BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA Osman Fikri SERTKAYA stanbul

45 kadar Saka hkmdarlk kurgan Almatnn yaklak 50 km kadar dousunda ve Esik aynn sol kysnda bulunan Esik kynn civarnda, takriben kilometrelik bir alana yaylm olarak bulunmaktadr. Bu kurganlarnlarn ounun hazine avclar tarafndan ziyaret edildii kurganlarn zerinde sonraki zamanlarda yaplan ukur ve oyuklardan anlalmaktadr. Aratrmaclarn tespitine gre kurgan tepelerinin ykseklii 4-15 metre, ap ise 30-90 metre arasnda deimektedir. Bahsettiimiz altn giyimli adamn kurgannn ap 60 metre, ykseklii ise 6 metredir. 1970 ylnn Haziran aynda Esik kynn otobs garajnn sahasn geniletmek gayesi ile araziyi dzeltme almalar srasnda buldozer bir kurgann tepesini am ve kurgann ierisinde 4800 kadar altn paradan oluan giyimi ile 1.65 cm boyunda ve takriben 20 yalar civarnda olan bir gencin cesedi ile onunla birlikte gmlen ok saydaki alet ve edevat, yemek kaplar ve silahlar bulunmutur. Kurgan annda koruma altna alnm ve durum Almat Mzesine bildirilmitir. Kazakistan Bilimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografya Blm Mdr arkeolog Kemal A. Akievin bakanln yapt bir ekip bulgular eksiksiz bir ekilde Almat Mzesine nakletmitir. Kurgan tahtalarna yaplan karbon testi analizlerinde de kurgann M. . VI-V. yzyllara ait olduu ileri srlmtr. Daha sonra oluacak literatrde Mrzabek Duseynovun isim babas olduu Altn Giyimli Adam olarak anlacak olan bu gencin yannda bulunan gm bir ksenin d yznde iki satrdan oluan bir yaztn tespiti de Trk dnyasnda byk yanklar uyandrm ve heyecan yaratmt. Altn Giyimli Adam ile Gm kse zerindeki yaztla ilgili haberler ve aratrmalar ncelikle Kazak ve Trk bilim adamlar tarafndan yaplmtr. Bunlar kronolojik olarak sralayalm: 1.-3. 4 Haziran 1970 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesinde Bakent Almatnn 50 km kadar dousundaki Esik kasabasnda yaplan bir arazi dzeltmesi esnasnda bir kurganda altn giyimli bir adam bulunduu duyurulmutur. Bunu 5 Eyll 1970 tarihli Ogni Alatau (Gazetesinde) ve 10 Kasm 1970 tarihli Kazahstanskaya Pravda (Gazetesi)nde yaymlanan haberler takip etmitir.

Osman Fikri SERTKAYA

4. lk geni aratrma Mrzabek Duysenov tarafndan Altn Kiyimdi Adam bal ile 11 Eyll 1970 tarihli Kazak Edebiyat (Gazetesi)nin 1.-2. sahifelerinde yaymland. 5. 12 Eyll 1970 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesinde Kne korgannan tablgan gacayp olalar haberinde baz resimler yaymland.

Yaztn elle yaplan kopyas

6. Yaztn ilk neri de Kazak ir ve yazar Olcas Sleymanov tarafndan 25 Eyll 1970 tarihinde yapld. Olcas Sleymanov haftalk Kazak Edebiyat (Gazetesi)nde yaymlad etisudn kne cazbalar1 balkl yazsnda Esik yaztnn 26 harften
1 Olcas Sleymanov, Jetisudn kne cazbalar, Kazak Edebiyat (Gazetesi), 25 Eyll 1970, 1. ve 3. sahifeler.

256

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

oluan bir metin ihtiva ettiini ve bu yaztn Trk runik yazsnn bir prototipi saylabileceini syleyerek iaretlerin tablosunu verdi ve yazt Trke olarak sadan sola doru okudu ve aktard. KH-A-N U-Y-A U-2 U-T2-I-ZI C-U-K B-U-LTI U-T2-G-S T-O-ZI-LTI Hanzade yirmi yanda vefat etti. Halkn ad kayboldu.

Yaztn Olcas Sleymenov tarafndan teklif edilen iaretler tablosu

7.-8. Olcas Sleymanovun yazs 25 Eyll 1970te Komsomolskaya Pravda gazetesine zetlenmi, bu zetin Trke evirisi de Arkeolojinin ortaya kard yeni tarihi gerekler bal ile 14 Kasm 1970te Yeni Gazetede yaymlanmt.2 9. Kazak gazete haberleri ile Olcas Sleymanovun yazs Trkiyeye Hasan Oraltay3 tarafndan haftalk Devlet gazetesinin 1970 Ekiminin ikinci haftasnda yaymlanan saysnda duyurulmu, 10. Nihal Atsz tarafndan da deerlendirilerek aylk tken dergisinin Aralk 1970de yaymlanan 12. aysnda Trk okuyucusuna yorumlanmt.4 11. 7 Ocak 1971 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesinde Kne korgannan tablgan gacayp ola haberinde yine baz resimler yaymland. 12. Hasan Oraltay, Altn elbiseli adam,5 balkl yazsnda o zamana kadarki yaynlar zetledi. 13. Nihal Atsz, Kazakistanda bulunan mezar: Eski Trk tarihini alt st eden bir keif6 balkl yazsnda Esik Kurgan bulgularn ihtiyatla yorumlad.

