Un.

ftjJTff

tp

w^by

>?

aim

rosser, K. A.

Volume One

A Thesis

ted In confor

lirements
at the

U;e Je,Te of Doctor e

ironto,

H-A.5^-

UNIVERSITY OF TORONTO
SCHOOL OF GRADUATE STUDIES

PROGRAMME OF

THE FINAL ORAL EXAMINATION FOR THE DEGREE OF DOCTOR OF PHILOSOPHY

of

ELMER JOSEPH GROSSER

10.30 A.M.,

SATURDAY, OCTOBER AT 44 HOSKIN AVENUE

31,

1953

ST.

THOMAS AND

THE POLITICS OF ARISTOTLE

COMMITTEE

IN

CHARGE

--or E. A. Bcrr, !;:

Professor F. H. Anderson

Professor
Professor

I.

T.

Eschmann

M. Kelly Professor A. A. A. Maurer Professor D. P. Dryer

J.

Professor G. Edison
Professor C. Professor

W. Leslie
J.

W.
J.

Professor

R.

McClTRDY O'Donneii

Professor A. C. PeGIS

Professor G. B.

Phelan

BIOGRAPHICAL
1922
1943
1951

Born

Dayton, Kentucky, U.S.A.

University of Toronto.
of

B.A., Athenaeum of Ohio.

1949-53

School

M.A

Graduate Studies. University

of Toronto.

THESIS
Saint Thomas' Use oj the Politics of Aristotle.
I

Abstract)

one of Saint Thomas Aquinas' outstanding achievements that he incorporated, for the first time in history, a direct and complete knowledge of the Politics of Aristotle into a vast and coherent body of thought. Aquinas thus opens up a long and imposing line of thinkers whose ambition it was to penetrate and assimilate Aristotelian political philosophy. Our dissertation is a study of this important fact in the history of political theories. Its purpose is, first, to give a detailed account of it, and, second, to inquire into the nature
It
is

of this particular Aristotelian renaissance. The Politics was still unknown to the Latin world, when Saint Thomas, in the year 1252, started on his career as a teacher and writer. His first works (the four Scripta super Seutentias, the Quaestiones Disputatae De Veritatc, and some Opuscula, especially the Contra Impugnantes Dei Cultum et Religionem ) contain no quotations of, or allusions to, the Aristotelian treatise.

Even

in his later writings.

Aquinas exploited the

Politics in a considerably lesser

degree than the other Aristotelian works, vs.. the Metaphysics, the Physics. the De Aninia, the Ethics etc. This situation affords us two great advantages. In the first place, it is possible, through the medium of so-called parallel texts, to study, in a given doctrine or argument, texts in which the Politics is absent, and on the other hand texts in which it i> present. The influence of this work on Saint Thomas' thought therefore becomes measurable in an unusually high degree of accuracy. Secondly, a complete collection of the quotations drawn from the Politics appears to be a task that can be undertaken without fear of embarking upon an immense and practically impossible enterprise. The first part of our dissertation contains a collection of all the quotations of the Politics found in Aquinas' works. This collection is the material basis of our study.- It may not be an altogether typical example of Aquinas' use of an Artistotelian work, for doubtlessly the medieval theologian was less familiar with the Politics than with the other writings of "the Philosopher". At any rate,
its

interest for the student of the history of political Aristotelianism

it

is

evident

shows the political problems which attracted Aquinas' attention and, at the same time, those which did not. The collection further reveals the great variety of the Thomistic discussions into which these quotations are artfully inserted. Philosophical and theological problems, of which the Stagirite certainly
for

did not think, are resolved with a principle of the Polities for example, that "the measure of our love of God is to love Him without measure" ( Saint Bernard) is made evident with a principle by which Aristotle condemned money-making as an unnatural form of acquisition. In collecting these texts, we also had in mind to make a modest contribution to two urgent tasks yet to be accomplished in the field of Thomistic studies. In a future Index Thoinisticus. this collection may serve to fill out a rubric of the Index Auctorum. And in an edition of Aquinas' commentary on the Politics, notes referring
:

the parallel texts in his other works may not be unwelcome. Thomistic scholars, such as Martin Grabmann and others, have long since insisted on the advisability of taking into account not only Thomas the Commentator but also Thomas the Author. In some cases, the exclusive use of the Commentator may
to

even be misleading. But most of all the interest of our collection

evidence
it

lies in the documentation and furnishes for elucidating the question What is the result of Aquinas' knowledge of the Politics on his own thought? This is to ask whether there is reason to speak of an "Aristotelian- Thomistic political philosophy" and, if so, what is the exact meaning of this qualification? This is the question answered in the second part of the thesis. If the term "Aristotelian-Thomistic political philosophy" means to designate the Aristotelian part as the fundamental framework into which the Thomistic part has been fitted, this qualification makes no sense in the light of our sources. Rather the inverse is true. Saint Thomas' political thought is substantially his own; it is Thomistic, and not Aristotelian. Three avenues mapped out by the sources themselves have been explored in order to arrive at this conclusion. Their starting point is a quotation containing an Aristotelian notion or principle, a constructive pillar in the Stagirite's political philosophy concerning which Aquinas cannot, and does not, avoid taking a position. Through a detailed analysis of the full Thomistic context in which these quotations appear, their relations to the original are brought to light. The first of these Aristotelian teachings concerns the essential structure of society: the duality of ruling and subject elements is of natural necessity ( Politics 1, 4: 1254a 28; Summa Theol., I. 96, 4 and elsewhere.) The second is Aristotle's definition of the Polis it is the "perfect community", i.e., the term of man's social history and the summit of human civilization (Politics I, 2: 1252b 27: Summa Theol. I-II, 90, 2 and elsewhere.) The third is the Aristotelian teaching on the Constitutions, their various forms and their respective value {Politics III, 7 ff Summa Theol., I-II, 105, 1 and elsewhere.) The insertion of these teachings into the body of Saint Thomas' thought follows one fundamental pattern. Although the original Aristotelian formula is carefully preserved, its meaning is profoundly changed. The principle of the duality of ruler and subject is transplanted into the context of Christendom; it is, as it were, opened in such a way that a Christian organization of society which takes into account the Church appears to be the true answer to an Aristotelian question. Aquinas' notion of "perfect community" abandons the original restrictions and finds its first and foremost realization in a society extending far beyond both the intrinsic and extrinsic limits of the Greek CityState. And in similar fashion is the Stagirite's doctrine concerning constitutional matters transformed a form of government is the political expression and juridical "institutionalization" of a way of life, and Saint Thomas does not hesitate to oppose the Christian medieval way of life to that of the ancient Polis. When we get to the bottom of these transformations, it is easy to find that all of them are based, in the final analysis, on Aquinas' notion of the last end of man. Whenever the problem of human life is debated, Saint Thomas must always, and indeed does, part company with his Greek predecessor. The pagan philosopher's immanentism and this-worldliness are unacceptable to the Christian philosopher and theologian. Aquinas' teleology, according to which man's last end is the personal and trinitary God, and neither the perfection of natural moral virtues nor the contemplation of first substances, is the final explanation for the fact that in all major issues of political philosophy Saint Thomas' convictions are Thomistic rather than Aristotelian. The renaissance of the Politics in Aquinas' thought is no revival of the Aristotelian political world with all that supported it and all that it stood for. Still Aquinas' Aristotelianism is more than mere lip-service or a vain show of erudition and book-learning. The curious fact comes to light in our docu: : , ;

that, although the Stagirite's principles are deeply transformed, yet the eyes of Saint Thomas they remain precisely what they are, and they are, in themselves and of themselves, perfectly capable of bearing the weight of a Christian understanding that is imposed upon them. "It is true that for this purpose they have to be deepened in a way that Aristotle did not foresee; but to deepen them thus is merely to bring them into closer conformity with their Etienne Gilson). They are, as Aquinas essence since it is to make them truer" himself puts it in the Quaestiones Disputatae De Spiritualibus Creaturis, a. 3: "true principles of philosophy established by Aristotle." There is. according to the Angelic Doctor's not altogether unfounded conviction, an Aristotelian spirit in spite of an Aristotelian letter. This taken together with the great number of problems and of technical notions and terms, which Aquinas learned from the cs, gives a positive meaning to the qualification of "Aristotelian-Thomistic

mentation
in

political

philosophy"

GRADUATE STUDIES
Major Subject
Medieval Philosophy

Professor Anton C. Pegis

Professor Etienne Gilson
Professor

Armand Maurer

Minor Subjects

Systematic Philosophy
Latin Paleography

The Staff Philosophy Professor Reginald O'Donnell

in
J.

The author of this work

wishes to express his

0,P.

gratitude to the Reverend I. T. ;;acbraarm

for suggesting the

topic

and the probleia of

his

this

thesis.

His stimulating lectures,

many enlightening and encouraging observations,

end most of all his firm and generous direction
have made this work possible*

APEtS

JUL!

JL2

TO volim; I

Introduction to collection of text3

The collection of texts

page

1.

Notes to the introduction

page 150.

Rotes to the texts

pane 154*

nsa on

Introduction
It Is one of
raents
Jai)
ts

iquinas' outstanding acbieveir.

to have inteprated for the first tine

history a direct
to a vast
It

and connlete knowledge of thr

vtellan foil!

and coherent body of thoupht.

Hot even Cicero had done so.

la true that the first traces in any

Latin writer of an actual

"cero,

use of this Aristotelian work are to b found in

hut

Cicero did not use the Politics either completely or diHe rather seems to have drawn his material froa a eertr.

*r
had

of extracts with whlcl a ireek flrlMl of his

ororided him.

(Tyramiion)

It is also well known that the very 'ireek text

of the Politics waa rarely read by the creeks themselves,

traces of its use are very scanty in authors such as Pliny, Dio

Crysoatom,

lutircv

tobaios, and in the Peripatetic '.reek

attf

aentators such as Alexander of Anhrodisias

is in

ma,

keeping with such an infrequent use that we do not mosolitlcs of an earlier date
Arson? the Arabs, the

ses* a single Manuscript of the

c

than the fourteenth century.

Politics

Mined quite unknown,

so nuich so that Averroes, wh*n writing on

political ohllosonhy, did so by oaraohrasinr certain parts of

** *pup11c of 7>iato.

Tet this was the saae Averroes

'

thought of 4rlstotle e

oat perfect men, the greates.

.

and the vary nouthpiece of infallible true

a complete text

stoU lian
century ,
-

ca became known only In the thirtse

rob/ibly around 1260, when a literal

.-aade

-in
ox"

tra?

lation was

with which the Joadnie

-hrsaas

orebeke

was quick to

stake

anple uae

translat
univerc-ial

La

own works, nnd through tha Angelic doctor's

influence ar

rity in

tiiu

later

ie Ages,

t:

text in question became part m and civilisation,

thinking

.ot only Aquinas but also xlbert the ureat

wrote a com jentary on it,

and before the

er>

irtuer

century we find other coanenteries written by Sigo

Pet
jvergne
a;
r

bant,

asters of the Arts Faculty.

,

Possi-

bly there is also a commentary of ttgidlus Konanu

to hia systematic presentation of the
doctrine in his je Baglnia*? frii<
is history of
th-

in a Jdition

Ariatotelian

political

-ics ir the tfclrte*i

ry, our Uiseertation takea up

hat, after the translation itself,

..

is doubtless its main events the fact that

jobs worked over

this treatise, coiaaented on it, and embedded its teaching into

./

and the]
t:

stotlt
.nee of .^uinas.

Uics entered

occidental thought under

A few remarks will be useful to explain the purpose as

veil as the aethods of our investigation*

We are not directly concerned with Aquinas' cojscantary,

or rather the authentic fragment of it reaching up to Book III,

lect. 6 inclusive.

Of this commentary we hare made but a

Since the

limited use which we shall indicate later in detail,

available printed text of thi3 work, the so-called Plana edition

i

(Rene, 1570-1571), is notoriously corrupt,

any scientifically
ut it will

acceptable study of it would require a new edition,

also be noted that Aquinas' commentary on the tolltics. more

than any of his other Aristotelian commentaries, is a literal

exposition which hardly exceeds the strict limits of a paraphrase.

small
.

not forget that the

oil tics came to the medieval writer

without any tradition of expository work accompany inr It.

medieval writer had therefore no former commentary to consult awl

Saint Thomas seems to have been quite aware of this unique

tion
oi

cor,

tragirite's political treatise.

For this reason

coaraentary on the Politico is more literal and le3s interpre-

tative than his other expositions.

It is therefore less safe to

quote it as Aquinas' own teaching without any qualification.

m$

in modern scholasticism the customs have arisen of freely

intermingling quotations frou Aquinas' commentary on the iolltlcs

and his systematic works, of

the same value to a quotation

oil tics as va do to one from any

from the commentary on the

other work and of introducing the former by saying* Saint Thomas

teaches ..., even if the ensuing quotation contains nothing but

an Aristotelian nhrase.
this nractice.

'

e do not feel authorized to iraitate

'Jaint

To Ssint Thomas the Commentator we orefer

Thomas the author.

study will thus be limited to that use of the

tics which is found in all other works of Aquinas except the

ino?Ul'> JB 14frm
count as a whole.

p<tfi^k9r"ffi

vhich we have not taken into ac-

With this limitation in mind we have divided our dissertation into two parts.

The first presents a collection of the

oartinent terts, the second an analysla and study of these te

At the beginning of the second part we shall introduce our di3-

with a more detailed statement of the oroblem that will

concern us.
At this point we wish to state the rules which have

ded us in the organisation of our text-collecting.

This collection contains eighty five chapters or

headings numbered continuously by Roman numerals,
liaeh

one pre-

sents a text of the Politics of Aristotle to which belong one or several of Aquinas' quotations.

These Aristotelian texts are

narked A and they follow each other according to the traditional

sequence of the text of the Politic* .

If a given quotation of

Saint ihomae required to be explained by two Aristotelian texts,

the second of these is narked AA.

The passages of the

cs

hate been copied from Suseraihl's edition of the

Vfltuat^ trans-

latin fimiim4 fa ^nrrMllfl!

Saint Thomas himself.

which is the translation used by

At the beginning of each text A or AA,

the reader will find the reference to book, chapter, page and

line of the tiekker edition (Berlin, 1931), and at the and, the

page and line of Ousemihl'e edition of the Latin text.

The second section of each chapter, marked

or
-

exhibits the passage of Aquinas' comaantary on the Politics

responding to the texts A or AA.

These sections

and

Mi

than

represent Aquinas' literal understanding and exposition of the

texts A and AA at the tine when he wrote his commentary,
aea,

as we said alovo, the toxt of this eoamsntary is unreliable, we

h^ve taken care to copy all of our texts
1
I

and II from the

8C**P* tod. Vatlnanus LatlniMp 777.

The indication* fjji..., to

Bli,

be found at the beginning of each text B and

manuscript.

refers to this

In brackets we have added the reference to the

liSttg and the paragraph of the moat recent reprint of the Plana
edition: Torino, 1<;jI, edited by a. Spiazsa.

Dt

In our third section the texts of Saint i'homas are pre-

sented,

ihey are numbered continuously in Arabic numerals,

abbreviations of the titles of Aquinas'

works fron which these

texts are taken will need no further explanation.

ach text has

been so fully transcribed

that It constitutes an intelligible

unit and is therefore able to show at

MM

the problem as well

I

as the argument
insert'
.

within which the quotation of the

olitica is

is wo thought to be necessary in order to oake our

collection an intelligible snd interesting reader.

If there are
these

several Thoaistic texts placed under the same heading,

texts arc as far as possible set forth in their chronolorical

order.

here we fait authorised to qualify a certain text as an

implicit quotation, that is to say, one which lacks any actual

reference to "Aristotle" or "the Philosopher", we underlined the

word or words which, when taken together with text A and AA,

would seem to prove the fact that there is a quotation.

We have

used the current editions of ?aint Thorns' works which are re-

prints of the Vulgate text (tone, 1570-1571).

Where a Leonine
rhe numbers

edition was available, use has been made of it.

introducing texts from the Oonuientary on the Metaphysics refer

to the paragraph numbers of the ..urietti text (oJ. Cathals, Vori
1926); from the Commentary on the ethics to Marie tti (ed, Plrotta,

no, 1934) i

from the
-

Jpusculum
|94|) pp,

De Regno to
1
'

.Tier,

':-.i

'"-

.,

Concerning Die collection of these texts an unpublished

Master of Arts thesis of the
1945 by t
y

niversity of Toronto, written in

ipont, has been a great help to |
a
.

Geroi
?e

'a wish to

ae'

our

to this author who, wo have

been assured, does not intend to continue his work.

ing is correct
texts,
.t

If our count-

collected one hundred and forty-nine

7ve-exanining our predecessor's verifications and divisions,

and adding the considerable lot of political quotations found in

Aquinas'

crvotural commentaries, we have arrived at the total

.

of one hundred and seventy two test

these Scriptural works are

of a peculiar interest to our subject since they are in a large

Hurt Reportstloaea or reproductions of the ..aster's lectures and

consequently show a remarkable freshness and spontaneity on f>eint

Thomas' part in his approach to the olitics .

Father Dupor

work contains no analysis of the naterial fathered by his. quotations of the -olitics in Aquinas' work have
the great advantage of being relatively few in number, so that
a complete collection of them can be attempted without fear of
ing the limits of a modest dissertation.

-Hess to say

that such an attempt in the case of the other great Aristotelian

writings would be a gigantic and very

<

t task.

An ex-

haustive documentation la
has beam our goal.
La

Wo hope that ve are not too far awo

Ideal in the work that we here oreaent.

(I)

'a considerare volunus de -33. litica, quae sit ootim orcniun Mis, qui possunt vivoro quam aaxirne ad votun, oportet at alias consldorare polities, quibus utuntur quaedem civitati.en aarum quae bene reft leglbua dicuntur, et si quae aliae existunt a quibuadaw diotae et viaae bene ae habere, ut et recta hebana appareat et utile, , 1-6.
,

com

v (11169). ^hilosoph* ... hie incioit il. II, fol. li detonalnare de ipsa civ^tate secundum modus quem in fine primi toticit et etiara in fine decimi I-thlcorup* . ri n enim ponit ea quae ab aliis dicta aunt de polltica comraunicatione. Secundo lncipit deterrdnare de ea secundum propriam aententiaa in tortio libro ... Uicit erno, quod intentio nostra comrnunicati onn politics, ut principalis est con sclamua quls modus politicao conversation is sit optimus, quemadmodum omnia ea soeurJura quae poasunt } amines vivere maxima ad votunu Ad hoc consequsndua oportet considerare polities, i. a. ordinationes clvitatis quaa alii tradlderunt, sive slrt illae quibus quaedem civltatusi utuntur, quae laudantur de hoc quod bane re -ur.tur leglbua, slve etlem :his treditae, quae slnt ab aliquibus sapientibua et p) vldentur bene ae habere. ,t hoe ideo oportet consider am, ut appareat quid sit rectum et utile In conversatione et refimlne elvltatla.

AA.

id.

"II, 1j

1274 b 30-32.

-UT cli*ca

poll-

tiaa principales et circa dictaa ab ali.uibus airt considerata hoc modot ei qui da politia coneiderat, quae sit unaqiiH'-que ot qualla quae, prima conaideratio eat de civitote videre, qui! quidem ait civitas. 1 , - . ol."II. 1: 1323 a 14-16. l)e politia optica facturua convenicnter> iiiquiaitionar. necesae deteroinare priua, quae ait oligib 1-2. a fita. ,

oetquam Fhiloaophua in In Pol . Ill, fol. -i v ll ;/. ), secundo libco inqulsivit de uolltiis secundum tradltionea it prosequi do ei8 eecundui propria* aliorun, hi> opiniii , t dividitur in partes dues. In prima nanifaatat divnrsitatem politiarum. In saeunda docet, quel iter optima -.nptiai libri, ;nstitunda; in prir De politia tc. ibit optima riaa auten Dara divi.itur in duos. In prima dis litiosj in secunda detercdnat de singulis earumi in quarto libro, ibii Ir. cunctis art etc... limit ergo prirw, quod ille qui vult considcrare de >uae unauuaeque sit secundum proprlam ratlonen et , quails sit, utrua sell, bona vel mala, iusta vel inluste, neoeaaa eat quod prime conaideret quid ait civitas.
J
'
'

(1)

linquentibus (1) th. :ik . X, 3 Itur rloribua imperacrutablle, quod de le, iere aagis melius fot positiovK' ipsoa int.

et totaliter utique da politeia, ut ad tian, quae circa Humana, philoaophia perficiartrimue quidem igitur, si .jUid aeeundun tur. partem dictum eat bene a progenitorious, t6ninde aa ratia teaua partrancir . poll tells apeeulari, qualia aalvant et corruapunt clvitatea, et qualia singulas politeiarum, et propter quas causes bao quidem bene, hasautera contrariun clvlliter agunt. Conaideratia igitur his forte utique aagia eonapiclemua, et

'

qu. -liteia yptima, et qualitar unaqoaeque ardinata, t js legibus et consu bus utens. Dicamu incipient* In ivttL. X, 1 -21S0, roaittit (2) (Aristotoles) se dicturua qualiter aliquis fiat legis pos t prlmo oater Lot iaminere. t Aloft quo , ox quo priores, ". , sapi mi fuerunt, n. runt non bene legis p ja, melius est quod non lpsi intendaaus sd trartar is positl universal iter c <n est legis positiva, imua p. can doetrlnam sd iam . . opera V. vara quae* -tana) quan secundum :di3se videtur. ti lum qu be,, ostendit, ?,uo orcMne hoc
,

i.

"

it*
pertranoeunter tanfe. , lid in parte bene dictum est circa politiam a progenitor! bus, i.e. a prioribus saplwntibus. it in secundo rplltieae . Oeinde ex divorsis politiis considerable, .: o politiae salvant eivitato3, scil. .iae rectae, quae sunt regnua, aristocratia et politia, et quales corrumpunt, scil. norversae politiae, quae sunt tyranr
-itia. (cf. t ltarai conslderandun e eonservar.t vel corrumpunt sinitulas pol tias, et propter quas causas quaedam tea bene a ant cWiliter, quaadam autaa male. hoc inabit a tertio libro olitlcsfS usque ad soptiaura. Jbi post prasdLcta conside-

text IA'III)
.

rate lnelpit conspicer, quails sit optima litia, nt quallter debeat esse ordinate, et qaibus legibus et eonsuetuditvlbus utatus. arte omnia hie ponit quaedam principia politicae in I j quibus dicit se ineepturua, wuod quidea est continuatio ad librum Pollutes* et ternunatio sententiae totius
'

POLITIC OHUK LIBKR

(n)

^ol I, 1* 1252 a 7-13. Quicuoque quidea igitur exietiaent politirua at resale et oeconoaicua et despoticua iden, non bene dicunt. Multltudine enia et paueitete patent differe, sed non specie haartus unuaquodque, pate si quidea paucorua, patreafaailiae, si auten pluriua, oeeonomim, ai autea edhuc plurlua, politieua aut regale, taaquara nihil differantea aagnaa doom aut parvara civi1, 7-2, 5.

In Pol . I, fol. 1 r (Is 13-15). Considerandua eat quod duplex est eoaaunitas omnibus aanifestat soil, civitatis et doaue. Civitaa autea daplici reglalne regitur, sell, politico et regali. Regale quidea eat regiaen, quando ille qui eivitati praeest habet plenariaa potastataa. Politleua autea regiaen est, quando ille qui praeest habet potaatatam coarctataa seeundua aliquas leges civitatis. Et similiter est duplex ragiaen doaus, sell, oeconoaieum et despot icua. Despotes quidaa Tocatur oanls habens seroa, Ceeonoaus autem vocatur procurator vel dispanaator

allcuiufl farailiae. Unde deapoticua regiaen est quo aliqule doainus suis arrl praesidet. Oeconoaicua autea regiaen aat quod aliquis dispensat ea quae pertinent ad totara famiLiaa, In qua eontinentur non solua aarvi sad etiam llbarl aulti. Poeuerunt ergo quidara, sad non bene, quod lata reglaina non differunt, sed sunt oanino idea ... (Ratio eorua) tall* eat. uaseuaque differunt solua multltudlne at paucitate, non dlffarunt specie, quia dlffarantU quae est eecunduBj magla at olnua non dlrerBificet speciea. Sad prae* dleta reginina differunt solua nnltitudine at peueitate ... Quod quldam dlosbent tarnquam nihil diffarrat deans a civitata nlai aagnltudine at panritatej lta quod manna donas alt parva civitas, at e converse, ax aaquentibus patablt assa falsua. Similiter etiaa politleuB at regale regimen ponebant solum dlfferre aultitadine et paucltate.

(2)

_i, U-II, 53, 7 < Jtrua sit allqua iustitla particular^ praeter generalea). Ad 2. Bonua commune eivltatis et bonua alngulara unlus per* sonae non differunt solum seoundua aultua at paueum, sad secundum forma lea different iam> alia eat aula ratio boni communis at bonl aingularis, alcut alia est ratio totiua at partis. Mao Phlloaophus in I Pollt. dicit quod non bene di curst qui dlcunt civitatem et doaua at alia huluaaodi dlfferre solua aaltitudine et paucltate, et non specie.

(Ill)

A. fil.

- b 5. Natura quidem igitur distinI, 2t 1252 a guuntur femina et servua. Kihil enim natura facit tale quale aeris f iguratores Oelphlcum pladium paupere, aed unurn ad unu-n. Sic enira utiqua perficlet optima orranorum unumquodqut:, non multis paribus, sed uni Servians. 4,

2-6.

Ip Pol - I, fol. 2 (It 21). Natura non facit aliquod tale, si cut allqui fabrieant ex aero, i.e. ex aetallo, Delphicua gladiua pro aliquo paupere. Apud Delphoa enim fie bant quidaa gladii, quorum munus ad plura ainisteria deputabatur, puta si unua gladiua esaet ad incidendua, ad limandua et ad aliqua alia huluaaodi. Kt hoe fie bat prop* ter pauperea qui non poterant plura instruments habere. Natura autem sic non facit ut unura ordinet ad diverse officia, aed unua deputat ad unua off icium.

(~)

lUB&# IWIf 40, 2c ( 'trum cleric is et epiacopia ait licitum pugnare. ) Reapondeo. icendum quod ad bonum societetia huaanae plura sunt neeesaaria. Diverse autem a dlveraia nolias et expeditiua aguntur quam ab uno, ut patet per Philosophum, in sua Politics . t quaedaa negotia aunt adeo sibi repagnantia, ut convenienter almul exerceri non poeaint. Et ideo illis qui neiorlbus deputantur, prohibentur minora ... Ideo

inters' leuntur

clericis ... belliea axercitia.

(IV)

A.

In omnem quidem Igitur diae al. I, 2: 1252 b 12-H. constitute coanunltas secundum naturara domus aat. 5$ 3-4.

I" Pol - I fol, 3 p (1 26). (Philosophus) ostendit ad quid sit coaraunitas domus. Ubi cons iderandum est quod omnia buntana cosnunicatio eat secundum aliquos actus. Actuun autea hunanorun quidem sunt quotidiani, aicut comedere, calefieri ad ignem, et alia huiasmodi. Quidem autera non sunt quotidiani, sicut raercari, pugnare, et alia huiussodi, liaturale autea est horainibus, ut in utroquo genere operum sibi co<aunicent, seinvicem iuvantes. ht tdeo dicit quod nihil aliud est domus qua a quaedam coamunitas secundum naturaa constituta in oranem dieMg j.c. od actus qpaj, immmwd qaoUdle arondi.

U)

UflBft

I-IIf 105, 4 c (Jtrum convamienter lex praecepta ediderit circa domesticas personas. ) Respondeo. Dicendum quod communio domestl carura personarum ad lnvicem, ut Philosophus dicit in I Polit . , est secundum quo-

etus

tidianos actus qui ordinsntur ad necesa^tatem vitaa 9% quantum ad ... lata lax vetus convoniantla praeeepta trad id it.

(V)

,uae autera ax pluribua vlcia .'ol.I. 2* 1252 b 27-29. eoanunitas perfects etvltaa ism, omnia ha bans tarninun par ae auffie lent iaa. C, 9"10.

In Pol . I, fol. 3 rv (1*31). (Ariatotalas) oatandit j sit ciTitatia eoamunitas ... Priao ostendlt ax quibus ait civitas. Quia sicut vicus constituitur ax pluribua doaibus, ita at ciTitaa a x pluribua viola. 5acundo dicit, quod civitas aat eoanunitas parfectai quod ax hoe probat, quia cua omnia eoanunicaV o omnius howiawBi ordinetur ad allquid necessarian vitaa, 131a er't perfaeta coraraanitas, quae oardinatur ad hoc quod bono habaat anff ieiantar quiequld aat neeeaaarlun ad vitam; talis autam Lat enira da rations clvitatis, aOflRunitas est civitas. quod in aa invaniantur omnia quae auff iclunt ad vitaa hunanan, sicut eontlngit ease. Et propter hoe oonponitur ax pluribua vlcia, in quorum uno axereetur are fabrilis, ir. alio are textoria, at sic in aliis.

AA.

&.

b 11-15. Daaaa quldem enin aegis per aa euffleiena uno, clvitaa autem domo, at vult Ian tune esaa clvitaa, cua par sufficient*', acctdit asae coot- imitates oultitudinia. 63, 6-8.
II, 2t 1261

BB

+'ol - II* fol. 16 r (1: 184). ;ianifastura eat una doaua vel faatlia tota *agla aat eufficiena quaa unua hoaoj at clvitaa eat aagia auff iciena tunc enim laa debet asae clvitaa cua eoatattnitae aat par aa eufficiena ad vitas.

... quod ad vitaa quaa doitus, nultltudinla

(5)

(ttittotf na MfHi ttttkJULttaltfe St. contra aa diviaua deaolabitur. ) Triplex aat coammitaaj donua alve faailiae, civitatia, at ragni. &aua. aat coaraunltaa conajfttqfif ax,
aiatit ex trteU?^ 9ffBtoimUgff (ef. test. XII) ax patra at filio, ax aarito at uxore, ax domino at servo, Coaaranltaa civitatia oanla contlnet quae ad vitaa hoainla aunt neceaaariat unda oat .Mfffrgrl pofflfflUfrf qpnt< ad aara necessar'a, lertia coaciunitas aat ragni, quae eat coT-unltas consumaationis. bi ania aaaat hoetium, tinor non poaaat pr ee una clvitaa aubalstere; idao propter tiaoren hostiun nacaaaarla eat coaraunitaa el vita tarn pluriu% quae faciunt unum regno*. Unda aleut vita in quolibet boaine, ita pax in regno.
T
"

(6)

frrt. Xn f P. (A Etfr. xi ict. 3 (Ad tuud, Kxpaatabat ania fundaaenta habaataa eivitatea). (Hieruaalea) dieitur clvitaa priao propter

10

civltui imitates, quae unit as st per paeaa ... Secundo aat ordinate, quod fit raaxiaa proptar

iustitia* at nan ad oalum faciendua ... Tertlo ' -> Mi wii a arl it "! 4^ G -t quodcuaque enia neeeasariua parf actlaaina aat Ibi, quia lbl aat status bonorua omnium aggravations perfectaa.
,

**

(7)

ftan XIV, lact. 1 (Ad iUudi In doao Patria aat aanaionea multae aunt.) Hotaadun quad ax hoe verb Pelagian! aecaperunt oecesionaw orrandi, Dicunt enia, quod puarl non baptisati daeadantaa arunt in dono Dai aalvati, aad non in regno ... Sad contra hoe 4u#tstinus dicit (3) quod Doainus dicit quod aanaionea huiusraodi aunt in dooo Dai, nihil autea aagia aat in regno quaa doausi nam regttum conatituitur ex eivitatibue, sItIVm t* YM?t frmttaa. Si ergo mansions s aunt in doao, oanifeatua eat quod aunt in regno.

foc^ ja

m\m

na w*m m

(3)

bno 7. Cua autea hoaini eoapetat in awltitudine vivor-3 quia aibl non sufficit ad neceaaarla vitas ai solitarlua aaneat, oportet quod tanto ait perfectior aultltudlnis eociataa quanto aegis per ae sufficient erit ad nscssaarla vitas. Habatur aiqaidea aliqua vitas aufficientia in una faallia dqaua uniua, quantum scilicet ad naturalea actus nutritlonla at generandae prolia et aliorua huiusraodi (ef. text. IV )j in uno autem vieo quentua ad ea quae ad unua ertif iciua parti**? in estate vero quaa est perfects cojaauni, quantua ad oania neeesaaria vitae} sed adhue aagia in provinela una propter necessitate compugnationia et autui auxilli.
D*

11

(9)

Sanaa. I-II, 90, 2c (Utrum lex ordlnatur seiner ad bonus com une) ... Oportet quod lex maxima reapielat ordinem qui est In beatitudinas. Rursua, cum omnia para ordinetur ad totum Bicut iaperfectom ad perfeetum; unua autea homo eat para eoamunltatis perfectaet neeaaae aat quod lex proprle resplciat ordinem ad felicitates Undo et Philoaophus, in (4) praecommunes. definitions legaiiura, mentionem facit et miaaa de felicitate et communions politica. Die it enim in V ath. . (5) quod legalla iusta dieinaa factiva et conservative fllcitatis et particilarua ipsius, politica coasunlcatione; perfects enim coamunitaa clvltaa est, ut dlcitur in I Pollt.

