DERS NO: 6

HUKUKU

ETM PLANI

Ders No Dersin Ad Konunun Genel Amac

6 HUKUKU Katlmclarn, i hukukunun temel ama ve ilkeleri, i sal ve gvenlii alannda taraflarn sorumluluk, hak ve ykmllkleri hakknda bilgi sahibi olmalarn salamaktr. Bu dersin sonunda katlmclar; hukunun temel ama ve ilkelerini tanmlar, sal ve gvenlii hukukunun temel ama ve ilkelerini tanmlar, sal ve gvenlii ile ilgili ulusal mevzuat tanmlar. sal ve gvenlii hizmetlerinin organizasyonunu analiz eder sal ve gvenliinde yasal yetkililerin rollerini aklar. verenin i sal ve gvenlii konusunda sorumluluklarn ve iin dzenlenmesine ilikin hkmleri sralar. Sosyal gvenlik alannda, i gvenlii uzmannn ve taraflarn sorumluluklar ile alanlarn haklarn (sigortallk, salk nedeniyle raporlu olunan gnler, salk yardmlar, maluliyet, emeklilik ve dier yardmlar) belirler. Hukuksal bavuru yntemlerini gsterir.

renme Hedefleri

i, iveren, alt iveren, iveren vekili kavramlar ve i sal ve gvenlii asndan nemi verenin sorumluluk, hak ve ykmllkleri verenlerin sorumluluunun hukuki dayana o o o o o o o verenlerin sorumluluunun kapsam ve bu sorumlulukta kusurun rol verenler tarafndan denecek tazminatlar Maddi-manevi tazminat Destekten yoksun kalma tazminat Rcu tazminat verenin idari sorumluluu verenin cezai sorumluluu

Konunun Alt Balklar

veren ile szleme yapma ve sonlandrma alma srelerine (tam ve ksmi sreli) ilikin hkmler sal ve gvenliine ilikin cezai yaptrmlar veren vekilinin sorumluluu gvenlii uzmannn ve alanlarn istihdam ile iten karlmada ngrlen i gvencesi ve tazminat sistemlerine ilikin dzenlemeler ilerin hak ve ykmllkleri gvenlii uzmanlarnn hak ve ykmllkleri gvencesine ilikin genel esaslar Sendikalarn sorumluluu o o Eitim sorumluluu sal ve gvenlii konularnda toplu i szlemelerinden yararlanlmas

kazas ve meslek hastalklarnn hukuki yaps Bireysel i hukuku asndan i kazas ve meslek hastal o o Nedensellik ba Meslek hastalklar mevzuat (5510 sayl Kanun, alma Gc ve Meslekte Kazanma Gc Kayb Oran Tespit lemleri Ynetmelii, Yksek Salk Kurulu Ynetmelii)

Dersin Sresi Eitmen

Sonulanm yarg kararlar Uzaktan Eitim 2 rgn Eitim 3 Toplam 5

GR hukuku, iilerin hukukudur. alanlar baml ve bamsz (kendi adna) alanlar olarak ikiye ayrlr. Baml alanlar kavramna iilerin yan sra, memurlar ve szlemeli personel de dhil olmasna ramen, i hukuku sadece iilerle iverenler arasndaki ilikileri dzenlemektedir. hukuku, kendi iinde iki ana dala ayrlmaktadr. 1. Tek bir iinin alma koullar ve haklarna gre hkm ve dzenlemelerin yer ald bireysel (ferdi) is hukuku, 2. ilerin toplu halde rgtlenme, sendika kurma, toplu i szlemesi yapma gibi faaliyetlerinin dzenlendii kolektif (toplu) i hukuku. Bireysel i hukuku alanndaki temel kanunlar: 1)10.06.2003 tarihli resmi gazetede yaymlanarak yrrle giren 4857 sayl Kanunu, 2) Gemi adamlar ve bunlarn iverenleri arasndaki i szlemesini dzenleyen 20.04.1967 tarihli, 854 sayl Deniz Kanunu, 3) Basn mesleinde alanlarla altrlanlar arasndaki mnasebetleri dzenleyen 13.06.1952 tarihli, 5953 sayl Basn Kanunudur. Toplu i hukuku alanndaki temel kanunlar: 1) 18.10.2012 tarihli, 6356 Sayl SENDKALAR VE TOPLU SZLEMES KANUNU Ama MADDE 1 (1) Bu Kanunun amac, ii ve iveren sendikalar ile konfederasyonlarn kuruluu, ynetimi, ileyii, denetlenmesi, alma ve rgtlenmesine ilikin usul ve esaslar ile iilerin ve iverenlerin karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlar ile alma artlarn belirlemek zere toplu i szlemesi yapmalarna, uyumazlklar bar yollarla zmlemelerine, grev ve lokavta bavurmalarna ilikin usul ve esaslar dzenlemektir. kanunu karsnda borlar kanunu genel kanun niteliindedir. Dolaysyla, i kanunu kapsam dnda kalan ya da i kanununda hkm bulunmayan durumlarda borlar kanunu hkmleri uygulanacaktr. Bu kanunlar dnda, Hafta Tatili Kanunu, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakknda Kanun, Mesleki Eitim Kanunu, Umumi Hfszshha Kanunu gibi pek ok Kanun, tzk ve ynetmelikte Hukukuna dair dzenlemeler mevcuttur. 4857 sayl Kanunu, esnek alma modellerini ngrm olmas nedeniyle, tam zamanl alma sistemine gre yaplm olan 1475 sayl kanundan olduka farkl dzenlemeler iermektedir. Dokuz Blmden Oluan Kanununun; Birinci blmnde Genel Hkmler

kinci blmnde szlemesi, Trleri ve Feshi nc blmnde cret Drdnc blmnde in Dzenlenmesi Beinci blmnde Sal ve Gvenlii Altnc blmnde ve si Bulma Yedinci blmnde alma Hayatnn Denetimi ve Teftii Sekizinci blmnde dari Ceza hkmleri Dokuzuncu blmnde ie, eitli, Geici ve Son Hkmler dzenlenmitir.

SALII ve GVENL KANUNU Yrrlkten kaldrlan hkmler MADDE 37 4857 sayl Kanunun aadaki hkmleri yrrlkten kaldrlmtr: a) 2 nci maddesinin drdnc fkras. b) 63 nc maddesinin drdnc fkras. c) 69 uncu maddesinin drdnc, beinci ve altnc fkralar. ) 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 105 ve geici 2 nci maddeler. 4857 sayl Kanunun 4 nc maddesinin birinci fkrasnn (f) bendinde yer alan sal ve gvenlii hkmleri sakl kalmak zere ifadesi ile 98 inci maddesinin birinci fkrasnda yer alan 85 inci madde kapsamndaki iyerlerinde ise altrlan her ii iin bin Yeni Trk Liras, ifadesi metinden kartlmtr. 1. Temel Kavramlar 1.1.i ve Szlemesi Bir i szlemesine dayanarak alan gerek kiiye ii, ii ile iveren arasnda kurulan ilikiye i ilikisi denir (4857 sayl kanun madde 2/I). 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 3 e gre ii kavram yerine ALIAN kavram tanmlanmtr, bu tanm Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihi itibaren alt ay sonra yrrle girmitir. alan: Kendi zel kanunlarndaki statlerine baklmakszn kamu veya zel iyerlerinde istihdam edilen gerek kiiyi ifade eder eklinde tanmlanmtr. szlemesi, bir tarafn (ii) baml olarak i grmeyi, dier tarafn (iveren) cret demeyi stlenmesinden oluan szlemedir (4857 sK.m.8/I). Hizmet Akdi = Hizmet szlemesi = szlemesi Borlar Kanununda hizmet szlemesi, Kanununda i szlemesi ve Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda ise hizmet akdi olarak ifade edilmektedir.

6098 sayl Borlar Kanuna gre hizmet szlemesi; iinin iverene baml olarak belirli veya belirli olmayan sreyle igrmeyi ve iverenin de ona zamana veya yaplan ie gre cret demeyi stlendii szlemedir. 1.1.1. Szlemesinin Unsurlar (Hizmet) Bir kiinin ekonomik anlamda i olarak deerlendirilebilecek her trl almas i olarak kabul edilir. Yaplan iin dnsel ya da bedeni emek gerektirmesi ya da her ikisini de iinde barndrmas fark yaratmaz. Belirli bir sonu oluturmaya ynelik tek bir iin yaplmasyla szleme sona ermez. in (Karlk) cret Uruna Yaplmas Genel anlamda cret bir kimseye bir i karlnda iveren veya nc kiiler tarafndan salanan ve para ile denen tutardr. ( K.m. 32/I). Bamllk szlemesinin bamllk unsurundan sz edildiinde, iinin iverene ekonomik bamll deil, kiisel (hukuki) bamll -iverenin emir ve buyruklarna uygun ekilde, onun gzetim ve denetiminde iini grmesi; iin hiyerari iinde yaplmas anlalr. Bu, i szlemelerinin ok byk bir ounluunda, iinin iverene ekonomik olarak da baml olduu gereinin yadsnd anlamna gelmez. Bu tr bamllk dier i grme szlemelerinden (istisna, veklet) ayrmakta kullanlabilecek nemli unsurdur. 1.1.2. i Benzeri Kavramlar: Memur: Devlet ve dier kamu tzel kiilerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini yerine getirmekle grevlendirilenler memurdur. Memurlar stat hukukuna tabidir: Bir szleme ile deil Atama denilen tek tarafl bir idari ilemle nceden belirlenmi bir kadroyu doldururlar. rak: Bir ite alma karlnda meslek ve sanat renen kiidir. raklarn ok byk bir blm, Mesleki Eitim Kanununa tabi olarak almaktadr. s Mevzuatyla da tmyle ilintisiz deildirler. MEK m.25 uyarnca raa Asgari cretin %30ndan az cret denemez. Ayrca, K.m. 4/I f, s sal ve gvenlii hkmleri sakl kalmak zere raklar Hakknda Kanunu uygulanmaz. Hkmn ierir. Yani; Kanununun i Sal ve gvenlii blmnde ( K.m.77 Md.) ve bu konuya ilikin tzk ve Ynetmeliklerde yer alan hkmler, raklara da uygulanr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 4/1f ve 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr.

Stajyer: Teorik mesleki bilgisini bulunan ancak uygulamay renmek iin iyerinde iverene baml olarak karlksz alan kiidir. raktan farkl olarak mesleki bilgisi vardr ve gelitirmek iin almaktadr. Kanununun i sal ve gvenlii blmnde ( K. M. 77 Md.) ve bu konuya likin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler stajyerlere de uygulanr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. 1.2. veren: i altran gerek veya tzel kiiye yahut tzel kiilii olmayan kurum ve Kurululara iveren, denir (4857 K.m.2/I). 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 3e gre aadaki ekilde deitirilmitir. Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrle girmitir. veren: alan istihdam eden gerek veya tzel kii yahut tzel kiilii olmayan kurum ve kurulular, diye tanmlanmtr. Gerek kiiler, zel hukuk ve kamu hukuku tzel kiileri ve hatta tzel kiilii olmayan kurum ve kurulular (bakanlklar, adi irketler vb.) dahi iveren olabilirler. 1.2.1.verenin Sorumluluu verenin i mevzuatndan doan ykmllklerini veya szlemelerden doan borlarn yerine getirmemesi kendisi hakknda eitli hukuki, idari ve cezai yaptrmlarn uygulanmasna neden olur. 1.2.1.1. vereninin Hukuki Sorumluluu verenin i mevzuatndan doan ykmllklerini veya szlemelerden doan borlarn yerine getirmemesi kendisi hakknda eitli hukuki, idari ve cezai yaptrmlarn uygulanmasna neden olur. Bir tzel kii iveren, i yasalarnn uygulanmamasndan veya i szlemesinden doan borlarn yerine getirilmemesinden iilere kar tm hukuki sorumluluklarn muhatabdr. rnein, iilerin fazla alma cretleri, kdem tazminatlar veya i szlemesinin geersiz veya haksz feshi ya da i kazas sonucu ortaya kan tazminatlar tzel kii iveren tarafndan denir. 1.2.1.1. vereninin Hukuki Sorumluluu Bununla beraber, iveren yapt demeleri aralarndaki ilikiye ve olayn zelliine gre zarara neden olanlardan (rnein: iveren vekilinden) dnp isteyebilir. Trk ceza kanununun 20. Maddesinin 1. Fkras uyarnca "ceza sorumluluu ahsidir. Kimse bakasnn fiilinden dolay sorumlu tutulamaz".

Ceza hukukunun temel ilkelerinden biri ceza sorumluluunun suu oluturan fiili kusurlu iradesiyle gerekletiren kiiye yklenmesidir. 1.2.1.2. verenin Ceza Sorumluluu: Gerek kii iveren, cezai yaptrmna da maruz kalabilir. Tzel kii iverenlere ceza yaptrm uygulanamaz (TCK m.20/). Su oluturan bir durum ortaya ktnda tzel kii iveren deil, tzel kiinin organnda yer alan gerek kiiler ve/veya iveren vekillerin ceza yaptrmnn muhatab olacaktr. 1.2.1.3. verenin dari Yaptrmlar Bakmndan Sorumluluu: Gerek kii iverenlere, idari yaptrmlarn ve idari para cezalarnn uygulanabilir. Ceza yaptrmlarndan farkl olarak idari para cezalarndan tzel kii iverenler (dernek, irketler, vakf vs.) de sorumludurlar. dari para cezalar, idari ilem nitelii tadklarndan, bunlarn tzel kiilere uygulanmasna bir engel yoktur. 1.2.2. Asl verenAlt veren Kavramlar: "Bir iverenden, iyerinde yrtt mal veya hizmet retimine ilikin yardmc islerinde veya asl iin bir blmnde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii isilerini sadece bu iyerinde ald ite altran dier iveren alt iverendir Asl iveren - alt iveren ilikisinin doumu iin ncelikle bulunmas gereken koullar unlardr: liki iindeki her iki kiinin de iveren olmas; ii altrmas gerekir. Asl iverenin iyerinde mal veya hizmet retimi ilerinde alan kendi iileri de bulunmaldr. Alt iveren iileri asl iverenin iyerinde almaldr. yerinde yrtlen mal veya hizmet retimine ilikin iler alnm ise bu iliki doar. Alt iverene verilen i, asl ie baml ve asl i srd mddete devam eden bir i olmaldr. Alt iverenin grevlendirdii iiler sadece o iyerinde ald ite altrlyorsa bu iliki doar. Alt iveren, stlendii i iin grevlendirdii iilerini sadece o iyerinde ald ite altrmaldr. 1.2.2.1. Birlikte (mteselsil) Sorumluluk: Bu ilikide asl iveren, alt iverenin iilerine kar o iyeri ile ilgili olarak bu kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan ykmllklerinden alt iveren ile birlikte sorumludur. Birlikte sorumluluu mteselsil sorumluluk olarak anlamak gerekir. Asl iveren rnein alt iverenin iisinin denmeyen cretinden veya urad i kazasndan doan tazminattan alt iverenle birlikte muteselsilen sorumludur.

Asl iverenle alt iveren aralarnda bir szleme yaparak mteselsil sorumluluk kuraln bertaraf edemezler, asl iverenin sorumlu tutulmayacan kararlatramazlar. 1.2.2.2. Asl veren - Alt veren likisinde Snrlamalar ve Muvazaa: Mteselsil sorumluluk ya da mteselsil borluluk, bir irade aklamas veya kanun hkm dolaysyla blnebilir bir edimin birden ok borlusundan her birinin edimin tamamn ifa etmekle ykml bulunduu; alacaklnn ie edimi borlulardan diledii birinden istemeye yetkili olduu ve borlulardan birinin ifas (ifa yerini tutan edimi) ile dierlerinin bu oranda bortan kurtulduu birlikte borluluk halidir. Muvazaa, her iki tarafn bilerek ve isteyerek iradeleri ile irade aklamalar arasnda yarattklar uyumsuzluktur. Muvazaada ama yaplan szde ilemle nc kiileri aldatmaktr. Hangi ilerin alt iveren devri mmkndr? 1. yerinde mal veya hizmet retiminin yardmc ileri olabilir. 2. Asl iin blnerek alt iverene verilmesi durumunda ise, verilen i, iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren bir iler olmaldr. letmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren iler dnda asl i blnerek alt iverenlere verilemez. letmenin ve iin gerei ile teknolojik sebeplerle uzmanlk gerektiren i; mal veya hizmet retiminin zorunlu unsurlarndan olan, iin nitelii gerei iletmenin kendi uzmanl dnda ayr bir uzmanlk gerektiren itir. (Alt verenlik Yn. M.11). verenin kendi iileri ve ynetim organizasyonu ile mal veya hizmet retimi yapmas esastr. Ancak asl i; iletmenin ve iin gerei ve teknolojik sebeplerle uzmanlk gerekti rmesi, artlarnn birlikte gereklemesi halinde blnerek alt iverene verilebilir. Muvazaa (Danklk) Durumu: Kanunda ( K.M.2) aka belirtildii zere, 1. Asl iverenin iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak altrlmaya devam ettirilm esi suretiyle haklar kstlanamaz veya; 2. Daha nce o iyerinde altrlan kimse ile alt iveren ilikisi kurulamaz. Ancak daha nce o iyerinde altrlan iinin bilahare tzel kii irketin ya da adi ortakln hissedar olmas, alt iveren ilikisi kurmasna engel tekil etmez. Aksi halde ve genel olarak asl iveren alt iveren ilikisinin muvazaal ileme dayand kabul edilir. 3. Ayrca, Alt verenlik Yn. M.3 uyarnca, iyerinde yrtlen mal veya hizmet retimine ilikin asl iin bir blmnde uzmanlk gerektirmeyen ilerin alt iverene verilmesi ve kamusal ykmllklerden kanmak veya iilerin i szlemesi, toplu i szlemesi

yahut alma mevzuatndan kaynaklanan haklarn kstlamak ya da ortadan kaldrmak gibi taraflarn gerek iradelerini gizlemeye ynelik ilemleri muvazaal saylr. 4. Dahas, Alt verenlik Yn. M.12 uyarnca alt iverene verilen ite asl iveren adna koordinasyon ve denetimle grevlendirilenlerden baka asl iverenin iisinin alyor olmas da muvazaa belirtisi olarak kabul edilmitir. Muvazaal saylan asl iveren - alt iveren ilikilerinde, alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iisi saylarak ilem grrler. 1.2.2.3. Alt verenlik Szlemesi Alt verenlik szlemesi, Alt verenlik Yon. m.3, 9 ve 10 uyarnca, asl iveren ile alt iveren arasnda yazl olarak yaplan ve aada belirtilen hususlar ihtiva etmek zorunda olan szlemedir. Alt iverenlik szlemesinde; *Asl iveren ile alt iverenin iyeri unvan ve adresi, * Asl iveren ile alt iverenin tzel kiilii ya da tzel kiilii olmayan kurum ve kurulu olmas halinde iveren vekillerinin ad soyad ve adresi, yerinde yrtlen asl iin ne olduu, Alt iverene verilen iin ne olduu, Alt iverene asl iin bir blm veriliyor ise; verilen iin iletmenin ve iin gerei ile teknolojik sebeplerle uzmanlk gerektirme kouluna ilikin teknik aklama, Taraflarca ngrlm ise iin balama ve biti tarihleri, Alt iverenin faaliyetlerini iyerinin hangi blmnde gerekletirecei, K. M. 2de yer alan; asl iverenin, alt iverenin iilerine kar o iyeriyle ilgili olarak Kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan ykmllklerinden, alt iveren ile birlikte sorumlu olaca, Alt iverenlik szlemesinin yaplmasndan nce asl iveren tarafndan altrlan iilerin alt iveren tarafndan ie alnmas halinde, bu iilerin haklarnn kstlanamayaca, Alt iverene verilen iin taraflar asndan yrtlme esaslar, Asl iveren veya vekili ile alt iveren veya vekilinin imzas, hususlarna yer verilir.

Bir iyerinde, iletmenin ve iin gerei ile teknolojik sebeplerle uzmanlk gerektiren bir iin alt iverene verilmesi halinde, alt iverenin uzmanln belgelendirmesi amacyla szleme kapsamndaki ie uygun; i ekipman listesi, i bitirme belgesi, operatr ve teknik eleman sertifikalar szlemeye eklenir.

10

ALT VERENLK YNETMEL Madde 13: nceleme sonucu yaplacak ilemler (1) Asl iveren-alt iveren ilikisinin i mfettilerince incelenmesi sonucunda muvazaann tespitine ilikin gerekeli mfetti raporu blge mdrlnce iverenlere tebli edilir. Tebli tarihinden itibaren 6 ign iinde iverenlerce yetkili i mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz zerine verilen kararlar kesindir. (2) Rapora 6 ign iinde itiraz edilmemi veya mahkeme muvazaann tespitini onam ise tescil ilemi blge mdrlnce iptal edilir ve alt iveren iileri balangtan itibaren asl iverenin iileri saylr. (3) mfettiinin muvazaal ilemi tespit etmesi durumunda; itiraz sresinin gemesi ya da mahkeme karar ile muvazaann onanmas hlinde asl iveren ve alt iveren veya vekillerine idari para cezas uygulanr. 1.2.3.Geici ilikisi: ( K. M. 7) veren, devir srasnda yazl rzasn almak suretiyle bir iiyi; holding bnyesi iinde veya ayn irketler topluluuna bal baka bir iyerinde veya yapmakta olduu ie benzer ilerde altrlmas kouluyla baka bir iverene i grme edimini yerine getirmek zere geici olarak devrettiinde geici i ilikisi gereklemi olur. Bu halde i szlemesi devam etmekle beraber, ii bu szlemeye gre stlendii iin grlmesini, i szlemesine geici i ilikisi kurulan iverene kar yerine getirmekle ykml olur. Geici i ilikisi kurulan iveren iiye talimat verme hakkna sahiptir.(1) Geici i ilikisi alt ay gememek zere yazl olarak yaplr, gerektiinde en fazla iki defa yenilenebilir. verenin, creti deme ykmll devam eder. Geici i ilikisi kurulan iveren, iinin kendisinde alt srede denmeyen cretinden, iiyi gzetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden iveren ile birlikte sorumludur. i, iyerine ve ie ilikin olup kusuru ile sebep olduu zarardan geici i ilikisi kurulan iverene kar sorumludur. iyi geici olarak devralan iveren grev ve lokavt aamasna gelen bir toplu i uyumazlnn taraf ie, ii grev ve lokavtn uygulanmas srasnda altrlamaz. Ancak, 2822 sayl toplu is szlemesi, grev ve lokavt kanununun 39 uncu maddesi hkmleri sakldr. veren, iisini grev ve lokavt suresince kendi iyerinde altrmak zorundadr. Toplu ii karmaya gidilen iyerlerinde karma tarihinden itibaren alt ay iinde toplu ii karmann konusu olan ilerde geici i ilikisi gereklemez.