2 3 4 5 6

Yeni Gazete, 14 Kasm 1970, say 2129, s. 2. Hasan Oraltay, Altn elbiseli adam, Devlet (Gazetesi), Ekim 1970. Nihal Atsz, Kazakistanda bulunan mezar, tken, Aralk 1970/12, s. 5-6 (21.XI.1970). Trk Kltr, Say 100, ubat 1971, s. 303-305. Hayat Tarih Mecmuas, ubat 1971, s. 35-36.

257

Osman Fikri SERTKAYA

14. Olcas Sleymanovun yazsndan bir yl sonra, 1971de, bu yazt zerinde alan K. Akiev ile A. Mahmutov Kne zaman cazuvnn sr7 balkl yazlarnda Olcas Sleymanovu eitli noktalardan tenkit ettiler:
Yaztn okunmasndaki Olcas Sleymenovun yaklamnn hibir mantki doruluu yoktur. Olcas Sleymenovun dnd gibi bu yazt bir mezar ta yazt deildir, zira mezar yaztlar dier insanlarn okuyabilecei tarzda mezarn zerine veya yaknna ta stun veya aa zerine yapld bir gerektir. Eer byle bir an yazt hkmdarn sevdii yemek taba zerine izildiini var saysak bile, bu yazt l ile birlikte gmlmezdi, aksine hkmdar ikametghnda olmalyd. O. Sleymenov ayrca yazttaki iaretleri eski Trk runik iaretleri iin geerli olan transkripsiyona gre yapmamtr. aretleri eski Trk yaztlarnda sahip olduu ses karlklarna gre vermemi, kendine gre karlklar bulmutur. stelik Olcas Sleymenovun verdii yazt iarerlerinin kopyas da tam olarak doru deildir.

K. Akiev ile A. Mahmutov yazlarnda yaztta bulunan iaretlerin yeni tablosunu vererek ve yaztn 28 harften olutuunu syleyerek metni daha deiik bir ekilde okudular ve aktardlar. Us ogan arpa aurur klsang, azukng kb arkur kg akknng azuku Tabak kutsaldr, Arpay namuslu yap sen, azn oalr, dv akmn az.

K. Akiev ile A. Mahmudovun yaztla ilgili teklif ettii transkripsiyon

15a. Altay Sarsenul Amancolov, 1971de Runopodobnaya nadpis iz sakskogo zahoroneniya bliz Alma At8 adl yazsnda ilk satrnda 9 ikinci satrnda 17 iaret bulduu metni Trke olarak okudu ve aklad.
7 8 K. Akiev-A. Mahmudov, Kne zaman cazuvnn sr, Kazak Edebiyat (Gazetesi), 1971, s. 3-4. Vestnik Akademii Nauk Kazahskoy SSS = Kazak SSR Glm Akademiyasnng Habars, 1971/12 (320), s. 64-66.

258

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

Esik kurgannda bulunan yaztn eski Trk runik yazs ile yazldn bir kez daha belirten Altay S. Amanjolov, kendinden nce bu yazt zerinde almalar yapan aratrmaclarn olumlu ve eksik ynlerine deinmi, gm taban d yzne hakkedilmi yaztn toplam 26 iaretten oluan iki satrlk bir yazt olduunu yazmtr9. Yazt zerindeki iaretlerin bir yandan eski Trk runik harflerini, dier yandan da Akdeniz civarnda kullanlan alfabeleri, zellikle de eski Grek ve Aramey harflerini anmsattn sylemektedir. Altay S. Amanjolov yazt yle okumaktadr.

Metin

Transliterasyon G1 S1NG WWK1 B2Z WK2 B1WwQWN1 YR2 ZwQ Transkripsiyon (a)ga s(a)nga ouk b(e)z k bukun ire (a)zuk eviri Aa (bu) ocak sana. Yabanc diz k. Halkn ierisinde azk (bol ola) 15b. Altay S. Amancolov, bu yazsn Kne tanbalar srna nilgende balkl yazsnda gelitirerek 1984te yaymlad.10 15c. Yine Amancolov bu yazs Prototyurkskaya runopodoblaya nadpis na sebryanom aeke bal ile Gktrk harfli aratrmalarn toplu olarak 2003 ylnda yaymlad storiya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pisma adl kitabnda yer ald.11

9 A. S. Amanjolov, Kne tanbalar srna nilgende, Bilim jane Enbek, 1984/1, s. 10. 10 Altay Sarsenul Amancolov, Kne tanbalar srna nilgende, Bilim cane Engbek, 1984/1, s. 10. 11 Altay S. Amancolov, storiya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pisma, Almat, 2003, s. 217222.

259

Osman Fikri SERTKAYA

15d. Altay Sarsenul Amancolovun grleri son olarak Trkiyede yaymlanan Trk Filolojisi ve Yaz Tarihi adl eserinin Eski damgalarn srrna derinden baktmzda blmnde de tekrar edilmektedir.12 16. Necat Diyarbekirli, Hun Sanat13 adl eserinde Duseynov, Sleymanov ve Oralayn yazlarndan faydalanarak bir blmde Esik kurgan ile buluntularndan bahsetti. 17. 24 Ocak 1973 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesinde Irm Kenanbayevin 25 gasr burn cazlgan hat balkl yazs da yazt konu alyordu. 18. Nihal Atsz, Altn Elbiseli Adam hakknda yeni bilgiler14 balkl yazsnda Gaynettin Aliyevi Musabayevin 1970li yllarn banda yapt okumasn nakletmektedir. Atsz, yazsnda Musabayevin yazsnn yayn yerini ve yln bildirmemektedir. Taza as tuvn agannn eldi ege. Atn, eskerin sagan ar eperedi. Casna cete baktnd aasn. Sav bol! Temiz ek tuunu aabeyinin. Salam sahip (ol!) Atn, askerin sana an verir. Yasma yeterek (=bylterek) bahtn asasn. Sa ol!

