satld. G m en ler kendi b lgelerin d e g eim lerin i salayam yorlard. o u n lu u yllk iilerdi.

(statistik Bilgiler Derlemesi, 2 . ksm, s. 1 1 5 - 2 4 7 ). Bay

G rig ery ev 'in v erilerin e g r e (K yl lerin Riyazan E y a leti'n d en G ) 6 desiyatinlik b ir kyl toprann ortalam a fiyat olan 3 0 0 ru b le, G ney Si birya'daki b ir kyl a ilesin in iletm esini y r tebilm esi iin y eterlid ir. B y lece kesin olarak ykma urayan kylnn ortaklaa topraktaki p a y n satarak yeni b ir b lged e iletm eci du ru m u na gelm esi olanakldr. Son d e re c e ya rd m sever brokrasinin eli de uzanm asa, atalarmzn kutsal g e leneklerine ballk, byle b ir g n a h eilim i karsnda zor dayanrd. "Kyllerin g c konusundaki g r lerim nedeniyle d aha nce de su la n dm g ib i (S ev ern i V estn ik K u zey P ostas N .) 1 8 9 2 , sa y :5 A. B o gdanovski'nin bir yazsnda) kukusuz g e n e ktm serlikle su la na ca m , iz lenm ekte olan ve son d e re c e o la a n b ir dnm e yntem i y led ir: Ortaya konulan d urum un, o ld u u gib i hayata uyduunu kabul edelim , kt so nu la r (g ) g e n e d e, kylln b u g n k an o rm a l du ru m u n ed en iy le d ir ve norm al koullar altnda, itirazlar 'g eerli d eild ir'. F akat ne yazk ki, bu son d e re c e 'anorm al' koullar da kendiliinden gelim ektedir. (N or m al) koullarn yaratlm as da kylln refahn isteyenlerin yetkisinin tesindedir." (A g e , s. 1 3 7 ) l47l

 nc Ksm

125

mi, gerekse kiralanm olan toplam topraklan biraz daha fazla dr 10,7 desiyatne karlk 12,6 desiyatin). Orta kyller 2 ya da 3 koum hayvanna sahip olanlann yalnzca biraz stndedir. (Yalnzca biraz daha fazla hayvana ve biraz daha az topraa sa hiptirler), zengin kyllerse 4 ve 4'ten fazla koum hayvanna sahip olanlara yakndrlar, onlarn biraz daha altndadrlar. Bu nedenle btn olarak kazada kyllerin, en azndan 1/10'nin d zenli, ki bir tarmla uratklar ve darda ek-i ihtiyac duy madklar sonucuna varabiliriz. (Bunlarn gelirleri bunu be lirtmek nemlidir parayla aklanabilir ve dolaysyla ticari nitelikte bir tanm ngrr). Tanmsal ileri, geni lde, altrdklan iilerin yardmyla srdrmektedirler: Hanelerin en az 1/4'i srekli ve dzenli olarak tanm iileri altrmakta, geici gndeliki ii altranlann saysysa bilinmemektedir. Bun dan baka, kazadaki kyllerin yansndan ou, iletmelerini tam bir zararla srdren ve dolayl olarak srekli ve acmaszca mlkszletirilerek ykma uratlm olan yoksullardr. (Hemen hemen 6/10's: at olmayan ve bir tek at olan kyller, % 26+% 31,3=% 57,3). Bunlar emek glerini satmak zorunda kalmlardr ve kylerin 1/4'i kadan da daha imdiden geim lerini tanmdan ok, cretli emekleriyle salamaktadrlar. Geriye kalanlar, aklann geici ek-ilerden saladklan gelirle kapa tan, iletmelerini yle byle yrten, dolayl olarak da hibir ekonomik istikrara sahip olmayan orta kylerdir. Bay Krivenkonun, bu gereklii ne dereceye kadar arpta rak yansttn gstermek iin, bu veriler zerinde bylesine aynntl olarak, bile bile durdum. Bay Krivenko hi dnme zahmetine katlanmadan genel ortaamalan ele almakta ve bun larla almaktadr. Doal olarak, vard sonu bir uydurma bi le deil, arptmann ta kendisi olmaktadr. rnein, zengin bir kylnn (tipik btelere gre) net gelirinin ( 197,34 ruble)

126

Halkn Dostlar Kimlerdir?

dokuz yoksul hanenin ( 21,38x9=192.42) an kapattn grdk. yle ki, kazadaki zengin kyllerin %10'u ancak yok sul kyllerin %57'sinin aklarn kapatmakla kalmayacak, s telik belli bir fazlalk bile brakacaktr. Ray Krivenko, 24 ilet menin ortalama btesinden 44,14 rublelik ya da kredi bor larn ve denmemi borlar karrsak 15,97 rublelik bir faz lalk elde ederek, orta ve ortann altndaki kyllerin "kn den" sz etmektedir. Oysa gerekte, ancak belki orta kyllerle ilgili olarak bir kten szedilebilir.* Yoksul kyl kitleleri iinse, stelilc retim aralarnn nisbi olarak byk ve gl i letmelere sahip olan bir aznln elinde younlamasnn eli inde, dorudan doruya mlkszletirmeyi gzlemlemekteyiz. Yazar, bu son durumu bir kenara braktndan, bu btele rin baka bir ilgin zelliini, yani bunlarn da kyllkteki farkllamann bir i pazar yarattn ispatladm gzlemleyememitir. Bir yandan, st gruptan alt gruba getike, sanayi lerden. van balca emek gcnn satndan salanan gelirin neminin arttn gryoruz (zengin, orta ve yoksul kyllerin toplam btelerinin srasyla % 6,5-% 18,8-% 23.6s). te yan dan, alt gruplardan st gruplara getike tarmn meta (hatta da ha fazlas, daha nce grm olduumuz gibi burjuva) nitelii nin art gsterdiim, ayn zamanda satlan rn oranmn artt n da gzlemliyoruz: Kategorilerin tarmdan gelen toplam geliri: 3861,7 a) --------------, b) 1774,4 3163,8 :---- , 899,9 689,9 -----------------175,25

c)

B u belki p e k d o ru d eild ir> n k ykma ura m a , g e ic i ve rastlantsal bir istikrar kayb anlam na gelir. Oysa, daha n ce grm olduum uz gibi, orta kyllk srekli b ir istikrarszlk durum unda ve ykma uram ann ei ind ed ir.

nc Ksm

127

Payda, st kategoriden alt kategoriye doru, srasyla % 45,9-% 28,3 ve % 25,4 olan gelirin parasal ksmn* gster mektedir. Burada da gene, mlkszletirilmi olan kyllerden alman retim aralarnn sermayeye nasl dntn grmekteyiz. Bay Krivenko'nun bu biimde kullanlan ya da akas yanl kullanlan malzemeden doru sonular kararnyaca olduka aktr. Tren yolculuu yapt, o tarafl bir kylnn kendisine sylediklerine dayanarak Novgorod eyaletindeki ky l tanmum parasal niteliini ortaya koyduktan sonra, "ze! ye tenekler" "yetitiren" ve u tek uraa yol aan eyin tam da bu durum olduu meta ekonomisi olduu sonucuna varmak zorun da kalmtr: "Onu (saman) elden geldiince ucuza bitrnek" ve "elden geldiince pahalya satmak" (s. 156.)** Bu evre, "ti cari yetenekleri harekete geiren" (ne kadar doru!) "ve geliti ren bir okul" grevi yapmaktadr." "Yetenekli kiiler, Kolupa-

Tarm dan salanan nakdi g eliri tespit etm ek iin (S erb in a bunu v erm e m ektedir) olduka karm ak b ir hesa p la m a yapm ak zo ru n lu lu u vardr. Yazara g re hayvan yem i olarak kullanlan sap ve sam andan salanan g e liri, toplam r n d en salanan g elird en karm ak gerekliydi. Y azarn bizzat kendisi de X VIII. blm de bunlar karm , fa k a t bu ilem i, ele alnan 2 4 iletme iin d eil de, kazayla ilgili toplam rakam lar iin yapmtr. B u top lam rakam lar olarak, ( r n d en , yani g e r e k tahl, g e re k s e sap ve sam andan salanan toplam g elire oranla) tahldan salanan g elirin orann saptadm ve bu tem ele dayanarak, varolan durum da sap ve sam an h esa ba katm a dm. B u oran, avdar iin % 7 2 ,6 7 , y u la f ve arpa iin % 7 3 ,3 2 , m sr ve kara-buday iin % 7 7 ,7 8 daha sonra da bizzat iletm ede tketilmi olan m ik tar karlarak satlan tahl m iktarlar saptanmtr.

**

Bay K rivenko, ayn blm de, d o ru olarak unu aklyor: "iinin ucuza tutulmas ve ondan gen i ld e yararlanlm as gerek ir."

128

Halkn Dostlar Kimlerdir?

yef ler, Derinov'lar[4 S | ve teki kan-emiciler* durumuna gelmek iyin ilk plana geerlerken, temiz kalpli, kendi iinde gcndeki kiiler de geride kalrlar yoksullamann eiine gelirler, ykma urarlar ve tarm iileri saflarna katlrlar" (s. 159). Btnyle farkl koullann hakim olduu bir eyaletle bir tarm eyaletiyle (Voronej) ilgili veriler, bizi btnyle ayn sonulara gtrmektedir. nsan durumun olduka ak olduunu dnebilir: Meta ekonomisi sistemi, genelde, lkenin ekono mik hayatnn, zelde, "ky topluluundaki" "kylln" te melindeki balca neden olarak belirgin bir biimde ortaya k maktadr. Ayrca, bu meta ekonomisinin ve yalnzca bunun , "halk" ve "kyllk", "proletarya" (bunlar ykma uramakta ve tarm iileri saflarna katlmaktadrlar) ve burjuvazi (kan emiciler) olarak ayrd, yani kapitalist ekonomiye dnt gereinde ortaya kmaktadr. Fakat "halkn dostlan" gerek lere dorudan doruya bakmaya, hibir zaman hibir eyi ak a sylemeye (bu ok "kat" birey olacaktr) cesaret edeme mektedirler. Bay Krivenko yle akl yrtmektedir: "Baz kiiler, bu durumu son derece doal kabul ediyorlar (unu da eklemesi gerekirdi: retim ilikilerinin kapitalist nite liinin ok daal bir sonucu. O zaman bu "baz kiiler'm gr lerinin daha doru bir tanmlamas olurdu ve bu grleri bo cmlelerle geitirmek, onun iin olanaksz duruma gelir, soru nun gerek bir tahlilini de yapmak zorunda kalrd. Yazar, bile bile "bu kiiler"le mcadele etmediinde, bizzat kendisi, para ekonomisinin tam tamna "yetenekli" kan-emiciler ve "temiz
*

Bay Yujakov, nasl oluyor b u : Sizin m eslekdalarnz, "yetenekli kiiler"in "kan-em iciler" du ru m u na geld ik lerin i s y lem elerin e karn, siz, bize, in sanlarn a n ca k "eletirel olm ayan b ir d n cey e" sahip olduklarndan bu durum a g eld ik leri konusunda g v en ce vermitiniz. Ayn d erg id e, birbiriyle boy leine elikiye d m ek; ite bu h i olm uyor baylar!

nc Ksm

129

kalpli" tarm iileri yetitiren bir "okul" okluunu kabul etmek zorundadr.) "ve buna, kapitalizmin, kar konulamaz bir grevi gzyle bakmaktadrlar". (Evet, elbette! Mcadelenin bu "okura idari ve aydn uaklaryla birlikte ona hakim o hin "kanemiciler"e kar yrtlmesinin gerekli olduuna inanmak, ka pitalizmin yenik dmlemeyeceini kabul etmektir! Faka^ kan-emicilerle birlikte bu "okuru eksiksiz bir dokunulmazlk ierisinde brakmak ve liberal yan-tedbirlerle onun kapitalist rnlerini ortadan kaldrmay amalamak, gerek bir "halkn dostu" olmalc anlamna gelmektedir!) "Biz bu soruna biraz daha farkl bakmaktayz, yukarda da belirttiimiz gibi" (bununla kan-emiciler ve tarm iileri konusundaki sz kastediliyor) "i'akat kapitalizm, hi kukusuz burada da nemli bir rol oynamak tadr. Fakat kapitalizmin rolnn, ulusal ekonomide bii yer fu tan deiikliklerden baka etkenlerin sorumlu tutulamayaca ve gelecein de baka bir zm getiremeyecei kadar kapsam!1 ve belirleyici olduu ileri srlemez." (s. 160). Gryorsunuz ite! Var olan dzenin ak ve tam bir tanm lamasn yapmak, kylln kan-emiciler ve tarm iil c olarak neden ayrld sorusuna kesin bir cevap vermek ye ine Bay Krivenko sorunu bo cmlelerle geitirmektedir. "Kapita lizmin rolnn belirleyici olduu ileri srlemez." Fakat, ileri srlebilir mi, srlemez mi? te, btn sorun budur. Grnz desteklemek iin, daha baka hangi etkenlerin belirleyici olduunu, Sosyal-Demokratlarm getirdii zm yo lundan, yani proletaryann kan-emicilere kaV suf mcadele sinden baka hangi zmn getirilebileceini ortaya koyma nz gerekirdi.* Fakat hibir ey belirtilmemektedir. Belki de ya
*

im diye kadar yalnzca kentlerdeki fa b rik a iileri, proletaryann burjuva ziye kar sn f m ca d elesi g r n kavrayabilm ilerdir, krsal a lanlarda

130

Halkn Dostlar Kimlerdir?

zar, u aadakini bir belirtme olarak m kabul etmektedir? G ln oluyor ama, "halkn dostlar"ndan hereyi bekleyebilirsiniz. "Daha ilk bata gcn yitirenler, grm olduunuz gibi, toprak bakmndan yoksul, zayf iletmecilerdir" yani 5 desiyadni altnda verilmi-topra olanlardr. "Fakat 15,7 desi yatinlik verilmi-topra olan Devlet kyllerinin tipik iletme lerine pelince, bunlar, istikrarl olmalaryla kendilerini gsterir ler. .. Biiyle bir gelir (net 80 ruble) salamak iin, ek olarak da 5 desiyatin daha toprak kiraladklar dorudur. Fakat, bu, yal nzca onlarn neye ihtiya duyduklarn gstermektedir." nl "toprak yoksulluu"nu kapitalizme balayan bu "d zeltme" nereye vamaktadr? Ancak una: Aza sahip olanlar, bu az da kaybederlerken, oa sahip olanlar (her biri 15,7 desiya tin) daha da ounu edinmektedirler.* Fakat bu, bazlan ykma urarlarken, bazlarnn da zenginletii tezinin, baka szck lerle ama. anlamszca tekrarlanmasndan baka bir ey deildir!! Hibir eye aklk getirmeyen toprak yoksulluu konusundaki lafazanl brakmann zaman gelmitir, (nk kyllere, top raklar karlksz verilmemi, bizzat kyller bunlar satn almak zorunda kalmlardr ve bu szler ancak bir sreci tasvir etmek te, stelikte yanl bir biimde tasvir etmektedir, nk yalnzca topraktan deil, genel olarak retim aralarndan sz etmek, kyllerin elinde bunlardan "az" olduunu deil, kylerin bun lardan koparlmakta olduunu, gelien kapitalizm tarafndan
ki "temiz kalpli ve kendi iinde g c n d e" tarm iileri, yani znde toplu m un o k daha eski b ir tem eline ve "topluluk zne" son d e re c e yakndan bal olan bu sevimli niteliklerini yitirmi olan kiiler, bunu yapam am lar sa, bu , yalnzca, Sosyal-D em okratlarn, R u s kapitalizminin ilerici ve d ev rim ci rolyle ilgili teorilerinin d o ru lu un u ispatlamaktadr.
'i'1

E it verilm i-topraklan olan kyllerin eit olduu ve "kan-em iciler", "ta n m iileri" olarak b l nm ed ii g r n n sam alndansa, sz etmiyo ruz.

nc Ksm

131

mlkszletirilmekte olduklarn ileri srmek gerekir. Bay Krivenko felsef lafazanln bitirirken yle demektedir: "Btn koullarda, tarmn doal kalmas (Naturalwirschaft doa ekonomisi N.) gerektiini ve kalabileceini ve manifaktr sanayimden ayrlmas gerektiini ve ayrlabileceini ileri sr mek amacnda deiliz." (te bir laf daha! Deiimi ve dolay syla tarmn manifaktr sanayiinden ayrlmasn ngren bir parasal ekonomi okulunun zaten imdiden var olduunu dala demin kabul etmek zorunda kalan siz deil miydiniz? Ne olabi lir, ne olmaldr? diye aptalca szlere ne gerek var sanki?) "B tn sylediimiz, yapay bir biimde ayr bir sanayi yaratmann mantksal olmad" (unu anlamak, ilgin olacaktr: Kimri'deki ayakkab sanayi ve Pavlovodaki baklk sanayii birbirlerin den "ayn mdrlar, onlar kim, nasl ve 11e zaman "yapay bir bi imde yaratmaktadr?") "emekinin topraktan ve retim arala rndan kopmasnn, yalnz kapitalizm tarafndan deil, ondan nce gelen ve onu ileriye doru srkleyen baka etkenler tara fndan da gerekletirilmi olduudur." Burada gene, emeki, kan-emicinin eline geen topraktan kopmusa, bunun nedeni, emekinin toprak bakmndan "yok sul", kan-emicinine toprak bakmndan "zengin" olmasdr ko nusundaki derin dnceyi gz nnde tutmas olasl vardr. Bu tr bir felsefe, kapitalizme belirleyici etken gzyle baktklarndan, Sosyal-Demokratlar "dargrllk"le sula maktadr!... Sosyal-Demokratlarm sreci nasl deerlendirdik lerini ve nasl akladklarn ak ak ortaya koymak zorunlu olduundan, kyllerle el-zanaatlarnn farkllamas konu sunda byle ayrntl olarak bir defa daha durdum. Bir sbjektif toplumbilimciye gre "kyller yoksullarken", "para avclan"nn, "kan-emiciler"in "kendi karlar iin krlar saladkla r "n ortaya koyan olgularn, bir materyaliste greyse, bizzat

132

Halkn Dostlar Kimlerdir?

meta retiminin zorunlu kld mela reticilerinin burjuva fark llamasn ortaya koyduunu gstermek gerekliydi. Mlk sa hipleriyle miilkszler arasndaki mcadelenin yalnzca deir menlerde ve fabrikalarda deil, tersine son derece uzak kylerde bile, Rusya'nn ler tarafnda srmekte olduu; ve bu mcadele nin, her tarafta, meta ekonomisinin bir sonucu olarak ortaya kan burjuvazi ile proletarya arasnda bir mcadele olduu tezine (yukarda birinci ksmda verilmitir) temel olan olgulan gster mek gerekliydi Zemstvo istatistiklerinin kazandrd hayranlk verici bu malzeme sayesinde doru olarak tahlil edilebilen ky llerimizin ve el-zanaatlalmzn farkllamalar ve kyllk ten kmalar, btnyle Rus gerekliiyle ilikili Sosyal-De mokrat griin, kyllerle el-zanaatlannm, kavramn "kesin" anlamyla kiik reticiler , yani kk-burjuvazi olduu konusundaki grn doruluunun olgusal bir ispatn sala maktadr. Bu teze, ne kk reticilerin ierisinde yaadklar meta ekonomisi koullarm, ne de bu kk reticilerin, bu ko ullardan doan kapitalist farkllamalarn kavram olan daha nceki kyl sosyalizminden ayrmak iin, S IN IF I SOS YALZM teorisinin merkez noktas denebilir. Bu nedenle de, kim Sosyal-Demokrasiyi ciddi olarak eletirmek istiyorsa, tezini bunun zerinde younlatrmas, ekonomik-politik ilikiler a sndan, Rusya'da bir meta ekonomisi sistemi olmadn, kyl lkteki paralanmaya da bu sistemin yol amadn, nfusun byk bir ounluunun miilkszletirilmesinin ve emekilerin smrlmesinin, toplumsal ekonomimizin (kyl ekonomisi de dahil) burjuva, kapitalist rgtlenmesinden baka bir eyle de aklanabileceini gstennesi gerekmektedir. yleyse deneyin baylar! Ayrca, Sosyal-Demokrat teorinin ortaya konulmasnda, kyl ve el-zanaat ekonomisiyle ilikili verileri tercih etmenin

nc Ksm

133

bir baka nedeni daha var. "Halkn dostlar'nn grlerini ele tirirken, onlarn grlerini, Marksist grlerle karlatrmakla yetinmi olsaydm, bu materyalist yntemden uzaklamak olur du. Buna ek olarak, poplist" grlerin aklanmas, bu gr lerin bu gnk toplumsal-ekonomik ilikilerimizin ierisindeki MADD temelinin ortaya konmas da zorunludur. Kyl ve elzanaatmzn ekonomi biimiyle ilgili aklamalar ve rnekle meler 'halkn doslaf'nm ideologu olmay amaladklar bu "kyl1nn gerekle ne olduunu gstermektedir. Bu rnekle meler, kyl ekonomimizin burjuva niteliini ispatlar ve byle ce "halkn dostlan "nn kk-burjuva ideologlar olarak snf landrlmasnn da doruluunu gsterirler. Daas var: Bunlar bizim radikallerin grleri ve programlaryla kk-burjuvazi nin karlar arasnda ok yakn bir iliki olduunu da gsteri yorlar. Bu radikal grlerin "toplum"umuzda bylesine neden yaygn olduunu ortaya koyar ey, bunlarn prograr Iarnn eni ne boyuna incelenmesinden sonra daha bir akla kavuacak olan bu ilikidir; ayrca bu iliki, "halkn doslkm' u siyasal adan kle ruhl u bunun yamuda uzlamaya hazr ve yatkn olularn da harika bir ekilde aklamaktadr. Son olarak kapitalizmin son derece az gelitii, poplistle rin genellikle teorilerine malzeme saladklar toplumsal hayat mzn tam da bu alanlarnn ekonomik nitelii zeninde bu kadar ayrntl durmamz iin baka bir neden daha vard. Ekonomide ki bu niteliin incelenmesi ye ortaya konmas, halk arasnda, bu alanda, Sosyal-Denokrasiye kar en yaygn itirazlardan birine zl olarak cevap vermenin en kolay yntemiydi Radikalleri miz, kapitalizmin "halk dzeni"yle elitii konusundaki all m grten hareketle Sosyal-Demokratlann byk-apl kapi talizmi derici bir olgu olarak kabul ettiklerini bugnk soygun cu dzenine kar mcadele vermekte, bunu byiik-apl kapita-

134

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Uzmi kendilerine temel almay amaladklarn grerek, daha ayrntsna inmeden. Sosyal-Demokratlan, kylii kitlelerinin b yk bir ounluunun karlarm ihmal etmekle, "her mujii fabrika potasnda vb. eritmeyi" amalamakla sulanmaktadrlar. Btn bu iddialar, kapitalizmi gerekte ne okluu, fakat k ynse ne "olabilecei"ne gre deerlendiren alacak derecede mantksz ve garip bir yntem temeline dayanmaktadr. Doal olarak bunun en iyi cevab, onlara gerek ky ve kyn ger ek ekonomi biimini gstermektir. Bu ekonomi biimi tarafsz ve bilimsel olarak inceleyen herkes krsal Rusya kyllnn, ayr ayn kk blgelerin toplumsal ve ekonomik hayatna ege men olan kk ve dank pazarlar (ya da merkezi bir pazarn kk kollan) sistemini oluturduunu kabul etmek zorunda ka lacaktr. Bu blgelerin'herbirinde, genelde, dzenleyicisi pazar olan, toplumsal ekonomik rgtlenmeye zg btn olgular bulmaktayz: Bir dnemlerin, eit ataerkil ve arasz reticileri nin zengin ve yoksul olarak farkllatklann; sermayenin, zel likle alan halkn evresinde alann rm olan ve bunlarn kann emen tccar sermayesinin oluumunu grmekteyiz. Radi kallerimizin verdikleri kyl ekonomisi tanmlar kydeki eko nomik hayatla ilgili kesin, dolaysz ve ilk elden verilerle kar latrldnda. eletirilen grler sisteminde, bu pazarlarn her birinde kaynamakta olan kk satclar kitlesine, btn bu pa zarclara ve dei-tokuulaa, ya da ayn ayn yerlerde, kyller bunlara hangi ad veriyorlarsa onlara, pazarlara hakim olan ve alan lalk acmaszca ezmekte olan btn bu kk smr? cler kitlesine hi mi hi yer verilmeyiine ap kalacaksnz. Bunlar, u szlerle bir kenara itiliverimilerdir "bunlar artk kyl deildir, tccardr": Evet, son derece haklsnz: Bunlar "artk kyl deildir", fakat btn bu "tarirl'eri" yani, politikekonominin kesin diliyle konuulursa, ticari giriimle ura makta olan ve hangi dzeyde olursa olsun bakalarnn emeine el koyanlan ayr bu- grup olarak incelemeye aln; bu grubun

nc Ksm

135

ekonomik gcn ve blgenin ekonomik hayatnn btnnde oynad rol kesin rakamlara vermeye aln: daha sonra da emek glerini pazara srdkleri, kendilerine deil bakalarna altktan iin "atk kyl olmayanlanda kart hr grup ola rak bir araya toplamaya aln; hibir yan tutmayan ve ciddi bir aratrmann bu asgari n koullarn yerine getirmeye aln, burjuva farkllamann ylesine canl bir grnmn elde ede ceksiniz ki, o zaman "halk dzeni" masalnn izi bile kalmaya caktr. Kydeki bu kk smrcler kitlesi son derece kor kun bir gtrler. zellikle korkuntur, nk bunlar ayr ve tek bana kalm olan emekileri ezmekte, onlar kendilerine balamakta, btn kurtulu umutlarn yitimelerine neden ol makladrlar; korkuntur, nk bu smr, kyn tanmlanabi len sistemine zg olan emein dk retkenlii ve ulam koullann yokluuna bal olan muazzam geri kalml kar snda, ancak emein soyulmasn deil, bunun yannda kylerde srekli karlalan insan onurunun Asya'ya zg istismarn da olutunnaktadr. imdi, bu gerek ky, kapitalizmimizle kar latracak olursanz, kapitalizm bu kk kk dank pazar lar tek bir Rusya apnda pazar durumunda toparladnda, bir srii kk iyi niyetli kan emicinin yerine, bir avu byk "ana vatann temel direklerini" yarattnda, emei toplumsallatrd ve bu emein retkenliini artrdnda, alan halkn yerli kan-emicilere boyun emesini ykp att, onlar byk apl sermayeye boyun edirdiinde, Sosyal-Demokratlarn, kapita lizmimizin i ileyiini neden ilerici olarak kabul ettiklerini kav rayacaksnz. Bu boyun eme, daha ncekine oranla, emein ezilmesinin, adm adm yok olmasnn, vahilemesinin, kadn larla ocuklarn sakat kalmalarnn bylesine korkunluuna karn gene de ilericidir nk N N ZHNN UYAR MAKTA sessiz ve belli belirsiz honutsuzluu bilinli bir protestoya dntrmekte, dank, kk, anlamsz bakaldnlar, btn alan insanlarn kurtuluu iin rgtl bir snf m cadelesine, gcn sz konusu byk apl kapitalizmin varl-

136

Halkn Dostlar Kimlerdir?

nn koullarndan alan ve dolaysyla hi kukusuz K ESN B A ARIYA gvenebildi bn mcadeleye dntrmektedir. Sosyal-Demokratlar, kyl kitlelerini ihmal etme sulama sna cevap olarak, Kari Marx'n u szlerini aktarmakta son de- . rece hakldrlar: "Eletiri, zinciri ssleyen hayali iekleri, insanlk bu gerek-d ssleri soyulmu, perian eden zincirleri tasn diye deil, tersine zinciri frlatp atsn ve canl iee ulasn diye kopartmtr. " !491 Rus Sosyal-Demokratlar kylerimizden, onu ssleyen ha yali iekleri koparmakta, idealletirmelere ve hayallere kar mcadele etmekte, "halkn dostlan"mn onlardan bylesine le siye nefret etmesine yo'l aan ykc almalann, kyllk kit lesini bugnk bask, adm adm yok olma ve klelik durumu srsn diye deil, tersine proletarya emeki halk, her yerde ne tr zincirlerin ksteklediini kavrayabilsin, bu zincirlerin nasl oluturulduunu kavrayabilsin, onlara kar kabilsin, frlatp atabilsin ve gerek iee uzanabilsin diye srdrmekledirler. Bu dnceyi, alan halkn temsilcilerine ki durumlar gerei snf bilinci alabilecek ve snf mcadelesi yrtebilecek yalnz ve yalnz bunlardr getirdiklerinde, Sosyal Demokrat lar, mujii fabrika potasnda eritmeyi amalamakla sulanmak tadrlar. Peki, Sosyal Demokratlar sulayanlar kimlerdir? alan halkn kurtuluu urana umutlarn, bizzat kendileri "hkmete "toplum".!, yani her tarafta, alan halkn ayaklar na zincir vuran bufjuvazinin organlarnn la kendisine balayan kiilerdir! Bu yreksiz yaratklar, Sosyal-Demokratlann hibir idealle ri olmadndan sz etmeye cesaret ediyorlar!

nc Ksm

137

imdi, yle anlalyor ki teorik grleriyle fazlasyla ilgi lendiimiz "Halkn DostlarTnm politik programna geelim. Hangi nlemlerle "yangn sndrmek" istiyorlar? Sosyal-demokratlar tarafndan gsterilen gya doru deilse, kendileri a reyi nerede gryorlar "Kyl Bankas'nn eorganizasyonu" diye yazyor Bay Yujakov ''Tarm Bakanl" makalesinde (Ruskoye Bogatstvo"nun 10. says) !ir kolonizasyon idaresinin kurulmas, devlet arazilerinin halk iktisadnn yararna kiraya verilmesinin dzenlenmesi... toprak kiralama sorununun ele alnmas ve d zenlenmesi halk iktisadnn restorasyonunun ve onun oluum halindeki pltokrasinir [zenginler egemenlii N] ekonomik tecavznden (metinde aynen byle!) korunmasnn program budur." Ve "Ekonomik Geliimin Sorunlar makalesinde, halk ikti sadnn restorasyonu"nun bu programna, u "ilk, ama gerekli admlar" eklenir: "Bugn ky topluluunun iine dt her trl engelin ortadan kaldrlmas; vesayetten kurtarlmas, ortak ekine gei (tarmsal zanaatn toplumsallatrlmas) ve topraktan kazanlan hammaddelerin ky topluluu tarafndan ilenmesinin gelitiril mesi." Ve Bay Krivenko ile Bay Kariev unu ekliyorlar: "Ucuz kredi, artel biiminde iktisat srrnin. garantilenme si, giriimci kn olmakszn edebilme olana (bu konu zerin de daha aada duracaz), ucuz motorlarn ve baka teknik iyiletirmelerin icad" son olarak "mzeler (sergi saraylar), depolar, komisyoncu brolar." Bu programa iyice bakldnda, bu baylarn tmyle ve btnyle mevcut toplumun zemini (yani bilincinde olmakszn kapitalist koullarn zemini) zerinde durduklar ve btn ilerle

138

Halkn Dostlar Kimlerdir?

melerin ucuz kredi, tekniin iyiletirilmesi, bankalar, vs. sadece burjuvaziyi glendirmeye ve tevik etmeye yarayaca n kavramadan, bu toplumu yamayarak ve onararak meseleyi halletmek istedikleri anlalacaktr. Mevcut koullarn zemini zerinde hibir reformun yarar getiremeyeceini, ne kredilerin, e glerin, ne vergi reformu nun ne de btn topran kyllerin eline gemesinin nemli bir deiiklik salamayacan, tersine bunlarn, bugn gereksiz "vesasvt". sertlik vergilerinin kalntlar, kyllerin topraa ba lanmasyla vs. geciktirilen kapitalist iktisad glendirmek ve gelitirmek zorunda olduunu syleyen N.-on tabii ki tamamen hakldr ve bu, "Halkn DostlarTnn protesto etmeden gee medikleri N.-on un en-deerli iddialarndan biridir. "Kredinin yaygn bir geliimini isteyen, Prens Vasilikov (dnceleri iti bariyle kukusuz bir "Halkn Dostu"dur) trnden iktisat lar" diye yazyor. N.-on "liberal", yani burjuva iktisatlarla ayn eyi istiyorlar, "kapitalist ilikilerin gelimesini ve salamlasmasm amalyorlar". retim ilikilerimizin ("kyllk" iin de olduu kadar dier tabakalarda da) antagonizmasn kavramyoviar ve antagonizmann yolunu amaya almak, bu antagonizma sonucunda kleletirilenlere dorudan katlmak ye mca dele iin bakaldrmalarna yardmc olmaya almak yerine herkese gre dnlm ve uzlama ve birlemeyi, amalayan nlemler araclyla mcadeleyi sona erdirmeyi dlyorlar, Btn bu aralarn nasl bir sonu dourabileceini anlamak zor deil: btn bu kredilerden*, iyiletirmelerden, bankalardan ve
*

Bu d n ce halk iktisadnn, yani kk reticilerin iktisatlarnn, kapi talist ilikilerin varlnda ( ve bunun varln, grdm z gibi, "Halkn D ostlar" artk redd ed em iy orlar) k red ilerle desteklenm esi teorik politik ekonom inin abc'sinir bilin m ed iin i ele veren bu anlam sz ^ n ce, iki koltukta bird en oturm aya alan bu baylarn teorilerinin ne kadar m a n tksz olduunu tm aklyla gsteriyor.

nc Ksm

139

benzeri "ilerlemeler''den yalnzca, doru drst, istikrarl bir ik tisatta belli "tasarruflara" sahip olanlann, yani ok nemsiz bir aznln, kk-burjuvazinin temsilcilerinin yararlanabilecei ne inanmak iin, yukanda farkllamaya* ilikin sunulan rnek leri anmsamak yeter. Ve kyl bankas, ve dier benzeri kurum lar nasl reorganize edilirse edilsin, bu, nfusun ounluunun mlkszletirilmi olduu ve hl da mlkszletirildii ve do ru drst bir iktisat yrtmek bir yana kendisini besleyecek ola naklara bile sahip olmad temel ve balca gereinden hibir ey deitirmez. Ayn ey "artelier" ve "ortak ekim" konusunda da sylen melidir. Bay Yujakov sonuncusunu "tarmsal zanaatiu toplum sallatrlmas" olarak tanmlyor. Elbette bu yalnzca garipsene bilir, nk toplumsallatrma iin retimin herhangi bir kycn snrlar iinde rgtlenmesi yetmez, bunun iin retim aralarn tekelletirmi olan ve Rusyann toplumsal iktisadn ynlendiren "kpek balklarTnn mlkszletirilmesi gerekir ve bunun iin ii bo kk-burjuva morali deil, mcadele, mca dele ve yine mcadele gereklidir. te bu yzden onlarn bu tr nlemleri, efkatli bir burju vazinin hayrseverliine bal yumuak liberal yarm nlemlere dnr ve smrlenleri mcadeleden uzaklatrarak. Genelde kapitalist ilikiler temelinde sefil ve istikrarsz oltnas tereken tek tek kiilerin durumundaki olas iyilemelerin saland ya rardan daha ok zarar getirir. Rus yaamndaki anigonizmamn rtbas edilmesinin bu baylarda nasl utanmazca bir dereceye ulat tabii ki bu. gerek mcadeleyi sona erdirmek iin en
*

L en in bu rn ek leri, bu alm ann eldeki baskya alnmam olan blm lerinde sunuyor, Bkz. B tn E s e rle r, C ilt I , "Kyllk inde F a rk lla m a (Tabakalarn O luum u) zerine", ay rca bkz. L en in , Seme E s e r l e r C ilt 1, "19. Yzyln S o n unda R usya'da T arm S o ru n u " makalesit s . 2 1 7 - 3 7 4 , In ter Yaynlar. R ed.

140

Halkn Dostlan Kimlerdir?

iyi niyetlerle, yani cehenneme giden yollan deyen o niyetlerle yaplmaktadr Bay Krivenko'nun u deerlendirmesinde gr lyor: "Aydnlar fabrikatrlerin giriimlerini ynetiyorlar, halk endiisT n . ; de >oictebilirler." Biinin l'dsefeleri, mcadelenin ve smrnn olduu, ama eer., eer smrcler olmasayd bunun da olmas "gerekmeyect i" zerine szlanmaya kyor. Yazar anlamsz tumturakl szleriyle aslnda ne sylemek istiyordu. Rus niversitelerinin ve baka renim kurumlannn, her yl sadece, kendilerini bes leyecek birini arayan trde aydnla"(??) yetitirdii yadsnabi lir m'.' Rusya'da bu "aydnlar"n geimi iin gerekli kaynaklann u anda sadece burjuva aznln elinde olduu yadsnabilir mi? Rusva da hr.rjuva aydnlar, "Halkn Dostlan"nm onlara, burju vaziye I'i/met etmelerinin "gerekmedii"ni sylemeleriyle orta dan kaybolur mu? Evet, onlar burjuva olmasalard, bu "gerek mezdi . Eer" Rusya'da burjuvazi ve kapitalizm olmasayd, on larn da burjuva olmas "gerekmezdi"! Ve yaamlan boyunca bu t "eer" ve "fakat 'larla iin iinden syrlan kiiler vardr! Ay rca bu baylar sadece kapitalizme tayin edici bir nem bimek ten kanmakla kalmyor, genel olarak kapitalizmde kt birey gn nek de istemiyorlar. Eer baz "kusurlar" ortadan kaldrlr sa, o zaman belki de kapitalizmin altnda ileri hi de kt git meyecekti!. Bay Krivenko'nun u aklamasn dinleyin hele: . "Kapitalist retim ve zanaatlarn kapitalizasyonu asla, ima lat endi) risinin iinden geerek halktan sadece uzaklaabilece i kaplar oluturmazlar. Elbette uzaklaabilir, ama halkn yaa mnn iine de girebilir ve tarma ve madencilie daha da ya knlaabilir. Burada baz kombinezonlar mmkndr ve gerek baka gerekse de ayn kaplar bu amaca hizmet edebilir." (s.
161)

nc Ksm

141

Bay Krivenko, Bay Mihailovski'yle karlatrldnda baz ok iyi niteliklere sahiptir. rnein aklk ve dobra dobralk. Bay Mihailovskinin konuya deinmeksizin parlak ve ustaca laf larla sayfalar doldurup meselenin etrafnda dnecei yerde, nes nel ynelimli ve pratik Bay Krivenko szn saknmyor ve vic dan kabarmakszn grlerinin btn samalklarn okuyucu nun nne seriyor. Baknz hele. "Kapitalizm halkn yaamnn iine girebilir". Yani kapitalizm emekiyi retim aralarndan ayrmadan da mmkndr! Bu gerekten harika; imdi hi ol mazsa, "Halkn DostlarTnn ne istediklerini tm akhryla g zmzde cani and rabiliyoruz. Kapitalizmin olmad bir meta iktisad, mtilkszletirme ve smrnn olmad bir kapita lizm, insancl byk toprak sahiplerinin ve liberal memurlarn korunmas altnda bar iinde bitkisel bir yaam srdren sade ce bir kk-burjuvazinin bulunduu bir kapitalizm istiyorlar. Ve Rusya'y bahtiyar etmeye niyetlenen bir bakanlk brokrat nn ciddi yz ifadesiyle, kurtlarn1kamnn doyduu, kuzulara ise dokunulmad kombinezonlar yapmaya giriiyorlar. Bu kombinezonlarn karakteri zerine bir fikir edinebilmek iin, ay n yazarn 12. saydaki* makalesine ("Kltrel Eksantrikler zerine") dnmemiz gerekmektedir: "Endstrinin devlet ve artel biimi" diye hkm yrt yor, "pratik ekonomik sorunlar zmek" iin kendisini salhiyettar sanan Bay Krivenko "asla, verili durumda neri lebilecek hereyi temsil etmiyor. rnein yle bir kombinas yon da mmkndr". Ve devamla, (100 Ruble'yi amayan) kk hisse senetleri olan bir anonim irket biiminde Don Blgesi nden teknik ola rak yararlanma projesiyle birlikte bir teknisyenin nasl "Rusko ye Bogatstvo" yaz kuruluna geldiini anlatyor. Proje sahibine, projeyi rnein yle deitirmesi neriliyor:
*

"Russkoye Bogatstvo" d ergisi.

A lm . R ed .

142

Halkn Dostlar Kimlerdir?