11

1.3. veren Vekili: K. M. 2/IV,V uyarnca, iveren adna hareket eden ve iin, iyerinin ve iletmenin ynetiminde grev alan kimselere iveren vekili denir. Unsurlar: 1.Temsil Yetkisi: Hukuki ilemleri genelde kendimiz yaparz. Baz durumlarda bizim admza bakas tarafndan yaplmasn salayan bir hukuki kuruma gereksinim duyulur. Buna temsil denir. Temsilcinin yapt ilemin tm hukuki sonular temsil olunann hukuk alannda doar. 2. yerinin ve iletmenin ynetiminde grev almak: Kanunu bakmndan iveren vekil saylmak iin ynetim kademesi nemli deildir. Genel mdr de ustaba da ef de iveren vekilidir. 1.3.1.veren Vekilinin Sorumluluu: Temsilin sonucu: veren vekilinin bu sfatla iilere kars ilem ve ykmllklerinden dorudan iveren sorumludur ( K. M. 2). Burada dzenlenen hukuki sorumluluktur. veren vekilinin iveren adna hareket ederken yapt ilemler nedeniyle iilere kar hukuki (zel hukuktan doan) sorumluluu yoktur. Bu durum temsil ilikisinin doal sonucudur. Cezai Sorumluluk: Bu Kanunda ( Kanunu) iveren iin ngrlen her eit sorumluluk ve zorunluluklar iveren vekilleri hakknda da uygulanr ( K. M. 2). veren vekili i mevzuatndan doan ykmllklerini yerine getirmedii takdirde idari yaptrmlarn yani idari para cezalarnn muhatabdr. Ayn ekilde cezalarn kiisellii ilkesi gerei cezai bakmdan da sorumludur. Kanununun idari para cezalarn dzenleyen hkmleri incelendiinde cezann iveren veya iveren vekili iin ngrld grlecektir. Ayn ekilde, Trk Ceza Kanunu hkmleri de iveren vekilleri hakknda da uygulanabilir. Bu tr sorumluluk bakmndan iveren vekilinin sorumluluunun doabilmesi iin, Hukuka aykr (ceza uygulamas gerektiren) durumun kendine iveren tarafndan verilen grevler ve yetkinin kapsamnda olmas, rnek: i gvenlii nlemlerinin alnmasndan sorumlu olan i gvenlii uzmannn, yllk cretli izinlerin kullandrlmamasndan sorumlu tutulmas mmkn deildir Sorumluluk ancak yetkinin bulunduu yerde var olabilir. Verilen grevi yrtebilecek, yeterlilik ve bilgiye sahip olmas, Bizzat iverenin de, yaptrma balanan olayn meydana gelmesinde kusurlu olmamas ve kendisine den grevleri yerine getirmi olmas gerekir.

12

rn.: s gvenlii uzmannn uyarlarna karsn iverenin tehlike yaratan bir makinenin kapan satn alp monte ettirmemekte direnmesi halinde iveren vekili i gvenlii uzman deil iveren sorumludur. 1.3.2. veren ve veren Vekili Arasndaki liki: veren vekillii sfat, iilere tannan hak ve ykmllkleri ortadan kaldrmaz ( K. M. 2). veren vekili iverene genellikle i szlemesiyle baldr (Kendisi de iidir). Ancak aradaki ilikinin mutlaka i szlemesi olmas da art deildir. veren vekili ile iveren arasndaki iliki i szlemesine dayand takdirde iveren vekili hukuki adan ift grnml bir nitelik kazanr. Dier bir anlatmla, aradaki iliki i szlemesine dayandnda iveren vekili, iverene kar ii, iilere kars ie iveren vekili sfat tar. i nitelii tamas nedeniyle de iveren vekili i kanununda iiler iin getirilmi tm haklardan yararlanr ve bu yasada iiler iin ngrlen ykmllklerle kar karya kalr. 1.4. yeri: ( K. M. 2) veren tarafndan; mal veya hizmet retimine ynelik teknik bir amacn gerekletirilmesi iin maddi olan (bina, makine, ara ve gereler, ham madde vb.) ve olmayan unsurlar (deneyim, bulular, retim yntemleri, mterilerle ilikiler, p atent, alacak haklar vb.) ile iinin birlikte rgtlendii birime iyeri denir.

yerinde endstriyel veya ticari bir faaliyette bulunulabilecei gibi serbest meslek ya da hizmet kesimine giren herhangi bir faaliyetin yrtlmesi de mmkndr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 2. maddesindeki iyeri tanm, Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra aadaki gibi deitirilmitir. yeri: Mal veya hizmet retmek amacyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile alann birlikte rgtlendii, iverenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen iyerine bal yerler ile dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve mesleki eitim yerleri ve avlu gibi dier eklentiler ve aralar da ieren organizasyonu, diye tanmlanmtr. 1.4.1. yerinin Kapsam: verenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler (iyerine bal yerler) ile

13

dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve mesleki eitim ve avlu gibi dier eklentiler ve aralar da iyerinden saylr. yeri, iyerine bal yerler, eklentiler ve aralar ile oluturulan i organizasyonu kapsamnda bir btndr.

A) in Yapld Yer: Mal veya hizmet retimine ilikin teknik amacn izlendii yer. B) yerinden Saylan Yerler: a) yerine Bal Yerler: verenin iyerinde rettii mal veya hizmet ile nitelik ynnden ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler. i. Hukuki bir balant: Bu yerlerin ayn iverene ait olmasdr. Eer eitli yerler ayr ayr kiilere aitse, bunlar birbirini ne kadar tamamlarsa tamamlasn tmnn tek iyeri saylmas mmkn deildir. ii. Ayn i teknii amacnn gerekletirilmesi: Belirli bir mal veya hizmet retmek amac ile yaplan ilerin balln, birbirlerini tamamlamalarn ifade eder. iii. Ayn teknik ynetime ballk: Ynetimde birlik olarak da adlandrlabilecek bu unsurun anlam, mal ve hizmet retimi ilerinin tek elden ynetilecek biimde ayn ynetim altnda rgtlenmi olmasdr b) Eklentiler: Kanun Dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden ve mesleki eitim ve avlu gibi eklentileri de iyerinden saymtr. Eklentiler kanunda sralananlarla snrl deildir. Kanunda sralanmad halde garaj, otopark, bahe vs. de eklentidir. Kavram, corafi bir yaknlk dikte etmez ancak, bu tr yerlerin iyerine ok da uzak olmamas gerekir. c) Aralar: yerinde grlmekte olan faaliyete katkda bulunan sabit veya hareketli her turlu ara iyerinden saylr - Sadece tat aralar deil, vin vb. aralarda bu kapsamdadr. - Aracn iyerinden saylmas iin mutlaka iyerinin corafi snrlar iinde bulunmas geremez - Ayrca aracn iverenin mlkiyetinde olmas da art deildir. veren tarafndan i teknii amacna ulamak iin kullanlmak zere kiralanm ya da ariyet alnm da olabilir. 1.4.2. yerinin Bildirilmesi: K. M. 3 uyarnca, i kanunu kapsamna giren nitelikte bir iyerini (Bildirim ykmlln douran durumlar nelerdir?) - Kuran, - Her ne suretle olursa olsun devralan,

14

- alma konusunu ksmen veya tamamen deitiren veya - Herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve iyerini kapatan iveren, (Bildirimin ierii nedir?) yerinin Unvan ve adresini, altrlan ii saysn, alma konusunu, in balama veya bitme gnn, Kendi adn ve soyadn yahut unvann, Adresini, Varsa iveren vekili veya vekillerinin ad, soyad ve adreslerini bir ay iinde blge mdrlne bildirmek zorundadr. Alt iveren de kendi iyerinin tescili iin asl iverenden ald yazl alt iverenlik szlemesi ve gerekli belgelerle birlikte, yukardaki hkme gre bildirim yapmakla ykmldr. irketler Bakmndan Bildirim: irketlerin tescil kaytlar, ticaret sicili memurluklarnn gnderdii belgeler zerinden yaplr ve bu belgeler ilgili ticaret sicili memurluunca bir ay iinde alma ve Sosyal gvenlik Bakanl ilgili Blge Mdrlklerine gnderilir. Alt verenin Bildirimi zerinde Muvazaa Denetimi: Yukarda belirtildii zere, alt iveren de kendi iyerinin tescili iin asl iverenden ald yazl alt iverenlik szlemesi ile birlikte, bildirim yapmakla ykmldr. Blge mdrlnce tescili yaplan bu iyerine ait belgeler gerektiinde i mfettilerince incelenir. nceleme sonucunda muvazaal ilemin tespiti halinde, bu tespite ilikin gerekeli mfetti raporu asl iveren ve alt iverene tebli edilir. Bu rapora kar tebli tarihinden itibaren alt ign iinde asl iveren ve /veya alt iverence yetkili i mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz zerine verilen kararlar kesindir. Rapora alt i gn iinde itiraz edilmemi veya mahkeme muvazaal ilemin tespitini onam ise tescil ilemi iptal edilir ve alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iileri saylr. SGKna Yaplan Bildirimin iyeri Bildirgesi Yerine Gemesi: 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu uyarnca (M.11) veren, rnei kurumca hazrlanacak iyeri bildirgesini en ge sigortal (ii) altrmaya balad tarihte, kuruma vermekle ykmldr.

15

irket kurulusu aamasnda, altraca sigortal saysn ve bunlarn ie balama tarihini, t icaret sicili memurluklarna bildiren iverenlerin, bu bildirimleri kuruma yaplm saylr. Ticaret sicili memurluklar, kendilerine yaplan bu bildirimi en ge on gn iinde Kuruma bildirmek zorundadr. yerinin faaliyette bulunduu adresten baka bir ildeki adrese nakledilmesi, sigortal altrlan bir iin veya iyerinin baka bir iverene devredilmesi veya intikal etmesi halinde, iyerinin nakledildii, yeni iverenin ii veya iyerini devrald tarihi takip eden on gn iinde, iyerinin miras yoluyla intikali halinde ie miraslar, olum tarihinden itibaren en ge ay iinde, iyeri bildirgesini Kuruma vermekle ykmldr. Alt iveren, asl iverenin iyerinde altrd sigortallar, iverenle aralarnda yaptklar szlemenin ibraz kaydyla, Kurumdan alaca zel bir numara ile asl iverenin kaytl olduu dosyadan bildirir. 21.7.2009 tarihli ve 27295 Resmi Gazetede yaynlanan ynetmelik (M. 7) uyarnca verenler tarafndan veya ticaret sicili memurluklarnca 5510 sayl Kanun M. 11 uyarnca iyerlerine ilikin Kuruma yaplan bildirimler, Kanununun 3 uncu maddesi uyarnca Bakanln ilgili blge mdrlklerine yaplmas gereken bildirimler yerine geer. yeri veya iyerinin bir bolumu hukuki bir ileme dayal olarak baka birine devredildiinde devir srasnda mevcut i szlemeleri tm hak ve borlaryla devralana geer. Devralan iveren, iinin hizmet suresinin esas alnd haklarda, iinin devreden iveren yannda ie balad tarihe gre ilem yapmakla ykmldr. Devir halinde, devirden nce domu olan ve devir tarihinde denmesi gereken borlardan devreden ve devralan iveren birlikte sorumludurlar. Ancak bu ykmllklerden devreden iverenin sorumluluu devir tarihinden itibaren iki yl ile snrldr. Kdem tazminat bakmndan zel dzenleme, 1475 sayl kanunun halen yrrlkte olan 14. Maddesidir. Bu madde sorumluluk sresi bakmdan bir snrlama mevcut deildir. Devreden veya devralan iveren i szlemesini srf iyerinin veya iyerinin bir sosyal gvenlik kurumuna yaplan sigortal ve iyeri bildirimlerinin baz kurumlara yaplmas gereken bildirimler yerine gemesine dair usul ve esaslar hakknda ynetmelik tzel kiiliin birleme veya katlma ya da trnn deimesiyle sona erme halinde birlikte sorumluluk hkmleri uygulanmaz. Ksaca ortaya koyduumuz bu kurallarn hi biri, iflas dolaysyla malvarlnn tasfiyesi sonucu iyerinin veya bir blmnn bakasna devri halinde uygulanmaz. Devreden veya devralan iverenin ekonomik ve teknolojik sebeplerin yahut i organizasyonu deiikliinin gerekli kld fesih haklar veya ii ve iverenlerin dier hakl sebeplerden derhal fesih haklar sakldr.

16

2. Bireysel s Kanunlarnn Kapsam/Uygulama Alan 2.1. Kanunu Uygulama Alan: K.m.1/II: s Kanunu 4uncu maddesindeki istisnalar dnda kalan btn iyerlerine, bu iyerlerinin iverenleri ile iveren vekillerine ve iilerine faaliyet konularna baklmakszn uygulanr. 2.1.1. Kanunu Kapsam Dnda Tutulmu ler: ( K. M. 4) 1. Deniz Tama leri: Deniz Tama ilerinde Kanunu uygulanmaz. Ancak; Kylarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yaplan ykleme ve boaltma ileri Deniz s Kanunu kapsamna girmeyen ve tarm ilerinden saylmayan, denizlerde alan su rnleri reticileri ile ilgili iler Kanunu kapsamndadr. 2. Hava tama ileri: Hava tama ilerinde de Kanunu uygulanmaz. (pilot, hostes, makinist, telsizci) Ancak; havacln btn yer tesislerinde yrtlen iler, Kanunu kapsamndadr. 2.1.1. Kanunu Kapsam Dnda Tutulmu ler: ( K. M. 4) 3. Tarm ve Orman sleri: 50 ve daha az ii altrlan tarm ve orman ilerinin yapld iyerlerinde veya iletmelerinde Kanunu uygulanmaz. Ancak, - Tarm sanatlar (konservecilik) ile tarm aletleri, makine ve paralarnn yapld atlye ve fabrikalarda (pulluk, traktr vb.)grlen iler, - Tarm iletmelerinde yaplan yap ileri, (Aile ekonomisi snrlar iinde kalan tarmla ilgili her eit yap ileri kapsam dndadr.) - Halkn faydalanmasna ack veya iyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahe ileri s Kanunu kapsamndadr. 4. Aile i El Sanatlar: Bir ailenin yeleri ve 3 uncu dereceye kadar (3 uncu derece dahil) hsmlar arasnda ksardan baka biri katlmayarak evlerde ve el sanatlarnn yapld ilerde Kanunu uygulanmaz. - El emei: halclk dokumaclk kunduraclk vb. iler - Kastedilen ayn at altnda yasayan aile yeleri ya da dardan nc dereceye kadar hsmlarn birlikte alt konutlarda yaplan ilerdir.

17

5. Ev leri: Ev hizmetlerinde (amar, t, yemek, ocuk bakm vb. gndelik ev ilerinde) Kanunu uygulanmaz. 6.Esnaf ve Kk Sanatkrlarn sleri 507 sayl Esnaf ve Sanatkrlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun kiinin alt iyerlerinde Kanunu uygulanmaz. 7. Mesleki Eitim leri: sal ve gvenlii hkmleri sakl kalmak zere raklar hakknda, s Kanunu uygulanmaz. raklarn bazlarna Mesleki Eitim Kanunu bazlarna Borlar Kanunu uygulanr. 8. Profesyonel Sporcular: Profesyonel Sporcular hakknda Kanunu uygulanmaz. Futbolcular iin PFT ve BK uygulanr. kapsamndadr. 9. e Altrlanlar: Hastalarn salklarna kavuturulmas iin yaptrlan faaliyetler kapsam dndadr. Bu merkezlerde alanlar (hasta bakc mutfak, temizlik personeli vb.) tabi ki Kanunu kapsamndadr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 2/4. fkras Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra aadaki gibi deitirilmitir. (2) Ancak aada belirtilen faaliyetler ve kiiler hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz: a) Fabrika, bakm merkezi, dikimevi ve benzeri iyerlerindekiler hari Trk Silahl Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli stihbarat Tekilat Mstearlnn faaliyetleri. b) Afet ve acil durum birimlerinin mdahale faaliyetleri. c) Ev hizmetleri. ) alan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabna mal ve hizmet retimi yapanlar. d) Hkml ve tutuklulara ynelik infaz hizmetleri srasnda, iyiletirme kapsamnda yaplan iyurdu, eitim, gvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri. 2.2.Deniz Kanunu Uygulama Alan: Deniz Kanunu, denizlerde gllerde ve akarsularda Trk Bayran tayan ve yz ve daha yukar grostonilatoluk gemilerde bir i szlemesiyle alan gemi adamlar ve bunlarn iverenleri hakknda uygulanr (Den. K. M.1/I) Ancak teknik direktr, antrenr vb. Kanunu

18

Ayrca bu kanununun ayn iverene ait gemilerin grostonilatolar toplam yz veya daha fazla olduu veyahut iverenin altrd gemi adam says 5 veya daha fazla bulunduu durumlarda da uygulama alan bulduunu belirtmek gerekir. (Den. K. M.1/II) Belirtilmesi gereken dier bir nokta ie Bakanlar Kurulunun ekonomik ve sosyal gerekler bakmndan bu kanun hkmlerini yukarda sraladmz zellikleri tamayan deniz ilerine de temsile yetkili olduudur. 507 SK. m.2 uyarnca esnaf ve kk sanatkr ster gezici olsun, ister bir dkkanda veya bir sokan belli yerinde sabit bulunsunlar, ticareti sermayesi ile birlikte vcut almalarna dayanan ve geliri o yer gelenek ve teamlne nazaran tacir niteliini kazanmasn icaba ettirmeyecek miktarda snrl olan ve bu bakmdan ticaret sicili ve dolaysyla ticaret ve sanayi odasna kaytlar gerekmeyen, ve geimini snrl olarak kamyonculuk, otomobilcilik ve ofrlkle temin eden kimseler 2.3.Basn Kanunu Uygulama Alan: Trkiyede yaynlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoraf ajanslarnda her trl fikir ve sanat ilerinde alan ve s Kanunundaki "ii" tarifi mul haricinde kalan kimselerle bunlarn iverenleri hakknda uygulanr (Basn K. M.1/I); Kanunun kapsamndaki fikir ve sanat ilerinde cret karl alanlara gazeteci denir (Basn K. M.1/II). 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun uyarnca radyo ve televizyon kurulularnn haberle ilgili birimlerinde alanlar da Basn s Kanununa tabidirler. 2.4. Borlar Kanunu Uygulama Alan: Borlar Kanunu tm i kanunlar karssnda genel kanun konumundadr. Kanunu, Deniz s Kanunu veya Basn Kanunu kapsamnda olmayan i ilikilerine Borlar Kanunu hkmleri uygulanr. Ayrca sralan kanunlarn kapsamnda olmakla birlikte dzenleme konusu yaplmam konularda da Borlar Kanunu hkmlerine baklacaktr. 3. szlemesinin Trleri: 3.1. Tr ve alma Biimlerini Belirleme Serbestisi ( K. M. 9) Taraflar i szlemesini, Kanun hkmleriyle getirilen snrlamalar sakl kalmak kouluyla, ihtiyalarna uygun trde dzenleyebilirler. szlemeleri belirli veya belirsiz sreli yaplr. Bu szlemeler alma biimleri bakmndan tam sureli veya ksmi sreli yahut deneme sreli ya da dier trde oluturulabilir. 3.2. Srekli-Sreksiz Szlemesi: ( K. M. 10) Nitelikleri bakmndan en ok otuz i gn suren ilere sreksiz i, bundan fazla devam edenlere srekli i denir.

19

 Kanununun 3, 8, 12, 13, 14, 15, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 75, 80 ve geici 6 nci maddeleri sreksiz ilerde yaplan i szlemelerinde uygulanmaz. Sreksiz ilerde, bu maddelerde dzenlenen konularda Borlar Kanunu hkmleri uygulanr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 80. madde Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. KONUSU srekli bir iin yaplmas olan i szlemesi srekli i szlemesi; sreksiz bir iin yaplmas olan i szlemesi ie sreksiz i szlemesi olarak anlr. in srekli olmas i szlemesinin devamllk zelliine halel getirmez; burada yaplan ayrm iin uzunluuna gre yaplmaktadr. szlemesinin srekli ya da sreksiz olduuna NESNEL LLERE gre karar verilir. Taraflarnn iradesine baklmaz. Her olayn zelliklerine gre yaplacak i iin ka iiye gereksinim olduu ve o sayda iinin ii ne kadar zamanda bitirebileceklerine baklarak karara varlr. ilikisinin bir sreye bal olarak yaplmad halde szleme belirsiz sureli saylr. Trk Hukukunda asl olan belirsiz sreli i szlemesidir. Belirli sureli i szlemesi ie istisnadr. Sre, belirli bir tarih, gn, ay, hafta biiminde ya da yaplan iin tamamlanmas olarak da belirlenebilir. Belirli sreli i szlemesi kural olarak sre sonunda kendiliinden sona erer. Belirsiz sreli i szlemeleri ie feshedilmedike devam eder. 3.3. Belirsiz Sreli Szlemesi (Borlar Kanunu) 6098 Sayl Borlar Kanununa gre, Belirli sreli hizmet szlemesi, aksi kararlatrlmadka, fesih bildiriminde bulunulmasna gerek olmakszn, srenin bitiminde kendiliinden sona erer. Belirli sreli szleme, sresinin bitiminden sonra rtl olarak srdrlyorsa, belirsiz sreli szlemeye dnr. Ancak, esasl bir sebebin varl hlinde, st ste belirli sreli hizmet szlemesi kurulabilir. Szlemenin fesih bildirimiyle sona erecei kararlatrlm ve iki taraf da fesih bildiriminde bulunmamsa, szleme belirsiz sreli szlemeye dnr. Belirtelim ki, Kanunda esasl nedenden ne anlalmas gerektii konusunda bir dzenleme bulunmad iin Kanununun 11. Maddesindeki dzenleme bu hkm asndan da yol gsterici olabilecektir. ilikisinin bir sreye bal olarak yaplmad halde szleme belirsiz sreli saylr. Belirli sreli ilerde veya belli bir iin tamamlanmas veya belirli bir olgunun ortaya kmas gibi

20

objektif koullara bal olarak iveren ile ii arasnda yazl ekilde yaplan i szlemesi belirli sreli i szlemesidir. Belirli sreli i szlemesi, esasl bir neden olmadka, birden fazla st ste (zincirleme) yaplamaz. Aksi halde i szlemesi balangtan itibaren belirsiz sreli kabul edilir. Esasl nedene dayal zincirleme i szlemeleri, belirli sreli olma zelliini korurlar.

