Malzeme Bilgisi Alminyum

Gm renkte snek bir metaldir. Atom numaras 13 tr. Doada genellikle boksit cevheri halinde bulunur ve oksidasyona kar stn direnci ile tannr. Bu direncin temelinde pasivasyon zellii yatar. Endstrinin pek ok kolunda milyonlarca farkl rnn yapmnda kullanlmakta olup dnya ekonomisi iinde ok nemli bir yeri vardr. Alminyumdan retilmi yapsal bileenler uzay ve havaclk sanayi iin vazgeilmezdir. Hafiflik ve yksek dayanm zellikleri gerektiren tamaclk ve inaat sanayinde geni kullanm alan bulur. Gvenlik nlemleri Alminyumun canl hcreler zerinde yararl bir ileve sahip olduu gzlemlenmemitir. Baz kiilerde, alminyumun herhangi bir formundan kaynaklanabilen temas dermatiti (deri iltihab), stiptik (kan durdurucu) veya ter nleyici rnler kullanmyla birlikte ortaya kan kantl kzarklk, alminyum tencerelerde pien yemeklerin yenmesiyle ortaya kan sindirim bozukluklar ve besinlerin emiliminin durmas, ve Rolaids, Amphojel, ve Maalox gibi antasit (asit giderici) ilalarn kullanmyla ortaya kan kusma vb. gibi zehirlenme belirtileri eklinde alerjik reaksiyonlar yaratabilir. Dier kiilerde alminyum, ar metaller kadar zehirli olmasa da ve alminyumdan yaplm mutfak gereleri kullanmnn (yksek korozyon direnci ve iyi s iletkenlii nedeniyle tercih edilir), genelde alminyum zehirlenmesine yol at kantlanmam olsa da, yksek dozlarda alndnda zehirlenme belirtileri gsterebilir. Alminyum bileikleri ieren antasitlerin ar dozda tketimi ve alminyum ieren ter nleyicilerin ar miktarda kullanm zehirlenme nedeni olabilir. Alminyumun Alzheimer hastalna yol at iddia edilmise de o aratrma, tam tersine, Alzeimer hastalnn neden olduu tahribatn, vcutta alminyum birikimine yol at eklinde rtlmtr. zetle, eer alminyum zehirlenmesi varsa bunun olduka spesifik bir mekanizma ile gereklemesi gerekir. Zira insann yaam boyunca, toprakta doal kil mineralinin iindeki alminyum ile olan temas zaten yeterince yksektir. Alminyumun, onun hzla korozyona uramasna neden olan baz kimyasallarla temas etmesinden kanmak gerekir. rnein, bir para alminyumun yzeyine damlatlan ok kk bir miktar civa, koruyucu alminyum oksit tabakasn kolayca deler ve birka saat iinde devasa yap kirileri bile nemli derecede zayflayabilir. Bu nedenle, pek ok havayolu irketi, uaklarn yapsal iskeletinde alminyum nemli bir yer tuttuu iin cival termometrelere izin vermemektedir.