19. Esik kurgan ve buluntular 1973te Necat Diyarbekirli tarafndan Kazakistanda bulunan Esik kurgan bal ile derinlemesine deerlendirildi.15 20. Kemal Akiev, Esikten tablgan eskertki16 adl makalesinde, zel karton zerine Altn Giyimli Adamn eitli grntlerini veren 6 renkli resimle birlikte yeni bilgileri de verdi. Kemal Akevin Esikten tablgan eskertki balkl yazsnn evirisi Hasan Oraltay tarafndan yaplm ve Trkiyede Altn elbiseli Adamdan haberler bal ile 4 sahifelik bir risle halinde, 1970li yllarda tarihsiz olarak, yaymland. 21. Kemal Akiev 1978de Kurgan Issk. skusstvo sakov Kazahstana [Issk Kurgan. Kazakisan Sakalarnn Sanat] adl kitabn Moskovada yaymlayarak Esik kurgan hakkndaki bilgileri bir arada toplu olarak vermitir.17 22. Kemal A. Akiev Esik yazt hakknda bir de bildiri sunmutur.18
12 Altay Sarsenul Amancolov, Trk Filolojisi ve Yaz Tarihi, stanbul, 2006, s. 104-109. 13 stanbul, 1972, s. 183, 187-191. 14 Nihal Atsz, Altn Elbiseli Adam hakknda yeni bilgiler, tken, Haziran 1973, Say 6, s. 8. 15 Cumhuriyetin 50. Ylna Armaan, stanbul, 1973, s. 291-304. (14 levha ile) 16 Culdz, 1974/11, s. 192-194. 17 Kemal Akiev, Kurgan Issk. skusstvo sakov Kazahstana, Moskova, 1978, bk. s. 53-60.

260

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

22a. Kemal A. Akievin Kurgan Issk. skusstvo sakov Kazahstana kitabnda verilen bilgiler 2004 ylnn Haziran aynda Kazakistana yaptklar Trkistan Tarih Gezisi esnasnda Turgay Tfekiolu tarafndan Manas niversitesi Trkoloji son snf rencisi Canl. M. Bapayevaya Rusadan tercme ettirilmi ve Turgay Tfekiolu tarafndan Altn elbiseli Adam bal ile Eyll 2004te Orkun dergisinde yaymlanmtr.19 Yazda Esik yaztnn okunuu ile ilgili bilgi yoktur. 22b. Bu yaz daha sonra yazarn makalelerini derledii Trkiye ve eytan geni adl kitabnn 4. basksnda yer almtr.20 23a. (Bykeli) Melih Erin, Kktrk-Sekel-Fenike yazlar zerine saptama ek bildirisi. Esik evriyazs adl risalesini 27 Haziran 1978de Seul (Kore)de yaymlad. Melih Erin bu yazsnda metni iir (kouk) olarak okudu. AG-A-AN-AR-ANA-AR--AR-AKAS-AZ-I-AR-AKaga an / ar'n aar i / arak as az() i / arak aa'ca ar ar i arak az az i ark abral arak a anlat azck evire evire i arak az az i sert buruk arak a anlat azck

AB-AR-AUK-AR-AK-I- ab'rauk / arak AA-UKT-IR-AZ OKa(a) uktr / az ok

23b. (Bykeli) Melih Erin, Yazsn gelitirerek 1981de Trkiyede yaymlad AGN R ANGA R ARAK SZ RK BARK ARAKI TKR AZ K eklinde de Trkiye Trkesine evirdi.21 Garip adam zavall adam i arak (rak) aresiz i Sert buruk (barut) arak E sz dinle i biraz Yahu

18 Kemal A. Akiev, Isskskoye pismo i runieskaya pismennost, Bayrg Trki rkeniyeti: Cazba eskertkiler, Halkaralk Glmi-Teoriyalk Konferentsiya Materialdar, Almat, 2001, s. 292-293. 19 Turgay Tfekiolu, Altn elbiseli adam, Orkun, Trke Dergi, Eyll 2004, 79. say, s. 12-15. 20 T. Tfekiolu, Altn elbiseli adam, Trkiye ve eytan geni, 4. bask, stanbul 2004, s. 446-455.

261

Osman Fikri SERTKAYA

24. Tle Sleymanov, 1982de, Cetisu cazuvlar balkl yazsnda metnin 3132 iaretten olutuunu syleyerek yazt daha deiik bir ekilde okuyarak aktard.22

Tle Sleymenovun Bilim jane Engbek dergisinde yaymlad ilk okuma denemesi

Ba (a)(a)n (a)d(a)m (a)lt()ng (a)d(a)m () m(i)ng c()z (o)t(u)z (bir) n()kg(e)r t(u)r (a)lt() (a)(a) (o)t(u)z (i)k(i) (a)(a) (i)k(i) (e)r c()z t(u), Adm at, altn adam! bin yz otuz bir asker arasnda alt kabileli otuz iki atann kahramanlar (ellerinde) yz tu tutuyorlar!.

21 Melih Erin, Kktrk-Sekel-Fenike Yazlar zerine saptama bildirisi (Esik yazt (. . V. yy.) Trk runik yazs), Harf Devriminin 50. Yl Sempozyumu, Ankara, 1981, s. 223-233. 22 Tle Sleymanov, Cetisu cazuvlar, Bilim cane Engbek, 1982/12, s. 10-11.