(10)

Suama. I-II, 90,3 ( Utrum ratio cuiuslibet sit factiva lonis.) Ad tertiua. Sicut homo est para domus, lta domus est pars clvitatiai civltas autea est coaaunitas perfecta, ut dicitur Bt ideo sicut bonura unlua hoalnis in I Pollt . non est ultiaua finis, sed ordlnatur ad commune bonus; lta etiam et bonura unlua domus ordlnatur ad bonus unius civitatls, quae est eommunitas dnde ille qui gubernat allquaa perfecta. families, potest quidea facers aliqua praecepta vel statute; non tamen quae propria habeant rati ones legi s.

12

(VI)

fi*.

lwndl

1252 b 29-30. Facta quidea igltur (eivitaa) gratis, existens auten gratia beam Vivendi. 6,

I8ls1. I fol. 3 t (It 31). Qstendit (Arlatotalaa) ad quid aat civitas ordinate* aat enla priaitua facta gratia iyendi, ut scilicet homines eufflelenter inveairent unde vivere peasant* sad ax alas ssss orarenU, qaod homiaea mm solum Yivant, aad quod bans vivant, inquantua par lagsa clvltstls ordinate vita hoainu* ad Tirtutas.

(11)

U. 2U&W ut alaal

Ad hoc ania homines eongregantur

j\JJV\ qaod eonsaqul non poasat onaaquieque alngularitar vivens. (cf. text. 8)
bene,

13

(VII)

Uorua quae nature civltaa est, et Sl# I 2i 1253 a 2-3. Datura civil* animal est, 7, 6-7.

I, fol. 3 v (1j 3 A- 37). Civitaa eat eorura qua* sunt secundum naturam. It cum civitaa nam sit nisi congregatio hominura, eequitur, quod bono sit animal naturalitar civile ., acundo (Arlstoteles) probat ex propria operations hoainls quod sit animal civile ... Homo solus supra animalia alia habet locutions* ... Cum hoaini datus sit aermo a nature, at aermo ordirotur ad hoc, quod homines aibi invicea coasunlcent in utili at nocivo, iusto et iniusto, et aliis hulusmodi; sequitur, ax quo natura nihil faeit frustra, quod naturalitar homines in his aibi eoNBHinlcer t. Sed eomnunieatto in 1st is facit domum et civitatea. Igitur homo est naturalitar animal domesticum et civile.

In Pol-

(12)

Cpr. XI, lect 4 (Ad illaa* jLe<ft. frp. I Quod nan in raslius sed in deterlus convenitis. Omnia enim anlsalia gregalia, puts colunbae, grues, oves, natural! instinotu In unum conveniunt, ut sit els corporal! ter aelioa. Jnde et homo, cum sit animal gregale vel social, ut PhU. probat in I lib. Politic. (6), secundum rations* agere debet, ut multa in unum conveniant propter aliquod raeli is; slcut in rebus

saecularibus multi in unitateo civitatio eonvaniunt, ut sit eiii melius saeculerii Hicet
,

iter s:.
,

"

-.ae.

ideo fidolcs in unum convenire debont propter uod msliua s ;d isti in deterius convarJLobant propter c ittebart, convanirent.
.

(13)

SttMlMr

I-II* 72, 4
:
.

nvenientor

oa in Damn, in saipaum et in preadas lex ardo ii abet esse. m secu: 33parationem ad regulam rationis ... Aliun ordo est per compar tionora ad t si ivinae legia ... "idem homo Baturallter asset animal solit hie duplex ordo sufficeretj sed quia homo est natuaniaal politician et sociale, at probatur T olit . . Id jsso eat quod sit tertiuc ordo, quo homo ordinetur ad alios homines, quibua
..tinguatuz
,

convivere debet.

(H)

o-'jma. I-II, 95, 4 c ( tnoi Isidorus (7) convenienter ponat divieioneti huaanarum legum.) Ad ius gentium per ja quae derivantur ex legs naturae sicut cor.clusiones ex i.piisJ ut iustae emptiones, venditicnes, et alia huiusmodi, sine quibus homines ad invicen convivere non possenti quod est de lege naturae, quia homo est natural iter animal sociale, ut probatur in <uae vero derivantur a lej^e naturae :>lit . per mod urn particua terainati oi -lertiit ad ius civile, seeundiaa quod quaelib "vitas ali LM accoraode determinat. (f,
'

text.

LU).

15

(15)

Samaa II-II, 188, 8 (Utruo perfectior sit religio in aocletato viventium quam agentium solitariaa vitara.) Videtur quod sic ., Arg. 5. quod est secundum naturam homlnls, non videtur ed homo ad perfectlonem virtutis pertinere. natural! tor est animal soctale* at Philosophus dicit, In I iolit . rgo videtur quod agora solitariaa vitam non sit perfeetiua quam agere vitas

soeialera.

(of, text. 20)

(VIII)

&

Quod autem civile anlaal homo omnl I 2i 1253 7-9. ape at oanl gregall animal! magls, palmm. 8, >.

B. In Pol . I, fol. 3

v (1 36). Probat (Arlstotolos) ox propria operationo hominis quod sit animal civile, nagls etlam quam apis at quam quodeuaque grogale animal.

(16)

Do Rasmo

2.

Naturale ... est homlni ut sit

16

animal sociaie et politieun in aultiti* iine vItcm, magla etiam quasi omnia alia aniaalia.

(II)

Pol . I, 21 1253 a 10-H. Vox quidea igitur delectabilis at triatabilis aat signum, propter quod at alii a axis tit aniraalibuat uaqua enim ad hoc nature eorura porror.it, ut habaent sensaa triatabilis at dalaetabilis at haae significant invicea. 8, 69.

(I* 36). Vox aat algnua trlatiae at par eonaequena alianun passtonum, at deieetationis, at iraa at titaoria, quae oranea ordinantur ad dalaetationam at tristitiats, ut in aaaundo Ethicarua dicitur. (8) St ideo vox datur alii a aniaallbus, quorua natura usque ad hoc pervenlt, quod sentient auaa dalaetationas at tristitias, at hoc aibi invicea significant pmr allquas naturales voces, alcut leo par rugltua, at cania pm latratua, loco quorum noa habemua lnterieetionea*

In Pol. I, fol. 3

(17)

Somas. I-II, 35, 8 c. ( Utrura sint qiiattuor speeiea triatltiae quae aunt acedia, anxiatas, aisericordia at lnvidia. ) Acedia (9) dicitur

17

vocea amputare, quia vox Inter omnea axterioree aotus aegis exprirait irteriorea conception et affectum, noa solum In bosdnlbua, sed stiaa la aliis aniaslibus, ut dlcltor in I i'olit.

(13)

in Pari Hbl I, 2i 5. St varum est quod huiussodi paaslones (i.. ira, gaudiuu, ate.) significant natural iter qaaadaai tocos hoainura, ut gemitus infir xrua, at aliorun, ut dicitur in

(X)

Non potans antes eosnunieare aut Pgi. I, 2t 1253 a 27*29. nullo indigona propter per se suff icientiaa nulla pars est civltatis, quare aut bestia aut deus, 10, 3-5.

B.

iz\ .ol . I, fol. 4 r (It 39). Si antes eontingat, quod aliquls non poesit eoasninicare soeietate civitatis propter suaa pravitataa, est peior quae hoao, at quasi bestia. Si ero nullo indigent, et quasi babens pvr se auff icientiaa, et propter bos non sit pars civitatis est aellor quest bono. Est enim quasi quidaa deus.

18

_2i.

ot 1-7 j I '- if iMtiVilll ppaptag fcto non propter fortunam, aut prevus sat melior quem bono. 7, 7-8.
,

"

Mt

BB

** ro1 - -i **- 3 v (It 35). Homo (est) animal naturallter civile. Posset autem hoe allcui enire in dubiua ex hoe quod ea quae sunt secundum nature*, omnibus secundum naturara lnsunt. Non autem homines oanes Invenluntur esse habitatores civitatum. tit ideo ad hanc dubttatlonem exdudendas ... dleit quod allqui sunt non civiles propter fortunam, utpote quia sunt expulsi de eivltate, vel propter paupertaten necesse habent exoolere agros aut animalia eustodire. Et hoc patet quod non est eontrarium ei quod dictum est, quod homo est naturallter civillsi quia at alia naturalla aliquando def lelunt propter fortunam, puta cum alicui araputatur menus rel cum privatur oculo. Sed si aliquis homo habeat quod non sit eivilis propter naturam, necesse est vel quod sit pravus, utpote sum hoc eontingit ex corruptions naturae humanae, aut est melior quam homo, inquantum scilicet habet naturam perfeetiorem alils hominlbus eoamiBlter, ita quod per ee sibi possit cuff ioere absque hominum socletate, sicut fuit in Joanne Baptists, et beato Antonio heremita.

(19)

(Ad illudi Similis est pueris In mVk. sedentibus in foro.) jMotandum ... quod naturale est homlni quaerere deleetatlones ... Item no* tandum quod homo naturallter animal sociale est, et hoc quia naturallter onus alio indiget, undo deleetatur In convlctu. Undo /hilosophus, I Polltlq . i Omnia homo qui solltarlua est, aut eat melior nomine, et eat ueusj aut peior hovdae, et est bestla. iinde dlciturt sedentibus in foro, quia nallus per so vult ludere, sed in foro, lbl fit eongregatlo multorum.
fre,^.

"

19

(20)

Sim tt-Hf

1S8, 8 (Strum perfectlor ait religio in eocietate viventium quaa gentium solitaries* vitam. ) Ad qutntua. Hoao potest solitarius vivere dupllciter. Uno aodo, quasi societatem humanaa non ferens propter aniai saevltiam; et hoc eat bestiale. alto aodo, jmr hoe quod totaliter divinis rebus inhaeretj et hoo est supra hoainea. &t ideo Philosophus dioit in I olit.. quod ills qui aliis non eoramunicat, est beatta aut deus, idest divinus vir. (ef.

supra text. 15)

(21)

Hi, 40, 1 (iltrua conveniens fuerit Christum inter homines conversari. ) Videtur quod non ... Arg, 1, Oportebat ... quod Christus sua conversations non solum se hoainea ostenderet esse, sed etlam Deus. Sed Deua non convenit cum hoainibus conversari s dicitur enla Sxceptis diis, quorum non est cum l^sfi. lit hoainibus eonveraatio} et 'hiloaophus dicit, ln * 2iii. quod ills qui solitariua vivit, aut est bestia, si scilicet propter saevitiaa hoc faeiat, aut est deus, si hoc faciat propter conteaplandaa veritatea. iSrgo videtur quod non fuerit conveniens Christum inter homines eonver^jaaft,

sari.

(XI)

rol I, 2 1253 31-37. Sicut anla perfectum optimum animalium homo est, sic t separatum a lego at iuatltia peaaimum omnium. Saerisslma anla iniustitis ha bans armas homo autem habeas arms naacitur, prudemtia at virtute, qulbus ad cor.traria aat uti m*\ w. Propter quod scelestlssimum at ailvwstrisaiaua sine virtute at ad venerea at voracttateta peasiaua. 10, 7-11, 1.

Hoao anla aat optimum aniraaliua In Pol . I, fcl. A r (1>41 ), si perfieiatur In ao virtus, ad quasi habat inelinationea naturalea. Sed si ait sine lege et iuatitla, hoao eat peaaimum omnium aniaalium ,,, Quia lniuatitla tan to eat saevior, quanto plura habeat area, idest adiunenta ad sale faciendum. Boalnl autem secundum auam naturara convenit prudentia et virtus quae de ae sunt otrdinata ad bonumi aed quando homo est malus, utitor els quasi qulbusdam armia ad male faciendum sicut per astutiara excogitat diversas fraud as, et par ebetinentlam potens fit ad tolerandum fames et aitim, ut magis in salltia peraeveret, et similiter de aliis; et inde est, quod homo sine virtute quantum ad eorruptionea irascibilis eet maxima seeleatua et silTsstris, utpote crudells et sine affect 'one. St quantum ad corruptlonem eoneupiaeibilia eat pesaimus quantum ad venerea, et quantum ad voraeitatem ciborrra. Sed homo reducitur ad iustitiar per ordinem civilem, quod patet ex hoc quod eodea nomine apud Graecos nominator ordo civilia eommunitatls et iudiclum iustltlae, scilicet dike .

(22)

it* illudt frfrt, fa ffp, jd i-frh. VI, lect. 3 Contra spiritualla sequitlae.) Dicit ... spiritualia nequitiae, quia quanto eat altior aecundua naturas, tanto, quando eonTertitur ad raalum, aat peior at naquior. (hide hilosophus dicit quod hoao malua aat peeslmus omnium enia&liua. St ideo dicit* spiritualia nequitiae, quia apiritualaa at naquiaaiaae aunt*

(23)

hw%< W- *P, fcti ?*V-W If loot, 3 (Ad illudi Dixit quidaa ex illis propriua ipsorua prophetas Cratonaas semper meadaees, raalae bestiae, ventres pigri.) Sotat Cratanaaa do tribus, sell, da eorruptione retionalis, cum dicit* Saapar mandaces .,, Item da eorruptione lrasoibills, cum dleitt malae bestiae. Bestiae dicuntur quasi vaatiae, quia erudelea sunt ... >t dicit* malae, quia secundum I hilosophura in Politicly homo, quando aaeundua rationem operatur, est option animaliura; sad quando decllnat ad aalitiam, est peaaimum, quia declinat propter crudelitatem, Jnde dicit quod nulla bestia ita est crudelis* peior nalus hoao quam mala deeies allies est
T

beetle.

(24)

Loot, in Pa . 48 (5d illud* eoaparatus est iumentls insipientibus. ) ,, St ideo dicit Philosophua, quod peior est nalus homo quam mala tastia; quia cum aalitia habet intellectual, ut diverse mala adinvsniat.

(25)

jesssali

I-H 95, lc

(Jtruta fuerit utile aliquas

11

leges poni ab hoalnibua, ) 'Jnde neeessariam fult ad pacem !ioalnaa ei virbate^, quod leges ponerentur: quia sicut Philesophus dieit in I Foli^ . . sicut homo, si sit perfactus virtute est optimum ani-aalium; sic, si sit ssparatus s lags st lustitia, est peaslmun omnium, quia hooo habst arma rationia ad explendaa concupiseentias at sasvitiaa, quae non habent alia animal ia.

(26)

Snmma. 12-11, 64, 2 (Utrum ait lieitusa oecidere homines peccatorea. ) Ad tertium. Homo peccando ab ordine rationis rcceditf et ideo decidit a dignitate humane, prout seilleet homo est nature* liter liber et propter selpsom sxistens, st incidit quodwodo in serritutem bestiarum, . . ideo quararis hoainem in soa dignitate mssentem oecidere sit secundum se malum, tames homineo peooatorem oecidere potest esse bonum, aicut oecidere bestiamj peior enim est aalas homo quam bsstia, et plus nocet, ut Philosophus dieit in I Pollt . et in VII &. (10)

(OX)

a. fil. I, 3

* 1253 b 4-7. Primes autem et minimae partes domus domlnuB et servus, et jaritus et uxor, et pater et

mil.

ii,

I, fol. 4. ;;. ll. rlSM et linL-nae pe cunt hae tres combine tioneE, soil, domini et aervi, et uxoris, patrls et ftli
-.

>nus

mr

27 )

Lect. in n. pd lllud: , i ec t. aulier subditae int.) oupra Apostolus posult praecepta ^eneralia ad annas, hie ponit oa quae pertinent ad spociales quasdaa perBonas et status. ,uia secundum Fhilosoph | in olitlc^s* doraua habet tres connexir ine quibus non e. .-., scilicet viri et ieris, patris et fllii, domini et servij ideo nstruit prlmo mulirexn et virumj secun-lo, patr-a et filiuci (Cap. i: , ii, obedite parent! bus vestris in Domino); tertio, aorvos et dominos, ibit ob?dite dotninis caraalibua.
.

(28)

Lect. in ^n- *d Cal. Hi, iect. 3 (Ad illudi Mulieres, aubditae eatote viris, sieut oportet in Doaino. ) Posita ^enerali instructione ad oanes, hie incipit poaere specialem. rimo dat quaedara apecialia documents pertinentia ad singuloe status in eccleaia, secundo quaedam ia omnibus atatibus respectu certam^ con tionua in capite quarto, ibi: Dtrntioni ins to PrLna in tres secundum tres connexionos ex quibus domus constituitur secundum i'hiloc
1

24

(29)

-jceaa
.

II( 'trim 7, 4 Lngui ius paternun

*

"

.liter
...

od non Sed 1:
uni

.....
,

2.

eivitutis ot

regni ... non au

aut et

doainativua val pertinoant ad t

aternan, cuk dominus et puter :tur in I folit .

(30)

ft WTNffl -

X!CO:r

Utmittts& ut patet in
in tor it ... U*n, 3ed aagis i
1

rolit . (11), Meo citer politic

icura.
>.

text. 31)

(31)

iaa . 11-11, 53, 7 trura sit aliqua iustitia ( particularis prneter iustitiam generalem. ) Id tertium. Uooestica aultltudo, secundum "nilosophum In I o^t. . .UstLnnuitur secundum tree conizations s, scilicet uxoris et viri, oatris et i'ilii, domini et servi, qa una est quasi t< % idea ad . usraodi personas non est sia^l titia, sed quaedam iustitiae species, scilicet oeconomica ut dicitur ir ._.
1
!

25

II)

&

l * 4* 1253, b 31-33. o posseasa organua ad vita* est, at poasaaaio multitude orsanorua eat, at oervus raa iit sicut organum ante organa omnia poasaaaa animate. minister. 14., 2-4.

B In Poj, . Z, fol.

^ v (2i 52). Instaruraentorum quaedam aunt animate at quaadaa lnaninata ... In doao eat instrumentum Inanimatua Ipsa res posaasaa, puta lectua vol vestis, quae at instrumentua quoddaa deserviens vitae huaanae. multitude) taliura instrumaatorua eat tota possasaio domus. Cum autam servus sit quaedam raa possessa anlmata, sequitur quod sit organum anlmatum deserviens vitas doaaatieaa. Est autam huluamodi organum aid .aa tun, quod eat mlniater in artibua; et aarrus In doao est instruaentum, quia scilicet ipsa utltur allla instruaantla, et raovet ea; at ad hoc in* dlgeaus mlnistria at servis.

(32)

HI* P* 79 (Quod substantias lntelleetivae inferlores reguntur par super! orea.) Dicuntur ... auperloraa spiritus at angeli, lnquantom inferlores apiritus dirigunt quasi eia annuntiando, nam angell quasi nuntil dicuntur; at ministri, lnquantum par auaa operationea exaquuntur etian In corpora 11bus divinaa providentiaa ordinea, nam minister est quasi instruaantua anlmatum* secundum Phllo8im,fl<ffltri <Wi11*>

26

aophuau St hoc eat quod elicit ur la tfralaa (GUI, A)t Qui facit angelos suoe apirltua, at minis tr on euoa flamaaa ignis.

(33)

2aam

IX-II, 10, 10 (Utrum iafidelee peaaint habara praelationea aau dominium supra fideles, Vidatur quod sic .,. Arg. 3. Sicut Phllosophus diclt in I Polifr . , sarvua aat instrumentum doadni in his quaa ad humanaa vitas pertinent, sicut at minister artificia aat instruoantos artificia in hia quaa pertinent ad operaticnea artis. Sad in tellbua potest fidelia infideli subiicit posaunt enia fidalaa infldeliua coloni esse. Ergo infldalas poaaunt fldalibus praafici etiaa quantum ad doadniua*

(34)

I8t| A (91m aliaaa reJi-lo ataeit inetitui ad praadiaandum vel eonfaaalonaa audiendua.) Ad priana. Ilia qui oparatur ax virtute alterius, agit par modua instrument!. Minister autem aat sicut instruaentum animatun, ut Philofade quod aliquia aophua dieit in I Jolit . auetooritate praalatorum praedieet, vel alia huiuaawdi faciat, non supergredltur disoipulatua vel suM action! 3 gradum, qui compatit religiosis*
-'-

i-ji i

-'-"'

(35)

IB, 1 (Jtrura in Chriato sint duaa ffilTlff- III, voluntates. ) Ad secundum. Propriura est instrument! quod aoveatur a prineipali agente; dirersiaode tamen secundum propriatatam naturae ipsius. Nam instruraentua inaniaatua, sicut sacurua aut serra, tnovetur ab artifice per solum actum corpolnstrumentua vara aniaatua anima aanairalea.

27

bill movetur per aopetitum aensitivum, sicut equus a sessoro, Instruaentum vero aniaatua anima rational! novatur par voluntatea eius, eicut par Imparl urn domlnl aovetur aervus ad allquid agenduaj qui quidaa aarvua eat si cut instruaentum aniaatua, ut hiloaophus dicit ln * Polit . Sic ergo huaana nature in Christo fuit inatruaentum divinitatia, ut moveretur per propriaw voluntatea.
.

(n?)

ifii * 4*

1~54 a 12, Servua .., non solum deanotla aereat, sad at oanino illlua. 1 o, 1. tub

6*

In Pol . I, fol. 5 r (2s 54). Eadaa aat eoaparatio rei possesses ad poeaaaaorara at partia ad totua, quantum ad hoc, quod para son dioitur solum pars totiua, aad etiaa dieitur siaplicltar asaa totiua ... Unda cum eervus 3 it quaedem posaessio, aarvua non solum eat aarvua domlnl, aad aat aisplieiter illius.

(36)

(Utrua ratio praaeeptorua I-II, 104, 1. iudicialium conaiatat in hoc quod aunt ordinentia ad proxiaura. ) Ad tertlua. Homo non ordinatur
fofflft*

ad proximum aleut In f ine^, ut oportaat eua dieponi In eeipso In ordine ad proxlauaj haae en la eat eoaparatio servorua ad dominoo, qui id qiaod aunt, doalnorua sunt, secundum Phlloaophua In I .''oily Et idao non sunt allqua praecepta ludicialla ordlnantla hoalnea (in lege vetori) in seipso, aad oania talla aunt aoralia.

(57)

2HSUL I-XIf 105, U (3trua convanlenter lax vetus praeeepta ediderit circa doaaetleaa persona*. } Vldatur quod non ... Arg. 1. Servus enlm id quod eat, domini eat, ut Phllosophus dicit in I Poll-ft . 3ed id quod eat aliculua, perpetuo alua esse debet. Ergo lnoonvanlentar lex aandarlt rxod . XXI, 2, quod eerrl aeptiao anno libarl abaeadarent.

(?)

Sam*

n-II, 57, A c ( 'trua debeat apaelaliter listiagul lue paternus et doainatlvua. ) Reepondeo. Dlcendua quod iua ai*e luatua dieltur per eoraraenauratlonaa ad altera*. Alteram autem potest died duplleiters uno aodo quod eat alngulariter altarum, stcut quod eat oaalno distlnctua, aleut apparat in duobua hoainlbus quorua unus non eat sub aitaro, aad asibo aunt aub uno prlncipe civitatis. Et inter tales second ua Philosopbua in V ^th. .(13) eat aiapliciter luatua. Alio aodo dlcitur allquid alteram non slaplleitar, aad quasi aliquld alua existena. Bt hoc aodo In rabua hunanis filius eat aliquld patrls, quia quodaaaodo eat para alus, ut dlcitur in VIII hth . (H) at serrua eat aliquld domini, quia ast instruasntua alua, ut dlcitur In I Polit. Et idao patrla ad fUiua non eat eoaparatio si cut ad aiapliciter alternat et propter hoc non eat iM slaplleitar luatua, aad quoddati iustua, scilicet patemua. Bt aadaa

rations nee Inter doainum et oervuaj sed est inter eos doainativua lustua.

(If)

ai. I* &* 1254- e 13-14. Qui eniffl non sol ipsias nature, eed elterius hoao est, iste nature servus eat, 16, 3-4-.

ol . I, fol, 5 r (2i 55). Cum ... eerrue ait hoe ipsua fii quod eet alter iue ... quicuaque homo non est naturaliter solipsius, aed elterius, ipse est naturaliter servus. Hie etttem hoao non est naturaliter suiipaius, sed alterius, qui non potest repi nisi ab alio. Hoe autea convertitur, scilicet quod quicuaque est res possesM vel servus alterius, est hoao alterius. De rati one eutem rei possessae est quod eit organun activmn et separatum, 'fade potest talis dof initio servt eoneludls servus est organua aniaatua actlvum separatum alterius hoao exiatens.

(39)

OC~.

-.

8,

;.].

f,

!**, 5.

>4ci

tUttil

earitatea spiritus servlte invieea, ) Cum euperius dieat quod sint vocati in libertatea, quid est quod aodo dicit: iorvite Invieea? Ad quod dieendua eat quod hoc exifj.lt earitas, ut invieea Sciendum est serviaaus, et taoen libera est.

quod, sicut Philosophus diclt, lib. I fil., liter oat qui eat causa aui, sarvu3 antera est eauM alteriuai vol ut moventla, vol ut finis, quia aerrus nee a se aovetur ad opus sed a domino, et propter utilitatea doaini sui. Caritaa ergo quantum ad causa* morentea llbertatea habet, quia a se operatur ... erva autea eat, cum postpositis propriis utilitatibus aecoaodat ae utilitatibus proxirwrua.
auterri

( 40)

II-II, 57, 3 ( trua ius gentium ait idea . cum naturali.) Videtur quod aic ... Arg. 2. Servitus inter homines eat naturalis, quidaa enia aunt naturaliter servi, ut Philoeophaa probat in 1 f'olit . Sed servitutee erti:xmt ad ius gentium ut Isidores (15) dieit. Ergo ius gentium eat iua naturale. (Cf. text, 61)

Soma

(XIX)

2l, I t 44 1254 a 23-31 34-36. Quseeuaque enia ex pluribus eo&atituta aunt et fit unu allquod commune, sive ex eo&lunetis sive ex div'sis, in omnibus videtur principana et aubiectum ... Animal autea prlana constat ex anima et corpore, quorum hoc quidea prlncipana eat nature, hoe autea aubieetua. 17, 9-13 - 13, l-3

...uaeea-nque sunt ex pluriIn rol . I, fol. 5 (3i 60-64). bus constitute, in his est aliquid principans et aliquid subiectura natural iter, at hoe expedit. Jed hominum aultitudo est ex plurlbus eonstitutat ergo naturale est et expedlens quod unus prindpetur et alius subliclatur. uius autea rationia minor manifests est ex praeaissis, in quihua ostenaua est quod homo est naturallter animal politicum. Lt ita naturale est quod ex raultia horalnibua eonstituatur una multitudo. Onde ea praeteral ssa, probat aaiorea ... Dieit ergo prino quod quaecuaque sunt constitute ex pluribus ita quod ax eis fiat unua oomnune, sl^a ilia plura sict coniuneta, sicut ?iembre oorparis coniun>rantur ad constitutionem totius, siTe sint divisa, sicut ex aultis ailitibus eonstituitur unus exereitus, in omnibus his invenitur esse principans at subleetua) et hoe est naturale et expediens, ut per singula patebit exeapla ... Ostendlt propositus in partibus hoainis, et dieit quod prima eomposltio animal is est ex anima et corpora. Quae quidea eoapositlo dicitur prina, non secundum ordlnea generationis, sad secundum prineipalitatem, quia est ax partibus prlnclpelisslmisj harua autea partiua una est naturallter principans, scilicet anima; alia vero subieeta, scilicet corpus.
;

(U)

^LiiflBB it e" Wttttttff flaaa jfo unua, ord,lnantur In aliouid inrenitur alterlua ragjtlvaa. (16) corpus, r primua u poraa par unlTarsitate enia c scilicet caeleste, alia corpora ordine quodaa divinae providentiae reguntur oaniaque corpora per creaturam rationales. In uno etiaa homine anina regit corpus atque inter aniaae partes irascibilis et consupisclbilis rat lone reguntur.

(42)

Lect. In Ed. I ad Tim. 2, lect. 3 (Ad illudt ttulier in silentio diseat cum omni subiectione. Indicit (aallerlbus) subieetlonea. Quia naturale

32

est quod anioa doainatur corpari at ratio vitla inferioribusj at ideo, sicut i'hiloaophue doeet, quandoeuaqua aliqua duo ad invieea sic se habent sicut aniraa ad corpus at ratio ad sensualitatea, naturala doalniua est aius qui abuadat rations, at lllud aat principalis, aliud autem sat subieequod sell, deficit rationa.

{A3)

2iS3 1,96, U c (utrua boao la statu innocentiae boaiai doainabatur.) Tune doainatur aliquis alter ut libsro, quando dirigit ipaua ad proprlua bonua eius qui dirigitur, vel ad bona* eoarauns. t tela doainiura boaiais ad hoainaa in statu innocentiae fuiaset propter duo* Priao, quia boao naturaliter est apiaal socials; unde boaiaes in statu innocantiaa social iter vixissent. Socialis autea vita aultorua ease non posset, nisi aliquis praeslderet, qui ad bonua coaaaae intenderetj multi enla par se intend unt ad oulta, onus ero ad anus, t idao Pbilosopbus die it in prineipio folit. . quod quandoeuaqua multa ordlnantur ad unura, semper invnitur unua ut prineipale at dirigena. Seeundo, quia si unus haao habuissat super aliua supereainentiao selentiaa at iustitiae, lneanveniens fuiaset nisi boe sxaqueratur in utilitatea allorua} aeeundua quod dicitur I >tr . 4, lOt Jnusquisque gratiaa quaa aeeaplt, in alterutrua iUaa adainistrantes. Unde Auguatlnua dlcit, XIX de ?*T. ^a U7), quod iuati non doainandi euplditate iaperant, sad officio consulendit boe natural is ordo praescrlblt, its sua boaiaea ooadldit.

(M)

In Hetaph. * Proeaiuat Sicut docet Philosephus in Pollticla auis, quando aliqua plura ordinantur ad unum, oportet unua eorua aaae regulana,

sive regena, et all* regulate, sIyb recta. Wuod quidem patat in unione anlaae at corporis; nara anlma natural Iter laiperat, at eormia obadit ... Oanaa astro acientiae et artea ordinantur in unua, scilicet ad hominia perfectionera, quae eat eius beatitudo. Unde neeeeae est* quod una arum sit aliarura oraniua reetrlx, quae noaan aapientiee reete viuiicat. Han aapientia eat alios ordinara.

(XVII)

%SiL.

I, 5 1254 b 2-9. Eat quidem, sicut dicimus. prls in animal i conteaplari et deanoticum principatum et politicumi anima quidaa enim corpori dominatur despot ieo principatu, intelleetua autan appetitui politico et regall. In quibua manif estum eat, quod secundum naturam et expediena corpori regi ab anima et pass' bill parti ab intellectu et parte rationem habante. 13, 9-19* 2.