3.3.1. Belirli Sreli s szlemesine likin Snrlamalar 3.3.1.1.Yaplmas Konusundaki Snrlama Snrlamalarn amac zellikle i gvencesi hkmlerinin dolanlmasn engellemektir. Ayrca ihbar tazminat ve kdem tazminat haklar da unutulmamaldr. Belirli sreli i szlemesi, belirli sreli ilerde veya belli bir iin tamamlanmas veya belirli bir olgunun ortaya kmas gibi OBJEKTF KOULLARA BALI olarak yaplabilir. Objektif koul; yasal bir zorunluluk olabilecei gibi; iin niteliinden de kaynaklanabilir. 3.3.1.2. st ste Yaplmas Konusundaki Snrlama: Belirli sreli i szlemesi, ESASLI BR NEDEN OLMADIKCA, birden fazla st ste (zincirleme) yaplamaz. Aksi halde i szlemesi balangtan itibaren belirsiz sreli kabul edilir. Belirli ve Belirsiz Sreli Szlemesi Ayrmnn Snrlar: ( K. M. 12) Emsal ii, iyerinde ayn veya benzeri ite belirsiz sreli i szlemesiyle altrlan iidir. yerinde byle bir ii bulunmad takdirde, o ikolunda artlara uygun bir iyerinde ayn veya benzer ii stlenen belirsiz sureli i szlemesiyle altrlan ii dikkate alnr. rnein, 5580 sayl zel retim kurumlar kanunu m.9 uyarnca kurumlarda alan ynetici, retmen, uzman retici ve usta reticiler ile kurucu veya kurucu temsilcisi arasnda yaplacak i szlemesi, en az bir takvim yl sreli olmak zere ynetmelikle belirtilen esaslara gre yazl olarak yaplr. rnein bir yl iinde bitecek bir projede altrlacak ii ile belirli sreli i szlemesi yapmak iin objektif neden mevcuttur. Belirli sreli i szlemesi ile altrlan ii, ayrm hakl klan bir neden olmadka, salt i szlemesinin sreli olmasndan dolay belirsiz sreli i szlemesiyle altrlan emsal iiye gre farkl ileme tabi tutulamaz. Belirli sreli i szlemesi ile alan iiye, belirli bir zaman lt alnarak denecek cret ve paraya ilikin blnebilir menfaatler, iinin alt sreye orantl olarak verilir. Herhangi bir alma artndan yararlanmak iin ayn iyeri veya iletmede geirilen kdem arandnda belirli sureli i szlemesine gre alan ii iin farkl kdem uygulanmasn hakl

21

gsteren bir neden olmadka, belirsiz sreli i szlemesi ile alan emsal ii hakkn da esas alnan kdem uygulanr. 3.4. Tam ve Ksmi Sreli szlemesi: ( K. M. 13) Haftalk ve gnlk yasal i srelerine uygun olarak tam gn (full-time) allan ilere tam sreli i szlemesi denir. yaamnda ksmi sreli (part-time) almaya da gereksinim vardr. Ksmi sureli i szlemesi kanunda dzenlenmekle birlikte, ksmi sureli alanlarn kdem tazminat, tatil ve izin haklar vb. Konularda hkm getirilmemitir. Boluk, yarg kararlaryla doldurulmaktadr. Tanm inin normal haftalk alma suresinin, tam sureli i szlemesiyle alan emsal iiye gre nemli lde daha az belirlenmesi durumunda szleme ksmi sureli i szlemesidir. 3.4. Ksmi Sreli Szlemesi (Borlar Kanunu) 6098 Sayl Borlar Kanuna gre, inin iverene bir hizmeti ksmi sreli olarak dzenli biimde yerine getirmeyi stlendii szlemeler de hizmet szlemesidir. Bu tanmn da ortaya koyduu gibi, Borlar Kanununda ksmi sreli i szlemesinin, alma sresi normal alma sresinden nemli lde daha az olan szleme olmas aranmam, hizmet szlemesinin dzenli bir biimde ksmi sreli olarak yerine getirilmesi yeterli saylmtr. Ancak ksmi sreden ne anlalmas gerektii Kanunda aklanmamtr. Dolaysyla dzenli bir biimde normal alma sresinden daha az bir alma sresine gre alma varsa ksmi sreli i szlemesinden sz edilebilecektir. Kanununa likin alma Sreleri Ynetmelii: (RG, 6.4.2004/25425) M. 6 Uyarnca yerinde tam sureli i szlemesi ile yaplan emsal almann te ikisi oranna kadar yaplan alma ksmi sreli almadr. Ksmi sureli i szlemesi ile altrlan ii, ayrm hakl klan bir neden olmadka, salt i szlemesinin ksmi sreli olmasndan dolay tam sreli emsal iiye gre farkl ileme tabi tutulamaz. Ksmi sureli alan iinin cret ve paraya ilikin blnebilir menfaatleri, tam sureli emsal iiye gre alt sreye orantl olarak denir. yerinde alan iilerin, niteliklerine uygun ak yer bulunduunda ksmi sreliden tam sreliye veya tam sreliden ksmi sreliye geirilme istekleri iverence dikkate alnr ve bo yerler zamannda duyurulur 3.5. Ksmi Sreli Szlemesi Trleri ve ar zerine alma: Klasik ksmi almada alma saatlerinin miktar ve allacak gnlerin ve saatlerin hangileri olduu nceden bellidir.

22

Esnek Ksmi almada ie alma saatlerinin miktar ve allacak gnlerin ve saatlerin hangileri olduunu belirleme yetkisi taraflardan birine braklmaktadr. Kanunda, esnek ksmi sureli i szlemelerinden sadece ar zerine alma dzenlenmitir. Ancak szleme serbestisi ve Kanunu M. 9 hatrlandnda kanuna aykr olmamak kouluyla esnek ksmi almay esas alan baka szlemelerin yaplamas konusunda engel yoktur. ar zerine alma: ( K. M. 14) Yazl szleme ile iinin yapmay stlendii ile ilgili olarak kendisine ihtiya duyulmas halinde i grme ediminin yerine getirileceinin kararlatrld i ilikisi, ar zerine almaya dayal ksmi sreli bir i szlemesidir. Hafta, ay veya yl gibi bir zaman dilimi iinde iinin ne kadar sreyle alacan taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalk alma suresi yirmi saat kararlatrlm saylr. ar zerine altrlmak iin belirlenen srede ii altrlsn veya altrlmasn crete hak kazanr. Aksi kararlatrlmadka, iveren, ary, iinin alaca zamandan en az drt gn nce yapmak zorundadr. Szlemede gnlk alma sresi kararlatrlmam ie, iveren her arda iiyi gnde en az drt saat st ste altrmak zorundadr. 3.6. Deneme Sreli Deneme Sresiz Szlemeleri: ( K. M. 15) Deneme sreli i szlemesi ii ve iverenin i szlemesini srdrp srdrmeme haklarn sakl tuttuklar balang sreli bir i szlemesidir. Bu srede ii iyerini ve i evresini; iveren de iinin kiiliini ve yeteneklerini tanma frsat bulur. Deneme kararlatrld haller iin deneme suresinin uzunluunun st snr Kanunda gsterilmitir. Deneme suresi en ok iki ay olabilir. Ancak deneme suresi toplu i szlemeleriyle drt aya kadar uzatlabilir. Aksine szleme hkmnn yerini yasadaki sure alr. Deneme suresi iinde taraflar i szlemesini bildirim suresine gerek olmakszn ve tazminatsz feshedebilir. iinin alt gnler iin cret ve dier haklar sakldr. 3.6. Deneme Sreli Deneme Sresiz Szlemeleri: (Borlar K.) 6098 Sayl Borlar Kanununa gre deneme sreli hizmet szlemesi Taraflar, hizmet szlemesine iki ay amamak kouluyla deneme sresi koyabilirler. Deneme sresi konulmusa taraflar, bu sre iinde fesih sresine uymak zorunda olmakszn, hizmet szlemesini tazminatsz feshedebilirler, diye tanmlanmtr. Dolaysyla artk taraflar ayrca bir ihbar sresine gerek kalmakszn i szlemesini feshedebilirler. Bunun dnda ev hizmetinde alanlar bakmndan da, szlemenin ilk iki haftasnn deneme sresi olarak kabul edilmesine ilikin dzenleme de deimi bulunmaktadr.

23

Bu nedenle hizmetilerle yaplan i szlemelerine deneme sresi konulmad takdirde szleme ancak ihbar sresine uyularak feshedilebilir. 3.7. Takm Szlemesi: ( K. M. 16) Birden ok iinin meydana getirdii bir takm temsilen bu iilerden birinin, takm klavuzu sfatyla iverenle yapt szlemeye takm szlemesi denir. Takm szlemesinin, oluturulacak i szlemeleri iin hangi sre kararlatrlm olursa olsun, yazl yaplmas gerekir. Szlemede her iinin kimlii ve alaca cret ayr ayr gsterilir. Takm szlemesinde isimleri yazl iilerden her birinin ie balamasyla, o ii ile iveren arasnda takm szlemesinde belirlenen artlarla bir i szlemesi yaplm saylr. Ancak, takm szlemesi hakknda Borlar Kanununun 110 uncu maddesi hkm de uygulanr. e balamasyla i szlemesi kurulan iilere cretlerini iveren veya iveren vekili her birine ayr ayr demek zorundadr. Takm klavuzu iin, takma dahil iilerin cretlerinden ie araclk veya benzeri bir nedenle kesinti yaplamaz. Bakasnn Fiilini Taahht Madde 110 Bir nc sahsn fiilini bakasna taahht eden kimse bu nc ahs tarafndan taahhdn ifa edilmemesi halinde zarar ve ziyan tediyesine mecburdur. 4. Szlemesinin Sona Ermesi: 4.1.Genel Olarak szlemesinin Sona Erme Halleri ve Fesih szlemesi, eitli sekilerde sona erebilir. Sona erme sekli, i szlemesinin tr ile ilgili olarak farkllaabilir. 4.1.1. Taraflarn Anlamas: (kal) szlemeleri taraflarn anlamasyla her zaman sona erdirilebilir. Ancak Yargtay, zellikle i gvencesi hkmlerinin dolanld endiesiyle ikale yoluyla sona ermelere kukuyla yaklamaktadr. 4.1.2. inin veya verenin lm: (Borlar K. M. 440) Szleme, iinin lmyle kendiliinden sona erer. veren, iinin sa kalan eine ve ergin olmayan ocuklarna, yoksa bakmakla ykml olduu kiilere, lm gnnden balayarak bir aylk; hizmet ilikisi be yldan uzun bir sre devam etmise, iki aylk cret tutarnda bir deme yapmakla ykmldr. (Borlar K. M. 441) verenin lm hlinde, yerini miraslar alr. Bu durumda iyerinin tamamnn veya bir blmnn devri ile gerekleen hizmet ilikisinin devrine ilikin hkmler kyas yoluyla uygulanr. Hizmet szlemesi arlkl olarak iverenin kiilii dikkate alnmak suretiyle kurulmusa, onun lmyle kendiliinden sona erer. Ancak, ii szlemenin sresinden nce sona ermesi yznden urad zarar iin, miraslardan hakkaniyete uygun bir tazminat isteminde bulunabilir.

24

4.1.3. Belirli Sreli Szlemenin Sresinin Sona Ermesi: (Borlar K. Madde 430) Belirli sreli hizmet szlemesi, aksi kararlatrlmadka, fesih bildiriminde bulunulmasna gerek olmakszn, srenin bitiminde kendiliinden sona erer. Belirli sreli szleme, sresinin bitiminden sonra rtl olarak srdrlyorsa, belirsiz sreli szlemeye dnr. Ancak, esasl bir sebebin varl hlinde, st ste belirli sreli hizmet szlemesi kurulabilir. Taraflardan her biri, on yldan uzun sreli hizmet szlemesini on yl getikten sonra, alt aylk fesih bildirim sresine uyarak feshedebilir. Fesih, ancak bu sreyi izleyen aybanda hkm ifade eder. Szlemenin fesih bildirimiyle sona erecei kararlatrlm ve iki taraf da fesih bildiriminde bulunmamsa, szleme belirsiz sreli szlemeye dnr. 4.1.4. Fesih: Uygulamada en ok grlen sona erme sekli taraflardan birinin szlemeyi feshetmesidir. Fesih: szleme taraflarndan birinin, tek tarafl ve kar tarafa varmakla hkm douran bir irade aklamasyla szlemeyi sona erdirmesidir. Bu irade aklamas K.M.109 uyarnca yazl ekle tabidir. ngrlen sekil ispat sekli hatta ispat kolayl salamaya ynelik bir tr sekil artdr. Geerlilik art deildir. Szlemesinin i Tarafndan Feshi Sreli Fesih (M. 17) Hakl Nedenle Derhal Feshi (M. 24)

Salk sebepleri Ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri Zorlayc sebepler 4.2. Sreli Fesih: (Feshi hbar) Sresi belirli olmayan i szlemelerinde, esas olan fesih tr, sreli fesihtir (m.17). Yasada dzenlenen dier fesih tr ise, sreli feshe gre istisnai nitelikte olan, hakl nedenle derhal fesihtir (m.24, 25). Sreli fesih iin belirsiz sreli ve srekli bir i szlemesi bulunmaldr. Bu tr fesihte taraflardan biri (ii ya da iveren) belirli bir sre ncesinde dier tarafa szlemeyi feshedeceini bildirir. Bu sureye bildirim neli; nel stresi ya da ihbar neli denir. veren i gvencesi kapsam dndaki iinin i szlemesini feshederken neden gstermek zorunda deildir. 4.2.1. Gvencesinin Kapsam: inin i gvencesi hkmlerinden yararlanabilmesi iin,

25

1. 4857 sayl s Yasas kapsamnda bir ii olmas, 2. szlemesinin suresi belirli olmayan (belirsiz sreli) i szlemesi olmas, 3. yerinde otuz veya daha fazla ii alyor olmas, [iverenin ayn ikolunda birden fazla iyerinin bulunmas halinde, iyerinde alan ii says, bu iyerlerinde alan toplam ii saysna gre belirlenecektir (M.18/v). kanunu , tarm ve orman ilerinin yapld iyerlerinde veya iletmelerinde ancak 50den fazla ii alyor ise uygulanabileceinden (M. 4/I/b), bu tr ilerde alanlar asndan i gvencesinden yararlanma olanann da 50 ii saysnn almasna bal olduu unutulmamaldr.] 4. inin alt aylk kdeminin bulunmas (M.18/I), [iinin alt aylk kdemi, ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde gecen sreler birletirilerek hesap edilecektir.] 5. letmenin btnn sevk ve idare eden iveren vekili veya yardmcs ya da iyerinin btnn sevk ve idare eden ve iiyi ie alma ve iten karma yetkisi bulunan iveren vekili niteliklerini tamamas (M.18/son) gerekmektedir. 4.2.2. Sreli Feshe likin Genel Kurallar: ( K.) Sresi belirli olmayan i szlemelerinin feshinden nce durumun dier tarafa bildirilmesi gerekir (M.17/). Bildirimin ne kadar sure nce yaplaca iinin kdemine gre belirlenmitir. i 6 aydan az srm olan ii iin 2 hafta 6 aydan 1,5 yla kadar srm olan ii iin 4 hafta, 1,5 yldan 3 yla kadar srm olan ii iin 6 hafta, 3 yldan fazla srm ii iin 8 hafta

ncesinden i szlemesinin bu sreler sonunda sona erecei bildirilmelidir. (m.17/). Bu sreler asgari olup szlemelerle artrlabilir (m.17/). Basn K. M.6/son uyarnca 4857 sayl i yasasnn 18, 19, 20, 21 ve 29 uncu maddesi hkmleri kyas yoluyla bu yasa kapsamnda alanlara da uygulanacaktr. (sy. M.116; basn iy. M.6/son). 4.2.2. Sreli Feshe likin Genel Kurallar: (Borlar K.) (Borlar K. M. 432) Belirsiz sreli hizmet szlemelerinin feshinden nce, durumun dier tarafa bildirilmesi gerekir. Hizmet szlemesi; bildirimin dier tarafa ulamasndan balayarak, hizmet sresi bir yla kadar srm olan ii iin iki hafta sonra; bir yldan be yla kadar srm ii iin drt hafta sonra; be yldan fazla srm ii iin alt hafta sonra sona erer.

26

Bu sreler ksaltlamaz; ancak szlemeyle artrlabilir. veren, fesih bildirim sresine ait creti pein vermek suretiyle hizmet szlemesini feshedebilir. Fesih bildirim srelerinin, her iki taraf iin de ayn olmas zorunludur; szlemede farkl sreler ngrlmse, her iki tarafa da en uzun olan fesih bildirim sresi uygulanr. Hizmet szlemesinin askya alnd hllerde fesih bildirim sreleri ilemez. Arama zni: Bildirim sreleri iinde iveren, iiye yeni bir i bulmas iin gerekli olan i arama iznini i saatleri iinde ve cret kesintisi yapmadan verecektir. arama izninin sresi gnde iki saatten az olamaz. i isterse, i arama izin saatlerini birletirerek toplu kullanabilir. Ancak i arama iznini toplu kullanmak isteyen ii, bunu iten ayrlaca gnden evvelki gnlere rastlatmak ve bu durumu iverene bildirmek zorundadr. (M. 27/I). veren, i arama izni esnasnda iiyi altrr ise iinin izin kullanarak bir alma karl olmakszn alaca crete ilaveten, altrd srenin cretini yzde yz zaml der (M. 27/III). VERENE TANINAN HAK: veren bildirim sresine ait creti pein vermek suretiyle i szlemesini feshedebilir. 4.2.2.1.Usulsz Feshi hbar: Her iki taraf iin: hbar Tazminat: Taraflar ihbar nellerine uymakszn i szlemesini feshederlerse, bildirim artna uymayan taraf (ii ya da iveren), bildirim sresine ilikin cret tutarnda tazminat demek zorundadr. Buna ihbar tazminat denir. hbar tazminat miktarn szleme ile arttrmak mmkndr. veren iin: Usulne uygun ya da usulsz ekilde i szlemesini sona erdiren taraf iveren ise ve dier artlar da mevcut ise, Kdem tazminat da demesi gerekir. zel durumlar dnda usulne uygun ya da usulsz ekilde i szlemesini sona erdiren taraf ii ise, kdem tazminat talep edemez. 4.2.2.2.veren Tarafndan Fesih Hakknn Ktye Kullanlmas ( Gvencesi Kapsam Dndaki iler in) Usulne uygun ya da usulsz feshi ihbar yoluyla fesihte bu hakkn ktye kullanlmas sz konusu olabilir. Fesih bir haktr, ancak her hak gibi Medeni K M. 211 snrlar dahilinde kullanlmaldr. Herkes, haklarn kullanrken ve borlarn yerine getirirken drstlk kurallarna uymak zorundadr.

27

Bir hakkn aka ktye kullanlmasn hukuk dzeni korumaz. (Medeni Kanun M. 2) gvencesi hkmleri uygulama alan dnda kalan iilerin i szlemesinin, fesih hakknn ktye kullanlarak sona erdirildii durumlarda iiye bildirim suresinin kat tutarnda tazminat denir. Fesih iin bildirim artna da uyulmamas ayrca ihbar tazminat denmesini gerektirir. artlar varsa kdem tazminat da denecektir. Kt niyet tazminat sadece iveren tarafndan fesih durumunda ve i gvencesi kapsam dndaki iiler iin sz konusu olabilir. 4.2.3. Gvencesi Kapsamndaki inin Szlemesinin Feshi: gvencesi kapsamndaki iilerin i szlemelerinin sreli feshinde iveren, geerli bir sebebe dayanmak zorundadr ( K. M. 18/). Baka bir anlatmla, bu szlemelerin feshinde geerli bir sebebe dayanlmamas veya dayanlan sebebin geerli olmamas feshin geersiz saylmas sonucunu douracaktr. 4.2.3.1.Geerli Neden Kavram: Geerli nedenler yasada ana balk altnda toplanmaktadr. Bunlar, 1. NN YETERLL, 2. NN DAVRANLARI ve 3. LETMENN, YERNN veya N GEREKLER olarak sralanmaktadr. Geerli nedenler, i yasas m.24 ve 25te belirtilen HAKLI NEDENLER kadar ar olmasa da, N VE YERNN NORMAL YRYN OLUMSUZ ETKLEYEN; i szlemesinin devamn olanaksz klan nedenlerdir. Geerli nedenler hakl nedenlerde olduu gibi katalog halinde kanunda sralanm deildir. Kanununun 18. Madde gerekesinde geerli nedenlere aadaki rnekler verilmektedir inin kiiliinden kaynaklanan geerli nedenler, letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli nedenler, inin yeterliliinden kaynaklanan geerli nedenler, inin davranlarndan kaynaklanan geerli nedenler, yeri iinden kaynaklanan geerli nedenler, yeri dndan kaynaklanan geerli nedenler,

NN YETERLLNDEN KAYNAKLANAN GEERL NEDENLER: Ortalama olarak benzer ii grenlerden daha az verimli alma; Gsterdii niteliklerden beklenenden daha dk performansa sahip olma, e younlamasnn giderek azalmas;

28

 e yatkn olmama; renme ve kendini yetitirme yetersizlii; Sk sk hastalanma; alamaz duruma getirmemekle birlikte iini gerektii ekilde yapmasn devaml olarak etkileyen hastalk, Uyum yeterliliinin azl, yerinden kaynaklanan nedenlerle yaplacak fesihlerde emeklilik yana gelmi olma verene zarar vermek ya da zararn tekrar tedirginliini yaratmak; yerinde rahatszlk yaratacak ekilde alma arkadalarndan bor para istemek; Arkadalarn iverene kar kkrtmak; ini uyarlara ramen eksik, kt veya yetersiz olarak yerine getirmek; yerinde i akn ve i ortamn olumsuz etkileyecek bir biimde dier kiilerle ilikilere girmek; in aksn durduracak ekilde uzun telefon grmeleri yapmak; Sk sk ie ge gelmek ve iini aksatarak iyerinde dolamak; Amirleri veya i arkadalar ile ciddi geimsizlik gstermek, ska ve gereksiz yere tartmaya girimek, YER NDEN KAYNAKLANAN GEERL NEDENLER: Yeni alma yntemlerinin uygulanmas; yerinin daraltlmas; yeni teknolojinin uygulanmas; yerlerinin baz blmlerinin kapatlmas; Baz i trlerinin kaldrlmas, YER DIINDAN KAYNAKLANAN GEERL NEDENLER: Srm ve sat olanaklarnn azalmas; Talep ve sipari azalmas; Enerji sknts, lkede yaanan ekonomik kriz, Piyasada genel durgunluk, D pazar kayb, Ham madde sknts

29

4.2.3.2.Toplu ten karma: letmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli nedenlerle karlacak ii saysnn belli rakamlara ulamas halinde, bu fesihler 4857 sayl Kanunda zel bir prosedre tabi tutulmulardr. yerinde alan ii says, 20 ile 100 ii arasnda ie, en az 10 iinin, 101 ile 300 ii arasnda ie, en %10 orannda iinin, 301 ve daha fazla ise, en az 30 iinin,

iine sureli fesih yoluyla ve bir aylk sure iinde ayn tarihte veya farkl tarihlerde son verilmesi toplu ii karma saylr (M. 29/II). veren; ekonomik, teknolojik, yapsal ve benzeri iletme, iyeri veya iin gerekleri sonucu toplu ii karmak istediinde, bunu en az otuz gn nceden bir yaz ile, iyeri sendika temsilcilerine, ilgili blge mdrlne ve Trkiye Kurumuna bildirir. (M. 29/I). Yaplacak bu bildirimlerde bundan etkilenecek ii says ve gruplar ile ie son verme ilemlerinin hangi zaman diliminde gerekleeceine ilikin bilgilerin bulunmas zorunludur. (M. 29/III). Bildirimden sonra iyeri sendika temsilcileri ile iveren arasnda yaplacak grmelerde, toplu ii karmann nlenmesi ya da karlacak ii saysnn azaltlmas yahut karmann iiler acsndan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konular ele alnr. Grmelerin sonunda, toplantnn yapldn gsteren bir belge dzenlenir (M. 29/IV). Fesih bildirimleri, iverenin toplu ii karma isteini blge mdrlne bildirmesinden otuz gn sonra hkm dourur (M. 29/V). veren toplu ii karmann kesinlemesinden itibaren alt ay iinde ayn nitelikteki i iin yeniden ii almak istedii takdirde nitelikleri uygun olanlar tercihen ie arr (M. 29/VI). veren toplu ii karlmasna ilikin hkmleri i gvencesi hkmlerinin uygulanmasn engellemek amacyla kullanamaz; aksi halde ii bu maddelere gre dava aabilir (m.29/son). 4.2.3.3. Geerli Neden Oluturmayan Haller: Belirtmek gerekir ki, iinin yetersizlii veya davranlarndan kaynaklanan nedenlerle i szlemesinin 18. Maddeye gre feshinde aranacak kstas, bu hallerin iyeri asndan olumsuz sonular dourup dourmayacadr. rnein iinin sosyal grs veya etik adan toplumda olumsuz kabul edilen hal ve tavrlar veya yasay biimi iyerinde olumsuz bir etki yaratmamaktaysa geerli neden olarak kabul grmeyecektir. Bunun yan sra, yasada geerli neden olarak kabul grmeyecek hallerin bazlar aka sralanm bulunmaktadr. Buna gre, zellikle aadaki hususlar fesih iin geerli bir neden oluturmaz (M.18/):

30

 Sendika yelii veya alma saatleri dnda veya iverenin rzas ile alma saatleri iinde sendikal faaliyetlere katlmak. yeri sendika temsilcilii yapmak. Mevzuattan veya szlemeden doan haklarn takip veya ykmllklerini yerine getirmek iin iveren aleyhine idari veya adli makamlara bavurmak veya bu hususta balatlm srece katlmak. Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile ykmllkleri, hamilelik, doum, din, siyasi gr ve benzeri nedenler. kanunu madde 74 uyarnca kadn iilerin altrlmasnn yasak olduu srelerde ie gelmemek. Hastalk veya kaza nedeniyle 25 inci maddenin () numaral bendinin (b) alt bendinde ngrlen bekleme sresinde ie geici devamszlk. 4.2.3.4.Son are (Ultima Ratio) lkesi: gvencesi kurumunun mant gerei geerli neden kavramna uygun yorum yaparken srekli olarak fesihten kanma olanann olup olmad aratrlacak; feshin son are olarak kullanlp kullanlmadna da baklacaktr. 4.2.3.5. gvencesi Kapsamndaki Fesihlerde Usul: veren fesih bildirimini YAZILI yapacak ve bildirimde FESH SEBEBN AIK VE KESN bir ekilde belirtecektir (M. 19/I). 4.2.3.5. Gvencesi Kapsamndaki Fesihlerde Usul: Yazl Bildirimin noter marifetiyle yaplmas olanak dahilinde olduu gibi bildirimlerin ilgiliye yazl olarak ve imza karlnda yaplmas gerekir. Bildirim yaplan kii bunu imzalamazsa, durum o yerde tutanakla tespit edilir. Szleme, iinin davran veya verimi ile ilgili bir nedenle feshediliyor ise, ona nce hakkndaki iddialara kars SAVUNMA FIRSATI verilecektir (M.19/). Savunma alnmadan yaplan fesihler salt bu nedenle geersizlik yaptrmyla karlar. 4.2.3.6. Fesih Bildirimine tiraz: veren fesih bildiriminde neden gstermemi veya ii, gsterilen sebebin geerli olmad inancnda ie, fesih bildiriminin yazl teblii tarihinden itibaren bir ay iinde i mahkemesinde dava alabilecektir. (M. 20/I). Davann uygulamadaki ad ie iade davasdr. Talep edilen yaplan feshin geersiz olduunun; i szlemesinin feshedilmemi gibi devam ettiinin tespit edilmesidir. Feshin geerli bir sebebe dayandn ispat ykmll iverene aittir. Ancak, ii, feshin baka bir sebebe dayandn iddia ettii takdirde, bu iddiasn ispatla ykmldr (M. 20/II).