262

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

T. Sleymenovun Bilim jane Engbek dergisinde yaymlad ikinci okuma denemesi

25. A. Hasenov, 1983te Esik cazuvnn sr balkl yazsnda Tle Sleymanovu tenkit ederek yaztn 31 deil 29 harften olutuunu sylemi 31 iaretle 2500 yl nce yaayan insanlar yirmiye yakn kelimeyi nasl belirtebildiler diye sormu ve kk bir yaztta bu denli saydaki bilgi, dnce ve say olamayacan da eklemitir. A. Hasenov yazt nceki aratrclardan daha deiik olarak soldan saa doru okumu ve aktarmt.23

A. Hasenovun makalesinde verdii tablo

A. Hasenovun vermi olduu bu tablodan da grld gibi bilim adam 4., 11., 15., 16., 16. iaretlerin eski Trk yaztlarnda bulunmadn sylemektedir. Bununla birlikte o Esik yaztn en eski yaz tr olarak deerlendirmektedir. Bu yaztta geen
23 A. Hasenov, Esik cazuvnn sr, Bilim cane Engbek, 1983/8, s. 22-23.

263

Osman Fikri SERTKAYA

iaretlerin ekli bakmndan eski Trk yaztlar arasnda daha ok Talas yaztlarna yakn olduunu ve yazttaki on iaretin Orhun-Yenisey yaztlarnda rastlanmadn, aksine Talas blgesi antlarnda bulunduunu szlerine eklemektedir. Transliterasyon SLR URALT TABANG KZT TAU LT R KR UZ BL Transkripsiyon Slur ura al tabang kzit tatu alt er kr uz bua eviri Sulu ora Altabang kzna talip olan alt erin dvt bir yer bul. 26a. Mirli Seyidov, Gzl dynn soy-etnik taleyi hakknda24 balkl yazsnda kurganda bulunan malzemenin Trk kltr ierisindeki yerini vurgulayarak Sakalarn ierisindeki hkim unsurun Trk unsuru olduunu vurgulam, kelimeyi Saha Trklerinin yani Yakut Trklerinin ad ile karlatrmtr. 26b. Mirli Seyidovun makalesi Yavuz Akpnar tarafndan Trkiye Trkesine Altn Muharibin soy-etnik talihi hakknda bal ile aktarlarak Karda Edebiyatlar dergisinde yaymlanmtr.25 27. Yavuz Akpnar Mirli Seyidovun ve daha nceki yaymlardan faydalanarak hazrlad Altn elbiseli adam balkl yazsnda Eski Kurgan ve bulgularnn Trk kltr ierisindeki yerini vurgulamaktadr.26 28. Trkiyede yazlan yazlarn bir zeti Refik zdek tarafndan hazrlanan ve Tercman gazetesinin bir yaym olarak okuyucularna verilen Trklerin Altn Kitab adl kitabn ilk cildinde Altn Elbiseli Adam bal altnda zetlenmitir.27 29. Kzm Miran, Prototrk bilginlerine gre Astrofizik, Ankara, 1990 adl eserinde gn an onuy a c ok ub-oz u esitis oz t onuy oy eki ekil alz at eklinde okuduu metni Trkiye Trkesine Hametmeabln taziz etmekte olduun (kii) boynuzlam olan bir okdur. O Zeus liderliine ozarak gemek suritiyle kozmoslam mahalline alnm olan bir kamdr eklinde evirmitir. 30. Halk Tarcan tarafndan derlenen Tarihin Balad n-Trk Uygurl, Resm Tarihin k28 balkl kitapta yer alan aada verdiim okuma ve eviri Kzm Mirana aittir. Ancak bu kitapta belirtilmemitir.

24 Ulduz, 1981/8, s. 28-50. 25 Mirli Seyidov, Altn Muharibin soy-etnik talihi hakknda, Karda Edebiyatlar, aylk edebi dergi, 1982/2, s. 28-38. 26 Kaynaklar, I / Gz (Eyll, Ekim, Kasm), 1983, s. 28-31. 27 stanbul, 1990, s. 31-35. 28 stanbul, 2003, s. 307.

264

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

GN AN ONUY A OC OQ. UB-OZ U ESTS OZ-T ONUY-OY EK EKL ALIZ AT. Yce kiiliini taziz etmekte olduum kii (gn an) kozmolam (tanryla zdelemi) bir OQtur (yani skitlerdir). O, UB-OZ liderliine OZarak (ekil deitirerek - metamorfoza urayarak) gemek suretiyle kozmoslama mahalline dnebilmi. 31. lhami Durmu skitler (Sakalar) balkl kitabnn skitlerde yaz blmnde skit ivi yazs rnei olarak Esik yazt zerinde durmakta ve Olcas Sleymanovun 1970te yapt metin evirisini zikretmektedir.29 32. Salahi Diker, And the whole Earth wos of one Lenguage (1996) = Trk Dilinin Be Bin Yl (1999) adl kitabnn Isk yaztnn zm balkl blmnde iki satrlk metni, Trke olarak, 1996da Han-nng eri ark, Esiz erik, bargl! erni iigig ktr, ozgl! eklinde okudu ve 1999daki yaymnda
ark (boyundan) Han Ong-Er, Siz [Sen] asker (Hanmz) haydi gidiverin! gnll katlan yiitleri de (beraberce) ge yukar karn, selmete eriiverin!