IfiJ&U
1

Posaumas enim in animali ! toL* 5 t, 6 r (3s&&). est homo, eonaiderare duplies* principatum ad partes eiuat eelllcet despoticum quo doalnua prinelpatur aervis,

et politician quo rector civitatis principatur liboria. Inenitir* enira inter partes hoainls quod anima doalnatur itu, in quo aorvua corpori, sed hoc eat despotivllo potest resistor domino, eo quod servus id quod . eat cimplieiter est doralni, ut supra dictum eat (2 hoc vidian in meabria corporis, acil. manibue et pedibus* sine ontaradictione ad iaperlua anlnaa applicanInverirmia etiam cjuod intellactus sou ratio tur ad opus. illnetur appetitui, sed principatu politico ot regali qui est ad liberos, unde possunt in aiiquibua contradiceret et simil'ter appetitua aliquando non aequitur rationea. huiusraodi riiveraitatis ratio est, quia corpus non potest aoveri nisi ab ani'?i, et ideo totalitor subiicitur x: elj sed appetitus potest mover! non solum a rati etiam a sensus et ideo non totaliter subiicitur r io In utroque autem reginine manifeatua est, quod subd eat secundum naturam, et expediens. Lst eniffl naturale et expediens corpori, quod regatur ab animal et similiter est naturale et expedions parti pasaiblli, idest appetitui u vel qui subiicitur passionibua, ut regatur ab tat rations.
i

(,45)

Lact^ in

atth . VIII (Ad illud Centurionisi

.aticmales creu) sicut nilites ... et sunt liberal, turae sunt subi&ctianea ^at /u*a ir trvilem, quia non habet liber i arbitrii faculicerei quia tibi natura tatem, Vult en.orae, et obodiet tibi ... obi' Lnveal* dominium duplex dua est quod iatud -i, >nima enia praesidei .. tur in an iViaa concupiscibili. ratio vero irao< animae qui perium poteataa. eat flffllmWT * quadaa praeest aliis :ecunda movetur corpus. iaperativa >ote state et doainativa (20) v ragali t unde habent aliquid de motu haec aunt quasi mllitea.
iei Vade, et vadit.
,
:
;

35

(46)

..-. > i, 1. ; ( trn Lnuwlbilla et conca>!.scibili3 obedient ration!.) Ad secundum. '4eut Philoeophus dtcit in I fl|Uii2Eiia es,fc quidea

In aniaali conteaplari at espoticua principatua at poliiicuaj aniaa quidea enia corpori doainatur despotic prineipatuj ict >liectis autea appatitui, politico at regali. Dlcitur en in d espoticua principalis, quo aliquis principatur aervis, qui non habant faeultatea in allquo raaiatandi Iraperio praecipienti 8, quia nihil aui >nbent.
i

Princlpatua autea politicua at regalia dlcitur, quo aliquis principatur liberia, qui, etai subdantur regiaini praeaidentis, taaen habant aliquid propriua, ex qua poasant raniti praecipiantia iaperlo. Sia igitur aniaa dicitur doainarl rpori despotico principatuj quia corporis asmbra in nullo rosistara passant iaperio aniaae, sad static ad appetitua aniaaa novetur aanua at pes, at quodlibet oembrua quad netua eat aoverl voluntario aotu. Intellectus autaa, aeu ratio, dicitur principari iraacibili at ooncupiaelbili politico principatut quia appetitua seasibllla uabet aliquid propriua, unda potest raniti inperio rationia. Natua eat enia aoveri appetitua senaitivus, non solua ab aaatimativa in alii aniaalibua, et cogitative in hoaine, quaa diriglt universalis ratio; sed etiara ab imaginative at aensu. Unde experiaur irascibilem vel concopiscibilaa ration! repugnare, par hoc quod eentiaua vel laaginaaur aliquad deleetabdle quod ratio vetat, vel triate quod ratio praecipit. vt aie per hoc quod irascibilia et coneuplacibilis in aliquo ration! repugnant, non excluditur quin ei obediant.

(47)

-< -,:,. ', tn\ sit aaaalblla ajaai illaalj v sciens ex inf Imitate peccet,) ad deciauaquartua, Aniaa praeeat corpori sicut servo, qui non potest raniti iaperlo dooinij aad ratio praeeat iraaci-

bill et concup lad bill, ut hilosopha* dlcit in 1 olltlc. . regal! aut politico princlpatu, qui ad libaroa estj at idao potest iraacibilia at concupiscibilis etiam rationis iaperio obviare, si cat et liber i cives intardua obviant iaperio principle.
I

Pe Virt- ia com. r U (3trua Iraacibilia at concupiscibilis posslnt ease subiactua Yirtutls.) Cub ... aeabrua exteriua at appatitue inferior a superiori parte aniaaa aoveentur taaen alitar at alitar, Sata mambrua exteriua ad nutua obadit aoperiori ir^eranti absque ulla repugnantia aecundum naturae ordinera, nisi sit iapediaentua aliquodf at patet in oanu et pede. Appetitua auteo inferior habet propriaa inclinationea ex nature sua, unde non obedit superiori appetitui ad nutua, sad intardua repugnatj unde Aristotelea dicit in Polities sua quod aniaa doainatur corperi despot ico principatu, sicut doainua servo, qui non habet facultatea resi standi in aliquo iaperio doaini; ratio vero doainatur inferloribus aniaaa parti bus ragali et politico principatu, id est sicut reges et prineipes civitatua doainantur liberie, qui habwit ius et facultatea repugnandi quantum ad aliqua praecepta regis Tel incipis. la aombro igitur exterior! non est neeeaaariua aliqucd perfect ivua actus huaani ... Sed in appetitu inferiori ... est neeesaarlua aliquid, quo operations* quan ratio iaperat, absque repugnantia prosequatur.

U9)

Da Virt. in com. 4, ad 11. Licet irascibllis et concupiscibilis secundua se eonsideratae agantur, et non agant: tatnen in hoaine secundua quod participant sliquallter rationed, etlaa quodaa

37

Jnda modo aguntj non ta n total iter aguntur. etiam in ollticls dieit hilosophus, quod dominium ratlonia euper haa vires aat politleumj quia huiuamodi vlroa aliquid ha bant de proprio motu, ubi non totaliter obediunt ration!. Dominium autaa aniaaa ad eorpua non eat regale, aad deapoticum; quia aeabre corporia ad nutum obediunt antmae quantum ad actum.
i

(50)

(Utrum voluntas moveator ab I"H 9, 2 -ffflfflfflr appatitu aenaltlvo.) id tertiua. Sicut thilosophua dieit in I Pqllt .. ratio, in qua aat voluntas, movet suo imperio irascibilem at coneupiaeibilam, non quidaa daspotieo prineipata, aicut movetur aervue a domino; aad prinelpatu regal i aeu politico, sieut llbari hominas reguntur a gubernante, qui taaan poaaunt contra .novere. Jnda at irascibilia at concupiscibilia poaaunt sic nihil in contrarium morere ad voluntatea. prohlbat voluntatem aliqaando ab aia mover 1.

(51)

Suaaa. I-II, 17, 2 (Utrum iaperare pertineat ad enimalia bruta.) Vidatur quod sic ... Arg. 2. Da rations aervi eat quod ai iaperetur. Sad eorpua aomparatur ad animam aicut servua ad dominum, aicut dieit Philosophus in I Pol it . Srge corpori lmperatur ab anima, etiam in brutia, quae sunt eompoaita ex anima at corpore.

(52)

SSOm

(Utrum virtus moralia distinguatur ab intellectuali.) Respond eo. Uicendum quod omnium humanorum operua principium primum ratio aat; at quaeeumque alia principle
9

l~

58, 2 e

homenorm operum Invent antur, quodemroedo rationl obediunt, divereiaode tasian. Has quaedam ratiani obediunt oanino ad nutua, abaqua oranl contradictione, sieut corporis raeabra, si fuerint in sua nature conaletentla; statin enia ad iaperiua rationis, aanus aut pas aovetur ad opus, -indie Philosophus dieit, in X foil . . quod anima regit corpus daspotico prineipatu, ideet slcut dominus aervu%qui ius contradieendi nan habet, Fosuerunt igitur quidan quod omnia prinelpia active qua aunt in hoalne, hoc aedo ea habeet ad ration**. Quod quidera ai varus asset* eoff ieeret quod ratio eaaet perfects, ad bene agandua. Undo, com virtue sit habitus quo perf iciaur ed bene agendum, aequeretur quod in sola rations eaaet: et eie nulla virtus asset nisi into Ueetua lie. Et haee fuit opinio Soeretis, qui dixit oanee virtutee esse prudentiae, ut dlcltur in VI Ethic . (21) (fade ponebat quod homo, aciantia in eo exist'>nte, peeeare non poterat; eed qulcuaqu* peecabat, peceabat propter ignorantiao. Bee autea proeedit ex euppoeitione falsi. Pere ania appetitive obadit ration! non oranlno ad nutua, sed cum allque contradict! one i unie Philosophus die 4 t in 1 rolit . . quod ratio lnperat appetitlvae prlndpetu politico, quo scilicet all qui s preeeet liberie, qui habect ius in eliquo contradieendi, nde auguatinue dicit Super Psalm. 116 (22), quod interdun preeeedit intelleetua, et sequitur terdus eut nullue effectual lntantum quod quandoque pesslonibus vel habltibus appetitivae partis hoc egitur, ut usus rationis in particular! lapedlatur. 1st eeeundua hoe, allquallter varum est quod Socrates dixit, quod sclent la praesente, non peceeturt si taaen hoc extendatur ueque ed ueua rationie in particular! ellglbill. >ie igitur ad hoc quod homo bene agat, requiritur quod non solum ratio sit bane dieposlta per habitua virtutis intellectual is ; aed etiea quod vis appetitive sit bene dieposite pw habitum virtutis aoralle. Sieut Igitur appetitue distinguitur
,

a rations, lta virtus moralis distinguitur ab intellectual!. Undo sicut appstltus est principlua haaani actus secundum quod parti cipat allqualiter ratlonea, lta habitus aoralis ha bet ratlonsa virtutis humanae, inquantua rationi conforaatur.

(53)

ilfcaltt*

I**U 74, 2 (Jtraa sola voluntas sit sublectun peccati. ) ad tertiua, Meabra corporis not sunt principia actuua, sad solus organat unde et coaparantur ad aniaaa aoventen sicut servus, qui agitur et r.on agit. Potentlas autea appetitivae interiorea coaparantur ad ratlonsa quasi liberae: quia a runt quodamaodo at aguntur, ut patet per id quod dtcitar I foUt .

(54)

:.

X, 101 2031-2082.

Aristotelea) tub

dubio ad praesens rellnqult, utrua optimum hoadnis sit intelleotus, vol eliquid aliud. Ponit tsseen signs quaedam, ex quibus potest cognosci, quod Intelleetus sit optimua sorua quae sunt in hoaine. sX priao quidea per eoaparationea ad ea quae Infra intellectun sunt, quibus intelleetus propter sui excellent iaa principatur et doainatur. rincipatur quidea respectu iraacibills et concupiscibilis, quibus ratio sive Int llectus prsesidet quasi politico princlpatu, quia in aliquo resistere pes sunt ration!. Doainatur autea eorporalinus aeabris, quae ad nutua obediunt laperio rstionis absque eontradictione. &t ldeo ratio vol intelleetus praesidet corpori, quasi servo, despotic prlncipatu, ut dicitur priao Polltlcae . Secundo vsro ponit aigna exeellentlae intelleetus per eoaparatlonea ad superiora.
.

*D

(XVIII)

A.,

i-ol , I, 5i 1^54 b 26-23. Quicumque uiidem ifitur tantua distant quantum anlraa a corpora at homo a bestia - disponuntur auten hoe aodo quoruaeuaque aat opus corporis usua at hoe est ab ipsia optimum lstl quidam soot natura servi, qulbua melius aat ragi hoe prinelpatu, si quidea at dlctia ereditur. Sat enla natura aarvua qui potest altariua esse propter quod at alterlua aat at comraunieana rations tantua quantum ad sens urn red pare, sad non habere. 19, 10 - 20, 5.

B.

In i-ol , I, fol. 6 r (3i 68). ( Aristoteles ) dieit quod cum anlaa naturaliter domlnetur eorpori, at bono baatiis; quicuaqoe tantum distant ab aliis sieut anlma a corpora, et homo a bastia, propter eainentiaa ratlonia in qulbusdsm, et defectum in aliis, iati aunt naturaliter doaini aliorua secundum quod etiam Salomon dieit (Proverb. XI, 29) quod qui stultus eat, serviet asplenti. Ulsponuntur autaa hoe modo, scilleet quod ad eoa se habaant aliqui, sieut homo ad bestlaa vel anina ad corpus, till quorum opus principal e eat uaus corporis, et quod hoe est optimum quod ab ela habarl poteatt aunt enim validi ad exequenda opera corporal is, lopotentaa autea ad opera rationist et iati sunt naturaliter servi, qui bus nail us aat quod regantur a aapientibus, si conveniens est quod eredatur rationibus praedictls, quia in hoe aortiuntur regimen rationis. quod iati sir.t naturaliter servi, patat per hoe quia ilia aat naturaliter servus, ami ha bet aptitudlnem naturalaa ut ait alteriua, inquantum scilleet non potest ragi propria rations, par quern homo eat doalnua suit sed solum

ratione alterius, propter quod naturaliter alterius eat quasi serrua.

(55)

V*m\n* I"* 1 (** onainationa ooalnua ad invicem t ad alia.) Quia ... homo habet at intellectum at aensum at corporalea virtutea, haec in lpao ad Invicera ordinantur. . Bx eadem autem retiona, at inter ipaoa hoainea ordo invenitur. Naa illi qui intellect* preeminent, naturaliter doainantur; illi vero qui aunt intelleetu deficients a, corpora vero robuati, a natura videntur instituti ad servienduai sicut Ariatotelea dicit in sua frolitlca .
gfflBBH Coflfra,

(56)

lsU&Z&2)l.t Ppoamiumi Quae ... sit haec eelentla (cf, text. U) et circa qualla, eonajderari potest ai diligenter resplciatur quomodo est aliquia ldoneus ad re^ndua, Sicut enia ut in libra preedieto (23) Philoaophus dicit, hoadnea intelleetu vigentee, naturaliter aliorua rectorea et doaini aunts homines vero, qui sunt robuatl corpore, intelleetu vero deficlentes, sunt naturaliter servlj ita scientia debet ease naturaliter aliarua regulatrix, quae maxi* intellectualia eat.

42

(XXI)

4.

I, 6t 1255 a 25-31. Indignum aervire nequaquam utidicit aliquis aervum ease ... Propter quod son volant Jo* quidem) ipaoa dicare servos, aad barbaroe. 8t quidem, cua boa dieunt, nihil aliud quaerunt quaa quod natura
PoJ,.

aervua.

23 5-9,

In Pal. I, fol. 7r(4i 81-83). Hullua potaat dieere quod ilia quaa indignum est aerviri , iuste ait aorvus ... Proptar (hoe) inconveniene vitandura non volant homines dieere quod noblles, quando eapiuntur in bello, fiant aervi, sad solar? barbarl, can capluntur, fiunt aervi ... Illi, qui hoe dieunt, vldentur dieere aolus d* natural i aervi tute, quae eat in barbaria propter defectum mantle*

(57)

1*. 2 (Ad illadi 1ft ^P, I rt Par. Si ergo neeeiero virtu ten voeia f ero et cui loquor bar bar us, ) fcota quod borbari secundum quoadam dicuntur ill! quorum ldioma diacordat oanino a latino. Alii varo dieunt quod quillbat extraneus eat barbarua omni alii extraneo, quando scilicet non intelligitur ab eo. Sed hoe non eat veruat quia secundum laidorum (24) Barbaria eat special la natio. Coloaa . . Ill, lit In Chrlsto Jean non eat barbaru et Scythe, ate* Sed secundum quod verlue dlcltur, barbarl propria dicuntur illi qui in virtute cornorl8 vlgent, in virtute
frect}.

43

ratioais defieluat et sunt quasi extra leges, et sine regialne iurie. it hole videtur eonaonare Ariatotelee in ialiiicls. aula.

fa ** #4 <tti>. HI, lect. 2 (Ad Ulud ... barberus et Scythe, servus et libar, eed omnia in (wnibus Chrlatue. ) iiet distiactio inter hoaines ... secundum linguam, ibi barbarua at Scythe. Scythie eat versua septentrionea, berbarie ewtea extraneitetea dicit. Jode barbari quaai extranet | et siaplieiter eat barbarua qui extraneua eat ab hoaine inquentaa homo: et hoe eat ioquantun rationalis, fit ideo illi barbari aunt qui non reguntar ratione et legibue. Et la Chriato aon differunt, quia etsi Iua Civile aon habent, tamea legem habent Christi.
fcSCti

(59)

(Ad illudi fa fo, tf Hoi. I# l*ct. 5 Graecis ac herbaria.) Dicitur allquie barbarua duplieiter. o aodo secuadua quid, qui sell. eat extraneua quoad aliquem, aeeuadua lllud I fi. 14 11* 3i ergo aeaeiero virtutea vocia, ero ei eui loquor barbarua. alio aodo alaplieiter, qui acil. eat quaai extraaeua a cooaunitate horainua iaquantua ratione aon regiturj unde propria barbari dicuntur qui ratione aon reguatur, secundum quod dictua eat II Machab. 15, 2 He ita ferociter ac barbarae feeeria, i. e. iahuaane. Bfc quia Graeci f uerunt priai legua inrentorea, ooaea gentiles, qui huaenie legibua reguntar, aoalaat Graecoa.
iiffti

(60)

In Pol . I, fol. 2 t (It 22).

Potest ... esse

dubium qui dieantur barbari. 31 cunt anlm quidam oan*a hominea barbarua esse ei qui linguaw eiua non intelligit. Jnda et Apostolus dlcit (I. ^pr H> 10)i II nesciero virtutum vocis, ero ai cul loquar barbarua, et qui loquitur mini barbarua. -Hiadam autea videtur illos barbaros dici, qui non ha bent literaleni locutionem suo vulgari idioaati respondentees, Jnde et Heda dieitur in linguaa Anglicam llberales artes transtuliase, ne Anglic! barbari reputarentur. Quibuedam autem videtur barbaros ease eos qui ab allquibus eivilibus legibus non reguntur. Et quidsa omnia aliqualiter ad veritatem aecedunt: in nomine enin barbari extraneum aliquod intelllgitur. Potest enim aliquis homo extraneus dicl vel siaplleiter vol quo ad aliquea. "impliciter quideu extraneus videtur ab huaano genere qui deficit ration*, secundum quaa homo dieitur} et ideo siapliciter barbari nominantur lUi qui ratione defieiunt vel propter plagam caeli quaa intemperatam sortiontur, ut ex ipsa dispositions regionis hebetes ut plurimua invenianturj vel etiam propter aliquam aalam consuatudinem in aliquibue terris cxistentem; ex qua orovanit, ut homines irrstlonales et quasi brutales reddantur. i'anlfestum est autea quod ex virtute ratlonis procedlt quod homines rationablll iure regantur, et quod in Uteris exereltentur. (Jnde barbaries convenienter hoe signo declarator, quod homines vel non utuntur legibus vel lrrationabilibus utunturi et similiter quod spud aliquas gentes non sint exercitia literarua. Sed quo ad allquem dieitur esse extraneus qui cum eo non communieat. Maxima autem homines nati sunt slbl coouunicare per sermonem} et secundum hoc, illi qui suua invicem s er monem non intelligunt, barbari ad asipsos dici possunt.
?

45

quidem lcltur habet quandaa Pgl. I, 5i 1255 b 4-9. rationea dubitatio, et iton sunt hi I quidem natura sarvi, hll autem liberi, palaa, et quod la qulbuedans doteralnatua est quod tale, quorum hole quidem expedit sorvtra, hulc auton uominarij at iu3tu<<i est et oportet hoc quidea subici, hoc autea principari quo nate aunt principatu principari, quare et daspotlzare. 'ale autea inutiliter eat aabobus. 24, 10 - 25,
'

In fd * I, fol. 7 t (4i S3). (Aristoteles) ostendlt quoaodo aervtre allqulbus sit expedient* vel nont eor.cludcns epllogando ex praemissis quod dubitatio, quae supra raota est, habet quantise rationeax Its quod quaedam libertatis et aarvltutls distinctio non eat secundum natures, sad secundum legeat sed In quibuadea diatingultur per naturae* et in talibus expedit hulc quod serviat et 1111 quod doainetur, et hoc etiam iustua eat. Et hoe probatt quia opportunuin eat quod unusquisque aubiiclatur vel principetur seeandua quod habet aptitudinea naturalemt unde et his qui habent aptitudinea naturalea ad hoc, expedit quod doninentor aerrla: aed ai male doainentur et centre aptiti-.J laaa naturalea, Inutile est embobus.

(61)

Soaaa. II-II, 57, 3 (ef. supra text. 40) Ad aeeundua. Hunc hoalnea esse servua, absolute conaiderando aegis quaa alios, son habet ratio*

naa nataralea, sed solum aeeundua aliquaa utllitatea conaequente-n, inquantua utile eat hale quod regatur a aapientiori, at illl quod ad hoe lurretur, ut dicitur in I Pollt . Et Idao aanritua partinena ad lua gentium est naturalia aaeundo aodo, eed non
prirao modo.

(25)

(XII)

&.

I, 3* 1256 b 7-22. Talia quidea Igitur acquiaitio ab ipsa videtur aatura data omnibus, sicut aaeuadum priaaa generationea aox, sic at secundum p erfactionem, teain secundum earn quae a principlo generationea haac quidaa aniaaliua coaparlunt taatua aliaentua, ut auff iciene alt, quo usque utique poaslt ipsura aibi ipsi acquirers quod generatum est, velut quaecuaque verradfleant aut ovificanti quaeeumque autea anirsalificant, pro generatis habant cibum In aa lpaia ad tardus, vocataa lactla naturera. Quara similiter palaa, quoniam at genttis exiatiaandua plantas aniaaliun gratia aaae at alia aniaalla hoainua gratia, dosaeatlea quidaa at propter usum et propter cibua, silvestriua autea, quaavia non alia omnia, taman plurlaa cibi at alterlua aaxlli gratia, ut et vestis et alia organa fiant ax ipsis. Si igitur natura nihil neque iaparfeetua facit neque fruatra, necesaarium hoainua gratia Ipsa omnia feelaee naturae. 31* 9 - 32, 10.

>'Ql

I fol.

9 r (6i 105-106).

Sicut natura providet

47

aniaalibua statia ic priaa eorua generations, its et post* qaam eorum genera tio fuerit perfecta. Providet autea eia da nutrimento in prina aorua generations: at hoc pa tat in divsrsis aniaallbuas aunt enia quaadan aniaalia non generantia animal perfacton, aad faciunt ova sicut area vol ernes quoadaa loco ororua, steut patat in formic is at in apibus et in alila huiuaaodi: et huiuaaodi anioalia siaul pariunt eua propriis foetibua tantua da nutrinento quantum auffieare possit, quo usque aniaal generatua pervenlat ad parfactuaj sicut patet in ovo, cuius rubeaa eadlt in nutrinantm tmlli qui genera tur ex albo ovi, et hoc quaadiu pullus est intra teetaai alalia eat in eraib. . aodaa autem aniaalla aunt quae genarant aniaal perfectua, aicut aqui et alia huiusaodi; at in talibus aniaalia quae pariunt habent usque ad aliquod teapus cibusi in aa ipeis ab nutriaentua genitoraa, qui quids- cibua vocatur lac. I sic patet quod in prima generations natura providet anlaalibus da cibo. Undo maBifastua est quod postquaa laa aniaalia sunt perfects, natura providit eia da eibot ita quod plantaa sunt propter aniaalia, quia ax eia nutriuntur; alia vero aniaalla aunt propter hoaineas doaoatlea quideoi at propter cibua at propter alias utilitateai silvaatria vero, etsi non oania, taasn pluriaa eorua codunt in cibua hoainis, el aliquo alio modo in auxilium ei;.is, in quantum hoao ex els aequirit estiaentura, scilicet de pellibus eorua; fel etiaa alia instruaenta, ut puts da cornibua, ossibua, aut dentibus. lit sie aanifastua eat quod hoao indiget ad sua itaa allia anioalibue et plantis. Sad natura, naqua diaittlt aliquid iaperfectan, r.eque facit aliquid frustra; ergo aaaifaatua aat quod natura fecit aniaalia et plantaa ad sustentationea boainua. Sad quando aliquia acquirit id quod natura propter ipaura fecit, eat naturalis acquiaitiot ergo poaaessiva qua huiusaodi acqulruntur, quae pertinent ad neceasitatea vitae, aat naturalis.

(62)

"~+~n Gentllaa . Ill, 22 (Quoaodo diyarsiaodo raa ordinantur in suoa fines. Hoao ... utitur oaniua rerua ganerlbus ad aui utilitatea. uibusdaa quidaa ad esua, quibuadaa vero ad vest!fltrnr

turn undo et a natura nudus est lnstit'itus, utpote potana ax allis aibi vestitu sicut etiara nullum slM eongruum nutrlaenturo natara praeparavit nisi lac, ut ex divereis rabua slbi eibua eonquireret. Quibusdaa vero ad vahlculusai nam in motua eeleritate, et in fortutudine ad murtlamiat labores, aultls enlraaltbus infiraiior invenitur, quasi aliis anlaialibus ad auxiliura slbi praeparat t super hoc omnibus , aensibllibua utitur ad intellectual is cognitionis perfect! o-.em. tJnde et de nomine in Psalao dir tor (VIII, 65), ad Deua dlrecto aeraones Omnia subioclstl sub pedlbus aiue. it Aristotelaa dicit, in I rollticoruat . quod hoao habat naturale domiai'tm super oonia aniaalla.

(63)

Da Fotentla . V, 9 (Utrua plantae et bruta aniaalla et corpora mineralia resjaneant post fine* aundi. FiniB aineraliura corporua et plantarua at ari/aaliura duplex potest considararli priraus quidem coaf.letio universi, ad qu&sa omnes partes universi ordinsntur sicut in fineaij ad quea quidem finem res praedictae non ordinantur sicut par sa et essential iter de perfection universi existcrtes, cum nihil in eia exi^tat quod non invoniatur in principal ibus partibus raundi sicut in principlis activia at materialibua ... Jnde pertinent ad perfeetionera universi sub raotu existential non autea ad perfections!!! univerai eiapliciter. t ideo ceasante mutabllitate universi, oportet quod praedicta cessent. Alius autaa finis est homo; quia, ut Philosophus in sua Pol^ca dicit, ea quae sunt laperfeota in natura, ordlnantur ad perfects sicut ad finemi undo, sicut ibideo dicitcua aniaalla babaant vitam laperfactaa respectu vitaa humanae, quae siapllclter perfeeta est, et plantae raapactu aninaliua) plantae sunt propter aniaalla, praeparatae eia in clbua a natura} aniaalla vero propter hoainea, nacesaarla si ad

cibum et ad alia auxilia. Ista auten necessitas eat, vita animalia hoainls durante j quae quids* In Ilia rsrum inroratlono tollstur, quia oorpua reaurgat non animals, aed spirltuale, ut dleltur 1 Corinth . XV, U>% et ideo tunc etlam anlnalla et plantae ceasabunt.

(6^)

SBSSv IT-II,
flne-n

47, 6 (tFtrum prudantla praestltuat virtutlbua aoralibus, ) Virfetur quod sic ... Homo exeedit res ^rrationalea secundum 2. . rationam, sad secundum alia cum eis comunleat. tur ae habent alias partes hominia ad rationem, alcut se habst homo ad ereaturaa irrationalea. Sed homo est finla crsaturarua it-rationsHum, ut dleltur In I T-'oli,t . ^rgo omnes alias psrtss borainis ordlnantur ad rati one ra sicut ad flnem. Sed prudentls sat rseta ratio aglblllUM. Hrgo omnia agibilia ordlnantur ad prudtiaa alcut ad flnera. Ipsa ergo praastitnit flnem oranibua virtutlbus raorallbus.

(65)

(iftrum nsturslla alt ho jfi, II-II, 66, 1 poassssio exterlorun rerun.) Dlcendun quod res exterior potest duplicator corsiderari. Uho modo, quantum sd elua naturea, quae non auMacet hu^anas potestatl, aed solum divinsa, cui omnia ad nutum obediunt. Alio modo, quantum ad uaura ipoias rsl. St ale ha bet homo naturals dominium extsriorum rerun, quia per rationea et voluntatem potest uti rebus exterioribus ad auaa utUitatan, quaai propter ae faetlai semper enim laperfsctiora aunt propter perfectiora ... t ex hac rat lone Phllosorhua probat in I Pollt, . quod posseaalo rerun or autem natusxtsrlorura eat homlnl naturalls. rale dominium super cetera? creatures, quod eompstit homlnl secundum rationam, In qua Imago Del

90

conslstlt, aanifestatur In ipsa boralisia creaUone, gn.. I, 26, ubl diciturj Facianau ad iaaglnen at aiailitudinen. nostramj at preeait piacibus marls, etc.

(XXII)

2>26. (Continuatur text. XXI A. ) ropter quod at bellies natura acqudaltiva aliquallter arit praedativa enl* para ipaius, qua oportet uti at ad boatiaa et ad hoadnea quleaaqua nati sublet non volunt, ta tqua<n nature iustum alt boe praedativum ballua et priatna. 32, IDP2i. I, 8* 1256 b
'S, 2.

R.

In Pol . I, fol. 9 r (6: 106; contlnuatur text XI B) St pars elua eat raedatira, qua oportet utl et ad bestiaa quae naturaliter aunt subiectae hooinibua, et ad hoadnea barbaroa qui aunt naturaliter servi ... ac si hoe ait bellua iuatum secundum naturae. Dicit autem praedatiraa eaae partes hulua posse sal vae, quia alia pars eet agriculture, quae acquirit nutrimentua ex plantis.

(66)

Lcct. In ^d. I ad Tiau h, lect. 1 (Ad illud* Dnmie ereatura Dei bona est,) Laprobat Apostolus (haereala Haniehaaorum qui probibent usua

51

carrdua ,ovorum, vini et aliorua hutusaodi) dupliciter, sell, ex intention* Del creantia ciboej secundo ex condition creaturae, ibii Canis creetura Dal bona eat ... fJed dicaai Nuaquid plantaa propter aniaalia at aniaalia propter hoalnea? Respondeo. icendua quod aic, secundum atlas PMloaophum in I Mffifforuja, quia imperfecta* ordinatur ad perfectiua. Et ldao aicut in generation eat multiplex perfectioi primo sell. plantarua, delnda animaliura, at ultimo hoainua, ita at in usu rerua. Et idao diciti Ad percipiendua, aedt cua gratiarum actione ... quia acil. coneesaa aunt vobis a Deo.

(67)

I, 96, 1 e (Jtrua Adara in statu innoeentiae aniaalibua doainaretur. ) Sespondeo. Dlcendua quod inobediantia ad hoalnea eorua quae 1 debent esse subiecta, subsecuta est in poenam eius, eo quod ipse fuit inobadinena Deo. idao In statu innocentia ante inobadiantiaa praedictaa nihil repugns bat al quod natural Iter ueberet ai ease subiectua. Qanla autem aniaalia aunt hoalnl natural iter subiecta. Quod apparet ax tribuaj Prlao quldea, ex ipso naturae procoseu, Siout ania in generations rerua intelligitur quidaa ordo quo procadltur de iaperfecto ad perfeeturn, naa materia est propter forma, et forma iaperfectior propter perfectiorea, ita etiaa est In uau rerua naturaliuat naa iaperfectiora cedunt in uaua perfeetorum; plantaa enia utuntur terra ad aui nutrlaantua, aniaalia vero plantla, et homines plantla at aniaalibua. Jnd* naturalitar hoao dominatur animal J bua. Et propter hoc Philoaophtta dicit in I &$., quod venatio sylveatriua anlaaliua est lusta et naturalis, quia par eaa hoao vindlcat sibi quod eat naturalitar suua.

fin,

52

Xl-ir, 64, 1 c (Utrua tai que viventia sit illicitua.)

oceidero qi Hespondao. Dieendum quod nullus paecat ex hoc quod utitur re eliqua ed hoc ad quod eat. In rerun autea ordioe imperfect! ora aunt propter perfectiora, alcut etiam In generationia ria nature ab iaperfectia ad oerfecta proeedit ... Et Ideo si hofio utatur plantia ad utilitatea aniaaliun, et aniroalibus ad utilitatea hoainua, non eat illicit*w> t ut etiam patet per hiloaophua in I Polit .
.

(69)

Da duobue nreoceotls caritattai De quinto praeeepto. Quidem enia dixerunt, quod non licet occidere etiam bruta aniimlia. Sed hoc falaua est, quia non est peecatua uti illis, quae aunt subdita hoainls poteatati. Let etiaa naturalis ordo quod plantae sint in nutriaentua aniaaliura, et quaedaa aniaalia in nutriaentua aliarua, et oania in nutriaentua hoainua ... Philosophus etiaa dieit in ^olitiea,. quia venatio eat alcut iuatura bellua.

(xiin)

iol . I, 8i 1256 b 26-30; 9j 1256 b 40-7 a 5. One ... apeciee poeaeasiTae aecundua natural ooconoaicae pars eat quaa oportet aut existere aut acquirere ipsaa ut exiatat,

53

d vltw necesserlarua et !. II f f ,W,1 cl *" t domus. Et videntur jS2i^I?*r" * divitiae ex S! hila es M ... Kst
autea genua all ud possessiyae, quaa aaxlae rocant at iustum lpsua vocare

aa lMtl

wu

MM

quaadaa twill specie* possessive* ... OD ralCae ' ^cundun, quod para dicltur q *2 ^. est subaimstrativai K!r ! Me quae submlniatrat enirc non solum oeconoaieae, sad etiaa politlcae. Et hoc ideo, quia oportet ad actum politic! et oeoonoaioi, ut acquirantur illae ree, quae thesaurisantur ad necessitate* vitae et utilitatea eoaaunitetis, taa doaua quaa eivitatia, quia neque doaas aequo civitas potest guberneri sine neceaawils Cit quod) 8Unt V9ra * divitiae, quia poa* **:: sunt toilers indigentiaa et facers suffieientiaa hatenti as, ut acilicet homo ait aibi sufficiana ad bene viven-

S.

quo

lie

i, am

. .