"... hisse senetleri zel kiilere deil, ky topluluklarna ait olsun, nvii vjn giriimlerde alan blm normal cret alsu, bu arada, ky topluluklar bu nfusun toprakla ban garanti etsin". Nasl bir idari deha, deil mi! Kapitalizm nasl dokunakl bir basitlikle ve kolaylkla halk yaamnn iine sokuluyor ve zararl .sonular ortadan kaldrlyor! Yaplmas gereken tek ey, kydeki zenginlerin, ky topluluu araclyla hisse senedi satn almalarn* ve toprakla ba bu topraktan geinme ola na sunmayan (aksi takdirde "normal cret" karlnda al may kn isterdi?), ama insan belirli bir yere balamak, onu oradaki kapitalist giriimin klesi haline getirmek ve patronunu deitirme olanan elinden almak iin yeterli olan bir "ba"dr bu garantilenen "nfusun bir blmnn" alt iletmenin gelirini elde etmelerini salamaktr. Hakl olarak bir patrondan, bir kapitalistten szediyorum, nk emekiye cfet deyen biri baka trl tanmlanamaz.
*

Yazarn koyduu, hisse senetlerinin ky topluluklarna ait o laca koulu na ra m en b en hisse senetlerinin z en g in ler tarafndan satn alnm asn dan sz ediyorum , nk o hisselerin p a ra karlnda satn alnm asn dan sz ed iyo r ve bu n a da sa d e c e z en g in ler sahip. B u yzden, m eselenin ky topluluu araclyla olup olm am as h ib ir ey i deitirm ez deye b ilecek o lanlar yalnzca z en gin lerd ir, tpk topran topluluk tarafndan satn alnm as ya da kiralanm asnn , bu to pran zen ginler tarafndan tekelletirilm esini h i b ir biim de ortadan kaldrm am as gib i. A y rca kr (tem etty) da keza deyenin alm as g e r e k i r aksi halde hisse sen ed i ol m ayacaktr. Ve ben yazarn nerisini, krn belirli b ir blm nn "iile rin toprakla ban garantilem ek" iin ayrlaca anlam nda anlyorum . A n ca k y a za r bunu kastetm eyip (oysa s zlerin d en kanlm az ola ra k bu km aktadr), zen ginlerin k r pay eld e etm eksizin hisse sen etlerin e p a ra d ey ecek lerin i zannediyorsa, o zam an p ro jesin in anlam ok basit b ir bi im d e, m lk sahiplerinin m lkszlerle paylam as g erek tii anlam na g e lir. B u , sineklerin kkn kurutm a a resi olarak sunulan u anekdota b e n ziyor: sinekleri yakalayp b ir kabn iine sokun, hem en lecek lerd ir.

nc Ksm

143

zerinde durmay aka bi haketmeyen bylesi bir sa maln zerinde uzun uzun durduum iin, belki de okurlar be ni suluyordur. Ama izninizle! Samalk olmasna ramen, in celenmesi yararl ve gerekli olan bir samalktr bu, nk Rus ya'nn gerek sosyo ekonomik ilikilerini yanstr ve dolaysyla bizde sosyal-demokratarn daha uzun sre hesaba katmalar ge reken en yaygn sosyal dnceler arasndadr. Mesele Rusyada angarya ekonomisinden, feodal retim tarzndan kapitalist re tim tarzna geiin, geimini toprandan salayacak ve byk toprak sahibi yararna vergileri deyecek (bu vergileri hl demektedir) durumunda olmad iin kylnn "yan gelirler' de are aramaya zorland, emekiler iin bylesi bir durum yaratm olmasndan ve bugn de hl yaratmasndan ibarettir. Bu yan gelirler balangta, eski zamanlarda, ya bamsz bir zanaat (rnein arabaclk), ya da bamsz olmayan, ama zana atn son derece zayf geliimi sonucunda nispeten iyi para de nen i karakterini tayordu. Bu durum, bugnk durumla kar latrldnda kylle belirli bir efah; yzbinlerce soylu po lis efinin ve Rus toprann oluum halindeki toptan alclarnn burjuvazinin himayesi altnda bar iinde ylece yaayp giden serf bir halkn refahn salyordu. Ve imdi "Halkn Dostlan", onun karanlk yanlarm kestir meden atlayarak bu sistemi idealize ediyorlar. Onu dlyorlar "dlyorlar", nk gerekte o artk oktandr varlk srdr myor, nk iftilikle uraan kylln kitlesel lde mlkszletiilmesine yol am ve sunulan "kol emei"nin faz lal sayesinde eski "kazanlar" snrsz smrye dntrl m olan kapitalizm tarafndan oktan yok edilmitir. Kk-burjuva valyelerimiz tam da kyllerin toprakla "bann korunmasn istiyorlar, ama bu ba olanaksz hale ge tiren meta iktisad ve kapitalizm tarafndan yklm olan, bu ba-

144

Halkn Dostlan Kimlerdir?

m tek gvencesi sertlii istemiyorlar. Kyll topraktan ko parmayan, pazar i m almada rekabet retmeyen, ser maye yaratmayan ve nlusun byk ktlesini ona tabi klma yan yan gelirler istiyorlar. Sosyolojideki sbjektif ynteme* bal kalarak, her yerden iyi olan "almak" istiyorlar; ancak ger ekte bu ocuksu istek sadece, gereklii grmezlikten gelen gerici dlere, yeni koullarn gerekten ilerici, devrimci yanla rn k;. v s uma ve deerlendirme yeteneksizliine, ve eski yansefk. yan-zgiir emek koullanln, smr ve basknn btn dehetiyle dolu olan ve hibir k yolu sunmayan koullarn ebediletirilmesi iin nlemlere sempati duymaya yol ayor. "Halkn DostlarTn gericiler arasnda sayan bu aklamann doruluunu ispatlamak iin iki rnee dayanyorum. Moskova Zemstvo istatistiinde, Bayan K. adnda bir kii nin (Podolsk kazasnda) iktisadnn anlatmn okuyabiliriz, (an latm deil iktisat) gerek MoskovalI istatistikiler, gerekse de, eer belleim beni yanltmyorsa, Bay V. V.'yi (anmsanaca gibi kendisi bir dergide bu konuda bir makale yazmt) hayran brakt. Bayan K.nn bu ok nl iktisad Bay V. Orlova, "kyl iktisadnn doru dzgn bir durumda olduu yerlerde zel top rak sahiplerinin iktisadnn da daha iyi iletildii" iddiasnn doruluunu "pratik temelinde ikna edici bir biimde dorula yan bir olgu olarak" hizmet ediyor. Bay Orlov'un bu bayann iftlii zerine anlatmndan, kadnn iktisad, klk dn un ve baka eyler karlnda iftlik sahibesinin topran ileyen yerel kyllerin emeiyle yrtt anlalyor, bu arada iftlik sahibesi kyllere kar olaanst efkatli davranyor ve onlara
*

"Sosyolojinin s bjek tif yntem i zerin e bkz. L en in , S em e E s e rle r , Cilt 11, nter Yaynlar, R ed .

nc Ksm

145

yardmc oluyor, yle ki bunlar imdi yrede, ekmekleri "nere deyse yeni hasada dek yeten (nceden Noel gnne dek bile yetmiyordu), en iyi durumdaki kyllerdendir". N. Kablukov (Cilt V, s. 175) ve V. Orlov'un (Cilt II, s. 5559 vd.) varsayd gibi, "bylesi bir durumun kyllerle toprak sahiplerinin karlarnn ztln" dlayp dlamad sorusu nun sorulmas gerekiyor. Besbelli ki dlamyor, nk Bayan K. kyllerinin emeinden yayor. Dolaysyla smr asla or tadan kalkm deildir. Smrlene kar iyi bir tavr nedeniyle smry grmeme, Bayan K.'da mazur grlebilir; fakat bu rnek hakknda hayranla kaplp tmyle, kapitalistle iiler arasnda iyi iliikileri ven, fabrikatrn iilerle ilgilendii, on lar iin tketim maazalar, konutlar vs. kurduu rnekleri hay ranlkla yanstan Bat'daki flantroplann dzeyine den bir ikti sat ve istatistikide asla affedilemez. Bu tr "olgular"n varl ndan (ve dolaysyla "olana ndan) kar elikisinin yokluu sonucuna varmak, aalardan orman grmemek anlamna gelir. Bu birincisi. kinci olarak ise Bay Orlovun anlatmndan, Bayan K.'nn kyllerinin "mkemmel hasat sayesinde (iftlik sahibesi onlara iyi tohumluk vermitir) davar-sahibi olduklan"m ve "doru d rst" bir iktisat yrttklerini gryoruz. Bu "doru drst" ift ilerin yalnz "neredeyse" deil, tmyle doru drst iftiler olduklarn dnn: ekmek sadece "neredeyse" yeni hasada ka dar ve sadece "ounlua deil, herkese ve tamamen yetiyor. Bu kyllerin yeterince topraa, bugn sahip olmadklar (doru drst iftlie bakn!) ve Bayan K.'dan alarak deme karl nda kiraladklar "ala ve otlaa" sahip olduklarn dnn. Bay Orlov o zaman yani kyl iktisadnn gerekten doru drst olduu durumda , bu kyllerin Bayan K.'mn iftliin deki btn ileri "bugn yaptklar gibi" zenle, zamannda ve

146

Halkn Dostlan Kimlerdir?

hzla gerekletireceklerine gerekten inanyor mu? Yoksa bu doru drst kylleri bylesine anaa smren iyi hanm kar snda minnettarlk belki de, otlaklar ve allan olmadan ede meyen kyllerin u anki durumunun aresizliinden daha az gl olmayan bir dt m olacaktr? "Halkn Dostlar"mn dncelerinin znde ite bu olduu aktr: kk-ln juvazinin gerek ideologlar olarak smr nn ortadan kaldrlmasn deil, yumuatlmasn istiyorlar, mcadele deil, uzlama istiyorlar. Ona dayanarak daryrekli sosyal-demokratlara kar o kadar iddetle ate pskrdkleri byk idealleri. byk toprak sahipleri ve kapitalistler kendileri ne adil d,t\ r.irsa, byiik toprak sahiplerine ve kapitalistlere kar "gwleri"i yerine getiren "doru drst" bir kylln tesi2 gemiyor. Bir b ska mek. Bay Yujakov, "Rusya'da Halkn Toprak Mlkiyetinin Namlar" ("Ruskaya Mysl" 1885, N o:9) adl ol duka iilii makalesinde, "halkn toprak mlkiyetinin bu> li berallerimizin terminolojisinde kapitalizmi ve smry dla yan bir toprak mlkiyetidir hangi boyutlara sahip olmas ge rektii zerine grlerini aklamtr. imdi Bay Krivenko'nun meseleyi kusursuz biimde aklamasndan sonra, onun da ayn ekilde "kapitalizmi halkn yaamna sokma" bak asndan hareket eniini biliyoruz. "Halkn minimum toprak mlkiyeti olarak, t.lu 1 gereksinimini ve demeleri"* karlayacak toprak paylarn akh, gerisini ise,'yan gelirler"le elde edebilecekti...
*

B u g id e rle kyli btesinin d i e r blm ara sn d a ki ora n g sterm ek iin, O strogojsk b lgesi zerine ayn 2 4 biireye atfta bulunuyorum . A ile bana ortalam a g id e rle r 4 9 5 ru b le 3 9 kopek tutuyor. (A yn ve nakd g i d e rle r birlikte), B u ra da n 1 0 9 ru b le 10 kopek hayvan bakm na, 13 5 ruble 8 0 kopek bitkisel gda m addeleri ve v ergilere, 4 9 kopek baka g id e rlere, bitkisel olm ayan g d a m a d d eleri, giyim , en v a n ter, kira, vs.'ye dyor. B ay Yujakov hayvanlarn bakmn ot bim e ve kullanlan d i e r arazilerin m asraflarna dahil ediyor.

nc Ksm

147

Baka bir deyile, kylnn toprakla ban korumakla ifte bir smrye tabi olaca bir durumla dorudan uzlat: bir kez pay topra temelinde byk toprak sahibi tarafndan ve bir kez "ge lir" yoluyla kapitalist tarafndan. ifte smrye tabi tutulan ve bu arada zorunlu olarak bir rkekleme ve eziklik durumu ret mek zorunda olan ve sadece zafere deil, smrlen snfn m cadelesine dair her trl umudu da elinden alan yaam koullan iinde bulunan kk reticilerin bu.durumu bu yan-ortaa durumu, "Halkn Dostlan "nn ufkunun ve ideallerinin nec phrs ultra*sdr. Ve imdi, Reform'dan bu yana Rusyann btn tari hi boyunca kapitalizmin byk bir hzla gelitii, eski Rusya'nn bu dayanan pederahi, yar-serf kyll kknden kopanp atmaya, onu ortaa ilikilerinin, yan-feodal ilikilerin iinden ekip karmaya ' onu uzun sreden beri oturulan yer leri terketmeye ve i arayarak btn Rusya'y dolamaya zorla yarak, yerel "iveren" tarafndan kltietirilmelerine son vere rek ve ilgili bireyin soyulmasnn deil, genel olarak smr nn, snf smrsnn temelinin nerede yattn gstererek onu ortaa ilikilerinin, yan-feodal ilikilerin iinden ekip kannaya, yeni , salt kapitalist ilikiler iine sokmaya'balad, kapitalizmin, geri kalan rktlm ve hayvan durumuna sokul mu kyl nfusu yn halinde, gittike karmaklaan bi top lumsal-politik yaamn iine ekmeye balad noktada, bu noktada valyelerimiz dayanaklarn ykl ve k zerine feryat figan kopardlar. Ve bugn de, eski iyi gnlerin ardndan szlanmay ve i geirmeyi srdryorlar, oysa bu yei yaam sisteminin devrimci yann grmemek iin, kapitalizmin eski s mr rejimiyle hibir ba bulunmayan ve ona kar mcadele olanana sahip olan yeni bir sosyal gc nasl rettiini grme mek iin, yle anlalyor ki, bugn kr olmak gerekiyor.
D o ru k noktas. A lm . R ed .

148

Halkn Dostlar Kim lerdir?

fakat "Halkn Dostlar' nda, mevcut dzende herhangi bir temciden deiiklik isteinin izi bile farkedilmiyor. Verili temel zerinde liberal nlemlerle tamamen yetiniyorlar ve Bay Kri venko, bu tr nlemleri icat etme alannda vatansever bir Pompadour*un gerek idari yeteneklerini sergiliyor. "Genel olarak bu sorun" diye yargda bulunuyor "halk en dstrimizin" "ayrntl bir incelemesi ve temelden reorganizasyonu" gereklilii hakknda "zel bir deerlendirmeyi ve re tim dallarnn, halkn yaamna uyum salam olanlarla (me tinde aynen byle!!), uygulanmasnda ciddi zorluklarla karla lan retim gruplarna ayrlmasn gerektirir". Bu tr bir gruplara ayrmann rneini bize ayn Bay Kri venko sunuyor; kapitalistlemeyecek zanaatlar, kapitalisti eme nin oktan gerekletii zanaatlar ve "byk endstriye kar varolma mcadelesi" verebilecek zanaatlar. "Birinci durumda" diye karar veriyor ynetici, "kk retim zgrce varolabilir" dalgalanmalar kk reticileri burjuvazi ve proletaryaya blen pazardan bamsz olabilir mi? Yerel pazarlarn genilemesinden ve bunlarn byk bir pazar halinde toplanmasndan bamsz? Tekniin ilerlemesinden ba msz? Yoksa tekniin bu ilerlemesi belki meta ekonomisi altnda kapitalist nitelikte olmayabilir mi? Bu durumda yazar, "retimin byk lekte de rgtlenmesi"ni talep ediyor: "Burada artk retimin byk lekte de rgtlenmesinin, ana sermaye ve dner sermayenin, makinelerin vs." diye ya zyor "ya da, bu koullarn baka herhangi bir eyle: ucuz krediyle, gereksiz aracln ortadan kaldrlmasyla, iktisadn artel biimiyle, giriimci kr olmakszn edebilme olanayla, srmn garantilenmesiyle, ucuz motorlarn ve baka teknik
*

R u s m izahs ed rin 'in (Saltikov) b ir yksnden tip; kibirli, aptalca dikkafal bir idareci.

A lm . R ed .

nc Ksm

149

iyiletirmelerin icadyla ya da nihayet baka avantajlarla telafi edildiinde cretlerin bir miktar azaltlmasyla dengelenmesinin gerekli olduu aktr." Szde byk idealleri pratikte ise abloncu liberalizmleriy le "Halkn Dostlan'nm karakteristiine ilikin son derece karak teristik bir deerlendirme. Grld gibi filozofumuz, giriim ci k olmadan edebilme olanandan ve byk iktisadn rgt lenmesinden balyor, ne daha az ne daha ok. Mkemmel: Sosyal-demokratlann istedii de tam budur. Fakat "Halkn Dostlan" bua nasl ulamak istiyorlar? nk giriimci olmakszn byk retimin rgtlenmesi iin ilkin toplumsal iktisadn meta karakterinin ortadan kaldrlmas ve yerine, imdi olduu gibi pazann deil, bizzat reticinin, bizzat ii toplumunun retimin dzenleyicisi olduu, retim aralannn zel kiilere deil, b tn topluma ait olduu ortaklaa, komnist rgtlenmenin gei rilmesi gereklidir. zel mlk edinme biiminin yerine bylesi bir ortaklaa mlk edinme biiminin geirilmesi aktr ki, re tim tarznn nceden deitirilmesini gerektirir, kk retici lerin dank, kk, soyutlanm retim srelerinin tek bir toplumsal retim srecinde kaynamasn gerektirir, tek keli meyle, tam da kapitalizm tarafndan oluturulan o maddi nko ullar gerektirir. Fakat "Halkn Dostlan" kapitalizme dayanma ya asla niyetlenmiyorlar. Peki nasl hareket etmeyi dnyor lar? Bu bilinmiyor. Meta iktisadnn ortadan kaldrlmasndan bile szetmiyorlar: byk idealleri, aktr ki, toplumsa) reti min bu sisteminin erevesini kesinlikle aamyor. Aynca, giri imci krn ortadan kaldrma amacyla, "kazanlar" tam da retim aralarn tekelletirmi olmalanndan kaynaklanan giri imcilerin mlkszletirilmesi gerekecektir. Vatanmzn dayanaklannmbu mlkszletirilmesi iin, burjuva rejime kar dev rimci bir halk hareketi, sadece, bu dzene hibir eyle bal ol mayan ii proletaryann yetenekli olduu bir hareket gereklidir.

150

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Fakat "Halkn Dostlar'n ak)ma herhangi bir mcadele dn cesi hi gelmiyor ve bu giriimcilerin ynetim organlarnn d nda, herhangi baka toplumsal faktrlerin olasln ve gerek liliini sezemiyorlar bile. "Giriimci kn"na ciddi olarak kar kmaya asia niyetlenmedikleri aktr. Bay Krivenko gevezelik etmitir. Ve hemen kendisini dzeltiyor: "giriimci kn olma dan edebilme olana" gibi bir mesele "baka bir eyle", yani krediyle, srmn rgtlenmesiyle, tekniin iyiletirilmesiyle de dengelenebilir. Yani herey ok bakanl gemitir: giriimci bavla im kutsal "kr haklarnn ortadan kaldrlmas gibi'ren cide edici birey yerine, kapitalizmin eline, kk "halk burju vazimizi sadece glendirecek, salamlatracak ve gelitirecek mcadele aralarn sujan. yumuak liberal nlemler gemitir. Ve "Halkn I)ostlar"nm sadece bu kk-burjuvazinin karla rn savunduuna hibir kuku brakmamak iin, Bay Krivenko ayrca aadaki u dikkate deer aklamay yapyor. Giriimci krnn ortadan kaldrlmasnn... "cretlerin drlmesi"yle "dengelenebilecei" anlalyormu! lk bakta burada basite bir falso yapm gibi grnyor. Fakat hayr, bu kk-burjuva zinin dncelerinin tutarl uygulamasdr. Yazar, byk serma yenin ke kar mcadelesi gibi bir olguyu gzlemliyor ve gerek bir "Halkn Dostu" olarak tabii ki kk... sermayenin tarafn tutuyor. Kk kapitalistin en gl mcadele aralanndan birinin cretleri drmek olduunu duymutur Rusya'da bir ok retim dalnda, ignn uzatmann yan sra saptanm olan, ok doru gzlemlenmi bir olgu, Kk... kapitalistleri ne pahasna olursa olsun kurtarmak istedii iin, "baka avantaj larla dengelendiinde cretlerin bir miktar drlmesi"ni ne riyor! Balangta "krlar." hakknda korkun eyler sylenen giriimci baylar gayet sakin olabilirler. Hatta, giriimcilere kar cretlerin drlmesini tasarlayan bu dhi yneticiyi se ve seve maliye bakan yapabileceklerini sanyorum.

nc Ksm

151

Herhangi bir pratik soruna deinilir deinilmez, "Ruskoye Bogatstvo"nun insancl-liberal yneticilerinde safkan burjuva nn nasl ortaya ktna ilikin bir baka mek daha verilebilir. "Ruskoye Bogatstvo"nun f2. saysnda " Yaamn Kronoloji sinde, tekelden szediliyor. "Tekel ve tekelci sermaye birlii" diye aklyor yazar "bunlar gelimi bir endstrinin ideal leridir". Ve bizde "sermayelerin iddetli bir rekabeti" olmamas na ramen, bu kurumlann bizde de ortaya kmasna aryor. "Genelde 11e seker ne de petrol endstrisi zellikle yksek bir gelimeye ulamamtr. Gerek eker gerekse de benzin t ketimi bizde, baka lkelerle karlatrldnda bizde bu rn lerin tketici bana den son derece nemsiz miktarna dik katler yneltildiinde neredeyse balang aamasndadr. Bu endstri daUannm geliimi iin alan bl ok byk ve daha bir yn sermayeyi emebilecek gibi grnyor". Yazarn tam da burada, pratik bir sorunda, "Ruskoye Bogatstvo"da ok sevilen, i pazarn daraltlmas dncesini unut mu olmas karakteristiktir. Bu pazann nnde daralma deil, hl muazzam bir gelimenin durduunu kabul etmek zorum 1 kalmtr. Bu sonuca, tketimin daha byiik olduu Bat'yla kar latrma yoluyla vanyor. Neden? Kltr daha yksek olduun dan. Ama bu kltrn maddi temelleri, kapitalist tekniin gelii minde, insanlan birbirleriyle daha sk ilikiye sokan ve tek tek yrelerin ortaaa zg soyutlanmln ortadan kaldran meta iktisadnn ve meta dei-tokuunun bymesinde deilse nere-de yatyor ? rnein Fransa'da byk devrimden nce, yar-serf kylln tanm burjuvazisine ve proletaryaya ayrmas henz gereklememiken, kltr bizdekinden daha yksek deil miy di? Ve eer yazar Rus yaamn daha-dikkatli incelemi olsayd, rnein gerimi kapitalizmin olduu blgelerde kyl nfusun gereksinimlerinin salt tarmsal blgelerdekinden nemli lde byk olduu gereini farkederdi. Bu, ev endstrisi zanaatlar

152

Halkn Dostlar Kimlerdir?

mz aratran herkes tarafndan, bu zanaatlarn, nfusun btn yaamna damgasn vuracak kadar gelitii .btn rneklerde oybirliiyle saptanyor.* "Halkn Dostlan" byle "nemsiz eyler"e hi dikkat etmi yorlar, nk meseleyi "kolayca" kltrle ya da genelde karma klaan yaamla aklyorlar, bu arada bu. kltrn ve bu kar maklamann maddi temelleri sorusunu bile sormuyorlar ken dilerine. Ama sadece kymzn ekonomisine bile ynelselerdi, i pazann tam da kylln burjuvazi ve proletaryaya aynmasyla yaratldn kabul etmek zorunda kalrlard. Demek ki, pazann bymesinin asla burjuvazinin byme si anlamjna gelmeyeceini varsayyorlar. "Tekel" diye srdryor deerlendirmelerini yukarda atfta bulunulan i yaamn kronolojisti "bizde genel olarak retimin zayf geliimi karsnda ve giriimcilik ruhunun ve inisiyatifin yokluu sonucunda lke glerinin geliimi iin yeni bir engel olacaktr." Ttn tekelinin deerlendirilmesinde yazar, "bunun halkn dolamndan 154 milyon ruble ekecei"ni hesaplyor. Burada, iktisadi ilikilerimizin temelinin, liderliini her yerde olduu gi bi bizde de burjuvazinin yapt meta iktisad olduu dorudan gzard ediliyor. Ve yazar burjuvazinin tekel tarafndan skt rlmasndan szedecei yerde "lke"den sz ediyor; kapitalist dolamndan, meta dolamndan szedecei yerde, "halk" do lamndan sezediyor.** Bir burjuva, ne kadar byk olursa ol
*

B u n a kant olarak rn ein ev re kylerle karlatrldnda Pavlov ev sa n a y icilerin e atfta bulunuyorum . G rigo ry ev 'in ve A nn en sk i'n in eserlerin e bakiniz. te yandan kastl olarak, gya zel b ir "halk sistemi"nin bu lu nd u u b ir ky, rnek olarak alyorum . B u szck kullanm yazarn su h anesine yazl/naladr, n k "Ruskoye Bogatstvo" burjuva karlnda "halk" szcn kullanmay seviyor.

**

nc Ksm

153

sun bu kavramlar arasndaki fark asla kavrayamaz. Bu farkn gerekte ne lde gze batc olduunu gstermek iin, "Hal kn Dostlan"mn gznde otoriteye sahip olan bir dergiye, "Otyeestvenniye Sapisski"ye atfta bulunuyorum. 1872 ylnn 2. saysnda, "Pltrokrasi ve Temelleri" makalesinde unlar oku yoruz: "Marlo'nun tanmna gre pltokrasinin en karakteristik zellii, liberal devlet biimine, ya da en azndan zgr kazan ilkesine duyduu sevgiden ibarettir. Bu zellii ele alrsak ve sekiz on yl nce durumun ne olduunu dnrsek, o zaman li beralizm alannda muazzam ilerlemeler kaydettiimizi gr rz... Hangi gazete ya da dergiyi elinize alrsanz aln, hepsi aka az ok demokratik ilkeleri savunuyor, hepsi halkn kan iin mcadele ediyor. Ancak demokratik grlerin yan sra ve bizzat onlarn korumas altnda (buna dikkat edilmeli) srekli olarak, isteyerek ya da istemeyerek, pltokratik emeller gdl mektedir." Yazar rnek olarak Petersburglu ve MoskovalI tccarlarn, maliye bakanna mektubunu aktaryor, Rus burjuvazisinin bu saygdeer zmresi bu mektupta bakana, "Rusyann mali duru munu, verimli tek ey olan, zel faaliyetin olabildiince genile tilmesi zerine kurduu" iin teekkr ediyor. Ve makalenin ya zan buradan: "Pltokratik unsurlar ve eilimler bizim toplumumuzda kukusuz vardr, hem de yeterli miktarda" sonucunu kanyor. Grdnz gibi atalarnz (Bay Yujakov'un kefine gre "halk retimi" iin sakin ve doru gelime yollann aan, ger ekte ise sadece pltokrasinin geliimi iin yollar am olan) byk kurtulu Reformfunun etkilerinin henz canl ve taze ol duu gemi zamanlarda bile, Rusya'da zel giriimcilik ruhu nun pltokratik, yani burjuva karakterini kabul etmekten kana madlar.

154

Halkn Dostlan K im lerdir?

Bunu neden unuttunuz "Halk dolam"ndan ve "giriimci lik ruhunun ve inisiyatifin" gelimesi sayesinde "lke.gle: ri"nin geliiminden szederken bu gelimenin antagonist yan na, bu giriimcilik ruhunun ve inisiyatifin smrc karakterine neden deinmiyorsunuz? Emekilerin durumunu kukusuz k tletirdiinden doiay tekellere ve benzeri kurumlara tabii ki kar klmaldr ama emekinin btn bu ortaa zincirleri nin dnda, daha gl, daha yeni, kapitalist zincirlerle balan d unutulmamaldr. Kukusuz tekellerin ortadan kaldrlmas btn "lalk 'a yararl olacaktr, nk kapitalist iktisadn lke iktisadiyatnn temeli haline geldii u anda, ortaa koullar nn bu kaltlan kapitalist sefaletin stne sadece daha kt olan bir sefaleti, ortaa sefaletini katarlar. Burjuva toplumu, miras olaak devrald yar-derebeylik zincirlerinden temizle mek, ii snfnn elinin ban zmek ve burjuvaziye kar mcadelesini kolaylatrmak iin bunlar ortadan kaldrmak ku kusuz gereklidir ve bu ne kadar hzl ve radikal gerekleirse o kadar iyi olacaktr. te byle konumak ve hereyi adyla anmak gerekir: te kellerin ve btn dier ortaa kstlamalarnn (fakat Rusya'da bunlarn ad lejyondur) ortadan kaldrlmas ii snf iin bur juva dzene kar mcadelesini kolaylatrma asndan mutlaka gereklidir. Hepsi bu kadar. Ortaaa ait derebeylik kuramlarna kar btn "halkn karlarnn ortakl tesinde bu "halkn1 ' iinde burjuvaziyle proletarya arasndaki uzlamaz antagonizmay.yalnzca burjuvalar unutabilir. Ayrca, kyn neye gereksinim duyduu zerine rnein yle eyler konuan "Halkn Dostlan"nn bununla utandrlaca m sanmak aptallk olurdu: "Bir ka yl nce" diye anlatyor Bay Krivenko "baz gazeteler kyn hangi mesleklere ve ne tr eitimli insanlara

nc Ksm.

155

gereksinim duyduu sorununu ele aldklarnda, neredeyse btn yaam kapsayan ok byk ve eitli bir liste ortaya kt: er kek ve kadn doktorlarn ardndan ordu cerrahlar, onlarn ar dndan avukatlar, avukatlarn ardndan retmenler, ktphane ciler ve kitaplar, tarmclar, ormanclk uzmanlan ve genel olarak tarmla uraan kiiler, ok eitli uzmanlk dallarnda teknisyenler (ok geni ve imdiye dek neredeyse el dememi bir alan), kredi enstitlerinin mal depolarnn vs. rgtleyicileri ve yneticileri geliyordu". En azndan faaliyetleri dorudan iktisadi alanla ilgili olan "entelekteller'^??), bu ormanclk uzmanlan, tanmbilimciler, teknisyenler vs. zerinde duralm. Bu kiiler kye nasl da ge reklidir: Ama hangi kye? ok ak ki toprak beyinin kyne, "tasarrufa sahip olan ve Bay Krivenko'nun "entelektel" olarak tanmlamaktan holand btn bu zanaatkarlarn hizmtini deyebilecek durumdaki becerikli iftilerin kyne. B u ky gerekten de uzun sredir gerek teknisyen gerekse de kredi ve mal deposu al ekiyor, btn ekonomik literatr bunu kant lamaktadr. Ama ok daha kalabalk baka bir ky daha vardr ve onu sk sk anmsamak "Halkn Dostlan"na zarar vermeye cektir bu, "entelekteller"in emeini deyecek "tasarrufa sa hip olmamak bir yana, alktan lmeyecek kadar ekmei bile bulunmayan perian, aresiz, srtnda gmlei dahi kalmam kylln kydr. Ve bu kye siz mal depolaryla yardm etmek istiyorsunuz!! Sadece bir at.olan ya da hi at olmayan kyllerimiz bu mal depolanna ne getirecekler1 ? Giysilerini mi? Bunlan 1891 ylnda, sizin insancl-liberal reetenizi uygulaya rak evlerinde, meyhanelerinde ve dkknlarnda gerek "mal depolan" kurmu olan krsal ve kentsel tefecilere rehin verdiler. Geriye olsa olsa "kol emekleri" kalyor. Fakat bu mal iin Rus brokratlar bile imdiye dek bir "mal deposu" icat edemediler...

156

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Bu "demokratlarn byk mnasebetsizliinin, "kyllk"te teknik ilerlemelere bu alkadan ve ayn "kylln" kit lesel mlkszletirilmesini grmezden gelmeden daha gze ar pc bir kantm dnmek zordur. rnein Bay Kariev "Rus koye Bogatstvo"nun 2. saysnda ("Kaba Taslaklar", 12), li beral bir avanan evkiyle, kyl iktisadnda bir "mkemmelletirmeler ve iyiletirmeler rneini anlatyor "kyl iktisa dnda daha iyi tohumluk trlerinin" Amerikan yulaf, Vasa avdan, Clydesdale yulaf vs.nin "yaygmlatnlmas". "Baz y relerde kyller tohum iin kk toprak parselleri kullanyor lar, buralarda zenle ilendikten sonra seilen tahl rnekleri el le dikilir". "Gelimi alet ve makine* alannda, ok ve son dere ce eitli yenilikler" gzlemleniyor bayr pulluklan, hafif pul luklar, harman dvme makineleri, demetleme makineleri, tohum ayrclar. "Gbre eitlerinde art", fosfatl gbre, tutkall gbre, gvercin gbresi saptanmtr. "Muhabirler, kylerde fosfatl gbre sat iin yerel Zemstvo depolan kurulmas ge rektiinde srar ediyorlar" ve Bay Kariev Bay V. V.'nin eseri "Kyllk inde lerici Akmlar"dan alnt yaparak (Bay Kri venko da ayn esere dayanmaktadr) btn bu dokunakl ilerle melerden ok etkileniyor: , "Burada sadece ksaca anlatabildiimiz btn bu bilgiler ce saretlendirici ve ayn zamanda kederlendirici bir etki brak yor... Cesaretlendirici nk yoksullam, borlu, nemli bir blm ann yitirmi olan bu halk, durup dinlenmiyor, umut suzlua kaplmyor, iini deitirmiyor, onda, onun doru ilen mesinde kendi geleceinin, kendi gcnn ve zenginliinin yat tn bildii iin topraa sadk kalyor. (Tabii ya! Tam da

O kuyucuya bu gelim i aletlerin N ovousensk b lgesind ek i d a lm anm sa tyorum : kyllerin yzde 3 7'si (yoksullar), 2 8 0 0 0 iftlikten 1 0 0 00'i, 5 7 2 4 alet iinde 7'sine sahiptir, yani yzde ^18! A letlerin * I5'i, iftliklerin sa d ece 1m 'n oluturan zengin kyller tarafndan tekelletirilmitir.

nc Ksm

157

yoksullam ve at sahibi olmayan kylnn fosfatl gbreleri, tohum ayklama makinelerini, harman dvme makinelerini ve Clydesdale yulaf tohumlarm satn ald ok ak! O, sancta simplicitas!* Fakat bunu yazan "kolejli kz" deil, bir profesr dr, bir politik-ekonomi doktorudur!! Hayr, ne derseniz deyin, ama tek bana kutsal saflkla mesele aklanamaz.) "Hararetie, topra doru ilemenin yntemlerini anyor, yeni ekim yollan, yntemleri, tohum, aletler, gbre karlnda er ge yz katn verecek olan besleyicisini, topra verimli hale getirmeye katk da bulunacak hereyi anyor.**... Deinilen aklamalar zc bir etki brakyor, nk" (belki de "Halkn Dost'nun hi ol mazsa burada, topran becerikli iftilerin elinde younlama sna, sermayeye, daha iyi bir iktisadn temeline dnmesine elik eden ve ona yolaan kylln o kitlesel mlkszletirilmesinden btn bu harman dvme makineleri, tohum aykla ma makineleri ve demet balayclan alannda yerli "giriimci lik ruh'nun baanlann temellendiren, "zgr" ve "ucuz" "el leri" pazara atan o mlkszletirmeden szedeceini sanyorsu nuz? En ufak bir iz yok nk)... bizzat bizim uyandnlmamz gerekiyor. Kylnn iktisadn dzeltme abasna destei miz nerede? Bizim iin bilim, edebiyat, mzeler (sergi saraylan), depolar, komisyoncu brolan var". (ok iyi Baylar, "bilim" ve "komisyoncu brolan" yanyana. "Halkn Dostlarin sosyal* **

E y kutsal saflk!

Alm. Red.

G elim i ekonom inin, "um utsuzlua kaplm ayan" ve "topraa sa d k ka lan" o "halk" a karlk ola ra k yz kat fa z la v ere ce i konusunda tam am en haklsnz sa y g d e e r B ay P r o fe s r . F a k a t ey politik-ekonom inin byk doktoru, "kyl"nn btn b u fo sfa tla r eld e ed ebilm ek iin, p a ra sahibi olarak, alk e k e n y oksullar ynndan farkllam as g erek tiin i; p a ra nn ise, zel kiilerin elin e 'den toplumsal emein b ir r n o ld u u n u ; bu g elim i ekonom i iin "karln" m al edinilm esinin, y abanc e m e in m aledilm esi o la ca n ; yalnzca burjuvazinin e n aalk dalkavuklarnn, bu zengin karln kaynan, "bo durm ayan" ve "besleyicisini, topra verim li hale getiren " giriim cinin kiisel a ba sn d a g reb ilece in i fa rk etm iyor m usunuz?

158

Halkn Dostlar Kimlerdir?

demokratlara kar mcadele ederken deil nk o zaman "atalarn idealleri" paavralarndan dikilmi bir niforma giyer ler , gnlk giysileri iinde ortaya ktklarnda, gnlk yaa mn sorunlarm tek tek ele aldklarnda incelemek gerekir, o za man kk burjuvazinin bu ideologlar btn grkemleriyle gzlemlenebilir.) "Kyller iin benzer bir ey var mdr? El bette bunun belirtileri vardr, ama bunlarn geliimleri pek iyi ilerlemiyor. Kyl bir rnek grmek istiyor deneme tarlala rmz ve rnek iftliklerimiz nerede? Kyl yazl bilgi istiyor popler tarm literatrmz nerede? ... Kyl gbre, aletler; tohum aryor btn bunlar iin Zemstvo depolarmz nerede, byk alveri olanaklar, satn alma ve datm kolaylklar nerede? ... zel ve Zemstvo fonksiyonerleri nerelerdesiniz? Gidin ve aln, zaman oktan geldi, ve Rus halk size yrekten teekkr edecek!"* N. Kariev ("Ruskoye Bogatstvo" No. 2, s. 19.) Kk-burjuva ilerlemeleriyle kndini beenmilikleri iin de kk "halk" burjuvalarnn dostlan bunlardr! "Kyl iktisad"mn kendi iinde uyumlu ve trde bir b tn olarak dnlmesinin ne kadar sama olduuna inanmak iin, btn bu ilerlemelerin kapitalist karakterine inanmak iin kymz iktisadiyatnn analizi bir yana, yakn gemiteki ikti sat tarihimizden gze batc bu gerei "kylln" byk lde mlkszletirilmesiyle ezamanda, kyl iktisadnda herkes tarafndan saptanm olan ilerlemeleri gzlemlemek yeterlidir gibi grnebilir! Ancak "Halkn Dostlan" btn bunlara kulak tkyorlar. Eski Rus Sosyal-Devrimci Narodnizmin iyi yanlarn yitirdikten sonra, onun en byk hatalarnda^ birine smsk sanlyorlar - kyllk iindeki snf antagonizmasm anlamamak.
*

N ekrassov'un "Ekinciler" iirinden.

A lm . R ed .

nc Ksm

159

"70'li yllarn Narodnii diye aklyor Hounvich ok isa betli olarak bizzat kyllk iinde snf antagonizmas hak knda en ufak bir fikre sahip deildi ve bu antagonizmay sade ce 'smrc'yle Kulak ya da tefeciyle onun kurban, ko mnist ruhla dolu kyl arasndaki ilikilerle snrlyordu.* Bu genel kuruntuyu ironik bir glmsemeyle yantlayan Glyeb Uspenski, kukuculuuyla yalnz kalyordu. Kyllkle ilgili eksiksiz bilgisi ve olgularn bizzat zne inen ustaca yete neiyle bireyciliin yalnzca tefeci ve borlu arasnda deil, ge nel olarak kyller arasnda ekonomik ilikilerin temeli haline geldiini grmeden edemezdi. Bkz. "Ruskoye Bogatstvo", 1882, No. l'deki "Eitletirme" makalesi, (age. s. 106)"

Ancak ky iktisadiyat zerine tam verilerin henz nispe ten az olduu, kyn farkllamasnn henz aka' ortaya k mad 60'l ve 70'li yllarda bu hayale kaplmak hogrlebilir ve doal idiyse de, bugn bu farkllamay grmemek iin gzlerin kasten kapatlmas gerekiyor. zellikle kylln yoksullamasnn doruk noktasna ulam gibi grnd son zamanlarda her taraftan kyllk iindeki ilerici akmlarla ilgili szler duyulmas son derece karakteristiktir. Bay V. V. (o da kukusuz bir "Halkn Dostu"dur) bu konu zerine koca bir kitap yazd. Ve kendisi olgusal yanllar yapm olmakla sulanamaz. Tersine; kylln teknik ve tanmsal adan ilerlemesi kuku gtrmez bir olgudur, fakat kylln kitlesel olarak mlkszletirilmesi olgusu da aym ekilde kukusuzdur. Ve imdi "Hal kn Dostlar" btn dikkatlerini, kylnn, kendi besleyicisi, topra verimli hale getirmesine yardmc olan yeni toprak ile me yntemlerini nasl bir hararetle arad zerinde younlat ryorlar, madalyonun dier yzn, kylnn topraktan humma
*

"Ky topluluu iinde antagonist sosyal snflar ortaya kmtr", diye ya zyor Houryvick b ir baka y erd e (s. 1 0 4 ). H o u rw ich 'i sa d ece yukarda d ei nilen g erek verileri tamamlayc olarak aktaryorum.