1999da ise Han Ong-Er, erik, Siz [Sen] erik, bargl! erni iigig ktr, ozgl!

eklinde de evirdi.30 Trk kkenli aratrclar bu iki satrlk metnin bulunduu kseyi ierisine buday konulan ukur bir sahan,31 gm bir bardak,32 gm bir kepe,33 sapsz bir kak34 vs gibi ekillerde tavsif etmiler, bazlar yaztn ksenin iinde, bazlar ise dnda yazl olduunu sylemitir. Yine Trk kkenli aratrclar bu iki satrlk metnin harf says konusunda 26dan 32ye kadar deien saylar ileri srmler ve bazen alt satrdan bazen da st

29 lhami Durmu, skitlerde yaz, skitler (Sakalar), Ankara, 1993, s. 82-84. 30 And the whole Earth was of one Language. that one language, Sumerian, and many other similar lost languages including Etruscan, Scythian, Achaemenid Aramaic and Elamite, and Parthian are deciphered, zmir, 1996, s. 600-669 = Trk Dilinin Be Bin Yl. Sumerce, Etrske, Parta, Frigce, Hurrice, Urartuca, skite, Akaman Elamcas ve Aramcas gibi Kayp Dillerin zm, zmir, 1999, s. 429-433. 31 O. Sleymanov (1970). 32 Komsomolskaya Pravda (1970). 33 Hasan Oraltay, (1971). 34 Nihal Atsz (1973).

265

Osman Fikri SERTKAYA

satrdan balayarak metni Trke okumular, okuma istikameti bazen sadan sola bazen de soldan saa doru olmutur. Nirler yaztn harflerini Gktrk runalarnn en eski rnekleri olarak kabul etmiler, bylece Trkenin yazl metinlerinin tarihini M. . 6.-5. yzyllara ekmiler bu konuda aykr gr ileri sren baka aratrclarn grlerine de gzleri ile kulaklarn kapamlardr. Btn bu aratrmalarn sonucunda ortaya ak bir ekilde okunan ve anlamlandrlan Trke bir metin henz ortaya konulamamtr. Altn Giyimli Adam ile ksesi hlen Kazakistann yeni bakenti Astanadaki Cumhurbakanl Kltr Merkezinde koruma altndadr. Bulgularn bazlarnn ve ksenin son renkli resimleri Kazakstan Respublikasnng Prezidenttik Medeniyet Ortalg adl kitapta yer almaktadr.35 33. Bu iki satrlk metinle ilgili deiik bir gr 1994te Macar bilim adam Jnos (okunuu: Yano) Harmatta tarafndan ileri srlmtr. Jnos Harmattaya gre bu metin bir Hint-Avrupa dili olan Sakacann Gney diyalekti olan Kuan diliyle yazlmtr. Metnin yazl olduu harfler de Kharo yazsnn bir varyantdr. Jnos Harmatta 28 harften oluan metni alt satrdan st satra doru u ekilde transkripsiyonlayarak evirmitir. Jnos Harmattann bu metin ile ilgili grleri yledir:
The inscription on the silver cup from Issk can tentatively be transcriped again in the following way: 1. za()-ri-ko-la() mi()-va va-va pa-za pa-na de-ka mi()-rito The Vessel schould hold wine of grapes, added cooked food, so much, to the mortal, 2. a-ka mi pa-za va va va-za()-na va then added cooked fresh butter on. The vocabulary of this inscription, too, has quite exact parallels in Khotanese Saka: za()ri vessel ~ Khotanese Saka jsar- receptacle, kola grapes ~ Khotanese Saka kra grapes, Vedic kola jujube, mi()va- vine ~ Khotanese Saka meva, mya- intoxicant drink, vava added (< *ava-nava-) ~ Khotanese Saka puva- to be inserted, paza cooked ~ Khotanese Saka pajs- to cook, pa<>na food ~ Khotanese Saka pana- food, deka so much ~ Khotanese Saka deka so much,

35 Almat, 2002, s. 74-87.

266

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

mi()rita mortal (< *mry-ata-) ~ Khotanese Saka mr- (< *mrya-) to die, aka fresh butter, mi then, now, ~ Khotanese Saka mi now, then paza cooked ~ Khotanese Saka pajs- to cook, vava added (< *ava-nava-) ~ Khotanese Saka puva- to be inserted, va-z- to hold ~ Khotanese Saka vaj-/vj- to hold, va() to, on, for ~ Khotanese Saka va for. On the basis of this texts and of the close parallels between them and Khotanese Saka linguistic data, it is easy to recognize the close relationship of the two languages. In spite of some uncertaninties in the reading and interpretation of these texts, written in a variant of the Kharo script, there can be hardly any doubt about the essential features of their language. They clearly represent a language of Saka type with some peculiar features. the question remains, however, whether the language of these texts was a Southern Saka dialect also adopted for their chancelleries by the Kushans of whether it represents the original language of the Kushans, which was closely related to the Saka dialects.36

Jnos Harmattann metnin Trke olmad konusunda yukarda verilen okuyuu, evirisi ve aklamalar Trkoloji leminde pek yaylmam ve duyulmamtr. 34. Sergei V. Ryabhikov, A Saka (Sychitian) Record Reads in Slavonic (1999) balkl yazsnda
P(i)-u-r-u v(e)n-r v(e) l-e-sh s-e v(e)-e-r A-n-i p(e)-u-t n-b-e-n

eklinde okuduu iki satrlk metnin dili iin Slavno-Indo-Palestinian-SinaianByblian-Indo-Arian-Old Indian ve saire dilidir eklinde bir tarifte bulunmutur. 35. Jnos Harmattann yaynndan 6 yl sonra, 2000 ylnda, S. G. Klyatorny ve T. . Sultanov birlikte yaymladklar Eski ada ve Ortaada Avrasya Bozkrlarnn Halklar ve Devletleri adl kitaplarnda Kemal Akiev tarafndan gre Saka devrine ait olduu sylenen bu kurganda bulunan 26 harften oluan bu iki satrlk yaznn henz okunamadn dolaysyla anlalamadn sylemilerdir.37

