T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BLM TEKNOLOJLER

AIK KAYNAK LETM SSTEM - 2

ANKARA, 2008

Mill Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr.) Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere nternet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................................. ii GR ......................................................................................................................................................1 RENME FAALYET - 1..................................................................................................................3 1. TEMEL KULLANICI VE GRUP LEMLER .................................................................................3 1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar .....................................................................................................3 1.1.1. Kullanc Hesab Nedir ........................................................................................................3 1.1.2. Grup Hesab Nedir...............................................................................................................6 1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri..............................................................................................6 1.2.1. Kullanc Oluturma ............................................................................................................7 1.2.2. Kullanc Silme ..................................................................................................................11 1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme .................................................................................13 1.2.4. Kullanc Oturumu.............................................................................................................15 1.2.5. Grup Oluturma .................................................................................................................16 1.2.6. Grup Silme.........................................................................................................................18 1.2.7. Grup Yaplandrma ............................................................................................................19 1.3. Kullanc ve Grup Haklar .........................................................................................................19 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................24 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................26 RENME FAALYET 2 ...............................................................................................................28 2. AIK KAYNAK LETM SSTEM EDTRLER .....................................................................28 2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm ...............................................................28 2.1.1. VIM Editr ......................................................................................................................28 2.1.2. Nano Editr .....................................................................................................................31 2.1.3. KWrite Editr ..................................................................................................................32 2.1.4. Kate Editr (Gelimi Metin Dzenleyici) ......................................................................40 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................45 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................46 RENME FAALYET 3 ...............................................................................................................48 3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME .....................................................................................48 3.1. Program Kurma .........................................................................................................................48 3.1.1. Paket Yneticisi Nedir? .....................................................................................................48 3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket...............................................................................................49 3.1.3. Paket Depolar ...................................................................................................................49 3.1.4. Program Kurulumu ............................................................................................................49 3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri .................................................................................56 3.2. Program Kaldrma .....................................................................................................................58 3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma ...................................................58 3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma....................................................................................60 3.3. Program Gncelleme.................................................................................................................60 3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme ...............................................................................61 3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme............................................................................63 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................64 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................66 MODL DEERLENDRME .............................................................................................................68 CEVAP ANAHTARLARI....................................................................................................................69 KAYNAKA........................................................................................................................................70

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 481BB0049 Biliim Teknolojileri A letmenlii Web Programcl Bilgisayar Ak Kaynak letim Sistemi 2 Bu modl, ak kaynak iletim sisteminin temel aralarn ve bunlarn kullanmn ieren retim materyalidir. 40/32 Ak Kaynak letim Sistemleri 1 modln baarm olmak Ak kaynak kodlu iletim sisteminde kullanc ilemlerini yapabilmek, editrleri kullanabilmek, program kurma ve gncelleme ilemlerini yapabilmek Genel Ama Gerekli ortam salandnda, ak kaynak kodlu iletim sisteminin aralarn kullanabileceksiniz. Amalar 1. Ak kaynak iletim sisteminde kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz. 2. Editrleri kullanabileceksiniz. 3. Program kurulumu, gncelleme ve kaldrma ilemlerini gerekletirebileceksiniz. nternete bal bilgisayar laboratuar Ak Kaynak letim Sistemi yazlm (Pardus 2007.3) Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda ise kazandnz bilgi ve becerileri lmek amacyla hazrlanan lme aralar (uygulama, oktan semeli, soru cevap) ile kendinizi deerlendireceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Gnmzde bilgisayarlar, neredeyse her alanda kullanlan aralar hlini almtr. Bilginin deerli olduu amzda, veri gvenlii de olduka nem kazanmtr. En basitinden, oumuz, bilgisayarmzdaki kiisel bilgi ve belgelerimize bakalar tarafndan eriilmesine izin vermek istemeyiz. Bu nedenle, bilgisayarmz alta ve uzaktan eriimde kullanc ad ve ifre soracak ekilde ayarlamay tercih ederiz. Eer ayn bilgisayar bakalaryla ortak kullanyorsak, her kiinin sadece kendi belge ve ayarlarna ulamas iin bilgisayarmz yaplandrma gereini hissederiz. Bu modlde inceleyeceimiz ilk konu da bu. ncelikle Bilgisayarmz kullanc ve gruplar tanmlayarak nasl gvenli hle getirebiliriz? Bu ii, ulusal ve kullanc dostu iletim sistemimiz olan Pardusta nasl gerekletiririz? sorularna cevap aryoruz. Ayrca Linux, tasarm itibariyle ok kullancl bir iletim sistemi. Bu da u anlama geliyor ki, Linuxta kullanc gvenlii iin gl aralara sahibiz. Zaten Linux sistemlerde virs sorunu olmamasnn temel nedeni de salam olduu kolay alamaz gvenlik yaps. Linuxa hkmetmek iin temel komutlar ve programlamay bilmek art. Bir de bu ileri gerekletirebileceiniz, rnein programnz yazabileceiniz, komut dizileri oluturabileceiniz ya da yaplan ilemler hakknda gnlk tutabileceiniz ortam hakknda bilginiz olmal. Bu amala kullanlan ortam, editr programlar. Programnz editrde yazarsnz, sonra kaydeder ve derlersiniz. Gerektiinde editrde aar, okursunuz ya da zerinde deiiklik yaparsnz. kinci srada inceleyeceimiz konu da editrler ve bunlarn nasl kullanlacaklar ile ilgili. Pardus iletim sistemiyle birlikte gelen birbirinden deiik ve ilgin, says 1400e varan program paketlerinden iinize yarayan nasl bulacanz ve bilgisayarnza kuracanza ise son renme faaliyetinde deineceiz. stelik bu programlarn tamam cretsiz! Bilimsel programlar ve deiik sistem programlarndan tutun da multimedya ve oyunlara kadar geni bir eitlilie sahip yazlmlar, Pardus deposunda herkesin kullanmna sunulmu durumda. Ayrca, modln son ksmnda sisteminizi ve kurduunuz bu programlar nasl gncel tutabileceiniz konusunda bilgileri bulabileceksiniz. Pardus yolculuunda baarlar

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET - 1

AMA
Ak kaynak kodlu iletim sisteminde kullanc ve grup ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
1. letim sistemlerinde kullanc ve gruplar hangi amalarla tanmlanr ve kullanlr? Aratrnz. 2. Sistem yneticisinin yetkileri hakknda aratrma yapnz. 3. Kullanc ve grup tanmlamalarnn sistem gvenlii asndan avantajlarn aratrarak snfta tartnz.

1. TEMEL KULLANICI VE GRUP LEMLER

1.1. Kullanc ve Grup Kavramlar
Kullanclar (users) ve gruplar (groups), ak kaynak kodlu iletim sisteminde dosya ve dizinlere eriim iin gerekli olan hak ve yetkilerin kullanlmasna yarayan anahtarlardr. Linux'ta sistem ayarlar dosyalar zerinden gerekletirildiinden, kullanc ve grup haklarnn belirlenmesi, sistem ynetimi asndan byk neme sahiptir.

1.1.1. Kullanc Hesab Nedir

Bir bilgisayar farkl kiiler tarafndan kullanld durumlarda, kullanclar arasnda ayrm yapmak gerekli olmaktadr. Bu sayede kiiye zel dosyalar ve programlar kiisel hle getirilebilir. Sonuta, her kullanc iin farkl bir kullanc ismi verilir ve herkes sisteme balanmak iin kendi ismini kullanr. Bununla birlikte kullanc iin bir isimden daha fazlas mevcuttur. Bir hesap, kullancnn ismini, dosyalarn, kaynaklarn, haklarn ve ona ait her eyi temsil eder.

Linux sistemlerde dosya ve dizinlere eriim salayarak, bunlar zerinde ilem

yapmak iin kullanc haklarna gereksinim vardr. Ak kaynak iletim sisteminin en nemli zelliklerinden birisi, her dosya iin, dosya sahibine, dier kullanclara ve gruplara gre okuma, yazma ve altrma haklarnn belirlenebilir olmasdr.

1.1.1.1. Sistem Yneticisi (root)

Linux iletim sisteminde sistem yneticisinin kullanc ad root'dur. root parolasn bilen bir kullanc, iletim sistemi zerinde her ilemi yapmaya yetkilidir. Linux iletim sistemini kiisel kullanm amac ile de olsa sistem yneticisi (root) kullanc hesab ile kullanmak, sistemin gvenlii asndan tercih edilmemelidir. root kullancs sistem zerinde snrsz yetkiye sahip olduu iin yaplacak baz hatalar sistemin zarar grmesine, belki de bir daha almamasna neden olabilir. Bundan dolay sistemi normal bir kullanc hesab ile kullanmak ve gerek duyulduu durumlarda (su komutunu kullanarak veya root kullancsyla oturum aarak) sistem yneticisi hesabna gei yapmak gerekir. nternet ortamnda ve ok kullancl sistemlerde root ifresinin renilmesi riskinden dolay da, root kullancs, gerekmedii durumlarda kullanlmamaldr. Sistem yneticisi (root) hesab kurulum srasnda oluturulmaktadr. Dier kullanc hesaplar kurulum srasnda oluturulabilecei gibi kurulum sonras da yeni kullanc hesaplar alabilir ve ayarlar sistem yneticisi tarafndan yaplabilir. Sistemin en byk sorumlusu root ifresini bilen kullancdr. Yukarda da belirtildii gibi bu ifrenin sorumluluu byktr. Sistem yneticisi, makinedeki kullanclarn isteklerini ve ikyetlerini ynelttikleri tek merci durumundadr. Burada karlkl gven sz konusudur. root kullancsnn bakalarndan gznz gibi sakladnz e-posta ve dosyalar sizden habersiz okuduunu renseydiniz tepkiniz ne olurdu? Root kullancsnn, sahibinin haberi olmakszn sistem kullanclarna ait dosyalarn yerini ve izinlerini deitirmesi de uygun deildir. Zorda kalsanz bile, bakalarna ait hibir dosyay silmeyin veya ieriini deitirmeyin. Belki de zmsz gibi grnen bir durumdan kurtulmann baka bir yolu olabilir.

1.1.1.2. Kullanc Hesaplar Nerede Tutulur?

Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasnda tutulur. Eer ifreleme olarak glge parola (shadowing) seilmi ise ifreler ayr olarak /etc/shadow dosyasnda tutulur. Glge parola, sonradan Linux istemlere eklenmi bir zelliktir. Sistem giriinde kullanc hesap bilgilerinin okunmas gerektiinden, passwd dosyas herkes tarafndan okunabilir (chmod 644) olmaldr. Pardus komut satrna gemek iin Alt+F2 ksa yolunu kullanarak gelen Komut altr... penceresinde konsole yazmak yeterlidir. rnek 1.1de, kullanc hesap bilgilerinin tutulduu passwd dosyas ve zellikleri listelenmektedir.
rnek 1.1 bil3@pardus ~ $ ls -l /etc/passwd -rw-r--r-- 1 root root 1776 Oca 20 14:49 /etc/passwd

rnekte grld zere, passwd dosyas iin sistem yneticisinin hem okuma hem de yazma yetkisi, grup kullanclarnn ve dier kullanclarn ise sadece okuma yetkisi bulunmaktadr.

Glge parola kullanlmad durumlarda ifreler de bu dosyada tutulaca iin kodlanm da olsa ifreler herkes tarafndan grlecek ve gvenlik asndan sorun olacaktr. Glge parola kullanld durumlarda shadow dosyas, girilen ifrelerin kontrol iin sadece root kullancs tarafndan eriilebilir (chmod 600) durumda olur. rnek 1.2de, glgelenmi parolalarn tutulduu shadow dosyas ve zellikleri listelenmektedir. rnek 1.2
bil3@pardus ~ $ ls -l /etc/shadow -rw------- 1 root root 1002 Oca 20 14:49 /etc/shadow

rnekten anlalaca zere, shadow dosyas iin eriim zelliklerine bakldnda, yalnzca sistem yneticisinin okuma ve yazma yetkisi bulunmaktadr. Linux ekirdei, kullanclar sadece basit saylar olarak alglar. Her kullanc iin tam saylardan oluan benzersiz bir tanmlama yaplmtr, nk bir bilgisayar iin saylarla uramak harflerden oluan isimler ile uramaktan daha kolaydr. Bunlara kullanc kimlii (uid) ve grup kimlii (gid) denir. ekirdek dnda ayr oluturulmu passwd dosyas gibi veritabanlarnda her bir kimlik iin kullanc ismi olarak tanmlanan metinsel adlar tutulur. Ve tabii ki bu veritaban baz ek bilgileri de ierir. root hesabnn kimlik numaras her zaman 0 (sfr)dr. Pardus'ta passwd dosyasnn ieriine bakldnda rnek 1.3te grld gibi birok kullanc hesab kaydna rastlanacaktr. rnek 1.3
bil3@pardus ~ $ cat /etc/passwd root:x:0:0:root:/root:/bin/bash bin:x:1:1:bin:/bin:/bin/false halt:x:7:0:halt:/sbin:/sbin/halt mail:x:8:12:mail:/var/spool/mail:/bin/false mysql:x:60:60:MySQL:/var/lib/mysql:/bin/false : : : : : : : : bil3:x:1000:100:db19bil3:/home/bil3:/bin/bash nobody:x:65534:65534:nobody:/:/bin/false

Linux sistemlerde iki tip kullanc hesabndan sz edebiliriz. Birincisi, bilgisayar kullanan kiiler tarafndan alan kiisel kullanc hesaplar, ikincisi ise zel grevler iin, uygulamalar tarafndan alan mantksal kullanc hesaplardr. rnek 1.3te bilgisayar kullanan kiiler tarafndan oluturulan hesaplar, root ve bil3 hesaplardr. Dier hesaplar ise, mantksal olarak sistem ya da programlar tarafndan oluturulan hesaplardr.