Philoaophue deterainat de alia quae appellate pecuniativa ... (Et dicit) poaaeasione, quod praedicta pars poasessiyae, quae est acquisitive cibi et aliorua neeessariorua vitae, est naturalis. Sed baec, quae est acquiaitiva pecuniae, non eat naturalis. Oenarii enia non sunt adinventi a natura, sed per quaadam axperlentiaa et artea sunt introducti.

(70)

L*ct * ir ?*V" X (Ad llludt Kolite possidere aurua neque argentun neque pecunie* in sonis vestrls} non persa in via neque duas tunicas neque ealeeaaenta neque virgaa.) Quia quaedaa sunt ad necessitate a; alia quibua eauatur naeassaria et hoc eat quod dicltur quod quae** 8uat diVltiaa agMf^ejIaJee, ut vostea et

54

oalceaawnta (26).

Ideo utruaquc prohibet.

(^)

In S ft4 Tlfr "I, lect. 2 (Ad illudi Sad suae doaui bane praepositua. ) Dicit ... oportet episcoporun bene praoesae doaui, i.e. fasailiae suae, ut eaxa gubernet. Bona autea gubernatio non solan est acquis! tic divitiarum, quia aae non sunt fftafa Qffonoiilrft, sad instruments . Sad finia alas est recta vita.
frUfti

(72)

fiBi \T\ Irfr XXVII, leet. 1 (Ad illudt SI coaportaverit quasi terran argentan, etc. ) Slcut ergo fragilis est et caduca eorun fallcitas qusntuu ad flllos et amicos, lta etlam quantum ad divitias possesses. Inter quas quaadaa aunt dlvltlae artlflclales, sell, pecunia, quae est adinventa quasi nensura coa-nutatlonla rerura, ut Philosophua dlcltt et quantum ad hoc aubdlt. Si coaportaverit quasi terrain argentua, i.e. si tantum copiaa pecuniae aequirat, quanta habetur in terra. Aliae vero sunt dlvltlae naturalea, quae acil. hoainura naturall neeasaitatl subveniunt, aicut panls at vlnura et vestiaenta et alia huiusaodii et quantua ad hoe aubditi St aicut lutua praaparaverit veatiaenta, ut acil. tantara eorua copiaa habeat, quantaa et lutl.

(73)

I-H 2, 1 (Utrura beatitude hoainla consistat in divitiis. ) Iapossibile eat beatitudinea hoainla In divitiis conalstere. Sunt enio duplices dlvitiae, ut Phllosophus dicit in I fili., scilicet naturalea et artlflclales. Natural es quiden dlvltlae sunt, qui bus hoainl
llimmi
i

55

subvenltur ad defectus naturales tollendos; slcut cibus, potus, vestim&nta, vehicula, et hebitacula, et alia huiusraodi. Divitiae artificiales aunt, qulbua secundum se natura non iuvatur, ut denarii; sad ars kumana eos adinvenit propter facilitate conmutationi?;, ut sint quasi aenaura rerun vena-

Hum.

(74)

Sunna . II-II, 117, 2 (Utrum liberal! tas sit circa pecunias. ) Vldetur quod non ... Arg. 2. Ad liberalea pertlnet quarumcuaque divitiarura usus. dad divitiae naturalea aunt veriores quan divitiae artificlalea, quae In pecunils consJstunt, ut patet per Pfciloaophum in I rollt . Ergo liberalitaa non est princlpaliter circa pecuniae.

(75)

SSBOh H-IX,
rauni

138, 7 (titrura habere aliquid in coradiminuat perfectianem religionia.) Ad quintum Philoaophua in I folil^ . , dicit panem et vinura et alia huiusraodi esse divitlas naturales, pecuniae vero divitiae ease artificlalea. t inde est quod quidam philoaophl nolebant uti pecunia, sad allia rebus, quasi secundum naturara viventes. lit ideo Hieronymus (27) per sententiaa Domini qui similiter utrunqus interdicit, ontendit quod in idem redit habere pecunlam et alias res vitae necessaries. tamen, licet Daninus huiusraodl non portari in via ab hie qui ad praedicandum mlttebantur, ordinaver^t, non ta n ea In conaunl conaervarl prohibult.

(XXIV)

la

ic4 . i, 91 1257 a 6-13. Unuscuiusque ... rei duplex usus est, a 'bo autem secundum se, sed non similiter secundum se, sed hie quidea proprlus, hie autem non propriua rei, puta calceamenti c*lcaatio et commutatlo. Ambo enla calceamenti usus; et enla coamutans cum eo qui lndlget caleeamento pro nualsnate, aut elbo utitur caleeamento secundum quod calceaaentua, sed non secundum propriua usumj non enla eommutationls gratia factum est. 34, 13 - 35, 7.

B.

In Pol . I, fol. 9 (Aristoteles) diclt ... quod (7l 112). ad considerandua de pecuniativa deb^us hinc aecinern principlumt est enla unluscul usque rei duplex usust et convenlunt In hoc quod uterque est secundum se et non per accidens; differunt autem In hoc quod unua eorua est proprlus usus rei, alius autem non est proprlus, sed communis. Bleat duplex est usus calceamenti J unus quldem proprlus, scilicet euceatio; ad banc enla usua factum est calceaaentua; alius autea non est proprlus sed alius communis, scilicet conrautatio; non enla ad hoc factum est calceaaentua, ut hoao computet ipaua; sed tanen hoao sic potest utl caleeamento, ut computet Ipsua Tel pre pane, vel pro cibo. lit quaovis coaoutatio non sit proprlus usus caleeaaentl, est taaen usus eius per se et non secundum accidensi quia Hie qui coomutat ipsua, utitur eo secundum valorem suum. Et sicut dictua est de caleeamento, ita intellipendua est de omnibus allis rebus quae ab nomine possiderl possunt.

57

(76)

.tic

..

bru
14

MftOMTt a^

ygan

lit

>iaat ieeiaMa qaiataa. bile* sophua dicit in I Pollt . . duplex usus potest esse alicuius rail usus proprius et principalis, alios aeeundariua et communis. ieut ealcearrenti proprius et principalis usus est calceatio, seeundarius autem eoraautatio. Pecuniae autem a converso nrineipalis usus est comrautatio; propter hanc enira pecunla facta est; seeundarius autera usus pecuniae potest est quieumque alius, puta quod ponatur in plgnore, vel quod ostentetur* Comautatio autem est usus quasi consumens subatantlatn rei co'ttmutatae, in quantum facit earn abesse ab eo qui coccnutat. tt ideo si quis pecuniam suam alter! concedat ad usuia commute ttonls, qui est proprius pecuniae, et pro hoc usu pretium aliud quaerat ultra sortem, erit contra iustitiamj si vero aliquis concedat alteri pecuniam suam ad usum alium quo pecunla non consuoitur, erit eadem ratio quae est de rebus ill is, quae ipso usu non eonsurauntur, quae licite loeantur et conducuntur. inde si quis peeuniam aimatua in aacculo concedat alicui ad hoc quod ponat earn in pignore, et sxinde pretium acciplat, non est usura; quia non est ibi contractus mutui, sed magis locatio et conductio. t eadem est ratio, si quis concedat alteri pecuniam ad usum ostentationisj sicut e converso si quis coneedit alteri calceamenta ad usura commutatlonis, et ex hoc aliud pretium quaeraret ultra calceorum valorem, esset
:

vial*,)

usura.

58

lOT)

A.

Pol . 1 9t 1257 a 19-41. In prima ... coraaunitate haec utem est domua rmifestum quod nullum est opus ipsius (co-nautatioris), sed iam ampliori communitate existente. Hil quid en enim ipsorum coivnimicabant omnibus, hli autem segregatl multis rursun et aliia, quorum secundum indigentiss necesssrium ficr? retributiones, quemadmodum sdhuc faciunt aultae barbarar-im ratlonum secundum commutations m. Ipsa enim opportuna ad ipsa ccroiutant, ad plus autem nihil, puta vinum ad triticua dantes et accipien.es et allorum talium unuoquodque. Talis quidea igitur commute tiva neque praeter naturaii neque pecuniativae est species nulla; in suppletionera enim eius quae secundum naturam per se suff ieientiae erat. Lx hac taraon facta est ilia secundum rational, i-'agis paregrino enim facto auxilio per adduci quibus indigebant, et emitters quibus abundabant, ex necessitate numisnatls acquisitus est usus. Ion enim facile portabile unuaquodqua secundum naturam necessariorum. Propter quod ad commutationes tale aliquid coaposuerunt ad semetipsos dare et accipere, quod utilium per se ens habebat utilitatea valde expedita-ji ad vWere, puta ferrum et srgentum et si quid tale alteram* pri to quidem gimpliciter determinatua aagnitudina et ponderej postremo autem et characterem imprimentibus, ut absolvat a mensurations ipsost character enim poaitus est quantitati3 signum. ?5, 12 - 37, 3.

B.

Ostendit (ArisIn Pol . I, fol. 9 v, 10 r (7: lH-11'7). toteles) quomodo est introducta tales permutatio (soil, eampsoria) . Lt dicit quod in prima communltate quae est eomunitas unius domus, non erat opus aliqua tali commutations, eo quod omnia recessaria vitae arant patrlfamilias,

59

qui onmia providebati

UBltas, scilicet vici ot

:

facta eat amplior comopter hoc quod aliqui vnunicabant cue oraiibus, intor qucs non poterat hor\ fieri com alii ver t separati et in aultis al i visas Ideo necessarian fuit illaruo r - , is: erant, fieri eon ut ucilicet dm unus acciperet ss, .od ipse babeab alio quod alter habobat ipso I bat quod adhuc aervatur a^ud aultaa barbaras nationes apud ;si quae non est usus donarior nihil plus ooanvt opportune ad v'tata, sicut la&do et ^ccipi lUae a;, do vinum et triticiM et &? ... Telia eornutativa non est praeter nature* , pda eat la rebus quas net: liariao, quia non fit per deninistratj neque est pa: narlos ... oc prima connutatione quae erat ipearura rerun neeeasnriarxTi ad inv , recess It quaedejB alia conrnutatlo secundum rationed inventa Cuts er.im auxllium hominum ad invicen per commutations s essot factum raagis peregrinun, quia seilicot non solum homines ad propinquoa sed etiam ad ream coeperunt uti coranutatione, ad&ucendo ad se oa qui bus indigeuar , bant et aittendo illis ea in quibus ipai abunda* d non iatora necessitate inventus est uaus denarioruts, poterant da faeili portari ea, quae sunt necessaria secundum naturae, ad remotes terras, puta vinun aut triticun aut al t Ideo ad huiusmodi coTnutationes in remotis iHdLttSaodl, terris faeiendes ordinaverurt, quod aliquid slbi invicea darer.t Iperent, quod de facili et expedite port >? duase haberot aliquan utilitatom. poeset et t argentura et alia ferrun aes, et nodl aunt netall huiuanofi* ... ri.no fuit rieterminatura aetallup; aolo pondare et magnitudine, 3icut soud quasdam Rentes habentur forciae r a non monetatl, aed poatea, ut homines lite. n iapreaseru? ponderandi, vel neeesaitate raensurandi signuInponitur in quod (l*-get qui) characters, etian in metallum sit tartoo quantitatis, ca naneuram vini ad iaponuntur quaedaa sign. sunt Invent! pro ~imo denarii erro fruraenti. ;ic pa' . $e rerura noeesaariar
sed quando
innt
,

(77)

_.__..

convonienter

fuerint

60

tradita praecepta iudicialia quantum ad populariura convictum. ) Videtur quod non ... A. . . ^cietas hominum maxims conservator per hoc quod homines emendo et vendendo albl invicem res auas combatant q ibus indigent, ut dicitur in I *ollt . .ed lex vetus abstulit virtutea venditionia* mandavit enia quod poaeesaio vendita revsrteretur ad venditoren in qulnqua^eairao anno lubilaei, ut patet iSJ. XXV. Inconvenienter Lfltoor lex populum Ilium c^rca hoe instituit.

(78)

Suraa. II-II, 77, 1 c (Jtrura licite aliquia poasit vendere rea plus quam valeat. ) Dieendum quod fruudem adhibere ad hoc quod aliquid plus iuato pretio vendatur, oranino peccatum eat, in quantum aliquia decipit proximum in damnum ipsiua ... I autem fraus deficit, time de emptione et venditions da citer loqui possumus. no Aodo, secundum se. t secundum hoc emptio et venditlo ridetur ease intr educta pro eoramuni utilitate utrlusque, dum scilicet unue indiget re alterlus et e eonverso, sicut patet per Philosophum in I olifr .
:

(xmj

i.

1. F acto igitur 5.am jal. I, 9i 1257 a a-b 8j 125 numisoate ex necessaria commutations, altera species pecuniae tivae facta est, campsoria. Primo quideo igitur simpliciter

61

sit ?7?zz* it
B

e *** iam artificially, unde ' It quomodo J1 "? ^f !?plurimum at tranaaatatum f.ciat lucrum 7*oot> r quod videtur pecunistiva maxim* circa nualeae esse, at opua ipSiua posse considers unde arlt multitude peeuniarum, factive divitiarua at peeuniarum ... Dupllci autea existente PM ... nac quidem campsoria, hac auteia oeconomica et hac Ui ** c auten tran8iativa vuuparata

fol 10 2i r < 7-8* 117-134). (Aristotalaa)dicit /> ll quod, postquam fact! sunt denarii ex praedieta com-rotatione, quae est ex necessitate facta propter res necessarias ex remotis locis habendas, subintroducta est species commutations pecuniariae, secundum quaa denarii pro denariio comautantur. *t naec vocatur campsoria, qua scilicet utuntur caapsores denariorum. Kt hoc qulde prlmo factum est eimpliciter et quasi a casus puta quod ex aliqulbus terris in alias aliqui denarios transferentes carius eoa expenderunt qua* acceoerunt. ;nde postea per experientia , factum est srtlficiale, ut homo scilicet eonsidaret, da quo loco denarii sint transautati at quomodo possint facera maximum lucrum. t hoe pertinet ad caapsoriam ... Concludit ... ax praeaissis quod, ex quo in11 oap i 8d denarios eommutari propter lucrum quodan ?? ^ff^ ; } artificial! saodo, ars quae est circa denarios vocatur necuniatlva, et actus eius est quod poasit considerare, unda oossit prorenire honini multitudo peeuniarum. Dicit quod duae sunt pecuniativae, quarum una vooatur campsoria ... alia autem . oeeonomica ..., lata quidam sacunda est necessaria ad vitam" hoainum, undo et laudatur. Alia *ero scilicet campsoria, transfertur ab eo quod est necessarium naturae ad id quod requirit concupiscentia ... et idao iuste vltuneratur.

>

^)

L civ -^ IfH *: i nrttUflalau faariat dediti, pandetur pluribus vitiis aditus. Nam cum nagotiatorum atudiuq maxima ad in^pi* tendat, per nagotiationis usua cupiditas in eordibus civium
;

62

traducitur, ex quo eontingit ut In civitate omnia fiant venal iaf et fide subtract* locua fraud ibus apart tur publicoque bono contempto proprio comoodo quisqua deserviet deficiotque virtutla studium, dum honor virtutis praamlura daforatur divitibus. Unde necesse erlt in tali civitate civilem convorsationam corrumpi.

(80)

Suama. XI-II, 77, U c (Utrum liceot negotiarrfo allquid carius vendere quam eoere. ) Ad negotlatores pertinet commutationibus rerum inalstere. Ut autem Phlloeophua dicit in J Polit .. (28) duplex eat rerun eoaautatlo, Tna quidem quasi naturalla et neeessaria, per quam scilicet fit coamutatio rel ad rem, vel rerum et denarorum, propter necesaitatem vitae. hit talie coamutatio non propria pertinet ad negotiatores, sed aegis ad oeconomicos rel politicos, qui habent providere vel doaui vel civitati de rebus neccssariis ad vitam. Alia vero coanatationis species est vel denarlorum ad denarios, vel qaaruaeumque rerum ad denarioa, non propter res neceaaarias vitae, sed propter lucrum quaerendum, haec quldem negotiatio propria vldetur ed negotiatores pertinere secundum Philosophum, prima autem eonmutatlo laudabilia est, quia deservit natural! necessitate Seeunda autem iuste vituperatur, quia quantum est de se, deservit cupiditati lucri, quae termiaum neacit, sed in infinitum tendit (cf. text. XXVII). ideo negotiatio secundum ae considerate quandaa turpitudlnem habet, inquantum non laportat de sul rations f inea honestum vel necessarian.

62

(XXVII)

infinitae utlque divitiae quae _2l. I, 9i 1257 b 23-31. ab hac peeunlativa. 31out enim nedlcinalla ad sanare in Infinitum est at quaelibat artlua finis In Infinitum, quam -naxi-ae enim ilium volunt faeere, eorum autem quae ad fine* non in infinitumt terminus enim quod finis omnibus, sic et hulc peeuniatlvae non est finis teminus, finis autem tales divitiae et pecuniarum posses sio. Oeeonomicae autem non peeuniatlvae est terminus* non enim hoc oeeonomicae opus* 39, 2-9.

B.

In Pol . I, fol. 10 t (8i 123). Divitiae quae acquiruntur ab hac peeunlativa, scilicet eaapsoria, quae tote est circa denarios, eat infinite (leget sunt infinltae)i et hoc (Aristotelea) probat tall rations. Deaiderium finis in unaquaque arte est infinltum| desiderium autem eius, quod est ad finem, non est in infinitum, sed ha bet terminem sec and urn regulam et ciensuram finis: sicut ars sedlclnalis int< ndit ad sanandum in infinitum, cum indue it sanitatem quantumcumque potest} aed medioinaa non dat quanturaeumque potest, sed secundum mensuram, quae est utills ad aanandua; et lta est in sills art i bus. It ratio huius est, quia finis est secundum ss sppetibilisi quod autem secundum se eat tale, si aegis fuerit, erit magis tales sieut si albas dlagregat visum, magis album, na {is disgrerat. Sed pecuniae se ha bent ad peeuniatlvaa caapsoriam aleut finis: haee enim lntendit aequlrere pecunias. Ad oeconomlcam autem non ae ha bent sieut finis, sed sicut ordinatum ad finem qui est gubematlo domusj ergo peeunlativa quaerit pecunias absque tenalno, oeconomlca autem cum aliquo termino.

63

Sumaa . I-II, 30, U c ("Jtru!n concupiscent la ait infinite.) Potest et alia ratio assignari, aecundua Pblloaoohua in I : olit . . quare quaedam concupiaeentia sit flnita et quaedam infinite. Seaper enim concupiacptitia finis est infinite! finis enia per se eoncupiaeitur, ut sanitasi undo aaior sanitas aagls concuplscitur, et sie in infinitunj sicut f si album per se disgregat, magis album aagis disgregat. Concupiscentia vero eiua quod est ad f inea, non eat infinita, sed secundum illam meneuram appetitur qua convenit fini. Unde qui finem ponunt in divitiis, habent concupiscentiam dlYitlarua in infinitum! qui autem divitias appetunt propter necesaitaten vitas, concupiscunt divitias finitas, sufflcientes ad necessitates vitae, ut Phllosophus dicit ibidem. 'X eaden est ratio de concupiscentia quaramcumque allarum rerun.

(32)

:>uaasa . I-Il, #, 6 (Jtrum ira sit gravior quam odium.) Ad primum ... wuia odium appetit malum alterius secundum se, nulla aenaura mail aatiatur; ea enia quae secundum se appetuntur, dine menaura appetuntur, ut I hiloaophua dicit in I Polit . , aicut avnrus divitias.

(83)

fiHOb I-II

87, 3 (Utrua aliquod peccatum inducat reetum aeternee poenae. ) Videtur quod non. . Arg. 2. Poenae aodicinae quaedam aunt, ut dicitur in II vitL. (29) '-<ed nulla nedicina debet eaae infinita, quia ordinatur ad finem; quod autea ordinatur ad finem, non est infinitum, ut Phllosophus dicit in I Pol . Ergo nulla poena debet esse infi-

nita.

IU)

(Utrum hoao pos.it peccare niaia ieiunando vol vigilando. ) ties ondeo. >ecundua PhUoaophttm In I j^Ljt., alitor est ludicandua do ine, alitor do his quae aunt ad finea, lllud enim quod quaeritur tamquam finie, absque nanaura quaer 8t5 hl3 autea oa* unt f lMa * ** * ?S2J? oenaura secundum adnibenda proportionom ad finest sieut aedicus sanitatea, quae ost finis eiua, faeit qaanttuacu^que potest maioremi sod adhibet aedicinaa secundum quod convent t ad sanitatea fact endaa. Bat ergo conaiderandua quod in spiritual!bus dilectio Dei est sieut finis, ieiunia autea ... non quaeruntur taaquaa finia ... sod odhibentur taaquaa neeeaearia ad finea ... at ideo ... sunt adnibenda cum quadaa nenaura rectionls.

flnodUbefr V, 18

(85)

ifi-Uiib* Lect. 1: 15. (Ariatoteles dlcit) quod artis aedlcinalia finis est aanitas, navifactivae ero navigatio, allitoris autea Victoria, oeconomleae voro, idest diaponsativae doaua, divitiae, quod quidea dieit secundum aultorua opinionoa. Ipse autea probat In prino Polltieae . quod divitiae non sunt finia oeconoraicao, sod inatruaenta.

(86)

ii-n, 27, 6 c (atrura divinae dilectionis sit aliquis aodua babendus.) In omnibus appetibilibos ot agibilibua mensura est finis, quia eorua quae aDpotiaus ot agimua oportet prooriaa ratioaom ox fine aecipore, at patet per Philoeophua in II t ideo finis aecundua aolpaua habat PJaaifi. (30) aodumj oa vero quae sunt ad finea habont aodua ex eo quod sunt proportionate fini. tit ideo, sieut Philoaophus dlcit in I PoJUt., appetitua finis in oanibua artibua est absque fine et terainoj eorua autea quae aunt ad finea eat allquia terminua. Nob enia aedicus imponit aliquea torainaa aaniteti,
^ujssa,

sad facit earn perfectaa quantuaeuaque potest: sad asdicinae iaponit terninun; nc*n onla dat tantua de aedieina quantum potest, sed secundum prooortionera ad sanitatem; quam quido^ proportionea si medicine excederet, vol ab oo deficeret, asset ixa-iodorata ... ,t ita quanto L/eua plus diligitw, t<mto est dilectio nelior.

7)

trun oeconoaica debaat 2ujaa, II-II, 5<~, ponl species prudentiae. ) Ad priraua. Divitiae eooparantur ad oeconoaieaa non sicut finis ultiaus, sad sicut instrumenta quaedan, ut dlcitur in ollt . Flail autera ulti-ms oeconomicae ne vivere secundua doosstiean convorsntionaa, U&LU ~l) ponit exemplificando divitiaa flnen oeconoaicae socundUB studiun plur P, text. I
|

(88)

11 , 1 o ( trura avaritir. , 2tfBfc "ta eatura.) In quibuscuraque '.onui consistit i raensura, necessa est quod per exceesua vel dirainu-

tionom illius aonsurae malum proveniat. In onn;bus autem quae sunt propter finea, bonui consistit in quadan asnsura; nan ea quae sunt ad finan necessa sanitati ut est eoaoen.ur; ri f ini, sJ )ona autera expa tot per Philoso] clj.t . teriors habent rationen utillun ad PIbm ... nde t necessa est quod bonua hoainis circa ea c t ideo excessu huius aensuri in quadam in ... ntet quod tit peccatua ... aensarae avaritia est peccatua.
: I

<

!SB& II-H 1

trum perfactio vitae con-

66

alstat in praeceotia an in consiliie.) ... autem dileotio Dei et proxini cadit sub raecepto secundum aliquam raenauram, ita quod id quod eat plus sub consilio remaneat, ut >atet ex ipsa forma praecepti . .. II hoc ideo est quia finis praecepti caritas est, ut Apostolus dicit, I fld, TUfl- *J fine autem non adhibetur aliqua mensura, sed solum in his quae sunt ad finem, ut Philooophua dicit in I Polly . sieut medicus non adhibet MUtatM quantnm aanet, sed quanta medicine Tel dlaeta utatur

d Man!

i,

(xxvni)

?ol . I, 9 1257 b 40 - 1258 a 2. Causa autem huius dispositions (quod scilicet oeconomi quaerunt augere pecuniae in infinitum) atudere circa vivero, sad non circa bene viverei in infinitum igitur ilia concupiccentia exiatente., et factiva inf inita desiderant. 0, 5-3.

B.

(Aristoteles) dicit ... In Pol . I, fol. 10 v (3j 126). quod causa huiua dlspositionis, quod scilicet dispensatoree domomn, quasrunt augere pecuniam in infinitum, est quia homines student ad Yivendum qualitercumque, non autem ad Wendum bene, quod est vivere secundum vlrtutem. Si enia intonderent vivere seciuidum vlrtutem, essent content! Ms quae sufficiunt ad auetentatlonem naturae: sed quia praetermisao hoc studio, student ad vivenduc unusquisque secundum

auaa voluntatea, ideo unuaquisque intendit aequirere ea per quae poaait auam voluntatem iaplere: at quia ncupiaeentia noainum t<?ndit la infinitum ideo in infinitum desiderant ea per quae poaeint aatisfacere suae ooneupiacentiae.

90 )

^ra: osatitio kaMtU Ilia I Appetit la naturalium dlvitiarum non eat infinitua, quia secundun eertan aenauraa aufficiunt naturae. Sed ap >etitue divitiarum artificialiua est infinitua, quia deserrit ooneupiacentiae inordinatae, quae non aodificatur, ut oatet per fhiloaopbura in I olit .
;

--"

in divitiia.

Ad tertiua.

(91)

SUBMt

I-II, 30, A ('Ttrua concupiacentie sit inSed contra eat quod Philoaophua dicit in ) I o\1,\. , quod, in infinitua concupiacentia exiatente, hoainea infinite deaiderant.

finite.

(an)

A.

Poi. I, 10 1258 b 4. (nuaiaaa). 43. 11.

Tranalationia ... gratia factum eat

6^

iUSi.

I, fol. 11 yi Fact! sunt danarii gratia translationls, I.p. coamutattonis.

(92)

e (tftrua autuare ad usuraa alt peccatua aortale. ) ,>uaedaa res aunt, quarua uaus est consuaptio substantias ipsarua rerua, sicut proprius usus vini est ut blbatur, et in hoc consuaitur Yinl substantia; at siailiter proprius usus tritici aut panla est ut comedatur, quod est conoaptio Ipstus tritici vel panisf ita etiaa proprius usus pecuniae est ut expendatur pro coamutatione aliarum rerun. Sunt enia invents nuaianata eoaautationia grstia, at Philosophus dicit.

!_& Kttlg U

(93)

l\ t 1 c (-'Jtrim accipere usuraa pro pecunia rautoata sit peccatua.) Pecunia ... seeundua Philosophua in V $&. (32) et in I !., prineipaliter est inrenta ad eoaautationes faciondas; et ita proprius et principalis neeuniae usus est insius consuaptio sive distrsetio, secundum quod in eoamutstiones exoenditur. propter hoc secundum as est illicitum nro usu neeuniae autuatae accipere pretiua, quod dicitur usura.

5^SS n-II,

(XXI)

A.

2i. I, lOi 1253 b 5. TokOB (usura) ... seipsum faclt aapllus. Unae at r.oaen iatud ecce lilia enim parta ganerantlbue ipaa aunt, tokos autea fit nuniama ax nuaiaaate. oare at naxime praatar naturaa lata pecuniarua aequlsitio est. U+ t l-.
.

ft,

In Pol . I, fol. 11 v (4i 134). -st autaa at quaadam alia (33) acquisitive pecuniae, quae graece vocatur tokos , i.e. osura, pvt quaa der.arius seipsum adaugeti et ldeo sic vocatir apud 0raaco8t tokoa enim idet: est quod partus. Videmus autem quod ea quae pariuntur secundum naturaa sunt simllla generantlbus; ui.de fit quidam partus* cum denarius ex denario crescit. ideo etiaa lata acquisltio pecuniarua aaxiaa praeter naturam est, quia secundum naturam est, ut denarii acquirantur ex rebus naturalibus, non autea ex denariie.

(94)

_^x]iibei III, 19 ( Jtrua quia reddere teneatur quod ex usura lucratua est. ) Respondeo diceadua quod huius quaestionia Veritas poterit apparere, ai consideretur ratio quare usurer accipere sit peceatum. on enim eat peccatuo solua quia est prohibitum, aed quia est contra rationem naturaleo, ut etlaa Fhilosophus elicit in I Pol .

70

(95)

(Utrua accipere usuran pro ftqPHB II-II, 75, 1 pecunia autuata ait peccatum. ) Ad tertium. Leges humanae dimittunt aliqua peccata irapunita propter eonditionea hoalnua iaperfectorura, in quibua multae utilitatea impedirantur, ai omnia peccata diatricte prohiberentur poenie adhibltis, ideo usuras lex humane concessit, non quasi existimana eaa ease secundum iustittam, sad ne iapedirentur utilitates multorunu Unde in ipeo lure Civili (34) dieitur, quod res quae uau conaumuntur neque ratione naturall neque civili recipiunt usuafructumj et quod Senatua non fecit earitm rerua usuifructum, nee enim poterat; eed quasi uauafructum conatituit, concedene scilicet uauras. Et Philosophua, naturall ratione ductus, dicit in I Pfiiii., quod uaura acquisitio pecuniarum eat aaxira praeter naturam.

(XXXI)

I, 12.1 1259 b 10-12 (1253 b 32). Puerorura ... rincipatua regalis. v)uod enla genuit, et secundum amorea orincipana at secundum senectutea eat, quod quidem est regalia species principatua. Servua res poaaeaaa aniaata. 50,
ifli.

7-9;

H,

3-4.

fa

'9 1 *

fol. 13 r (10i 154).

Principatua patria respectu

71

puerorum, i.e. filiorua eat regalia. In hoc nim prineipa duo attend unturi scilicet quod pa tar qui genera t principatur secundum araoreoj naturallter enim amat filioa. 1 itertm principatur secundum aenectutea quasi ha bens quamdam naturalea praerogativam aetatia supra filios. Bfe quantum ad hoc est speciea, ideat aiuilitudo, princlpatus regalis. (Cf. text. XIII B).
1 -

(96)

Sumraa . I-Il, 105, L (Utrum convenienter lex vetus ediderit circa dooestica personaa.) /idetur quod non ... Arg. 4.. Aliua est principatua domini ad servum et patria ad filiura, ut dicitur in I et III Sed hoc ad prineipaturs domini ad ser(35) Pollt . vum pertinet, ut aliquis servum vel ancillara venInconveni enter lgitiir lex permisit dere possit. quod aliquis venderet filiam auam in famulam vel

ancillam.

(XXXII)

2i * !3* i260 12 Servus quidem enim omnino non habet quod eoneiliativum* 53, 9-10.

Servus enim inquantum eat In Pol . I, fol. 13 v (lOi 159). servus, non habet consilium de auia actions. Cuius ratio

72

at, quia conailiaaur da hie quae sunt In potastate nostra? sarvus a u tern non habat actus suos In ootestata sua, sad sunt actus eius in potastate domini. Jnde sexrua non habet liberati potestatea consiliandi.

(97)

iaaaa, II-II, 47, 12 ( 'Jtrum prudentla sit in aubditis an solum in principibus.) Vidatur quod non ... Are. 2. In I Pollt.. dicitur quod servus oimico non habet quid consiliatlvua. Sod nrudentia facit bene consiliativos, ut dicitur in \1 Ethic . (36) Brg prudentia non eat in subditis, sed solum in principibus.

(XXXIII)

lSk* *t 13 1260 a 17-24. Propter quod princirew quidaa parfectam habere oportet raoralem virtutem, opus anin est simpliciter architectonis, ratio autem are) itecton, aliorua autera unumquodque, quantum immittit ipais. Itaqua manifestura, quoniaa et aoralis virtus dictorum omnium, et non eadata temperantia mulierls et viri neque fortitudo et iustitia, qusmadmodum putavlt Socrates, sad haae quidaa principatlva fortitudo, haec auten oubministrativa, similiter autera so habet et circa alias. 54, 2-9.

73

8.

