Yayn ilkeleri, izinler ve abonelik hakknda ayrntl bilgi: E-mail: bilgi@uidergisi.com Web: www.uidergisi.

com

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

Gltekin Smer Yrd. Do. Dr., Maltepe niversitesi, Uluslararas likiler ve Avrupa Birlii Blm Bu makaleye atf iin: Smer, Gltekin, Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr, Uluslararas likiler, Cilt 5, Say 19 (Gz 2008), s. 119-144.

Bu makalenin tm haklar Uluslararas likiler Konseyi Derneine aittir. nceden yazl izin alnmadan hi bir iletiim, kopyalama ya da yayn sistemi kullanlarak yeniden yaymlanamaz, oaltlamaz, datlamaz, satlamaz veya herhangi bir ekilde kamunun cretli/cretsiz kullanmna sunulamaz. Akademik ve haber amal ksa alntlar bu kuraln dndadr. Aksi belirtilmedii srece Uluslararas likilerde yaynlanan yazlarda belirtilen fikirler yalnzca yazarna/yazarlarna aittir. UK Derneini, editrleri ve dier yazarlar balamaz.

Uluslararas likiler Konseyi Dernei | Uluslararas likiler Dergisi Stz Cad. No. 43, TOBB-ET Binas, Oda No. 364, 06560 Stz | ANKARA Tel: (312) 2924108 | Faks: (312) 2924325 | Web: www.uidergisi.com | E- Posta: bilgi@uidergisi.com

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

Gltekin SMER ZET
Amerikan d politik kltrn daha iyi anlayabilmek iin Amerikan d politikasnn kkenlerine eilmemiz gerekmektedir. ABDnin sahip olduu d politik kltrn tek bir yznden bahsedilemez; farkl yzleri bulunmaktadr. ABD sahip olduu esiz konumla, yumuak g aralarn etkili bir biimde kullanarak klasik bir hegemonyac bir g olmak yerine dnyaya liderlik yapan bir g olmay ama edinmitir. Fakat dnya gc olmann gerekleri ile ABDnin hegemonyac eilimlerinin birlemesi ABDnin sahip olduu d politik kltrn evrim geirerek d politikada bir Amerikan kltnn yaratlmasyla sonulanmtr. Bunda Souk Sava yaplanmasnn da nemli pay olmutur. Bu durum, ABDyi kkenlerinden uzaklatrm ve d politikasn geri dnlmez bir noktaya getirmitir. Anahtar Kelimeler: D Politik Kltr, Amerikan D Politik Kltr, Amerikan D Politikas, Souk Sava, Yumuak G.

The Roots of American Foreign Policy and The American Foreign Political Culture ABSTRACT
Foreign political cultures hold a substantial place in foreign policy analyses. In order to understand the American foreign political culture, one has to examine the roots of American foreign policy. The foreign political culture of the United States has several different aspects. With its unprecedented position, the United States intends to become a benevolent hegemon rather than a traditional one by using the means of soft power. However within the evolution of this foreign political culture, an American cult has been created which caused American foreign policy to drift to the point from which a return to its roots is hardly possible. Keywords: Foreign Political Culture, American Foreign Political Culture, American Foreign Policy, The Cold War, Soft Power.

Yrd. Do. Dr., Maltepe niversitesi Uluslararas likiler ve Avrupa Birlii Blm, stanbul. E-posta: gsumer@maltepe.edu.tr.

ULUSLARARASIiLiKiLER, Cilt 5, Say 19, Gz 2008, s. 119 - 144

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Giri
Siyaset biliminde, siyaset ile siyasi kltr arasndaki ba iyi anlamak gerekmektedir. nk siyaset, siyasi kltr szgecinden geerek oynanan bir oyun ve hayatiyet kazanan bir faaliyettir.1 Siyasi kltrn bu szgelik ilevi son derece nemlidir. Siyasi kltrden sz edildii zaman, ilk olarak anlalan i politik kltrdr. Etkisi i siyasi kltr kadar yaygn olmamakla birlikte, d politik kltrden bahsetmek de mmkndr. D politik kltr bir devletin d politikasna hkim olan davran kodu olarak tanmlayabiliriz. D politik kltrler, d politika analizlerinde nemli bir yer igal ederler. Bu deiken, d politikann tamamen rasyonellikle aklanamayan ynn ifade eder. D politikann bu kltrel yn, rasyonel saylabilecek ortalama bir d politikadan sapmalar konusunda aklayc olabilir. D politika ura alan olarak daha ok sekinlere hitap eden bir alan olduu iin, d politik kltrlerin etkisi i politik kltrler kadar baskn hissedilmez. D politik kltrlerin etkili olmasnda o lkedeki kamuoyu sekinlerinin byk rol vardr. Normal bir i politik kltr gibi, d politik kltrn oluumu da zaman alr. Elbette her devletin belirgin bir d politika kltrne sahip olduunu syleyemeyiz. Her eyden nce sz konusu lkenin etkili bir d politikasnn bulunmas gerekir. Bu gerekletii takdirde, kk derine inen d politik kltrler bir devletin d politikasnda kendisini gl bir biimde hissettirebilir. Bu durum d politikann kltrel veya ideolojik szgeten gemesi durumuna iaret eder. rnein baz devletlerin d politik kltrlerinde Bat kartl nemli bir yer tutar. Bunlarn yannda, doal olarak salt reelpolitik kar anlayna dayal olarak d ilikilerini yrten ve herhangi bir gelenein etkisinde olmayan devletler de sz konusudur. D politik kltrdeki en kkl deiim devrimlerde grlr. Devrimler, bir devletin d politika referanslarn deitirerek o devletin d politik kltrnn yeniden oluturulmas anlamna gelir. D politika referanslarda grlen deiiklikler dnyann yeniden tanmlanmasna iaret eder. politika d politika ayrm ortadan kalkar. Klasik al-ver tipi bir diplomasiden ayrlarak, akn deerlerle hareket etmek, biz-onlar eklinde ayrmlar yapmak bu deiimdeki en bilinen referanslardr. rnein Bolevik Devrimiyle birlikte Rus d politik kltrnde kkl bir deiiklik olmutur. Bolevik Devriminden sonra yeni rejim, diplomasiyi uluslararas kapitalizmin bir maskesi olarak alglamtr. Bu yzden, d ilikilerden sorumlu halk komiseri Troki, Bolevik rejimi allm dzenin dna
1

Cemil Oktay, Siyaset Bilimi ncelemeleri, stanbul, Alfa Yaynlar, 2003, s. 215.

120

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

kartmak istemitir. Bolevik rejim, d ilikilerini klasik diplomasi aygtyla deil, parti aygt eliyle yrtmeye balamt.2 Nazi Almanyas da bu yansmann en u tipini gstermesi asndan nemli bir rnektir. Uluslararas politikann birincil aktr olan devletlerin d politikalarnda benzerlikler bulmak mmkndr. Uluslararas sistem analizleri, aktr davranlar konusunda ipular verir. Ancak izledii d politika bakmndan farkllk gsteren bir devletin d politikasn anlayabilmek iin, o devletin iyapsna ve siyasal geliimine bakmak gerekir. D politikay etkileyen eleri James N. Rosenau teori ncesi (pre-theories) deikenler olarak snflandrmaktadr. Rosenau bu deikenleri kii, rol, devlet, toplumsal ve sistemik olmak zere 5 grupta toplamtr. Kii deikeni karar alclarn belirleyiciliine, rol deikeni karar alclarn bulunduklar pozisyonlara uygun davranma eilimlerine, devlet deikeni devlet yapsnn karar alclar ne derece snrlandrdna, toplumsal deiken bir toplumun sahip olduu deerlerin, ulusal btnlk dzeyinin ve sanayileme derecesinin o devletin d ilikilerinin etkisine, son olarak sistemik deiken bir devletin d dnyadan gelen corafi ve ideolojik etkilere ne kadar ak olduuna iaret eder.3 Bu almada bizi asl ilgilendirecek olan kii, toplumsal ve sistemsel deikenlerin ABDnin d politikasnn geliiminde ne derece etkili olduudur. Demokratik rejimleri ele alrsak, bu rejimler ne kadar demokratik olursa olsunlar, siyasal geliimleri bakmndan byk farkllk gsteririler. Devletlerin i politik sreleri gibi d politik sreleri de birbirine benzemez. Her devletin kendine zg bir d politika gerei vardr; nk her eyden nce hibir devlet kendisini evreleyen d dnyadan ayn derecede etkilenmez. Bu etkileimde, devletlerin i politik geliim srelerine kadar giden nedenler bulmak mmkndr. Doal olarak da, bir devlet kuruluundan itibaren gc ve ideolojinin etkisiyle daha aktif bir d politika izleyebilir. politik yaplarn d politikaya olan etkileri bakmndan Amerikan d politikas bizi yakndan ilgilendirmektedir. nk Amerikan siyasal rejiminin kendine zg deerleri kuruluundan itibaren d politikasna yansmakta gecikmemitir. Kendine zg siyasi geliimi gerei ABD uzun bir sre etkili bir d politika izlemekten uzak durmutur. Bu bakmdan ABDnin dnya gc statsne ykseliinin altnda yatan nedenleri byte altna almak zorundayz. nk ABDnin dnya gc olma statsne ykselmesi realist anlamda rasyonel bir seyir izlememitir. Amerikan d politikasnn zgnln aratrrken aklmza u sorular gelmektedir: Eer bugnk ABDyi
2

Theodore von Laue, Soviet Diplomacy: G.V. Chicherin, Peoples Commisar For Foreign Affairs, 19181930,Gordon A. Craig ve Felix Gilbert (der.),The Diplomats (1919 1939),Princeton, Princeton University Pres, 1953, s.234281. James N. Rosenau, The Scientific Study of Foreign Policy, New York, The Free Press, 1971, s. 108.

121

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

oluturan topraklarda ABD olmasayd, yerine gelecek gcn veya devletin d politikasnda neler farkl olurdu? Benzer bir ekilde, Amerikallarn evresinde smrgeci glerin bulunmad bir ktaya g etmesi durumunda Amerikan d politikas nasl bir ekil alrd? Bu sorular ABDnin bugnk statsne ulamasnn bir tercih mi yoksa bir zorunluluk mu olduu konusu zerinde odaklanmaktadr.