160

Halkn Dostlar Kim lerdir?

l ayrlm gzard ediyorlar. Gerein yzne aka bakma mak iin, kylln ayrld topran tam da sermayeye dn m srecinin ve i pazann oluum srecinin tanklan oldklann grmemek iin, devekuu gibi kafalann kuma gmyorlar.* Ky topluluumuzun kyll iinde bu iki kutuptaki srecin varln rtn bakalm, bunu toplumlunuzun burj'uva karak terinden baka bir eyle aklamaya kalkn bakalm! Ama bu nun en ufak bir izi grlmyor! Tannya kretmek ve insancl ve hayrsever gevezelikler iinde boulmak btn "bilimleri"nin, btn politik "faaliyetleri"nin ba ve sonu budur. Ve hatta mevcut dzende bu rkeke liberal yamalamay btn bir felsefe dzeyine ykseltiyorlar. "Kk bir pratik eser" diyor Bay Krivenko derin dnceli bir havayla "b yk bir faaliyetsizlikten ok daha iyidir." Yeni olduu kadar akllca. Ve ayrca diye devam ediyor "kk bir eser asla kk bir hedefle ayn anlama gelmez". Kk bir eserin "doru ve iyi " bir eser haline geldii byle bir "faaliyet genilemesi "ne mek olarak, bir bayann okul yaptrma faaliyeti, ynca kyl lk arasnda hilekrlan safd brakan avukatlarn faaliyeti, avukatlarn, kaza mahkemelerinin oturumlannn taradaki sa nklarn daha iyi savunulmas amacyla yerinde yaplmas neri si, nihayet daha nceden bildiimiz, krsal ev endstrisi iin de polarn kurulmas gsteriliyor: faaliyetin (byk bir hedef boyu tuna dek) genilemesi burada, "zellikle canl noktalarda Zemstvolann birleik gleriyle" depolar kurulmasndan ibaret ola caktr.

"Topra ilem enin y en i yntem leri "ni a ram a faaliyeti, becerik li ifti, eski yntem lerin yardm yla stesinden g elin em ey ecek daha byk bir iktisat i lem ek zorunda olduu iin, tarm gittike d a h a fa zla m eta retim i karakte ri, kapitalist karakter aldndan, rek a b et yeni y ntem ler aram ay zorunlu kld i in " h a r aretli"dir.

nc Ksm

161

Tabii ki bunlar ok tantanal, insancl ve liberal eylerdir, ''liberal" nk bunlar kapitalist iktisat sistemini btn ortaa engellerinden kurtaracak ve bylece iilerin, bu tr nlemlerle yalnzca dokunulmam akla kalmayp, tersine glenecek olan bu sisteme kar mcadelesini kolaylatracaktr. Ve btn bunlar uzun zamandan beri tm Rus liberal yaznnda okuyoruz. Eer "liberalizmin" bu rkek balanglarm" Sosyal-Demokratlara kar ileri srmeye ve rnek olarak gstermeye girien bu arada Sosyal-Derrtokratlar stelik "atalarn idealleri"[50]nden ko pula da sulanyorlar "Ruskoye Bogatstvo"dan baylar zorla mam olsayd, buna kar kmaya hi demezdi. Bu durumda, Sosyal-Demokratlann karsna byleine lml ve tam liberal (yani burjuvaziye hizmet eden) bir faaliyet nerisi ve imasyla kmann en azndan elendirici olduunu sylemek zorunda yz. Atalar ve onlarn ideallerine ilikin, eski teorileri ne kadar yanl, ne kadar topik olursa olsun Rus Narodniklerimn, bu tr "liberalizmin rkek balangtan" karsnda kesinlikle redde dici bir tutum taknd belirtilmelidir. Bu ifadeyi Bay N. K. Mi hailovski'nin "Kari Marxn Kitabnn Rusa Basks zerine" ("Oty'eenstvenniye Sapiski", 1872, No. 4) yazsndan aldm, (imdiki yazlanyla karlatrldnda) ok canl, cesur ve taze yazlm ve gen, liberallerimizin incitilmemesi gerektii neri sine kar iddetle protesto eden bir yazyd bu. Ama bu ok uzun sre nceydi. "Halkn Dostlarimn here yi btnyle unutabilecei ve imdi politik radikalizmden poli tik oportnizme, eer politik kurumlarn materyalist eletirisi yoksa ve eer modem devletin snf karakteri kavranmamsa sadece bir adm olduunu taktikleriyle aka gstercek kadar uzun sre nce. te bu oportnizmden baz rnekler:

162

Halkn Dostlan Kimlerdir?

"Devlet Mlkiyeti Bakanl'nn bir Tarm Bakanl'na d ntrlmesi diye aklyor Bay Yujakov ekonomik gelii mimizin sey i zerinde derin bir etkide bulunabilir, ama sadece brokraside belirli bir yer deiiklii olarak da kendisini gste rebilir" ("Ruskoye Bogatstvo" No. 10)
Dolaysyla her ey kimin "greve tayin edijecei"ne bal dr. "Halkn Dostlan" m, yoksa byk toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin karlarnn temsilcileri mi? karlann kendisi ise dokunulmadan kalabilir. "ktisaden gszn iktisaden glden, korunmas, devlet mdahalesinin birinci doal grevini oluturur", diye devam ediyor ayn Bay Yujakov ayn yerde, ve "Ruskoye Bogatstvo' nun 2. saysnda i yaam kronolojisti ayn ifadelerle onu tekrarlyor. Ve bu hayrsever samal* tpk deerli yoldalar kk burjuvazinin Bat Avrupal liberal ve radikal ideologlar gibi kavrad konusunda hibir kuku brakmamak iin, yukanda sylenenlere unu ekliyor:

"Gladstone'un Landbiirierij51' Bismarck'n ii sigortas, mfettilii, bizim kyl bankas dncesi, glerin rgtlenmesi, byk kylle kar nlemler btn bunlar, iktisaden gsz olann korunmas iin devlet mdahalesi pren sibini uygulama abalardr."
fabri ka

Bu szler ak olduu lde iyidir. Y azar burada doru-' dan, ayn Bay Gladstone ve Bismarck gibi verili toplumsal ili kilerin zemini zerinde durmak istediini, ayn ekilde bugnk toplumu (Gladstone'un ve Bism arckn Batl yandalarnn da anlamadktan gibi anlamad burjuva toplumu) onarmak v6 ya mamak istiyor, ona kar mcadele etmek deil. Reformlan uy
*

"iktisaden gl"niin g c , baka ey lerin yan sra o nun politik iktidar elinde tutmasnda yatt iin samalktr. O olm adan ekonom ik eg em en li ini srdrem ezdi.

nc Ksm

163

gulama arac olarak, bugnk bu toplumun zemini zerinde or taya km olan ve bu toplum iindeki egemen snflarn kar larm koruyan bir organ devleti grmeleri d, bu temel teo rik grleriyle tam bir uyum iindedir. Devleti neredeyse hereye kadir ve btn snflarn stnde sayyorlar, nk ondan sadece emekilerin "desteklenmesini" deil, (Bay Krivenko'dan duyduumuz gibi) gerek, doru bir dzenin kurulmasn bekli yorlar. Kk-hujuvazinin katksz ideologlar olarak onlardan baka bir ey de beklenemeyecei aktr. Kk-burjuvaziyi gerici bir snf haline getiren en temel ve karakteristik zellikle rinden biri de: bizzat retim ilikileri tarafndan ayrlm ve so yutlanm, belirli bir yere ve belirli bir smrcye balanm kk reticinin, acsn bazen proleterlerden daha az ekmedii smrnn ve basknn snf kanakteini kavrayabilecek durum da olmamas, ve burjuva toplumda devletin de ancak bir sf devleti olabileceini kavrayacak durumda olmamasdr.* Ama o zaman, saygdeer "Halkn Dostlar'1 baylar, hk met imdiye dek ve o Kurtulu Reformundan bu yana zel bir enerjiyle neden sadece burjuvaziyi ve kapitalizmi "destek ledi, korudu ve yaratt?" Bu otokratik, szmona smflarst hkmetin bu irkin faaliyeti neden tam da' i yaamda meta ekonomisinin, ticaretin ve endstrinin geliimiyle karakterize
*

Bu yzden d ev letin 1 do a l grevinin ikt'saden g s z olanlar korum ak ol du u nu (on la rn sanasapan k o cakar ahlak anlaylarna g r e m esele b y le olm aldr) akladklarnda "Halkn D ostlar" da en kt g e r ic ile r dir, oysa btn R us tarihi ve i politika, devletimizin g revinin, serfligi sa vunan d ereb ey lerin i ve byk toprak sa h ip lerin i ve byk burjuvaziyi ko rum ak ve "ktisaden g s z o la n la r"n h e r trl kendini savunm a a b a s n en vahi biim de bastrm ak old u u n u gsterm ektedir. V e bu onun doal g rev id ir, nk otokrasi ve brok ra si iliklerine k a d ar d ere b ey ie rin ve burjuvazinin ruhuyla d oludur, n k ekonom ik alanda burjuvazi snrsz eg em en li e sahiptir ve ynetim dedir ve iiyi ha rek et ed em ey ecei b ir d u rum da tutmaktadr.

164

Halkn Dostlan Kimlerdir?

olan o tarihsel dneme rastlad? lk deiikliklerin, hkmetin onlar farkedip karsna bir yn engel karamayaca kadar derinlere inmesine ramen, ayn "otokratik" hkmetin, i yaar mn baka koullar altnda baka bir snf "desteklemesine, "korumasina ve "yaratmasina ramen, neden i yaamdaki so nuncu deiikliklerin ikincil, buna karlk hkmet politikas nn birincil olduuna inanyorsunuz? Al, "Halkn Dostlan" bu tr sorulan nlerine asla koymaz lar! Btn bunlar materyalizm ve diyalektik, "Hegelcilik", "mis tik ve metafiziktir. Bunlar tezelden, eer dosta ve nazike rica edilirse hkmetin hereyi en iyi biimde dzenleyebileceim varsayyorlar. Nezaket szkonusu olduunda "Ruskoye Bogatstvo"nun hakkn Vermek gerekir: liberal Rus basn arasnda bile, herhangi bir bamsz tavr alma yeteneksizliiyle ne k t dorudur. Kendiniz karar verin: "Tuz vergisinin kaldrlmas, kelle vergisinin kaldmlmas ve kurtulma paras demelerinin drlmesini Bay Yujakov "ulusal ekonomi iin ciddi bir rahatlama" olarak tanmlyor! Ta bii ya! Fakat tuz vergisinin ortadan kaldnlmasna bir sr yeni dolayl verginin koyulmas ve eskilerin ykseltilmesi elik etmi yor muydu ? Kelle vergisinin kaldnlmasna, eski devlet kylle rinin parayla kurtulma sistemine geirilme bahanesi altnda de melerin ykseltilmesi elik etmiyor muydu? Parayla kurtulma demelerindeki nl dten sonra (hkmet bununla, para'yla kurtulma operasyonlanndan elde ettii kn bile kyllere geri vermemitir) imdi hl demelerle topran randman arasn da, sertlik zamanndan kalma beden vergisinin dorudan deva m olan bir oranszlk yok mudur? nemli deil! Burada nemli olan yalnzca "ilk adm"dr, "prensiptir, daha sonra ise... daha sonra yine rica edilebilir!

nc Ksm

165

Ancak btn bunlar henz aan ieklerdi. imdi sra mey velerde:
y '

"Seksenli yllar halkn stndeki ykleri hafifletti" (yukar da anlan nlemlerle) "ve bylece halk kesin ykmdan kurtar d." Bu ancak Bay Mihailovski'nin yukarda sunulan, henz bir proletarya yaratmak zorunda olduumuz aklamasnn yanna konulabilecek, uak ruhlu utanmazl iinde, ayn ekilde kla sik bir safsatadr. edrin'in ok isabetli tanmlad Rus liberal lerinin evrim tarihini insan anmsamadan geemiyor. Bu liberal, ie'yetkililerden "olanaklar lsnde" reform rica etmekle ba lar; sonra "Eh, en azndan biraz" diye dilenir ve "alakla uy gun" ebedi ve sarslmaz bir pozisyonla noktalar. Hkmetin n ce bir bakkaln cimriliiyle, sonra yine bir bakkaln korkakly la yaklat halktan milyonlarca kiinin alnn taze etkisi al tnda, hkmetin halk kesin ykmdan kurtardn resmen ak ladklarnda, "Halkn Dostlan"nn bu ebedi ve sarslmaz tavr aldklar gerekten sylenmemeli midir?!! Kylln daha hz l mlkszletirildii birka yl daha geecek, hkmet bir tanm bakanlnn kurulmasna bir ya da iki dolaysz verginin kald, nlmas ve yeni baz dolayl vergilerin yrrle konmasn ekle yecek; o zaman alk 40 milyon kiiyi kapsayacak ve bu bay lar aynen yle yazacaklar: bakn 50. deil 40 milyon kii alk ekiyor, nk hkmet halkn stndeki ykleri hafifletti ve halk kesin ykmdan kurtard, nk hkmet "Halkn Dostla r" dinleyip bir tarm bakanl kurdu! Bir baka mek: "Ruskoye Bogatstvo"nun 2. saysnda i yaam kronolojisti,

166

Halkn Dostlan K im lerdir?

Rusya'nn "ekonomik sistemini, dayanma prensipleri* zerine kumann unsurlarn koruyan" "iyi ki" (metinde aynen byle!) geri kalm bir lke olduundan, szediyor ve bu yzden Rus-, yann "uluslararas ilikilerde ekonomik dayanmann temsilci si olarak" ortaya kacak durumda olduunu ve bu ansn Rus yann tartlmaz "politik gcnn" bu ans artrdn akl yor! ! Yurdunda kendisi ezilen Rus halkn, Bat Avrupa halklar nn ezilmesinde alet olarak kullanlma gibi utan verici bir duru ma drm olan Avrupann bu jandarmas, her trl gericili in salam ve en sadk kalesi bu jandarma, ekonomik daya nmann temsilcisi olarak gsteriliyor! Bu artk her trl ly ayor! "Halkn Dostlan" baylar btn liberalleri geride brakyorlar. Hkmetten yalnzca rica da bulunmuyorlar, onu yalnzca vmyorlar, ona adeta tapm yorlar. Secdeye vararak ylesine bir gayretle tapnyorlar ki, itaatkr alnlarmn yere nasl arptm duyan dtan birinin d patlayabilir. Akla Almanlarn bir darkafaly tanmlaylan gelmiyor mu? Nedir bir darkafal? Bo bir barsak, Korku ve umutla dolu, Aman Yarabbi! Bu tanm bizim koullarmza tam uymuyor. T an n ... Tann bizde ancak ikinci sradadr. Yetkililer ise oras baka mese*

K im ler a ra sn d a ? Byk toprak sahibi ve kyller arasnda m ? B e cerik li ifti ile yersiz-yurtsuzlar a rasnda m ? F a b rik a t rler ve iiler arasnda m ? B u klasik "dayanma p ren sibi"n i kavram ak iin ii ile giriim ci a ra snda dayanm ann "cretlerin d r lm e s iy le sa lan d anm sanm al dr.

nc Ksm

167

le. Ve bu tanmn iine "tanr" szcnn yerine "yetkililer" szcn koyarsak, o zaman Rus insancl-liberal "Halkn Dostlar"nn dnsel daarc, ahlki dzeyi ve medeni cesa reti iin tam tanm buluruz. "Halkn DostlarTnda hkmet hakknda bu son derece sa ma sapan gre, szmona "aydnlar"la ilgili tavrda da rastla nyor. Bay Krivenko yle yazyor:

"Yazn"... "olgular sosyal anlamlarna gre deerlendirme li ve iyiye ynelik her trl aktif abay cesaretlendirmelidir. retmen, doktor, teknisyen eksiklii olduunu her zaman id dia elti ve iddia etmeyi srdryor; halkn hasta, yoksul oldu unu" (az teknisyen mi?), "okuma yazma bilmediini vs. syl yor ve eer kumar masalarnda oturmaktan, amatrler tiyatrosu na katlmaktan ve soylu mareallerde balk brekleri yemekten bkm kiiler ender rastlanan bir zveriyle" (dnn bir kez: bunlar kumar masasn, tiyatro gsterilerini ve brekleri geri e virmilerdir!) "ve bir yn engele ramen ie koyulan kiiler ortaya karsa, yazn bunlar sevinle karlamaldr."
ki sayfa sonra deneyimin akllandrd bir eski askerin gayretli ciddiyetiyle

"... yeni yasann ngrd zere vali, belediye bakam ve Zemstvo idarelerinin bakan ve yesi olarak alp almama konusunda kararsz olan" kiilere nasihat veriyor. "Vatandalk gerekleri ve grevleri bilincinin gelikin olduu bir toplumda" (dinleyin Baylar, bu gerekten de nl Rus Pompadourlar, Baranov veya Kossi'e yakr bir konumadr!) "ne bu tr karar szlklar ne de bu tr tavrlar dnlebilir, nk byle bir top lum, yaayabilir yanlan bulunan her trl reformu kendi tarzn da asimile edecek, yani deerlendirecek ve onun yaral yanlar n gelitirecektir; gereksiz yanlarm ise geersiz klacaktr; ve eer reformun yaayabilir hibir yan yoksa, o zaman zaten bnyeye yabanc bir madde olarak kalacaktr".

168

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Ne dendiini anlayana akolsun! Bylesi bir kendini been milikle nasl bir ii kuruluk oportnizm kyor sahneye! Y a znn grevi er Marksistler zerine salon dedikodularn topla mak, halkn kesin ykmdan kurtarlmas iin hkmet nnde eilmek, kumar masasnda oturmaktan bkm kiileri sevinle karlamak, "halka", valilik gibi grevlerden bile kanmamay retmekten ibaretmi... Okuduum nedir? "Nedelya" ya da "Novoye Vremya"m? Hayr, "Ruskoye Bogatstvo", ileri Rus demokratlarnn yayn organ... Ve bu tr baylar "atalarn ideallerinden szediyorlar, ken dilerinin, tam da kendilerinin, Fransa'nn btn Avrupa'da sos yalist dnceleri yaygnlatrd ve bu dncelerin Rusya'da kabulnn bir Herzon'in ve enjiievski'nin teori ve retilerini ortaya kard dnemlerin geleneini yksekte tuttuklar iddia snda bulunuyorlar.,Bu, eer "Ruskoye Bogatstvo" fazlasyla elendirici olmasayd, eer bu tr aklamalar byle bir derginin say falarnda sadece bir kahkahaya yolamasayd ok hiddetlen dirin ve incitici olabilecek bir utanmazlktr. Sizler bu idealleri kirletiyorsunuz! Gerekten de ilk Rus sosyalistlerinde, Kautsky'/in isabetli bir biimde: ... "her sosyalistin bir air, her a irin bir sosyalist olduu" szleriyle karakterize ettii dnemin sosyalistlerinde bu idealler neden ibaretti? Rus yaamnda zel yapya, ky topluluu sistemine inan; dolaysyla bir sosyalist kyl devrimi olanama inan onlar heyecanlandran buydu, yzlerce ve binlerce in san hkmete kar kahramanca mcadeleye bu evketti. Ve sizler sosyal-demokratlar, dnemlerinin bu en iyi insanlarnn byk tarihsel kazammlarmn deerini bilmemekle onlarn an sna sayg duymamakla sulayamazsnz. Ama size soruyorum: bu inan imdi nerededir? Bu inan yoktur, ylesine yoktur ki, Bay V. V. geen yl ky topluluunun halk dayank faaliyet

nc Ksm

169

ynnde eittii, zgeci duygularn manivelas olarak hizmet et tii vs. hakknda konumaya kalktnda, Bay Mihailovski bile vicdan azab duymu ve utan iinde Bay V. V.'yi, koy toplulu umuzun zgecilikle ilgisini kantlayan bir aratrmann olma dyla sulamaya balamt. Ve gerekten de byle bir aratr ma yoktur. Ama yine de insanlarn hibir aratrma olmakszn inandklar ve snrsz inandklar bir dnem olmutur. Nasl? Niin? Hangi nedenle?... "Her sosyalist bir airdi ve her air bir sosyalist." Ayrca diye ekliyor ayn Bay Mihailovski , btn zen li aratrmaclar, kyn, bir yanda proletarya kitlesi te yanda halkn geri kalan kesimini izmeleri altnda tutac bir avu ' Ku lak" olmak zere blndnde hemfikirdiler. Mihailovski yine hakldr: ky gerekten blnyor. Bu kadarla kalmyor, ky oktan tamamen blnmtr. Onunla birlikte, yerini bir yandan proleter sosyalizmine terkeden, te yandan canskc bif'kukburjuva radikalizmine yozlaan eski Rus kyl sosyalizmi de blnmtr. Bu dnm yozlamadan baka trl adlandnlamaz. Kyl yaamnn zel yaps, geliimimizin tamamen ken dine zg yollar retisinden, meta iktisadnn ekonomik geli iminin temeli haJine geldiini, kapitalizm haline gelitiini yadsyamayacak olan sulandrlm herhangi bir eklektisizm or taya kt: btn retim ilikilerinin kapitalist karakterini ve bu sistem altnda snf mcadelesinin zorunluluunu grmek bile istemeyen bir eklektisizm. Kyll bugnk toplumun te m ellerine kar sosyalist devrim iin harekete geirm eyi hedefleyen* bir politik programdan, bugnk toplumun temel
*

B akunistlerden ve asilerd en balayarak, N a ro d n ik lerden, "Halkn ra d esi" partisinin yandalarna kadar kylln g e le c e k M eclis'e1521 ezici say da sosyalisti sokaca inanc onlarda da nemsiz olm ayan bir y e r tutuyor du btn eski devrim ci p ro gra m la rm z aslnda bu kapya kyordu.

170

Halkn D ostlan Kimlerdir?

leri korunarak kylln durumunu "iyiletirmeyi", yamama y hedefleyen bir program kt. Aslnda btn bu sylenenler, sosyal-demokratlan "yerle bir etmeye" alrken "Ruskoye Bogatstvo"lu bu baylardan na sl bir "eletiri" beklenebilecei hakknda bir fikir verebilir. Rus gerekliine ilikin sosyal-demokratik bak ak ve zenli bi imde ortaya konmaya (zellikle ekonomik yan vurgulandn da, "R. B.' den baylarn "polemik" yrtrken kullandklar ge nel, ksmen ezop dilinin ayns kullanldnda sansr asndan bu pekl mmkndr) ve nesnel olarak rtlmeye, kard pratik sonularn doruluu rtlmeye bile allmyor. Bu nun yerine, soyut emalar ve bunlara duyulan inan zerine, b tn lkelerin bu aamadan geme zorunluluuna ilikin inan zerine ieriksiz gevezelikleri... ve Bay Mihailovskiden yete rince tandmz samalklann benzerleriyle meseleyi bir kena ra atmay yeliyorlar. Bu arada dorudan tahrifatlarla karla lyor. rnein Bay Krivenko Marx'n; "... bizim iin, eer istersek" (?!! Yani Marx'a gre sosyo ekonomik ilikilerin evrimi insanlarn iradesine ve bilincine mi baldr?? Nedir bu, lsz bir bilgisizlik mi yoksa esiz bir kstahlk m?!) "ve bu dorultuda faaliyetle, kapitalist yazg de iikliklerinden kanma ve baka, daha yararl bir yola adm atma (metinde aynen byle!!!) olasln kabul ettii"ni) aklyor. valyemiz bu samal sadece dorudan bir tahrifatn yardmyla yazabilmitir. Bay Krivenko nl "K. Marx'n Mektubu"nu[531 alnt!yor ( "Yuridice.skiy Vyestnik", 1888, Say 10), alntlad yer Marx'm, Rusya iin "kapitalist sistemin aclarn ekmemenin" mmkn olduunu syleyen emievski'ye duy duu saygy ifade ettii yerdir ve trnak iaretini kapattktan,

nc Ksm

17!

yani Marx'n szlerini tam olarak aktarmay bitirdikten (Marx'n szleri yle bitiyr: "o [emievski] anlan ikinci zm do rultusunda gr belirtiyor") sonra, unu ekliyor: "Ve ben, diyor Max, bu grleri paylayorum" (altn izen Bay Krivenko.)

(s. 186, Say 12).

Marx ise gerekte yle demektedir:
"Ve saygdeer eletirmenim, Rus 'edebiyatsna ve panslavstine kar polemiksel saldrlarmdan bu grleri reddetti im sonucunu nasl karabiliyorsa, ayn ekilde tersine, bu 'b yk Rus bilgini ve eletirmeni' karsnda duyduum saygdan, bu sorun zerine onun grlerini paylatm sonucunu kar mak iin en az o kadar nedene sahiptir" ("Yuridieskiy Vyest-

nik", 1888, No. 10, s. 271).

Y ani Marx, Mihailovski'nin kendisini Rusya'nn zel gelii minin kart olarak grmeye hakk olmadn, nk bu dn ceyi savunan kiilere sayg duyduunu sylyor; Bay Krivenko ise bunu, sanki Marx bu zel geliimi "kabul ediyor' mu gibi yorumluyor. Dorudan bir tahrifat. Marx'n alntlanan akla mas onun konuya ilikin bir yanttan kandn aka gsteri yor: "Bay Mihailovski, birbiriyle elien iki ifadeden herhangi birini temel alabilirdi, yani birinden ya da dierinden genelde Rus meseleleri zerine grlerimin yle veya byle olduuna hkmetmek iin hibir nedene sahip deildi." Bu szlerin yanl yorumlara frsat vermemesi iin Marx, aym "mektup"ta, teorisi nin Rusya'ya nasl uygulanabilecei sorusunu yantlad. Bu ya nt Marx'n sorunun zn yantlamaktan ve soruyu karara ba layacak tek ey olan Rus verilerini incelemekten kaindn zellikle ak gsteriyor. "Eer Rusya" diye yantlyordu Marx "Bat Avrupal uluslarn" rneine gre kapitalist bir ulus olmaya abalyorsa ve son yllar iinde bu anlamda kendisine ok zarar vermi-

172

Halkn Dostlan Kim lerdir?

tir , o zaman nceden kyllerinin nemli bir blmn prole terlere dntrmekshin bunu baaramayacaktr." Tamamen ak gibi grnyor: soru Rusya'nn kapitalist bir ulus olmaya abalayp abalamadndan, Rusya kyllnn yoksullamasnn kapitalist koullann, kapitalist bir proletarya nn oluum sreci anlamna gelip gelmediinden ibaretti; ve Marx. Rusya'nn "eer" bunu amalyorsa, kyllerin nemli bir blmn arnaar proleterlere dntmek zorunda kalaca n aklyor. Baka bir deyile, Marksist teori, belirli lkelerin ekonomik ilikilerinin evriminin aratrlmas ve aklanmasn dan ibarettir ve bunun Rusya'ya "uygulanmas" sadece, mater- / yalist yntemin ve teorifcpolitik ekonominin otaya karlan aralarnn yardmyla Rus retim ilikilerini ve onun evrimini icelcekten ibaret ol'dbilT.* Yeni yntemsel ve politik ekonomik teorinin ortaya kanl-, mas, toplumbilimde ylesine muazzam bir ilerlemersosyalz nn ileriye doru ylesine muazzam bir adm anlamna geliyor du ki, Rus sosyalistleri iin "Kapital'in yaynlanmasndan nerdeyse hemen sonra "Rusya'da kapitalizmin kaderi" sorunu temel teorik sorun haline geldi; en hararetli tartmalar bu sorunun evresinde dnyordu, en nemli programatik ilkelr zerine karar buna balyd. Ve u dikkate deerdir: (yaklak on yl n ce) Rusyann kapitalist evrimi sorununu olumlu anlamda yant layan ve bu karar verirken Rus ekonomik gerekliinin verileri ne dayanan zel bir sosyalistler gurubu ortaya ktnda, doru dan ve belirli bir nesnel eletiriyle, ayn yntemsel ve teorik il keleri kabul eden ve szkonusu verileri baka trl aklayan bir eletiriyle karlamad.1 5 4 1
*

Yineliyorum , "Komnist M anifesto"yu. "Felsefenin Sefaleti"ni ve "Kapital"i okumu olan h i b ir kim se iin karlan bu sonu bulank olam azd ve sa d ece B a y Mihailovski iin zel bir aklam a icabetti.

nc Ksm

173

Marksistlere kar tam bir seferberlie girimi olan "Hal kn Dostlan" da gerek verilerin incelenmesi temelinde kant getirmiyorlar. Birinci makalede grdmz gibi sorunu tumtu rakl szlerle geitiriyorlar. Bu arada Bay Mihailovski, Marksistler arasnda gr birlii bulunmad, tamamen uyum iinde olmadklar hususuyla alay etme frsatn karmyor. Ve "bizim nl" N. K. Mihailovski, "gerek" ve "gerek olmayan" Marksistler zerine zekice tespitinden dolay mthi seviniyor. Marksistler arasnda tam bir gr birliinin olmad dorudur. Fa kat birincisi bu olgu Bay Mihailovski'de doru yanstlmamtr, kincisi ise bu, Rus sosyal-demokrasisinin zayfln deil, tam da gcn ve canlln kantlar. Son dnemin zellikle tipik bir olgusu sosyalistlerin sosyal-demokratik grlere eitli yol lardan ulamas ve bu yzden, Rusyann serflik sistemi iinden byyp km bir burjuva toplumunu temsil ettii, politik bi iminin bir snf devleti olduu ve emekilerin smrsnn or tadan kaldnlmasnn tek yolunun proletaryann snf mcadele sinde yatt temel ve en nemli tezinde kesinlikle anlamalar na ramen, gerek gerekelendirme yntemlerinde gerekse de Rus yaamnn u ya da bu olgusunun detay aklamasnda bir ok para sorunda ayrlmalardr.* Bu yzden rnein, bu kaba taslak notlarda deinilip geilen tarm reformu, kyl iktisa dnn ve ev endstrisinin ekonomisi, toprak kiralama vs. sorunlan zerine de, az nce sz edilen temel ve btn SosyalDemokratlara ortak olan kavrayn snrlan iinde farkl gr lerin varolduunu nceden aklayarak Bay Mihailovski'yi sevindirebilirim. Tarm reformunun Rusya'ya doru dzgn bir gelimenin sakin yollarn aabilecei, devletin, kapitalizmin karlarnn temsilcilerini deil, "Halkn Dostlar"m grevlen direbilecei, ky topluluunun, ev endstrisinin byk retime
*

L enin burada L ega l M arksistler d en ilen leri kastediyor. A lm . R ed .

174

Halkn Dostlar Kimlerdir?

dntrebilecek imalat endstrisiyle birlikte tarm toplum sallatrabilecei, halkn toprak kiralamasnn halkn ekono misini destekleyecei trnde "byk gerekler"in oybirliiyle kabulyle yetinen kiilerin gr birlii bu dokunakl ve et kileyici gr birliinin yerine, belirli retim ilikilerinin bir sis temi olarak Rusya'nn gerek, verili ekonomik rgtlenmesini ve ayn ekilde onun gerfeA"ekonomik geliimini ve onun poli tik ve dier styapsn aydnlatmaya alan kiilerin gr ay rlklar geti. Ve farkl bak alarndan hareketle, mutlaka dayank po litik faaliyeti de belirleyen ve bu nedenle onu kabul eden herke se kendisini "Ssyal-Demokrat" olarak grme ve adlandrma hakkn ve ykmlln veren ortak tezin kabulne yol aan byle bir alma byle bir atma, farkl dorultularda ka rara balanan bir sr ksmi sorunda gr ayrlklar iin hl geni bir alan brakyorsa, o zaman bu elbette Rus sosyal-de mokrasisinin yalnzca gcn ve canlln kantlar.* stelik bu almann koullan daha kts'dniilemeyecek kadar ktdr: tek tek almalar birletiren bir organ yok tur ve olamaz; zel ilikiler polis koullarmz altnda son dere ce zord. Sosyal-Demokratlann gerektii biimde iletiim kuramamalar ve ayrntlarda gr birliine varamamalar, yani birbirleriyle elimeleri anlalrdr.
*

nkii bu so ru n la r imdiye dek h i z lm em itir. "Halkn toprak kirala m asnn ulusal ekonomiyi destekledii" iddias kiralam a sorununun z m olarak, ya da iftlik arazilerinin kyl envanteriyle ilenm esi sistemini yle a d la n d rm a k m m kn d e ild ir: "Kyl bam szln kyllerin kendi balarna ayakta du ra bilm eleri y a ra rn a fe d a etm i olan byk top rak sahibinden daha gl kmtr"; "Kylii byk retim i toprak sahibi nin elinden koparp alm tr"; "tarm kltrnn biim i u ru n a m c a d ele nin ga libi halktr". B u liberal gevezelik "bizim nl" B a y V . V .'nin "K a p i talizmin K a d eri" kitabnda bulunm aktadr.

nc Ksm

175

Gerekten, ne kadar komik deil mi? Bay Krivenko'nun Sosyal-Demokratlarla "PoIemik"inde ki mi "Neo-Marksistler"den szetmesi aknlk yaratabilir. Baz okurlar, Sosyal-Demokratlar arasnda bir tr blnme olduunu, "Neo-Marksistler"in eski Sosyal-Demokratlardan ayrldklann sanacak. Byle bir ey yok. Hi kimse hibir yerde Marksizm adna, Rus Sosyal-Demokratlanmn teorilerini ve programnn bir eletirisiyle ve baka bir Marksizm savunusuyla aka orta ya kmad. Mesele Bay Krivenko ve Bay Mihailovskinin Marksistler zerine eitli salon dedikodular duymu ve liberal kofluklarn Marksizmle rtbas etmeye alan eitli liberalleri grm olmalar; ve kendi keskin zeklar ve incelikleriyle, bu dnsel daarckla Marksistleri 'eletirme"ye kalkmalarndan ibarettir. Bu durumda bu "eletiri"nin bir garabetler veya kirli saldrlar zincirinden olumas artc deildir.
"Tutarl olmak iin" diye yargda bulunuyor Bay Kriven ko "buna ("kapitalist endstrinin geliimi iin abalamak ge rekip gerekmedii" sorusuna) "olumlu yant verilmelidir" ve "ne kyl toprann toptan satn alnmasna ne de hrdavat dkkanlarnn ve meyhanelerin almasna kar klmamaldr", "ok sayda lokantacnn Duma'daki baarsna sevinmek ve daha da ok saydaki kyl tahlm toptan alclarna yardm etmek gerekir".

Bu gerekten ok elendirici. Byle bir "Halkn Dostu"na, Rusya'da her yerde emekilerin smrsnn z itibariyle ka pitalist smr olduu, kylln ayrmasnn kapitalist ka rakterini kantlayan u ve u politik-ekonomik zelliklere uygun olarak kyn becerikli iftilerinin ve toptan alclarn kapitaliz min temsilcilerinden saylmalar gerektiini anlatmaya aln. Bir yaygara koparacak, bunu inanlmaz bir kfirlik olarak adlan dracak ve Bat Avrupa formlleriyle soyut emalarn gz ka-

176

Halkn Dostlar Kimlerdir?

pal devralnmas hakknda atp tutmaya balayacaktr (bu arada ' kfirce" gerekelendirmenin gerek eriinden zenle kana caktr). er Marksistlerin yolatklar "dehet"i resmetmek ge rektiinde ise tantanal bilim ve saf idealler bir kenara brakla bilir, kyl tahlnn ve kyl toprann toptan alclarnn, yal nzca yabanc mlkten yararlanmay "seven kiiler" deil, ger ekten kapitalizmin temsilcileri olduklar kabul edilebilir. Bu "Halkn Dostu"na, Rus burjuvazisinin, retim aralar sadece onun elinde younlam olduu iin bugnden halkn emeini her yerde denetim altnda tutmakla kalmayp, hkmet zerinde de bask uyguladm ve bylece hkmet politikas nn burjuva karakterine yol atn, onu zorladn ve belirledi ini kantlamaya aln fkeden ldracak, hkmetimizin her eye kadir olduu, sadece uursuz bir yanl anlama ve ta lihsiz bir rastlant sonucunda, "Halkn Dostlan" yerine kapitaliz min karlarnn temsilcilerini "grevlendirdii", kapitalizmi ya pay olarak yetitirdii hakknda barmaya balayacaktr... Ama iten ie, Duma'daki lokantaclarn, yani szmona smflarst olan hkmetin bu unsurlannm, kapitalizmin temsilcileri olduklann kabul etmek zorundadrlar. Ama baylar, bizde Rus ya'da kapitalizmin karlar gerekten yalnzca "Duma"da ve "lokantaclar" tarafndan m temsil ediliyor?... irkin saldrlar Bay Mihailovski'de yeterince grdk, im di de nefret edilen sosyal-demokrasiyi mahvetmek iin, "bazla-.rmn, oraya girilerini sadece kapitalist sreci hzlandrma d ncesiyle gerekelendirerek (tabii iyi teknik iler ya da brq, i leri ktnda) fabrikalara gittiklerini anlatan Bay Krivenko'da ayn eyle karlayoruz. Elbette, bylesine yakksz eyleri yantlamak bile gereksizdir. Buraya yalnzca nokta konabilir. Bu yolda devam edin baylar, cesaretle devam edin! mpara torluk hkmeti az nce sizden duyduumuz gibi, halkn ni-

nc Ksm

177

hai mabvolutan kurtarlmas iin imdiden (eksiklikleri olsa da) nlemler alm olan ayn hkmet, sizleri alaklk ve bilgisizlik le sulanmaktan kurtarmak iin hibir eksii bulunmayan n lemler alacaktr. "Kltrl toplum", teden beri olduu gibi, ba lk brekleriyle kumar masas arasnda dinlenirken yoksxl kar deler hakknda konumay severek srdrecek ve onlarn duru munu "dzeltmek" iin insancl projeler tasarlayacaktr; bu top lumun temsilcileri, valilik ya da kyllerin cebi zerinde baka bir gardiyanlk grevini stlendiinizde vatandalk gerekleri ve grevleri zerine gelimi bir bilin sergilediinizi honutlukla greceklerdir. Devam edin! Sizler iin yalnzca huzur deil... Bay Burenin gibilerin azndan onay ve vg de garantilenmitir.
V

Son olarak, herhalde birden fazla okuyucunun aklna gel mi olan bir soruyu yantlamak gereksiz olmayacaktr. Bu tr beylerle bu kadar uzun tartmaya dedi mi? Polemik olarak ad landrmaktan holandklar, sansr tarafndan korunan bu liberal pislik selini yantlamaya dedi mi? Bana dedi gibi grnyor, elbette onlar adna ve "kltr l" halk adna deil, bilakis Rus sosyalistlerinin bu saldrdan kendileri iin karabilecekleri ve karmak zorunda olduklar yararl ders adna. Bu saldr Rusya'nn (rnein ernievski'nin zamannda olduu gibi) demokratizmin ve sosyalizmin ayrlmaz ve blnmez bir btn olarak kaynat sosyal gelime dnemi nin, geri dnmez biimde gemite kaldna ilikin en arpc ve ikna edici kant sunyor. imdi artk Rus sosyalistleri ara snda bugn de hl orda burda varln srdren ve teori ve pratikleri zerinde son derece zararl etkide bulunan , Rus yada demokratlarla sosyalistlerin dnceleri arasnda derin, ni tel bir fark olmad grnn hibir zemini kalmamtr.