In Pol . I, fol. 13 (10 160). Oanee (viri, mulieres, pueri, servi) participant ip3as (virtutes morales) sad non eodea raodo, sad unusquisque ess parti ci pat quantum aat neeessariua ad propriua opus. I ilia qui prineipatur, aive civitsti, aive servis, sive niulieri, aive filiis, oportet quod habaat parfectam virtutea morales, quia opus eius aat almplicitar opus architectoris, idest prircipalia artifieia. Sicut anim principalis artifex dirigit at iraperat oinistris artla qui aanu operartur, ita princeps dirigit suo8 subiactos. t idao ha bet officium rationis, quae Be habat aiailitar ut principalis artifex ad Inferiorea partes aniaae. t ita oportet quod ills, qui principatur, habaat rationea perfeetam, sod unusquisque aliorua,qui subiciuntur, tantum habeat da ratione at de virtute quantum ille qui prin* cipatur imr.ittit ipsis, id est: tantura oportet quod habeant, quod sufficient sequi directionaa principantis itaplendo mandata ipsiua. Kt sic patet quod omnium praedictorua est aliqua moral is virtus, scilicet ut temperantia, fortitudo, et iustitla; non taasn eadera est viri at raulieris et aliorum aubieetorum, sicut outfit ocratea (37)i sed fartitudo viri eat ad prlncipandua, ut scilicet propter nullum tlaorem praetermlttat ordlnare quid faciendum aitt sed in muliare et in quolibet subdlto oportet quod sit fortitudo mlnistrativa, ut acilicat propter tlaorem non uraetermittat faeere roprlum ministerial. Sic etiam differt fortitudo in duce exercitus et in ailite, 1% slcut dictum est de fortitudine, ita dicendura eat da oanlbus aliis virtutibus; quae in principanta quidea sunt principativae, in subditis autara ministrativae: et per hoc patet quod non differunt solua secundum raagis et minus horum virtutes, sed aliqualiter aecundum rationea.

(93)

Da Virt. Card , 4 (Utrura virtutes cardinalaa aanenrt in patria, ) Videtur quod non ... Arg. 8. Plua distant status beatorua et viatorua, quaa status doalnl et sarvi, aut vlri at aulieris in vita praesenti, Sed secundua Phil, in I Pol ., alia est virtus doraini, et alia est virtus servi) et similiter alia viri et alia aulieris. fcrpo aulto aagis alias aunt virtutea viatorua at beatorua.

(99)

s mrir I~ II > 92, 1 c ( trua effectua legis sit facere homines bonoa.) Cuiualibet sabdlti virtus est at bene subdatur ai a quo gubernatur, sic it virtue iraacibllia at coneupiscibills in hoe consist it quod sint bene obedientes rationl. Lt per hunc modua virtus cuiuslibat subiecti est ut bene subliciatur prineipanti, at hilosophua dieit in I i'olit . Ad hoc autam ordinatur unaquaequa lex, ut obediatur el a subditia. Jnde oanifestua eat quod hoc ait propriua legla inducers aublectoa ad proprlam ipsoraa virtutea. Cum igitur virtus ait quae banua facit habentea, aaquitur quod proprius effectus legia ait bonoa facere eoa quibus datur, vel airapllciter vel secundum quid.
5

POLITICORUH LIBER

II

(mxr)

Pol . II, 4t 1262 a 77-40. Inconveniena autam et coitua auferre propter aliaa causera quidea neque unam, ut valde veheaentl delactationa facta, quia autem hie quidea pater aut fillas, hli autea fratres ad invieem nihil putere differs. 68, 10 - 69, 2.

75

0.

In Pol. IT, fol. 17 r (3i 191). ^icebat (derate*) quod interiicerudus erat coitus raatrla cun f ilio, 7-ropter nullaa aliam eausaa, nisi ad vitandum delectati onea valde veheaentem,

qua* ax araore naturali matris at filii proveniret, qui auperadderetur llbidlnoso enori. veheaentiaa autem delaotatlonis In coitu, ido vitari volebet, ne homir.es nimie allleerentur ad in t operant iara. Dicit argo Artstotelas, quod inconvoniens ast dicrre, quod propter lataw aolam eausao dabaat allquis abstinere a coitu matris, et non ax hoc solo, quod mater elus ast. eadem ratio est da aliis propinquisi ax ipsa enia sanguinis proplnquist ex Ipsa enia sanguinis propinquitata debant slbl cognati quaadam reverentlaa honestatis, quaa tollitur per lasciviam coitus.

(100)

IT-II, 15, 9 e (Itrum ineeatus sit determinate species laxuria. ) Addit autam Aristotelea quartern rationea in II Pol It, . . quia cum naturaliter homo coneanguinaea dllirat, si addaretur amor qui est ex eoamixtione venerea, fieret nimius ardor aaoria, at maximum llbidinls incantivum; quod castitati repufmat. Jnde manifestum est quod incestus est determinate luxuries species.
3uama..

[BBS)

In araatlvls sermonibus scimua difO^, . II, At 1262 b 11-15. centem Aristophanea (38), quod amantibus propter ninis dingers desidarantibus natura unura factoa ease at aaboa f iere

76

anna ax duobus existent ibua: hie quidem lgitur necesse amboo corrupt os esse a at unum. 70, 2-5.

B.

In Pol . II, fol. 17 r (3 193). Socrates etiam dixit, quod optimum in civitate erat, quod eseet unas unitas a ita: hoainum adinvieen eat effects aaicitiae, et 3ic.1t communiter omnibus videtur, et etian alcut Jocratea dixit. Jnde etiam Ariatophanas dixit in sarmonibus quos de amore fecit, quod ae invlceia amantes desiderant, quod eaeent facti unum per naturam; et quia hoc non potest ease, desiderant, quod fiant unum quantumcuaque poaalbile eat. In iato iritur casu in quo Aristophanes loquitur, aequeretur quod vel arabo se amantea corruaDerentur, dua ex eis aliquld unum fieret, Tel alter eoruta corrumperetur quasi in alteram converaua.

(101)

ABBS*

WUi 26, 2 (Utrum amor ait pasaio. ) Ad Unlo pertlnet ad amorem, inquantua per secundum. complacentian appetitus amana ae hebet ad id quod mat, slcut ad seipstn, Tel ad aliquld sui. it sic patet quod amor non est ipsa relatio unionia, aed Jnde et 1 my si us (39) unio est conaequena amorem. dicit quod amor eat virtue unitiva, et Phllosophua dleit in II Polit. . quod unio eat opus amoris.

(102)

Suaaa . I-II, 28, 1 ( Jtrum unlo sit effeetua amoria.) Ad secundum. Unio tripliciter se habet ad amorem, Quaedam enim unio eet causa amoria ... quaeda-a vero unio eat eeasntiallter ipee amor ... quaedam vero unlo eat effeetua amoria. l.% haee eat unio realia, quam amana quaerit de re aiata ... t't enim PhiloAriatophanea dixit quod aophua dicit in II Polit .t amantes desiderarent ex aabobua fieri unum, sed quia ex hoc accidaret aut amboa aut alteram corrunpl,

77

quaerunt unionem quae convent t et decetj ut scilicet 9imul converaentur, et simul colloquantur, et in aliis hulusmodi coni unpen tur.

(XXXVI)

A.

iai. II, 5i 1263 a 15-22. Oanino ... eonvivere et eomaunlcare humanis omnibus difficile et maxine talibus (civibua aibi laborantibua). Ostendunt atite-n coTpereprinationum comnunitatoat fere enim plurirai dividentes se hits quae in potibua, et ex paryl8 prcpulsantea invicera. Adhuc autera famulantium hiis maxima offend itur, quibus pluriraum indtgeraus ad ministrationes ancillares. Coratnunea quid era iritup esse possessiones has et alias tales habet difficultates.
73, 8 - 74, 2.

B.

In ol . II, fol. 17 r U: 197-199). (Aristotelea) i-nprobat legem Socratis de eomiunitate posseaaionura, oatendena quae mala ex ea sequerentur ... -t dicit quod valde difficile est, omnino quod nulti homines aiaul ducant vita;a, et quod comaunlcent in quibusdam humanis bonis et praecipue in divitiia. Videaus enira quod illi qui in aliqulbus divitiis communicant, multas ha bent dissenslones adinvicen, ut patet in his qui airaul perefrinanturt frequenter enim adinvice-n dlssentiunt ex his quae ex;ndunt in clbls et potibua computum faclendo, et aliquando pro modieo seinvieem propulsant et offondunt verbo vel facto. Jnde patet quod si oanes eives haberent coranunes omnes possessiones, plurima
I

litigia Inter eos exlsterent ... (Item) homines wtxime offenduntup suis fainulis quibus raultum indigent ad allqua servilla T>lnisteriaj et hoc propter comraunitatem conversations vitaei qui enlm frequenter slraul conversantur, frequenter habent turbationera ad invieera. rx quo patet quod coramunicatio Inter hoiaines existens eat frequenter causa dlscordlae.

(103)

I, 9 , 1 (Htrum in statu innocentiae fuisset generatio.) Ad tertium. In statu isto, multiplicatis dorainis, necesse est fieri dlvisionem possessionura, quia coranvmitas possessionis est occasio diseordiae, ut tfillosophus dicit In II i'ollt . Sed in statu innocentiae fuissent voluntatis hominura sic ordinatae, quod absque orani perieulo diseordiae coamuniter usi fuissent, secundum quod unicuique eoruo coapeteret, rebus quae eorum dominio subdebanturt cum hoc etlaa modo apud aultos bonos vlros obaervetur.

Sunrna.

(XXXVII)

A.

rgi. II, 5 1263 a 25-37. Dlco autera quod ex araiobus quod ex contsunes esse possessiones et quod ex proprias. Gportet enlm aliquo aodo quidea ease comunes, omnino autera propriae. Curae quidem enira divisae litigia ad invicam non facient, aegis autera addant ut ad proprium unicuique insistentes, propter virtutem autera erit ad uti secundum roverbium

"communis quae amieorun*. Est autaa et nunc hoc modo in quibuadaa civitatlbus sic subscriptua, taaquaa non existens iapossibile, et aaxine in bene dispositis haec quidem sunt, haee autem fient utiques propriua enim unusquisque possessionem hebens haec quidea utilia faeit araicis, hiis autora utitur ta^quam coaaunibus, velut etlaca in Lacedaeraonia servis utuntur hiis qui inricem, ut dicers* propriis. adhue autem equie et canibus, si Indigeant pro viaticis in agris per regionea. Manifestura igitur, quod melius esse quiden proprias possessiones, usu autera facere comrauneai quoaodo aute-^ fiant tales, lepislatoris hoc opus proprium
est.
74, 5 - 75, 8.

B.

In iol . II, fol. 17 18 r U* 200-201). Ttroblque ... imrenitur aliquid boni, scilicet et in hoc quod ponuntur possessiones propriae, et in hoc quod ponuntur communes. Sed si possessiones sunt propriae, et ordinetur per rectes leges et consuetudines quod cItos sibl invicem eommunlcent de suis bonis, habebit talis modus vivendi bonun, quod est ex utroque: scilicet et ex communitate possessionum et distinctions earum. Oportet enla possessiones slmpliciter quidea esse proprias quantum ad proprietatea dorainii, sed secundum aliquem modum communes, Zx hoc enim quod sunt propriae possessiones, sequitur quod procurationes oossessionum sunt divisae, dua unusqulsque curat de possessions sua. ~t ex hoc oequuntur duo bona: quorum unun est quod dum unusqulsque introaittit se de suo proprio et non de eo quod est alterius, non fiunt litlgia inter homines quae solent fieri quando aulti habent unam rem procurare, dun uni vldetur sic et alii aliter faciendum. Aliud bonum est quod unusqulsque raagis multiplicabit possessionem suam insistens ei sollicitius tamquaa propriae. t hoc modo erunt possessiones divisae, sed propter virtutem clvium, qui erunt in lnvloem liberales et b nefici, erunt coosaunea sec tndum usum, sicut dicitur in proverbio, quod ea quae sunt aoicorum sunt comaunia. Et ne (hoc) rideatur impoesibile, aubiunyit quod in quibusdam civitatibus bene dispositis est hoc statutua quod quaedam slnt ipso facto comaunia quantum ad uaua, quaedam autea fiant comaunia vvr voluntatea ab ipsis doainis,
-

dam scilicet unusquisque habens propriaa possessionem, quaedam da bonis aula facit proven ire in utilitatem suorura amieorum, et qulbuadam de bonis suis utuntur araici sui per se ipsos, tamquam rebus coramunibus. Slcut erat in eivitate
Lacedaeaonia in qua unua poterat uti servo alterius ad auura alnisterium ac si esset propriua servu8. Similiter poterant uti equis et can! bus et vehiculis aliorum taaquam suis, si indlgerent ire ad agros, in eadea tamen regions. Jnde aanifestua est esse quidem raulto niolins quod sint propriae posses si ones secundum dominium, aed quod flant communes aliquo modo quantum ad usum. v uomodo autea U3ua rerua propriarua poasit fieri communis, hoc pertinet ad providentiam boni legislatoris.
,

(104)

Sunraa. I-II, 105, 2 c (Utrua convenienter fuerint tradita praecer,ta iudicialia quantua ad popularium convictua. ) i-st ... duplex communicatio hominum ad invicea, una quidem quae fit auctoritate principiin, alia autem fit propria voluntate privatarum personarua . .. (quarua) potestati eubduntur res possessae ... Circa res posaessas optimum est, sicut dicit Philosophus in II Polit .. quod possesaiones sint distinctae, et usus sit partita communis^ par* tim autem per voluntate posseasorum communicetur. u-t haec tria fuerunt in lege statute. (Cf. infra text. 11$)

(105)

Summa . II-II, 57, 3 c (Utrua ius gentiua sit idea cua iure naturali. ) Ius slve lustum naturale est quod ex sui natura est adaequatua vel eommensuratuQ alteri. Hoc autem potest contingere dupliciter. no modo, secundum absolutam sui considerationem ... Alio modo aliquid est naturaliter alteri comraensuratua non secundum absolutam sui rationem, aed secundum aliquid quod ex ipso sequitur, puta proprietaa posseasionum. Si enim consideretur iste ager

81

absolute, non habet unde aagls sit huius quaa illius; sed si cor.sideretur quantum ad opportunltaten colandi et ad pacificua usura agri, secundum hoe habet quandan corraonsuratlonera ad hoc quod sit unius et non alter iuo, ut patet per Philosophum In II olit .
,

(106)

n-n, 66, 2 (7trua Hceat alicui rem allquam quasi propriaa possidere.) Resoondeo dicondua quod circa rem exteriorem duo eoanetunt hoaini. Quorum unum est potestas procurandi et dispenaandi. Et quantum ad hoc licitum est quod homo propria possideat. St est etiain necessariua ad hunanara vitam, propter tria. Priao quidea, quia magls eolllcitus est unusquiaque ad proeurandum aliquid quod sibi ooli coapetit quam aliquid quod est com-nune omnium vel multoruat quia unusquisque laboretn fugiens, relinquit alteri id quod pertinet ad coaaunej sicut accidit in multitudine ainistrorua. Alio modo, quia ordinatius res huaanae tractantur si singulis laaineat propria eura alieuius rei procurandaei asset autea confusio si quUibet indistincte quaelibet procuraret. Tertio, quia per hoc aegis pacificua status hominu-n coneervatur, dum unusquisque re sua contentua eat. Unde videaus quod inter eon qui coaauniter et ex indiviso aliquid posaident, frequentius iurgia oriuntur (Cf. text. XXXVI). Aliud vero quod coapetit honini circa res exterioree est usus ipsarua. iit quantum ad hoc non debet homo habere res erteriores ut proprlas, aed ut communesi ut scilicet de facili aliquis ea coaaunicet in necessitates alioruo. Jnde Apostolus dicit, I ad Tin. ult., (17-18) i Divitibua huius saeculi praecipe
Saaga.,

facile tribuere, coanunicare.

(XXXVIII)

A.

Fol . 1 1 5t 1263 a 40 - b 1. lit ad delectationera inenarrabile quantum differt putare aliquid nropriurat nequaquara enim vane earn quae ad ae ipsura habet amicitiara unusquisquo, sod est hoc naturale. Pbilauton autern osse vituperatur, et iuste, non est autem hoc a/iare se ipsu-n, sed maris quasi oportet se ipsum a mare, queaadmodura et anatoram pecuniarua, quoniam aaant quidea omnes, ut dieatur, unuraquodque tall urn. 75 $ 8-9
76, 3.

fc

In Pol . II, fol, 18 r Ui 202). ( Aristotelea ) dicit quod non potest de facili enarrarl quantum sit raagis delectabile reputare aliquid esse aibi proprium. Venlt enira haec delectatio ex hoc quod homo artat eeipsumj propter hoc enira Tult aibi bona. Nee hoc est vanan, quod aliquia habet amicitian voandoque ta ->er iuste vituperaad aelpsum; aed naturale est. tur aliquia ex hoc quod est philauton i.e. ana tor suiipsius. Sed quando hoc in vituperium dicitur, non est hoc sirnpliciter a Tare seipsura, sed mafia quaa oportet; si cut et a ^stores pecuniarum vituperantur, quas tamen omnea allquo modo amantj quia araatoree pecuniarum vituperantur inquantum a lant eas agis quam ooortet.

(107)

( Jtrua operstio sit causa profofffff* I-II, 32, 1 pria delectationis. ) Ad primura. Ipsa obiecta operationum non sunt delectabilia, nisi inquantum coniunguntur nobis; vel per cognitionem solam ...

83

vel quocuraque alio modo sinul cura cognitione, sicut cum aliquis delectatur in hoe quod cofrnoacit se habere quodcumque bonua, puta dlvitlas Tel honorea 1 aliquid huiusnodi; quae quidea non assent doleciabilia, nisi inquantura apprehenduntur ut habits. Uagnam Ut enim hilosophus dicit in II iollt . : delectationem habet putare aliquid sibi propriuraj quae procedit ex naturali amore alicuius ad seipsum. Habere autea huiuaaodi nihil est aliud quaa utl sis, Tel posse utl . , Jnde manif estuia est quod onnis doleetatio in operationeo redueitur sicut in causam.

(XXXIX)

ll 5 1263 b 5-7. MU aaieis aut extraneis aut

At vero et largiri et auxiliari alterls delectabilissLaua, quod fit 76, 3-5. in poeseesione propria existente.

B.

In Pol . II, fol. 18 r (4s 203). Kt (Aristoteles) dicit quod vulde deleetabile est quod hoao donet vel auxiliua ferat vel a-aieis, vel extraneis vel quibuscumque alixs; quod quidea fit per hoe quod hoao habet propriaa possessionem! unde etiaa hoc bonun tollit lex fiocratis auferena proprietaten possessionua.

(108)

Guana. I-II, 32, 6

(Utrua benefacere alter! sit

causa delectation's.) Bed contra est quod Philosophua diclt in II Polit. , quod largiri et auxiliari amicls aut extraneis, est delectabilissimua.

(XL)

tol . II, 5 1263 b 13. tis opus est, 76, 11.

In usu enim possessionum liberalita-

In Pol . II, fol, 13 r Ui 2(X). Won enin poterit esse aanifestua de aliquo an sit llberalis, nee aliquis poterit actum liberalitatis exercore, ex quo non habet proprias possessiones, in quamn usu conslsttt opus liberalitatis. Providus hoao propria expend it et dot. Quod autera aliquis dat consaunia, non est oultuc liberalitatis.

(109)

t/Utt

I'll, 66, A (' trum lustitia sit praecipua eorales. ) Ad primum. Actus liberalivirtutes inter fundetur super actum iustitiee; quod oportet tatis datio, si non da proprio llberalis enim osset non Unde liberalitas dicitur, II Polit . daret, ut in secemit suum posset, quae non nine lustitia esse potest esse aine liberaautem lustitia a non auo. est aaior liberasimpliciter litate. Unde lustitia ipsius; funda'nentuin et litate, tamquara conmunio-,

85

1 iberalitas aatem est secundum quid maior, cum sit

quidam ornatua iuatitiae, et supplementu^ eius.

(XLI)

II, 5 1263 b 37 - 1264. a 1. futurum discipline* inducers at putantem v*v nunc fore civitaten 3tudiosam inconvaniena taltbus exist! rare diri~ere, sad non consuetudinibus at phlloaophla et leglbus, quemadaodum quae circa posaesaionea in Laeedaeraonia et Greta pro conviTila legislator coamunicavU. 78, 8 - 79 1.

?2i.

In Pol . XI, fol. 1" v (5 209). Si aliquia qui erat indaeturu3 disciplines! ad uniendum ctvituto:-! putet per hanc lagan de co^-sanitate filiorura et uxorua fieri eivitatera bonam; inconveniens e3t ai aestimat quod per tales comaunitatee pos8it rectiflcare civitatem, et non mafjis per bones consuetudines et legea, et per philoaophiam i.e. per saplentiam circa taliot aieut dictum eat supra (4$), q'*ed Lacedaomonee possessionea proprias faclebant eonnunes quantum ad uaumj et in Greta etiam fecit legislator esse aliqua communis, ut fierert quaedam convivia publica clvibua, secundum aliqua tempera ad hoc institute, ut inter eoe -naior familiaritaa easet,
,

(310)

In Sth . TV, 7i 719-720.

Mapnlficus facit samptus

circa ea quae aunt maxine honorabilia. autem our.t duo Tenera. Prisma est eorua, qui pertinent ad res divinaa... Secundum autea genus honorabiliua suaptuura 9unt ea quae meirnifiee fiunt per reapectua ad bonuia publicum. Puta, ut si aliquis aliquid utile eoananitati pz-aeelars at Bagnifiee larpiatur, quod oportet. Vel si aliquod officium conmittitur alicul a civitate, puta quod sit princeps trieris, ide&t exeroitus navlura, vel galearua, quod circa executioners officii faciat luagnos suaptue. Vel etiam qui ecnrivium facit boti conaunitatl, aiout solitua erat, ut habetur seeundo .i'olltlcae .

Im

ULiiJ

II, 61 1265 b 33-4.0. (}uidam quidera igltur dieunt, quod oportet optirasm polltiam ex omnibus ease civibus nixtam,
foj..

propter quod et I-acodaeroonicruni laudant * ease enln Ipoaa nil quidera ex ollgarchia at monarchiu et democrstis aiunt dicentea regnum quidera monarchiam, senlorua autem principaturn oli?archlara, deraocratice autem princirjari secundum plebeiorua prlneipatua propter ex populo esse ephoroai alii autem ephoriam quidera esse tyrenridea. 92, 5-12.

Ip ^1 rv (7 245). Dieit ( Ariatotalea ) ... U XjL * quod quidam dieunt quod optiaua regiaen civltatis est quod est quasi coamixtua ex omnibus praedictis reglninibua (oligarchia, democretia, aonarehia). St ratio huiua eat quia

WU

onua regimen temperatur ex ad-aixtione alteriua et minus datur seditionis materia, si omnea habeant partem in orineipatu ciTitatls, puta si in aliquo dominetur populus, in allquo potentes, in aliquo rex. ^t seeundun hoc maxima laudabitur ordinatio clvitatis Lacedaemoniorua. De qua tamen erant duae opiniones. Quidaa enira dicebant eaa eoaponl ex tribus civilitatibusi scilicet ex oligarchia, ideat principal divi turn, et tnonarchia, idest potestate uniua, et democrat ia, idest potestate populi. Hababant enia in cWitate regem, quod pertinebat ad monarchies; etiam hababant aeniores quosdam ex maioribua civitatis aaaumptos, quod pertinebat ad oligarchial hababant etiam quosdam principes qui eligebantur ex populo, et hoc pertinebat ad democratiam. Aliorua autem opinio fuitquod prlneipatua ephororum nerti neret ad tyrannidea.

(Ill)

(Utrum convenienter lex ordinaverit. ) (Cf. text. HO: continuatur: ) Jnde optima ordinatio principua eat In aliqua civitate vel regno, in qua unua oraeficitur secundum irtutea qui omnibus praesit; et sub Idso sunt sliqul principantes aecundua irtuteaj et taman talis prlncipatua ad omnes pertinet, turn quia ex omnibus ellgj oaunt turn quia etiam p r ab omnibus eliguntur. Tails enia est optima ooli ^Is* bene coamixta ex re gno f lnquantum unua praeest, et aristocratla, inquantua multi principantur secundum vlrtutem, et ex deaocratia, ideat potes tate popuII. Inquantua ex popularlbus posaunt eligi principes et ad populua pertinet electlo principum. hoc fuit inatitutua secundum lerea dlvlnaa.
105, 1 c

2a3M

MX,

etus de principibus

(XLUI)

Pol . I f 7i 1266 b 14-21. Quia quidem igitur ha bet quandaa potentiaa ad politicaa eomtnunitatem substantias regularitaa etiam antiquorum quidam videntur cognoviSBe, velut etiam Solon lege statuit et apud alios eat lex* quae prohibet posaidere terram quantamcuraque voluerlt quia, similiter autea et aubstantiaa vendere lege* prohibent, si cut in Locris lex eet non vendere, niai aanifeatura infortunium oatendatur accidiaae. 97, 12 - 98, 5.

la Pol II* fol. 22 t (8i 259). ( Aristoteles ) aoprobat praedictam ordinationem (l) quantum ad hoc, quod ordinabat aliquid circa mensuram aubatantiaruun ... Approbat auten hoc dupliei ratione. Priao quidem per auctoritatea antiquorum legislatoruraj et dicit, quod quidam antiquorum legislatorua videntur cognovlaae, quod regulare substantias civium ha bet aagnara virtutea ad civilea conmunitatea bene conaervandaai unde etiam Solon, qu' fuit onus de septem sapientibus, et statuit legea Atheniensium, posuit pro lege, quod etiam apud alios observe tur, ut non posset quis acquirere de terra ad poasidendum quanturacumque voluerit, aed usque ad aliquem certum terminua. Similiter etiam leges quaedam sunt in aliquibua civitatibus, quae prohibent, ne homines vendant suas poasessionest si cut in civitate Locrorura, quae est in Calabria, lex fuit antiquitus, ut nullus venderet possessionea, nisi aonstraretur quod accidlsset ei aliquod grave infortunium, puta quod esset car tus ab hostibus, vel aliud allquid huiusaodi pas sua (esset).

(112)

3umma . I-II, 105, 2 (tftrura eonvenianter fuerint tradita praecanta lailiclalia quantum ad populariuoi eonvictum. ) Ad tertium. Sicut Philosoohua dieit *n II Pol it . . regulatio possesslonua aultua confert ad conaervationem civitatis val mentis. 'Jnde, sicut ipse die it, apud quasdaa gent ilium civitataa statatum fuit ut nullua possessionem vendere poaset, nisi pro Manifesto detriment. Si enim passim posses siones endantur, potest continpere quod omnes possessiones ad paucoa deveniantj et ita necesse erit ci vita tern vel regionem habitatorlbue evacuari. Et ideo lex vetas, ad huiuamodi periculum removendua, sic ordinavit quod at neeaaaitatibua boainua aubveniretur, concedens poaaessionua venditionea usque ad certum tempuaj et taaan periculum re novit, praeeipiens ut certo tempore possess io vend Ita ad vendentea redlret. Et hoc instituit ut sortas non confunderentur, Bed semper remaneret eadem distinctio deter inata in tribubua.

(XLIV)

Pol . II, Si 1268 b 32 - 1269 a 24. Habet ... dubitatione* (an lex de facili sit amovenda. ) Et videbitur utiqua melius esse amovere. In alii? enim acientiis hoc contulit, puta mediclnalia aota extra pa tenia et gymnastics et total iter artes omnes at virtutaa. Quare quonlaa unam harum ponendum etiaa politicam, palam, quia et circs banc nocessarium similiter habere. Signua autem utique fieri dicet aliquis in ipsis operibust antiques enim legea valde simplices ease et barbaricaa.

90

f-rrun enirs porta bar.t tunc Graeci et uxores nebant ab invicea. wuaecumque autem reliqua antlquorum sunt, alicubi legalium, atulta omnino suntJ puta in Cone circa hoaicidia lax eat, ui multitudo quidem testium adatlterit peraequena homicidium qui auorum cognatorum raw aesa homicidii fugientem. Quaerunt autem total Her non quod patrium, sad quod bonum, omnes ... Ad haec autaia nequo acriptea, si immobilea, raeliua. Sicut anim at circa alias artes, et circa politicma ordinea impoaalbile diligenter omnia aeripta esse; universaliter enia neeeesarium scribere, actus autera de parti cularibus sunt. Ex lis quidem ipitur videtur quia amcnrendae et quaedaa et quandoque legos sunt. Alio auten nodo considerentibus reverentiae utlque videbitur ease multae. Cum enia fuerit quod quidem melius modi* cua, adsueacere autem facile, solvere legea pravum, manifeaturn quod einendum quaedaa peccata et legialatoribua et principles. Non enia tantum proderit qui mutaverlt quantua nocebit principibua rebellare adaueacena. Mendax quoque exeaplua quod ab artibuat non enim simile novere artem et legea. Lex enia robur nullum ha bet ad persuaderi praetor consuetudinea. Haec auten non fit, nisi P9T temporis multitudinem. Itaque facile mutare ex exiatentibua legibus ad alteras leges novas, facere eat debilea legia virtutem. 112, 1 - IK, 7.
I

B.

In Pol . IT, fol. 25 v, 26 r (12, 290-295). ( Aristoteles r.ovet ... (dubitationem) utrum oporteat legea autare ... (Et) induclt rationea ad ostendendua quod oportet mutare. .. Circa quarua priaam dicit ... (quod) quibuadam videtnr quod melius sit legea antiques aaovere, ai aliqua melior invenlatur. Videmua enim quod hoc aultua profuit in aliia acientiis, quod acilicet aliqua sunt mutanda de his quae a prioribua obaervabantur, in medicine. Nam poaterioree medicl aulta adinvenerunt mutantes ea quae primi obeervabant. t idea etlam est in gyanaatica, ideat in exercitiva. Dicebantur enia gymnasia quaedaa loca in quibua homines audi se exereebant, a gyanos, quod est nudua. Et its etiaa vidi

In omnibus alila artlbus at operativia potent lis, da quarum nuaero est politics, quae est re??itiva eivitatla. i.rgo etiam in regialne civitetis oportet mutara aa quaa a prioribus sunt observata, duamodo naliora oecurant. Sacundam rationan ponit ibi "Signua autera ate." dicit, quod aignua hulus quod legea aint nutandae, potest aliquis aeclpere ab ipaia operibus, idaat ab his quae contingunti videnua ania quod entiquae legea fuerunt value aimpllcea at barbaricae, idaat irrationa biles et extraneae, aleut hoe quod ab antiquo erat lex apud Graeeoa quod eaebant uxorea adinvicaa portantes ad tales eaptiooea ferrua, quia forte alia aetalla non erant in usu. Lt similiter videraus quod si quaa legea (legei legal ia) adhue reaanent de antiquis, sunt omnia stulta, sicut apud Cuaae erat talis lex circa hoaicidia quod si aliquia da eognatla oeciai persequeretur hoaicidaa et ills fugeret praesente aultitudine testiun, quod ille renutaretur reua boaieidlit at ab hinc videtur introducta eonauetudo duelloruat et hoc est omnino irrationale. Horainea autea in legibus ponendia non dabent quaerere, quid fuerit a patribus obeervatum, sed quid ait bonus observanduaj et its conveniens est antiques leges autare, si occurrant meliores ... Quartan rationea ponit, ibi "Ad haec autem naque scriptaa etc." Poasat ania aliquia dicere quod consuetudines antiquorua insenaatorua opportunua fuit mutara; aed leges quae aunt seriptae a viria aapientibus non debent mutari. Sed ad hoc excludendua ipsa obiieiendo dicit quod non eat aelius, ai etiaa leges seriptae peraanaant immobilea. Videaus ania quod iapoasibila est omnia diliganter at perfaeta esse conscrlpta circa ordinationaa civitatis, etiam a quibuscuaque aapientibus viris; sicut etiam est hoc iapoaaiblle circa aliaa artesi quia aapiantas acribunt legem in universal!, et non poaaunt eonsldarara omnia particularia: actus vero sunt circa narticularlat undo non potuerunt omnia parfecte conacribera quae pertinent ad direetionea actutcn; et sic melius est quod iaautentur quendo aliquld melius invenitur. Sie ergo p*r huiusaodi rationea videtur quod quaedam legea aliquando sunt mutandaa. Deinde eua dicit "alio autea", procedit ad contrarlua. Et priao oa tend it veritatea quaestionis ... (at dicit) quod si qui s sacundua aliua aodua eonaidaret, videbitur esse aultua verendum, mutare antiques leges etiara pro aalioribua: potest enla contingere quod ait modicua meliua illud, quod

adinvenietur: ronsviescere autcn ad dissolvendum leges est valde pravum, Unde manifestum eat quod eustinendl aunt quldan modicl defectus at errores qui eontingunt prineiplbus et capiantibus la leglbus ferendisj quia ille qui vult rautare propter aliquld melius, non tantum perf iciet mutando, quantum noeobit, dum consuescunt elves ad non observandura statuta et praecepta prineipum, Deir.de cum dicit "nendax quoque", solvit unam rationum adduotarum in contrarlum. Et dieit quod iliud exempla-n quod sumebatur de artibus in quibus profult aulta lutasse, lnducit nos ad mendaciua, quia non eat almlle de nutatlone artis et legisi quia ea quae sunt artis habent efflcaciam ex ratione; sed lax nullum habet robiir ad hoc quod persuades tor subditls, quod sit bona, nisi per oonauetudinem; quae quidea non fit nisi per multun tempua. Unde qui facile mutat leges, quantum est de se, debilitat legis virtutea. Ad alias autom patet solutio; quia non concludunt quod leges aint de faclli mutandae; sed quod allquae leges, scilicet malae, sint aliquando mutandae, quod varum est.