Amerikan D Politikasnn Gelenekleri

ABDnin ngiltereye kar verilen bamszlk savann yan sra bir siyasal felsefe ile kurulmu olmas, onu herhangi bir deer iermeyen bir d politikadan farkl klm; ona byk bir zgven vermitir. Amerikan Bamszlk Bildirgesinin evrensel nitelikte olan karakteri de, ABDyi kuranlarn ABDnin zgn karakterine olan inanlarn kuvvetlendirmitir. Bu zgn karakterde din ok nemli bir yere sahipti. nk din ABDnin siyasi kltrnn yaptalarndan biri olmutur. Bu siyasal kltrn ana unsuru olan Pritenler, ABDyi her trl dinsel baskdan kurtulduklar ve kendi inanlarna gre oluturacaklar bir lke olarak grmekteydiler. Bamszln kazanlmasndan nce de, Amerikallar Tanry gerek krallar olarak grmekteydiler.4 ABDnin kurulu felsefesinde, dinsel ve siyasal zgrlkler biri olmadan dierinin dnlemeyecei tamamlayc deerler olarak alglanmtr.5 ABDnin kurucu babalarndan Thomas Jefferson, Amerikallarn Tanrnn seilmi halk olduu inancndayd.6 Bu yzden Jefferson, ABDyi kuran 13 koloniden oluan topraklarn genilemesinin son derece doal olduunu dnyordu.7 ABDnin Kurucu Babalarndan James Madison da, ABDnin kuruluundan nceki dnemi, kaba kuvvetin egemen olduu karanlk a olarak nitelendirmekteydi.8 Keza daha sonraki bakanlardan John Adams, ABDnin btn Kuzey Amerikaya hkim olmak istemesinin ABDnin doal bir hakk olduuna inanmaktayd.9 Adamsa gre Kuzey Amerika ile Amerika ktas ayn anlama geliyordu.10 Adams Tanrnn ABDyi zellikle kutsadn ve Amerikan d politikasnn hakiki gidiatnn ancak byle anlalabileceini dnyordu.11 Bu esizliin bu devletin d politikasna yansmasn, ABDnin kurucusu George Washingtonn grevden ayrlrken yaynlad
4 5 6 7 8 9 10 11

Walter A. McDougall, Promised Land, Crusader State: The American Encounter With the World Since 1776, Boston, Mariner Books, 1997, s.15.

bid., s. 17. Walter LaFeber, The American Age: U.S. Foreign Policy At Home And Abroad 1750 To The Present, New York, Norton, 1994, s. 45. McDougall, Promised Land, s.78. bid., s.23. Lafeber, American Age, s.81. bid., s.76. bid.

122

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

veda mesajnda gryoruz. Washington mesajnda, doas itibariyle Avrupa siyasetinin Amerikaya yabanc olduunu belirterek, ABDnin ileride Avrupal glerle ayn ittifak iersinde yer almaktan uzak durmas gereinin altn iziyordu.12 te, ABDnin esiz olduu inancnn, yeni kurulan her devletin bir sre sonra kazand gvenlik arzusu birlemesi kendisini tek tarafllk (unilateralism) eklinde gsterdi. Bu tek taraflln en ak ekli, 1823te Bakan James Monroenun ilan ettii Monroe Doktrininde grlmektedir. Monroe Doktrininin temeli, Eski Dnya olarak adlandrlan Avrupa ile Yeni Dnya olan Amerikann kaln izgilerle birbirinden ayrlmasna dayanr. Monroe Doktrininin altnda yatan felsefeye gre, alkanty temsil eden Avrupa ktas Amerika ktasndan uzak tutulmalyd. Monroe Doktrini ile ABD, ayn zamanda Avrupal smrgeci glerin Amerika ktalarndaki nfuzunu sona erdirmek ve kendi nfuzunu pekitirmek amacndayd. ABDnin Monroe Doktrinini ilan etmesine ngilterenin n ayak olduunu sylemek yanl olmaz. ngiltere, Amerika ktalarnn sunduu ekonomik kazanlar dier Avrupal glerle paylamamak iin ABDye Amerika ktalarnn dier Avrupal glerin nfuzuna kar korunmas teklifinde bulundu.13 Ancak ABD byle bir role yanamad; nk aksi takdirde ngiltereye bir ekilde baml olacakt. nk ABD gereinde Fransa, spanya, Rusya gibi Avrupal gleri de ngiltereye kar kullanabilmeliydi. Monroe Doktrininde sz konusu olan spanyann Latin Amerikadaki smrgeleriydi; fakat spanyann buralar kaybedecei anlalnca, ortaya kan g boluunun ngiltere veya Rusya tarafndan doldurulmasnn nlenmesi ABDnin balca amac haline geldi.14 Amerikay ynetenlerin Kuzey Amerikay sahiplenme arzularnn felsefi temeli gittike derinlemekteydi. Bu derinleme, kendisini Ak Yazg (Manifest Destiny) olarak bilinen siyasal felsefede gstermitir. Ak Yazg anlay, ilk olarak gazeteci John O. Sullivan tarafndan ortaya atlmtr. Bu anlaya gre, ABD bulunduu ktada ok doal bir yaylma hakkna sahipti ve ABDye bu hakk veren bizzat Tanr idi. Dolaysyla, bu hakk ABDnin elinden almaya almak, Tanrya kar gelmekle e anlamlyd.15 Bu dncenin temsilcileri, bununla yetinmeyip Tanrnn ABDyi ayn zamanda dnyann geri kalan yerlerini de zgrletirmesi iin grevlendirdiine inanmaktayd. Bu dnya gr, srekli art gsteren Amerikan nfusunun ktada yaylmas iin uygun bir ortam hazrlad. Amerikan d politikasnn geliimini irdelerken, d politikasnn geliimi iin kritik yllarn 1865 ile 1900 yllar arasnda olduunu belirtmek gerekir.
12 13 14 15

McDougall, Promised Land, s.46. LaFeber, American Age, s.8384. McDougall, Promised Land, s.69. bid., s.77.

123

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

nk bu zaman dilimi, sanayileme ile birlikte ABDnin ekonomik bir g statsne ykseldii yllardr. Her eyden nce, Amerikan Sava (18611865) Andrew Carnegie, John D. Rockefeller gibi Amerikan kapitalizminin sembol isimlerinin glenerek kmasna ve dolaysyla da Amerikan ekonomisinin byk bir atlm yapmasyla sonuland. Nitekim 1886da Amerikan ngilizcesine kapitalizm szcnn de girdiini gryoruz.16 Bu zaman dilimi iersinde lkenin nfusu ikiye katlanarak 71 milyona km, lkenin toplam retimi de ngiltereyi geride brakmtr.17 ABDnin 1865 ile 1898 arasndaki ihracat da byk bir ivme kaydederek 281 milyon dolardan 1,2 milyar dolara kmtr.18 ABDnin ekonomik bakmndan lek deitirmesine paralel olarak, lkedeki kamuoyu elitleri arasnda daha etkili bir d politika izlenmesi ynndeki eilimler glenmitir. Nitekim The New Republic dergisinin kurucusu Herbert Croly, yeni bir d politika geleneine nclk etmitir.19 lerici emperyalizm (progressive imperialism) olarak tanmlanan bu gelenek, ABDnin dier devletlere kar uygarlatrc bir misyon stlenmeye hakk olduuna inanmaktayd. Gerekten de, ABDyi kuranlarn sahip olduklar dnya grnn, ABDnin glenen ekonomisi ile birlemesi ilerici emperyalizm olarak adlandrlan bir d politika geleneinin oluumuna zemin hazrlamtr. Bu politikann oluumunda Alfred T. Mahann da byk etkisi olmutur. Mahan, Roma mparatorluundan etkilenmi bir askeri stratejisyendi ve gelitirdii Deniz Gc Teorisi ile ABDde byk yank uyandrmt.20 Mahana gre ABD bir deniz gc olmak zorundayd; nk Amerikan sanayisinin retim fazlasna yeni pazarlar bulunmas gerekiyordu. Mahan bu konudaki grlerini u ekilde zetliyordu:Ben bir emperyalistim; nk yalnzc deilim.21 ABDnin ekonomik ykseliinin, Mahan rneinde grld gibi dnce elitlerini ve bata William McKinley ve Theodore Roosevelt olmak zere Amerikan bakanlarn ynlendirdiini gryoruz. Btn bunlar, ABDnin kendi evresini doal bir yaylm alan olarak alglamasyla sonulanmtr. Bu dorultuda ilk olarak spanyaya bal bir smrge olan Porto Riko askeri mdahale ile 1898de spanyann elinden alnmtr. Fakat ABDnin d ilikileri asndan asl nemli olan 1898 ylndaki ABD-spanya savadr. Kba nedeniyle kan bu sava Amerikan d politikasnn geliimine dnm noktas niteliinde bir etki yapmtr. nk spanyann yenilgiye uratlmas ister istemez ABDyi geriye dn olmayan bir biimde byk gler arasna sokmutur. nk uluslararas politikada dnya gc statsne ykse16 17 18 19 20 21

LaFeber, American Age, s.161. bid. , s.160. LaFeber, American Age, s.160. McDougall, Promised Land, s.120. bid. , s. 101102. bid. , s.104.