178

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Tara tersine: bu dnceler arasnda tam bir uurum vardr ve Rus sosyalistleri iin bunu grme ve .demokratlarn dnce leriyle tam ve kesin kopuun kanlmazln ve mutlak zo runluluunu kavrama zaman oktan gelmitir. Gerekten de, bu Rus demokratnn, ad geen dncenin ortaya kt dnemlerde nasl olduuna ve imdi ne hale geldi ine bakalm. "Halkn Dostlar" bize bu karlatrma iin yete rince materyal sunuyor. Bu bakmdan Bay Krivenko'nun, Almanca bir yayn orga nnda Bay Nik.-onun topizmine kar km olan Bay Struve'yc (Rusya'da Kapitalist Geliimin D eerlendirilm esi zeri

ne" yazs "Sozialpolitische Zentralhlatt'da, III, No. 1, 2 Ekim 1893, yaynlanmtr) kar saldrs son derece ilgintir. Bay
Krivenko, "ky topluluunu ve toprak paym savunan"lann d ncelerini gya "ulusal sosyalizm" (Struve'nin szlerine gre bu, "salt topik karakterde"dir) sayd iin Bay Struve'ye sald ryor. Szmona bu korkun sosyalizm sulamas, saygdeer yazan snrsz fkelendiriyor:
"Ky topluluunu ve pay topraklarn savunan (Herzen, emievski ve Narodnikler dnda) gerekten baka kimse yok muydu?" diye hayknyor "Ky topluluunu ve kyllerin bamszln reformun temeli haline getirmi olan kyller zerine ynetmelii kaleme alanlar ve bu prensiplerin lehinde konuan tarihimizin ve modern yaamn aratrmaclar ve ayn ekilde bu prensiplerden yana kan neredeyse btn ciddi ve saygn basnmz bunlann hepsi gerekten de 'ulusal sosya lizm' diye adlandrlan bir yanlgnn kurban mdrlar?"

Sakin olun saygdeer Bay "Halkn Dostu"! Korkun sos yalizm sulamasndan o kadar rktnz ki, Struve'nin "kk makalesi"ni dikkatle okuma zahmetine bile katlanmadnz. Ger ekten de "ky topluluu ve toprak pay "m savunanlar, sosya

nc Ksm
X

lizmle sulamak ne kadar ak bir hakszlk olurdu! zninizle, burada sosyalist olan ne vardr? Sosyalizm, emekilerin sm rlmesine kar protestoya ve mcadeleye denir, smrnn ta mamen ortadan kaldrlmasn amalayan mcadeleye denir, oy sa "toprak payn savunmak", kyllerin kendi kullanmlarnda olan btn topran, yine kyller tarafndan bedel denerek alnmas taraftar olmak anlamna gelir. Bedel deyerek deil, Reform'dan nce kyllerin mlkiyetinde bulunan tm toprak larn karlksz olarak kyllere devri savunulsa bile o za man bile burada sosyalist olan hibir ey yoktur, nk tam da bu (feodal dnem boyunca olukmu olan) kyl toprak mlkiye ti, Bat Avrupann her yerinde olduu gibi bizde, Rusyada da* burjuva toplumun temelidir. "Ky topluluunu savunmak"ta, yani toprak zerinde geleneksel kullanm yntemlerine polis mdahalesini protesto etmekte sosyalist olan ne vardr, oysa emekilerin smrsnn bu ky topluluuyla mkemmel bi imde uyutuunu ve onun iinde olutuunu herkes biliyor. Bu, "sosyalizm" szcn imkanszlk lsnde esnetmek an lamna gelir: bu durumda herhalde Bay Pobyedonostsev'in de sosyalist saylmas gerekecektir! Bay Struve asla byle korkun bir hakszlk yapmyor. O. Narodniklerin "ulusal sosyalizminin topik karakterinden szediyor ve kimi Narodniklerden sayd, Plehanov'un "Gr Ay' nlklanmz"n**, Narodniklere kar bir polemik olarak tanm lamasndan anlalyor. Plehanov hi kukusuz sosyalistlerle, "ciddi ve saygn" Rus basnyla ortak yanlan olmayan kiilerle polemik yrtyordu. Ve bu nedenle de Bay Krivenkonun, Narodniklerle ilgili olan bir eyi kendi hesabna geirmeye hi
* **

K a n t kylln farkllam as. P lehanov'un "Halkn ira d esi" akm ve N a rodniklerin g r lerin i eleti re n bu eseri 1 8 8 4 'te yaynland. A lm . R ed .

180

Halkn Dostlar Kimlerdir?

hakk yoktur. Ama eer kendisinin ait olduu akm zerine Bay Struve'nin grn mutlaka renmek istiyorsa, Bay Struve'nin makalesinden aadaki blme neden dikkat etmediine ve "Ruskoye Bogatstvo" iin bu blm neden evirmediine ayorum:
"Kapitalist geliim ilerledii lde" diye yazyor ya zar "az nce tasvir edilen dnya gr" (Narodniklerinki) "zemin kaybetmek zorundadr. Ya olduka snk, uzlamaya ak ve uzlama dkn bir reform akm* dzeyine der bunun pek umut vaadeden balanglar oktan mevcuttur, ya da gerek geliimi kanlmaz olarak grr ve buradan zorunlu olarak kaynaklanan teorik ve pratik sonular karr, baka bir deyile: topik olmaktan vazgeer."

Eer Bay Krivenko bizde, sadece uzlamalara ak akmn balanglarnn nerede olduunu tahmin edemiyorsa, o zaman ona "Ruskoye Bogatstvo"ya, bu derginin, Narodnik retinin paralaryla, Rusya'nn kapitalist geliiminin kabuln bir araya getirmek iin acnacak bir abay temsil eden teorik grlerine, verili kapitalist dzen zemininde kk reticiler ekonomisini gelitirmeyi ve restore etmeyi hedefleyen politik programna bakmasn neririm.** Bu genelde, son zamanlarda sosyal yaammzn en karak teristik ve en dikkate deer olgularndan biridir: Narodnizmin bir kk-burjuva oportnizmine yozlamas. Gerekten de. "Ruskoye Bogatstvo"nun programnn ieri
*

"Olduka snk, uzlamaya yetenekli ve uzlam a arayan refo rm akm", Rusaya "kltrel oportnizm" olarak da evrilebilir. Ray K riv en k o nun B ay Struve'ye kar m ca d ele etm e abas g en eld e za vall b ir izlenim uyandryor. B u, h erh a n gi b ir n esn el itirazda bulunam am am n b ir nevi o cu k a acizlii, ve ayn ekilde o cu k a fkesidir. rn e in B a y Struve, B a y N ik.-on'un "topist" old u u n u aklyor. B u n u y a

**

nc Ksm

1X1

ine btn bu gn ve toprak kiralamann dzenlenmesi, btn bu ucuz krediler, mzeler, depolar, teknik iyiletirmeler, arteller ve komnal tarlalara baktmzda, bu programn gerekten tm "ciddi ve namuslu basn"da, yani serflik yandalarnn organlar na veya srngenlere dahil olmayan tm liberal basnda ok yaygn olduunu grrz Btn bu nlemlerin gereklilii, ya rarll, aciliyeti ve "zararszl" fikri tm aydnlar arasnda derin kkler salm ve olaanst bir yaygnlk bulmutur: ge rek tara gazetelerinde gerekse de Zemstvo'lann btn aratr malarnda, derlemelerinde, anlatmlarnda vs. vs. bunlarla kar lalr. Kukusuz, eer bu Narodnizm saylrsa, byk ve yads namaz bir baardr. Fakat bu asla (szcn eski, allm anlamnda) Narod nizm deildir, ve bu baar ve muazzam yaygnlk, Narodnizmin
p a rk en ona n ed en byle d ed iin i ok ak g steriy o r: 1 ) "Rusya'nn g e r ek geliim ini" grm ezlikten geld i i iin ; 2 ) devletimizin sn f karakteri n i kavram adan "toplum"a ve "devlet"e ba vurduu iin. B ay K rivenko bu n a kar n e itirazda bu lu n a bilir? G eliim im izin g e r e k te n kapitalist b ir gelim e olduunu re d mi ediyor? B u n u n baka bir gelim e olduunu m u aklyor? D evletim izin sn f devleti olm adn m sylyor? H ayr, bu sorulara tmyle yan izm eyi ve kendi kendine hazrlad kimi "ab lonlar" a kar g l n b ir fkeyle m ca d ele etmeyi y eliy o r. B i r rn ek daha. B ay Struve B ay N ik.-on'u, sn f m cad elesin i anlam am a dnda, teorisinde "salt ekonom ik o lgular" alanyla ilgili byk hatalar yapm olmakla suluyor. Baka eylerin yansra, Bay N ik.-on'un, tarm d n fusum uzun azlndan szederken, "Rusya'nn kapitalist geliim inin tam da bu yzde 8 0 (R usya'nn kr nfusu) ve yzde 40 'lk (A m erika'nn kr nfusu) fa rk d e n g e le y e c e in i deyim y erin d ey se onun tarihi m isyonu budan ibarettir belirtm em esine" iaret ediyor. B ay K rivenko ilkin, ka pitalizm in tarm nfusunu azaltma eilim in d en szedilm es'ne k a rn , "bizim "(?) kylleri topraksz brakm a m isyonum uzdan sz ed erek , b u ray yanl aktaryor; ve kincisi, sorunun zne ilikin tek szck harcamakszn (tarm nfusunun azalm asna yolam ayan b ir kapitalizm m m kn m d r?) "Incil uzm anlar" v s . zerine sa m a la r zrldam aya ba l yor". "Bkz. E k II. A lm . R ed .)

182

Halkn Dostlan Kim lerdir?

yozlamas pahasna, liberalizme kar iddetli bir muhalefet iinde bulunan Sosyal-Devrimci Narodnizmin, liberalizmle kay naan ve yalnzca kck-burjuvazinin karlarn ifade eden kl tr taslayan bir oportnizme dnm pahasna elde edilmitir. Son sylenenlerden emin olmak iin, kyllerin ve ev sana yicilerinin farkllamas zerine yukarda verilmi olan tablolara bavurmak yararl olacaktr, nk bu tablolar asla herhangi bir tekil ve yeni olgular gstermez, bilakis sadece, kymzdeki varlklar muhaliflerimiz tarafndan da yadsnmayan "kpekba lklar "nn ve "tarm iileri"nin "okulu"nu politik-ekonomik olarak ifade etme abasn temsil eder. "Narodnik" nlemlerin sadece kk-burjuvaziyi glendirecek durumda olduu ya da Avrupa'nn her yeri'nde liberal burjuvazi tarafndan sevgiyle i lenen teskin edici berbat nlemleri (arteller ve komnal tarlalar) temsil ettii ve hazin deneyler olarak kalmak zorunda olduu aktr, nk bunlar bizzat "okul"a en ufak biimde dokunmaz lar. Ayn nedenden dolay Bay Yermolov ve Vtte bile bu tr ilerlemelere kar kacak bir ey bulamazlar. Tam tersine. On lara bu iyilii yapn, baylar! Sadece "aydnlar" devrimci faali yetten (antagonizmay vurgulamaktan, bunu proletaryaya ak lamaktan, dorudan politik mcadelede bu antagonizma iin yo lu amaktan), antagonizmada yaplan bu tr yamalara uzlama ve birleme yoluyla uzaklatrma "abalar iin" size para bile vereceklerdir. Bu iyilii onlara yapn! Narodnizmin bylesi bir yozlamasna yol am olan sre cin zerinde biraz duralm. lk ortaya knda, balangtaki biimiyle bu teori olduka uyumluydu halk yaamnn zel bir sistemi varsaymndan hareketle "ky topluluu" kylleri nin komnist igdlere sahip olduuna inanyordu ve bu yz den kylle, sosyalizm iin dorudan bir sava gzyle ba kyordu fakat bir yandan teorik olarak ileme, Rus yaamnn

nc Ksm

1X3

gereklerince onaylanma, te yandan kyllerin bu varsaymsal zellikleri zerinde ykselecek olan bir politik programn uygu lanmasnda deneyimi eksikti. Teorinin geliimi de bu iki dorultuda, teorik ve pratik do rultuda ilerledi. Teorik alma esas olarak, komnizmin balan glarm grmek istedikleri, toprak mlkiyeti biimini incele meyi amalyordu; ve bu alma ok eitli ve ok zengin bir olgu materyali sunuyordu. Ancak ncelikle toprak mlkiyeti bi imiyle ilgili olan bu materyal, kyn iktisadiyatn aratrma clarn gznden tmyle gizliyordu. Birincisi, aratrmaclarn toplumbilim yntemi zerine salam bir teoriye, retim ilikile rini ayrmama ve zel olarak aratrma gerekliliini aklayan bir teoriye salip olmamalarndan dolay, bu daha da doald; kincisi ise, bu olgu materyali, kylln en acil gereksinimle ri, kyllk zerinde ezici bir yk oluturan en acil skntlar zerine dorudan ve dolaysz bilgiler veriyordu. Ve aratrmac larn btn dikkati bu skntlarn, toprak alnn, yksek ver gilerin, haklardan yoksunluun, kyllerin durumunun umut suzluunun ve aresizliinin incelenmesi zerinde younla yordu. Btn bunlar en kk ayrntsna kadar ylesine bir ma teryal zenginliiyle tasvir ediliyor, aratrlyor ve aklanyordu ki, eer devletimiz snf devleti olmasayd, eer politikasnda egemen snflarn karlar tarafndan deil, "halkn skntlan"nn tarafsz bir ele aln tarafndan sevk ediliyor olsayd, bu skntlarn ortadan kaldrlmas gerekliliine devletimizin bin kez ikna olmas gerekirdi. Toplumun ve devletin "fikrini dei tirebileceklerine inanan safdil aratrmaclar, tamamen, kendi topladklar olgularn aynnsna gmldler ve bir eyi tmyle gzard ettiler: kyn politik-ekonomik yapsn, bu dolaysz, en acil skntlar tarafndan ezilen bu ekonominin en nemli arka plnm. Tabii sonu olarak, toprak al vs. altnda ezilen eko

184

Halkn Dostlar Kimlerdir?

nominin karlarnn korunmas, bu ekonomiyi ellerinde tutan ve ky topluluu iinde verili sosyo-ekonomik ilikiler altnda ve lkenin verili ekonomik sistemi altnda da kendini koruyabi len ve gelitirebile o biricik snfn karlarnn korunmas ola rak kendini gsteriyordu. Smrnn ortadan kaldrlmas iin bir temel ve kale gre vi grecek olan kurumun incelenmesine ynelik teorik alma, kk-burjuvazinin, yani tam da bu smrc dzenin dayand snfn karlarn ifade eden bir programn hazrlanmasna yol at. Ayn zamanda pratik devrimci faaliyet de tamamen beklen medik bir dorultuda geliti. Kylnn komnist igdsne olan inan tabii ki sosyalistlerden politikay arka plna itmeyi ve "halkn iine gitmeyi" talep ediyordu. Bir sr ok enerjik ve yetenekli kii, bu programn gerekletirilmesine koyuldu, bun lar, kyllerin komnist igdleri dncesinin safdilliine pratik iinde kanaat getirmek zorunda kaldlar. Ayrca mesele nin kyllerle deil, hkmetle olduuna karar verildi ve btn faaliyet hkmete kar mcadeleye, sadece entelektellerin ve zaman zaman onlara katlan iilerin yrtt bir mcadeleye yneltildi. Balangta bu mcadele sosyalizm adna yrtl yordu, bu mcadele halkn sosyalizm iin hazr olduu ve salt iktidarn ele geirilmesiyle sadece politik deil, sosyal devrimin de gerekletirilebilecei teorisine dayanyordu. Son zamanlar da bu teori artk aka her trl kredisini yitiriyor ve "Halkn radesi" grubunun hkmete kar mcadelesi, radikallerin poli tik zgrlk iin mcadelesi haline geliyor. te yandan bu faaliyet, k noktasna tamamen zt sonu lara yol at; burada da ortaya, sadece radikal bujuva demokra sisinin karlarm ifade eden bir program kt. Aslnda bu sre henz tamamlanm deildir, ancak yle grnyor ki, sonucu

nc Ksm

imdiden tamamen belirlenmitir. retisinin temelinde salt mi tolojik bir kyl iktisadnn zel sistemi (ky topluluu) dn cesi dayatt iin, Narodnizmin bylesi bir geliimi ok doal ve kanlmazd; gereklikle temas bu miti toz-duman etti ve kyl sosyalizminden kk-burjuva kylln radikal-demokratik bir temsili ortaya kt. Bir demokratn evrimine ilikin rneklere geiyorum:

"Genel-insan yerine", diyor Bay Krivenko, "sadece iyi duy gularn belirsiz dalgalanmalaryla dolu olan, ancak ne gerek feragata ne de yaamada kalc herhangi bir ey yapmaya yete nekli olan bir genel-Rus psrnn gememesini salamak ge rekir. "
Mkemmel bir ahlak dersi; imdi bunun nereye uyguland na bakalm.

"Bununla ilgili olarak" diye devam ediyor Bay Kriven ko "u zcii olguyu biliyorum": Rusya'nn Gneyinde, "en iyi niyetlerle ve yoksul hemerilere kar sevgiyle dolu olan" bir genlik yayordu; "kylye her trl zen ve sayg gsterili yordu; kyl neredeyse ilk sraya oturtuluyordu, onunla ayn ta baktan yemek yeniyordu, ona reel ve pasta vs. sunuluyordu; dierlerinden daha iyi deme yaphyordu, kendisine, gerek bor gerekse de 'bahi' olarak ya da ylesine para veriliyordu; ona Bat Avrupa'nn koullan ve Bat Avrupal birlikler vs. anlatl yordu. Ayn yrede Schmidt adnda gen bir Alman, bir khya, ya da daha dorusu, basit bir bahvan, hibir insancl dnce ye sahip olmayan, hasis ruhlu, biimci, su katlmam bir Al man da (metinde aynen byle??!!) yaamaktayd" vs.
Aradan -drt yl gemi ve yollar aynlm. Bir yirmi yl daha getikten sonra yazar yreyi ziyaret ettiinde, "Bay Schmidt'in" (yararl faaliyetlerinden dolay bahvan Schmidt Bay Schmidt olmutu) kyllere bacl rettiini ve bu iin

186

Halkn Dostlar Kimlerdir?

onlara ylda 75-100 ruble aras "belirli bir gelir" saladm, bu yzden geride Bay Schmidt hakknda "iyi anlar"n kaldn; oysa
"kylye kar sadece iyi duygular besleyen ve onun iin nem li!!) hibir ey yapmam olan beylerden geriye bir an bile kalmad"n rendi.

Bir zaman hesab yaptmzda, anlatlan olaylarn 18691870 yllaryla, yani yaklak olarak tam da Rus Narodnik sos yalistlerinin "Avrapa koullan"nm en ilerici ve en byk zelli ini, Entemasyonali[55] Rusya'ya aktarmaya altklar zamanla ilgili olduu ortaya kyor. Bay Krivenkonun anlatmnn olduka kaba bir izlenim b rakt aktr ve bu yzden kendisi de ekinceler koymakta ace le ediyor.
"Elbette, bununla" diye aklyor "Schmidt'in bu bey lerden daha iyi olduunu sylemek istemiyorum, btn dier kusurlarna ramen bu yrede ve halk iinde neden daha kalc bir iz brakm olduunu sylyorum." (Onun daha iyi olduu nu sylemiyorum, geride kalc bir iz braktn sylyorum < bu nasl bir samalktr?!). "Onun nemli bir ey yapm oldu unu da sylemiyorum, bilakis tersine, yapm olduu eyi, son derece nemsiz, tali ve kendisine hibir eye malolmayan, ama kukusuz hayatiyet sahibi bir eserin rnei olarak veriyorum."

Grld gibi ok mulak bir ekince; fakat meselenin z bunun mulaklnda deil, bir faaliyetin sonusuzluunu dier faaliyetin baarsyla karlatran yazarn, bu iki tlden faaliyetin dorultusu arasndaki temel farkn besbelli farknda bile olmamasnda yatyor. Btn mesele budur ve bu yzden bu anlatm bugnk demokratn fizyonomisinin belirlenmesinde ok karakteristiktir.

nc Ksm

IK7
Bal

nk kylye "Bat Avrupann koullarndan ve

Av

rupalI birlikler"den sz eden bu genlik, bu kylleri besbelli

sosyal yaamn biimlerini deitirmeye yneltmek istiyordu (benim kardm bu sonu verili durumda yanl da olabilir, ancak inanyorum ki herkes bunun hakl bir sonu olduunu ka bul edecektir, nk Bay Krivenkonun yukanda alntlanan an latmndan kanlmaz olarak bu kyor), emekilerin bylesine utanmazca smrlmesine ve ezilmesine neden olan buna karlk ayn zamanda btn liberal ilerlemeler genelde sevinle karlanyor modem topluma kar sosyal devrim iin ayak landrmak istiyordu. "Bay Schmidt" ise gerek bir giriimci ola rak sadece dier giriimcilere ekonomik meselelerini dzenle melerinde yardm etmek istiyordu, baka bir ey deil. Birbirine taban tabana zt dorultudaki bu iki faaliyet nasl birbiriyle k yaslanabilir ve birbirinin karsna koyulabilir? Bu aynen bir bi nay ykmaya alan birinin faaliyetinin baarszlyla, binay salamlatrmaya alan birinin faaliyetinin baarsn karla trmaya benziyor! Belli bir anlam olan bir karlatrma yapmak iin, kylleri devrime yneltmek amacyla halkn iine giren bu genliin deneyinin neden bu kadar baansz olduunu, aca ba iinden burjuvazi ve proletarya snf ortaya kt iin ken disi zel bir snf oluturmamasna ramen, tam da "kyll n" emeki ve smrlen halkn temsilcisi olduu (bu olsa ol sa kylln gerekten bir sn f olarak, ama sadece derebeylik dneminde toplumun bir snf olarak ortaya kt, serfliin or tadan kaldrlma dneminin etkisinin bir yansmas olarak ak lanabilecek bir hayaldir) hatal dncesinden kaynaklanp kay naklanmadn daha yakndan deerlendirmek gerekirdi tek kelimeyle, eski sosyalist teorilerin ve bunlarn sosyal-demokrat lar tarafndan eletirisinin incelenmesi gerekirdi. Ama Bay Kri venko bunun yerine zvanadan kyor ve "Bay Schmidt"in ese rinin "kukusuz hayatiyet sahibi bir eser" olduunu kantlyor.

188

Halkn Dostlar Kimlerdir?

zninizle Sayn Bay "Halkn Dostu", denize su tamann ne ge rei var? Bundan kimin kukusu var? Bir zm ba kurmak ve buradan 75-100 Ruble gelir elde etmek gerekten de bundan daha hayatiyet sahibi ne olabilir?* Ve yazar, eer yalnzca bir ifti bir zm ba kurarsa, bu nun yaltk bir faaliyet olduunu, ama birka ifti ba kurarsa, bunun, kk eseri, gerek, doru dzgn bir eser haline getiren genellemi ve yaygn bir faaliyet olduunu aklamaya bal yor, tpk, rnek olarak, A. H. Engelhardt'n fosfat gbresini yalnzca kendisi kullanmakla kalmayp, bakalarnda da retime sokmas gibi. Ne kadar olaanst bir demokrat, deil mi! Tanm reformu zerine deerlendirmeler alanndan bir r nek daha alalm. Yukarda sz edilen, demokratizmin ve sos yalizmin birbirinden ayrlmaz olduu dnemde bir demokratn emievski'nin bu konuda tavn neydi? Dncesini aka syleyecek durumda olmad iin susuyordu ve hazrlanan re formu dolambal yoldan yle karakterize ediyordu: "le yemeinizin yaplaca erzak stokunun hazrlan mas iin nlemlerin alnmasyla ilgilendiimi varsayalm. E e r bunu aslnda size olan meylimden dolay yapyor olsay dm, abamn, stokun size ait olmas ve o erzakla yaplan ye mein salkl ve lezzetli olmas kouluna dayanaca aktr. Fakat stokun aslnda size ait olmadn, onunla yaplan h er le yemei iin sizlerden para alndn, l e y e m e inin hibir deere sahip olmamakla
*

"Hayatiyet sahibi" bu n erin izle, kyllere A vrupal birlik leri anlatan g e n li e ulam aya alm alydnz! Sizi nasl k a rlarlar, n e k a d ar m kem m el b ir yant v erirlerd i size! O nlarn d n celerin den, im di m aterya lizm ve diyalektikten korktuunuz gibi korkmaya balardnz!

nc Ksm

189

kalmayp (bu Reform'dan nce yazlmtr; fakat Bay Yujakovlar bugn, Reform'un ana ilkesinin, kylleri gvence altma almak olduunu temin ediyorlar!!) k e n d i n i z i son derece dara sok m akszn hibir demede bulunamayacanz rendiimde hissettiklerimi dnn! Bylesi tuhaf keifler yaptmda ak lma neler gelir?... Yararllnn koullar gvenceye alnma m bir eser iin aba harcadmdan dolay ne kadar aptal mm! Mlkiyetin bu ellere geeceini ve elverili koullarda geeceini nceden gvenceye alm olmakszn, mlkiyetin belirli ellerde tutulmas iin bir aptaln dnda kim aba gs terebilir?.. . Sevdiim bir insana s a d e c e z a r a r ve r i y o r s a , btn stokun yitip gitmesi daha iyidir! S i z le r e sadece ykm getiren bu eserin yok o l ma s daha i y i d i r ! emievski'nin ada gereklik iin derin ve mkemmel anlayn, kyllerin bedel demelerinin ne anlama geldiini ve Rus toplumunun snflar iindeki antagonizma ile ilgili anlay n arpc biimde gsteren yerlerin altn iziyorum. Ayrca bu katksz devrimci dnceleri sansr altndaki basnda ortaya koymay bildii de nemle belirtilmelidir. llegal yazlarnda da ayn eyleri, ama bu kez dolandrmakszn yazyordu. "nsze nsz"de (emievskinin kendi dncelerini onun azndan sylettii) Volgin yle diyor: "Kyllerin kurtuluu eseri byk toprak sahipleri parti sinin eline devredilmeli. Aradaki fa rk byk deildir"*, ve muhatabnn, tersine, farkn muazzam olduu, nk byk top rak sahipleri partisinin kyllere toprak datlmasna kar ol duu tespitini kararllkla yle yantlyordu:
*

P leh a n o v un "Sosyal-D em okrat"taki "N .G . em iev sk i" m ak a lesin den alnt yapyorum .

190

Halkn Dostlar Kimlerdir?

"Hayr, muazzam deil, tersine yok denecek kadar k ktr. E e r kyler topra bedelsiz elde etselerdi fa rk mu azzam olurdu. B ir insandan bir eyi almakla o eyi ona brak mak arasnda fark vardr; ama buna karlk ondan para iste nirse, bu ayn kapya kar. iftlik sahipleri partisinin pln ilericilerin plnndan, sadece daha basit ve daha ksa olma syla ayrlr. Bu yzden o hatta daha iyidir, Muhtemelen daha az srncem e ve kyller iin daha az yk szkonusu olacak tr. Kyllerden para sahibi olanlar kendilerine toprak sa tn alabilirler. Paras olmayanlar toprak satn alma ykm ll altna sokmak bounadr. Bu onlar sadece mahvede cektir, Bedel deme satn almayla ayn eydir."
Tanm reformunun uyguland dnemde (bizzat Bat Avru pa'da henz yeterince akla kavumamken), onun temeldeki kapitalist karakterini bu kadar aka kavramak, daha o zaman da Rus "toplumu" ve "dfevlet" iinde, emekilere kar deimez biimde dmanlk duyan ve kylln ykmn ve mlkszletirilmesini kaytsz artsz nceden belirleyen sosyal snflarn egemen olduunu ve ynettiini anlamak iin bir em ievski'nin dehas gerekliydi. stelik emievski, antagonist sosyal koullarmz gizleyen bir hkmetin varlnn, emekilerin du rumunu zellikle ktletiren korkun bir bela olduunu anlad.

"G erei sylemek gerekirse " diye devam ediyor Volgin , "topraksz kurtarlmalar daha iyi olurdu", (Yani eerbizde sertlii savunan byk toprak sahipleri bu kadar gllerse, o zaman sertlie duyduklar ilgiyi ikiyzl otokratik bir h kmetin uzlamalar ardnda gizlemek yerine aka ortaya k sn ve hereyi drste ifade etsinler.) "Mesele udur ki, kyller kurtarlacak m sorusu yznden heyecanlanmak iin bir neden grmyorum; ve onlar kimin, li berallerin mi yoksa byk toprak sahiplerinin mi kurtaraca

nc Ksm

191

sorusu yznden heyecanlanmak iin ise daha da az neden g ryorum. Bana gre bu hi farketmez. Hatta byk toprak sa hipleri daha iyidir."

Adressiz Mektuplar'dan:
"Kylleri kurtarmaktan szediyorlar... Byle bir i iin gler nerede? Henz gler yoktur. Gerekli gler yokken, bir ie kalklmamaldr. Bunun neye yol atna bakn: nsan kurtarlmaya balanyor. Bundan ortaya ne kar stesinden gelinemeyecek bir ie kalkldnda ortaya ne kacana ken diniz karar verin. bebat edilir iren bir ey ortaya kar."

emievski, Rus derebeyi-brokratk devletinin kyll kurtaracak, yani sertliin temsilcilerini devirecek gce sahip olmadn, sadece bir "irenlii", liberallerin karlaryla (be del deme, satn almayla ayndr) byk toprak sahiplerinin karlar arasnda zc bir uzlama, kylleri gvence ve zgr lk hayaliyle aldatan, gerekte ise onlar m alve den ve etiyle ke miiyle byk toprak sahiplerine teslim eden bir uzlama mey dana getirecek durumda olduunu anlad. Ve emievski pro testo ediyor, Refonnu lanetliyordu, onun baarszln istiyor, hkmetin liberallerle byk toprak sahipleri arasndaki ip cam bazl srasnda dmesini ve Rusya'y snflarn ak mcade lesi yoluna sokacak olan bir iflasn ortaya kmasn istiyor du,[S 6 1 Ancak emievski'nin dahice kehanetlerinin olgu haline gelmi olduu, otuz yllk bir tarihin, her trl ekonomik ve po litik hayali acmaszca ykt bugn bugn modem "demokratlar"mz Reform'u vyor, onda "halk" retiminin onan masn gryorlar, bu reformu, emekilere dman sosyal snf larn yenilebilecei szmona baka bir yol olasl iin kant olarak kullanacak kadar kurnazlar. Yineliyorum, tanm reformu-

192

Halkn Dostlar Kim lerdir?

na ilikin tavr, demokratlarmzn ta iten burjuvalam oldu unun en ak kantdr. Bu baylar hibir ey renmediler, ama ok ey unuttular, ok ey. Karlatrma iin 1872-tarihli "Otyeestvenniye Sapiski"yi alyorum. Yukarda "Pltokrasi ve Temelleri" makalesinden, Rus toplumunun "byk, kurtarc" Refomdan sonraki birinci on ylda elde ettii (pltokratik karlar gizleyen) liberalizm alannda baarlar zerine alntlar verdim.
"Eskiden" diye yazyordu yazar ayn makalede "re formlar nedeniyle uluyarak alayan ve gemiin ardndan yas tuta kiilerle sk karlarken, imdi artk bu tr kiiler yoktur. Herkes yeni kofullardan honut, herkes mutlu ve sakin."

Ve yazar devamla, "demokrasi kisvesi altnda" pltokratik karlar ve talepleri savunduu iin, "bizzat" yazn'ri da nasl "pllitokrasinin bir organ haline geldii"ni gsteriyor. Bu dn ce dikkatle deerlendirilmeli. Yazar, Reform tarafndan yaratl m olan yeni koullardan "herkes"in honut olmasndan, "her kes "in ("toplum"un ve "aydnlar"m temsilcilerinin, ama emeki lerin deil), bu yeni koullarn ak antagonist, kapitalist zel liklerine ramen mutlu ve sakin olmalarndan honutsuzdur; halk, liberalizmin yalnzca "kazan zgrl"n, elbette emek i kitlenin srtndan ve onun zararna kazan zgrln gizle diini farketmemektedir. Ve yazar protesto ediyor. Ve onun de erlendirmelerinde tam da, bir sosyalist iin karakteristik olan bu protesto deerlidir. Demokratizmle gizlenmi pltokrasiye kar bu protestonun derginin genel teorisiyle elitii dikkati ekiyor: bunlar tarm reformunda her trl burjuva momentleri, unsurlar ve karlar inkr ediyorlar, Rus aydnlarnn ve Rus devletinin snf karakterini yadsyorlar, Rusya'da kapitalizmin

nc Ksm

193

bir temele sahip olduunu reddediyorlar ve buna ramen ka pitalizmi ve bujuva olan hissetmekten ve sezmekten kanam yorlar. Ve Rus toplununum antagonist karakterini hissettikleri iin, burjuva liberalizmine ve demokratzmine kar mcadele ettikleri lde , bu antagonist karakteri kavrayanysalar da, onun bilincinde olduklar ve bizzat bu antagonizmaya neden ol mu olan toplumun rgtlenmesine kar mcadele etmek iste diklerinden, btn ilk sosyalistlerimizle ortak olan bir i yapyorlad; bu lde "Otyeestvenniye Sapiski" ilericiydi (elbette proletarya asndan). "Halkn Dostlan" bu antagonizmay unut tu, kutsal Rusya'da, safkan burjuvalarn kendilerini nasl "demokratizm kisvesi altnda" gizlediklerine ilikin her trl duy guyu yitirmilerdir; ve bu yzden bunlar imdi gericidir (prole taryayla karlatrldnda), nk antagonizmay rtbas et mekte ve mcadeleden deil, uzlamac kltr taslayan bir faali yetten szetmektedirler. / Baylar, yoksa muhakemesi kuvvetli Rus liberali, altml yllarda pltokrasinin demokratik temsilcisi, doksanl yllarda, sadece aln yurttalarn kederiyle glgelendii iin burjuvazinin ideologu olmaktan kt m? Yoksa byk lekte "kazan zgrl", byk krediler alma, byk sermayeler edinme, byk teknik gelimeleri kul lanma zgrl, sosyo-ekonomik koullar aynyken, sadece yerine kk krediler alma, kk sermayeler edinme, kk teknik gelimelerin kullanm getii iin, liberal, yani burjuva olmaktan kar m? Yineliyorum, szkonusu olan, onlann radikal bir gr de iiklii ya da koullarmzn radikal bir dnmnn etkisi al

194

Halkn Dostlar Kimlerdir?

tnda baka bir fikre varm olmalar deildir. Hayr, basite, anmsamak istemiyorlar. "Halkn Dostlan", bir zamanlar teorilerinin btn rkl ne, gereklikle ilgili safdil-topik grlerine ramen atalar n ilerici kiiler yapm olan bu tek zellii de yitirdikten sonra, btn bu zaman dilimi iinde hibir ey renmediler. Ama yi ne de, Rus gerekliinin politik-ekonomik tahlilini de bir yana brakalm, Rusya'nn son otuz yl iindeki salt politik tarihinin onlara ok ey retmi olmas gerekirdi. O zamanlar, "altml yllar" dneminde, serflik yandalar nn iktidar krld: bunlar kukusuz nihai olmayan, ama yle ta yin edici bir yenilgi aldlar ki sahneden silinmek zorunda kald lar. Buna karlk liberaller balarn kaldrd. lerleme, bilim, refah, gerek dla kar mcadele, halk karlar, halk vicda n, halk gleri vs. vs. hakknda liberal bir gevezelik.seli boan d, bugn de, zel ylgnlk anlarnda radikal mzmzlarmzn salonlarnda, liberal gevezelik kahramanlarmzn jbile yemek lerinde, dergi ve gazetelerinin sayfalarnda mide bulandran o gevezelik seli boand. Liberaller "yeni koullan" kendi tarzlannda, tabii asla tamamen deil, ama byk lde deitirebile cek kadar gl ktlar. O zaman Rusya'da "ak snf mcade lesinin parlak ", olmamasna ramen, yine de ortalk bugn knden daha aydnlkt, yle ki, bu snf mcadelesi hakknda hibir fikri olmayan ve irkin bugn aklamak yerine daha iyi bir gelecei dlemeyi yeleyen emeki snflann ideologlan bile, liberalizmin ardnda pltokrasinin gizli olduunu, bu yeni koullann burjuva koullar olduunu grmeden edemiyorlard. Tam da dikkatlerin daha gze batc gnlk skntlara ynelme sini ve (nispeten) katksz biimiyle yeni koullann deerlendi

nc Ksm

195

rilmesini engellememi olan serilik temsilcilerinin ortadan kal drlmas, bunun grlmesine izin veriyordu. Ancak pltokratik liberalizmi mahkm etmeyi bilen o zamanki demokratlarmz, te yandan onu kavramay ve bilimsel olarak aklamay bile mediler, ulusal ekonomimizin kapitalist rgtlenmesi karsnda onun gerekliliini anlamay bilemediler, bu yeni yaam dzeni nin, eski angarya ekonomisi karsnda ilerici olan yann kavra may bilemediler; bu dzen tarafndan yaratlm olan proletar yann devrimci roln anlamay bilemediler, bu "zgrlk" ve "insancllk" dzenine "homurdanmak"la yetindiler, onun bujuva karakterini rastlant olarak deerlendirdiler ve "halk sistemi iinde daha baka toplumsal ilikilerin ortaya kmasn bekledi ler. Ve imdi tarih onlara bu baka sosyal ilikileri gsterdi. Onlarn karlarn korumak iin utanmazca arptlm reform tarafndan tmyle yenilgiye uratlmam olan serilik temsilci leri (bir sre iin) yeniden canlandlar ve burjuva ilikiler dn da dier sosyal ilikilerimizin ne olduunu aka gsterdiler; bunu ylesine ftursuz, inanlmaz derecede sama ve vahi bir gericilik biiminde gsterdiler ki, demokratlarmz korkuya ka pld, dilleri tutuldu ve ileriye doru yrmek, burjuva karakteri hissedebilen ama onu kavrayamayan safdil demokratizmlerinden, sosyal-demokrasinin grlerine varmak yerine bunun yerine liberallere doru, geriye doru gittiler ve imdi szlanma larnn... yani teori ve programlannn demek istiyordum, "btn ciddi ve saygn basn" tarafndan paylalmasndan gurur duyu yorlar. reti ok etkili gibi grnyordu; eski sosyalistlerin halk yaamnn zel temelleri zerine, halkn sosyalist igdle ri zerine, kapitalizmin ve burjuvazinin rastlantsal karakteri

1%

Halkn Dostlan Kim lerdir?

zerine hayalleri iyice aa kt; imdi gerein gznn iine dorudan baklabilir ve Rusya'da burjuva ilikiler ve can eki en derebeylik ilikileri dnda baka hibir sosyo-ekonomik ilikinin olmad, bu yzden de sosyalizme, ii hareketi dn da baka bir yol bulunamayaca aka kabul edilebilir gibi g rnyordu. Ancak bu demokratlar hibir ey renmediler ve kk-burjuva sosyalizminin safdil hayalleri yerini kk-burjuva ilerlemelerin pratik soukkanllna brakt. Bugn kk-burjuvazinin bu ideologlarnn teorileri, emekilerin karlarn temsilen ortaya ktklarnda, dorudan gericidirler. Bugn Rusya'nn sosyal ve ekonomik ilikileri iin deki antagonizmay rtbas ederler ve meseleyi sanki genel ola rak herkes iin hesaplanm "kalknma", "ykselme" vs. nlem leriyle yardm edilebilecekmi gibi, uzlama ve birleme sala nabilecekmi gibi deerlendirirler. Bu teoriler, devletimizi, s nflar stnde duran ve bu yzden smrlen halka herhangi ciddi ve drst bir yardmda bulunmaya uygun ve yetenekli birey olarak gsterdikleri iin gericidirler. Ve nihayet bu teoriler, mcadelenin, hed de emekilerin kurtululan iin lgnca bir mcadelenin gerekliliini kesinlikle kavramadklar iin gericidirler; rnein "Halkn Dostlan" belki de kendilerinin hereyi dzeltebileceini dnyorlar. ilerin meraklanmasna gerek yok. "Ruskoye Bogatstvo" yaz kuruluna bir teknisyen geldi ve "kapitalizmin halk yaamna sokulmas" iin "kombinezonlar"dan birinin tamamen hazrlanmasna nere deyse hibir ey kalmad. Sosyalistler btn kk-burjuva d nce ve teorilerden K A R A R L I L I K L A VE KE S N O L A R A K kopmaldr bu kampanyadan karl mas gereken en N E M L D E R S B U D U R .