Bir Linux iletim sistemindeki en basit veri taban; rnek 1.3te verilen, geerli kullanclarn ve onlarn birletirilmi bilgilerinin listelendii /etc/passwd adl metin dosyasdr. Bu dosya parola dosyas olarak anlr. Bu dosyada her kullanc iin bir satr ve her satrda iki nokta st ste (:) iaretleri ile ayrlm 7 stun bulunur. Bu stunlarn anlamlar yledir:

Kullanc ismi, ifrelenmi olarak parola, Kullanc kimlii (bir numara), Grup kimlii (bir numara), Kullancnn gerek ismi ve hesapla ilgili dier aklamalar, Kullancnn ev dizini, Balant kabuu (balangta alacak kabuk).

Eer kodlanm ifrelerin sakland shadow dosyasnn ieriini merak ediyorsanz,

sistem yneticisi olarak oturum atktan sonra, rnek 1.3teki gibi ierii grntlemeniz mmkndr. Sistem yneticisi olarak oturum ama konusunda ilerleyen balklarda bilgi verilecektir.

1.1.2. Grup Hesab Nedir

Birok kullancnn yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiinde grup hesaplar kullanlmaktadr. Gruplar, kendisine dhil olan kullanclarn gruba verilen haklardan yararlanmasn salar. rnein, wheel adl sistem grubuna ye olan kullanclar, baz ynetici haklarna sahip olurlar. Grup hesaplar da aynen kullanc hesaplar gibi dosya ve dizinlere eriim ve sistem ayarlarnn yaplabilmesi iin gerekli tanmlamalara olanak salar. Kullanclarn birden fazla gruba ye olmalar mmkndr. Bylelikle birka grubun haklarndan yararlanabilirler. groups komutu kullanlarak, etkin kullancnn hangi gruplara ye olduu grlebilir. rnek 1.4
bil3@pardus ~ $ groups users disk wheel audio dialout video pnp removable power pnpadmin

rnek 1.4te bil3 kullancsnn yesi olduu gruplar grntlenmitir. Bu kullanc, wheel grubunun bir yesi olduundan ayn zamanda sistem ynetimi ile ilgili baz yetkilere sahiptir. yesi olduu her bir grup kullancya deiik haklar salamaktadr.

1.2. Temel Kullanc ve Grup lemleri

Bu ksmda, kullanc ve gruplarn oluturulmas, silinmesi ve deitirilmesi ile ilgili yntemlerden bahsedilecektir. Pardus'ta kullanc ilemleri, komut satrndan veya grafik kullanc ara yz (GUI) yardmyla yaplabilmektedir.

1.2.1. Kullanc Oluturma

Sistemdeki eriim yetkilerine gre kullanclar oluturulup bu kullanclarn haklar belirlenebilir. Bu ilem, Pardus'ta useradd komutu ile ya da grafik ortamdan gerekletirilebilmektedir.

Kullanc ve grup ilemleri (ekleme, silme veya deitirme), yalnzca sistem

yneticisi (root) haklaryla gerekletirilebilir. Bu nedenle, kullanc ilemlerine balamadan nce, komut satrnda root parolasyla oturum almas gereklidir.

1.2.1.1. Sistem Yneticisi veya Baka Bir Kullanc Adyla Oturum Ama
Sistem yneticisi olarak konsole uygulamasnda oturum aabilmek iin su - komutu kullanlr. Bu komut, baka bir kullanc ve grup kimlii ile bir kabuk altrr. Parametresiz olarak girildiinde ise kullanc hesabn root olarak kabul eder. rnek 1.5teki gibi su komutu girildikten sonra <Enter> tuuna baslr ve ynetici parolas girilerek oturum alr. Parola girerken, tulara bastm halde hibir ey olmuyor diyerek hemen telaa kaplmayn, nk parola girii srasnda ekranda herhangi bir karakter grnmez. rnek 1.5
bil3@pardus ~ $ su Parola:

Baka bir kullanc adyla oturum amak iin ise rnek 1.6da grld gibi su komutundan sonra istediiniz kullanc adn yazabilirsiniz. rnek 1.6
bil3@pardus ~ $ su fyucel Parola:

Bu komut hakknda yardm almak veya dier parametrelerini grntlemek iin su -help veya man su komutlarn kullanabilirsiniz. man su komutunu kullandnzda gelen yardm ekranndan kmak iin :q kullann. iniz bittikten sonra ynetici oturumunu kapatmak ve tekrar kendi oturumunuza dnmek iin ise exit komutunu kullanabilirsiniz.

1.2.1.2. useradd Komutu ile Kullanc Ekleme

useradd komutu ile yeni bir kullanc hesab alabilir. Ynetici yetkileriyle oturum aldktan sonra rnek 1.7deki gibi kullanc hesab oluturulur:

rnek 1.7
pardus bil3 # useradd -u 1005 -g users -d /home/labuser -s /bin/bash -c 'Lab kullancs' labuser

Yukardaki komut ile users grubunda, 1005 numaral, /home/labuser ev dizinini ve /bin/bash kabuk programn kullanan, labuser kullanc adl bir 'Lab kullancs' oluturulur. Bu komut, useradd labuser eklinde parametresiz olarak kullanldnda, varsaylan deerlerle bir kullanc oluturur. Kullanc kimlii numaras, kullanc kimliinin saysal deeridir. Bu deer, dier kullanc kimlik numaralarndan farkl bir deer olmaldr. Genellikle 0 ile 999 arasndaki deerler, sistem hesaplar iin ayrlmtr.

useradd komutu kullanlarak yeni bir kullanc eklendiinde, kullancnn ev dizini

(rnein /home/labuser) otomatik olarak oluturulmaz. Bu dizinin yeni kullanc tarafndan oluturulmas gereklidir. Grafik ortamda kullanc eklendiinde ise bu dizin otomatik olarak oluturulur. Kullanlan parametrelerin anlamlar Tablo 1.1de zetlenmitir:

Parametre
-c -d -e -f -g -G -m -p -s -u

Anlam
Hesapla ilgili aklama Ev dizini Biti tarihi Ask sresi Birincil grup Kullancnn dhil olaca gruplar [,...] [-k iskelet dizin] veya -M Parola Kabuk Kullanc kimlii numaras

Tablo 1.1: useradd komutu parametreleri ve anlamlar

Oluturulan labuser kullancsnn ifresinin gncellenebilmesi iin, rnek 1.8deki gibi passwd komutu kullanlr. rnek 1.8
pardus bil3 # passwd labuser Yeni UNIX parolas: Yeni UNIX parolasn tekrar girin: passwd: ifre baaryla gncellendi

1.2.1.3. Grafik Ortamda Kullanc Oluturma

Pardus'ta kullanc oluturmann dier ve kolay bir yolu ise TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programndan Sistem Seenekleri altnda yer alan Kullanc Yneticisi'ni kullanmaktr. Grafik ortamdan kullanc oluturmak iin aadaki admlarn srasyla uygulanmas yeterlidir: Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn altrn. ekil 1.1de sol tarafta yer alan listeden Sistem Seeneklerini tklayn.

ekil 1.1: TASMA sistem seenekleri mens

ekil 1.2deki Kullanc Yneticisi programn altrn.

ekil 1.2: Kullanc Yneticisi

Ekle dmesine tklayn ve ekil 1.3teki pencerede yeni kullancnn bilgilerini girin.

ekil 1.3: Kullanc Yneticisi

10

Kullancnn ad ve soyad, parolas, kullanc ad, ev dizini ve kabuk dosyas, ana grubu ve ye olmasn istediiniz dier gruplar Kullanc Yneticisi'nden belirleyebilirsiniz. Kullanc adnn 3 karakterden az, 8 karakterden fazla olmamasna zen gsterin. Kimsenin tahmin edemeyecei ekilde uzunluun en az 4 karakter olmasna dikkat ederek bir parola belirleyin. Son olarak Ekle dmesine tklayn. Hepsi bu kadar... Gerektiinde programn alt ksmnda yer alan krmz renkli yardm metnindeki ynlendirmelere bakabilirsiniz.

Grafik

kullanc ara yznde, kullanc ve gruplarla ilgili ilemleri gerekletirebilmek iin, bu ayarlar yapmaya yetkili bir hesapla oturum amanz gereklidir.

1.2.2. Kullanc Silme

Kullanc silme ilemi, hem Konsole programndan hem de grafik kullanc ara yznden gerekletirilebilir.

1.2.2.1. userdel Komutu ile Kullanc Silme

userdel komutu, bir kullanc hesabn ve onunla ilgili dosyalar siler. -r parametresi kullanldnda, kullancnn ev dizinindeki dosyalar, ev dizininin kendisi ve kullancnn posta havuzu da silinir. Dier dosya sistemlerinde bulunan dosyalar silinmez. Bu nedenle bu dosyalar bulmak ve onlar silmek sistem yneticisinin grevidir. Kullanm: rnek 1.9
pardus bil3 # userdel -r lab

rnek 1.9da, lab adndaki kullanc hesab, tm dosya ve dizinleriyle birlikte silinmitir.

1.2.2.2. Grafik Ortamda Kullanc Silme

Pardus grafik kullanc ara yznde kullanc silme ilemini gerekletirebilmek iin, aadaki admlarn takip edilmesi yeterlidir: Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn altrn. Sistem Seeneklerine girilerek ve buradan Kullanc Yneticisi programn altrn.

11

ekil 1.4: Kullanc seimi

ekil 1.4teki ekranda silmek istediiniz kullancy seerek Sil dmesine basn. Bu dmeye basldnda ekil 1.5teki gibi bir uyaryla karlarsnz:

ekil 1.5. Kullanc silme

Eer kullanc hesabnn ve kullanc dizinindeki (rnein /home/lab) btn dosyalarn silinmesini onaylyorsanz Kullancy ve dosyalarn sil dmesine; yalnzca kullancy silmek, fakat kullancya ait dosyalar korumak istiyorsanz Kullancy sil dmesine basn. Bu ilemlerden sonra, kullanc yneticisi penceresinden kullancnn kaldrldn grebilirsiniz.

12

1.2.3. Kullanc Seeneklerini Gncelleme

Kullanc gncelleme ilemi, Konsole programndan veya grafik kullanc ara yznden gerekletirilebilir.

1.2.3.1. usermod Komutu ile Kullanc Seeneklerini Gncelleme

usermod, bir kullanc hesabn dzenler. rnein, labuser kullanc hesabnn seeneklerini gncellemek isterseniz, bu komutu rnek 1.10daki gibi kullanabilirsiniz:
rnek 1.10 pardus bil3 # usermod -s /bin/csh -G wheel labuser

Yukardaki rnekte, labuser kullancsnn kabuk program /bin/csh ile deitirilip, kullanc hesab wheel grubuna eklenir. Bu komut iin kullanlabilecek parametreleri Tablo 1.2de grebilirsiniz.

Parametre
-c -d -e -f -g -G -l -p -s -u

Anlam
Hesapla ilgili aklama Ev dizini [-m] Biti tarihi Ask sresi Birincil grup Kullancnn dhil olaca gruplar [,...] Kullanc ad Parola Kabuk Kullanc kimlii numaras

Tablo 1.2: usermod komutu parametreleri ve anlamlar

Kullancnn ev dizininin yerini deitirmek iin -d seenei kullanlr. ayet -m seenei de belirtilmi ise kullancnn hali hazrda kullanmakta olduu ev dizininin ierii yeni oluturulan ev dizinine aktarlr. lab kullancsnn kullanc adn ve ieriini tayarak ev dizinini deitirmek istediinizde ise rnek 1.11deki gibi bir komut dizgesi kullanabilirsiniz. rnek 1.11
pardus bil3 # usermod -l labkullanici -d /home/labkullanici -m lab

13

1.2.3.2. Grafik Ortamda Kullanc Seeneklerini Gncelleme

Pardus iletim sisteminde, grafik ortamda kullanc seeneklerini gncellemek iin aadaki admlar uygulaynz: Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn altrn. Sistem Seeneklerinden Kullanc Yneticisi'ni ift tklayn. Gncellemek istediiniz kullanc hesabnn zerine tklayarak seili hale getirin ve Dzenle dmesine basn. ekil 1.6daki grnt ekrana gelecektir:

ekil 1.6: Kullanc bilgisi dzenleme

Kullanc ile ilgili ad, parola, kabuk ve grup seeneklerini yukardaki pencereden ayarlayn. Eer aradnz sistemle ilgili bir grup listede yoksa Btn gruplar gster seeneini etkinletirebilirsiniz. Son olarak Uygula dmesine basmak suretiyle yapm olduunuz deiiklikleri kaydedebilirsiniz.

Pardus iletim sisteminde wheel grubu, sistem yneticisi yetkileri bulunan

kullanclar ierir. users grubu ise normal kullanc yetkilerini tanmlamaktadr. Gruplar ve kullancya salad izinler, bu renme faaliyetinin son ksmnda yer alan Tablo 1.3te grlebilir.

14

1.2.4. Kullanc Oturumu

Sistem zerinde gerekli ilemleri gerekletirebilmek iin bilgisayar kullanan kiinin sisteme kendisini tantmas gereklidir. Bu tantma ilemi, oturum (session) ile salanr. Sistem alnda kullancnn kendi hesabn ve parolasn kullanarak giri yapmasyla, sistem yneticisi tarafndan kendisine verilen izinler ve yetkiler erevesinde ilemler yapar. Ynetici hesaplar ise sistem zerinde snrsz haklara sahiptir.

Pardus'ta grafik ortama kesinlikle root ifresiyle giremezsiniz. Grafik ortamda,

yalnzca root yetkilerinin gerektii durumlarda parola istenmektedir. Bu, Pardus'ta sistem gvenlii iin alnan bir tedbirdir.