124

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

len bir g kolay kolay bu konumundan feragat edemez. Bu zaferle birlikte ABDnin sahip olduu ekonomik gc, siyasi gce dntrmesi gerektiine dair inan, kamuoyunda arlk kazanmtr. Bu sava ilerici emperyalizm akmnn Amerikan d politikasnn kimliinin deimesinde nasl etkili olduunu gstermektedir. Bir Amerikal tarihiye gre, byle bir zafer Amerikallarn tutkularna ve arzularna ivme kazandrd.22 ABD bakanlar da bu duruma uyum salamakta gecikmedi. Nitekim Bakan William McKinley Amerikan bakanlarnn sava zamanndaki bakomutanlk yetkilerini Kongrenin izni olmadan artrd ve bu durum ileriki bakanlar iin rnek oluturdu.23 Buna paralel olarak da kamuoyunda gl bakan imajnn domakta olduunu gryoruz. Zaten ulusal gvenlik brokrasisi de buna uygun olarak gcn artrmaya balamtr. 1890da Deniz Kuvvetlerindeki st dzey askeri yetkililer, ABDnin Kuzey Amerikay Avrupal glerden korumak iin gcn mutlaka artrmas gerektii inancndayd.24 ABDnin kendi evresini doal yaylma alan grmesinin bir dier rneini Hawainin ilhak edilmesinde gryoruz. McKinley ABDnin en az Californiaya ihtiyac olduu kadar Hawaiye ihtiyac olduunu belirtmekten geri kalmyordu.25 Bilindii gibi, kresel politika izleyen byk gler karlarn kendi asgari gvenlik gereksinmelerinin stnde belirleme ayrcalna sahiptir. ABD de bu konuda bir kural dlk tekil etmedi. Sahip olduu kaynaklardan dolay bu lkenin byk g olmaktan kanamadn ve ona uygun davrand gryoruz. ABDnin artan ekonomik gcne paralel olarak bata Asya olmak zere kresel ekonomik karlar nem kazanmtr. nk ABDnin sanayilemesine bir sonucu olarak, lkenin ihtiyalarnn tesinde bir sermaye fazlasnn ortaya kmt.26 Bu anlayn doal bir sonucu olarak, in zerindeki ekonomik nfuz mcadelesine ABD de dhil olmutur. Nitekim McKinley dnemi Dileri Bakan John Hay, XX. yzyln banda Amerikan d politikasnn geleceinin inde olduu eklinde bir hedef belirliyordu.27 Bu dorultuda ABDnin indeki karlarn korumak iin Filipinlerde salam bir kprba elde etme istei Amerikan bakan olan McKinley tarafndan benimsendi ve McKinley Amerikan birliklerini ilk defa Bat Yarkre darsna yollad. Bu yzden, Amerikal tarihi William Appleman Williams Ak Yazgnn XX. Yzyldaki eklinin hem laik hem de dini unsurlar ierdiinin altn izmekte ok hakldr.28
22 23 24 25 26 27 28

Fareed Zakaria, From Wealth to Power: The Unusual Origins of Americas World Role, Princeton, Princeton University Press, 1998, s.159. LaFeber, American Age, s.196. McDougall, Promised Land, s.108. LaFeber, American Age, s.204. bid., s.236. Zakaria, From Wealth to Power, s.162. William Appleman Williams, The Tragedy of American Diplomacy, New York, Norton, 1988, s.59.

125

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

McKinleyin halefi Theodore Roosevelt de ilerici emperyalizm akmnn oluumunda ve glenmesinde etkin bir rol oynam ve ABDnin dnya gc seviyesine ykselmesinde nemli pay sahibi olmutur. Bakan Roosevelt ABDnin blgede jandarmalk grevi stlenmesi gerektiine inanyordu.29 Nitekim 1903te ABDde ilk defa genelkurmay bakanlnn kurulduunu gryoruz.30 Roosevelt Kongreyi olduka hantal buluyor ve bakann d politikadaki belirleyiciliinin daha da artmasn istiyordu. Roosevelt ile birlikte ABD reelpolitik anlamnda gerek bir d politika kimlii kazanmaya baladn gryoruz. Dolaysyla, Rooseveltin saldrgan d politikas gl bir bakan ortaya karm, ayn ekilde gl bir bakann ortaya k daha saldrgan bir d politikay beraberinde getirmitir.31 Bylelikle, ABD Monroe Doktrini ile d ilikilerinde benimsedii izgiyi yava yava amaya balamtr. Bu durum kendisini zellikle Latin Amerikada gstermitir. Monroe Doktrininin ihtiyatl izgisine karlk, Roosevelt ABDnin sahip olduu ekonomik gle Latin Amerikay nfuz sahasna dntrmeyi amalamaktayd.32 Theodore Roosevelt ABDnin sahip olduu ekonomik gcn ABDnin siyasi anlamda da bir dnya gc olmasn ister istemez zorunlu kldn ve bundan vazgemenin ABDnin aleyhine olacann idrakine varmt. Bu bakmdan u gerein altn izmek gerekir ki hangi geleneklerin etkisinde kalrsa kalsn bir lkenin sahip olduu d politika potansiyeli, o lkenin daha aktif bir d politika izlemesi iin gereken karar alclar zaman iersinde yaratmaktadr. Dolaysyla hibir bakan byk g olma statsnden kolay kolay geri adm atmak istememitir. Walter McDougalla gre bu eylemlerden hibiri Amerikan halkndan ve Kongreden tepki almad. nk zaman iersinde emperyalizm Amerikan d politikasnn oktan kabul edilmi bir gelenei haline gelmi; hatta eski geleneklerin doal bir ifadesiydi.33 Woodrow Wilson ile birlikte Amerikan d politikas farkl bir yn izlemeye balamtr. Artan gc dolaysyla ABDnin Roosevelt izgisine devam etmesi daha akla yatknd. Buna karn ABD, Woodrow Wilson gibi uluslararas ilikiler dncesinin geliimi asndan idealizme katk salayan bir devlet adamn kendi iersinden karmay baarmtr. Wilson kendisinden nceki nemli sayda insan gibi Amerikan topraklarnn ve Amerikan ulusunun Tanr tarafndan seilip grevlendirildiini dnyordu.34 Bu yzden de Amerikan ktalar sz ko29 30 31 32 33 34

LaFeber, American Age, s.248. Chalmers Johnson, Der Selbstmord der Amerikanischen Demokratie, (ev. Hans Freundl ve Thomas Pfeiffer), Mnih, Karl Blessing Verlag, 2003, s.66. LaFeber, American Age, s.239. bid., s.249. McDougall, Promised Land, s.114. Henry Kissinger, Diplomacy, New York, Touchstone Simon and Schuster, 1995, s.46.

126

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

nusu olduu zaman, Amerikan mdahaleciliinde bir deime grlmemitir. Bu dorultuda Wilson Meksika, Nikaragua ve Haitiye askeri mdahalede bulunmaktan ekinmemitir. Wilson siyasal felsefe olarak ABDnin iki okyanusla korunmu corafi konumunun ve cumhuriyeti ynetim biiminin bu lkeye dnyaya bar getirmek iin bir misyon yklediini dnyordu.35 Wilsonn dnd, ABDnin sahip olduu byle bir birikimi insanln ortak yarar iin kullanmasyd; nk ona gre devletlerin karlar dnya uluslarnn karlarndan gemekteydi. 36 Woodrow Wilson, ina etmek istedii yeni uluslar aras dzenin merkezi olarak Milletler Cemiyetini grmek istiyordu. Fakat tm abalarna karn, Wilson ABDnin Milletler Cemiyetine girmesini Kongreye kabul ettiremedi. nk birok Kongre yesi iin ABDnin dnya ileriyle daha aktif biimde ilgilenmesi doru deildi. Onlarn gznde, Bolevik Devriminden sonra Avrupa ile Rusyann bulunduu corafya adeta zehir samaktayd.37 Bu sonuta Senatr Lodgeun ban ektii bir grup senatrn Bakan Wilsona olan kiisel dmanl da nemli bir rol oynad.38 Btn bu gereklere karn, ABD arln iyice artran uluslar aras dinamiklerin ne zamana kadar dnda tutabilirdi? Yukarda da belirttiimiz gibi, ABDnin bir dnya gc olmasnda d evre koullarnn nemli bir etkisi olmutur. Avrupann ekonomik durumu Amerikan ekonomisini etkiledike artk ABD iin dnya ilerine kaytsz kalmak iyice zorlamaktayd. nk Amerikan ekonomisinin bymesinde Avrupann azmsanamayacak bir pay vard. I. Dnya Sava sona erdiinde Avrupal devletlerin ABDye 3,5 milyar dolardan fazla borcu bulunmaktayd.39 1929 Dnya Ekonomik Bunalm ile en st noktaya kan karlkl bamllk etkeninin I. Dnya Savandan itibaren Amerikan d politikasn ciddi biimde etkilerinin olduunu gryoruz. Bu nedenle, ABD ile Avrupann ekonomik ve siyasi istikrarn birlikte dnmek gerekiyordu. ABDnin yalnzclk politikasn srdrmesinin ne kadar g olduu gzler nne serilmekteydi. Her ne kadar, ABD Milletler Cemiyetine girmemi olsa da, iki sava aras dnemde kendisini dnya sorunlarndan soyutlamay baaramamtr. ABDnin Briand-Kellogg Paktna nclk etmesi ve Washington Deniz Silahszlanma Konferansna katlmas bu gerein gstergeleridir. I. Dnya Savandan sonra Avrupada ortaya kan g boluu, ABD yalnzclnn gerek anlamda srdrlmesini olanaksz klmtr.

35 36 37 38 39

Johnson, Der Selbstmord, s.69. Kissinger, Diplomacy, s.4455. LaFeber, American Age, s.329. Mehmet Gnlbol, Milletleraras Siyasi Tekilatlanma, nc Bask, Ankara, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, 1975, s.77. LaFeber, American Age, s.315.