nc Ksm

197

zellikle belirteyim: kk-burjuva dncelerden kop maktan sz ediyorum, "Halkn Dostlarindan ve onlarn dn celerinden deil, nk hibir zaman bir ban bulunmad yer de kopma da olamaz. "Halkn Dostlan", bu tr kk-bujuvasosyalist dnce akmlarnn temsilcilerinden yalnzca biridir. Ve ben verili durumda, kk-burjuva sosyalist dncelerle, genelde eski Rus kyl sosyalizminin dnceleriyle kopuun gerekli olduu sonucunu kanyorsam, bunun nedeni, Marksizmin geliiminden rkm olan eski dncelerin temsilcilerinin Marksistiere kar mevcut seferinin, onlan kk-burjuva d nceleri zellikle eksiksiz ve canl gstermeye sevk etmi ol masdr. Bu dnceleri modem sosyalizmle, Rus gereklii zerine bugnk verilerle karlatrdmzda, bu dncelerin ne lde buharlam olduunu, her trl salam teorik temeli nasl yitirdiklerini ve zc bir eklektisizme, en pespaye kltr taslayan oportnist bir program dzeyine nasl dtklerini a rtc bir netlikte grrz. Bunun genel olarak sosyalizmin eski dncelerinin deil, sadece, zaten kimsenin sosyalist saymad szkonusu baylann suu olduu itiraznda bulunulabilir; an cak bylesi bir itiraz bana tamamen isabetsizmi gibi grn yor. Her yerde eski teorilerin bu zorunlu yozlamasn gster meye altm. Her yerde zel olarak bu baylann eletirilerine olabildiince az yer, eski Rus sosyalizminin genel ve temel retilerine ise olabildiince ok yer ayrmaya gayret ettim. Ve sosyalistler, bu retilerin benim tarafmdan yanl veya belirsiz veya eksik ortaya konmu olduunu dnrlerse, o zaman bu na yalnzca u mtevazi ricayla yant verebilirim; buymn bay lar, kendiniz ortaya koyun, gerektii gibi tamamlayn! Sosyalistlerle bir polemik yrtme olana zerine, SosyalDemokratlardan daha fzla sevinen kimse olamaz gerekte. Bu tr baylann "polemik"ini yantlamann bizim iin ok

198

Halkn Dostlan Kim lerdir?

ho olduunu mu sanyorsunuz gerekten? Eer onlar tarafndan dorudan, zorlayc ve iddetli bir meydan okuma olmasayd, konuyla ilgilenmi olacamz m sanyorsunuz gerekten? Bu liberal devlet gevezeliklerinin ve kk-bujuva ahlak nn bu iren karmn okumak, yine okumak, iyice iine gir mek iin kendimizi zorlamamz gerekmediini mi sanyorsunuz gerekten? Fakat u anda bu tr baylarn bu dnceleri temellendirmeye ve ortaya koymaya girimesi bizim suumuz deil ki. Ay rca, sosyalizmin kk-burjuva dncelerinden kopma zorunluluuudan sz ettiime dikkat edilmesini rica ediyorum. n celenen kk-burjuva dnceler, sosyalist teoriler olarak orta ya ktklar LDE K ESN LK LE gericidirler. Fakat burada gerekten sosyalist olan hibir eyin bulun madn, yani btn bu teorilerin emekilerin smrsn asla aklamadn ve bu yzden asla onun kurtuluuna katkda bu lunacak durumda olmadn; btn bu teorilerin gerekte kk-burjuvazinin karlann yansttn ve temsil ettiini anlar sak eer bunu anlarsak, o zaman onlara kar baka trl davranmamz gerekecektir, o zaman u soruyu sorinamz gere kecektir: i snf, kk-burjuvaziye ve onun programna kar nasl tavr takmmaldr? Ve bu soruya, bu snfn ikili karakteri gzne alnmakszn (bizde Rusya'da bu ikilik, k k ve byk burjuvazi arasnda antagonizmamn daha az geli mesi sonucunda zellikle byktr) yant verilemez. Bu snf genel-demokratik talepler koyduu, yani ortaa dneminin ve serfliin her trl kalnsna kar mcadele ettii lde ilerici dir, kk-burjuvazi olarak konumunu korumak iin mcadele ettii ve lkenin kapitalizm ynndeki genel gelime tekerleini durdurmaya ve geri evirmeye alt lde gericidir. rne in nl pay topraklarnn satlamazl ve kyller zerinde ve-

nc Ksm

199

ayet gibi birok baka projeler, genellikle emekilerin korun mas gibi gzel bir bahanenin ardna gizlenir; gerekte ise bun lar emekilerin durumunu elbette sadece ktletirir ve ayn za. manda kurtulular iin mcadelelerini zorlatrr. Kk-bujuva programn bu iki yan kesinlikle bibirinden ayn tutulmal ve bu teorilerin herhangi bir sosyalist karaktere sahip olduu red dedilirken, ayn ekilde gerici yanlanna kar mcadele edilir ken, demokratik yan unutulmamaldr. Kk-burjuva teorile rin Marksistler tarafndan tamamen reddinin, neden programla rnda demokratizmi sadece dlamamakla kalmayp, bilakis tam tersine onun daha acilen vurgulanmasn gerektirdiini bir r nekle aklayacam. Daha yukanlarda, kk-burjuva sosyaliz minin temsilcilerine, her zaman teorilerinin Truva At hizmetini grm olan ana prensibe deinildi: toprak al, yksek v vergiler, brokrasinin boyunduruu. Bu ktlklerin ortadan kaldrlmas talebinde sosyalist olan hibir ey yokur, nk mlkszletirmeyi ve smry biraz olsun aklamaz ve bunlarn ortadan kaldrlmas sermaye nin emek zerindeki boyunduruuna asla dokunmaz. Ancak or tadan kaldnlmas, bu boyunduruu, onu glendiren ortaa eklentilerinden temizleyecek, ii snfnn sermayeye kar ak mcadelesini kolaylatracak ve bu yzden demokratik talep olarak iilerin enerjik desteim bulacaktr. demeler ve vergi ler genel konuulduunda bu, yalnzca kk-bujuvalann zel bir nem verebilecei bir sorundur; fakat bizde kyl ver gileri baz bakmlardan sadece serfliin bir kalntsn temsil eder: rnein, hemen ve mutlaka ortadan kaldnlmas gereken bedel demeler: sonra sadece kyllere ve kk-burjuvalara den, "soylular"n ise muaf tutulduu vergiler byledir. Sosyal-demokraar, ekonomik ve politik durgunluu koullayan bu ortaa ilikilerinin kalntlannn ortadan kaldnlmas talebini

200

Halkn Dostlar Kimlerdir?

her zaman destekleyeceklerdir. Ayn ey toprak al iin de sylenmelidir. Yukanda, bu konu zerine koparlan yaygarann burjuva karakterinin kantlanmas zerinde uzun uzun durdum. Bu arada rnein tarm reformunun, toprak paralarnn ayrl masyla kylleri toprak sahipleri yararna dorudan soyduu, bylece Reform'un bu muazzam gerici gce gerek dorudan (kyl topraklarna el konmasyla) gerekse de dolayl olarak (toprak paylarnn snrlarnn kurnazca izilmesiyle) hizmet et tii kukusuzdur. Ve Sosyal-Demokratlar kyllerin elinden alnm topran derhal geri verilmesi, byk toprak mlkiyeti nin, angarya ekonomisinin kunm ve geleneklerinin bu kalesinin tamamen mlkszletirilmesinde en enejik biimde srar ede ceklerdir. Topran ulusallatnlmasyla akan bu son nokta nn aslnda sosyalist olan hibir yan yoktur, nk bizde henz balang aamasnda olan kapitalist iftilik ilikileri, bu du rumda yalnzca daha hzl ve gr geliecektir, ancak bu nokta, soylu byk toprak sahiplerinin gcn kesin olarak krabilecek tek nlem olarak, demokratik anlamda son derece nemlidir. Nihayet kyllerin mlkszletirilmesinin ve smrsnn bir nedeni olarak kyllerin haklardan yoksunluundan, tabii ki yalmzca Bay Yujakov ve Bay V. V. szedebilir, ancak kyllk zerinde brokrasinin boyunduruu yalnzca reddedilmez bir gerek olmakla kalmaz, evet bu yalnzca basit bir boyunduruk deil, soylu byk toprak sahibine itaati doal saylan, genel yurttalk haklarndan yararlanma (rnein g*) sadece zel
*

B u ra d a , im di Tarm Bakan olan B ay Y erm o lo v 'u n "Kt H asat ve H a l kn Sefaleti" kitabnda g e kar karken g sterd ii, b ir serflik tem silci sinin hakiki R u s pervaszln anm satm adan geem iy oru z. E e r A v rupa R usyas'nda byk toprak sahiplerinin hl zg r kol em ein e g erek sin i mi varsa, devletin bak asyla g , rasyonel o larak d eerlen d irilem ez m i. G erek ten de, kyller em ek leriyle aylak byk toprak sahiplerini ve onlarn "st dzeydeki" yam aklarn beslem ek iin d eilse, ne iin var drlar?

nc Ksm

201

bir ltuf olarak tannan, her Pompadour'un, slahevindeki kiile re davrand gibi davranabilecei "aalk ayak takm" mua melesi gren kyllere dorudan kt davranmaktr. Ve SosyalDeraokratlar, kylln yurttalk haki arna tam olarak yeni den kavumas, aristokrasinin her trl ayrcalrun yok edil mesi, kyllk zerindeki brokratik vesayetin ortadan kaldrl mas ve zynetimin garantilenmesi talebine kesinlikle katl yorlar. Genel olarak Rus komnistleri ve Marksizm yandalan, kendilerine SOSYAL-DEM OKRAT demek ve faaliyetlerinde DEM OKRATZM N byk nemini hi unutmamak iin ba kalarndan daha ok nedene sahiptir.* Rusya'da, ortaaa ait, yan-feodal kuramlarn kalntlar (Bat Avrupa'yla kyaslandnda) hl o kadar gldr; prole tarya1 stnde ve tm halkn stnde ylesine ezici bir boyundu ruk olarak durur ki, bu arada bunlar politik dncenin gelii mini btn zmre ve snflar iinde sekteye uratrlar , her tr l derebeylik kunmlarna kar, otokrasiye, zmre sistemine ve brokrasiye kar mcadelenin byk neminde, iiler iin bu mcadelenin neminde srar edilmelidir. Bu kurumlarn nasl korkun gerici bir gc temsil ettikleri, emek zerinde sermaye nin boyunduruunu nasl glendirdikleri, emekiler zerinde nasl aalayc bir yk oluturduklar, sermayeyi nasl ortaa biimleri iinde tuttuklar bunun sonucunda bunlar emein smrsnn en yeni endstriyel biimlerine yer amazlar ve bylece bu smrye, kurtulu iin mcadelenin korkun zor-

B u ok nem li b ir noktadr. P lehanov, devrim cilerim izin "iki dman" o l d uunu sylerken tam am en h a k ld r: "bir yandan henz tam am en alm a m olan eski n y argla r , te yandan yeni p ro gra m n darkafal kavran", Bkz. E k III (B tn E s e rle r ) Cilt I. A lm . R ed .

202

Halkn Dostlar Kimlerdir?

lklarn eklerler iilere ayrntl olarak gsterilmelidir, ii ler gericiliin bu dayanaklar yklmadan* burjuvaziye kar ba arl bir mcadele yrtme olanana sahip olmadklarm bil melidir, nk onlar varolduu srece, yardm ii snfnn za feri iin zorunlu bir koul olan Rus tanm proletaryas, bilinli ve srarl protesto ve mcadeleye deil, sadece kasvetli mitsiz lie yetenekli olan ezik ve rktlm bir halk konumundan as la kurtulamayacaktr. Ve bu yzden otokrasiye ve gerici zmre lere ve kurumlara kar radikal demokrasinin yannda yrtlen mcadele, ii snfnn dorudan grevidir, Sosyal-Demokratlar da ona bu grevi anmsatmak zorundadrlar; Sosyal-Demokratlar ii snfna btn bu kurumlara kar mcadelenin, sadece burjuvaziye kar mcadelesinin kolaylatrlmas iin bir ara olarak gerekli olduunu, iiler iin genel-demokratik taleplerin gerekletirilmesinin, sadece emekilerin ana dmanna kar doas itibariyle salt demokratik olan, ama Rusya'da, demokratizmi feda etmeye ve iileri ezmeye ve ii hareketinin yk

D evrim cilerim izin dikkatini nispeten az ekm i olan, zellikle tehdit edici g e ric i b ir kurum , R us devletini fiile n y n eten y erli b rok ra sid ir. E sa s o la rak zm resizlerden mteekkil olan b u brokrasi, g e r e k kkeni g erek se de faaliyetinin am ac ve karakteri itibariyle yrekten burjuvadr, ancak otok rasi ve aristokrat byk toprak sahiplerinin byk politik ayrcalklar bu b rokrasiye ok zararl zellikler katmtr. B u brokrasi h e r zam an b ir r z g r frld a gibi olm utur, iftlik sahiplerinin ve burjuvazinin karla rn birletirm eyi en y ce g rev i sa y a r. B u n la r, "ekonomik olarak zayf olann korunm as" ve onu K ulaklar ve tefecilerd en korum ak iin "vesayet" altna alm a ba h a n esi altnda, em ek ileri "aalk ayaktakm" dzeyine d ren ve onlar etiy le kem iiyle fe o d a l toprak sahibine teslim ed en , b u r juvazi karsnda daha byk l d e korunm asz h a le getiren n lem ler alarak, serflik tem silcilerinin sem patisini ve o n larla ilikiyi ii ve kyl leri aldatmak iin kullanan Ydas'lardr. [h a in le rd ir N .j B u b ro k ra si, Bat A vrupal gericilik ustalarnn deneyim iyle g z alm olan ve A rakeyevci hrslarn halk sevgisine ilikin gevezeliklerden oluan b ir in cir yaprann ardna b eceriy le gizleyen en tehlikeli ikiyzllerdir.

nc Ksm

203

seliini daha gl engellemeye zellikle hazr sermaye zerin de zafere giden yolun temizlenmesi iin gerekli olduunu telkin etmekten bir an bile vazgememelidirler. Bu anlatlanlar herhalde Sosyal-Demokratlarn otokrasiye ve politik zgrle kar tavrn, ayn ekilde zellikle gle nen, politik zgrln elde edilmesi iin devrimcilerin tm fraksiyonlarnn "birlii"ne ve "ittifakina ynelik akma kar tavrm da yeterince belirliyor.* Bu olduka orijinal ve karakteristik bir akmdr. Orijinaldir, nk bir "ittifak" zerine neriler belirli bir gruptan veya belirli sorunlarda birbiriyle akan belirli prog ramlara sahip belirli gruplardan kaynaklanmyor. Eer byle ol sayd, ittifak sorunu, her ayn durum iin, birlemi gruplarn temsilcileri tarafndan karara balanmas gereken somut bir so run olurdu. O zaman zel bir "birleme" akm olmazd. Fakat byle bir akm vardr ve eskiyi brakm ancak yeniye hibir bi imde uyum salamam kiilerden kaynaklanmaktadr: otokra siye kar savalarn imdiye dek dayandklan teori gzle g rnr biimde yklyor, bu arada mcadele iin gerekli dayan ma ve rgtllk koullan da yok oluyor. Ve imdi "birletirici" baylar ve "ittifak" yandalan, byle bir teorinin en kolay biim de, onu yalnzca otokrasiye kar protestoya ve politik zgrlk talebine indirgeyerek yaratlabileceine inanyorlar, bu arada btn dier sosyalist ve sosyalist olmayan sorunlar atlanyor. Bu safa yanlgnn, daha byle bir birlemenin ilk abalannda kanlmaz olarak kendi kendini rtecei aktr.
/

Bu "birleme" akm karakteristiktir, nk militan, dev rimci Narodnizmin radikal-politik bir demokratizme dnm srecinin, yukanda ana hatlanyla ortaya koymaya altm s
*

B ur ada szkonusu olan "Halk Adaleti" Partisi'dir.

Alm. R ed .

204

Halkn Dostlar Kim lerdir?

recin son aamalarndan birini ifade eder. Sosyal-Demokrat ol mayan btn devrimci gruplarn anlan bayrak altnda kalc bir birlemesi, eski Rus partiklarizminin nyarglarn ortadan kal dran, demokratik taleplerin salam bir program hazrlandn da mmkn olacaktr. Elbette ki Sosyal-Demokratlar bylesi bir demokratik partinin yaratlmasn ileriye doru atlm yararl bir adm olarak deerlendiriyorlar ve Narodnizme kar ynelen faaliyetleri buna yardmc olacak, her trl nyarg ve efsanele rin almasna, sosyalistlerin Marksizm bayra altnda toplan masna ve dier gruplarn demokratik bir parti kurmasna katk da bulunacaktr. ilerin zel bir ii partisi iinde bamsz bir rgtn gerekli gren Sosyal-Demokratlar iin, bu partiyle "birleme" elbette olamaz, ancak iiler, demokratlarn gerici kurumlara kar her trl mcadelesine en enerjik destei sunacaklardr. "Halkn Dostlarinn en ak kantm sunduu, Narodnizmin, kk-burjuvazinin en sradan bir teorisine yozlamas bi ze ayn zamanda, burjuva ideologlarn da kendilerine dayanak yaparak politik zgrlkleri savunduu sosyal ilikilerimizin antagonist karakterini iilere aklamakszn, Rus iisinin ta rihsel rol, btn emeki halkn kurtulu mcadelecisinin rol zerine iileri bilinlendirmeksizin, iilere otokrasiye kar mcadele dncesini verenlerin nasl byk bir hata iledikle rini gsteriyor. Sosyal-Demokratlan, ekonomi teorisi btn sosyalistler ta rafndan kabul edilmesine ramen Marksist teoriyi gya kendi tekellerine almakla sulanmaktan holanlyor. Ancak bizde Rusya'da emekilerin smrs genel olarak ve her yerde, asla ulusal ekonominin kapitalist organizasyonuyla deil, diyelim ki toprak al, vergiler ve brokrasinin boyunduruuyla aklan yorsa, iilere deer biimini, burjuva dzenin zn ve prole taryann devrimci roln aklamann ne anlam vardr?

nc Ksm

205

Snf mcadelesi teorisi; iilerin fabrikatrlerle ilikisini bile aklayamadktan sonra (bizim kapitalizmimiz hkmet ta rafndan yapay olarak gelitirilir), ortaya km olan fabrika i isi snfna dahil olmayan "halk" kitleleri bir yana, iilere snf mcadelesi teorisini aklamann amac nedir? Eer bizde kapitalizm dnda ve onun rettii proletarya olmakszn, komnizme giden yollar aranmak isteniyorsa, ko mnizme kapitalizm zerinden giden yolda, komnizmin rgtleyicisi olarak proletaryann devrimci rol zerine kard so nula, Mare'n ekonomik teorisi nasl kabul edilebilir? Bylesi koullar altnda iileri politik zgrlk iin mca deleye armann, ileri burjuvazi iin kestaneleri ateten kar maya armakla ayn ey olduu aktr, nk politik zgrl n hereyden nce burjuvazinin karlarna hizmet ettii ve i ilere durumlarnn rahatlamasn deil, sadece ... sadece ayn burjuvaziye kar ... mcadele iin koullarn kolaylamasn salayaca reddedilemez (Narodniklerin ve "Halkn radesi" partisi yandalarnn bile bunu reddetmemi olmas karakteris tiktir). Bunu, Sosyal-Demokratlann teorisini kabul etmeksizin, devrimci unsurlarn sadece orada bulunabileceine deneyimle ikna olduktan sonra, ajitasyonlanyla yine de ii tabakalarna ynelen sosyalistlere kar sylyorum. Bu sosyalistler teorileri ni pratikle elikiye dryorlar ve iileri dorudan grevle rinden, S O S Y A L S T B R P A R T S N N RG T LEN M ESN D E N * uzaklatrdklar iin ok ciddi bir hata ya pyorlar.
*

i ile ri otokrasiye kar m ca d ele iin ayaklandrm a zorunluluu so n u cu na iki yoldan u lalabilir: ya iiyi, sosyalist toplum iin tek sava o la rak g re r e k durum da politik zgrlk onun m cadelesini kolaylatran b ir koul olarak d e erlen d irilir. Sosyal-D em okratlar m eseley e byle ba k m aktadr. Ya da ona, bugnk koullar altnda en fazla a c ek en , yitire

206

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Bu hata, burjuva toplumda snf elikilerinin henz tama men gelimemi, serflik tarafndan geriye itilmi olduu, sertli in btn aydnlarn dayank protestosuna ve mcadelesine yol at, bu arada aydnlarmzn zellikle demokratik ruhu ve liberallerle sosyalistlerin dnceleri arasnda derin bir farkn bulunmad hayalinin ortaya k dnemde, eyann tabiatna uygun olarak ortaya kt. Ekonomik gelimenin, eskiden Rus ya'da kapitalizmin varlk temelini reddeden kiilerin bile, tam da kapitalist geliim yoluna adm attmz kabul ettikleri kadar ilerlemi olduu imdi imdi artk hibir hayal mmkn de ildir. " Aydmlar"n bileimi, aynen maddi deerlerin yaratlma syla uraan toplumun bileimi gibi aka ne kyor: eer bu toplumda kapitalistler egemense ve ynetiyorsa, aydnlar arasn da hakim olan da srekli hzla artan bir yn kariyerist ve paral uaktr her trl hay alperestlikten uzak, honut ve sakin "ay dnlar"; bunlar ne istediklerini iyi bilirler. Radikallerimiz ve li berallerimiz bu olguyu sadece reddetmemekle kalmyorlar, ter sine zellikle gl vurguluyorlar, bu arada bu durumun ahlkdln kantlamak, onu mahkm etmek, ortadan kaldr mak, ar duygusuna hitap etmek ve bu durumu bylece sona er dirmek iin ar bir aba harcyorlar. Burjuva aydnlarn, bur juva karakterlerinden utandrabilme saf inanc, ayn kk-bur juva iktisatlanmzn, burjuvazimizi ("byk kardein deneyi mine dayanarak), halkn ykmna, kitlelerin yoksulluuna, i sizliine ve alna doru gitmekle korkutmaya almas kadar' glntr; burjuvazi ve onun ideologlanmn bu yarglan, hak knda suya atlma karan kan turna balnn yarglann
cek baka b ir eyi olm ayan ve otokrasiye e n kararl biim de kar k ab i lecek insan olarak ona ynelinir. A n ca k bu, o n u , btiin "halkn" otokrasi ye kar dayanm as nedeniyle, burjuvaziyle p ro leta ry a arasndaki antagonizm ay g rm ek istem eyen burjuva radikallerin p ein d en gitm eye z o rla m ak anlam na gelir.

nc Ksm

207

anmsatyor. Bu snrn, tesinde, ilerleme, bilim, gerek, halk vs. zerine ok miktarda gevezelik yapan, elikilerin, ykmn, umutsuzluun ve duygusuzluun olmad ve tm yreklerin demokrasi iin yanp tututuu 60'l yllarn ardndan yas tutma y seven liberal ve radikal "aydnlar" balar. Bu baylar kendilerine zg saflklaryla, o zamanki maddi koullarn sebebiyet verdii o dayanmann geri dnemeyecei ni hi mi hi kavramak istemiyorlar: [o zamanlar N] serflik herkesi, gerek olduka iyi para biriktirmi olan ve keyfince ya amak isteyen derebeyi khyasn, gerekse de vergi toplad, kendi meselelerine kart ve kendisini iftliinden kopard iin derebeyinden nefret eden becerikli iftiyi, keza iftlik uaklarm ve serf olarak tccara satlan yoksullam kyly ayn lde skyordu; gerek tccar ve fabrikatr gerekse de ii ve ev sanayicisi ve zanaatkr bunun strabm ekiyordu. Btn bu kiiler arasnda yanzca bir tek, hepsinin de serflie kar dmanca bir tutum ierisinde olmas ba vard: bu dayanma snrn tesinde en iddetli ekonomik eliki balyordu. Byk bir gelime kaydetmi olan bu elikiyi bugne dek hl grme mek, gereklik, mcadeleyi gerektirir ve burjuvazinin G NLL ya da GNLSZ yama oimak istemeyen herke sin proletaryann yanna gemesini talep ederken, dayanma za manlan geri gelsin diye yalvarmak iin, tatl dlere hangi l de tutsak olmak gerekiyor. "Halkn karlan" zerine bol gevezeliklere inanmayp da ha derinlere inilmeye allrsa, o zaman, eitli masum ilerle meler araclyla iktisadnn (onlann dilinde dendii gibi "hal kn" iktisadnn) kalkndnlmasm, desteklenmesini ve restoras yonunu dleyen ve btn bu ilerlemelerin verili retim ilikile ri zemininde kitleleri sadece gittike daha fazla proleterletire ceini kesinlikle kavrayacak durumda olmayan kk-burjuva-

208

Halkn Dostlar Kimlerdir?

zinin en katksz temsilcileriyle kar karya olunduu grle cektir. Aydnlarmzn snf karakterinin akla kavuturulma sna ok katkda bulunduklar ve bylece Marksistlerin, kk reticilerimizin kk-burjuval zerine teorisini pekitirdik leri iin "Halkn Dostlar"na mteekkir olunmaldr; onlar, Rus sosyalistlerini uzun sre artm olan eski hayallerin ve efsa nelerin yokoluunu kanlmaz olarak hzlandrmak zorundadr lar. "Halkn Dostlan" bu teorileri ylesine andrm, ypratm ve kirletmitir ki, bu teorileri savunan Rus sosyalistlerinin nn de reddedilmez biimde u ikilem duruyor: ya bu teorileri yeni den gzden geirmek ya da tamamen bir kenara atmak ve sade ce, kendini beenmi bir resmiyetle urbi et orbi*. zengin kyl lerin gelimi aletler satn aldn ilan eden, ciddi bir yz ifade siyle, kumar masasnda oturmaktan bkm kiileri honutlukla karlamak gerektiini temin eden baylann kullanmna terketmek. Bu baylar "halk sistemi" ile "aydnlar" hakknda da benzer biimde, salt ciddiyetle deil, byk idealler, yaam soruniannn ideal zmleri zerine byk, iddial gevezeliklerle konu uyorlar!... Sosyalist aydnlar ancak bu hayallere bir son verdikleri ve dayanaklann Rusya'nn istenen deil, gerek geliiminde, olas deil, gerek sosyo-ekonomik koullarda aramaya baladklannda verimli bir alma yapmay umabilirler. Bu arada TEORK almalan, Rusya'da ekonomik antagonizmamn tm biimle rinin somut olarak aratrlmas, bunlarn bantsnn ve mantki geliiminin aratrlmas olmaldr: politik tarihin h u kuk dzeninin zelliklerinin ve teorik nyarglarn onu gizle dii h er yerde bu antagonizmay aa karmaldr. retim

Btiin dnyaya. A lm . R ed .

nc Ksm

209

ilikilerinin belirli bir sistemi olarak gerekliimizin zet tab losunu vermelidir, bu sistem altnda emekilerin smrlme si ve mlkszletirilmesinin zorunlu olduunu ve bu durum dan iktisadi geliimin iaret ettii k yolunu gstermelidir. Rus tarihinin ve gerekliinin ayrntl ve esasl aratrmas zerinde ykselen bu teori, proletaryann sorduu sorulara bir yant vermelidir, ve bu teori bilimsel taleplere uyduunda, pro letaryann bakaldran dncesinin her uyan bu dnceyi kanlmaz olarak sosyal-demokrat grlerin yatana akta caktr. Bu teorinin gelitirilmesi ilerledii lde, sosyal-demokrat grler de o kadar hzl zemin kazanacaktr, nk bu gnk dzenin en kurnaz bekileri dahi, proleter dncenin uyann engelleyebilecek durumda deildir. Engelleyebilecek durumda deildir, nk bu dzenin kendisi zorunlu ve kanl maz olarak, reticilerin srekli artan bir mlkszlemesini ve proletaryayla onun yedek ordusunun hzla artmasn beraberinde getirmektedir. Bu olgu, toplumsal zenginliin bymesi, retici glerin olaanst art ve emein kapitalizm tarafndan top lumsallatrlmas)'! a elele yrr. Byle bir teorinin hazrlanma s iin yaplmas gereken daha ok ey varsa da sosyalistlerin bu almay tamamlayacaklarnn bir garantisi, her programn, gerek srecin tam bir formlasyonu olmasn talep eden, tek bi limsel yntem olan materyalizmin onlarn saflarndaki yaygnl dr, bunun bir garantisi de, bu dnceleri kabul eden sosyaldemokrasinin baarsdr; bu baar liberallerimizi ve demokrat larmz ylesine huzursuz etmitir ki, bir Marksistin belirttii gibi, bunlarn kaln dergileri skc olmaktan kmtr. Sosyal-Demokratlann teorik almasnn gerekliliini ne mini ve olaanst bykln bu ekilde vurgularken, bu a lmann asla birinci srada, PRATK almann nnde gel

210

Halkn Dostlar Kim lerdir?

mesi gerektiini sylemek istemiyorum*, .kincisinin birincisi tamamlanana dek ertelenmesi gerektiini ise hi sylemiyorum. Yalnzca "sosyolojide sbjektif yntem"e tapanlar ya da topik sosyalizm yandalar byle sonu karabilir. Elbette eer sos yalistlerin grevi lkenin "baka (gerek olann dnda) geliim yollan"n aramak olarak grlrse, o zaman pratik almann, ancak dahiyane filozoflar bu "baka yollan" bulduktan ve gs terdikten sonra mmkn olmas doaldr; ve tersine, bu yollar bir kez bulunduktan ve gsterildikten sonra teorik alma biter ve "vatan" "yeni kefedilmi" "baka yol"a ynlendirecek olanlann faaliyeti balar. Eer sosyalistlerin grevi verili sosyo-ekonomik gelimenin gerek yoluna adm atm, proletaryann ger ek, fiili dmanlanna kar gerek mcadelesinde onun dn sel nderleri olmak olursa, sorun tamamen farkl olur. Bu koul altnda teorik ve pratik alma, Alman sosyal-demokrasisinin emektar Liebknecht'in ok isabetli olarak u szcklerle tanm lad tek alma iinde kaynar: Studieren, Propagandieren, Organisieren** Yukanda deinilen teorik alma olmadan dnsel nder olunamaz, tpk, bu almay davann gereksinimlerine uyumlu hale getirmeden, bu teorinin sonulann iiler arasnda propa ganda etmeden ve iilerin rgtlenmesinde yardmc olmadan olunamayaca gibi.

T ersin e. B irin ci sra d a h e r zaman mutlaka p ratik p ro p a ga n d a ve ajitasyon alm as d u ru r, nk birinci olarak teorik alm a sa d ece kincisi tara fn d a n k o nan so ru la ra yant verir. Ikinci olarak ise Sosyal-D em okratlar ken d ilerin d en bam sz koullar tarafndan, k en d ilerin i teorik alm ayla snrlam aya o k a d ar sk zorlanyorlar ki, p ra tik b ir alm ann m m kn olduu h e r ana d e e r v erirler.

* * B u szck L en in 'd e A lm a n ca d r. rg tlen m e. N .

A lm . R ed . in c ele m e, P ro p aga n d a ,

nc Ksm

211

Sorunun bu ekilde konuluu sosyal-demokrasiyi, dier sosyalist gruplarn skntsn ok sk ektikleri hatalara kar dogmatizme ve sekterlie kar gvenceye alr. Bir retinin en st ve biricik kstasnn, sosyal ve ekono mik geliimin gerek srecine uygunluu olduu yerde dogma tizm olamaz; grevin, proletaryann rgtlenmesine katkda bu lunmak olduu, dolaysyla "aydnlar"n rol, zel entelektel nderleri gereksiz hale getinnek olduu yerde sekterlik olamaz. Bu nedenle, Marksistler arasnda eitli teorik sorunlardaki gr ayrlklanha ramen, onlarn politik faaliyet yntemleri gnbun ortaya k anndan bugne dek aym kalmtr. Sosyal-Demokratlarn politik faaliyeti, Rusya'nn ii hare ketinin geliimine ve rgtlenmesine katkda bulunmak ve onu dank, ynlendirici dncelerden yoksun protesto abalan, "isyan" ve grevler aamasndan karp B T N Rus ii SI N IFIN IN burjuva dzene kar, mlkszletitenlerin mlksz letirilmesi iin ve emekilerin ezilmesine dayanan toplumsal koullarn ortadan kaldrlmas iin rgtl mcadeleye ek mekten ibarettir. B faaliyetin temeli, Marksistlerin, Rus iisi nin, Rusya'nn emeki ve smrlen nfusunun biricik ve doal temsilcisi olduu genel kansnda yatmaktadr.* Doal temsilcisi nk Rusyada emekilerin smrs, derebeylik iktisadnn canekien kalntlar bir kenara brakld nda, znde h er yerde kapitalist niteliktedir; ama reticilerin byk ktlesinin smrs kk lekte gerekleir, danktr ve gelimemitir, buna karlk fabrika proletaryasnn smrs
*

K yl sosyalizm inin tem silcileri, s zc n en gen i anlam nda N arodnikler, R usya'da g e le c e in insannn kyl o ld u u n a inanyorlard. SosyalD em o k ra tla r R u sy a 'd a g e le c e in insannn ii o ld u u n a inanyorlar. M arksistlerin bak as yaynlanm am bir yazda byle fo rm le edilm i tir.

212

Halkn Dostlar Kim lerdir?

byk lekte gerekleir, toplumsallam ve younlamtr. Birinci durumda bu smr hl ortaa biimleri iinde bu lunmaktadr, eitli politik, hukuki ve sosyal ayrntlarla, emek ileri ve onun ideologlarn, emekileri ezen koullann zn grmekten, bu koullardan nerede ve nasl bir k yolunun mmkn olduunu grmekten alkoyan hile ve oyunlarla ykl dr. Buna karlk ikinci durumda smr artk tamamen geli mitir ve kafa kantran aynntlar olmakszn saf biimiyle orta ya kmaktadr. Burada ii onu sermayenin ezdiini ve mca delenin burjuva snfna kar yrtlmek zorunda olduunu grmemezlik edemez. Ve hedefi en acil ekonomik gereksinim lerin karlanmas, maddi durumunun iyiletirilmesi ol an bu m cadele, iilerden kanlmaz olarak bir rgt ister, kanlmaz olarak bir kiiye kar deil, aksine bir snfa kar, yalnzca fabrikalarda ve atlyelerde deil, her yerde emekileri ezen ve boyunduruk altnda tutan snfa kar bir sava haline gelir. te bu yzden fabrika iisi tm smrlen halkn ileri temsilcisidir, ne daha az, ne daha fazla ve temsilci olarak ve g revini rgtl, sebatl bir mcadelede gerekletimesi iin' her hangi bir "perspektife kaplmas gerekmez; bunun iin sadece onu durum u hakknda, onu ezen sistemin politik-ekonomik yaps hakknda ve bu sistem altnda snf antagonizmasnn zo runluluu ve kanlmazl hakknda aydnlatmak gereklidir. Kapitalist ilikilerin btn sistemi iinde fabrika iisinin bu ko numu onu ii snfnn kurtuluu iih tek sava haline getirir, nk yalnzca kapitalizmin en yksek gelime aamas, maki neli byk endstri, bu mcadele iin gerekli maddi koullan ve sosyal gleri ortaya kanr. Tm dier durumlarda, kapitaliz min daha geri gelime biimlerinde, bu maddi koullar eksiktir: retim .kck binlerce iletmeye blnmtr (bunlar ky topluluu iinde birlemi toprak mlkiyetinin en eitleyici bi-

nc Ksm

213

imlerinde bile, dank iletmeler olmaktan kmazlar), sm rlen, ounlukla hl bir cce iletmeye sahiptir ve bylece karsnda mcadele edilmesi gereken ayn kapitalist sisteme balanr. Bu, kapitalizmi ykabilecek olan sosyal glerin gelii mini engeller ve zorlatrr. Dank, tekil, kk leklerde gerekletirilen smr, emekileri bir yere balar, soyutlar ve snf dayammalann kavramay olanaksz klar, ezilmelerinin nedeninin u ya da bu kii deil, aksine btn ekonomik sistem olduunu grm olsalar bile onlara birleme olana vermez. Buna karlk byk kapitalizm iinin eski toplumla, belirli bir yerle ve belirli bir smrcyle her trl ban koparr; onu birletirir, dnmeye zorlar ve rgtl bir mcadele balatmay olanakl klan koullar yaratr. Ve Sosyal-Demokratlar btn dikkatlerini ve faaliyetlerini ii snfna yneltiyorlar. i sn fnn ileri temsilcileri bilimsel sosyalizmin dncelerini, Rus iisinin tarihsel rol dncesini benimseyip, bu dnceler ge ni bir yaygnlk kazandnda ve iiler salam rgtler kurup, iilerin bugnk dank iletmeler dzeyindeki mcadelesini bilinli snf mcadelesine dntrdklerinde o zaman Rus tm demokratik unsurlarn banda otokrasiyi devirecek ve RUS PROLETARYASINI (B T N DNYANIN proletar yasyla omuz omuza) ak politik m cadelenin dorudan yo lunda M U Z A F F E R KOM NST D E V R M E doru gtre cektir.

1894.

EKLER

EK: I
Burada, metinde sz edilen 24 bteye ait verilerin yer ald tabloyu sunuyorum. Ostrogoysk'te 24 tipik kyl ailesinin yaps ve bteleri zet ola rak.

TABLO YA LKN AIKLAMA 1) lk 21 stun tmyle derlemeden alnmtr. Stun 22de u s tunlar birletirilmitir: avdar, buday, yulaf, arpa, akdar ve karabu day, dier tahllar, patates, sebze ve saman (stun 8). Saman ve sap ha ri olmak zere tahldan gelen gelirin (stun 23) nasl hesapland metinde aklanmtr. Stun 24 zetteki u stunlar birletirmektedir: at, sr, koyun, domuz, kmes hayvanlan, post ve yn, ya ve et, st rnleri, tereya (stun 9). Stun 25-29 tamamen derlemeden aln mtr. Stun 30-34'de derlemenin u stunlar birletirilmektedir: av dar, buday, akdar ve karabuday, patates, sebze, tuz, tereya, ya ve et, balk, st rnleri, votka ve ay iin harcamalar (stun 12). Stun 35 derlemenin u stunlann birletirmektedir: sabun, gazya, mum, giysi ve kap-kacak (stun 4). Dier stunlar aklama gerektirmemek tedir. 2) Stun 8 kirayla tutulmu topraklarla, ekilebilir topran (desiyatin olarak) toprak iindeki toplamndan (derleme byle bir stun iermektedir) olumutur. 3) Aadaki "Gelir ve Giderlerin Dalm" stunlarnda verilen rakamlar gider ve gelirlerin parasal ksmn gsterir. Stun 25-28. ve 37-42'de toplam gelirler (giderler) para olarak hesaplanmtr. Parasal ksm (ki yazar tarafndan ayr olarak gsterilmemitir) gayrisafi gelir den aile halknn kendisinin tkettii miktar kanlarak hesaplanmtr.

'

218

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Tanm ileri 3 S* 60 *3 i a -a o>

S w iftlik Gruplan ve Says

1
*>

.1 J
1 Toplam

- jS 3 s a

3s
& I3 s o 4 8

la
3 6 2

2
11

6 Zengin ifti

Al

132,6

iftlik bana ortalama Toplam 11 Orta Halli ifti iftlik bana ortalama Toplam 7 Yoksul ifti iftlik bana ortalama Toplam

7,83 92

1,8 26

101,2

8,36 37

2,4 10 2

5,28 176

1,4 47

10

12

291,6

Toplam
24 ifti iftlik bana ortalama Toplam 2 Tanm isi (Yoksul iftiler grubuna dahil edilen) 7,33 9 1,9 2 12,1 14,4

iftlik bana ortalama

4,5

Verilmi-Toprak (Des.) 5 22,1 9,2 57,8 8,5

ti

IX

E k .I
Endstriyel Kutuh Says Kiraya Verilen Toprak Hayvan fAde 1 Tanm Aletleri Says

219

Tanna Elverili Toprak

Yap Says

&
7
52,8 8,8

6
6

8
123,4 20,6 .