1.2.4.1. Kullanc Deitirme

Baka bir masast oturumu amak iin Pardus ana mensnden Kullanc Deitir seenei kullanlr (Bkz. ekil 1.7). Bu seenek altndaki komutlar aada tanmlanmtr: Oturumu Kilitle ve Yeni Oturum Balat komutu seildiinde, geerli kullanc oturumunu kilitler ve yeni bir kullanc oturumu amak zere kullanc seim ekranna gidilir. Tekrar ayn oturuma dnmek istendiinizde ilk oturum iin F7, ikinci oturum iin F8,... eklinde fonksiyon tularn kullanabilirsiniz. Bu seenekle oturum kilitlendiinden, tekrar dnte parola girilmesi gerekecektir. Baka bir kullanc oturumu ap tekrar nceki oturuma dndnzde yeniden parola girmek istemiyorsanz Yeni Oturum Balat komutunu seebilirsiniz. Geici olarak bilgisayarnzn bandan ayrlacaksanz ve oturumunuzun siz yokken kullanmn engellemek istiyorsanz Pardus ana mensnden Oturumu Kilitle komutunu seebilirsiniz. Kilitlemeden kmak iin F7 fonksiyon tuunu kullann.

ekil 1.7: Kullanc ilemleri

1.2.4.2. Oturumu Kapatma

Oturumu tmyle kapatmak ve daha sonra baka bir oturum amak iin Pardus ana mensnden k... seenei seilir ve ekrana gelen ekil 1.8deki pencerede Gncel Oturumu Kapat dmesi tklanr.

15

ekil 1.8: Oturum kapatma

1.2.5. Grup Oluturma

Kullanclarn haklarn grup baznda belirleyebilmek iin sistem zerinde gruplar oluturularak; kullanclar, gruplar baznda snflandrlabilir.

1.2.5.1. groupadd Komutu ile Grup Oluturma

groupadd komutu, komut satrndan tanmlanan bilgiler ve sistemdeki n tanml bilgiler eliinde yeni bir grup oluturur. rnek 1.12
pardus bil3 # groupadd -g 1005 admins

rnek 1.12deki komut, grup numaras 1005 olan admins adl bir grup oluturur. Grup numaras, grubu tanmlayan bir saydr. -g seenei girilmedii durumlarda sistem tarafndan otomatik olarak bo olan bir sonraki grup numaras verilir. 1-499 arasndaki numaralar, sistem hesaplar iin ayrlmtr.

1.2.5.2. Grafik Ortamda Grup Oluturma

Pardus'ta grafik kullanc ara yzn kullanarak grup oluturmak iin aadaki admlar takip ediniz:

Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn altrn. Karnza gelen pencerede Sistem Seenekleri altndaki Kullanc Yneticisini an ve Gruplar sekmesini sein. Karnza ekil 1.9daki ekran gelecektir.

16

ekil 1.9: Kullanc yneticisi gruplar sekmesi

Yeni bir grup oluturmak iin Ekle dmesine basn. ekil 1.10daki pencerede Grup Adn girin ve Ekle dmesini tklayn. Yeni grup oluturularak, gruplar listesine eklenecektir. Grup numarasn el ile seerken, verdiiniz saynn 500'den byk olmasna dikkat edin.

ekil 1.10: Yeni grup oluturma

17

1.2.6. Grup Silme

Grup silme ilemi, Konsole uygulamasndan groupdel komutuyla veya grafik kullanc ara yznden gerekletirilebilir.

1.2.6.1. groupdel Komutu ile Grup Silme

groupdel komutu, sistem hesap dosyalarn dzenler ve grup olarak belirtilen gruba ait btn girdileri siler. Silinmek istenen grup, sistemde var olmaldr. Silme ileminden sonra, silinen grup numarasna ait herhangi bir dosya kalmadndan emin olmak iin btn dosya sistemlerini kontrol etmelisiniz. rnek 1.13
pardus bil3 # groupdel admins

rnek 1.13teki komut ile admins grubu sistemden silinmi olur.

1.2.6.2. Grafik Ortamda Grup Silme

Pardus'ta grafik ortamdan grup silme ilemi, yine TASMA'dan Kullanc Yneticisi'ne gelinerek, silinecek grup seildikten sonra Sil dmesine baslarak gerekletirilir. Sisteme ait gruplarn silinmesi, sistemde hatalara neden olabileceinden, grup silerken ok dikkatli olunmaldr.

ekil 1.11: Grup silme

Silme ileminin gereklemesi iin ekil 1.11deki uyar penceresinde Grup Sil seilir.

18

1.2.7. Grup Yaplandrma

Grup yaplandrma ilemi iin komut satrndan groupmod komutu kullanlr.
rnek 1.14 pardus bil3 # groupmod -n yoneticiler admins

rnek 1.14teki komut altnda, admins grubunun ad yoneticiler grubu olarak deitirilir.

1.3. Kullanc ve Grup Haklar

Linux, ok kullancl bir iletim sistemidir. Kullanclar ile ilgili haklar ve gvenlik seenekleri bu iletim sisteminin en ayrc zelliklerinden birisidir. Linux sistemlerde, her dosya iin sahiplik belirlenebilir; okuma, yazma ve altrma izinleri ayarlanabilir. Kullanc tanmlarken, kullancnn hangi gruplara dhil edilecei sorulur. Her bir grubun kullancya salad eitli haklar vardr. Bu haklar, Tablo 1.3te listelenmitir. Kullanc tanm yaparken, aadaki grup haklarna dikkat ediniz.

Grup
audio dialout disk pnp pnpadmin power removable users video wheel

Haklar
Ses ve mzik alabilir. Modem ve faks aygtlar altrabilir. Sabit depolama birimlerini kullanabilir. evre birimlerini kullanabilir. evre birimlerini ynetebilir. G ynetimi gerekletirebilir. karlabilir depolama birimlerini kullanabilir. Normal kullanc haklarna sahiptir. Grnt aygtna eriebilir. Sistem yneticisi yetkilerine sahiptir.
Tablo 1.3: Grup haklar

Ayrca her bir dosyann ya da dizinin izinlerini ayarlayarak, bunlara eriimi belirli kullanclarla ya da belirli bir grupla snrlamak mmkndr. rnein KolourPaint program, Windows'ta bulunan Paint programnn benzeri bir resim dzenleyicisidir. Bu programn sadece Lab adndaki bir kullanc tarafndan kullanlmasn istiyorsanz, aadaki admlar uygulayabilirsiniz:

Dosya ve dizin eriim izni ilemlerinde root parolas gereklidir.

19

ekil 1.12: root olarak altrma

Pardus ana mensnden ProgramlarSistemDaha Fazla Uygulama Dosya Yneticisi Yetkili Kullanc programn altrnz. Ekrana ekil 1.12de grlen ynetici (root) ifresinin sorulduu pencere gelecektir.

ekil 1.13: Dosya zelliklerine eriim

Parola girildikten sonra, Konqueror program root kullancs ile dosya ynetim modunda alacaktr. /usr/kde/3.5/bin dizini altnda yer alan KolourPaint program dosyasn bularak, ekil 1.13te grld gibi dosya zerinde farenin sa tuuyla alan menden zellikleri sein.

20

ekil 1.14: KolourPaint program iin zellikler

Alan zellikler penceresinde zinler sekmesine gelerek, izinleri ekil 1.14teki pencerede gsterildii ekilde deitirin. Yalnzca dosya sahibine Okuma, Yazma ve altrma izni vererek, grup ve dierleri iin zin yok seeneini sein. Sahiplik ksmnda da, program yalnzca onun altrabilmesini istediiniz nceden tanml bir kullancnn adn yazn (rnein lab kullancs). Tamam dmesine bastnzda, KolourPaint programnn yeni sahibi tanmladnz kullanc olacak ve ondan bakas program altramayacaktr. Tanmladnz kullanc adyla ve tanmladnzdan farkl bir kullanc adyla sisteme girerek, KolourPaint programnn (PARDUSProgramlarGrafik ProgramlarKolourPaint) alp almadn snayabilirsiniz.

21

ekil 1.15 KolourPaint program iin zellikler (nceki hali)

Tekrar btn kullanclara program altrma hakk vermek iin zellikler penceresine gelerek ekil 1.15te gsterildii gibi deitirin. Bu ayarlar Gelimi zinler penceresinden de yapmak mmkndr. alan dosyalar iin altrma izinlerini bu pencereden belirleyebilirsiniz. Eer Etkin UID seeneini seerseniz, yaptnz deiiklikler sadece etkin kullanc iin geerli olacaktr. Etkin GID derseniz, deiiklikler, yalnzca etkin grup iin geerli olacaktr. Yapkan seenei etkin olduunda ise dosya, Linux tarafndan grlmez, fakat dier sistemler tarafndan kullanlabilir.

ekil 1.16 Gelimi izinler

22

Bir gruba altrma yetkisi vermek isterseniz, grup eriim izinlerini seerek ve dier kullanc eriim izinlerini kaldrn. ekil 1.15teki zellikler penceresinde Grup ksmna eriim izni vermek istediiniz grubu belirterek yetkilendirmeyi gerekletirebilirsiniz.

Bu rnekteki dosya eriim hakk ilemleri, program dosyas olup olmadna

baklmakszn tm dosyalar ve dizinler iin benzer ekilde uygulanabilir.

KAVRAM RNTS

ema 1.1 Kullanclar ve gruplar arasndaki iliki

ema 1.2 Kullanc ve grup ilemleri

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyetinde, ak kaynak iletim sistemi komut satrnda ve grafik ortamda kullanc ve gruplar ile ilgili ilemleri gerekletirmeyi reneceksiniz. lem Basamaklar Pardus komut konsolu uygulamasn anz. Komut satrnda sistem yneticisi (root) olarak oturum anz. Komut satrnda kendi adnza yeni bir kullanc hesab ekleyiniz. Bu hesapla ilgili parametreler aadaki gibi olabilir: Kullanc Kimlik Numaras: 1005 Grubu: users Ev dizini: /home/kullanici_adi Kabuk: /bin/bash Kullanc Bilgisi: Adnz ve Soyadnz Kullanc parolasn tanmlaynz. Kullancnn ev dizinini komut ile oluturunuz. Komut satrndan grup numaras 1005 olan ogrenci adl bir kullanc grubu tanmlaynz. Biraz nce tanmladnz kullancy, ogrenci adl gruba dhil ediniz. Kullanclarn tutulduu /etc/passwd dosyasn grntleyerek tanmlam olduunuz kullancnn tutulduu kayd kontrol ediniz. Komut satrn kullanarak oluturmu olduunuz kullancy siliniz. Komut satrn kullanarak oluturmu olduunuz grubu siliniz. Sistem yneticisi hesabndan knz ve konsolu kapatnz. neriler Pardus ana mensnden Komut altr.. seenei ile veya Alt+F2 ksa yol tuunu kullanarak gelen pencerede konsole yazn. Bu ilem iin su komutunu kullanabilirsiniz. Komut satrnda artk $ yerine # iaretini gryor olmalsnz. useradd komutunu kullanabilirsiniz. Kullanc adnda Trke karakterler (, , , , , ) bulunmamaldr. Kullanc ad tanmlarken kk harfleri kullannz ve karakter says ile ilgili kurallara (3 ile 8 karakter arasnda olmasna) dikkat ediniz. passwd komutunu kullanarak, en az drt karakterli zor tahmin edilebilir harf ve/veya saylardan oluan bir ifre tanmlaynz. mkdir komutunu kullanabilirsiniz. rnein: mkdir /home/kullanici_adi groupadd komutunu kullanabilirsiniz. usermod komutunu G parametresi ile kullanabilirsiniz. cat komutunu kullanarak dosyalar grntleyebilirsiniz. userdel komutunu kullanabilirsiniz. groupdel komutunu kullanabilirsiniz. exit komutunu kullanarak root hesab oturumunu kapatabilirsiniz.

24

 Yukardaki admlarn tmn grafik ortamda gerekletiriniz.

PARDUSTASMASistem SeenekleriKullanc Ynetimi penceresinden bu ilemleri gerekletiriniz.

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz bilgileri lebileceiniz ksma geldiniz. Bu blmde yer alan lme sorularn dikkatlice okuyarak cevaplandrnz.

A. LME SORULARI
Aadaki sorularn doru cevabn verilen seeneklerden bularak, doru seenei belirleyiniz. 1) Linuxta sistem yneticisinin kullanc ad aadakilerden hangisidir? A) admin B) su C) root D) konsole 2) Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri nerede saklanr? A) /bin/shadow B) /etc/passwd C) /usr/passwd D) /home/shadow 3) Glge parola ne amala kullanlr? A) ifre gvenlii amacyla B) Yeni kullanc tanmlama amacyla C) Komut satrnda oturum ama amacyla D) Ynetici hesabndan ilem yapabilmek amacyla 4) Kullancnn hangi gruplara ye olduunu grebilmek iin hangi komut kullanlr? A) user B) cat C) ls l D) groups 5) Grup hesab ile ilgili aada verilenlerden hangisi yanltr? A) Belirli kullanclarn yetkilerinin topluca belirlenmesi gerektiinde grup hesaplar kullanlr. B) Gruplar, kendisine dhil olan kullanclarn gruba verilen haklardan yararlanmasn salar. C) Komut satrnda grup oluturmak iin, sistem yneticisi olarak oturum amak gerekli deildir. D) 0 ile 499 arasndaki grup kimlik numaralar sistem gruplarna aittir. 6) Sistem yneticisi olarak oturum amak iin aadaki komutlardan hangisi kullanlmaldr? A) man B) su C) useradd D) usermod

26

7) passwd komutunun ilevi nedir? A) Kullanc hesab aar. B) Kullanclar grntler. C) Kullanc ifresini gnceller. D) Ynetici parolas ile oturum aar. 8) Grafik ortamda kullanc hesab oluturmak iin hangi program kullanlr? A) TASMA Sistem Seenekleri Kullanc Yneticisi B) TASMA Kullanc Hesab C) TASMA Sistem Seenekleri Giri Yneticisi D) TASMA Sistem Seenekleri Al Yneticisi 9) Kullanc ev dizinleri genellikle hangi dizin altnda bulunur? A) etc B) bin C) usr D) home 10) Aadaki gruplardan hangisi kullancya sistem yneticisi yetkileri salar? A) audio B) power C) users D) wheel

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu sorular sizin kendi kendinizi denemeniz iin hazrlanmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayfalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz nerilir.

