Türkiye Ve Sosyal Medya - Irak, Yazıcıoğlu

Dahan Irak Onur Yazcolu
Trkiye ve Sosyal Medya
Muhammedin Yolunda
Tarih nceleme 11 Trkiye ve Sosyal Medya Dahan Irak, Onur Yazcolu ISBN: II. Bask: stanbul, Eyll 2012 Editr: Seda Arcolu Kapak Tasarm: Ebru Demetgl Grak Tasarm: Reyna Yiit Film, bask ve cilt: Duplicate Matbaa zmleri San. ve D Tic. Ltd. ti. Maltepe Mah. Litros Yolu Sok. Fatih San. Sit. No: 12/102 Topkap, Zeytinburnu, stanbul Tel: (0212) 674 39 80, Faks: (0212) 585 00 81 Bu kitabn yayn haklar Okuyan Usa aittir. Her hakk sakldr. Tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda yayncnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz. Okuyan Us Yayn Eitim Danmanlk Tbbi Malzeme ve Reklam Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. ti Fulya Mah. Mehmetik Cad. Eser Apt. A Blok No: 30 Daire: 5-6 Fulya, ili, stanbul Tel: (0212) 272 20 85 - 86 Faks: (0212) 272 25 32 okuyanus@okuyanus.com.tr www.okuyanus.com.tr
Carl W. Ernst
Dahan Irak Onur Yazcolu
Muhammedin Yolunda
Yazarlar hakknda: Dahan Irak, 1981 stanbul doumlu. Galatasaray niversitesi letiim Fakltesi mezunu. Yksek lisansn Boazii niversitesi Atatrk Modern Trkiye Tarihi Enstitsnde yapt. Pek ok dergide, Taraf, BirGn ve Evrensel gibi gazetelerde yazarlk yapt. Uluslararas bir sosyal medya ajansnn Trkiye analistliini stlendi. Onur Yazcolu, 1980 ylnda Eskiehirde dodu. Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi letiim Blmnden mezun oldu. Aktel dergisi, Goal.com ve Eurosport Trkiyede muhabir, editr ve yazar olarak alt. Uluslararas bir sosyal medya ajansnda, aratrma sorumlusu olarak grev ald. u anda NTVde program editrl yapyor.
Carl W. Ernst
indekiler
BLM 1: GR
TRKYEDE SOSYAL MEDYANIN TARH 7
BLM 2 TRKYENN SOSYAL MEDYASINI TANIYALIM

HABER/YORUM TARAMASI NASIL YAPILDI? SOSYAL MEDYA ARALARININ TRKYEDEK KONUMLARI TRKYE SOSYAL MEDYASININ ANA TEMALARI 23 28 39
BLM 3 - 2011 VE 2012 YILLARINDA SOSYAL MEDYAYA DAMGA VURAN KONULAR

ERKEN KALK DENNCE KAMPLAMA BTER SGARA ME KARDEM, ALKOL DE AZ TKET KONU HZBULLAH, KULLANICI ANONM KARDE NASIL KOKAR? DEMRTAIN DEPREM AIKLAMASI MGE ANLI SKANDALI: RVANZM, MLLYETLER VE SOSYALSTLER VAN DEPREMNE CNEYT ZDEMR DAMGASI KAYET ET VE RAHATLA! F-16LARIN KAYNAK KODLARI: BANA SRALN BR OYUNU MU BU? GKEK, FRANSAYA KARI: SOSYAL MEDYA POPLZM SEVER TWTTER HABER AJANSI VE ULUDERE ZANANIN EVNDEK ARAMA VE KRTLERN SOSYAL MEDYA ETKS 45 49 54 59 62 67 71 75 79 83 88
Muhammedin Yolunda
SESSZLK SARMALI VE HRANT DNK YRY DNK YRYNN RVANI: HOCALI PROTESTOSU NEO-OSMANLICILIIN POPLER NETCES: FETH 1453 CHPNN GNDEM, CHPNN KURULTAYI MECLSTE 4+4+4 KAVGASI BZ AYIRAN NEHR: AHMET IK VE NEDM ENER SOSYAL MEDYA KAFASI
93 97 101 105 109 114 118
BLM 4 SONU
SOSYAL MEDYA TRKYE BAHARI YAATIR MI? TRKYEDE SOSYAL MEDYAYA NE KADAR ANLAM YKLEMEL? 125 133
Carl W. Ernst
BLM 1: GR
TRKYEDE SOSYAL MEDYANIN TARH

nternet, dnyada ve buna bal olarak Trkiyede yaygn olarak kullanlmaya baland 1990lu yllarn ikinci yarsndan itibaren kendi kullanm biimine ilikin devrimleri yapmakta son derece tereddtsz yol kat etmeyi baaran bir mecra. Teknolojinin gelimesi ve ilerleyen teknolojinin internetin kullanm biiminde meydana getirdii deiiklikler, internetin hayatmzda edindii yeri de srekli yeniledi. Belki internetin toplum hayatndaki yeri 15-20 yl gibi fazla da uzun saylamayacak bir zaman dilimine syor, ancak bu sre ierisinde yaanan deiimlerin younluu, elimizde yine de incelenmeye deer bir tarihsel sre brakyor. nternetin sosyal tarihesi, ierisinde kuaklar barndrabilecek kadar paral, devrimsel gelimelerle dnemlere ayrlabilecek kadar keskin ve bir o kadar da analize msait. Her eyden nce unu sylemek gerekiyor ki, internetin toplum hayatnda yer edindii yirmi ylda geirdii evrimi bu mecrann teknolojik deiimleri olmadan anlamak imknsz. Zira yazlm ve donanm asndan yaanan her byk yenilik internetin kullanm biimine dorudan etki etti. nterneti kullanabildiimiz cihazlar, o cihazlarda kullanlabilen yazlmlarn eitlilii ve salad imkanlarn gelimesi ve tabii ki internetin balant hz ve bant genilii anlamnda kendi geirdii kkl deiimler, internetin sosyal alanda kullanm biimini dorudan etkiledi. unu rahatlkla iddia edebiliriz. Bu kitabn arlkl olarak konu edindii son birka ylda kefettiimiz internetin sosyal 7
gcn, 1990larn ikinci yarsnda bu mecra hayatmza ilk girdiinde biliyor olsaydk da fazla bir anlam ifade etmeyecekti. nk interneti o ekilde kullanabilecek teknolojik imkanlardan yoksunduk. nternet ve onu kullanabileceimiz cihazlar, bu mecrann ilk ortaya kt yllarda herkesin eriebilecei kadar yaygn ve ucuz deildi. Masa st ve piyasada neredeyse tek tk bulunabilen diz st bilgisayarlarn belli bir gelir dzeyinin stne hitap etmesinin yannda balangta 14.4 kbps gibi gnmzde sradan bir kullancy annda teknik servise telefon etmeye itebilecek kstllkta bir hzla internete balanabilmek iin pahal bir modeme ve dahas inanlmaz balant cretlerini gze almaya ihtiya vard. Dolaysyla balangta internet niversitelerin mhendislik blmlerinin etrafnda kstl bir evreye hitap edebildi. Ortak ilgi alanlar ok belirgin olan bu evre, ksa srede gnmzdeki forumlarn ilkelleri olarak nitelendirebileceimiz BBSler (Bulletin Board System) araclyla iletiim kurmaya baladlar. Kullanc profilinin belirginlii ve saysnn azl, BBS kullanclarnn gl sanal kimliklerden ziyade, samimi bir yarsanal cemaat oluturmasn salad. Mecraya eriim gl ve kullanmnn pahall, bu ortamda kurulan iletiimin frekansnn arttka gerek dnyaya tanmasn zorunlu klyordu. Dahas, sanal hayat daha kimsenin gerek hayatnn zerine kabilecek kadar alkanlk yaratmamt. BBSler ve 14.4-28.8 kbps hznda internetle balayan ilk sanal temaslar, mecrann geirdii ilk byk deiimle beraber ekil deitirmeye balad. Daha ncekinin 2-4 kat hz salayan 56K modemler hem piyasada yaygnlayor, hem de bilgisayar fiyatlaryla doru orantl olarak ucuzluyordu. Orta snf bir aile iin internete balanabilecek bir bilgisayar edinmek ve yksek balant cretleri demek hl kolay deildi. Ancak takvimler 1996-98 yllarn gsterdiinde, ortann stnde bir gelire sahip bir aile iin internet artk evin bir paras hline gelmiti. Satn 8
Blm 1: Giri
alm gc daha az olanlar, zellikle de genler iin ise teknoloji dnda baka bir zm domutu. Drt bir yanda alan internet kafeler, insanlarn yeni teknolojiyle bteleri orannda tanmasn salyordu. Bu kafeler, aslnda yine yar-sanal ilikinin kademeli bir rneiydi. Zira ayn zamanda oyun da oynanan bu mekanlar, her ne kadar sanal alemin kaplarn ayorduysa da, ayn zamanda lokal sosyalleme iin de yeni alanlar yaratmt. nternet kafelerin revata olduu bu yllarda, sanal hayat hl gerek hayata taabilecek kadar gl deildi. Henz. te yandan bu yllarda sanal alem, balant hzlar ve mecrann eriilebilirlii dnda da nemli deiimler yaad. Her eyden nce internet zerinde insanlarn iletiim kurabildii yollarda byk yenilikler dodu. ok kstl ve olduka net kimliklere sahip bir kullanc grubuna hitap eden BBSler yerini IRC (Internet Relay Chat) teknolojisine brakt. Gnmzde de kstl olarak kullanlan IRC, belli sunucular zerindeki chat odalar zerinde kullanclarn ezamanl olarak bireysel ve genel iletiim kurabildii bir teknolojiydi ve internet iletiimine anndalk esini katmas bakmndan devrim niteliindeydi. Dahas bu teknoloji dosya paylamna da imkan salyor, balangta yalnzca resim ve mzik dosyalar gibi kk dosyalarla kstl da olsa internetin bu amala kullanmna gerek anlamda start veriyordu. IRC, internetin kullanc saysnn da yapt patlamayla beraber ok ksa sre iinde poplerleti ve ev bilgisayarlar kadar kafelerde de insanlarn youn kullanmna ev sahiplii yapt. Bu dnemde Trkiyenin ilk internet fenomeni de douyor ve #zurna chat odas (ve farkl sunuculardaki onlarca klonu) youn gnlerinde yzlerce kiiye szn ettiimiz trden bir iletiim olana salyordu. Bu yllarn internet kullanmna getirdii bir dier nemli yenilik de kullanc web sayfalaryd. Yahoo, Geocities, Angelfire, Tripod, Lycos gibi firmalar, kullancya belli bir alan veriyor ve 9
kendi web sitelerini herhangi bir kod bilgisine sahip olmakszn ina edebilmeleri iin gerekli teknolojiyi de salyorlard. Her ne kadar belli bir standard garanti etse de, bu siteler zerinde ina edilen sayfalar amatrlkleri ve her taraflarndan taan zorunlu reklamlarla profesyonel sitelerden rahatlkla ayrt edilebiliyorlard. Bu dnemde en azndan teknoloji baznda, amatr kullancnn kendisini dierlerinden ayrarak kitleselleebilecek imkan yoktu. Dahas, internette poplerliin motoru diyebileceimiz kulaktan kulaa mant da henz tam oturmamt. Arama motorlarnn yapabilecekleri hl kstlyd ve insanlarn beendikleri siteleri bakalarna tavsiye edebilecei alanlarn pek ou henz icat edilmemiti. Beeni kazanan bir sitenin poplerlemesi byk oranda sanal kadar gerek dnyadaki konuulurluuna da balyd. 1990larn sonunda poplerlii yakalayan EkiSzlk ya da Zuxxi.com gibi siteler de bunu yar-sanal hayata dokunabilmelerine borluydular. nterneti olmayan birinin bile bu sitelerde yaplan bir espriden haberi olabiliyor, internet kafeye gidip bu sitelere bakma ihtiyac hissedebiliyordu. Kulaktan kulaa yaylan bu tarz bir poplerliin en amatr ve ilgi ekici rnei ise Trkiyenin bireysel anlamdaki ilk fenomeni Mahir ar oldu. nternet Mahirin son derece basit bir tasarm ve ngilizceyle bedava alan veren sitelerden birinde at sayfa, daha sonra sanal alemde ok poplerleen farkl bir mizah yntemiyle dnya apnda ilgi grd. Mahir de grd ilgiyi sanal alemdeki varl kadar o varln gerek hayattaki konuulurluuna borluydu. 2000ler geldiinde, internet teknolojisinde yine ok byk deiimler yaand. Her eyden nce internetin kullanm biimini kkten deitirecek bir teknoloji kullanma girdi ve ADSLle tantk. ADSL (Bakmsz Saysal Abone Hatt), telefon hatt zerinden ama telefonun kullanmn engellemeden geni bant zerinden internet eriimi verebilmesi bakmndan devrim nite10
Blm 1: Giri
liinde bir teknolojiydi. Daha nce kullanlan dial-up balantlarn en az iki kat hz salayabilen bu teknolojinin daha nemli avantaj, kullanm saniye bazl cretlendiren nclnn aksine, aylk sabit cretle fiyatlandrlyor olmas ve her ailenin kabusu hline gelen nceden tahmin edilemeyen yksek telefon faturas sorununa son veriiydi. Dahas, ADSL yine aile iinde sknt yaratan bir meseleyi kkten zyor, balant srasnda telefon iletiimini megul etmiyordu. Bu teknolojinin evlere giriiyle beraber, ilk defa Trkiyede insanlarn 24 saat srekli interneti olmutu. Dahas 56K ile ciddi sabr ve maddi g gerektiren youn dosya paylam da artk eriilebilir hle gelmiti. Napster, Kazaa, eMule, DC++, WinMX gibi dosya paylam yazlmlarnn da ortaya kyla beraber, artk bilgisayarlar gndz gece ak braklan ve dosya indirilen aralar hline gelmiti. Bu yllarda bilgisayarlar ve internet paketleri hl belli bir gelir grubunun stne hitap ediyordu. Ancak fiyatlar dme trendine girmiti ve internet kullanabilecek kitle genilemeye balamt. Taksitle ya da para toplayarak ekonomik bir ekilde bilgisayar edinmek mmkn saylabilirdi, ADSL ucuz olmasa da dial-upn aile btelerinde estirdii terrle karlatrlmayacak kadar eriilebilirdi. nternet cemaati yava geniliyor, mecrann insanlarn hayatnda igal ettii saat says da k hzyla artyordu. Dier taraftan internetin sosyal iletiim ksm da iyice glenmiti. Dial-upn yaygn kullanld son yllarda ortaya kan iki yeni yazlm tr, iin eklinin deimesine byk katk yapyordu. Mirabilis isimli daha nce pek de tannmayan bir irketin rettii ICQ isimli chat yazlm, IRCye kyasla ok daha kiisel bir sohbet ortamn kullancnn bilgisayarna tamt. ICQnn IRCden en nemli fark, tm kullanclara birer sabit kullanc numaras vererek tek bir sunucuya balamas ve bylelikle kalc bir kimlik yaratmasyd. Bir kiinin ICQ numaras, ayn telefon numaras gibi bildiiniz srece sizi o kiiye ulatrabiliyordu. Bu 11
internet zerinden birebir iletiimin yaygnlamas adna devrim niteliinde bir gelimeydi. Dahas iletiimin bireysellemesi, BBS ve IRCnin itinayla koruduu sanal cemaat anlayna da son veriyor, sanal kimlik kavramnn ne kmaya balamasn beraberinde getiriyordu. Artk nerede olduunuzdan ok kim olduunuz nemliydi. IRC, ICQye kyasla byk bir parti gibiydi. Sosyallemek iin doru odada bulunmal ve gznze kestirdiiniz insanlara yanamalydnz. Bazen dorudan kiisel iletiime gemeden odadaki performansnzla gz doldurmal, birebir diyaloglara daha sonra adm atmalydnz. ICQ bunu tamamen deitirdi. ICQde nemli olan karnzdakine ne sylediinizdi. Bir partiden ziyade, birebir bir buluma sz konusuydu. Tabii bu iletiimin yine bir n hazrlk aamas olmas gerektiini kaydetmek gerek. Zira ICQnn arama motorunu kullanarak yeni insanlarla tanmak mmkn idiyse de, biraz da dorudan ve birden bire kurulan kiisel ilikiler hl yeni ve allmadk olduundan pek ok insann kullanc listesi arlkl olarak gerek hayatta tand insanlardan ya da IRCde tant kiilerden oluuyordu. ICQ, insanlarn internet zerinde ezamanl kiisel iletiim kurmasn salamt ama sanal cemaatin ve gerek dnyann sosyal ilikilerdeki belirleyiciliini balangta tamamen kramamt. Bunu yapmak ilerleyen yllarda Microsoftun da gcyle ICQy tahtndan indirecek MSN Messengera ksmet olacakt. nsanlarn web zerindeki varln etkileyen bir dier gelime ise WYSIWG (Ne gryorsan onu alrsn) mantyla alan HTML editrleri oldu. Microsoft Frontpage ve Macromedia Dreamweaver gibi son kullancya hitap eden bu editrler, ok kstl HTML bilgisiyle profesyonel grnml web siteleri hazrlanmasna imkan veriyor, web sayfas editrlerini dier ofis programlaryla ayn kullanc profiline tayorlard. Belki bu programlar ICQ gibi ok geni kitleler tarafndan kullanlmyordu ama kullancnn kendi kendine web sitesi tasarlayarak kendi medyasn 12
Blm 1: Giri