9
52

10
4

r - -

11
224 37,3

12
35 5.8

_
10

Sfi
70

__

85,5

140,2

338

40

7,7

12,7

6,4

30,7

3,6

19,8 2,8

49,8 7,1

31 4,4

108 15,4

7 1

20

158,1

313,4

153

670

82

6,6

13

6,4

27,9

3,4

$8

11

3,4

5,5

Bykba Hayvan Olarak Toylarn _

eki Hayvanlan

iftlikler

13
81 13.5

89,1

8,1

15,3 2,2

185,4

7,7

1,1

0,5

55

N ) K > O

b o S S: 5

o 2-

Ruble Olarak Deer iftlik Hayvanlan ve An Kovanlan Kredi Borlannn Toplam (Ruble)

H S 5

-s

Hayvan Yetitin ciliinden

Tahldan Gelen

Dier Tanmazlar

Ev Eyalar

Toplam

Y aplar

Aletler

Giysi

t> >

N < ? S

U t

Endstriyel Faaliyetten

Toplam

iftlik Gruplan v e Says

00

eitli Gelirler

Endstriyel Kurululardan

os

tu o

6 Zengin ifti 449.33 372.83 318 532,9 435,9 2.094,2 2.907,7 8.650,7 2.362 111,80 75,5 215,7 512,75 1.737,91

Toplam iftlik bama ortalama Toplam

2.696 670,8 453 1.294,2 3.076,5 10.427,5

2.237

80 13,3

% 61,2 3.861,7 1.774,4 643,6 %60,7 3.163,8 899,9 287.7 357 32,4

2.598,2 1.774,4

%15,4 972.6 396,5 162,1 % 16,1 837,5 423,2 76,1 2.203,8 899,9

%4,3 271

%6,5 412

%5 320

%7,6 482,2

45,2

68,6

53,3

80.4

3,2 786,42

O O V O

1 1 Orta Halli ifti iftlik bama ortalama 214.73 28.91 48,44 112,3 254 647,1 90 39,63 190,38 835 Toplam 7 Yoksul ifti iftlik bana ptalania 119.28 5.893 2.645 1.316 12,85 16,04 Toplam 36,29 264,33 605.3

%0,7 36,1

O O

%100 6.319,5 3.656.1 1.053.2 6 0 93

\D

J ^

%3,7 195,5

___ i
2.543,7 233,6 33,4 %48,7 689,9 175,25 98,5 502,08 175,24 86,47 363,38 %22,9 324,2. 216,6 46,3

17,8

%100 5.212,2 2.534 473,8 230

%1,9 27

%23,8 336,8

u. g -

92,45

3,9

48,1

%100 1.416,9 794,64 202,4 in 5 1.142,9 4.035,5 6.589,5 21.621,5 670,6 %59,6 7.715,4 5.3CM,8 2849,54 2849,54 321,5 27,9 %16,5 2.134.3 1036.3 88,9

Toplam
24 ifti iftlik bana ortalama 245,55 155 Toplam 2 Tanm iisi (Yoksul iftiler grubuna dahil edilen) iftlik bana ortalama

%2,6 334,1

%13,3 1.728, 1

%2,5 320

%5,5 716,7

y>

13,9 110,21 54,83 47,62 168,14 274,56 900,91

72

13,3

29,9

%100 12.948,6 6.984,74 539,5 291,03

6,4

76,8

129,3

9,1

401,6 50 25 59,5 3 29,75 1 5.7 4.8 2,85 1

128,8

4i.

64,4

77,5

3,2

38,4

64.65

4,55

200,8

198 140,6 99 70,3

to

s> <c S

Toplam (Ruble)

Anclk ve Bahecilikten

N J to

222

Halkn Dostlan Kim lerdir?

Harcama Yivp.rpl Dierieri Giysiler v e Ev Gereksinimeleri 1

s
E-

w j JS M >

B-

Tuz, Votka, ay

iftlik Gruplan ve Says Sebze (ve Meyve) Dierleri

30
6 Zengin ifti Toplam iftlik bana ortalama Toplam iftlik bana ortalama %29,2 1.500,6 218,7 250,1 %37,6 1.951,9 257,7 177,45

31
823,8

32
676,8

33
561,3 103,2

34
115,5

35
%8,2 423,8 58,6 70,63

614,6

80,3

11 Orta Halli ifti

%10,6
1.337,3 33,4 534,3 144 --548,1 49,5 49,83

7 Yoksul ifti

Toplam iftlik bana ortalama

%42,1 660.8 253,46 94,4

487,7 160,96

173,1

134,4 53,8

38,7

%14,6 229,6 26,8 32,8

Toplam
24

Toplam iftlik bana ortalama

ifti

%34,6 4.113,3 729,86 171,39

2.648,8 110.37

1.464,5 61,02

1.230 51,25

234,5 9,77

%10,1 1.201,5 134,9 50,06

2 Tanm isi
(Yoksul iftiler grubuna dahil edilen)

Toplam iftlik bana ortalama

81.7 50,7 40,85

72,1 42,5

9,6

6,1 4,7

3,5

14,9 4,6 7,45

E k :I
D a l ftn iftlik Hayvanlar n n Bakm

223

........... eitli Harcamalar

Aletler v e iftlik Hayvanlan

S W * S 39
%6,5 332 55,33 %6,8 351,7 ' 31,97

Toplan (Ruble)

iiler ve obanlar

1 > > 40
%4,9 253,5 42,25 %4,9 254,9 23,17

* O h 41
%1,1 56 9,33

1 36
%24,9 1.276,6 212,76 %21,2 1.098,2 99,84

37
%9,4 484,5 80,75 %5 256 23,27

38
%13,5 691,7 115,29 %0,9 47,6 4,33

42
%2.3 116,5 19,42 %11,7 609,4 55,4

t 43 %100
5.135,2

44 + 1.184,3 + 197,34

221U
855,86 368,6 % 100 5.187.7 1.896.7 471,6 172.5 %100 1.566,5 712,66 223,78 101,8

% 1,3
69,9 6,35

+ 24,5 + 2.19

% 15,6 243,7 34,81

%>7.1 110,6 15,8

%\,6
24,3 3,47

%6 943 13,5

%6,5 101,8 14,54

%1.8 28 4

%4,7 73,2 10,46

149,6

21.38

%22,2 2.618,5 109,1

%7,1 851,1 35,46

%6,4 763,6 31,82

%6,5 778,2 32,43

%5,1 610,2 25,43

%1,3 153,9 6,41

%6,7 799,1 33,29

%100 11.889,4 4.820,86 495,39 200,87

+ 1.059,2 + 44,11

8 4

53,2 26,6

0,4 0,2

22,6 1!,3

2,8 1,4

3,3 1,65

186,9 137,6 93,45 68,8

+ 11,1 + 5,55

EK:
Bay Stnve ok hakl olarak "Marx'n snf mcadelesi ve devlet retisi Rus ulusal ekonomistlerine tamamen yabancdr" tezini Nik.on'u eletirisinin temel ta yapyor. Ben, Bay Krivenko gibi, sadece Bay Struve'nin bu kk (drt stunluk) yazsna dayanarak dnce sistemi zerine bir yarg retebilecek kadar cretkr deilim (dier makalelerini bilmiyorum); ayn zamanda onun tezlerinin tmn onaylamadm da gizleyenem ve bu nedenle makalelerinin tmn deil, sadece belli temel tezlerini savunabilirim. Ama her durumda de inilen durum doru deerlendirilmitir: Gerekten de Bay Nik.-onun temel hatas kapitalist topluma zg snf mcadelesini anlayamamas dr. Ancak bu hata dzeltilmi olsa bile onun teorik nermeleri ve aratrmalarndan bile zorunlu olarak Sosyal-Demokrat sonular ka rlacaktr. Gerekten de snf mcadelesinin gzden karlmas, Mark sizm konusunda byk bir yanl anlamay ki Mars'n ilkelerinin s k bir taraftan olarak geinmeye pek merakl olduundan daha da ar laan bir yanl anlamadr bu gsterir. Biraz olsun Mars' bilen biri, snf mcadelesi retisinin onun btn dnce sisteminin ekseni ol duunu reddedebilir mi? Bay Nik.-on, elbette ki Marx'n teorisini, rnein Rusya tarihinin ve bugnn olgulanyla uyumasayd eer, bu husus dnda kabul ede bilirdi. Ancak o zaman, zellikle Marx'n teorisinin bizim sistemimizi akladn syleyemezdi; hatta bu teoriden ve kapitalizmden sz bile edemezdi, nk bu teoriyi yeniden biimlendirmek, uzlamaz kart ilikileri ve snf mcadelesini doasnda tamayan farkl bir kapita lizm kavram gelitirmek gerekli olurdu. Her durumda bu ihtirazi kayt

226

Halkm Dostlar Kimlerdir?

konulmal ve marksizmle ilgili olarak A diyen yazarn neden B demek istemedii aklanmalyd. Bay Nik.-on byle bir ey yapmay dene memitir bile. Bylece Bay Struve, tamamen hakl olarak snf mcadelesini an lamamasnn Bay Nik.-onu bir topist yapt sonucuna varmaktadr, nk kapitalist toplumda snf mcadelesini gzard eden eo ipso* bu toplumun yaamnn btn gerek sosyal ve politik zn gzard eder, kendisini Desiratas'nn** yerine getirmesine alrken kanl maz olarak masum arzular alannda dolap durmaya mahkm eder. Bu anlayamama onu gerici biri yapar, nk "topluma" ve "devlete", yani burjuvazinin ideologlar ve politikacanna bavurma sadece sos yalistler arasnda karklk yaratmaya yarar ve proletaryann en kt dmanlarnn mttefikler olarak grlmesine yol aar; bunlar ancak iilerin kurtulular iin mcadelesini glendirmeye, akla kavu turmaya ve rgtlenmesini gelitirmeye katkda bulunmak yerine onu engellemeye yarar. Bay Struve'nin makalesinden szettiimize gre Bay Nik.-onun "Ruskoye Bogatstvo"nun*** 6. saysndaki yantnn zerinde durma dan geemeyiz. Kendisi tarafndan aktarlan fabrika ve atlye ierinin saysnn nfus artnn gerisinde kalan yava art zerine verilere ilikin Bay Nik.-on yle demektedir: "lkemizde kapitalizmin 'tarihsel misyo
*

K en d iliin d en . stekler, talepler. G r ld zere B a y N ik.-on g e n e l o la ra k "Ruskoye B ogatstvo"daki m akalesinde kk-burjuva radikalizm ine dnld kadar uzak d u r m adn btn g c y le kantlam aya a ly o r; kendisinin d e b ir kyl burjuvazisinin bym esinde (N r. 6 , s. 1 1 8 "kyller" a rasnda gelim i aletlerin, fosfatl g b relerin kullanlm asnn yaygnlam as) "bizzat ky l l n " (topluca m lkszletirilen kyllk m ? ) "iinde bu lunduu d u ru m d an kurtulm ann zo ru n lu lu u n u kavrad"n g ste ren b elirtiler g reb ilece im kantlamaya alyor.

** ***

E k .ll

227

nu'nu yerine getirmemekle kalmad, kendi geliimini snrlad g rlyor. Ayrca bu, anayurtlar iin Bat Avrupa'nn izledii ve halen izlemekte olduu yoldan farkl bir gelime yolu' arayanlarn bin kez hakl olmalarnn nedenidir." (Ve bunu Rusya'nn ayn kapitalist yolda yrdn kabul eden bir insan yazyor!) Bu "tarihsel misyon 'un ye rine getirilmemesinin nedeni Bay Nik.-on'a gre "ky topluluuna dman ekonomik akm" (yani kapitalizm) "onun Bat Avrupa'ya zg olan ve zellikle Kuzey Amerika'da gl biimde kendisini gsterme ye balayan birletirici momenti salamakszn kendi varlnn temel lerini yok etmekte olmasdr." Baka deyile, burada kapitalizme bak as, "kapitalizmin hal kn yaamna sokulmas" biimindeki devlet sorununu zen bir devlet memurunun bak as gibi olan nl Bay V. V. tarafndan icad edilen Sosyal-Demokratlara kar standart bir iddia ile kar karyayz: eer "misyon "unu yerine getiriyorsa, brakn girsin; getirmiyorsa "darda kalsn". Bu zekice iddiann btn teki stnlkleri bir yana, kapitaliz min "misyon"u da Bay V. V. tarafndan inanlmaz lde, akl almaz lde yanl ve dar bir biimde anlalmtr; ve yine bu baylar, elbet te kendi anlaylarnn snrlln, tereddt etmeksizin Sosyal-De mokratlann stne atmaktadr: onlar, sanki llermi gibi karalanabi lirler, nk legal basnda banndnlmazlar! Marx, kapitalizmin ilerici, devrimci roln, btn retim sreci mekanizmas sayesinde emei toplumsallatrmasyla birlikte "ii s nfn eitmesi, birletirmesi ve rgtlemesi", ii snfn mcadele iin eitmesi, "ayaklanmalar"n rgtlemesinde, onlan, siyasal iktidan ele geirmek, retim aralann "bir ka gasp"nn elinden alarak topluma devretmek zere "mlkszletirenleri mlkszletirmek" iin birletirmesinde grr. ("Das Kapital", 650). Bunlar Marx'n szleri. Elbette "fabrika iilerinin says" zerine tek szck bile yok: sz konusu edilen retim aralannn younlama s ve emein toplumsallatrlmas. Bu kriterlerin "fabrika iilerinin says"yla ortak bir yan olmad ok ak. Ne var ki bizim kendine zg Marx yorumculanmz, bunu yanl bir biimde, kapitalizmde emein toplumsallamasnn fabrika iileri

228

Halkn Dostlar Kim lerdir?

nin bir at altnda almasndan ibaret olduu ve bu yzden kapitaliz min ilerici rolnn derecesinin fabrika iilerinin saysyla llecei anlamnda yorumluyorlar!!! Eer fabrika iilerinin says artyorsa kapitalizm ilerici roln yerine getirmektedir; eer bu say azalyorsa, bu "tarihi misyonunu yerine getirmedii" (s. 103, Bay Nik.-on'un ma kalesi) ve "aydnlar'n "anavatanlar iin baka bir yol aramalar ge rektii" anlamna gelir. Ve bylece Rus aydnlan "baka yollar" aramaya koyulurlar. Bu aydnlar yllardan beri, var gleriyle kapitalizmin "doru" gelime yolu olmadn, nk isizlie ve krizlere yolatn kantlamaya* alrlar. 1880'de bir bunalmla karlatk, 1893'te yine bir bunalm yaand; artk bu yolu brakmak zaman geldi, nk herkes bizde ile rin ktye gittiini gryor. Ne var ki Rus burjuvazisi "dinlemekte, ama yemee devam et mektedir". Gerekten de eer artk inanmaz krlar kazanlmyorsa i ler "kt" gider; o nedenle koro hande liberallerle radikallerin ferya dn yineler ve eldeki mevcut ve daha ucuz sermaye sayesinde enerjik bir biimde yeni demiryollar yapmna giriir. "Bizde" iler kt git mektedir, nk "biz" eski yerlerde halk iyice soymuuzdur ve imdi bizi ticaret sermayesi kadar zenginletirmeyecek olan sanayi sermaye sine gememiz gerekmektedir: ve o nedenle "biz" yzdeyz kr geti ren "ilk birikim"in hl olanakl olduu, kylln burjuva zl nn tamamlanm olmaktan hl uzak olduu Avrupa Rusyas'nm do u ve kuzey snr blgelerine gideceiz. Aydnlar btn bunlar gr mekte ve aralksz olarak "bizim" bir iflasa doru gittiimize ilikin kehanette bulunurlar. Kk kapitalistler kitlesi byk kapitalistler ta
*

B u kantlar bounadr, yanl olduklar iin d e il halkn ykm , yoksul lamas ve al kuku gtrm ez ve kapitalizmin kanlmaz so nulardr havaya sylenm i s zler olduklar iin. "Toplum " dem ok ra si rts a l tnda bile pltokrasinin karlarn savunur ve elbetteki pltokrasi de kapi talizme kar harekete g e e c e k deildir. "H km et " . . . b ir m uhalifin, B ay M ihailovski'nin yo ru m u nu aktaracam hkm etin p ro gra m la rn ne kadar az bilirsek bilelim , diye yazmt b ir k eresin d e "em ein toplumsallatrlm as"nm bu n lar iinde y e r alm adndan em in olacak k a d ar biliyoruz.

Ek.JJ

229

rafndan ezilmekte, pek ok kyl giderek daha ok burjuvazinin eline gemekte olan tarmdan srlmektedir; yoksulluk, isizlik ve alk s nrszca genilemektedir, oysa "aydnlar" vicdan rahatl iinde keha netlerine dayanmakta ve yanl yola ilikin yaknmalarn srdrrken, bizim kapitalizmimizin d pazarlardan yoksun olduu iin istikrarsz olduunu kantlamaya almaktadrlar. Oysa Rus burjuvazisi "dinler ama yemeye devam eder". "Aydn lar" yeni yollar ararlarken, buljuvazi smrgelerine dev demiryollar ina etmekte, oralarda pazar oluturmakta, bu gen lkelere burjuva dzenin nimetlerini bahetmekte, oralarda da zellikle hzl bir biim de sanayi ve tarm burjuvazisi yaratmakta ve reticiler kitlesini srekli alk eken isizlerin saflarna itmektedir. Sosyalistler yanl yollar zerine yaknmakla yetinmeye, ve kapi talizmin... fabrika iilerinin saysnn yava artmas nedeniyle yete rince istikrarl olmadn kantlamaya almaya gerekten devam edecekler mi!!? Bu ocuka dnceye* gemeden nce Bay Nik.-onun, kendisi tarafndan eletirilen Bay Struve'nin makalesindeki blm son derece eksik biimde aktardn anmsatmak gerekir. Struve'nin makalesinde harfiyen yle denmektedir: "Yazar (yani Bay Nik.-on) Rusya ve Amerika'daki nfusun mes leki bileimlerindeki farka iaret ederken Rusya iin alan nfusun toplamnn yaklak yzde 80inin tarmda alt kabul edilmektedir, bu rakam Amerika'da... sadece yzde 44dr Rusya'nn kapitalist geliiminin 80-44 arasndaki bu fark gidereceini, bunun onun tarih sel misyonu olduunu farketmiyor."
*

Kapitalizm in ilerici etkinliinin em ein toplum sallatrlm a d ere c e s i ile d e il de ulusal em ein tek b ir kolundaki d a lga la n an b ir gelim e en d ek si ile d eerlen d irilm esi ocu k a bir d n ced en baka ne o la b ilir! Kapitalist re tim biim in d e iilerin saysnn kanlmaz biim de son d e re c e istikrarsz olduunu, krizler, y ed ek o rdunun bykl, em ein sm rlm e d ere cesi, younluk d ere cesi gibi ikincil fa k t rlere bal bulunduunu herkes bilir.

2 30

Halkn Dostlar Kim lerdir?

"Misyon" szcnn burada ok yersiz olduu dnlebilir, fa kat Bay Struve'nin dncesi ok aktr: Bay Nik.-on Rusya'nn kapi talist geliiminin (bizzat kendisi bu gelimenin kapitalist olduunu ka bul ediyor), tarm nfusunu azaltacan, bunun kapitalizmin genel bir yasas olduunu farketmemitir. Dolaysyla bu itiraz rtmek iin Bay Nik.-on'un ya 1) kapitalizmin bu eilimini grmezden gelmedii ni, ya da 2) kapitalizmin byle bir eilime sahip olmadn gsterme si gerekirdi. Bunun yerine Bay Nik.-on, bizdeki fabrika ierinin says zeri ne verileri analiz etmeye balyor (onun hesaplarna gre nfusun yz de l i). Fakat Bay Struve gerekten de fabrika iilerinden mi szediyor? Gerekten de Rusya'da nfusun yzde 20'si Amerika'da yzde 56's fabrika iisi mi? "Fabrika iisi" kavramyla "tarmda alma yan nfus" kavranlan zde midir? Rusya'da da tanmda alan nfus orannn azaldn reddetmek olanakl m? Bay Krivenko, ayn dergide bu pasaj zaten tahrif etmi olduu iin daha da gerekli grdm bu dzeltmeyi yaptktan sonra, Bay Nik.-on'un dncesi olan "bizim kapitalizmimiz misyonunu kt bir biimde yerine getirmektedir" dncesine geelim. Birincisi, yazann yap gibi fabrika ierinin saysn kapitalist retimde alan iilerin saysyla bir tutmak samadr. Bu, kapitaliz mi makineli sanayiyle balatan kk-burjuva Rus ekonomistlerinin yanln tekrarlamak, (hatta arlatrmak) demektir. Tccarlar iin, onlarn malzemesini olaan cretler karlnda ileyen milyonlarca Rus el sanats, kapitalist retim iinde olmuyor mu? Tanmda srekli iiler ve gndelikiler iftlik sahiplerinden cret almyorlar m, onlara art-deer salamyorlar m? Yap sanayiinde (reformdan sonra lke mizde hzla gelimitir) alan iiler kapitalist smrye tabi deiller mi? vs.*
*

B u ra d a B ay N ik.-onun "kapitalizmin birletirici anlam "n fa b rik a iileri nin saysyla d e erlen d irm e yntem ini eletirm ekle yetiniyorum . Rakam lar tahlil etm eye girem iyorum , nk B ay N ik.-on'un kaynaklar elim de d e il

E k :II

231

kincisi fabrika iilerinin saysn (1.400.000), toplam nfusla karlatrmak ve bu oran yzde olarak vermek samadr. Bu, yalnzca karlatrlamayacak byklkleri karlatrmak olur: alabilir n fusu alamayan nfusla; maddi deerlerin retiminde alanlarla,
dir. A ncak o nun bu kaynaklan seerk en p e k talihli olm adn belirtm eden gem ek d e olanaksz. nce 1 8 6 5 e ilikin verileri "Askeri statistik E l Kitab"ndan, 1 8 9 0 'a ilikin v erileri ise 1 8 9 4 "F a brik a ve A t ly eler K lavuzu"ndan alyor. O rtaya kan ii says (m a d en iileri h a ri) 8 2 9 .5 7 3 ve 8 7 5 .7 6 4 d r. Yaklak yzde 5 J5lik bym e nfus artnn (91 ya da 6 1 ,4 2 milyon, yaklak yzde 4 8 ,1 ) nem li ld e gerisin d ed ir. N e var ki bir son raki sayfada fa rk l rakam lar b u lu n u r: g e r e k 1 8 6 5 iin, g e re k s e 1 8 9 0 iin 1 8 3 3 K lavuz'undan. B u v erilere g re ii says 3 9 2 .7 1 8 , d aha d o ru su 7 1 6 .7 9 2 d ir ; yaklak yzde 8 2 lik b ir art. A n ca k b u ra k a m dolayl vergi d ey en sanayileri ierm em ektedir, bu sanayilerdeki iilerin says (s. 1 0 4 ) 1 8 6 5 'te 1 8 6 .0 5 3 ve 1 8 9 0 da 1 4 4 .3 3 2 idi. B u rakam lar n cek ilere ek lersek a adaki toplam ii saysn bu lu ru z (m a d en iileri h a r i ) : 1 8 6 5 'te 5 7 8 ,7 7 1 ve 1 8 9 0 'd a 8 6 1 .1 2 4 . N fus artnn yzde 48,1 o ld u u b ir d u rum da yzde 4 8 ,7 'lik b ir art. Yani yazar b e sayfada birisi yzde 5 lik, d ieri ise yzde 48'lik b ir art g steren v eriler sunm aktadr! V e bylesine elikili rakam lara dayanarak da kapitalizmimizin istikrarsz olduunu bu lu yo r: N ed en yazar "D enem eler"de aktarlan (Tablo X I ve XII) ve ii saysnn ylda (1 8 8 6 -1 8 8 9 ) yzde 1 2 -1 3 arttn, yani nfus artn hzla g e e n b ir biim de arttn g ste ren ii says zerin e v erileri alm am tr. B elk i de yazar, zam an aralnn o k ksa olduunu syleyecektir. F a k a t buna kar lk veriler trde, karlatrlabilir ve daha g v en ilir verilerdir. kincisi, k sa zaman a ra ln a ra m en yazarn kendisi d e fa b rik a ve atlye sanayinin bym esine ilikin b ir y a rgya varabilm ek iin b u verileri kullanm am m d r? A ktr ki, e e r ulusal em ein sa d ece b ir dalnn durum unu belirtm ek zere, ii says gibi bylesine dalgalanan b ir indeks kullanlm sa, bu v eriler an ca k kanlm az o larak gvenilm ez olacaktr. V e byle v erilere dayanarak, kapitalizmimizin inat, amansz b ir m cad ele olmakszn kendiliinden k ecein i, yklacan ummak, bu tr verileri ulusal em ein btn d a lla rn d a kapitalizmin tartmasz egem en lii ve geliim inin karsna koymak iin insann kim bilir n e byk b ir s a f dbaz olmas gerek iy o r!

232

Halkn Dostlan Kimlerdir?

"serbest meslekleri" vb. Fabrika iilerinin her birisi, ailelerinde bulu nan belli sayda almayan yeyi beslemiyor mu? Fabrika iileri patronlarndan ve btn bu tccarlar srsnden baka btn bu kspe ynn fabrika nfusuyla karlatrrken, tarmsal nfusa dahil ettiimiz bir sr askeri, bir sr memur vb. takm bu karman orman yn da beslemiyorlar m? Sonra, Rusya'da gene fabrika sanayiiyle karlatrlmalar ve tarmla birletirilmeleri sama olan balk lk vb. gibi sanayiiler yok mudur? Rusya'daki nfusun mesleki bilei mi konusunda da fikir edinmek istiyorsanz, birincisi; maddi deerle rin retimiyle uraan nfusu ayn bir grup olarak ayrmanz (bylece, bir yandan, almayan nfusu, te yandan askerleri, memurlar, pa pazlar vb. buna katmamanz) gerekirdi; ve kincisi de, bunlar ulusal emein farkl dallar arasnda gruplandrmaya almanz gerekirdi. Bunun iin veriler yoksa, nfusun %1'inin (??!!) fabrika sanayiinde a lmas konusunda sanla sapan eyler ileri sreceiniz yerde, byle hesaplamalara* girimekten kanmanz gerekirdi.
*

B ay Nik. -on D e rle m e le r adl eserind e byle hesaplam a yapm aya alm tr, ama o k baarsz kalmtr. 3 0 2 . sayfada unlar okuyoruz: "Son zam anlarda A v rupa R usyasnn 5 0 eyaletindeki zg r iilerin top lam saysn saptam ak iin b ir giriim de bulunulm utur. (S. A . K o rolenko, K ira la n m E m e k , St P e tersb u rg , 1 8 9 2 ) T a rm B a k a n l'n m yapt b ir ara trm a, A v ru p a R usyas'nn 5 0 eyaletindeki a la b ilir k rsa l nfusu 3 5 .7 1 2 .0 0 0 olarak hesaplam aktadr, oysa tarm da ve m anfaktrde, m a dencilikte, ulam ve teki sa n a y ilerd e g erek li olan toplam ii says a n cak 3 0 .1 2 4 .0 0 0 olarak hesaplanm aktadr. yle ki kesin ola ra k fa zla olan iilerin say s1 5 .5 8 8 .0 0 0 gibi byk b ir rakam a ulam aktadr. K i, bu say, aileleriyle birlikte, kabul edilen standarda g re , 1 5 .0 0 0 .0 0 0 kiiden az ol m ayacaktr." (s. 3 4 1 de tekrarlanm tr.) E e r bu "aratrma"ya d n ersek , yalnzca toprak aalarnn kullandklar cretle tutulmu em ein "aratrlm" o ld u u n u g re c e iz ; B a y S. K o ro lenko, bu aratrm aya A vrupa Rusyas'nn "tarmsal ve endstriyel" b ir ta ram asn eklem itir. B u taram ada, (B ir aratrm aya dayanlarak deil, ter sin e daha n ce varolan v erilere dayanlarak) A v rupa R usyasnn alan nfusunu m eslee g re snflandrm ak iin b ir giriim de bulunulm utur.

E k.Il

233

ncs ve bu, kapitalizmin ilerici ve devrimci rol zerinde Marx'n teorisinin en byk ve en rezilce tahrifidir "kapitalizmin birletirici anlam "nn yalnzca fabrika iilerini birletirmekle ifade edildii dncesi, nereden aklnza geldi. Marksizm konusundaki d ncenizi Otoestveniye ZapiskVnin emein toplumsallatnlmasyla ilgili yazlarndan alm olmayasnz? Ayn zamanda da bunu, bir at altnda almakla bir tutmu olmayasnz?
B ay S. A . K orolenko'nun vard so n u la r u n la rd r: A v rupa Rusyas'nn 5 0 eyaletindeki toplam ii says 3 5 .7 1 2 .0 0 0 'dir. B u n larn dalm lar yledir: T a rm ............................................................................................................................................ 2 7 .4 3 5 .4 0 0 zel r n ler ekim i. ....................................................................................................... ] .4 .6 6 .4 0 0 F a b rik a ve m adencilik sanayi. ......................................................................... 1 .2 2 2 .7 0 0 Y a h u d iler ..................................................................................................................................... 1 .4 0 0 .4 0 0 K ereste cilik ............................................................................................ (Yaklak) 2 .0 0 0 .0 0 0 1 .0 0 0 .0 0 0 H ayvan yetitirme ............................................................................... D em iryollar ................................................................................................ 2 0 0 .0 0 0 Balklk ......................................................................................................... 2 0 0 .0 0 0 Y erel ve dar ileri Avclk, tuzaklk ve teki iler. ......................................................................................................................................... 7 8 7 .2 0 0 Toplam 3 5 .7 1 2 1 0 0 B y lece B ay K o ro len k o (d o ru ya da yanl) btn iileri m esleklerine g re snflandrm tr am a Bay Nik. -on keyfi olarak ilk bal alyor ve 5 .5 8 8 .0 0 0 "kesinlikle fazla o la n " (??) iiden szediyor! B u kusurun dnda, B ay K orolenko'nun hesaplarnn son d e re c e kaba ve hatal olduunu da belirtm eden g e e m eyiz: T arm iilerinin says, btn Rusya iin tek bir gen el standarda uygun olarak hesaplanm tr; retici ol mayan nfus, ayr olarak snflandrlm am tr. (Bay K orolenko, bu balk altnda, re s m i a nti-sem itizm e u y a ra k ... Y a h u d ile r i snflandrm tr! 1 ,4 0 0 .0 0 0 'd e n daha fazla retici olmayan unsur olm aldr: T acirler, dilen ciler, serseriler, sulular v b .); el-zanaatlarnm says (Son balk: D ar ve y ere l iler) akl alm ayacak kadar dktr, vb. Byle hesaplam alar hi aktarmamak daha iyi olacaktr! 30-124 bin)
- 1

234

Halkn Dostlar Kimlerdir?

Ama hayr. yle grnyor ki, Nik.-on bununla sulanamaz, n k o Ruskoye Bogatstvo'nun 6. saysndaki yazsnn ikinci sayfasn da, kapitalizmin emei toplumsallatrmasn eksiksiz bir biimde ta nmlamakta, bu toplumsallatrmann u iki gstergesini doru olarak belirtmektedir: 1) Btn bir toplum iin almak ve 2) Emein rn n ortaklaa elde etmek amacyla tek tek emekilerin birletirilmesi. Ama, durum byle olunca, bu "tarihsel grev", kapitalizmin gelimesi ve genel emein toplumsallatnlmasyla, fabrika iilerinin ancak n saftakiler roln, nc roln oynad, genel olarak bir proletaryann yaratlmasyla yerine getirilirken, kapitalizmin "tarihsel grevi"ni fab rika iilerinin saysyla deerlendirmek de ne oluyor? Hi kukusuz, proletaryann devrimci hareketinin ayn zamanda bu iilerin saysna, younlamasna, onlarn gelime derecelerine vb. bal olduu aktr; ama btn bunlar, bize, kapitalizmin "birletirici anlam"n, fabrika iilerinin saysyla snrlamak hakkn biraz olsun vermez. Byle yakmak, Marx'n dncesini olanaksz bir biimde snrlamak olurdu. Bir rnek vereceim. F. Engels, Zur Wohnungsfrage* brorn de, Alman sanayimden szederken, baka hibir lkede yalnz Bat Avrupa'dan szetmektedir bir baheye, ya da bir toprak parasna sahip bu kadar ok cretli iinin bulunmadn belirtmektedir. "Seb ze bahecilii, ya da tarmla birlikte yrtlen krsal ev sanayii, Al manya'nn yeni byk apl sanayiinin geni bir temelini olutu rur." demektedir? Bu ev sanayii, Alman kk kyllnn giderek artan dertleriyle birlikte, zamanla daha da ok bymekte (bizce, Rus ya'da olduu gibi diye ekleyelim), ama sanayiin tarmla BRLET RLMES, ev reticisinin, el-zanaatsnn REFAHININ deil, tersi ne,daha ok EZLMESNN temeli olmaktadr. Bulunduu yere baf olunca, kendisine gsterilen her fiyat kabul etmek zorundadr ve bu nedenle kapitaliste yalnzca artk-deeri deil, cretlerinin byk bir ksmm da verir (byk-apl ev retimi ev sisteminin ok fazla geli mesiyle, Rusya'da da durum ayndr). Engels yle devam eder: "Bu, sorunun bir yandr, ama sorunun bir de ters yan vardr. .. Ev sana
* K o nut sorunu ev iren (m etinde Alm ancadr.)

E k.il

235

yiinin yaylmasyla, kylk blgeler arka arkaya bugnk sanayi hareketinin iine srklenmektedir. Almanyada, sanayi devrimini, ngiltere ve Fransa'da olduundan ok daha geni bir alana yayan, krsal alanlarn, ev sanayii tarafndan devrimciletirilmesi ite budur... Bu, ngiltere ve Fransann tersine, neden Almanyada dev rimci ii hareketinin, yalnzca kent merkezlerinde snrlanmak yeri ne, lkenin daha geni bir blmne bylesine gl bir biimde yaylm olduunu aklamaktadr. Ve bu da, hareketin sakin, kesin ve kar konulmaz gelimesini aklamaktadr. Almanyada, ba kentte ve teki byk kentlerde zafere ulaan bir ayaklanm ancak ncelikle kk kentlerin ounluu ve krsal blgelerin nemli bir blm devrimci deiiklie hazr bir duruma geldiinde; olanakl olaca btnyle aktr." I57) yleyse, gryorsunuz ki; yalnzca "kapitalizmin birletirici anla m" deil, ayn zamanda ii hareketinin baars da, yalnzca fabrika iilerinin saysna deil... tersine el-zanaatlannn saysna da ba ldr! Oysa bizim "istisnacianmz", Rus el-zanaat sanayilerinin biiyk bir ounluunun salt kapitalist rgtlenmesini grmezlikten gelerek, bunlan bir tr "halk" sanayii olarak kapitalizmin karsna koyuyorlar ve "kapitalizmin dorudan doruya hizmetinde olan nfus orann" fabrika iilerinin saysyla deerlendiriyorlar! Bu, doal olarak Bay Krivenko'nun u iddiasn hatrlatmaktadr: Marksistler, btn dikkatin fabrika iileri zerinde toplanmasn isterler; ama yz milyon insan iinde bunlar ancak bir milyon olduuna gre, hayatn yalnzca kk bir parasn olutururlar ve insann kendisini buna vermesi, tpk "lon ca kurumlannda", ya da yardm kurumlannda almakla yetinmesi gi bi bir eydir. (Say 12, Ruskoye Bogatstvo). malthaneler ve fabrika lar, lonca ve yardm kurumlan kadar hayatn kk bir parsdrlar!!! Ne byk bir dehasnz Bay Krivenko! Acaba, btn toplum iin rn leri retenler, tam da bu lonca kurumlan mdr? Acaba, emekilerin smrlmesini ve mlkszletirilmesini aklayan ey lonca kurumlanndaki durumlar mdr? Acaba iilerin kurtulu bayran ykseltebi lecek proletaryann ileri temsilcilerinin bu lonca kurumlannda m aranmas gerekir? Sradan burjuva dnrlerinin azndan byle ey

236

Halkn Dostlan Kim lerdir?

ler duymak pek artc deildir, ne yazk ki bu tr bir eyi Bay N.on'un yazlarnda da okumak zorunda kalyoruz. Kapital'in 393'nc158' sayfasnda, Marx, ngiltere nfusunun bile imiyle ilgili rakamlar aktarr. 1661'de, ngiltere ve Galler'de toplam 20 milyon insan yayordu. Bunun 1.605.440* kiisi fabrika sanayiinin balca dallarnda altrlyordu. 1.208.648 hizmetli vard; ikinci bas knn bir dipnotunda Marx, bunlardaki ok hzl arta iaret etmekte dir. imdi, ngilterede, "kapitalizmin birletirici anlam"m deerlen dirmek iin 1.600.000'i 20.000.000'a blen "Marksistler" olduunu bir dnn Sonu %8 olacaktr. Onikide-birden az!!! Kapitalizm, n fusun 12'de birini bile birletirmemiken ve stelik tam bir "ulusal emek" kaybn gsteren, "ev kleleri,nde, "biz", ngilizler"in "yanl yol" izlediini ortaya koyan daha hzl bir ar varken, kapitalizmin "tarihsel grevi"nden nasl sz edebilir! "Bizlerin", "anavatanmz iin baka", kapitalist olmayan "gelime yollar aramamz" gerektii ak deil midir?! Bay N.-on'un iddiasnda bir baka nokta daha var: Kapitalizmin, "Bat Avrupa iin son derece karakteristik olan ve Kuzey Amerika'da zel bir gle kendini gstermeye balayan" birletirici zellii ta madn ileri srerken, aka ii snf hareketini anlatmak istemek tedir. B ylece, kapitalizm, bizde bir ii hareketine yol amad iin baka yollar aramamz gerekir. Bana yle geliyor ki, bu iddiay Bay Mihailovski ortaya atmt. Bay Mihailovski, Marx, zaten olumu bir proletaryayla yola kyordu diyerek Marksitlere ders veriyordu. Ve bir Marksist, Mihailovskiye, onun sefalette grd tek eyin gene se

Tekstil, o ra p ve dantel sanayilerinde 6 4 2 .6 0 7 kii alyordu. (Bizde, o ra p ve dantel imaltyla u ra a n o n b in lerce kadn, h esa b n a altklar " T cca r kadnlar" tarafndan inanlm ayacak d e re c e d e s m r lm ek ted ir ler. cretler bazan g n d e [tpk b y le!] k o p ek k a d a r dktr! B ay N ik.-on, bu kadnlarn, "Kapitalizmin d o ru d a n d o ru y a hizm etinde" ol m adklarn m anlatmak istiyorsunuz?) ve buna ek olarak 5 6 5 .8 3 5 kii k m r ve m ad en cev h eri ocaklarnda ve 3 9 6 .9 9 8 kii de tm m eta atlyeleri ve m etal m anfaktrlerinde alyorlard.

Ek:II

237

falet olduunu syledii zaman cevab u olmutu: Bu sz de, her za man olduu gibi btnyle Marxtan alnmt. Ama, diye ekliyordu, Felsefenin Sefaletindeki bu ksma dnersek, bunun bizim durumu muz iin geersiz olduunu ve bizim sefaletimizin yalnzca sefalet ol duunu grrz. Oysa, gerekte, Felsefenin Sefaletinde gene de sizi destekleyecek hibir ey bulamayacaksnz. Marx, orada, eski okulun komnistlerinden szederken, onlarn, sefaletin, eski toplumu ykacakl591 devrimci, ykc yann grmeden sefalette, sefaletten baka bir ey grmediklerini sylemektedir. Hi kukusuz, Bay Mihailovski, bir ii snf hareketinin herhangi bir "belirtisi"nin olmayn, bunun, bi zim durumumuz iin geersiz olduu iddiasma dayanak yapmaktadr. Bu iddiayla ilgili olarak, nce unu belirtelim: Yalnz, olgularn en y zeysel bir biimde bilinmesi, Marx'n zaten olumu bir proletaryayla yola kt dncesini dourabilir. Marx, komnist program 1848'den nce hazrlamt. O zaman Almanya'da, hangi ii snf hareketi* vard? O dnemde, siyasal zgrlk bile yoktu ve komnist lerin almas (bugn bizde de olduu gibi) gizli evrelerle snrlan mt. Kapitalizmin devrimci ve birletirici roln herkese ak ak anlatan Sosyal-Demokrat ii hareketi, 20 yl sonra, bilimsel sosyalizm retisi kesinlikle olutuu, byk-apl sanayi daha yaygn bir duru ma geldii ve bu retiyi iiler arasnda yayan yetenekli ve aktif pek ok kii ortaya kt zaman balad. Dnrlerimiz, tarihsel olgula r salte bir k altnda gstermelerinin ve sosyalistlerin ii snf hare ketine bilin ve rgtlenme getirmek iin yaptklar youn almalar unutmalarnn yannda, Marx'a, en anlamsz kaderci grleri yaktr maktadrlar. Marx'a gre, iilerin rgtlenmesi ve toplumsallamas kendiliinden olur ve dolaysyla, kapitalizmi gryor da, bir ii snf hareketi grmyorsak, bunun nedeni, iiler arasnda rgtlenme ve propaganda sorununda henz pek az ey yapmamz deil de, kapitaliz min kendi tarihsel grevini yerine getirmemesidir diye iddia ediyorlar.
*

O dnem deki, ii snfnn sayca azl, 2 7 y l so n ra , I 8 7 5 'd e M a rx'n "Almanya'da em eki halkn o u n lu u kyllerden oluur, p ro le te rle rd e n deil" ^ diye yazmasyla d eerlen d irileb ilir, ite, "Hazr b ir p ro leta ry a y la i g rm en in (? ? )" ne dem ek o ld u u g r l y or!

