1

Bilgilendirme Notu:
nanyoruz ki, Marquis de Saden eitli kitaplarndan seilmi olan ve onun tanr ile ilgili grlerini aktaran Tanrya Kar Sylev , her aydnlanmac bireyin elinde bulunmal ve mutlak surette okunmaldr. Kukusuz, byle bir eserin dilimize byk bir zenle evrilii ve yaymlanma ilemi zahmetli, ve bir o kadar da mali yk getiricidir. Bu bakmdan internet ortamna aktarlan bu eser ne yaymc kuruluun mali kazancn ne de evirmenin emeini gz ard etmektedir. Amacmz, ilk bata da belirttiimiz zere, Saden bilinmesi gereken fikirlerini daha ok insana ulatrabilmektir. Bu bakmdan, Tanrya Kar Sylevin bu nshasnn hazrlanmas ve yaynlanmas ticari hibir amala gerekletirilmemitir, ve bu alma neticesinde hibir gelir elde edilmemektedir. Bu eser amatr kiiler tarafndan internet iin hazrlanmtr. Dolaysyla her ne kadar orijinal eserin tm ieriini yanstsa da, sayfa saylar ve genel dizili bakmndan orijinal kitapla farkllklar barndrmaktadr. B u sebeple akademik almalar iin kaynak gsterilmek zere seilmemesi tavsiye olunur. ayet akademik vb. bir alma yapmay dnyorsanz, kitabn orijinalini almanz gerekmektedir. Ayrca, defalarca kontrol edilse de, ufak tefek yazm yanllar olabilir. Yine bu bakmdan orijinal esere sahip olmanzda fayda vardr. Son olarak, bu ve benzeri- kitaplarn yaynevleri tarafndan daha fazla yaymlanabilmesi iin, eer olaanst bir durum ierisinde deilseniz, kitab Versus Kitaptan satn almanz nerilir. Hem kitaplnzda mutlaka bulunmas gereken bir eserin sahibi olursunuz hem de ufak dahi olsa yeni ve nemli eserlerin Trkeye kazandrlmasna ve yaylmasna maddi bir katkda bulunabilirsiniz.

Tanrya Kar Sylev Marquis de Sade zgn Knye Discours contre dieu Franszcadan eviri Ik Ergden Kapak Tasarm Blent Arslan Sayfa Dzeni Blent Arslan Bask dil Matbaas Davutpa a Cad. Eminta Kazm Dinol San. Sit. No: 81/19-20 Topkap - stanbul Tel: 0.212 674 66 78 ISBN: 978-605-5691-11-0 VERSUS KTAP Austos 2009 Her hakk mahfuzdur. Albay Faik Szdener Sk. Benson Merkezi No:21/2 Kadky / stanbul 34710 Tel: 0 216 418 27 02 (pbx) Faks: 0 216 414 34 42 www.versuskitap.com versuskitap@versuskitap.com

Tanrya Kar Sylev

Marquis de Sade

Franszcadan eviri Ik Ergden

indekiler

Giri (Hortlaklar) ...........................................................................................................15 Bir Papazla lm Deindeki Bir Adam Arasndaki Konuma .......18 Dolmancnin Sylevi ..................................................................................................31 Doa Kendi Kendine Yeter .......................................................................................36 Kutsal Kitapa ve ncile Dair ...................................................................................40 Ruhun lmszl zerine Birinci Sylev...................................................55 Ruhun lmszl zerine kinci Sylev .....................................................59 Cehenneme Dair .............................................................................................................68 Delbenein Sylevi .........................................................................................................89 Franszlara!.....................................................................................................................111 Hakikat ..............................................................................................................................123

Sade, Bir Paralanmann Gelecei

Ateizmi zgn ve benzersiz bir durumdan yola karak dnmek: Bu kitapta sunulan metinlerin hedefi ite budur. Ateizm, kendini ateist gstermek iin dile getirmenin yeterli olaca, tersine dnm konformist bir inan bildirimi misali, aikr bir durum deildir. Ateizm, iddetli ve eliik bir fetihtir; tarihsel olaydan ayr deildir. Moda olan ateizm in (Onfray) , ncelikle benmerkezci bir tutum deil bir rasyonalite mcadelesi olduunu unuttuu bu gnlerde, Saden insan afallatan bakalyla yzlemek krelmeye kar en iyi reetedir. Felsefi olarak rtlemez olan, Tanrnn lmne ynelik, ama toplumun fiilen laiklemesini tahayyl edemeyen Saden ateizmi bir geie damgasn vurur: Khne karanlkla kar mcadelenin cumhuriyeti bir praksisi, somut bir dayanak noktasn el yordamyla arad bir gei. zellikle bu derlemedeki metinler bize ateizmin yazgsnn Fransz Devriminin yazgsna, bu tamamlanmam devrimin yazgsna bal olduunu hatrlatyor. Dolaysyla, ateist dncenin tarihine keyfi bir son atfetmek burjuva ilerlemeciliinin bir tuzadr.

Felsefe Her eyi Sylemeli

Sade'da, terimin klinik anlamnda sadizmden1 kaynaklanan ey zerinde yorumda bulunacak deiliz. nk Markinin kukusuz apak ortada olan cinsel patolojisi onun metninin yalnzca bir blgesidir; felsefi kantlama sanat ile (ada ahlkn diyecei gibi) paranoyak" rasyonalite istencinin -Sade' Aydnlanmaclarn materyalizminin nev -i ahsna mnhasr bir mirass yapan bu gz pek istencin- topland artlkedir. Sadec metni Pathosun deil felsefenin lleriyle deerlendirmek

gerekir. Sade patolojilerin tarihinden kartp tarihin patolojisi iine yeniden yerletirmeliyiz. Sadeda orji zemini zerinden sylemin, sistemin ve politik topyann doduunu unutmayalm. O daima zel ve tikel olan terk edip genele, tmele ykselmeye alr. Sade'n Hakikat adl iirinde kendi felsefi gz olarak adlandrd eyi ciddiye alalm. Felsefe her eyi sylemelidir demektedir J uliettein Hikyesinin sonunda. Sansre kar her eyi sylemelidir; metnin sansrne kar olduu kadar yazarn baknn kendi iinde tad tmln sansrne de kar kmaldr. Fazlasyla Fransz bu felsefe anlaynda, felsefe romaneski, roman da felsefeyi iinde tar. Sade yatak odasna, giysi odasna dek felsefe yapmay srdrd; hem de bu alanda tek bana egemen olma iddiasnda bulunan ve Sade sadizme indirgeyerek intikam alan gnmz psikanalizciliinin tam tersine. Dnemin karmaas ierisinde, anlam kargaasnda ve hapishane hcresinin yalnzlnda Sade'n felsefi bir tutarllk aram olmas hayranlk vericidir. En yksek yaamn iinde btnlk, en u noktadaki ayrln geri dnyle mmkndr" der Hegel ve felsefe ihtiyacnn kkeninde blnme olduunu ekler. Sade, yerleik ahlka ve iktidara en kesin muhalefet iinde bu blnmeyi srekli hissetmitir. Ama her topyacnn kapld cazibeye Sade da kaplmtr: blnmeyi, gerekli dolaymlardan gemeden amak. Unutmayalm ki, Marxn bilimsel sosyalizminden nce politik kar kn kendiliinden ifade biimi topyadr: Aline ile Valcour'un lgn perspektifleri, Butua ve Tamoe, mmkn olduunca soyut Justine ve Juliette arketipleri ya da Yatak Odasnda Felsefenin "politik program" buna kanttr. Sade'n sistem'inde ateizm bir drstlk teminatdr. Tavizsizdir, dnemin sosyetik deizminin [yaradanclk] yapmacklklarndan uzaktr. Sade bir liberten olsa da, Casanova'dan ziyade Don Juan anlamnda libertendir: on sekizinci yzyl deil, on yedinci yzyl liberteni, yani sradan bir ehl-i keyf

deil, bir inansz. O daima bir materyalist olarak kalr; nclleri Schellingte ve Avrupay istila edecek olan romantizmde grlecek olan sezgi ve duyguya asla bavurmaz. Felsefi taknan bedeli ardr. Benim bahtszlm, boyun emeyi asla bilmeyen ve asla da boyun emeyecek salam bir ruhu gkten alm olmaktr," diye ya zar Vincenne kalesinden. Sade sonuna kadar yazacaktr, (Sodomeun Yz Yirmi Gnnn ilk hali olan Florbelle Gnleri gibi) yok edilen el yazmalarna, ou zaman katlanlmaz geen otuz yllk keyfi hapis koullarna ramen yazacaktr: Ben bir kuledeyim, zerime on dokuz demir kap kapanyor. Gn , her biri yirmi kadar demir parmaklkl iki kk pencereden ieri giriyor. Gnde yaklak on, on iki dakika, o da bana yemek getiren biriyle birlikte oluyorum. Geri kalan zaman tek bama ve alayarak geiriyorum. Modann en yavan eklektizmi, dleke batl itikad ve Cizvit uzlamasn gerektirdii amzda, Sadedaki bu entelektel tutarlln verdii fiziksel cesaret zerine dnelim. Nietzscheciliin sola, anarizmin saa tand ve devrimin ierden olmak zorunda kald kibarlar cemiyetinin paradigmasyla ibirlii yaparken Sadea nasl bal kalabiliriz? Sansrden kurtulabilmi bu metinleri okuyabilmek anstr. Romanesk erevelerinden karlm, soyutlanm olsalar da, Saden felsefi yoluna dair olduka eksiksiz bir bak sunacaklardr. Saden ilk metinlerinden biri olan Bir Papazla lm Deindeki Bir Adam Arasndaki Konuma'nn tarihi, devrimci altst olulardan nceye uzanr. Yeni Justine Saden en nl eserinin Devrimden g alarak yeniden yazlmasdr. Yatak Odasnda Felsefe (1795), Direktuvar dneminin rf ve detleri ile amazlar arasnda kendine bir yol amaya almaktadr. Bir Papazla lm Deindeki Bir Adam Arasndaki Konuma'yla birlikte burada bamsz olarak yaynlanan tek yapt olan Hakikat iiri ise 1787 tarihlidir. Hayaletler , ne yazk ki bize ulaamam olan, Fenelon'un grlerini rtt bir metnin muhtemelen giri blmdr.

Saden ateizm zerine dncesini bir araya getirdii bu eserin yok oluuna ac ac znt du yabiliriz.

Devrimle Dalaan Bir Asi

Ama Saden ateizmi zerinde dnmek istediimizde, Sade, ne kadar kusursuz olsa da, kendi ateizmine indirgeyemeyiz. Markiyi mnzevi bir Prometheus olarak, karanlkla kar insan znelliinin kahraman olarak sunmak, aslnda entelektel bir namussuzluk olur ve dneminin felsefesini kavramamak anlamna gelir. Kant'n doa araclyla yasamay zgrlk araclyla yaamadan rasyonel olarak ayrd bir dnemde Sade, karsnda ancak mitlemi bir doa grmektedir . Hegelin anahtar kavram olan alma kavramndan yola karak efendi ve kle diyalektiinden sz ettii bir dnemde, insan ilikileri Sade tarafndan ancak kast prizmasndan szlerek grlmektedir. Rousseauyla karlatrldnda ise -ki Sade ona hayr andr -, Sade kesinlikle daha az politik kalr. Saden politik felsefesi hakknda zaten bir karara varlamaz. Kendi iyi niyetinden srekli kendisi pheye dmtr. Juliettein, Justinein zellikleri altnda ya da -Saden da kurban olduu- hkmdar buyruklar sayesinde hkm sren ve Fransay krp geirme iradesiyle Juliette'i bile korkutmay baaran Saint Fond gibi u unutulmaz cellat figrlerinde kendini mi tasvir etmektedir? Cevapsz sorular. Saden hakikati, Julietteteki Moberti'nin ani kmasnda doruk noktasna varan u paradokstur: "sterim ki kamm kalktnda evren var olmaya son versin!" Bu amazlar Saden amay baaramad dnemin hesabna yazlmaldr. O, hcreden ziyade kendi dneminin iine kapanm biridir. En mahrem arzular, en kiisel hlyalar, gndelik yaamdaki feodal rf ve detlerle umutsuz durumdaki bir aristokrasinin canavarlklar arasnda yar yolda bulunan Eski Rejim in toplumsal alacakaranln ifade etmektedir. Onun romanesk evreni, tpk yaam gibi, kapal v e hapistir.

Sade, on iki yl hapis yattktan sonra kendini Fransz Devriminin aktr olarak bulur. Bugnk Vendme Meydan'nn yerinde bulunan Piques Seksiyonunun bakan olur. Politik kariyerinin doruunda, Devrim Meydannda Marat ve Lepelletiernin ruhlarna saygsn belirtir. Terr'n kurban olur ama hayatla kalmasn Robespierrein dne ve ldrlmesine borludur. Yazlarndan dolay Napolon tarafndan kapatlmadan nce Yatak Odasnda Felsefe'ye Franszlar, cumhuriyeti olmak istiyorsanz biraz daha aba! adl sylevin giri blmn ekler. Sade bir devrimci midir yoksa bir tutucu mu? Ne biri ne dieri: Devrimci bir dnemle dalaan bir asidir o. Bir o yana bir bu yana yuvarlanmak isyann zdr. Goist isyanclarn "arzu ideolojisiyle birlikte Sade gerici anlamda kullandklarn biliyoruz (bkz. Michel Clouscard). Baka Sadeclar, zellikle biyografisini yazanlar ise (bkz. Gilbert Levy, Vie de Marquis de Sade) tersine, onun isyann hafifleterek, onun devrimci balln oportnizm ola rak grrler. Yine de, grnty gereklikten tm gcyle ayrmaya alan romantik nyargdan saknalm. Nasl ki Beethovenin her bir kuartetinde Valmy Savann grltlerini iitiyorsak, Sade'da da Fransa'nn dnyann ehresini deitirdii bu mkl zamanlarn dakik nabz atn hissetmememiz mmkn deildir.

Doruluktan amaz ve Alt Edilemez

Sade modern bir din-kart mcadelenin "rehberi olamaz. Batl inantan toplumsal olarak kopmann pratik yolu onda eksiktir. Sade, din eletirileri en kuku verici ahlk ya da "pagan nyarglara dayanan ada szde ateistler (Onfray) misali, dinsel akmlara tarih zerinde temellenen toplumsal-eletirel yaklam bilmez. nanszla gtren etin yolda Sade trajik ikizi olan ve burjuva ideolojisinin onun karsna sistematik olarak karmaktan pek holand Robespierre'den ayramayz. Siyaseten doru ikiyzl solculuk (bkz. Soller, Sade contre ltre suprme) -Saden

10

sama sapan bir ekilde sosyal-demokrat bir Jirondene dntrlmesi pahasna - Sadeclar Rousseauculara kar kullanr. Doruluktan amazlk ile alt edilemezlik arasndaki kartln 2 eer bir anlam varsa, bu, burjuva romannn psikolojisi iinde deil, btn bir dnemin amaz olan uzlamaz iki eilimin att trajik dzeyde kavra nabilir. Ateizm aristokrattr diyordu Robespierre (aslnda kendisi soyluluk unvanna ramen asla soylu deildi) ve bunu derken elbette lahi Marki'yi dnyordu. Yce Varlk bayramnda Robespierrein yaktrd ateizm heykelinin kllerinden tanra Akl douyordu. O dnemin Fransasnn yzde 80 kyllerden olutuu unutulursa ne bu szler ne de Yce Varlk politikas anlalr. Dine kar mcadele bir doktrin noktasna indirgenemez: politik balama tabidir. Bu koullarda Sade ve Robespierre kendi ks r alternatifleri iinde tkenmilerdir: Sade'a gre ahlka kar ateizm, Robespierree gre ateizme kar ahlk. Biri -Sade- ilk gnahla ekillenmitir, doal ktle inanr; dieri -Robespierre- doal iyilie inanr (bunu da kt bir Rousseau okumasna balayabiliriz ama bu baka konudur)... Her ikisi de, inancn sona ermesinin bir ahlka imkn tandn ve bunun da ina edilmesi gerektiini gstermeye abalayan Baylenin programatik kaygsnn berisinde kalmtr. Hazza indirgenemeyen bir modern mutluluk anlay her ikisinde de eksiktir. Libertenlerin hazz ile Robespierrein erdemi arasnda Rousseaunun mutluluu vardr. Avrupada yeni bir fikir" diyordu bunun iin Saint-Just; btn fikirlerin en ykcs. Bireysel

11

hazzn bakasna zarar verecek ekilde zelletirilmesini reddeden bir mutluluk. Ama Devrimi yoluna koyan Sade deil Robespierredir. Karanlkln sonu ancak derin bir ekonomik deiim pahasna mmkndr. Spinoza, paylaldka artan iyilikler"den daha nce sz etmiti. Mutluluk bu iyiliklerin, yani cumhuriyetin yaylmasn ve retici glerin yeterli geliimini gerektirir, inancn yerini gerekten doldurabilmek iin ekonomik bir dayanak hl eksiktir. Devrimle birlikte, mutsuzluk artk teselli verici bir Tanr'nn korumasnda deildir , Devrimin burjuva, Termidor yarnlar bireyi bir bana brakr. Ahiret mutluluu adna hazz mahkm eden eski pritanizmi hep biliyoruz. Haz adna mutluluu sansrleyen sosyal-demokrat burjuvazinin (bkz. Philippe Sollers) egemen sylemi ise daha az eletiriliyor. Sade, liberter-liberalizmin yabanclatrc oyuncu pornografisiyle ltrlmelidir .

Justine ve Juliette; Devrim'in Yetimleri

Baudelairein belirttii gibi, devrimlerin paradoksu zevk dknleri tarafndan hazrlanp pritenler tarafndan srdrlmesidir; Cromwell ya da Robespierre rnekleri bunu gstermektedir... Yanl anlama da buradan kaynaklanr: Juliette altst oluu hayal eder; Justine kardelii. Ama iki kz karde doruk noktasna varm soyutlamalardr. Materyalist, bilimsel ve yaratc bir yaklam bu amazlar amamza yardm edebilir. Cumhuriyeti slogann kmsenen nc terimini kavram dzeyine ykselten bu kardelik cemiyeti ne bir ahlk arayndadr ne de bir konfor ahlkszl; o, Cumhuriyet peindedir: ortak bir yaamn somut koullar. ster istemez rasyonel bir postulata dayanan bu kardelik cemiyetini dnebiliriz ama tarif edemeyiz; tabii eer asla olamayacamz meleklerin cinsiyeti zerine laf ebelii yapmaya almyorsak. Artk yatak odasnda felsefe yok, nk ne yatak odas kald, ne de falansterlerde tertemiz ve dsel iftlemeler; nihai iftleme de

12

yok. Yalnzca halklarn ve tutkularn tamamlanmam yry var. Aymeric Monville Paris, Aralk 2007

13

Ey sen, dnyada mevcut her eyi yaratt sylenen: hakknda en ufak bir fikrim olmayan sen; ancak lafta tandm ve her gn yanlan insanlarn bana syledikleri kadar bildiim sen; tanr denen acayip ve hayal mahsul varlk, kesinlikle, gerekten ve herkesin nnde ilan ediyorum ki sana en ufak bir inancm yok. Ve bunun da nedeni gayet mkemmel: dnyadaki hibir eyin akla yatknlna kant olmad sama bir varolua beni ikna edecek hibir ey bulamyorum.

14

Giri (Hortlaklar)
Hayal mahsul ve ie yaramaz varlk, adn bile yeryznde hibir politik savan dktremeyecei kadar kan aktt. nsanlar lgnca umutlar ve gln korkularyla ne yazk ki seni hilikten kartmaya cret ettiler; keke geri girsen o hilie! Sen insan soyuna eziyet etmek iin ktn ortaya yalnzca. Senden sz etmeyi aklndan geirmi ilk sersem boazlansayd, yeryznde ne ok cinayet engellenirdi! Varsan gster kendini! Benim gibi zavall bir yaratk sana hakaret etmeye cret etti, sana meydan okudu, seni hie sayd diye, senin mucizelerini inkra kalkt ve varln alaya ald diye ac ekmeye kalkma sakn, szde mucizelerin be para etmez uydurukusu! Var olduunu bize kantlamak iin bir mucize gster! Gster kendini; ama iyi kalpli Musa'ya grndn sylendii gibi, alev alev yanan allk halinde deil; senin olun olduunu syleyen be para etmez czzamlya grndn dan tepesinden de deil, insanlar aydnlatsn diye yararlandn yldzn yaknndan grn, mademki onlar senin elinin bu yldza rehberlik ettiine inanmak istiyorlar, o halde bu evrensel, belirleyici eylem sana her gn gerekletirdiin sylenen btn o oklt byleyiciliklerden daha fazlaya mal olmaz ann, hretin buna bal; ya bunu yapmaya cret et ya da btn zeki insanlarn senin iktidarn reddetmesine ve senin szde itkilerinden, senin tatsz tuzsuz varln bize vaaz ederek domuz yavrular gibi yalananlarn ve sunaklarda ldrlen kurbanlarla beslenen o pagan rahipler gibi, Holocaustlar oaltmak iin kendi idollerini yceltenlerin senin hakknda yaydklar, tek kelimeyle masallardan kurtulmasna artk ama! te siz, Fenelon'un vd sahte tanrnn rahipleri; sizler; dnemde, isyan eden yurttalar karanlk bir keden tahrik etmekten honuttunuz: kilise kan grmekten dehete kapldn sylese de, sizler, kendi yurttalarnzn kann dken lgnlarn banda, darbelerinizi daha az tehlikeyle yneltebilmek iin aa

15

tepelerine kyordunuz. Bar tanrs sa'nn doktrinini ancak byle vaaz etmeyi biliyordunuz siz. Ama ona hizmet etmeniz iin sizi altnla kapladklarndan bu yana, onun davas iin mrnz riske atmyor olmaktan gayet memnun bir halde, imdi onun kuruntularn alaklk ve safsatalarla savunuyorsunuz. Ah, o da sizinle birlikte sonsuza kadar yok olsun ve bir daha asla Tanr ya da din sz iitilmesin! Ve nihayet huzura kavuacak insanlar; kendi mutluluklaryla uramak zorunda kalmadklarnda, bu mutluluu oluturan ahlkn destek olarak masallara ihtiyac olmadn h issedeceklerdir; akln en hafif snavyla bile tuzla buz olan gln ve nafile bir Tanr'nn sunaklarnda erdemleri st ste koyup kurban etmek, btn bu erdemleri kirletmek ve lekelemek olur: Defol git, tiksindirici kbus! Doduun karanlklara geri dn; bir daha gelip de insanlarn belleini kirletme; senin lanetli adn artk kfrle anlmasn, gelecekte seni yeryzne yeniden yerletirmek isteyen kalle dzenbaz sonsuza dek azap eksin! zellikle yz bin lira gelirli besili rahiplerin yreklerinin keyiften oynamasna ya da sevin lklar atmalarna yol ama! Bu mucize benim sana nerdiime denk deil ve eer bize bir mucize sunmak istiyorsan, en azndan senin anna layk olsun. Seni arzulayanlardan niin gizleniyorsun ki? Onlar rktmekten mi ekiniyorsun, yoksa intikamlarndan m korkuyorsun? Ah canavar, nasl da layksn bu intikama! Senin yaptn gibi, mutsuzluklar uurumuna onlar yuvarlamak iin mi yaratmann bunca zahmeti? Kudretini acmaszlkla ve insanlar ezen elinle mi gstermek zorundasn? Elin onlarn lanetini hak etmiyor mu, iren hayalet? Saklanmakta gayet haklsn! Gudubet suratn insanlara hi grnmemi olsa da sana lanetler yayor; bahtszlar, yaratlan esere isyan edenler, yaknda iiyi de un ufak edecekler! Yanln ve fanatizmin kr ettii zayf ve sama faniler, tepesi tral rahiplerin batl inancnn sizi gmd tehlikeli yanlsamalardan vazgein! Onlarn size bir Tanr sunmalarndaki mthi kar, bu tr yalanlarn sizin mallarnz ve ruhlarnz zerinde onlara salad itibar dnn! Greceksiniz ki bu tr

16

hergeleler ancak bir hayalin habercisi olabilir ler ve karlnda, bu kadar alaltc bir hortlan ardndan ancak ekyalar gelebilir. Yreinizde bir ibadet ihtiyac duyuyorsanz, tutkularnzn somut nesnelerine ynelin: gerek bir ey sizi en azndan bu doal sayg iinde tatmin edecektir. Ama tanrya ynelik iki, saatlik sofuluun ardndan ne hissediyorsunuz? Sizin duyularnza hibir ey salamayan souk bir hilik, tiksinti verici bir boluk. Dlere ve glgelere tapn olsaydnz da duyularnz ayn durumda olurdu! Gerekten de, maddi duyularmz, kendilerini oluturan zlerden baka bir eye nasl balanabilir ki? Sizin Tanr tapclarnzn hepsi de, asla gerek olmayan, ayaklar havada maneviyatlaryla, deirmenleri dev sanan Don Kiotlara benzemiyor mu? ren gudubet, artk seni kendinle ba baa brakmalym, tek bana bile esinlemeye yettiin kmsemeye seni teslim etmeliyim ve Fenelon'un hayallerinde yeniden seninle mcadele etmeye son vermeliyim. Ama grevimi tamamlamaya sz verdim; szm tutacam, eer abalarm seni sersem m ritlerinin kalbinden skp almay ve senin yalanlarnn yerine biraz akl koymay, senin sunaklarn sarsarak onlar sonsuza dek hiliin uurumlarna gmmeyi baarrsa ne mutlu bana.

17

Bir Papazla lm Deindeki Bir Adam Arasndaki Konuma

PAPAZ Yanlsama perdesinin yrtlarak, batan km insana gnahlarnn ve ahlkszlklarnn acmasz tablosunu gsterecei mukadderat n geldi. nsan zaafnn ve dayankszlnn sizi srkledii o her yana yaylm kargaalardan hi pimanlk duymuyor musunuz evladm? LM DENDEK ADAM Evet, dostum, pimanm. PAPAZ O halde, size kalan bu ksa zaman diliminde, Tanrdan gnahlarnzn topyekn affn elde edebilmek iin bu kutlu vicdan azaplarndan yararlann ve unutmayn ki ebediyetten bu aff elde edebilmeniz ancak gnah karma ayiniyle mmkn olacaktr. LM DENDEK ADAM Sen beni anlamadn gibi ben de seni iitmiyorum. PAPAZ Nasl yani? LM DENDEK ADAM Pimanm dedim sana. PAPAZ Duydum sylediini. LM DENDEK ADAM Duydun ama anlamadn.

18

PAPAZ Nasl yorumlamal? LM DENDEK ADAM yle... Doa tarafndan ok canl zevklerle, ok gl tutkularla yaratlm olan ben; yalnzca bu zevk ve tutkular tatmin etmek iin bu dnyaya gelmi olan ben; yaratlmn bu sonular doann temel baklaryla ilgili zorunluluklar olduundan ya da, senin sevdiin gibi ifade edersek, onun benim zerimdeki projelerinden sapmalar olduundan, her ey doann yasalar nedeniyle olduundan, onun mutlak erkini yeterince tanyamadm iin pimanm. Benim tek vicdan azabm doann bana kendisine hizmet edeyim diye vermi olduu yetileri (sana gre canice, bana gre gayet sradan bu yetileri) vasat kullanm olmamla ilgilidir; zaman zaman ona direndiimi itiraf etmeliyim. Senin sistemlerinin samalyla kr olduumdan, ok daha tanrsal bir esinden alm olduum arzularn btn iddetine kar bu samalklarla birlikte mcadele ettim ve itiraf ediyorum, bol bol meyve hasad yapabilecek yerde yalnzca iekler derledim... te pimanlmn asl gerekeleri bunlar. Baka piman olacak bir ey bulamadm konusunda bana gvenebilirsin. PAPAZ Gnahlarnz sizi nerelere gtryor, safsatalarnz sizi nerelere srklyor! Yaratlm eye yaratcnn btn kudretini veriyorsunuz; sizin yolunuzu artm olan bu bahtsz eilimlerin, mutlak kudret atfettiiniz bu rm doann etkileri olduunu grmyor musunuz? LM DENDEK ADAM Dostum, bana yle geliyor ki senin diyalektiin de ruhun kadar yanl. Daha doru akl yrtmeni isterdim, ya da brak beni

19

huzur iinde leyim. Yaratcdan ne anlyorsun sen, rm doadan ne anlyorsun? PAPAZ Yaratc evrenin efendisidir, her eyi yapan, her eyi yaratan odur, mutlak kudretinin basit bir etkisiyle her eyi srdren odur. LM DENDEK ADAM Byk bir adam olduu belli! Pekl, syle bana, bu kadar kudretli bu adam sana gre niin rm bir doa yaratt. PAPAZ Tanr insanlara onlarn czi iradelerini brakmam olsayd ne meziyet gsterebilirlerdi? Yeryznde iyilik yapma ve ktl nleme imkn olmasayd, bu czi iradeden yararlanma meziyetleri olabilir miydi? LM DENDEK ADAM Demek ki senin tanrn yalnzca kendi yarattn snamak iin, kkrtmak iin her eyi tersten yapt; demek ki onu tanmyordu, sonutan ekinmiyordu, yle mi? PAPAZ Kukusuz tanyordu, ama bir hareketiyle tercih meziyetini ona brakmak istiyordu. LM DENDEK ADAM Yarattnn hangi taraf tutacan biliyorsa ve bu da yalnzca ona balysa, nk sen onun mutlak erk sahibi olduunu sylyorsun, yarattna iyi eyler yaptrmak yalnzca ona balyd, bu durumda tercihi ona brakmak neye yarar?

20

PAPAZ Tanrnn insan zerindeki engin ve sonsuz grlerini kim anlayabilir, grdmz her eyi kim anlayabilir? LM DENDEK ADAM eyleri sadeletiren kii, dostum, nedenleri iyice oaltp sonular daha da anlalmaz hale getirmeye almayan kii. lk gl aklayamazken ikinci bir gle neden ihtiya duyuyorsun? Senin tanrna atfettiin eyi doann yapmas mmknken, niin doaya bir efendi aryorsun ki? Senin anlamadn eyin nedeni belki de dnyann en basit eyidir. Fizik bilgini yetkinletirirsen doay daha iyi anlarsn, akln arndr, nyarglarn yok et, o zaman tanrna ihtiyacn olmayacak. PAPAZ Bahtsz! Seni Socinci bir sapkn sanmtm, seninle savamak iin silahlarm vard, ama gryorum ki sen bir ateistsin ve yaratcnn varlna dair her gn aldmz sahici kantlarn enginliini kalbin reddettiinde sana syleyecek tek lafm yok. Kr birine k tutulamaz. LM DENDEK ADAM Dostum, bir konuda anlaalm, en fazla kr olan kii kesinlikle gzn balayandr, yoksa zen deil. Sen kuruyorsun, uyduruyorsun, oaltyorsun, ben yok ediyorum, basitletiriyorum. Sen hata stne hata yyorsun, ben hepsiyle mcadele ediyorum. kimizden hangisi kr? PAPAZ Yani siz Tanrya hi mi inanmyorsunuz? LM DENDEK ADAM nanmyorum. Bunun da nedeni gayet basit; insann anlalmayan eye inanmas tamamen imknsz nk. Kavramak

21

ile inanmak arasnda dolaysz ilikiler olmaldr; kavramak inancn ilk besinidir. Anlamann hi etkili olmad yerde, inan ldr ve bu tr durumlarda inan sahibi olduunu ileri srenler inanc dayatr. Bana vaaz ettiin tanrya senin inandn sanmyorum; nk bana onu kantlayamazsn, nk onu tanmlamak senin elinde deil, sonu olarak sen onu anlamyorsun, onu anlamadndan bana akla yatkn hibir argman sunamazsn ve tek kelimeyle, insan ruhunun snrlar zerinde olan her ey bir kuruntu ya da gereksizliktir; senin tanrn bu eylerden ancak biri olabileceinden, birinci durumda ona inanmam iin deli olmam gerekir, ikinci durumdaysa aptaln teki. Dostum, bana maddenin hareketsizliini kantla, o zaman senin yaratcn kabul ederim, doann kendine yeterli olmadn kantla, o zaman ona bir efendi varsaymana izin var. Kantlayana dek benden hibir ey bekleme, ben ancak gereklie teslim olurum ve bu gereklii de ancak duyularmdan edinirim; duyularmn ilemedii yerde inancm gsz kalr. Gnee inanyorum nk gryorum, onu doadaki btn tutuabilir madden in birleme merkezi olarak dnyorum, dzenli hareketi houma gidiyor ama beni artmyor. Bu fiziksel bir ilem, belki de elektrik kadar basit, ama bunu anlamamza izin yo k. Sen tanrn fiziin zerinde tasarladnda, ben daha teye gitmeli miyim, bunu yaparsam daha ilerde mi olurum? Eseri tanmlamaktansa iiyi anlamam iin daha fazla aba sarf etmem gerekmez mi? Sonu olarak, sen kuruntunu ina ederek bana hi hizmet etmedin, benim aklm kartrdn, aydnlatmadn, ben sana minnet yerine yalnzca kin borluyum. Senin tanrn, tutkularna hizmet etsin diye senin imal ettiin bir makine ve onu keyfince hareket ettiriyorsun, ama benim tutkularm rahatsz ettiinde o nu alt etmek bana iyi geliyor. Benim zayf ruhumun sknete ve felsefeye ihtiya duyduu an safsatalarnla gelip korkutmaya alma, bunlar ikna etmiyor; rktyor; ruhumu yattrmyor, fkelendiriyor. Dostum, bu ruhun mevcut hali doann houna gidiyor; o, doann kendi bak ve ihtiyalar nedeniyle bende yaratmaktan honut

22

olduu organlarn bir sonucu. Doa ahlka ve ahlkszlklara eil ihtiya duyduundan, beni ahlkszla yneltmek istediinde bunu yapt, ahlka yneltmek istediinde bana arzular esinledi ve ben yine kendimi bunlara teslim ettim. Bizim insani tutarszlmza biricik neden olarak yalnzca doann yasalarn ara! Ve onun yasalar na da irade ve ihtiyalarndan baka ilke arama! PAPAZ Peki, dnyadaki her ey gerekli mi? LM DENDEK ADAM Kesinlikle. PAPAZ Her ey gerekliyse, demek ki her ey kurala bal? LM DENDEK ADAM Tersini kim syledi ki? PAPAZ Mutlak erk sahibi ve mutlak anlamda bilge bir elden baka her eyi mevcut haliyle kim dzenleyebilir? LM DENDEK ADAM Ate verildiinde barutun tutumas zorunlu deil mi? PAPAZ Evet. LM DENDEK ADAM Peki, bunda ne gibi bir bilgelik buluyorsun? PAPAZ Hi.