retme nosyonunu gelitirmesinde byk pay sahibiydi. Bedava web alan salayan firmalarn yaratt grnt kirliliinden sklan ve balangta atlad trende yava yava seviye atlayan kullanc iin bu internette daha gl var olma imkan demekti. Bu arada, HTML kodlama teknolojisinin gelimesi, yeni web sitesi trlerinin de ortaya kna yardmc oldu. Forumlar, geni bant internetin kt yllarda bunun en nemli uzants oldu. nternet forumlar aslnda mantk olarak eski BBSlerden ok da farkl deillerdi. Grsel olarak daha derli toplu ve estetik olmalarnn dnda temel olarak ayn amaca hizmet ediyorlard. Ancak BBS dneminden farkl olarak kullanclar artk internete 24 saat ve yksek hzla balydlar. Forumlar bu sayede pratik dosya paylam aralar olarak ne ktlar. Dosya paylam programlarnn nispeten karmak ortamna kyasla, forumlar daha derli topluydu. Dahas, RapidShare gibi dosya paylam sitelerinin de douuyla beraber bu programlara kyasla ok daha istikrarl kaynaklar sunuyorlard. zellikle MP3, video ve erotik ierik paylam forumlar Trkiyenin de dahil olduu pek ok lkede popler hle getirdi. Gnmzde trendin dosya indirmekten, internet zerinden mzik ve video izlemeye kaymas forumlarn poplerliini azaltt. Trkiyede Bat Avrupa ve Amerikaya kyasla daha uzun sre dayanan forumlarn eski glerini kaybetmesinde zellikle AKP iktidar dneminde internet zerinde erotik ierik paylamna kar getirilen ok ar basklarn etkili olduunu sylemek gerekiyor. Pek ou erotik ierik zerinden binlerce kullanclk bir tabana ulaan forumlar, zellikle son be yl iinde ya kapanmak zorunda kaldlar ya da erotik ierikten uzaklatlar. Bunlar arasnda bir tek gerekten ok yksek kullanc saysna sahip sitelerle uydu anten sektr ya da spor gibi popler alanlarda yayn yapan tematik forumlar ayakta kalabildi. 13
te yandan teknolojinin geliimini gsterdii tek yer kullanclarn bilgisayarlar ya da internet balantlar deildi. nternet teknolojisine yatrm yapan firmalar da yeniliklerin peindeydi ve salanan hizmetlerin profili srekli deiiyordu. Amerikada 2000lerin banda nokta kom balonu olarak nitelendirilen finansal ime ve ke neden olan bu dalga, arkasnda iflas etmi yzlerce firmann dnda internet kullanmn srekli deitirecek bir byk gcn de ilk admlarn brakt. 1998 ylnda kurulan Google, arama motoru kavramn ve bu aracn ilevini tamamen deitirmek iin kurulmutu. Google, kendisinden nceki tm arama motorlarnn yaptn daha yetkin bir ekilde yaparak bu alandaki piyasay tamamen eline geirdi. yle ki yllarca Yahoo, Altavista veya WebCrawler gibi arama motorlarn kullananlar, 2000lerin ilk yars geride kaldnda bu isimleri pek hatrlamayacaklard bile. Google, zellikle Avrupada yeni dneme damgasn vuran site oldu. Sitenin arama motoru alannda neredeyse tekel hline gelmesi, onu dier siteler iin de referans hline getirdi. yle ki, artk bir sitenin reklam alabilmesi iin gerekli kullanc trafii byk oranda Google tarafndan salanyordu ve Googleda var olmamak internette var olmamakla e deerdi. nternetin ilk yllarnda kulaktan kulaa ile salanan poplerlii getirmenin artk net bir yolu vard. Siteler iin arama motoru optimizasyonu (SEO) ilerleyen yllarda hayati anlam tayacakt. 2000lerin ilk yars geride kalrken, yaanan teknolojik ilerlemeleri yava yava sosyal medyaya dntrme abalar da start alyordu. Kullanc interaktivitesini tamamen deitirecek devrim niteliindeki Web 2.0 teknolojisinin de geliiyle beraber artk internet kullanclarnn web zerindeki varlk nedeni deiecekti. Bu konuda ilk adm sanal deme sistemi PayPaln alannn kurduu YouTube isimli siteden geldi. lk defa bir site, tamamen kullancnn ykledii ierikle kendisini var ediyordu. Bu 14
Blm 1: Giri
zamana kadar we (biz) olan internet, ilk defa you (sen, siz) olmutu. Geni bant internet teknolojilerinin de yaylmasyla beraber, kullanc iin kendi ektii videolar, kendi kaydettii sesleri paylamas artk olmayacak i deildi. YouTube bunun iin gerekli sahneyi salyordu. lk yllarnda site adeta bir sanal yetenek ovuydu ve YouTubeu dnyann zirvesine tayan da bu oldu. nternet artk burnuyla zurna alan, kpeiyle dans eden, gz kapal topa eviren gizli yeteneklerin, sradan insanlarnd. Dahas gelien teknoloji, daha nceki dnemde gelien sanal kimlikleri tekrar sanal cemaatlere dntryor, youn kullanc katlmn yalnzca retilen malzemeyle deil yaplan yorumlarla da salyordu. nceleri gerek hayatn yansmas olan sanal cemaatler, nce ayrp iine kapanm ve sanal egolarn olumasn salam, daha sonra ise oluan yeni kimliklerle kendini yeniden, daha gl ve gerek dnyadan neredeyse bamsz olarak tekrar yaratmt. Web 2.0n bir dier nimeti ise bloglar oldu. Bloglar aslnda mantk olarak bir zamanlar verilen bedava web sitesi hizmetlerinden farkl deillerdi. Ancak teknolojinin nimetleri bu sitelerin ok daha popler olmasn salad. Her eyden nce bloglar estetik olarak ok daha dzgnd ve eitli tema dosyalar kullanarak bunlar profesyonel web sitelerine olduka benzetmek mmknd. Dahas resimler, video ve mzik dosyalar da blog yazlarnn iine kolaylkla yerletirilebiliyordu. Aslnda bloglar akm birletiriyordu. lk zamanlarn kiisel web sitelerinin zerinde WYSIWYG editrlerinin pratiklii ve yeni dnemin olanaklarn yerletirdiinizde karnza kan ey blogtu. Sosyal anlamda ise bloglar, gl ekilde yeniden doan sanal cemaatlere yaplan kiisel sunumlard. Blogcularn kimlikleri byk lde sanald ancak paylalan ieriin kaynan byk oranda gerek hayattan alyor olmas kimliklerin gerek hayata dokunmaya balama15
sn beraberinde getiriyordu. Gerek kimliklerin sanal dnyayla tamamen temas etmesi ise Facebookun douuyla olacakt. Mark Zuckerberg isimli Harvardl bir niversite rencisinin basite sanal okul yll mantyla hayata getirdii Facebook, aslnda bataki amacnn ok tesine geen bir proje oldu. Zuckerberg, bu siteyi ilk ortaya kardnda sitenin Amerikadaki belli bal niversiteleri kapsamasn ve buradaki sosyal iletiimi salamasn planlyordu. Ancak fikir o kadar glyd ki, proje ksa srede kendisine izilen alann ok dna tat ve tm dnyaya yayld. Facebook, ayn anda pek ok eyi bnyesinde barndryordu. Birincisi; Facebook aslnda o zamana kadar gelen btn trende kart olarak gerek kiileri ieriyordu. ok kk bir kitle dnda, tm Facebook profilleri gerek insanlara aitti. Gerek hayatta tantnzda renmeniz aylar, belki yllar alabilecek eyler artk gznzn nndeydi. Dahas bu detayl kimlikleri destekleyecek grsellik de sitede mevcuttu. Dahas, uzun sre nce kaybettiiniz eski arkadalarnz bulmanz da mmknd, ki sitenin poplerlemesinde bunun da etkisi byk oldu. Facebookun gc uradan geliyordu; sitenin sunduu her ey sanald ama gerekti de. Karnzdaki hakknda pek ok ey renebileceiniz kadar gerek, ama iletiimin dozunu ayarlayabileceiniz kadar sanal olmas bu siteyi vazgeilmez yapt. Dahas Facebook, insanlarn beendikleri internet ieriini paylaabildii bir aland ve bu bakmdan da yepyeni bir kanal yaratmt. Artk kiilerin ve irketlerin sanal dnyadaki varl iin Facebookta olmak da Googleda olmak kadar nemliydi. Facebook, gerek anlamda sosyal medyay yaratmt. Sosyal medyann douu ve Web 2.0, zaten konvansiyonel medyadan yeni medyaya geite bocalayan basn-yayn organlarn bir byk sorunla daha ba baa brakt. Ancak medya, bu krizle internetin ilk kt dnemde olduundan ok daha iyi ba etti. Bunun iki nedeni var. Birincisi, internet ilk ortaya ktnda 16
Blm 1: Giri
ve medyann sanal alemde var olmas gerektiinde bunu etkili ve yaratc ekilde yapacak aralar pek de mevcut deildi. Dahas bunu yapacak vizyon da medyada bulunmuyordu. Aradan geen yllar iinde, pek ou son derece baarsz denemelerin ardndan, medyann iin mhendisliiyle byk lde bartn syleyebiliriz. Artk konvansiyonel medya kurulular, yeni medyay ciddiye alyor ve onun doru dzgn gelitirilmesi iin gerekli insan yatrmn ve teknolojik yatrm yapyor. Ayrca ilk soruna dnersek; Web 2.0 dneminin en nemli zellii salad aralarn mmkn olduu kadar fazla kii tarafndan kullanlabiliyor olmas. Yani, ilk dnemin aksine imdiki dnemde medya kurulularnn elinin altnda basit zmler var. Konvansiyonel medyann yeni medyann yaratcl konusunda ba ektiini hl pek syleyemeyiz (The Guardian ve Marca gibi alk hak eden rnekler dnda) ama en azndan trendi takip edip herkesin kulland aralar kendi sistemlerine adapte edebilecek kadar iin iindeler. Gazetelerin internet sitelerinin interaktif aralar da bu anlamda devrim yaratacak cinsten deillerse de en azndan dikkate alnabilecek kadar ilevsel ve poplerler. Son dnemde yorum aralarnn zellikle Facebookla elenebilmesi de bu anlamda konvansiyonel medyann elini kolaylatrd. Sosyal medyann bir sonraki dev adm ise Twitter oldu. Aslnda Twitterdan nce kan baka sosyal medya aralar da vard, ancak bunlar Facebookun glgesinden kurtulamadlar. Bunun nedeni ok basitti. Facebook, belli bir arac (bilgisayar) kullanarak internet zerinden yaplabilecek tm paylam iin gerekli ortam salyordu. Yepyeni bir ey getiremediiniz srece, insanlarn Facebookta geirdii zamandan kopup size gelmesine gerek de yoktu. Facebookta resim paylalabildii srece Flickra, haber paylalabildii srece FriendFeede gerekten ok ihtiya olduu sylenemezdi. YouTube bile eer Facebooktan nce ortaya kp kendini kabul ettirmi olmasa ve sonrasnda Googlen desteini 17
arkasna alm olmasa bu byk g karsnda zorlanabilirdi. Yine de dier sosyal medya siteleri de says on milyonlar bulan kresel internet cemaatinde ayakta kalabilecek kadar kullancy kendilerine ektiler ama bir Facebook olamadlar. Aksine kendilerini Facebookla balantlandrarak hayatta kaldlar. Twitter dierlerinden farkl klan, ie Facebookun gl olduu yerden deil, onun var olmad yerden girimesi oldu. Facebook glyd, nk drt ba mamurdu, ayrntlyd, zengindi. Facebookun olmad bir ey vard, basit deildi. 3G ve byk ekranl akll telefonlar ncesinde Facebooku bir mobil cihazda amanz gerekse dakikalar boyu beklemeniz gerekirdi ve o kck ekranda kandan pek de bir ey anlayamazdnz. Facebook o hliyle mobil dnyaya yani internet teknolojisinin bir sonraki admna tam da hazr saylmazd. Twitter ise tamamen o dnya iin yaratlmt. Site basitti ve srtn tamamen buna yaslyordu. Twitter ortaya ktnda kullanclarn internet balantsna dahi ihtiyacnn olmamasna gre kendini planlamt. Kullancnn Twitter sayfasna mesaj geebilmesi iin ksa mesaj atmas bile yetebiliyordu. Dahas site herhangi bir mobil cihazda hzl alabilecek ve okunabilecek kadar yalnd. Zaten Twittern varl insanlarn mobil alkanlklarna hitap ediyordu. Twitter, internete ksa mesaj atmak demekti. 140 karakterde ne sylemek istiyorsanz syleyin, SMSten tek fark sizi takip eden herkes okuyabilsin. Balangta skc saylabilecek kadar sade gzken bu fikir, sosyal medyann akn tamamen deitirdi. Mobil olma duygusu, Twittern kendi dnemini yaratmasn salad. Twitter, Facebookun ilk zamanlar gibi darda yaptklarnz eve gelip anlattnz bir mecra deildi. Aksine, o anda, daha o olay olurken durumunuzu hemen gncelleme ansna sahiptiniz. Zaten atacanz mesaj da ksack olduundan olayn kendi akndan alaca zaman da kstlyd. Twitter, gerek hayattaki bir olay olurken, o olayn iinden kmadan sanal hayatn 18
Blm 1: Giri
iinde de o olay var etmenin mecras oldu ve baarsna da buna borluydu. Aslnda Twitter, yllar nce internetin ilk yllarnda gerekleen bir deiimi baka bir boyutta tekrar ediyordu. Nasl ki BBSten IRCye gei, internet iletiimine anndalk hissini kazandrdysa, Twitterda sosyal medyaya bu nosyonu ekliyordu. Bu noktada unu syleyelim. Eer Twitter yelkenlerini, devrim yaratabilecek bir teknoloji dalgasnn, yani geni bant mobil iletiiminin rzgaryla iirmemi olsayd, asla bugnk poplerliine ulaamazd. Twitter, 3G ncesi mobil teknolojiyle de kullanabilen bir mecra, ama GPRS ve EDGE gibi teknolojilerin ekonomik anlamda eriilebilirliinin artmasnn da 3Gnin bir sonucu olduunu unutmamak gerekir. Twitter, mobil iletiimin tamamn kapsad ama onu asl var eden ey 3G dnemi oldu. Twittern anndal ve mobil karakteristii, ona aslnda balangta belki de pek kestirilemeyen bir g getirdi. Twitter, gerek hayatla sanal alem arasnda ezamanl bir balant kurarken ayn zamanda yurttalarn politik aktivitelerinin de iine dalmt. Daha nceki sosyal medya aralarnn aksine Twitter, sokaklardaki siyasal eylemlerin iine girebiliyor, oradan mesajlar internete geebiliyordu. Bu ilev kendisini ilk kez, enteresan bir ekilde aslnda internetin ve demokrasinin dnyada en sorunlu olduu yerlerden birinde gsterdi. 2009 ran devlet bakanl seimleri srasnda hile yapld iddialar ve muhalefete yaplan bask, dnyaya Twitter araclyla ulat. Muhalif ranllar bu yeni mecray, olaanst bir yaratclkla kullanyor ve haber ajanslarnn gemedii, televizyonlarn duyurmad ne varsa dnyayla paylayorlard, stelik eskiden olsa medya organlarnn ancak binlerce dolar deyerek satn alabilecei fotoraf ve videolar eliinde. Twittern konular ortak olarak etiketlemeye yarayan hashtag zellii de ilk kez burada rtn ispatlyordu. #iranelections (ran seimleri), #iran gibi hashtaglere tklayan milyonlarca insan, karsnda konvansiyonel medyann tamamen aciz kald 19
bir bilgi akna annda ve cretsiz ulaabiliyordu. Bu olay, Twittern talihini kalc olarak deitirdi. Bir sene sonra patlak veren Arap Bahar ise bu sosyal medya aracn zirveye tad. Twitter, artk Facebookla edeer saylmaya balanmt. Facebookun kiisel alan kamusal alanla birletirerek baardn, Twitter politik alan kamusal alanla bulutururak baarmt. Twittern bu baars onun dier sosyal medya siteleri gibi Facebook karsnda sradanlamasn da engelledi. Sre ierisinde Twitter, Facebooka deil, Facebook Twittera yaknlamak, ona benzemek zorunda kald. Tabii bunun temel nedenlerinden biri Twittern teknoloji trendini doru okumas ve Facebooktan daha iyi reaksiyon gstermesiydi. Facebook, yap olarak bu refleksi ayn hzda gsteremeyecek kadar hantald. Yine de Facebookun da mobil internet dnemiyle arasnn ok kt olmadn sylemekte fayda var. Yalnzca, mobil internet Facebookun kendi pl olamad. Twitter iin ise sylenebilecek tam olarak buydu. Teknoloji yeni bir srama yapncaya ve buna daha iyi uyum gsterecek yeni (ya da kendini yenileyebilecek) bir ara kncaya kadar Twitter internet dnyasndaki son byk ey gibi grnyor. Tabii imdilik... zetlemek gerekirse internet ve onun kitlelerce kullanm ekli, ksa tarihinde defalarca nemli krlma noktalarndan geti. nternet balant hzlar, bant genilii, web teknolojileri, donanmlar ve yazlmlar gelitike daha da ok kilometre ta greceiz gibi gzkyor. Zira, internet tarihi de insanln tarihi gibi bir devrimin koullar olutuundan itibaren mutlaka o byk deiimleri yaad ve bu konuda mant imdiye kadar hi yanltmad. Dolaysyla u anda elimizde olan eylere ebediyen ayn ekilde var olacaklarm gibi davranmamak gerekiyor. Ancak sosyal medyann u anki koullar ve aralar, u ana kadar olan tarihsel geliim gze alnmadan da deerlendirilemez. Yani yaplabilecek olan; sosyal medyann buraya nasl geldiini, u anda 20
Blm 1: Giri
ne durumda olduunu ve bunun toplum hayatnda nasl sonu verdiini aklamak. u noktaya kadar internetin ve sosyal medyann yaad tarihsel sreci zetledik. Bundan sonra ise bunun son dnemde toplumlarn yaamna, zellikle de Trkiyedeki siyasal srelere nasl yansdna bakacaz.