127

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

ABDnin II. Dnya Savana girmesine yol aan, Pearl Harbour saldrs da Amerikan d politikas asndan dnm noktas niteliinde olmutur. Pearl Harbour ile birlikte ABDnin savaa girmesi bir kardan ok bir ilke sorunu haline gelmitir. Pearl Harbour sonrasnda Nazi Almanyasnn ABDye sava ilan etmesi, Amerikan d politikasnda yeni bir dnem balatmtr. Savatan sonra Bakan Franklin Roosevelt ve Dileri Bakan Cordell Hull yeni bir dnya kurma arzusuna girimilerdir. Birlemi Milletlerin merkezi olarak New Yorkun seilmi olmas bunun en iyi gstergelerinden biridir. Avrupaya ynelik Marshall Plannn II. Dnya Savandan sonra devreye sokulmas ABD ile Avrupa arasndaki karlkl bamlln tekrar altnn izilmesi bakmndan nemliydi. ABD Dileri Bakan George Marshall, Marshall Plan ile ilgili 1947de Harvard niversitesinde yapt nl konumasnda, ABDnin refahnn Avrupada byyen bir ekonomiye bal olduunun altn iziyordu.40 ABDnin II. Dnya Savanda Nazi Almanyasna kar oluturulmu koalisyona nderlik edip, onu zafere ulatrmas kendi kamuoyu ve dnya kamuoyu nezdinde ABDnin belli bir misyonu olduu inancn kuvvetlendirmitir. Doal olarak, II. Dnya Savandan sonra Bat dnyas iersinde bir g boluunun belirmi olmas, ABDnin bir daha terk etmemecesine dnya siyasetine etkin katlmna ortam hazrlamtr. ABDnin sahip olduu ve daha nceki hibir kresel gce benzemeyen siyasal geliimi, farkl d politika sentezlerinin oluumuna hizmet etmitir. Wilsoncu idealizmin Souk Sava ile etkileime girmesi kresel iyilikseverlik (global meliorism) denilen d politika akmn oluturmutur. Bu akmn savunucularna gre, d politika uzun vadeli bir ina faaliyetidir ve ABD bunu ancak bir blgede yaayan halklarn karlarn gzeterek sosyoekonomik boyutlu aralarla gerekletirebilir. Bu sentezin oluumunda d dnyadan gelen etki ve basklarn byk etkisi olmutur. Bu anlay daha ok Demokratlar tarafndan savunula gelmitir. Bu anlaya zaman zaman yumuak emperyalizm de denmektedir.41 Avrupal glerin ABDnin dnya politikasna giriine ortam hazrladn rahatlkla grmek mmkndr. Amerika ktalarna ynelik Avrupadan gelen etkiler olmasayd, Amerikan d politikas daha uzun sreler yalnzc kalmaya mahkmdu Bu yzden, ortaya kan tabloda Avrupal glerin nfuz politikalarnn kkrtc etkisi yadsnamaz bir gerektir. Bunun sonucunda da, Ak Yazg ve Monroe Doktrini, bu lkenin artan gc ile birlikte yerini blgesel yaylmacla dnt. Ayn zamanda ABDnin sahip olduu siyasal felsefe, d politikasnn farkl ynlere ekilmesi iin uygun bir ortam yaratmtr.
40 41

George Marshall, Modern History Sourcebook: The Marshall Plan, 1947, www.fordham.edu/halsall/mod/1947/marshallplan1.html (Eriim Tarihi 10 Nisan 2008). Johnson, Der Selbstmord, s.98.

128

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

ABDnin ekonomik adan glenmesi, bu devletin reelpolitiki davranarak dnya siyaseti izlemesine ortam hazrlamtr. Ekonomik ltler bakmndan geen yzyln banda yeryznn en sanayilemi lkesi haline gelen ABD bu ekonomik verileri d politikasna yanstmaktan ne kadar kanabilirdi? nk gl bir devlet olarak ayakta kalabilmek, mevcut uluslararas politikann ileyi mantna uyum salamaktan geiyordu. Bu yzden, Theodore Roooseveltin sahip olduu d politika vizyonu ABDnin kapsn almakta fazla gecikmemitir. Bu lkenin XX. yzyln banda sahip olduu ekonomik gstergeler gz nnde bulundurulduunda, bu lke eninde sonunda Theodore Roosevelt gibi bir lidere sahip olacakt. Uluslararas politika terminolojisiyle ifade etmek gerekirse, Theodore Roosevelt neo-realist etkilerden kaamayacak bir liderdi. ABDnin sahip olduu misyoncu deerlerin emperyalizme varmas iin ortada kayp bir halka sz konusuydu. Bu kayp halka ekonomik g olmaktan baka bir ey deildi. nk iinde bulunulan a, dnya kapitalizminin doruklarna ulat bir a idi. Burada azar azar yaplan politika deiimlerinin yapt etkileri da grmek mmkndr. Atlan her admla birlikte ABDnin bilinen yalnzclna dnmesi bir daha mmkn olamad. Theodore Rooseveltin sahip olduu vizyon olan ilerici emperyalizm, Amerikan deerlerinin muhafazakr ideolojinin senteziyle oluurken, Wilsonun sahip olduu vizyon, Amerikan deerlerinin daha liberal bir ideolojinin senteziyle olumutur. te bu ekilde Amerikan d politika geleneinin iki farkl kola ayrld gryoruz. Elbette, Amerikan d politik kltrn sadece ABDyi ynetenlerin alglama ve baklaryla aklayamayz. Amerikan d politik kltrn ele alrken, her eyden nce ABDnin bulunduu corafyay gz nnde bulundurmamz gerekir. D corafi evreyi alglama, nasl bir devletin d politikasn etkilerse, d corafi evre de bir devletin d politikasnda belirleyicilik kazanr. ABDnin d politikasnda corafya etkeni birok lkeden daha baskn bir karaktere sahiptir. ABDnin evresinde yaylaca doal bir alan bulunmas, corafyann bu lkenin d politika kimliinin oluumundaki belirleyici etkisini gstermitir. evresinde bulunan lkelerin sosyo-ekonomik bakmdan gelimemi kk lkeler olmasnn Amerikan kimliini daha kibirli kld bir gerektir. Bu gerek, bir siyasal felsefe ile birletii zaman ABDye farkl bir karakter vermitir. nk devletler d ilikilerini yrtrken baskn bir d corafi evrenin etkilerinden kaabilmeleri ok zordur. Hitler Almanyas ABDyi II. Dnya Savana ekmemi olsayd, Amerikan d politikas daha farkl bir ynde geliebilirdi. Bu durum, ynetenlerin siyasi felsefeleri bir yana, Avustralyann neden bir ABD olamayaca gereini gzler nne sermektedir.

129

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Souk Savan Belirleyicilii

Bugnk Amerikan d politik kltrn ele alrken, Souk Savan ABDnin d politikasnn bugnk kimliini kazanmasnda ok nemli bir rol oynad saptamasn yapmak zorundayz. ncelikle Souk Sava sayesindedir ki, bugnk gl bakan imaj kamuoyuna yerlemitir. Ayn zamanda, bugnk anlamdaki Amerikan d politika yaplanmasnn altnda Souk Sava gerei yatmaktadr. Savunma Bakanl ve CIA bu oluumda byk pay sahibi olarak gl bir d politik kltr retebilmitir. II Dnya Sava sonrasnda, Sovyetler Birliinin Dou Avrupada ideolojik yaylma peinde komas, ABDnin d politikasnda da yeni bir ideolojinin ortaya kmasna hizmet etmitir. Ortaya kan antikomnist ideolojiyle, ABD Sovyet tehdidine kar, tarihinde daha nce grlmemi bir d politika yaplanmas iersine girmitir. Bugnk devasa bir konuma ulam olan Savunma Bakanl yaplanmasnn Souk Savan balamasyla ayn zamana rastladn gzden karmamalyz. Souk Sava kltrnn Amerikan kamuoyunda yaratlmasnda karar alc d politika elitlerinin nemli bir rol olmutur. Bu konudaki en nemli isimlerden bir kukusuz George F. Kennandr. Kennann 1947de Mr. X ismini kullanarak yazd Sovyet Tutumunun Kaynaklar isimli makalesi onu ABD Souk Sava stratejisi olan evrelemenin mimar haline getirmitir. Kennan, Sovyetler Birliinin iyapsndan kaynaklanan nedenler dolaysyla Sovyet d politikasnn deimesinin mmkn olmad inancndayd. Souk Sava kltrnn oluumunda, 1950de Truman ynetimince kabul edilen NSC68 belgesi bu konuda dnm noktas olmutur. Bu belge ABDnin anti-komnizme kar sonuna kadar mcadele etmesini savunan bir Souk Sava manifestosudur. Kabul edilen NSC68 belgesiyle Sovyetler Birliinin Dou Avrupada mutlak g kurma peinde olduu ve bunun da Sovyetler Birliinin deitirilemez doasndan kaynaklandnn altn iziliyordu. Bu nedenle Souk Sava kanlmaz bir gerekti.42 Souk Sava dnemi iersinde Sovyet rejiminin ateist bir karaktere sahip olmas da, ABDnin d politika gdlenmesini glendirmitir. Bakan Trumana gre Souk Sava aslnda inan ve materyalizm arasndaki bir savat.43 Time dergisinin kurucusu Henry Lucea gre Souk sava her eyden nce kutsal bir savat. Amerikal bir tarihiye gre ise, ABD en stn manevi otoriteyi yardma ararak kendi ak yazgs iin rtlmesi olanaksz bir onay kazanmt.44 Zaten din ile demokrasinin birbirinden hibir biimde ayr dnlememesi ABDnin kurulu felsefelerinden birini oluturmaktayd. Nite42 43 44

LaFeber, American Age, s.505. McDougall, Promised Land, s.169. Francis Stoner Saunders, Paray Verdi Dd ald, CIA ve Kltrel Souk Sava, (ev. lker nce), stanbul, Doan Kitap, 2004, s.307308.

130

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

kim Souk Savan en gerilimli zamanlarndan biri olan Eisenhower dneminde dileri bakanl yapan John Foster Dulles koyu bir Presibiteryen kltr almt. Amerikan siyasal kltrnn en nemli bileenlerinden biri olan din faktr, Souk Sava ideolojisinin yaratlmasnda elitleri etkilemi hatta onlarn ilerini kolaylatrmtr. II. Dnya Savandan sonra Amerikan d politikasna yn veren isimler, Amerikan kamuoyunu Sovyetler Birliini bir tehlike olarak grmeye koullandrmlardr.45 Souk Sava'n en etkili isimlerinden Dean Acheson ve Paul Nitze, Souk Sava kltrn Amerikan kamuoyuna yerletirmek iin komnist tehdidin rktc bir portresini izmilerdir.46 Bu dorultuda, kresel dzeyde Amerikan sisteminin ayakta kalabilecei bir ortamn yaratlmasna giriilmitir. Btn dnyada daha nce ei grlmemi Amerikan askeri yaplanmasnn inas, artan askeri yardmlar, alnan sivil savunma nlemleri ve yrtlen psikolojik sava, bu politikann nemli aralaryd.47 Souk Sava, Amerikan deerler sisteminde bulunan unsurlar olabildiince ideolojikletirmitir. Ayn zamanda, oluturulan anti-komnist ideoloji McCarthyci ideolojinin oluumuna ortam hazrlamtr.48 Amerikal gazeteci Walter Lippmann daha nceden byle bir yaplanmann ABDdeki anayasal dzeni sarsaca ngrsnde bulunmutu.49