23

LM DENDEK ADAM Demek ki bilgelik olmadan zorunlu olan eyler vardr ve sonu olarak her eyin bir ilk nedenden kaynaklanmas, bu ilk nedende ne akl ne bilgelik varken de mmkndr. PAPAZ Nereye gelmek istiyorsunuz? LM DENDEK ADAM Hibir bilgece ve akla yatkn neden ynlendirmeden her ey neyse o olabilir, senin grdn ey olabilir. Keza, doal sonularn, daha nce dediim gibi, kendisi de aklanmaya ihtiya duyan ama kendi hibir aklama salamayan senin tanrn gibi doad nedenler varsaymak zorunda kalmadan, doal nedenleri olabilir. Sonu olarak, senin tanrn hibir ie yaramadndan tamamen gereksizdir; gereksiz olann ise hi olduunu, hi olann da hilik olduunun besbelli olduunu sana kantlamak istiyorum. Dolaysyla, senin tanrnn bir kuruntu olduuna kendimi ikna etmek iin onun kesin yararszlnn bana saladndan baka bir akl yrtmeye hi ihtiyacm yok. PAPAZ Bu durumda size dinden sz etmek bana gerekli grnyor. LM DENDEK ADAM Neden olmasn? Bu konuda, insanlarn fanatizmi ve salakl vardrdklar arln bu kant kadar beni elendiren hibir ey yok. Bu trden son derece olaanst sapmalarla, bence tablo, dehetli olsa bile daima ilgintir. Ak yreklilikle cevap ver ve zellikle bencillii bir yana brak. Dini gerekli klan varln masals varoluuna dair senin gln sistemlerine inanacak kadar zayf olsaydm, ona nasl ibadet etmemi bana tlerdin? Brahma'nn samalklarndansa Konfiysn hayallerini benimsememi mi isterdin, yoksa zencilerin byk ylanna m tapaym, Perulularn

24

yldzna m, veyahut Musann ordularnn tanrsna m, Muhammedin mezheplerinden hangisine kendimi teslim etmemi isterdin, hangi Hristiyan sapknlk sence tercih edilebilir? Cevabna dikkat et. PAPAZ Kukun mu var? LM DENDEK ADAM Bencillik ite! PAPAZ Hayr, benim inandm eyi sana nermek seni kendim kadar sevmektir. LM DENDEK ADAM Bu tr yanllar dinliyor olmamz ikimizin de kendimizi pek az sevdiimizi gsterir. PAPAZ lahi kurtarcmzn mucizelerine kim gzn kapayabilir? LM DENDEK ADAM Onu btn dalaverecilerin en sradan ve btn dzenbazlarn en bayas olarak gren kii. PAPAZ Ey Tanrm, onu iitiyorsunuz da grlemiyorsunuz! LM DENDEK ADAM Hayr dostum, her ey huzur iinde, nk senin tanrn, ister gszlkten, ister akldan ya da sen ne dersen de o nedenle, bir an iin sana kar alakgnlllk gsterip kabul ettiim bu varlk, veyahut senin o dar baklarn benimsersem, bu tanr, evet, ne diyordum, bu tanr, eer senin inanma deliliini gsterdiin gibi

25

varsa, o zaman, senin u sann varsayd kadar gln aralarla bizi ikna etmeye kalkmazd elbette. PAPAZ Ne yani, kehanetler, mucizeler, ehitler, btn bunlar kant deil mi? LM DENDEK ADAM Bal bana kanta ihtiya duyan eyleri kant olarak kabul etmemi salkl bir mantkla benden nasl bekleyebilirsin? Kehanetin kant olabilmesi iin, ncelikle bu kehanetin olduuna kesinlikle inanmam gerekirdi; tarihe kaytl olduunda ise, benim iin, drtte ok aibeli olan tm dier tarihsel olgulardan baka bir gce sahip olamaz. Bunlarn yalnzca karc tarihiler tarafndan bana aktarlm olduklarn da buna eklersem, grdn gibi, kuku duymaya daha fazla hakkm olacaktr. Bu kehanetin sonradan yaplmadna, adil bir kraln idaresinin mutlu bir hkmranlk olmas ya da kn don yapmas gibi en basil politik bileiminin etkisi olmadna beni kim inandrabilir? Btn bunlar byleyse, kantlanmaya bu denli ihtiya duyan kehanetin kendisinin bir kant olabileceini nasl dnebilirsin? Senin mucizelerini de daha fazla kabul edebilmem mmkn deil. Btn dzenbazlar mucize gsterdi, btn salaklar da onlara inand. Bir mucizenin ha kikatine beni ikna edebilmek iin, sizin mucize dediiniz olayn doa yasalarna mutlak anlamda zt olduuna emin olmam gerekir, nk mucize olarak grlebilecek tek ey doad olandr. yi ama doay kim yeterince biliyor ki tam da o noktada doann durduunu ya da o noktada engellendiini ileri srmeye cesaret edebilsin? Szde bir mucizeye itibar edebilmek iin iki ey gerekir: bir hokkabaz ve her eyden etkilenen birileri. Seninkilere de baka kken aramaya hi kalkma! Btn yeni mezler bunu yapt; iin ilginci, hepsi de kendilerine inanacak sersemler bulabildi. Senin san Tuvanal Apolloniusun yaptndan daha eksantrik bir ey yapmad ama yine de kimse

26

kp Apolloniusu bir tanr olarak grmedi; senin ehitlerine gelince, bunlar kesinlikle senin kantlarnn en clz. ehit olabilmek iin yalnzca coku ve diren gerekir, kar davay savunanlar da bana senin kadar ehit gsterebilirler, birinin dierinden daha ehit olduuna asla yeterince inan duyamam: tersine, her iki tarafn da iler acs halde olduunu varsaymam pekl mmkn Ah dostum, senin vaaz ettiin tanrnn var olduu doru olsayd, hkmdarln ina etmek iin mucizelere, ehitlere ve kehanetlere hi ihtiya duyar myd? Senin dediin gibi, insan kalbi onun eseriyse, kendi yasas nn tapna olarak bu kalbi semez miydi? Adil bir tanrdan kaynakland iin hakkaniyetli olan bu yasa, kar konulmaz bir ekilde btn kalplere kaznm bulurdu kendini ve evrenin bir ucundan teki ucuna, bu nazik ve duyarl organ araclyla birbir ine benzeyen btn insanlar tanr kabul ettiklerine gsterdikleri hrmetle de birbirlerine benzerlerdi, hepsi de onu tek bir biimde severdi, ona tapmann ya da ona hizmet etmenin hepsi iin tek bir biimi olurdu, dolaysyla ne bu tanry tanmamak ne de ona ibadet etme ynndeki iten gelen eilime direnmek mmkn olurdu. Bunun yerine evrende ne gryorum, ne kadar lke varsa o kadar tanr var. Ne kadar farkl kafa ya da hayal gc varsa bu tanrlara hizmet etmenin de o kadar farkl biimi var. lerinden birini madden semenin benim iin imknsz olduu bu kanaat eitlilii sana gre adil bir tanrnn ii midir? Haydi, ahlk dersi merakls, tanrn bana byle tantarak ona hakaret ediyorsun, brak da onu tamamen inkr edeyim, nk eer varsa, benim inanszlm senin hakaretlerinden daha az saldryor ona. Akln yoluna gir, ahlk dersi merakls, senin sa'n Muhammed'den daha iyi deildir, Muhammed de Musadan, onlarn de Konfysten daha iyi deildir. Filozoflar onlar alaya almtr, ayaktakm inanmtr. PAPAZ Heyhat, drdnden biri iin bundan fazlasn da yapt.

27

LM DENDEK ADAM En fazla hak eden oydu. Kkrtcyd, takn, iftirac, dalavereci, dinsiz, kaba bir soytar ve tehlikeli bir kt yrekliydi. Halka bunlar dayatma sanatn biliyordu, dolaysyla o dnemde Kuds'n iinde bulunduu durumda bir krallkta cezalandrlabilirdi. O bundan kurtulacak kadar bilgiliydi ve belki de son derece mahir ve hogrl olan benim zdeyilerimin ilahi adaletin sertliini kabul edebilecei tek durum budur: btn hatalar balarm; iinde yaadmz ynetime tehlikeli olabilecekler hari. Krallar ve ycelikleri bana kendilerini kabul ettiren tek eydir, yalnzca onlara sayg duyuyorum, lkesini ve kraln sevmeyen kii yaamaya layk deildir. PAPAZ Ama yine de bu yaamdan sonra bir ey olduunu kabul ediyorsunuzdur. Zeknzn bizi bekleyen yazgnn youn karanln delmekten zaman zaman holanm olmamas imknszdr. Kt yaayana saysz ceza veren, iyi yaayan da sonsuzca dllendiren bir sistemden daha iyi bunu ne yapabilir? LM DENDEK ADAM Ne mi, dostum? Hiliinki elbette. Hilik beni asla rktmedi. Ondan daha teselli edici ve basit bir ey grmyorum; btn dier sistemler kibrin eseri, yalnzca o akln. stelik bu hilik ne rkn ne de mutlak. Doann srekli ve tekrar tekrar doduunu grmyor muyum? Hibir ey yok olmuyor dostum, dnyada hibir ey ortadan kaybolmuyor; bugn insan, yarn toprak kurdu, br gn sinek, daima var deil mi? Hi hak etmediim erdemlerle dlle ndirilmemi ya da asla sorumlusu olmadm sulardan cezalandrlmam niin isliyorsun? Bu sistem varken senin o szde tanrna iyilik atfedebilir misin? Beni cezalandrmann zevkini tatmak iin beni yaratmak istemi olabilir

28

mi? stelik de bunu hkim olmama izin vermedii bir tercihin sonucu olarak yapabilir mi? PAPAZ Hkimsiniz aslnda. LM DENDEK ADAM Evet, senin nyarglarna gre yle. Ama akl bu nyarglar yok ediyor. nsann zgrl sistemi, sizin hayallerinize pek uygun olan ltf imal etmek iin uydurulmu bir ey yalnzca. Dnyada hangi insan, su ilememekte zgr olsa, suun yannda idam direini grp de ille su iler? Kar konulmaz bir g bizi srklyor ve eilim gsterdiimiz yandan baka tarafa kendimizi bir an bile ynlendirebilecek efendiler biz deiliz. Tek bir erdem yoktur ki doaya gerekli olmasn: keza, tersine, doann ihtiya duymad tek bir su yoktur. Doa bunlar kusursuz bir denge iinde tutar, onun btn ustal buradadr. Peki biz, doann bizi frlatt tarafta sulu olabilir miyiz? Senin derine inesini batran eek arsndan daha sulu olamayz. PAPAZ O halde btn sularn en by bile bize hi korku veremez mi? LM DENDEK ADAM Bunu demiyorum. Sutan uzaklamak ya da ekinmek iin yasann onu mahkm etmesi ve adaletin klcnn cezalandrmas yeterlidir. Ama bahtszlkla bir su ilendiinde, taraf tutmay bilmek ve ksr vicdan azaplarna teslim olmamak gerekir; vicdan azabnn hi etkisi yoktur, nk bizi koruyamaz, hitir, nk suu telafi edemez; dolaysyla kendini vicdan azabna teslim etmek samadr. Bu dnyada cezalandrlmaktan kam olmaktan yeterince mutluysak, teki dnyada cezalandrlmaktan ekinmek daha sama olur. Maazallah, bylelikle suu tevik ediyor deilim,

29

elinden geldiince bundan kanmak gerekir, ama akl kullanarak kamal, yoksa sonu hibir eye varmayan ve az ok salam bir ruhta etkisi derhal yok olan sahte kayglarla deil. Akl, dostum, evet, tek bana akl hemcinslerimize zarar vermenin bizi asla mutlu etmeyecei ko nusunda bizi uyarmaldr ve kalbimiz de onlarn mutluluuna katkda bulunmann doann yeryznde bize bahettii en byk mutluluk olduunu bize bildirmelidir. nsann btn ahlk yalnzca u ifadede kaytldr: kendin ne kadar mutlu olmak istiyorsan bakalarn da o kadar mutlu kl ve bizim maruz kalmak istemediimiz ktl onlara yapma. te, dostum, uymamz gereken tek ilke budur. Bu ilkeleri tatmak ve kabul etmek iin ne dine, ne tanrya ihtiya vardr, yalnzca iyi bir kalp yeterlidir. Zayf dtm hissediyorum; ahlk vaaz veren adam, nyarglarn terk et, insan ol, insancl ol, korkusuz ve umutsuz ol; tanrlarn ve dinlerini brak gitsin; btn bunlar insanlarn ellerine zincir vurmaya yarar. Btn bu dehetlerin ad bile yeryznde tm dier felaketlerden ve savalardan daha fazla kan dktrd. teki dnya fikrinden vazge, yok yle bir ey, ama bu dnyada mutlu olmaktan ve mutlu etmekten vazgeme. te, doann yaamn iki misline karman ya da gelitirmen iin sana sunduu tek tarz bu. Dostum, ehvet daima benim varlklarmn en deerlisi oldu, yaamm boyunca onu vp durdum ve mrm ehvetin kollarnda tamamlamak isterim: Sonum yaklayor, gn kadar gzel alt kadn u yandaki odada, onlar bu an iin sakladm; sen de payn al, batl inancn tm nafile safsatalarn ve ikiyzlln btn aptalca yanlglarn benim gibi sen de onlarn gsnde unutmaya al. NOT lm deindeki adam zili ald. Kadnlar ieri girdi ve ahlk vaazcs, yozlam doann ne demek olduunu aklayamad iin, onlarn kollarnda doann yozlatrd biri halini ald.

30

Dolmancnin Sylevi
EUGENIE, (Madam de Saint-Ange'a): Gerekten de, sevgili dostum, Tanrnn varl bir kuruntudan ibaret kalmaz m? MADAM DE SAINT-ANGE: Hem de en sefil kuruntulardan biri, kukusuz. DOLMANCE: Tanrya inanmak iin insann akln yitirmesi gerekir. Kimilerinin korkularnn, kimilerinin zayflnn meyvesi olan bu iren hortlak, Eugenie, yeryznn sisteminde bir ise yaramaz: bu sisteme zarar verir, nk onun adil olmas gereken istenleri doa yasalarndaki temel adaletsizliklerle asla bir arada olamaz; onun srekli olarak iyilii istemesi gerekir, doa ise kendi yasalarna hizmet eden ktln karl olarak iyilii arzulamaktadr; onun srekli hareket halinde olmas gerekir, oysa bu daimi eylemi yasalarndan biri klan doa onunla ancak daimi kartlk ve rekabet halinde olabilir. Ama, buna karlk, Tanr ile doa ayn eydir denebilir. Bu bir samalk deil midir? Yaratlm olan ey yaratan varla eit olamaz: Saat, saati olabilir mi? O halde, diye devam edilir sze, doa hitir. Tanr her eydir. Bu da bir baka aptallk! Evrende zorunlu olarak iki ey vardr: yaratc fail ve yaratlan birey. imdi, yaratc fail kimdir? te zlmesi gereken tek glk budur, cevaplandrlmas gereken tek soru budur. Eer madde bizim bilemediimiz bileimlerle davranyor ve hareket ediyorsa, eer hareket maddeye ikinse, sonuta, uzamn engin dzlklerinde gz alabildiine uzanan ve tek biimli, deimez ileyii bizde hayranlk ve sayg uyandran tm gkkrelerini enerjisi nedeniyle yalnzca o yaratabiliyor, retebiliyor, koruyabiliyor, srdrebiliyor ve dengeleyebiliyorsa, bu aktif yeti esas olarak eylem halindeki maddeden baka bir ey olmayan doann kendisinde bulunduuna gre, bu durumda, tm

31

bunlara yabanc bir fail arama ihtiyac nereden domaktadr? Sizin Tanrya ilikin kuruntunuz herhangi bir eyi aydnlatabiliyor mu? Bunu bana kantlayamayacanza bahse girerim. Maddenin i yetileri hakknda yanldm varsayalm, nmde en azndan bir glk vardr. Siz Tanrnz bana sunarak ne yapyorsunuz? nme bir glk daha karm oluyorsunuz. Anlamadm bir ey yznden, daha az anlayacam bir eyi kabul etmemi benden nasl isteyebilirsiniz? Sizin korkutucu Tanrnz Hristiyan dininin dogmalar araclyla m inceleyeceim... Kendime byle mi tarif edeceim? Bu dogmalar Tanry bana tarif ediyor, bir bakalm... Bu aalk ibadetin Tanrsna baktmda, bir gn bir dnya yaratan, ertesi gn ina ettii eyden piman olan, tutarsz ve barbar bir varlktan baka ne grmekteyim ki? nsann diledii alkanla sahip olmasna asla izin vermeyen zayf bir varlktan baka nedir ki o? Bu yaratk, kaynan insandan alsa da ona hkim olur; ona saldrabilir ve bylelikle ezeli ikenceleri hak edebilir! Ne zayf bir varlktr bu Tanr! Nasl oluyor da grdmz her eyi o yaratabilmiken keyfince bir insan yaratamamtr? Ama diyeceksiniz bana, byle yaratlm olsayd insann hi deeri olur muydu? Bu ne bayalk, bu ne yaltaklk! Ve insann kendi Tanrsn hak etme gereklilii nereden gelir? nsan tamamen iyi yaratsayd asla ktlk yapamazd ve yalnzca bu durumda eser bir Tanrya layk olurdu. Bu, insana bir tercih brakmak yerine onu kkrtmaktr. Oysa Tanr, sonsuz nsezisiyle, ortaya kacak sonucu gayet iyi biliyordu. Byle olunca da, bizzat kendisinin oluturduu yarat zevk iin kaybediyor. Ne korkun bir Tanr bu! Ne canavar! Bizim kinimize ve dinmek bilmez intikammza ondan daha layk bir vicdansz, bir hergele olamaz! Bununla birlikte, bu kadar yce bir uratan pek az memnun kalarak, inancn deitirsin diye insan boar; onu atee atar, lanetler. Bu yaptklar insan asla deitirmez. Bu aalk Tanrdan daha gl bir varlk olan eytan kendi hkmranln daima koruyarak yaratcsna her zaman meydan okuyabilir. Ezeli Varlkn kendine ayrd sry bastan

32

kararak sefahate srklemeyi daima baarr. Bu iblisin bizim zerimizdeki gcn kimse alt edemez. Bu durumda, retisini yaydnz korkun Tanr sizce ne dnmektedir? Onun bir olu vardr, tek oul, hangi iliki sonucu edindiini bilmiyorum; nk insann dzmesi gibi. Tanrsnn da dzm olmasn istemitir o; kendisinin bu nemli parasn gkyznden koparp almtr. Bu yce yaratn, gksel nlarn zerinde, melekler kortejinin ortasnda, tm evrenin gz nnde belirecei belki hayal edilmektedir... Tek szck yok; Yeryzn kurtarmaya gelmi Tanrnn, Yahudi bir fahienin barnda, bir domuz ahrnn ortasnda dnyaya geldii duyurulur! ste ona atfedilen saygn soy sop! Ama onun bu erefli grevi bizim zararmz tela fi edecek midir? Bir an iin pe inden gidelim onun. Ne demektedir? Ne yapmaktadr? Bize hangi yce grevi iletmektedir? Hangi esrar aa karacaktr? Bize hangi dogmay buyuracaktr? Onun bykl hangi edimler iinde kendini gsterecektir? Grdm ilk ey mehul bir ocukluktur, bu sokak ocuunun Kuds tapnandaki apkn rahiplere verdii hizmetler; sonra, on be yllk bir yok olu, bu srada bu hinoluhin, Msr okulunun tm hayalleriyle zehirlenecek ve bunlar Judaya tayacaktr. Orada yeniden ortaya ktnda delilii bas gsterir ve Tanrnn olu olduunu, onun eiti olduunu ona syler; Kutsal Ruh adn verdii bir dier hortla da bu ittifaka katar ve bu kiinin bir olduunu ileri srer! Bu gln esrarla akllar kartran, cieri be para etmez bu herif, bu grleri benimsemenin pek matah bir ey olduunu... Yok saymann ise tehlikeye yol aacan ileri srer. Bu salak, Tanr olmasna ramen, bizleri kurtarmak iin bir insan evladnn barnda vcut bulduunu syler; gerekletirecei parlak mucizelerle bir sre sonra evreni ikna edecektir! Gerekten de, sarholar arasndaki bir yemekte sylenenlere baklrsa, bu dalavereci suyu araba dndrr; bir lde, mezlerinin gizlice hazrladklar nafakalarla anasnn gz birka kiiyi besler; arkadalarndan biri l numaras yapar, bizim sahtekr da onu diriltir; kendini bir daa

33

tatr ve orada, yalnzca iki ya da arkadann nnde yle bir hokkabazlk gsterisi dzenler ki gnmzn en kt hokkabaznn bile yz kzarrd. Kendisine inanmayan herkesi cokuyla lanetleyen bu kerata, szn dinleyecek olan herkese de cenneti vaat eder. Cahil olduundan hibir ey yazmaz; aptal olduundan pek az konuur; zayfl nedeniyle de pek az ey yapar; ve sonunda, pek ender olsa da kkrtc sylevleri karsnda sabr tkenen yksek grevlilerin cann skan arlatan kendini armha gerdirtir, ama kendisini izleyecek it kopuu garantilemitir, onu ne zaman arsalar kendini yedirmek iin onlara doru inecektir. kence yaplr, sesini karmaz. Babas olan msy, bu yce Tanr, ki onun olu olduunu sylemeye cesaret etmektedir, ona en ufak yardm eli uzatmaz ve bu namussuz, hayta larn bas olmaya bu kadar laykken zavall muamelesi grr. Yardaklar bir araya gelip, Mahvolduk, tm umutlarmz kt. Ani bir imek kurtarabilir bizi ancak. sann etrafndaki muhafzlar sarho edelim; cesedini aralm, dirildiini yayalm ortala; emin bir yol; bu dzenbazla inandrabilirsek milleti yeni dinimiz yaylr, geniler; tm dnyay ayartr... Uraalm! derler. e giriilir, baarlr. Utanmazca gz peklii kendine vn kayna yapmam ka dzenbaz vardr! Ceset kaldrlr; s alaklar, kadnlar, ocuklar, ellerinden geldiince. Mucize! Diye alarlar ve bu arada, bunca byk mucizenin gereklemi olduu bu ehirde, bir Tanrnn kanna bulanm bu ehirde kimse bu Tanrya inanmak istemez; tek bir kii bile inancn deitirmez. Dahas var; Olay aktarlmay o kadar az hak eder ki hibir tarihi bundan sz etmez. Bu dzenbazn mritleri evirdikleri dolaptan yararlanmay ummaktadrlar ama o an iin deil. Bu dnce hl ok nemlidir, dzenbazlklarnn aikr rneklerinden yararlanmadan nce yllarn gemesi gerekti; nihayet, tiksindirici doktrinlerinin ereti yapsn da bunun zerinde kurdular. Her deiim insanlarn houna gider. mparatorlarn zorbalndan skldklarnda devrim gerekli

34

oluyordu. Bu dalaverecilerin pe inden gidenler de hzla yaylrlar: Tm hatalarn tarihi byledir. Bir sre sonra Vens ile Marsn sunaklarnn yerine sann ve Meryeminkiler gemitir; o dzenbazn yaamn yaymlarlar; bu yavan, baya romana inanacak bir yn bn bulunur; asla dnmemi olduu yzlerce eyi syletirler ona; gln szlerinden bazlar bir sre sonra onun ahlaknn temeli haline gelir ve bu yeni din yoksullara vaaz edildiinden, merhamet ilk erdem haline gelir. Tuhaf ibadetler kutsama ilemleri ad altnda kurumlar, bunlarn en aalk ve en irenci, sua bulanm bir rahibin, byl birka szck yardmyla Tanry bir ekmein iinde geri getirtme gcne sahip olmasdr. Kukunuz olmasn; hak ettii aalayc silahlar kullanlsayd bu iren ibadet daha doar domaz yok edilirdi; ama ona ikence etmek dnldnden durmadan oald; oysa kanlmaz biimde yok edilebilirdi. Bugn bile onu gln hale sokarsanz yok olur. Becerikli Voltaire asla baka silah kullanmad ve o tm yazarlar iinde kendi inancna en fazla taraftar toplam olmakla vnebilir. ste Eugenie, Tanrnn ve dinin tarihi budur; bu masallarn hak ettikleri deere bakn ve kendiniz karar verin. EUGENE Benim tercihim ortada; tm bu iren hayallerden nefret ediyorum ve zayflk ya da cehalet nedeniyle hl bal olduum bu Tanrnn kendisi artk benim iin irkinti uyandran bir nesneden baka bir ey deildir.

35

Doa Kendi Kendine Yeter

lk insanlar, onlar akna eviren olaylardan rkerek, bilmedikleri yce bir failin ilerleyii ve etkiyi idare etmi olduuna ister istemez inanmak zorunda kaldlar: Zayfln zellii, ya gc varsaymak ya da gten rkmektir. nsan ruhu, kendisini artan btn mekanizmann i gcn oluturan hareketin yasalarn doann barnda bulamayacak kadar ocuk hl; doann kendi kendinin motoru olduuna inanmak yerine bu doaya bir motor varsaymann daha basit olduu kansnda. stelik de bu devasa efendiyi ina etmekte, tanmlamakta, eylemlerinin bize kantlad kusurlar ona atfettii niteliklerle uzlatrmakta daha fazla glk ekeceini aklna bile getirmiyor. Evet, ne diyordum, onu artan eyin nedenini doay inceleyerek bulmak ona daha fazla zahmet vereceinden, bu ilk varl varsayp ona tapacak kadar akna dner ve krleir. Bu andan itibaren, her ulus kendi geleneklerine, bilgi ve ortamna uygun olarak bu varlklar yaratt. Bir sre sonra yeryznde ne kadar halk varsa o kadar din, ne kadar aile varsa o kadar tanr ortaya kt. Btn bu tiksinti verici putlarn altnda, bu sama hayaleti, insann krlemesinin ilk rnn tanmak kolaydr. Pandomimann kostmleri farkl olsa da, soytar hep ayn soytardr; farkl yapmack tavrlarla ona hizmet ediliyor olsa da ibadet hep ayndr. Bu ortak tavr, btn insanlarn eit aptallndan ve zaaflarnn evrenselliinden baka neyi kantlamaktadr? Bundan kan sonu, benim de onlarn budalaln taklit etmem gerektii midir? Daha derin incelemeler, daha olgun ve daha dnceli bir zek doann srlarn anlamaya, bunlara nfuz etmeye, sonuta, biraz nce size dediim gibi, hareket doann iindeyse, devindirici bir gce hi ihtiya olmayacana beni ikna olmaya zorlarken, bu tiksin kuruntunun utan verici sultas altnda sizin gibi yatarak, onun houna gitmek iin yaamn en donanml hazlarndan vazgemem mi gerekiyor? Hayr Justine, hayr, eer byle davranrsam kan biri olurum; insanlarn sersemliinin ya da dalavereciliinin bana her gn

36

tekrar tekrar kurduklar tuzaklar zmekle doann bahettii bu akla layk olmayan bir deli olurum. u hayali Tanrya inanmay brak artk ocuum: asla var olmad o. Doa kendi kendine yeter; bir motora, devindirici gce hi ihtiya duymad: Bir temeli olmadan varsaylan bu motor doann kendi glerinin zlmesinden baka bir ey deildir, okulda bize retilen sav kantsama denen eydir. Tanr'nn varl yaratmay gerektirir, yani hibir eyin olmad ya da her eyin kaos iinde olduu bir an olmaldr. Bu durumlarn herhangi biri eer ktlk idiyse, sizin sersem Tanr'nz bunun varlna niin izin verdi? Yoksa iyi bir durum muydu? O zaman niin deitirdi? Eer imdi her ey iyiyse, sizin Tanr'nzn yapacak ii yok demektir; peki eer gereksizse, gl olabilir mi? Eer gl deilse. Tanr olabilir mi? Bizim saygmz hak edebilir mi? Eer doa srekli hareket halindeyse, tek kelimeyle, motor neye yarar? Eer motor maddeyi hareket ettirerek madde zerinde etkide bulunuyorsa kendisinin madde olmamas mmkn mdr? Zeknn madde zerindeki etkisini ve maddenin, kendi kendine hibir hareketi olmayan zek tarafndan hareket ettirildiini dnebiliyor musunuz? Siz Tanrnzn iyi olduunu sylyorsunuz; yine de, size gre, onun insanlarla yapt ittifaka ramen, yalnzca bu ittifak pekitirmek amacyla kendini Yahudiyede astrmak iin dnyaya gelmi sevgili olunun kannn dklmesine ramen, btn bunlara ramen, insan soyunun te ikisi hl sonsuz alevlerde yaklmaya mahkm olacak yle mi? Bunun da nedeni, ondan her gn diledikleri ltf alamamalar olacak, yle mi? Siz bu Tanr'nn adil olduunu mu sylyorsunuz! Houna giden bir ibadetin bilgisini dnyann otuzda birine bahedip de geri kalan nihai ikenceyle cezalandraca bir cehalet iinde brakmas hakkaniyet midir? Sizin Tanr'nz kadar adil olan bir insan hakknda ne dnrsnz? Bir de o nun her eye kadir olduunu ekliyorsunuz. Ama bu durumda ktlk onun houna gidiyor olmaldr; nk yeryznde iyilikten ok ktlk var; hl da ktln srmesine izin veriyor. Dolaysyla burada ortalama diye bir ey yoktur: ya bu ktlk onun houna gidiyor ya da buna

37

kar koyacak gc yok. Her iki durumda da ktle eilim gsterdiim iin pimanlk duymamalym; nk eer o engelleyemiyorsa, elbette ki ben ondan daha gl olamam; ve eer ktlk onun houna gidiyorsa, benim de onu kendi iimde ortadan kaldrmama gerek yok. Siz onun hareketsiz olduunu sylyorsunuz; ama ben onun be ya da alt kez halk, yasa, irade, duygu deitirdiini gryorum. Zaten, hareketsizlik soukkanll gerektirir. Soukkanl biri ise kinci olamaz, ama siz yine de Tanr'nzn intikam aldn ileri sryorsunuz. Sizin bu hortlaa ne kadar ok glnlk ve tutarszlk atfettiinize bakldnda; onu akla yatkn bir varlk haline getirmek iin yandalarnn onu karmaklatrdka anlalmaz kldklarna baknca; onu dorulamaya altka kk drdklerinin farkna varmadan, onu brndrmek zorunda kaldklar gln ve eliik nitelikler rahat rahat incelendiinde, insan dehet iinde rperiyor. nceleyip gerei saptayan, Justine, onun btn sanlarnn birbirlerini karlkl olarak yok edip yuttuunu grn. Kimilerinin kaygsndan, kimilerininse dzenbazlndan, ama herkesin cehaletinden domu bu iren varln, bizden bir an bile iman, bir an bile sayg hak etmeyen, insan isyana sevk eden bir yavanlk olduunu kabul edeceksiniz; zeky irendiren, kalbe isyan saan ve insanlara eziyet edip aalamak iin karanlklardan km acnas bir zrvalk! Bu hayal mahsuln lanetleyin; bu berbat ey ancak sersemlerin ya da akln karmlarn kt zeksnda var olabilir. Dnyada ondan daha tehlikeli hibir ey olamaz, insanlarn daha fazla korktuu, daha fazla tiksindii bir ey olamaz. Bu ilk yalanlarn meyvesi olan te dnya umudu ya da kaygs sizi asla endielendirmesin Justine. zellikle kendinizi frenlemeyi brakn. Deersiz ve ham bir maddenin zayf ksm olan bizler, lmmzle birlikte, yani bizi oluturan elementler genel ktlenin elementleriyle birletiinde, sonsuza dek yok olacaz ve ne ekilde davranm olursak olalm, bir an iin doann potasndan geip baka biimlerde yeniden fkracaz. stelik mr boyunca erdemi lgnca gklere karm olan da, en korkun sulara

38

grtlana dek gmlen de eitlenecektir, nk hibir davran doay gcendirmez ve btn insanlar doann barndan eit olarak kmlardr; yeryzndeyken herkes bu ortak anann itkileriyle davrandndan, hepsi de, yaamlarndan sonra, ayn sonu ve ayn yazgy paylaacaktr.