21
22
Blm 1: Giri
BLM 2 TRKYENN SOSYAL MEDYASINI TANIYALIM
HABER/YORUM TARAMASI NASIL YAPILDI?

Trkiyedeki yaygn ismiyle sosyal medya ancak en doru kullanmyla yeni medya, tm dnyada olduu gibi lkemizde de byk ilgi grd. Ancak Trkiyenin bu konuda biraz farkl bir yeri olduu aikr. lkemiz hem Facebook hem Twitter kullanc saysnda dnyadaki sayl lkelerden biri. 2012 Temmuz rakamlarna gre Trkiyedeki Facebook kullanc says 31 milyon 119 bin 860. Bu rakam Trkiyeyi dnya lkeleri arasnda altnc, Avrupa lkeleri arasnda ilk sraya yerletiriyor. Moniterann 2012 Mart aynda aklad rapora gre, Trkiyede 5.3 milyonu aktif olmak zere, 7.2 milyon tekil Twitter kullancs bulunuyor. Tm bu veriler tabii ki gnbegn deiiklik gsterebiliyor. Fakat sosyal medyann Trkiyedeki nemini kavramak iin bu alanda profesyonel olarak neler yapldna bakmak yeterli. Konvansiyonel medyada yaplan tm iler, yapmclar tarafndan bir ekilde yeni medyaya entegre edilmeye allyor ve bu ie odaklanm ok sayda ajans, bu alandan ekmeini kazanan binlerce profesyonel artk iletiim sektrndeki yerini alm durumda. Biz bu aratrmaya ynelirken, lkemizde yeni medyann fazlaca ilgi grmeyen ancak hayati nem tayan ynlerini kullanmak durumundaydk. Reklam, pazarlama ve iletiim sektrnn tutundurma faaliyetleri zerinde ok sayda uygulama ve aratrma almalar Trkiyedeki yeni profesyonel trendlerden biri hline gelmiken, sosyal medya kullanclarnn politik eilimleri 23
zerine aktel aratrmalar yok denecek kadar az sayda. stelik yaplan aratrmalarda kullanc eilimlerinin genel aks tespit edilmeye allyor. rnein X partisinin genel bakan Y konusunda bir aklama yaptktan sonra, sosyal medya kullanclarnn fikirleri pozitif(+), negatif(-) ya da ntr(0) olarak deerlendiriliyor. Ancak bu tr deerlendirmeler, toplumsal eilimlerin belirlenmesinde faydal veriler sunmakla beraber olduka yetersiz bir bilgi kmesi ortaya karyor. Dolaysyla biz bu almay yaparken, dnyadaki alma yntemlerini sentezleyerek farkl bir model oluturduk. Modelin dayand birka temel yaklam gelitirdik. Bu yaklamlar yle zetleyebiliriz: 1- Sosyal medya aralarnn analizi: Hangi sosyal medya aracnda hangi ideolojik dilin egemen olduunun tespit edilmesi aratrma iin hayati bir nem tayordu. 2- Sylem dengesi: Bir haber hakknda sosyal medya kullanclarnn ne dndn anlayabilmek iin ideolojik adan sylem dengesini yakalamak gerekiyordu. Bu nedenle, rnein haber sitelerinden muhafazakar eilimli hedef kitleye hitap eden mecray analiz ettiysek, Facebookta sol-sosyal demokrat eilimli mecray tercih ettik. Bu tercihleri yaparken en ok mesaj/yorum alan mecralar filtreledik. Bu da yetmedi; bu mesajlarda konuya odaklanlm ve konu dna fazlaca klmam olan mesaj/yorum grubuna yneldik. 3- rnek konu seimi: Aratrma konularmzn says kitapta yer alan raporlarn defalarca stnde. Ancak biz bu kitaptaki rapor konularn, 500 ila 1000 yorum bandna ulaan, en az drt farkl mecrada grntlediimiz ve Trkiye gndemine damgasn vurmu haberler arasndan setik. 4- Anndalk: Aratrma ve analizlerimizi konunun st soumadan, haberin gndeme kmasnn zerinden tam bir gn 24
Blm 2: Trkiyenin Sosyal Medyasn Tanyalm
gemeden gerekletirdik. Bylelikle aratrma ve analizlere veri oluturan mesajlar, toplumsal tepkilerden minimum etkilenerek ortaya kan mesaj/yorumlardan olutu. Tabii ki bu aratrmay yaparken, her mecra ve yeni medya arac iin, o aralarda en verimli taramay yapabilen arama motorlarn kullanmaya aba gsterdik. Bu noktadaki en nemli engelimiz, bu tr arama motorlarnn daha ok ngilizce ierik taramasnda baarl olmasyd. Yeni medyada tarama yapan arama motorlar, internet zerinde tarama yapan arama motorlar kadar gelikin bir teknolojiye henz ulaamad. Bu nedenle her aratrmamzda arama motorlar kullanmndan daha fazla olmak zere, haber ieriine uygun manuel taramalar yapmay tercih ettik. Alt ay boyunca sren haber/yorum taramamzda yaklak 150 bin mesaj analiz ettik. Bu mesajlarn nicelik ve ideolojik eiliminden salkl bir sonu elde edebilmek iin, Trkiyedeki ana siyasal akmlar temsil etmeye en yakn mecra seimlerine yneldik. Bu anlamda Twitterda genelikle, sol, sosyalist, sosyal demokrat, Kemalist, ulusalc izginin baskn olduunu gzlemlediimiz iin, Facebook yorumlar ya da haber sitesi yorumlar toplanrken, mutlaka muhafazakr, slmc, sa topluluklarn bulunduu siteleri kart gr olarak yerletirdik. Dnyada, yeni medya zerine yaplan bu tr politik eilim aratrmalarnda mutlaka taranan mecralarndan biri kukusuz forumlar. Ancak zellikle Facebooktaki gruplarn ve yeni iletiim teknolojilerinin salad olanaklarn daha kolay olmas nedeniyle Trkiyede internet forumu gelenei olduka gerilemi durumda. Biz bu aratrmay yaparken, Trkiyedeki forum eksikliinden kaynaklanan a yine Trkiyeye zg farkl mecralardan toparladmz verilerle fazlasyla kapattk. Szlklerden sz ediyoruz. Bata EkiSzlk ve t Szlk yorumlar olmak 25
zere en etkili 10 szl srekli gzlem altnda tuttuk. Tabii forum says ve kullanmnn azalmasna ramen, byk rabet gren Donanm Haber, FRMTR, Memurlar.net gibi geni kullanclara sahip forumlar da her gn taramaya ve yeterli sayda veriye ulald srece raporlarmza dahil ettik. Yine dnyadaki aratrma rneklerinde ok nemli bir yer tutan blog taramasn belli bir sre yapmamza ramen salkl veriler alamadmz iin aratrma kapsamndan karmak zorunda kaldk. Bu noktada Trkiyedeki bloggerlk anlaynn ciddi bir eletiriyi hak ettiini dnyoruz. zellikle gnlk haber takibi yapan blog says, iki elin parmaklar kadar. stelik bu bloglar, haber balklarna gre pozisyon alp, fikir anlatan ierikler gelitirmekten ziyade, arama motoru sonularna girmek iin, portallarda yer alan haberlerin tekrar retilmesini salamak yolunu tercih ediyor. Ayrca Trkiyede bloggerln odakland konu balklar genellikle futbol, yemek ve moda alanlarnda younlayor. Bu alanlardaki hareketlilikle kyaslandnda politik ierik gelitirmeyi tercih eden blog says ne yazk ki aratrmamzda eilim belirlemeyecek kadar az dzeyde kald. Twitterda politik eilimlerin annda ve ksaca verilebilmesi, politik blog yazarln engelleyen en nemli faktrlerin banda geliyor. Baka bir deyile, Trkiyedeki sosyal medya kullanclar, fikirlerini paylamak iin bloglar yerine mikro bloglar (Twitter vb.) tercih ediyor. Yaptmz taramalardan anlaml eilimler karabilmek adna, ayn haberle ilgili her yeni medya aracnda, o aracn ruhuna en uygun dili bularak, o mecraya uygun eilim balklar oluturma yoluna gittik. Elinizde bulunan aratrmann akademik bir zellik tamadnn ve bu ynde bir iddias bulunmadnn altn izmekte yarar var. Ancak taramalarmz, aratrmalarmz ve analizlerimizi yaparken, hem niceliksel deerler asndan hem de ierik 26
balamnda tutarllk sergileyecek gruplandrmalar yaparak gerekletirdik. Bu almann Trkiyedeki sosyal medya almalarna bir k tutmas, yaplacak yeni aratrmalar iin bir k noktas olmas temel amalarmzdan bir tanesiydi. te yandan sadece Twitter ya da sadece Facebook ya da sadece EkiSzlk takip ederek, sosyal medya kullanclar hakknda byk kanaatler oluturulmas ynndeki yaklamlarn salksz olaca ynndeki ngrmz de bu alma sayesinde kantlam olduk. Her mecrann, kullanc profilleri, teknolojik olanaklar ve haberi yayma becerileri asndan farkl olanaklar sunmasnn, farkl ideolojik profillerin farkl aralarda daha kolay yaylmas sonucunu dourduunu da aratrma ilerledike anladk. Aratrmamzn anlaml veriler oluturup oluturmayaca konusunda fikir alveriinde bulunduumuz yakn evremizdeki en nemli soru iaretiyse, zerine yorum yaplan haberlerin gemie ait olmas nedeniyle aktel kimliklerini kaybetmesi endiesi zerinde younlat. Bu noktada alt izilmesi gereken nokta, aratrmann haber verme nitelii ve amac olmamasdr. Bu aratrmann dokunduu esas nokta, tanmlanm bir politik ieriin, farkl ideolojik kanatlardaki insanlar tarafndan nasl alglandnn ve benzeri ierikteki bilgi ya da haber aklarnn, Trkiyedeki sosyal medya kullanclarn ne tr davranlara srkledii konusunda bilgi edinmek oldu. Dolaysyla aratrmamzn bu perspektiften okunup deerlendirilmesi kritik bir nem tayor.
27
SOSYAL MEDYA ARALARININ TRKYEDEK KONUMLARI

Kitabn ilk blmnde internetin ve sosyal medyann geliimini, farkl aralarn hangi koullar iinde doduunu anlatmaya altk. Sosyal medya aralarnn farkl ihtiyalar ve farkl teknolojiler sonucu meydana gelmi olmas, onlarn grd ilevleri ve seslendii kitleleri de birbirinden farkllatryor. Dolaysyla, aslnda tek bir sosyal medya yok, sosyal medyalar var. Bu kitapta okuyacanz analizler boyunca, biz mmkn olduunca bu paral yapy farkllklaryla kabul etmeye ve bu ekilde sentezleyerek bir sonuca ulamaya altk. Zira sosyal medyay monoblok ve homojen bir yap olarak grmek, sklkla yaplan ve genelde de ok yanl karmlara neden olan bir alglama hatas. Bu kitabn ncelikli meselelerinden biri sosyal medya hakkndaki bu alg hatasn dzelterek, bundan sonraki almalarda da daha doru okumalar yaplmasna katk salamak. Twitter Twittern ortaya k, sosyal medya kavramn dnya apnda tartmaya amas bakmndan nemli oldu. Gerekten de bu aracn, iine doduu teknolojiyle beraber sosyal medyann kullanm eklini ve amacn dntrd sylenebilir. Twitter, hakikaten de sosyal medya deyimini en ok karlayan ara. Hem Facebook ve pek ok dier aracn aksine neredeyse anonim saylabilecek bir kalabala hitap etmeniz mmkn, hem de bu arac yazl, grsel, iitsel bilgi gemek iin kullanabiliyorsunuz. Bu bakmdan Twitter hakikaten yaratc kullanmlara ak ve zellikle olay yerinden bildirme algsn kuvvetlendiren bir mecra. Bu tarafyla da zellikle medyada alanlarn ilgisini ekmi olmas ok doal. 28
Lkin Twittern gazeteciliin gelecei olduu ynndeki algnn ya da bunu dorudan bir gazetecilik mecras olarak grmenin aslnda ok bariz olan ama biraz da mecrann yaratt heyecandan dolay grmezden gelinen amazlar var. Twitter, Birinci Krfez Savandan itibaren medyaya hakim olan anndalk fetiine ok hitap eden bir ara. Hatrlanaca gibi, Austos 1990da patlak veren savata, CNN International o dneme damga vuran uydu teknolojisini televizyon haberciliinde kullanm ve haberi canl verme meselesini gazetecilik paradigmasnn en yukarlarna yazmt. CNNin tm dnya televizyonlarna grnt gemesi ayn zamanda kresellemeye balayan dnyada habercilik normunu belirler hle gelmiti. Bu norm, haberi dorulatmay ikinci plana itiyor ve hz, hatta anndal haberin doruluunun nne geiriyordu. Gazeteci iin orada olmak ve annda (dierlerinden nce) haber vermek; konuyu tm detaylaryla ve doru olarak vermenin nne gemiti. Tabii bunda ifrelenebilir uydu ve kablo televizyon teknolojileriyle haberin her zamankinden daha fazla satlabilir bir metaya dnmesinin de etkisi vard. Bir haberi ilk vermek ve scak bilginin -ekonomi ve gazetecilik anlamnda- iktidarn kurmak, doru haber vermenin nnde yer alyordu. Twitter, bu tarz gazeteciliin tm reflekslerini kayan bir mecra oldu. 3G teknolojisi, akll telefonlar-tabletler ve bu mecra; CNN tipi gazeteciliin anndalkla arasndaki son bariyerlerini de ykt. Tabii ki anndalk, bir haberin dorulanmas iin artk hi zaman olmad anlamna da geliyor. Bir haberi duyduun an, herkesten nce twit gemek Twittern deyim yerindeyse raconu. unun da altn izmek gerek; Twitter bu hissi yalnzca anndalkla salamyor, bu mecrada popler olmak iin de hz gerekiyor. Bir haberi ilk girmek, o haberin dier kullanclar tarafndan RTlenmesi, yani kendi takipilerine orijinal takipinin ismiyle iletilmesi ihtimalini glendiriyor. Bylelikle daha ok ta29
kipi kazanma ansnz oluyor. Daha fazla takipi, daha fazla RT demek olduundan, ikisi birbirini katlayarak besliyor. Takipi ve RT says ne kadar artarsa, artma hz da o kadar ykseliyor. Tabii ki anndalk her zaman tek geerli ve yeterli kriter de olmuyor. Sansasyon, kullanlan dilin arpc olmas yine RT kvlcmn akmak iin nemli. Sizin clz bir ifadeyle verdiiniz bir haberi, bir bakas alp daha cafcafl verebilir ve sizden daha ok insana ulatrabilir. Bu anlamda Twitter da aslnda televizyondaki ve dier internet mecralarndaki reyting kaygsna olduka ak, stelik iinde ou kez para bile olmadan. Dolaysyla Twitterda dorulanm ve salam haber ieriinden ok kulaktan dolma ve sansasyonel iddiayla rastlamanz her zaman daha olas. Bir haberin ok hzl yaylabilmesi nedeniyle dezenformasyonun da epeyce sk rastlanr olduunun altn izelim. Twitter, zaten 140 karakter kstlamas ve hzl veri ak nedeniyle ok detayl bir gazetecilie uygun deil; daha ziyade bir haber ajans ilevi gryor. Ancak bu haber ajansnn ileyii de yukarda anlattmz falsolara bal. unu kabul edebiliriz; Twitter ilgin gazetecilik, zellikle de yurtta habercilii rnekleri iin kullanmak; konvansiyonel medyann grmemeyi tercih ettii konular gndeme getirmek iin kullanmak mmkn. Ancak bu Twittern ideal bir gazetecilik mecras olmaktan belki tm dier mecralardan ok daha uzak olduunu deitirmiyor. Bu ara, iyi ve yaratc gazeteciliin, zellikle acil durumlarda yaplabildii bir alan olabilir ama doru ve detayl bilginin ok kk bir yzdeyi oluturduu bu mecraya gazeteciliin gelecei demek en iyimser tabirle yanl olur. Twitterda yaylan haberlere verilen tepkiler ise haberin kendisine kyasla ou kez daha anlaml. Her eyden nce Twitterda yazlan pek ok yorum, aracn anndalk zellii nedeniyle ilk tepki doasna sahip. Yani sosyal medya kullancsnn aniden patlak veren bir olay karsnda filtresiz reaksiyonunu Twit30
terdan okumak mmkn. Buradan kan ok deerli bir bilgi, Twitterdaki kitlenin tad kltrel kodlar. Belli bir olay karsnda aniden verilen tepki, kiinin sosyal kayglarla kendi kafasnda uygulad bir nevi otosansr, kanaat nderlerinin (siyasi liderlerin ya da entelektellerin) yapt etkiyi devre d brakyor. Twitter ou kez kullancyla olay ba baa brakyor ve soruyor; hemen syle bakalm, ne dnyorsun? Kullancnn bu anda verdii tepki, aslnda hayat boyunca kafasnda oluan tm kltrel, sosyal ve ideolojik kodlarn bir aynas. Birok farkl olayda, yzlerce farkl kullancnn ilk tepkilerini okuduunuzda ise Twitterdaki kitlenin hakim kodlarna ulayorsunuz. Buradan Trkiyenin zihin haritasn karmak mmkn, ama nemli bir noktay dikkate alarak... Twitter, ilk ktnda dnya apnda ok poplerlemedi. Facebookun durum iletisi ksmna benzeyen bu aracn ne ie yarad akas ok da anlalamamt. Ancak 2009 ran Seimlerinde bu aracn ve iindeki hashtag sisteminin kullanm, Twittern ne amala kullanlabileceine dair tm dnyada ciddi bir k yakt. Artk herkesin cebinde kendi CNNi vard, stelik elence iin de kullanlabiliyordu. Twittern talihi buradan sonra deiti. Trkiyede Twittern yaylmas bu sreten biraz daha ge gerekleti. Bunun eitli nedenleri var. Her eyden nce Twittern arayz uzun sre Trkeletirilmedi ve yalnzca yabanc dil bilen bir kitleye hitap etti. Dahas her ne kadar akll telefonlar, zellikle Blackberry ve Iphone satlar yksek rakamlara ulasa da, birdenbire yaygnlamad. zellikle 2010 sonlarndan itibaren rakiplerine gre daha ucuza temin edilebilen Androidli telefonlar yaygnlaana kadar, akll telefonlardan Twitter kullanm nispeten daha azd. ncs ise 3G kullanmnn bir standart hline gelmesi gerekti. Operatrler cihaz kampanyalar ve internet paketleri ile bu hizmetin kullanmn yaygnlatrana kadar 31