238

Halkn Dostlar Kim lerdir?

"stisnac" dnrlerimizin bu korkaka kk-burjuva hilesini rt meye bile demez: Btn lkelerdeki Sosyal-Demokratlann btn a lmalar bunu rtmektedir; ayn ekilde herhangi bir Marksistin ka muoyu nnde yapt her konuma da bunu rtmektedir. SosyalDemokrasi Kautsky'nin ok doru olarak belirttii gibi ii snf hareketiyle sosyalizmin bir kaynamasdr. Ve kapitalizmin ilerici ile vinin lkemizde de kendini "gsterebilmesi" iin, sosyalistlerimizin ok aktif bir biimde almaya koyulmalar; Rusya'nn tarihinin ve bugnk durumunun Marksiste kavrann daha da ayrntl olarak ortaya koymalar ve Rusya'da zellikle karmak ve maskelenmi olan btn snf mcadelesi ve smr biimlerinin daha somut bir aratr masn yapmalar gerekir. Sonra da, bu teoriyi halkn anlayabilecei biime sokmalar ve iiye tantmalar gerekir; iinin onu zmleme sine ve Sosyal-Demokrat ideolojiyi yaymak ve iileri bir siyasal g halinde sk skya birletirmek iin bizim koullarmzda en UY GUN olan rgtlenme biimini bulmasna yardmc olmalar gerekir. Ve Rus Sosyal-Demokratlan, ii snf ideologlar olarak zerlerine den bu grevin zaten tamamlanm, yerine getirilmi olduunu iddia etmek bir yana, (bu almann sonu yoktur), bu greve daha yeni ba ladklarn ve biraz olsun kalc bir alma yaratmak iin, ok, hem de pek ok kiinin youn abasnn gerektiini her zaman vurgulamlar dr. Kapitalizmimizde ilerici bir almann olmad yolundaki bu gnk itiraz, Marksist teorinin yetersiz bir biimde ve inanlmaz bir dargrle kavranmasnn yansra, hayali bir "halk sistemi"ne ilikin sama bir dnceye de dayanmaktadr. nl "kyl topluluundaki "kyl", yoksullar ve zenginler, pro letaryann ve sermayenin (zellikle ticaret sermayesinin) temsilcileri olarak blnrlerken, onlar, bunun, Ortaa'la ilgili embriyon halinde kapitalizm olduunu grmek istemiyor, kyn ekonomik ve siyasal yapsn sessizlikle geitirerek, sanki bizzat lkemizdeki "eitliki kyl topluluu'nun iinde, kylln salt bir burjuva farkllamas tam gelime durumunda deilmi gibi, "anavatan iin farkl yollar" ararken, ekonomik rgtlenme biimiyle affedilmez bir lde kar-

E k .ll

rdklar kyllerin toprak mlkiyeti biimindeki deiiklikler konu sunda lafazanlklar ediyorlar. Ve bu gelime yolundaki kapitalizmin, feodal tarm ilikilerinin gcn krarak ve oktandr soyulup soana evrilmi, a kalm olan kyly, muzaffer Kulaklar arasnda eitliki bir biimde paylatrlmas iin topran kyl topluluuna brakma ya, kyn terk etmeye, uzun sre isiz kalarak btn Rusya'y yaya olarak dolamaya ve bugn bir toprak aas, yarn bir demiryolu giri imcisi iin, sonra da kentte vasfsz ii olarak, ya da zengin bir ky lye tanm iisi olarak vb. cretle almaya zorlayarak gelimekte ve Ortaala ilgili tanm kapitalizminin son derece dar biimlerini brak makta olduu bir zamanda; Rusyann her tarafnda patron deitiren bu "kyl"nn nereye giderse gitsin en utanmazcasna soyulduunu grd; kendisi gibi teki yoksullann da soyulduunu; onu soyann mutlaka "bey" olmadn, emek gcn satn alacak paras varsa "mujik-kardeinin" de bunu yaptn grd; hkmetin, iilerin haklann kstlayarak ve en vazgeilmez haklarn savunmak iin yaptklar her giriimi ayaklanma diye ezerek, patronlara srekli olarak nasl hiz met ettiini grd; Rus iisinin daima ok, daha ok almas ge rektiini grd ve iilerin iinde bulunduklar koullar srekli k tleir, mlkszletirme daha da younlar, isizlik olaan bir ey du rumuna gelirken, zenginlikle lksn gittike daha hzl arttn, by dn grd bir zamanda, ite tam da byle bir zamanda, Mark sizm eletirmenlerimiz anavatan iin baka yollar aramakta; ite tam da byle bir zamanda fabrika iileri saysndaki artn ne kadar yava olduunu grdkten sonra, kapitalizmin oynad roln ilerici olduu nu kabul edip edemeyeceimiz ve "tarihsel grevini kt ok ok k t bir biimde yerine getirdii" iin, kapitalizmimizi reddetmemizin ve yanl bir yol olarak kabul etmemizin gerekip gerekmedii biiminde ki bu derin sorunu zme kavuturmaya alyorlar. Ne kadar yksek, ne kadar derin ve insanc bir ura, deil mi? Ve bu kt niyetli Marksistler, emekinin kapitalist smrs Rusyann her tarafnda srdrlrken, anavatan iin baka ulusal yol lar aramak, gerekliklerden kaarak topyaya snmak anlamna gelir dedikleri zaman; kendi tarihsel grevini kt bir biimde yerine getire

240

Halkn Dostlan K im lerdir?

nin kapitalizmimiz deil, tersine Rus sosyalistleri olduunu, Rus toplumundaki uzlamaz toplumsal snflarn eskiden beri sren ekonomik mcadelesini ortadan kaldrabileceini hayal etmenin Manilovizme[611 batmakla ayn anlama geldiini kavramay reddeden ve bu mcadele ye, rgtlenmeyi ve bilinlenmeyi getirmek iin aba harcanmas bu amala Sosyal-Demokrat almaya balanmas gerektiini kavramay reddeden sosyalistler olduunu grdkleri zaman ne kadar da dar g rl doktrinerler olmaktadrlar. Sonu olarak, Bay Nik.-on'un bu ayn sayda, Ruskoye Bogats tvo, say: 6'da Bay Struve'ye yapt bir baka saldry da belirtme den geemeyiz. Bay Nik.-on yle diyor: "Bay Struvenin polemiinin zel bir y nne dikkati ekmeden geemiyoruz. Alman kamuoyu iin, ciddi bir Alman dergisinde yaz yazyordu; ama kulland yntemler bana ke sinlikle yersiz grnmektedir. Yalnzca Alman kamuoyunun deil, ay n zamanda Rus kamuoyunun da yeterli kltr aldn ve bu yazda gereinden fazla buunan btn bu umaclardan etkilenemiyeceini ka bul edebiliriz. topya, gerici program vb. ifadelere yazsnn her sat rnda rastlanmaktadr. Ama bugn, ne yazk ki bu korkun szckler, hi kukusuz, Bay Struve'nin amalad etkiyi yapmamaktadr." (s.

128).
Bay Nik.-on ve Bay Struve arasndaki bu tartmada "yersiz yn temler" kullanlp kullanlmadn ve kullanlmsa hangisini kullan dn tespit etmeye alalm. Bay Struve ciddi bir yazda, kamuoyunu "umaclar" ve "korkun szckler" kullanarak etkilemeye alt gerekesiyle "yersiz yn temler" kullanmakla sulanmaktadr. "Umaclar" ve "korkun szckler" kullanmak, bir muhalifi, ak ve eksiksiz olarak gerekesi ortaya konmam, yazarn grnn (ke sin olarak belirtilmi bir grn) kanlmaz sonucu olmayan, yalnz ca muhalifine iftira etmek ve onu aalamak isteini ifade eden sert ve sulayc szlerle tanmlamak anlamna gelir.

Ek.Il

241

Aktr ki, salt bu son zellik bile, sert ve sulayc sfatlar "umaclar"a dntrr. nk Bay Slonimiski, Bay N.-on iin ok sert szcklerle konumutu, ama varolan dzenin burjuva niteliini kesin likle kavrayacak yetenekte olmayan sradan bir liberale zg grn aka ve kesin olarak belirttiinden, ayn zamanda artc yarglarn son derece ak bir biimde ortaya koyduundan, akla gelen her eyle sulanabilir ama, "yersiz yntemler"le sulanamaz. Bay N.-on da, ken di asndan, Bay Slonimiski iin ayn ekilde sert bir dille konumu tur, bu arada hem yetimesi, hem de renmesi iin, Marx'n (Bay N.-on'un da itiraf ettii gibi) "lkemizde de dorulanm" olan Bay Slonimiski'nin istedii kk el-zanaat sanayii ve kk kyl toprak mlkiyetinin savunulmasnn gerici ve topik niteliiyle ilgili szleri ni aktarm ve onu "dar grllk", "saflk vb. eylerle sulamt. Gryorsunuz ki, Bay N.-on'un yazs da, Bay Struveninkinde olduu gibi, ayn (alt izili) sfatlarla doludur; ama bu durumda "yersiz yntemler"den szedemeyiz, nk tmnn gerekesi vardr, tm, ya zarn kesin gr asnn ve yanl olabilen, ama kabul edilirse, insa nn muhalifini, saf, dargrl ve gerici bir topyac olarak grmesine yol aan gr sisteminin bir sonucudur. Bay Struve'nin yazsndaysa durumun ne olduuna bir bakalm. Bay Struve, Bay N.-on'u, gerici bir programa yolaan topyaclkla ve saflkla sulayarak, onu byle bir gre srkleyen nedenleri ak ak gstermektedir. Birincisi: "retimin toplumsallatnlmas"n iste yen Bay N.-on "topluma (tpk byle!) ve devlete bavurmaktadr." Bu, "Manc'n snf mcadelesi ve devlet retisinin, Rus politik-ekonomistisine btnyle yabanc olduunu ispatlamaktadr". Devletimiz "egemen snflarn temsilcisidir". kincisi: "Gerek kapitalizmin kar sna, yalnzca biz istediimiz iin gelmesi gereken hayali ekonomik bir sistem koyarsak, baka bir deyile, kapitalizm olmadan retimin toplumsallatrlmasn istersek, bu, yalnzca tarihe yabanc olan saf bir gr ortaya koyar." Kapitalizmin gelimesi, doa ekonomisinin orta dan kaldrlmas ve krsal nfusun azalmasyla, "ada devlet, ataer kil dnemimizde hl bulunduu (Rusya'dan szediyoruz) alaca karan lktan kacak, ak snf mcadelesinin aydnlna adm atacak reti

242

Halkn Dostlar Kimlerdir?

min toplumsallatrlmas; iin baka glerin ve baka etkenlerin aranmas gerekecektir." Peki yleyse, bu, yeterince ak ve kesin bir gereke deil midir? Bay Struvenin, yazarn dnceleriyle ilgili belirli aktarmalarnn do ruluundan kuku duyulabilir mi? Bay N.-on. kapitalist toplumun ya psnda bulunan snf mcadelesini gerekten gznnde tutmu mu dur? Hayr. Toplumdan ve devletten sz etmekte ve bu mcadeleyi unutmakta, onu bir kenara atmaktadr. rnein devletin, u ya da bu kyl topluluu araclyla emei toplumsallatraca yerde, kapita lizme destek olduunu vb. ileri srmektedir. Hi kukusuz, devletin u ya da bu ynde hareket edebileceine ve dolaysyla snflarn dn da olduuna inanmaktadr. Bay Struve'yi "umaclar"a bavurmakla sulamann apak bir hakszlk olduu ortada deil midir? Devletimi zin bir snf devleti olduuna inanan bir adamn, emein toplumsalla trlmas, yani ynetici snflarn ortadan kaldrlmas iin bu devlete bavuran birine, ancak saf ve gerici bir topyac olarak bakabilecei ak deil midir? Ama dahas var. Bir insan, muhalifini "umaclar "a bavurmakla sulad ve onun dncesini dayandrd grler ko nusunda, bu grleri aka belirtmi olmasna karn, hi bir ey sylemedii; ve stelik te, onu, bu grlerin yazlamayaca sansr den geen bir dergide sulad zaman, gerekte buna "kesin olarak yersiz bir yntem" gzyle bakmamz gerekmez mi? Devam edelim. Bay Struve'nin ikinci iddias da, en az teki kadar aka formle edilmitir. Kapitalizm olmadan, ky topluluu aracl yla emein toplumsallatrlmasnn hayali bir sistem olduundan kuku duyulamaz, nk, gerekte, byle bir sistem yoktur. Bu gerek. Bay N.-on'un bizzat kendisi tarafndan yle belirtilmitir: 1861 e ka dar retici birimler "aile" ve "ky topluluu' ydu (Denemeler, s. 100/107). Bu "kk ve dank, kendi kendisine yeten retim, nemli lde geliemiyordu, bu nedenle de son derece tek dze nitelii ve dk retkenlii, onun en tipik zelliiydi." Daha sonra olan deiik lik, "toplumsal i blmnn gittike daha ok derinletii" anlamna geliyordu. Baka bir deyile, kapitalizm daha nceki retim birimleri nin dar snrlarn krd ve btn toplumda emei toplumsallatrd.

Ek: II

243

Bay N.-on da, emein kapitalizmimiz tarafndan bu toplumsallat rlmasn kabul etmektedir. Bu nedenle, emein toplumsallatrlma sn, zaten emei toplumsallatrm olan kapitalizme deil, tersine, k, b ii t n t o p l u m d a i l k d e f a o l a r a k eme in toplumsallatrlmasna yol aan ky topluluuna dayandrmak istemekle, gerici bir topyac olmaktadr. Bu, Bay Struve'nin gr dr. Bu yanl ya da doru olabilir, ama onun Bay N.-on'la ilgili sert yorumunun, bu dncenin mantksal ve kanlmaz bir sonucu oldu u, bu nedenle de "umaclar"dan sz etmenin anlam olmad redde dilemez. Dahas var. Bay Struve, emein toplumsallatrlmasn istediini, bunun kapitalizm araclyla olmasn istediini, bu nedenle de "ak snf mcadelesinin nda ortaya kacak glere dayanmak istedi ini aka belirtmesine karn, Bay N.-on, muhalifine kyll top raktan yoksun brakmak istediini atfederek tartmasn bitirdii za man ("ilerici bir programla, kylln topraktan yoksun braklmas anlalmak isteniyorsa... o zaman, Denemeler'in yazar bir tutucu dur.") buna, ancak, geree taban tabana zt bir tanmlama denilebilir. Ve Bay Struve'nin sansrden geen basnda, ak snf mcadelesinin nda ortaya kan glerden szedemeyeceini ve dolaysyla Bay N.-onun mahalifnin anna ot tkadn gznnde tutarsak, Bay N.on'un ynteminin btnyle "yersiz" olduu hibir biimde reddedile mez.

EK: m
Marksizmin dar bir biimde kavranmasndan sz ettiim zaman, bizzat Marksistlerin kendilerini dnyorum. Bununla ilgili olarak, liberallerimiz ve radikallerimiz yasal basnn sayfalarnda Marksizmi aklamaya giritikleri zaman, Marksizmin en korkun biimde darla trldn ve tahrif edildiini belirtmeden geemeyiz. Nasl bir akla madr bu! Bu devrimci retinin Rus sansrnn Prokruste'un* yata na smas iin nasl kua evrilmesi gerektiini bir dnn! Oysa bi zim yaynclarmz bu operasyonu gnl rahatlyla yapmaktadrlar. Marksizm, onlarn yorumladklar biimde, hemen hemen, mal sahibi nin emeine dayanan kiisel mlkiyetin kapitalist dzende nasl bir di yalektik gelimeye urad, nasl kendi kendini inkara dnt ve daha sonra da toplumsallatnld retisine indirgenmitir. Ve ciddi bir tavrla, Marksizmin toplumbilimsel ynteminin btn belirli zel liklerini, snf mcadelesi retisini ve aratrmann dorudan doruya amacn, yani proletaryann bunlan kaldrmasna yardmc olmak iin, btn uzlamaz eliki ve smr biimlerini aa karmak amacn bir kenara brakarak, Marksizmin btn ieriinin bu "ema"da yatt n kabul etmilerdir. Sonucun bu kadar soluk ve bu kadar dar bir ey olmas, radikallerimizin de zavall Rus Marksistleri iin yas tutmaya balamalar artc deildir. Bunu dnmeliydik! Rus muakiyeti ve Rus gericilii varken Marksizmin etrafl, doru ve tam bir aklamas n vermek, hibir ey saklamadan sonularn ortaya karmak mm kn olsayd, Rus muakiyeti ve Rus gericilii, mutlakiyet ve gericilik
*

Eski Y u n a n d a kurbanlarn yatana y erletirm ek iin, onlarn ayaklarn g e r e re k uzatan, ya da k eserek ksaltan b ir m asal haydutu.

eviren.

246

Halkn Dostlan Kimlerdir?

olamazd! Liberallerimiz ve radikallerimiz, Marksizmi (yalnzca Al man literatrnden bile olsa) doru drst bilmi olsalar da, onu, sansrl bir basnn stunlarnda byle tahrif etmekten utanrlard. Bir te ori tam olarak aklanamyorsa enenizi tutun, ya da onun tam olmak tan ok uzak bir aklamasn verdiinizi, en nemli yanlarn belirt mediinizi syleyin: ama onu yalnzca blk-prk aklamak ve sonra da dar oluundan yaknmak da ne oluyor? Snf mcadelesi, kapitalist toplumda zorunlu olarak var olan uz lamaz eliki ve bu uzlamaz elikinin gelimesi hakknda hi bir fikri olmayan kiileri; proletaryann devrimci rol hakknda hi bir fik ri olmayan kiileri; hatta, zellikle Marksist saylabilmeleri iin, bir Bay Mihailovski'nin btn aydn derinliini gerektiren "para ekonomi si", bunun "zorunluluu" gibi sloganlar ve benzeri ifadeler iermesi kouluyla, salt burjuva tasanlar ileri sren insanlan Marksist diye ka bul etmek samalnn, ancak Rusya'da olanakl olan samaln ger ekte tek aklamas budur. Dier yandan Marx, teorisinin btn deerinin "znde eletirel* ve devrimci"1 6 2 1 olmas gereinde yattn kabul ediyordu. Gerekten de, bu sonuncu nitelik tam ve kesin olarak Marksizmin yapsnda var dr. nk bu teori, ada toplumdaki btn uzlamaz eliki ve s mr biimlerini ortaya koyma, bunlann evrimini izleme, geici nite liklerini, farkl bir biime dnmelerinin kanlmazln gsterme ve bylece btn smry elden geldiince abuk ve kolayca ortadan kaldrmada bir ara olarak proletaryaya hizmet etme grevini dorudan doruya nne koymutur. Btn lkelerdeki sosyalistleri

M arx'n bu rad a bilim sel diye kabul ettii tek eletiri olan m ateryalist e le tiriden, --y a n i politik, hukuksal, toplumsal, g elen ek sel
ve

d i e r g erek le rle

ekonomiyi, retim ilikileri sistemini tm uzlamaz d ere c e d e kart toplum sal ilikiler tem elinde kanlmaz olarak biim len en sn f karlaryla k a r latran eletiriden szettiine dikkat edin. R us toplumsal ilikilerinin uz lamaz d e re c e d e kart nitelikte olduklarndan kim se kuku duyam az. F a kat henz hi kim se bunlar byle bir eletiriye tem el olarak alm aya a l mamtr.

Ek:III

247

kendine eken bu teorinin kar konulmaz ekicilii, tam olarak ve ke sinlikle ve en stn bir biimde bilimsel olmak (toplumsal bilimlerin sonsz olarak) niteliiyle devrimci olmak niteliini birletirmi olma s olgusunda yatmaktadr; teori bunlar rastgele ve yalnzca, retinin kurucusunun kendi kiiliinde bir bilim adamnn ve bir devrimcinin niteliklerini birletirmesi yznden birletirmiyor, tersine, bu ii kendi iinde ve ayrlmaz bir ekilde yapyor. Burada teorinin grevinin, bili min hedefinin gerek ekonomik mcadelesinde ezilen snfa destek ol mak eklinde tanmland bir gerek deil midir? "Dnyaya: Mcadeleyi brakn, mcadelenizin tm anlamsz dr demiyoruz. Btn yaptmz, ona, doru bir mcadele slogan salamaktr, "t6 3 1 yleyse, Marx'a gre, bilimin dorudan doruya grevi, doru bir mcadele slogan salamak, yani bu mcadeleyi belirli retim ilikile rinin bir sonucu olarak objektif bir biimde ortaya koymak, bu mca delenin gerekliliini, ieriini, gidiini ve gelime koullarn kavra yabilmektir. Mcadelenin her ayn biimini en ince aynntsna kadar incelemeden, mcadelenin genel niteliini ve genel amacn yani, b tn smr ve basknn tam ve kesin olarak ortadan kaldrlmasn gzden karmadan, herhangi bir anda durumu tammlayabilmemiz iin mcadelenin her aamasn bir biimden dier bir biime dnrken izlemeden, bir "mcadele slogan" salamak olanakszdr. Marx'n "eletirel ve devrimci" teorisini, "bizim nl" N. K. Mi hailovski'nin "eletirisinde aklad ve sonra da mcadele ettii renksiz sprntyle karlatrmaya aln, kendilerini "emeki snf larn ideologlan" olarak gren ve yaynclanmzn, iinde canl olan ne varsa yok ederek, Marksist teoriyi dntrdkleri... o "gemez ak emle yetinen insanlarn gerekten varolabileceim hayretle grecek siniz. Bu teorinin taleplerini, hereye karn, emekilerin ideolojik sz cs olmak isteiyle hareket eden poplist literatrmzle, genelde ekonomik sistemimizin en zelde kylln bugnk durumunun ta rihine aynlm olan literatrle karatrmaya aln, sosyalistlerin e-

248

Halkn Dostlan Kimlerdir?

kilen aclar incelemek ve aklamakla ve bu konuda ahlak dersleri vermekle yetinen bir teoriyle tatmin olabildiklerine arp kalacaks nz. Sertlik, yle ya da byle bir smrye, u ya da bu uzlamaz s nflara, baz siyasal, hukuksal ve teki sistemlere yol am olan belirli bir ekonomik rgtlenme biimi olarak vb. deil, tersine yalnz toprak aalarnn kyllerin hakkn yemeleri ve adaletsizlikleri olarak gste rilmitir. Kyl Reformu, belirli ekonomik biimlerin ve belirli ekono mik snflarn bir atmas olarak deil, tersine en iyi niyetlerine kar n, yanllkla "yanl bir yol" "semi olan" yneticilerin ald bir tedbir olarak gsterilmitir. Reform sonras Rusyas belirli bir gelime ye sahip uzlamaz kartlktaki retim ilikilerinin belirli bir sistemi olarak deil de, emekilerin ektii aclann elik ettii doru yoldan bir sapma olarak gsterilmitir. Ama, imdi, hi kuku yok ki, bu teori geerliliini yitirmitir. Rus sosyalistleri, bugnk bilgiler dzeyinde, Marksizmden baka devrimci teori olamayacan ne kadar abuk kavrarlarsa, btn aba larn bu teoriyi teorik ve pratik olarak Rusya'ya uygulamaya ne kadar erkenden harcarlarsa devrimci almann baars o kadar gvenilir ve o kadar abuk olacaktr. Gerek ve doru drst bir sanayi vb. "yaratmak" iin, "halk"n zerinde kltrel bir etki yapmalar iin aydnlara yaptklar aryla "halkn dostlari'nn, bugnn "yetersiz Rus dncesinde" yol atkla r rmenin ak bir rneini vermek iin, bizimkilerden kesinlikle faikl grleri paylaan kiilerin, yani "Narodoprastvsi"nin, Narodovoltsi'nin dorudan ve yakn bu miraslarnn dncesini aktaralm. "Narodnoye Pravo" ("Halkn Hakk") partisi tarafndan 1894te yayn-, lanm olan Acil Bir Grev adl brore baknz. "Hibir koul altnda, geni zgrlk koulunda bile, Rusya, emekilere, retimde bamsz bir yer garanti eden (!) ekonomik r gtlenmesini brakmamal", ve "bizim ihtiya duyduumuz ey, siya sal reformlar deil, sistemli ve plnl ekonomik reformlardr" diyen trden poplistleri kusursuz bir biimde rttkten sonra, Narodo Pravtsi yle devam ediyor:

Ek.III

249

"Biz, burjuvazinin savunucular deiliz, hele hele onlarn idealle rinin hayranlar hi deiliz; fakat eer kaderin kt bir oyunu, halk, onlar burjuvazinin saldrlarndan byk bir abayla koruyan Zemski Naalnik'lein himayesi altnda 'plnl ekonomik reformlar'la siyasal zgrlk temelinde, yani halka, karlarnn rgtl bir biimde savu nulmasn garanti eden koullar altnda burjuvazinin kendisi arasnda bir seim yapmakla kar karya brakrsa, bizce halk kincisini se mekle hi kukusuz kazanl kacaktr. u srada halk szde bamsiz-ekonomik rgtlenmesinden yoksun brakmakla tehdit eden siya sal reformlar'a sahip deiliz; sahip olduumuz ey, herkesin her yerde burjuva politikas olarak kabul etmeye alm olduu, halkn emei nin en kaba bir biimde smrlmesini aklayan eydir. Bugn ne ge ni ne de dar bir zgrle sahip deiliz, ama sahip olduumuz bir ey varsa, o da bir anayasaya sahip olan lkelerin tarmclarnn ve kapita listlerinin artk hayal etmekten vazgetikleri kast karlarnn korun masdr. Bugn burjuva parlamentarizmine sahip deiliz; toplumun, ynetim makinasnn menzili iine girmesine bile izin verilmemekte dir; sahip olduumuz ey, kendileri iin desiyatin bana 100 rubleye varan bir miktarda ak kredi isteyecek kadar ileri giden, "sadk soylu larmzn" temsilcileriyle yanyana kendi karlarn korumak iin bir in eddi nin kurulmasn isteyen Bay Nayidenov'lar, Morozov'lar, Kazis'ler ve Delov'lardr (...). Bunlar komisyonlarda grev almaln iin arlmakta, saygyla dinlenmektedir ve lkenin ekonomik hayat n etkileyen balca sorunlarda belirleyici bir sz hakkna sahiptirler. Bu arada halkn karlarn kim, nerede savunmaktadr? Zemstki Naalnikler mi? Tarmsal ii ekipleri, halk iin tasarlanm deil midir? Vologda valisinin genelgelerinden birinde dedii gibi, halka toprak lutfedilmesinin tek nedeninin, onlarn vergi demesini ve hizmet etme sini mmkn klmak olduu, aalamaya kadar varan bir aklkla k sa bir sre nce ilan edilmemi midir? Bu vali, yalnzca otokrasinin ya da daha dorusu brokratik mutlakiyetin ldrc bir biimde izledii politikay formle ediyor ve yksek sesle aklyordu." Narodopravsdsi'lerin, karlarn savunmay amaladklar "halk "la ve emein karlarnu korunmas iin gvenilir bir organ ola

250

Halkn Dostlar Kimlerdir?

rak bakmaya devam ettikleri "toplum"la ilgili dnceleri ne kadar be lirsiz olursa olsun, Narodnoye Pravo partisinin olumasnn ileri bir adm, "anavatan iin farkl yollar"la ilgili aldatmacalarn ve hayallerin btnyle terkedlmesine doru, gerek yollarn korkusuzca tannma sna doru ve bunlarn temelinde devrimci bir mcadele iin unsurlar aranmasna doru atlm ileri bir adm olduunu kabul etmek gerekir: Burada demokratik bir parti oluturmak iin bir abay aka gryo ruz. Yalnzca bir "aba"dan sz ediyorum, nk, ne yazk ki, Narodopravdsi'ler temel tezlerini tutarl bir biimde uygulamamaktadrlar. ileri salt siyasal bir radikalizme ekmenin olsa olsa ii aydnlarn ii kitlelerinden koparmaya ve ii snf hareketini gszle mahkm etmeye yarayacan kavramay reddederek, hl sosyalistler le birlikten ve ittifak kurmaktan szetmektedirler; nk ii smf ha reketi, ancak ii snfnn karlarn eksiksiz olarak ve her yoldan sa vunmakla, sermayeye kar ekonomik mcadeleye, sermayenin uakla rna kar siyasal bir mcadeleye koparlmaz balarla bal olan bir mcadeleye girimekle gl olabilir. Btn devrimci unsurlarn "birlemesi"nin farkl karlarn temsilcilerinin ayr ayn rgtlenmesiyle* ve belli durumlarda her iki partinin ortak eylemiyle ok daha iyi elde edilebileceini kavramay reddetmektedirler. Partilerine "toplumsal devrimci" parti adn vermeye hl devam ediyorlar (Bkz.: Narodnoye Pravo Partisinin 19 ubat 1894 tarihli bildirisi), ayn zamanda da kendilerim yalnz siyasal reformlarla snrlyor ve "lanetlenmi" sosya list sorunlanmz ok dikkatli bir biimde sessizlikle geitiriyorlar. Hayallere kar bu kadar ateli bir ekilde sava ansnda bulunan bir parti, "bildiri"sinin daha ilk kelimeleriyle, bakalannda hayaller uyan-

A ydnlarn m ucize yaratan g le rin e inanm ay bizzat k en d ileri p ro testo ed iyo rla r, bizzat halkn m cad eley e ekilm esi gerek tiin d en k en d ileri szediyorlar. A m a bu m cad elen in b elli g n l k k arlara ba l olm asn ve dolaysyla fa rk l k arlar arasnda b ir ayrm yaplmasn ve bunlarn m ca d eley e ayrca ekilm esini g e re k tirir... F a k at bu ayr ayr karlarn st yalnzca aydnlarn anlad ak siyasal ta lep lerle rtlm se, bu , g e n e g e r i dnm ek, g e n e h e r eyi, yalnzca g s zl d aha em in olarak kabul edilm i olan aydnlarn m cadelesiyle snrlam ak anlam na gelm ez m i?

E k.III

251

drmamaldr; anayasaclklan baka bir ey sz konusu deilken, sosyalizmden szetmemelidir. Ama tekrarlyorum, Narodovolsen'den kaynaklandklar aklda tutulmadka, Narodo Pravtsinin doru bir de erlendirmesi yaplamaz. Bu nedenle sosyalizmle ilgisi olmayan, bt nyle siyasal bir mcadeleyi, btnyle siyasal bir programa dayandr makla ileriye doru bir adm attklar kabul edilmelidir. Sosyal demok ratlar, btn itenlikleriyle, Narodo Pravtsi'ye baar dilemektedirler, partilerinin gelimesini ve glenmesini, varolan ekonomik dzenin yannda* yerlerini alan ve gnlk karlar gerekten de demokrasiye en yakndan bal olan toplumsal unsurlarla daha yakn balar kurabil melerini dilemektedirler. "Halkn Dostlar"mn uzlamac, korkak, duygusal ve dsel pop lizmi her iki yandan da saldrya urad zaman daha fazla dayanamyacaktr: Yani brokrasiye gven verebildikleri iin ve siyasal mca delenin kesin zorunluluunu kavramadklar iin, siyasal radikallerin; ve sosyalizmle en kk bir ilgileri olmad halde ve emekilerin ezilmesinin nedenleriyle ya da imdi ilerlemekte olan snf mcadele sinin niteliiyle ilgili en ufak bir sezgileri olmad halde, kendilerini neredeyse sosyalistler olarak yutturmaya kalktklar iin, sosyal de mokratlarn saldrlarna dayanamayacaklardr.

1894 lkbahar Yaz'nda yazld. lk kez 1894'te yaynland. Btn Eserler Cilt. I, s. 119-338.

(Y a n i kapitalist dzenin)

ve bu dzenin kesinlikle red d ed ilm esi ve ona

kar am anszca b ir m cad ele verilm esinin yannda deil.

NOTLAR
" 'Halkn Dostlar' Kimlerdir ve Sosyal Demokratlara Kar Nasl
M cadele Ederler" eseri 1894'te yazld ve illegal olarak yaynland. Eserin yalnzca iki blm gnmze kalmtr, eser Narodnizme kar yazlmtr. Kyllk 1861'deki "byk" Reform 'la yetinemezdi. Onlarn karlar iftlik sahipleri tarafndan yukardan bir reformu deil, topran dev rim ci bir biimde alnmasn ve toprak beylerinin iktidarnn yokedilmesini gerektiriyordu. Ama kyllk nasl mcadele etmesi gerektii ni bilmiyordu ve bu yolu gsterecek olan politik olarak bamsz ve rgtl bir proletarya o zaman henz yoktu. Kylln ruh halini, toprak beylerinin boyunduruunu silkip atma abasn az saydaki ay dn ve yksek renim genlii gruplar, Raznetinsi denilenler (bun lar kaytl eski zmrelerden soylular, kyllk, tccarlar, memurlar, ordu, din adamlar hibirine ait olmadklar iin bu szck "zmresiz kiiler" gibi bir anlama sahiptir), alt dzey memurlarn, retmen lerin, alt dzey din adamlarnn, toprak sahibi kk soylularn vs. oullar dile getiriyordu. B u durum bu tabakalar iinde devrimci bir ruh hali ve otokrasiye kar mcadele etme abas yaratyordu. Bu dev rim ci aydnlar ve bunlarn iinde en bata N. G. ernievski, kyl

254

Halkn Dostlar Kimlerdir?

d e v r im i d n c e s in i ila n e t t ile r . O n la r i i n d e v r im c i k it le " h a lk " t , k y

l l k t . K y l l k t e g e le c e in s n f n , k y l ik t is a d n d a e k o n o m ik i l i k ile r in e n i y i b i im in i v e k y l k y t o p lu lu u n d a g e le c e k t e k i s o s y a liz m in t e m e lin i g r y o r la r d . B u a n la m d a N a r o d n ik d e v r im c ile r t o p ik t a r a f n d a n a ld a t la n k y l le r in d e v so s

s o s y a lis t le r d i. O t o k r a s i v e R e f o r m r im c i b a k a ld r s k y l

d e v r im i d n c e s i N a r o d n ik le r d e " k y l

y a liz m i" d n c e s iy le i i e g e iy o r d u . R u s y a b u n a B a t A v r u p a 'n n i z le d i i y o la N a r o d n iz m L a v r o v 'u n bu k a p it a lis t g e li im f o r m le y o lu d u r e d ili i, u ra m a d a n u la a c a k t . v e P e te r

id e o lo jis in in d o ru d a n

M ic h a e l B a k u n in n l

e t k is i a lt n d a

g e r e k le t i.

a n a r is t

Baku-

n in m

r e t ile r in e

u ygu n

o la r a k N a r o d n ik k o m p lo c u la r , s o s y a liz m in

k y l k y t o p lu lu u z e r in e in a e d ile c e i, a m a b u n u n i in , k y t o p lu lu u n u m a h v e d e n d e v le t in y o k e d ilm e s in in d ile r . H a l k d o a s it ib a r iy le a s iy d i v e g e r e k li o ld u u g r n d e y

d e v le t k a r t y d . S m r c le r i

d e v ir m e k , d e v le t i y k m a k v e B a k u n is t le r in g r n e g r e s o s y a liz m in g e r e k le t ir ilm e s i a n la m n a g e le n d e v le t e a it o lm a y a n z g r k y t o p lu lu u te r b ir li in i k u r m a k i in s a d e c e o n u a y a k la n d r m a k g e r e k iy o r d u . P e n c e h a lk n k lt r e l v e h a re k e t d n se l d e d iy o r la r d . ve B a

L avrov

y a n d a la n h e r e y d e n

z e y in in

y k s e lt ilm e s i

g e r e k t i i d n c e s in d e n

G e r i L a v r o v p o lit ik z g r l n n e m in i t A v r u p a p r o le t a r y a s n n

tamamen reddetm iyor

s m f m c a d e le s in e b y k b ir d ik k a t y n e lt i s o s y a lis t

y o r d u , f a k a t a r lk n o k t a s n , " e le t ir e l d n e n k i ilik le r " in p r o p a g a n d a s n a v e r iy o r d u .

7 0 'li y lla r d a n iv e r s it e g e n li in in v e g e n a y d n la r n n i N a r o d n iz m y o k s u llu k t a n

g e n i e v r e le r i onun do

d n c e le r i s a r m t . H e p s i h a lk a h iz m e t e tm e v e ve b ilg is iz lik t e n k m a s i in y a r d m

e tm e is t e iy le

lu y d u . " H a lk n in e

G it m e k d e n e n e y b a la d . Y z le r c e a y d n

re

n im in i y a n d a b r a k t , e v in i v e a ile s in i t e r k e t t i, i i v e y a k y l g i y s i l e r i g iy d i v e h a lk la b ir lik t e y a a m a k , h a lk g ib i s a d e o lm a k i in k r a g it t i, v e k lt e r e l v e p r o p a g a n d a a l m a s y a p t .

O t o k r a t ik h k m e t b u in e

o lg u y u

y a y g n

iz le m e le r le

y a n t la d .

" H a lk n

G it m e k " t e n h e r h a n g i b ir h a r e k e t k m a d ; k y l l k a y a k la n m i in e g it m i o la n g e n lik , b u n d a n d o la y d e v r im c i " H a lk n in e G it m e k " a s ln d a s a lt b ir

y o rd u . F a k a t h a lk n y o ld a d a h a ile r iy e

s r k le n d i.

N o tla r
k lt r p ro p a g a n d a s id iy s e , b t n h a r e k e t in b ir so n ra k i

255
a a m a s , o ld u .

" T o p r a k ve z g r l k "
1 8 7 6 'd a r g t le n e n v e

a d l

d e v r im c i

rg t n

k u r u lm a s

1 8 7 8 'd e k u r u la n

b u g r u p , R u s y a 'd a d e v r im c i b ir

p a r t i k u r m a n n i l k d e n e y iy d i. A n c a k k y l k it le le r i a r a s n d a k i a jit a s y o n u n b a a r s z l v e y o la , t e r r iz m h k m e t t a r a f n d a n iz le n m e , d e v r im c ile r i y e n i b ir it t i. T e r r , p o lit ik m c a d e le a r a c h a lin e g e ld i.

y o lu n a

F a k a t k s a b ir s r e i i n d e a l m a n n k y l le r v e b l m y n t e m le r i

" T o p r a k v e z g r l k " g r u b u i in d e d e v r im c i g r a y r lk la r k t : b ir b l m , d i e r

ko n u su n d a

i ile r a r a s n d a a jit a s y o n d a n

y a n a y d , b u n a k a r lk

b t n g le r i h k m e t e k a r t e r r is t e y le m le r z e r in d e y o u n bu b i im d e o nu t a v iz le r e z o r la m a k t a n y a n a y d . 1 8 7 9 'd a

la t r m a k v e

V o r o n e j'd e k i K o n g r e 'd e d , b u g r u p N a r o d n iz m in

b l n m e o ld u .