D Politika Kltr
te byle bir Souk Sava yaplanmas sonucundadr ki, ABD Souk Sava sonras dnyaya uyum salamada zorlanmamtr. George H. W. Bush ynetimi sona ererken, 1992 ylnda Paul Wolfowitz tarafndan kaleme alnan Savunma Planlama Klavuzu adl Pentagon raporunda ABDnin tek sper g kalma kararll ve potansiyel sper glerinin nnn kesilmesi gerei vurgulanyordu.50 Bu belgenin de ortaya koyduu gibi, ABD kendisini tarihteki dier hegemonyac glerle karlatrma lksn brakmaya yanamak istememitir. nk Washingtonn gznde, tarihin her dneminde liderlie ihtiya duyulmutur; aksi takdirde uluslararas ilikilerde g boluu ortaya kacaktr. Bu koullar altnda da, hibir devlet bu grevi ABDden daha iyi yapamayacaktr. Grld gibi, Amerikan d politikasnn oluumundaki sre sadece tek yanl olarak ilememektedir. Ayn zamanda, sper g olmann kendisi de bir d politik
45 46 47 48 49 50

LaFeber, American Age, s.381. Noam Chomsky, Medya Gerei, (ev. Abdullah Ylmaz ve Osman Aknhay), stanbul, Everest Yaynlar, 2002, s.45. Fred Kaplan, The Wizards of Armageddon, New York, Simon and Schuster, 1983, s.140. LaFeber, American Age, s.510. bid., s.484. Christopher Layne, The Unipolar Illusion:Why New Great Powers Will Rise, International Security, Cilt 17, No 3, 1993, s. 5-51.

131

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

kltr retmektedir. Btn bunlarn sonucunda, kuruluundan bugne kadar, felsefesiyle, kltryle bir Amerikan kltnn yaratldn gryoruz. Bu inanca gre zgrlklerin merkezi olan ABD asla hata yapmaz. Nitekim Cumhuriyeti Parti eski bakan adaylarndan Rudolph Guilliani ABDye olan inancn dinden farksz olduunu ne srerek bu gerei dile getirmitir.51 Bugn ABDyi ynetenler Amerikan d politikasna bir sreklilik ve btnlk erevesi iinde bakmak istemilerdir. Bu sreklilik ve btnlk anlay, Amerikan d politikasnn bir misyon iin var olduunu daha inandrc klmay amalamaktadr. Amerikal karar alclarn bu sreklilie atfta bulunmas iyi bir ideolojik silahtr. nk bu tarihsel sreklilik vurgusu Amerikal karar alclara byk g vermektedir. Bu durum, ABDnin kendi d politikasn daha misyoncu gsterebilme konusunda elini glendirmektedir. rnein George W. Bush, farkl gelenekten gelmesine karn Woodrow Wilsondan alnt yapabilmektedir.52 ABDnin d politika gemiinde Avrupa gleri gibi birbirinin yerini alan koalisyonlarda yer almak bulunmamaktadr. Bunun yerine, Amerikan d politika kltrne hkim olan dnce d politikasnda belli bir misyona hizmet edecek bitirici iler yapmaktr. te bu misyoncu anlay, Amerikan d politik kltrnn en belirgin zelliklerinden biridir. ABDyi ynetenler kendi d politikalarn misyoncu bir anlayla yorumlamak ve byle tantmak istemilerdir. nk Amerikan d politik kltrndeki yaygn inanca gre, ABD zgrlk adna dnyay Nazizmden kurtarm, komnizmi yenerek zgr dnyay zafere ulatrmtr. Henry Kissingerin sk sk vurgulad gibi, ABD g dengesi aray iersinde koalisyonlar oluturmaktan ziyade, deer ieren hedefler peinde komutur.53 Dier devletlerin karlar sz konusuyken, ABDnin sorumluluklarnn olduu, Amerikan d politik kltrnn yerlemi klielerinden biridir. Bu durumun Amerikan d politikas zerinde kalc etkileri olmutur. Amerikan d politikasna yn verenler, ABDyi aklamak iin sk sk II. Dnya Sava gibi Amerikan tarihindeki nemli olaylara atf yaparlar. Bu gibi nemli tarihler Amerikan d politika kimliini derinletirmektedir. ABDde egemen olan politik kltre gre, lkenin d politika gemiiyle hesaplamak diye bir ey sz konusu olamaz. Amerikan d politika kltrne hkim olan bir baka dnce, ABDnin srekli savunma durumunda olduu ve dier glerden gelen saldrganla maruz kalddr. rnein, Souk Savata, Sovyetler Birlii saldrgan ve yaylmac olan taraf temsil ederken, ABD statkoyu ve uygar deerleri savunan taraftr. Keza
51

52 53

George Monbiot, America is a Religion, 29 Haziran 2003, Guardian Unlimited, http://www.guardian.co.uk/columnists/column/0.1007812.00.html.(Eriim Tarihi 24 Mart 2008). bid. Henry Kissinger, American Foreign Policy: Three Essays, Norton, New York, 1969, s. 9295.

132

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

yaymak istedii anlaya gre, ABD Vietnam savana, komnist saldrya kar direnen zgr bir halk savunmak amacyla girmitir.54 Edward Saide gre, ABDdeki egemen medya, dnyadaki yanllar dzeltme ve ktlkleri giderme hakknn Amerikallara ait olduuna inandrmak konusunda olaanst bir rol oynamaktadr.55 Yaratlan bu anlaya gre, ABDnin her zaman dmanlar olacaktr. Bu yzden Souk Sava sonrasnda yaplan kamuoyu anketlerinde en sk sorulan sorulardan biri, ABDye ynelik en byk tehdidin kimden geldii idi. Said, ABDnin gznde birok lkenin konumunun ABD, kapitalizm, zgrlk ve demokrasinin yanda olup olmadna indirgenmi olduunu belirtmektedir.56 Bu yzden ABD iin, kendisinin att bir devlet ayn zamanda demokrasi ve zgrl isteyen bir devlet olamaz. Sz konusu devlet, eer ABD ile atyorsa mutlaka demokrasi ve zgrlk kartdr. Bir baka deyile, amalanan dnyada insan haklar ve zgrlklere kar kmak ile ABDye kar kmann dnya kamuoyunda zde olarak alglanmasn salamaktr. Bu gerek ABDnin uluslararas ilikilerde tarafszlk politikalarna kar kmasn da iermektedir. Nitekim ABDnin Souk Savataki temel politikalarndan biri de tarafszln dnsel temeline kar kmakt; nk tarafszlk tehlikeli olarak grlmtr.57 zgrl, sonu olarak da hakl olan temsil eden ABD olduuna gre tarafszlk bir olumsuz bir anlam iermektedir. Bilinen dorularla oynamak ve yeni dorular veya sylemler yaratmak da Amerikan d politik kltrnn zelliklerinden biridir. Saddam Hseyinin Kuveytten karlmasndan sonra dnemin ABD Bakan George H. W. Bush, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin nclnde kurulacak bir yeni dnya dzeninden bahsetmitir. Fakat bu duruma zt olarak, George W. Bush Saddam Hseyini devirmek iin BM Gvenlik Konseyinin rzasn almamtr. ABD bu savaa gereke olarak nleyici sava ad altnda bir doktrin ortaya atmtr. Tpk bunun gibi, serseri devletler (rogue states) kavramnn ortaya atlmas ve dnya kamuoyuna kitle imha silahlarnn btn dnya iin bir birebir bir tehditmi gibi gsterilmesi de yine ayn geree iaret eder. Grld gibi, doruluu tekelletirmeye almak Amerikan d politik kltrnn ok nemli bir unsurudur. Ancak ABD sahip olduu etkiyle bunda byk oranda baarl olmaktadr. Amerikan d politik kltrnn yerlemesi bakmndan gemiteki d politika krizleri bize nemli veriler sunmaktadr. nk Amerikan d politikasnn gemiinde sz edilen zaferler, o dnemki bakanlarla zdelemitir. Amerikan halk genel olarak, d sorunlarda bakana byk bir gven beslemekte ve onun
54 55 56 57

Chomsky, Medya Gerei, s.73. Edward Said, Kltr ve Emperyalizm, (ev. Necmiye Alpay), stanbul, Hil Yayn,1998, s. 421. bid., s.468. Saunders, Paray Verdi, s.103.

133

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

belirleyiciliini arlkl olarak onaylamaktadr. 1991de yaplan bir kamuoyu yoklamasna gre Amerikan halknn %75i ABDnin dnya jandarmas olmasna kar karken, sadece %21i bu gr desteklemitir.58 Buna karlk, ortaya kan d politika krizlerinde Amerikan kamuoyunun arlkl olarak bakann arkasnda yer aldn gryoruz. Bu konuda yaplm kamuoyu anketleri bize salam veriler sunmaktadr: Irakn Kuveyti igalinden sonra, l Frtnas Harektna verilen destek %80 idi.59 Bakan George H. W. Busha Kuveytin kurtarlmasyla verilen destek %89a kt.60 Panamada bu oran %74 idi.61 Saddam Hseyini devirme operasyonu ncesi yaplm olan kamuoyu anketinde Amerikallarn %75i Bakan Bushu arkasnda yer ald.62 Bakana verilen kamuoyu destei konusunda dk kalan tek kriz, ABDnin ulusal karlar asndan birincil neme sahip olmayan Kosova operasyonuydu. NATOnun nclnde 1999da yaplan bu operasyona verilen destek %52ydi.63 lkedeki medyann da kriz ve atma ortamlarnn bakanlarn poplerliini ykselmesine katk saladn gryoruz. Nitekim ABDnin 1986 ylnda Libya lideri Kaddafiye ynelik saldrsnn saati ABDde televizyonun en ok izlendii akam saatlerine denk getirilmitir.64 Tm bunlarn sonucunda, d politika krizleri ve ardndan gelen mdahaleler, Amerikan kamuoyunun kanksad olaylar haline gelmitir. Yaratlan bu d politik kltr ortamnda, Amerikan kamuoyu Fidel Castro, Saddam Hseyin gibi d dmanlarla savamaya altrlmtr. Amerikan d politik kltrnde, d dmanlarn kiiselletirilmesi nemli bir yer tutar. ABDnin scak atma iersine girdii lkelerin demokratik olmamas ve liderlerin d politika alannda kt bir sicile sahip olmas Amerikan bakanlarnn kamuoyundan destek almasn kolaylatrmaktadr. Bylelikle, i kamuoyu ve dnya kamuoyu ABDnin dnyay tiranlardan temizleme misyonu edindiine altrlmtr. Bu kiiselletirmelerin bir dier amac da, i kamuoyuna ABDnin varlna ynelik srekli dmanlarn bulunduuna dair bir mesaj vermektir.
58 59