39

Kutsal Kitapa ve ncile Dair

Doann btn retimleri onu esir eden yasalarn sonulandrc etkileriyse; eer doann daimi etki ve tepkisi z iin gerekli olan hareketi varsayyorsa, bir efendi benimsemekte karlar olanlarn bu doaya temelsizce atfettikleri egemen efendiye ne gerek var? Bu durumda, dinler, en glnn zorbalnn en zayf ele geirmek istedii frenden baka nedir ki! Bu niyetle dolu olan kudretli kii, zerinde egemenlik kurma iddiasnda olduu kiiye, vahetiyle kuatmasna imkn tanyan prangalar Tanrnn hazrladn sylemeye cret etti; ve yaad sefaletin sersemletirdii bu adam da tekinin her dediine ayrmszca inanr. Bu dalaverelerden doan dinler saygy hak edebilir mi? Dzenbazln ve salakln damgasn tamayan tek bir din var mdr? Btn bu dinlerde benim grdm nedir? Akla ziyan gizemler, doay ihlal eden dogmalar, yalnzca akldlk ve tiksinti esinleyen grotesk seremoniler. Ama btn dinlerin iinde zellikle ikisi bizim aalamamz ve nefretimizi hak ediyorsa, ey Justine, bunlar Eski ve Yeni Ahid diye bilinen salaka iki romana dayananlar deil midir? Mantkszln, yalan ve hdkln bu gln btnn bir an inceleyelim ve neye nem vermek gerektiini grelim: Ben sana sorular soracam, sen de cevap vereceksin, verebilirsen. ncelikle, engizisyonun binlercesini yakt Yahudilerin drt bin yl boyunca Tanrnn gzdesi olduunu kantlamak iin ne yapmam gerek? Onlarn yasalarna hayran olan sizler, onlar kendi yasalarna riayet ediyorlar diye neden ldrtyorsunuz? Sizin barbar ve gln Tanr'nz nasl bu kadar adaletsiz olabildi de btn dnyaya kar nce kk Yahudi kabilesini tercih etli, sonra da bu gzde halk terk edip son derece daha kk ve daha sefil bir baka kast benimsedi? Bu Tanr niin vaktiyle bunca mucize yaratmken artk bizim iin yapmak istemiyor? stelik de vaktiyle bunca sevgiyle davrand bu halkn yerini biz almken...

40

inlilerin, Kaldelilerin, Fenikelilerin, Msrllarn kronolojisini Yahudilerinkiyle nasl badatryorsunuz? Ve yorumcularn bunlara krk farkl biim atfetmesini nasl aklyorsunuz? Ben size bu kitab Tanr'nn yazdrdn sylesem, o zaman bana bu Tanrnn kstah bir cahil olduu cevabn vermez misiniz? Musann bunu rdn dndaki lde yazdn sylyor desem, yine ayn cehalet grlmez mi? Musa rdn asla gemediine gre bu nasl olur? Yeunun kitab size Tanrnn Yahudi yasa derlemesini yap harcnn zerine yazdn sylyor: oysa o zamann btn yazarlar size unu retir ki, yalnzca ta ve tula zerine kazyorlard. nemi yok, bu fikri varsayalm. Bu hipotezde, harcn zerine kaznm bu derlemenin nasl korunabildiini soruyorum; lde hibir eyi olmayan, ne giysisi ne ayakkabs olan bir halkn, yasa kazmakla nasl uraabileceini soruyorum! Asla var olmam ehir adlar, Yahudilerin dehete kapldklar ama henz onlar ynetmemi krallar iin buyruklar, bir yn benzer eliki sizin Tanrnzn yazdrd bir kitapta nasl bulunur? Sizin Tanrnz hem bir sersemdir hem de tutarsz biri. Onun bu niteliine tapmak zorunda kalmaktansa, ona hi sahip olmamay yelerim. Adem'in kaburga kemii gln hikyesini nasl kabul ediyorsunuz? Bu fiziksel bir ey midir yoksa bir alegori mi? Tanr Gneten nce nasl yaratt? Mademki karanlk k yokluundan baka bir ey deil, karanlktan nasl ayrd? Hi gk kubbe yokken, sularn ortasnda gk kubbe nasl olutu? Sizin baya Tanrnzn kt bir fiziki olduu kadar iren bir corafyac ve gln bir kronoloji uzman olduu aikr deil mi? Onun aptallna dair yeni bir kant ister misiniz? Onun buyurduu kitaplarda, birbirinden bin fersah mesafedeki drt nehrin kaynaklarn yeryz cennetinden aldn okumak tiksindirmez mi sizi? Yararlanlan bir bahedeki bir aacn meyvesini yemekle ilgili bu gln yasak da nedir? Byle bir yasak koyan Tanr ancak kt biri olabilir; nk insann yenik

41

deceini gayet iyi biliyordu; dolaysyla bir tuzak kurmutur. Ne aalk bir alak sizin u Tanrnz! Onu bir sersem olarak gryordum; ama biraz daha yakndan baktmda hergelenin teki olduunu anlyorum. Her gn le vakti, gnein en youn olduu lkelerde, Adem, Havva ve ylanla ba baa dolap duran bu byk Ebedi Enayiyi nasl buluyorsunuz? Bu orijinal adam niin bir sre sonra kendi parknda hava alnmasn istemez ve bunu nlemek iin kapnn dibine elinde parl parl parldayan bir klla bir kz (Kerubi melaikeleri kz anlamna gelir) yerletirir? Bu anekdotlar dizisinden daha baya ve daha gln bir ey var mdr? nsanlarn kzlarn dzen ve devler dourtan meleklerin hikyesini bana nasl aklarsnz? Btn bunlar alegoriyse, aslnda gayet hotur ve bunlar bulmak iin lgnca bir deha abas gerekir. Tanr'nn dediine gre krk gn sren ama yine de yeryznde suyu ancak on sekiz parmak ykselten bir tufan olsa imdi banzn aresine nasl bakarsnz? Gkyznn byk saanaklarn, sizin kutsal kitaplarnzn verdii boyutlara gre, Byk Efendinin hayvan koleksiyonu dizisinin hepsini de kapsayacak byk bir sandn iine kapatlmay ve bu amala hayvanlarn dnyann drt bir yanndan gelmesini bana nasl aklarsnz? Ve ancak sekiz kiiden oluan Nuh'un ailesi btn bu yaratklar nasl besleyip bakabilmitir? Ey Yahudilerin kudretli Tanrs! Eminim ki btn bu hayvanlar arasnda, senin kadar kt zekl bir teki bile yoktu. Ya Babil kulesi, ondan nasl syrtyorsunuz? Kukusuz ki Msr piramitlerinden daha yksekti, nk Tanr bu piramitlerin varln srdrmesine izin verdi. Benim burada bulduum tek analoji, dillerin sizin Tanrnzn uydurukularyla karmasdr: Dev bir maddi heykel ina ederek birbirleriyle anlaamayan insanlar ile bir ahlk ina ederek ona samalatanlar arasnda kukusuz byk benzerlik vardr. Ya yz otuz be yandaki iyi kalpli brahim'in, batan karlmasn diye Saray kz kardei olarak tantmas sizi az da olsa

42

elendirmiyor mu? Ben brahimi severim, ama onun biraz daha az yalanc ve daha fazla itaatkr olmasn. Tanr onun soyundan gelenlerin snnet olmasn istediinde zavall brahim'in kar koymamasn isterdim. Benim son derece houma giden, Justine, melekleri arkadan dzmek isteyen Sodomistlerin ak sak hikyeleridir. yi kalpli Lut onlarn kendi kzlarn arkadan dzmesini grmekten holanr. Bu blm Asfalt Gl kysnda yaayanlar kadar iyi bilen insanlarn gznde ise ayn ey olmamaldr. Ama sizin derhal zeceiniz soru, kukusuz, Lutun karsnn dnt tuzdan heykelin nasl olup da bunca uzun sre yamura dayanabildiidir. Babas Isaak dolandran ve kaynpederi Laban soyan Yakupun ltuflar grmesini nasl hakl karabilirsiniz ? Bir merdivenin zerinde Tanrnn belirmesini ve Yakupun bir melekle dellosunu nasl aklarsnz? Ne kadar ho, ne kadar ilgin! Ama syleyin bana, Yahudilerin Msrda kallar incelenerek bulunan yz doksan be yllk kk hesap hatasn nasl aklarsnz? Timsahlar nedeniyle kimsenin girmedii Nilde firavun kzlarnn ykanmasn nasl aklarsnz? Musa bir putperestin kzyla evlendiinde, putperestleri sevmeyen Tanr nasl oldu da onu yine de peygamber kabul etti? Firavunun bycleri nasl olup da Musa'yla ayn mucizeleri gerekletirdiler? Sizin kudretli Tanrnzn rehberliindeki ve (Tanr ya gre) alt yz otuz bin savann banda bulunan Musa, yeni doan btn bebeklerin bizzat Tanr tarafndan ldrld Msr' istila etmek yerine, halkyla birlikle niin kaar? Firavunun svarisi, atl birinin asla hareket edemeyecei bir lkede nasl olur da bu halkn peine debilir? Mademki Msrn beinci felaketinde Tanr btn atlar manevi olarak yok etti, firavununun svarisi diye bir ey nasl olabilmitir? Altn bir buza bir haftada nasl oluabildi? Ve Musa bu altn buzay nasl kle evirebildi? Bir ln ortasndaki yirmi bin

43

kiinin tek bir kabile tarafndan ldrlmesi de size doal geliyor mu? Tanrnn, kars Medyenli olan Musaya yirmi drt bin erkei ldrmesini -nk ilerinden biri bir Medyenliyle yatmtemrettiini grdnzde ilahi hakkaniyet hakknda ne dnyorsunuz? Bize bunca vahi olarak tasvir edilen bu braniler, kzlar iin birbirlerini boazlayan iyi insanlar deil midir? Ama syle bana, ltfen, Musann Medyen kampnda altm bir bin eekle birlikte otuz iki bin bakire bulduunu grnce glmekten kendinizi alkoyabilir misiniz? Bakire bana en azndan iki eek dyordu: Benzer durumda, birini nden di erini arkadan almayacak drst bir yaratk var mdr? Aptal, cahil, kt corafyac, berbat kronoloji uzman, iren fiziki bir Tanr iyi bir doa bilimci olabilir mi? Aslnda olamaz, nk bize tavan yememek gerektiini, nk tavann gevi getirdiini ve atal ayakl olduunu syler; oysa tavann ayann yark olduunu ve gevi getirmediini bilmeyen ilkokul rencisi bile yoktur. Sizin Yce Tanr'nz asl yasa koyucu olduunda gerekten muhteem olur. Karlar regl olduunda onlarla yatmamay kocalarna buyurmaktan, bunu yaparlarsa da onlar ldrmekle cezalandrmaktan, k nasl ykayp silmek gerektiini buyurmaktan daha bilgece, daha nemli ne olabilir? Aslnda btn bunlar ok nemli davranlardr; ve her eyde Ebediyetin elini grmek ok rahattr... Bunca gzel eyler buyuran bir Ebediyeti sevmek elbette ok kolaydr! Genilii krk ayak bile tutmayan rdn Nehrini gemek iin bir mucizenin gerekli olduuna beni nasl ikna edebilirsiniz. Erihann surlarnn boru sesiyle yklabileceini nasl dnebilirsiniz? Vatan Erihaya ihanet eden orospu Rahabn tutumunu nasl balarsnz? ehrin hkimi olabilmek iin mademki hafif bir boru sesi yeterliydi, bu ihanete ne gerek vard?

44

Tanr sevgili olunun soyunun niin bu orospu Rahabn ukurundan gelmesini istemektedir? Suun ve ihanetin olu olan sizin sanzn, birazdan onun hakkndan da geleceiz, kkenini Tamar ile Yahudann ensestinden ve Davud ile Bat-ebann zinasndan almas niin gerekiyor? Ah, Tanr'nn yollan nasl da anlalmaz! Anlalmaz bir varlk nasl da sevimli! Yeu'nun otuz bir kiiyi, mallarna sahip olmay arzulad iin astrm olmasna ne gzle bakarsnz? Her zaman fazla insani olan Tanr Efendi, Yahudi halknn dmanlarna be saat boyunca srekli koca koca kayalar frlatrken, Yeu'nun Amorilere kar savandan nasl sz edebilirsiniz? Gne sabit dururken ve dnya dnyorken, Yeunun gnee dnmemesi iin verdii emri yldzlara dair bugnk bilginizle nasl badatryorsunuz? Bana Tanrnn bizim astronomide gstereceimiz gelimeyi henz bilmedii cevabn m vereceksiniz? Ne byk bir deha sizin Tanrnz! Kendi kzn ldren ve ibole kelimesini telaffuz edemiyorlar diye krk iki bin Yahudiyi boduran Yeftah hakknda ne dnyorsunuz? Eski yasanz, zerine yenisinin yazlm olduu, bu tiksindirici samalklardan tek sz etmezken, yeni yasanzda niin bana cehennemden ve ruhun lmszlnden sz ediyorsunuz? Eeinin srtnda Gabaya gelen bu ehrin insanlarnn arkadan dzmek isledikleri Levili'nin sevimli kk hikyesindeki ahlkszl nasl yumuatrsnz? Zavall adam iin iinden syrlmak iin karsn teslim eder; ama kadnlar bizden daha nazik olduklarndan, zavall kadn sodomi srasnda lr. Ah, ltfen syleyin bana, Tanrnn ruhunun yazdrd bir kitapta bu tr boluklarn yeri ne? Sizin en azndan bana aklamanz umduum ey. Hkimler blmnn birinci ksmnn on dokuzuncu ayetidir. Burada Yahudaya elik eden Tanrnn zafer kazanamayaca, nk

45

dmanlarn demirden cenk arabalar olduu sylenir. Nasl olur da Gnei durduran Tanr, doann akn defalarca deitiren Tanr, demirden cenk arabalar var diye kendi halknn dmanlarnn hakkndan gelemez? Bizim sandmzdan ok daha fazla ateist olan Yahudilerin kendi Tanr'larna kim i zaman dman tanrlardan daha gl, kimi zamansa onlara boyun een yerel ve koruyucu bir tanr gzyle bakmam olmalar mmkn mdr? Bu gr Yeftahn u cevabyla kantlanmam mdr: Tanrnz Kemoun size vermi olduu ey sizin hakknzdr: Tanr'mz Adonainin bize vermi olduklar eylerden yararlanyor olmamz size ac versin." imdi size unu da sorabilirim, ancak eeklerle seyahat edilebilen bu kadar dalk bir lkede demirden bunca ok sayda araba bulunmasn nasl aklayabiliriz? Bana unu da aklamalsnz ki, aasz bir lkede, Sam - son genellikle ancak ormanlarda yaayan yz tilkinin kuyruuna mealeler balayarak Filistinlilerin ekinlerini nasl atee verebildi? Bir eek enesiyle bin Filistinliyi nasl ldrd? Ve bu enenin dilerinden birinden berrak bir su emesi nasl ekip kard? Byle bir masal uydurabilmek ya da buna inanabilmek iin insann kendisinin de biraz eek enesi olmas gerekir, emin olabilirsiniz! Gzleri ak uyurken irkef bir krlang tarafndan kr edilen saf Eyub hakknda; Empyrea'dan zel olarak inip Eyub'la birlikte Yahudi Gabelin bu Eyubun babasna borcunun hesabn soran melek hakknda; Eyub'un kars olan, eytann boynunu burduu yedi kocal kadn hakknda; ve bir balk safrasyla krlerin gznn almas hakknda da sizden ayn aklamalar isleyeceim. Bu hikyeler gerekten ilgin: Parmak ocuk romanndan sonra bu kadar gzel bir ey grmedim. Ama gzel Rutun imonun soyundan geldiini, imonun da Rubenin olu olduunu syleyen kutsal metni, yalan syleyemeyecek olan ayn kutsal metne gre imon Rubenin kardeiyse, sizin yardmnz olmadan nasl yorumlayabilirim? Ester'i ok seviyorum ve Serhas Yahudi bir kadnla evlendii ve

46

onun kim olduunu bilmeden alt ay onunla yatt iin ok saduyulu buluyorum. Saul kral ilan edildiinde Yahudiler Filistinlilerin klesiydi ve hi silah tamalarna izin verilmiyordu; hatta evde ve tarmda kullandklar demirleri bilemek iin bile Filistinlilere gitmek zorundaydlar. Buna gre, nasl olur da Saul, otuz bin kiiyi besleyemeyen bir lkede, yz bin savann bana geip bu Filistinliler zerinde unutulmaz bir zafer kazanabilir? Sizin Davudunuz da kafam kartryor. Byle bir hergelede Tanr'nz sa'nn soyunu grmekte ben zorlanyorum. Tanr olmay kafasndan geiren biri iin, kkenini bir katil. Bir zinac, kadn karan biri, frengili biri, bir namussuz, tek kelimeyle, bizim Avrupal krallarmza denk gelseydi yirmi kez ark ikencesiyle ldrlmeyi hak eden biri olarak kabul etmek gtr. Onun ve Sleymann zenginliklerini lkenin yoksulluuyla badatrmann g olduunu kabul edeceksiniz. Eekten baka bir eyin olmad bir lkede, sizin kutsal metninizin dedii gibi, Sleyman'n drt yz bin atnn olmasndan honut olmak gtr . Yahudi peygamberlerinin muhteem vaatlerini, kh Fenikelilerin, Babillilerin altnda, kh Persler, Suriyeliler, Romallar altnda inleyen bu bahtsz halkn daimi kleliiyle nasl badatryorsunuz? Sizin Hezekiel'iniz bok yediinde bana kh koca bir domuz gibi, kh byk bir liberten gibi gelmekte; ve bir kza, Sizin gerdannz olutuunda ve tyleriniz ktnda, ben sizin zerinize uzandm, plaklnz rttm, size muhteem eyler verdim; ama siz bir genelev ina ettiniz, kamusal alanlarda fahielik yaptnz, eek organna sahip olanlarla ve atlar gibi boalanlarla yatmay ateli bir ekilde arzuladnz," dediinde beni hayretler iinde brakyor. Ah, edepli Justine, btn bunlar size gre fazlasyla namuslu mu? Byle bir kitaba kutsal denebilir ve uruna gen kzlar kurban edilebilir mi? Bir balinann karnnda gn kapal kalan sizin Yunusunuzun hikyesi de ayn lde tiksinti verici deil mi?

47

Benzer bir hayvann gsnde tutsak edilen ama sizin peygamberinizden daha becerikli olduundan balinann karacierini piirip yeme fikri aklna gelen Herkln hikyesinden bariz biimde kopya edilmemi mi? Ltfen, peygamber Hoeann ilk ayetlerini bana aklayn. Tanr ona aka bir fahie almasn ve orospu ocuklar dourtmasn emrediyor. Zavall adam da ona itaat ediyor. Tanr henz memnun deildir: Kocasn boynuzlam bir kadn almasn ister. Peygamber yine ona itaat eder. Syleyin bana, yalvarrm, kutsal bir kitapta btn bunlarn ii ne? Bu isyan ettirici samalklar mminlerin hangi tr eitimine yaryor? Ama esasen Yeni Ahit hakkndaki bilgileriniz benim en ok iime yarayacak. saya iki soy bahetmem gerektiinde kafamn karmasndan korkuyorum. Bana diyecekler ki, Mattaya gre Yusufun babas Yakubtur, Lukaya gre de Yusuf lyasn oludur: birinin nasl olup da elli alt kuak, dierinin ise yalnzca krk iki kuak olduu bana sorulacaktr; sonuta sa'nn babas olmayan bu Yusufun soy aacna ne gerek var? Melein Meryeme kulandan bir ocuk yaptrdn (Maria per aurem impraegnia est) syleyen Aziz Ambroisela ya da melek onu dzerken Meryemin boaldna tanklk eden Cizvit Sanchezle hemfikir misiniz? Aziz Lukaya gre, Msrdan kamaya neden olmu Kirinius Yahudiyeyi ynetirken Avgustusun dzenledii btn dnyann saymndan sz etmeye cret edersem, herkes benimle aka alay eder; nk imparatorlukla hi saym olmadn ve o zaman Suriyeyi ynetenin Kirinius deil Varus olduunu bilmeyen kimse yoktur. Mattaya gre, Msrdan bu katan sz ettiimde bana bu kan bir roman olduu, dier ncil yazarlarndan hibirinin bundan sz etmedii sylenecektir; ve eer o zaman kutsal ailenin Yahudiyede kaldn kabul etsem, Msrda olduu ileri srlecektir. Eer astronomlara kral bir ahra ynelten yldzdan sz edersem benimle alay etmeyeceklerini mi sanyorsunuz? Bu

48

masaln ardndan, insanlarn en despotu olan Hirodes'in bir ahrda dnyaya gelmi bir fahie piinin kendi yerine geeceinden bir an bile kayg duymu olmasn nasl dnebiliyorsunuz? Sizin szde masumlar katliamnz hibir tarihinin desteklememi olmas sinir bozucudur; Saint- Barthelemy, Merindol, Cabrieres katliamlarnn yaanp yaanmadnn da onlar kadar aibeli olmas insanlk asndan pek arzu edilir olurdu. Bu aklamalardan sonra, ele almadm baz aptallklar hl mevcuttur. rnein Tanrnn ilk gnah nedeniyle idama mahkm edilmesi gerektiini sylemem gerekir. Buna karlk, Eski Ahit'te de Yeni Ahitte de ilk gnahn sz konusu olmad, yalnzca demin bilim aacnn meyvesinden yedii gn lmeye mahkm edildii ama lmedii cevab verilirse; Tanr'nn lmnden drt bin yl nce yenen bir elma yznden asldn sylemeye cesaret ettiim iin bana deli muamelesi yaplrsa, cevabn kafam kartracana sizi temin ederim. Luka'yla birlikte, sann ge ykseldii yerin u kk Beytanya ky olduunu mu, yoksa Mattayla birlikte, burann Celile olduunu mu sylemeliyim? Hepsini badatrmak iin Tanrnn bir ayann Celilede tekinin Beytanyada olduunu syleyen bir limin grn m tercih etmeliyim? Havarilerin sembol denen ament niin havarilerden drt yzyl sonra, Jerme ve Rufin dneminde ortaya kt? Syleyin bana niin ilk Kilise Babalar apokrif denen incillerden baka bir eyden asla sz etmezler? Drt kanonik ncilin henz olmadnn aikr bir kant deil mi bu? Ve btn bu dalavereleri, sizin Hristiyan samalklarnzn sergilenmesi iin yalana ve dolana bavurmak zorunda kalnan bu piyesleri benim gzmde merulatrmanz biraz g olmayacak m? Syleyin bana, sa yedi kutsama ayini diye bir ey saptamamken, sizin dininiz niin bunu yedi kabul ediyor? sa Teslisten hi sz etmemiken siz neden Teslise taparsnz? Uzun szn ksas, bunca gc bir araya getiren sizin Tanrnz, ahiretteki

49

kurtuluumuz iin bunca temel bu hakikatler konusunda bizi niin bilgilendirmemitir? Sizin sa hakknda btn sylenenleri bir an bir kenara brakalm; onu bize anlatanlarn szlerindense kendi sz ve eylemleriyle yarglayalm. Ltfen syleyin, akl band a insanlar karanlk szlere, bu rktc ibadetin aalk kurucusunun szde mucizelerine hl nasl pabu brakabiliyorlar? Halkn fkesine bundan daha layk bir soytar hi var olmu mudur? Bir kaltakla bir askerden, dnyann sz bile edilmeye demez bir yresinde doan czaml bir Yahudi kimdir ki, dnyay yaratt sylenen kiinin organym gibi geinmeye cret edebiliyor? Bunca soylu iddialar karsnda. Justine, en azndan birka sfat gerektiini dnmyor musunuz? Bu gln elinin sfatlar nel erdir? Misyonunu kantlamak iin ne yapacaktr? Dnyann ehresi mi deiecektir? Dnyaya musallat musibetler ortadan kalkacak mdr? Gne gece gndz aydnlatacak mdr? Erdemsizlikler artk kirletmeyecek midir? Nihayet yalnzca mutluluun egemen olduunu mu greceiz? Tek kelime yok: Tanrnn elisi yeryzne kendini hokkabazlklarla, taklalarla ve cinaslarla duyuruyor; el emekilerinin, zanaatkrlarn ve fahielerin saygdeer dnyasnda gn elisi kendi bykln gsteriyor; kimileriyle iki iere k, kimileriyle dzerek, Tanrnn dostu, hatta bizzat Tanr, duygusuz gnahkr kendi yasalarna tabi klacaktr; glnlkleri iin, sefihliini ya da oburluunu tatmin edecek eyi icat eden dalavereci kendi misyonunu kantlyor. Ne olursa olsun, baar kazanyor; be para etmez namussuzlar bu dzenbaza katlyorlar; bir mezhep oluuyor; bu rezil birka Yahudiyi batan karmay baaryor. Roma gcnn kleleri, kendilerini prangalarndan kurtararak, din freniyle onlar yattran bir dini sevinle kucaklamaldrlar. Gerekeleri kefediliyor; isyanclar tutuklanyor; efleri ldrlyor , ama bu tr sular iin kukusuz fazlasyla donanml bir biimde ldrlyor ve affedilemez bir politik kusur ilenerek, bu hdn mritlerini de onunla birlikte boazl amak yerine, onlarn dalmalarna izin veriliyor. Fanatizm ruhlar ele geiriyor;

50

kadnlar alyor, deliler rpnp duruyorlar, sersemler inanyorlar: ve ite insanlarn en sefili, hergelelerin en beceriksizi, gelmi gemi en ar dzenbaz, ite Tanr, Tanrnn gerek olu, babasnn dengi; ite dogma haline gelmi btn szlere adanm btn hayalleri ve gizemlerinin ardnda krd potlar! Dzmece babasnn bar onu almak iin alyor; ve bu Yaratc vaktiyle basit ve tekken imdi byklne pek layk bu olu memnun etmek iin l olmutur! Ama bu kutsal Tanr orada kalacak mdr? Kalmayacak elbette; gcn ok daha byk ltuflara elverili klacaktr. Bir rahibin, yani yalana ve sua bulanm itin tekinin arzusu zerine, grdmz her eyin yaratcs olan bu byk Tanr, her sabah bir para hamurun iine on, on iki milyon kez inmek iin klecek, mminler tarafndan sindirilip, bir sre sonra onlarn barsaklarnn dibinde, en iren dk halini alacaktr; ve bunun da nedeni, bu canavarca din sizlii bir meyhane yemeinde uyduran bu sevgi dolu iren evlad memnun etmektir! O, Elinizde ki bu ekmek benim etim olacaktr, onu byle yiyeceksiniz; ama ben Tanr'ym, o halde Tanr sizin tarafnzdan yenmi olacaktr; dolaysyla gn ve yerin yaratcs boka dnm olacaktr, nk ben dedim; ve insan kendi Tanrsn yiyecek ve sacaktr, nk bu Tanr iyidir ve her eye kadirdir, dediine gre bunun da olmas gerekir. Bununla birlikte, budalalklar artmaya devam eder. Bu budalalklarn art onlarn yceliine, onlar getirenin gcne atfedilirse de, en basit nedenler onlarn varln iki misline kartmaya yetmektedir. Yanlgnn art bir yandan dolandrclarn dier yandan sersemlerin artn kantlar yalnzca. Nihayet bu rezil din tahta kar ve zayf, gaddar, cahil, fanatik bir imparator bu dinin zerine krallk tac giydirerek yeryznn iki ucunu da lekeler. Ah Justine! Gzlemci ve filozof bir ruh zerinde bu nedenlerin ne gibi bir arl olabilir! Bilge bir insan bu iren masallar yn iinde birka kiinin dalaveresinin tiksinti verici grltsnden ve ok sayda insann szde saflndan baka ne bulabilir ki? Eer Tanr bizim bir dinimiz

51

olmasn isteseydi ve gerekten gl olsayd, daha dorusu, gerekten bir Tanr olsayd, emirlerini bize bu kadar sama yollarla m bildirirdi? Ona nasl hizmet etmek gerektiini aalk bir haydut etesinin organyla m bize gsterirdi? Bana szn ettiiniz bu Tanr yceyse, glyse, adilse, iyiyse, kendisine hizmet etmemi ya da onu tanmam bana bulmacalar ya da kaba akalarla m retmek ister? Yldzlarn ve insan kalbinin devindirici hkmran, bunlarn bazlarndan yararlanarak bizi eitemez mi ya da kalbe kaznarak bizimle konuamaz m? Gnn birinde, houna giden ve bize vermek istedii yasay gnein merkezine ateten izgilerle yazsn: Dnyann bir ucundan teki ucuna, bu yazy okuyan ve ayn anda gren btn insanlar bu yasaya uymazlarsa sulu olsunlar; onlarn inanszlklarn hibir zr merulatramaz. Ama arzularn Asyann cra bir kesinden belirtmek; mez olarak halklarn en dalaverecisini ve en hayalcisini semek; vekil olarak da en aalk zanaatkr, en sama ve en hergelesini semek; doktrini karmakark edip anlalmaz hale getirmek; bilgisini az sayda insana zmsetmek; dierlerini gnah iinde brakp, orada kaldklar iin de onlar cezalandrmak: Yoo, Justine, hayr, hayr! Btn bu acmaszlklar bize rehberlik etmek iin deil; onlara inanmaktansa bin kez lmeyi tercih ederim. Hayal mahsul bu varlk ancak delilerin kafasnda var olabildi; akl banda hi kimse onu ne tanmlayabilir ne de kabul edebilir; ve akla bu denli ters bir fikri benimsemek iin salak olmak gerekir. Ama doa, diyeceksiniz bana, bir Tanr olmadan kavranamaz. Ah, szlerinizi iitir gibiyim; yani pek az anladnz eyi bana aklayabilmek iin, hibir ey anlamadnz bir nedene ihtiyacnz var. rtleri iyice kalnlatrarak karanl zme iddiasndasnz; kstekleri oaltarak ba paraladnz dnyorsunuz. Saf ve cokulu fizikiler. Tanrnn varln bize kantlamak iin, botanik kitaplar yazn; Fenelon gibi insann blmlerinin en ince ayrntsna girin; yldzlarn hareketini hayranlkla izlemek iin gklere atln; kelebekler, bcekler,

52

polipler, rgtl atomlar karsnda kendinizden gein ve onlarda bir ie yaramaz Tanrnzn bykln bulduunuzu sann: Btn bu eyler, siz ne derseniz deyin, bu sama ve hayali varln var olduunu asla kantlamayacaktr. Tek kantlayacaklar ey, bir araya gelileri evreni oluturan sonsuzca eitli bileimlerin retebilecei maddelerin ve etkilerin sonsuz eitliliine dair hibir fikriniz olmaddr. Sizin doann ne olduunu bilmediinizi; gzlerinizin, mikroskoplarla donanm bile olsalar, en ufak blmn bile gremeyecekleri doann glerinin saysz biim ve varl yaratamayacan sandnzdan, bu glere dair tek bir fikriniz olmadn kantlamaktadr. Velhasl, somut insanlar tanmadnzdan, hakknda kesin bir fikre asla sahip olamayacanz manevi bir grevliy i niteleyen bir kelimeye bavurmay daha kestirme bulduunuzu kantlamaktadrlar. Bize nedensiz sonu olmad ciddi ciddi syleniyor; dnyann kendi kendine yaratlmad tekrarlanp duruyor. Ama evren bir sonu deil nedendir, asla bir eser deildir; yaratlmamtr, o daima bizim grdmz eydir; varl zorunludur; kendi nedenidir. znn hareket etmek ve retmek olduu aka grlen doa, gzmzn nnde yapt gibi, ilevlerini yerine getirmek iin, kendinden daha mehul, grnmez bir devindiriciye ihtiya duymaz: Madde kendi enerjisiyle, kendi heterojenliinin zorunlu devam olarak hareket etmektedir; hareketlerin ya da eylem tarzlarnn eitlilii tek bana maddenin eitliliini oluturmaktadr; bizler varlklar bizim organlarmza ilettikleri etki ya da hareketlerin farkllklaryla ayrt ediyoruz. Ne yani, doadaki her eyin eylem halinde olduunu grrken, kalkp da doann enerjisiz olduunu mu ileri sreceksiniz? Temelde hareket halinde olan bu btnn bir devindiriciye ihtiya duyduuna aptalca inanyor musunuz! Peki bu devindirici nedir? Bir tin, yani bo bir varlk. Tersine, maddenin kendi kendine hareket ettiine ikna olun ve maddeyi harekete geirecek hibir eye sahip olmayan tinsel aknz zerinde kafa yormay brakn artk! Gereksiz seferlere kmayn; hayali bir dnyadan gerek bir

53

dnyaya dnn; ikincil nedenlere bal kaln; grdklerinizi meydana getirmek iin doann hi ihtiya duymad ilk nedenleri teologlara brakn! Ah Justine, bir Tanr fikrinden nasl da tiksiniyor, nefret ediyorum! Aklm nasl da oke ediyor, yreime tiksinti veriyor! Ateizmin ehitlere ihtiyac olduunda bana sylesin yeter, kanm her eye hazr. Bu dehetlerden irenelim, sevgili kzm; onlar aalamak iin en okkal hakaretler olsun borcumuz. Gzlerim alr almaz bu kaba saba hayallerden nefret ettim ve kendime onlar ayaklar altnda ineyecek bir yasa yaptm... Asla vazgemeyeceime yemin ettim. Mutlu olmak istiyorsan beni takip et; iren, inancndan dn, hakaret et, benim gibi. Bu rktc ibadetin iren nesnesi, hatta hayallere ynelik bu ibadetin kendisi, tpk bu hayaller gibi, bilgeliin aalamasna layktr.

