SLAMYETN KRDSTANA GR VE KRT EGEMENLERN GELM Feodal an balangc ve ideolojik kimlii olarak slamiyetin Arap egemenlii nclnde Krdistan'a

zora dayal girii bir anlamda smrnn de yeni ad olmutur. Bu nedenle slamiyetin Krdistana girii Krt tarihi asndan yeni bir dneme olduu kadar gnmze kadar da Krtlerin toplumsal, dinsel, dnsel geliimi zerinde byk etkide bulunmutur. Bu balamda Krdistanda slam doru zmleyip ortaya koymak bir anlamda da Ortado u gerekliini zmleme, onun tarihsel geliim seyrini ortaya koyma ve bugn zlem duyulan zgr birlik izgisinin glenmesiyle e olacaktr. Feodal dnemin ideolojik kimlii olarak slamn mmet anlay ile her ne kadar Krdistanda airetler aras bir kaynama ve birlik duygusunu sa layp bu zeminde 10. ve 11. Y zylda Krtlerde merkezi orgazinasyonlar gelitirse de Arap egemenliine dayal slamn byk tahribatlar yaratt ve gtrsnn daha fazla olduu bir gerektir. Her eyden nce Krdistana dtan dayatlan dini bir ideoloji olduundan moral ve ruhsal olarak geliimi engellenmitir yine slamiyet yayld alanlar olarak Farslarda yeniden canlan salayp ial ortaya karr, Araplarda dank l kabilelerini birletirip byk bir siyasal g oluturur, Trklerde ise yaylmay ve cihat fikrini gelitirirken, Krtlerde ise daha ok tersten ilenip ibirlikilii ve yabanclamay dourmutur. Mezopotamya'nn en eski ve derin k ltrel kklere sahip Krtlerin, halk tabannda slam bir rpda kabul etmesi elbette ki beklenemez. Halk esas olarak a iret topluluklar biiminde neolitik toplumun eit ve zgr koullarnda yaamay srdrmtr. Uygarlk yaratm ve derin tarihsel kklere sahip Krtlerin Semitik kabile inancna dayal slam ilk etapta kabul etmemeleri sonucu K rdistana ynelen Arap istilalar daha da younlaarak bunun sonucu kendisine bal ve slam gcne snan kimi ibirlikileri ortaya karmay baarr. Krtlerin bir ksm slam kabul ederken, bir ksm da sonradan kabul etmeyip direnie gemesi toplumsal dokuda var olan ayrm daha da pekitirip artrr. Sonradan mezhepler biimini alan bu farkllk d gler iin de daima bir kullanma ve i yapya mdahale zayfl olur. slamiyet ile birlikte Krt geleneksel airet st tabakalar ve toprak beylikleri slam hemen kabul eden kesim olarak Araplarn bir anlamda Krdistan'daki din grevlileri olur. biraz da slamn kl gcn ellerine alarak etkinlik kazanmak isteyen st kesim nitekim ksa srede bu amalarna ularlar. Bunlar hemen Emevi ve Abbasi hanedanlaryla ibirlii iine girip slamn Snni yorumunu benimsemilerdir. Bundan byle tm ilikilerini de iktidara yakn durarak ayarlamlardr. Da dayanarak ve adeta onlarn temsilcisi ve savucusu olarak i yapan Krt egemen tabakas daha fazla g elde ettiinde bu defa ise ynelip halk smrmeye balarlar. Dahas dil ve kltrel olarak da Araplarn etkisi altna girerler. Adlarn yaam tarzlarn ve kkenlerini bile Araplara balayp inkarcla sapmay daha uygun bulurlar. Bu duruma deinen erefqxan, erefname adl eserinde; Krdistan beyliklerinin yneticileri Krt olmalarna ramen hemen hepsi kendisine bir secere dizip kkenlerini Araplarn nde gelen slalelerine