36 Jnos Harmatta, Languages and Literature in the Kushan Empire, History of Civilizations of Central Asia, Vol. II, The Development of secondary and nomadic civilizations 700. B. C. to A. D. 250, Unesco Publising, Paris, 1994, s. 417-440 (bk. s. 421). 37 S. G. Klyatorny-T. . Sultanov, Gosudarstva i narod evraziyskih Stepey. Drevnost i sredneekovye = States and Peoples of the Eurasian Steppe. Antiquity and the Middle Ages, Sankt-Peterburg, 2002, s. 42.

267

Osman Fikri SERTKAYA

J. Harmatta ve S. V. Ryabnikovdan sonra da Trk aratrclar hl eski bilgileri tekrarlamaya ve metni Trke okumaya devam etmilerdir. 36. Levent Alyap, Ulu-Trkistan Isskta bulunan Altun Tonlg Khan uya38, 37. Haluk Berkmen, Issk Kurgan, Trk Dnyas Tarih Kltr Dergisi, Mays 2003, say: 197, s. 3-7. 38. Servet Somuncuolu, Altn elbiseli adam, Atlas (Dergisi), 137, Austos 2004, s. 138-142. 39. Nepil Bazilhan, Kazakstan Tarih Tural Turki Derektemeleri . II. Tom. Kne Trik Bitiktastar Men Eskertkisteri (Orhon, Yenisey, Talas) balkl kitabnnn Saka devri. M. . III.-IV. asrlar. Gm tastaki yaz blmnde Saka Esik kurgan ile gm tas srtndaki yaz hakknda bilinenleri tekrarlamaktadr.39 40. Cengiz Alylmaz Esik yaztnn tamamen zmlenmediini sylemekte ve Altay S. Amancolov, Emel Esin ve Fatma Sema Barutu-znderin bu konudaki grlerini nakletmektedir.40 41. Mehmet Fatih Devlez Issk Kurgan yazs ve rtk tarihimize bir bak41 balkl yazsnda metni Trke olarak soldan saa doru yle okumaktadr:
khanna nedi Kanna t(o)ld nledi uk iittiini (anladn) nce t(o)ln dolan b(e)k<y>ni beyni; idisin isin.

g(e)k(i)r-egi

Dolduunda boaz,

Metni tefsir olarak da yle evirmektedir:

Kanna iittiini seslendi ki (rivayet etti ki;) Boaz dolmadan nce beyni dolu olan (bu kakla) isin.

42. Seluk Silspr, Ankarada yaymlanan Il Gazetesinin 11 Mart 2010 tarihli nshasnda Altn elbiseli adam balkl yazlar bu tr rneklerdendir. 43. Burada metni Trke olarak okuyan kiilere zerinde 40 yldan beri 50yi akn yayn yaplan Esik yazt velev ki Trkedir, Jnos Harmattann makalesinde ayn alfabe ile yazlan on yazt var. Siz bu yaztlardan sadece 9. srada olan Esik yaztn seip Trke olarak okuyorsunuz. Niin dier dokuz yazt da Trke olarak okumuyorsunuz? sorusunu sormak ve cevabn beklemek gerekiyor. 44. Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits ile Trk Dil Kurumu tarafndan birlikte dzenlenen Orhon yaztlarnn bulunuundan 120 yl sonra
38 Kilim. Edebi almalar Dergisi, Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi, Erzurum, 1996, sa. 6, s. 5-9. 39 Nepil Bazilhan, Kazakstan Tarih Tural Turki Derektemeleri . II. Tom. Kne Trik Bitiktastar Men Eskertkisteri (Orhon, Yenisey, Talas), Almat, 2005, s. 15-16. 40 Cengiz Alylmaz, (Kk)trk Harfli Yaztlarn zinde, Ankara, 2007, s. 24-25. 41 Trk Yurdu, XXVIII, Sa. 246, ubat 2008, s. 48-53.