Alminyum ve Snflandrlmas,

Alminyum

Alamlarnn

Standard Gsterimleri ve Uygulanan lemlerine Gre Simgelendirilmeleri

Sertletirme

Alminyum alamlar, alam elementlerinin ok farkl etkileri dolays ile, birbirinden ok farkl zeliklere sahiptirler ve bunlar genellikle dvme ve dkm alminyum alamlar olmak zere iki ana gruba ayrlrlar. 1. Dvme alminyum alamlar Bu tre giren alamlar Cu, Mg, Mn, Si ve Ni gibi elementler ierirler; ou kez nce srekli dkm yntemi ile blok biiminde elde edildikten sonra, homojenletirme tav uygulanr, haddeleme veya ekstrzyon ile biimlendirilirler. Dkm yapsndayken tane snrlarnda oluan srekli gevrek fazlar, ekillendirme srasnda paralanr ve ana ktleye dalr ve bylece alam souk ekillendirmeye uygun duruma geer (Domke 1988). Dvme alminyum alamlarnn simgelendirilmesi ve standardlatrlmalar ilk olarak sistematik biimde 1954 ylnda Alminyum Birlii tarafndan gerekletirilmitir. Burada drt numaral bir tanmlama sistemi kullanlr. Bu sistem gnmzde hala geerli olan bir sistemdir ve gerek Amerikan gerekse de Avrupa Standardlarnn temelimni oluturur. eitli lkelerin ulusal standardlarnda farkl simgelendirme ile tanmlanan dvme alminyum alamlar EN 573 serisi standardlarda detayl olarak ele alnmtr. Dvme alminyum ve alminyum alamlarnn simgelendirilmesi ve kimyasal bileimleri EN 573-3: 1995te tanmlanmtr. lkemizde de TS EN 412/Ocak 1987 "Biimlenebilen Alminyum ve Alminyum Alamlar- Kimyasal Bileimi" olarak standardlatrlmlardr. Bu konudaki TS EN standard hazrlk aamasndadr. Deiik serilerdeki alminyum alamlarnn karakteristiklerinde dikkate alnacak farkllklar bulunmaktadr ve bunlar alamlarn uygulama alanlarnda farkllklar yaratmaktadr. Standard tanmlama sistemini anladktan sonra, bir sonraki nokta nceden bahsedilen seriler iinde iki belirgin farkl alminyum tr olduunu kabul etmektir. Bunlar sl ileme tabi tutulabilen ve bu sayede mukavemetleri artrlabilen alminyum alamlar ve sl ileme tabi tutulamayan alminyum alamlardr. Ark kayna uygulamalarnn bu iki tr alam serisi zerindeki etkileri gz nnde tutulduunda bu fark zellikle nemlidir. Alminyum ve alminyum alamlarna uygulanan mukavemet artrc yntemlere gre simgelendirme EN 515: 1993te yer almaktadr. EN 573e gre standard gsterimleri verilen alminyum ve alminyum alamlar iinde en ok kullanlan alamlar 1xxx, 2xxx, 4xxx, 5xxx, 6xxx ve 7xxx serisi

alamlardr bu alamlarn standard gsterimleri ve ierikleri srasyla Tablo 3, 4, 5, 6a, 6b, 7 ve 8de verilmektedir. 1xxx, 3xxx ve 5xxx serisi dvme alminyum alamlar sl ilem uygulanamayan trlerdir ve bunlar yalnzca ekil deiimiyle sertletirilebilirler. 2xxx, 6xxx ve 7xxx serisi dvme alminyum alamlar ise sl ileme tabi tutulabilirler. 4xxx serisi hem sl ileme tabi tutulabilir hem de sl ileme tabi tutulamaz alamlar ierir (Anderson 2000). Isl ileme tabi tutulabilir alamlar, en yksek mekanik zeliklerini en genel olarak zeltiye alma sl ilemi ile kazanrlar. zeltiye alma sl ileminde alam, zelti iine alam elementleri veya bileik katmak iin yaklak 530Cye kadar stlr, arkasndan hzl soutma gelir, bu ilem; oda scaklnda ar doymu zelti salamak iin genelde su iinde yaplr. Genellikle bunu, yalandrma sl ilemi takip eder. Yalandrma; istenen akma zelikleri iin, ar doymu zeltiden bir miktar element veya bileiin keltilmesidir. Burada, kelme sonucunda tanelerin iinde, k mikroskobu ile seilemeyen ok ufak zerreler oluur. Bu submikroskobik zerreler kafeste kaymay nler bylece alam sertleir ve akma ve ekme mukavemeti ykselir (Tlbenti 1987, Ank ve di. 1993). Isl ileme tabi tutulamayan alamlar en yksek mekanik zeliklerini, souk ekillendirme yoluyla sertlik ve mukavemeti artrma yntemi olan ekil deitirme sertletirmesi ile kazanrlar. Alminyum ve alminyum alamlarna uygulanan temel sertletirme ilemlerinin gsterimi Tablo 9, 10 ve 11de verilmitir. Ayrca, lkemizde hala geerli olan TS 1321e gre de tanmlanan bu ilemler toplu olarak Tablo 12de gsterilmitir. 6061-T6, 6063-T4, 5052-H32 ve 5083-H112 alamlarnn gsteriminde olduu gibi alam numaralama sistemini sl ilemle bir tire ile birletiren, serilerin harflerini alam gsterim numarasnn takip ettii sistemdir ve bu gsterim tm standardlarda ayndr. 2. Dkm alminyum alamlar Bu tr alamlarn byk ounluu silisyum ierir; %11.7Si ieren alam tektik bileimde olduundan ok stn dkm zeliklerine sahiptir. Bu alamn korozyona direnci ve kaynak kabiliyeti de olduka iyidir. Dkm alminyum alamlarna bir miktar bakr katlmas, tala kaldrma zeliklerini gelitirir, buna karn, korozyon direncinde azalmaya neden olur (Tlbenti ve Kalu 1985). Dkm alminyum alamlarna silisyumdan baka magnezyum katlarak kelme yolu ile sertletirilebilen ve deniz suyunun korozif etkilerine direnli alamlar elde edilir. Alminyum Birliinin standardizasyonuna gre alamlar lkemizde de TS 410/Nisan 1975de yaymlanm "Alminyum Alamlarndan Yaplan Dkmlerin