31

Dava seri muhakeme usulne gre iki ay iinde sonulandrlr. Mahkemece verilen kararn temyizi halinde, Yargtay bir ay iinde kesin olarak karar verir. (m.20/III).

4.2.3.7.e ade Davasnn Sonular: a) Sebebin Geerli Olmas Halindeki Sonular: Geerli nedene dayanan fesihler de aslen sreli fesih niteliindedir ve usulne uygun ve kantlanabilir bir geerli nedene dayanlarak yapldnda sonular, i gvencesi kapsamnda olmayan iilerin i szlemelerinin feshiyle ayndr. Bu tr sreli fesihte, gerekli artlar tayorsa iiye kdem tazminat denmesi gerekecektir ( K. M. 120, 1475 sayl K.M.14). b) Feshin Geersiz Saylmas Halindeki Sonular: Geerli neden gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmad mahkemece tespit edilerek feshin geersizliine karar verildiinde, iveren, bavurusu zerine iiyi bir ay iinde ie balatmak zorundadr ( K. M. 21/, v). i kesinleen mahkeme kararnn tebliinden itibaren on ign iinde ie balamak iin iverene bavuruda bulunmak zorundadr. i bu sure iinde bavuruda bulunmaz ie, iverence yaplm olan fesih geerli bir fesih saylr ve iveren sadece bunun hukuki sonular ile sorumlu olur ( K. M. 21/v). gvencesi tazminat: iyi bavurusu zerine iveren bir ay iinde ie balatmaz ie, iiye en az drt aylk ve en ok sekiz aylk creti tutarnda tazminat demekle ykml olur.

32

Mahkeme, feshin geersizliine karar verdiinde, iinin ie balatlmamas halinde denecek tazminat miktarn da belirler (M.21/I). Kararn kesinlemesine kadar altrlmad sre iin iiye en ok drt aya kadar domu bulunan cret ve dier haklar denir. Bu miktar, ii ie balatlsn ya da balatlmasn her iki durumda da denecektir. verenin bu demeyle sorumlu tutulabilmesi iin iinin 10 ignlk sre ieriinde bavuruda bulunmu olmas gerekir. Ancak ii ie balatlrsa, pein olarak denen bildirim sresine ait cret ile kdem tazminat, bu demelerden mahsup edilir. Buna karlk, ie balatlmayan iiye bildirim sresi verilmemi veya bildirim suresine ait cret pein denmemise, ihbar tazminat ve kdem tazminat ayrca denir. (M. 20/IV). 4.2.3.8. Deiiklik Feshi: ( K. M. 22) veren, i szlemesiyle veya i szlemesinin eki niteliindeki personel ynetmelii ve benzeri kaynaklar ya da iyeri uygulamasyla oluan alma koullarnda esasl bir deiiklii ancak durumu iiye yazl olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu sekle uygun olarak yaplmayan ve ii tarafndan alt ign iinde yazl olarak kabul edilmeyen deiiklikler iiyi balamaz. i deiiklik nerisini bu sre iinde kabul etmezse, iveren deiikliin geerli bir nedene dayandn veya fesih iin baka bir geerli nedenin bulunduunu yazl olarak aklamak ve bildirim sresine uymak suretiyle i szlemesini feshedebilir. i bu durumda 17 ila 21 inci madde hkmlerine gre dava aabilir (ie iade davas). Taraflar aralarnda anlaarak alma koullarn her zaman deitirebilir. alma koullarnda deiiklik gemie etkili olarak yrrle konulamaz. 4.3. Hakl Nedenle Derhal Fesih: Sreli Fesih (Feshi hbar) Sresi Belirli olmayan i szlemeleri iin ngrlm bir fesih trdr. Hakl nedenle derhal fesih ise belirli ya da belirsiz sreli tm szlemeler iin sz konusu olabilir. Sreli fesihten farkl olarak feshin hkm dourmas iin belli bir srenin gemesi gerekmez. Hakl fesih iin neden oluturan haller Kanununda ii ve iveren iin kategorik ekilde sralanmtr. 4.3.1. Kanunda sralanm Olan Hakl Fesih Nedenleri 4.3.1.1. Salk Sebepleri a) i Bakmndan ( K. M. 24/I) szlemesinin konusunun olan iin yaplmas iin niteliinden doan bir sebeple iinin sal veya yasay iin tehlikeli olmas inin srekli olarak yakndan ve dorudan buluup grt iveren yahut baka bir iinin bulac veya iinin ii ile badamayan bir hastala tutulmas

33

b) veren Bakmndan: ( K. M. 25/I) inin kendi kastndan veya derli toplu olmayan yasayndan yahut ikiye dknlnden doacak bir hastala veya sakatla uramas halinde, bu sebeple doacak devamszln ard ardna i gn veya bir ayda be i gnnden fazla srmesi. inin tutulduu hastaln tedavi edilemeyecek nitelikte olduu ve iyerinde almasnda saknca bulunduunun salk kurulunca saptanmas durumunda. inin kusuru olmakszn hastalk, kaza, doum ve gebelik gibi hallerde iveren iin i szlemesini bildirimsiz fesih hakk; belirtilen hallerin iinin iyerindeki alma suresine gre 17 nci maddedeki bildirim surelerini alt hafta amasndan sonra doar. Doum ve gebelik hallerinde bu sre gebe kadnlarn altrlmasnn yasak olduu srenin bitiminde balar. 4.3.1.2. Ahlak ve yi Niyet Kurallarna Uymayan Haller ve Benzerleri: a) i Bakmndan ( K. M. 24/II) veren i szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri hakknda yanl vasflar veya artlar gstermek yahut geree uygun olmayan bilgiler vermek veya szler sylemek suretiyle iiyi yanltrsa. veren iinin veya ailesi yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak ekilde szler syler, davranlarda bulunursa veya iiye cinsel tacizde bulunursa. veren iiye veya ailesi yelerinden birine kars satamada bulunur veya gzda verirse yahut iiyi veya ailesi yelerinden birini kanuna kars davrana zendirir, kkrtr, srkler yahut iiye ve ailesi yelerinden birine kars hapsi gerektiren bir su ilerse yahut ii hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ar isnada veya ithamlarda bulunursa. a) i Bakmndan ( K. M. 24/II) inin dier bir ii veya nc kiiler tarafndan iyerinde cinsel tacize uramas ve bu durumu iverene bildirmesine ramen gerekli nlemler alnmazsa. veren tarafndan iinin creti kanun hkmleri veya szleme artlarna uygun olarak hesap edilmez veya denmezse, cretin para basna veya i tutar zerinden denmesi kararlatrlp da iveren tarafndan iiye yapabilecei say ve tutardan az i verildii hallerde, aradaki cret fark zaman esasna gre denerek iinin eksik ald cret karlanmazsa yahut alma artlar uygulanmazsa. b) veren Bakmndan ( K. M. 25/) szlemesi yapld srada bu szlemenin esasl noktalarndan biri iin gerekli vasflar veya artlar kendisinde bulunmad halde bunlarn kendisinde bulunduunu ileri srerek yahut geree uygun olmayan bilgiler veya szler syleyerek iinin ivereni yanltmas.

34

 inin, iveren yahut bunlarn aile yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak szler sarf etmesi veya davranlarda bulunmas yahut iveren hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ihbar ve isnatlarda bulunmas. inin iverenin baka bir iisine cinsel tacizde bulunmas.

inin iverene yahut onun ailesi yelerinden birine yahut iverenin baka iisine satamas veya iki ve uyuturucu yasaklarna aykr hareket etmesi. inin, iverenin gvenini ktye kullanmak, hrszlk yapmak, iverenin meslek srlarn ortaya atmak gibi doruluk ve balla uymayan davranlarda bulunmas. inin, iyerinde, yedi gnden fazla hapisle cezalandrlan ve cezas ertelenmeyen bir su ilemesi. inin iverenden izin almakszn veya hakl bir sebebe dayanmakszn ard ardna iki ign veya bir ay iinde iki defa herhangi bir tatil gnnden sonraki i gn yahut bir ayda u ign iine devam etmemesi. inin yapmakla devli bulunduu grevleri kendisine hatrlatld halde yapmamakta srar etmesi. inin kendi istei veya savsamas yznden iin gvenliini tehlikeye drmesi, iyerinin mal olan veya mal olmayp da eli altnda bulunan makineleri, tesisat veya baksa eya ve maddeleri otuz gnlk cretinin tutaryla deyemeyecek derecede hasara ve kayba uratmas. Ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan hallere dayanarak ii veya iveren iin tannm olan szlemeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu eit davranlarda bulunduunu dier tarafn rendii gnden balayarak alt i gn getikten ve her halde fiilin gereklemesinden itibaren bir yl sonra kullanlamaz. Ancak iinin olayda maddi kar salamas halinde bir yllk sre uygulanmaz (M. 26/I). Dier hakl nedenlerle yaplacak fesihlerde bu sre uygulanmaz. Srenin balamas iin failin ve fiilin renildii tarih esastr. Failini ya da fiili tespit, soruturmay gerekli klyorsa bu sre soruturma sonrasnda ilemeye balar. Ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller sebebiyle ii yahut iverenden i szlemesini 6 ignlk sure iinde feshedenlerin dier taraftan tazminat haklar sakldr. 4.3.1.3. Zorlayc Sebepler: a) i Bakmndan ( K. M. 24/III) inin alt iyerinde bir haftadan fazla sre ile iin durmasn gerektirecek zorlayc sebepler ortaya karsa orn.:Kar, su baskn, iyerine el koyulmas vs.

35

b) veren Bakmndan ( K. M. 25/III) iyi iyerinde bir haftadan fazla sure ile almaktan alkoyan zorlayc bir sebebin ortaya kmas dikkat buradaki nedenler iiyi etkileyen zorlayc nedenlerdir. 4.3.1.4. inin Gzaltna Alnmas veya Tutuklanmas ( K. M. 25/v) Devamszln zel bir tr 25/vde dzenlenmitir. inin gzaltna alnmas veya tutuklanmas halinde devamszln bildirim suresini asmas da iveren iin derhal fesih nedeni oluturur. Fesih srasnda hakl neden yoksa veya hakl neden kantlanamyorsa, K. M. 24/II ve 25/II bakmndan sresinde (6 ign) kullanlmazsa fesih haksz (usulsz) saylr. i i gvencesi kapsamndaysa feshin hakl nedene dayanmad iddias ile i gvencesi hkmleri erevesinde yarg yoluna bavurabilir. e iade davas aabilir. Bu davada mahkeme feshi nedenini haksz bulsa dahi ayrca nedenin geerli bir neden olup olmadn inceleyecektir. 4.4. Kdem Tazminat: 4.4.1. Kdem tazminatna hak kazanma koullar 1475 sayl eski is kanununun halen yrrlkte olan tek maddesi kdem tazminatn dzenleyen 14. maddedir. Bu hkm uyarnca iinin i szlemesi sona erdiinde kdem tazminatna hak kazanabilmesi iin, kanunu / deniz i kanunu ya da basn i kanunu kapsamnda almas i olarak alm olmas (memur, szlemeli personel vs. iin kdem tazminat sz konusu olmaz) En az bir yl boyunca ayn iverenin nezdinde alm olmas ve szlemesinin 1475 Sayl Kanun M.14te belirtilen ekillerde sona ermesi gerekir.

szlemesi aada aklanan sekilerde sona ermi ve dier koullar da tayorsa, ii kdem tazminatna hak kazanr: 4.4.1. Kdem Tazminatna Hak Kazanma Koullar szlemesi aada aklanan sekilerde sona ermi ve dier koullar da tayorsa, ii kdem tazminatna hak kazanr: veren tarafndan fesih Ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller (i K. M. 25/II) ve yasad grev (2822 M. 45) nedenlerine dayananlar dndaki, iveren tarafndan yaplan tm fesihler kdem tazminatna hak kazandrr. i tarafndan fesih i tarafndan yaplan tm hakl nedenle derhal fesihler kdem tazminatna hak kazandrr. Ayrca 1475 sayl Kanun 14. maddede su fesih hallerinin de kdem tazminatna hak kazandraca belirtilmitir.

36

*Muvazzaf askerlik hizmeti dolaysyla fesih *Bal bulunduu kurumdan yasllk, emeklilik veya malullk ayl yahut toptan deme almak amacyla fesih *Emeklilik veya yallk ayl almak iin ngrlm olan ya dnda kalan dier artlar tamamlayarak fesih *Kadn ii iin evlendii tarihten itibaren bir yl ierisinde kendi arzusu ile fesih *inin lm: iinin lm halinde kdem tazminat miraslarna denir. lm nedeni nemli deildir. Bir yln dolmas yeterlidir. Bir yl faslal (aralkl) almalarla da doldurulabilir. 4.4.2. Kdem Tazminatnn Miktar ve Hesaplanmas: Asgari: se balad tarihten itibaren i szlemesinin devam suresince her gecen tam yl iin iverence iiye 30 gnlk creti tutarnda denir. Azami: Kdem tazminat ile ilgili 30 gnlk sure hizmet akitleri veya toplu i szlemeleri ile ii lehine deitirilebilir. Toplu szlemelerle ve i szlemesiyle belirlenen kdem tazminatlarnn yllk miktar, Devlet Memurlar Kanunu'na tabi en yksek devlet memuruna 5434 sayl T.C. Emekli Sand Kanunu hkmlerine gre bir hizmet yl iin denecek azami emeklilik ikramiyesini geemez. Hesaplamada Esas alnacak cret, iinin son, brt, giydirilmi (asl cret + iiye salanm olan para ve para ile llmesi mmkn szlemesel ve kanundan doan devamllk arz eden tm menfaatler) cretidir. Her geen tam yl iin iverence iiye 30 gnlk creti tutarnda kdem tazminat denir. Bir yldan artan sreler iin de ayn oran zerinden hesap yaplr. Kdem tazminatnn zamannda (i szlemesi sona erdii anda) denmemesi durumunda mevduata uygulanan en yksek faiz uygulanr. szlemesinin sona ermesinden itibaren 10 yl gemekle kdem tazminat alaca zaman asmna urar. Bu cret ihbar tazminat hesab iinde esas alnan crettir. 5. in Dzenlenmesi: 5.1. alma Sreleri ( K. M.62) 5.1.1.Haftalk Yasal alma Sresi: Genel bakmdan alma suresi haftada en ok krk be saattir ( K.m. 63/I). ngrlen bu s re szleme ile 45in altna drlebilir.

37

Haftann i gnlerinden birinde ksmen allan iyerlerinde, bu sre haftalk alma suresinden dldkten sonra, allan srenin allan gn saysna blnmesi suretiyle gnlk alma sreleri belirlenir. rnein: Cumartesi gn 5 saat allyorsa haftann dier gnleri 8 saat allacaktr. Salk Kurallar Bakmndan gnde Ancak Yedi buuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler, ayn ismi tayan ynetmelikte gsterilmitir. Bu tr ilerde, iinin, ynetmelikte gsterilen gnlk alma sresi (7,5 saat ya da daha az) altrlmas mmkn deildir. 5.1.2. Haftalk Yasal alma Sresinin Gnlere Dalm Aksi kararlatrlmamsa haftalk 45 saatlik sre, iyerlerinde haftann allan gnl erine eit lde blnerek uygulanr. rnein: Haftada 5 gn allyorsa gnlk alma sresi 9 saat; 6 gn allyorsa 7 buuk saat olacaktr. 5.1.2.1.Haftalk alma Sresinin Gnlerine Farkl ekilde Datlmas: Haftalk alma sresinin gnlere eit ekilde datlmasna ilikin kural, emredici deildir. Bu kuraldan farkl bir dalm zerinde ii ve iveren anlaabilir. Yeter ki, haftalk 45; ve gnlk 11 saatlik sreler almasn. rnein: Haftann 5 gn allan bir iyerinde, pazartesiden perembeye kadar gnde 9 buuk saat; cuma gn 7 saat almak ynnde szleme yapmak, mmkndr. 5.1.2.2. Denkletirme Uygulamas: ( K. M. 41, 62) Kanunu taraflarn yazl anlamas ile ve belli bir zaman dilimi iinde kalmak kouluyla iyerinde baz haftalar daha youn (45 saatten ok) baz haftalar ie daha az allmasna olanak salamaktadr. Bu durumda, younlatrlm i haftas veya haftalarndan sonraki dnemde iinin daha az srelerle altrlmas suretiyle, toplam alma sresi, almas gereken toplam normal sreyi gemeyecek ekilde denkletirilmelidir. Denkletirme uygulamasna gidilmesi halinde, iki aylk sre iinde iinin haftalk ortalama alma sresi, normal haftalk alma sresini aamaz. Denkletirme sresi toplu i szlemeleri ile drt aya kadar artrlabilir. Kanununa likin alma Sreleri Ynetmeliindeki deyimle younlatrlm i haftasnda haftalk alma suresi 66 saate kadar kabilecektir. Ancak, denkletirme dnemi iinde kalan dier haftalarda ii 45 saatten az altrlacaktr. rnein: ki aylk denkletirme sresi uygulanan bir iyerinde, ilk iki hafta gnde 11 saat allm ie, sonraki 6 hafta boyunca, haftalk yasal alma sresinden 7saat daha az altrlarak denkletirme yaplmaldr. Sz konusu denkletirme younlatrlm i haftasndan sonraki iki hafta boyunca iiler gnde 4 saat altrlarak da yaplabilir. Seenekler ve rnekler

38

arttrlabilir. nemli nokta 2 aylk dnemde, iinin (45 x 8) 360 saatti gemeyecek ekilde; yani haftalk ortalama alndnda 45 saati gemeyecek ekilde altrlm olmasdr. 360 saat almadka iveren younlatrlm i haftasndaki almalar iin fazla alma creti demek zorunda kalmaz. 5.1.3. Telafi almas: ( K. M. 64) Zorunlu nedenlerle iin durmas, Ulusal bayram ve genel tatillerden nce veya sonra iyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle, iyerinde normal alma srelerinin nemli lde altnda allmas veya tamamen tatil edilmesi ya da, iinin talebi ile kendisine 4857 sayl is kanunu, i szlemeleri ve toplu i szlemeleri ile ngrlen yasal izinleri dnda izin verilmesi hallerinde, iinin almad bu srelerin telafisi iin iiye yaptrlacak alma, telafi almasdr. Telafi almas yaptracak iveren; bu almann 4857 sayl s Kanununun 64 uncu maddesinde saylan nedenlerden hangisine dayandn ak olarak belirtmek, hangi tarihte almaya balanacan, ilgili iilere bildirmek zorundadr. Telafi almas, kaynan oluturan zorunlu nedenin ortadan kalkmas ve iyerinin normal alma dnemine balamasn takip eden 2 ay ieriinde yaptrlr. Telafi almas, gnlk en ok alma suresi olan 11 saati amamak koulu ile gnde 3 saatten fazla olamaz. Telafi almas, tatil gnlerinde yaptrlamaz. 5.1.4. Fazla alma ve Fazla Srelerle alma: Fazla alma: s Kanununda yazl koullar erevesinde haftalk 45 saati aan almalardr. Fazla srelerle alma: Haftalk alma suresinin szlemelerle 45 saatin altnda belirlendii durumlarda, bu alma suresini asan ve 45 saate kadar yaplan almalardr. 5.1.4.1.Olaan Fazla alma: lkenin genel yararlar yahut iin nitelii veya retimin artrlmas gibi nedenlerle yaplan fazla almadr. Her bir saat fazla alma iin verilecek cret ,normal alma cretinin saat bana den miktarnn yzde elli ykseltilmesi suretiyle denir. Fazla srelerle almalarda ie, her bir saat fazla alma iin verilecek cret normal alma cretinin saat basna den miktarnn yzde yirmi be ykseltilmesiyle denir. 5.1.4.1.Olaan Fazla alma: Fazla alma veya fazla srelerle alma yapan ii isterse, bu almalar karl zaml cret yerine, fazla alt her saat karlnda bir saat otuz dakikay, fazla srelerle alt her saat karlnda bir saat on be dakikay, alt ay zarfnda, alma sreleri iinde ve cretinde bir kesinti olmadan serbest zaman olarak kullanabilir.