(113)

(Utrum lex humana semper sit ffunna,. I-II, 97, 2 mutanda, quando occurrit aliquld melius.) Ad secundum sic proceditur. Videtur quod lex humana, quando aliquld melius occurrit, sit mutanda, 1) Leges enim humanae sunt adlnventae per rationen humana*, sicut etlam aliae artes, Sed in aliis artibus mutatur id quod prius tenebatur, si aliquld melius occurrat. krgo idea eat etiam faciendum in leglbus hunanls, 2) Prasterea, ex his quae praeterita sunt, providers possums de futuris. Sed nisi leges humanae mutatae fulssent supervenientlbua Telioribus adinventionlbus, multa inconvenlentla aequerenturi eo quod leges antiquae inveniuntur multaa ruditates continere, tirgo videtur quod leges aint mutandae, quotlescumque aliquld melius occurrit statuendum, 3) Prasterea, leges humanae circa singulares

93

actus homlnum Btatuuntur, In singuleribus autam perfectara cognitionem adiplsci non possuauo nisi per experientiao, quae tempore indiget, ut dicltur in II Sthlc . (42; Ergo vldatur quod per aucceaoionera temporia poasit aliquid melius occurrare statuentarn*

Sad contra eat quod dicitur In Decretla . dist. Ridiculum est et aatia aboainabile dodecua, (43) ut trad'tiones quas antiqultus a patribua suacopiraua, Infrin^I patiamur. Reapondeo dicendum quod, alcut dictum est, (44) lex huraaua tntantum recte rautatur, inquantum par elua mutationem cooauni utilitati providetur. Habet autem ipsa legis autatio, quantum in se est, detriaentura quoddam communis salutia. Quia ad obaervantlam legum plurimua valet conauetudot intantum quod ea quae contra communem conauetudinem flunt, etiam si sint leviora de se, graviora videantur. Undo quando mutatur lex, diminuitur vis constrictiva legia, inquantum tollitur consuetudo. Kt ideo nunquam debet mutari lex humans, nisi ex allqua parte tantum recompenaetur eommunl saluti, quantum ex lata parte darogatur. Quod quldom eontlngit vol ex hoc quod allqua maxima et evidentlaaima utilitaa ax novo statuto provonit: yel ax eo quod eat maxima neeossitas, ex eo quod lex conaueta aut manlfestam inlquitatem continet, aut elua observatio est plurlmum noctva. Unde dicitur a Iuriaperlto (45) quod In rebus novis constltuendls, evidens debet esae utilitaa, ut rec xlatur ab eo lure quod diu aequum visum est, id prlmua ergo dicendum quod ea quae sunt artis, ha bent efficaclam ex sola ratione: et ideo ubicumque aellor ratio occurrat, eat mutandum quod prius teneSed logos habent aaxiaam virtutera ex consuebatur. tudine, ut Phllosophus dlcit in II Polit . Kt inde non aunt de facili mutandae. Ad secundum dicendura quod ratio ilia concludlt quod leges aunt mutandae: non tanen pro quacuaque aalioratione, sed pro marina utilltate vel necessitate, ut dictum est. St similiter dicendum est ad tertium.
12

94

ULV)

2i. *I 9* 1270 a 15-32.

^os (Lacedaeaones) qui circa irregularitatea possession^ ir.crepabit utique allquis. hiia quideat enim lpsorum accidit possidere multam velde substantias, tills autem omnlno oodicam: propter quod quldea ad paucos venit reglo, M autea at par lagaa ordinatum aat prave: aaara quidem enim aut vandere existanten non fecit non bonum racta facions, dare autera et derelinquere potestatera dedit volentlbus, quaavia ides accldere necessarian ID oodo et Isto. Sunt autea mulieruni fare oania ragloais quinque pertiua duae, heredlbua raultia factls et propter dotes dare noagnas, quaavis melius nullaa aut modican aut nensuratan Instituten esee. Nunc aut^m licet dare hereditariam cuicuiaque voluarlt: at si raoritur non di3potna, quern utique derelinquet heredera, iste culcuinque voluerit dat, Igltur cum posait reglo aille equttes nutrire et qulngentos et viros ad anaa triginta aillia, neque mills aultltudine erant. Factum eat autem par opera ipsorua msnifestua, quia prave ipais habebant quae circa institutions* hancj nullara enia plagara pertulit clvitas, aed periit oronter hoainua paucitataa.

120, 2 - 121, 7.

In Pol . II, fol. 27 r (13t 305).

...

^icit

aristoteles ) quod...
>r-3,

MM (tattiMMMtta)

lllajell

WMF1 ;

juia c'<rra

\ccidebat enla irregularitatea poasesslonls dalinquabant, apud ipaoa quod aliqui habebant valde aagnas possessionem f alii vero habebant valde modicaa, ita quod quasi tota reglo ad dominium paucorum pervenerat. Dainde cum dicit "Hoc t autem" ostendit, unde haac irregular! tas proeesaarit. dlelt quod hoc proee^ait ex prava ordinatione lagia. otatuit

95

enim legislator apud eoa quod civis non easet dominus vendendi at eiendi, ut acilicet posset posaeaaionem auam vender aut eaere ellquam quacumque ex causa, Et hoc quldera bonura fecit ad repulandas possesslonea; non taroen recte, quia non aufflcienter. Dedit enlo potestatea civibus, ut quibuaeumque valient darent Inter vivos vel etiam derelinquerent in teatamento bona sua; ex quo etiam accidebat irre^ularitas poaeesslonum, aicut ex emptione et venditionet ita quod si totun eorum territoriura divideretur in qulnque partes, duae illarum parti urn iam pervenerant ad raulieres. Tua quia oultae earum erant inatitutae haeredea viris norientlhua; turn etiam quia quando nubebant acciplebant raagnas dotes, cum taman aulto melius sit, quod vel nulla dos detur, vel nodlca vel aoderata. Sed apud Lacedaemonloa llcabat cuillbet In testaaento dlmittere haeredea bonorum suorum quemeuraque voluerit} et si in sua morte non velit dimittere haer^dam, potest distribuere bona sua cuicumque voluerit. Oeinde cum dieit "igitur cum" oatendit quod nocumantum sit lnde secutum. Et dieit quod cum tanta ait eorum regio, ldest territoriura, quod poaset nutrire mille quingentoa equites, et super hoc triginta millia bellatorum peditura, ad tantam paueitatera devonerant, posseseionibua devenlentibua ad paucos, quod non orant nisi mille bellatorea in elvitate, Kt ale per opera eorum aanifeatum est quod praedicta institutio mala eratj quia eivitas ilia ex hoc deperiit cum nullaa gravera hoatllem plagam sustinuerit.

(1U)

Lect. in Sp, I ad Cor . XIV, lect. 7 (M illudi enim peraittitur els loqui, sed aubditaa esse. ... Ratio autera quare (mullerea) aubditae aunt et non praeaunt, eat quia deflciunt ratione quae est ideo dieit Philomaxima necesearia praesidentl. aophus in Pol it lea sua, quod oorruptio regiminis eat, quando regimen pervenit ad mullerea.
lion

(115)

Samma. I-II, 105, 2

(i^trurn

convenienter fuerint

96

traciita praecepta iudicialia quantum ad popular! um oonvietum. ) Videtur quod non ... Arg, 2. la hoc

naxlme aultae civitates ot regna destruuntur, quod possassiones ad mulleres pervenlunt, ut Philosophus dicit, in II Pollt . Sad hoc fuit lntrcductua in veteri lagat iicitur enio Nua . 27, 3i Homo cum raortuus fuerlt absque filio, ad filiam eiua transibit hereditas. 3rgo non conveniantar providlt lex aalutl populi.

(116)

Sum-ta. ibid, ct (Cf. priaam partem supra text. 104) *t haec trie fuerunt in lege statute. Primo enia ipsee poesessiones dlTisoe erant in singulosi didtor enia jig. 33, 53 sq.i Ego dedi vobis terram in possessionem, quam sorts dividetis vobis. 1% quia per posaessionua irre.-ularitatem plurea civitates destruuntur, ut Philosophus dicit in II pollt .: ideo circa poaaessiones regulandas trinlex ramedlua lex adhibuit. Ifnum quldam ut secundja nuaeroa hoainura aequaliter dividerentur; . . . aliud reaediua est ut possessiones non in perpetuum alienenter, sed certo tempore ad suos poaaessoras ravartantur, ut non confundantur 3 or tea poesessionua. Tertium renedium est ad holusaodl confusionem tollendam, ut proximi succedant morientibusi primo quidea gradu, filiusj secundo eutom filia; tertlo fratres} quarto patrui; quinto quicumqua propinqul.

(XLVI)

Pol . II, 9 1270 b 1-6. Volens enia legislator, at plures sint Spartlatae, provocat elves quod plures faeiant puerosi est enlm ipsla lex euu, qui genuerit tres filioa, anhuron esse) euit autora, qui quattuor, sine vectigali oraniuraj quaravis manlfestum quod lultis faetis, regions autera sic divisa, necessarian multos fieri pauperes. 122, 2-6,

B.

Intendens snira legislator In x ol . II, fol. 27 r (13: 303). ad hoc quod essent plures elves In civitate, provoeavit eos ad hoc quod generaront suites filios, quibu3dara inrnunitatibust erat enim atatutura lege apud eos, quod ills qui genulsset tres filios, esset aphuron, idest sine custodia, quia scilicet non tenebatur ire ad custodian civitatla; qui autea genuerat quattuor filios erat inrmnie ab omnibus vectigalibus et tributis. 1ft tasen anifestum est quod si observetur praedicta ragularitas in divisions nossessionum, necesse erit, si generentur plures filii, quod sint multi pauperes in civitate, quod est nocivum civitati.
]

(117)

Sbbm .

I-II, 105, 3 ( 'truuB iudiclalia praeceota sint convenienter tradita quantum ad extraneos). Arg. 2. ... inconvenienter mandatur Deut . XXIII, 1 sq., quod eunuchus, et ex scorto natus, non ingrediatur ecclesian Domini ... Ad secundum ... Ideo ergo (cf. infra text. 123, et continuatur) spurli, propter vilitatem orlginis, excludebantur

98

ab ecclesin, ldest a colleglo popull, usqua ad decimal genera tionem. Et similiter eunuehi, qui bus non poterst competere honor qui patribue debebatur, et praecipue in populo Iudaeorum, In quo Dai cultua conserrabatur per carnia generationest nam etiaa apud gentiles, qui multoa filloa genuerant, allquo insl^ni honore donabantur, sicut Phtlosopbos dicit,
in IT Pol It .

(nvii)

A.

ai. II, 9 127^ b 17-22. Continet quidem i :itur politiaa principatus hie (Sphoria), quiaacit enia populua eo quod participat raaxiao principatu. Itaque 3iTe propter legislatorea aire propter fortunaa hoe evenerit, utiliter habat rebus, oportet enim politiam salvandan oanes vella nartes civitatia ease et permanere has, regea quidem igitur propter ipsorua honorera sic habent kalikagathi autaa propter geruslaa praemium enim principatus late rirtutis est populus autaa propter Iphoriam - conatituitur enia ex omnibus - sod eligibilea oportebat principatua esse hunc ex omnibus quidem, non autea aodo lato quo nunc, tmerilis enia eat raids. 123, 5 124, 5.

B.

In Pol . II, fol. 27 v (Hi 310). Iste principatua (sell. Sphorum) quantum ad allquid erat utilis, quia contineblt civitatem In paces quiescebat enia populus a aeditione propter hoe quod habebant partem in magno principatu. Et haec

utilitas aequebetur ner experiaentum in ipsia rebus; sive hoc fuerit ex intentions legialatoria, sive fortuito acciderit. Oportet anim, ad hoc quod politia eonaervatur, quod oanea partes eivitatis velint aaa eaae, at quod cutiibet parti clvitotia sufficiat quod pernaneat in suo statu: at hoc ibi contlngebat, Naa rages acceptabant pronter honoren tuem ibi habebant; Kalol Kacathoi aat-m, idest virtuosi viri, acoeptabent nroptar .qeraslan . idest honoraWlitaten aenior-m. Iste enim principatus arat virtutia preemiua, ita quod nullus ad sua aaauaebatur niai virtuosua. Populus autem aceeptabat propter princioatum ^phororaa, qu! cosnMinicabatur omnibus.

(118)

jjsga., T-II, 105, 1 c (tftrum convenionter lex votua da principibus ordinaverit. ) Dicendum cuod circa bonan ordinationom principum in aliqua civitate vel ente, duo aunt attendenda, uorum unua e3t ut oranes aliqua-n parta habeant in principatut per hoc anim conservator pax populi, at oanes talea ordinationon anant at cuatodiunt, ut dicitar in II "'oli,t . Altai est quod attend itur eeoatai epaalfB Vagladjalfl vel ordinate onis orincipatuu-s. (cf. infra text. iu)

(XLVIII)

a.

Lai. 11$ 9i 1271 a 9*13. ilectionea quam faciunt (Lecedaeaonea) seniorua secundua iudiciua eat puerilis, et ipaua petere qui princloatu dlgnificabitur non recte habett oportet ania

ion

et rolentsm et non volentea prlnciparl qui dignus est prlncipatu. Nunc autam quod at circa alia* polltlam legialatop vldatur faciensi a-aatores enim honoris constitute clrea hoc usus est ad elections* senum. Hullua enim uttque orinclpari quaeret non amator honoris exlstenst quamvls iniuatitiarum roluntariarum plurlm aecidant fere propter amorsm honoris at aaorem pecuniarum hominibus. 125, 11 - 12b, 8 #

f oL 27 t, 23 r (Hi 315). ( Ari stoteles ) improJfi bat praedictum principatum (Ephoriam) quantum ad electionsm ipsorura: et hoc duplicl ratione. Circa quarum primam dicit, quod electio seniorum, quae fiebat apud eoa, erat Talde puerl&t 1 ordlnatlua * nil qui dignl rlderenitl\ tT prlncipatu, ? tur tall peterent ipsumi quod non recte se habett quia nullua secundum hoc aaaumerstur ad principatum nisi volens. Oportet autem aliquem, qui dignue eat prlncipatu, aseumi ad principatum, sire relit sive non relit; quia coamn i s utilitas est praefernda propriae roluntati ipsius. ecundam rationem ponit, ibi "Nunc autam*. Kt dicit, quod per banc orainationam circa elections* senum, leeislator ridetur facere eirsa asaatores honoris, sicut et circa allan partem politiae, idest circa elections^ Ephororum, vel etiara circa quaecumque alia, quae faciebant cItss honoris araatores. t quod hoc faeeret In electione aenura, patet. Nnllus enim pstsret principatum, nisi principari volena, quod eat araare hoaorsa. si ergo nullua habaret principatum nisi patens, equeretur quod soli anantes honorem principarentur; et ita omnes prorocarentur ad aaandum honorem: et hoc est raids perlculosum ciritatii quia aaior para iniustitiarum, quae in cirltats aceidunt ex voluntate hoalnum, sicut sunt riolentiae, rapinae st huiuaaodi, fiunt propter amorsm honoris et pecuniae. Jnds patet, qiod talis ordinatlo est periculosa cirltati.

l2*.

r T*

(119)

*,

I-II, 99, 6 ( Jtrum lex rstua debuerit inducers ad obssrrantiam praeesptorum per tsmporalsa promlaalonsa t conminationss. ) Videtur quod non
...

101

Intentio enim legls divinae est ut homines fcrgt 1. Deo subi.it per tlmorem et a'aoreut undo dicitur .-out . 10, 12s II nunc, Israel, quid uoainos Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deuia tuua, et ambules in viis eius, et diligas sum? r.ed cupiiitas rerun terooralium abduclt a Deot Dicit enim Augustinus, in ^bro Ccto^pfrj tri-im ^?SV (Ao) quod venenura caritatis est cupiditas, Erg promissiones et comminationea temporales videntur contrariarl intention! legislatorial quod facit legem reprobabilea, ut patet per Philoaophum, in II Pol It .

[nix)

A.

2l. II, 12 1274 b 13-23. Fuit autem Pittacus legua eonditor, 3ed non politiae: lex autem propria ipsiust ebrios, si percusserint, amplius damni ferre quam sobriost quia plures iniuriantur ebrii quam sobrii, Non ad Teniam respexit, quia oportet ebriis habere magis, sed ad eonferens. HO, 7-11.

In Pol - Hf fol. 31 t (17* 3A7). Fuit etiam quidam Pittacua legislator, qui non institult politianu cuius lex quaedam propria fuit, ut ebrii si percuterent, plus punirentur quaa sobrii, quia plurles ebrii faciunt iniurias quam sobrii undo aagis respexit ad utilitatem, ut scilicet eohiberentur iniuriae ebrlorum, quam ad venlum, quaa oportet habere de ebriis, qui non sunt sui compotes*

102

(120 >

IDO. in En. flfl R(m I, leet> ? ( Ad 1Uud , ItB ut slnt inexcuaablles. ) Ad (hoe) conslderandum eat, quod tunc ifnoi\;ntia eulpara excusat, quando ie praecedit at cauaat culpam, quod non caueatur a culpa ... 82 vero ignorantla cauaetur x euloa, non potest wubaequentem culpa* ignorantla excusare. Unda al quia par abrietatam homieidium ooomittlt, non oxcuaatur a culpa, quia peceavit se inabriando. Jnd* aacunduie Pbilosophura II Pollt. meretur duolicaa mulctationes. U7)

(121)

(Jtrum ignorantla diminuat Vldotur quod non ... Arg. 4. Si aliqua J**5|) Ignorantla dlminult peecatum, hoc maxima Tidetur da ilia quae totaliter tolllt usum rationia. Sad huiualaodi ignorantla non minuit paccatum, sad aagle augatt dicit enim Phlloaophua In III iithlc . . (0) quod ebrius meretur duplicaa raaledictionea. i^rgo ignorantla non minuit paccatum ... Ad quartum potest did quod illud verbum inducitur aecundum ordinationam culuadan Pittacl laglalatoria, qui statuit brioa, si percusserint, ampllua puniendoai non ad aniaa raapiciana, quam ebrii debent oagla habere; aed ad utilitetem, quia plurea iniuriantur ebrii quam sobriij ut patet par Philosophura, in Pollti iUfioa,

I-II, 76, A

(122)

*mto

j-..:,

,n,

peccato.) Vidatur quod non ... Arg. 1. Dicit enlm Phlloaophua, in 111 *&)&c. f U9( quod ebrlua meretur duplicaa maledictlones. Brgo abrietaa magla aggraat paccatum quam excusat ... Ad priaura. Dieendua quod Phlloaophua non dicit quod mereatur graviorea aaledictionem abriua, aed quod mereatur duplicem aaledietioneu propter duplex peccatua. Vel ooteat did quod loquitur aecundum legem culuadan Pitted qui, ut dicitur in II Pollt . . atatdt quod abrii,

iwnHrtrtM mmm%

103

si percuterant, plus punirentur quan sobrii quia pluriea iniariantur. In quo, ut Aristotelee ibidem dicit, videtur magia respexiaae ad utilltatea, scilicat ut cohiberentur iniuriae, quam ad veniaa quam oportet habere da ebriis, propter hoc quod Don sunt sui compotes.

P0LITIC0RUM LIBER

III

U)

A.

Civis autea non par babitara alicubi civia eat et enim adventicii at aervi communicant habitations, neque iustorum participes lta, ut et sententiaa obtinaant et ludicentur - hoc enim ineat et hi is, qui a contract! bus cofflfflunicantt in aultis quidam igitur locis neque hiis perfecte adventicii participant, sed neeessa tribuere adstitorera, quare inperfecte aliqualiter participant tali coramunione -, sed sicut et pueros, qui noodun propter aatatea inscripti sunt, et senes dimlasoa dleendua esse aliqualiter quidam elves, non simpliciter autem valde, sed apponentes hos quidam imperfeetos, hos autem ultra provectos vel aliquid tale alterum - nihil enim differt, palam enira quod dlcitur -. uaerimus
Pai. Ill, It 1275 a 7-23.

104

enim slmpliciter eivem et nullam talea habentea adiectiona opportunaa direction!, quoniaa at da vilibus et profugis est talis at dubitare et solvere. Civis autea aiapliciter nullo aliorum deteralnatur aagis quaa per partlcipare ludiclo et prlncipatu. 151, 10 - 152, 11.

*.

In Pol - HI, fol. 32 r, (li 352-353). (aristoteles) dlcit ... quod debemus ad praeaens dialttere illoa qui dicuntur elves seeundua allquea raodum petitun, idest seeundua aetaphoraa val simllltudlnea; quia iati non aunt vera elves. t

priaus quidea aodus est seeundua habltatlonea. Non autea dicuntur vere elves aliqui ex hoc quod elvitatea inhabitant: quia advenae et servi habitant in civltate, nee taaan sunt siapliciter elves. Seeundua aodus est, quod aliqui posslnt dici elves, quia subduntur iurisdictioni civitatls, ut scilicet participant iustitiaa civitatls In hoe, quod quandoque obtineant sen tent? am pro sa, et quandoque iudleentur, idest condemns ntur: quia hoc etiaa convenit ill is qui habent aliquos contractus inter se, qui taaan non sunt unius civitatls elves. Et tarsen in quibusdam clvitatibua extranet non participant perfects hulusaodi iustitia sicut eives: sed necesse est, quod si volunt ludiclo contendere, quod dent astitorea, idest f ideiussorem de parendo iuri. Jnde patet, quod adventitii iaperfecte participant coaaunione iustitiaes et ita seeundua hoc non sunt siapliciter elves, sed possunt dici cives seeundua quid. Sicut etiaa tertio aodo diciaus pueros cives, qui nondua conscrioti sunt in numero clvlum. t.t sicut diciaus senes eives, qui laa eaissi sunt a nuaaro civlua, cum non posslnt exequi opera civiua utrosque enia non diciaus siapliciter cives, sed cum aliqua adiectione ... (Profugi et lnfaaes et Tiles personae etiaa) sunt cives seeundua quid et non siapliciter ... Per nihil aliud aellus potest deteralnari eivia siapliciter, quaa per hoc, quod participet in civltate ludiclo ut scilicet possit de aliquo iudicare et prinelpatu, ut scilicet allquaa habeat potestatea In negotiis civitatls.

105

(123)

Suamy . I-II, 105, 3 (i'trum iodicialia praeeepta sint eonvenienter trad its quantum ad extraneos. iicut Philosophus diclt in III Pol It . Ad secundum. dupliciter aliquia dicltur ess* civist uno nodo, aimpliciter; et alio nodo, secundum quid, Sirapliciter quidea civla eat qui potest agere ea quae sunt civium: puta dare consilium vel iudicium in popuio. Secundum quid autem civis did potest quicumque civitatem inhabltat, etiam viles personae et puerl et aenes, qui non sunt idonei ad hoc quod habeant poteatatem in Ms quae pertinet ad (cf. text. 117). Ideo ergo spurii ...

(LI)

Determinant autem secundum usum >ol . Ill, 2 1275 b 22-25. civem eum qui ex ambobua clvibus et non ex altero solum, puta patre vel metre, alii autem et hoe ad plus requlrunt, puta ad avos duos vel tres vel plures. 155, 9-19.

B.

(Aristoteles) dicit quod determinant eum ease civem, suam quidam secundum consuetudinem 1 civibua, et non ex altero parent bus qui natua eat ex ambobua autem ampllus requlUuidam solum, scilicet patre vel matre. quod deducatur scilicet runt ad hoc quod aliquia sit clvis, frradum, vel secundum eiua generatio ad elves avos usque ad tertium vel ultra.
In Pol . Ill, fol. 32 v (li 356).

106

(124)

I-Ix, 105, 3 c (Utrum iudiclalla praeeepta eint convenienter tradita quantum ad extraneos.) ^Icendua quod cum extruneia poteat esse hominum converaatio dunliciter: uno modo, oaclficej alio odo, hostiliter. St quanta* ad utruaque roodum ordinandua, lex convenlentia praeceota eontinebat ... (Praeeepta reaplcientia illoa extraneos qui totiliter In populi elect! eoneortiua at ritum admltti Tolebant. ) In hia quidem ordo attendebatur fcon enim statim recipiebantur quasi cirest alcut etlaa anud quoadaa gentlllua atatutua erat ut non reputarentur elves nial qui ex avo, *el ahavo, civea exiaterent, ut Philoaoohua dieit, In III

SHE*

lUl

(LII)

A.

3i 1276 a 34 - b 1. Eladea habitantlbua eundea utrua donee utique sit *mus Idea habitantiara, dleenduo eandem esse civitatea, quails semper hiis quldem corruptee, hiia autem generatis? Slcut at flurios consueTimus dicare eoaaea et fontes eoadea, quamvla semper hoc quldaa supervenient* fluxu, hoe autem recedente. Aut homlnea quidea P 0ter taleB CaU8aa ^t.t autem *? ?** tltOi? *S* f eat alteram? SI quidea enia a aa xieatio quaedam cl-ritaa, 6 conounlct i o cirlua politia, facta altera specie ! different* A*?* et politia neeeasarlua esse vldebltur et eivitatea esse non eandem . 160, 2-11.
i

HI, M. loeua,

107

B.

In Pol . Ill, fol. 33 r (2t 363). (Arletotelea) lnquirit ... itrura hoainibus reraanentlbus in eodem loco, sit dicenda ciTitaa eadea propter idea genua lnhabltantium, quia scilicet quidaa auccedunt quibuadam, quaravis non sint iidem nuaerot aed aicut diclmus fontea vel fluvioa esse eosdea propter sucessionera aquarum, quamvla quaedaa effluat, et quaedaa adveniat, ita dlciaus eamdera civitatem quaravis alii oorruapantur alii generentur, quaadlu manet idem genua hoainum. Oeinde cum dicit "aut homines", solvena banc dubitationera ostendit Yerara rationea unitatis civitat^ . X dicit quod propter praedictam sucessionea hoainua unius generis potest aliqualiter dici eadea aultitudo hoainua; non taaan Cum potest dici eadea ciTitas, ai rautetur ordo polltiae. enla eoaaunicatio civium, quae polltia dlcitur, sit de rations clvltatis, manifest urn est quod autata politla non rsuanet civitas.

(125)

p g SptrUojllbttff CrseAurtf , 9 (Utrua intellectus Ad poaaibilia ait unus in omnibus hoainlbus. ) decimum. Sicut fluvius Sequana (50) non eat hie fluvius propter banc aquaa fluentem, sed propter banc origlnera et bunc alveum; unde semper dlcitur idea fluvius, licet sit alia aqua defluenai ita est idea populus non propter identitatem anlaae aut hoainua, sed propter eamdea habitatlonea, vel sagis propter easdem leges et euadea modua vlvendi, ut Ariatoteles dicit In III Pollt .

(126)

vuodl . XII, 23 (Utrua expulai propter partes possint expetere bona sua ab lllia qui sunt in civitate aanantea.) Vldetur quod non ... Arg. 3. Secundua Phllosophua, cua mutatur ordo clvltatis, non remaSed cua autatur donlnlum et rket eadea civitaa. principatua, rautatur ordo, et ale non est eadea Lrgo expulsi non pertinent aodo ad clvitacivitas. rgo non tenentur eis ad tea quae prius erat. restitutionea.
i

101

(LIII)

lol . Ill, At 1276 b 19-33. (Quae Bit civia virtus) typo quodam priaun aunsndum. Sleat igitur nauta unus aliquia communion eat, lta et civam diciaua. Nautarua autea quaavis dlaalmilium existontium potantia hie quidan eat ramigator, hie autea gubernator, hie autem prorarlua, hie autea alian quandaa habana talem denoalnatlonea -- palaa quod dillgentisaiaa unluscuiusque ratio propria virtutis erit. .similiter autea at eoomunla quaedaa congruat omniSalua enim navlgatlonia opua eat ipsorua oraniuat hoe bus. enia desiderat unusquiBque nautarua. Similiter igitur civlura, quamvis dissimilium existentlua, opua eat salus coarunitatis. Coamunitas autea eat politia. Propter quod quidem neeessarium eat eeae civis virtutea ad oolitlaa. Siquldea Igitur sunt plures politiae species, palaa, quod non contingit studios! civis unam ease virtutem perfectaa. 161, 12 - 162, 12.

B.

In ; ol . Ill, fol. 33 v (6i 366). Sieut nauta signifieat aliquid coamuna multis, lta et clvis. Quod autea nauta sit comunis multis, manifestati quia, cum multi disaiailes In potentls, i.e. arte et officio, dicantur nautae, quidaa eorua eat realgator ... quidaa gubernator ... quidaa autea eat prorarius, i.e. custos prorae quae est anterior pars navis, et alii habent alia noaina et alia officia. Manlfeatua est autem, quod uniculque horum convenit aliquid secundum propriam virtutem, et aliquid secundum coamunea. Ad proprlaa enim virtutem uniuaculusqua pertinet, quod ha beat dlllgentea rationea at curaa da proprio officio ... Coamunis

109

autea virtus est quaedam quae convenit omnibus. Omnium enlm eorum opus ad hoc tendit, ut navigatio sit salve ... et ad hoc ordinatur virtus communis nautarura, quae est virtus nautae inquantum est nauta. Ita otlam, cun sint diveral cives habentes diasiailia offieia, et status dissimiles, par quos exercent proprias operationes in civitate, opus commune omnium est salus communitatiej quae quidem coamunitas consistit in ordine polities. Unde patet quod virtus civis , inquantum est civis, considers tur in ordine ad politianu ut scilicet ills sit bonus civis, qui bene operatur ad conservationea politiae. Sunt autea diversae species politiae . Ad diversss autem polities ordinantur homines, bene secundum diveraaa virtutes. Alio enim modo conservstur demoeratia, et alio aodo oligarchia aut tyrannia.

(127)

Gunjaju I-II, 63 A c (atrum virtus quam acquiriaua ex operum assuetudine sit eiusdea speciei cum virtute infusa.) Dicendum quod dupliciter habitus distinguuntur specie. Ifno modo ... secundum apeciales et formales rationes obiectorum ... Alio modo habitus distinguuntur specie secundum ea ad quae ordinantur; non enim est eadem specie sanitas hominis et equi, propter diversas naturas ad quas ordinantur. eodem modo dicit Philosophus in III ;-ollt . . quod diversae sunt virtutes civium secundum quod bene se habent ad diversas polities.

110

(LIV)

A.

2l I JI 4* 1276 b 33-35. (Continuatio textus LIIH.) Bonum autem virum dicimus esse secundum unam virtutem perfeetam. Hi quidera igitur eontinglt civen existentem studios on non possidere virtutem secundum quam est studiosus vir, manifeatum. (Cf. text. LIV). 162, 12 - 163, 2,

B.

In Pol . Ill, fol. 33 v (6 366). (Continuatio textus LIIIB. Jnde aanifostua eat quod non est una virtus perfects secundum quam civis poasit simpliciter dici bonus. Sed aliquls dicitur bonus vir secundum unam virtutem perfectam, scilicet eecundum prudentiam, ex qua omnas virtutes morales dependent. Contlngit igltur allquem esse bonum civen, qui tanien non habet virtutem secundum quam aliquis est bonus vir: et hoc in politiis, quae sunt praeter optimam politiam.

(128)

De vlrt. in com. . 9 (Utrua virtutes aequirantur ex actibua. ) Uioendua quod cuo virtus sit ultimas potentlae, ad quod quaelibet potentia se extendit ut faciat operationem, quod eat operationem ease bonam; manifestum est quod virtus uniuscuiusque rei est per quam operationem banam product t. Quia vero omnia res eat propter suan operationem; unumquodque autem bonum est secundum quod bene se habet ad suum finem; oportet quod per virtutem proprlam unaquaeque res sit bona, et bene operetur. Bonum autem proprium uniuacuiusque rei eat aliud ab eo quod eat

Ill

proprium alteriusi diversorum enim perfectibilium sunt diversae perfecti onasj unde et bonum homlnio est aliquid a bono oqul et a bono lapidls. Ipslus etiaoi hominis secundum diversas sui considerstiones acclpitur divers imode bonum. Won enim idea est bonum homlnis in quantum est homo, et in quantum est civis. Nam bonum hominis in quantum est homo, est ut ratio ait perfects in cognitions veritatis, et inferiores appetitus re^ulentur secundum repulam rationis: nam homo habet quod sit homo per hoc quod sit rationalis. Bonun autem homlnis in quantum est civis, est ut ordinetur secundum civitaten quantum ad omnss: et propter hoc Philosophus dieit, III olit . quod non est eadem virtus hominis in quantum est bonus et hominis In quantum est bonus civis.