54

Ruhun lmszl zerine

Birinci Sylev
Ruhun bedenden farkl bir tz olduunu sylemeye drt elle sarlan insanlarn sisteminden daha sama bir ey elbette olamaz; onlarn hatas bu i organn kendi derinliklerinden idealar karma gc olduunu varsayma kibrinden kaynaklanyor. Bu ilk yanlsamayla batan kan bazlar zrval, doutan baz idealarla geldiimize inanma noktasna kadar vardrdlar. Bu gln hipoteze gre, ruh dedikleri blm tek bana bir tz haline getirdiler ve onun tek kayna olan maddeyi soyut olarak dnme hayali hakkn ona atfettiler. Sanki bu idealarn bize duyularmz zerinde etkide bulunar ak beynimizi deitiren dsal nesneler eklinde gelebilecekleri dorulanmam gibi, bu canavarca fikirler, idealarn dncenin tek nesneleri olduklarn syleyerek kendilerini dorulamaktadr. Her idea kukusuz ki sonutur; ama, nedenine erimek ne kadar g olsa da, bir nedenden kaynaklanmadn varsayabilir miyiz? dealar ancak maddi tzlerden edinebiliyorsak, idealarmzn nedeninin gayri maddi olduunu nasl varsayabiliriz? Duyular olmadan idealara sahip olabileceimizi ileri srebilmek doutan kr birinin renklere dair bir fikri olabileceini sylemek kadar samadr. Hayr Justine, hayr; yaammzn herhangi bir annda ruhumuzun kendi kendine ya da nedensizce hareket edebileceine inanmayalm: Varlmz oluturan maddi elere kesin olarak bal olan, onlara btnyle baml, zorunlu olarak bizim iimizde hareket eden varlklarn izlenimlerine daima tabi olan ve onlarn zelliklerine gre, kabaca ruh denen bu ilkenin gizli hareketleri, bizim iimizde sakl nedenlere baldr. Biz bu ruhun hareket ettiini dnyoruz nk onu hareket ettiren i gleri grmyoruz ya da bu drtlerin bizim hayran kaldmz etkileri yaratabileceini varsaymyoruz. Hatalarmzn kayna kendi bedenimize kaba ve hareketsiz bir beden gzyle bakmamzda yatyor, oysaki bu beden benlik bilincini art arda hissedilen izlenimlerin ansndan ediniyor.
55

Hisset unu Justine: Varlklar ancak bizim duyularmzla bilinebilir ya da bizde bir idea yaratabilirler; beynimiz bedenimizde iz brakm hareketlerin sonucunda dnr ya da ruhumuz dnr, ister ve hareket eder. Bizim ruhumuz bildiinden baka ey zerinde bir ey yapabilir mi? Ya da hissettiinden baka eyi bilebilir mi? Her ey bize en ikna edic i biimde kantlyor ki, ruh, doadaki dier varlklarla ayn yasalara gre davranr ve hareket eder; bedenden ayrlamaz; onunla ayn geliim iinde doar, byr, dnr ve sonu olarak onunla birlikte lr. Daima bedene bal olarak, onun da ayn mertebelerden getiini grrsnz: ocuklukta beceriksiz, olgunlukta gl, yallkta donmu. Ruhun aklll ya da lgnl, erdemleri ya da ahlkszlklar dsal nesnelerin ve bunlarn maddi organlar zerindeki etkilerinin sonucundan baka bir ey asla deildir. Ruhun bedenle zdeliine dair bu kadar gl kantlar varken, ayn kiinin bu parasnn lmszlkten yararlanmas, dier parasnn ise yok olmas nasl hayal edilebilir? Sersemler, kendi keyiflerince imal ettikleri bu ruhu basit, uzanmsz, blmlerden yoksun, tek kelimeyle, tandmz her eyden kesinlikle farkl bir varlk haline getirdikten sonra, deneyimin bize daimi zldn gsterdii ve btn varlklarda karlatmz yasalara hi tabi olmadn ileri sryorlar; dnyann da tinsel, evrensel bir ruhu olduuna kendilerini ikna etmek iin bu sahte ilkelerden yola kyorlar ve kendi bedenlerinin uzants olan bu yeni kuruntuya tanr adn veriyorlar. Buradan da dinler ve btn sama masallar, bu ilk zrvalktan ister istemez kaynaklanan btn devasa ve masals sistemler douyor; bu yaamdan sonraki romanesk eziyet ve dl fikirleri buradan kaynaklanyor; ama eer insan ruhu evrensel ruhun, yani evren Tanrsnn bir uzanmysa, nasl dl ya da ceza hak edebilir? Uzants olduu varla daimi zincirliyken nasl zgr olabilir? Dolaysyla, nasl cezalandrlab ilir ya da dllendirilebilir? Ruhun lmszl aptal sisteminin mritleri bunun gerekliinin kant olarak ruhun evrenselliini bize sylemesinler. Bu grn artc kapsam kadar basit bir ey olamaz: Gly ierir, zayf teselli

56

eder. Bu kanaati yaymak iin daha fazlasna ihtiya var m? nsanlar her yerde birbirine benzer ve her yerde ayn zaaflarla ayn hatalar ilerler. Doa btn insanlara yaamlar iin en canl ak esinlediinden, bu varoluun sonsuzluuna duyulan arzu zorunlu olur; bu arzu, bir sre sonra kesinlie dnr ve daha acil olarak dogma halini alr. Bu yetenekteki insanlarn, bu sistemin duyurduu her eyi agzllkle dinlemesi gerektiini sanmak kolaydr. Ama bir hayal mahsulne duyulan arzu bu hayal mahsulnn gerekliinin tartmasz kant hi olabilir mi? Biz ayn zamanda bedenlerin de sonsuz yaamn arzuluyoruz; bununla birlikte, bu arzu ketlenmitir: Peki, ruhumuzun sonsuzluu arzusu niin ketlenmi olmasn? Bu ruhun doas zerine en basit dnmeler onun lmszlnn bir yanlsama olduu fikrine bizi ikna etmelidir. Gerekten de, bu ruh duyarllk ilkesinden baka nedir ki? Dnmekten, haz almak, ac ekmek ve hissetmekten baka nedir ki? Hayat, aralarnda balar kurulabilen bu farkl hareketlerin bir araya gelmesinden baka nedir ki? Dolaysyla, beden artk yaamadnda, duyarllk da ileyemez; ne idea olabilir ne de dnce, dealar bize ancak duyulardan gelebilir: Bu durumda, bu duyulardan mahrum kaldmzda hl idealarmzn olmasn nasl isteyebiliriz? Ruh hayvan bedeninden ayr bir varlk haline getirildiine gre, hayat canl bedenden ayr bir varlk neden olmasn? Hayal btn bedenin hareketlerinin toplamdr; duygu ve dnce bu hareketlerin bir parasdr: Dolaysyla, lm insanda bu hareketler de dierleri gibi yok olacaktr. Gerekten de, ancak organlar yardmyla hissedebilen, dnebilen, isteyebilen, hareket edebilen bu ruhun ac ya da zevk tadabileceini, hatta onu uyaran organlar zlp rdnde kendi varlnn bilincinde olacan bize kantlamay nasl dnebiliyorlar? Ruhun, beden blmlerinin dzenlenmesine bal olduu ve bu blmlerin grevlerini yerine getirmek iin ibirlii ettikleri bir dzenin olduu ortada deil mi? rnein, organik yap bir kez yok olduunda, ruhun da yok olacandan kuku duyamayz. Btn yaammz boyunca bu ruhun organlarmzn hissettii btn

57

deiimler tarafndan deitirildiini, bozulduunu, rahatsz edildiini grmyor muyuz? Bu ayn organlar tmyle yok olduunda bu ruhun hareket ettiini, dndn, varln srdrdn hayal etmek iin nasl bir lgnlk, nasl bir samalk gerekir! rgtl varlk, bir kez paralandnda ilevini artk yerine getiremeyen bir saatle kyaslanabilir. Bedenin lmnden sonra ruhun hissedeceini, dneceini, haz alacan, ac ekeceini sylemek, bin paraya blnen bir saatin hl almaya devam edeceini ileri srmek demektir. Bedenin ortadan kalkmasna aldrmadan ruhun varln srdrebileceini syleyenler, bir bedenin dnmnn kii yok olduktan sonra da srebileceini elbette savunurlar. Ey evladm, una emin ol ki, sen ldkten sonra gzlerin artk grmeyecek, kulaklarn iitmeyecek; tabutunun iinde hayal gcnn bugn sana siyah renklerde sunduu bu sahnelerin tan olamayacaksn artk; nasl ki doumundan nce, doadan alacan organlar eidi deildiysen, artk sen olmayacak olan kllerini ne yapacaklaryla da ilgilenme. lmek, dnmeyi, hissetmeyi, zevk almay, ac ekmeyi brakmaktr: Fikirlerin de seninle birlikte yok olacaktr; aclarn ve zevklerin mezarda senin peinden asla gelmez. Dolaysyla lm, kayglarn ve melankolini besleyecek ekilde, huzurlu bir gzle dn, lm sakin bir gzle grmeye kendini altr, huzurunun dmanlarnn sana alamaya altklar sahte korkulara kar kendini teskin et.

58

Ruhun lmszl zerine

kinci Sylev
En uzak alara uzandmzda, ruhun lmszl sama sisteminin dayana olarak karmza en kaba hatalara gmlm halktan baka bir ey ne yazk ki kmyor. Bu korkun budalal kabul ettirebilmi nedenler incelenirse, bunlar politikada, terr ve cehalette bulunur. Ama bu grn nedeni ne olursa olsun, sorun bunun bir temele dayanp dayanmadm bilmektir. Bu gr incelediimizde, onun da, yol at ibadetler kadar hayal mahsul olduunu greceiz. Ruhun lmszl kanaatinin en gzde olduu yzyllarda bile, onu kukuyla bakp ortadan kaldrmak isteyecek kadar akll insanlar daima kmtr. Bu hakikatin bilinmesinin insanlara hangi noktada gerekli olduunu hissetmemek imknszdr. Bununla birlikte, insanlarn zrvalnn ykselttii tanrlarn hibiri bu konuda onlar eitme abasna asla girmemitir. yle gzkyor ki bu samalk Msrllar arasndan domutur, yani yeryznn en saf ve en batl inanl halkndan. Yine de bir eyi saptamak gerekir: Musa, onlarn okullarnda yetitirilmi olmasna ramen, Yahudilere bundan tek kelime sz etmemitir. Baka frenler yaratma konusunda yeterince iyi politikac olduu bilindii halde, ruhun lmszl fikrini kendi halk arasnda kullanmaya asla cret etmedi: Bunu kullanmay hayal edemeyecek kadar aptald. Dalaverecilerin ve dzenbazlarn rnek ald sa, bu iren arlatan da, ruhun lmszlne dair hibir kavrama sahip deildir; o kendini daima bir materyalist olarak ifade etmitir; insanlar tehdit ettiinde, sylevlerinin onlarn bedenine hitap ettii grlr; bedeni asla ruhtan ayrmaz. Ama ben burada bu iren masaln kkenini aratracak hi deilim: Benim almamn tek konusu, bunun deli samas olduunu size kantlamaktr. Do stlarm, ruhun lmszl fikrini yaratm nedenlerden bir an sz edelim. Dnyann bahtszlklar, hissettii altst olular, doann olgular, tartmasz biimde ilktir; yanl bilinen, yanl
59

yorumlanan fizik ikincil nedenlere imkn tanm olmaldr: politika ncl nedendir. nsan idrakinin kendini tanma yetisi karsndaki gszl, muammann aklanamazlndan ziyade sunulu tarzndan kaynaklanr. Eski nyarglar insan kendi doasna kar uyarmtr: nsan, olmad ey olmak istemektedir; kendini aldatc bir alanda, var olsa bile, kendinin olamayacak bir alanda bulmak iin aba harcayarak tkenmektedir. Buna gre, kendini nasl bulabilir? Organlarn kusursuz uyumu sayesinde ortaya kan hayvanlardaki igd mekanizmas yeterince kantlanmad m? Deney bize igdnn, yine bu ayn hayvanlarda, onlarda meydana gelen deiim nedeniyle, kh kaza sonucu, kh yallktan zayfladn ve sonucu olduu uyum ortadan kalktnda hayvann sonunda yok olduunu kantlamyor mu? Bizde olann da kesinlikle ayn ey olduunu anlamayacak kadar kr nasl olunur? Ama bu ilkeleri bizde de saptayabilmek iin, doann, znde bir olsa da, sonsuzca deitiine ikna olarak balamamz gerekir; sonra da, bir sonucun nedeninden yksek olamayaca eklindeki o ezeli hakikat aksiyomunu gzden yitirmemeliyiz; ve herhangi bir hareketin sonularnn son derece eitli olduu; harekete ilk hzn veren arln belirginlii ya da zayfl nedeniyle bu sonularn artt ya da eksildii de kesinlikle unutulmamaldr. Bu ilkelerin kullanmnn yardmyla, hissedilir doann arenasn dev admlarla kat edersiniz. Birinci ilke araclyla, doann duyurduu bu birlii fark edersiniz: Her yerde, hayvanlar leminde kan vardr, kemik, et, kaslar, sinirler, i organlar, hareket, igd vardr. kincisiyle, doann farkl varlklar arasnda mevcut farkll anlarsnz: Ne insan kaplumbaayla karlatrrsnz, ne at kk bir sinekle; ama kademeli bir eitlilik plan yaparsnz ve burada her hayvan kendine uygun den yeri i gal eder. Trlerin incelenmesi, zn her yerde ayn olduuna ve eitliliklerin nesne iin yalnzca tarz olduuna sizi ikna edecektir. Buradan yola karak da, insann insan yaratan neden olan maddeden daha yksek olmad, atn at yaratan neden olan maddeden daha

60

yksek olmad; ve bu iki tr arasnda, yani insanla at arasnda ykseklik varsa, bunun yalnzca deiimlerde ya da biimlerde olduu sonucuna varacaksnz. Herhangi bir hareketin sonularnn kendi aralarnda eitli olduunu, bu sonularn harekete ilk hzn veren arln belirginlii ya da zayfl nedeniyle arttn ya da azaldn syleyen nc prensip sayesinde greceksiniz: Bu prensip sayesinde ikna olacaksnz ki, insan kendisinden daha aa olan hayvan trleriyle karlatrldnda yapsnda olaanst hibir ey yoktur: Ne ekilde ele alnrsa alnsn, var olan btn varlklarda yalnzca madde grlr. Ne yani, diyeceksiniz, insanla kaplumbaa ayn ey midir! Elbette hayr, biimleri farkldr; ama onlarn ikisini de olutur an hareketin nedeni elbette ayn eydir: Bir ipin ucuna, yere doru uzanan bir sarka asn, hareketlendirin: Bu sarkacn izecei ilk hareket ipin uzunluunun imkn verdii kapsamda olacaktr, kincisi daha az, ncs daha da az; ta ki sonunda sarkacn hareketi basit bir titreime iner ve sonunda mutlak bir hareketsizlikte sonlanr. 3 Bu deney zerine yle dnyorum: nsan en geni hareketin sonucudur, kaplumbaa ancak bir titreimin sonucudur, ama en kaba anlamyla madde her ikisinin de nedenidir. Ruhun lmszl yandalar, insan olgusunu aklamak iin, onu mehul bir tzle donatrlar: Biz materyalistler ise, kukusuz daha aklc olduumuzdan, insann niteliklerini onun rgtlenmesinin sonucu olarak kabul ederiz. Varsaymlar birok gl zmler, buna eminiz; ama sorular bitirmez. ok daha hzl bir admla hedefe ynelerek, size yalnzca kantlar sunuyorum. zellikle de, bu yarm akll filozoflarn hibiri kabul ettikleri gayri maddi tzn doas konusunda hemfikir deildir; duygularnn bu kartl bile, kabul etmek gerekir ki, onlara yneltilebilecek en gl argmanlardan biridir. Ama, bundan

61

yararlanmaya tenezzl etmeyerek, ben ruhu yaratlm bir tz yapan sorunu inceleyeceim. Defalarca zr dilerim, dostlarm, bu konuma srasnda, TANRI ad altnda bilinen bu hayal mahsul varln kabulne bir an bavurmak zorunda kalm olabilirim. Ateizm benim sistemlerimin en kutsal olduundan, ancak zorunluluk sonucu byle olabileceine ve anlk olarak bu varsaymlardan yararlandma gayet iyi ikna olacak kadar bana hak vereceinizi umuyorum. Ama btn yanlglar onlar kabul edenlerin zihninde birbirine eklendiinden, bir yanlgyla mcadele etmek ve ortadan kaldrmak iin genellikle bir dierini yeniden oluturmak zorunda kalnr. Tanrnn varl hipotezine gre, bu Tanrnn ruhun zn nerede bulabileceini kendime soruyorum. Onu yarattn bana syleyeceksiniz. Ama bu yarat mmkn mdr? Eer Tanr tek bana varsa, sama hilik hari, her eyi igal eder. Hilikten sklan Tanrnn maddeyi yaratt, yani hilie varlk verdii sylenir. te, her ey igal edilmitir; iki varlk btn uzam doldurur: Tanr ve madde. Bu iki varlk her eyi dolduruyorsa, btn oluturuyorlarsa, yeni yaratlara yer yoktur; nk bir eyin ayn anda hem olmas hem de olmamas mmkn deildir. Tin artk btn metafizik boluu doldurur; madde hissedilir boluun btnn fiziksel olarak doldurur: Dolaysyla yeni yaratlm varlklara, varlktan ne kadar daraltlm olsa da, yer yoktur. Burada Tanrya bavurulur ve bu Tanrnn bu yeni retimleri kendi iinden ald sylenir. Tanr kendi sonsuzluunun tinsel alannda ayn doadaki yeni tzleri barndrabilmise, bunun sonucu, Tanr'nn eksiksiz ve kusursuz bir sonsuzluk iinde olmad, nk eklemelere izin verdiidir. Kim ki sonsuzluktan bahseder, her trl snr dlar: Oysa, her snr dlayan bir varlk eklemelere asla uygun deildir. Tanrnn, mutlak erki sayesinde, sonsuz zn daraltarak yeni yaratlm tzlere yer at sylenirse, o zaman, sonsuz olmad, nk, skma srasnda, kendini oluturan yann bir snra iaret ettii cevabn vereceim.

62

Tanr, yeni yaratlm tzleri kendi alanna alabildiinde, bu alann balangta bir boluk hissedecei ve bu boluktan kacak her bir tzn madde alannda bir cismi harekete geirecei daima kesindir. Bu boluk daima varln srdrecektir; nk, bu samalktan holananlara gre, eziyete mahkm ruhlar cehennemden asla kmayacaklardr. Tanr, bir ruhun yokluunun neden olduu boluu sre kli doldursa da, bu ruhlarn bazlar onun alanna geri dndnde kendi tzne geriye dnk bir etki yaptrmas gerekir, ki bu da samadr; nk sizin Tanr'nz gibi eksiksiz ve blmlerinin kendisi de sonsuz olan bir sonsuz ne kendi zerine kapanabilir ne de genileyebilir. Bir ruhun yokluunun neden olduu boluk hi doldurulmamsa bu bir boluktur; nk her uzamn tini ya da maddeyi kapsamas gerekir. Oysa, Tanr bu boluu dolduramaz, ne kendi tzyle ne madde paralaryla; nk Tanr madde ieremez, dolaysyla tanrsalln iinde hilik vardr. Burada rakiplerimiz daha yumuak bir slup seiyorlar. unu iddia ediyorlar: Biz Tanrnn insan ruhunu yarattn ileri srdmzde, bu yalnzca onu ekillendirdii anlamna gelir... Bu terim deiikliinin tartmada nemli bir deiiklie yol amadna ikna olmak gerekir. Eer Tanr insan ruhunu ekillendirmise, onu herhangi bir zden ekillendirmitir; tinin ya da maddenin iinden ekip almtr. Bu, tinin iinde olmu olamaz nk tek bir tin vardr ve bu da sonsuz olandr ya da Tanrnn kendisidir; oysa, ruhu tanrsalln bir blm olarak kabul etmenin samaln herkes kabul eder. Kendi kendine ibadette bulunmak eliiktir: Ama eer ruh Tanrnn bir parasysa olan budur. Bir tzn kendis inden kopmu bir blm sonsuza dek cezalandrmas da samadr. Tek kelimeyle, bu hipotezde, bana ne cennetten ne cehennemden sz

63

ediyorsunuz; nk Tanr'nn kendinden kaynakl bir tz cezalandrmas ya da dllendirmesi sama olur. Mademki yalnzca madde ve tin var, o halde Tanr ruhu maddeden mi yaratt? Ama eer ruh maddeden yaratlmsa, lmsz olamaz. Tanrnn maddeyi ele gelmez hale gelene dek tinselletirdiini, saydamlatrdn da syleyebilirsiniz; ama onu lmsz klamaz, nk bir balangc olan eyin bir sonu da illa ki olmaldr. Deistler [yaradanclar] de Tanrnn lmszln ancak sonsuzluuyla tahayyl edebilirler; ve o, her snr dlad iin sonsuzdur. Madde, tinsellese bile yine de blnebilirdir, nk blnebilirlik maddenin temel zelliidir ve tinselleme eylerin zn asla deitirmez: Oysa blnebilir olan ey deiime tabidir; ve deiime tabi olan ey asla kalc deildir, lmsz hi deildir. Btn bu itirazlarla iyice keye skan rakiplerimiz, Tanrnn mutlak erk sahibi olmasna sarlrlar. Tinsel ve lmsz bir ruha sahip olduumuza ikna olmamz bize yeter derler: Bunun nasl ve ne zaman yaratldn bilmenin pek nemi yoktur. Kesin olan udur ki, diye eklerler, yetenekleri sayesinde, bu ruhu meleksi varlklarda varsaylan tzle ancak kyaslayabiliriz. Tanrclarn yapt gibi mutlak erke srekli bavurmak, btn suistimallere kapy amak deil midir? Btn bilimlerin iine bir phecilik sokmak deil midir? nk sonuta, eer mutlak erk kendisinin belirledii sylenen yasalara kar hareket edemiyorsa, bir dairenin gen olmadna da asla emin olamam, nk gzmn nndeki eklin ayn zamanda hem biri hem dieri olabilmesini salar. Tanrclarn en akl banda kesimi, kendi Tanrlarnnkine benzer bir tz ruh olarak varsayma nedeninin ne kadar tiksindirici olduunu hissederek, ruhun nerden geldii belirsiz bir tz olduunu, zel biimde bir entelekhia olduunu sylemekle tereddt etmezler; ve kendilerine yneltilen itiraz karsnda, her snr dlayan sonsuzluu sayesinde hi biimi olmayan Tanr

64

hari, doada kalan her eyin bir figr ve dolaysyla bir uzam olmas gerektiini syleyerek, insan ruhunun bir kapsam, blmleri, yerel bir hareketi olduunu glk ekmeden itiraf ettiler. Ama rakiplerimize kar bu kadar sav ileri srmek yeter. Grld gibi, ruhun bir kapsam olduu, blnebilir olduu, blmleri olduunu onlar da kabul ediyorlar. Bu bizi ruhun lmszln savunanlarn bile onun tinselliine inanlarnn pek gl olmadna ve bu grn savunulabilir yan bulunmadna inandrmak iin yeterlidir: Sizin de buna ikna olmanzn vaktidir. Tinsel bir tzden bahseden kii, faal, nfuz edici bir varlktan bahseder; nfuz ettii bedenin iinden getiine dair hibir emare grlmez: B izim ruhumuz da bu hipoteze dhil midir? O bakmadan grr, kulak vermeden iitir, kendisi hareket etmeden hareket eder: Oysa, byle bir varlk toplumsal dzeni altst etmeden var olamaz. Bunu kantlamak iin, ruhlarn nasl grd sorusunu soruyorum. Kimileri ruhlarn tanrsalln iinde her eyi grdkleri karln verdiler; tpk nesnelerin yansd bir aynada olduu gibi. Kimileri ise bilginin onlar iin sahip olduklar dier zellikler kadar doal olduunu sylediler. Elbette ki, bu grlerden ilki ne kadar samaysa, kincinin de en az o kadar sama olduu ileri srlebilir. Gerekten de, bir ruhun genel bir tr ierisinde birleen btn zellikleri nasl tanyabileceini anlamak imknsz deil midir? Ruhun genel olarak iyiyi ve kty bilebilecek olduunu varsayalm: Bu bilgi onun iyiye gidip dierinden uzak durabilmesine yeterli olmayacaktr. Bir varln bu kata ya da bu arayta srekli olarak kararl kalabilmesi iin, mutlak ve genel iki tr altnda ierilen iyiliin ya da ktln zel trlerini de bilmesi gerekir. Scot'un sisteminin yandalar insan ruhunun kendi iinde grme gcne hi sahip olmadn, bu gcn yaratl annda ona hi verilmediini, zelliklerini yararlanmak zorunda kald koullar vesilesiyle edindiini ileri sryo rdu. nceki varsaymda, genel olarak ktle dair bilgisi olan, onunla birlikte doan ruh, gsz bir tzdr; nk ktln

65

geldiini grr ve bundan vazgemez: Bu durumda madde fail, ruh edilgen olur ki bu samadr. Scotun grnden kan sonu insann hibir ey ngremeyeceidir, ki bu yanltr. nsan gereklen buna indirgenmise, onun durumu ngrnn dnlemez olduu karncann durumundan daha aa olur. nsann bilgiyi ruha kaydettiini sylemek, yetilerini kullanma ihtiyacnda olduu lde, sizin Tanrnz btn sularn yaratcs yapmaktr; ve bu koullar bu Tanr'nn en kat mritlerini isyan ettirmez de ne yapar, size sorarm. te, lmsz ve tinsel ruhun yandalar, bu ruhun eyleri nasl grp bildii sorusu zerine suspuslar. Yine de ekimeyi asla brakmyorlar: nsan ruhunun eyleri, kendisiyle ayn nitelikte olan dier tinsel ya da incelikli tzler misali grp bildiini sylerler. Grld gibi bu, kesinlikle hibir ey sylememektir. Yanl bir kanaatin savunulmasnda, glkler, yok edildii sanldka yeniden doarlar. Eer insan ruhu mevcut nesnelere nfuz etme yeteneine sahip deilse, kendisinin mehul olan namevcutlar hayal edebilme yeteneine ve kendine gerek fikirler oluturup bunlar isel dzeneklerine gre yarg layabilme yetisine sahip deilse, izlenimi ancak nesnelerin hissedilir varlndan alabiliyorsa ve onlarn niteliini ancak onlar niteleyen dsal semptomlara bakp yarglayabiliyorsa, bu durumda onun idrak gc, sempati ya da antipatinin amaz yasalarnn yol at hareketlere gre kimi nesnelerden kaan ya da onlara ynelen hayvanlarn igdlerinden ne daha nceliklidir, ne de daha fazla zellikli. Eer, her eyin bize kantlad gibi, durum byleyse, kukuya yer yoksa, katksz maddi makineler gzyle baktklar hayvanlar, varlk zincirinde igal etlikleri yer nedeniyle, insan soyunda saplanan btn yetilerle donatlmken, insanlarn kendilerini iki ayr tzden olumu bir yaratk sanmalarndaki lgnlk nedir? Biraz daha az kibir ve kendi kendine dair bir an dnme, insann dier hayvanlardan fazla olarak ancak doann dzeninde kendi trne uygun den eye sahip olduuna; ve bal olduu varln kanlmaz zelliinin, uyduruk yaratcsnn

66

temelsiz varl hi olmadna, ama bu varln temel zelliklerinden biri olduuna ve bu zellik olmadan kendisinin var olamayacana inanmas iin yeterlidir. Dolaysyla, u gln ruhun lmszl sistemini reddedelim; bu sistem, yine bunun kadar yanl ve gln olan Tanrnn varl sistemi kadar her daim aalanmak iin yaratlmtr.

67

Cehenneme Dair
yle dogmalar vardr ki, baka dogmalarla mcadele edebilmek iin, kimi zaman, kabul etmesek bile varsaymamz gerekebilir. Sama sapan cehennem dogmasn sizin gznzde ortadan kaldrmak iin, bur ada bir an deist hayali yeniden oluturmama izin vermeniz gerekir. Bu nemli konumada dayanak noktas olarak bundan yararlanmak zorunda olduumdan, ona kesinlikle anlk bir varolu atfetmeliyim: Beni balayacanz umut ediyorum; bu iren hortlaa inanacama kesinlikle ihtimal vermeyeceinize eminim. unu itiraf etmeliyim ki, cehennem dogmas kendi bana gerek olmaktan yle uzak, bunu desteklemek iin ileri srlen argmanlar yle zayftr ve akla yle aykrdr ki, bunlarla mcadele etmek zorunda kaldm iin neredeyse utanyorum. Neyse, nemi yok; vahi dinlerinin dibine bizi yeniden zincirleme umudu da dhil, btn umutlar Hristiyanlardan acmaszca skp alalm ve bizi korkutmak iin en kesin ekilde dayandklar dogmann da tm dier hayal mahsulleri gibi felsefe mealesinin en clz kvlcmyla bile yok olduunu onlara gsterelim. Bu zararl masal ileri srmek iin yararlanlan ilk argmanlar unlardr: 1. Hakarete urayan Varlk karsnda gnah sonsuz olduundan, hak edilen ceza da son suzdur; yasalar buyuran Tanr olduundan, onlar ihlal edenleri cezalandrmak onun bykldr. 2. Bu doktrinin evrensellii ve Kutsal Kitapta duyurulma tarz. 3. Gnahkrlar ve inanszlar nlemek iin bu dogmann zorunluluu. te ortadan kaldrlmas gereken temeller. Sizin birinci argmann, sularn eitsizlii karsnda doal olarak kendini yok ettiini kabul edebilirsiniz. Bu doktrine gre, en

68

hafif gnah da en ciddisi gibi cezalandrlm olur: Oysa, size soruyorum, adil bir Tanrnn kabulnde, bu trden bir gnah varsaymak mmkn olur mu? nsan kim yaratt? Cehennem ikenceleriyle cezalandrmas gereken tutkular ona kim verdi? Sizin Tanr'nz deil mi? Dolaysyla, sersem Hristiyanlar, bir yandan bu gln Tanrnn insana eilimler verdiini, dier yandan ise bunlar cezalandrmak zorunda kaldn m kabul ediyorsunuz? Bu eilimlerin peinden gitmenin kendisinin hakarete uramas anlamna geleceini bilmiyor muydu? Eer biliyorsa, insana bu trden eilimler vermesi nereden kaynaklanyor? Eer bilmiyorsa, tek sorumlusu olduu bir hakszlktan dolay insan neden cezalandryor? Ahiret mutluluu iin gerekli varsaylan koullara baklrsa, bizi kurtulutan ziyade lanet bekliyor. Oysa, sizin Tanrnzn bunca vlen adaleti varsa, bahtsz ve clz eserini bu kadar vahice bir ortama yerletirmi olmak nasl bir eydir, sorarm size? Bu sisteme gre, sizin limleriniz ezeli mutluluk ile mutsuzluun insana eit olarak sunulduunu ve yalnzca onun tercihine bal olduunu sylemeye nasl cret edebiliyorlar? nsan soyunun en byk blm sonsuza dek bahtszla mahkmsa, her eyi bilen Tanr unu da bilmelidir: Bu canavar bizi niye yaratt? Mecbur mu kald? O halde zgr deil. Bilerek mi yapt? O halde o bir barbar. Hayr, Tanr asla insan yaratmak zorunda deildir ve eer onu yalnzca byle bir yazgya mecbur etmek iin yarattysa, trmzn remesi bu durumda sularn en by olur ve insan soyunun topyekn kknn kaznmasndan daha fazla arzulanr bir ey olamaz. Bununla birlikte, bu dogma size bir an iin Tanrnn bykl asndan gerekli gzkse de, bu kadar byk ve iyi bir Tanrnn insana kendini ikenceye kar gvenceye alma zorunlu gcn niin vermediini size soruyorum? Kendini sonsuzca yitirme yeteneini insana brakmas Tanr iin acmazszlk deil midir? Cehalet ya da ktlk eklindeki temelli eletiriden Tanrnz esirgemenin bir yolunu hi biliyor musunuz?