Bileimi" adl standarda tanmlanmlardr. Gnmzde bu tr alamlar iin hazrlanm olan EN 1706 ve EN 1780 serisi standartlar geerlidir. Alminyum Boru Alminyum boru daha ok havaclk endstrisinde kullanlmtr. Alminyum borunun dayanakll ve yanmama zellii ile daha sonralarnda takm retimi ve gemi yapmnda kullanld gzlenmitir. Yap maddesi alminyum olan boru, artk plastik vb yap maddelerinin nne gemitir. Alminyum boru ayn zamanda yaplan yeni binalarn tesisatlarnda da kullanlmaktadr. Hafiflii ve arl kontrol edilebildii iin inaat sektrnn vazgeilmezi olmutur. Son zamanlarda artan doalgaz kullanmnn kazanlarnda ve tm tesisats alminyum boru olarak denmektedir. Alminyumun tm imkanlarndan yararlanlarak byle bir teknolojinin gelitirilmesi ve bu teknolojinin hzla yaylmas, almalarn verim verdiinin gstergesidir. Alminyum boru kendi iinde farkllklar gstermektedir. Bu farkllklara gz gezdirdiimizde alminyum boru istenildiinde sert, yksek ekme hacmine dayanabilen ve istenildiinde kesilip ekillendirilebilen bir yap malzemesi olduunu grrz. Bu avantajlarn yan sra herkesi yakndan ilgilendiren fiyatlar konusunda da maliyeti olduka dktr. Artk ustalarn zellikle tercih ettii ve teknolojinin her imkanlarndan yararlanlarak gelitirilen bu boru sistemi, zamanla daha farkl alanlarda da kullanlacaktr. Uzmanlarn, boru retimi ve kullanmnda a atlatan alminyum boru teknolojisi, bu alandaki en salkl ve dayankl yap maddesi alminyum olduunu sylemektedirler.

Alminyum Kpete
Birok kii tarafndan trabzan olarak bilinen alminyum kpete, gnmzde birok farkl alanlarda kullanlmaya balanmtr. Hafif ve dayankl yaps ile alminyum kpete zellikle havuz kenarlarnda dekor olarak kullanlmaktadr. Daha ok merdivenlerde rastladmz Alminyum kpete, ayn zamanda bu alanlarda kullanlmas sebebi ile Alminyum korkuluk olarak ta anlmaktadr. zellikle ustalarn son yllarda tercih ettii ve ekil vermesi kolay olan bu rn ayn zamanda yap maddesi alminyum olmas sebebi ile yanmaya kar dayankldr. Bu sebeple yangn merdivenlerinin yapmnda da kullanlan alminyum kpete inaat sektrnde demirba yap malzemelerinden biri haline gelmitir. Alannda kullanlan dier yap malzemelerine gre olduka ucuz olmas, tercih edilmesini ve bu alanda rnn gelitirilmesine ak hale getirmitir. Alminyum kpetenin kullanld alanlardaki en yararl zellii ise paslanmaz olmasdr. Bu sebeple binalarda ve alma alanlarnda dekoratif desenler ve izgiler ile ekillendirilip grsele yanstlmaktadr. Yap olarak hafif ancak sert ve dayankl yaps son zamanlarda pencerelerin korkuluklarnn yapmnda ilham kayna olmutur. Daha birok avantajlar ile gelitirmeye ak ve gnmzn teknolojisi ile bizlere daha yararl alanlarda kullanma frsat sunmaktadr.