60 61

62 63

64

US Role in the World: Rejection of Hegemonic Role, http://www.americansworld.org/digest/overview/us_role/hegemonic_role.cfm (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Gallup Poll Public Opinion, 1991 http://books.google.com.tr/books?id=EY6RQuc0vgAC&pg=PA164&lpg=PA164&dq=operation+desert+presidential+approval&source=web& ots=saDnXuOkUe&sig=WV3e8QxhNAj7vE7-cpjHYAJvG2A&hl=tr#PPA31,M1(Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). bid. Approval of Bush, Bolstered by Panama, Soars in Poll, 19 Ocak 1990, http://query.nytimes.com/ gst/fullpage.html?res=9C0CE5D81330F93AA25752C0A966958260&sec=&spon=&pagewanted=all (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Iraq, http://www.pollingreport.com/iraq16.htm (Eriim Tarihi 14 Nisan 2008). Crisis in the Balkans: The Poll: Americans, In Poll, See US. Involvement Growing 8 Nisan 1999, http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9501EFDA1438F93BA35757C0A96F958260 (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Said, Kltr ve, s.474.

134

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

Amerikal semenlerdeki d politikayla ilgili kanaatlerin oluumu konusunda Noam Chomskynin keskin eletirileri bulunmaktadr. Bunlardan biri Amerikan semeninin demokrasinin ilemesi dnldnde katlmc olmayp sadece gzlemci olduudur.65 Bununla birlikte, Chomskynin de vurgulad gibi ABD medyasn totaliter bir devletin medyasna benzetmek elbette doru deildir. yle ki, mevcut sistem canl tartmaya, eletiriye ve muhalefete izin vermekte, hatta cesaretlendirmektedir. Fakat bu eletiriler mevcut sistemle ylesine i ie gemitir ki, belirli bir erevenin dna kamaz.66 Bu konuda medya uzman W. Lance Bennett da yle demektedir: Halk tepeden gelen gl ikna edici mesajlara maruz braklr ve bu mesajlara karlk olarak, medya yoluyla anlaml bir cevap veremez Liderler ok byk miktarda siyasi gc ellerine geirmi ve destek alnmasn, itaat edilmesini ve halk arasnda bariz bir kafa karkl yaratlmasn salamak iin medyay kullanarak, siyasi sistem zerindeki halk denetimini azaltmlardr.67 Chomsky, Amerikan medyasnn dier birok endstriyel demokrasilerdeki medyadan farkl olduunu ve sistemin iktidarn ihtiyalarna uyum gstermeyi tevik etmesinden dolay, bu erevenin dna kabilen eletirmenleri kar konulmas zor bir karalama kampanyasnn beklediini belirtmektedir.68 Bu eilimler, ABDnin ideolojik yaklat Castro gibi liderlere kar daha gldr. ABDde d politika karar alma mekanizmasnda bir tamamlayclk gze arpmaktadr. Bu mekanizma iersinde, brokrasi, ok uluslu irketler ve d politika dnce kurulular/vakflar arasnda ok salam ilikiler bulunmaktadr. Bir dner kapy andrrcasna, Amerikal d politika elitleri bu yer arasnda dolanmaktadrlar.69 Medyayla birlikte bu kesim, ABDdeki en nemli d politika kamuoyu elitlerini oluturmaktadr. Nitekim Souk Savataki dileri bakanlarndan John Foster Dulles ve Dean Rusk Rockefeller Vakf bakanlndan dileri bakanlna atanmlardr.70 Nelson Rockefeller da Bakan Ford dneminde bakan yardmcl yapmtr. Amerikan d politikasyla ilgili karar almada, azar azar yaplan politika deiikliklerinin de (incrementalism) d politika oluumunda byk bir belirleyicilii vardr. Bu karar alma tekniinde, karar alclar gelimelere gre azar azar
65 66 67 68 69 70

Chomsky, Medya Gerei, s.23. Noam Chomsky ve Edward S. Herman, Rzann malat: Kitle Medyasnn Ekonomi Politii, (ev. Dr.Ender Abadolu), stanbul, Aram Yaynclk, 2006, s.422. bid. s.422423. bid., s. 425-426. Charles W. Kegley, JR ve Eugene R. Wittkopf, American Foreign Policy: Pattern and Process, New York, St. Martins, 1982, s.250. Saunders, Paray Verdi, s.158.

135

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

deiiklikler yaparak durumu kontrol ederler. Fakat bu yntem, Christopher Hillin de belirttii gibi sezdirmeden, demokratik srelerin ikinci plana itilmesi anlamna gelebilir. Bu kmltif deiimin, ge olmadan geriye dndrlmesi ok zordur.71 Amerikan d politikasn yneten aygt maniplasyon yoluyla bu teknii kullanmaktadr. Bu teknik daha az maliyetlidir; nk bu teknie gre, kamuoyu asla ayaa kaldrlmaz. Olumsuz bir tablo karsnda, elde olmayan nedenler gereke gsterilerek byle bir sonuca ulald eklinde gerekler arptlabilir. Amerikan halknn ounluunun ilgisizlik nedeniyle d politika ile ilgili gelimeleri demokratik lke vatanda olma sorumluluu iersinde takip etmemesi de bu durumu kolaylatrmaktadr. Bunun sonucunda, lkenin d politika gndemi rahatlkla baka ynlere ekilebilmektedir. Amerikan modeli liberal demokrasinin yaratt bir baka d krkl da, alnan d politika kararlarnn ancak hedeflenen amaca ulaamad zaman eletiri konusu olmasdr. Bir baka deyile, bu kararlar sadece performans kriterine indirgenmektedir. rnein, eer ABD Vietnamda istedii sonuca ulam olsayd, Vietnam da bir Guatemala veya Panama olmaya mahkmdu. Tpk bunun gibi, Irakta amalanan hedefe ulalamad zaman, ABDnin Irak politikas tartma konusu olmaktadr. Bilindii gibi, bir lkenin d politikasnda dalgalanmalar olabilir. Hatta bir devletin d politikas kimlik krizine de girebilir. Fakat 11 Eyll saldrlar, Amerikan d politikasn herhangi bir kimlik krizine sokmad. ABD, 11 Eyll saldrlarndan i btnl ve kendine olan gveni daha da glenmi bir biimde kt ve sonrasnda daha saldrgan bir d politika izlemeye balad. Saldrlarn sonrasnda yaplan bir kamuoyu anketine gre, her 10 Amerikaldan 7si bu saldrlarda Saddam Hseyinin dorudan rol olduunu dnyordu.72 Bunun sonucu olarak, 11 Eyll sonrasnda Amerikan d politikas iersindeki blnmeler daha azalm ve lkede liberal bir uluslararas dzene kukuyla bakanlarn says artmtr. Bu saldrlar iin Amerikan topraklarnn seilmi olmas Amerikallar kendi zel konumlarndan kaynakland inancna yneltmitir. ABDnin byle bir ortamda keskin bir tek tarafl d politika sergilemesi ok normaldi. Bakan George W. Bushun Ya bizimle birliktesiniz ya da bize karsnz szn bu mantkla deerlendirmek gerekir. Uluslararas ilikilerdeki gvenlik kayglarnn artt zamanlar, ayn zamanda d politikada etik standartlarn dt zamanlardr. Bu durumun Amerikan siyasetine yansmas, artan gvenlik kayglarnn ister istemez Demokratlarn
71 72

Christopher Hill, The Changing Politics of Foreign Policy, New York, Palgrave Macmillan, 2003, s.104105. Stephan Halper ve Jonathan Clarke, America Alone: the Neo-Conservatives and the Global Order, New York, Cambridge University Press, s.201.

136

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

baklarn kilitleyerek onlar Cumhuriyeti politikalara tbi klmas olarak karmza kmaktadr. Buna rnek olarak Bill Clinton, Hillary Clinton, John Kerry ve hatta Dayton Barnn mimarlarndan Richard Holbrooke gibi Demokratlarn nemli isimlerinin 2003teki Irak igalini desteklemesini gsterebiliriz. 11 Eyllden sonra ulusal gvenlik, ABD iin daha byk bir mit haline gelmitir. Bush ynetiminin 11 Eylle verdii ilk tepkilerden biri, Vatanseverlik Yasas (Patriot Act) adyla bir yasa kartmas olmutur. Bu yasayla, Amerikan devleti gerektiinde Amerikan halknn zel hayatna kolaylkla mdahale edebilecektir.73 Bu deerlendirmelerden sonra u soruyu sorma sras gelmitir: Hegemonyac g statsne ulam gler ayn zamanda demokratik yap ve kimliklerini aynen koruyabilirler mi? uras bilinmektedir ki, uluslararas politika tarihinde grdmz Hitler Almanyasndan Sovyetler Birliine kadar hegemonyac glerin neredeyse tamam totaliter nitelikteki gler olmutur. Bu konuda ABD farkl bir rnek olarak karmza kmaktadr. Elbette ABD bir demokrasidir; bununla birlikte uras kesindir ki, ABD hegemonya mcadelesinin daha kzmas durumunda demokrasiden ve insan haklarndan geri adm atmak zorunda kalacaktr. Nitekim bunun rnekleri 11 Eyll saldrlarndan ve Saddam Hseyinin devrilmesinden sonra grlmtr. Saddam Hseyini devirme operasyonu ncesi ve sonrasnda ABDde savaa kar gl bir muhalefet gzlenmemitir. Bu durum, hegemonya mcadelesinin demokrasiyi nasl yprattnn ak bir gstergesidir. O halde, hegemonyac bir gcn sahip olduu gc daha fazla artrma arayna girmesi, o lkedeki demokrasi ile ters orantl olduu gereiyle kar karyayz. nk ABD rneini ele aldmz zaman, bu lke Souk Sava bittii zaman g arayn aklamak iin daha fazla insan ikna etme durumundadr; bunu da ancak demokrasiden taviz vererek yapabilir. Bilindii gibi, Souk Sava srasnda Sovyetler Birliinin totaliter bir devlet olmas, ABD iin bal bana bir kaldra anlamna gelmitir. ABD bu sayede, zgr dnyaya liderlik etme sylemini kullanmtr. Souk Savan sona ermesinden sonra ise, ABDnin bu konudaki konumu zayflad; nk karsnda kendi politikalarn dnya kamuoyunun gznde merulatraca totaliter bir devlet bulunmamaktadr. Byle bir ortamda, Acaba, ABD zgrlkleri kime kar koruyacaktr? sorusuyla kar karya kalmaktayz.