268

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

Trklk Bilimi ve 21. yzyl konulu III. Uluslararas Trkiyat Aratrmalar Sempozyumu, 26-29 Mays 2010 tarihleri arasnda Ankara Hiltonun salonlarnda topland. 26 Mays 2010, aramba gn (ankaya I) salonunda Dmitri Vasilyev ile Osman Fikri Sertkayann oturum bakanlndaki son bildiri Do. Dr. Mehmet Tezcan tarafndan sunuldu. Orhun harflerinin muhtemel en eski ekilleri olarak Kuzey Hindistan blgesinde Saka/Kuan dnemi yazlar balkl bildirisinde Esik Yazt ile ilgili Jnos Harmattann grn nakleden Do. Dr. Mehmet Tezcana dinleyiciler tarafndan yaplan bilim deeri olmayan hiss klar ve sulamalar hezeyann tipik rnei olarak kabul ediyorum. Jnos Harmattann yaym zerinden 16 yl gemitir. Jnos Harmattann metin okumas doru mudur? Metnin harfleri Kharosti harfleri midir? Metnin dili Kuan dili midir? Sakalar veya skitler Trk asll bir halk mdr?, Hangi Trk halklar ift dillidir?, Bu metnin ift dilli Trk halklar asndan deeri nedir? ve benzeri sorular 16 yldan beri Trkiyede ncelikli tartmaya almam, metnin harflerini skemeyen, metnin hangi satrdan baladn bilmeyen, metni hangi ynden okuyacaklar konusunda net bir gre sahip olmayan birok kii hi bir bilim kuralna dayanmadan birbirinden farkl okumalar yaparak Trk tarihi ve dili hakknda hkm vermi, her aratrc kendi almasnn deerini ykseltmek iin kendisinden nceki aratrclar ktlemi, Jnos Harmattann almasn meslekdalarna duyuran kiilerse, neredeyse Trkle ihanetle sulanma durumunda kalmlardr. Son olarak nternette yer alan malzemeyi kullanrken de ok dikkat etmek gerektiini vurgulamak istiyorum. nternette bu konuda yer alan eitli yazlarda bilgi kirlilii vardr. Kasabann ad olan Esik ~ Eik kelimesi Kazaka bir kelimedir. Bu kelimenin ve mahallin Krgzistanda bulunan Issk Kl ile hi bir ilgisi yoktur. Kurgan Issk Kl kenarnda Krgzistanda deil Kazakistanda eski bakent Almat yaknlarndaki Esik kasabasnda bulunmaktadr. Issk Kl ile Esik kasabas arasnda hem byk mesafe, hem de lke fark bulunmaktadr. Ayrca Issk Kl adnn Scak Gl ile ilgisi yoktur. Gln ad eski Trke Iduk kutsal, mukaddes kelimesinin Orta Trke devresinde ald Izuk > Izk eklinin harf ikizlemesi ile Izzk > Issk eklinde gelimesinden ibarettir ve anlam da Kutsal Gl demektir. Olcas Sleymanov Kazak ir ve yazardr. retim yesi (Do. veya Prof.) veya tarihi deildir. Metnin yazl olduu kse yukarda da belirtildii gibi sapsz kak deildir. Metin ksenin iine deil dna yazldr. Bulgular eski bakent Almatda deil, yeni bakent Astanada bulunmakta ve korunmaktadr. vs vs.

269

Osman Fikri SERTKAYA

BBLYOGRAFYA
1970 1970 1970 1970 1970 1970 1970 1970 1970 1970 1971 1971 1971 1971 1971 4 Haziran 1970 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesi haberi haberi. 5 Eyll 1970 tarihli Ogni Alatau (Gazetesi) haberi haberi. Mrzabek Duysenov, Altn Kiyimdi Adam, 11 Eyll 1970 tarihli Kazak Edebiyat (Gazetesi)nin 1.-2. sahifeleri. Kne korgannan tablgan gacayp olalar balkl haber. 12 Eyll 1970 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesi. Olcas Sleymanov, Jetisudn kne cazbalar, Kazak Edebiyat (Gazetesi), 25 Eyll 1970, 1. ve 3. sahifeler. Olcas Sleymanovun yazsnn zeti 25 Eyll 1970te Komsomolskaya Pravda gazetesi. 10 Kasm 1970 tarihli Kazahstanskaya Pravda (Gazetesi) haberi. Arkeolojinin ortaya kard yeni tarihi gerekler, Yeni Gazete, 14 Kasm 1970, say 2129, s. 2. Hasan Oraltay, Altn elbiseli adam, Devlet (Gazetesi), Ekim 1970. Nihal Atsz, Kazakistanda bulunan mezar, tken, Aralk 1970/12, s. 5-6 (21.XI.1970). Kne korgannan tablgan gacayp ola haberi. 7 Ocak 1971 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesi Hasan Oraltay, Altn elbiseli adam, Trk Kltr, Say 100, ubat 1971, s. 303305. Nihal Atsz, Kazakistanda bulunan mezar: Eski Trk tarihini alt st eden bir keif, Hayat Tarih Mecmuas, ubat 1971, s. 35-36. K. Akiev-A. Mahmudov, Kne zaman cazuvnn sr, Kazak Edebiyat (Gazetesi), 1971, s. 3-4. Altay Sarsenul Amancolov, Runopodobnaya nadpis iz sakskogo zahoroneniya bliz Alma At, Vestnik Akademii Nauk Kazahskoy SSS = Kazak SSR Glm Akademiyasnng Habars, 1971/12 (320), s. 64-66. Necat Diyarbekirli, Hun Sanat, stanbul, 1972, s. 183, 187-191. Irm Kenanbayev, 25 gasr burn cazlgan hat, 24 Ocak 1973 tarihli Leninil Cas (= Leninci Gen) gazetesi Nihal Atsz, Altn Elbiseli Adam hakknda yehni bilgiler, tken, Haziran 1973, Say 6, s. 8. Necat Diyarbekirli, Kazakistanda bulunan Esik kurgan, Cumhuriyetin 50. Ylna Armaan, stanbul, 1973, s. 291-304. (14 levha ile) Kemal Akiev, Esikten tablgan eskertki, Culdz, 1974/11, s. 192-194.

1972 1973 1973 1973 1974

tarihsiz Kemal Akievin Esikten tablgan eskertki adl yazsnn Hasan Oraltay tarafndan yaplan ve Trkiyede Altn elbiseli Adamdan haberler bal ile 4 sahifelik bir risle halinde yaymlanan evirisi. 1978 Kemal Akiev, Kurgan Issk. skusstvo sakov Kazahstana, [Issk Kurgan. Kazakisan Sakalarnn Sanat], Moskova, 1978, bk. s. 53-60.