69

Eer btn insanlar tanrnn eit eseriyse, insana sonsuz ikenceye mal olacak su trleri zerinde niin herkes hemfikir deildir? Niin inli asndan cenneti hak eden kiiyi Hotantolu lanetlemekledir? Ya da Hristiyan cehenneme laykken inlinin cenneti hak etmesi nereden kaynaklanr? Sonsuz ikencelerden kanmak iin ve mutlulua varmak iin hayal edilen ocu ksu ve gln icatlar tarif etme, mutluluu bulmak iin kullanmak gereken aralar konusunda paganlarn, Yahudilerin, Muhammed yandalarnn, Hristiyanlarn farkl grlerine gnderme yapmak istersek bu liste bitmek bilmez. Bu gln doktrinin temellerinin kincisi, Kutsal Kitapta duyurulu tarz ve evrenselliidir. Bir doktrinin evrenselliinin onun yararna bir sfat olabileceini sakn dnmeyelim. Dnyada genel kabul grmeyen tek bir lgnlk, tek bir zrvalk yoktur; hayranlar ve mminleri olmayan yoktur; insanlar var olduka deliler de olacaktr ve deliler olduka tanrlar, ibadetler, cennet ve cehennem, vs. olacaktr. Ama Kutsal Kitaplar bunu duyuruyor! Bir an iin bu ekilde adlandrlan kitaplarn sahici baz yanlar olduunu ve gerekten saygy hak ettiklerini varsayalm. Dediim gibi, baka hayal rnleriyle mcadele etmek iin yeniden oluturulmas gereken kimi hayal rnleri vardr. Pekl, nce buna cevap vereceim. Kutsal Kitaplarn bundan sz edii pek kukuludur. Bunun byle olduunu varsaysak da, bunlarn syledikleri ey ancak bu Kutsal Kitaplar' bilenlere ve onlar amaz kabul edenlere hitap eder; Onlar bilmeyenler ya da inanmay reddedenler, bu sylenenlerin otoritesiyle ikna olamazlar. Bununla birlikte, bu Kutsal Kitaplar hi bilmeyenlerin ya da onlara inanmayanlarn da onlar bilenler ya da inananlar gibi sonsuz cezalara maruz kald sylenmiyor mu? Sorarm size dnyada bundan daha byk adaletsizlik var mdr? Bana belki diyeceksiniz ki, sizin sama Kutsal Kitaplarnz hi bilmeyen halklar da gelecek bir yaamda sonsuz cezaya inanm olabilirler. Bu baz halklar iin doru olabilir, ama baka birok halk bu dogmalara hi inanmaz. Peki, ncili hi bilmeyen bir halk

70

bu gre nasl varabilir? Umarm bunun doutan ge len bir fikir olduunu sylemeyeceksiniz; byle olsa btn insanlarda ortak olurdu. Sanrm akln rn olduunu da savunacak deilsiniz; nk, kukusuz akl insana sonlu gnahlar iin sonsuz cezalar ekeceini retmez; vahiy hi deildir, nk bizim varsaydmz halk vahyi hi bilmez. Bu dogma, ki buna ikna olunacaktr, bizim varsaydmz halka ancak rahipleri araclyla ya da kendi hayal gcyle gelmitir. Buna gre, sorarm size, byle bir dogma salam olabilir mi? Sonsuz cezalara inancn Kutsal Kitap'la alakas hi olmayan halklara gelenekle aktarldn hayal eden varsa, balangta bu kanaati yayanlarn onu nasl kendiliklerinden benimsedikleri sorulabilir; ve eer tanrsal bir vahiyle kendilerine geldii bulunamazsa, bu devasa kanaatin ya ha yal gcnn bir sapmas ya da temelde bir dzenbazlk olduunu kabul etmek gerekir. Kutsal olduu varsaylan kitabn insanlara gelecek bir yaamda cezalar duyurduunu varsayarak ve bu olguyu tartmasz bir hakikat kabul ederek, bu Kutsal Kitap yazarlarnn bu trden cezalarn varln nasl bilebildiklerini soramaz myz? Bunun esin yoluyla olduu cevab hemen verilecektir. te, mucizev bir ey. Ama bu zel aydnlanmadan hi destek grmemi olanlar baka eylere bavurmak zorunda kaldlar; oysa, bunca nemli bir olgu hakknda size, buna inanyorum nk falanca bana bunu ryasnda grdn syledi diyen insanlara nasl gvenebilirsiniz, ltfen syleyin bana? te, insanlarn yarsn yiyip yutan, onlar kaba ve rkek yapan ey! te, onlar doann e n yetenekli esinlerine teslim olmaktan alkoyan ey! aknlk ve samalk bundan daha teye gtrlebilir mi! Ama sizin vahiycileriniz herkese konumadlar: nsan soyunun byk ksm onlarn ryalarn bilmemektedir. Bununla birlikte, btn insanlar bu do gmann gerekliine emin olmakla ayn lde ilgiliyken, ncil yazarlarnn ya da yandalarnn durumu ne olabilir ? Hepsinin ayn kesinlie sahip olmamas nasl mmkn olmaktadr? Sonsuz cezalar hakknda bulunacak lt hepsini ilgilendirmektedir. Tanr

71

bu yce bilgiyi, dalavere ya da hata ilemesinden kuku duyulabilecek insanlarn yardm ve katlm olmadan, niin herkese dorudan doruya ve derhal vermemitir? Tam tersini olumlu bularak yapmak, sorarm size, bana sonsuzca iyi ve bilge olarak tasvir ettiiniz bir varln davranna uygun mudur? Kesinlikle byle olmayan bu davran, aptalln ve ktln btn zelliklerini tamyor mu? Btn ynetimlerde, yasay ihlal edenlere ceza kesen yasalar yapldnda, hem bu yasalar hem de bu cezalan tantmak iin her imkn kullanlmyor mu? Bir insan, bilmedii bir yasay ihlal etti diye cezalandrmak akla yatkn mdr? Bu hakikatler dizisinden ne sonu karmamz gerekir? Cehennem sistemi, birka insann ktlnn ve biroklarnn zrvalamasnn sonucundan baka bir ey asla deildir. Bu korkun dogmann nc temeli, gnahkrlar ve inanszlar engellemek iin onun zorunlu olduudur. Tanr'nn adaleti ve an gnahkrlar ve inanszlar sonsuz ikencelerle cezalandrmasn gerektiriyorsa, adaletin ve akln gnah ilememenin kimilerinin erki dhilinde olmasn ve inansz olmamann da bakalarnn erki dhilinde olmasn gerektirdiine hi kuku yoktur. Peki ya insann zgr olduunu varsayacak kadar sama biri var mdr? Her eyleme srklenen bizlerin, hibir eyin efendisi olmadmz ve bu zincirlerle baladmz Tanr (varln kabul edersek; grdnz gibi bunu tiksintiyle yapyorum), evet, ne diyordum, bu Tanr, biz istemeden onun tutarsz elinin bizi zevkle iine soktuu tersliklerin kurban olduk diye bizi cezalandrrsa, varlklarn en adaletsizi ve en barbar olduunu gremeyecek kadar krleen kimdir? nsanlarn eylemlerini ve iyilie ya da ktle ynelmesini belirleyen eyin doann insanlara verdii miza olduu, yaamlarnn farkl koullar, eitimi, toplumlar olduu ak deil midir? Ama eer byleyse, bize belki itiraz edilecektir, bu dnyada kt davranlar nedeniyle onlara verilen cezalar da adaletsiz deil midir? Elbette byledirler. Ama burada genel kar zel kara baskndr; zarar verebilecek ktleri ilerinden skp atmak

72

toplumlarn grevidir; yalnzca zel kar asndan bakldnda canavarca adaletsiz grlebilecek yasalar hakl karan ey ite budur. Ama sizin Tanrnzn ktleri cezalandrma nedenleri de ayn mdr? Deil elbette; insanlarn ktlklerinden rahatsz olacak bir yan yoktur ve onlar ktyse, onu byle yaratmak bu Tanrnn houna gittiindendir. Dolaysyla, bu tiksin Tanrnn olacan bildii, hem de onun iin fark etmeyecek ey olmann karlnda insana ikenceler layk grmek acmaszlktr. imdi de insanlarn dinsel inancn belirleyen koullarn asla onlarn yetkisi dhilinde olmadn kantlayalm. ncelikle nerede doacamzn elimizde olup olmadn soruyorum. Cevap evetse; herhan gi bir ibadet ortamna doduk diye inancmz bunun klesi yapp yapmamak bize baldr. Tutkularn mealesini elinde tutan tek bir din var mdr? Bize Tanrnn verdii tutkular insanlardan gelen dinlere tercih edilemez mi? badeti her an yok eden tutkular bize vererek iimizdeki kabuln yok ettii bir ibadetin hakikatinden kuku duyduk diye bizi sonsuzca cezalandran bu barbar Tanr da kim ola? Bu ne zrvalk, ne samalk! Bu tr karanlklar ortadan kaldrmakla geen zamana yazk! Ama daha teye gidelim ve dogmalarn en glncnn sersem yandalarna mmknse hi savunma yolu brakmayalm. Erdemli olmak ve dinin btn hkmlerine inanmak eer insanlara balysa, bu temelsiz eziyetlerden hibir iyilik do mayaca aikr olduu srece, insanlarn ya zaaflar yznden ya da inanszlklar yznden sonsuzca cezalandrlmasnn hakkaniyetli olup olmadn da incelemek gerekir. Bu soruna karar verebilmek iin nyargy uzak tutalm ve zellikle Tanrda olduunu kabul ettiimiz hakkaniyet zerinde dnelim. Bu Tanrnn adaletinin gnahkrlarn ve inanszlarn sonsuzca cezalandrlmasn gerektirdiini sylemek samalamak olmaz m? Gnahla orantsz bir ciddiyetle cezalandrma eylemi, daha ziyade intikama ve adaletin acmaszlna bal deil midir? rnein, Tanrnn bu ekilde cezalandrdn varsaymak, elbette ki

73

ona hakaret etmektir. Bu kadar iyi tasvir ettiiniz bu Tanr nasl olur da kendi elinin zayf mahsullerini cezalandrarak ann zedeler? Tanrnn annn bunu gerektirdiini ileri srenler , bu doktrinin balanamaz hatasn elbette hissedemezler. Tanrnn anndan sz ediyorlar ama buna dair bir fikirleri yok. Bu ann doasn yarglayabilecek durumda olsalar, buna dair akla yatkn kavramlar olutursalar, bu varlk varsa eer, o zaman onun ann ancak iyilii, bilgelii ve insanlara iyilii aktarma snrsz gc sayesinde oluturabileceini hissederlerdi. kinci olarak, cezalarn sonsuzluu iren doktrinini onaylamak iin, bunun ok sayda bilge teolog ve lim tarafndan benimsendii eklenir. ncelikle ben bu olguyu reddediyorum: Onlarn byk blm bu dogmadan kuku duymutur. Ve teki blm inanmsa da, bunun hangi gerekeyle olduunu grmek kolaydr: Cehennem dogmas bir sultayd, rahiplerin insanlara yklemek istedikleri fazladan bir bad; korkunun ruhlar zerindeki nfuzu biliniyor ve politikann, boyun edirmek sz konusu olduunda korkuya her zaman ihtiya duyduu da biliniyor. Ama bana szn ettiiniz, kutsal kabul edilen bu kitaplar, bize sunduklar eyleri reddedemeyeceimiz kadar saf bir kaynaktan m geliyorlar? En basit inceleme, bize sylemeye cret edildii gibi, asla yazmam ya da konumam hayal mahsul bir Tanrnn eseri olmaktan ok uzak olarak, tersine, bunlarn zayf ve cahil insanlarn eseri olduuna ve bu iliki altnda, onlara kar kuku ve kmsemeden baka bir ey hissedemeyeceimize bizi ikna edebilir. Ama, bu yazarlarn baz saduyular olduunu varsayarsak, ltfen syleyin bana, bu tr grleri bir kitapta buldu diye onlar iin heyecanlanacak kadar bn insan nasl biridir? Elbette bunu benimseyebilir; ama kendi yaamnn mutluluunu ya da huzurunu buna feda etmeye, tekrar ediyorum, yalnzca bir deli kalkabilir. Zaten, bu grten yana sizin szde kutsal kitaplarnzn ieriini benim karma kartrsanz, tersi gr de yine bu kitaplardan kantlayacam.

74

Kilise Kitabn ayorum ve unu gryorum: nsann durumu hayvanlarnkiyle ayndr. nsanlarn bana gelen ile hayvanlarn bana gelen ayn eydir. nsanlarn lmyle hayvanlarn lm ayn eydir; hepsinin soluu ayndr ve insann hayvan zerinde hi stnl yoktur; nk her ey botur, her ey ayn yere gider, hepsi topraktandr ve her ey sonunda yine topraa dnyor." (Vaiz, Blm III, ayet 18, 19 ve 20) Baka bir yaamn varlna kar bu blmden daha kesin ne olabilir? Ruhun lmszl grne ve gln cehennem dogmasna kar gr savunmaya bundan daha uygun ne olabilir? Yasak bir meyveyi yedi diye insann yeryz cennetinde sonsuza dek mahkm edildii eklindeki bu sama masal inceleyen akl banda insan ne dnr? Bu masal ne kadar nemsiz olsa da, ne kadar tiksinti verici bulunsa da, bir an zerinde durmama izin verin, nk cehennemin sonsuz cezalarnn kabul iin buradan yola klyor. Bunun hiliini kabul etmek iin bu samaln yanszca incelenmesinden baka bir ey gerekir mi? Ey dostlarm, size soruyorum, iyilik dolu bir insan kendi bahesine nefis meyveler veren ama zehirli bir aa diker mi ve kendi ocuklarna eer dokunurlarsa leceklerini syleyerek yeme lerini yasaklamakla yetinir mi? Bahesinde byle bir aa olduunu bilseydi, bu ihtiyatl ve bilge adam daha ziyade o aac kesme ihtiyatn gstermez miydi? zellikle de bu nlemi almazsa ocuklarnn meyvesini yiyerek yok olacaklarn ve gelecek kuaklarn sefalete srkleneceini gayet iyi bilirken bunu yapmaz myd? Bununla birlikte, Tanr insann ve soyunun bu meyveyi yerse kaybedeceini gayet iyi bilmektedir ve yalnzca insana teslimiyet gcn vermekle kalmaz, ktl de onu ayartacak noktaya tar. nsan mahvolur; Tanr'nn yapmasna izin verdii eyi, Tanrnn yapmaya ynelttii eyi yapar ve ite, sonsuza dek mutsuzdur! Dnyada bundan daha sama ve daha acmasz bir ey olabilir mi! Eer cehennem dogmas, ki en ufak izine kadar gzlerinizden silmek isliyorum, bunun korkun bir devam

75

olmasayd, elbette byle bir samalkla mcadele etme zahmetine girimeyeceimi tekrar ediyorum. Btn bunlar yalnzca alegori olarak grp, bir an iin elenmek mmkndr, ama inanmak iren olur. Ezop'un masallar ve Milton'un kuruntular gibi, bunlara dair bahse girmeye imkn bile yoktur. Zaten bunlar pek nemli deildir, ama cehennemle ilgili olanlar, inancmz esir almaya, zevklerimizi bozmaya alarak, en aikr tehlike olurlar; bu yzden bir daha asla onlarla ilgilenmemek iin onlar ortadan kaldrmaya almak gerekir. una gayet iyi ikna olalm ki, bu olgular, Kutsal Kitap ad altnda bilinen yavan romanda kaytl olanlar, iren yalanlardan baka bir ey deildir, en byk aalanmaya layktr ve bunlardan yaammzn mutluluu ya da mutsuzluu iin hibir sonu kartamayz. una emin olalm ki, ruhu sonsuz cezalara ya da dllere yneltmeden nce kabul etmek gereken ruhun lmszl dogmas, olabilecek yalanlarn en bayas, en kabas ve en yakkszdr; hayvanlarda olduu gibi bizde de her ey yok olup gider ve buna gre, bu dnyada doann bizi brakmaktan holand sre kadar kaldktan sonra, buradaki herhangi bir davranmz bizi ne daha mutlu ne de daha mutsuz klacaktr. Sonsuz cezalara olan inancn insanlar engellemek iin kesinlikle art olduu, dolaysyla bu inanc yok etmekten kanmak gerektii sylenir. Ama bu doktrinin yanll ortadaysa, snanmas imknszsa, ahlk bunun zerinde temellendirmek yararl olmaktan ziyade son derece tehlikeli olmaz m? Ve insan bu gre deer verdikten sonra, yanl tand iin ktle teslim olursa, doktrinin iyilikten ok zarar vereceine bahse girmeye gerek var m? nsann bu kadar kolaylkla krabildii bir freni olmasndansa, hi freninin olmamas yz kez daha hayrl olmaz myd? Bu durumda, ktlk fikrini belki de hi bilmeyecekti, frenin paralanmas durumunda ise bilecektir, nk o zaman fazladan bir zevk daha olacaktr; insann sapknl yledir ki kendini ktle teslim etmekte bir engelle karlatna inandnda

76

ancak ktl sever ve kendini daha gnll olarak ktle teslim eder. nsann doas zerine dikkatle dnm olanlar, btn tehlikelerin, btn ktlklerin, ne kadar byk olursa olsun, bunlar uzak olduklarnda glerinden ok ey yitirdiklerine, kk tehlike ve ktlklerin, gzmzn nnde olduklar srece ok daha kayg verdiklerine ikna olabilirler. Yakndaki cezalarn, sutan vazgeirmeye gelecek cezalardan daha etkili ve daha uygun olduklar aktr. Yasalarn hi etkisinin olmad gnahlar karsnda insanlar, ender olara k akllarna gelen ya da ancak belirsiz ve kolaylkla ortadan kaldrlabilir dalgalar halinde kendini gsteren gelecekteki sonsuz felaketlerin kaygsndansa, salk, edep, n gibi gerekelerle ve gzlerinin nndeki geici ve mevcut dnceler nedeniyle ok daha etkin bir ekilde vazgemi deiller midir? teki dnyann kesin ve sonsuz cezalar korkusunun insanlar ktlkten vazgeirmeye gnmz dnyasnn dnyevi ve mevcut cezalarndan daha uygun olup olmadn deerlendirmek iin, bir an, bu korkulardan ilkinin evrensel olarak varln srdrdn, sonuncunun tamamen uzaklatrldn kabul edelim: Bu hipotezde evren annda sulara gmlm olmaz m? Tersini kabul edelim ve varsayalm ki sonsuz cezalar korkusu ortadan kalkt, ama grnr cezalardan duyulan korku btn kesinliiyle varln srdryor ve bu cezalarn eksiksizce ve evrensel olarak uygulanaca grlyor; bu durumda, bu sonuncu cezalarn insanlarn zihninde, tutkular konuur konumaz gzden yitirilen gelecek zamann uzak cezalarndan daha gl bir etkide bulunacan ve onlarn davranlarn daha da etkileyeceini grmez miyiz? Gndelik deneyim bize, teki dnya cezalarna en fazla ikna olanlarn ou zerinde bu korkunun pek az etkili olduuna dair ikna edici kantlar salamyor mu? Sonsuz ceza dogmasna spanyollardan, Portekizlilerden ve talyanlardan daha inanl halk pek yoktur: En sefih halklar da onlar deil midir? Rahipler ve

77

keiler arasnda, yani dinsel hakikatlere en fazla ikna olmu gzkenler arasnda daha fazla gizli cinayet ilenmiyor mu? Bu durum, sonsuz ceza dogmasnn yarat olumlu etkilerin ok ender ve ok belirsiz olduunu kantlamyor mu? Kt etkilerinin ise saysz ve kesin olduunu greceiz. Gerekten de byle bir doktrin, ruhu acyla doldurarak, tanrsalln en isyan ettirici kavramlaryla ruhu doldurur: Kalbi katlatrr ve sizin bu dogmayla sistemini temellendirme iddiasnda olduunuz tanrsallk karsnda dezavantajl bir umutsuzlua gmer. Bu korkun dogma, tersine, ateizme, dinsizlie yneltir: Btn akl banda insanlar, insanlar sonsuza dek mutsuzlua gmmek iin yaratacak kadar acmasz, tutarsz, barbar bir Tanr kabul etmektense. Tanrya inanmamay ok daha kolay bulurlar. Eer bir Tanrnn sizin dininizin temeli olmasn istiyorsanz, en azndan bu Tanrnn kusursuz olmasn salayn; eer sizinki gibi kusurla doluysa, bir sre sonra onun yayd dinden nefret edilecektir ve sizin kt bileiminiz sayesinde ister istemez her ikisine de zarar vermi olacaksnz. Bir din sonsuz sayda yarat kendi esinledii eilimler yznden sonsuzca cezalandrmas gereken bir Tanrya inan zerinde temelleniyorsa, buna uzun sre inanlp, uzun sre sayg duyulur mu? Bu korkun prensipler e inanan her insan, kendisini sonsuzca sefil klabilecek bir varlktan srekli ekinerek yaamak zorundadr. Durum byle olunca, bu varl nasl sevebilir ya da ona sayg gsterebilir? Bir oul babasnn kendisini acmasz eziyetlere mahkm edebileceini ya da hkim olsayd bu eziyetleri ekmekten onu korumayacan hayal etseydi, ona kar sayg ya da sevgi duyabilir miydi? Tanrnn yaratt yaratklar, en balaycs bile olsa bir babadan ocuklarnn bekleyeceinden daha fazla iyilik bekleme hakkna sahip deiller midir? nsanlarn yararlandklar btn iyilikleri Tanrlarnn iyiliinden aldklar, bu Tanrnn onlar koruyup esirgedii, daha sonra da bekledikleri huzur ve mutluluu onun salayaca eklindeki inan... Dine temel oluturan btn bu fikirler deil midir? Eer bunlardan tiksiniyorsanz, din diye bir ey

78

yoktur: Dolaysyla gryorsunuz ki sizin aptalca cehennem dogmanz, ibadetin temellerini salamlatrmak yerine sarsyor ve sonu olarak, buna inanabilecek sadece salaklar kalyor geriye, icat edebilecek de dzenbazlar. undan kukumuz olmasn, bize srekli sz etme creti gsterilen bu varla gerekten leke dmtr, insanlarn bize onu tasvir etmek iin kullandklar gln renkler onu kirletmitir. Tanrsalla dair sama ve akld fikirlerle eitilmi olmasalard onu acmasz kabul etmezlerdi; ve onu acmasz hayal etmeselerdi, sonsuz ikence ve eziyetlerle cezalandrabileceini, hatta kendi elinden kma eserleri sonsuza dek mutluluktan yoksun brakmaya raz olacan hayal bile etmezlerdi. Bu argmann gcn aklamak iin, sonsuz lanet dogmas yandalar, dlanmlarn bahtszlnn asla Tanr'nn keyfi bir cezas olmadn, eylerin kmltsz dzeninin ve gnahn bir sonucu olduunu sylerler. Onlara, nereden biliyorsun uz diye soracam. Kutsal Kitaplarn size bunu rettiini ileri sryorsanz, bunu kantlamak gerektiinde fazlasyla g durumda kalrsnz. Eer bundan sz eden tek bir blme rastlayabilirseniz, sizi destekleyecek bu szde blmn sahiciliine, kutsallna, doruluuna beni ikna etmeniz iin size saysz ey sorabilirim. Bu vahi dogmay size telkin eden ey akl mdr? Bu durumda, syleyin bana, eylerin hareketsiz hkmlerini sonsuz bir bahtszlk okyanusu iinde kapsayaca akken yaratan bir Tanr nn adaletsizliiyle ayn tarafla olmay nasl baaryorsunuz? Evrenin sonsuzca gl, sonsuzca bilge bir varlk tarafndan yaratlm ve ynetiliyor olduu doruysa, her eyin onun bak asna katlmas, destek olmas ve en byk iyilik iin hareket etmesi gerekir. Oysa, zayf ve bahtsz bir yaratn asla ona bal olmayan gnahlar nedeniyle sonsuza dek eziyet ve ikence grmesinden, evrenin en byk yarar iin ne gibi bir iyilik doabilir? Gnahkrlarn, inanszlarn, zndklarn byk blm, gerekten de acmasz ve sonsuz ikenceler ekmeye mahkmsa,

79

insan soyu iin ne korkun bir sefalet sahnesidir bu! Milyarlarca insan, sonsuz ikencelere acmaszca kurban edilmi olur: nsan gibi duyarl ve akll bir varln kaderi gerekten de korkun olur . Bu yaamda mahkm olduu znt ve azap yetmezmi gibi bir de mr tamamlandnda korkun ac ve straplar ekecek! Ne dehet! Ne lanet! Bu tr fikirler insan ruhuna nasl girebilir ve burada onlarn dalaverenin, yalann ve en barbar politikann rn olmadklarna nasl ikna olabiliriz? Ah, ne yararl ne gerekli olan, insanlar ktlkten caydrmaya yaramayan bu doktrinin, tek amac kleleri uysallatrmak olan bir dine kesinlikle temel oluturabileceine ikna olalm; bu iren dogmann son derece fkelendirici sonular olduunu iyi kavrayalm. Hayat acyla, korku ve dehetle doldurmaktan baka bir ey yapmad dikkate alnrsa, tanrsallk gibi fikirleri kavratt dikkate alnrsa, onu bu kadar kesin olarak deersizletiren eyi benimseme bahtszln gsterdikten sonra bu ibadeti ykmamak mmkn deildir. Evrenin gc, bilgelii ve iyilii sonsuz olan bir varlk tarafndan yaratldna ve ynetildiine inanrsak, btn mutlak ktln bu evrenden dlanmasnn art olduu sonucunu karrz elbette: Oysa, insan soyundan bireylerin ok byk blmnn sonsuz bahtszlnn mutlak bir ktlk olduuna kuku yoktur. Siz bu iren Tanry byle bir barbarln sulusu klarak ona ne aalk bir rol verdiniz! Tek kelimeyle, sonsuz eziyetler sizin varsaydnz Tanrnn sonsuz iyiliinden tiksindiriyorlar: Ya beni buna inandrmaya almaktan vazgein, ya da sizin Tanr'nz bir an benimsememi istiyorsanz, vahi dogmanzdan sonsuz cezalar yok edin. Cennet dogmasna da cehennem dogmasndan daha fa zla inanmayalm: Her ikisi de insanlarn grlerini zincirleme ve egemenlerin despotik sultas altnda insan boynu eik tutma iddiasndaki dinsel zorbalarn acmasz icatlardr. Bizim yalnzca madde olduumuza, bizim dmzda kesinlikle bir ey olmadna, ruha atfettiimiz her eyin maddenin basit bir sonucu olduuna ikna olalm; stelik, bizi hayvandan ayran insanlarn kibrine

80

ramen bu byledir. Hayvanlar gibi bize de can veren eleri maddede bularak, doadan alm olduumuz farkl rgtlenme trlerinin bizi srklemi olduu kt eylemler yznden ne daha fazla cezalandrlm oluruz, ne de tersi trde bir rgtlenme sayesinde yaptmz iyi eyler yznden dllendiriliriz. Dolaysyla bu yaamdan sonra bizi bekleyen kader asndan iyi davranmamz da kt davranmamz da eittir. Her an zevklerin merkezinden gemeyi baarrsak, bu yaam tarz btn insanlar, btn toplumsal szlemeleri elbette rahatsz etse bile, yasalardan korunakl bir yerdeysek, ki nemli olan tek ey budur, bu durumda, bir baka yaamn cezalarndan ekinerek bu yaamda houna gidebilecek ve ona byk bir zevk verebilecek her eyi kendine kesin olarak yasaklayan sersemden son derece daha mutlu olacamz kesindir; nk emin olduumuz bu yaamda mutlu olmak, en ufak bir fikir sahibi olmadmz ve olamayacamz hayali bir mutluluk elde etme umuduyla bize sunulan kesin mutluluktan vazgemekten son derece daha nemlidir. Evet, teki yaamda bundan daha mutsuz olabileceklerine insanlar ikna etmeye almas iin kii ne kadar zrva biri olmaldr! Bu dnyaya gelmeyi onlar m islediler? Sizin korkun sisteminize gre onlar sonsuz eziyetlere tren tutkular kendileri mi buldu? Hayr, hayr! Onlar hibir eyin hkimi deillerdi ve kendilerine bal olmayan eyden dolay cezalandrlmalar imknszdr. Ama, bizim sefil insan soyumuzda lmszln habercisi olabilecek hibir eyin bulunmadna iyice ikna olabilmek iin, buna bir gz atmak yeterli olmaz m? Bu tanrsal nitelik, daha dorusu, maddenin bu imknsz nitelii, insan denen bu hayvana ait olabilir mi? Yemek yiyen, ien, hayvanlar gibi varln srdren, her iyilik karsnda hayvandan biraz daha rafine bir igds olan biri, bu ayn hayvanlardan bunca farkl bir yazg ileri srebilir mi, bu bir an bile kabul edilebilir mi? Ama insan, denecektir, kendi Tanrsnn yce bilgisine eriti ve bu sayede, kendinde varsayd lmszle layk olduunu duyuruyor. Eer insann sonunda bir nesne hakknda samalad iin her ey hakknda kesinlikle

81

samalamas gerektiini ileri srmek deilse amacnz, bu hayal mahsulnn bilinmesinde yce olan nedir? Zavall bahtsz insann hayvanlar zerinde baz avantajlar varsa, hayvanlarn da onun zerinde sryle avantaj vardr! Ne ok sakatla ve hastala maruz kalr insan! Her ey bir araya getirildiinde, gerekten baz avantajlar var mdr? Ve bu birazck avantaj ona kardeleri ldkten sonra da sonsuza dek hayatta kalacana inanmasna yetecek gurur verir mi? Ey bahtsz insanlk! Senin o kendini beenmiliin seni nasl bir zrvala ma derecesine getirdi! Btn bu kuruntulardan kurtulduunda, kendi iinde bir hayvan grmeyecek misin? Tanrnda insan zrvalnn daniskasn ve bu yaamn ak iinde de hem erdemden hem de erdemsizlikten gemene izin verilmi bir geit grmeyecek misin? zin verirseniz daha derin ve daha etrefil bir tartmaya gireyim. Kilisenin baz limleri sann cehennemden indiini ileri srdler. Bu ibare ne kadar ok rtld! Bu konuda yaplm farkl aklamalara girmeyeceiz: Bunlar kukusuz felsefe asndan savunulamazdr ve biz de yalnzca felsefeden sz ediyoruz. Kutsal Kitapn ya da herhangi bir yorumunun cehennemin yeri veya orada ekilen aclar konusunda olumlu bir karara varamad aktr. Durum byle olunca, Kutsal Kitapn bize rettii eyin, zellikle son derece nemli bir konu sz konusu olduunda, pozitif ve ak seik ifade edilmi olmas gerektiinden, Tanrnn sz bizi hibir konuda aydnlatmam oldu. Oysa uras gayet aktr ki, ne branice metinde ne Yunanca ve Latince versiyonlar da, bizim verdiimiz anlamyla, yani gnahkrlara ynelik eziyet ve ikence yeri olarak cehennemi belirten tek bir kelime yoktur. Bu eziyet ve azaplarn gerekliini savunanlarn grne kar, bu kant yeterince gl deil mi? Kutsal Kitapta cehennemden hi sz edilmiyorsa, rica ederim syleyin bana, hangi hakla byle bir kavram kabul etmem gerektii ileri srlyor? Dinde yazl olandan baka eyi kabul etmek zorunda myz? Eer bu gr yoksa, hibir yerde yoksa, hangi nedenle bunu benimsememiz

82

gerekiyor? Hibir zaman vahyedilmemi olan eyle zihnimizi asla megul etmemeliyiz; ve bu durumda, olmayan eye hakl olarak bizim tarafmzdan ancak masal gzyle, mulk varsaymlar olarak, insan gelenekleri, dzenbaz icatlar olarak baklabilir. Aratrmalar sonucunda Kuds yaknlarnda Gehenne vadisi denen bir yerin olduu grlmtr, burada sulular infaz ediliyordu ve hayvan cesetleri de buraya atlyordu. sa, lllic erit fletus et stridor dentium dediinde, alegorik olarak bu yerden sz etmek istemekledir. Bu vadi bir ikence ve eziyet yeriydi; ve mesellerinde. Anlalmaz sylevlerinde szn ettii yer hi kukusuz burasdr. Ate ikencesi bu vadide kullanldndan bu fikir geree ok yakndr. Orada sulular canl canl yaklyordu; kimi zaman dizler ine kadar gbrenin iine gmlyorlard; boyunlarnn etrafna kuma paras dolanyor ve iki adam, bomak iin her biri bir taraftan ekiyordu, bylece azlar alnca iine erimi kurun dkerek i organlarn yakyorlard: te, Celilelinin szn ettii ate, ite ikence. Bu gnah (demektedir sk sk) ate ikencesiyle cezalandrlmay hak etmektedir : Yasay ihlal eden Gehenne vadisinde yaklmal ya da ple atlmaldr ve buraya braklan hayvan cesetleriyle birlikte atee verilmelidir. Ama sann bu ateten sz ederken kulland sonsuz szc, cehennem atelerinin hi sonu olmadna inananlarn grne gnderme yapmyor mu? Hayr, kukusuz. Kutsal Kitaplarda sk sk kullanlan bu sonsuz szc bize sonlu eylerden bakasna dair bir fikir asla vermedi. Tanr kendi halkyla sonsuz bir ittifak yapmt; bununla birlikte, bu ittifak son buldu. Sodome ve Gomorrhe ehirleri sonsuza dek yanmalyd ama bu yangn dural uzun zaman oldu. Zaten atein Kuds yaknlarndaki Gehenne vadisinde var olduu, gece gndz yand herkesin bildii bir eydir. Kutsal Kitabn srekli abartmalardan yararlandn da biliyoruz, syledii eyi asla harfiyen almamak gerekir. Bu abartlardan yola karak, hep yaplageldii gibi, eylerin gerek anlamn rtmek gerekir mi? Saduyunun ve akln en kesin dmanlar olarak aslnda bu trde abartmalar grmemiz gerekmez mi?