Nasl Bir G?
ABDnin kresel g olarak doasn iyi anlamak zorundayz. ABDnin d politika kimliini anlamaya alrken emperyalist nitelemesi eklinde bir kolaycla kamak yerine, bu lkenin d politik kimliinin farkl yzleri olduu eklinde bir ince ayar yapmak gerekir. Bu bakmdan, ABD sadece reelpolitie dayal hegemonyac bir g olarak grnmek istemez. Bosnadaki sava bitiren Dayton
73

Johnson, Der Selbstmord, s.406.

137

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Barnn arkasndaki gcn yine ABD olduu unutulmamaldr. Bu, ABDnin uluslararas alanda vazgeilmezliinin bulunduu eklinde bir izlenim yaratmtr. Daha ak bir ifadeyle, bununla ABD kendisinin etkin katlmnn olmad bir dnyada, uluslararas ilikilerin ok daha kaotik hale gelecei anlayn yerletirmeye almaktadr. Bilindii gibi, Amerikan d politikasnda idealist politikalarn ncln Demokratlar yapmaktadrlar. Demokratlar d politikada ok tarafll, demokrasiyi ve insan haklarn n plana kararak yumuak g unsurunu Amerikan d politikasnda etkili klma abas iersinde olmulardr. Gemie bakld zaman Avrupa Birliinin mimarlarndan olan Jean Monnetye Bakan Kennedy tarafndan zgrlk Madalyasnn verildiini gryoruz. Jimmy Carter dneminde bu lkenin Arjantin, Brezilya ve Gney Koreye ynelik politikalarnda demokrasi esi nem kazanmtr. Kosova, Bosna, Somali operasyonlarn da yumuak g unsurunun kullanlmas olarak grebiliriz. zellikle Demokrat partinin ibanda olduu yllar dikkate alrsak demokrasi ve insan haklar ABD iin tamamen bir sylem deildir. Bunda demokrasilerin daha barl olduu eklinde bir inan da vardr. Bununla birlikte, burada can alc olan lt bu deerlerin ABDnin karlaryla asla atmasna izin verilmemesidir. Fakat Demokratlarn bu konuda yeterince etkili olamadn gryoruz. nk ABDnin 1980 sonras d politikasna baktmz zaman, etki douran politikalar Cumhuriyeti ynetimler tarafndan izlenmitir. Amerikan d politikasna g veren en byk etkenlerden biri klasik d politika oluumunun dna kabilmesidir. Devletten devlete yaplan klasik d politika, ABD iin ok gerilerde kalm bir d politika yntemidir. Kreselleme anda oluturulan d politikada, kamuoyu ok nemli bir yere sahiptir. Hedef lkelerde kapal rejimlerde liberal demokrasilerin yerletirilmeye allmas Amerikan d politikas iin nemli bir hedeftir. nk liberal demokrasiler daha bardrlar ve ABDye ynelik olarak kalc bir dmanlk beslemeleri dnlemez. ABD, kreselleme anda sahip olduu olanaklarla dier devletlerin kamuoylarna rahatlkla nfuz edebilmektedir. Bu ekilde, yabanc devletlerin kamuoylarn kkl bir biimde etkileyebilmek ve deitirmek, ABDnin sahip olduu bir esizliktir. Bu tr d politika tekniini hibir g ABD kadar etkili bir biimde kullanamaz. rnein herhangi bir lkede egemen olan rejimle uyuamayan baz isimlerin ABDye davet edilmesi ayn zamanda ABDnin zgrlklerin anavatan olduu konusunda dnya kamuoyuna verilmi bir mesajdr. Hi kukusuz ABD Dileri Bakanlnn yllk olarak yaynlad insan haklar raporlar zellikle kreselleme anda ok etkili bir silahtr. zgrlk, adalet, demokrasi, liberalizm gibi kavramlar Amerikan d politikas iin nemli referanslardr. Bu referanslara amzda kreselleme de eklenmitir. Chalmers Johnsona gre ABD, kreselleme szcn, srdrd hegemonyann stn rtmek amacyla kullanmaktadr.74
74

Die Rolle eines Ersatz-Rom, Der Spiegel, No 45, 6 Kasm 2000, s.253.

138

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

ABDnin d politikasnda yumuak g unsurlarn kullanabilmesi, ona d ilikilerinde byk bir kaldra imkn vermektedir. Clinton dneminde benimsenen 1996 yl Ulusal Gvenlik Stratejisi belgesinde ABDnin serbest piyasa ekonomisine dayal gelien demokrasileri desteklemesi gerektii, nk piyasa ekonomisinin artan refah ile birlikte demokrasileri daha bar ve istikrarl klaca ve bu devletleri Amerika ile ibirlii yapmay tevik edecei vurgulanyordu.75 Yine 1997deki Ulusal Gvenlik Strateji belgesinde ise, ABDnin insan haklarnn kresel dzeyde korunmas iin aba sarf edecei ve ok tarafl uluslararas kurumlarla alaca vurgulanyordu.76 Yumuak g imaj vermede Bush dnemi 2002 ve 2006 ulusal strateji belgelerinin Clinton dneminde bahsedilenlerden byk bir fark bulunmamaktadr. Yine demokrasi, insan haklar, zgrlk gibi konulara ABDnin byk nem atfetmesi ve Afrikadaki AIDS ile mcadele iin zel programlarn balatlmas bu belgelerde yer almaktadr. Kresel refahn artmasnn nemi vurgulanarak uluslararas dzendeki statkonun korunmas gereinin alt izilmektedir.77 El-Kaideye verilecek mcadelenin btn dnyann birebir sorunu olmasnn altnn izilmektedir.78 Darfurdaki insanlk dramna da bahsedilmeden geilmemektedir.79 Uygulama farkl da olsa Cumhuriyetiler de ABDnin dnyadaki demokrasi ve insan haklarn desteklediini vurgulamak konusunda geri adm atmamaktadrlar. Grld gibi, ABDnin sahip olduu bu yumuak g unsuru, ona byk bir d politik kltr ina etme imkn vermektedir. Byle bir g, kolaylkla gereklerin zamana gre deitirilip yeniden yazlmasnda etkili olabilmektedir. Bu anlaya gre, ABD adeta dnyann ba skt zaman yardma arlacak bir Spermendir. Saddam Hseyine kresel adan tehdit oluturan bir imaj verilmesi de bu yzdendir. Bu bakmdan ABD hibir zaman korku verici bir g olmak istemez. ABD daha ok saygnlk uyandran bir g olmak ister. Bunun iin Somaliye insani mdahale yapar, Kosovada uluslararas topluma nclk eder, AIDSe kar verilen mcadeleye nemli miktarda maddi destek salar. ABD d politik kltr olarak, kendisini farkl bir g olarak tantmak ister. nk ABD kendisinin sadece kaba kuvvet kullanan bir g olduu izlenimini uyandrr ise, Amerikan esizliinin tlsm sona erer.

75 76 77 78 79

A National Security Strategy of Engagement and Enlargement, 1996, http://www.fas.NSC/Strategy/ (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008).

A National Security Strategy for a New Century, 1997, http://clinton2.nara.gov/WH/EOP/-

org/spp/military/docops/national/1996stra.htm (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008).

The National Security Strategy of the United States of America, Eyll 2002, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss.pdf (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008) , s.331. The National Security Strategy of the United States of America, Mart 2006, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2006/nss2006.pdf, s.7 (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008). bid., s.15.

139

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Amerikal tarihi Walter McDougall ABDnin d politika gelenekleriyle ilgili almasna Sergio Leonenin nl filmi yi, Kt, irkin den yapt alnt ile balyor. Bilindii gibi bu filmde, bir hazine peinde olan ve birbirleriyle rekabet iinde olan ayr karakter bulunmaktadr. Yazarn grne gre, ite bu karakterin de Amerikan d politikasnn farkl yzlerini temsil etmektedir. Yani ABD yerine gre iyi, yerine gre kt, yerine gre de irkin olabilmektedir. Burada iyi karakteri izleyicilerin beklentilerini yanstrken, kt karakteri sahip olduu konumu kendi karlar iin kullanan bir avuu, irkin karakteri ise, basit ama kurnaz olan ve frsat kollayan bir Meksikaly canlandrmaktadr.80 Gerekten de bu benzetmeden yola karsak yerine gre iyi (II. Dnya Sava), yerine gre kt (Vietnam) yerine gre de irkin (I. Krfez Sava) olan ABDden bakas deildir.

Sonu
ABDnin sahip olduu d politika gelenekleriyle XX. yzyln uluslararas ilikilerinin gereklerinin etkileim iine girmesinin bugnk Amerikan d politikasn yaratt sylenebilir. Kabul etmek gerekir ki, bugnk ABDyi oluturan topraklara farkl deerlere sahip baka bir ulus yerlemi olsayd, ABDnin Kuzey Amerika ile zdeleerek dnyaya ekil verme istei bu kadar baskn kmazd. D politika analizi asndan deerlendirirsek, Rosenaunun teori ncesi deikenlerinden toplumsal olan yannda zellikle sistemik deikenin byk rol oynadn gryoruz. Neo-realist etkilerin de baskn kmasyla birlikte de aktif bir d politika izlemek bir zorunluluk halini almtr. Amerikan d politik kltrnn birden ok yznn bulunmas, bu devleti ayn zamanda kresel sorunlara kar mcadele eden ve uluslararas topluma liderlik yapan bir g haline getirmitir. te Amerikan d politikasn dier devletlerin d politikalarndan farkl klan ok geni bir hareket alannn bulunduu bir alt ve st snrnn bulunmasdr. Fakat yaanlan Souk Sava, sraile verilen koulsuz destek ve sreklilik kazanan mdahalecilik anlay bu alt ve st snr daraltc etki yapmtr. Bylelikle Amerikan d politikas bilinen kklerinden kopmu; kendisini dnya jandarmalndan ayr dnemeyecei bu konuma gelmitir. ABDnin hemen hemen btn blgesel sorunlarn iersine girmi olmas, bu devletin manevra alann daraltc bir etki yapmtr. Byle bir gc ayakta tutabilmek bal bana bir hedef halini alnca da, ABD d politikasnda kltleme ortaya km ve demokratik kltrden uzaklalmtr.11 Eyll rneinde grdmz gibi yaanlacak olumsuz d gelimeler ABDyi daha fazla tek taraflla itmitir.