39

Doaldr ki, salk kurallar bakmndan gnde ancak yedi bucuk saat veya daha az allmas gereken ilerde ve gece allan ilerde fazla alma yaplamaz. Fazla almak ya da fazla srelerle almak iin iinin onaynn alnmas gerekir. Fazla alma ya da fazla srelerle alma ihtiyac olan iverence bu onay her yl banda iilerden yazl olarak alnr ve iinin zlk dosyasnda saklanr. Bir iinin fazla alma sresinin toplam bir ylda iki yz yetmi (270) saatten fazla olamaz. 5.1.4.2. Zorunlu Nedenlerle Fazla alma: Gerek bir arza srasnda, gerek bir arzann mmkn grlmesi halinde yahut makineler veya ara ve gere iin hemen yaplmas gerekli acele ilerde, yahut zorlayc sebeplerin ortaya kmasnda, iyerinin normal almasn salayacak dereceyi asmamak koulu ile iilerin hepsi veya bir ksmna fazla alma yaptrlabilir. Bu durumda fazla alma yapan iilere uygun bir dinlenme suresi verilmesi zorunludur. cret olaan fazla almadaki gibi denir. Bu tr fazla alma iin iinin onay aranmaz. 5.1.4.3. Olaanst Hallerde Fazla alma: Seferberlik srasnda ve bu sreyi asmamak artyla yurt savunmasnn gereklerini karlayan iyerlerinde fazla almaya lzum grlrse ilerin eidine ve ihtiyacn derecesine gre bakanlar kurulu gnlk alma sresini, iinin en ok alma gcne karabilir. Bu tr fazla almaya bakanlar kurulu karar verir. cret olaan fazla almadaki gibi denir. inin onay aranmaz. 5.1.4.4.Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme lerinde Yaplan Fazla alma: Hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerinin fazla alma halini almas, sz konusu ilerin grevleri yalnz bu ileri yapmakla snrl olan iilere yaptrlmayarak, iyerinin asl iilerine yrttkleri ilere ek olarak, i saatlerinden nce veya sonra yaptrlmasna baldr. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerinin, asl ie ilikin gnlk alma srelerinden nce veya sonra yaptrlabilmesi, teknik bir zorunluluun bulunmasna veya bu ilerin, asl iin yrtm srasnda yaplmasnn salk ve gvenlik ynnden sakncal olmasna baldr. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri de dahil olmak zere, gnlk alma suresi 11 saati aamaz. Gnlk normal alma sresi dnda yaplan hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri ile yaplan fazla alma srelerinin toplam ylda iki yz yetmi (270) saati geemez. Yukarda aklanan ekilde hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerini yapacak olan iiler, bu ilerde gnde en ok iki saat altrlabilir.

40

ilerin, bu ilerde geirdikleri srenin her bir saati iin denecek cret, o iyerindeki asl ilerine ait normal alma cretinin saat bana den tutarnn yzde elli ykseltilmesi suretiyle verilir. 5.2. Dinlenme Sreleri: 5.2.1.Ara Dinlenmesi ( K. M. 68) Gnlk alma sresinin ortalama bir zamannda o yerin gelenekleri ve iin gereine gre ayarlanmak suretiyle iilere; Drt saat veya daha ksa sreli ilerde onbe dakika, Drt saatten fazla ve yedi buuk saate kadar (yedi buuk saat dahil), sreli ilerde yarm saat, Yedi buuk saatten fazla sreli ilerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Bu sreler en az olup; kural olarak aralksz verilir. Ara dinlenmesi sresi szlemelerle arttrlabilir ancak azaltlamaz. Ancak bu sreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve iin nitelii gz nnde tutularak szlemeler ile aral olarak kullandrlabilir. Dinlenmeler bir iyerinde iilere ayn veya deiik saatlerde kullandrlabilir. Ara dinlenmeleri alma sresinden saylmaz. crete hak kazandrmaz. Bu sre boyunca ii serbesttir. Kural olarak iyeri dna da kabilir. inin bu sre iinde altrlmas halinde koullar varsa fazla alma cretine hak kazanr.

5.2.2. Tatiller 5.2.2.1.Hafta Tatili: ( K. M. 46) Kanunu kapsamna giren iyerlerinde, iilere tatil gnnden nce, i gnlerinde alm olmalar koulu ile, yedi gnlk bir zaman dilimi iinde kesintisiz en az yirmi drt saat dinlenme (hafta tatili) verilir. allmayan hafta tatili gn iin iveren tarafndan bir i karl olmakszn o gnn creti tam olarak denir. 6098 Sayl Borlar Kanununa Gre; 6098 sayl Kanuna gre, iveren, iiye her hafta, kural olarak pazar gn veya durum ve koullar buna imkn vermezse, bir tam alma gn tatil vermekle ykmldr. Kanunda bu tatilin verilmesinden sz edilmi, fakat iinin bu tatile hangi koullarla hak kazanacana ilikin hibir dzenleme yaplmamtr. 5.2.2.2.Ulusal Bayram ve Genel Tatil gnleri ( K. M. 44, 47) Ulusal bayram sadece 29 Ekim gndr. Dier resmi ve dini bayram gnleri ise genel tatildir.

41

 Ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde iyerlerinde allp allmayaca toplu i szlemesi veya i szlemeleri ile kararlatrlr. Szlemelerde hkm bulunmamas halinde sz konusu gnlerde allmas iin iinin onay gereklidir. Kanunu kapsamna giren iyerlerinde alan iilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil gn olarak kabul edilen gnlerde almazlarsa, bir i karl olmakszn o gnn cretleri tam olarak, tatil yapmayarak alrlarsa, ayrca allan her gn iin bir gnlk cret denir. 5.2.2.3.Yllk cretli zin: ( K. M. 53 Md.) yerinde ie balad gnden itibaren, deneme sresi de iinde olmak zere, en az bir yl alm olan iilere yllk cretli izin verilir. i her alma ylnda hak kazand yllk cretli izni, bir sonraki yl kullanr. Yllk cretli izine hak kazanmak iin gerekli srenin hesabnda iilerin, ayn iverenin bir veya eitli iyerlerinde altklar sreler birletirilerek gz nne alnr. Su kadar ki, bir iverenin i kanunu kapsamna giren iyerinde almakta olan iilerin ayn iverenin iyerlerinde i kanunu kapsamna girmeksizin geirmi bulunduklar sreler de hesaba katlr. ilere verilecek yllk cretli izin sresi, hizmet sresi; Bir yldan be yla kadar (be yl dahil) olanlara ondrt gnden, Be yldan fazla onbe yldan az olanlara yirmi gnden, On be yl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi alt gnden, az olamaz.

Ancak onsekiz (18) ve daha kk yataki iilerle elli (50) ve daha yukar yataki iilere verilecek yllk cretli izin sresi yirmi gnden az olamaz. Yllk izin sreleri i szlemeleri ve toplu i szlemeleri ile artrlabilir. Yllk cretli izin gnlerinin hesabnda, izin sresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri izin sresinden saylmaz. 5.2.2.3.Yllk cretli zin: ( K. M. 53) Ayrca, yllk cretli izinleri iyerinin kurulu bulunduu yerden baka bir yerde geirecek olanlara istemde bulunmalar ve bu hususu belgelemeleri koulu ile gidi ve dnlerinde yolda geecek sureleri karlamak zere iveren toplam drt gne kadar cretsiz izin vermek zorundadr. zin kurulu bulunmayan iyerlerinde yllk cretli iznin ne zaman kullanlacan belirleme yetkisi, ynetim hakk erevesinde iveren aittir. veren, iyerinde alan iilerin yllk cretli izinlerini gsterir izin kayt belgesi (defteri) tutmak zorundadr. Kural olarak yllk cretli izin iveren tarafndan blnemez. Ancak, taraflarn anlamas ile bir blm on gnden aa olmamak zere en ok e blnebilir. Yllk cretli izin hakkndan vazgeilemez.

42

veren, yllk cretli iznini kullanan her iiye, yllk izin dnemine ilikin cretini ilgili iinin izine balamasndan nce, pein olarak demek veya avans olarak vermek zorundadr. Buna karlk, yllk cretli iznini kullanmakta olan iinin izin suresi iinde cret karl bir ite alt anlalrsa, bu izin sresi iinde kendisine denen cret iveren tarafndan geri alnabilir. szlemesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde iinin hak kazanp da kullanmad yllk izin srelerine ait creti, szlemenin sona erdii tarihteki creti zerinden kendisine veya hak sahiplerine denir. veren tarafndan i szlemesinin feshedilmesi halinde 17. maddede belirtilen bildirim suresiyle, 27. madde gereince iiye verilmesi zorunlu yeni i arama izinleri yllk cretli izin sreleri ile i ie giremez. 5.2.2.3.Yllk cretli zin: (Borlar Kanunu) 6098 Sayl Borlar Kanununa gre iveren en az bir yl alm olan iilere ylda en az iki hafta izin vermek zorundadr. Fakat ii onsekiz yandan kkse ya da elli yandan bykse bu durumda verilecek yllk cretli izin sresi haftadan az olamaz. te yandan, Kanunda yllk izin sresinden indirim ngren bir dzenlemeye de yer verilmitir. Buna gre, ii, bir hizmet yl iinde kendi kusuruyla toplam bir aydan daha uzun bir sreyle hizmeti yerine getirmedii takdirde iveren, allmayan her tam ay iin, yllk cretli izin sresinden bir gn indirim yapabilir. Buna karlk; iinin ii igrme edimini yerine getirememe nedeni, kendi kusuru olmakszn hastalk, kaza, yasal bir ykmlln veya kamu grevinin yerine getirilmesi gibi kiiliine bal bir sebepse ve ii bir hizmet yl iinde en ok ay sreyle igrme edimini yerine getirememise, iveren byle bir durumda iinin yllk cretli izin sresinden indirim yapamaz. Bunun gibi, iveren, gebelik ve doum yapma sebebiyle igrme edimini en ok ay sreyle yerine getiremeyen kadn iinin yllk cretli izin sresinden indirim yapamaz. Hizmet veya toplu i szlemeleriyle, iinin aleyhine hkm douracak ekilde, ikinci ve nc fkra hkmlerine aykr dzenleme yaplamaz. Yllk cretli izinler, kural olarak aralksz biimde verilir; ancak taraflarn anlamasyla ikiye blnerek de kullanlabilir. veren, yllk cretli izin tarihlerini, iyerinin veya ev dzeninin menfaatleriyle badat lde, iinin isteklerini gz nnde tutarak belirler. 6. szlemesinden Kaynaklanan Hak ve Borlarn Bazlar: szlemesinin ierdii hak borlar aadaki gibi sralanabilir. Aralarnda ift ynl ok bulunan borlar, i szlemesini tam iki tarafa bor ykleyen bir szleme haline getiren mbadeleye konu borladr.

43

6.1 verenin Borlar 6.1.1 cret deme Borcu (Borlar Kanunu) Hizmet szlemesinde iverenin en nemli borcu kukusuz cret deme borcudur. inin igrme borcunun karlnda yer alan asli bor iverenin cret deme borcudur. cret karl alma yoksa hizmet szlemesi de yoktur. te yandan ii creti ile geinen kii olduu iin cret ve cretin korunmas hizmet szlemesi bakmndan da ok byk nem tar. 6098 sayl Kanuna gre, veren, iiye szlemede veya toplu i szlemesinde belirlenen; szlemede hkm bulunmayan hllerde ise,asgari cretten az olmamak zere emsal creti demekle ykmldr (M. 401). Bilindii gibi, iinin creti zamana gre belirlenebildii gibi, verime gre, bu balamda da para bana belirlenebilmektedir. 6098 sayl Borlar Kanununda bu konuda bir dzenleme bulunmaktadr Buna gre; i, szleme gereince yalnz bir iveren iin sadece para bana veya gtr i yapmay stlenmise iveren, ona yeterli i vermekle ykmldr (m.411/II). Maddede iverenin kusuru olmakszn iiye yeterli i veremezse demesi gereken cretin nasl hesaplanacana ilikin hkmlere de yer verilmitir. Buna gre; veren, kendi kusuru olmakszn szlemede ngrlen para bana veya gtr i salayamayacak durumda bulunduu veya iletme koullar geici olarak gerektirdii takdirde iiye, creti zaman esasna gre der (m.411/II, c.1). Borlar Kanununa gre, Szlemeyle iiye cretle birlikte retilenden, cirodan veya krdan belli bir pay verilmesi kararlatrlmsa, hesap dnemi sonunda bu pay, yasal hkmler veya genellikle kabul edilmi ticari esaslar gz nnde tutularak belirlenir (m.403/I). in Sonucundan Pay Alma Eer payn hesaplanmasnda uyuulamazsa iveren, iiye veya onun yerine, birlikte kararlatrdklar ya da hkimin atad bilirkiiye bilgi vermek ve bilginin dayanan oluturan iletmeyle ilgili defter ve belgeleri incelemesine sunmak; krdan bir pay verilmesi kararlatrlmsa, iveren iiye, istemi zerine ayrca yl sonu kr zarar cet velini vermek zorundadr (B.K. M. 403/II).

44

Grld gibi 6098 sayl Kanunda iinin sadece kardan pay almas deil, cirodan ve retilenden pay almas da ngrlmtr. cret ve cretin denmesi ( K. M. 32) Genel anlamda cret bir kimseye bir i karlnda iveren veya nc kiiler tarafndan salanan ve para ile denen tutardr. cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkak kural olarak, Trk paras ile iyerinde veya zel olarak aclan bir banka hesabna denir. Bu maddeye dayanlarak kartlan ynetmeliin 10. Maddesi uyarnca, iyerleri ve iletmelerinde i kanunu hkmlerinin uyguland iverenler ile nc kiiler, Trkiye genelinde altrdklar ii saysnn en az 10 olmas halinde, altrdklar iiye o ay iinde yapacaklar her trl demenin kanuni kesintiler dldkten sonra kalan net tutarn, bankalar araclyla demekle ykmldrler. cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkak, yabanc para olarak kararlatrlm ie deme gnndeki rayice gre Trk paras ile deme yaplabilir. Emre muharrer senetle (bono ile), kuponla veya yurtta geerli paray temsil ettii iddia olunan bir senetle veya dier herhangi bir ekilde cret demesi yaplamaz. cret en ge ayda bir denir. szlemeleri veya toplu i szlemeleri ile deme sresi bir haftaya kadar indirilebilir. szlemelerinin sona ermesinde, iinin creti ile szleme ve kanundan doan para ile llmesi mmkn menfaatlerinin tam olarak denmesi zorunludur. Meyhane ve benzeri elence yerleri ve perakende mal satan dkkan ve maazalarda, buralarda alanlar hari, cret demesi yaplamaz. cret alacaklarnda zaman am sresi be yldr.

altrlan iilerin cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkaknn zel olarak aclan banka hesabna yatrlmak suretiyle denmesi hususunda; tabi olduu vergi mkellefiyeti tr, iletme bykl, altrd ii says, iyerinin bulunduu il ve benzeri gibi unsurlar dikkate alarak iverenleri veya nc kiileri zorunlu tutmaya, banka hesabna yatrlacak cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkaknn, brt ya da kanuni kesintiler dldkten sonra kalan net miktar zerinden olup olmayacan belirlemeye alma ve sosyal gvenlik bakanl, maliye bakanl ve hazine mstearlndan sorumlu devlet bakanl mtereken yetkilidir. altrd iilerin cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkakn zel olarak aclan banka hesaplar vastasyla deme zorunluluuna tabi tutulan iverenler veya nc kiiler, iilerinin cret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit itikaklarn zel olarak yazlan banka hesaplar dnda deyemezler. cretin Gnnde denmemesi ( K. M. 34) creti, deme gnnden itibaren yirmi gn iinde mcbir bir neden dnda denmeyen ii, i grme borcunu yerine getirmekten kanabilir.

45

Bu nedenle kiisel kararlarna dayanarak i grme borcunu yerine getirmemeleri saysal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gnnde denmeyen cretler iin mevduata uygulanan en yksek faiz oran uygulanr. Bu iilerin bu nedenle i akitleri almadklar iin feshedilemez ve yerine yeni ii alnamaz, bu iler bakalarna yaptrlamaz. cretin sakl ksm: ( K. M. 35) ilerin aylk cretlerinin drtte birinden fazlas haczedilemez veya bakasna devir ve temlik olunamaz. Ancak, iinin bakmak zorunda olduu aile yeleri iin hakim tarafndan takdir edilecek miktar bu paraya dahil deildir. Nafaka borcu alacakllarnn haklar sakldr. Asgari cret: ( K. M. 39) szlemesi ile alan ve Kanunu kapsamnda olan veya olmayan her trl iinin ekonomik ve sosyal durumlarnn dzenlenmesi iin alma ve Sosyal gvenlik Bakanlnca Asgari cret Tespit Komisyonu aracl ile cretlerin asgari snrlar en ge iki ylda bir belirlenir. Asgari cret Tespit Komisyonu, alma ve Sosyal gvenlik Bakanlnn tespit edecei yelerden birinin bakanlnda alma ve Sosyal gvenlik Bakanl alma Genel Mdr veya yardmcs, s Sal ve gvenlii Genel Mdr veya yardmcs, Devlet statistik Enstits Ekonomik statistikler Dairesi Bakan veya yardmcs, Hazine Mstearl temsilcisi Devlet Planlama Tekilat Mstearlndan konu ile ilgili dairenin bakan veya yetki verecei bir grevli ile bnyesinde en ok iiyi bulunduran en st ii kurulusundan deiik ikollar iin seecek leri be, bnyesinde en ok ivereni bulunduran iveren kurulusundan deiik ikollar iin seecei be temsilciden kurulur. Komisyon kararlar kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girer. Asgari cret Tespit Komisyonu en az on yesinin katlmasyla toplanr. Kurul, ye oylarnn ounluu ile karar verir. Oylarn eitlii halinde, Bakann bulunduu taraf ounluu salam saylr. cret eki- kramiye (Borlar Kanunu) 6098 sayl Kanunda dzenlenen bir dier cret eki niteliinde deme de ikramiyedir (M.405). Kanuna gre, veren, bayram, ylba ve doum gn gibi belirli gnler dolaysyla iilerine zel ikramiye verebilir. Ancak, iilerin ikramiyeyi istem haklar bu konuda anlamann veya alma artnn ya da iverenin tek tarafl taahhdnn varl hlinde doar (m.405/I, I). Hizmet szlemesi ikramiyenin verildii dnemden nce sona ermise, ikramiyenin alt sreye yansyan blm denir (m.405/II).

46

Bylece ikramiyeye hak kazanmak iin gerekli srenin bir ksmn alm olan ii alt sre ile orantl olan ksm zerinden ikramiyesini alacana ilikin grler yasal temele kavumu olmaktadr. Araclk creti (Borlar Kanunu) 6098 sayl Kanunun 404. maddesinde dzenlenen bir dier cret de araclk cretidir. Buna gre; iye belli ilerde araclk yapmas karlnda iverence bir cret denecei kararlatrlmsa, araclk yaplan ilemin nc kii ile geerli olarak kurulmasyla iinin istem hakk doar. Ancak Kanunda bu konuda taraflarn anlama yapmasna olanak salanmtr. Eer taraflar yazl olarak kararlatrmlarsa, borlarn ksm ksm ifa edilecei szlemeler ile sigorta szlemelerinde, her ksma ilikin cret istemi, bu ksma ilikin borcun muaccel olmasyla veya yerine getirilmesiyle doar (m.404/II). Fazla alma creti (Borlar Kanunu) veren, fazla alma yapan iiye normal alma cretini en az yzde elli fazlasyla demekle ykmldr (M. 402). Kanuna gre fazla alma, daha nce de belirtildii gibi, ilgili kanunlarda belirlenen normal alma sresinin zerinde ve iinin rzasyla yaplan almadr. ncelikle bu konuda hangi kanuna gre normal alma sresinin belli olmad daha nce de ifade edilmiti. Ayrca denecek cret konusunda 4857 sayl Kanundan farkl olarak fazla alma ve fazla srelerle ayrm yaplmam, yaplan fazla alma iin iiye yzde elli zaml cret deneceini ngrlmtr. Ayrca Kanunda iveren, iinin rzasyla fazla alma creti yerine, uygun bir zamanda fazla almayla orantl olarak izin verebilecei ngrlmtr. Bylece Borlar Kanununda da iiye fazla alma karlnda serbest zaman verilecei esas benimsenmitir. Fakat Kanunundan farkl olarak, serbest zamann verilmesi iinin isteine deil, taraflarn anlamasna balanmtr. Dolaysyla iveren istemedike iiye serbest zaman vermek zorunda deildir. cretin denmesi-deme Sresi (Borlar Kanunu) Borlar Kanununa gre, aksine det olmadka, iiye creti her ayn sonunda denir. Ancak, hizmet szlemesi veya toplu i szlemesiyle daha ksa deme sreleri belirlenebilir. Buna gre, iveren, iiye zorunlu ihtiyacnn ortaya kmas hlinde ve hakkaniyet gerei deyebilecek durumda ise, hizmetiyle orantl olarak AVANS VERMEKLE YKMLDR.

47

6.1.2.verenin inin Kiiliini Koruma Borcu (Borlar Kanunu) Bilindii gibi, iverenin hizmet szlemesinden doan nemli borlarndan bir dieri de iiyi gzetme borcudur. Hizmet szlemesinin kiisel iliki kuran nitelii nedeniyle ii iverene sadakatle hizme t etmek, iveren de iiyi korumak, onun salkl ve gvenli bir ortamda almasn temin etmek zorundadr. Kukusuz salkl ve gvenli ortam, iinin sadece vcut btnlne zarar verici tehlikelerden arnm bir ortam deil, onun onuruna, kiilik haklarna zarar verebilecek tehlikelerden de arnm bir ortam ifade eder. Bir baka deyile, iiyi koruma ve gzetme borcu iinin sadece vcut btnln deil, onurunun, kiilik haklarnn korunmasn da gerekli klar. 6098 sayl Trk Borlar Kanunu bu konuda dorudan bir dzenleme yapm, psikolojik taciz konusunda iverenlere nemli ykmllkler yklemitir. Gerekten, Kanuna gre, iveren, hizmet ilikisinde iinin kiiliini korumak ve sayg gstermek ve iyerinde drstlk ilkelerine uygun bir dzeni salamak, zellikle iilerin psikolojik ve cinsel tacize uramamalar ve bu tr tacizlere uram olanlarn daha fazla zarar grmemeleri iin gerekli nlemleri almakla ykmldr (M. 417). inin kiisel verilerinin kullanm konusunda da bir hkm bulunmaktadr. Buna gre, iveren, iiye ait kiisel verileri, ancak iinin ie yatknlyla ilgili veya hizmet szlemesinin ifas iin zorunlu olduu lde kullanabilir. Gzetme Borcu ( Kanunu) Kanunu M. 77/I: "verenler iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler". K.m. 7/III hkmnde; geici i ilikisi kurulduunda, geici iveren iiyi gzetme borcundan iverenle birlikte sorumlu tutulduundan, aada belirteceimiz iverenin sorumluluuna, tazminatlara ve i sal ve gvenliinin salanmasna ilikin hkmler geici iverenlere de uygulanacaktr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. verenin Genel Ykmll ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 4 (1) veren, alanlarn ile ilgili salk ve gvenliini salamakla ykml olup bu erevede;

48

a) Mesleki risklerin nlenmesi, eitim ve bilgi verilmesi dhil her trl tedbirin alnmas, organizasyonun yaplmas, gerekli ara ve gerelerin salanmas, salk ve gvenlik tedbirlerinin deien artlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyiletirilmesi iin almalar yapar. Gzetme Borcuna Aykrln Sonular (Borlar Kanunu) 6098 sayl Kanuna gre, iverenin yukardaki hkmler dhil, kanuna ve szlemeye aykr davran nedeniyle iinin lm, vcut btnlnn zedelenmesi veya kiilik haklarnn ihlaline bal zararlarn tazmini, szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmlerine tabidir. Szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmne gre ise, bor hi veya gerei gibi ifa edilmezse borlu, kendisine hibir kusurun yklenemeyeceini ispat etmedike, alacaklnn bundan doan zararn gidermekle ykmldr (M.111). Dolaysyla iveren, ii, iin ifas srasnda ya da ile ilgili olarak bir zarara uradnda, zararn meydana gelmesinde herhangi bir kusurunun olmadn ispat etmesi halinde bu zarardan sorumlu olmayacaktr. Bir baka deyile, iverenin kusurlu olduunu ii deil, kusurlu olmadn iveren ispatlayacaktr. 6.1.3.verenin inin Sal ve Gvenliini Salama Borcu 6098 sayl Borlar Kanuna gre, iveren, iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak; iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldr. 6.1.4. Ara ve Gereleri le Malzeme Salama Borcu 6098 sayl Kanunda iiye ara ve gere salama borcu da iverenin borlar arasnda saylmtr. Kanuna gre, aksine anlama veya yerel det yoksa, iveren iiye bu i iin gerekli aralar ve malzemeyi salamakla ykmldr. i iverenle anlaarak kendi ara veya malzemesini iin grlmesine zglerse, aksi anlamada kararlatrlmadka veya yerel det bulunmadka iveren, bunun iin iiye uygun bir karlk demekle ykmldr. Belirtelim ki, benzer bir hkm 818 sayl Kanunda da yer almaktadr. Ancak 6098 sayl Kanunda, kullanlan ara iiye ait olsa dahi iverene, aksine bir anlama yapmak kouluyla, iiye bir karlk demekten kurtulma imkan salanmtr. 6.1.5. in Grlmesi in Gerekli Giderleri Karlama Borcu 6098 sayl Kanunda 818 sayl Kanunda olmayan bir hkme yer verilmitir. Buna gre, iveren, iin grlmesinin gerektirdii her trl harcama ile iiyi YER DIINDA ALITIRDII TAKDRDE, geimi iin zorunlu olan harcamalar da demekle ykmldr.