270

BULUNMASINDAN 40 YIL SONRA ALTIN GYML ADAM VE KSES ZERNDEK YAZIT HAKKINDA

1981

Melih Erin, Kktrk-Sekel-Fenike Yazlar zerine saptama bildirisi (Esik yazt (. . V. yy.) Trk runik yazs), Harf Devriminin 50. Yl Sempozyumu, Ankara, 1981, s. 223-233. Mirli Seyidov, Gzl dynn soy-etnik taleyi hakknda, Ulduz, 1981/8, s.28-50. Mirli Seyidov, Altn Muharibin soy-etnik talihi hakknda, Karda Edebiyatlar, aylk edebi dergi, 1982/2, s. 28-38. Tle Sleymanov, Cetisu cazuvlar, Bilim cane Engbek, 1982/12, s. 10-11. Yavuz Akpnar, Altn elbiseli adam, Kaynaklar, I / Gz (Eyll, Ekim, Kasm), 1983, s. 28-31. A. Hasenov, Esik cazuvnn sr, Bilim cane Engbek, 1983/8, s. 22-23. A. S. Amanjolov, Kne tanbalar srna nilgende, Bilim jane Enbek, 1984/1, s. 10. Refik zdek, Altn Elbiseli Adam, Trklerin Altn Kitab, stanbul, 1990, s. 3135. lhami Durmu, skitlerde yaz, skitler (Sakalar), Ankara, 1993, s. 82-84. Jnos Harmatta, Languages and Literature in the Kushan Empire, History of Civilizations of Central Asia, Vol. II, The Development of secondary and nomadic civilizations 700. B. C. to A. D. 250, Unesco Publising, Paris, 1994, s. 417-440 (bk. s. 421). Levent Alyap, Ulu-Trkistan Isskta bulunan Altun Tonlg Khan uya, Kilim. Edebi almalar Dergisi, Atatrk niversitesi Kzm Karabekir Eitim Fakltesi, Erzurum, 1996, sa. 6, s. 5-9. Salahi Diker, And the whole Earth was of one Language. that one language, Sumerian, and many other similar lost languages including Etruscan, Scythian, Achaemenid Aramaic and Elamite, and Parthian are deciphered, zmir, 1996, s. 600-669. Salahi Diker, Trk Dilinin Be Bin Yl. Sumerce, Etrske, Parta, Frigce, Hurrice, Urartuca, skite, Akaman Elamcas ve Aramcas gibi Kayp Dillerin zm, zmir, 1999, s. 429-433. Sergei V. Ryabhikov, A Saka (Sychitian) Record Reads in Slavonic balkl yazs. Kemal A. Akiev, Isskskoye pismo i runieskaya pismennost, Bayrg Trk rkeniyeti: Cazba eskertkiler, Halkaralk Glmi-Teoriyalk Konferentsiya Materialdar, Almat, 2001, s. 292-293. S. G. Klyatorny-T. . Sultanov, Gosudarstva i narod evraziyskih Stepey. Drevnost i sredneekovye = States and Peoples of the Eurasian Steppe. Antiquity and the Middle Ages, Sankt-Peterburg, 2002, s. 42. Kazakstan Respublikasnng Prezidenttik Medeniyet Ortalg, Almat, 2002, s. 7487. Altay S. Amancolov, Prototyurkskaya runopodoblaya nadpis na sebryanom aeke, storiya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pisma, Almat, 2003, s. 217-222. Haluk Berkmen, Issk Kurgan, Trk Dnyas Tarih Kltr Dergisi, Mays 2003, say: 197, s. 3-7.

1981 1982 1982 1983 1983 1984 1990 1993 1994

1996

1996

1999

1999 2001

2002

2002 2003 2003

271

Osman Fikri SERTKAYA

2003 2004 2004 2004 2005 2006 2007 2008 2010 2010

Halk Tarcan, Tarihin Balad n-Trk Uygurl, Resm Tarihin k, stanbul, 2003, s. 307. Servet Somuncuolu, Altn elbiseli adam, Atlas (Dergisi), 137, Austos 2004, s. 138-142. Turgay Tfekiolu, Altn elbiseli adam, Orkun, Trke Dergi, Eyll 2004, 79. say, s. 12-15. Turgay Tfekiolu, Altn elbiseli adam, Trkiye ve eytan geni, 4. bask, stanbul 2004, s. 446-455. Nepil Bazilhan, Kazakstan Tarih Tural Turki Derektemeleri . II. Tom. Kne Trik Bitiktastar Men Eskertkisteri (Orhon, Yenisey, Talas), Almat, 2005, s. 15-16. Altay Sarsenul Amancolov, Eski damgalarn srrna derinden baktmzda, Trk Filolojisi ve Yaz Tarihi, stanbul, 2006, s. 104-109. Cengiz Alylmaz, (Kk)trk Harfli Yaztlarn zinde, Ankara, 2007, s. 24-25. Mehmet Fatih Devlez Issk Kurgan yazs ve rtk tarihimize bir bak, Trk Yurdu, XXVIII, Sa. 246, ubat 2008, s. 48-53. Seluk Silspr, Altn elbiseli adam, Il Gazetesi, 11 Mart 2010 tarihli nshas. Mehmet Tezcan, Orhun harflerinin muhtemel en eski ekilleri olarak Kuzey Hindistan blgesinde Saka/Kuan dnemi yazlar, Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits ile Trk Dil Kurumu tarafndan birlikte dzenlenen Orhon yaztlarnn bulunuundan 120 yl sonra Trklk Bilimi ve 21. yzyl konulu III. Uluslararas Trkiyat Aratrmalar Sempozyumunda 26 Mays 2010 aramba gn (ankaya I) salonunda sunulan bildiri.

272