ve Abbas, Halid, mer soyun dayandrrlar. Bunlar daha sonra ise grevleri erei Hristiyan aznlklara kar da saldrlarda bulunurlar diye belirtir. Tm bunlar gsteriyor ki, slamiyetin dayatmas karsnda kolay teslimiyeti yaayan Krt st tabakas evredeki Hristiyan aznlklara slam dayatrken, kendileri iinde kkenlerini dahi inkar edecek bir konumu ve yabanclamay yayorlardr. Egemen ibirlikiler yabanc uygarlk gcnn dil ve kltrn egemen klp yaarken, halkn dili ve kltr ile yaam tarzn ise hor grmlerdir. Kaplumbaann kabuunu beenmemesi gibi halkn dilini ve kltrn benimsemilerdir.... Zamann eritici zelliine ramen Krte lehelerin halen gl yaam olmalar, halk gruplarnn direnii ve koruyucu roln gl bir biimde oynamalarndan ileri gelmektedir. Egemen snrlar her ne kadar yabanclam ve kiiliksizletirilmi olsalar da halk olarak Krtlerin bunca zgr ve soylu kalmalar dier nemli bir gerektir.(Abdullah CALAN) Her ne kadar Arap egemenliinin nclndeki slam dini Krdistanda iddeti ngrerek girip kendini hzla ve olduu gibi kabul ettirmek istediyse de Krtler slam kendi kltrel szgelerinden geirip (deiik mezhepler biiminde) Ezidi, Alevi, Harici vb.) benimsemi lerdi. Kabul uzun yllar alan ve sindire sindire gereklemen slamn ilk dayatmalar karsnda halk taban ise ya direnilerle ya da dalarn ulamas g kesimlerine ekilerek kendi zlerini korumulardr. Asrlarca ard arkas kesilmeyen direnileri Dinavar Krtleri (659), Hulvada (685), Sabur (702), Musul ve Hemedan (764), Cizre de (8-9.yzyllar) erezor (897) Krdistann bir ok yerinde ortaya kmtr. 12. Yzyla kadar da merkeze kar olan irili ufakl bir ok direni de Krtler ya yer edinmi ya da bizzat nclk etmitir. Krtlerin bu direnii 10.yzyldan sonra ise daha belirgin olarak ideolojik nitelik kazan yor. (Harici, Mazdeki, Karmati, Babek, Alev, Ezidi...) nce kl zoruyla sonra sofularn oluturduu kurumlarda slam dini her ne kadar olduu gibi kabul ettirilmek istendiyse bu geeklemedi. nk slam salt bir inan olmann da tesi sk yaam kuralar ve

felsefeleriyle kendini dayatmtr. Bu durumda ise neolitiin gl kltrel z her zaman Arap egemenlii ve kltrel yaylmasn dizginlemitir. slamiyet karsnda Krt st tabakas hemen teslim olup ibirliki konuma derken halk kesimi dalara ekilip direnie gemitir. slamiyeti kabul eden kimi halk kesimleri ise lafta bir kabul ngrp kendi z inan ve yaamlarn korumakta kararl davranmlardr. Krtlerde slamiyet karsnda yaanan bu tr deneyim Ulusal birliin nnde daima nemli bir engel tekil etmitir. lk adan kalma etnik blnme ve ibirlikiliine, bu ynl yabanc feodal deerlerin de eklenmesiyle daha derinliine bir blnme ve yabanclamaya yol amtr. (Abdullah CALAN) Bu durum ise, beraberinde toplumsal yapnn ayrmas derinletirip Krdistan zerindeki ekimeleri attrmtr. Arap, Osmanl, Fars ekimesi ise her defasnda Krdistan' katliamlara bomutur. slamn Krdistana giriiyle birlikte mmet anlayna dayal daha geni birlikteliklerin salanmas ve bu temelde eddadiler, Mervaniler, Havnavi, Eyybi, Annazi hanedanlklarn kn geni siyasal organizasyonlar