27

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET 2

Ak kaynak kodlu iletim sisteminde editrleri kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Editr szcnn genel ve bilgisayar bilimindeki anlamn aratrnz. Linux sistemlerdeki editr programlar hakknda aratrma yapnz. Editr programlar hangi amalarla kullanlr? Aratrarak snfta tartnz. Windows iletim sistemindeki editr programlara Linuxte hangi programlar karlk gelmektedir? Aratrnz.

2. AIK KAYNAK LETM SSTEM EDTRLER

2.1. Ak Kaynak letim Sistemi Editrleri ve Kullanm
Editr, metin dzenleyici demektir. Linux iletim sistemlerinde metin oluturma ya da dzenleme ilemleri iin farkl metin dzenleyici (editr) programlar vardr. Bunlarn bir ksm komut sisteminde alan vi ve ed gibi programlar olup, grafik ortamda alan Kate ve Kwrite gibi editrler de bulunmaktadr. Editrler, genellikle basit metin ilemlerinin yan sra, program veya komut dosyas oluturulaca zamanlarda, ayrca log (gnlk) izleme ilemlerinde de kullanlmaktadr.

2.1.1. VIM Editr

Linux altnda metin ilemleri iin kullanlan ed programnn gelitirilmi halidir. Temel metin ilevlerinin yannda st dzey ilevleri gerekletirmeyi salayan son derece kullanl ve gl bir kelime ilemci yazlmdr. VIM editrn altrmak iin Alt+F2 ksa yol tularn kullanarak Komut altr... penceresini anz, burada konsole yazarak komut satrna geiniz. VIM editrnde deneme.txt isimli bir dosyay amak veya bu isimde dosya yoksa oluturmak iin rnek 2.1deki komutu kullanabilirsiniz. rnek 2.1
fyucel@bil3 ~ $ vi deneme.txt

28

vi deneme.txt komutuyla var olan deneme.txt dosyas alabilir ya da bo bir deneme.txt dosyas oluturulabilir. Sadece vi komutunu yazarak da programa giri yaplabilir. Ayrca, vi komutundan sonra dosya yolu ve dosya ad birlikte kullanlarak dosyann istenen dizin ierisine oluturulmas veya istenen adresten almas salanabilir. rnein; vi /home/kullanici/belgeler/dosya.txt gibi

Eer vi komutu dosya ad parametresi ile birlikte kullanlrken dosya yolu

belirtilmezse, komut satrndaki etkin dizin ierisine baklarak dosya alr veya oluturulur. Bu dizin, komut satrnda (~) iareti varsa kullancnn ev dizinidir.

ekil 2.1: VIM program

VIM programnda tular hem yazm, hem de komut olarak kullanlabilir. Program ilk aldnda, otomatik olarak komut modunda alr. Yazma ilemine balayabilmek iin 'i' insert (araya yaz) ya da 'a' - append (ekle) tularndan birine baslmaldr. Yazma ilemini sonlandrp tekrar komut moduna dnmek iin Esc tuuna baslmaldr. VIM komutlar harflerden oluur. Komutlarn verilebilmesi iin Esc tuuyla komut moduna geilmelidir. Temel VIM komutlar, Tablo 2.1de listelenmektedir.

29

Parametre i a o O Ctrl+F Ctrl+B l h j k cw dw dd yy p x r u Ctrl+R Shift+J / n N ? :w :q :r

Anlam Araya yazma Sona yazma Bir alta bo satr ama ve yazmaya balama Bir ste bo satr ama ve yazmaya balama Sayfa sayfa ileri gitme Sayfa sayfa geri gitme Saa doru ilerleme Sola doru ilerleme Aaya doru ilerleme Yukarya doru ilerleme Kelime deitirme Kelime silme Satr silme (silinen satrlar hafzada saklanr) Satr kopyalama (kopyalanan satrlar hafzada saklanr) Yaptrma (hafzadaki satrlar yaptrr) Karakter silme Karakter deitirme Geri alma Tekrarlama (redo) Bir alt satr satr sonuna ekleme Metin ierisinde ileriye doru aratrma Bir sonrakini bulma Ters ynde bir ncekini bulma Metin ierisinde geriye doru aratrma Kaydetme Programdan k Dosya okuma
Tablo 2.1 Temel VIM komutlar

Editrde ilerlemek iin ayrca yn tular ve Page Up, Page Down gibi tular kullanlabilir. Enter tuu kullanlarak bir alt satra geilebilir. rnek 2.2: vi deneme.txt komutunu kullanarak oluturduunuz dosyadaki deiiklikleri kaydetmek iin :w komutu; hem deiiklikleri kaydedip hem de programdan kmak iin ise, :wq komutu girilir. Oluturulan dosyann tekrar alp yazma ileminin gerekletirilebilmesi iin vi deneme.txt komutu girildikten sonra 'i' tuuna baslp yazma ilemine devam edilebilir.

30

2.1.2. Nano Editr

Nano, Linux altnda alan pico editrnn bir benzetimi (emlatr) olan metin dzenleme programdr. rnek 2.3te gsterildii zere, nano deneme.txt komutu kullanlarak nceden var olan deneme.txt dosyas alabilir ya da bo bir deneme.txt dosyas oluturulabilir. Sadece nano komutu yazlarak da programa girilebilir, program aldnda dosya oluturma ilemi gerekletirilebilir. rnek 2.3
fyucel@bil3 ~ $ nano deneme.txt

Ayrca, nano komutundan sonra dosya yolu ve dosya ad birlikte kullanlarak dosyann istenen dizin ierisine oluturulmas veya istenen adresten almas salanabilir. rnein; nano /home/kullanici/belgeler/dosya.txt gibi Editr ierisinde kullanlan komutlar ekrann alt ksmnda kullancya sunulur. rnein ^X (Ctrl+X) komutu programdan kmay salar. ^ karakteri Ctrl tuunu temsil etmektedir. Programn st ksmnda ise yazlmn srm numaras, dosya ad ve al modu belirtilmektedir.

ekil 2.2: Nano editr

31

Programda kullanlan komutlar, Tablo 2.2de listelenmitir. Parametre Ctrl+G (F1) Ctrl+X (F2) Ctrl+O (F3) Ctrl+J (F4) Ctrl+R (F5) Ctrl+W (F6) Ctrl+Y (F7) Ctrl+V (F8) Ctrl+K (F9) Ctrl+U (F10) Ctrl+C (F11) Ctrl+T (F12) Anlam Yardm grntle nano programndan k Yrtlmekte olan dosyay diske yaz zerinde bulunulan paragraf yasla u anki dosyaya bir baka dosya ekle Bir szck veya dzgn deyim kullanarak ara nceki ekrana git Sonraki ekrana git u anki satr kes ve kesim arabelleinde sakla u anki satra kesim arabelleini yaptr mle pozisyonunu gster Yazm denetleyicisini ar (eer mmkn ise)
Tablo 2.2: Nano editr komutlar

2.1.3. KWrite Editr

KWrite, KDE masast iin gelitirilmi bir metin dzenleyicidir. Temel metin ilevlerinin yannda programclara gelimi aralar sunar. Bunlardan birisi, rnein C/C++, Java, Python, Perl, Bash, Modula 2, HTML ve Ada gibi programlama dillerine gre otomatik biimlendirme (renklendirme ve girintileme) zelliidir. KWrite ayrca basit bir metin editr olarak da baarldr. KWrite programna, Pardus ana mensnden ProgramlarYardmc ProgramlarDzenleyicilerKWrite (Metin Dzenleyici) yolundan ulalabilir. Ayrca, rnek 2.4te gsterildii gibi komut satr kullanlarak da KWrite editrne erimek mmkndr. rnek 2.4
fyucel@bil3 ~ $ kwrite deneme.txt

Yukardaki komut, deneme.txt isimli dosyay KWrite editrnde aacaktr. Eer dosya yoksa oluturulacaktr. Bu dosya yerine, internet zerindeki herhangi bir dosyay KWrite'da aabilmek iin dosya ad yerine internet adresi yazlabilir.

KWrite, KDE srkle-brak protokoln kullanr. Dosyalar herhangi bir yerden

srklenip KWrite iine braklabilir.

32

ekil 2.3: KWrite editr

2.1.3.1. KWrite Menleri

Dosya Mens Temel dosya ilemlerini gerekletiren komutlar ierir.

DosyaYeni (Ctrl+N): KWrite editrnde yeni bir dosya oluturur. Eer alma anndaki dosyada henz kaydedilmemi deiiklikler varsa, kullancya bunlar kayt etme olana tannmtr. DosyaA... (Ctrl+O): Dosya A penceresini aar. Amak istediiniz dosyay bu pencerede ift tklayarak aabilirsiniz. DosyaSon Kullanlan A: Yakn zamanda kayt edilmi dosyalar amak iin bir ksa yoldur. Setiiniz zaman yakn zamanda kayt edilmi dosyalar listeler. Buradan amak istediiniz dosyay tklayarak aabilirsiniz. DosyaKaydet (Ctrl+S): alma annda dosyadaki deiiklikleri kayt eder. Daha nceden kayt edilmi ise, kullancnn grn sormadan eski dosyann zerine kayt edecektir. Eer yeni dokmann ilk kayt ise farkl kaydet penceresi alr. DosyaFarkl Kaydet: Bir dokmann yeni dosya ismi ile kayt edilmesini salar. DosyaYeniden Ykle (F5): zerinde allan dosyay diskten tekrar ykler. KWrite'ta atnz dosyann, bir program veya ilem tarafndan deitirilmesi durumunda bu zellik kullanl olur.

33

DosyaYazdr (Ctrl+P): Basit bir yazdr penceresi aar ve yazdrma seeneklerini semenizi salar. DosyaHTML olarak ver: Dosyay HTML biiminde verir, bylece hazrladnz dosya, web sayfas olarak grntlenebilir. DosyaKapat (Ctrl+W): zerinde allan dosyay kapatmak iin kullanlr. Eer kaydedilmemi deiiklikler yaptysanz KWrite kapanmadan nce, deiiklikleri kaydetmek isteyip istemediinizi sorar. Dosyak (Ctrl+Q): Bu komut, KWrite programn kapatr. Eer KWrite ile birok dosyay ayn anda atysanz, sadece etkin program penceresi kapatlp dierleri kapatlmayacaktr.

Dzen Mens Temel metin dzenleme komutlarn ierir.

DzenGeri Al (Ctrl+Z): Kullanc tarafndan yaplan son ilemi geri alr. DzenYinele (Ctrl+Shift+Z): Geri Al ile yaplan ilemi tersine evirir ve yineler. DzenKes (Ctrl+X): Bu komut seili metni siler ve panoya yerletirir. DzenKopyala (Ctrl+C): Bu komut seilen metni panoya kopyalar. DzenHTML Olarak Kopyala: Bu komut ise seili olan metni panoya HTML olarak kopyalar. DzenYaptr (Ctrl+V): Bu panonun ieriini imlecin bulunduu yere ekler. DzenHepsini Se (Ctrl+A): Bu komut, tm dokman seecektir. DzenSeme (Ctrl+Shift+A): Editrdeki seili metini tekrar seimsiz yapar. DzenBlok Seim Kipi (Ctrl+Shift+B): Seim kipini deitirir. Seim kipi blok olduunda, yatay seimler yaplabilir. rnein, 5. ile 10. stun ve 6. ile 11. satrlar arasndaki metni semek istendiinizde kullanlabilir. Bu komut varsaylan olarak iaretsizdir. Dzenzerine Yazma Kipi (Insert): zerine yazma/ekleme kipleri arasnda gei yaptrr. Kip "INS" olduunda, karakterler, imlecin olduu yere eklenir. Kip "OVR" olduunda ise, imlecin bulunduu yerden itibaren yazdnz karakterler nceki karakterlerin zerine yazlr.

34

DzenBul (Ctrl+F): Belge ierisinde metin bulmaya yarayan Bul penceresini aar. Bu pencerede, aradnz szc girmeniz iin kk bir metin kutusu bulunur. Bu metin kutusu aaya doru geniletilebilir. Metin kutusunun kenarnda yer alan aa ama okunu tkladnzda, son yaplan aramalar grlebilir. Dier parametreler ise aramay daha isabetli yapmak iin gereklidir. Byk-kk harfe duyarllk, bulunanlar harf byklklerine gre snrlandracaktr. Geriye doru bul seenei, aramay yukar doru yaptrr. Seili metin seenei aramann sadece seili metinde yaplmasn salar. Sadece tam kelimeleri semek, aranan szcn bir baka szck iinde gemesi durumunda aramann durmasn engeller. mleten itibaren seenei ise aramay dokmann ba yerine imlecin o anki konumundan balatr. DzenSonrakini Bul (F3): Bu komut, eer yaplmsa, arama penceresini amadan en son yaplan arama ilemini tekrarlar. Dzenncekini Bul (Shift+F3): Bu komut, eer yaplmsa, arama penceresini amadan en son yaplan arama ilemini tekrarlar ve dokmann ilerisi yerine geridekileri arar. DzenYerine Koy (Ctrl+R): Bu komut yerine koyma penceresini aar. Yerine koyma penceresi yukarda belirtilen bulma penceresine benzerdir. Bul penceresindeki zelliklere ek olarak bir tane daha aa alr metin girme kutusu ierir. Kullanc bu pencereyi kullanarak, bulunacak metni ve yerine konacak metni belirleyebilir. Her yerine koyma ileminden nce, KWrite, ilem onay iin sorar. DzenSatra Git (Ctrl+G): mleci, numaras belirtilen bir satra konumlandrr. Satr numaras metin kutusuna dorudan girilebilir veya grafik olarak kutunun kenarndaki yukar aa oklar ile belirlenebilir.

Grnm Mens Grnm mens erevelerin ve etkin KWrite penceresinin dzenlenmesini mmkn klar.

GrnmYeni Pencere: Ayn metin ile yeni bir pencere aar. GrnmKomut Satrna Ge (F7): Pencerenin altnda Katepart komut satrn grntler. Komut satrnda "help" yazp yardm alabilirsiniz ve "help list" yazp komutlarn listesini grebilirsiniz. GrnmTema: Karakter temas seer. GrnmDevingen Szck Kaydrma (F10): Ekranda yan snra gelen metin ekranda grnecek ekilde kaydrlr.