49

inin geimi iin zorunlu harcamalarn neler olduu ise Kanunda aklamamtr. Bunlar herhalde iinin barnmas, yemesi ve ulam iin gerekli harcamalardr. Yazl olarak yaplm bir hizmet veya toplu i szlemesinde, bizzat ii tarafndan karlanmas kararlatrlan harcamalarn, iiye gtr biimde gnlk, haftalk veya aylk olarak denmesi ngrlebilir. Ancak bu deme, zorunlu harcamalar karlayacak miktardan az olamaz. Zorunlu harcamalarn ksmen veya tamamen ii tarafndan bizzat karlanmasna ilikin anlamalar geersizdir. i, iin grlmesi iin iverenle anlaarak iverenin veya kendisinin salad bir tama arac kullanyorsa, tatn iletilmesi ve bakm iin gerekli olaan giderler, hizmet iin kullanld lde iverence karlanr. i iverenle anlaarak, iin grlmesinde kendi motorlu aracn kullanyorsa, iveren ayrca bu arala ilgili vergiyi, zorunlu mali sorumluluk sigortas primini ve aracn ypranmas karlnda uygun bir tazminat hizmet iin kullanld lde iiye demekle ykmldr. i iverenle anlaarak, hizmetin grlmesinde kendisine ait dier tama aralarn ve hayvanlarn kullanyorsa iveren, bunlarn kullanma ve bakm iin gerekli olan olaan giderleri hizmet iin kullanld lde karlamakla ykmldr. 6.2. inin Borlar (Borlar Kanunu) 6.2.1. Bizzat alma Borcu 6098 sayl Borlar Kanunu 395 ve devam maddelerinde ii ve iverenin borlarn dzenlemitir. Kukusuz iinin hizmet szlemesinden doan en temel borcu igrmedir (hizmet etmedir). Eski kanundaki hkmn ayns olan hkme gre, szlemeden veya durumun gereinden aksi anlalmadka, ii yklendii ii bizzat yapmakla ykmldr. Dolaysyla ii i grme borcunu bir bakasna devredemez. Belirtelim ki, bu durum i szlemesinin ahsiliinin de bir sonucudur. Zira ii iverenin emir ve talimat altnda, onun belirledii koullarla bir i grmeyi stlenir. Dolaysyla iinin iini bir bakasna yaptrmas zaten i szlemesinin zelliine uymaz. 6.2.2. zen ve Sadakat Borcu 6098 sayl Trk Borlar Kanunu iinin borlar bal altnda zen ve sadakat borcunu ayn madde iinde dzenlemitir. Buna gre; i, yklendii ii zenle yapmak ve iverenin hakl menfaatinin korunmasnda sadakatle davranmak zorundadr (M. 396/I). Bu maddenin ikinci fkrasnda da, zen borcu somutlatrlmtr.

50

Anlan fkraya gre, i, iverene ait makineleri, ara ve gereleri, teknik sistemleri, tesisleri ve tatlar usulne uygun olarak kullanmak ve bunlarla birlikte iin grlmesi iin kendisine teslim edilmi olan malzemeye zen gstermekle ykmldr. zen Borcunun Derecesi ve Borca Aykrln Yaptrm zen borcuna aykrln yaptrm ile zen borcunun derecesi ise 6098 Sayl Borlar Kanunu 400. maddede dzenlenmitir. Sz konusu maddeye gre; i, iverene kusuruyla verdii her trl zarardan sorumludur. Bu sorumluluun belirlenmesinde; iin tehlikeli olup olmamas, uzmanl ve eitimi gerektirip gerektirmemesi ile iinin iveren tarafndan bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleri gz nnde tutulur. Grld gibi, Kanun, iinin iverene kusuru ile verdii her trl zarardan, kural olarak, sorumlu olmasn kabul etmitir. Bunun sonucunda ii iverene hafif ihmalle verdii zarardan bile sorumlu olacaktr. Buna karlk, sorumluluk belirlenirken, maddede belirtilen hususlarn dikkate alnmas da gerekir. Bunlar ise; iin tehlikeli olup olmamas, uzmanl ve eitimi gerektirip gerektirmemesi iinin iveren tarafndan bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleridir.

Sadakat Borcu 6098 sayl Trk Borlar Kanununa gre ii iverenin hakl menfaatinin korunmasnda sadakatle davranmak zorundadr (M. 396/I). i, hizmet ilikisi devam ettii srece, sadakat borcuna aykr olarak bir cret karlnda nc kiiye hizmette bulunamaz ve zellikle kendi ivereni ile rekabete giriemez. i, i grd srada rendii, zellikle retim ve i srlar gibi bilgileri, hizmet ilikisinin devam sresince kendi yararna kullanamaz veya bakalarna aklayamaz. verenin hakl menfaatinin korunmas iin gerekli olduu lde ii, hizmet ilikisinin sona ermesinden sonra da sr saklamakla ykmldr. Bu hkmlerin de ortaya koyduu gibi, ii, i ilikisi devam ettii srece, bir cret karl olarak ivereni ile rekabet edecek nitelikte alamaz. 6.2.3. Teslim ve Hesap Verme Borcu inin, ilk defa 6098 sayl Kanunda yer verilen bir baka borcu da, teslim ve hesap verme borcudur.

51

Buna gre, i, stlendii iin grlmesi srasnda nc kiiden iveren iin ald eyleri ve zellikle paralar derhl ona teslim etmek ve bunlar hakknda hesap vermekle ykmldr (M.397/I). i, hizmetin ifasndan dolay elde ettii eyleri de derhl iverene teslim etmekle ykmldr (m.397/II). Gerekten, iveren iinin bu ykmllne aykr davranmas halinde iinin hizmet szlemesini sadakat borcuna aykr davrantan dolay feshetme hakkna sahiptir. 6.2.4. Fazla alma Borcu 6098 sayl Kanunda iinin borlar arasnda dzenlenen bir dier bor ise fazla alma borcudur. Kanunda fazla alma, ilgili kanunlarda belirlenen normal alma sresinin zerinde ve iinin rzasyla yaplan alma olarak tanmlanmtr (M. 398/I). Ancak Kanundaki ilgili kanunlarda belirlenen normal alma sresi ile hangi kanunun kast edildii belli deildir. Zira Hukukumuzda farkl i kanunu bulunmakta olup, bu kanunlarda da farkl farkl haftalk alma sresi bulunmaktadr. Bu durumda da hangi kanuna gre normal haftalk alma sresinin belirlenecei duraksamalara neden olmaktadr. Bu konuda Kanunundaki haftalk alma sresinin esas alnmas daha isabetli olacaktr. te yandan, Kanunda iiye fazla alma yapma ykmll de yklenmektedir. Kanuna gre, Ancak, normal sreden daha fazla almay gerektiren bir iin yerine getirilmesi zorunluluu doar,ii bunu yapabilecek durumda bulunur ve ayn zamanda kanmas da drstlk kurallarna aykr olursa ii, karl verilmek kouluyla, fazla almay yerine getirmekle ykmldr (M. 398/I, 2. c). Grld gibi, maddedeki koullarn mevcut olmas halinde fazla alma yaptrlmas iin iinin rzasna gerek bulunmamaktadr. Kanununda, Gerek bir arza srasnda, gerek bir arzann mmkn grlmesi halinde yahut makineler veya ara ve gere iin hemen yaplmas gerekli acele ilerde, yahut zorlayc sebeplerin ortaya kmasnda denilmek suretiyle zorunlu neden kavram daha snrl hallere mnhasr klnmtr. Fakat 6098 sayl Borlar Kanununda da, bir zorunluluk domasndan sz edildii iin iinin rzas olmakszn fazla alma yapma ykmll yine de ancak, hemen yaplmad takdirde iveren iin zarara neden olacak, iyerindeki iin akn aksatabilecek durumlara zg olacaktr. 6.2.5. Dzenlemelere ve Talimata Uyma Borcu Trk Borlar Kanununda iinin borlar arasnda dzenlenen bir dier bor da itaat borcu, Kanundaki ad ile dzenlemelere ve talimata uyma borcudur.

52

Kanuna gre, veren, iin grlmesi ve iilerin iyerindeki davranlaryla ilgili genel dzenlemeler yapabilir ve onlara zel talimat verebilir. iler, bunlara drstlk kurallarnn gerektirdii lde uymak zorundadrlar (M.399). Madde gerekesinden de anlald zere; genel dzenlemeler, btn iiler ve iyeri iin balayc dzenlemeler, zel talimat ise, ancak iin zellii gerektirdii lde konulabilen ve sadece muhataplarnn bilgisine ulatrld takdirde balayc olabilen dzenlemelerdir. 6.3. verenin Kazas ve Meslek Hastal Nedeniyle Hukuki Sorumluluu: veren, iyerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmamas sonucunda i kazasna urayan veya meslek hastalna tutulan iiye veya bu nedenlerle yaamn yitiren iinin desteinden yoksun kalanlara aada grlecei gibi tazminat demek zorundadr. sal ve gvenlii nlemlerini almak noktasnda iiyi gzetme borcuna aykr davranan iveren, iinin veya hak sahiplerinin maddi zararlarnn SGK tarafndan yaplan demelerle karlanmayan ksmn ve manevi zararlarn tazmin etmek durumunda bulunduu gibi, ayrca Kurum tarafndan yaplan giderleri de rcu davas yoluyla demek zorunda kalabilir. 6.3.1. Sorumluluun Doumunda Kusurun Rol: Trk i hukuku retiinde iverenin i kazasndan ve meslek hastalndan doan sorumluluunun hukuki nitelii konusunda gr birlii yoktur. retide yazarlarn bir blm sorumluluun kusursuz sorumluluk esasna dayandn kazasna veya meslek hastalna urayan kiinin sigortal olmas (SSGSSK 4) halinde 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu uyarnca kendisine gerekli salk yardmlar (m. 63) yaplr, geici ve srekli i gremezlik denekleri balanr (M. 18-19). Ayn ekilde, sigortalnn bu nedenler sonucunda lm halinde hak sahiplerine gelir balanr (m. 32 Md..). inin veya destekten yoksun kalanlarn tm zararlar SGK tarafndan karlanmsa, maddi tazminat iin iverene bavurulamaz. Bazen de iinin i kazasndan doan tm maddi zararn dorudan doruya iveren demek zorunda kalr. rnein, sosyal sigortalar ve genel salk sigortas kanununun kapsam dnda kalan (m.6) i szlemesiyle alanlara kurumca herhangi bir yardm ve deme yaplmayacandan, bunlar tm zararlarnn tazmini iin iverene bavurabilirler. Sosyal gvenlik Kurumu iiye ve hak sahiplerine yapt demeleri, iiyi gzetme borcunu kusuruyla yerine getirmeyen iverene rucu edebilir (SSG SSK 21). Baka bir anlatmla bu demleri dnp iverenden isteyebilir. savunurken; dier bir ksm ie borca aykrlk temelinde kusur sorumluluunun esas olmas gerektiini ileri srmektedir. Yargtay kararlarna bakldnda son yllara dek ilk gr benimsenmi grnrken yakn zamanda kusur sorumluluunu esas alan kararlar verildii de gzlenmektedir.

53

6.3.2. Sorumluluun Doumunda Uygun lliyet Bann (Neden Sonu likisinin) Rol: Bireysel i hukuku andan iverenin sorumluluunu douran i kazas kavram ile 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa gre i kazas kavramnn farkn belirleyen husus her iki durumda illiyet bann farkl biimde ortaya kmasdr. Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu M. 13 uyarnca, sigortaly zarara uratan kaza, sigortalnn iyerinde bulunduu srada, iveren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle, iveren tarafndan grevli olarak baksa bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda, emziren kadn sigortalnn ocuuna st vermesi iin ayrlan srelerde veya iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda meydana gelmise i kazas saylr ve sigortal (veya hak sahipleri) i kazas sigortas yardmlarndan yararlanr. Kaza bu hallerden birinde rnein sigortalnn iyerinde bulunduu srada meydana gelmise Sosyal gvenlik Kurumunun ykmllklerinin domas acsndan illiyet ba gereklemi saylr. lliyet bann olumas iin kazann yaplan ile ilgisinin bulunmas aranmaz. Bu nedenle rnein; le tatilinde iinin, iyerinden saylan avluda voleybol oynarken dp sakatlanmas, bir hasm tarafndan ldrlmesi, odasnda intihar etmesi, Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu anlamnda i kazasdr. Olayn Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu M.13. anlamnda bir i kazas saylmas her durumda iverenin sorumlu tutulmas iin yeterli deildir. Bunun iin, kaza ile yaplan i arasnda illiyet bann bulunmas, kazann yaplan ile balantl olmas, onun bir sonucu olarak ortaya kmas zorunludur. verenin sorumluluu yaplan i ile kaza arasnda illiyet ba kesildii takdirde ortadan kalkar. Uygun illiyet ban kesen nedenler, kazaya urayan iinin ar kusuru veya kast (rn.:intihar), uuncu kiinin ar kusuru (rn.:iyerine ait arataki iiye arpan aracn %100 kusurlu olmas) veya mcbir (zorlayc) nedendir. (rn: Deprem, su baskn). 5510 sayl Kanun M. 14 uyarnca meslek hastal ise, sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk halleridir. Sigortalnn alt iten dolay meslek hastalna tutulduunun; a) Kurumca yetkilendirilen salk hizmet sunucular tarafndan usulne uygun olarak dzenlenen salk kurulu raporu,

54

b) Kurumca gerekli grld hallerde, iyerindeki alma artlarn ve buna bal tbbi sonularn ortaya koyan denetim raporlar ve gerekli dier belgelerin incelenmesi, Hangi hallerin meslek hastal saylaca, ynetmelikte dzenlenir. ynetmelikte belirlenmi hastalklar dnda herhangi bir hastaln meslek hastal saylp saylmamas hususunda kabilecek uyumazlklar, Sosyal Sigorta yksek Salk Kurulunca karara balanr. 6.4. Tazminat: (Borlar Kanunu) (Mad. 51) Hkim, tazminatn kapsamn ve denme biimini, durumun gereini ve zellikle kusurun arln gz nne alarak belirler. Tazminatn irat biiminde denmesine hkmedilirse, borlu gvence gstermekle ykmldr. (Mad. 52) Zarar gren, zarar douran fiile raz olmu veya zararn domasnda ya da artmasnda etkili olmu yahut tazminat ykmlsnn durumunu arlatrm ise hkim, tazminat indirebilir veya tamamen kaldrabilir. Zarara hafif kusuruyla sebep olan tazminat ykmls, tazminat dediinde yoksullua decek olur ve hakkaniyet de gerektirirse hkim, tazminat indirebilir. 6.4.1. lm ve Bedensel Zararlar (Borlar Kanunu) (Mad. 53 ve 54) lm hlinde uranlan zararlar zellikle unlardr: 1. Cenaze giderleri. 2. lm hemen gereklememise tedavi giderleri ile alma gcnn azalmasndan ya da yitirilmesinden doan kayplar. 3. lenin desteinden yoksun kalan kiilerin bu sebeple uradklar kayplar. Bedensel zararlar zellikle unlardr: 1. Tedavi giderleri. 2. Kazan kayb. 3. alma gcnn azalmasndan ya da yitirilmesinden doan kayplar. 4. Ekonomik gelecein sarslmasndan doan kayplar. (Mad. 55) Destekten Yoksun Kalma Zararlar le Bedensel Zararlar, bu Kanun hkmlerine ve sorumluluk hukuku ilkelerine gre hesaplanr. Ksmen veya tamamen rcu edilemeyen sosyal gvenlik demeleri ile ifa amacn tamayan demeler, bu tr zararlarn belirlenmesinde gzetilemez; zarar veya tazminattan indirilemez. Hesaplanan tazminat, miktar esas alnarak hakkaniyet dncesi ile artrlamaz veya azaltlamaz. Bu Kanun hkmleri, her trl idari eylem ve ilemler ile idarenin sorumlu olduu dier sebeplerin yol at vcut btnlnn ksmen veya tamamen yitirilmesine ya da kiinin lmne bal zararlara ilikin istem ve davalarda da uygulanr.

55

6.4.1.1 Manevi Tazminat: Borlar Kanunu M. 56 uyarnca "Hkim, bir kimsenin bedensel btnlnn zedelenmesi durumunda, olayn zelliklerini gz nnde tutarak, zarar grene uygun bir miktar parann manevi tazminat olarak denmesine karar verebilir. " Manevi zarar, i kazasna urayan iinin ya da lm halinde yaknlarnn ekmi olduu bedensel veya ruhsal ac, elem ve straptr. Manevi tazminatla bu ac bir lde dengelenmeye allmaktadr. kazas veya meslek hastal iinin bedensel ve /veya ruhsal zararna yol am ve lmle sonulanmamsa manevi tazminat isteme hakk kural olarak zarara urayan iiye aittir. i, i kazas veya meslek hastal sonucunda yaamn yitirirse, yaknlar Borlar Kanununun 56. Maddesi uyarnca manevi tazminat talep etme hakkna sahiptirler. Burada kastedilen yaknlk akrabalk (hsmlk) ilikisi ya da evlilik birlii iinde olmay art koan bir kavram deildir. len ii ile manevi tazminat talebinde bulunan arasndaki ilikinin manevi bir ac ve elem duymasna neden olacak bir dzeyde olmas yeterlidir. Salk yardmlar SGK tarafndan yaplm ie bu zarar kaleminin iverenden talebi sz konusu olmaz. stisnai durumlarda kazaya urayan ya da meslek hastalna tutulan iinin maluliyet ya da meslekte kazanma gc kayb ok ar ie yaknlarnn da manevi zarara urad ve manevi zarar talep edebilecei kabul grmektedir. 6.4.1.2. Maddi Tazminat: Maddi tazminat davas kiilerin yada kurulularn uradklar zararlarn tazminine ynelik olup, iinin alma srasnda bedensel bir zarara uramas veya mesleki hastalk nedeniyle yitirdii alma gcnn telafisi balamnda, bunda kusuru olan iverene veya nc kiiye kar at davadr. i bu davayla, kaybettii ksmi veya tam alma gcnden ve gelecekte ekonomik bakmdan karlaaca yoksulluktan doan zararlarn denmesini talep eder. Adna ' Gremezlik Tazminat' da denilen ve iinin kaza ve meslek hastal nedeniyle uram olduu gelir kayb ve ypranmann iverenin demesi gereken bir tazminattr. veren kusurluluu orannda alann maruz kald zarar tazmin eder. Bu davay yalnz i kazasna urayan ii aabilir, yaknlar aamaz. Srekli ve tam igremezlikte sigortalya balanacak gelir, yllk kazancnn %70'ine eittir. ayet sigortal, bir bakasnn srekli bakmna muhta ise bu yllk gelir %50 nispetinde artrlr (SSK. M. 20). 6.4.1.3. Sosyal Gvenlik Kurumunun Rcu Davalar: Hukukumuzda Sosyal gvenlik Kurumuna da sigortal veya hak sahiplerine balanan gelirle r ve yaplan demeleri belirli koullar altnda iverenden rucu davas yoluyla talep etme hakk tannmtr.

56

Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu M. 21/I uyarnca, kazas ve meslek hastal, iverenin kald veya sigortallarn saln koruma ve i gvenlii mevzuatna aykr bir hareketi sonucu meydana gelmise, Kurumca sigortalya veya hak sahiplerine bu Kanun gereince yaplan veya ileride yaplmas gereken demeler ile balanan gelirin balad tarihteki ilk pein sermaye deeri toplam, sigortal veya hak sahiplerinin iverenden isteyebilecekleri tutarlarla snrl olmak zere, Kurumca iverene dettirilir". Ayn maddenin drdnc fkrasnda ie kazas, meslek hastal ve hastalk, nc bir kiinin kusuru nedeniyle meydana gelmise, sigortalya ve hak sahiplerine yaplan veya ileride yaplmas gereken demeler ile balanan gelirin balad tarihteki ilk pein sermaye deerinin yars, zarara sebep olan nc kiilere ve ayet kusuru varsa bunlar altranlara rucu edilir" hkm mevcuttur. 6.4.2. Haksz Rekabet (Borlar Kanunu) (Mad. 57) Gerek olmayan haberlerin yaylmas veya bu tr ilanlarn yaplmas ya da drstlk kurallarna aykr dier davranlarda bulunulmas yznden mterileri azalan veya onlar kaybetme tehlikesiyle karlaan kii, bu davranlara son verilmesini ve kusurun varl hlinde zararnn giderilmesini isteyebilir. Ticari ilere ait haksz rekabet hakknda Trk Ticaret Kanunu hkmleri sakldr. 6.4.3. Kiilik hakknn zedelenmesi (Borlar Kanunu) Madde 58- Kiilik hakknn zedelenmesinden zarar gren, urad manevi zarara karlk manevi tazminat ad altnda bir miktar para denmesini isteyebilir. Hkim, bu tazminatn denmesi yerine, dier bir giderim biimi kararlatrabilir veya bu tazminata ekleyebilir; zellikle saldry knayan bir karar verebilir ve bu kararn yaymlanmasna hkmedebilir. 6.4.4. Ayrt Etme Gcnn Geici Kayb (Borlar Kanunu) (Mad. 59) Ayrt etme gcn geici olarak kaybeden kii, bu srada verdii zararlar gidermekle ykmldr. Ancak, ayrt etme gcn kaybetmede kusuru olmadn ispat ederse, sorumluluktan kurtulur. 7. Sal ve Gvenliine likin Ykmllk, Sorumluluk ve Yaptrmlar: 7.1. Sal ve Gvenliine likin verenlerin Ykmllkleri mevzuatnn i sal ve gvenliine ilikin kurallar, Kamu Hukuku kurallardr. Konunun kamu dzenine ilikin olmas nedeniyle Kanunu, i sal ve gvenliini, kamu dzenine ilikin mutlak emredici kurallarla dzenleme yoluna gitmitir. Kanun, bu alanda kurumsal bir yaplanmay ngrd gibi i sal ve gvenlii kurallarna aykrl ceza yaptrmna balamaktadr. Bununla birlikte i sal ve gvenliine ilikin zel Hukuk kural niteliinde emredici hukuk kurallar da mevcuttur. Nitekim B.K. M. 332 bu nitelikteki kurallara en nde gelen rnei oluturur.