(129)

virt. In com. 10 c (Utrum sint aliquae virtutes homini ex infusione. ) ^.espondeo. Dlcendum quod praeter virtutis acquisitas ex actlbus nostris ... oportet ponere alias virtutes in nomine a ')eo infusas. Cuius ratio hinc accipi potest, quod virtus, ut dicit Philosophus (51), est quae bonum facit habentem, et opus eius bonum reddit. ">cundun 1-itur quod bonum diveraificatur in homine, oportet etiam quod et virtue diversificeturj sicut patet quod aliud est bonum hominis in quantum est homo, et aliud in quantum civis. tit manlfestum est quod aliquae operationes possent esse conveniantes homini in quantum est homo, quae non assent convenlentes ei secundum quod est civis. Kt proptet hoc Philosophus dicit in III Pol it . . quod alia est virtus quae facit hominem bonum, et alia quae fncit civera bonum.
i>e

(130)

In Eta . V, 3* 925-926.
utrura

Potest ... esse dubitatio, hoiusmodi discipline (i.e. secundum quam instruitur homo ad actus virtutis secundum quod

112

eoapetlt sinRulnriter eibl) pertineat ad politicam, vel ad allquaa aliara scientiam. tit hoc dicit, postariua esse deteroinanduai, scilicet in llbro n t-.-rii -ic-c i Iwttp jute* taiHj K . tur quod non eat Idem almpliciter esae virum bonua, at esae civen bonun, secundum qua'ncumqua politiam. Sunt anim quaedam politiae, non rectae, secundum quaa aliquis potest ease civis bonus, qui non eat bonus; sed aecundun optimam politlcam (leges politlam) non est aliquis civis bonus, qui non eat Tlr bonua.

..;i

lr

(131)

Summa . II-II, 5B 9 6 (Utrum iustitia, aecundum quod est generalls, sit idem per essentiam earn omni virtute.) Sed contra est quod Phllosophua dicit, In V ,thic . (52), quod multi in proprlis quidem possunt virtut uti, in his auten quae ad alterum non possunt. Et In III Polit . dicit quod non est simpliciter eadeni virtus boni vlri et boni ttvim* Jed virtus boni civis eat iustitia generalls* per quam aliquis ordinatur ad bonum coauiune. rgo non est eadem iustitia ganeralis cum virtute eomauni, sad una potest sine alia haberi.

(LV)

A.

2l. Ill, At 1277 a 10-23. :ied forte erit aiicuiuo virtu8 civis studios! et viri studios!? Ulcimua itaque

113

i!!!?

studl08ua

**

t prudentem, politicum autem

boni et yiri boni, civia autem eat at qui subditus, non eadem utique ,rt aiapliciter civia at vlrl, alicuius taaen, scilicet potentia prlnciparl oolius civia. I64, 7 1 ;,

... quod forte d hoc quod alt bonus, re/ virtus !j!Ti quiritur eadea quae eat boni viri. Non enia dicHuT aliquls ease bonus prlnceps, nisi sit bonus P er virtutes m P rudecs - d1c <-um eat enim in VI J-thIc* !! 1,^ a (53) quod polUici eat quaedaa pars prudentiae. TndTo^ortet politicum, i.e. rectorea polltiae, ease prudentem et per conaequens bonua virua ... Si eadem ait discipline etvirtus boni principia et boni viri, non autea oanis civia eat princepe, aed etiaa subditi aunt cives, sequitur, quod non sit simplicity eade- virtus civia et viri, nil* forte alieuiuc elvie, lxl- us scilicet, qui roteat esse princepa. t hoc laeo, quia non est eadea virtus princiois et civis

DrfSit P

IS

'

D1CU ^fcttla, 2*?!*, alicni}XB civls

(132)

(^rtrua effectus legis sit facere , i-ii, 92, 1 homines bonoe.) Ad tertiua. Donitas cuiuslibet partis eonsideratur in proportions ad auum totuat unde et Aurustinus dieit, in III Confaaa . (54) quod turpia omnia para est quae suo toti non congruit. Cum igltur qullibet hoao ait pars civitatia, imposeibile eat quod aliquls homo sit bonus, nisi ait bene proportionatua bono eomnunii nee totua potest bene conaistere nisi ex partlbus sibi prcportionatis. Jnde iapossibile est quod bonua connune civitatia bene se habeat, nisi cives sint virtuosi, ad minus ill! qulbus convenit principari. Sufficit autem, quantum ad bonua ccmmunitatla, quod alii intantm Bint virtuosi quod principum mandatia obediant. t ideo Philosophus dicit in III : oiit . , quod oadaa eat virtue principia et boni virij non sutem eadem est
f

_^

ru

virtus c'liase-jmqcR civi? et bonl virl.

(133)

Samma . II-II, *7, 11 ( trir prudentia quae est respeetu bonl nroprii sit eadem specie cum ea quae ee extendi t ad bonum commune.) Vldetur quod aic Philosophus dieit in III Pol It . # quod ... Arg. 2. eadem e6t virtus viri bonl et boci prlaelple, Sed polities maxima est in principe, in quo eat eicut archi tectonics. Gum ergo prudentia sit virtus boni virl, vldetur quod sit idem habitu3 ortadentia et politlca. (Cf. text. 134)

(IVI)

A.

2i. Ill, 4 1277 b 13-21. Oportet ... clvea bonua scire et posse principari et sublet, et haec virtus civls, scire prlnclpatum libarorum ad utraque, Et viri autea bonl aabo. it ai altera species teTperantiae et iustitiae principativae et enira sublecti quidem, liberi ttutem boni, palara, quia non una utlque erit virtus, puta iustitia, sed habens species, secundum quas princlpabitur et subicletur, sicut enim virl et mulleris alia teaperantia et fortitudo - videbitur enim utlque tiaidus vir esse, si sic fortla fuerlt slout auller fortis, et riuller loquax, si sic ordinate fuerit sicut vir bonus, quonlara et oeconomla altera viri et nulieris, hulas quidem eni lirere, huius autera servare or>ua est. 162, 12169, 1.

115

B.

HI, fol. 34 r (3i 375). Qportet, quod ill* qui eat simpliciter bonus civis, selat at principari, et subiici princlpatulj scilicet non dominativo, qui eat servoru-n, aed politico, qui eat liberorua. it haee aat virtus civis, ut ad utruraque bene ae habeatx et similiter boni viri aunt ambo. scilicet et bene principari, et bane aubiici. It ate boni nqUantuffl eat P ot8ns principari, eat eadem virtus quae * at boni virij aed inquantura eat subieetus, eat alia virtue principis et boni viri, a virtute boni civiai puta altera species est temperantiae et iustitiae principis, et teaperantiae et iustitiae subditorum. Subieetus enim qui est liber at bonus, non habet unam tantum virtutera, outa iustltlaaj sed iustitia elus habet duas apeclea; secunaua unam quarua potest bene principari, et secundum aliaa bene subiici: t ita etlam de aliia virtutibus. It *anifestat hoc per exaplurai quia alia est temperantla et fortitude viri et nwlierist quia vir reputabitur timidus, ai non sit magis fortia quaa fortis mullerj et muller quaa decet taeiturnltaa, renutabitur loquax, si sit ornata idest facunda aicut bonus vir. *\ hoc ideo, quia in dispensatione doaus, aliud pertinet ad irua, aliud ad oulierem. Ad virum enim pertinet acquirere divitias, ad mulierea autem conservare.
ifLfii.

u'/

(134)

II-II, 47, 11 (cf. toxt. 133) Ad secundum. Sicot ?hiloaophue ibidesi dicit, ad bonum virua pertinet posse bene principari et bene subiici. ideo in virtute boni viri includitur etiara virtue principle. Sed virtus principis et subditi differt specie, sicut etiaa virtus viri et miliaria, ut ibidem dicltur.

Sms&p

116

(LVII)

a.

Prudentia ... principle propria Pol. Ill, Ui 1277 b 25-29. virtus sola. Alias enia yidetur necessarlua esse vel conveniens communes subditorua et principal, subditl autea non at virtus prudentia sed opinio vera. 169, 1-4.

B.

In Pol . 117, fol. ?A v (3i 376). (Contlnuatio text. IN) Et sic etlaa se ha bet in clvitate circa principea et subieetum. Nam propria virtus principle est prudentia, quae est regitiva et gubernativa. Alias vero virtutes morales, quarua ratio consistit in gubernari et sublicl, sunt coamunes et subditorua et princlpuat sed taiaen allquid prudentiae participant subditl, ut scilicet babeant veraa opinionea de agendis, per quam poesint selpsos gubernare in propriis actibus secundua gubernationera principle ... Loquitur autea hie de virtute subditl, non inquantua est bonus vir, qui sic indiget habere prudentiara, sed loquitur de eo inquantua est bonus subditusi ad hoc enla non requiritur nisi quod habeat opinionea veraa de his quae ei oandantur.

(135)

3unna . II-II, 47, 12 ( Itrua prudentia sit in subditis an aolua in princinibua. ) Vldetur quod non ... Dicit enla Philosophus in III Polit . . quod arg. 1. prudentia sola est propria virtus prineipis; alia* autea virtutes sunt coaaunes subditorua et princlpuau Subditl autea non est virtus prudentia, sed opinio vera.

117

(136)

II-II, 50, 1 (tftrum regnatira debeat , . ponl peelea prudentlae. ) Sed contra eat quod Philosophy dlcit In III aiit. f quod prudentia eat propria virtus principle. Krgo speeialis prudentia debet ease regnativa.

(LVIII)

4.

ai. Ill, 6 1273 b 9. Eat autem politia ordo civitatla aliorum principataua at maxima doalnantla omnium. Dominana quidem enim ublque eat politeuma civitatla. 173, 10-12

B.

fr i>ol . Ill, fol. 35 r (5: 385). Arlstoteles oatendit quod alt politia. cit quod politia nihil eat aliud quam ordinatlo civitatis quantum ad oanea prlncipatus qui aunt in civitate, sed praeclpue quantum ad maximum principatum, qui domlnatur omnibus aliis princloatibus. hoe ideo, quia politeuma civitatla, ideat poaitlo ordinla in civitate, tota cons is tit In eo qui domlnatur eivitatij et talia impoeltlo ordinls est Ipsa politia.

(137)

JBE&* I-Hf 105, 1 (Utrum conven" enter lex vetus de principibus ordinaverlt. ) Vldetur quod non ... Arg. 1. Quia, ut Phlloaophus dlcit In III Polit . ordinatlo populi nraeclpue dependet ex maxlao prlnci-

llfl

Sed in lege non invenitur quail tar debeat instltui supremus prineeps. Invenitur autem de inferiorlbos prircipibus; prirao quidera, ^xod . 18, 21i Provide de orani plebe viros sapientes, etc.; et Kunu 11, 16: Congrega mini septuaglnta viros de senior ibus Israel j et Deut . 1, 13 i Date ex vobis viros aapientea et gnaros, etc. 3rgo insufficlsnter lex vetus princlpea populi ordinavit.

patu.

(LH)

Pol . Ill, 7t 1279 a 17-21. .tonlfestuci ... quod quaecunque quidem politiae intend unt quod oonaunlter eonferens, ipaae quldem reetae existunt entes secundum id quod simpliciter iustum; quaecumque autem eonferens principum solum, vitiates, et oases sunt transgressiones reetarua politiarum. Despotieae enim; civitas autem eommunltas liberorum eat. 177, 9-14.

B.

In Pol . Ill, fol. 3o r (5i 390). Cum ... ita sit quod princlpatus liberorum sit ordlnatus ad utilitatem subdltorum, manifestua est quod in qulbuscumque polltils princlpes intendunt communem utilitatem, lllae sunt reetae politiae secundum lustitlam abaolutam. In qulbuscumque vero polltils intendltur sola utilitas principantium, illae sunt vltiatae et corruptiones quaedam rectarum oolitiarum. Noa enim in eis est iustua simpliciter, sed iustua secundum quid ... rinoipantur eni-i desrotice clvitati utentes eivibus sicut servis, scil. ad suam utilitatem: et hoc est contra iustitiam, quia civitas est communltas liberorum. Servus enim non est civls, ut supra dictum est.

119

(19

Vfl

"i ... llberorum aultitudo a re^nte RtBlff 5i ad bonua commune multitudinis oriinetur, erlt re Ben rectum et last . .lo ronvenit llt> vero non ad bonum corciune raultitudlnU, oed ad bonum privatum regcntis regiaen ordinetur, erit r
.

))

3uaaa. II, II, 12, rum seditio semper alt pec^ort-aln. ) Regimen tyrannieua Ad tertiun. non est luatu quia non oruinatur ad bonum eooraune, sad ad bonum privatum regentls, ut loideo tUB, in III Poltt . ot ir VIII & perturbat non hat t ratlonem sedlforte tionle; inordinate oerturbatur tyranni regimen iltitudo c mains detriaentura patltor ex pertur bat 'one consoquenti quam tyranni repiraine. Magis autom tyrannua aeditiosus est, qui in aibi 3ubiecto diacordias et seditiones nutrit, ut tut' oc linari pos: . enim tyrannieua osts oum ait ordinaturc ad bonua proprium praoaidentia cun aultitudinia nocumento. (Cf. text. 1U).

(U)

->1 . 2 . Neeasse, osae doalnnnn aut HI, 7: 1279 a 27 unua aut paucua aut aultosi quendg quiden unua vel paiici ;tas _ti ad conriune c-

120

necessarian ease polities, eas eutem quae ad proprium vel uniua vol paucorum vel mltitudinia, transgreaaiones ... /ocare autem conauevimua monarchiarua quidera earn, quae ad commune eonfarena respicit, return, earn autam, quae paucorum qoldaa, plurium autera uno, ariatocratiaa - aut propter optiaoa principari aut propterea quod ad optimum civitati at coamunicantibua ipsa -, quando autem multitudo ad commune confarans vivit, vocatur eoamuni nomine omnium politiarua politia ... iranagreaaionea autam dietarum tyrannia quldam oll * archl* autaB ""istocratiaa, democratia **??!! autam politiaa. Tyrannia quldeia i^itur eat monarchia ad eonferena aonarcblxantia, oligarchia autam ad id quod abundantiura, damocratia auteo ad confarans egenorum: ad id autera, quod expadit eoamuni, nulla ipaarura. 178, 5 - 180, 3.

B.

In^fii. Ill, fol. 36 r <6i 392-394). olitia nlhU eat alind quam politeuma, quod signiflcat ordinem doartnantium in civitate. Necesae eat igitur quod diatinguant ur politiae secindum diveraitatem dominant' urn. at enin in civitate dom-inatur unus aut pauci aut multi. quolibet horum triua fuerit, potest duplicator contingora. Uno modo quando principantur ad utilitatam comiunem: et tunc orunt rectae oolitiaej alio modo, quando principantur ad propria* utilitatam eorum qui dominantur, sive ait unus, sive pauci, aive nluree: et tunc aunt tranaKressiones politiarua, quia oportet dicere vel quod aubditi non aunt civea vel quod in aliquo concunicent utilitate civitatis. iieinde cum die It "voeare autar. conauevimua ". diatinguit utrasque polities per propria noalna; et priao rectas, aecundo vitioaaa ... Dicit ergo primo quod, ai ait monarchia, ideat principatua uniua, vocatur regnua conaueto nomine si intendat utilitatam commune m. Ula vero politia in qua pauci principantur propter bonua commune, plures tann uno, vocatur ariatocratia, ideat potestaa optimorua val ontima, vel quia optimi prlncipantiir, aeilicat virtuoai, vel quia ordinate talia politia ad id quod est optimum civitatia et omnium eiviura. Sad quando aultitudo principatur intendana ad utilitatam eoamunem, vocat'ir politia, qaod eat nomen commune omnibus politila ... {(,. text. IX) :nda cua dicit

121

Transgressiones atttM ^t<*,", distinguit transgressiones dlctarua politiarua per noraina. t dieit quod dicta politiarua sunt istae transgressiones. Tyrannia quiden regni, oil test principatus paucorua, &r' cratlae trans t{reseio est} der-wcratia autea, idest potestas populi, idest v .1 aria ntul^itudlnia, eat transgreasio politlae in qua uilti principantur aaltea propter virtutea beliicam (cf. text. LX). x quo concludit quod tyrannie est monarehia, idest principatus unius, lntenden3 utilitatera principantis; oligarchia vero est tendens ad utilitatem divitura; deaocratia vero ad utilitatem pauperum. Nulla vero earua intendlt ad utiiitatea conwiune- ,
,

(140)

De Regno 6 .'i ... regimen iniuatum per unoa tantaa fiat qui sua coaraoda ex regimine quaerat non '. t 5 itt , talis r <i siU tor tyrannus vocatur, noaine a fortitudine derivato, ail. per potentian opprinit, non per iustitiam
:

nM

regit: unle a;ud antiquoe pot-?ntes quique tyranni vocabeiitur. Si vero iniu3tum re^inen non per unum fiat sed per pluroa, et quidea per paucos, oligarchia

vocatur, lde3t principatus paucorum, quando scilicet pauei propter divitias opprimunt plebeas sola plural itate a tyranno differentes. Bl vero iniquua regiaen exerceatur r>er multos. tie' ocratia nominatur, idest potent atus populi, qiiar licet populus plebelorua per potentia udtHudinis oppriciit d!vites: sic enia populus totus erit quasi unus tyrannus. iliter autera et iustum regiaen distingui oportet. "i enia administretur per aliquam multitude nen. eoamuni nomine politia vocatur ... (cf. text. 143). i vero adainistretur per paucos , virtuosos autea, huiuscwdi repiaen aristocratia vocatur, idest potentatus optiaus vel optiaorum, qui propter hoc optiraates dicuntur. It vero iustua regiaen ad unua tantua per tineas, ille propria rex vocatur.

122

(1U)

Sumraa. i-u, 105, 1 c eonvnnlonter lex vctus de prinei (r . >rdinavorit. ) ra te: continuatur) Cuius cum 3int diversae -adit in III Pol "P* praecipuae tamen sunt regnun, ir quo unus princitur secundum virtuten; ot aristocrat' potestac 1 qua aliqui rincipantur secundum virtutera. (56)
,

(142)

itrum re^nativa debeat ponl Videtur quod non ... Arr. 2. ipfalM in III iolit. refjnum est una sex politiarui?i. Sad nulla species prudon tur secundum alias quinque poli nt aristocratic, pc&ltla (qui "citur ocratia), tyranr La, democratic. nee secundum reams* dabat si; m+.fvn.
(
4

iHMt

5t*Hi 50, 1 species prtidentiae. )

(uex)

(Attributio communis nominis 2l. Ill, 7t 1279 a 39 - b 4, politine) aecidlt ... rati onabil iter. Unum quidera enira diffrra secundum virtuto^. val p-*ucos contlngit, plures autea iam ad ouraraura cauls virtutis pervenisae difficile, sad roaxime ad belllcami haec enia in multitudine fit. reptear quod quidem aecundun hanc politiam principal isslnun quod propugnativum, et participant ipsa qui possident arna. 179, 4-

123

l&J&L* HI

fol. 36 r (6t 393). Hoc quod lata politic vocetur tall nomine, rati onabll Iter aeciditt de faelll enlra contlnglt quod In eivitate inveniatur unus vel pauel qui multua excedant alios In virtute. Sad valdo difficile ast quod anlti inveniantur, qui perveniant ad perfeetum virtutis. Sad maxima hoe contingit secundum bellicam virtuten, ut scilicet multi in ea sint perfect! . t ideo in hac politia prlncipantur viri bellatores et 1111 qui babent araa.

(H3)

Da Regno 6i Si ... (re?*imen) administratur par allquaa aultitudlnem, communl nomine politia voeatur, utpote cum multltudo beUatorua in civltate vel provine la dorainatur.

(LXII)

A.

Vidatur ratio faeere Pfil. HI, 3 1279 b 34. - 1230 a 6. palam, quod paucos quidam vel multoa esse doainos accidena est, hoc quidea ollgarehiis, hoc autea democratiisi propterea quod opulent! quidam pauel, egeni autera multi aunt ubique ... Quo autera differunt democrat! a et oli-srchia ab invicem, penuria et divitiae sunt; et necessarians quidam, ublcunqua prlncipantur propter divlties slve pauciores slva plures, hanc ease ollgarchlamj ubi autem egeni, democratiaa, Sed accidit, sicut diximus, hos quidam paucos ease, hos autem multos. Abundant quidea snim pauci, llbertste autea participant omneat propter quas eausaa altereantur utrique de politia. 132, 1-12.

124

(?2l. IV, 3) 1290 a 40-63. Magls ... dieendun quod demos quidem est, quando Hberl fuerint doralnl, oligarchia autem quando dlvites. Sed aceidit hos quidem plures ease, hos a litem paueosi llberi quidem er.im multi, divites autea paucl.
385, 1-5)

B.

I CI, fol. 36 v (6i 398), Hatio ... videtur taanifestare quod principes multos per aecidens habMt ad dsraoeratian, et eos esse paucos per aecidens se habeat ad oligarchial, eo quod ubique inveniuntur plurea pauperes quam divites. Et secundum hoc nomina sunt poslta prout in pluribus invenluntur. fed quia id quod per aecidens est, non est differentia specifies, ideo oligarchiae non distinguuntur a democratiis per se loquendo secundum multitudinem et paucitate/n, sed id quo per se differunt sunt paupertas t divitieet alia enin est ratio reglminis quod or inatur ad opulentiam, et eius quod ordinatur ad libertatea quae est finis democratise. Kt ideo necesse est quod, ubicumque aliqui dominantur propter divitias, eive sint plures, sive pauciore3, quod ibi sit oligarchial et, ubicumque dominantur pauperes, ibi sit democratia. Sed per aecidens est quod hi sunt multi et illi paueit pauci enim sunt qui abundant divitiis. Sed omnes participant llbertate. t propter haec duo altercantur sibi invicem, dura pauci volant praepropter excessum divitiarum, et multi volunt jraevalere paueis, quasi aequivaleutes eis propter libertatem.

In Pol .

mm

mm

(144)

ias^a, I-II, 95, 4 CJtrum Isldorus convenienter ponet divisionem humanarum legum. ) ... st de rations legis humanae ut instltuatur a gubernante communltatem civitatis... lit secundum hoc dlatinguuntur leges huaanae secundum diversa regimina uorura unum, secundum Philosophum in eivitatum. III Pol it . est regnum, quando scilicet civitas gubernatur ab uno. Et secundum hoc accipiuntur Aliud varo regimen est constitute ones principum.

125

aristocratic, iciest principatus optiaarum vol optiusatum (cf. text. LX) 1% secundum hoc eurauntur re ponaa prudentum et etiam aenatus coneulta. Aliud regimen aat oligarchia, idest principatus paucorum divitua ait potentum (cf. tart. LX). Et secundum aoniitur ius praetorium, quod etiaa honorarium dicitur. Aliud autera regimen aat populi, quod nominator deaocratia. iit secundum hoc sumuntur plebiseita. Aliud autam aat tyrannicum quod aat oanlno corruptum: undo ax hoc non sundtur alique lex. t.st etiam aliquod regimen ex iatla coamixtua (ef. text. Ill), quod eat optimum. t secundum hoc sural tur lex quam maiores natu slmul cum plebibua aanxarunt, ut laidorus dlcit. (57)

(145)

Suaaa. I-II, 104, 3 O'Jtrua praecepta iudicialia retaria legis perpetuars obligationem habaant. ) Ad secundum. Democratla, quae eat poteataa populi ... oligarchia, quae est poteatas divitua ... (Cf. text. !5Tf

(146)

Saaaa. II-II, 61, 2 ( Ttrum laediua ecdem modo accipiatur in iuatitia distributive at eoaautativa. ) In diatributiva iuatitia tanto plus alicul da bonia coaaunlbus datur quanto ilia persona maiorem principal! tatem ha bet in coaounitate. Quae ouldem principalitaa in arietocratlaa aoaaunitate attenditur secundum virtutea, in oligarchia eecundua divitiaa, in deaoeratiea seetexium libertatem, et in aliia allter. t ldao in iuatitia diatributiva non accipitur medium aecundua aequalitatem rei ad rem, aed secundum proportionam rerua ad peraonaa.

126

(LXIII)

A..

j&l. Ill, 9i 1280 a 31-58, b 5-3, 33 - 1281 a U. Se nque ipaius vivere gratia solum, sed aagi3 ipalua bane vivere ... et neque propter coamutatlones et earn usum qui ad invlcea enira Tyrronl et Calchedonii et omnes, qui bus sunt contractus ad invicerr,, ut uniua utique civitatis cives assent, De virtute autem et aalitia rainistrant quicuaque curant bonam leglslationem. Qua et aanifestua, quod oportet de virtute solllcltua esse ei quae tamquaa vera nominatur civitas, non ermonis gratia. (i>on existit civitas nisi taaquam) ipaius bene vivere coramunicatio et doaiibus et generibus gratia vitae perfectae et persesufficlentis ... Finis quidem igltur civitatis bene vivere ... iioc autem est, ut dicimus, vere feliciter et bene, Bonarum ergo actionum ponendua ease politicals coaciunionem, sed non ipsius convivere. 18% - 189, passim.

(K7)

De Regno U-45 (cf. text. 8) Ultimus finis multitudinis congre^atae (non est corporalis vita et sanltaa corporis, nee divitiarua affluent ia, nee Veritas cognoscenda, sed) vivere secundum virtutera. Ad hoc enim homines congregantur, ut simul bene vlvant ... Bona autem vita est quae quae est secundum virtutem. Virtuose ijpitur vita finis est congregationls humanae ... Si vero propter aequirendaa divitias (homines convenirent), omnee almul negotiantes ad unam civitatem pertlnerent. Nunc auten videmus aos solos sub una multitudine comprehend!, qui sub eiadem legibus et eodem regiaine dirlguntur ad bene vlvendua.

127

(LXIV)

'ol . Ill* 9t 1280 a 32. Bl ... neque ipsius vivere gratia solum* sed aagis ipsius bene vivere el enia servorum utique et aliorum ani-aaiiuro easet civitas: nunc auten non cat, non participant felicitate neque ipso vivere seevindum electionem. 134, 11 135, 2.

(U

fjfflffl

45
I,

3i ... propter solua vivere homines

^|ff|Vn g ^ aervi assent pars

aqltft -

(149)

( itrum lex vetus convenienter -nana. I-II, 98, 6 data fuerit te"ipore ioysi.) Ad secundum. Lex non debet dari nisi popolo; est enira praeeeptun coonune ... Et ldeo tempore Atarahae data sunt qoaedara faadliaria praecepta, et quasi domestic* Del ad homines. Ced postaodum multiplicatis eius posteris intantum quod populus esset, et liberates eis a servitute, lex convenienter potuit darij nam servi non sunt pars populi vel clvitatia cui legea dari eoapetit, ut Philoaophus die it in III Polit .

la

(IXf)

ol . Ill, 111 1282 b 12. Oportet ad polities pool leges, at rero si hoc, palam, quod sas qaidera quae secundum reetea polities necsaserium esse iuatas, eaa auteo quae secundum transgressas non iuatas. 196, 10-12.

(150)

( Jtrum effeetus legis sit face-''inm- lmll 92, 1 re homines bonoe. ) Videtur quod non ... Arg. 4-. Quaedam leges sunt tyranrlcae, ut Philosophus dicit in sua Polit . Sed tyrnnua non intendit ad bonitateffl sufadltorum, sed solum ad propriam utilitatwn, Hon ergo legis est facers homines bonos.

(UVI)

A.

Pol . Ill, Hi 1235 a 25-29. Cires eustodiunt armis reges, tyrancoa autom extraneii Mi quidem enim secundum legem et voluntariis, hii autera involuntariis prineipantur} quare hil

Uf

quiden a civibus, hil autetn aimer cives habent custodian. 215, 9 - 216, 1.

(151)

0* Haeno 37t Quia ... tyrannorua dominium subiectae aultitudlnl diaplicet, opus habent tyrannl multoe habara Mfrmfra, par quoa contra subdltoa tutl redda^tur ... jjfgua, autea dominium, quia subdltla placet, omnes subdltoa pro satellitibus ad cua habent.

POLITICORUM LIBER

IV

(LiVII)

A.

Pol . TY, It 1289 a 13-25. Ad polltlaa ... leges oportet pani et ponuntur omnes, sed non polities ad leges. Politla quidem enia est civitatibus ordo qui circa prlncipatua, quo aodo dlstribuantur et quid doainans polltlaa et quid quod finis est comatmionia singulis: leges autea separatae significantly politlam, secundum quae oportet prlnclpes princlpari et

130

observare tranagred I antes ipsas. Quare palam, quod differentiae et nuaarum necessarium habere politlae uninscuiusque et ad legaa positionesi non enim poasibile eat easdea leges conferre oligarch! is neque deoocratiis omnibus, siquidea plures et non una democrat ia neque ollgarehla solum eat. 376, 6 377, 6.

(152)

I-II, 100, 2 c ( trum praeeepta aoralla legis sint de omnibus actibus virtutua. ) Reapoadeo. DleenduB quod, cum praeeepta legis ordlnentur ad bocum commune, necesse eat quod praeeepta legis diveraificentur secundum diversos modoa eoraraunitatumi unde et Phlloaophua, in sua Polities , docet quod alias leges oportet statuere in civltate quae regitur rege, et alias in ea quae regitur per populum, Tel pmr allquos potentea de civltate. Est auten alius modus comnunitatia ad quam ordinatur lex huaana, et ad quam ordinatur lex divina. Lex enia humane ordinatur ad coamunitatea civilem, quae est hoainum ad invicem. Homines autem ord^nantur ad invicera per exteriores actus, qulbus homines sibi invicem communicant. Hoiusaodi autem comnunicatio pertlnet ad rationem iustltiae, quae est proprle directive communltatis huaanae. t ideo lex humane non proponit praeeepta nisi de actibus iustltiae; et si praeelpiat actus aliarun virtutua, hoc non eat nisi inquantum assumunt rationem iustltiae; ut patet per hilosophum in V frthlc . (58) Sed communitas ad quam ordinat lex divina, est hoalnua ad Deun, el in praesenti vel in futura vita. Et ideo lex divina praeeepta proponit de omnibus illis per quae homines bens ordlnentur ad coaaunieationem cum Deo.
Smyrna .

(153)

Saaa*

10^ 3 ( Jtrua praeeepta iudlcialia veteris legis perpetuaa obligations"! habeant. ) Ad secundum. Praecenta iudlcialia ab homlnlbus institute habent perpetuam obligationea, aanente illo

X* TI

131

statu regiainia. 3ed al civltaa vel gena ad aliud regimen deveniat, oportet leges outari. Hon enla eaedea leges convoniunt in daaooratia, quae eat poteataa popull, ot In oligarehla v quae eat potestae divitu'aj at patet per hilosophua, in sua Politica . St ideo etiam, mutato statu illiua popull , oportuit praeeepta iudielalia rautari.

(LXVIII)

Pol . IV, 2i 1239 a 3? b 5. Manifeatum ... tranagresaionua (rectae polltiae) quae posairaa, et secunda quae. Keeesse enla earn quidea quae prlraae et divinissirase transgresaionea esse pesslasa, regnua autea neeeasarlua aut nomen solum babe* re nan oxistentera, aut propter aultam excelientiaa regis esse. Quare et tyrannidea peasiaem existentem plurlaum diatare a politia. Secundo autea oligarchiaai arlatoeratia enim diatat outturn ab bae politia. Msnsurstissiaaa autea deaocratlaa. 378, 4 - 379, 1.

(134)

Pe Reeno 1>11* .. tttii Opponitur enla ita regimen frriffiHlil lfft milfflMpolltiae quidea deaocratia: utruaque enla ... est regiaen quod pw plures exereetur; aristoeratiae vero oligarohlai utruaque enim exereetur per paucos; regnua autea tyrannidii utruaque enla per tmum exereetur (cf, text. 140). Regnua (autea est) optima* regiaen. Si igitur optiao opponitur pesslnua,

A^A

132

necesse est quod tyrannis sit poasimum ... ^uanto raagis receditur a bono comrauni, tanto est regimen aagis iniustim. Plus autem reeadltur a >

adhuc plus receditur a bono comauni In tyrannlde, In qua quaeritur bonum unlus tantum ... Inter iniusta lgitur regialna Morfl^U^W fS\ foflffOTttf .

-'

nrttr

Mmi

mtm\
t

nllMnn.

U-

iol . IV, 4a 1292 a 13. Dicit Komerus non bonata ease nultidoninationan. 396, 3-4*

(155)

SSBUL * 1(** 1 ( itrum oanes angeli alnt unius hierarchloe. ) Vldetur quod sic ... Arg. 1. Cum enim angeli aint supremi inter creaturas, oportet dioere quod sint optime diapoaiti. Sed optima dlspositio eat multlttxlinis secundum quod oontinetur sub uno principatu; ut patet per Philoaophura, XII Hetaob. (59). et in III Polit. Con ergo hierarchia nihil sit aliud quam saeer principatos, vldetur quod oonea angeli sint unlus hierarchies

(156)

Saaaa. I, 108, 1 (Cf. text, praacedente n) II prlmum. Ulcendum quod ratio ilia procodlt do

princi^ rta principis, quia optiaua est quod altitude regatur ab uno principe, ut Philoaophua in praedictis locis intendit.