35

GrnmDevingen Szck Kaydrma Belirteleri (F10): Devingen szck kaydrma belirtelerinin nasl ve ne zaman gsterilmesi gerektiini seer. Bu seenek sadece devingen szck kaydrma seenei seili ise etkindir. GrnmSimge Kenarln Gster (F6): Etkin dzenleyici sayfasnda simge kenarln grntler. GrnmSatr Numaralarn Gster (F11): Etkin dzenleyici sayfasnda satr numaralarn grntler. GrnmGster Kaydrma ubuu iaretleri: Yatay kaydrma ubuu iaretlerini grntler. GrnmGizleme iaretlerini gster (F9): Program kodlar iin kod gizleme iaretlerini gsterir. GrnmKod gizleme: Eer KWrite editrnde program kodu yazlrsa aadaki seenekler kullanlabilir:

En st Dzeyi Daralt (Ctrl+Shift+-): Dokman iinde en st dzey kod blounu gizler. En st Dzeyi Genilet (Ctrl+Shift++): Dokmanda gizlenmi btn st dzey kod bloklarn gsterir. 1 Yerel Seviye Daralt (Ctrl+-): mlece en yakn kod blounu gizler. 1 Yerel Seviye Genilet (Ctrl++): mlece en yakn gizlenmi kod blounu gsterir.

Yer mleri Mens Yer imleri sayesinde, belge ierisinde belirlenen noktalara kolaylkla erimek mmkndr. Bunun iin, erimek istediiniz noktalara yer imi ayarlamalsnz.

Yer mleriYer mi koy (Ctrl+B): zerinde allan dokmanda imlecin bulunduu satra yer imi ayarlar veya o satrdaki yer imini kaldrr. Yer mleriBtn Yer mlerini Temizle: Metindeki btn yer imlerini kaldrr. Yer mlerinceki (Alt+Page Up): mlecin bir nceki yer imine gitmesini salar. Bu seenek, imlecin stndeki satrlarda eer bir yer imi varsa etkin olur. Yer mleriSonraki (Alt+Page Down): mlecin bir sonraki yer imine gitmesini salar. Bu seenek, imlecin altndaki satrlarda eer bir yer imi varsa etkin olur.

36

Aralar Mens Bu menden, belge ile ilgili ara ve seenekleri ayarlayabilirsiniz.

AralarSalt Okuma Kipi: Etkin belgeyi sadece oku kipine ayarlar. Bu ayarlama, belge zerinde deiiklik yaplmasn nler. AralarDosya Tr: Etkin belge iin dosya tr emasn ayarlar. Bu komut, AyarlarDzenleyiciyi Yaplandr... komutu altndaki Dosya Trleri sekmesinde bulunan dosya mod seeneklerini etkin belge iin uygular. AralarRenklendirme: Etkin belge iin renklendirme emasn belirler. AyarlarDzenleyiciyi Yaplandr... komutu altndaki Renklendirme sekmesinde bulunan seenekleri etkin belge iin uygular. AralarGirintileme: Etkin belge iin girintileme stilini tercih etmenizi salar. Bu komut, AyarlarDzenleyiciyi Yaplandr... komutu altndaki Girinti sekmesinde bulunan seenekleri etkin belge iin uygular. AralarKodlama: Etkin belge iin karakter kodlama tipini ayarlar. AyarlarSatr Sonu: Belgedeki satr sonu trn belirler. AralarYazm...: Bu seenek, kullancnn belgedeki yazm hatalarn yakalamas ve dzeltmesine yardm eder. Bu komuta tklandnda kullancnn ilemi kontrol edebilecei iml denetimi penceresi alr. Pencerenin orta ksmnda yatay olarak drt seenek bulunur. stten balayarak bunlar;

Bilinmeyen Kelime: Burada iml denetleyicisi kendi szlnde bulunmayan karar aamasnda olan kelimeyi gsterir. Szlk dosyasndaki doru yazlm szckle dzenleyicideki szckleri karlatrr. Birlikte deitir: Eer denetleyici szlnde herhangi bir benzer kelimeye rastlanrsa ilki burada listelenecektir. Kullanc neriyi kabul edebilir, kendi doru kelimeyi yazabilir veya listeden farkl bir neri seebilir. nerilen Kelimeler: ml denetleyicisi karar aamasnda olan szckle ilgili olas dzeltme nerilerini burada listeler. Listedeki nerilerden herhangi birine tklanmas halinde sz konusu szck, denetlenen szckle yer deitirir.

ml denetim penceresinin sa tarafnda yer alan be dme iml denetim sreci ile ilgili seeneklerdir. Bunlar:

Szle Ekle: Denetlenen szc szle ekleyerek sonraki taramalarda szcn doru yazlm kabul edilmesini salar.

37

Yerine Koy: Birlikte Deitir kutusunda bulunan szc, denetleyicisinin karar aamasnda olan szck ile deitirir.

iml

Hepsini Yerine Koy: Bu seenek sayesinde iml denetleyicisinin karar aamasndaki szckle ayn olan btn hatal yazlm szckler iin ayn deiiklik yaplr. Reddet: ml denetleyicinin hibir deiiklik yapmadan szc gemesini salar. Hepsini Reddet: Bu seenek, iml denetleyicisinin karar aamasndaki szckle ayn olan btn hatal yazlm szckler iin denetim yaplmadan geilmesini salar.

Reddetme ilemi, sadece etkin iml denetim almas iin geerlidir.

Sonraki denetimlerde szck, yazm denetleyicisi tarafndan tekrar denetlenir.

Yardm: KDE Yardm penceresini grntler. Bitir: ml denetim ilemini bitirir ve belgeye geri dner. Vazge: ml denetim ilemini iptal eder. Btn yaplan deiiklikler eski haline dner.

AralarSz Dizim (mleten)...: mlecin bulunduu yerden itibaren iml kontrol yapmasn salar. AralarSz Dizim Denetimi Seimi...: Seilen metne iml denetimi yapar. AralarGirinti (Ctrl+I): Paragrafn girinti miktarn bir basamak bytr. Girinti miktar, girinti ayarlarna gre deiir. AralarGirintiyi Temizle (Ctrl+Shift+I): Paragrafn girinti miktarn bir basamak azaltr. Girinti miktar, girinti ayarlarna gre deiir. AralarGirintiyi Temizle: Seilen metin iin veya imlecin bulunduu satr iin girintileri temizler. AralarYerleim: Seili metnin, girinti ayarlarna gre hizalanmasn salar. AralarYorum Haline Getir (Ctrl+D): Program dosyasnda, seili alanda veya imlecin bulunduu yerde bir yorum satr oluturur. Yorum satrlar, programn derlenmesinde dikkate alnmayan satrlardr.

38

AralarYorumu Kaldr (Ctrl+Shift+D): Seili alanda veya imlecin bulunduu yerdeki yorum satrn kaldrr. AralarByk Harf (Ctrl+U): Seilen metin veya imleten sonraki harf byk harf olur. AralarKk Harf (Ctrl+Shift+U): Seilen metin veya imleten sonraki harf kk harf olur. AralarKarakteri Bylt (Alt+Ctrl+U): Seili metni veya imlecin bulunduu szcn ilk harfini byk harf yapar. AralarSatrlar birletir (Ctrl+J): Seili satrlar veya bir altndaki satrla nceki satr, arasnda bir karakterlik boluk brakarak birletirir. AralarKelimeyi Kaydr: Bir satrdaki karakter says snr aldnda, bir alt satra geilmesini salar.

Ayarlar Mens Program ile ilgili ayarlarn yaplmasn salayan komutlar ierir.

AyarlarAra ubuunu Gster: Seili olduu zaman, sk kullanlan komutlar ieren hareketli bir ara ubuu grnr. Seili olmadnda ise ara ubuu gizlenir. AyarlarDurum ubuunu Gster: Seildii zaman, dzenleyicinin altnda dokmann durumu hakknda bilgi ieren kk bir ubuk grntlenir. aret kaldrldnda durum ubuu gizlenir. AyarlarYolu Gster: Seildii zaman, balk ubuunda dosyann yolunu (sistemde bulunduu yeri) gsterir. aret kaldrldnda bu bilgi gizlenir. AyarlarDzenleyiciyi Yaplandr: Bu men esi, Grnm, Yaz tipleri ve Renkler, mle ve Seim, Dzenleme, Girinti, A/Kaydet, Renklendirme, Dosya Trleri, Ksa yollar ve Eklentiler sekmelerinden oluan ayarlarn yapld bir diyalog penceresi grntler. AyarlarDzenleyiciyi Se:KWrite'da kullanmak istediiniz varsaylan metin dzenleme bileenini seer. Sistem varsaylan, gml ileri metin editr ve QT (tasarmc temelli metin editr, Kdevelop yklyse etkindir) seeneklerinden birisi seilebilir. Eer sistem varsaylan seilirse, KWrite, yaptnz deiiklikleri KDE Kontrol Merkezinde saklar.

39

AyarlarKsa Yollar Yaplandr: Bu komut ksa yollarn deitirilebildii bir pencere aar. st ksmda yer alan pencerede klavye ksa yollar ile kullanlabilecek komut listesi grlr. Alt ksmda ise hibiri, ntanml, zel seenekleri bulunmaktadr. Bu seeneklerden yalnzca biri ayn anda seilebilir. zel seenei seilerek gelen pencerede istenen tu kombinasyonu girilebilir. AyarlarAra ubuunu Yaplandr: Bu komut, ara ubuunun yaplandrlabilecei bir pencere aar. Kullanc, ara ubuunda hangi tularn grneceini buradan seebilir. Pencerenin solundaki listede ara ubuuna yerletirilebilecek komutlar yer alr. Pencerenin sanda grnen listede ise hali hazrda ara ubuunda olan komutlar bulunmaktadr. ki liste arasndaki yn dmeleri yardmyla ekleme ve karma ilemleri gerekletirilebilir. Yardm Mens Yardm bilgilerine eriim salar. YardmKWrite El Kitab (F1): KWrite yardm sayfalarnn almasn salar. YardmBu Nedir? (Shift+F1): Fare okunu soru iaretine dntrr. Herhangi bir enin zerine tklandnda, varsa o enin ilevi hakkndaki KWrite yardm penceresini grntleyecektir. YardmHata Bildir: Hata Bildirme penceresi aar. YardmKWrite Hakknda: KWrite srmn ve yazar bilgisini gsterir. YardmKDE Hakknda: KDE srmn ve dier temel bilgileri gsterir.

2.1.4. Kate Editr (Gelimi Metin Dzenleyici)

ekil 2.4: Kate editr (gelimi metin dzenleyici)

40

Kate, zellikle yazlmclarn ihtiyalarna ynelik, gelikin yeteneklere sahip bir metin dzenleyicisidir. Bu program, ok sayda ve byk boyutlarda metin dosyalarn aabilmektedir. Programn ad, KDE Advanced Text Editor (KDE Gelimi Metin Dzenleyici) szcklerinin ba harflerinden olumaktadr. Kate, Pardus ile beraber gelen 53 MB byklnde olan kdebase paketinin bir bileenidir. Bylece baka hibir ek kurulum yapmaya gerek olmadan, programa PardusProgramlarYardmc ProgramlarDzenleyiciler altndan ulalabilir.

2.1.4.1. Kate Editrnn Temel zellikleri

KDE, Kpart ad verilen ve bir uygulamann bir dierinin iine gmlebilmesine olanak salayan bir bileen erevesine sahiptir. rnein Konsole bir Kpart bileenidir ve Konqueror'un iine gmlmtr. KWrite, KatePart ad verilen bir metin dzenleyici bileeninin gmlmesiyle elde edilmi olup bir pencerede tek dosya aabilir. Kate ise Kwrite'n birden ok dosyay aabilecek ekilde gelitirilmesinin sonucudur. KatePart'n yaps sayesinde Kwrite ve Kate adaki dosyalarla almaya uygundur. Bu programlar, byk lde zelletirilebilir. Kate'in zellikleri arasnda:

Birok programlama dilini renklendirebilme ve parantezleri eleme, UTF-8, UTF-16, ASCII vb. kodlama ve kodlama deitirme destei, Arama ifadeleriyle Bul ve Deitir, Btnleik dosya gezgini ve yer imleri, Kodlarn ve metinlerin katlanabilmesi, Sonsuz Geri Al/Yinele, Otomatik girintileme, A destei (http, ftp, ssh, webdav, vs.), Gml komut satr, Ayn pencerede ya da sekmelerde ok sayda belgeyi aabilme, Oturumlar, Eklentilerle gelitirilebilme, Kelime tamamlama, Srkle-Brak metin dzenlemesi, zelletirilebilir ksa yollar, DCOP ve JavaScript'le gelitirilebilme saylabilir.

Kate editrnde yer alan komutlar, KWritetaki ayn isimli komutlara edeerdir. ki
editr arasndaki temel fark, Kate editrnde KWritetaki komutlara ek olarak farkl ilevlere ynelik komutlarn da bulunmasdr.

41

2.1.4.2. Kate Editrnde Oturumlar

ekil 2.5: Kate oturum seici penceresi

Kate programn aar amaz sizi ekil 2.5teki Oturum Seici penceresi karlar. Kate'in en ilgin zelliklerinden birisi "Oturumlar"dr. Deiik ayarlarnz ve dosyalarnz iin farkl oturumlar oluturabilirsiniz. Bir oturum zetle, belli ak dosyalar ve pencere dzenlemesinden oluur. Eskiden Kate'te yer alan Proje Yneticisi'nin yerine konmutur ve birden ok sayda dosya ile alan biriyseniz iinize yarar. Eer almanzdaki ak dosyalarnzn ve pencere ayarlarnzn sakladnz gibi kalmasn istiyorsanz, Kate'in Oturumlar mensnden almanza bir isim vererek oturumunuzu kaydedebilirsiniz. Oturumlar penceresinde yapacanz almaya yeni bir oturum tanmlamak iin Yeni Oturum, nceki oturumlardan birini amak iin ise, istediiniz oturum adn seili hale getirerek Oturumu A seeneini seebilirsiniz. Oturumlarn karsnda, oturumla birlikte alacak belge says belirtilmektedir. ekil 2.5teki rnekte, Modul adl oturum seildiinde oturumda kaydedilen 3 belge otomatik olarak kullanma alacak ve ekran dzeni kaydedilen ekliyle grntlenecektir.