80

McDougall, Promised Land, s.1.

140

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

Tm bunlarn sonucunda, ABD liderlik yapabilmek iin gerekli sermaye olan uluslararas toplumun gvenini yitirmitir. Bunun sonucunda, bu devletin yumuak g olma imaj byk darbe yemi ve dnyadaki inanrll byk lde zedelenmitir. Yumuak g unsurunu kaybetmek, ABDnin daha fazla ekonomi ve g politikas aralarn devreye sokmas anlamna gelmektedir. Bu durumun ABDyi ekonomik adan yprataca ve dnyadaki konumunu zayflataca aktr. Cumhuriyeti ynetimin iktidar kaybetmesi ABDnin yaad sorunlar bir sreliine hafifletse de, Amerikan d politikasnn parametrelerinde ok kkl bir dnm beklemek ancak ABDyi ve uluslararas dzeni derinden etkileyecek gelimelerle mmkn olabilir. Bush dnemi sona ererken gzlenen Amerikan d politikasnn kazand evrimci karakterin bu lkeyi geriye dn ok zor olan bir noktaya tam olmasdr. Bu bir bakma da, ABDnin gerek ak yazgsnn ortaya kmas anlamna gelmektedir.

141

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Kaynaka
A National Security Strategy of Engagement and Enlargement 1996, http://www.fas.org/ spp/military/docops/national/1996stra.htm (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008). A National Security Strategy for a New Century 1997,http://clinton2.nara.gov/WH/EOP/NSC/Strategy/ (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008). Approval of Bush, Bolstered by Panama, Soars in Poll 19 Ocak 1990. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C0CE5D81330F93AA25752C0A966958 260&sec=&spon=&pagewanted=all (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Chomsky, Noam, Medya Gerei, ev. Abdullah Ylmaz ve Osman Aknhay, stanbul, Everest Yaynlar, 2002. Chomsky, Noam ve Herman, Edward S. ,Rzann malat: Kitle Medyasnn Ekonomi Politii, ev. Dr.Ender Abadolu, stanbul, Aram Yaynclk, 2006. Crisis in the Balkans:the Poll; Americans, In Poll, See US Involvement Growing 8 Nisan 1999, http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9501EFDA1438F93BA-5570A96F95820(Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Gallup Poll Public Opinion, 1991 http://books.google.com.tr/books?id=EY6RQuc0vgAC&pg=PA164&lpg=PA164&dq=operation+desert+presidential+approval&source=web &ots=saDnXuOkUe&sig=WV3e8QxhNAj7vE7cpjHYAJvG2A&hl=tr#PPA31,M1 (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008). Die Rolle eines Ersatz-Rom, Der Spiegel, No:45, 6.11.2000. Gnlbol, Mehmet, Milletleraras Siyasi Tekilatlanma, nc Bask, Ankara, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, 1975. Halper Stephan ve Clarke Jonathan, America Alone: The Neo-Conservatives and The Global Order, New York, Cambridge University Press, 2004. Hill, Christopher, The Changing Politics of Foreign Policy, New York, Palgrave Macmillan, 2003. Iraq, http://www.pollingreport.com/iraq16.htm. (Eriim Tarihi 14 Nisan 2008). Johnson, Chalmers, Der Selbstmord der Amerikanischen Demokratie, ev. Hans Freundl, Thomas Pfeiffer, Mnchen, Karl Blessing Verlag, 2003. Kaplan, Fred, The Wizards of Armageddon, New York, Simon and Schuster, 1983. Kegley, Charles W. ,JR, Wittkopf Eugene R., American Foreign Policy: Pattern and Process, New York, St. Martins, 1982. Kissinger, Henry, Diplomacy, New York, Touchstone Simon and Schuster, 1995. Kissinger, Henry, American Foreign Policy: Three Essays, New York, Norton, 1969. LaFeber, Walter, The American Age: U.S. Foreign Policy At Home And Abroad 1750 To The Present, New York, Norton, 1994. Laue, Theodore von, Soviet Diplomacy: G.V. Chicherin, Peoples Commisar For Foreign Affairs,19181930, Gordon A. Craig ve Felix Gilbert(der.), The Diplomats(19191939), Princeton, Princeton University Press, 1953. Layne, Christopher,The Unipolar Illusion: Why New Great Powers Will Rise, International Security, Cilt 17, Say 4, 1993.

142

Amerikan D Politikasnn Kkenleri ve Amerikan D Politik Kltr

Marshall, George, Modern History Sourcebook:The Marshall Plan, 1947, www. fordham.edu/halsall/mod/1947/marshallplan1.html(Eriim Tarihi 10 Nisan 2008). McDougall, Walter A., Promised Land, Crusader State:The American Encounter With The World Since 1776, Boston, Mariner Books, 1997. Monbiot, George America Is A Religion, 29 Haziran 2003 Guardian Unlimited, http://www.guardian.co.uk/columnists/column/0,1007812,00.html. (Eriim Tarihi 24 Mart 2008). Oktay, Cemil, Siyaset Bilimi ncelemeleri, stanbul, Alfa Yaynlar,2003. Rosenau, James N., The Scientific Study of Foreign Policy, New York, The Free Press, 1971. Said, Edward W., Kltr ve Emperyalizm, ev. Necmiye Alpay, stanbul, Hil Yayn, 1998. Saunders, Francis Stoner, Paray Verdi Dd ald, CIA ve Kltrel Souk Sava, ev. lker nce, stanbul, Doan Kitap,2004 The National Security Strategy of the United States of America, March 2006, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss/2006/nss2006.pdf(Eriim Tarihi 17 Nisan 2008) The National Security Strategy of the United States, September 2002, http://www. whitehouse.gov/nsc/nss.pdf (Eriim Tarihi 17 Nisan 2008) US Role in the World: Rejection of Hegemonic Role http://www.americans-world.org/digest/overview/us_role/hegemonic_role.cfm (Eriim Tarihi 13 Nisan 2008) Williams, William Appleman, The Tragedy of American Diplomacy, New York, Norton, 1988. Zakaria Fareed, From Wealth to Power: The Unusual Origins of Americas World Role, Princeton University Press, Princeton, 1998.

143

ULUSLARARASIiLiKiLER / INTERNATIONALRELATIONS

Summary
Foreign political cultures occupy a substantial position in the analyses of the foreign policies of major powers that have long traditions of foreign relations. As the most powerful actor in the international system, United States foreign political culture derives from its foreign policy traditions. Corresponding to the political philosophy underlying its political regime, the United States regarded interfering in European affairs as adverse to its raison detre. Therefore, its foreign policy was dominated by isolationism for a considerable period. The ideology of Manifest Destiny in the mid-nineteenth century reckoned expansion as a natural right of the United States. By its interaction with the external environment, US foreign policy acquired messianic characteristics thereby paving the way for the emergence of foreign policy traditions, such as progressive imperialism and liberal internationalism. American presidents played a vital role in shaping the foreign policy traditions of the nation. On the other hand, capitalist dynamics following the American civil war prompted the United States to pursue a more active foreign policy. With the rise of the United States as an economic power, neo-realist pressures prompted the incorporation of the United States into the international system in which president Theodore Roosevelt played a leading role. The outbreak of the Cold War had a preeminent role in shaping the American foreign political culture of today. It produced an unprecedented kind of foreign political culture with the creation of a national security structure within the American government. Thus, it has not been difficult for key actors in the American foreign policy establishment to adapt to the post-Cold War world. We cannot understand the realities of American foreign political culture with one approach. The foreign political culture of the United States has many aspects. This also gives the US an important leverage. Soft power instruments which the United States possesses, also earns her distinctiveness apart from common features of other major powers. Thus, we should not regard the United States as a hegemonic power relying exclusively on conventional means. The US also provides financial support for AIDS research as part of her long-term foreign policy construction. By playing the leading role in the Dayton Peace Accord, US policy makers intended to convey the message that a peace settlement is unthinkable without the full participation of the United States. American foreign political culture also intends to convey the impression that the United States has always been in a defensive position rather than on the offensive. The US wants to create the image that America saved the whole world from Nazism and led the free world during the Cold War, defeating Soviet communism in the end. According to this culture, America fought for its values in the past. It had enemies in the past and will continue to have them in future. The personification of its enemies, as in cases of Fidel Castro or Saddam Hussein, has been one of the distinctive reflections of this culture. American foreign political culture also adheres to the characteristic of monopolizing the truth. The states that America clashes with cannot be states supporting democracy and freedom. If such a state is in the position of clashing with the United States, this also clashes with democracy and freedom in the eyes of the policy makers of the United States. The US prefers liberal democracies as they are mostly peaceful and also the most appropriate regimes for her influence. The United States has the uniqueness of challenging classical foreign policy making which is from state to state. The US can manipulate public elites in the other countries and thereby influence the political life there. The incrementalist approach is a decision making technique used by the American foreign policy establishment. By incrementalism, the decision making elite is able to make shifts slowly without seeing any reaction which certainly excludes the democratic control of the decision making machinery. The American public believes in the presidents leading role in foreign policy. Being aware of this, US presidents can well manipulate the media during an international crisis. Without doubt, American foreign political culture has narrowed the sphere of democratic culture. Under these circumstances, the question remains whether a hegemonic power can at the same time protect its democratic status. Since Washingtons Farewell Address, the more the United States pursued a hegemonic path, the more it departed from its foreign policy traditions. There is no chance of return by rendering this as the manifest destiny of the nation.

144