Twitter arlkl olarak kapal mekanlarda kullanlyordu ve bu ekilde ok da cazibesi yoktu. Bu artlar salanana kadar Twitter, Trkiyede, yabanc dil bilen, ou niversite eitimli ve belli bir alm gcne (akll telefona ve 3G internete para verebilecek kadar) sahip insanlarn kulland bir arat. artlar olgunlatnda ise Trkiyeli Twitter kullanclarnn saysnda patlama yaand. Moniterann verilerine gre Trkiyede 5.3 milyon aktif Twitter kullancs var. Trkiye, Twitter kullanmnda dnyann en aktif 10 lkesinden biri konumunda. Bu da kukusuz bu mecrann gndem belirleme gcn arttryor. Ama bunun yukarda belirttiimiz amazlar da keskinletirdiini sylemek gerek. Facebook Facebook, Trkiyenin en popler sosyal medya mecras. Gerek yaps, gerekse yllardr Trke kullanlabilmesi nedeniyle toplumun her kesiminden insan Facebookta zaman geirebiliyor. Bu mecray Trkiyede muhtemelen her zaman Twitterdan daha ilgi ekici klacak olan faktr ise Facebookun rakibine gre ok daha grsel olmas. Trkiye, okuma alkanlnn ok fazla olmad, televizyon izleme alkanlnn ise dnya ortalamalarnn epeyce stnde olduu bir lke. ComScore verilerine gre Trkiye, internette de kullanclarnn ortalama vakit geirme sresine gre Avrupa sralamasnda nc srada. lkemizin otuz milyonun zerinde Facebook kullancsna sahip olduunu da dnrsek, bu vaktin nemli bir ksmnn burada getii rahatlkla sylenebilir. Kullanclarn politik alandaki ifadeleri konusunda da Facebook, Twitterdan olduka farkl. Twitter, Jrgen Habermasn terimlerini dn alrsak zel alan-kamusal alan-siyasal alan ayrmlarnn bulunmad bir mecra. Her ne kadar hesab herkesin grmesini engellemek mmknse de, Twitter bu ekilde kullandnzda yazdklarnz RT edilemedii iin bu ok tercih edile32
miyor. Bu ara kstsz ekilde kullanld zaman ise zel alanda yazlan her ey kamusal alana, dolaysyla da siyasal alana tanyor. Oysa biliyoruz ki, Trkiye zel alann ok politize olmad, politize olmasnn da geleneksel olarak pek ho karlanmad bir lke. Bunun arkasnda Trkiyede siyasetin Osmanldan beri tepeden aaya dayatlm olmasn ve halk hareketlerinin birka yllk istisnalar dnda pek olmamasn arayabiliriz. Dahas, Twitter zel alanla profesyonel alann da birbirinden ayrlmad bir mecra. Bu zellikle Twittern beyaz yakal kullanclar iin, sz gelimi plaza alanlar iin sknt yaratabilen bir durum. Bir firmann bir alannn (mesela bir medya alannn) zel alannda bir politik yorum yapmas, dorudan onu profesyonel alanda tanyan takipilerine yansyabiliyor. Bu durumda kiinin sylediklerinin alt kurumu balayp balamad meselesi gndeme geliyor. ngilterede ve ABDde medya kurumlar bu nedenle alanlarn balayan ciddi Twitter ynetmelikleri yaymladlar. Trkiyede de alanlarna Twitter kullanm konusunda kurallar koyan, hatta zaman zaman kullanm tmden yasaklayan medya kurulular mevcut. Facebook, bu alardan Trkiyeli kullancnn elini ok rahatlatan bir mecra. Her ne kadar poplerlii ve kurulu amac bakmndan bireyin ok farkl alanlarda tand insanlar bir araya getirse de, bu ara kullancya zel alanla siyasal alan birbirinden ayrma imkan salyor. Facebookta alan fan sayfalar, bireysel profillere yansmadan politik ifadelerin kullanlabildii bir alan yaratm durumda. Dahas bu sayfalar, belli nllerin, partilerin, kurulularn, medya organlarnn olduundan genelde belli siyasi grteki insanlar bir araya getiriyor. Yani rnein slamc gre yakn bir sayfann yeleri genelde bu gr paylaan insanlar oluyor. Bu da politik paylamn daha rahat ve itirazsz yaplmasn salyor, siyasetle Trkiye insan arasndaki bariyerleri kaldryor. Hayatn dier alanlarnda olmayan bu zgrlk, ou kez 33
sylemi de radikalletiriyor. HaberSeyret gibi slami, BDP gibi Krt Hareketi ya da Derin lkcler gibi milliyeti gr arlkl sayfalara baktmzda, dier mecralarda neredeyse hi zikredilmeyen radikallikte grlerin ok rahat bir ekilde ifade edildiini gryoruz. Facebookun aslnda sekter olarak nitelendirilebilecek bu karakteri, ayn zamanda Trkiyeli kullanc asndan sosyal medyann en politize alanlarn yaratyor. Bizim gzlem yaparken rastladmz sosyal medya alglama yanllarndan belki de en arpcs bu konudayd. Trkiyede sosyal medya muhalefetinden bahsedilirken neredeyse hep Twitterdan bahsediliyor. Oysa ki Twitter, hl toplumun tm kesimlerini temsil etmiyor, zel alanla politik alan i ie olduu iin ekingen tavrlarn hakim olduu, RT dalgalarnn politik ifade alkanl olmayan bir kitle karsnda tm anndalk zelliini bertaraf edip sylemi maniple edebildii, daha popler olanlarn (mesela nllerin) gndemi ve sylemi belirleyebildii bir alan. Oysa Facebooktaki sayfalar, her kesimden insan barndryor, ok daha rahat politik alanlar ve kar tarafn mdahalesi olmadan rgtlenmeye ok daha aklar. Hocal yry ya da Eypteki ikili mzik festivali protestosu gibi olaylarn Twitterda deil Facebook sayfalarnda rgtlendiini hatrlayn. Bu denemeler Twitterda olsayd muhtemelen kart grtekiler tarafndan deifre ve afie edilecek, arzulanan etki salanamayacakt. Ayn ekilde Krt Hareketi de Facebookta ok daha rahat politika retme imkan bulabiliyor. Btn bunlarn kullanclarnn zel alanlarna -kendileri istemedike- neredeyse hi yansmadn tekrar hatrlatalm. Bir kullanc, bir sayfada Filistine mcahit olarak gitmekten bahsedebilir; bunu yaparken kendi profilinde kedi videolar ve malar hakkndaki yorumlarn paylaabilir. Twitterda bu ikisi ayn kitleye ularken, Facebookta birbirine karmaz.
34
Szlkler, forumlar nternet zerindeki forumlar ve bata EkiSzlk olmak zere szlkler, Trkiye sosyal medyasnn en eski aralar. ki mecra tr de 2000lerin banda, tamamen farkl yollardan gelimeye balad. Forumlar iin geni bant internetin Trkiyeye girdii bu yllarda balant hznn artmas ve fiyatnn dmesi ok byk bir fark yaratt. Dial-up dneminde 1990larnn BBSlerinin ileri bir versiyonu saylabilecek olan forumlar, mzik ve video paylamnn kolaylamasyla ok byk kullanc kitlelerine seslenmeye baladlar. zellikle mp3 paylam ve erotik ierik ilk dnemde pek ok forumun taycs oldu. Zamanla erotik ierik zerindeki devlet basksnn artmasyla forumlarn rzgar kesilir gibi olduysa da, o zamana kadar ciddi bir kullanc tabann salayan forumlar yollarna devam etti. Forumlarn nemli ounluunda siyaset ncelikli tartma alan deil. Spor, mzik ve teknoloji, pek ok mecrada olduu gibi forumlarda da aslan payn alyor. Ancak forumlarda siyaset konuulabilen blmler de var ve her ne kadar katlm ok yksek oranlarda olmasa bile buralardan da ilgin veriler karmak mmkn olabiliyor. Bu forumlar arasnda kullanclarnn byk ounluunu hizmet sektr alanlarnn oluturduu memurlar.netin daha politize olduunu ve almamzda yer verdiimiz forumlar iinde ne ktn belirtelim. Szlklerin ortaya k ise ok farkl bir hikayeye sahip. 1999da Sedat Kapanolu (ssg) ve arkadalar tarafndan elenmek iin yazlan EkiSzlk, orijinal bir fikir olmas ve ayn dnemdeki internet sitelerine kyasla ok daha interaktif olmas sayesinde ksa srede yz binlerce kullancnn ziyaret ettii bir siteye dnt. EkiSzlkn kendisinden nce gelen Zuxxi gibi mizah sitelerinin ilevini devraldn ve zerine fazlasn koyduunu sylemek gerek. EkiSzlkn dier mecralardan en net fark, uzun sre yazar almnn son derece kstl yaplmas ve mode35
rasyonun dier mecralara gre ok daha kuvvetli (hem kapsam, hem iktidar anlamnda) olmas. Birka sene ncesine kadar bu szlkte yazar olmak hakikaten arzn talepten ok daha az olduu bir durumdu. Son birka senede toplu yazar almlarnn artmasyla szln hem kullanc says, hem de profili dikkat ekici bir ekilde deiti. EkiSzlk balangta orta, st-orta snf, byk ehirli, arlkl olarak Kemalist ya da merkez sol, niversiteli kullanclarn sylemi belirledii bir alanken; bugn daha gen, Anadolulu, AKP ya da MHP sempatizan, bir ksm Glen cemaatine sempati duyan kullanclarn da olduka kalabalklat bir mecra grnm iziyor. Hem kullanc saysnn artmas, hem de siyasal skalann daha genilemesi EkiSzlkn lkedeki laik-muhafazakar kamplamasnn net gzlemlenebildii, eskisine gre daha politize bir alan hline gelmesine yol at. Bu durumun, bu mecray bizim almamz iin daha ilgin kldn syleyebiliriz. EkiSzlk 2000lerde poplarite yakalarken, szln kaynak kodlar da dar szd. Szdrlan kodlar, ksa srede klon tabir edilen taklit szlklere dnt. Bu szlklerden bir ksm ksa mrl olurken, Uluda Szlk ya da T Szlk gibi klonlar kendi kullanc kitlelerini yaratarak zerlerindeki taklit etiketini skmeyi baardlar. Klon szlklerin geleneksel olarak EkiSzlkten daha az merkeziyeti olduunu, yani hem kullanc alm, hem de moderasyon anlamnda tepeden kontroln ok daha az olduunu syleyebiliriz. Bu, zellikle birka yl ncesine kadar EkiSzlkte pek gzlemlenemeyen bir gr eitliliini bu szlklere katmay baard. Ancak bu szlklerin hl Ekiye kyasla bir dezavantaj var. EkiSzlk kalabalk ve angaje kullanc kitlesiyle, neredeyse Twitternkine yakn bir anndalk ve konu eitlilii salayabilen bir mecra. Daha az aktif kullancya sahip szlkler ise konular biraz daha geriden takip etmeleri nedeniyle ayn anndalk zelliine sahip deiller. EkiSzlkten 36
bir olaya annda yaplan yorumlar izleyebilirken, dier szlklerden genelde dier mecralar tarafndan ekillendirilmi ya da hakim grlerin etkisiyle kullanclarn kendisi tarafndan filtrelenmi grleri daha fazla okuyabiliyoruz. Bu noktada en dorusu, ayn konuda iki tarafa da bakp bir senteze ulamak. Zaten bu sosyal medya okumas yaparken akldan hi karlmamas gereken bir kural. Gazetelerin internet siteleri, haber siteleri Web2.0 teknolojisinin gelimesiyle beraber internette yayn yapan haber siteleri de ok daha interaktif bir hl ald. Ancak pek ok haber sitesinin hl sosyal medyann gerisinde olduunu sylemek gerek. Bunun iki temel nedeni var. Birincisi, haber siteleri arlkl olarak konvansiyonel medyann internet blmleri olduundan internete zel zmler gelitirmekte ou kez ar kaldlar. Bu arl zellikle Web1.0 zamannda ok yaadk. Medya kurulularnn internet siteleri kullanclardan bir ekilde geri bildirim alabileceinin farkndayd ama bunu nasl ileyebilecei ve nasl kullanabilecei konusunda pek bir fikre sahip saylmazlard. Web2.0la beraber web sitelerine eklemlendirilebilir hazr interaktif teknolojiler ortaya kt ve bu sorun bir lde zld, tabii kullanc alkanlklarnn bu zamana kadar oturmaya balam olmas haricinde. kinci temel neden ise kullanclarn haber sitelerindeki hareket alanlarnn, bu mecrann doas gerei, hl kstl olmas. Dier mecralarda kullanclar gndemi kendileri belirleyebilir ya da gndemdeki konular arasndaki hiyerariyi oluturabilirken, haber sitelerinde editryel kadronun kendilerine sunduu ierie tbiler. Bu aslnda bir para yaratclk ve yatrmla belli lde zlebilecek bir sorun ama haber siteleri genelde o esneklie sahip deiller. Trkiyede haber siteleri yenilik yaratmaktan ok, yenilikleri adapte etmek zerinden yryor. 37
Trkiye merkezli internet haber siteleri arasnda kullanc katlmnn en yksek olduu site Haberturk.com. almann analiz ksmnda da deinecek olduumuz zere, yorum ksmnn tad kimi zellikler bu siteyi rakipleri karsnda ne karyor. Her eyden nce Habertrkn bir internet markas olarak domasnn ve ta Web1.0 zamanlarndan itibaren belli bir kullanc kitlesinin olmasnn yaratt byk bir avantaj var. Ama daha nemlisi bu sitede dier sitelerin aksine anonim olarak yorum yaplabilmesi. Bu zellik, Trkiyedeki kullancy yorum yapmaya ekmek iin ok nemli. Trkiyede insanlar kullanc bilgilerini verdikleri bir mecrada siyasi yorumlar yapmaktan ekinebiliyor. Ters bir durumda balarnn derde girebileceini dnyorlar. Dahas bir habere yorum yapmak iin siteye ye olmak zahmetli de grlebiliyor. Anonim ve herhangi bir yelik gerektirmeyen bir yorum blm bu adan nemli. Bu sayede Habertrk, genelde rakiplerinden ok daha fazla yorum toplayabiliyor, hatta gazetenin gndemi belirledii gnlerde o konuda dier sosyal medya mecralarndan daha fazla kullancy ekebiliyor. Anonim yorumlar, dier siteler tarafndan ok ciddi bir moderasyon klfeti ve hukuki riskler getirdii iin tercih edilmiyor. Ancak bu riskler aslnda dorudan karlk getiren riskler. Habertrk bu cesareti sayesinde kendisinden daha fazla trafik eken Hrriyet ve Milliyetin sitelerinden daha anlaml bir sosyal medya mecrasna dnebiliyor. yelik sistemi her zaman kullancnn siteye yorum yapmas nnde bir engel. Bu sistemi kullanan siteler bunun dezavantajn yayor ve trafiklerine kyasla az yorum alyorlar. Facebook Connect aracyla yelii hatta btn yorum aracn Facebooka devretmek mmkn. Bu, haber sitelerinin u anki durumunda mantkl bir tercih gibi gzkyor. Ancak o noktada da haber sitelerinin hantal kaldn syleyebiliriz. 38
zetle, haber siteleri Habertrk istisnas dnda aratrmamzda genelde dier sosyal medya mecralarnn biraz gerisinde kaldlar. Yine de bu, bu mecrann sosyal medya iin anlam ifade etmedii anlamna gelmiyor. Mesela haber sitelerinden ensonhaber.com, kullanc profilinin oransal olarak seim sandndan kan sonuca yaknlyla zellikle takip ettiimiz bir site oldu. Bu site, belki gzlemlediimiz tm mecralar iinde Adalet ve Kalknma Partisi (AKP) - Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) - Milliyeti Hareket Partisi (MHP) Bar ve Demokrasi Partisi (BDP) orann en isabetli tutturan site. Bu anlamda siyasi bir gndem maddesinde ensonhabere bakmak bizim iin nemliydi. Bunun dnda Haber7.com, OdaTV, Cumhuriyet gibi belli siyasal eilimleri temsil eden siteler, Radikal gibi ehirli merkez solu, HrriyetMilliyet gibi ehirli merkez sa Anavatan Partisi (ANAP) izgisini- daha iyi yanstan siteler de bizim iin olduka faydal oldu. Ancak dediimiz gibi, haber siteleri sosyal medyann kitleselliini yanstmak iin mutlaka yapsal deiimlere gitmek zorunda.