83

Peki bizi tehdit ettikleri bu atein doas nedir? 1. Cisimsel olamaz, nk bize bizim ateimizin bunun zayf bir imgesi olduu sylenmektedir. 2. Cisimsel bir ate bulunduu yeri aydnlatr ama bize cehennemin karanlk bir yer olduu temin edilmektedir. 3. Cisimsel ate btn yanc maddeleri abucak yakar ve kendi de yanar, oysaki cehennem atei sonsuza dek srmeli ve sonsuzca yakmaldr. 4. Cehennem atei grnmez. Dolaysyla asla cisimsel deildir, nk grnmez. 5. Cisimsel ate beslenecek bir ey bulamadnda sner, cehennem atei ise, bizim sama dinimize gre, asla snmeyecektir. 6. Cehennem atei sonsuzdur, cisimsel ate ise anlktr. 7. Tanrnn yoksunluunun lanetliler iin en byk eziyet olduu sylenir: Bununla birlikte, biz bu yaamda cisimsel atein bizim iin Tanrnn yokluundan daha byk eziyet olduunu hissediyoruz. 8. Son olarak da, cisimsel bir ate ruhlar zerinde etkili olamaz! Oysa, iblisler ruhlardr: Dolaysyla cehennem atei onlar zerinde etkili olamaz. Tanrnn maddi bir atein ruhlar zerinde etkide bulunabilecek ekilde davrandn, bu ruhlar besin olmadan yaatacan ve varlklarn srdrmelerini salayacan, yanc madde olmadan atei srdrebileceini sylemek, tek garantisi teologlarn aptalca hayalleri olan ve dolaysyla ancak onlarn aptallk ya da ktlklerini kantlayan olaand varsaymlara bavurmaktr. Tanr iin her eyin mmkn olduu. Tanr'nn elinden gelen her eyi yapaca sonucunu karmak, kukusuz ki akl yrtmenin tuhaf bir biimidir. nsanlar, Tanrnn ne olduunu bile bilmediklerinden, kendi hayallerini Tanrnn mutlak erki zerinde temellendirmekten kanmaldrlar. Bu glkleri ortadan kaldrmak iin, baka teologlar bize cehennem ateinin cisimsel deil tinsel olduunu sylerler. Rica ederim syleyin, maddi hibir yan olmayan bir ate nedir ki? Bize bundan sz edenler ne tr bir fikir oluturabilirler? Bu atein doasnn

84

nasl olduunu Tanr onlara nerede duyurdu? Bununla birlikte, baz limler olaylar badatrmak iin bu atein ksmen tinsel ksmen maddi olduunu sylediler. Demek ki cehennemde farkl trlerde iki ate vardr: ne samalk! Batl inan kendi yalanlarn temellendirmek istediinde nerelere bavurmak zorunda kalmaz ki! Bu hayal mahsul cehennemin yeri zerine geree yakn bir eyler saptanmak istendiinde, icat etmek gereken gln grler yn grlm ey deildir. En genel kan, burann yeryznn en alak blgelerinde bulunduudur: Ama, ltfen syleyin bana, kendi etrafnda dnen bir yerkrenin neresindedir bu blgeler? Bakalar yeryznn merkezinde olduunu sylemilerdir, yani bizden bin be yz fersah mesafede. Ama eer Kutsal Kitap haklysa, yeryz paralanm olur: Eer paralanrsa, cehennem nerede kalr? Bakalarnn anlay sapmalarna bal kalndnda hangi akldlklara srklendiimizi gryorsunuz. Daha az lgn ahkm kesenler, size sylediim gibi, cehennemin Tanrnn bakndan yoksunluk anlamna geldiini ileri sryorlar; ki bu durumda cehennem zaten bu dnyada balar, nk bu Tanry zaten hi grmyoruz. Geri buna ok da zlyor deiliz. Bize tasvir edildii gibi, gerekten bu tuhaf Tanr mevcutsa, cehennemin insanlar iin onu grmekle baladndan kuku duymayalm! Btn bu belirsizlikler ve teologlar arasnda mevcut pek az uyum, onlarn karanlklarda dolatklarn ve sarholar gibi, dayanak noktas bulamadklarn size gsterecektir. Yine de, bu kadar temel olan Tanr kelamnda ak seik aklanm bulduklarn syledikleri bir dogma konusunda hemfikir olamamalar artc deil midir? Tepesi tral reziller srs, bunca korkun bu dogmann temelden ktn; bunun sizin pintiliinizin, ihtirasnzn rn ve ruhunuzun sapmalarnn evlad olduunu; ham salaklarn korkusundan baka bir dayana bulunmadn, o ham salaa da sizin her eyi incelemeden benimsemeyi rettiinizi grn.

85

Sonuta bu cehennemin yalnzca sizin kafanzda var olduunu ve orada katlanlan e ziyet ve ikencelerin, sizin rehberliinize boyun een fanileri bunaltmaktan holandnz korkular olduunu kabul edin. Bu ilkeleri kavram olan bizler, insanlar iin rktc, tanrsallk iin aalayc olan ve hibir eyin insana aklc bir ekilde kantlayamayaca bir doktrini sonsuza dek reddedelim. Farkl argmanlar hl sunuluyor. Ben kendimi bunlarla mcadele etmeye zorunlu sayyorum: 1. Gelecek herhangi bir cezaya dair herkesin kendi iinde hissettii sylenen korku, bu cezann gerekliinin tartmasz bir kantdr. Ama bu korku asla doutan deildir, ancak eitimle gelir; btn lkelerde ve btn insanlarda ayn deildir; tutkular btn nyarglar yok etmi kiilerde yoktur; tek kelimeyle, bilin ancak alkanlkla dntrlr. 2. Paganlar cehennem dogmasn kabul etmitir... Elbette bizim gibi deil; onlarn kabul ettiini varsaysak bile, mademki onlarn dinlerini reddediyoruz, dogmalarn da reddetmemiz gerekmiyor mu? Ama paganlarn te dnyadaki cezalarn sonsuzluuna asla inanmadklar kukusuzdur; bedenlerin dirileceine dair acnas masala asla inanmadlar, ite bu nedenle cesetleri yakyorlar ve kllerini kavanozlarda saklyorlard. Ruh gne, bedenlerin bir varlktan baka varla geiine inanyorlard, geree ok yakn grtr bu ve doaya dair btn incelemeler bunu dorulamaktadr; ama paganlar dirilie asla inanmadlar: Bu sama fikir btnyle Hristiyanla mahsustur ve kukusuz ona yakr. Bizim limlerin cehennem, cennet ve araf kavramlarn Platondan ve Vergiliustan aldklar, daha sonra da kendi tarzlarnda dzenlediklerine kuku yoktur: airlerin hayal gcnn ekilsiz hlyalar zaman ierisinde inan hkmne dnt. 3. Salkl akl cehennem ve cezalarn sonsuzluu dogmasn kantlamaktadr: Tanr adildir, dolaysyla insanlarn sularn cezalandrmaldr... Hayr, hayr, salkl akl, kendisini bu kadar belirgin bir ekilde hie sayan bir dogmay asla kabul edemez.

86

4. Ama Tanrnn adaleti burada tehlikededir... Bir dier acmaszlk: Ktlk yeryznde gereklidir. Dolaysyla, kendi buyurduu eyi cezalandrmamak, eer varsa, sizin Tanrnzn adaletidir. Sizin Tanrnz her eye kadir olsa, ktl nlemek iin cezalandrmaya gerek duyar m? Ktl insanlarn arasndan kkten skp karamaz m? Eer bunu yapmadysa, dengenin korunmas iin gerekli olduuna inandndandr ; buna gre, sizi gidi aalk kfirler, nasl olur da evrenin yasalarnn temel bir tarzn Tanrnn cezalandrabileceini syleyebiliyorsunuz? 5. Btn teologlar cehennem cezalarna inanma ve bunlar vaaz etme konusunda hemfikirler... Bu durum, rahiplerin, kendi aralarnda ne kadar dank olsalar da, insanlar kandrmak her gerektiinde hemfikir olduklarn kantlamaktan baka neye yarar ki? Romal rahiplerin ihtirasl ve karc dleri baka mezheplerin grlerini belirlemeli midir? En aalk bir avu insann uydurmaktan holandklar eye herkesin inanmasn istemek akla yatkn mdr? Akla, saduyuya ve hakikate bal kalmak yerine bu dzenbazlara m bal kalmak gerekiyor? ounluun deil hakikatin peinden gitmek gerekir: Yalanlar syleyen her yatan insandansa, doruyu syleyen tek bir insana bel balamak yedir. Ortaya srlen tm dier argmanlar ylesine zayftr ki, bunlar rtmeye kalkmak zaman kayb olur. Ne kutsal kitaplara ne gelenee dayanmayan btn bu argmanlar kendiliinden rtlr. Bize herkesin hemfikir olduu syleniyor: Yaamn en nemli eyi gzken konulardan biri zerinde ayn ekilde akl yrten iki kii bile yokken bu byle olabilir mi? Doru dzgn akl yrtemeyen btn bu Tanrrptrclar sizi tehdit eder: Ama tehdidin zayf ve basit insann silah olduunu uzun sredir biliyoruz. Bize akl gerekiyor, san sersem evlatlar, evet, tehdit deil, akl! Bize, bu ikencelere inanmak istemeyen sizler, ikenceyi hissedeceksiniz denmesini istemiyoruz. Bizim istediimiz, ki bunu baaramazsnz, bizim bunlara ne sayede inanmamz istiyorsanz bunu bize kantlamanzdr.

87

Cehennem korkusu, tek kelimeyle, gnaha kar bir koruyucu asla deildir... Hibir yerde gerekten belirtilmi deildir... Rahiplerin, yani toplumun en aalk ve en kt snfn oluturan kiilerin gevek ahlkl hayal glerinin meyvesi olduu besbellidir... O halde ne ie yarar? Bahse girerim bunu bana syleyemezsiniz. Gnahn sonsuz bir saldr olduu ve sonu olarak sonsuzca cezalandrlmas gerektii bize syleniyor: Bununla birlikte, Tanrnn kendisi bu gnaha tek bir sonlu ceza saptamal ki bu ceza da lmdr. Sonu olarak, btn bunlara gre, ocuksu cehennem dogmas rahiplerin bir uydurmasdr, acmasz bir varsaymdr, kendileri kadar baya, kendileri kadar aalk bir Tanr oluturmaya balam cbbeli namussuzlar tarafndan ileri srlmtr. Dolaysyla, bu tiksin puta kendi tutkularn en iyi okayacak her eyi s yletebilmeye, kendilerine zellikle kadn ve para salayabilmeye almaktadr. Toplumun yapmas gereken en akllca ey, be para etmez bu dkntleri, bu miskinler ynn kkten temizlemekken, bu pisliklerin tek zlemi ise paraya ve kadna sahip olma hakkdr. Dolaysyla hem Tanr'nza hem aklnza aykr bir doktrini kalplerinizden sonsuza dek uzak tutun. Yeryznde en fazla ateist reten dogma hi tartmasz budur. Bu kadar tehlikeli bir yalanlar ynn benimsemektense hibir eye inanmamay tercih etmeyecek tek bir kii bile yoktur. te bu yzden, bunca drst ve duyarl insan iren Hristiyan doktrinin bunaltmak iin kulland dehet karsnda teselli ve gc mutlak din-dlkta aramak zorunda hisseder kendisini. Bu nafile rkntlerden kurtulalm; bu tiksinti verici dinin dogmalarn, seremonilerini, gizemlerini sonsuza dek ayaklar altna alalm. En kkl ateizm, tehlikeleri aikr bir dinden evladr. Hibir eye inanmamakta ne gibi bir saknca olabilir bilmiyorum; ama bu tehlikeli sistemlerin benimsenmesinden doabilecek btn tehlikeleri elbette gayet iyi biliyorum.

88

Delbenein Sylevi
Bana dinden sz edildiinde karma kan ilk dogma, diyor Madam Delbene, Tanr'nn varl oluyor: Her yapnn temeli o olduundan, akllca balayabilmem iin ncelikle onu incelemem gerekir. Ey Juliette! Tanr kuruntusunun bizim zihnimizin snrlarndan doduuna kukumuz olmasn; grdmz eyi kime atfedeceimizi bilmediimizden, doann kavranamaz srlarn aklamann son derece imknsz olmas karsnda, nedenleri bizim mehulmz olan btn etkileri yaratma gcne sahip bir varl bu doann zerine temelsizce yerletirdik. Bu iren hortlak yalnzca doann yaratcs olarak dnlmedi, ayn zamanda iyiliin ve ktln de yaratcs olarak onu grmek gerekti. Bu grleri doru kabul etme alkanl ve hem tembellii hem merak gidermek iin bunu benimsemenin rahatl, bu masala geometrik bir kantlamayla ayn inan dzeyini derhal verdi: kna ylesine canl, alkanlk ylesine gl oldu ki, hatadan kurtulabilmek iin insan btn aklna ihtiya duydu. Bir Tanr'nn varln kabul eden lgnlkla ona taptran lgnlk arasnda tek bir adm vardr; Korkulan eye yakarmaktan daha basiti olamaz; hem her eyin devindiricisi hem de her eyin paylatrcs yaplan byl kiinin sunaklarnda gnlk yaktran yntemden daha doal bir ey olamaz. Onun kt olduuna inanlyordu, nk doa yasalarnn zorunluluundan ok kt sonular douyordu; onu yattrmak iin kurbanlar gerekiyordu: Orular, ileye girmeler, gnah karmalar ve kimilerinin korkusunun kimilerininse dzenbazlnn sonucu olan tm dier aptallklar buradan kaynaklanyordu. Dilersen buna insanln zayflnn deimez etkileri diyebilirsin, nk u kesindir ki, bu zayfln olduu her yerde, bu insanlarn korkusunun dourduu tanrlar da olacaktr ve onlar bu mertebeye kartan lgnln zorunlu sonucu olarak bu tanrlara sayg ve hrmet gsterilecektir. yilikleri ve ktlkleri datan bir Tanrnn varl ve gc fik rinin

89

yeryzndeki btn dinlerin temeli olduundan kuku duymayalm. Ama btn bu farkl dini geleneklerin hangisini tercih etmeliyiz? Hepsi de kendilerinden yana vahiyler yapldn ileri sryor, hepsi kendi tanrlarnn eseri olan kitaplardan alntla r yapyor ve hepsi de kesinlikle dierleri zerinde baskn kmaya abalyor. Bu g tercihle beni aydnlatacak aklmdan baka rehberim yoktur ve btn bu savlar, btn bu masallar akln mealesiyle incelediimde, beni sabrszlandran ve isyan ettiren bir yn zrvalktan ve bayalktan baka bir ey bulmuyorum. Btn halklarn bu nemli konu zerine sama fikirlerini hzla kat ettikten sonra, nihayet Yahudilerin ve Hristiyanlarn ne dndkleri zerinde duruyorum. Yahudiler bana bir Tanr'dan sz ediyorlar, ama bana hibir ey aklamyorlar, bana bu konuda hibir fikir vermiyorlar ve bu halkn Tanrsnn doas zerine ocuksu alegorilerden baka bir ey grmyorum, stelik evrenin yaratcs olarak kabul etmem istenen varln grkemine yakmayan eyler bunlar. Bu ulusun yasa koyucusu isyan ettirici elikilerle bana kendi Tanrsndan sz ediyor ve onu bana tasvir edii beni ona hizmet etmekten ok ondan nefret etmeye yneltiyor. Onu bana aklamak iin alnt yaplan kitaplarda bizzat bu Tanrnn konutuunu grnce, bir Tanr'nn kendi kiiliini insanlarn aalamasna yol amaya gayet uygun kavramlarla tantmasnn nasl mmkn olabildiini kendi kendime soruyorum. Bu dnce beni bu kitaplar daha dikkatli okumaya yneltiyor: Bunlar incelediimde, onlarn yalnzca bir Tanr zihniyetinden yazdrlmam olmakla kalamayacan, dahas, bunlar bizzat Tanrdan aktardn ileri srmeye cret etmi kiinin lmnden de ok sonra yazlm olduklarn grnce ne olur halim? te beni byle aldatyorlar! diye haykrdm aratrmalarmn sonucunda. Bana bir Tanrnn eseri olarak verilmek istenen bu kutsal kitaplar, aptal birka arlatann kitabndan baka bir ey deildir ve ben burada, tanrsal izler yerine, aptalln ve dalavereciliin sonucunu gryorum. Gerekten de, her yerde, bu kitaplarda, kendi yaratt hkmrann gzdesi bir halk sunmaktan ve Tanrnn yalnzca

90

bunlarla konutuunu btn milletlere duyurmaktan; ancak bu halkn yazgsyla ilgileneceini; yldzlarn hareketini bu halk ii n deitirdiini, bu halk iin denizleri atn, ortal sise boduunu sylemekten daha budalaca ne olabilir? Bu Tanr iin kalplere nfuz etmek, ruhlar aydnlatmak sanki doann akn bozmaktan daha kola y deilmi gibi, ve sanki silik, iren, mehul bir halkn bu ekilde tercih edilmesi, evreni yaratma yetenei atfetmemi istediiniz varln yce grkemine uygun dermi gibi... Ama bu sama kitaplarn bana rettikleri eye boyun eme arzum ne olursa olsun, bu kitaplarda kaydedilmi olaanst olaylara dair komu milletlerin btn tarihilerinin genel suskunluu, bu kitaplarn duyurduu mucizelerden kuku duymaktan beni caydrr m diye de kendi kendime soruyorum. Rica ederim syleyin bana, bunca atafatl bir ekilde bana Tanrsndan sz eden halkn iinde en fazla inansz bulunca, ne dnmeliyim? Ne yani, bu Tanr kendi halkn ltuflara ve mucizelere bouyor, ama bu sevgili halk da Tanrsna inanmyor, yle mi? Ne yani, bu Tanr bir dan tepesinden en grkemli aygtlarla grlyor, bu halkn yasa koyucusuna yce yasalar bu dan tepesinden buyuruyor, o halk da dzlkte ondan kuku duyuyor ve dan zerinden grldeyen yasa koyucu Tanr'y kmsemek iin bu dzlkte putlar ykseliyor, olacak ey mi bu? Sonunda lr, Yahudilere bu kadar muhteem bir Tanr sunmu bu esiz adam son nefesini verir; lmne bir mucize elik eder: Bu Tanrnn grkemine kukusuz saysz motif nfuz edecektir, halk onun byklne tanktr, ama her eyi grm olanlarn soyundan gelenler hibir ey kabul etmeyecektir. Babalarndan daha inansz olduklarndan, putperestlik birka yl ierisinde Musann Tanrsnn sendeleyen sunaklarn devirir ve ezilen zavall Yahudiler atalarnn hayal mahsuln ancak zgrlklerine kavutuklarnda hatrlarlar. O zaman yeni efler bunlardan sz edecektir, ama ne yazk ki yaptklar vaatler olaylarla badamaz. Yahudiler, bu yeni eflere gre, Musa'nn Tanrsna sadk kaldklarnda mutlu olacaklardr: ama ona hi bu kadar sayg

91

gstermemelerine ramen hi bu kadar mutsuz olmamlardr. skenderin ardllarnn gazabna urarlar, onlarn sultasndan kap Romallarnkine derler, Romallar da, onlarn srekli isyanlarndan bkarak, tapnaklarn ykarlar ve onlar datrlar. te Tanrlar onlara byle hizmet ediyor! te, onlar se ven, doann kutsal dzenini ancak onlardan yana bozan Tanr onlara byle davranyor, onlara verdii sz ite byle tutuyor! Demek ki evrenin gl Tanrsn Yahudiler arasnda arayacak deilim; bu sefil millette, ihtirasl birka kiinin cokulu hayal gcnden doan tiksinti verici bir hortlaa rastladmdan, hainliin sunduu aalk Tanr'dan tiksintiyle gzlerimi uzaklatrp Hristiyanlara bakyorum. Burada ne yeni samalklar kendini gsteriyor! Artk bana kurallar belirtecek olan ey bir dan tepesindeki bir delinin kitaplar deil. Sz konusu Tanr imdi kendini ok daha soylu bir eliyle duyuruyor, Meryemin pii Yoabedin terk edilmi olundan ok baka trl saygn! Bu yumurca inceleyelim: Tanrsn bana kantlamak iin ne yapyor, ne hayal ediyor? Onun elinde hangi gven mektuplar var? Hoplayp zplamalar, fahielerle gece yemekleri, arlatanlarn iyiletirilmesi, cinaslar ve dolandrclklar. Bana Tanrnn olu olduunu syleyen kii, konumay bile bilmeyen ve tek bir satr bile yazmam bu hdk; o Tanrnn ta kendisi, byle dediyse ona inanmalym. Hergeleyi asmlar, ne nemi var? Mezhebi onu terk etmi, bunun da bir nemi yok; O, evrenin Tanrsdr. Ancak bir Yahudi kadnn barnda kk salabilmi, ancak bir ahrda doabilmi ; beni irenlikle, yoksullukla, dalavereyle ikna etmesi gerekiyor: Ona hi inanmazsam, vay halime, sonsuz eziyet ve ikenceler beni bekliyor! Btn bunlarn bir Tanry tasvir ettiini gryorsunuz, bu tabloda ruhu ykseltip ikna etmeyen tek bir zellik bile yok! Ey elikilerin doruu! Yeni yasa eskisinin zerinde temelleniyor ama yenisi eskisini ortadan kaldryor. Bu yeni yasann temeli ne olacaktr? sa, imdi inanmamz gereken yasa koyucu mudur? Kendisini bana gnderen Tanry bana yalnzca o aklayacak; ama eer Musa bile

92

bana gcn ald bir Tanr vaaz etmekte yarar grmse, Nasral kaynakland Tanrdan sz etmekte ne byk bir kar salamaz ki! Kukusuz modern yasa koyucu eskisinden daha fazlasn biliyordu; ilkine efendisiyle samimiyetle konumak yetiyordu: kincisi onunla ayn kandandr. Musa, doann mucizelerine dayanmakla yetinir, yldrmn yalnzca kendisi iin aktna halkn ikna eder. Daha becerikli olan sann kendisi mucize yaratr. Her ikisi de adalarnn kmsemesini sonsuza dek hak etse de, en azndan una ikna olmak gerekir ki, yenisi, daha fazla dolandrclkla, insanlarn saygsn hak etme iddiasndadr; ve onlar yarglayan sonraki kuaklar, birine minicik bir kulbe salarken, dierine daraacnda n saflarda bir yer vermekten kendilerini alkoyamaz. Gryorsun, Juliette, insanlar kafalar bu budalalklarla yolunu ardnda hangi ksr dnglere dyorlar... Din peygamberi kantlar, peygamber de dini. Bu Tanr henz kendini hi gstermediinden, ne Yahudi mezhebi iinde, ne de Hristiyanlarn baka trl kmsenen mezhebi iinde grndnden, onu yeniden aryorum, akl yardmma aryorum ve beni daha az yanltmas iin onu kendi iinde analiz ediyorum. Akl nedir? Nesnelerden aldm zevk ya da ac dozuna bal olarak, herhangi bir nesneyi tercih etmem ve dierinden uzak durmam iin doa tarafndan bana verilmi bir yetenek. Bu hesap duyularma kesinlikle uyuyor, nk kamak istediim aclar ya da peinde komam gereken zevki yaratan karlatrmal izlenimleri yalnzca bu duyulardan ediniyorum. Akl, Freretnin dedii gibi, nesneleri tarttmz teraziden baka bir ey deildir; akl sayesinde, bizden uzak olan nesneleri tartarak, aralarndaki ilikiye bakp ne dnmemiz gerektiini anlarz, yle ki her zaman iin en byk zevk olarak grnen baskn kar. Bu akl, gryorsun, bizde olduu gibi yine bununla dolu olan hayvanlarda da, en kaba ve en maddi mekanizmann sonucudur. Ama baka hibir mealemiz olmadndan, gereklii olmayan ya da kendi balarna son derece deersiz ve yalnzca bizim

93

kmsememiz iin yaratlm nesneler iin dzenbazlarn kesin olarak istedikleri iman yalnzca akln mealesine tabi klmalyz. Oysa, bu akln birinci etkisi, sen de hissediyorsun, Juliette, grnen nesne ile alglanan nesne arasnda temel bir farkllk oluturmaktr. Bir nesnenin temsili alglar hl farkl trdendir. Bu alglar nesneleri bize yokmu gibi, bizim zihnimizde vaktiyle mevcutmular gibi gsterseler de, bizim bellek, an diye adlandrdmz ey budur. Nesneleri bizlere yokluklar konusunda uyarmadan sunarlarsa, o zaman buna imgelem denir ve bu imgelem btn hatalarmzn gerek kayna olur. Bu hatalarn en bol olduu kaynak ise, bizim bu isel alglarn nesnelerine kendine zg bir yaam bimemizden ve tpk bizim onlar tek tek varsaymamz gibi, onlarn da bizden ayr olarak var olduklarn varsaymamzdan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla, senin tarafndan anlalmak iin, bu ayr fikre, ortaya kan nesneden doan bu fikre, nesnel fikir adn vereceim, bylelikle de onu beliren ve gerek diye adlandrdm nesneden ayrm olacam. Bu iki varlk biimini birbirine kartrmamak ok nemlidir: Bu ayrmlar nitelemek mmkn olmadndan, hangi hata ukuruna dtn insan hayal edemez. Sonsuza dek blnm nokta geometride son derece yararldr, nesnel varlklar snfndadr; cisimler, katlar ise gerek varlklar snfndadr. Bu sana ne kadar soyut gelse de, sevgilim, akl yrtmelerimle seni ynlendirmek islediim hedefe benimle birlikte varmak istiyorsan beni izlemelisin. ncelikle burada, daha ileriye gitmeden, bizim dmzda bulunan cisimlerin gerek varl ile zihnimizdeki alglarn nesnel varl arasnda ciddi biimde aldanmak kadar sradan ve yaygn bir ey olmadm saptayalm. Alglarmz da, mevcut nesneleri, onlarn ilikilerini ve bu ilikilerin ilikilerini fark ettikleri lde, hem bizden hem de birbirlerinden ayrdrlar. Bunlar mevcut olmayan eylerin imgelerini bizlere aktardklarndan, dncedirler; bizim iimizde bulunan nesne lerin imgelerini bize aktardklarndan ideadrlar. Bununla birlikte, btn bu eyler ya bir varlk tarzdr ya da bizim varlmzn varolu tarzlardr.

94

Bunlarn birbirlerinden ya da bizlerden fark, bir cismin zellii olan uzam, katlk, ekil, renk ve hareketten baka bir ey deildir. Ardndan, benzer olan btn tikel idealara genel olarak uygun den terimleri hayal ettik; kendisinden ayr herhangi bir varlkla herhangi bir deiim meydana getiren her varlk neden olarak adlandrld ve herhangi bir nedenle bir varlkta meydana gelen her deiim sonu olarak adlandrld. Bu terimler bizde en azndan mulk bir varlk, eylem, tepki ve deiim imgesine yol atndan, bunlar kullanma alkanl, net ve ayr bir algya sahip olduumuza bizi inandrmtr; sonunda bir varlk ya da bir cisim olmayan ve hayal edilebilecek btn sonular hareketsiz ve eylemsiz yaratabilen bir nedenin var olabileceini hayal etmeye vardk. Btn varlklarn, birbirleri zerinde srekli etki ve tepkide bulunarak, hem deiim meydana getirip hem de bu deiimlere maruz kaldklarn dnmek istemedik; ardk olarak neden ve sonu olmu varlklarn isel geliimi, bir sre sonra, btn sonularda kesinlikle neden bulmak isteyenlerin zihnini yordu: Bu uzun fikir dizisinin hayal glerini tkettiini hissederek, birden bire, karsnda tikel nedenlerin sonu olduu ve kendisi hibir nedenin sonucu olmayan evrensel neden olarak hayal ettikleri ilk nedene uzanmann onlar iin daha kolay olduunu sanmlardr. te insanlarn Tanrs Juliette; ite onlarn sakat hayal glerinin aptalca kuruntusu! Hangi safsatalar zinciri sonunda onu yarattklarn gryorsun! Sana verdiim zel tanma gre, nesnel bir varl olan bu hayaletin onu kabul edenlerin zihninin dnda var olamayacan gryorsun ve sonu olarak onlarn beyinlerinin comasnn sonucudur. te, yine de, fanilerin Tanrs, ite onlarn icat ettii ve uruna tapnaklarda bunca kan dktkleri iren varlk! Gerek varlklarla nesnel varlklar arasndaki farkllklar zerinde durduysam eer, diye devam elti Bayan Delbene, grdn gibi, sevgilim, insanlarn pratik ve speklatif kanaatlerinde bulunan eitlilii sana kantlamann ve ancak speklatif varl olan birok eye gerek bir varlk verdiklerini

95

gstermenin aciliyetindendir. mdi, bu speklatif varln rnne insanlar Tanr adn verdiler. Btn bunlarn sonucu yalnzca yanl akl yrtmeler olsayd bu uygunsuzluk sradan olurdu; ama ne yazk ki, daha teye gidiyoruz; Hayal gc alevleniyor, alkanlk oluuyor ve yalnzca bizim zayflmzn eseri olan eyi gerekmi gibi kabul etmeye alyoruz. Bu hayal mahsul varln iradesinin bamza gelen her eyin nedeni olduuna ikna olmadmzdan, onun houna gidecek btn yollar, ona yakaracak her ekil kullanlyor. Daha olgun dnceler bizi aydnlatsn! Bize sylenene bakarak bir Tanry benimseyecek olmadmza gre, her Tanr fikrinin bize ancak nesnel biimde kendini gsterebileceine ikna olduumuzdan, bundan ancak yanlsamalar ve hayaletler doabilir. nsanlarn hayal mahsul tanrsallnn sama yandalar hangi safsatalar ileri srseler de, size nedensiz sonu diye bir ey olmadn hep sylerler; ama btn tikel nedenlerin evrensel nedeni olan ve kendisi de yaratc olan, tm dier nedenlerden bamsz, sonsuz bir ilk nedene geri dnmek gerektiini size kantlayamazlar. Btn nedenlerin ban, srekliliini ve geliimini kavramadmza eminim; ama bir olguyu bilmemek, ona inanmann ya da bir bakasn belirleyici grmenin yeterli gerekesi asla olamaz. ren Tanrlarnn varlna bizi ikna etmek isteyenler, bize, sonularn gerek nedenini gremediimiz iin, evrensel nedeni kabul etmemizin art olduunu sylemeye yzszce cesaret ediyorlar. Bu kadar aptalca bir akl yrtme olabilir mi? Bir samal kabul etmek sanki kendi cehaletinin farkna varmaktan daha iyiymi gibi; sanki bu samaln kabul onun varlnn bir kant olurmu gibi... Bizim zayflmzn itiraf etmemizde rahatsz edici bir yan elbette yoktur; hayaletin benimsenmesi ise sakncalarla doludur ve eer akl banda insanlarsak bu sakncalara arparz, ama eer kendimizden geersek paralanrz: Hayal mahsulleri daima coturur. sterseniz, bir an iin, muarzlarmz mutlu edecek ekilde vampirlerin varln kabul edelim. Bu hipotezde, onlara