57

Yukarda belirtildii zere, K. M. 77 Md. hkmlerinde iverenlerin kamu hukukundan doan iiyi gzetme borcunu, dier deyile i sal ve gvenliini salama ykmlln dzenleyen ayrntl hkmler yer almtr. sal ve gvenliini salama ykmllne ilikin temel kural K. M. 77 dzenlemesidir. verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her turlu nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her turlu nleme uymakla ykmldrler. verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar. Bu blmde ve i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler iyerindeki raklara ve stajyerlere de uygulanr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. Kazas ve Meslek Hastalklarnn Kayt ve Bildirimi ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 14 (1) veren; (2) veren, aadaki hallerde belirtilen srede Sosyal Gvenlik Kurumuna bildirimde bulunur: a) kazalarn kazadan sonraki i gn iinde. b) Salk hizmeti sunucular veya iyeri hekimi tarafndan kendisine bildirilen meslek hastalklarn, rendii tarihten itibaren i gn iinde. (3) yeri hekimi veya salk hizmeti sunucular; meslek hastal n tans koyduklar vakalar, Sosyal Gvenlik Kurumu tarafndan yetkilendirilen salk hizmeti sunucularna sevk eder. (4) Salk hizmeti sunucular kendilerine intikal eden i kazalarn, yetkilendirilen salk hizmeti sunucular ise meslek hastal tans koyduklar vakalar en ge on gn iinde Sosyal Gvenlik Kurumuna bildirir. (5) Bu maddenin uygulanmasna ilikin usul ve esaslar, Salk Bakanlnn uygun gr alnarak Bakanlka belirlenir. 7.1.1. Gerekli Her Trl nlemi Alma Ykmll: sal ve gvenlii mevzuatndaki hkmlere bakldnda, hibir snrlamaya yer verilmeksizin iverenlerin i sal ve gvenliini salamak iin gerekli olan yapmak ve doabilecek her turlu

58

mesleki riske kar bunlar nleyecek nlemleri eksiksiz almak ykmll altnda olduklar grlr. veren ekonomik ve mali durumunun yetersizliini, iyerini yeni am bulunmas nedeniyle tecrbesizliini, bilimsel ve teknik ilerlemeler konusundaki bilgisizliini, yeni yntemlerin izlenmesinin ve uygulanmasnn zel uzmanlk gerektirdiini, benzer iyerlerinde bu i gvenlii nlemlerinin alnmadn ileri srerek sorumluluktan kurtulamaz. sal ve gvenlii hkmlerinden yararlananlar sadece iiler deildir. . K. M.77 hkmleri ile i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmelik dzenlemeleri iyerindeki rak ve stajyerlere de uygulanacaktr ( K. M. 77/son). Geici veya Belirli Sreli lerde Sal ve gvenlii Hakknda ynetmelik uyarnca, iveren gerek belirli sreli i szlemesiyle gerek geici i ilikisi ile alan iilere i sal ve gvenlii konusunda dier iilere salad dzeyde korumay salamak zorundadr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. verenin genel ykmll ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 4 (1) veren, alanlarn ile ilgili salk ve gvenliini salamakla ykml olup bu erevede; a) Mesleki risklerin nlenmesi, eitim ve bilgi verilmesi dhil her trl tedbirin alnmas, organizasyonun yaplmas, gerekli ara ve gerelerin salanmas, salk ve gvenlik tedbirlerinin deien artlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyiletirilmesi iin almalar yapar. b) yerinde alnan i sal ve gvenlii tedbirlerine uyulup uyulmadn izler, denetler ve uygunsuzluklarn giderilmesini salar. c) Risk deerlendirmesi yapar veya yaptrr. ) alana grev verirken, alann salk ve gvenlik ynnden ie uygunluunu gz nne alr. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dndaki alanlarn hayati ve zel tehlike bulunan yerlere girmemesi iin gerekli tedbirleri alr. (2) yeri dndaki uzman kii sorumluluklarn ortadan kaldrmaz. ve kurululardan hizmet alnmas, iverenin

(3) alanlarn i sal ve gvenlii alanndaki ykmllkleri, iverenin sorumluluklarn etkilemez. (4) veren, i sal ve gvenlii tedbirlerinin maliyetini alanlara yanstamaz.

59

7.1.2. Denetleme Ykmll: K. M. 77/II uyarnca, verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, zorundadrlar. verenlerin sadece i sal ve gvenliine ilikin fiziki koullar salamas, kurallar koymas, koruyucu malzemeyi bulundurmas ykml yerine getirmesi iin yeterli deildir. verenler, salanan koruyucu malzemenin kullanlmasn ve konulan kurallara uyulup uyulmadn da denetlemek ve gerekirse yaptrm (disiplin cezas) uygulayarak kurallara uyulmasn ve malzemenin kullanlmasn salamakla da ykmldr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. 7.1.3. Eitim Verme ve Bilgilendirme Ykmll: K. M. 77/II uyarnca, "verenler iileri kars karsya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar". 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. veren, her iinin alt yere ve yapt ie zel bilgi ve talimatlar da ieren salk ve gvenlik eitimi almasn salamak zorundadr. Eitim, deien ve yeni ortaya kan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiinde periyodik olarak tekrarlanr. Sal ve gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda ynetmelikte iverence eitim programlarnn planlanmas ve dzenlenmesi konusunda ayrntl hkmler yer almtr. Verilen eitimin sonucunda bir lme ve deerlendirme yaplr. Deerlendirme sonularna Gre eitimin etkili olup olmad belirlenerek yeni eitime ihtiya duyulup duyulmadna karar verilir (M. 16). Daha nce grld gibi, K. M. 7 ve Sal ve gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda ynetmelik (M.4/3) uyarnca geici iveren de geici iiye i sal ve gvenlii eitimi vermek zorundadr ve geici i ilikisi kurulan iveren, iiyi gzetme borcundan iveren ile birlikte sorumludur. Asl iveren-alt iveren ilikisi kurulan iyerlerinde, alt iverenin alanlarnn eitimlerinden, asl iveren alt iverenle birlikte sorumludur (M.4/2). alanlarn Eitimi ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 17 (1) veren, alanlarn i sal ve gvenlii eitimlerini almasn salar. Bu eitim zellikle;

60

ie balamadan nce, alma yeri veya i deiikliinde, i ekipmannn deimesi hlinde veya yeni teknoloji uygulanmashlinde verilir. Eitimler, deien ve ortaya kan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiinde ve dzenli aralklarla tekrarlanr. (2) alan temsilcileri zel olarak eitilir. (3) Mesleki eitim alma zorunluluu bulunan tehlikeli ve ok tehlikeli snfta yer alan ilerde, yapaca ile ilgili mesleki eitim aldn belgeleyemeyenler altrlamaz. (4) kazas geiren veya meslek hastalna yakalanan alana ie balamadan nce, sz konusu kazann veya meslek hastalnn sebepleri, korunma yollar ve gvenli alma yntemleri ile ilgili ilave eitim verilir. Ayrca, herhangi bir sebeple alt aydan fazla sreyle iten uzak kalanlara, tekrar ie balatlmadan nce bilgi yenileme eitimi verilir. (5) Tehlikeli ve ok tehlikeli snfta yer alan iyerlerinde; yaplacak ilerde karlalacak salk ve gvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatlar ieren eitimin alndna dair belge olmakszn, baka iyerlerinden almak zere gelenalanlar ie balatlamaz. (6) Geici i ilikisi kurulan iveren, i sal ve gvenlii risklerine kar alana gerekli eitimin verilmesini salar. (7) Bu madde kapsamnda verilecek eitimin maliyeti alanlara yanstlamaz. Eitimlerde geen sre alma sresinden saylr. Eitim srelerinin haftalk alma sresinin zerinde olmas hlinde, bu sreler fazla srelerle alma veya fazla alma olarak deerlendirilir. 7.1.4. yerini Sal ve Gvenlii Konusunda rgtleme Ykmll: 7.1.4.1. Sal ve Gvenlii Kurulu Oluturma Ykmll: K.M.80 uyarnca, Bu Kanuna Gre sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde her iveren bir i sal ve gvenlii kurulu kurmakla ykmldr. verenler i sal ve gvenlii kurullarnca i sal ve gvenlii mevzuatna uygun olarak verilen kararlar uygulamakla ykmldrler. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 80. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. Sal ve Gvenlii Kurulu ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 22 (1) Elli ve daha fazla alann bulunduu ve alt aydan fazla sren srekli ilerin yapldiyerlerinde iveren, i sal ve gvenlii ile ilgili almalarda bulunmak zere kurul oluturur. veren, i sal ve gvenlii mevzuatna uygun kurul kararlarn uygular.

61

7.2. Sal ve Gvenliine likin ilerin Ykmllkleri: K. M. 77/I uyarnca, iiler i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler Bu balamda iiler, davran ve kusurlarndan dolay, kendilerinin ve dier kiilerin salk ve gvenliinin olumsuz etkilenmemesi iin azami dikkat gstermeli ve grevlerini, iveren tarafndan kendilerine verilen eitim ve talimatlar dorultusunda yapmaldrlar. Ayrca, makine ve retim aralarn, kiisel koruyucular ve makine gvenlik donanmlarn doru ekilde kullanmak, i sal ve gvenlii ile ilgili olarak grdkleri aksaklk ve eksiklikleri iverene derhal haber vermek de iilerin ykmllkleri arasnda saylabilir. Dahas, "iinin kendi istei veya savsamas yznden iin Gvenliini tehlikeye drmesi" bir hakl nedenle derhal fesih nedenidir. ( K. M. 25/,). inin i sal ve gvenlii nlemlerine uymamas sonucunda iin gvenliini tehlikeye drmesi fesih nedeninin olumas iin yeterlidir. Somut bir zararn ortaya kmas art deildir. inin bu davranyla yaratt tehlikenin iyerinde bulunan dier iilerin ya da kendi yasam ve salna ynelmi olmas fesih nedeni oluturmak bakmndan farkllk arz etmez. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 77. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. alanlarn Ykmllkleri ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 19 (1) alanlar, i sal ve gvenlii ile ilgili aldklar eitim ve iverenin bu konudaki talimatlardorultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptklar iten etkilenen dier alanlarn salk ve gvenliklerini tehlikeye drmemekle ykmldr. (2) alanlarn, iveren ykmllkleri unlardr: tarafndan verilen eitim ve talimatlar dorultusunda

a) yerindeki makine, cihaz, ara, gere, tehlikeli madde, tama ekipman ve dier retim aralarn kurallara uygun ekilde kullanmak, bunlarn gvenlik donanmlarn doru olarak kullanmak, keyfi olarak karmamak ve deitirmemek. b) Kendilerine salanan kiisel koruyucu donanm doru kullanmak ve korumak. c) yerindeki makine, cihaz, ara, gere, tesis ve binalarda salk ve gvenlik ynnden ciddi ve yakn bir tehlike ile karlatklarnda ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik grdklerinde, iverene veya alan temsilcisine derhal haber vermek. ) Teftie yetkili makam tarafndan iyerinde tespit edilen noksanlk ve mevzuata aykrlklarn giderilmesi konusunda, iveren ve alan temsilcisi ile i birlii yapmak. d) Kendi grev alannda, i sal ve gvenliinin salanmas iin iveren ve alan temsilcisi ile i birlii yapmak.

62

7.3. Sal ve Gvenliine likin ilerin Hak ve Yetkileri almaktan kanma ve hakl nedenle derhal fesih hakk: K. M. 83 uyarnca, yerinde i sal ve gvenlii andan iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlike ile kars karya kalan ii, i sal ve gvenlii kuruluna bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar iiye yazl olarak bildirilir. sal ve gvenlii kurulunun bulunmad iyerlerinde talep, iveren veya iveren vekiline yaplr. i tespitin yaplmasn ve durumun yazl olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. veren veya vekili yazl cevap vermek zorundadr. Kurulun iinin talebi ynnde karar vermesi halinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbiri alnncaya kadar almaktan kanabilir. sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbirin alnmad iyerlerinde iiler alt i gn iinde, bu Kanunun 24 uncu maddesinin (I) numaral bendine uygun olarak belirli veya belirsiz sureli hizmet akitlerini derhal feshedebilir. Bu Kanunun 79 uncu maddesine Gre iyerinde iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas halinde bu madde hkmleri uygulanmaz. inin almaktan kanma hakk gerekli nlemler alnncaya kadar devam eder. Herhangi bir sre ile snrl deildir. sal ve gvenlii kurulu veya iveren ya da iveren vekili iinin bavurusunu reddederse iinin almaktan kanma hakk domaz. K. M. 83/V uyarnca iinin derhal fesih hakknn doumu iin i sal ve gvenlii kurulunun iinin talebini olumlu bulmas; baka bir anlatmla iyerinde yakn acil ve hayati bir tehlikenin varln tespit etmi olmas gerekir. Bu hkm reti de, olumlu kurul karar gerektirmesi, 6 i gnlk sre ngrmesi, 24. maddenin II. bendine deil de I. bendine atf yapmas gibi eitli aclardan eletirilmektedir. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 79. ve 83. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. almaktan Kanma Hakk ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 13 (1) Ciddi ve yakn tehlike ile kar karya kalan alanlar kurula, kurulun bulunmad iyerlerinde ise iverene bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, iveren ise derhl kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, alana ve alan temsilcisine yazl olarak bildirilir.

63

(2) Kurul veya iverenin alann talebi ynnde karar vermesi hlinde alan, gerekli tedbirler alnncaya kadaralmaktan kanabilir. alanlarn almaktan kand dnemdeki creti ile kanunlardan ve i szlemesinden doan dier haklar sakldr. (3) alanlar ciddi ve yakn tehlikenin nlenemez olduu durumlarda birinci fkradaki usule uymak zorunda olmakszn iyerini veya tehlikeli blgeyi terk ederek belirlenen gvenli yere gider. alanlarn bu hareketlerinden dolayhaklar kstlanamaz. (4) szlemesiyle alanlar, talep etmelerine ramen gerekli tedbirlerin alnmad durumlarda, tabi olduklarkanun hkmlerine gre i szlemelerini feshedebilir. Toplu szleme veya toplu i szlemesi ile alan kamu personeli, bu maddeye gre almad dnemde fiilen alm saylr. (5) Bu Kanunun 25 inci maddesine gre iyerinde iin durdurulmas hlinde, bu madde hkmleri uygulanmaz. 7.4. Sal ve Gvenliine likin Sendikalarn Grevleri: Sendikalar kanunu m.33te sendikalarn faaliyetleri arasnda yelerinin mesleki eitim, bilgi ve tecrbelerini ykseltmek iin almak; teknik ve mesleki eitim tesisleri kurmak saylmtr ve m.44/II uyarnca ii sendikalar gelirlerinin en az yzde onunu yelerinin eitimi ile mesleki bilgi ve tecrbelerini artrmak iin kullanmak zorundadrlar. ilerin i sal ve gvenlii kurallarna uyma konusunda bilinlendirilmesi iverenlerin yannda sendikalarn da sz gecen eitim grevlerini yerine getirmesi ile salanabilir. i sendikalar i sal ve gvenlii mevzuatnn uygulanmasnn etkili birer izleyicisi olmak, rnein i sal ve gvenlii kurullarnn, iyeri salk ve gvenlik birimlerinin kurulmas ve iyi iletilmesi vb. Konularda ellerindeki hukuki aralar etkin bir bicimde kullanmak durumundadrlar. Sendikalar toplu i szlemelerinde i sal ve gvenlii kurallarna yer vermeli ve mevzuattakinden daha koruyucu toplu i szlemesi hkmlerinin yrrle konulmas yolunda ura vermelidir. 7.5. Sal ve Gvenliine likin Ceza Yaptrmlar: Trk Ceza Kanunu (TCK) madde 85 uyarnca (1) Taksirle bir insann lmne neden olan kii, iki yldan alt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Fiil, birden fazla insann lmne ya da bir veya birden fazla kiinin lm ile birlikte bir veya birden fazla kiinin yaralanmasna neden olmu ise, kii iki yldan on be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 85. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. dari para cezalar ve uygulamas Kanunun 26. Maddesinde gemektedir.

64

Yine TCK m.98e gre, (1) Taksirle bakasnn vcuduna ac veren veya salnn ya da alglama yeteneinin bozulmasna neden olan kii, aydan bir yla kadar hapis veya adli para cezas ile cezalandrlr. (2) Taksirle yaralama fiili, madurun; a) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin srekli zayflamasna, b) Vcudunda kemik krlmasna, c) Konumasnda srekli zorlua, d) Yznde sabit ize, e) Yaamn tehlikeye sokan bir duruma, f) Gebe bir kadnn ocuunun vaktinden nce domasna, Neden olmusa, birinci fkraya gre belirlenen ceza, yars orannda arttrlr. (3) Taksirle yaralama fiili, madurun: a) yilemesi olana bulunmayan bir hastala veya bitkisel hayata girmesine, b) Duyularndan veya organlarndan birinin ilevinin yitirilmesine, c) Konuma ya da ocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasna, d) Yznn srekli deiikliine, e) Gebe bir kadnn ocuunun dmesine, Neden olmusa, birinci fkraya gre belirlenen ceza, bir kat artrlr. (4) Fiilin birden fazla kiinin yaralanmasna neden olmas halinde, alt aydan yla kadar hapis cezasna hkm olunur. (5) Bilinli taksir hali hari olmak zere, bu maddenin kapsamna giren sularn soruturulmas ve kovuturulmas ikayete baldr. TCK M. 22 uyarnca, Taksir, dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla, bir davrann suun kanuni tanmnda belirtilen neticesi ngrlmeyerek gerekletirilmesidir. Kiinin ngrd neticeyi istememesine karn, neticenin meydana gelmesi halinde bilinli taksir vardr; bu halde taksirli suca ilikin ceza te birden yarsna kadar artrlr. kazas iverence veya vekilince ngrlebilir nitelikte ise, ceza te birden yarsna kadar arttrlacaktr. Hapis cezas gerektiren is sal ve gvenliine ilikin sular esas itibariyle taksirli sulardan olduundan bunlar TCK M. 50/(4) uyarnca adli para cezasna evrilirler. Ancak bilinli taksir halinde yani, kazas iverence veya vekilince ngrlebilir nitelikte ise bu hkm uygulanmaz ve hapis cezas uygulanr.

65

7.6. in Durdurulmas veya yerinin Kapatlmas: K. M. 79/I uyarnca, Bir iyerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve sekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yasam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilirse, bu tehlike giderilinceye kadar iyerlerini i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti, bir ii ve bir iveren temsilcisi ile Blge Mdrnden oluan be kiilik bir komisyon kararyla, tehlikenin niteliine gre i tamamen veya ksmen durdurulur veya iyeri kapatlr. Komisyona kdemli i mfettii bakanlk eder. Komisyonun almalar ile ilgili sekretarya ileri blge mdrl tarafndan yrtlr. iyerlerinde sin Durdurulmasna veya iyerlerinin Kapatlmasna Dair ynetmelikte bu konunun ayrntlar dzenlenmitir. in durdurulmasnn veya iyerinin kapatlmasnn ilk koulu, makine koruyucusunun bulunmamas, eskimi buhar kazannn her an patlayabilecek durumda olmas, metan gaznn ykseklii nedeniyle grizu patlamas olaslnn bulunmas gibi iyerinde iilerin yasam iin tehlikeli olan bir durumun saptanmasdr. sin durdurulmasnn veya iyerinin kapatlmasnn dier koulu bu yaptrmn uygulanmasna maddede belirtilen komisyonun karar vermesidir. Karar, sadece tehlike yaratan bolum ya da makineye zg olarak verilebilecei gibi iyerinin tamamna ilikin de olabilir. K. M. 79/III-V uyarnca, Bu maddeye Gre verilecek durdurma veya kapatma kararna kars iverenin yerel i mahkemesinde alt i gn iinde itiraz etme yetkisi vardr. mahkemesine itiraz, iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas kararnn uygulanmasn durdurmaz. Mahkeme itiraz ncelikle grr ve alt i gn iinde karara balar. Kararlar kesindir. Ayrca K. M. 79/son uyarnca, Bu maddenin birinci fkras gereince makine, tesisat ve tertibat veya iin durdurulmas veya iyerinin kapatlmas sebebiyle isiz kalan iilere iveren cretlerini demeye veya cretlerinde bir dklk olmamak zere meslek veya durumlarna gre baka bir i vermeye zorunludur. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 79. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr. in durdurulmas ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 25 (1) yerindeki bina ve eklentilerde, alma yntem ve ekillerinde veya i ekipmanlarndaalanlar iin hayati tehlike oluturan bir husus tespit edildiinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin nitelii ve bu tehlikeden doabilecek riskin etkileyebilecei alan ile alanlar dikkate alnarak, iyerinin bir blmnde veya tamamnda i durdurulur. Ayrca ok tehlikeli snfta yer alan maden, metal ve yap ileri ile tehlikeli kimyasallarla allan

66

ilerin yapld veya byk endstriyel kazalarn olabilecei iyerlerinde, risk deerlendirmesi yaplmam olmasdurumunda i durdurulur. (2) sal ve gvenlii bakmndan teftie yetkili i mfettiinden oluan heyet, i sal ve gvenlii bakmndan teftie yetkili i mfettiinin tespiti zerine gerekli incelemeleri yaparak, tespit tarihinden itibaren iki gn ierisinde iin durdurulmasna karar verebilir. Ancak tespit edilen hususun acil mdahaleyi gerektirmesi hlinde; tespiti yapan i mfettii, heyet tarafndan karar alnncaya kadar geerli olmak kaydyla ii durdurur. (3) in durdurulmas karar, ilgili mlki idare amirine ve iyeri dosyasnn bulunduu alma ve Kurumu il mdrlne bir gn iinde gnderilir. in durdurulmas karar, mlki idare amiri tarafndan yirmidrt saat iinde yerine getirilir. Ancak, tespit edilen hususun acil mdahaleyi gerektirmesi nedeniyle verilen iin durdurulmas karar, mlki idare amiri tarafndan ayn gn yerine getirilir. (4) veren, yerine getirildii tarihten itibaren alt i gn iinde, yetkili i mahkemesinde iin durdurulmas kararna itiraz edebilir. tiraz, iin durdurulmas kararnn uygulanmasn etkilemez. Mahkeme itiraz ncelikle grr ve alt i gniinde karara balar. Mahkeme karar kesindir. (5) verenin iin durdurulmasn gerektiren hususlarn giderildiini Bakanla yazl olarak bildirmesi hlinde, en geyedi gn iinde iyerinde inceleme yaplarak iverenin talebi sonulandrlr. (6) veren, iin durdurulmas sebebiyle isiz kalan alanlara cretlerini demekle veya cretlerinde bir dklk olmamak zere meslek veya durumlarna gre baka bir i vermekle ykmldr. 7.7. ilerin almaktan Alkonulmas: K. M. 79/VI uyarnca, Bir iyerinde alan iilerin yas, cinsiyet ve salk durumlar byle bir iyerinde almalarna engel tekil ediyorsa, bunlar da almaktan alkonulur. Benzer bir dzenleme Ar ve Tehlikeli sler Ynetmeliinde mevcuttur. Ynetmeliin 8. maddesine Gre Bu ynetmelikte belirtilen artlara aykr olarak, ar ve tehlikeli ilerde kadn ve gen ii altrldnn veya alan iinin salk durumu itibariyle byle bir ite altrlmamasnn gerektiinin tespiti halinde, bu iiler ar ve tehlikeli ilerde almaktan alkonulur. veren bu durumda almaktan alkonulan iiye uygun bir i vermek zorundadr. 30 Haziran 2012 tarihli " Sal ve Gvenlii Kanunu" Madde 37 uyarnca Kanununun 79. maddesi Sal ve Gvenlii Kanununun yaym tarihinden itibaren alt ay sonra yrrlkten kaldrlmtr.