TRKYE SOSYAL MEDYASININ ANA TEMALARI

Trkiye sosyal medyasn gzlemlerken, mecralardan bamsz olarak temel karakteristik karmza kt. lkemizde sosyal medyada nelerin konuulduunu incelemeden nce bu zellii biraz irdelemek gerekiyor. Biz ve Onlar Trkiye sosyal medyasn incelerken belki en ok dikkate alnmas gereken mesele, kullanclarn kendilerini ait hissettikleri, destekledikleri gruplarn olaylar alglamalarna dorudan etki ediyor oluu. Bir nevi taraftarlk olarak da nitelendirebileceimiz bu durum, rgtsz kullanclarn ou kez kamplaarak beraber hareket etmesine yol ayor. Bu toplu hareketi yaratan 39
ise genelde kar taraftaki gruba kar siyasi stnlk abas. Bu tip dorudan karlamalarn en gl ekseni muhafazakarlarla laikler arasnda. Buna dorudan AKP-CHP ekseni demek doru olmaz, zira AKP destekileri konusuna gre milliyetilerle, CHPliler ise BDPliler ve sosyalistlerle ayn tarafta yer alabiliyorlar. Nadir olmakla beraber milliyetilerle CHPlilerin de AKPye kar ayn tarafta olduu konular olabiliyor. Krtlerle Trk milliyetileri, liberallerle sosyalistler, CHPlilerle liberaller arasnda da zaman zaman kamplamalar yaanabiliyor. Burada aslnda nemli olan kimin kimle kar karya geldiinden ok kamplamalarn sosyal medyann politik atmosferini belirliyor olmas. Sosyal medyadaki bu durum tabii ki lkenin son dnemdeki genel havasndan etkileniyor. ncelediimiz konulardan rahatlkla u sonucu karabiliriz ki; Trkiyede siyaset ztlklar zerinden ve genelde kar taraf referans alnarak retiliyor. AKPnin iktidar sahibi olarak dierlerini daha az referans ald ve kendi politikasn dierlerine empoze ettii sylenebilir; ancak bu partinin iinden geldii hareket ve partiyi oluturan kadrolarn zellikle Kemalizm ve 28 ubatla hesaplama eilimleri yine AKPnin pek ok politik hamlesinde de baka bir odan referans alndn gsteriyor. Herkesin birbirini referans alarak rettii siyasete dair alt izilebilecek bir nemli nokta da Trkiyenin politik ekseninin klasik sa-sol izgisinden ok uzak olduu ve ok karmak pozisyonlarn birbirleriyle kesiebildii. Yine de bunlar arasnda muhafazakarlk-laiklik meselesi son dnemde en ne kan eksen; incelediimiz konularda da genelde bu ne kyor. Komplo teorileri Sosyal medya, yaps itibaryla sylentilerin ya da komplo teorilerinin kolaylkla reyebildii bir alan. Bu mecrann bilgiyi hzlandrmas ve basitletirmesi, yaylan bilginin sorgulanmas iin gerekli sreci devre d brakyor. Ayrca mesaj yaylrken onu 40
yayan binlerce kiinin ayn zamanda kefil/tank olmas, mesajn inanlrln arttryor. Sonu olarak dorulanmam bir bilgi, arkasnda herhangi bir detayl argmantasyon olmadan binlerce kiiye bir anda yaylabiliyor. Twitter, doas gerei bu bakmdan en etkili ara. nllerin lm haberi sylentilerinden, kastl olarak srlen yanl bilgilere kadar her ey RTler araclyla binlerce kiiye yaylabiliyor. zellikle takipi says bol olan birinin sylentiye inanp yaymas yeterli. Olaya Trkiye asndan bakarsak, sosyal medyada komplo teorileri olduka seviliyor. nyarglar ve kamplamalar nedeniyle insanlarn zaten kar tarafa ynelik argman araynda olduu bir ortamda, yaylan sylentilere balklama atlanyor. Hatta bazen iinde komplo teorisi iermeyen haberlerde, haber zerinden bizzat sosyal medya kullanclar tarafndan yaratlan teoriler, haberin kendisinin nne geebiliyor. lerleyen blmlerde, zellikle F16larla ilgili analizimizde bunun detayl bir rneini bulabileceksiniz. Yaylan komplo teorilerinin ieriinin, sosyal medya kaynakl olmaktan ziyade Trkiyede eitli gruplarn hakim inanlaryla ve grleriyle ilgili olduunu da sylemekte fayda var. Muhafazakarlar iin srail, Kemalistler iin slamclar, Trk milliyetileri iin Krtler her konuda komplo teorisi objesi hline gelebiliyorlar. Amerika Birleik Devletleri ise kesimin de radarna giriyor. nsanlarn komplo teorilerine bu kadar yatkn olmasnda bizce temel neden; lkenin yakn tarihinde aydnlatlmam, konuulmam, yzleilmemi pek ok konunun olmas. Pek ok olayn ya aklamas yok, ya da kar gruplarnn kendi ilerine geldii ekilde yapt aklamalar var. Dahas aydnla kavuturulduu zannedilen konularda da konjonktre gre yeni komplo teorileri retilebiliyor. 1 Mays 1977 katliamnn kontrgerilla tarafndan deil sol gruplar tarafndan yapldnn iddia edilmesi, 41
Sivas Katliamnn bir Ergenekon operasyonu olduunun ne srlmesi gibi... Komplo teorilerinin bu derece ok olmasndaki ikinci neden ise bu teorilerin tad politik g. Politik tartmalarn argmanlar zerinden yryemedii ortamlarda, komplo teorileri taraflarn ellerini ykseltmek iin kulland bir ara hline geliyor. Bu durumlarda nemli olan da iddia edilenin doru olup olmamas deil, insanlarn inanp inanmamas. Eletirel bakn eksiklii, komplo teorilerinin gcn arttryor. Hzl deien gndem Trkiye sosyal medyasnn en nemli zelliklerinden bir tanesi, gndemin ok hzl deimesi. Bu aslnda yalnzca sosyal medyaya deil lkenin kendisine ait bir zellik. Gndeme gelen konular hzla tketiliyor ve ne konuyu gndeme getiren tarafndan, ne de konuyu tartan tarafndan fikri olarak takip ediliyor. Ksa sre iinde gndeme yeni bir konu geliyor ve ncekinin st tamamen kapanyor. Sosyal medyann bu durumu glendiren zelliklere sahip olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Konvansiyonel medyann (gazeteler, TV) aksine burada veri girii srekli ve youn, gndeme gelen bir eyin yeni gelenlerin altnda kalp ksa srede kaybolma ihtimali ok daha yksek. Dahas, sosyal medyaya yansyan konular ounlukla editryel szgeten de gemediinden sylentiler, kulaktan dolma bilgiler ve ii ok da dolu olmayan konular gndemi iyice iirebiliyor. Mesaj alann srekli bir ar yklenmeyle kar karya olmas onu herhangi bir konuyla uzun sreli olarak ilgilenmekten de alkoyuyor. Sosyal medyann gndemdeki konularn abuka tketilmesini hzlandrma nedenlerinden biri de daha nce de bahsettiimiz anndalk etkisi. Bu etkinin gl olduu Twitter ve EkiSzlk gibi mecralar, ayn zamanda bir boaltm mekanizmas grevi de 42
yapyorlar. Pek ok kullancnn ayn anda verdii youn tepki, bir toplu tatmin yaratyor ve konuya ilgi azalmaya balyor. Bu tatmin hissi ve fikri takip eksikliinin, sosyal medyaya atfedilen muhalefet greviyle girdii bir dng var. nsanlarn rgtl politik mcadele alkanlnn olmamas, muhalefetin sosyal medyada verilen uucu tepkilerle snrl kalmasna neden oluyor. Sosyal medyann uuculuu ise rgtl ve uzun mrl bir muhalefetin yaratlmasna ket vuruyor. rnein Trkiyede Twitter, Msrdakine benzer bir rgtl muhalefeti tetikleyemiyor. nk bu mecrann Trkiyede kaldra ilevi grebilecei bir politik rgtllk yok. Dier taraftan, sosyal medya lkemizde ok keskin bir politik balam bulunmayan ve rgtsz muhalefeti rktmeyecek eylemlerde etkili olabiliyor. Mays 2011de internet yasaklarna kar dzenlenen nternetime Dokunma yry bunun iyi bir rnei. Politika d konular Biz bu almada sosyal medyann politik yansmalaryla ilgilendik, ancak unu sylemek gerekir ki Trkiye sosyal medyasnda yer alan ieriin ok byk ksm aslnda politika d konular hakknda. Futbol, magazin, TV dizileri, komik ya da zl szler, video ve mzik paylamlar siyasetle ilgili mesajlamalar tamamen glgede brakacak bir hacimde gerekleiyor. Dolaysyla sosyal medyann salad politik ierie bakarak, Trkiyede bu mecralarn ok politize bir ekilde kullanldn sylemek yanl olur. Aksine, bizim almamz srdrdmz alt aylk dnemde gnn en ok konuulan siyasi gndem maddelerinin pek az futbol ya da magazin konularn geride brakabildi. Kukusuz bu durumun byle olmasnn da Trkiyedeki politik atmosferin anlalmasna katks var. Futbol ve televizyonun lkede olan her eyden daha popler olmas, 12 Eyll 1980nden itibaren bu iki alanda yaplan devlet destekli zel sektr yatrmnn bir sonucu. 43
Bu iki tercih 1970lerde politize olan toplumu yattrmak iin yaplmt. 2010lu yllarn sosyal medyas bize gsteriyor ki, temeli otuz yl nce atlan bu politika Trkiyede baarya ulam durumda. Sosyal medyadaki politik hareketliliklerden Trkiye bahar senaryolar kartrken Trkiyede yakn corafyalarda ok grlmeyen cinsten bu popler kltr dknl de mutlaka dikkate alnmal.
44
BLM 3 - 2011 VE 2012 YILLARINDA SOSYAL MEDYAYA DAMGA VURAN KONULAR
ERKEN KALK DENNCE KAMPLAMA BTER

imdiye kadar incelediimiz rneklerde genelde karmza kan, Trkiye sosyal medya kullanclarnn lkede zaten son derece grnr olan siyasi kamplamalar (laik-slami, muhafazakar-modern, milliyeti-okkltrc gibi) paylat, hatta kimi zaman bunu radikalletirdiiydi. Ancak baz rneklerde, zellikle konu ok fazla tartmaya ak gzkmediinde, kamplardan birinin sessiz kalmay tercih ettiini de grdk. Bunu iki ekilde yorumlamak mmkn. Birinci olarak, Mge Anl olaynda ok daha derinlemesine ele aldmz gibi, bir konuda hakim tepki kar konulamayacak kadar ykseldiinde farkl dnenlerin bir eit suskunluk sarmalna kaplarak grlerini ak etmekten ekinmesi. Dier ihtimal ise, konunun gerekten savunulacak pek bir tarafnn olmamas. Enerji Bakan Taner Yldzn Ekim 2011de yapt mesai saati balangcnn sabah 7.30a ekilmesi ve devlet dairelerinde Cumartesi gnleri de allmas nerisi, genelde karlatmz reflekslerin dnda bir tepki yaratmasyla dikkatimizi ekti. Genelde, muhafazakar sosyal medya kullanclar hkmet kanadndan gelen bir aklama kendilerini ok fazla ikna etmediinde, konuyu sessizlikle karlamay tercih ederken, bu konuda hkmete muhalif kullanclarla benzer tavr almaktan ekinmediler. Mesai saatleri konusu, alt aylk aratrmamz iinde siyasi eilimlere 45
bal olmakszn bir konsensus yaratabilmi nadir konulardan biri olarak karmza kt. Bu durumun neden byle olduuna ve farkl mecralarda verilen tepkilerin gerekten ayn olup olmadna yorumlar incelerken cevap arayalm. Konuyla ilgili farkl sosyal medya mecralarnda taradmz be yz akn yorumda, ncelikli olarak karmza kan yorumlarn byk ounluunun mecra ve eilim fark etmeksizin bakann nerisine kar olduuydu. rnein, kamuoyunda AKP sempatizan olarak bilinen ve muhafazakar kitleye hitap eden Haber7.com internet sitesinde yaplan yorumlarn aa yukar te ikisi bakann nerisini eletirirken, Yldz hakl bulanlarn oran sadece yzde 14t. Muhafazakar kitlenin neriye kar karken yapt baz yorumlar, kimi durumlarda AKP semenlerinden oluan sosyal medya kullancsnn kabineden ok memnun olmad ve Babakan Erdoana olan sevgilerinden dolay destei srdrdn gstermesi bakmndan ilginti. rnein 25 yldr kamuda altn syleyen bir kullanc, Sayn babakanm, ltfen bu bakanlar biraz daha dikkatli konusunlar. Sizi ok sevdiimizden oy veriyoruz yoksa byle aklama yapan bakanlara asla oy vermeyiz derken, baka bir kullanc da Sayn Babakanmz olmasa sizlere zrnk oy vermeyiz ama dua edin Babakana, onun hatrna verilen oylarla ordasnz ya diyerek tepkilere destek veriyordu. Hatta kimi kullanclar sandkta grrz diyerek AKPye verdikleri oylarn garanti olmadn da ima ediyorlard. Muhafazakar sosyal medyada tepkiler bu ekilde ykselirken, ana akm medyann sosyal medya aralarnda da oransal olarak bakana gelen tepkiler benzerdi. NTVMSNBC Facebook sayfasnda ve Habertrk.com internet sitesinde yaplan yorumlarda yine yzde 70-75 orannda (Haber7ye oranla kk bir farkla fazla) bakana kar klrken, destein oran da hemen hemen muhafazakar medyadakiyle aynyd. Ancak bu mecralarda farkl 46
Blm 3: 2011 ve 2012 Yllarnda Sosyal Medyaya Damga Vuran Konular
olarak karmza kan tepkinin tonu ve gerekesiydi. Haber7de yaplan yorumlarda, bakanlarn Erdoann performansnn altnda kalmas eletirilir ve verilen oylarn hesab sorulurken, ana akmda arlkl temalar getirilmek istenen dzenlemenin Avrupadaki e deerlerinden daha ar olduu ve milletvekillerinin kendilerine ayrcalklar salarken, yurttalarn ykn arttrd ynndeydi. Burada tabii ana akm sosyal medya kullancsnn kendisini muhafazakar mecralardakinden farkl konumladn gryoruz. Bu iki ihtimali akla getiriyor. Ya ana akm mecralar AKP semenine ok fazla hitap etmiyor ve bu kitle kendi grne daha yakn medyay tercih ediyor ya da en azndan muhafazakar medyay AKPye ve hkmete tepkilerini iletebilecekleri daha salkl bir kanal olarak gryorlar. Bu ikinci ihtimal, AKPnin ana akm medyay dikkate almad ya da eletiri yapacaksak da kendi aramzda yapalm dncesinden kaynakl olabilir. Bizim aratrmamz tabii ki bu ihtimallerin doruluunu saptama amac gtmyor, ancak muhafazakar (sosyal) medya ve kullanclar hakknda aslnda ne kadar az ey bilindiini gsteriyor. Bu konuda yaplacak bir kamuoyu aratrmas, belki de Trkiyeyi daha rahat anlamaya arac olabilir. Profil olarak daha ok merkez sola yakn grnm izen ve genelde ortak trendler izleyen EkiSzlk ve Twitter, bu konuda da bizi ok fazla yanltmad. Her ne kadar bu konuda Taner Yldza gsterilen tepkinin oran bakmndan bu iki mecrayla dierleri arasnda kayda deer bir fark yoksa da, Twitterda ve EkiSzlkte dierlerinde olmayan bir kayg ciddi bir ekilde seslendiriliyordu. Twitterda yzde 19, EkiSzlkte ise yzde 24 orannda kullanc, Taner Yldzn alma saatlerini ezan saatlerine gre ayarlamak istediini, bu uygulamann slami dzene gei ynnde bir adm olduunu savunuyordu. Baka mecralarda dikkate bile alnmayacak kadar az dillendirilen bu iddiann, bu iki mecrada ciddi bir vurgu tamas bize Trkiyede sosyal 47
medya mecralarnn balangta anlattmz, dier blmlerde ise daha detayl sentezlediimiz farklarnn gsterilen tepkileri anlamlandrma konusunda ne kadar kritik olduunu gsteriyor. Her ne kadar Taner Yldzn nerisi, Trkiyenin hzl deien gndeminde kaynayp giden yzlerce konunun arasna katldysa da, sosyal medya analizi konusunda bize olduka deerli veriler brakt. zetlemek gerekirse; Trkiyede sosyal medya kullanclar her ne kadar net gzlemlenebilir kamplara ayrlmlarsa da, kendi hayatlarna dorudan dokunan meselelerde benzer tepkiler verebiliyorlar. Szkonusu olan barts ya da alkol yasa gibi toplumun bir kesimini dorudan ilgilendiren ama dierini hi ilgilendirmeyen bir konu olduunda kolaylkla kartlk kuran gruplar, mesele bir saat eksik uyumak ve ie erken gitmek gibi her insann hayatn etkileyen basit bir konu olduunda ortak tepki verebiliyorlar. Bundan karlmas gereken sonu, Trkiyede genel kayglardan ve makro meselelerden ok kk siyasetin her zaman daha geni kitlelerde etki yapmas olmal. Yani sendikalamay gletiren ve alanlarn haklarn aramasn engelleyen dzenlemeler yaptnzda tepki grmezsiniz ama alanlara artk bir saat eksik uyuyacaksnz diyemezsiniz. Kk bir hafza yoklamas, DPden APye, oradan ANAPa, DYPye ve AKPye aktarlan merkez sa siyasi gelenein Trkiyedeki bu refleksi iyi kullandn, makro ve tepeden siyaseti benimseyen CHPnin ise bu konuda genelde hantal kaldn hatrlatmaya yeterli. Oysa bu rnekte gryoruz ki, en koyu AKP semeni bile byle bir meselede yaplan hatada oy pusulasn cebinden karp bakann burnuna sallayabiliyor. Bunu alglamak ve kullanmak, Trkiyede sosyal medyann da ykseliiyle her zamankinden bile daha net sonular verebilir. Sosyal medyann siyasi eilimlerine dair bu konudan kan bir baka nemli nokta; yorumlar anlamlandrrken nerede duracanz iyi bilmelisiniz. Kullanclarn ayn tepkiyi farkl ne48
denlerle, farkl mecralarda verdii gereini atlarsanz, verilen mesaj yanl alglamanz fazlasyla mmkn. Yalnzca Twittera baklarak yaplan bir analiz, Trkiye sosyal medyasnda mesai saatlerinin slami dzene gre ayarland kaygsnn ok gl bir ekilde yaandn ortaya koyabilirdi. Oysa bu kayg, toplam taradmz yorumlarda yalnzca yzde 8lik bir dilimi igal edebiliyor. Ayn ekilde yalnzca Haber7ye baklarak yaplacak analiz de Trkiyenin drt bir yannn fkeli AKP semenleriyle dolu olduu yanlsamasn yaratabilirdi. Oysa grdk ki, kendini ak ak AKP taraftar olarak konumlayanlar kendi medyalar dnda tepkilerini gstermekten ok da holanmyor, belki dier mecralar kullanmyorlar bile. Yani aidiyet, tepkilerin bir noktadan teye kamulamasna engel oluyor. Tepki, bir nevi kapal devre olarak ifade ediliyor. O kapal devrenin iine bakmazsanz tepkiyi gremiyorsunuz. Taner Yldz olaynn bize gsterdii ey, Trkiye sosyal medyasna btnlkl bir bak atmadan yaplacak her yorumun eksik ve s kalabildii. Sosyal medya mecralar ve kullanclar grndnden ok daha karmaklar ve kime nasl seslendiiniz, aldnz cevab dorudan deitiriyor. Toplumun en azndan sosyal medyadaki hibir kesimi grld ya da sanld kadar dz ya da edilgen deil. Bundan bata AKP ve CHP olmak zere tm siyasi hareketlerin karaca dersler mutlaka vardr.