"K a ra P a y la m "

g ru b u a y r l

e s k i g e le n e k le r in i s a v u n u y o r v e b t n to p ra

n g e n e ld e y e n id e n p a y la m , " y e n id e n b l m " s lo g a n n a t y o r d u , hem d e y u k a r d a n iz in o lm a k s z n , y a n i " k a r a " . " T o p r a k v e z g r l k " k e s im i b u b l n m e d e n so n ra , a r l n d e v r il

gru b u n u n

g e r iy e k a la n

m e s i v e p o lit ik ik t id a r n

e le g e ir ilm e s i h e d e f iy le , b t n y le o t o k r a s i y o lu n a g ir d i. P a r t ile r i y a d a r g t le r i

y e k a r t e r r is t m c a d e le

"H a l

k n r a d e s i"

a d n a ld . P o lit ik m c a d e le n in o t o k r a s in in d e v r ilm e s in e " H a lk n r a d e s i" p a r t is in i 7 0 'li y lla r n N a r o d n ik le -

y o u n la t r lm a s

r in d e n a y r y o r d u . P a r t i o n d a n f a r k l o la r a k i ile r a r a s n d a d a d e v r im c i p ro p a g a n d a y a p y o r d u . D e v r im c i N a r o d n ik le r i ile r i, sad ece g e ic i

o la r a k to p ra k ta n k o p m u v e k e n ts e l g iy s i g iy m i k y l o la r a k g r y o r la r d . F a k a t i ile r g a n d a n n ta m a r a s n d a k i f a a liy e t le r i s a y e s in d e , s o s y a lis t p r o p a a r a s n d a d a h a i y i ile r le m e le r k a y d e t t i in d e n , v e s o s y a lis t le r in k t n d a n ve a jit a s -

d a b u n la r

i ile r a r a s n d a n d e v r im c ile r in

y o n u n d a i i k it le le r i a r a s n d a e n la r . " H a lk n m n r a d e s i"

iyi

z e m in i b u ld u u n d a n e m in o ld u g c n n en b y k b l 1

p a r t is i a l m a s n n v e

te r re , h e m

d e " m e r k e z i" , y a n i a r 'a k a r te r re la r c y a r d u . a r II.

M a r t 1 8 8 1 d e g r u p

A le k s a n d e r 'i ld r m e y i b a a r d . A m a g r u p a r ld r lm t , a n c a k 'h a lk a y a k la n m

i m d i b ir k m a z a g i r m i t i :

y o r d u . O t o k r a s i d a r b e y i o k h z l a t la t t v e s a ld r y a g e t i. T e k t e k k a h r a m a n la r n v e t e r r is t le r in o r t a y a k b i im in d e k i p o lit ik m c a d e le

y o lu d o r u la n m a m t .

256

Halkn Dostlar Kimlerdir?

" K a r a P a y la m " g r u b u , s o s y a lis t p r o p a g a n d a k r d a h i b ir b a a r s a la m a d v e i ile r a r a s n d a b a a r l a l m a p o lit ik k a z o r la d i in b ir

b ir k a y l i in d e d a ld . 1 8 8 3 y ln d a " K a r a P a y la m " lid e r le r in in b o l m N a r o d n iz m in m c a d e le s in in ve

g r le r iy le k o p u u g e r e k le t ir d i, p r o le t e r s n f

b a m s z l n t a iy a n b a k a s n s a v u n m a y a b a la d g ru b u n u k u rd u . i s n fn n t e m e lle r i o kad ar o k g e li t i i l b a la d .

" E m e in K u r t u lu u "
g r le r in

d e , N a r o d n ik 9 0 'l y lla r n D e v r im c i b l m

s a lla n m a y a

g e li im i N a r o d n iz m in a y d n la r n

d a h a h z l p a r a la n m a s n a y o la t . M a r k s iz m e y n e ld i, d i e r

N a r o d n ik

b ir b l m

b u r ju v a r e f o r m iz m in in v e lib e r a liz m in in k a m p n a g e t i. B u n u n ta ra

y a n s r a , b a le m s ilc ile r i M ih a ilo v s k i, Y u j a k o v , N .- o n , V . V . f n d a n , R u s k a p it a liz m in in sad ece ya p a y b ir o lu u m

o ld u u , r e t ic i

g le r i m a h v e t t i i v e

sad ece a k m

b ir k t l k o ld u u k t .

id d ia e d ile n ,

" L eg a l

N a ro d n iz m "
k e n d is in i

d e n ile n

o rta y a

F a k a t R u sy a y le

k a p it a liz m d e n " ...v a r lk l, a l m a k

n a s l k u r t a r m a ly d ? ve

Y u ja k o v

y a z y o r d u :

a y d n la r m i in bu

k e n d i k e n d in i y n e t e n

k y

t o p lu lu u

k n

t r b y k a t ly e v e i le t m e le r i k a p it a liz m in B u n u n i in k e n d is i k a y n a k v e

a r a c l o lm a d a n

d a k u r a b ilir ...

b ilg iy e , f a k a t h e r e y d e n

n c e m a d d i k a y n a k la r a s a h ip o lm a ld r . A y d n la n m a o la n a d a b u n la r n b u lu n m a s n a b a m ld r . H a lk n D o s t la r 'n n to p ra k d z e n i d e m e

le r , k ir a la m a , v s . s o r u n la r n a h e r z a m a n b u k a d a r n e m v e r m i o lm a la r n n n e d e n i b u d u r " . " N a r o d n ik le r , o d n e m d e h l g l o la n a y r - d e r e b e y lik ili k ile r iy le k a r la t r ld n d a k a p it a liz m in ile r iy e d o r u b y k b ir a d m o ld u u n u a n la m a d la r . K a p it a liz m in ile r ic ili in in t a n n

m a s n d a n

d o la y M a r k s is t le r i " k a p it a liz m i h a k l k a r m a k " la s u la d g e li im iy le k e n d i m e z a r k a z c s n , p r o le t a r y a y d a

la r . K a p it a liz m in

r e t t i in i k a v r a m y o r la r d . N a r o d n ik le r t o p lu m u n s n f la r a b l n m e s in i v e s n f m c a d e le s in i d e g r m e d ile r v e p r o le t a r y a n n z e l b ir s n f o la r a k r o l n d e a n la m a d la r . F a k a t b u n a k a r lk a y d n la r b t n s n f la r n " s t n d e " t u t t u la r v e o n u t a r ih in e n a s li i t i c i g c o la r a k g r d le r . a r a la r n d a n k o e z ilm e s in i d e

N a r o d n ik le r s n f la r a b l n m e y i v e r e t ic ile r in r e t im p u u n u g r m e d ik le r i i in , s n f la r n

s m r lm e s in i v e

g z d e n k a r d la r . K a p it a lis t e n d s t r in in k a r s n a z a n a a t k a r e v e n d s t r is in i k o y d u la r , b u e v e n d s t r is in in s a d e c e k a p it a lis t r e t im in e v d e a l m a b i im i h a lin e g e ld i in e g z le r in i k a p a d la r . K y l ik t is a d n n

Notlar
k u r t a r lm a s i in le g a l N a r o d n ik le r k y l n u , k o o p e r a t if le r in k u r u lm a s n v e u cu z

257
b a n k a s n n r e o r g a n iz a s y o n u k r e d i v e r ilm e s in i n e r d ile r .

G e r e k t e b u n la r b u r ju v a n le m le r d i: k y l b a n k a s n n k r e d is in i k y l l n y a y a l n z c a o k n e m s iz b ir a z n l k u lla n a b ild i v e d a K u la k g ir i im le r in e k o o p e r a t if le r

ta m a m e n y k ld y a

d n t . 7 0 'li y lla r n

d e v r im c i N a r o d n ik le r in in m e v z ii 9 0 'l y lla r n L e g a l N a r o d n ik le r i ta ra f n d a n t e r k e d ild i.

" L e g a l M a r k s is t le r "

N a r o d n iz m in

k k -b u r ju v a

g r le r in i b u r ju v a

b a k a s n d a n , k a p it a liz m

s a v u n u c u la r o la r a k e le t ir d ile r . P le h a n o v ,

N a r o d n i k l e r i n R u s y a n n e k o n o m i k g e l i i m i n i g e r i y e e v i r m e a b a l a r n e le t ir ir k e n , a y r c a lk l t o p r a k b e y li in e v e d e r e b e y li in k a ln t la r n a k a r ,m c a d e le s in d e k y l l n d e m o k r a t ik k a r la r n ifa d e e d e n k k - b u r ju v a h a r e k e t in d i e r y a n n g z d e n k a r d . L e n in 'in e le t ir is i, k e s in o la r a k f o r m le e d ilm i , b u r ju v a - d e m o k r a t ik d e v r im d e p r o le t a r y a v e k y l l n p r o le t a r y a n n n d e r li i a lt n d a it t if a k d n c e s in e v a r y o r . (s. 7 )

[2 ]

Ruskoye Bogatstvo (Rus Zenginlii)

1 8 7 6 'd a n

1918

o r ta la r n a k a d a r

P e t e r s b u r g d a y a y n la n a n a y l k b ir d e r g i. 1 8 9 0 'la r m p lis t le r in o r g a n h a lin e g e ld i v e S . N . K r iv e n k o t a r a f n d a n y n e t ild i. D e r g i a r l k H k m e t iy le

b a n d a , lib e r a l- p o -

v e N . K . M ih a ilo v s k i u z la m a y s a v u n m u

v e M a r k s iz m e v e R u s M a r k s is t le r in e k a r s e r t b ir m c a d e le v e r m i t ir , (s . 1 1 )

[3 ]

D e in ile n

m a k a le , N . K . M ih a ilo v s k i'n in o la n " E d e b iy a t v e

Ruskoye Bogatstvo
H a ya t"

sa y 10,

1 8 9 3 te y a y n la n m

b a lk l m a k a le s id ir .

M a r k s is t le r , M ih a ilo v s k i'y e y a z d k la r m e k t u p la r d a m a k a le z e r in e g r le r in i b ild ir d ile r . M e k t u p la r d a n b a z la r

Biloye (Gemi)

d e r g is i,

S a y : . 2 3 , 1 9 2 4 te y a y n l a n d , ( s . 1 1 )

[4 ]

D e in ile n m a k a le , N . K . M ih a ilo v s k i'n in

Otoestveniye Zapiski (Ana

" Y . Y u k o v s-

vatan Notlan),

S a y :

1 0 , E k im

1 8 7 7 'd e y a y n la n m o la n

k i K a r i M a r x ' Y a r g ly o r " b a lk l m a k a le s id ir , (s . 1 4 )

[5 1

B k z.

K a ri M a rx,

Kapital,

C ilt I,

M o sk o va ,

1959,

" B ir in c i A lm a n c a

B a s k y a n s z " , s. 1 0 . (s . 1 5 )

258
[6 ] D e in ile n o la n m a k a le K .

Halkn Dostlan Kimlerdir?

M a r x 'n 1843 y a z n d a K r e u z n a c h 'd a S B K P y a z lm M K 'n n

H e g e l'in

Hukuk Felsefesinin Bir Eletirisi'i.

E n s t it s bu m a k a le n in 2 6 1 -3 1 3 . sa y fa y a

M a r k s iz m - L e n in iz m

b it ir ilm e m i , H e g e l'in k a d a r o la n b l

Hukuk Felsefesinin tlkeleri'nm

t ir . M a r x , H e g e l'in

m n n a y r n t l e le t ir e l b ir t a h lilin i i e r e n e l- y a z m a s m e t n in e s a h ip

Hukuk Felsefesi'nin Bir Eletirisi

a d l k a p s a m l b ir

m a k a l e y i , b u e s e r e g i r i k s m 1 8 4 4 't e D e u t s c h - F r a n s s i s c h e J a h r b t ic h e r ( A lm a n - F r a n s z Y llk la r ) 'n d a y a y n la n d k t a n s o n r a , y a y n la m a y a

h a z r la m a k is t iy o r d u . F a k a t M a r x b u is t e i y e r in e g e t ir e m e d i.* M a r x 'n e l-y a z m a s m e tn i n iz m [7 ] 1 9 2 7 'd e i l k ke z o r ijin a lin in d iliy le M a r k s iz m - L e n i

E n s t it s t a r a f n d a n y a y n la n d , (s . 1 7 ) y a p t a kta rm a , M a r x 'n

L e n in 'in

Ekonomi Politiin Eletirisi'ne

Katk'y a

" n s z " n d e d ir . B k z : K . M a r x v e F . E n g e ls , S e m e E s e r le r ,

M o s k o v a , 1 9 5 8 , s: 3 6 2 -3 6 3 . (s . 1 8 )

[8 ]

Contrat Social
b ir i. T a m

Je a n -Ja c q u e s

R o u s s e a u 'n u n

b a lc a

y a p t la r n d a n

Du Contrat Social ou Principes du droit polUique (Toplumsal Szleme ya da Siyasal Hukukun lkeleri) d i r . 1 7 6 2 d e
b a l , A m s t e r d a m 'd a b a s lm t r v e 1 9 0 6 d a R u s a 'y a e v r ilm i t ir . K it a b n te m e l f ik r i, h e r to p lu m s a l s is t e m in , z g r c e b ir a n la m a s n n , in s a n la r

a r a s n d a b ir s z le m e n in s o n u c u o lm a s g e r e k t i iy d i. T e m e ld e id e a lis t o lm a s n a k a r n , 1 8 . y z y ld a F r a n s z b u r ju v a d e v r im in in a r ife s in d e

n e s r lm o la n n a d . B u r ju v a

" T o p lu m s a l S z le m e " t e o r is i d e v r im c i b ir r o l o y a y r c a lk la r n n k a ld r lm a s

e it li i, f e o d a l t a b a k a la r n

v e b ir b u r ju v a c u m h u r iy e t i k u r u lm a s t a le b in i d ile g e t ir iy o r d u , (s . 1 8 )

[9 ]

B k z. K a ri M a rx ,

Kapital C

ilt I , M o s k o v a , 1 9 5 9 , s :3 7 3 . (s. 2 7 )

[1 0 ]

Kari Marx'tan "Otoestveniye Zapiski" Yaz Kuruluna Mektup.

1 8 7 7 'n in so n u n d a , N . b a lk l K . M ih a ilo v s k i'n in ilg ili " Y . Y u k o v s k i K a r i M a r x ' y a z lm t . M e k tu p , R u s Y a r g ly o r " M a r x 'n y a 'y a m a k a le s iy le so n ra E n g e ls bu o la r a k

l m n d e n

t a r a f n d a n

ko p ya "u zu n

e d ilm i v e s ilr e

g n d e r ilm i t i.

E n g e ls ,

m e ktu b u n ,

b ir

R u s y a 'd a

F r a n s z c a o r ijin a lin d e n e ly a z s y la k o p y a e d ilm i n s h a la r h a lin d e d o

Notlar
la t n v e s o n r a , m e k t u b u n R u s a b ir e v i r i s i n i n

259
1 8 8 6 'd a C e n e v r e 'd e , S a y : 5 )

Vestnik Narodnoy Voli'd e (Halkn radesinin Habercisi,

s o n r a d a R u s y a 'd a y a y n la n d n " s y le r . " B u

m e k t u p , M a n c 'n

k a le

m in d e n k a n h e r e y g ib i, R u s e v r e le r in d e b y k b ir d ik k a t u y a n d r

(Internationales aus dem Volkstaat 1 8 7 1 - 1 8 7 5 , B e r l i n 1 8 9 4 , k e z , Yuridieski Vestnik (Yasal Haber ci), s . 1 0 , 1 8 8 ^ 8 'd e y a y n l a n d . ( B k z . M a r x v e E n g e l s , Selected Correspondence, M o s k o v a s . 3 7 6 - 3 7 9 ) . ( s . 2 7 )
m t r ." s: 6 8 ) . M e k t u p , R u s y a 'd a i l k [1 1 ] B k z . E n g e ls , ( k in c i

Anti Dhring, Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Edi

K s m P o lit ik E k o n o m i, B ir in c i B l m K o n u ve

yor

Y n t e m ), M o s k o v a , 1 9 5 4 , s. 2 0 7 -2 0 8 . (s . 2 7 )

[1 2 ]

B u r a d a , 1 8 4 5 - 1 8 4 6 y lla r n d a M a r x v e E n g e ls t a r a f n d a n o r t a k la a y a z la n

Alman deolojisi a d l

e s e re d e in iliy o r .

H e m e n h e m e n 8 0 0 s a y f a y a v a r a n e ly a z m a s i k i c ilt h a lin d e y d i. B ir in c i c ilt e s a s o la r a k t a r ih s e l m a t e r y a liz m in te m e l t e z le r in in a y r n t la r y la

a k la n m a s n a , v e L u d w ig F e u e r b a c h , B . B a u e r v e M . S m e r 'in f e ls e f i g r le r in in e le t ir is in e a y r lm t . V e ik in c i c ilt " g e r e k s o s y a liz m in "

e it li t e m s ilc ile r in in g r le r in in e le t ir is in e a y r lm t .

1 8 4 6 - 1 8 4 7 'd e M a r x v e E n g e ls , A lm a n y a 'd a e s e r le r in i y a y n l a y a c a k b ir y a y n c b u lm a k i in s t s te g ir i im le r d e b u lu n d u la r . F a k a t p o lis in e n

g e lle r k a r m a s v e y a y n c la r n k e n d ile r in in d e M a x v e E n g e ls 'in m c a d e le e t t ik le r i e ilim le r in a m p iy o n lu u n u y a p a n p a r t ile r le b a a r s z l a i l g i l i o l

m a la r v e

i i a lm a y r e d d e t m e le r i y z n d e n

u r a d la r . b l m , [V e s t-

M a r x v e E n g e ls h a y a t t a ik e n y a l n z c a b ir b l m

y a y n la n d . B u

Alman deolojisi

c ilt IT n in

Das Westtphaelische Dampfboot

A lm a n

f a ly a V a p u r u ] d e r g is in d e , A u s t o s v e 4 . b l m y d . E ly a z m a s y lla r c a a r iv le r in d e k a ld . A lm a n c a

E y l l 1 8 4 7 'd e y a y n la n m o la n S o s y a l- D e m o k r a t P a r t is i'n in 1 9 3 2 'd e , S B K P M K 'n n

m e t in , i l k

ke z, ta m

M a r k s iz m - L e n in iz m

E n s t it s

t a r a f n d a n

o la r a k y a y n la n d . B u

n u n R u s a b ir e v i r i s i 1 9 3 3 't e k t .

Alman deolojisi'nin E n g e l s t a r a f n d a n v e r i l e n t a n m y i n e E n g e l s ' i n Ludvig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu'n a n s z ' n -

260
den a ln m t r .

Halkn Dostlan Kimlerdir?

(B k z . K . M a rx ve F . E n g e ls ,

Seme Eserler,

C ilt

n ,

M o sko va

1 9 5 8 , s. 3 5 9 ). (s. 2 8 )

[1 3 ]

B k z . F . E n g e ls , " A ile n in , z e l M lk iy e t in v e D e v le t in K k e n i" n in m an ca b ir in c i b a s k s n a n s z . ( K . M a r s v e F . E n g e ls ,

A l

Seme Eser

ler,
[1 4 ]

C i l t n , M o s k o v a , 1 9 5 8 , s. 1 7 1 ). (s . 2 9 )

Toplumun gentice, Klan rgtlenmesi

t e m i, y a id i. K la n d a in s a n lk t a r ih in d e k i i l k s is t e m i, m o d e r n in s a n t ip i ta m

B u , ilk e l k o m n iz m

s is

t o p lu m s a l e k o n o m ik b i im le n m e o la r a k o lu t u u z a m a n , b i im

le n m e y e b a la d . K l a n

t o p lu lu u , e k o n o m ik v e t o p lu m s a l b a la r la b ir b ilim iy d i. G e li im i i in d e k la n s is t e m i,

le m i b ir k o le k t if k a n b a la n

a n a e r k il v e a t a e r k il o lm a k z e r e i k i a a m a d a n g e t i. A t a e r k illik , ilk e l t o p lu lu k , s n f t o p lu m u h a lin e g e lin c e t i k e l k o m n a l s is t e m d e r e t im s o n a e r d i v e d e v le t o r ta y a k t , t e m e li, r e t im a r a la r n n

ili k ile r in in

t o p lu m s a l m lk iy e t i v e r n le r in e it d a lm id i. E s a s o la r a k b u , re t ic i g le r in d k g e li m e d z e y in e v e o d n e m d e k i n it e li in e u y g u n a le t le r v e daha so n ra d a o k v e ya y in s a n la r n d o al

d yo rd u . T a g le r e ve

v a h i h a y v a n la r a k a r b ir e y s e l o la r a k m c a d e le

e t m e le r i

o la s l n o rta d a n k a ld r d .

t ik e l k o m n iz m

s is t e m i z e r in e b k z . M a r x 'n , E n g e ls 'in

Toplum"unun zeti v e tin Kkeni ( s . 3 2 )

[1 5 ]

L. H. Morgan'n "Eski Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devle

Tmar (fief, pomestye)

z e llik le 1 6 . y z y ld a r a k s a h ip li i s is t e m i.

s is t e m i

R u s y a 'd a

o rta y a

k a n

ve

15. ve

s a la m c a y e r le e n k e n d in e z g b ir f e o d a l to p

F ie f s i s t e m

i m e r k e z i b ir d e v le t in

o lu m a s n a v e

m e r k e z i b ir o r d u n u n k u r u lm a s n a s k s k y a b a ly d . F e o d a l h k m d a r n m a l s a y la n f ie f t o p r a k la n h k m e t t a r a f n d a n s ila h l k v e t le r v e s a r a y d a h iz m e t e d e n le r e d a t lr d . E ld e e t t i i to p r a k m ik t a r , t o p r a

a la n n g r e v le r in e g r e b e lir le n ir d i. B o y a r in m u t la k v e m ir a s la g e e b i le n t o p r a k m lk iy e t b i im i o la n " v o t c h in a " d a n f a r k l o la r a k , f ie f , b u

h iz m e t le r i s u n a n b ir s o y lu n u n k o u llu v e g e i c i m lk id i.

F ie f ,

1 6. y z y ln

o r t a la r n d a n

b a la y a r a k

g id e r e k m ir a s la g e e n

b ir

m l k h a lin e d n t v e g it t ik e a r t a n b ir e k ild e " v o t c h in a y a b e n z e d i.

Notlar

261

1 7 . y z y ld a b u i k i f e o d a l to p r a k s a h ip li i b i im i a r a s n d a k i f a r k k a y b o ld u t e r 'in ve v o t c h in a v e / ie f s a h ip le r in in f e o d a l h a k l a r z d e l e t i . 1. P e s o n r a , t m a r , t o p r a k s a h ib i

1 7 1 4 't e y a y n l a n a n m ir a s f e r m a n n d a n

s o y lu lu u n

k e s in v e s r e k li z e l m lk iy e t i h a lin e g e ld i. F i e f (p o m e s t fe o d a l d n e m b o y u n c a s rd ,

y e ) t e r im in in k u lla n lm a s R u s y a 'd a , t m (s . 3 5 )

116]

Birinci Enternasyonal Uluslararas i Birlii

i l k u lu s la r a r a s r g t , n g i l i z v e b ir u lu s la r a r a s i i k o n f e r a n s n d a K a r l - M a r x

p r o le t a r y a n n

F r a n s z ile r in in L o n d r a 'd a t o p la d t a r a f n d a n 1 8 6 4 't e k u

r u ld u . B i r i n c i E n t e r n a s y o n a l, M a r x v e E n g e ls 'in d e v r im c i b ir i i s n f p a r t is i k u r m a k i in y a p t k la r y lla r s r e n s k a l m a la r n s o n u c u y d u . L e n in 'in r in b e lir t t i i g ib i, B ir in c i E n t e r n a s y o n a l " S e r m a y e y e k a r i ile

d e v r im c i h a m le s in e h a z r l k i in i ile r in u lu s la r a r a s r g t le n m e s i i in p r o le t e r , e n t e r n a s y o n a l m c a d e le B k z . im d i

n in t e m e lle r in i a t t " , " s o s y a liz m n in t e m e lle r in i a t t ."

(3. Enternasyonal ve Tarihteki Yeri.

k i b a s k , C i l t 2 9 ).

B ir in c i E n t e r n a s y o n a lin

m e r k e z i y n e t im

o r g a n , M a r x 'n

h ayat boyu

y e s i o ld u u , U lu s la r a r a s i B i r l i i G e n e l K o n s e y i id i. M a r x , G e n e l K o n s e y in e n s n f b ilin li y e le r in i ( F . L e s s n e r .. E . D u p o n t v e H . J u n g t o p la y a r a k , o z a m a n la r i i s n f h a r e k e t in d e h k m e t k ile r i v e s c k t e r e ilim le r i ( n g ilt e r e 'd e m e s le k

d a h il) e v r e s in e s re n

k ii k - b u r ju v a

s e n d ik a c l v e L a t in ye

lk e le r in d e P r o u d h o n c u lu k v e a n a r iz m ) y e n m e i ile r in in eko no

a l t . B ir i n c i E n t e r n a s y o n a l, d e i ik lk e le r in

m i k v e p o lit ik m c a d e le le r in i y n e t t i v e a r a la r n d a k i d a y a n m a b a la r n g le n d ir d i. M a r k s iz m in y a y lm a s n d a , i i s n f h a r e k e t in e so s

y a l i z m i n t a n t lm a s n d a o k b y k b ir r o l o y n a d . P a r is K o m n 'n n y e n ilg is in d e n n a lin ne s r d ilk e le r e s o n ra , i i s n f , B ir in c i E n t e rn a s y o u lu s a l k i t l e p a r t ile r in i r g t le m e

d ayanan

g r e v iy le k a r k a r y a k a ld " . . . A v r u p a k o u lla r n a b a k n c a , E n t e r n a s y o n a lin re sm i rg t n n im d ilik a r k a p la n a g e m e s in e iz in ve rm e k

o ld u k a y a r a r l o la c a k ."

(K . M a rx ve

F . E n g e ls ,

Selected Corresponf e s h e d ild i, (s .

dence (Seme Yazmalar),

to p la n a n 38)

M o s k o v a , s . 3 4 8 ) . 1 8 7 6 'd a P h ile d e lp h ia 'd a

b ir k o n f e r a n s t a B i r i n c i E n t e r n a s y o n a l r e s m e n

zoz
[1 7 ] L e n in , g e r ic i

Halkn Dostlan Kim lerdir?

Novoye Vremya (Yeni Zamanlar)

y a z a r la r n d a n

V. S u

re m ' i n

i s m in i d r s t o lm a y a n t a r t m a y n t e m le r iy le

e a n la m l o la

r a k k u lla n m t r . (s . 3 8 )

[1 8 ]

Novoye Vremya (Yeni Zamanlar)

c la r a a it o lm u v e

1 8 6 8 'd e n

1 9 1 7 e k a d a r

S t. P e -

t e r s b u r g 'd a k a n b ir g n l k g a z e t e , d e i i k z a m a n la r d a d e i i k y a y n s iy a s i iz g is in i te k r a r te k r a r d e i t ir m i t ir . n c e le r i s o n r a a r is t o k r a s i v e b r o k r a s i

l m l l ib e r a l i z g i d e y d i , a m a 1 8 7 6 'd a n

n in i i n d e k i g e r i c i e v r e le r in o r g a n h a lin e g e l d i . 1 9 0 5 't e n it ib a r e n K a r a -Y z le r in den o r g a n o ld u . u b a t 1 9 1 7 B u r ju v a D e m o k r a t ik D e v r im 'in -

s o n ra b u r ju v a g e ic i H k m e t in in k a r - d e v r im c i p o lit ik a s n b d e s t e k le d i v e K a s m B o l e v ik le r e 26 ka r o k E k im ) f k e li b ir k a m p a n y a y P e tro g ra d N o v o y e S o v y e ti V re m -

t n y le . r tt . 8

( E s k i t a k v im d e

1 9 1 7 'd e

D e v r im c i A s k e r i K o m it e s i t a r a f n d a n k a p a t ld . L e n i n

y a 'y p a r a i in h e r e y i y a p a n b a s n n t ip ik b ir r n e i o la r a k is im le n d i r ir .

u b a t 1 8 9 4 t a r ih li

Novoye Vremya ' d a

y a y n la n a n

" E le t ir e l N o t la r " e t t i in d e n

a d l b ir p a r a d a V .

B u r e n in , M a r k s is t le r 'e k a r m c a d e le

d o la y M ih a ilo v s k i'y i v m t , (s . 4 2 )

[1 9 ]

B u

s z le r . A . K r ilo v 'u n

" F il v e

K k K p e k "

a d l m a s a ln d a n

a ln

m t r . (s . 4 2 )

[2 0 ]

B k z . F . E n g e ls : " A ile n in , z e l M lk iy e t in v e D e v le t in K k e n i" B ir in c i B a s k y a n s z (M a rk s v e E n g e ls , Se m e E s e r le r , C i l t II, M o sk o v a

1 9 5 8 , s. 1 7 0 ) (s . 4 5 )

[2 1 ]

B k z . K a ri M a rx,

Kapital

( C ilt I, M o s k o v a 1 9 5 9 , s. 1 3 ). (s . 4 5 )

[2 2 ]

P a r is 't e

K . M a rx v e

A . R u g e 'n in y a y n c l a lt n d a A lm a n c a y a y n la

n a n " D e u t s c h - F r a n s z s is c h e J a h r b c h e r " ( A lm a n c a - F r a n s z c a Y l l k l a r ) d e r g is in e d e i n i l i y o r . u b a t 1 8 4 4 't e i k i s a y b ir a r a d a o l m a k z e r e , b u r ju -

y a l n z c a b i r s a y k t . Y a y n n k e s i l m e s i n i n a n a n e d e n i , M a r x m v a - r a d ik a l R u g e 'la ilk e le r d e a y n lm a s y d . ( s . 4 6 )

[2 3 ]

L e n in , b un un

K .

M a n c 'n

R u g e 'y e

( E y l l

1843

t a r ih li)

b ir m e k t u b u n d a n

" E m e in

K u r t u lu u "

g u ru b u n u n

e d e b i-s iy a s i d e r g is i

" S o s y a l-

Notlar

263

D e m o k r a t " n 4 . s a y s n d a , 1 8 9 2 'd e C e n e v r e 'd e i l k k e z y a y n la n m a s n dan s o n r a a k t a r y o r . ( B k z . K . M a r x - F . E n g e ls ,

E s e r le r ,

C ilt I , s :3 4 4 ,

3 5 4 ). (s . 4 6 )

124]

l (Y u n a n c a tries)

B i l , fe ls e f e d e a a m a l g e li m e n in f o r m o la r a k n e o - p la t o n ik Y u n a n f ilo z o f

l d r . a a m a l g e li m e f ik r i i l k

la r n c a , z e llik le P r o c lu s t a r a f n d a n f o r m le e d ilm i v e A lm a n id e a lis t f ilo z o f la r F ic h t e l , h e r g e li m e ve S c h e llin g 'in e s e r le r in d e if a d e e d ilm i t ir . A n c a k

s r e c in in

a a m a d a n t e z , a n t it e z - s e n t e z 'd e n b i im d e g e

g e t i in i id d ia e d e n H e g e l'in

id e a lis t fe ls e f e s in d e e n ta m

li m i t ir . k in c i a a m a , ik in c i a a m a y a g e m e k le k e n d i k a r t n a d n en b ir in c i a a m a n n in k r d r , n c aam a, ik in c i a a m a n n

in k r d r , y a n i in k r n

in k r d r ; k i b u , im d i y e n i b ir i e r ik le z e n g in

le m i o la n v e d a h a s t b ir d z e y d e b u lu n a n b a la n g t a k i b i im e d n a n la m n a g e lir . H e g e l'in l s , i in e g e r e k ili in y a p a y o la r a k u y d u r u ld u u b ir e m a y d ; l e m a n n r e s t o le in a a s , d o a n n v e t o p lu

m u n g e r e k g e li m e s in i a r p t y o r d u . K . M a r x , F . E n g e ls v e V . t. L e n in H e g e l'in d iy a le k t i in d e k i r a s y o n e l e le r e o k d e e r v e r m i le r ,

a m a o n u n d iy a le k t ik y n t e m in i e le t ir e r e k y e n id e n b i im le n d ir m i le r ve o b je k t if d n y a n n v e in s a n d n c e s in in g e li m e s in in en genel y a

s a la r m

y a n s t a n m a t e r y a lis t d iy a le k t i i y a r a t m la r d r , (s . 4 8 )

[2 5 ]

B k z.

F .

E n g e ls ,

" A n ti-D iih rin g "

( B ir in c i K s m , F e ls e fe . O n n c

B l m . D iy a le k t ik . n k r n t n k n ) . (s . 4 8 )

[2 6 ]

M a r k s is t d iy a le k t ik y n t e m in s is t e m li b ir y o r u m u v e d a h a d a g e li t ir il m e s i V . . L e n in 'in

M ateryalizm ve A m piriokrilisizm , F e l s e f e D e fte r

leri, K . M a rx ,
[2 7 ]

v b . g ib i e s e r le r in d e v e r ilm i t ir , (s . 5 1 )

M a k a le n in y a z a r ( . K - n ) S t . P e t e r s b u r g n iv e r s it e 's in d e n p r o f e s r J . t. K a u f m a n n 'd . M a r x 'n g r n e g r e m a k a le , d iy a le k t ik y n t e m in i y i y o r u m la r n d a n b ir iy d i (B k z . K . M a rx, en

Kapital,

C ilt I,

M o sko va ,

1 9 5 9 . k in c i B a s k y a S o n s z , s. 1 7 -1 9 ). (s . 5 1 )

[2 8 ]

M e t in d e

d ah a

ile r d e , L e n in , ( B ir in c i K s m .

E n g e l s i n F e ls e fe .

A n ti-D iih rin g ' i n d e n

O n n c B l m .

b ir a ln t

y a p m a k t a d r .

D iy a le k t ik

n k r n n k r ), (s . 5 4 )

264
[2 9 ] B k z . K . M a rx,

Halkn Dostlan Kimlerdir?

Kapital, Kapital,

C ilt I, M o s k o v a 1 9 5 9 , s. 7 8 . (s . 5 7 )

[3 0 ]

B k z. K . M a rx,

C ilt I. M o s k o v a 1 9 5 9 , s. 7 6 1 -7 6 3 . (s . 5 8 )

[3 1 ]

K . M a r x 'n

Kapital'i n i n

I. C ild in in

ik in c i b a s k s n n

S o n s z ' n e d e i

n ilm e k t e d ir . (s . 6 1 )

[3 2 ]

Otoestveniye Zapiski (Anavatan Notlan)

n n n A .

1 8 2 0 d e

St .

P e te rs-

b u r g 'd a y a y m a b a la y a n e d e b i- s iy a s i b ir d e r g i. 1 8 3 9 'd a n it ib a r e n z a m a e n ile r ic i y a y n h a lin e g e ld i. Y a z a r la r a r a s n d a V . G . B e lin s k i,

1.

Herzen,

T .

N .

G ra n o vsk i ve

N . P .

O g a r y o f v a r d . so n ra

B e lin s k i'n in

1 8 4 6 'd a

y a z k u r u lu n d a n

a y r lm a s n d a n

Otoestveniye Zapiski
ve M . Y .

n e m in i y it ir m e y e

b a la d . D e r g i, 1 8 6 8 'd e

N . A . N e k ra so v

S a lt ik o f - S e d r ir iin y n e t im in e g ir d i. B u , d e r g in in R u s y a 'd a k i d e v r im c i d e m o k r a t a y d n la r e v r e s in d e t o p la y a r a k y e n id e n g e li t i i b ir d n e m e b a la n g o ld u . N e k r a s o v l n c e d u la r .

(1 8 7 7 )

p o p lis t le r d e r g iy e e g e m e n o l

Otoestveniye Zapiski s r e k l i
1884 N is a n 'n d a

o la r a k s a n s r n h c u m la r n a u k a p a t lm t r , (s.

r a m v e 62)

a r H k m e t i t a r a f n d a n

[3 3 ]

Postoronni (Yabanc)
M a rx ve E n g e ls

N . K . M i h a i l o v s k i n i n t a k m a a d . ( s . 6 2 )

[3 4 ]

t a r a f n d a n

Komnist Parti Manifestosu'nda

f o r m le

e d ile n a a d a k i t e z le r e d e in ilm e k t e d ir :

" K o m n is t le r in t e o r ik s o n u la n h i b ir e k ild e u v e y a b u s z d e e v r e n s e l r e fo r m c u n u n ic a t e t t i i y a d a k e f e t t i i f ik ir le r e y a d a ilk e le r e d a y a n a m a z ." " B u n la r y a ln z c a , g e n e l a n la m d a , v a r o la n b ir s n f m c a d e le s in d e n ,

g z le r im iz in

n n d e c e r e y a n e d e n t a r ih s e l b ir h a r e k e t te n k a y n a k la n a n

g e r e k i l i k i l e r i if a d e e d e r le r ." ( B k z . K . M a r x v e F . E n g e ls , " K o m n is t P a t i M a n ife s t o s u " ,

Seme Esirler,

C i l t I , M o s k o v a , 1 9 5 9 , s . 4 6 ) . (s .

66)
[3 5 ] B k z . F . E n g e ls ,

Anti-Dhring

( B ir in c i K s m .

F e ls e fe . D o k u z u n c u ,

B l m . A h la k v e H u k u k . l m s z G e r e k le r ) M o s k o v a , 1 9 5 9 , s . 1 3 0 . (s. 6 7 )

Notlar
136]

265

N . K . M i h a i l o v s k i n i n , " K a r i M a x ' n K i t a b r a n R u s a B a s k s H a k k n da"

( O toestveniye Zapiski,

S a y 4 , N is a n

1 8 7 2 ) v e

" Y .

Y u k o v s k i 1877)

K a r i M a r s ' Y a r g ly o r "

(O toestveniye Zapiski,

S a y 1 0 , E k im

a d l m a k a le s in e d e in iy o r , (s . 7 0 )

[3 7 ]

L e n in , M a r x 'n R u g e 'a y a z d ( E y l l 1 8 4 3 t a r ih li) m e k t u b u n d a n a k t a r m a y a p y o r , (s . 7 4 )

[3 8 ]

L e n in

" H a lk n D o stla r" K im lerd ir ?

'in ik in c i k s m n d a s iy a s a l v e ik

t is a d i g r le r in i d a h a z e l b ir b i im d e e le t ir d i i S . N . Y u j a k o v 'u k a s t e d iy o r . B u k it a b n ik in c i k s m n n n e e ly a z m a s n e d e t e k s ir e d ilm i

b ir k o p y a s b u lu n a b ilm i t ir . ( s . 7 5 )

[3 9 ]

1 8 8 3 't e M a r k s is t n o v 'd a n

C e n e v r e 'd e g ru b u o la n

G .

V .

P le h a n o v

t a r a f n d a n G ru b u

k u r u la n

ve

ilk

R u s

E m e in

K u r t u lu u

k a s t e d iliy o r .

P le h a V . N .

b a k a , P . B . A k s e lr o d , L . G . D e u t s c h , V . . Z a s u li v e

g n a t o v d a b u g r u b a d a h ild i.

E m e in

K u r t u lu u

G r u b u , R u s y a 'd a m a r k s iz m in

y a y lm a s n d a

b y k e

b ir r o l o y n a d . G r u p , m a r k s iz m in k u r u c u la r n n

e s e r le r in i R u s a y a

v i r d i , y u r t d n d a b a s t r d v e R u s y a 'd a d a t t : M a r x v e E n g e ls 'in ,

K o
E n

m n ist P a rti M a n ife s to s u ;

g e ls 'in

M a r x n

cretli E m e k ve S e rm a y e ;

topik Sosyalizm ve B ilim sel Sosyalizm

a r b ir d a r b e in d ir d i. 1883 ve

v b .. P le h a n o v v e g r u

b u , p o p liz m e

1 8 8 5 't e P le h a n o v , R u s E m e in

S o s y a l- D e m o k r a t la r i in

ik i p ro g ra m

t a s la y a z d , b u n la r

K u r t u lu u G r u b u t a r a f n d a n y a y n la n d . B u R u s y a 'd a S o s y a l- D e m o k a t b ir p a r t iy e z e m in h a z r la m a k i i n v e b y le b ir p a r t iy i k u r m a k i i n d o ru a t lm n e m li b ir a d m d . M a r k s is t g r le r in u ile r i

R u s y a 'd a y a y l

m a s n d a P le h a n o v 'u n

y a z la r d a n e m lid ir r o l o y n a d :

Sosyalizm

ve Siyasal M ca d ele

(1 8 8 3 ),

F a rk l ld a ru n z

(1 8 8 5 ) v e

B ire y c i T a

rih G r n n G elim esi

(1 8 9 5 ) . A m a E m e in

K u r t u lu u G r u b u c id s a r ld , k y l l n

d i h a t a la r i le d i; p o p lis t g r le r in

k a ln t la r n a

d e v r im c i p o t a n s iy e lin i a z m s a d , v e lib e r a l b u r j u v a z in in r o l n a b a r t t . B u h a t a la r , P le h a n o v v e ik g r le r in g r u b u n t e k i y e le r in in ile r d e s a v u n a c a k la r G r u b u 'n u n i i K u r t u lu u

mene v snf

t o h u m la r y d . E m e in

K u r t u lu u

h a r e k e t iy le

h i b ir p r a t ik

b a y o k t u . L e n in , E m e in

Grubu'nun,

" y a ln z c a S o s y a l- D e m o k r a t h a r e k e t in t e o r ik t e m e lle r in i h a -