67

almaktan Kanma Hakk ( Sal ve Gvenlii Kanunu) MADDE 13 (1) Ciddi ve yakn tehlike ile kar karya kalan alanlar kurula, kurulun bulunmad iyerlerinde ise iverene bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanarak, iveren ise derhl kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, alana ve alan temsilcisine yazl olarak bildirilir. (2) Kurul veya iverenin alann talebi ynnde karar vermesi hlinde alan, gerekli tedbirler alnncaya kadaralmaktan kanabilir. alanlarn almaktan kand dnemdeki creti ile kanunlardan ve i szlemesinden doan dier haklar sakldr. (3) alanlar ciddi ve yakn tehlikenin nlenemez olduu durumlarda birinci fkradaki usule uymak zorunda olmakszn iyerini veya tehlikeli blgeyi terk ederek belirlenen gvenli yere gider. alanlarn bu hareketlerinden dolayhaklar kstlanamaz. (4) szlemesiyle alanlar, talep etmelerine ramen gerekli tedbirlerin alnmad durumlarda, tabi olduklarkanun hkmlerine gre i szlemelerini feshedebilir. Toplu szleme veya toplu i szlemesi ile alan kamu personeli, bu maddeye gre almad dnemde fiilen alm saylr. (5) Bu Kanunun 25 inci maddesine gre iyerinde iin durdurulmas hlinde, bu madde hkmleri uygulanmaz. 7.8. ALIMA GC VE MESLEKTE KAZANMA GC KAYBI ORANI TESPT LEMLER YNETMEL Bu Ynetmeliin amac, 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununa gre sigortal saylanlar ve bunlarn bakmakla ykml olduklar veya hak sahibi ocuklarnn alma gc veya meslekte kazanma gc kayp oranlarnn tespitine ilikin usul ve esaslar dzenlemektir. Tanmlar MADDE 4 (1) Bu Ynetmelikte geen; a) Arza/Hastalk Listesi: Sigortallarn alma gcnn en az %60n veya vazifelerini yapamayacak ekilde meslekte kazanma gcn kayp ettiklerinin tespitine esas listeyi, c) Balthazard Forml: Birden fazla i kazas veya meslek hastal sonucu srekli i gremezlik dereceleri veya birden fazla zrllk derecelerinin birletirilmesinde kullanlan hesaplama eklini, ) Cetveller: Hastalk ya da arzann vcudun hangi uzvunu veya ksmn kapsad, allan iin nitelii, sigortalnn ya dikkate alnarak i kazas veya meslek hastalnn tespitinde kullanlan listeleri, f) kazas: Kanunun 13 nc maddesinin birinci fkrasnda belirtilen sigortaly hemen veya sonradan, bedenen ya da ruhen zre uratan olaylar,

68

) Kurum Salk Kurulu: Kurumca yetkilendirilen salk hizmeti sunucularnn salk kurullarnca dzenlenecek raporlardaki tehis ve bu tehise dayanak tekil eden belgeleri incelemek suretiyle, alma gc kayb ve meslekte kazanma gc kayb oranlarn, erken yalanma hlini, vazifelerini yapamayacak ekilde meslekte kazanma gc kaybn ve malullk derecelerini belirlemeye yetkili hekimlerden ve/veya di hekimlerinden oluan kurullarn, i) Meslek hastal: Sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk hllerini, j) Salk kurulu raporu: Kurumca yetkilendirilen salk hizmeti sunucularnn salk kurullarnca dzenlenen salk kurulu raporlarn, k) Sigortal: Ksa ve/veya uzun vadeli sigorta kollar bakmndan adna prim denmesi gereken veya kendi adna prim demesi gereken kiiyi, l) Tam teekkll hastane: 10/9/1982 tarihli ve 8/5319 sayl Bakanlar Kurulu Kararyla yrrle konulan Yatakl Tedavi Kurumlar letme Ynetmeliinde tanmlanan tam teekkll hastaneleri, n) Ykmllk sresi: Sigortalnn meslek hastalna sebep olan iinden fiilen ayrld tarih ile meslek hastalnn meydana kt tarih arasnda geen en uzun sreyi, Malul Saylmaya likin Usul ve Esaslar Kanunun 4 nc maddesinin birinci fkrasnn (a) ve (b) bentleri kapsamndaki sigortallarn alma gc kayb tespiti MADDE 12 (1) Kanunun 4 nc maddesinin birinci fkrasnn (a) ve (b) bentleri kapsamndaki sigortallarn sigortallk sresi iinde; a) Arza/Hastalk Listesinde (Ek-1) belirtilen hastalk veya arzalarn meydana geldii, b) Eski ve almaya engel olmayan bir arzann, Arza/Hastalk Listesinde (Ek-1) belirtilen seviyelere ykseldii, c) alma gcnn en az %60n kaybetmi hliyle ilk defa almaya balayan, ancak daha sonra ortaya kan farkl bir hastalk veya arza nedeniyle bu Ynetmelik hkmlerine gre alma gcnn en az %60n kaybettii, ) kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcnn en az %60n kaybettii, Kurum Salk Kurulunca tespit edilen sigortallar malul saylr. (2) Ancak, sigortal olarak ilk defa almaya balad tarihten nce alma gcnn %60n kaybettii nceden veya sonradan tespit edilen sigortallar hakknda, bu hastalk veya zrleri sebebiyle malullk sigortasna ilikin hkmler uygulanmaz. (3) Arza/Hastalk Listesinde (Ek-1) belirtilen arza/hastalklardan birden fazlas mevcut ise alma gcnn en az %60n kaybedip kaybetmediine dair deerlendirmede en ar sekel bulgu dikkate alnr ve Balthazard Forml uygulanmaz.

69

Baka birinin srekli bakmna muhta olma hlleri MADDE 15 (1) Sigortallarn ve zrl ocuklarnn baka birinin srekli bakmna muhta durumda saylaca hller aada gsterilmitir. a) Kuadripleji, parapleji, dipleji ve sigortalnn yaamn kendi bana yrtmesine engel hemipleji veya merkezi sinir sisteminin sfinkter bozukluklar ile birlikte olan dier hastalk ve arzalar. b) Sreli veya srekli ruh sal ve hastalklar kliniinde kalmay gerektiren ve tedavi edilemeyen psikotik hastalklar. c) ki gzde de yzde yz (tam) grme kayb. ) ki elin kayb. d) Bir kolun omuzdan ve bir bacan kaladan kayb. e) Her iki bacan alttan en az 1/3nn kayb. f) Tedavisi olanaksz bir hastalktan ileri gelen ar beslenme bozukluklar ve kaeksiler. Meslekte Kazanma Gc Azalma Oran Tespitine likin Usul ve Esaslar Meslek Hastal MADDE 17 (1) Hangi hastalklarn meslek hastal saylaca ve bu hastalklarn, iten fiilen ayrldktan en ge ne kadar zaman sonra meydana kmas hlinde sigortalnn mesleinden ileri geldiinin kabul edilecei Meslek Hastalklar Listesine (Ek-2) gre tespit ve tayin edilir. (2) Herhangi bir meslek hastalnn klinik ve laboratuar bulgularyla kesinletii ve meslek hastalna yol aan etkenin, iyeri incelenmesiyle kantland hllerde, meslek hastalklar listesindeki ykmllk sresi alm olsa bile, sz konusu hastalk, Sosyal Sigorta Yksek Salk Kurulunun karar ile meslek hastal saylabilir. Meslek Hastalklar Listesi MADDE 18 (1) Meslek hastalklar, Meslek Hastalklar Listesinde (Ek-2); a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar, b) B Grubu: Meslek cilt hastalklar, c) C Grubu: Pnmokonyozlar ve dier meslek solunum sistemi hastalklar, ) D Grubu: Meslek bulac hastalklar, d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalklar, olmak zere be grupta toplanmtr. (2) Bu listenin sol stununda zararl ajann meydana getirdii balca hastalklar ve belirtileri, orta stununda ykmllk sreleri, sa stununda hastalk tehlikesi olan balca iler yer almtr. Kazas le Meslek Hastal Sonucu Meslekte Kazanma Gc Kayp Oran Tespitinde Kullanlan Cetveller

70

MADDE 22 (1) kazas veya meslek hastal sonucu meydana gelen arzalar sonucunda, sigortalnn meslekte kazanma gcnn ne oranda azalacana ilikin hesaplama, Meslekte Kazanma Gc Kayp Oran Tespit Cetvellerinde (Ek-3) yer alan A, B, C, D ve E cetvellerine gre yaplr. (2) A Cetveli, i kazalarnn neden olduu hastalk ve arzalarla, meslek hastalklarn ve bunlarn neden olduu arzalar, vcuttaki yerlerine gre snflandran ve balklar aada gsterilen 14 listeden oluur. Her liste stundan oluup bunlardan; birinci stun arzann sra numarasn, ikinci stun arzann eidini, nc stun arzann arlk lsn gsterir. a) I. Ba arzalar (Kafa Kemikleri, Nroloji, Nroirurji, Psikiyatri arza ve hastalklar). b) II. Gz arzalar. c) III. Kulak arzalar. ) IV. Yz arzalar. d) V. Boyun arzalar. e) VI. Gs hastalklar. f) VII. Omuz ve kol arzalar. g) VIII. El bilei ve el arzalar. ) IX. El parmaklar arzalar. h) X. Omurga arzalar. ) XI. Karn hastalk ve arzalar. i) XII. Pelvis ve alt ekstremite arzalar. j) XIII. Endokrin, metabolizma, kollagen doku, periferik damar hastalklar, hematolojik ve romatoid hastalklar. k) XIV. Deri arzalar ve yanklar. (3) "B Cetveli" sigortalnn alt i kollar ve meslek veya i eidi listelerini ierir. Her listede iki stun mevcut olup bunlardan; birinci stun meslek veya i eitlerini, ikinci stun meslek grup numaralarn gsterir. (4) "C Cetveli", srekli i gremezlik simgelerini gstermekte olup, A Cetvelinin listelerine paralel olarak arzann vcuttaki yerine gre 14 tabloyu ihtiva eder. Her tablo, A Cetvelinde yer alan 14 listeden birine karlk gelir ve sol kenardaki stunda arza sra numaralar, stteki satrda 1den 52ye kadar meslek grup numaralar ve bunlarn kesime noktalarnda srekli i gremezlik simgeleri bulunur. (5) "D Cetveli", arzalarn arlk llerine ve srekli i gremezlik simgelerine gre meslekt e kazanma gcnn azalma orann bulmaya yarar. Bu cetvelin sol kenarndaki stun 0dan 65e kadar arza arlk llerini stteki satr Adan Rye kadar arzalarn srekli i gremezlik

71

simgelerini, bunlarn kesime noktalar 1den 100e kadar meslekte kazanma gcnn azalma orann gsterir. (6) Bu cetvele gre bulunan oran, 38-39 yalarndaki bir sigortalnn meslekte kazanma gcnn azalma orandr. (7) E cetveli, D cetveline gre bulunan orana ve sigortalnn yana gre meslekte kazanma gcnn azalma orann tespite yarar. (8) Sigortalnn yana gre meslekte kazanma gc azalma oran tespitinde; srekli i gremezlik hlinin olutuu ilk rapor tarihindeki ya esas alnr. Ancak sigortalnn salk durumunda srekli i gremezlik ynnden bir deiiklik olmu ise, bu deiikliin raporla saptand tarihteki ya esas alnr. (9) Bu cetvelin solundaki stun 38-39 yalara ait meslekte kazanma gcnn azalma orann, stteki satr 21den 64e kadar olan yalar, bunlarn kesime noktalar ise, meslek te kazanma gcndeki azalmann yalara gre oranlarn gsterir. Meslekte kazanma gc azalma orannn hesaplanmas MADDE 23 (1) A Cetveli listelerinde yazl arzalardan birinin meslekte kazanma gcn ne oranda azaltaca aadaki ekilde hesaplanr. a) A Cetvelindeki vcudun eitli blgelerine veya sistemlerine gre hazrlanm olan 14 arza listesinden sigortalnn arzas bulunur. Bu arzann solundaki arza sra numaras ile sandaki arza arlk ls bir tarafa kaydedilir. b) B cetveli listelerinde nce sigortalnn i kolu, sonra bu i kolu iindeki meslek veya i eidi bulunur. Bunun karsndaki meslek grup numaras da bir yere yazlr. Sigortalnn meslek veya i eidi bu listelerde bulunmad takdirde meslek veya iinin benzeri veya en yakn esas alnr. c) Srekli i gremezlik simgesini gsteren C cetvelinin arzaya uygun tablosunun stundaki arza sra numaras ile satrdaki meslek grup numarasnn kesitii noktadaki srekli i gremezlik simgesi bulunarak bir tarafa kaydedilir. ) D cetvelinin stununda yukarda tespit edilen arza arlk ls ile satrndaki meslek simgesinin kesitii noktadaki say, meslekte kazanma gcnn azalma oranna esas alnacak saydr. d) Tespit edilen bu meslekte kazanma gc azalmasnn sigortalnn yana uygun orann bulmak iin E cetvelinden yararlanlr. Bu cetvelin stununda bulunan meslekte kazanma gcnn azalma oran ile stteki satrnda bulunan sigortalnn srekli i gremezlik hlinin tespiti tarihindeki yann kesitii yerdeki say, bu yaa uyan srekli i gremezlik sebebiyle meslekte kazanma gcnn azalma orandr. e) Ancak birden fazla sistemi ilgilendiren sekel bulgu varsa, bu maddenin (a), (b), (c) ve () bentlerinde belirtilen ilemler her bir sekel bulgu iin ayr ayr uygulanr ve Balthazard Forml kullanlarak birletirilir.

72

(2) kazas veya meslek hastal saylmayacak bir olaydan veya doutan ileri gelmi herhangi bir arzas bulunan sigortalnn sonradan bir i kazas veya meslek hastal sonucu srekli i gremezlie uramas hlinde, meslekte kazanma gc azalma oran aadaki ekilde hesaplanr. a) Sigortalnn i kazas veya meslek hastal saylacak veya saylmayacak olaylardan veya doutan meydana gelmi her trl arzalarnn sebep olduu meslekte kazanma gc toplam azalma oran bulunur. b) Sigortalnn i kazas veya meslek hastal saylmayacak bir olaydan veya doutan ileri gelmi arzalarnn sebep olduu meslekte kazanma gc toplam azalma oran, bu fkrann (a) bendinde tespit edilen toplam orandan karlr; kalan, i kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gc azalma orandr. (3) Ancak, sigortalnn ie alnmadan nce mevcut olan veya ie alndktan sonra i kazas veya meslek hastal sonucu olmayarak meydana gelen arzalar, yapmakta olduu iteki kazanma gcn etkilememesi hlinde, bu arzalar kazanma gc toplam azalma orannn hesabnda dikkate alnmaz. Balthazard Formlnn uygulanmas MADDE 24 (1) A Cetveli listesinde yazl arzalardan birkann bir arada bulunmas veya eski bir arzaya yenisinin eklenmesi hlinde meslekte kazanma gcnn ne oranda azalaca, Balthazard Formlne gre aadaki biimde hesaplanr. a) Sigortaldaki arzalarn meslekte kazanma gcn azaltma oranlar bu Ynetmeliin 23 nc maddesine gre ayr ayr tespit edilir. b) Bu oranlar, en ykseinden balanarak sraya konur. c) En yksek oran, sigortalnn alma gcnn tmn gsteren %100den karlr. ) Bu karmada kalan miktar, srada ikinci gelen meslekte kazanma gc azalma oran ile arplarak l00e blnr, kan sonuca en yksek meslekte kazanma gc azalma oran eklenir ve bylece birinci ve ikinci arzalarn meslekte kazanma gc toplam azalma oran bulunmu olur. d) Sigortalnn arzas ikiden fazla ise birinci ve ikinci arzalarn meslekte kazanma gc toplam azalma oran birinci sraya ve nc sradaki arzann meslekte kazanma gc azalma oran ikinci sraya alnarak yukardaki ilem tekrarlanr. e) Ancak, A Cetveli listelerinde ayr ayr gsterilen eitli arzalar, bu listelerde yer alan bir hastalk veya arzann tabii sonucu iseler, bunlar, ayr sebeplere bal arzalar gibi ele alnarak haklarnda bu madde hkmlerine gre ilem yaplmaz. 8. SONULANMI YARGI KARARLARI Sigortalnn iyerinde bulunduu srada kazaya uramas

73

rnek (1): Makina efi ve ynetici olan sigortalnn, iilere gerekli talimat verip kendisinin de ocaa doru gittii, lsnn, yaklak bir saat kadar sonra derede bulunduu, lmnn, ban aln blgesine ekile vurulmu iki darbenin sonucu beyin kanamasndan ld, lmeden nce 25 metre uzaklktaki dereye kadar yrd, otopsi raporunda stn olasln, baka bir ahsa yaplm olabilecei fenni kan olarak tespit edilmitir. Savclk soruturmas, olayn intihar m yoksa, cinayet mi olduu konusuna aklk getirememitir. Varlan bu sonuca gre; sigortalnn iyerinde iken, kendisini hemen veya sonradan beden veya ruha arzaya uratan bir olay, bakaca hibir koul aranmakszn Sosyal Sigortalar asndan i kazas saylacaktr. (Yargtay 9.Hukuk Dairesi, 78/8413 E.) rnek (2): Bir iyerinde ykanma yerleri yani sigortallarn kiisel vcut temizliinin yapld yerlerin iyeri olarak kabul edildiine gre, iverenin iyerinde alan ve geceleri de iyerinde kalan sigortallar iin zel ykanma yerleri hazrlamad bu nedenle kazal sigortalnn zorunlu olarak iyerinde bulunan dereye girerek ykand yeri iyeri eklentisi saym ve derede meydana gelen olay i kazas saymtr. (Yargtay Genel Hukuk Kurulu, 6.07.2005 tarih ve 2005/10-444, 2005/449 sayl karar) rnek(3): Karara konu olan olayda, davaclar murislerinin i kazas sonucu ldn ne srerek kurumdan gelir balanmasn istemiler; mahkemesinin talebi reddetmesi zerine de Yargtaya bavurmulardr. Yargtay, murisin davalnn iyerinde hizmet akdi ile altn, olayn iverenin temin ettii otel tuvaletinde mesai saatleri iinde meydana geldiini, SSK. 5 ve SSK.11/A-a,b fkralarna gre, kazann iyerinde ve iin yrtm srasnda meydana gelmi olmas karsnda, ayrca illiyet bann aranmasnn gerekmedii sonucuna vararak mahkemenin kararn bozmutur. (Yargtay 10. Hukuk Dairesi, 14.9.1994, 11128/16216) Sigortalnn iveren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla kazaya uramas Sigortalnn iverenden ald talimat uyarnca, bir mterinin evinde elektrik arzasn gidermeye alrken, elektrik akmna kaplarak lmesi halinde i kazas saylacaktr. Belirtmek gerekir ki, 5510/13-b hkm uygulanrken, sigortalnn iveren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla hareket edip etmediine dikkat edilmesi gerekir. Bunun dnda, nasl iyerinde meydana gelen kazalarn nedenleri zerinde durulmuyorsa, iveren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla iyerinin dna kan ii de, herhangi bir nedenle kazaya urarsa bu kazann da i kazas olarak nitelendirilmesi gerekir. (Yargtay 21. Hukuk Dairesi, 5.7.2004, 6443/6691)

74

Sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi yznden asl iini yapmakszn geen zamanlarda kazaya uramas veren sigortaly grevle baka bir yere gndermitir. i yolda parkta arkadalaryla oturup konuurken bir bombann patlamas sonucunda lmtr. Yargtayn 10 HD., 13.10.1987 tarih ve 5024/5139 sayl karar ile ... olayn sigortalnn grev ile baka bir yere gnderildii zaman sreci iinde ortaya kt kukusuz olduuna gre, kazay i kazas saylmasnn yasal zorunluluk olduunu belirtmitir. Yine ayn nedenle, malzeme almak zere iverence toptancya gnderilen sigortalnn gerekli al-verii yaptktan sonra yol zerinde bulunan babasna ait dkkanda ay ierken silahl saldrya urayarak lmesi de i kazasdr. (Yargtay Hukuk Genel Kurulu, 5.6.1996, 228/454) Emzikli kadn sigortalnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda kazaya uramas ki saat emzirme (st) izni verilen sigortal, bu izin sresi iinde iyerine gelmek zere yolda kardan karya geerken davalnn kulland motorlu tatn arpmas sonucu vefat etmitir. Kanununun 62. maddesine gre, emzikli kadn iilerin ocuklarna st vermek iin belirtilen sreler, i sresinden saylr ve i sresinden saylan zaman ierisinde iyerine gelirken oluan kaza da i kazasdr. Yargtay HGK., 10.6.1983, 328/652 Sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gtrlp getirilmesi Yargtay, iilerin iverence salanan servis aracyla i elbisesi provas iin Urfadan Silvana gtrlrken yolda terristlerce aracn durdurularak iindekilerin silahla taranmas sonucu ldrlmesi olayn da hakl olarak i kazas saymtr. Ayrca bu olayda, iverenden genel yol gvenliinin salanmasnn beklenemeyecei alarndan ivereni olaydan sorumlu tutmamtr. (Yargtay 9HD., 4.7.1985, 4294/7382) Nedensellik (lliyet) Ba Bir olayda, sigortal iyerinde sva yaparken iskeleden aya kaymas sonucu dm ve ayanda bir syrlma meydana gelmitir. Bu olaydan 8 gn sonra bu kii septisemi oku nedeniyle bbrek yetmezliinden lmtr. Yargtay, ayaktaki syrk olay ile septisemi hastal ve akut bbrek yetmezlii arasnda uygun neden-sonu ba var ise, olay SSK.11/A hkm erevesinde i kazas saylacana karar vermitir. YHGK., 7.3.1990 tarihli, 10-40/147 sayl

75