SGARA ME KARDEM, ALKOL DE AZ TKET

Son yllarda Trkiye ana akm siyasetinin temel eksenini oluturan laiklik-muhafazakarlk tartmas (ya da kamplamas), sosyal medya taramalarmz srasnda da karmza sklkla kan bir temayd. Genelde AKPnin muhafazakar politikalar izleyerek ald kimi kararlara laik, ama zellikle de Kemalist kitlenin tepkisi ve buna kar muhafazakr kullanclarn ald defansif 49
tutum eklinde zetleyebileceimiz bir ablon, pek ok farkl konuda kendisini benzer ekillerde gsterdi. Bu durumun en belirgin ekilde ortaya kt konulardan bir tanesi ise hkmetin belli kalemlere uygulanan zel Tketim Vergisini ykseltmesiydi. Babakan Tayyip Erdoan, Sigara ime kardeim, alkol de az tket szleriyle konuyu zamlardan zararl alkanlklara getirirken, Kldarolu ve CHP yaplan ayarlamann zam olduunu, sudan ekmee kadar tm temel rnlere yansyacan iddia ediyordu. Burada nemli bir siyasi deiime dikkat ekmek gerekiyor. Erdoan, gemite Deniz Baykal liderliindeki CHPyle laiklik tartmas zerinden girdii polemiklerden genelde desteini arttrarak kmt. CHPnin Baykal dneminde, zellikle de 27 Nisan 2007 e-muhtras zamannda izdii Kemalist, askerci, statkocu, zengin byk ehir partisi imaj, Erdoann muhafazakar Anadolu semeniyle kurduu ba kuvvetlendirmesini salam, ald destei yzde 50ye kadar dayandrmt. lerleyen dnemde CHPde yaanan lider deiikliinin getirdii politik krlma, AKPnin karsnda durarak glendii bu imajn zlmesine ynelik admlar beraberinde getirdi. Kldarolu CHPsi, bir avu modernin elit yaamnn derdine dm parti grntsnden halkn dertlerini sahiplenen parti olma noktasna ilerlemeye abalarken, karsnda sklkla Erdoann hatrlatmalarn buldu. Kldarolu, Ecevit ve Erdal nnnn mirasn sahiplenmeye urarken, genelde tek parti ile, smet nn ve sonrasnda Deniz Baykaln braktklaryla yz yze brakld. Burada da bunun net bir rneini gryoruz. Erdoann srarla yapt sigara-alkol vurgusuna, Kldarolu ve ekibinin su-ekmekle cevap vermesi, iki tarafn da yakn zamanda birbirine kar izledii politikann son derece sembolik bir rnei. Peki CHPye ve AKPye yakn sosyal medya kullanclar bu konuda, destekledikleri partinin izledii stratejiyle ne kadar paralel bir tavr ortaya 50
koydular. Bir baka deyile partiler sosyal medyadaki destekilerine politikalarn ne kadar benimsetebildiler? Twittera baktmzda, babakann aklamalarnn #recepboylebuyurdu hashtagi altnda tartldn grdk. Hashtagin bu ekilde oluturulmas, Erdoan eletirenlerin konuyu nc bir yaklamla karladn gstermesi bakmndan ilgin bir durum. Zira Recep byle buyurdu cmlesi, Erdoann ekmeye alt gibi bir hayat tarz tartmas ya da CHPnin yapmaya alt gibi bir yoksulluk tartmas iermekten ziyade, Babakann otoriterliine vurgu yapyor. Buyurmak fiilindeki padiahlk imas, slami armlardan ziyade, keyfi bir otoriteyi akla getiriyor. Yaplan yorumlarda da bunu grebiliyoruz. Sana m soracaz ne yapacamz, kainatn sahibi sen misin ya da duydunuz babakan hazretlerini, ayanz denk aln gibi yorumlar Erdoan kartlarnda Babakann gcn tek sahibi olma hrsnda olduu kaygsnn hakim olduunu gsteriyor. Btn yorumlarn yarsndan biraz fazlasn oluturan bu kitlenin konu hakkndaki temel kaygsnn laiklik olmadn, ama Kldarolunun yapt yoksulluk vurgusunun da hedefini tam bulamadn gryoruz. CHPnin kulland jargonun tam benimsenmemesinde Twittern ge Trkelemesinden kaynakl olarak biraz daha st snfa hitap etmesinin rol olduu da sylenebilir. Dier taraftan Erdoan kartlarnn yapt otoriterlik vurgusunun, AKP destekisi kullanclar tarafndan da -tabii kart hislerle- kabul edildiini gryoruz. Toplam yorumlarn yzde 31ini oluturan kesimin temel argman, halkn Tayyip Erdoann otoriter ynetim tarzndan memnun olduu ynnde. Ak Parti %50 oy ald. #recepboylebuyurdu diye mi o kadar oy ald ;) gereklerden kamayn ya da Bu halk sandkta cevabn verdi. Siz Twitterda yrtnn durun. Twitterda deil sandkta grelim genler biimindeki yorumlar ounluun desteini almann beraberinde bir eit srekli hakl olma dncesi yarattn 51
gsteriyor. AKP destekilerinin siz istediinizi deyin, biz ounluuz amentsne sarlmasn baka konularda da gzlemledik. Dier taraftan siz Twitterda konuun, biz sandkta konuuruz satamasnn iktidara destek veren kullanclarn Twittern Trkiyenin hakim siyasal trendlerini doru yanstmadnn muhaliflere nazaran ok daha farknda olduunu gstermesi bakmndan nemli. Muhalif, zellikle de Kemalist eletirilerin daha ok alan bulduu EkiSzlkte yaplan yorumlarda ise bu konuda Babakana ynelik eletiriler, toplam yorumlarn yzde 98ine yaklayor. Burada Twitterdakinin aksine Erdoann iki-sigara vurgusunun ok daha fazla cevap bulduunu gryoruz. Bu noktada, EkiSzlk kullancsnn Twitter kullancsna kyasla daha eski CHPci ya da Kemalist bir izgi izlediini sylemek her ne kadar tamamen isabetsiz olmasa da, eldeki verinin sunduklarn abartmak olur. TV meselesinin EkiSzlk kullancs tarafndan iki-sigara ekseninde alglanmasnn bu mecrann kullanclarnn arlkl olarak daha gen, niversiteli olmasndan ve Erdoann aklamalarnn onlarn hayat alanna daha fazla dokunmasndan kaynakl olduunu sylemek belki biraz daha doru olacaktr. EkiSzlkteki tepkilere baknca, CHPnin yoksulluk zerine bina ettii sylemin, henz pek ou ev geindirme durumunda olmayan gen semeni de pas getiini grebiliyoruz. CHPnin rettii yeni politikalarla, zellikle SHP (Sosyal-demokrat Halk Parti) sonras dnemde Kemalizm zerinden kemiklemi tabannn tam olarak birbirine oturmamas, belli ki bu partinin ilerleyen dnemde de en nemli sorunu olacak. Daha kitlesel olmas ve farkl toplum kesimlerine daha fazla hitap etmesi asndan Facebook ve gazetelerin internet siteleri, yeni CHPnin politikalarnn pek ou hli hazrda AKP semeni olan geni halk kitlelerine ne derece ulaabildiini grmek asndan daha kritik. Ayn eyi, AKP destekilerinin CHPyi Erdo52
ann m yoksa Kldarolunun mu istedii ekilde algladn anlamak bakmndan da nemli. Hrriyetin Facebook sayfasnda konuyla ilgili yaplan yorumlara baktmzda, Kldarolunun yznn biraz olsun glebileceini syleyebiliriz. Sayfada yaplan yorumlarn yzde yetmie yakn Babakan eletirirken, hakim konunun iki-sigara ya da otoriterlik deil de fakirlik olmas konunun Facebook kullancs ve birou da aile geindiren kitle tarafndan Kldarolunun istedii gibi anlaldn gsteriyor. Tabii bu, sz konusu kitlenin dorudan CHP sempatisi beslemeye balayaca anlamna gelmiyor. Ama yeni CHPnin sosyal politikalarn dayandrabilecei yoksulluktan ikayeti bir kitlenin var olduu anlamna geliyor ki; bu kitlenin Baykal dneminde AKPye ve dier partilere terk edildii dnldnde kprdanmaya alan ana muhalefet partisi iin hi yoktan iyidir. Olayn AKP tarafna baktmzda ise hakim tavrn paranz yoksa lks mallar almayn olduunu gryoruz. Bu, konunun bu mecradaki AKP destekileri tarafndan da Erdoann istedii ekilde anlalmadn gsteriyor. Tabii, konunun banda anlattmz ablona dnp, sosyal medyadaki AKPlilerin genelde CHPlilerin tepkisine kar defans yaptn hatrlayalm. Yani konunun alglanma biiminin CHPnin istedii ekilde olumas bu ablona gre anormal deil. Bunun byle olmasnn AKPye ou zaman dezavantaj salamadn da belirtelim. CHPnin ve destekilerinin saldrgan gzkmesi, eski CHPyi hatrlatmas bakmndan AKPnin lehine dahi saylabilir. Gazetelerin internet sitelerindeki yorumlar da yine pek ok kez olduu gibi Facebookla rtyor. Habertrk sitesindeki yorumlarn te ikisi Babakan eletirirken, hakim tema yine zamlar ve yoksulluk. Burada yorum yapan kimi okuyucularn AKP semeni olmas ve Ben Ak Partiliyim.. Son 1 haftadr bu zamla ilgili yaplan aklamalarn tamam fiyasko... kendinize gelin ltfen... rneindeki gibi kayda deer sayda eletirel yoruma 53
rastlanmas, belki de AKP sosyal medya yneticileri tarafndan en ok ciddiye alnmas gereken durum. zetlemek gerekirse; zel Tketim Vergisiyle ilgili tartmalarda tm sosyal medya mecralarnda arlkl olarak Babakan eletirilirken, eletirinin yn mecraya gre deiiyor. Daha gen ve merkez sol tandansl kullanclarn fazla olduu EkiSzlkte iki-sigara konusu zerinden yaam tarzna mdahale n plana karken, Twitterda babakann otoriterlii, daha eitli sosyal katmanlara hitap eden Facebook ve gazete internet sitelerinde ise yoksulluk-hayat pahall yorumlarn ana temasn oluturuyor. Buradan birka sonu kyor. Birincisi; farkl mecralar, farkl hassasiyetlerin ve farkl tepkilerin doduu yerler. Daha nce de sylediimiz gibi bunlar sentezlemeden tek tek okumak dorudan yanl sonular verebilir. kincisi; AKPnin arkasnda her ne kadar ok salam duran bir desteki topluluu olsa da, insanlarn hayatna bire bir yansyan uygulamalar semenler arasnda rahatszlk yaratyor. CHP, yeni ynetimiyle bu semenlere oynuyor ancak eski ynetiminin yllardr yaratt imaj nedeniyle bunda tam baarl deil. Dier taraftan kendi tabanna da derdini tam anlatamyor. Kldarolunun politikalarn kendi tabanna benimsetebilmesi ve AKPye oy vermi ama huzursuz insanlarn gnln kazanmas gerekiyor. Bu kolay olmayan ama CHP iin kanlmaz bir yol. CHPnin en kemiklemi tabanyla, oyuna talip olduu kitle arasndaki sosyal farklar kukusuz bu ii daha da zorlatracaktr. Ama Kldarolunun partisinin bulunduu yerden ileri gidebilmek iin baka bir ans da yok gibi.