(UK)

SS,m
6-11.

spaeiea) monarchiaa, oligarchic, deaocratiaa, qt^ertea autw vocataa ariatocratiaa. Quinta autea est quae appellatur coa-h1 omlne ojnloj - politiaa eni* vocont -, aefq^ n tentautea il apeclea politiarua, et +! utuntur quattuop aolum, sic ut Plato in polltiia (60). 404,
,

(157)

IBlJ&. VIII, 10i 1672-1673. Poetquaa Philoaophus ostendit, quod aaicitiae apecies reducuntur ad poUticara conraunlcationea, hie distinguit eaa secundum diatinctionea politicae coamunicationia ... Dicit ergo priao, quod trea sunt epeciee politicae coamunicationia, et totidea sunt corruptiones sire tranagreaeionea earua. Rectae quidea politiae aunt treai acilicet regnua, quod eat princioatus unius: aristocratia, quae eat poteatas optiaorua, eo quod huiueaodi eivilitae per virtuosos gubernatur. Videtur autem conveniens, quod ait quaedaa alia speciee, at quidan aan non ponant, ut patet in quarto i'ftjrji^foru> (61) (Cf. continuationem huiua taxtua

55a St.

159.

13A

(LXXI)

i^i. IV, 7 1294 a 9-23. Videtur ... aristocratic quide* ease maxime honorea dlatribui secundum virtutem. Aristocratiaa quidea anim terminua virtus, ollgarehiaa autem divltiao, dami autem libertas. Hoc autem quodcunqua videatur pluribus in oanibus axistit. Et enia in oligarchia at in aristocratia at in deals quodcunqua Tidaatur oaiori parti participantium politia, hoc oat domlnans. In pluribus quldam igitur civitatibus pftHtlW gp"??,^ voqafrff* solmi anin mlxtio conlectttjgt ^Ivitum at Piaperun, d| T*tlM ft UbrttaB !featum quod ataUonaa fltttaw fttflnffit PgUtaffv ffv n\\\1m fliwff4w* <w* t 9 - uo, 1.

mmrm
(158)

K&^Wm

Id 4th. VIII, lOi 1673. Quia videlicet in hae politia pratla dantur pauparibus ... (cf. text. 159) Quldam autem fflMMTtTgrt Ml (wlatt) T9WW eo quod est cofflaffljf djvjttbug o v ut patet in quarto foJUlWTVl-

135

(uxn)

juaecunque prolocutlonis gratia iol . IV, 13* 1297 a 13-18. In politiis aardanter loquuntur ad pooulum, sunt quinque nurot circa congregationera, circa prineipatus ... Circa eongregationem quidem licere omnibus congregationi inter-

fitioni.

til 3-8.

law

rtlUBte U

Ulgilrt

**

(159)

(Cf. text. 158) Videtur In Sth. VIII, lOi 1673. autem comreniona, quod sit quaadaa alia speciea (politiae) ... qua* convenienter noainatur tinocratia, a tiaos. Tiaoa enira pretium dicitur, quia Tidelicet in hac politia oratla dantur pauperibua. et danaa inferuntur diTitlbus. ffj jm Bd P<?W<ttP conflTfnUfloaE, ut patet in quarto roliticae . Quidam autem etc. (ut supra textu 138 )

WWm\m%

136

POLITICORJH LIBS!

(LXXIII)

ol . V, 1* 1301 a 28-39. Demos quidera enim factus est ex eo quad est aequales in quoeuaque existentes putaro aimpliciter eequalea esse: quia enim liberi omnes similiter, aimpliclter Oligarchla autem ex eo, quod est inaequales esse putant. aequales in quoeuaque existentes existimare totalitar esse inaequales x secundum substantial enim lnaequales existentes Deinde bii quidem siaplieiter inaequales exiatimant ease. tamquara eequalea existentes omnibus aequalibus volunt participarr:? hii autem tamquea inaequales existentes supergredi Habent quidem igitur quaerunt, quod enim plus inaequale. autem sunt siaplieiter. lustum, ritiatae politiae omnes aliquod secundum existimationea nan t propter bane causam, quando seditionee habent partieipent politia, quam forte utrique faciunt. 495, 11 497, 1.
.

(160)

(Ad illudi Laet. in an. I ad Tim. VI, lect. 1 conteranant. nan Quia autem fideles habent doainos, inquando famillarltas Quod quandoque contingit, in superbiaa. fimie exhibetur, sell, quod erigantur

i27

Dtt 30 21 Per tria oovetur terra at quartua non potest suetineret per servum eta regnaverit. . fit hulus ratio est aecundua Philoaophum, quia homines In talibua paralogisant, quod si in uno Tident se aequales, eredunt quod aint in onaiibus aequales et nolunt Ulis in aliquo aubdii sieut in eivilibue(62), quia populua non est subioctuo, eredunt quod Bint totaliter aequales nobilibus. St sie posset contingere, quod servi videntes se in aliquo, sell, fide, aequales doalnls, renutant ae aequales siapliciter. Et Ideo diem non eontemnant.

(LXXIV)

&! V, 3: 1303 b 12-H. oicut eniia in bellis penetrutiones aperturarua etiam valde parvarura diatrahunt aciee, ita vldetur oanis diversitas faeere dissidioneia. 511, 9-11.

(161)

2 ( Jtrura in Eeclesla debeat esse diversitas officlorura vel statuun. ) Videtur quod non ... Arg. 3. Diversitaa est iapeditiva pacis quam almilitudo eausare videtur ... Et Philoeophus dielt, In VII Polit.. (63) quod aodiea ulfferentia faclt in civitata dlasidiua. Ergo videtur quod non oporteat in ccleala esse divereltatee statuun et off lciorum.

Sam& H-II, 183,

IX

(1 ..-.;)

A.

i^i. V, 9* 1309 a 33-34. Trla auten quaedaa oportet habere futuros principal principals* prineipatue, prino quidem aaorea ad consistentea politiam. 548, 3-5.

(162)

Da Caritafra 2c (tftrum caritas sit virtus.) Boom ... ad quod operatur virtus quae est hominia in quantum homo, est homini eonnaturale. Unde voluntati eius naturaliter inest huius boni amor, quod eat bonua retionis. .ed si accipiataua virtute hominis secundum aliquan aliaa onsiderationea non naturalem hordnl, oportebit ad huiusaodl virtutem aacram illius boni, ad quod talis virtua ordinatur, esse aliquid 3uperadditum circa naturalem volunt, tea, Non enia artifex bene operatur niai suporveniat el aaor boni quod per operationea art la intend! tur. Unde FhilosophuB dicit in V folit . , quod ad hoc quod aliquis sit bonus politicus, requiritur quod aaet bonua civitatis. Oicut autem bono, inquantua admittitur ad participandua bonua alicuius civitatis et efficitur civis illius civitaUa, competunt ei virtutes quaedaa ad oporanrituB ea quae sunt eiviim, et ad amacdum bonua civitatis, ita cum homo per divinaa gratiaa adadttatur in participationem caeleetis beatitudinia, quae in visions et fruitione Del consistit, fit quasi civis et socius illius beatae societatis, quae vocatur eaelestis Jerusalem ... Unde homini sic ad caelestia adscripto competunt quaedaa virtutes gratuitee, quae sunt virtutes infusae.

13?

(LXXVI)

2l. V, 9* 1309 b ff-U. Dubitabit utem utiqua aliquis, si potentia extiterit politlae et amor, quid opus est virtuta? Faeiant enim quae expediunt at ipsa duo. Aut quia contingit eoa, qui haoe duo habant, incontinentes esse, quara quaeaadoodum at ipsis non aerviunt scientes at amantes ipaos, ale et ad coenune nihil nrohibat q loadaa ea habere. 5,49, 5-10.

16<3)

3e Caritate 6 (Utrum caritas possit ease cum peceato mortali.) Videtur quod sic ... Arg. H. Caritas aat amor Dei. Sad manente araore ad ram aliiliquis propter incontinentiam opera tur contra , illanj ric-,t aliquis amans seipaa-i, contra bonure 'ntinentiamj et similiter aliquis amans |Uao maana l ti ntra earn ag.it propter incontinentiam, is dicit in V Pol.lt ..rgo aliquis potest peccando contra Deum agave, manente earitate.
'.

140

(LXZVU)

- b 21. Sunt alia dicta ad aalvatioal. V, 11* 1313 a nem, ut possibile est, tyrannidiei exeellentea periraere at sapientes daatroara at nequa eoammlcationea sinere neque aodalltatenj nequa diaciplinam naqua allud nihil tale, aad omnia eavere, unda consueverunt fieri duae eapientiae at persuasio, at nequa aeholaa naqua alias eollectlonaa permittere fieri vacativas at omnia t'acere, ax quibua quasi maxima ignoti inricaa arunt omnes - notitla anim fidam faelt magia ad invicen ... St erlminara invicea at conturbara at amieos cua aaieis at populum cua insignibus at cUvitas cum aaipais. Et pauperaa facere aubditos tyrannicum, quatenus naqua cur.todia alatur et occupati circa cotldiana non vacantee aint ad machinandura. 573, 8 - 575, 7.

(164)

9f RfflM 12. Quia ... (tyrannl) plus praeeaae appetunt quam prodesse, omnem profactum subditorum impediunt euspicantas osnam subditorum excellent^ suae iniquae dominationis praaiudicium ease. Tyrannis anim magia boni quam mall suspaeti sunt eemperque his aliens virtus formidulosa eat. Conantur igltur praedicti tyranni, ne ipaorum subditi virtuosi effecti magnanimitatia conclplant apiritum at eorum iniquam dominationem non ferant. Conantur tiam, ne inter aubditoa amicitiaa fadun f tractor * P*c*g tmJBWflV? fld 4BTtcai gitfofint, ut sic dja tfffW fli ftllft B9D 9*Mlt> contra eorum dominium aliquid raoliri non possint. Propter quod inter ipaos subditos discordiaa aaminant. exortas nutriunt, et

141

connubia et convivia . prohlbent et cetera huiusoodi per quae inter hoaines solet ff^iUlir** et fiducJi generari. Conantur etiaa, ne MfrBflft m\ $XY%' tea fiant, quia de aubditis secundum auae raalitlae conscientiam suspicantes, aicut ipsi potectia et divitiia ad nocendum utuntur, lta tlnsnt, ne potontia et divitiae subditorua eia nociva reddantur.

(165)

Sumaa. II-II, 42, 2 (Cf. supra text. 139. Continuatur reuponsio. ) .iagis autera tyronnus seditiosus sty qui in populo sibi subiecto diseordias et sedltiones nutrit, ut tutius dorainari poss.it. Hoc enia tyrarmicua est, cum sit ordinatua ad bonua propriua praeeidentis cum eiultltudinis nccunonto.

POLITICORUM LIBER

VI

(X2ZXZ)

ffl . VI, 4* 1313 b 9-15. Optiaus populu3, qui terras cultius est . ., ubi vivit multitude ab agriculture vol pascuis...

non vacana, at nan saepe congregatioaaa faciat, Topterea ... aliana non concuplecunt, aed delectabiliua eat ipsia laborare quao polltizare at principari. 466, 8 - 467, 1.

U66)

Vt

Civitaa ilia solat aaaot magia paei58. flea cuius populua rarius congregate ninusque intra urbia moenla resident. Ex frequenti enin horainum concurau datur oecasio litibua at aedltionia oateria ministratur. Jnde secundum 'iri3toteli3 doctrlnam utlliua eat quldem quod populua extra civitates exerceatur quam quod intra civitatia raoenia iugiter
comraoretur.

Hum

POLITICORUM LIBU

VII

(US)

ft4 VII, 2j 1324 a 5-10. Utrum autem felicitatem eandera ease dieendun unluscuiusque homlnum et civitatis vol non eandem, reliquua eat dicere. Manifeetum autem et hoc: oums

M3

enim utique confitebuntur esse eaadeo. Quieunque enln In dlvltlis vtvere bene ponunt In uno, iati et clvitatea totaa, 1 fuerit dives, beatificant. 2U, ^-H.

(167)

Da Regno 44. Idea auten onortet esse Judicium da Cine totlaa aultltudln la et unlos . || IgLU* ...
set djvltlaraai affluantla. oeconoraus rex quidaa multltxilnis esset.

<LY XX)

A.

VII, 6j 1327 a 13-15. Advenire ... allquos In allls nutrltos leglbus Inconferens aiunt esse ad bonaa legislationera et hominua multitudlneai. 265, 1-2.
Pfil.

(168)

De Regno 57. fcoctraneorua ... eonversatio corrumplt plurlaum civiua mores, secundum Arlstotells doctrinam In sua Polities * quia necesse est evenlre ut headnes extranet, allls leglbus et consuetudlnlbus enutrlti, In oiultis allter agant qua* slat civls* ores, at sic dura elves exenplo ad agenda slmllia provocantur, civllls eonversatio perturbatur.

UA

(USUI)

|2i. VII, 7i 1327 b 23-32. Qua* quldem 1d frigidia locia ^ntes et quae circa Europam aunt quldara plenae animooitate, lntellectu autem at arte magls defleientea, propter quod llberae quldem peraeverant magis, non politlsataa autem at viclnis princlparl non notentes. Quaa autem circa Asian, intellectivae quldem ot artlficloaaa secundum anlmara, sine animositate autem, propter quod subieetae quldem et aervientea peraeverant. Genua autem Qraecorum aieut mediat secundum loca, its a^ibobua partlcipat, et enim animo*** et IntellecUvum eat, propter quod quldem llbarum pereverat et maxims politleane et potens princlparl omnibus una sortiena polltla. 269, 2-12.

(169)

ue qetflo 52. lit ... Aristoteles dlclt In sua Poll quae In frigldls locls habitant gentes sunt quldem plena anlmoaltate, lntellectu autem et arte magls deficlentes, propter quod llberae peraeverant magla; non vivunt autem politico, et iclnlo propter Imprudent iam princlparl non posaunt. Quae autem in calidla locis aunt, intellectivae quldem sunt et artificloeae secundum animaa, sine enlmoaltate aute-a, propter quod subieetae quldem et aervlentee peraeverant. Quae autem in mediis locis habitant, et animoeitatem et lntellectum habent, propter quod et llberae peraeverant et maxima politico vlvere posaunt et sclunt aliis princlparl.
iifil,

H5

(LXXXIII)

il. VII, 16i 133^ b 29-32. 3iquld l^itur a principio legislator*]!) videre oportet, qualiter corpora optima fiant eorum, qui educantur, primo quidem curandua circa coniu^ium, quando at quales quoadara existentes oportet faeere nuptialea eollocutionem. 315, 15 - 316, 3.

(170)

Da Halo. 15, 2 ( Itmm omnia luxurlae sit paccatum mortals. ) Ad duodecimos. Actus generationis ordinatur ad bonus special, quod est bonum caamune. Bonos sutem commune est ordinabile lege; sed bonus privatum aubiacet ordinationi unluscuiusque. Et ldeo quaovis in actu nutritivae virtutis, quae ordinatur ad conrersationem lndlvldui, unusqulaque posait aibi determlnare cibua convenientera sibij tamsn determiner* quails debest esse generationis actus nan pertinet ad unumqueaque, sed sd leglslstorem, cuius est ordlnare de propagations filiorua, ut etlaa Philosophua dicit in II Polit . (64) Lex autem nor. conaiderat quid In allquo caan accidere pesslt, aed quid convenlenter esse consuevit; et ideo licet in aliquo casu poasit sslvari intentlo naturae in actu fornieario quantum ad genera tiones prolis at education; nlhilorainus actus est se inordinatua, et peceatua mortals

u*

POLITICORUM LIBER

VIII

(LZZXI?)

ji. VIII, li 1337 a 11-15. Quod quidea lgltur legislator! maxima negotiant urn circa iuvenura disciplinaa, nullus utique dubitabiti et enim In civitatibus non factum hoc laedit polltias - oportet autem ad unamquaraque politizare. 322,
4-7.

(scilicet quod melius eat homines a pueIII. Hoc ftoc (a ritla in religionem reeipere) non solum aacrae rripturae auctorltatibus, aed etlam philosophorum sententiis eonflrtaatur. Diclt aalm Phllosophua in II && (65)i Won parum differt aic vol sic ex iuvene confestim aasuefieri; sad multo magls, aut omne, Id eat totum, in hoc consiatit quod allqui a pneritia erudientur In hoc quod par totem vitam debent servers, it in VIII Politicorua diclt idem Phlloaophua quod legislatori aajdme nagotiandum est circs iuvenum disciplines, quos oportet erudire secundum quod cor.venit ad unaraquamque quel ita tarn.

etias ax appare:
!

jnt
**
. "

ut

non a

XV)

a 40 - b 5. tax enin harmoni.ara-3 .Hot natura, ut .".udiontes aliquaiiter disr,onantur raodo no habeant ad unanquaoque ipsarun, aed a

aedio auten constantor mxim ad alteram, quale vidotur .amoniarun, raptos auten qua Phrygistes haec enira bene ^ieunt qui circa ludim hunc nhiloaophsti sunt. 355, A - 556, .

cont velut ad eaa quae vocatur lyrlista, ad has aute*5 molliua nnta, pata ad remiaaae,

<

172 )

K, 2i t vult PhUoaoDhuc in ..__. III ,'plit,., trib ntus 3imt ia ad pr t cantua Joristicus, q ut vol'int quidanj ad s'-cundun est cantl; ad tertiua oat cantu .xolydicus) qv, -ti toni at -nventi.
r

'.a

quae

truraenta

la

et tuba; .-uoedam faciunt

et Cli
i

3l

psalter

"

Yi-

-r---'--

150

""

?t

J"

BI "}**'Jl*J -

Qlltlca of

Ariat.ot.1o. .

Ior

b.

fili,

The references to those writers aro found In "ewron, p p. xvili ff. and ousemihl-illeks, pp. clt . ll,~n\
p.

7.

translation* Guilalnl d.

Mn^fa

Leipzig, 1372, pp. v ff.

d.

This paraphrase is published in the editions of Averro g er the Mtle arao ffapls plat 1s !!!!^i !f .. :/ ! .., M>W11ffl i
<
i

IM
.

<y~
j .

vol. ill, fol. 325 v ff.) - rhe tvo most famous medieval Arabic works of political philosophy are written by Alfarabi. Geroan translations of these are made available by F. JietericiJ Par 'HW frM^rfMrt von AlfarHbrf (Leiden 1900) an MtslMtan* A]^^, 190 J )# ^ee also the extracts f ron this work presented he

^7i tT

{ui^

^ev /ork, 1947) EfififilS and especially chapter Vi Political ociety, pp. 50-53. Meither work obliges tas to assume the author '3 direct acquaintance with the Aristotelian treatise. - l*nimi III llf Ivicenna let it suffice to point to one of his social or political torts which is -iost important in medieval philosochy, (Liber yj^., L uralium) V, 1 (ed. Venice, 1508) fol. 22rbj see Esehnann, Saint Thomas Anuinaa *H-"r1"r PP. 94-95; p. 4, n. 3. he source of this text Is clearly Plato (Reoublic II, II ff., 369 b ff.) and Aristotle would cons i nto cSn8lderation only in as omeh as -1 -.tonic traces are left in the very Aristotelian work. tous "Aristotelian" iftSTrtW secretorua, also known In Mdle Ages as Aristotle's fie Reg: (ed. R, .'Steele, ^SL ., \, pp. 1-172, Oxford, 1920) is apocryphal. - Cf. also er p QlHlcal ThouTht of Pla to and Arutot^ . London,
ifiSaSai.

SJ

151

oerbeka as translator of the &JW1111'Aristotelian works see H, urateiann, n^i^Tmn di Moerhako Op n

1 10"' tbe *"tin trans22o*J ^ lation of * the (published by Susemihl, op. cit . has always been attributed to the Flemish DoninicaT^ SUch a "V tb9t """* appeared *? , to be its first translator (Grabiaann, oo^ clt Rjnt scholars however have warned 'us thrtt&taSltL. aight contain an over-simplification of the facts. The first two books of the are now known to have ra"' k>Grbol^an Greek-Latin translation P and it 2f!"*vi? w-that ? in regard to these two books, William did nothing J*ltior. rabaann, loco ait. . and *

f?^ mm**

^^l

i^^fr^l^

nM

&Jm&
"

^ ^S
21S? gaining

f^
1 "**

8 lst-d lder toltioD of the re!7 would aeem to be impossible according to the 7 ld and *niK>wi tradition af11* to r" translated the Polities denovo ""^ l!^ pr t0 ta S0 conPl^ly be if the whole work -beka were nothing but a revision axistin text. Jio use of the Polities in L5. * !?y 4 pre^homistic writers has been discover* s o fg, fi alleged fact of this kind in the Sjbsb of Alexander o? ^ales ^"""r1 dn Hal siy^m Theolo^^ ff uaraccm, 1943) ?t>' , vii. - riM date , of William's i 10 dM to our toxt Ground ?8 i?X5 th flrSt ^ars of the pontificate of ^ ( mi lOa^li. 4a dating; goes back to ! ureorg von hertlinn's 3tudyi 2ur Gear-;

wv books

JS^,^ ^T?

SlSJ"?^

?? SMS*!

** M w S^ ^ ^w 2P

which this chronology was established was Saint Thows* quohl8 1 " fiffita 'l^ma <*" texts t* OU collection J? ). ?* texts of III C ento a-Lii! Ji-,^ S iflBiilaa, lierUin- affirmed, were the first quotations Wr OUad *" literature. Some d2S*w l doubt might be thrown on this opinion for two reasons! (a) Htrtling did not know of, or at any rate did not account for,

wS

^
1

&$?**

"^^^

of^

(Z see texts text l^w? and 19, 45, ?

I

5,

3'

frrtw?

s 7C in our collection).

*mr

mt,\xmm
How accord-

152

116

.bus It would seem that either von iiertllng's aaatnption is wrong or Mandonnet' nology of the Lecture In Matthacura (see chmonn, On Kingship, p. xxix). It ust be observed In the second p'l that all theae quotations of tlie Contra ) Pantiles and the Lectura are drawn from the first book of the Politics. Our n Is then whether It Is nc sible to assume that they are due to Aquinas' acquaintance with the older and partial text of Italian work. ee the two manuscripts in thia text is available (Pari. nat. Lat. 6453 an . -brary of were not at our disposal \m had no means of invo bhia question more clo first Ac text in v' a Politic. jay great extent is the (see in our collection texts figB
i

ff.) this .tectum mm as a Master of The..

iuina3 (125,

dm
,

irst t

79, 13 , UO, H3, M7, 151, 154, I64, 1 163, and 169). The references are here to Books I, III, IV, V, and VII of the original work. Curiously enou the author here rives no explicit his source. This is s 3 in s contrast to the usual way in vhi homas a and other quotations o Jtle. Regno points to the first years of .Iquinas' stay In Italy (Eschraenn, ocJt_cit. , pp. xxvi ff. ). It would seen therefore that Iiertllng's date of William's translation is at any rate not too far from the mark. - The absence of any quot tions from the Pojll tlw Contra Iraiugnantas Del culturn st re ligjonem . the Commentary on the Sentences, and the aritate is Interesting, At least in the two former works this absence is one of a significant sense i.e., the author most certainly would have ur Politics had he known it. This seems to nrove that Saint Thomas did not know the Politics up to the years 1257 or even 1259.
8, 11, 41, 7,
,

U%

The relative of these conrnentaries is still an unsettled problem. Charles Jourdain Jr., One! i Suae(quoted by Hertling, ^hsjjrtf chee Museum 1 U9 ff. ) believed Aquinas' work to have been prior to that of it Albert. F. Pelster (Kritieche Studien sua Leben und
1

L
li

p.
<5rsal
1;

p. i
7

tare zur

doctor in the sixties of the thirteenth last ten years of '3 life Men seerac -.other way of *t know, or the solution of our problem* tertaln intrinsic criteria which have been set forth by the older authors quoted above, ar*- rejected by von Bwrtlini and -rabaann, locic cit .
"

tar3r

On the real or supposed existc iae commentaries see Jrabaanr, t)jg p.jtWfiJterlicten Ka awtife zur Po^ yi pp 17-27.

h.

On the authentic illicit of this work see Grabnann, Werke des hi. Thomas lmnmtM> t 11,31) ahilly, <?n .aeatorv on tha, t, hoa-ip,. -^iliiSi* ^n Irish ^eclesiastical Record. Dee. 1927, pp.
>

h^g

ff.

i.

text as printod (in the Vulgata edition) has been svstenaticallyanl deliberately pruned of Greek terns, such pol^eu^, doanotes etc." O'-tohilly, g .f utldess interference with the t? 17. see Part II, note 78 .
. .

j.

Susendhl, ^jstptelia

lUay

WliMAJa _

oliUconaa librl octo cum

Lpzig, 1

vat,,

m).

,fr

NOTES TO THE LATDJ THIS

155

1.

'"oelor,

_^-ii-

flni't*^

Afiate te-;
I

/.o:

iiantary on the
6) p.

(Rome, 1

OH

2.

'lor,

aBa-ik,

P. 420.

jte 1.

3.

In Joannis

vangaliam.

| (pl 35,

4.

.ccording to the leonine, the meaning of

bei Hence the

tl

age would

PhU

gal aattero, amtlOM ... owevcr since no such "aforesaid definition" of Aristc in Aquinas' text of bastion ninety, the U uors are forced to relate nraemiuM d^ffa^? to the text of Isicor- ( traol . 5, 21) as quoted in the sed contra . leaving it to the reader to cover how Aquinas could 3peak of Isidore and Aristotle as though they ware one and the sac* If the is were cancelled from ths tot, It would rev, rice the iloaopher, after having set forth the definition of legal ban , *ntions ... The definition of otters which Aquinas has In mind would then be that I 1129 b 13. See the following note. ,
* '

a aforesaid definition of le-

5.

j&*.

'anlnal aregale vel aoc^e" rather points ftnlMJUffl '~> T i. 43^ 5) than litlaa. Ubert the ircat laraohrased the text of "1* uraliter aniny.1 . ti <\ftU. BWff STMalfl fit fllTllf l-a anixaalibus. ad. Stadler, .SUnstcr, 1< It is possible that the words of oar text 12: p. 16). j,j PhUoeophua orobat in I lib. *o a . are an interpolation.

to Ari:

7.

iitTOologiarn
.

libri viginti. V, objections in t. Thomas art, cit .

199-201).

8.

i&JUfc.

IX, 2:

Cf, Beaesius, De nature h ?j|nili

40, 683),

10.

Lth.

U50
ft

s 7.

H.
12.

cf.

Q,
1>- .
'

I,

laga |

*' .

6:

1134 b 8.

13.

itfca

6:

1134

26.

Until**
ef.

199).

Uh

_.

17.

ivitate Del XI7,

(PL 41,

I-

ol. Ii

":

63.

19.

Thero i3 oossibly a ar-ntenea lacking before the notion of this "duplex dominium" is introduced. This ucntonce raay have bean as follows: i-t notandun cuod. ut -h ilosoohud Jlc-lt . aUBlff eeifc do-in^: imm dqmlnaUvu-i. altema politicly Tel be to the catalogue of Sartholcrttv of JpfjBMt. (cf. iandonnet, 3ea ecrita authentinuea 4 a. ed. Fribourg 191 , p. 31 llfication refers 1 not to the paleograp' ftfiiX&". condition of the text (as :i d bean
|

ted by lecture is a

blch was

)ne .

Instead of o; .ia-i-n^tijn the readir 4nfl^va * cf . for.

.

erhapsi no

21.

IttaJUk* fl, 23i

^narrat.Lanflfl

UU

b 19.

^
23.
24.

mIupj sar. 8 super vara. 20 (PL

37, 1522).

text 44

w!

ore reference is aada to the

jsiffioi.

4, 3

4),

25.

aui natura est adaequavcl co* Iteri, Hot autem potest contlngere 2upliciter. "Jno mcdo, eaaundua obaoluta to jui cons; derationed, sicut msculus ex sui rations habet eora-nensuratioraa ad fe at ex ., a ad fil'ua ut nutri. allquid ejt naturaliter alteri contnensuratura no; tam eui rationem, sod aecurelun aliquid quod ex ipso sequitur, puta proprieta3 posnessior.ua.
.

Ius alv

em

>

II-II, 57, 3 e.

The Tact th3t a quotation is intendod here in already incated by the vord dicitur : e ter "ficlalea it r. _.- J ; : rf fcot] referred to. Saint Thonshave said in his lect e: itur in Pol, enod ntia^p - | nfltUTidac. ut vwataa at calceamenta. auaadam nr.
.

W,

'

tBTMl rt
CgBTjentarlorua in

A f"*Tdr

-'-.

vangaliua .latthaal ad amebian

I,

cf. supra

t<?y.t

JIXIII.

29.

frth.

Nik ,

n,
9*

U04

b 17.

30.

|J2ia

200 a 32.

31.

^th. Nik . I, 1: 1094 a 9.

32.

.-.tl.,

'ik . V,

5:

1133 a 20.

33.

St. Thomas, following Aristotle^ text closely, considers four species of the money-asking art. The first is the ?W<?UfltflUTq 0ft9*fflrififl ( 'Use acq4rjt paoUfilffg ex rebus naturalibus): the second, the pecunia^ya campsorifl (iiuae * L.j--^k -SXLJt^-Ll ^^ -: _L..-' ^cur'^ | tfct thir ., oecunlatlva obolostritlca (i.e. Bftfltttlva, fleqprloflcut illi aul lucrantur in excessu danarlls instituendla ): the fourth is tokos i.e. U3ury. The first is ei cally unobjectionable; tho throe others are vorthy of blame. It elimihe Vul^ata text is here entirely corrupted. and In pecuniatlva completely; obolostatlca nates the conclusion Aquinas' the ijsfl vituperablles) it ruthlessly changes Ifas bilia bills et tros vttuperablles) f note i. the texts, Introduction to I, . Part ^e into duos
7
;

"'

&

34.

Coraus luris Civilla. Berlin 1922, II, A, 2.

35.

In Pol . Ill, 6i 127,5 b 32 - 1279 a 9, Aristotle distinguishes various kinds of rule or suthority; the rule of a master Is one kind; the rule over wife and children, or over the household generally, another. And there is the third kind of r yjg .. that exercised by the holders of political office.

36.

Cth. Klk . VI,

IXJfl a 25; 7*

1141 b 3; 9t 1142 b

37.

PoM^ep of m*?tte, i 219 refers this text to Plato, N2a2/ 71-7.? and adds that the absence of the article Sfc P^r./s seerns to Imply that Aristotle is speaking J historical Socrates and not the interlocutor of the
tlewman. The

to,

Syngqajm 191

a; 192 d (Nowaan, The Polities af Arin -

39.

Pe Dlvinia KoaHMfty, 4, 12

3, 709).

40*

iS-M. Hf

4 200.

Al.

i.e. the ordination of Phaleas of which the coaraentary speaks In II, It 256.

42.

rith.

Ik . II, 1 1103 a 16.

43.

Gratianus, ^ecretum. Leipzig 1922,

I,

xii, 5.

44.

The reference here is to the preceding article (I-II, 97, 1) where it is shown that human law, however just, may be justly changed in the course of tine.

45.

ianus in Corpus lor is cHHlfln. Berlin 1922, I, 4, 2.

46.

Ubor

octortnta

trim auaestlomm

36 (PL 40, 2

47.

Hi suspect tho identification which found in the editions to be incorrect. Im toxt 121 and the following note.

160

'

v.

5>

1212 b

n.

&
so

loco cit in note

^ eG . aHiSflg^rc -

^aca

Qi

JsiiaaaJiifl-

in miiflit wmrttnw ft MiJIiiTilii

JgL"'
>

mmmi%

51.

th. Kfo .

II,

6i 1

t)-.

1:

U30

53.

"th.

tt.

'I,

1141 b

ff.

54.

c. 8 (PL 32,

&
EX,
.10:

55.

Eth.

i;lk .

'

UM

See

i*art IT,

chitpter III, pago70 with note.

78

57.

oJBEBfcl., *

10 (PL *2, 200) j II, 10 (PL 12, 130).

tikJ&.

V, ll 1129 b 23.

59.

Metaoh . XII, 1

ai,

60,

Newman, en. alt. . I , laintains that the expression ..., sv -r<*?s rroKireUis refers either t whole of the Republic ^to or onl,.- to the eighth and ninth booke.
_i

Sea Part If, cta"terlll, section 3j page 82 ff

62.

The Vives edition adds* bellls . but reaarks In a note to B text that "in other editions" this word is lad

ihe Leonir" edition reading in Vli -o^it.

-

"s a critical text retains the In a note a reference is made to

In the

^riotti editic
the

no 1927, the reference is to

We have been unable to veri-

tb

oliUos . but the editor identifies the

quotation in Book VI, ch. 17. fy the quotation ir

..tii.

:.1L .

::,

1104 b 11.