96

soruyorum: Tanrnn varlklar ynettii yasa, kural, irade bizim irade ve gcmzle ayn m? Tanr, ayn koullarda, hem isteyebilir hem de istemeyebilir mi? Ayn ey onun hem houna gidip hem gitmeyebilir mi? Duygular deimez mi? Onun davran yasas deimez mi? Eer onu ynlendiren bu yasaysa, o zaman o yalnzca icracdr: Bu durumda hibir gc yoktur. Bu zorunlu yasa nedir o halde? Ondan ayr mdr, ona ikin midir? Eer, tersine, bu varlk duygu ve irade deitirebiliyorsa, niin deitirdiini soruyorum. Elbette ona bir gereke ve bizi belirleyenden daha aklc bir iyilik gerekir; nk Tanr, nasl ki ihtiyat bakmndan bizi geride brakyorsa, bilgelik bakmndan da bizden stn olmaldr; ama bu gereke buna kendini teslim eden varln kusursuzluu deimeden hayal edilebilir mi? Daha teye gideceim: Tanr irade deitireceini nceden biliyorsa, her eyi yapabildiine gre, her zaman yorucu olan ve her zaman zayflk kant olan bu dnmn hi gerekli olmayaca ekilde koullar niin dzenlemedi? Eer bunu bilmiyorsa, ne yapmas gerektiini ngremeyen bir Tanr, Tanr mdr? Eer ngryorsa ve yanlmyorsa, kendisine dair fikrinin doruluuna inanmak gerektiinden, iradesinden bamsz olarak, u ya da bu ekilde davranaca demek ki kararlatrlmtr: O halde, onun iradesinin izledii bu yasa nedir? Nerededir? Gcn nereden almaktadr? Eer sizin Tanrnz zgr deilse, ona hkim olan yasalarn sonucuna gre hareket etmek zorundaysa, o zaman bu yazgya, talihe benzer bir gtr ve dilekler ona asla ulaamaz, dualar asla onu gevetmez, sunular hi yattramaz ve bu kadar az baar ansyla ona yalvarmaktansa sonsuzca kmsemek daha doru olur. Ama eer, daha tehlikeli, daha kt ve daha vahi olan sizin iren Tanrnz, mutluluklar iin gereken eyleri insanlardan gizlemise, demek ki onun projesi insanlar mutlu klmak deildir; demek ki onlar sevmemektedir, bu durumda ne adildir ne de iyi. Bana yle geliyor ki bir Tanr olas olandan baka bir ey

97

istememelidir ve insan kendisini korkutan ya da bilmedii yasalara uyduka zaten Tanr da iyi ya da adil deildir. Bu aalk Tanr fazlasn da yapmaktadr: nsan kendisine hi retilmemi eyi bilmiyor diye ondan nefret etmektedir; mehul bir yasay ihlal etti diye, yalnzca kendisine bal eilimlerinin peinden gitti diye onu cezalandrmaktadr. Ey Juliette! diye haykrd eitmenim, bu cehennemi ve iren Tanr'y bir tiran, bir barbar, bir canavardan baka nasl grebilirim? Maddi ve manevi yetilerimin ayn anda ortaya serdii btn nefret, gazap ve aalamay ona borluyum. Bylece, bana Tanrnn varln kantlamann, gstermenin sonuna varlm oldu. Peki, yasalar onun buyurduuna, bunlar fanilere kantlamak iin insanlar setiine beni ikna etmeyi baardlar m? Ondan kaynaklanan btn ilikilerde en uyumlu anlamann hkm srdn bana gsterebildiler mi? Onun yasalarna uyarak onun houna gideceime hibir ey beni ikna edemez, nk, eer o iyi deilse, beni aldatabilir ve yalnzca ondan kaynaklanan benim aklm beni ikna etmeyecektir, nk bu durumda aklm bana iyice hataya dmem iin vermi olur. Devam edelim. imdi size soruyorum, ey deistler, bu Tanr, bir an iin kabul edersem, yasalarn hi bilmeyenlere nasl davranacaktr? Eer Tanr yasalarnn duyurulamad insanlarn alt edilmez cehaletini cezalandrrsa, adaletsizdir; eer onlar eitemezse gszdr. Ezeli Tanr'nn yasalarnn vahyinin, bu yasalarn kaynakland Tanry kantlayan nitelikler tamalar gerektii aktr: Oysa, bize gelen btn vahiyler ierisinde bu aikr ve kanlmaz nitelii hangisi tayor soruyorum. Demek ki dinin duyurduu Tanr din yoluyla yok oluyor: mdi, bu dinin ortaya koyduu Tanr ancak sersemlerin kafasnda var olacaksa, bu din ne olacaktr? Beeri bilgilerin doru ya da yanl olmasnn yaam mutluluuyla alakas yoktur. Ama din konusunda durum ayn deildir, insanlar dinin sunduu hayali nesneleri bir kez gerek

98

kldklarnda bu nesneler iin coku duyarlar; akllarnda dolanp duran bu hortlaklarn ger ekten var olduuna ikna olurlar ve artk hibir ey onlar engelleyemez. Her gn titreyecek iin yeni eylerle karlarlar. Tehlikeli bir Tanr fikrinin bizde yaratt tek sonu bunlardr. nsan yaamnn en yrekler acs ktlklerine neden olan ey yalnzca bu fikirdir. ldrm hayal gcnn bu tiksinti verici meyvesinin houna gitmeme korkusu iinde, yaamn en tatl zevklerinden mahrum kalmaya insan zorlayan budur. Dolaysyla , sevgili dostum, bu kuruntunun esinledii korkulardan mmkn olduunca abuk kurtulmak gerekir; ve bunun iin de, kukusuz, puta orak sallamal, gl bir kolla onu tuz buz etmeli. Rahiplerin tanrsallk konusunda bize vermek isledikleri fikir, tm dier nedenlerin kaynakland evrensel bir nedendir. Bu dalaverecilerin hitap ettikleri sersemler, byle bir nedenin var olduuna, yaratt tikel etkilerden ayr olarak var olabileceine inandlar. Sanki bir cismin tarzlar bu cisimden ayr var olabilirmi gibi, sanki beyazlk karn niteliklerinden biriymi de bu nitelii ondan ayrmak imknszm gibi... Deiimler, deitirdikleri cisimlerden ayrlrlar m? Pekl, sizin Tanr'nz z gerei srekli hareket halindeki maddenin geirdii bir deiimden baka bir ey deildir: ondan ayrabileceinizi dndnz bu eylem, maddenin bu enerjisi, ite sizin Tanr'nz! nceleyin imdi, byle bir varln aptalca hayranlar, onun nasl bir saygya layk olabildiini grn! Birinci nedene yalnzca cisimlerin yerel hareketini yarattranlar ve bizim zekmza da kendini belirleme gc verenler, bu nedeni tuhaf biimde snrlamaktalar ve ondan evrenselliini ekip alarak onu doada en altta var olan eye, yani maddeyi kmldatma kullanmna indirgemekteler. Ama doada her ey birbirine bal olduundan, manevi duygular canl cisimlerde hareket yarattndan, cisimlerin hareketleri ruhlarda duygulara neden olduundan, dinsel klt yerletirmek ya da savunmak iin bu varsayma bavurulamaz. Sonu olarak, bize kendini gsteren nesnelerin algsn istiyoruz yalnzca; alglar bize ancak

99

organlarmzda yol alan hareket vesilesiyle geliyorlar: Dolaysyla hareketin nedeni bizim irademizdir. Bu neden hareketin bizim iimizde yarataca sonucu bilmiyorsa, Tanr fikri ne irentir! Eer biliyorsa, onun su ortadr ve ona rza gstermektedir; eer, bunu bilerek, buna rza gstermiyorsa, istemedii eyi yapmak zorundadr, ondan daha gl bir ey vardr, dolaysyla yasalar izlemek zorundadr. Bizim irademiz daima baz hareketlerin ardndan geldiinden, Tanr bizim irademizle ibirlii etmek zorundadr: Dolaysyla o baba katilinin kolundadr, kundaknn mealesindedir, fahienin amndadr. Tanr rza gstermiyor mu? O halde bizden daha az gldr, bize itaat etmek zorundadr. Dolaysyla, ne denirse densin, evrensel neden diye bir ey olmadn itiraf etmek gerekir; ya da ille de bir neden olmasn istiyorsanz, bamza her gelene rza gsterdiini ve asla baka bir ey istemediini kabul etmemiz gerekir. Bu nedenden kaynaklanan zelliklerin herhangi birini ne sevebileceini ne de bundan nefret edebileceini itiraf etmeniz gerekir, nk hepsi ona eit olarak boyun eerler ve buna gre, ceza, dl, yasa, yasak, emir, kargaa kelimeleri yalnzca alegorik kelimelerdir, insanlar arasnda olup bitenden alnmlardr. Tanrya esasen iyi bir varlk olarak, insanlar seven bir varlk olarak bakmak art deilse, insanlar kandrmak istediine inanabiliriz. Birka kiiye vahyettii yasalar bildiini iddia edenlere dayandrd btn mucizeler doru olsa bile, onun adaletsiz, insanlk d bir varlk olduunu bize her ey kantladndan, bu mucizeleri bizi kandrmak iin kastl olarak yapmadna dair gvencemiz yoktur ve yasalarna en kat itaatin beni daima onun dostu klacana inanmam salayacak hibir ey yoktur. Bu yasalara itaat edenleri cezalandrmyorsa, onlarn itaatleri gereksiz olur; ve bu itaat etin olduundan, sizin Tanrnz bu itaati resmen ilan ederek, kendini hem yararsz hem de kt klmtr. Sorarm size, o bizim sayg ve sevgimize layk bir varlk mdr? stelik bu yasalarda saygya deer hibir ey yoktur: bunlar samadr, akla aykrdr, ahlka mugayirdir, fiziksel olarak ac

100

verirler; bu yasalar duyuranlar onlar her an ihlal ederler. Bu yasalara inanmay aklndan geiren binleri varsa eer, onlarn zihniyetini dikkatle inceleyelim: Bir sre sonra aptal olduklarn anlayacaz. Bu gln Tanrnn buyurduu yasalar ve gizemler ynnn kantlarn derinlemesine incelemek istersem, bunlarn mulk, belirsiz geleneklere dayandn ve rakiplerinin bunlarla baaryla mcadele ettiini grrm yalnzca. unu hakikaten syleyelim: nsanlar arasnda yerletirilen dinlerin hibiri dierleri zerinde hakkyla hkimiyet kuramaz. Bir teki bile yoktur ki masallarla, yalanlarla, sapknlklarla dolu olmasn; eli kulanda tehlikelerin yan sra en somut elikiler de iermesin... Deliler kendi bo dncelerini yerletirmek istediklerinde mucizeleri yardma arrlar: Bunun sonucunda, daima ayn emberin iinde kalarak, kh dini kantlayan mucizedir, kh din mucizeyi kantlar. Mucizeleri gsteren tek biri bile olmasa da, hepsi mucizelerden sz ediyor, hepsi mucize sunuyor. Ledann kuusu Meryemin gvercinine denktir. Btn bu sular doruysa eer, bunun sonucu Tanrnn sahte dinler iin olduu kadar iyi dinler iin de su ilenmesine izin vermesidir; demek ki hata onu hakikatten daha fazla ilgilendirmiyordu. Ho olan ey, her mezhebin onun mucizelerinin gerekliine ikna olmu olmasdr. Eer hepsi yanlsa, bundan karlmas gereken sonu btn uluslarn varsaylan mucizelere inanabildiidir: Dolaysyla, btn bir ulusun hararetle ikna olmu olmas bu mucizelerin hakikatini kantlamamaktadr. Ama bu olgulardan hibirinin hakikati onlara inananlarn ikna olmas dnda kantlanamaz: Dolaysyla, hibirinin hakikati yeterince kantlanm deildir. Bu mucizeler bizi bir dine inandrabilecek tek ara olduundan, kan sonu, bunlarn hibirinin kantlanmaddr ve bu mucizeleri fanatizmin, dzenbazln, dalavereciliin ve kibrin eseri olarak grebiliriz.

101

Ama, diye szn kestim, ne Tanr ne de din varsa, evreni kim ynetiyor? "Sevgili dostum, diye devam etti Bayan Delbene, evren kendi gcyle hareket etmektedir ve doann doaya ikin sonsuz yasalar, bir ilk neden olmadan da, grdmz her eyi retmeye yeterlidir; maddenin srekli hareketi her eyi aklyor: Daima hareket halinde olan eye bir devindirici arama ihtiyac nereden kaynaklanyor? Evren, birbirleri zerinde karlkl olarak ve art arda etki ve tepki gsteren farkl varlklarn bir araya gelmesidir: Burada hibir snr gremiyorum, art arda birok yeni biim edinen tek tek varlklara gre yalnzca bir durumdan tekine srekli gei var, ama ben bu durumdan ayr, buna varlk veren ve oluturan tikel varlklarn dnmlerini reten evrensel bir nedene hi inanmyorum. Hatta tam tersini grdm itiraf etmeliyim ve sanrm bunu da kantladm. Dolaysyla, hayal mahsul kuruntularn yerine bir ey koymaktan asla ekinmeyelim; anlamadmz bir eyin nedeni olarak hi anlamadmz baka bir eyi koymay asla kabul etmeyelim. Tanr yaratan sistemin zrvaln sana kantladktan sonra, diye devam etti bu sevimli kadn, ocukluktan itibaren yaammzn ilkesi zerine kafana kaznm nyarglar yok etmekle pek bir glk ekeceimi sanmyorum elbette. Gereklen de insanlarn dier hayvanlar zerinde haksz yere kendilerine mal ettikleri stnlkten daha acayip bir ey olamaz. Bu stnl neyin temellendirdiini onlara sorduumuzda, ruhumuz cevabn verirler aptalca. Bu ruh kelimesinden ne anladklarn onlara sorduumuzda ise, eveleyip gevelediklerini grrsnz, kendilerini yalanlarlar, mehul bir tz derler; bu onlarn bedenlerinden ayr gizli bir gtr; hakknda hibir fikirleri olmayan bir tindir. Bu tinin, Tanr'lar gibi uzamdan tamamen yoksun olduunu varsaydklar bu tinin nasl olup da uzamsal ve maddi olan bedenleriyle bir arada olabildiini sorun onlara, size hibir ey bilmediklerini, bunun bir sr olduunu, bu bileimin Tanrnn mutlak erkinin sonucu olduunu syleyeceklerdir. te, salaklk,

102

btn eylemlerinin saiki yapt gizli, daha dorusu hayali tz bu net fikirlerle oluturur. Buna tek bir cevabm var: Eer ruh bedenden temelde farkl ve onunla hibir ilikisi olamayan bir tzse, onlarn birlikleri de imknszdr. Zaten bu ruh, bedenden farkl bir zde olduundan, ister istemez ondan farkl biimde hareket etmelidir. Bununla birlikte bedenlerin hissettii hareketlerin, varsaylan bu ruha kendini hissettirdiini ve zleri bakmndan farkl bu iki tzn daima bir arada hareket ettiklerini grrz. Siz y ine bize bu uyumun bir sr olduunu syleyeceksiniz ve ben de size, ruhumu grmediimi, yalnzca bedenimi bilip hissettiimi, hissedenin, dnenin, yarglayann, ac ekenin, zevk alann beden olduunu, btn bu yetilerin bedenin mekanizmasnn ve rgtlenmesinin zorunlu sonucu olduunu syleyeceim. nsanlar kendi ruhlarna dair en ufak bir fikre sahip olma imknndan yoksun olsalar da; ancak duyular yoluyla ya da bedenin maddi organlaryla hissettiklerini, dndklerini, fikir sahibi olduklarn, zevk alp ac ektiklerini her ey onlara kantlyor olsa da; yine de bu mehul ruhun lmden muaf olduuna ikna olurlar. Ama bu ruhun varln kabul etsek bile, syleyin bana ltfen, btnyle bedene bal olduunu ve bedenin hissettii btn deiimlere onun la birlikle maruz kaldn kabul etmekten kanabilir miyiz? Bununla birlikte, ruhun, doas gerei ei benzeri olmadna inanmaya kadar giderek ii samala vardrrlar. Ruhun bu bedenin yardm olmadan hareket edip hissedebilmesi istenir; tek kelimeyle, bu bedenden yoksun kaldnda ve duyulardan kurtulduunda, bu yce ruhun ac ekmek iin, rahat ve huzur hissetmek iin ya da kesin glkler hissedebilmek iin yaayabilecei varsaylr. Ruhun lmszl eklindeki harikulade fikir bu ekilde bir y n tahmini samalk zerinde ykselir. Hangi gerekelerle ruhun lmszln varsaydmz sorarsam, bana hemen u cevap verilir: nk insan, doas gerei, lmsz olmay arzulamaktadr. Ama, diye karlk vereceim, sizin

103

arzunuz bunun gerekletiinin bir kant olabilir mi? Bir eyin yalnzca arzuland diye olabileceini hangi tuhaf mantkla kabul edebiliriz? Dinsizler, diye devam edilir, bir baka hayata dair ekici umutlardan yoksun olduklarndan, yok olmay arzularlar. Mademki siz, arzu ediyorsunuz diye var olacanz sonucuna varmanza izin verildii kansndasnz, onlarn da kendi arzularndan yola karak yok olacaklar sonucuna varmalarna izin yok mudur? Ey Juliette, diye devam etti bu filozof kadn, ikna gcnn btn enerjisiyle, ey benim sevgili dostum, hi kukunuz olmasn, hepimiz leceiz, ve insan vcudu. Yazg Tanralar ba kestikten sonra, bir araya geldiinde hayat oluturan hareketleri yaralamayan bir ktleden baka bir ey olamaz. Bu durumda ne dolam grlr, ne solunum, ne sindirim, ne sz, ne dnce. Artk ruhun bedenden ayrld varsaylr; ama hakknda hibir ey bilinmeyen bu ruhun yaamn temeli olduunu sylemek, mehul bir gcn alglanamaz hareketlerin gizli ilkesi olduunu sylemek deilse eer, hibir ey dememektir, oysa lm insann artk olmadna inanmaktan daha doal ve daha basit hibir ey olamaz; lm insann hl yaadna inanmaktan da daha zrvas olamaz. llerle birlikte erzak gmme alkanl olan kimi halklarn basitliine glyoruz: nsanlarn lmlerinden sonra yemek yiyeceklerine inanmak, insanlara duyum ya da fikir tayabilen organlar kesin olarak yok olup toza dntklerinde onlarn hl dnebileceklerine, ho ya da kzdrc fikirleri olacana, zevk alacaklarna, ac ekeceklerine, pimanlk ya da nee duyacaklarna inanmaktan daha sama ne olabilir? nsanlarn ruhunun lmden sonra mutlu ya da mutsuz olacan sylemek, insanlarn gzleri olmadan grebileceklerini, kulaklar olmadan iitebileceklerini, damaklar olmadan tadabilecekle rini, burunlar olmadan koku alabileceklerini, elleri olmadan dokunabileceklerini iddia etmektir. ok akl banda olduunu sanan uluslar da bu tr fikirleri benimsemektedirler.

104

Ruhun lmszl doktrini ruhun basit bir tz olduunu, tek kelimeyle bir tin olduunu varsayar: Ama ben yine soracam, tin nedir? Bana retilene gre, diye cevap veriyorum Bayan Delbene'e, tin uzamsz, rtlemez ve maddeyle hi alakasz bir tzdr. Ama eer byleyse, diye hararetle szne devam etti eitmenim, nasl oluyor da ruhun bedeninle ayn oranlarda douyor, byyor, gleniyor, rahatsz oluyor, yalanyor? Ayn ilkeleri edinmi olan btn sersemler gibi senin de bana cevabn btn bunlarn bir gizem olduu ynndedir. Ama siz bir sersemsiniz, eer bunlar gizemse hibir ey anlamayacaksnz ve eer hibir ey anlamayacaksanz, hibir fikir sahibi olamayacanz bir ey hakknda dorulayc bir fikre nasl sahip olabilirsiniz? Bir eye inanmak ya da onu dorulamak iin, inanlan ya da dorulanan eyin neden ibaret olduunu bilmek gerekir en azndan. Ruhun lmszlne inanmak, gerek hibir nosyona sahip olunamayan bir eyin varlna ikna olduunu sylemektir, hibir anlam ykleyemeden szcklere inanmaktr: Bir eyin sylendii gibi olduunu ileri srmek, deliliin ve kibrin doruudur. Teologlar ne tuhaf akl yrtyor! eylerin doal nedenlerini kefedemediklerinde, doast nedenler uyduruyorlar, tinler, tanrlar, karanlk nedenler, aklanamaz failler, daha dorusu aklamaya altklar eylerden daha karanlk szckler uyduruyorlar. Doann etkilerini aklamaya abalyorsak doann iinde kalalm: doann fenomenlerini aklamak islediimizde doadan asla uzaklamayalm; organlarmzla kavranabilecek kadar zlm nedenleri gz ard etmeyelim; doann bize sunduu sorunlarn zmn doann dna karak asla bulamayacamza ikna olalm. Teolojinin varsaym iinde kalsak, yani maddeye mutlak erk sahibi bir devindirici varsaysak bile, bu durumda, teologlar Tanrlarnn bu maddeye dnme yetisi vermesini han gi hakla

105

reddediyorlar? Dnen tinler yaratmaktansa, dncenin kaynakland madde bileimlerini yaratmak onun iin daha m g olacaktr? En azndan, dnen bir madde varsayarak, dnce konusunda ya da bizim iimizde dnen ey konusunda bir fikrimiz olur: Oysaki maddi olmayan bir varla dnce atfettiimizde, en ufak bir fikrimizin olmas bile imknszdr. Materyalizmin insan saf makine haline getirdii ve bunun da insan soyu iin fazlasyla onur krc olduu itiraz yneltilecektir. Ama insann bir tinin ya da nasl olduu bilinmeden insan harekele geirmeye yarayan ne olduu belirsiz bir eyin gizli itkileriyle hareket etlii sylendiinde, bu insan soyu daha m onurlandrlm olmaktadr? Tine madde zerinde ya da ruha beden zerinde verilen stnln, bu ruhun doasna dair cehalet zerinde temellendiini fark etmek kolaydr, oysaki tandmz hayal ettiimiz ve devindirici glerini zdmz sandmz madde ya da bedenle daha yaknz; ama bedenimizin en basit hareketleri, bunlar zerinde dnen her insan iin, kefetmesi dnce kadar g muammalardr. Birok insann tinsel tze verdii deerin gerekesi bunu anlalr bir ekilde tarif edememek olabilir; bizim teologlarn maddeye pek az nem vermeleri aina olmann kmseme dourmasndandr. Bize ruhun bedenden daha kusursuz olduunu sylediklerinde hibir ey demiyorlar; tek syledikleri ey, hi tanmadklar eyin clz birka fikre sahip olduklar eyden ok daha gzel olmas gerektiidir. Bize srekli olarak te dnya dogmasnn yarar vlyor; bu bir kurgu olsa bile, yararl olaca ileri srlyor, nk insanlara dayatldnda onlar erdemli olmaya yneltir. Buna karlk, ben, bu dogmann insanlar daha bilge ve daha erdemli yapp yapmadn soruyorum. Tersine, unu ileri srebilirim ki, onlar ancak delirtiyor, ikiyzl, kt, tez fkelenen biri haline getiriyor. Bu fikirleri dinlerin temeli yapanlardansa bunlara hi sahip olmayan halklarda her zaman daha fazla erdem, daha fazla

106

ahlk bulunur. nsanlar eitmekle ve ynetmekle grevli olanlar daha aydn ve erdemli olsalar, onlar ham hayallerle deil gereklerle ynetirlerdi. Ama dzenbaz, ihtirasl, rm olan yasa koyucular uluslar hakikatlerle aydnlatmak yerine, onlarn akllarn gelitirmek, hissedilir, somut ve gerek gerekelerle onlar erdeme yneltmek yerine, ksacas onlar akll bir ekilde ynetmek yerine, onlar masallarla uyutmay daha kestirme bir yol olarak grmlerdir. Rahiplerin, ruhun lmszl gln masaln hayal etmek iin gerekeleri olduundan kuku duymayalm: Bu sistemler olmadan, can ekienlerden yararlanabilirler miydi? Ah, bu korkun Tanr dogmalar, bizden sonra hayatta kalan ruh dogmalar, insan soyu iin hi yararl olmasa da, bunlarn en azndan kamuoyunu zehirlemekle grevli olanlara ok yarar saladna ikna olabiliriz. Ama, diye itiraz ettim Bayan Delbenee, ruhun lmszl dogmas bahtszlar iin teselli verici deil midir? Bir yanlsama olsa da, yumuak, ho bir ey deil midir? nsann kendine ramen varln srdreceine ve yeryznde kendisine ok grlm mutluluu gn kendisine bir gn bahedeceine inanmas ho deil mi? Aslnda, diye bana cevap verdi dostum, birka zavall sala yattrma arzusunun milyonlarca drst insan zehirleme abasna deeceini sanmyorum, insann dileklerini gereklik dzeyinde tutmas daha makul olmaz m? Biraz daha cesur olun, genel yasaya rza gsterin, btn varlklar gibi sizin de doann potasna derek oradan baka biimlerde kacanza hkmeden yazgnn dzenine boyun ein. nk, aslnda, insan soyunun bu anasnn barnda hibir ey yok olmaz; bizi oluturan elementler bir sre sonra baka bileimler altnda bir araya gelecektir; Vergiliusun mezar zerinde daimi bir defne dal bymektedir. Bu anl ruh g, ser sem deistler, sizin cehennem ya da cennet alternatifiniz kadar donanml deil mi? nk cennet teselli edici olsa da, cehennemin korkun olduunu siz de kabul edersiniz. Siz,

107

sersem Hristiyanlar, kendinizi kurtarmanz iin Tanrnzn pek az insana bahettii ltuflarn gerektiini sylemiyor musunuz? Kukusuz ki olduka teselli edici fikirler! Sonsuza dek yanmaktansa yok olup gitmek yz kez daha iyi deil midir? Buna gre, bu kayglardan kurtulan insanlarn, ltuflarnn hkimi olarak bunlar ancak gzdelerine veren ve geri kalan herkesin sonsuz ikence ve eziyete layk olmasna izin veren bir Tanr'nn kabulnn bizi brakt belirsizlik iinde yaayanlardan bin kez daha ho durumda olduunu kim sylemez ki? nsan sakinletiren aikr bir sistemdense umutsuzlua dren ngrlemez ihtimalleri tercih ettiren ey, ancak coku ya da delilik olabilir. Ama ben ne olacam? diyorum Bayan Delbene'e, bu karanlk beni rktyor, bu sonsuz yok olu korkutuyor." Syle bana ltfen, dogmadan nce neydin? karln veriyor bu dhi kadn. Dzenlenmemi, henz hi biim almam ya da senin hatrlayamayacan biimde maddeyle dolu bir iki para, ite, doa yasalar uygun bulduunda yeni varlklar rgtlemeye hazr bu ayn madde ksmlar haline geleceksin. Zevk alyor muydun? Hayr. Ac ekiyor muydun? Hayr. ok g bir durum mudur bu? Asla ac ekmeme kesinliine her trl zevki feda etmeyecek bir varlk var mdr? Bu pazarl yapabilse ne olur? Atl, hareketsiz bir varlk. lmden sonra ne olacaktr? Kesinlikle ayn ey. Mademki doa yasas sizi eer hkim olabilseniz seve seve kabul edeceiniz duruma kesin olarak mahkm ediyor, ac ekmek neye yarar? Eh, Juliette, hep olmayacak olmann kesinlii hi olmam olmaktan daha m umut krc? Haydi, sakinle, meleim; var olmayacak olmaktan duyulan korku, sama te dnya dogmasn yaratan hayal gc asndan gerek bir ktlk olabilir ancak. Ruh, ya da baka deyile, bizi hareketlendiren, canlandran, belirleyen bu aktif-canlandrc ilke belli bir noktada inceltilmi maddeden baka bir ey deildir; bizi artan yetilerini bu sayede edinmitir. Maddenin her ksm ayn etkileri yaratamaz elbette; ama vcudumuzu oluturanlarla bir araya geldiklerinde buna

108

yatkn olurlar, tpk atein yal ya da tutuabilir cisimlerle birletiinde alevlenmesi gibi. Ksacas ruh ancak iki anlamda dnlebilir, aktif prensip olarak ve dnen prensip olarak; imdi, her iki bak as altnda, maddeyi tartmasz iki tasmla kantlayacaz. I. Aktif prensip olarak, blnr; nk kalp vcuttan ayrldktan uzun sure sonra da hareketini srdrr. Oysa, blnen her ey maddedir: Ruh, aktif prensip olarak, blnr; dolaysyla maddedir. II. ykma doru giden her ey maddedir; gerekten tin olan ey ykma doru gitmez. Ruh, vcudun izlenimlerine uyar: Genken zayftr, gekin yata kmtr; dolaysyla, bedenin etkilerini hisseder: Bununla birlikte, ykma doru giden her ey maddedir: Ruh ykma doru gider, demek ki maddedir. Tekrar tekrar sylemekten kanmayalm: Dnme olgusunda artc hibir ey yoktur ya da en azndan bu dncenin maddeden ayr olduunu kantlayan hibir ey yoktur; maddenin, herhangi bir ekilde inceltilmi ya da deitirilmi olsa bile, dnce retemeyeceini gsteren hibir ey yoktur. Bunu anlamak Tanrnn varln anlamaktan son derece daha kolaydr. Bu incelikli ruh gerekten Tanr'nn eseri olsayd, bedenin btn farkl deiimlerine ya da arazlarna neden maruz kalsnd ki? Bence, Tanr'nn eseri olsayd, bu ruh kusursuz olurdu, ama byle olmadndan, bu kadar kusurlu bir maddenin dengi olarak dnm geirmektedir. Bu ruh Tanr'nn eseri olsayd, kademelenmelerini hissetmek ve anlamak zorunda kalmazd; ne bunu yapabilirdi, ne de yapmas gerekirdi; tamamen olumu embriyona benzerdi ve Ciceron Tusculaneslerini, Voltaire Alzire'sini daha beikte yazard. Eer byle deilse ve byle olamazsa, demek ki ruh da bedenle ayn kademelere uymaktadr. Demek ki onun da ksmlar vardr, nk blmlerden olumutur. Beden olmadan ruhun asla var olamayacana, ruh olmadan da bedenin asla var olamayacana kesinlikle ikna olalm. Aslnda, ruhun beden zerindeki mutlak nfuzunda olaanst hibir yan yoktur; hepsi ayn btndr, eit paralardan olumutur, buna eminim, ama nasl ki bir madde olan alev yakp

109

tkettii mum zerinde nfuz sahibiyse, ayn nedenle kaba blmler incelikli blmlere tabi olmaldr. te, tpk vcudumuzda olduu gibi, en nceliklisi en kabas zerinde egemenlik kuracak, birbiriyle mcadele eden iki madde rnei... te, Juliette, Tanr'nn varlnn ve ruhun lmszlnn hiliine seni ikna etmek iin sanrm bu kadar ok bile. Bu iki canavarca dogmay icat edenler ne maharetliymi! Nefreti ya da sevgisi gelecek yaam iin ok nem tayan bir Tanr'nn elileri olduklarn syleyerek, halk zerinde neler tezghlamyorlar ki! Gelecekteki cezalardan ya da dllerden ekinerek, cezalardan kanmay ve dllere deer vermeyi tek salayabilecek olan ve Tanrnn araclar olan bu dzenbazlara bavurmak zorunda kalan insanlarn ruhu zerinde nasl bir itibar kazanmlar! Btn bu masallar yalnzca birka kiinin ihtirasnn, kibrinin ve lgnlnn meyvesidir ve bunlar baka baz kiilerin samalyla beslenmitir, ama bizden yalnzca kmseme grmek zere, yok edilmek zere, iimize alp, bir daha ortaya kmayacak ekilde emilmek zere yaratlmlardr. Ah, sevgili Juliette, senden btn kalbimle rica ediyorum, sen de benim gibi tiksin onlardan!