KONU HZBULLAH, KULLANICI ANONM

Sosyal medya taramalarmz yaparken dikkat ettiimiz noktalardan bir tanesi gndemde ne kan konularn tm mecralarda birbirine yakn oranlarda ilenip ilenmediiydi. unu net olarak 54
syleyebiliriz ki, her ne kadar baz konular baz mecralarda daha fazla gndemde kalsa da, tek bir mecrada kendine yer bulan konu yok denecek kadar az. Mecralar arasnda bir geililiin olduundan bahsetmek mmkn. Bu geililik farkl yollardan gerekleebiliyor. Gazetelerin internet sitelerindeki haberler paylam aralar sayesinde Facebookta ve Twitterda kolaylkla paylalabiliyor. EkiSzlkte de benzer aralar var ama hem bu aralarn sitenin sade ara yz iinde ayrt edici bir yerde grnmemesi, hem de btn bir konu balnn deil de yalnzca bir giriyi paylamann mmkn olmas nedeniyle buradan link baznda dier mecralara geililik olduka zayf. Ancak EkiSzlkn trend belirleme gcnn fazla olmas, burada youn tartlan konularn dier mecralara da tamasn mmkn klyor. Twitter ve Facebook da yap olarak dardan kolaylkla link alabilirken, darya ok fazla link vermiyor, paylam kendi ilerinden dndryorlar. Bu iki mecra, gndemi etkileme zellikleri sayesinde dier mecralara etki edebiliyor. Gazetelerin internet siteleri ise banda eik bekisi grevi gren editrler bulundurduu iin dierlerinden ayrlyor. Burada gndemi dier mecralarn aksine kullanclar belirlemiyor ama kullanclarn eilimleri ierie etki edebiliyor (tabii ki baka etkenlerle beraber). Yine de buralarda akn daha ziyade ieriden dier mecralara doru olduunu syleyebiliriz. Dolaysyla genelde karmza kan ak u ekilde oluyor; gazetelerin internet sitelerinde yaymlanan haberler Twittera, Facebooka ve -dorudan linkleme olmad iin ksmenEkiSzlke yaylyor; buralarda daha geni kitlelere ulap hem haberin ilk kt mecray besliyor, hem de kendi iinde geni katlml bir tartma yaratyor. Bu mecralarn bir konuyu kitleselletirebilme zellii, emberi tamamlayarak haber sitelerinin ieriine etki ediyor. Grdnz zere, her ne kadar her mecrann dieri zerinde belli bir etkisi varsa da, przsz bir dngden bahsedemiyoruz. Bir konunun hangi mecradan dierine nasl ya55
ylaca, hem konunun ieriine, hem mecrann yapsna bal. Bir haberin Facebookta hangi sayfada ya da hangi haber sitesinde yaymland bile bu dngy fazlasyla etkileyebiliyor. Zira sayfalarn ve sitelerin hem kitleleri, hem de dier mecralarla etkileimleri birbirinden farkl. Mesela MHPnin i gndemiyle ilgili bir haber Facebooktaki milliyeti sayfalarda youn tartlrken, Twitterda hi ilgi grmeyebiliyor. Dier taraftan Facebook etkileiminin youn olduu (mesela yorum ksmnda Facebookun yorum arac kullanlan) bir sitede yorumlar o mecraya kayarken, Haberturk.com gibi anonim yorum yaplabilen ve Facebook etkileiminin hliyle daha dk olduu bir mecrada yorumlar sitede younlap dier mecralara tamyor. Yine zel haberlerin de ilgili medya kuruluunun Facebook-Twitter etkileimi dkse sitenin dna ok tamadn grebiliyoruz. Anlayabileceiniz gibi, bir haberin hangi mecrada patlayp gndem yaratacan nceden tespit etmek ya da bunun iin genel kurallardan bahsetmek hemen hemen imknsz. Zaten biz de bu tip genellemelere her dtmzde incelediimiz konularda karmza kan doneler bizi o yoldan dndrd. Vardmz sonulardan biri u oldu; sosyal medyada bir haberin gndem yaratmasn kolaylatran belli bal prensipler var ama genel bir reete yok. Sosyal medyada neyin nasl reaksiyon aldn incelemek istiyorsanz vaka bazl gitmeli ve her haberin kendi dinamikleri olduunu kabul etmelisiniz. Bizim bu almada yaptmz gibi... Bata belirttiimiz gibi, incelediimiz konular arasnda tek bir mecraya skp kalan fazla konuya rastlamadk. Ancak Ekim 2011de gerekleen Hizbullah tahliyeleri bu zellie sahipti. Bu haber, sosyal medyaya Habertrkn internet sitesi zerinden yayld ve yorumlarn neredeyse tamamn tek bana bu site retti. Bu noktada durup Haberturk.comdaki bir zelliin bu durumu byk lde tetiklediinin altn izmemiz gerekiyor. Bu mecra, hemen hemen dier tm haber sitelerinin aksine okuyucularna 56
anonim yorum yazma imkn sunuyor. Trkiye gibi siyasi, hele de dini konularn fazlaca uluorta tartlmasnn yadrgand bir lkede anonimlik ok nemli bir yerde duruyor. Hizbullah gibi iinde hem din, hem yarg, hem siyaset bulunduran bir konuda -IP adresi dnda- gerek kimlii tamamen gizleme olana yarattnzda insanlarn grlerini daha rahat ifade etmesini salayabiliyorsunuz. Facebook ve Twitter, az ya da ok gerek kimliklere deen mecralar olarak bu rahatla sahip deiller. EkiSzlk de her ne kadar nick kullanlan bir mecra olsa da, nick sahiplerinin tm zel bilgileri site veritabanna kaytl. Site ynetiminin bunlar gerekli hllerde yargyla ya da polisle paylamak konusunda hibir diren gstermediini de dnrsek, kullancnn belli bir risk algsna sahip olduunu syleyebiliriz. te yandan bu mecrada oluturulan profiller, zaman iinde girilen ierik arttka, kullancya internet personas diye kavramsallatrabileceimiz yeni bir kimlik kazandryor. Bu kimlik, sanal ortamda prensipleri olan, belli bir izgi tayan, belli bir tutarll (ya da belli tutarszlklar) rettikleri ierikte barndran sanal kimlikler hline geliyor. Sosyal medya kullanclar, oluturduklar bu sanal kimlii de zedelemekten imtina ediyor. Anonim yorumlar ise kullancya belli dzeyde gvenlik hissi salyor. Bunun yan sra, ye olmadan, ifre girmeden, hemen akla geleni yazabilmek de yorum saysn arttran bir faktr. Tabii anonim yorumlara izin vermek, site ynetimi asndan ciddi bir moderasyon yk getiriyor. Ama buna cesaret ettiinizde, bu rnekte Habertrkn yapt gibi karln alyorsunuz. Hizbullah tahliyeleri konusunda, neredeyse tamam anonim olan Haberturk.com yorumlarnn ieriine dnersek, yorumlarn yzde 40na yakn slamc rgtn militanlarnn hkmetin basksyla tahliye edildiini dnyor. Hemen hemen drt kullancdan biri, yargnn slami rgtlere dierlerinden farkl davrand inancnda. Yzde yirmiye yakn bir kesim ise hk57
metin bu rgt PKKya kar kullanacana inanyor. Tahliyelerin AKPyle ya da hkmetle bir ilgisinin olmadna inananlarn oran ise yalnzca yzde 11. Yaplan yorumlarda yaklak yzde 85lik bir kesimin tahliyenin bir ekilde bir hkmet operasyonu olduunu sylemesi, belki de bahsettiimiz anonimliin kolaylatrd bir durum. Tabii ki bunu dorudan lmenin bir yolu yok ama yzde 85, komplo teorisine gayet merakl olduunu daha evvel ifade ettiimiz Trkiye sosyal medyas iin bile bir hayli yksek bir oran. Anonimliin etkisini karlatrmal olarak lebileceimiz bir yntem olarak Habertrkn Facebook sayfasn setiimizde, gzlemlerimizin doru olduunu gryoruz. Burada yaplan yorumlarn yzde 40 hkmet lehinde ya da aleyhinde bir eilim iermiyor. Hizbullah-hkmet ilikisini kuranlarn oran ise yzde 25i bulmuyor. Dier taraftaki younlukla bunu kyasladmzda mantk olarak ayn mecrann uzants saylabilecek iki sayfada anonimliin yol at fark ok daha net grebiliyoruz. Ayn ekilde Twitterdaki az saydaki yorumda karar arlkla protesto da edilse, komplo teorilerinin ok da fazla olmadn gryoruz. Tabii burada unu da unutmayalm; bir mecrada mesajlarn younluu arttnda yorumlarn tonu, yeni yazlacak mesajlar da etkileyebiliyor. Yani Haberturk.comdaki komplo teorilerinin younluunda yeni yorum yazanlarn eski yorumlarn oluturduu gndemden etkilenmi olmalar kuvvetle muhtemel. Bu haber sitelerinde karmza sklkla kan bir durum. yle ki bazen haberin kendi ierii atlanarak yorumlarda ortaya atlan komplo teorisi tartlmaya balanyor. F16larn kaynak kodlar olaynda bunun net bir rneini grmtk. Hizbullah olay, dier olaylarda da grdmz olaylarn arkasnda baka eyler arama eiliminin bir rneini sunmasnn yannda mecrann yapsnn da bazen yorumlarn ieriinde belirleyici olabileceini gsteriyor. Dolaysyla, yine her zaman 58
dediimiz gibi sosyal medyay homojen bir blok olarak almamak ve yorumlar her zaman mecrayla beraber incelemek gerekiyor. Bu olayn ortaya ok ak olarak koyduu u; bazen mecralarn st kategorisi bile (haber siteleri ya da Facebook sayfalar gibi) ayrmlar grmeye yetmiyor; mutlaka mecraya ve konuya ilikin ayr bir analiz gerekiyor. Bunun anlalamam olmas, Trkiyede sosyal medya almalarnda, zellikle de politik alanda srekli yanl sonulara varlmasna neden oluyor.
KARDE NASIL KOKAR? DEMRTAIN DEPREM AIKLAMASI

Trkiyenin son dnemde yaad doal felaketlerin en byklerinden biri olan Van Depremi, sosyal medyada farkl ynleriyle tartld. Ancak bu tartmalarn en nemli ortak zelliklerinden biri Krt Sorununa ynelik alt metinler tamalaryd. Sosyal medya kullanclar Van Depremiyle ilgili konular (devlet yardmlarna ynelik eletiriler, medyada kan haberler, siyasilerin aklamalar gibi) Krt Sorunu balam ierisinde deerlendirdi ve vard yarglar da ou kez bu konudaki grleriyle paralel oldu. Yani sosyal medya kullanclar, Van Depremi zerinden Krt Sorununun tm semptomlarn gzler nne serdi desek, yanl olmaz. Bu tespitin belki de en gzle grlr biimde doruland olay, deprem sonrasnda BDP e bakan Selahattin Demirtan yapt aklamalard. Genel seimlerde Vanda toplam yzde 47lik oy oranyla drt bamsz milletvekilini Meclise gndermeyi baaran hareketin lideri, lkenin her yanndan deprem blgesine gnderilen yardmlar iin Trkiyenin drt bir yanndan gelen yardmlarda karde kokusu var, karde selam var, herkese teekkrler aklamasn yapmt. Trkiyenin genel politik atmosferine gre son derece yumuak olan bu ifadelerin sosyal 59
medyada ald reaksiyon, normal bir ortamda beklenecek yansmalarn ztt ynde gerekleti. Twitterda Demirtan aklamasna yaplan yorumlarn yarsna yakn, BDP liderinin aklamalarn samimiyetsiz bulurken, partiyi terrn sorumlusu olarak grdn ifade ediyordu. Buna karn yaklak te birlik bir kesim Demirtan ifadelerini destekliyor ve bu olayn Krt Sorununun zm iin yeni bir balang olmasn umut ediyordu. Twitternkine yakn bir kullanc profiline sahip olan EkiSzlkte de ounluk Demirtan szlerine tepkiyle yaklat. Burada BDP liderinin szlerini eletirenler genelde bunu samimiyet zerinden deerlendirdiler. Dier taraftan, aa yukar Twitterdakine yakn bir oranda kullanc EkiSzlkte Demirtan ifadelerine sahip kt. Bu kullanclara gre Demirtan aklamalar medyada yer bulan milliyeti ifadeler karsnda samimiyet snavna sokulmay hak etmiyor. Muhafazakar kitleye hitap eden Haber5.com internet sitesinin Facebook sayfasnda ise Demirtaa ynelik tavr ok daha sertti. ki yze yakn yorumun yzde 90ndan fazlas Demirtaa ynelik eletiri ya da hakaret/kfr ierirken, BDP liderinin aklamasna olumlu yaklaanlarn oran ise yzde 6 civarndayd. Sen ve senin gibiler geberseydi ya! Bizim senin gibi hain kardeimiz yok!, Oralarn sahibiymi gibi konuuyor gibi ifadeler, yorumlarn genel tonunu temsil ederken; Gneydou Anadolunun Trklerin olduu, BDPnin terr destekledii, BDPlilere deil sradan halka yardm edilmesi gerektii srekli tekrarlanan temalard. Muhafazakar kitlenin Demirtaa, biraz daha merkez sola yakn olarak gzlemlediimiz Twitter kullanclarndan ok daha sert tepki vermesi ve aslnda gayet lml ifadeler kullanlan bir konumaya hakaret ve tehditlerle karlk verebilmesi, aslnda Tayyip Erdoann 2011 genel seimleri ncesi Krt Hareketine ve BDPye kar taknd milliyeti tavrn bir yansmas olarak 60
kabul edilebilir. zellikle BDPye kar kullanlan argmanlarn ve ifadelerin geride kalan bir yl ierisinde hem Erdoan, hem de AKPnin dier ileri gelenleri tarafndan ska tekrarlandn sylemek gerek. Tabii, BDPnin AKPnin blgedeki dorudan rakibi olmas ve iktidar partisinin seimlerde gerisinde kald Krt Hareketini seim sonrasnda meru alann dna itme stratejisini izlemesi de muhafazakar kullancnn Demirtaa kar olan byk tepkisini tetiklemi olabilir. Daha genel bir kullanc kitlesine hitap eden Vatan Gazetesinin web sitesindeki yorumlar da muhafazakr kitlenin yorumlarndan ok farkl deildi. Yaplan 150nin zerindeki yorumda yzde 95e yakn kullanc Demirta eletirirken, kullanlan dil yine son derece sertti. Burada hakim tema ise ba sknca karde, rahatken terristti. Bu tarz ifadeleri bu mecradaki yorumlarda defalarca grdk. Buradaki yorumlardaki bu sert tavrda yine AKPnin Krt Hareketini dorudan hedef ald politikalarnn etkili olduunu grmek mmkn. Ancak Vatann Haber5. com gibi neredeyse tamamen muhafazakar kitleye hitap eden bir mecra olmadn dnrsek, BDP ve Demirtaa kar gvensizliin yalnzca AKP politikalarndan kaynaklanmadn da iddia edebiliriz. Zira, baka olaylarda da grdmz gibi merkez solda zellikle Baykaln Kemalist CHPsine ve ulusalc kanada yakn kullanclar da Krt Sorunu konusunda AKP ve MHPyle ortak bir sylemi kullanabiliyorlar. Dolaysyla, her ne kadar AKP, BDPyi meru siyaset dna itme hedefine sahipse de BDPye kar olan tepkinin tek sebebinin bu olduunu sylemek doru deil. Genel bir ereve izmek gerekirse, karlabilecek ilk sonu BDP ve Krt Hareketinin kendisi ve kendisiyle ittifak iinde hareket eden sosyalistler dnda hibir siyasi grup tarafndan samimi bulunmad. Bu, hem Douda, hem de Batnn byk ehirlerinde kayda deer bir semen kitlesine sahip olan hareket iin hl zlmesi gereken bir problem. BDPnin bu konuda 61
en ok zorland nokta ise, incelediimiz yorumlardan da anladmz zere Krt Hareketi ve sosyalistler dnda kalan geni kitlenin, hareketi hibir ekilde meru grmemesi ve hibir diyaloa girme niyeti iinde olmamas. Daha nceki blmlerde AKP-MHP-Baykal CHPsi troykas tarafndan daha milliyeti bir eksene kaydrldndan bahsettiimiz ana akm Trkiye politikas, BDPyi gayrimeru olarak gryor ve kendi kitlesine bunu kabul ettirmi vaziyette. Bunda kukusuz ana akm medyann syleminin de etkisi var. BDPnin meru bir siyasi parti olarak varln srdrdn dndmzde, lke siyasetinin neredeyse yzde 80inin partinin meruiyetinden doan siyasi haklarn yok saymas toplumsal bar asndan kritik bir durum yaratyor. Trkiye semeninin aa yukar yzde 7-10luk bir dilimine denk gelen bir hareketin siyaseten yok saylmasnn problemlere ve radikallemeye yol atn lke tarihinde daha nce grmtk. Sosyal medyada ve genel politik atmosferdeki bu kamplama hlinin de kayg verici sonular olabilecek bir diyalogsuzluk yarattn sylemek gerekiyor. Van Depremi bu adan da nemli bir rnek. Zira Trkiye halk ve ana akm siyasetiler 1990l yllarda defalarca savan eiine geldii Yunanistanla 1999 depremi sonrasnda yaknlaabilirken, kendi lkesinin vatandalaryla bu derece ztlamas ve doal bir afet sonras yaplan lml bir aklamann bile olumlu etki yapamamas (hatta olumsuz etki yapmas) Krt Sorununun Trkiyede hakikaten endie verici bir noktada olduunu gsteriyor.