2.1.4.3. Biimlendirme zellikleri

Kate editr genellikle yazlm gelitiricilere ynelik olarak tasarlandndan, programlama ile ilgili gl biimlendirme yeteneklerine sahiptir. Deiik programlama dillerinde yazlan kodlar otomatik olarak renklendirmek iin Aralar mensnden Renklendirme seenei kullanlabilir. Bu seenek altnda kullandnz programlama dilini belirleyerek, dile zg renklendirme gerekletirebilirsiniz.

42

Kate programnn dier bir gl zellii ise otomatik girintileme zelliidir. Her programlama dilinin kendine zg bir yazm kural (syntax) vardr. Bu kurala uygun olarak baz satrlarn girintilerle derecelendirilmesi sz konusu olabilir. Bu ilemleri, Aralar mensnden Girintileme zellii sayesinde otomatik olarak gerekletirebilirsiniz. Bir dier zellik ise kod bloklarnn gizlenebilmesidir. Programlamada kullanlan alt kod bloklar Grnm mensndeki Kod Gizleme zelliinden gizleyebilirsiniz.

2.1.4.4. Kabuk Programlarnn Konsole Uygulamasnda zlenmesi

Kate editrne yazlan kabuk komutlarn Konsole uygulamasnda altrarak sonucu izlemek mmkndr. Bunun iin aadaki admlar takip edin: rnek 2.5

Kate editrnde yeni bir dosya anz ve dosyaya aadaki kodlar yazn.
clear cd /home ls -l

Dzenlemi olduunuz dosyaya bir isim vererek kaydedin. Dosyadaki komutlar Konsole uygulamasnda altrmak iin ncelikle Kate programnn alt ksmnda yer alan Terminal sekmesini sein. Daha sonra Aralar mensnden Konsola Boru komutunu sein. Gelen uyary kabul ettikten sonra yazm olduunuz komutlarn Konsole sekmesinde altn ve sonulandn grebilirsiniz.

Sonu olarak; Kate, hem programclar, hem de metinlerle dier ekillerde alanlar iin gelimi bir seenektir.

43

KAVRAM RNTS

ekil 2.1 Editrlerin Snflandrlmas

44

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyetinde, ak kaynak iletim sistemi editrleriyle ile ilgili ilemleri gerekletirmeyi reneceksiniz. Editr Uygulamas (uygulama.txt):
PARDUS SSTEM GEREKSNMLER: - 256 MB bellek (512 MB tavsiye edilir) - 800 MHz Intel ya da AMD ilemci (1200 MHz tavsiye edilir) - En az 4 GB bo disk alan (10 GB tavsiye edilir)

lem Basamaklar Konsole uygulamasn anz. VIM editrnde, kullanc ev dizininiz ierisine uygulama.txt adnda yeni bir dosya oluturunuz. Yukarda verilen Editr Uygulamas metnini yaznz. Yaptnz deiiklikleri kaydederek programdan knz. nceki admda oluturduunuz uygulama.txt dosyasn bu kez Nano editrnde anz. Dosyada yazl olan maddeleri, bu kez ters srada olacak ekilde dzenleyiniz. Dosyay kaydederek programdan knz. KWrite uygulamasn anz. uygulama.txt dosyasn KWriteda anz. Metindeki her bir satr arasna birer boluk braknz. Yaz tipini ve rengini deitiriniz. almanz kaydederek programdan knz. rnek 2.5teki uygulamay Kate editrnde gerekletiriniz.

neriler Alt+F2 tularna bastnzda ekrana gelen Komut altr penceresinde Konsole yazarak uygulamay balatabilirsiniz. vi <dosyaad> komutunu kullanabilirsiniz. Yazma ilemine balamak iin i komutunu kullanabilirsiniz. :wq komutunu kullanabilirsiniz. nano <dosyaad> komutunu kullanabilirsiniz. Kesme ve yaptrma komutlarn kullanabilirsiniz. Ctrl+O ve Ctrl+X komutlarn kullanabilirsiniz. Grafik ortamdan ya da komut satrndan kwrite komutunu kullanarak aabilirsiniz. Deiik dosya ama yntemlerini kullanabilirsiniz: Dosya mensnden, komut sisteminden, grafik ortamda dosyay ift tklayarak, dosyay editr zerine srkleyerek, AyarlarDzenleyiciyi Yaplandr altndaki seenekleri kullanabilirsiniz. Bir nceki sayfaya baknz.

45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz bilgileri lebileceiniz ksma geldiniz. Bu blmde yer alan lme sorularn dikkatlice okuyarak cevaplandrnz.

A. LME SORULARI
Aada doru-yanl tipinde sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak, sorudaki ifade doru ise Doru, yanl ise Yanl seeneini iaretleyiniz. Doru Yanl VIM editrnde komut modundan dzenleme moduna gemek iin i komutu kullanlr. 2 Nano editr, grafik ortamda alan bir uygulamadr. Metin dosyalar, herhangi bir yerden srklenip KWrite uygulamas 3 ierisine braklarak alabilir. 4 KWrite editr, Kate editrne gre daha gelimi bir uygulamadr. 1 5 Kabuk programlar, Kate editrnde altrlabilir. Aadaki sorularn doru cevabn verilen seeneklerden bularak, doru seenei belirleyiniz. 6) Editr szcnn bilgisayar bilimindeki karl aadakilerden hangisidir? A) Program dosyas B) Metin dosyas C) Metin dzenleyici D) Komut satr 7) Aadakilerden hangisi Linuxta bulunan bir editr program deildir? A) VIM B) Pico C) Notepad D) KWrite 8) VIM editrnde programdan kmak iin aadaki komutlardan hangisi kullanlmaldr? A) :w B) :q C) i D) ^X 9) Nano editr, aadaki Linux editrlerinden hangisinin bir benzetimidir? A) Pico B) Kate C) KWrite D) Ed

46

10) KWrite editryle ilgili olarak aadaki bilgilerden hangisi yanltr? A) Grafik ortamda alan bir editr programdr. B) Program kodlar iin otomatik biimlendirme zellii vardr. C) Dilbilgisi denetimi zellii vardr. D) Oturum tanmlama zelliine sahiptir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu sorular sizin kendi kendinizi denemeniz iin hazrlanmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayfalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz nerilir.

47

RENME FAALYET3 RENME FAALYET 3

AMA
Ak kaynak kodlu iletim sisteminde program kurma ve gncelleme ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Linux sistemlerdeki paket yneticileri nelerdir? Aratrnz. Pardus paket yneticisi PiSi nedir ve ne amala kullanlr? Aratrnz. Pardus datmna uyumlu olarak alan programlar nerelerden edinebilirsiniz? Aratrnz. Sistemi ve programlar gncel tutmak niin nemlidir? Aratrarak, snfta tartnz.

3. PROGRAM KURMA VE GNCELLEME

3.1. Program Kurma
Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinde, kurulum srasnda yklenmemi, standart srmle gelen birok programn yan sra, sistem ile uyumlu uygulamalar da nternet ortamndan edinilerek sisteme yklenebilir. RedHat tabanl sistemlerde (RedHat, Mandrake, Gelecek vb.) program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri iin RPM, DPKG ve Portage gibi paket yneticileri kullanlmaktadr. Pardus'ta ise hlihazrda var olan ve yaygn olarak kullanlan bu paket yneticilerinin yerine, PiSi olarak adlandrlan, daha basit, anlalr ve kullanm kolay bir paket ynetim sistemi gelitirilmitir.

3.1.1. Paket Yneticisi Nedir?

Paket, bir uygulamay ya da iletim sisteminin bir parasn tm bileenleriyle toplu olarak ifade eden kavramdr. rnein, Pardus'ta gelimi bir resim ileme program olan gimp ya da yazclarla ilgili srclerin bulunduu foomatic-db birer pakettir. Pardus'ta sistem iin veya kullanc iin gerekli olan bunlara benzer yzlerce paket, sisteme kurulu olarak gelir. Bu paketleri kurup kaldrmak, eitli kaynaklardan temin etmek, sorgulamak ve sistemdeki deiiklikleri takip etmek iin paket yneticisi adn verdiimiz uygulamaya ihtiya vardr. Pardus'ta bulunan paket yneticisi, PiSi (Packages Installed Successfully as Intended Planland Gibi Baaryla Kurulan Paketler) olarak adlandrlmaktadr. Anlalmas basit ve kullanm kolay olan bu paket yneticisi uygulamasna hem komut sisteminden hem de grafik ortamdan ulamak mmkndr.

48

3.1.2. Kaynak Paket ve kili Paket

Derlenmek zere hazrlanm paketlere kaynak paket ad verilir. Bu paketler, henz kod halinde olduklarndan dolay dorudan Pardus'a kurulamazlar. Bir paketin Pardus iletim sistemine kurulabilmesi iin derlenerek, sistemde almak zere hazr hale getirilmi ikili (binary) paketlere dntrlmesi gerekir. Derleme ileminin ardndan paketler,.pisi dosya uzantsn alrlar.

Pardus'ta, Windows iletim sistemindeki .EXE uzantl programlar dorudan

altrlamazlar. Pardus yalnzca, kendine ait .pisi uzantl kurulum dosyalarn destekler. Bununla beraber, Windows programlarnn birou wine ad verilen bir emlatr yardmyla Pardus iletim sisteminde altrlabilmektedir.

3.1.3. Paket Depolar

Paket depolar, paketlerin indirilerek kullanlabilecei nternet dizinleridir. Programclar tarafndan gelitirilen paketler, ncelikle PiSi kaynak paketi olarak nternet'teki subversion deposuna eklenmektedir. Buraya eklenen paketler, sistem veya program gelitiricileri tarafndan incelenir, varsa hata ve kararszlklar giderilir. Pardus iletim sistemiyle uyumluluu kesinleen, hatalar giderilmi paketler, derlendikten sonra, nternet'teki ikili PiSi paket deposuna eklenir. Bylece paket, genel kullanma alm olur. Pardusun 2007.3 srm iin varsaylan ve nerilen paket deposu aadaki internet adresinde bulunmaktadr: 1. http://paketler.pardus.org.tr/pardus-2007.3/ Paket deposunun paket yneticisine eklenerek kullanlabilmesi iin .xml uzantl bir adrese ihtiyac vardr. Pardus paket deposunun XML adresi: http://paketler.pardus.org.tr/pardus-2007.3/pisi-index.xml.bz2 Hazrlanan paketler, depoya eklenirken geliigzel eklenmezler. Paket deposundaki programlar, a programlar, bilimsel programlar, ekirdek, donanm, vb. kategorilere ayrlarak arivlenmitir. Bylelikle, her bir program paketini kendi kategorisinin altnda bulmak mmkndr.

3.1.4. Program Kurulumu

Pardus, farkl mimarisiyle kendisine zg hazrlanm programlarla alr. Bu programlar iin ncelikli kaynak olarak Pardus'un resmi nternet deposu belirlenmitir. Bu depo, kullanclara, sistemle son derece uyumlu, baka programlarla ortak alma yetenekleri en st dzeyde olan yeni olanaklar sunar.

49

leyie Windows kullanclar asndan baklacak olursa, EXE biimindeki programlar Pardus'ta dorudan almaz. Bununla birlikte sistem kurulduu anda kullanclarna ofis programlarndan medya oynatclarna, fotoraf albmlerinden nternet aralarna uzanan 1400 kadar program salar. Yani Windows kullanclarnn "letim sistemini kurdum, imdi programlarm kuraym" alkanln tekrarlamadan nce mende bir dolamalarnda yarar vardr. CD'den kurulan ve Mozilla Firefox/Thunderbird, OpenOffice.org, VLC gibi tm kiisel bilgisayar platformlarnda tannan programlara ek olarak ayn zgr yazlm modeliyle gelitirilmi 3 boyutlu canlandrma, web programlama, vektrel izim, video dzenleme gibi farkl ihtiyalara ynelik zmler ya da zgr olarak gelitirilen oyunlar da nternet deposunda bulunmaktadr. Pardus, program markalarna deil, teknolojilere ve aralara odaklanmay hedeflemitir ve bir masast bilgisayarndan beklenen tm grevlere uygun yazlmlar kullanclarna sunmaktadr. Bir kullancnn Pardus'u ilk kurduu ana geri dnecek olursak; Kaptan Masast, a ayarlarnn yaplandrlmasnn ardndan kullancdan gncellemeleri takip eden bir programcn grev ubuunda almas iin izin ister. Bu soruya Evet yantn veren kullanclar kendi belirledikleri aralklarla, kullandklar programlarn daha gncel, yksek performansl ya da gvenli srmleri kp kmad konusunda bilgilendirilirler. Ayn ara, Pardus'un nternet deposunda bulunan binlerce program kurmak iin en uygun olan aratr. Bylece zm uzaklarda aramaya gerek kalmaz.

3.1.4.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kurma

Paket yneticisi, Pardus sistemlerinde kurulu bulunan ve kurulmas istenen yazlmlarn ynetilmesine yardmc olan aracn ismidir. Bu arala sistemde ykl bulunan programlarn listelenmesi, yeni programlarn kurulumu ya da kurulu bulunan programlarn gncellenmesi salanr. Bunun dnda eitli nedenlerle vazgeilmez neme sahip ve .exe biiminde olan programlar iin Wine uygulamas bir zm sunabilir. Wine, Windows'ta alan uygulamalarn Pardus'ta da altrlabilmesini salayan bir yazlmdr. Basit programlarn, zellikle de snrl sonular almaya ynelik, belirli bir kt ihtiyac iin kullanlmas gereken programlarn (muhasebe ya da mevzuat programlar gibi) altrlmas imknn sunabilir. Pardus'ta program paketlerinin kurulum ilemi basittir. rnein Wine emlatrn Pardus'a kurmak iin aadaki admlar uygulayn:

nternet balants bulunan bilgisayarda, Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn an. ekil 3.1deki pencerede Sistem Seenekleri sekmesi altnda yer alan Program Ekle, Gncelle veya Kaldr isimli simgeye ift tklayarak Paket Yneticisi'ni an.