110

Franszlara!
nemli fikirler sunuyorum: Bunlar dinlenecek, stnde dnlecektir. Bu fikirlerin hepsi olmasa da en azndan birka hoa gider. Aydnlanmaclarn ilerlemesine baz noktalarda katkda bulunabilirsem bu da beni memnun eder. Saklayacak deilim: Hedefe ulama abamzdaki yaval grmek bana ac veriyor: bir kez daha hedefi armann arifesinde olduumuzu hissediyorum. Yasalara sahibiz diye bu hedefe erimi olacamza m inanlyor? Bu hayale kaplmayn. Din olmadan yasalar ne ie yarar? Bize bir klt gerekiyor, hem de bir cumhuriyetinin karakterine uygun bir klt, Romann kltn asla yeniden diriltmeyecek kadar ileri bir klt. Ahlkn dine deil dinin ahlka dayanmas gerektiine inanm olduumuz bir yzylda, ahlka uygun bir din gerek, ahlk gelitirebilecek, onun kanlmaz devam olabilecek ve ruhu ycelterek, onun gnmzde taplan biricik put olan bu deerli zgrlk dzeyinde srekli kalmasn salayabilecek ahlka sahip bir din gerek. Sorarm size. Titusun bir klesinin, Yahudiyenin be para etmez bir palyaosunun dini, yeniden domu zgr ve sava bir ulusa uygun olabilir mi? Hayr, yurttalarm, hayr, buna inanmayn! Franszlar, ne yazk ki hl Hristiyanln karanlklarnda gml kalrlarsa; bir yandan rahiplerin kibri, tiranl, despotizmi, bu rezil srnn hep yeniden doan ahlkszl, dier yandan ise, bu iren ve dzmece din dogmalarnn ve esrarnn alakl, bu cumhuriyeti ruhu kreltmeye devam ederse, Franszlar kendi enerjileriyle paraladklar boyunduruk altna bir sre sonra yeniden gireceklerdir. Bu ocuksu dinin bizim tiranlarmzn ellerindeki en iyi silahlardan biri olduunu gzden karmayalm: Bu dinin ilk dogmalarndan biri "Sezarn hakkn Sezara verelim ."dir; ama Sezar tahtndan indirdik ve artk ona hibir ey iade etmek istemiyoruz. Franszlar, ballk yemini etmi bir ruhbann ruhunun muhalif bir ruhbannkinden farkl olduunu syleyerek bo yere

111

hayale kaplmayn: devletlerde yle ahlkszlklar vardr ki asla telafi edilemezler. Sizin rahipleriniz, ettikleri yemine ramen, yoksulluklarna ramen, Hristiyan dini sayesinde, bu dinin batl inanlar, nyarglar sayesinde, on yla kalmaz ruhlar zerinde igal ettikleri nfuzu yeniden ele geirirler; sizi yeniden krallara baml klarlar, nk birinin gc her zaman tekilerin gcn destekler ve sizin temelden yoksun yapnz yok olup gider. Ey elinde trpanla dolaan sizler, batl inan aacna son darbeyi indirin; dallar budamakla yetinmeyin: Etkileri bu kadar bulac olan bir bitkiyi tamamen kknden sokup atn; sizin zgrlk ve eitlik sisteminizin. sa sunan n rahiplerini, tek birinin bile varlna msaade etmeyecek kadar aka yadsdna kesinlikle ikna olun; onlar bu sistemi iyi niyetle benimsemi olsalar bile vicdanlar zerinde herhangi bir etki elde etmeyi baardklar an onu ykmaya kesinlikle alacaklardr. Gemite yararland durumla u an mecbur brakld durumu karlatrarak, yitirdii gveni ve otoriteyi yeniden ele geirmek iin elinden geleni yapmayacak rahip var mdr? Ve ihtiras iindeki bu tepesi tralnn bir sre sonra yeniden klesi olmaya hazr, zayf ve dlekler ne oktur! Gemite var olmu memnuniyetsizliklerin yeniden doabileceini nasl dnmeyiz? Hristiyan kilisesinin ocukluunda da rahipler bugnk gibi deiller miydi? Vardklar yeri gryorsunuz: Peki onlar buraya kim getirdi? Dinin salad olanaklar deil midir bunlar? Eer dini kesin olarak yasaklamazsanz, bu din ve onu vaaz edenler her zaman ayn aralara sahip olacandan, bir sre sonra ayn hedefe varrlar. O halde, gnn birinde eserinizi yok edebilecek her eyi sonsuza dek ortadan kaldrn. Sizin almalarnzn rn yeenlerinize kalacandan, bizim zor bela iinden kabildiimiz bu karmaaya onlar yeniden daldrabilecek bu tehlikeli tohumlardan hibirinin onlara kalmamasnn sizin greviniz, sizin drstlnz gerei olduunu unutmayn. nyarglarmz imdiden ortalktan ekildi, halk Katolik samalklar yadsmaya imdiden balad; tapnaklar oktan ortadan kaldrd, putlar

112

devirdi, evliliin medeni bir szlemeden baka bir ey olmadna inanyor artk halk; parampara edilen gnah karma odalar halka ak yuvalar olarak kullanlyor; havarilere zg lenleri terk eden szm ona mminler, unu farelere brakr gibi braktlar tanrlarn. Franszlar, asla durmayn: Bir elini imdiden gzlerini kamatran bantn zerine atm olan Tm Avrupa, onu alnndan skp atacak abay sizden bekliyor. Acele edin: Enerjinizi bastrmak iin drt bir yandan harekete geen Kutsal Romaya birka dnmeyi koruyacak zaman brakmayn. ekinmeden vurun onun kibirli v e titrek kellesini; iki aya kalmaz zgrlk aac, glgesini papaln kalntlarna dikerek, Catonlarn ve Brutus'larn klleri zerine yzszce dikilmi Hristiyanln tm aalk putlarn muzaffer dallarnn arlyla rtecektir. Franszlar, size sesleniyorum, Avrupa hem kltan hem de buhurdanlktan sizin kurtarmanz bekliyor. Dini batl inanlarn engellerini paralamadan kralln tiranln ortadan kaldrmanzn imknsz olduunu unutmayn: Bunlar birbirine ylesine sk skya baldr ki, ikisinden birinin varln srdrmesine izin verirseniz, ortadan kaldrmay ihmal ettiiniz hangisiyse onun nfuzu altna bir sre sonra yeniden dersiniz. Bir cumhuriyeti artk ne hayali bir varln kucanda ne de aalk bir dalaverecinin kucand a dize gelmelidir; onun tek tanrs cesaret ve zgrlk olmaldr artk. Hristiyanlk vaaz edilir edilmez Roma yok oldu, Fransa da hl buna sayg duyarsa kaybeder. Bu iren dinin sama dogmalar, korkutucu srlar, canavarca seremonileri, imknsz ahlk dikkatle incelendiinde bu dinin bir cumhuriyete uyup uymayaca gayet iyi grlr. sann aptal rahibinin ayaklar dibinde grdm bir adamn bak asna boyun eeceime iyi niyetle inanyor musunuz? Hayr, hayr kukusuz! Daima sefil bu adam, aalk bak asyla krallk dzeninin acmaszlklarna hep bal kalacaktr; gemite kabul etme lgnln gsterdiimiz bu din kadar baya bir dinin aptallklarna boyun ediinde, o artk bana ne yasalar buyurabilir

113

ne de aydnlanmay tayabilir; ben onu ancak nyarglarn ve batl inancn klesi olarak grrm. Bu hakikate ikna olmak iin, babalarmzn anlamsz kltne bal kalan az sayda kiiye gz atalm; bunlarn hepsinin mevcut sistemin amansz dmanlar olduunu greceiz, kralclarn ve aristokratlarn pek hakl olarak aaladmz kastnn tamamen bunlardan olduunu greceiz. Tal bir ekyann klesi hamurdan bir putun ayaklar dibinde eilebilir; byle bir nesne onun amurdan ruhuna uygundur; kim ki krallara hizmet eder, tanrlara tapmaldr! Ama biz, Franszlar, ya biz, yurttalarm, biz, bunca aalk engeller altnda alakgnlllkle srnmeli miyiz? Yeniden kle olmaktansa bin kez lmeyi tercih etmeliyiz. Mademki bir kltn gerekliliine inanyoruz. Romallarnkini taklit edelim: eylemler, tutkular, kahramanlar; onlarn saygdeer nesneleri bunlard. Byle putlar ruhu yceltiyordu, onu canlandryordu; fazlasn da yapyordu: Sayg duyulan varln erdemlerini ona aktaryordu. Minervaya tapan kii temkinli olmak isteyendi. Cesaret, Marsn ayaklar dibine melen kiinin kalbindeydi. Bu byk adamlarn tek bir tanrs bile enerjiden yoksun deildi; hepsi, kendilerine tapan kiinin ruhuna kendi yaktklar atei aktaryordu; ve, kii gnn birinde kendisine de taplma midi olduundan, en azndan rnek olarak ald kii kadar byk olmay arzuluyordu. Peki ya tersine, Hristiyanln bir ie yaramaz tanrlarnda ne bulmaktayz? Soruyorum size, bu salaka din size ne sunmaktadr?4 Nasra'nn o baya dalaverecisi sizin ruhunuzda byk fikirler douruyor mu? Onun pasakl ve iren annesi, iffetsiz Meryemin size bir erdem esinledii oldu mu hi? Ya onun Cennetini ssleyen azizler sizin iin bir byklk, kahramanlk ya da erdem rnei olur mu? Bu aptalca dinin byk fikirlere bir ey
4

114

katmad yle dorudur ki, hibir sanat diktii antlarda bu dinin zelliklerini kullanmaz; Romada bile, papalarn saraynn sslenmesinde ya da gzelletirilmesinde kullanlan eylerin rnei paganlktadr ve dnya durduka, byk adamlarn esin gcn de yalnzca bu pagan nitelikler coturacaktr. Bykln ve yceliin bundan daha fazla motifini katksz teizmde mi bulacaz? Cumhuriyeti erdemlere zg enerji dzeyini ruhumuza vererek, bu erdemleri sevmeye ya da uygulamaya bizi yneltecek olan ey, bo bir hayalin benimsenmesi mi olacaktr? Bunu hayal etmeyelim! Bu hayaletten vazgetik; gnmzde akl yrtmeyi bilen tm insanlarn tek sistemi ateizmdir. nsan aydnland lde, hareketin maddeye ikin olduunu kavrad lde, bu hareketi yaratacak bir failin gerekliliinin yanltc bir varlk olduunu anlad; ve var olan her ey z gerei hareket halinde olduundan, devindirici gcn gereksizliini hissetti; ilk yasa koyucularn zenle icat ettikleri kuruntularn rn olan bu Tanrnn, onlarn ellerinde, bizi zincirleyecek yeni bir aratan baka bir ey olmad anlald ve bu hayaleti konuturma hakkn yalnz kendilerine saklayarak, bizi kleletirmek iin bavuracaklar gln yasalara destek olacak eyi bu Tanrya syletmeyi iyi bildikleri de ortaya kt. Lycurgue, Numa, Musa, sa, Muhammet, tm bu byk hinoluhinler, bizim fikirlerimizin tm bu byk despotlar, kendi lsz tutkular iin yarattklar ilahlar bir araya getirmeyi bildiler ve bazlar bu tanrlarn yaptrmlar araclyla halklar esir edeceklerine emindiler; bilindii gibi, onlar ya kendilerine uygun sorular sorulmasna ya da kendilerine hizmet edebileceine inandklar eye cevap vermeye zen gsterdiler. Bugn, hem dalaverecilerin vaaz ettikleri bir ie ya ramaz bu Tanry hem de onun glne benimsenmesinden kaynaklanan tm dini kurnazlklar ayn ekilde aalayalm artk! zgr insanlar artk bu ocuk oyuncayla elenmiyor. Tm Avrupaya yaydmz ilkeler arasnda ibadetin her trnn ortadan kaldrlmas da yer alsn artk! Krall paralamakla yetinmeyelim;

115

putlar da sonsuza dek ezip toz edelim: Batl inanla kralclk arasnda pek bir mesafe yoktur.5 Bunun byle olmas gerek kukusuz; nk krallarn kutsanma ayininin ilk koullarndan biri, tahtlarn en iyi destekleyecek politik temellerden biri olarak hkim dini korumakt her zaman iin. Ama bu taht devrildiinde, sonsuza kadar ortadan kalktnda, onun dayanaklarn oluturan eyin de kkn kazmaktan asla ekinmeyelim. Evet, yurttalar, din zgrlk sistemiyle badamaz; bunun farkndasnz. zgr insan. Hristiyanln tanrlar karsnda asla eilmez; bu dinin dogmalar, tren kurallar, srlar ya da ahlk asla bir cumhuriyetiye uygun deildir. Biraz daha aba; mademki tm nyarglar yok etmeye alyorsunuz, hibirinin varln srdrmesine izin vermeyin, bir teki bile kalsa hepsini diriltmeye yeter. Eer yaamasna izin verdiiniz ey kesin olarak tm dierlerinin beiiyse, tm nyarglarn dirileceinden emin olabilirsiniz! Dinin insana yararl olabileceine inanmayalm artk. yi yasalarmz olsun, o zaman dinden vazgeebiliriz. Ama denecektir ki, halka bir din gerekir; halk elendiriyor, ona sahip kyor. Pekl! yleyse, zgr insanlara yakan dini verin bize. Pagancln tanrlarn geri verin bize. Jpitere, Herkle ya da Pallasa seve seve taparz; ama kendi kendine hareket eden bir evrenin dzmece yaratcsna karnmz tok; kapsamdan yoksun ama kendi devasalyla her eyi dolduran bir Tanry, her eye kadir olan ama asla arzulad eyi yerine getiremeyen bir Tanr'y istemiyoruz, son derece iyi olmasna karn yalnzca honutsuz kullar yaratan bir varlk istemiyoruz, dzenin dostu olan ama ynetimi altndaki her eyin dzensizlik halinde olduu bir varlk
5

116

istemiyoruz. Hayr, doay rahatsz eden, karkln babas olan, dehet saan insan harekete geiren bir Tanr istemiyoruz; byle bir Tanr karsnda duyduumuz fkeden tir tir titreriz ve biz onun sonsuza dek unutulmasn isteriz -alak Robespierre kurtarmak istemitir onu bu unutulmadan.6 Franszlar, Romay evrenin hkimi klm saygdeer putlar, bu alak hortlan yerine koyalm; krallarmzn putlarna nasl davrandysak Hristiyanln tm putlarna da yle davranalm. Eskiden tiranlara destek olmu temeller zerine zgrln amblemlerini yerletirdik yeniden; Hristiyanln tapt bu haylazlarn altlklarna da byk adamlarn portresini yerletirelim. 7 Kylerimizde ateizmin etkisinden korkmayalm artk; kyller zgrln gerek ilkelerine tamamen aykr Katolik ibadetin ortadan kaldrlmasnn gerekliliini hissetmediler mi sanyorsunuz? Bu ibadetin sunaklarnn ve papaz evlerinin yok edildiini korkmadan, ac ekmeden seyretmedi mi onlar? Ah! Hristiyanln gln tanrlarndan da ayn ekilde vazgeeceklerine emin olabilirsiniz. Mars'n, Minervann ve zgrlkn heykellerini evlerinin ba kesine yerletireceklerdir; her yl bunlar iin enlikler dzenleyeceklerdir; yurttalk tac yurduna en yararl hizmetlerde bulunmu olan yurttaa verilecektir. Issz bir ormann aznda, krsal bir tapnakta dikilmi olan Vens, Hymen ve Ak heykellerine klar sayglarn sunmaya geleceklerdir; Vensn tanra arkada eliyle, gzellik, metanete ta giydirecektir orada. Bu taca layk olmak iin yalnz ca sevmek yetmeyecek, sevilmeyi de hak etmek gerekecektir: kahramanlk, yetenekler, insanlk, ruh ycelii, snanm bir yurttalk... te k, metresinin ayaklar dibinde bu sfatlara layk
6

117

olduunu kantlamaldr ve bunlar eskiden aptalca bir gururla talep edilen, doutan ve zenginlikten kaynaklanan sfatlara ye tutulacaktr. Bu ibadetten hi olmazsa baz erdemler doacaktr, oysaki gemite vaaz etme zayflnda olduumuz eyden yalnzca su domaktadr. Bu ibadet, kullandmz zgrln ayrlmaz paras olacaktr; bu zgrl canlandracak, besleyecek, coturacaktr. Teizm, z ve yaps gerei bizim zgrlmzn en lmcl dmanyd. Pagan putlarn Ge mparatorluk'ta yok edilmesi bir damla kana deer miydi? Yeniden kle olmu bir halkn aptallnn hazrlad devrim en ufak bir engel olmadan iledi. Felsefenin eserinin despotizmin eserinden daha zahmetli olduundan nasl kuku duyabiliriz? Aydnlatmak iin bunca aba gsterdiiniz bu halk, hayal mahsul tanrlarn ayaklar dibinde esir tutanlar yalnzca rahiplerdir; onlar halktan uzak tutun, perde doal olarak decektir. Sizin hayal ettiinizden ok daha bilge olan, tiranln paganlarndan kurtulmu olan bu halkn bir sre sonra batl inancn prangalarndan da kurtulacana inann. Freni yok diye korkuyorsunuz ondan: Bu ne zrvalk! Halka inann, yurttalar, yasalarn maddi klcnn asla durduramad eyi, insann ocukluundan beri alaya ald cehennem azabnn ahlki korkusuyla hi durduramazsnz. Sizin teizminiz, tek kelimeyle, saysz alaka cinayet iledi, cinayetlerin bir tekini bile engelleyemedi. Tutkularn gzmz kr ettii doruysa eer, tutkular etraflarndaki tehlikeleri gizleyen bir bulut ekiyorlarsa gzlerimize; tutkular zerinde daima asl duran yasalarn klcnn yok edemedii bu bulutu, sizin Tanrnzn cezalar gibi bizden uzak olan eylerin ortadan kaldrmay baarabileceini nasl varsayabiliriz? Bir Tanr fikrinin dayatt bu ek engellerin gereksizlii kantlanmsa eer, bu Tanr'nn dier etkilerinin de tehlikeli olduu kantlanmsa eer, sorarm size, ne ie yarar bu Tanr, onun varln srdrmek iin hangi gdlere yaslanabiliriz? Devrimimizi kusursuz ve salam klacak kadar olgun olmadmz m syleyeceksiniz bana? Ah yurttalarm, 89dan bu yana kat ettiimiz yol, gelecekle kat etmemiz gereken yoldan ok daha

118

glkler tayordu ve benim nerimde, Bastillein ykld dnemden bu yana her ynden altst ettiimiz kamuyu harekete geirmek iin yapmamz gereken ey ok daha azdr. Kstah bir hkmran yceliklerin doruundan idam sehpasnn dibine gtrecek kadar bilge, cesaretli bir halka inanalm! O ki, bu son birka yl iinde bunca nyargy paralamay bildi, bunca gln engeli krmay bildi, o halde, bir kraldan daha da aldatc olabilecek bir hortla, mlkiyetin iyilii iin, cumhuriyetin refah iin gmmeye muktedirdir. Franszlar, ilk darbeleri sizler vuracaksnz: Ulusal eitiminiz gerisini tamamlar; ama ie hemen koyulmalsnz; en nemli iiniz bu olsun; dini eitimin pek ihmal ettii temel ahlk, zellikle bu eitimin temeli olsun. ocuklarnzn gen dimalarn yoran Tanryla ilgili aptallklarn yerine, onlar mkemmel toplumsal ilkelerle doldurun; on alt yana basar basmaz unutmaktan gurur duyacaklar uyduruk dualar onlara ezberletmek yerine, toplum iindeki grevlerini retin; gemite yle bir szn ettiiniz ve sizin dini masallarnz olmadnda, onlarn kiisel mutluluklarna yeten erdemleri sevmeyi retin onlara; bu mutluluun, kendimizin ne kadar talihli olmasn istiyo rsak bakalarn da o kadar talihli klmaktan ibaret olduunu bilsinler. Eer bu hakikatleri, gemite lgnca yaptnz gibi Hristiyanlarn bo hayallerine dayandrrsanz, rencileriniz temel ilkelerin uydurukluunu fark eder etmez kurduunuz yapy kerteceklerdir ve srf devirdikleri din onlara yasaklyor diye birer hergele olup kacaklardr. Tersine, erdemin gerekliliini, yalnzca kendi mutluluklar buna bal diye aklarsanz, bencillikleri nedeniyle namuslu insanlar olurlar ve tm insanlar ynelen bu yasa daima tm yasalarn en gveniliri olur. Dolaysyla, bu ulusal eitime dinsel bir masal kartrmaktan uzak durun. Bir Tanrya tapan sefiller deil, zgr insanlar yaratmak istediimizi asla gzden uzak tutmayalm. Sradan bir filozof bu ye ni rencilere doann anlalmaz yceliklerini retsin; insanlara ou zaman ok zarar vermi bir Tanry tanmann asla insanlarn

119

mutluluuna hizmet etmediini ve anlamadklar eyin nedeni olarak hi anlamayacaklar bir baka eyi kabul ederek daha mutlu olamayacaklarn onlara kantlasn; doay anlamaya almann, ondan zevk almaktan ve onun yasalarna sayg gstermekten daha az nemli olduunu; doann yasalarnn bilgece ve basit olduunu; bu yasalarn tm insanlarn yreinde kazl olduunu ve itkiyi kavramak iin bu yrei sorgulamak gerektiini kantlasn. Eer bu renciler kendilerine ille de bir yaratcdan sz etmenizi istiyorlarsa, nesnelerin naslsalar daima yle olduklar cevabn verin onlara, asla balanglar olmadn, asla sonlarnn da olmayacan syleyin, asla bir ey aklamayacak ve bir ey ileri srmeyecek hayali bir kkene uzanabilmenin insan iin hem yararsz hem de imknsz olduunu syleyin. Duyularmz zerinde varlk gstermeyen bir varlk hakknda hakiki fikirlere sa hip olmann insanlar iin imknsz olduunu syleyin onlara. Tm fikirlerimiz karlatmz nesnelerin temsilleridir; nesnesiz bir fikir olduu kesin olan Tanr fikri bizde neyi temsil edebilir? Byle bir fikir, diyeceksiniz onlara, nedensiz sonu olmas kadar imknsz deil midir? Prototipi olmayan bir fikir kuruntudan baka bir ey olabilir mi? Baz bilginler, diyeceksiniz, Tanr fikrinin doutan var olduunu ve insanlarn daha annelerinin karnndayken bu fikre sahip olduklarn ileri srerler. Ama bu yanltr, diyeceksiniz onlara; her ilke bir yargdr, her yarg bir deneyimin sonucudur ve deneyim ancak duyularn harekete geirilmesi yoluyla elde edilebilir, dolaysyla, dini ilkeler kesinlikle hibir eye dayanmazlar ve asla doutan deillerdir. Anlalmas en g eyin en nemli ey olduuna akl banda insanlar nasl oldu da ikna edebildik, diye soracaksnz. Onlar mthi korkutarak; nk insan korktuunda artk akl yrtemez; nk bu insanlara zellikle kendi akllarndan saknmalar tlendi ve insann bir kez akl kartnda her eye inanr ve hibir eyi incelemez. Tm dinlerin iki temeli cehalet ve korkudur, diyeceksiniz onlara. nsann Tanr karsndaki kararszl tam da onu dine balayan gddr. nsan karanlk iindeyken hem fiz iksel olarak hem de moral olarak

120

korkar; korku onda alkanlk halini alr ve ihtiyaca dnr: mit edecei ya da endie duyaca bir ey kalmadnda kendinde bir eylerin eksik olduuna inanr. imdi, ahlkn yararna yeniden bir bakalm; Bu nemli konu da onlara ders anlatmaktan ok, rnekler verin; kitaptan ok kant sunun, o zaman onlar iyi birer yurtta haline getirirsiniz; iyi birer sava, iyi birer baba, iyi birer e yaparsnz; lkelerinin zgrlne yle bal insanlar olurlar ki, akllarna hibir klelik fikri gelmez, hibir dini korku onlarn dehasn bulandramaz. Bu koullarda, herkesin ruhunda gerek yurtseverlik ortaya kacaktr; tm gcyle ve tm saflyla bu ruhlarda hkm srecektir, nk tek hkim duygu halini alr ve hibir yabanc fikir onun enerjisini azaltamaz; bu durumda, ikinci kuak gvenilir olacaktr ve sizin eseriniz, onun tarafndan salamlatrlarak, evrenin yasas halini alacaktr. Ama, kayg ya da dleklik yznden bu tlere uyulmazsa, yok edildii sanlan yapnn temellerinin varln srdrmesine izin verilirse, neler olur? Yap bu temeller zerinde yeniden ina edilir ve ayn dev heykeller oraya yerletirilir, u korkun farkla ki, bu heykeller bu kez oraya yle bir gle yerletirilir ki ne sizin kuanz ne de sonrakiler onlar devirmeyi baarabilir. Dinlerin despotizmin beii olduundan kuku duymayn; tm despotlarn ilki bir rahipti; Romann ilk kral ve ilk imparatoru olan Numa da Augustus da papaz takmyla ibirlii yaptlar. Constantin ve Clovis bir er hkmran olmaktan ok, birer rahipti; Heliogabale Gne rahibiydi. Despotizm ile din arasnda tm zamanlarda, tm yzyllarda yle sk balar kuruldu ki, birini yok ederken dierinin temellerini de dinamitlemek gerektii artk gn gibi aikrdr, bunun nemli nedeni despotizm her zaman iin kincisine yasa olarak hizmet edecektir. Yine de ne katliamlar ne de srgnleri neriyorum; tm bu dehet verici eyler, bir an bile tahayyl edemeyeceim kadar uzaktr yreime. Hayr, asla ldrmeyin, asla srmeyin; bu vahilikler krallarn ya da onlara yknen hergelelerin vahiliidir; bu vahilikleri uygulayanlar kendi yntemleriyle korkutamazsnz. Yalnzca putlara kar g

121

kullanalm; onlara hizmet edenleri gln drmek yeter: Julienin inelemeleri Hristiyan dinine Neron'un tm ikencelerinden daha fazla zarar vermitir. Evet. Tanr fikrini sonsuza dek tmyle ortadan kaldralm ve rahiplerini asker yapalm; bazlar imdiden asker oldular bile; bir cumhuriyeti iin pek soylu olan bu meslee bal kalsnlar, ama bize ne kendi hayal mahsul varlklarndan sz etsinler ne de kmsediimiz biricik nesne olan bu varln uydurma dininden... Tanr'dan ya da dinden sz etmek zere yanmza gelecek bu kutsanm arlatanlarn ilkini maskaraya evirelim, gln drelim, onu Fransann en byk ehirlerinin kavaklarnda amura bulanmaya mahkm edelim; ayn hatay iki kez ileyecek olann cezas mebbet hapis olsun. Sonra da, en saldrgan kfrler, en ateist eserler tamamen serbest braklsn ki ocukluumuzun bu korkun oyuncaklar insanlarn yreinden ve belleinden tamamen sklp atlabilsin; bu kadar nemli bir konu hakknda Avrupallar aydnlatmaya en uygun eserler arasnda msabaka alsn ve bu konuda sylenmedik bir ey brakmayarak, her eyi kantlayarak yurttalarna tm bu hortlaklar kovalamalar iin bir trpan ve bunlardan nefret edecek dzgn bir yrek brakan eserin mkfat ulusa verilecek nemli bir dl olsun. Alt ay iinde her ey bitmi olacaktr: Sizin aalk Tanrnz yok edilmi olur; ve bu Tanr yok edilirken de adil olmaktan, bakalarnn deerini kskanmaktan, yasalarn klcndan ekinmekten ve namuslu insan olmaya devam etmekten vazgeilmeyecektir; nk vatann gerek dostunun, krallarn klesi gibi bo hayaller peinde komamas gerektii artk biliniyor olacaktr; ksacas, tek rehberi erdem, biricik freni de vicdan azab olan bir cumhuriyetiyi ynetmesi gereken ey, ne daha iyi bir dnyaya duyulan ciddiyetten uzak umut ne de doann bize yolladndan daha byk ktlklere duyulan korku olmaldr.

122

Hakikat
Nedir bu kuruntu, bu hayal, gsz ve ksr! Dalavereci, iren rahip srsnn salaklara vaaz ettii bu tanrsallk! Beni de mi katmak isterler mezleri arasna? Hayr, asla, yemin ederim, szmde duracam, Asla bu tuhaf ve iren put, Sayklamann ve zrvalamann bu evlad Kalbimde en ufak bir iz bile brakamayacak. Epikrclmden mutlu, bununla vnen ben. Ateizmin kollarnda vermek isterim son nefesimi Beni dehete drmek istedikleri aalk Tanr Yalnzca hakaretime uramak iin decek aklma. Evet, bir ie yaramaz yanlg, ruhum nefret ediyor senden. Seni ikna edebilmek iin burada kesin olarak belirtiyorum, sterdim ki bir an var olasn Sana kfredebilmenin zevkine varaym diye. Nedir bu iren hayalet. Bir boka yaramaz Tanr Bu korkun yaratk bakan gze bir ey ifade etmeyen, zek gstermeyen, kt zekllar rkten, bilgeleri gldren, Duyular bir ey demeyen, hi kimsenin anlamad. alar boyunca vahi ibadeti daha fazla kan dkt, savan ya da Themisin gazabnn bin ylda dktnden. Bouna tahlil ettim, tanrlam bu itin tekini. Bouna inceledim, benim felsefi gzm bir ey grmedi sizin dinlerinizin bu motifinde karmakark bir eliki yumandan gayr, daha gzn diker dikmez snava teslim ola n, zevk iin hakaret edilen, meydan okunan, saldrlan, korkunun mahsul, umudun dourduu. Aklmzn asla almayaca. Onu ykseltenlerin ellerinde, srasyla dnerek,

123

kh korku nesnesine, kh nee ya da ba dnmesine, onu insanlara duyuran mahir dzenba z dilediince hkm srdrtyor bizim hznl yazglarmz zerinde, kh kt kalpli tasvir eder, kh iyi yrekli, kimi zaman katleder bizi, kimi zaman babamzdr hizmetimizdeki, tutkularna gre verir ona daima detlerini, karakterini ve grlerini: Ya balayan eldir ya gzmz oyan ile byledir bu sersem Tanr, rahip onunla sallar beiimizi. yi de hangi hakla, kendi yalana katlanan, beni de tabi klmak ister kendi hatasna? Var mdr ihtiyacm, aklmn inkr ettii Tanrya hak vermek iin doann yasalarna? Doada hareket eder her ey, ve onun yaratc bar her an hareket eder yardm olmadan bir etkenin. Bu ifte glk yarar m bir iime? Bu Tanr nedeni midir evrenin? Yaratyorsa yaratlmtr, ama ben hl kararszm, nceki gibi, onun yardmna bavurmakta, Ka, ka git kalbimden uzaa, cehennem kakn dalavereci; yok ol da rahat brak doa yasalarn: Tek bana her eyi yapt o, sen yalnzca hiliksin Onun eliyle ktk biz o hilikten gnn birinde bizi yarattnda. Yok ol git sen, iren kuruntu, ham hayal! Uzak dur bu topraklardan, terk et yeryzn, burada yalnzca duyarsz kalpler bulacaksn acnas dostlarnn yalanc jargonuna!

124

Bana gelince, eminim, sana ynelttiim dehet yle doru, yle byk, yle gl ki, zevkle, be para etmez Tanr, sakin sakin, mastrbasyon yaparm senin tanrsalln zerinde, ya da arkadan dzerim seni, tabii eer senin dayanksz varln benim dk ukuruma sunabilirse bir k. Sonra gl bir kolla skerim yreini. seni daha iyi gmebilmek iin benim derin dehetime. Ama bouna olur sana ulamak istemek, zn kaar kim ki onu zaptetmek ister. Seni ezemediimden, en azndan, faniler arasnda, ykmak isterim tehlikeli mabetlerini ve kantlamak isterim Tanrnn hl esiri olanlara kendi zayflklarnn tapt bu eci bc dlek tutkulara son verebilir deildir. Ey kutsal hareketler, kibirli izlenimler, sonsuza dek saygmza layk kaln, gerek bilgelerin ibadetine yalnzca bunlar sunulabilir, yalnzca bunlar hep sevin salabilir gerekten kalplerin e, doa yalnzca onlar sunar mutluluumuza! Brakalm kendimizi bunlarn hkmranlna ve iddetleri, boyun edirerek hi dirensiz zihnimize, zevklerimizi yasa klsn cezaszca: onlarn sesinin buyruklar yeter arzularmza. Organlar hangi kargaaya srklerse srklesin, vicdan azapsz ve acsz teslim olmalyz, ve yasalarmz ince elemeden, detlerimizi gzden geirmeden btn hatalara iddetle gmlmeliyiz doann daima onlarn eliyle bize buyurduu. Asla baka bir eye sayg duymayalm onun ilahi mrltsndan gayr;

125

doann tasarlar iin en deerli ne varsa be para etmez yasalarmz vurur her lkede bunlara. nsana korkun bir adaletsizlik gibi gelen ey onun rtc elinin etkisidir zerimizdeki, detlerimize gre, ekindiimizde yanlmaktan. Baaracaz en iyi ekilde karlamay onu. Sizin su dediiniz bu maharetli eylemler, sersemlerin gayrimeru sand bu arlklar, doann gzne ho grnen sapmalar yalnzca, en sevdii ahlkszlklar, eilimler; onun bize kazd ey ancak yce ola bilir; deheti tlerken kurban sunar: ekinmeden vuralm, ve asla kayg duymayalm, doaya teslim ederken kendimizi, cinayetler ilemekten. Yldrm inceleyelim onun kanl ellerinde: tesadfen patlar, oullar, babalar, tapnaklar, genelevler, sofular, haydutlar, hepsi gider houna doann: ona crm gerekli. Su ilerken de hizmet ederiz doaya: elimiz ne kadar uzanrsa ona o kadar deer verir. zerimizdeki gl haklarn kullanalm kendimizi srekli teslim ederek en canavarca zevklere: hibiri yasaklanmamtr onun yasalaryla, insan katli, ensest, tecavz, hrszlk, ana baba katli, hkmdar katli, Sodomun zevkleri, Sapho'nun oyunlar, insana zarar veren her ey ya da mezara gmen. una emin olalm ki, onun houna gitmenin bir yoludur bunlar. Tanrlar devirerek, aralm gk grltlerini onlarn ve ykalm bu ltl imekle rktc bir dnyada houmuza gitmeyen her eyi. Esirgemeyelim hibir eyi: hergelelikleri rnek olsun her konuda bizim karanlk yiitliimize. Kutsal hibir ey yok: bu evrendeki her ey

126

boyun emelidir ateli kusurlarmzn sultasna. Biz oaldka eitlenecek alaklk, daha iyi hissederiz sertlemi ruhumuzda. Artrarak, tevik ederek hayasz denemelerimizi, her gn adm adm yneltir bizi cinayetlere. En gzel yllardan sonra sesi bizi ardnda, tanrlarla alay ederek dnelim onun yanna: dllendirmek iin bekliyor bizi doann potas; iktidarnn ald eyi, ihtiyac geri veriyor bize. Her ey orada ryor, her ey orada canlanyor; Byklerin kklerin bu fahied ir annesi, ve hepimiz ayn sevgiye layz onun gznde. Canavarlar ve hergeleler, iyiler ve erdemliler.

127

128