50

ekil 3.1: Pardus Yaplandrma Merkezi (Program Ekle, Gncelle veya Kaldr)

A, bilimsel programlar, ekirdek, oklu ortam uygulamalar, oyunlar gibi deiik kategorilere ayrlm paketlerin yer ald Paket Yneticisi penceresi ekrana gelir.

ekil 3.2 Pardus Paket Yneticisi

51

Bu pencerenin st ksmnda farkl sekme ile karlalr. lki bilgisayarnza kurulmam paketleri gsteren Yeni Paketleri Gster, ikincisi bilgisayarnza kurulu paketlerin gsterildii Kurulu Paketleri Gster ve sonuncusu ise sisteminizle ilgili gncellemelere eriebileceiniz Gncellemeleri Gster sekmesidir. Bilgisayarnza yeni bir program kurmak istediinizde, Yeni Paketleri Gster sekmesini sein. Pencerenin sol tarafnda yer alan kategoriler kullanlarak veya kurulacak paketin ismi ya da paketle ilgili herhangi bir anahtar kelime biliniyorsa st ksmdaki arama kutusuna yazlarak pakete eriilebilir. Kuracanz paketin ad olan wine szcn pencerenin st ksmndaki arama kutusuna yazdnzda ekil 3.3teki paketler listelenir. Paket isimleri zerine bir kez tklandnda, paket ile ilgili aklamalar, srm, uyumluluk, boyut ve web sayfas bilgileri ekrana gelir. Paketlerin her ikisini de kurmak iin yanlarndaki seim kutularn iaretleyin ve st ksmda bulunan Paketleri Kur dmesine basn.

ekil 3.3: Paket yneticisinde paketin aranmas

Kurulacak paketlerin toplam boyutunu, pencerenin altnda yer alan durum ubuundan takip edebilirsiniz. Paketleri kurmak istediinizde aadaki uyaryla karlarsnz. Devam et dmesine basarak kurulum ilemini balatn.

52

ekil 3.4: Paket yneticisi uyar penceresi

Eer kurmak istediiniz paketin altrlabilmesi iin gerekli olan baka paketler varsa ve bunlar bilgisayarnzda ykl deilse, paket yneticisi tarafndan otomatik olarak alglanr ve kurulurlar. Byle bir durumda ekil 3.5teki uyar penceresiyle karlalr. Verilen rnek iin, yalnzca wine uygulamasnn bir gelitirmesi olan wine-devel paketi seilip, wine paketi seim d brakldnda aadaki gibi bir uyar penceresi ile karlalr. Devam et dmesi ile kurulumu balatn.

ekil 3.5: Paket yneticisi bamllk uyars

Bu aamadan sonra kurulumun takip edilebilecei aadaki pencere alr ve paketlerin kurulumu balatlr.

ekil 3.6: Paket kurulumu

53

Paketlerin kurulumu tamamlandnda, tekrar Paket Yneticisi penceresine dnlr. Kurduunuz programa, Pardus ana mensnden ProgramlarYardmc ProgramlarWine Windows Emlatr yolunu izleyerek eriebilirsiniz.

Pardus'ta EXE uzantl dosyalar Wine emlatr ile altrmak iin, dosyann
zerine sa tklayarak, alan mende Wine ile a seeneini seebilirsiniz. Program henz gelitirme aamasnda olduundan, tm Windows uygulama dosyalarn altramayabileceini gz nnde bulundurunuz. Unutmayn ki, Pardus'un sunduu belirli bir alternatif olduu durumlarda Wine/CrossOver ile baka program semek verimli bir yntem olmayacaktr. rneklemek gerekirse MSN hesabna balanmak iin, Kopete ya da aMSN gibi programlar, Microsoft tarafndan yaynlanan MSN programn wine ile altrmaya tercih edilmelidir. Her program, belirli bir platformda daha baarl sonular vermeye ynelik zel ayarlar ve avantajlarla gelir. MSN program kukusuz Windows zerinde gl ve geni olanaklar sunan bir program olarak ilk tercihlerden biri olacaktr, ancak Pardus zerinde almas planlanmad iin Kopete ya da aMSN kadar baarl olmaz.

3.1.4.2. pisi Komutu ile Paket Arama ve Program Kurma

Paket Yneticisi tarafndan gerekletirilen ilemlerin tamam, komut satr zerinden pisi komutu ile gerekletirilebilir. Paket aramak iin search parametresi kullanlr. rnein bilgisayarnzla uzayn derinliklerinde yolculuk yapmanz salayan bir uzay simlasyon program paketini bulmak iin rnek 3.1deki komut dizgesini kullanabilirsiniz. rnek 3.1
bil3@pardus ~ $ pisi search uzay simlasyon 1 paket bulundu [depo] celestia - Uzay simlasyon uygulamas celestia kurulu deil

Komutun altrlmas ile Pardus deposunda anahtar szcklerimiz uzay ve simlasyon ile ilgili bir tarama gerekletirilir ve sonular listelenir. Listelenen paketlerin bilgisayara ykl olup olmad bilgisi de kullancya verilmektedir. Bylelikle listeden uygun bulunan herhangi bir paket seilerek kurulabilir.

Arama

ileminde belirtilen anahtar kelimeler, veritabanndaki zet, tanm ve paket ad alanlarnda aranr.

paketlerin

kaytl

olduu

54

Eer paket ile ilgili ayrntl bilgi grntlemek isterseniz pisi komutuyla beraber info parametresini ardndan paket adn belirterek kullanabilirsiniz. rnek 3.2
bil3@pardus ~ $ pisi info celestia Paket pardus-2007.3 deposunda bulundu: Ad: celestia, versiyon 1.4.1, srm 3, ina 6 zet: Uzay simlasyon uygulamas Aklama: Celestia, evreni boyutlu olarak kefetmenizi salayan zgr bir uzay simlasyonu uygulamasdr. Bileen: applications.science.astronomy Saladklar: Bamllklar:xorg-server kdelibs Datm: Pardus, Datm Srm: 2007 Mimari: Any, Yerleik Boyut: 27786996 Ters bamllklar: celestia kurulu deil

PiSi paketlerini bilgisayara kurmak iin install parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket kuracaksanz isimlerini bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz. rnek 3.2deki arama sonucunda bulmu olduumuz celestia paketini bilgisayarnza kurmak iin rnek 3.3teki komut dizgesini kullanabilirsiniz. rnek 3.3
pardus ~ # pisi install celestia Paket(ler)in toplam boyu: 13.82 MB Paket celestia, pardus-2007.3 deposunda bulundu celestia-1.4.1-3-6.pisi (13.8 MB)100% 106.25 KB/s [00:00:01] [bitti] celestia paketi, versiyon 1.4.1, srm 3, ina 6 kuruluyor celestia paketinin dosyalar arivden kartlyor celestia paketi yaplandrlyor celestia paketi yaplandrld celestia paketi kuruldu

Yukardaki rnekte, celestia paketi ncelikle nternet'teki pardus-2007.3 paket deposundan indirilmi, daha sonra kurulum gerekletirilmitir. Kurulan programa, Pardus ana mensnden ProgramlarEitim ve ElenceSciencesCelestia yolunu izleyerek ulaabilirsiniz.

Program

kurma, gncelleme ve silme ilemlerinin komut satrnda gerekletirilebilmesi iin kullancnn root haklarna sahip olmas gereklidir. O nedenle, kurulum ilemine gemeden nce su komutu kullanlarak ynetici oturumu almaldr.

55

Eer bilgisayarda kaytl olan .pisi uzantl bir dosyadan kurulum yaplacaksa, rnek 3.4teki gibi dosyann tam yolu ve ad belirtilir. rnek 3.4
pardus ~ # pisi install /home/fyucel/pardus_depom/paketadi.pisi

3.1.5. Depo Ekleme ve Kaldrma lemleri

Pardus'ta alabilen programlar, paketler halinde, Pardus deposu denilen nternet sunucularnda bulunur. Pardus iletim sistemine ait resmi deponun yan sra, dier paket depolarna da eriim salanabilir. Bylelikle baka depolarda bulunan paketlerin de Paket Yneticisi tarafndan listelenmesi ve ynetilmesi mmkn olur.

3.1.5.1. Grafik Ortamdan Depo Ekleme ve Kaldrma

Paket Yneticisinde depo ekleme ve kaldrma ayarlarn yapabilmek iin Ayarlar mensnden Paket Yneticisi Programn Yaplandr komutu seilir.

ekil 3.7: Paket yneticisi ayarlar

Ekrana gelen Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Depolar sekmesi altnda Pardus'un kendisine ait paket deposunun (pardus-2007.3) adresi grlmektedir. Yeni bir depo eklemek isterseniz, pencerenin sa tarafndaki Yeni Depo Ekle dmesine tklayn. ekil 3.8deki pencereden yeni depo adn ve adresini girerek Tamam dmesine basn. Depo adresi mutlaka .xml veya sktrlm .xml.bz2 uzantl dosyalardr. Artk yeni depodaki paketler de listelere eklenecektir.

56

Pardus'a ynelik depolarn listesini nternet zerindeki Pardus kaynaklarndan edinebilirsiniz. Ayrca depo adresi olarak yerel adresler de kullanlabilir. (rnein /home/ahmet/pardus/depom/pisi-index.xml)

ekil 3.8 Yeni depo ekleme

Depo ile ilgili ayarlarda deiiklik yapmak iin deitirmek istediiniz depoyu seili hale getirerek, Depoyu Deitir dmesine basn. Bylece, yukardaki pencere zerinde yeniden deiiklik yapabilirsiniz. Depoyu kaldrmak iin depoyu sein ve Depoyu Kaldr dmesine basn. Varsaylan depo olan Pardus paket deposu kaldrlamaz. Ayrca, Yukar Ta ve Aa Ta seenekleriyle de seili deponun ncelik derecesi ayarlanabilir.

ekil 3.9: Paket yneticisi depo ayarlar

57

3.1.5.2. pisi Komutu ile Depo Ekleme ve Kaldrma

Depo ekleme ve kaldrma ilemleri, komut satrndan da gerekletirilebilir. Depo eklemek iin, rnek 3.5te gsterildii gibi, add-repo parametresini depo ad ve depo adresi parametreleri ile birlikte kullanarak altrn.
rnek 3.5 # pisi add-repo depo_adi http://depo.adresi.com/pisi-index.xml

Depo kaldrmak iin, rnek 3.6da gsterildii gibi, pisi komutundan sonra remove-repo parametresini kullann ve ardndan sadece depo ad parametresini verin.
rnek 3.6 # pisi remove-repo depo_adi

Eer birden fazla depoyu birden kaldrmak istiyorsanz depolarn isimlerini bolukla ayrarak yazabilirsiniz. Sistemde hangi depolarn olduunu listelemek iin ise, rnek 3.7deki gibi listrepo parametresini kullanabilirsiniz.
rnek 3.7 # pisi list-repo

3.2. Program Kaldrma

Pardusta program kaldrma ilemi, grafik ortamdan ve komut satrndan gerekletirilebilir.

3.2.1. Grafik Ortamda Paket Yneticisi ile Program Kaldrma

Pardus'ta kullanmadnz paketleri, grafik ortamda bilgisayarnzdan kaldrmak iin aadaki admlar izleyin:

Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi) programn altrn. Sistem SeenekleriProgram Ekle, Gncelle veya Kaldr yolunu izleyerek Paket Yneticisini an.

ekil 3.10 Kurulu Paketleri Gster Sekmesi

58

Paket Yneticisi penceresinin st ksmndaki ekil 3.10da gsterilen sekmelerden Kurulu Paketleri Gster sekmesine girin. Bylece bilgisayarnzdaki kurulu paketler listelenecektir. rnein Wine programn kaldrmak iin, wine szcn arama kutusuna yazn. Bilgisayarnzda kurulu olan wine paketleri listelenecektir.

ekil 3.11: Paket kaldrma

Paketlerin her ikisini de sein ve ekil 3.11deki pencerenin sa stnde yer alan Paket(ler)i Kaldr dmesini tklayn. Aadaki uyarya Devam et yantn vererek paket kaldrma ilemini balatabilirsiniz.

ekil 3.12: Paket kaldrma uyar penceresi

Kaldrma ilemi ekil 3.13teki pencereden takip edilebilir. Kaldrma ilemi tamamlandnda Paket Yneticisi penceresine dnlr.

59

ekil 3.13: Paket kaldrma ilemi

3.2.2. pisi Komutu ile Program Kaldrma

PiSi paketlerini bilgisayardan kaldrmak iin pisi komutu ile birlikte remove parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket kaldrmak istiyorsanz, paket isimlerini bolukla ayrarak komutun sonuna ekleyebilirsiniz. rnek 3.3te sistemimize kurmu olduumuz Celestia programn sistemden kaldrmak iin, root haklaryla oturum alarak, rnek 3.8deki komut dizgesi kullanlabilir.
rnek 3.8 pardus ~ # pisi remove celestia Bamllklar salamak iin bu paketler verilen kaldrlacaktr: celestia celestia paketi kaldrlyor celestia paketi kaldrlmak zere yaplandrlyor celestia paketi kaldrld srada

Yukardaki ilem sonucunda, Celestia paketi bilgisayardan tmyle kaldrlmtr.

Program kaldrma ilemlerinde, ilevini tam olarak bilmediiniz paketleri

kaldrrsanz, sisteminizin kararsz almasna neden olabilirsiniz. Bu nedenle, program kaldrma ilemleri srasnda dikkatli olunuz.

3.3. Program Gncelleme

Yazlmlarn yeni srmleri ktka, yeni srmler paketlenir ve depoya eklenir. Yeni srmlerle, programlarda kefedilen aklar ve eksiklikler giderilirken, ayrca yeni zellikler de eklenir. Bunun gibi birok sebep, deponuzda onlarca gncelleme grmenize neden olur. Sistemi gncellemek bazen can skc olsa da kesinlikle yaplmal, atlanmamaldr.

60

3.3.1. Grafik Ortamda Program Gncelleme

Pardus'u ilk kurduunuzda ve sonrasnda belirli aralklarla gncelleme yapmanz, sisteminizde oluabilecek kararszlklar nlemek iin etkili bir yoldur. Bunun iin aadaki admlar izlenmelidir:

Pardus ana mensnden TASMA (Pardus Yaplandrma Merkezi)Sistem SeenekleriProgram Ekle, Kaldr veya Gncelle seeneini sein. Paket Yneticisi penceresinin st ksmnda yer alan sekmelerden Gncellemeleri Gster sekmesini sein.

ekil 3.14: Program gncellemeleri

ekil 3.14teki pencerede, gncellenecek paketlerin listelendii ksmn zerindeki Bu kategorideki tm paketleri se seeneini kullanarak tm paketleri sein ve Paketleri Gncelle dmesini tklayn. Gelen uyar penceresinde Devam Et dmesine basarak gncelletirme ilemini balatabilirsiniz. Bu aamadan sonra ekil 3.15teki pencere ekrana gelecek ve Paket Yneticisi otomatik olarak paketleri nternet'ten indirerek gncellemeleri bilgisayara kuracaktr.

61

ekil 3.15: Gncelleme ilemi

Gncellemeleri seimli olarak almayn. Yani depoda ne kadar gncelleme varsa tek
seferde aln ve kurun. Seimli gncelleme baz durumlarda sistemin kararszlamasna sebep olabilmektedir. Byle bir durumda grafik arayzne gelmeyi beklerken, siyah bir ekranda kalp sorun yaayabilirsiniz.

3.3.1.1. Otomatik Gncellemeleri Etkinletirme

Eer gncellemelerin otomatik olarak takip edilmesini isterseniz, aadaki admlar uygulayn:

Paket Yneticisi'nde AyarlarPaket Yneticisi Programn Yaplandr... seeneini sein. ekil 3.16daki Paket Yneticisi Ayarlar penceresinde Genel Ayarlar sekmesine gein Aralkl gncel paket kontroln etkinletir seeneini setikten sonra Kontrol araln dilediiniz gibi ayarlayn. Bylece, gncellemeler otomatik olarak istediiniz sklkta kontrol edilecektir.

ekil 3.16 Otomatik Gncellemeleri Etkinletirme

62

3.3.2. pisi Komutu ile Program Gncelleme

Gncelleme iin, rnek 3.9daki gibi, pisi komutundan sonra upgrade parametresi kullanlr. Eer birden fazla paket gncellenecekse isimleri bolukla ayrlarak komutun sonuna eklenir. rnek 3.9
# pisi upgrade paketadi # pisi upgrade paketadi diger_paketadi

Depodaki tm gncellemeleri yapmak iin, rnek 3.10da verildii gibi upgrade parametresi tek bana kullanlr. rnek 3.10
# pisi upgrade

Btn program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemlerini yapabilmek iin kullancnn root yetkilerine sahip olmas gereklidir.

pisi komutunun parametreleri ile ilgili yardm almak iin pisi --help komutu
kullanlabilir. Her bir pisi parametresi hakknda ayrntl bilgi almak iin ise pisi help <parametre ad> komut dizgesi kullanlabilir.

KAVRAM RNTS

63

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyetinde, ak kaynak iletim sistemi editrleriyle ile ilgili ilemleri gerekletirmeyi reneceksiniz. 1. Program Kurulumu: Mikroilemciler ve elektronik devreler iin gelitirme ve simlasyon program olan KTechlab kurmak iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz: lem Basamaklar Paket Yneticisi programn anz. Yeni Paketleri Gster sekmesini seiniz. KTechlab PiSi paketini bulunuz. Paketi seerek kurulum ilemini balatnz. Kurulum tamamlandnda kurduunuz programn almasn kontrol ediniz. neriler Pardus ana mensnden TASMASistem SeenekleriProgram Ekle, Kaldr veya Gncelle yolundan ulaabilirsiniz. Bu sekme, programn st ksmnda yer alr. Bilimsel programlar ksmndan ya da ara seeneini kullanarak bulabilirsiniz. Kendiniz iin gerekli ve kullanl olduunu dndnz baka paketleri de iaretleyerek kuruluma geebilirsiniz. Kurulumu balatmak iin Seili Paketleri Kur dmesine basnz. PARDUSProgramlarEitim ve ElenceScienceKTechlab yolunu izleyerek programa ulaabilirsiniz.

2. Program Kaldrma: Bir nceki admda yklemi olduunuz KTechlab programn bilgisayarnzdan silmek iin aadaki ilem basamaklarn uygulaynz:
lem Basamaklar Paket Yneticisi programn anz. Kurulu Paketleri Gster sekmesini seiniz. KTechlab PiSi paketini bulunuz. Paketi seerek kaldrma ilemini balatnz. Kurulum tamamlandnda programn kaldrlp kaldrlmadn kontrol ediniz. neriler Pardus ana mensnden TASMASistem SeenekleriProgram Ekle, Kaldr veya Gncelle yolundan ulaabilirsiniz. Bu sekme, programn st ksmnda yer alr. Bilimsel programlar ksmndan ya da ara seeneini kullanarak bulabilirsiniz. Kurulumu balatmak iin Seili Paketleri Kaldr dmesine basnz. PARDUSProgramlarEitim ve ElenceScienceKTechlab yolunu izleyerek kontrol ediniz.

64

3. Gncelleme Yapma:
Bu uygulamada, bilgisayarnzda eksik olan Pardus gncellemelerini yaparak, sisteminizi en gncel hale getireceksiniz. lem Basamaklar Paket Yneticisi programn anz. Gncellemeleri Gster sekmesini seiniz. Pencerenin sol tarafndaki kategorilerden Tmn seiniz. Bu kategorideki paketlerin hepsini se seeneini tklaynz. Bylece gncelleme paketlerinin tamam seilecektir. Setiiniz tm paketler iin gncelleme ilemini balatnz. neriler Pardus ana mensnden TASMASistem SeenekleriProgram Ekle, Kaldr veya Gncelle yolundan ulaabilirsiniz. Bu sekme, programn st ksmnda yer alr. Btn kategorileri semediiniz takdirde bilgisayarnza tm gncellemeler yklenmeyecektir. Paketlerin tmn semediiniz takdirde sisteminizde kararszlklar grlebilmesi olasl vardr. Paketleri Gncelle dmesini tklayarak gncelleme ilemine balayabilirsiniz.

4. Komut Satrndan Program Ekleme, Kaldrma ve Gncelleme lemi

Komut satrn kullanarak lojik simlasyon uygulamas olan KLogic adl paketin kurulumunu, kaldrlmasn gerekletiriniz. Gncellemeleri yapnz. lem Basamaklar Konsole programn anz. Ynetici yetkileriyle oturum anz. KLogic paketini araynz. KLogic paketini kurunuz. KLogic paketini kaldrnz. Sistem gncellemelerini yapnz. root oturumunu kapatarak, konsole programndan knz. neriler Alt+F2 tularna bastnzda gelen Program altr penceresinde konsole yaznz. su komutunu kullanabilirsiniz. pisi search komutunu kullannz.lojik kelimesiyle arama yapabilirsiniz. KLogic paketinin ismini arama sonucunda tespit ettikten sonra, pisi install komutunu kullanarak kurabilirsiniz. pisi remove komutunu kullanabilirsiniz. pisi upgrade komutunu kullanabilirsiniz. exit komutunu kullanarak root oturumunu kapatabilirsiniz.

65

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz bilgileri lebileceiniz ksma geldiniz. Bu blmde yer alan lme sorularn dikkatlice okuyarak cevaplandrnz.

A. LME SORULARI
Aada doru-yanl tipinde sorular bulunmaktadr. Sorular okuyarak, sorudaki ifade doru ise Doru, yanl ise Yanl seeneini iaretleyiniz. Doru Yanl 1 Pardusta paket yneticisi, PiSi olarak adlandrlr. Derlenerek, sistemde almak zere hazr hale getirilmi paketlere 2 ikili (binary) paket denir. 3 Pardusta EXE uzantl uygulama dosyalar dorudan altrlabilir. 4 Depo adresi mutlaka .htm veya .html uzantl bir dosyadr. Komut satrnda paket kurma, kaldrma ve gncelleme ilemlerini 5 yapabilmek iin ynetici (root) haklarna sahip olmak gerekir. Aadaki sorularn doru cevabn verilen seeneklerden bularak, doru seenei belirleyiniz. 6) Pardusta kurulum paketlerinin uzants aadakilerden hangisidir? A) .tar.gz B) .rpm C) .pisi D) .deb 7) Pardusta EXE uzantl uygulama dosyalarn altrmaya yarayan emlatr aadakilerden hangisidir? A) Celestia B) KLogic C) KTechlab D) Wine 8) Komut satrnda paket aramas yapan komut aadakilerden hangisidir? A) pisi search B) pisi info C) pisi install D) pisi remove

66

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Bu sorular sizin kendi kendinizi denemeniz iin hazrlanmtr. Test iinde cevaplandramadnz, yanl cevaplandrdnz veya kendinizi bilgi bakmndan eksik hissettiiniz sorular iin bilgi sayfalarna tekrar dnp renme faaliyetini gzden geirmeniz nerilir.

67

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

A. PERFORMANS DEERLENDRME
Bu ksmda modl sonunda kazandnz yeterliliin kontrol yaplacaktr. Verilen problemin zmn retmeninizin kontrolnde gerekletiriniz. retmeniniz sizi ilem basamaklarna gre ok yi, yi, Orta, Vasat ve Baarsz eklinde deerlendirecek ve yeterlilik performansnz lecektir. Problemler 1) Verilen niteliklere uygun bir kullanc hesab ve bir grup oluturma/silme 2) Verilen ierie uygun bir metin dosyas oluturma ve dzenleme 3) Program ekleme, kaldrma ve gncelleme ilemleri yapma

GZLENECEK DAVRANILAR
Kullanc ve grup oluturma Kullanc ve grup silme Metin dosyas oluturma Metin dosyas dzenleme Program ekleme Program kaldrma Sistem gncelleme TOPLAM

DEER LE
arpan X ok yi 4 yi 3 Orta 2 Vasat 1 Baarsz 0 TOPLAM

4 2 5 5 4 2 3 25

DEERLENDRME
Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz alan retmeninize dannz. Ayrca modl faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve becerilerin llmesi iin retmeniniz size deiik lme aralar uygulayacaktr. lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan deerlendirilecektir.

68

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C B A D C B C A D D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Doru Yanl Doru Yanl Doru C C B A D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Doru Doru Yanl Yanl Doru C D A

69

KAYNAKA KAYNAKA

http://www.pardus.org.tr http://www.bidb.odtu.edu.tr/index.php?go=usg&sub=cclib_linux http://sct.emu.edu.tr/book/linux.pdf ftp://ftp.uybhm.itu.edu.tr/belgeler/sistem_kullanimi/TemelLinuxIslemleri.pdf http://www.uludag.org.tr/belgeler/pardus-kilavuz KDE KWrite Yardm Dosyalar KDE Kate Yardm Dosyalar man Konsol Yardm Dosyalar

70

EK A: Windows ve Linux Program Karlklar

Bu blmde Microsoft Windows iletim sisteminde kullanlan popler baz programlarn Pardus Linux karlklarn bulabileceksiniz. Linux programlarnn PiSi paketlerini Pardus CDsinde bulabilirsiniz.

oklu Ortam Programlar

Windows Uygulamas Nero, Roxio, Easy CD Creator ... CD Oynatc, Winamp, Windows Media Player ... Winamp, Windows Media Player, Real Jukebox ... Ses Dzenleyici, sndvol32 AVerTV, PowerVCR 3.0, CinePlayer DVR ... Linux Karl K3b Kaffeine, mplayer Juk, aMarok KMix Kdetv

Ofis ve Dzenleyici Programlar

Windows Uygulamas Microsoft Office Word, 602Text ... Excel, 602Tab ... MS PowerPoint MS Access Adobe Acrobat Not Defteri, WordPad, TextPad Linux Karl OpenOffice.org OpenOffice.org Writer OpenOffice.org Calc OpenOffice.org Impress OpenOffice.org Base KPDF Kate, KWrite

Grafik Programlar
Windows Uygulamas ACDSee, IrfanView ... Paint ... Adobe Photoshop, Paint Shop Pro, Corel PhotoPaint, Macromedia Fireworks ... Adobe Illustrator, Corel Draw, Freehand, AutoSketch ... Flash Player Polaroid Drivers Recognita, FineReader Linux Karlklar Gwenview KolourPaint Gimp OpenOffice Draw Impress, Inkscape Flash Player Digikam Kooka

71

nternet Programlar
Windows Uygulamalar Internet Explorer, Netscape, Mozilla ... Outlook Express, Netscape, The Bat, Eudora, Becky, Datula ... Outlook MSN Messanger, ICQ Lite, ICQ Corp, Yahoo, AIM, Miranda, mIRC ... evirmeli A Balants, Vdialer, etc ... Flashget, Go!zilla, Reget, Getright, DAP, Mass Downloader ... Linux Karl Mozilla Firefox, Konqueror Kontact, Kmail, Thunderbird Kontact, Knode, aKregator Kopete, Konversation Pardus a balants Kget, wget

Dier Uygulamalar
Windows Uygulamas WinZip, WinRar, WinACE, UltimateZip ... Hesap Makinesi Byte Fare Ayar Palm Desktop Disket Biimlendirici Komut stemcisi Linux Karl Ark Hesap Makinesi (Kcalculator) Byte Fare Arac KPilot Disket biimlendirici Konsole, yakuake

72