MGE ANLI SKANDALI: RVANZM, MLLYETLER VE SOSYALSTLER

Trkiye sosyal medyasnda tartlan belli bal temalar ierisinde hararetini her daim koruyan ve gndemdeki olaylara bal olarak yeniden alevlenen konulardan belki de en scak olan Krt 62
Sorunu. Sosyal medyadaki farkl mecralar Trk ve Krt milliyetiliklerine hareket imkan salyor. ki tarafn da hassasiyetleri olan konularda Krt Sorununu tekrar gndeme geliyor ve aslnda ekstrem saylabilecek ifadelerle tartlyor. Bu anlamda, sosyal medya taramamz kapsayan dnem ierisinde en ok gerginlik yaratan olaylardan biri Van Depremi sonrasnda ATVde reality show sunan Mge Anlnn yapt aklamalard. Anl, depremin Krt hareketinin aktif olduu bir blgede yaanmasndan hareket ederek programnda, Herkes haddini bilecek. Yeri geldi mi ta atacaksn, Mehmetiki ku avlar gibi avlayacaksn sonra zor gnlerde canm cicim deyip, yardm isteyeceksin. O polisler hemen yardmna kotu oradakilerin. O ta atanlarn eli krlsn. Allah askerlerimize polislere zeval vermesin eklinde bir yorum yapm, daha sonra gelen tepkiler zerine nce szlerinin arkasnda durmu, hakknda rklk nedeniyle su duyurusunda bulunulmasnn ardndan, konumasndan drt gn sonra bir radyo programnda zr dilemiti. Mge Anlnn szleri, her ne kadar ban ada Gazeteciler Derneinin ektii bir protesto kampanyas sonrasnda zr dilemek zorunda kalmsa da, sosyal medyada ciddi ve gergin bir tartmann domasna neden oldu. Bu tartma, yine hemen her zaman olduu gibi farkl mecralarda, farkl sonular verdi. Twitter, dier mecralara kyasla anndalk zelliinin daha gl olmas sayesinde Anlnn szlerinin ilk tartld mecra oldu. Twittern zellikle bu tip ani tepki dourabilecek meselelerde genelde dier mecralarn nne frladnn altn izmek gerekiyor. Bizim topladmz verileri yorumlarken de Twitter genelde ilk sraya almamzn nedeni, bu mecrann tartmann ilk ve ounlukla da en scak anlarna sahne olmas. Yine EkiSzlkn de belli lde bu zellii tadn ama daha kstl kullancya ak olmas nedeniyle Twitter kadar ani tepki retemediini hatrlatalm. Dier aralar ise olmakta olan yorumla63
maktan ziyade olmu olan yorumlad iin veri birikimi biraz daha ge oluabiliyor. Bunun kimi konularda etkisi bykken, kimi konularda fazla fark yaratmadn grdk. Twitterda Mge Anl olay iin yaplan ve ilk tepki zellii tayan yorumlar, Anly eletiren ve destekleyen yorumlar olarak neredeyse ortadan ikiye ayrld (%46-42). ki gr neredeyse eit taraftar bulurken, ortak nokta ise yaplan yorumlarn keskinliiydi. Bir tarafta Anl aleyhine ATV nnde bir protesto, telefonla ikayet ve su duyurusu kampanyalar rgtlenirken, dier tarafta kar tarafa inat vurgusu ok da eksik edilmeden Anlnn syledikleri savunuluyordu. Burada ilgin olan bir nokta da, Anly destekleyenlerin genelde sunucuyu Selahattin Demirta gibi Krt siyasetilerin ya da Hlya Avar gibi Krt Sorununun zmne ynelik fikir beyan eden sanatlarn karsna koyma eilimiydi. Oysa Mge Anlnn szlerinde Krt siyasi hareketini veya iki taraf arasnda uzlama isteyen kesimi hedef alan bir ey yoktu. Buradan Anly savunan Trk milliyetilerinin biraz da Krt Hareketine ya da sorunun zmn gndeme getirenlere kar bir rvan araynda olduklarn karabiliriz. Bu tip bir rvanizm, aslnda Trkiye sosyal medyasnda (daha dorusu lkenin kendisinde) farkl kesimler tarafndan sk sk sergilenen bir tavr. Trkiyede hakim olan kimi kartlklar genelde kendini kar tarafla hesap grme zerinden var ediyor. Bu trl bir kar taraf olmadnda ise farkl olaylardaki aktrler sentezlenip, ihtiya duyulan kartlk yaratlabiliyor. Bu olayda olduu gibi... Mge Anl olaynda Twitterda rastladmz keskin kartlk, farkl yzdelerde dier mecralarda da karmza kt. Ancak burada bir noktann altn izmek gerekiyor. Twitterdaki anlk yorumlarn ardndan, Mge Anlya kar yasal dzleme tanan tepkiyle beraber sunucuyu savunanlarn zamanla biraz daha sessizletiini gzlemledik. Dolaysyla zellikle yorumlarn biraz ge biriktii mecralarda Anly savunanlarn oran biraz 64
daha dk kt. Dier taraftan genelde Twittera yakn tepkiler ltmz, anndalk bakmndan da ona en yakn mecra diyebileceimiz EkiSzlkte drt yzn zerinde yorumda (sz konusu mecra iin son derece yksek bir say), Anlya destek yzde 60n zerindeydi. Yaplan yorumlarda, zellikle blgede BDPye oy veren kitle eletirilirken, sunucunun drstlnn ve cesurluunun alt iziliyordu. Anly eletiren yzde otuza yakn kesim ise programc iin sert eletiriler yapyor, onu kt ruh, birileri insan yerine koyup yetitirmi, keke babas korunsaym da domasaym gibi ifadeler kullanmaktan ekinmiyordu. EkiSzlkn dier konulardaki kullanc eilimleri dnldnde, ehirli gen neslin daha ok kulland bu aracn, zellikle SHP-HEP (Halkn Emek Partisi) kopmas ve CHPnin SHPyi yutmas sonucunda milliyeti bir syleme kayan merkez solun Krt Sorunundaki tavrn yanstyor olabileceini syleyelim. Zira EkiSzlk, milliyeti reflekslerin zaman zaman karmza kt, ancak MHP ve BBPnin (Byk Birlik Partisi) temsil ettii sa milliyetiliin genelde eletiri ya da alay konusu olduu bir mecra. Krt Hareketinin en rgtl olduu sosyal medya arac olarak dikkatimizi eken Facebookta, gerek bu faktr, gerekse olayn zerinden zaman gemesiyle beraber Anly savunanlarn azalmas nedeniyle sunucuya olan eletirinin yzdesi dier sosyal medya aralarna gre ok daha fazlayd. Yzde 70 orannda kullanc Anlnn szlerini eletirirken, destek yzde yirmilere zor ulayordu. CNN Trkn Facebook sayfasnda yaplan yorumlarda genelde ayrmclk eletirisi dikkat ekerken, Anly savunan kitlede zellikle gzlemlediimiz sunucunun o szleri BDP iin syledii vurgusuydu. Mge Anl olaynn aratrmamza birden fazla adan nemli katklar oldu. Birincisi; sosyal medyada yaplan yorumlarn alt alta toplanp deerlendirilirken yorumlarn yapld zamana 65
gre deikenlik gsterebildiini, olayn zerinden vakit getike eilimlerde ve trendlerde farkllklar olabileceini grdk. Dolaysyla sosyal medyay okurken zellikle ani reaksiyon getiren olaylarda bu zaman boyutunu da dikkate almak gerekiyor. Hele ki Trkiye gibi tepkilerin ani ve sert verilip birka gn iinde gndemin hzyla savrulup yok olduu bir lkede. Bu olaydan kardmz ikinci byk sonu; Krt Sorununun Trkiye sosyal medya kullancs iin son derece hassas bir konu olduu ve bunun gndeme gelmesinin kartlklar derinletirdii oldu. Bu ekilde anabileceimiz birka tema daha var. Bu temalarn ortak zellii ise din ve milliyetilikle bir ekilde balantl olmalar. Alevi-Snni, laik-slamc ayrmlar, Krt Sorunu, Ermeni Soykrm gibi meseleler, bu sert kartlklar annda ortaya koyabiliyor. Bu olaydan ve btn bu dier konular tetikleyen olaylardan kardmz u ki; sosyal medya, sz konusu bu ak yaralar olduunda bir uzla ya da diyalog alan deil. Aksine kamplama ve radikalleme alan. Bu tabii ki sosyal medyann, toplumsal bar asndan aslnda ne kadar dikkatle yaklalmas gereken bir alan olduunu gsteriyor. Ve tabii maniplasyona ne kadar ak olduunu da... e siyaset ynnde baktmzda ise merkez sol tandansn daha gl olduu iki mecrada, yani Twitter ve EkiSzlkte milliyeti tepkinin ykseklii, geride kalan on be yln bu hareketin Krt Sorununa yaklamnn ne kadar deitiini gsteriyor. Milliyeti tavr eletiren yorumlarn da genelde Krt kullanclardan ve/veya sosyalistlerden geldiini dnrsek, Trkiyede ana akm siyasetin ok geni bir alannn Trk milliyetiliine ak olduunu grebiliriz. Milliyeti hassasiyetleri zellikle Ermeni ve Krt almlarnn iflasyla glenen AKP, Kemalist CHP ve doas gerei milliyeti olan MHP, son seimlerde Trkiyedeki semenin yaklak yzde 90nn oyunu ald. Trkiyede milliyetiliin bu kadar gl olduu baka bir dnem ya da 66
dnyada milliyetiliin bu kadar revata olduu bir baka lke bulmak ok kolay deil. Sosyal medyada ise bu yzdeler ayn ekilde dalmyor. Anly eletiren kitle farkl mecralarda taradmz binin stnde yorumda yzde 45lik bir alan kaplyor. Twitterda Trk ve Krt sosyalistler, Facebookta Krt Hareketi, lke ortalamasnn stnde bir orana sahip. Normalde sandkta yzde onu bulamayan (ve bu yzden temsiliyet bulmakta zorlanan) bu kitlenin tavrlarn bunun ok stnde yanstabildiine baka konularda da ahit olduk. Bu da sosyalistlerin ve Krtlerin aslnda Trkiyenin temsil adaleti konusunda yaad demokrasi an sosyal medyada telafi etmeye altn gsteriyor. Bunun ne anlam tadn ya da ne kadar anlaml olduunu sonu blmnde tartacaz.
VAN DEPREMNE CNEYT ZDEMR DAMGASI

Trkiye sosyal medyasnn en ok tartt konulardan bir tanesi, Tayyip Erdoann ustalk dnemi olarak tabir ettii nc AKP iktidar dneminde basn zgrlyd. Zaman zaman babakan medya zerinden aka eletiren kimi gazeteciler, sosyal medyada aldklar pozisyona gre kendilerine taraftar ya da kart buldular. Bunlardan bir tanesi Twitter da son derece aktif kullanan CNN Trk programcs Cneyt zdemirdi. Cneyt zdemir, 23 Ekim 2011 Van depremi sonrasnda 5N1K programnda devletin yardmlarnn ulamad kimi kyleri ekrana tam, kyllerin ikayetlerini grntlemiti. nl gazeteci, birka gn sonrasnda ayn kyleri tekrar ziyaret edip, durumda bir deiiklik olmadn belgelediinde ise Babakan Erdoann eletirilerinin hedefi olmutu. zdemir, Erdoann eletirilerini canl yaynda ar szlerle yantlad: Babakann kzd o gazeteci bildiiniz gibi benim. Bizim gazeteci olarak grevimiz olumlu ya da olumsuz btn bilgileri kamuoyuyla 67
paylamak. Depremde evini, yaknlarn kaybetmi 50-60 yandaki kyller eer yardmlarn yetersizliinden yaknp omuzlar sarsla sarsla karmda alyorsa benim grevim o kylnn aresizlik gzyalarna bakp acaba Babakan bu habere ne der? deyip arkam dnmek deildir. Tam tersine o gzyalarn daha yere dmeden alp kamuoyunun ve Sayn Babakann nne koymaktr. Bu benim iin sadece gazetecilik deil vicdan meselesidir. Babakann ok sevdii o szdeki gibi ifade edersek durumu hakszlk karsnda susan dilsiz eytandr. zdemirin yapt habercilii canl yaynda savunmas ve Babakann eletirilerini yantlamaktan ekinmemesi, ksa srede sosyal medyada yank buldu. lgili 5N1K yayn YouTubea aktarlrken, videonun linkleri de Twitter ve Facebooka, oradan da internet sitelerine dt. Cneyt zdemirin cevabna gelen tepkiler, hemen her rnekte rastladmz gibi yine paralyd. zdemirin videosunun internette ilk yer bulduu YouTubeda yaplan yorumlar, ok byk arlkla gazeteciyi destekler nitelikteydi. Bu olaydan ksa bir sre nce, Cneyt zdemirin Glen Cemaatine ve hkmete yaknl olduunun ileri srlmesi yorumlarn ieriine de yansd. Yorumlarn byk ounluu zdemirin yaplan ithamlar hak etmediinden bahsederken, kimi kullanclar da gazeteciye gven tazeliyordu. te yandan, hl ikna olmayanlar da vard. rnein bir kullanc zdemiri elitizm ve hkmet yandalyla sularken, belki hkmetin kucandan kalkp normal vatandala sokakta vakit geirirsen, neden olmasn, belki bir gn gerekleri bile sylersin, diyordu. AKP hkmetinin en ok eletirildii mecralardan Twitterda da video ksa srede yank buldu. Konu hakknda yorum yapan Twitter kullanclarnn yarsndan fazlas (%52.6) zdemiri desteklerken, kayda deer oranda kullanc ise nemli bir kaygy dillendiriyordu. Be kullancdan biri, Cneyt zdemirin babakana ak ak cevap vermesinin gazetecinin hapse girme68
siyle sonulanacan dnyordu. Bir twitte Cneyt zdemir acaba kendisine cezaevi beendi mi? diye sorulurken, bir dier kullanc da yaknda ieri alnr diyordu. Bir ksm kullanc ise zdemirin Erdoana cevap vermeye cesaret ederken o dnem hkmetle sorun yaad dnlen Glen Cemaatine olan yaknlndan faydalandn sylyordu. Twitter kullanclarnn nemli ksmna gre zdemir ya atele oynuyordu, ya da arkas salamd! Genelde Twitterla benzer trendler izlediine ahit olduumuz EkiSzlkte de benzer bir dnce hakimdi. Szlkteki ezici ounluk zdemire destek verirken, yorum yapan kullanclarn yzde 12si CNN Trk sunucusunun hapse girmese bile isiz kalacan iddia ediyordu. Profili biraz daha CHP izgisine yakn diyebileceimiz bu iki mecradan yaylan kayglar temelde AKP iktidar dneminde hapsedilen gazeteci saysnn haneli saylara ulamasndan ve dardaki gazetecilerin bask altnda olmasndan kaynaklyd. Dier taraftan, kullanc dalmnn seim sandndan kan sonulara biraz daha yakn olduunu syleyebileceimiz Facebook ve internet sitelerinde zdemir hakknda farkl yorumlar da yaplyordu. Facebookta Twitterdan ve EkiSzlkten ok daha aktif olan muhafazakr kullanclarn rabet ettii sayfalardan Haber Seyret, zellikle AKP taraftar sosyal medya kullanclarnn zdemire tepkilerinin topland yer olarak dikkat ekti. Bu sayfada zdemirin videosuna yaplan 75 yorumun bete drd nl gazetecinin szlerine kar kyordu. Muhafazakr kullanclarn yapt yorumlarda arlk, Cneyt zdemirin szlerinin yanllndan ziyade babakana gven temalyd. Haber Seyret takipilerinden biri zdemir iin Ver gaz, kartr derken, bir dier Facebook kullancs, ben babakanma inanrm, eytanlara deil diye69
rek, baka konularda da karmza sk sk kan bir tr babakan idolletirme eiliminin bir rneini iziyordu. Farkl grlerden kullanclarn yorum yapt ve bu anlamda karlatmz en homojen sitelerden biri olma zelliini tayan nternetHaberde yaplan yorumlar ise neredeyse ortadan ikiye blnmt. Yaplan yorumlarn yzde 44 zdemiri eletirirken, yzde 36%s gazeteciyi savunuyordu. Burada yaplan eletirilerde arlk zdemirin provokasyon ya da reklam yapt ynndeydi. Cneyt zdemirden yana yorumlarda ise AKP dneminde gazetecilerin birounun susmak zorunda kald hakim temayd. ncelediimiz mecralardaki be yz akn yoruma yle bir ku bak gz atarsak, Cneyt zdemir ve hkmeti eletiren dier gazeteciler konusunda birka baskn grn ykseldiini gryoruz. Muhafazakr kullanclar, Babakan Erdoana ynelen eletirileri kiiselletirme ve meseleyi bir AKP-CHP, muhafazakr-Kemalist, iyi-kt ekseninde alglama eilimindeler. Bunu, Erdoan savunan yorumlarn ezici ounluunun zdemirin babakan eletirdii konular pas geerek zdemirin kiiliine ya da niyetine veya Erdoann genel doruluuna ynelmesinden karyoruz. Bu aslnda yalnzca muhafazakrlara has bir durum deil. Merkez sol ya da Kemalist kullanclarn da hatr saylr ksm zdemirin Glen ya da Erdoan taraftarlndan bahsediyor. Buradan, sosyal medyada tartlan isimlerin kimliine yapan etiketlerin genelde syledikleri ya da yaptklarnn nnde gittii sonucunu karmak mmkn. Zira, dier konularda da bunu destekleyen epeyce rnek grdk. Cneyt zdemir meselesinde ne kan bir dier tema, babakan eletiren gazetecilerin nnde sonunda isiz kalaca ya da hapse atlaca dncesi. Burada, son Erdoan dneminde yaplan gazeteci tutuklamalarnn, AKPye oy vermeyen sosyal medya kullanclarnda ciddi bir kayg yarattn gryoruz. Bu 70
kullanclar, demokratik bir lkede son derece normal karlanabilecek bir yorumu mthi bir cesaret gsterisi olarak alglyor ve yorumu yapann geleceinden endie ediyorlar. Bunun temelsiz bir kayg olduunu sylemek tabii ki ok g. Dier taraftan, bu kaygnn AKPye destek veren sosyal medya kullanclar tarafndan neredeyse hi paylalmadn da sylemek gerekiyor. Bir tarafn bu derece ar bir ekilde rahatszlk duyduu demokrasi gibi hayati bir konuda, dier tarafn en ufak bir kayg tamamas, aslnda Trkiye siyasetindeki kamplamann nasl bir uurum yarattnn sosyal medyadaki yansmasndan baka bir ey deil. Cneyt zdemir olay bunu yanstmas bakmndan nemliydi.
KAYET ET VE RAHATLA!
nc AKP iktidar dneminde en ok tartlan konulardan biri de kentsel dnmle de balantl olarak byk bir hareketlenme yaayan inaat sektryd. Son birka ylda, zellikle byk ehirlerde pek ok semtin sosyo-ekonomik yaps TOK nclndeki kentsel dnmle tamamen deitirilirken, inaat firmalarnn dev projeleri ve bankalarn konut kredileri e zamanl olarak reklam panolarn doldurmaya balad. Yaanan inaat lgnlnda ismi en ok ne kan isimlerden biri de Aaolu naatn sahibi Ali Aaoluydu. adam, nl ynetmen Sinan etinle ektii reklam filmlerinde bizzat oynam ve 10 bin lira peinat getiren herkesi ev sahibi yapmay vaat etmiti. Aaolu ksa srede Trkiyenin en ok konutuu kiiler arasna girerken, inaat projeleri de zellikle stanbulu kaplamaya balad. Ayn Ali Aaolu, Kasm 2011de 1970lerde yapt btn inaatlarn eksik malzemeyle yapldn ve stanbuldaki binalarn durumunun Vandakilerden ok daha kt olduunu sylediinde sosyal medyann gndemine oturdu. 71
Twitterda Ali Aaolu hakknda yaplan yorumlarn yarsndan fazlas, i adam hakknda soruturma almas talebini ieriyordu. nemli sayda kullanc, Aaolunun rk yaptn itiraf ettii binalar iin hesap vermesi gerektiini ifade ederken, bu lkede insan namusuyla zengin olmaz cmlesi de ska tekrarlanyordu. Twitterda hakim olan bir dier gr ise, Aaolunun AKPnin politikalarn en iyi temsil eden isim olduuydu. Bu kullanclara gre, Aaolu hkmetin insan hie sayarak, paray ne karan politikalarnn simgesiydi. Yzde 30un zerinde taraftar bulan bu gr belki de en iyi u cmle zetliyordu: Ali Aaolu, AKPnin vcut bulmu halidir. Onda ne gryorsanz AKP de odur. Konuyla ilgili Facebook yansmalarn incelediimizde yine Aaoluna tepki n plandayd. CNN Trkn Facebook sayfasnda yaplan yorumlarn neredeyse tamam i adamn knarken, birok kullanc u anda yaplan inaatlarn gvenli olduuna da inanmadklarn, bu inaatlarn da 1970deki gibi daha fazla para kazanmak iin yapldn sylyorlard. Milliyet Gazetesinin Facebook sayfasnda da Aaolu knanrken, yapt itirafn herhangi bir anlamnn olmadn, belki o evler iin hl taksit deyen insanlar olduunu ifade eden kullanclar karmza kt. Bir kullanc Aaoluna yle sesleniyordu: Yaptn yerleri biliyorsundur, git o zaman, onlar yk, yenisini yap. EkiSzlkte ise bir taraftan Aaolunun aklamalar nedeniyle hukuki sre balatlmas talep edilirken, bir taraftan byle bir soruturmann sonu getireceine inanan pek yoktu. Genel eilim, i adamnn yapt rk inaatlar iin hesap vermesi gerektii ancak bunu salayacak bir adalet sistemi bulunmad ynndeydi. Bir dier hakim gr ise, Aaolu gibi mteahhitlerin rk binalar devletin denetlememesi sayesinde yapabildii ve gnmzde yaplan binalar iin de yine etkin bir denetim ol72
mad eklindeydi. Bir kullanc rahatszln yle aklyordu: Btn halkmz ve savclarmz uyuyor ve bu adam hakknda hi bir ilem yaplmyor. Krn biraz daha artrabilmek iin denizden kum eken adamn bugn drst ve iini gerekten iyi yaptna inanan binlerce kii, bu adamn sitelerinde oturabiliyor... Pardon devlet denetliyor deil mi bu yaplar? Kusura bakmayn atlamm ben onu... Trkiyedeki en popler portallardan Mynette de bu konu tartlyor ve yine Aaolu eletiriliyordu. Buradaki mesajlarn yzde 60 i adamn knarken, drt kullancdan biri, devletin rk binalar denetlemediini iddia ediyordu. Bu sitede yorum yapan kullanclar stanbulda olabilecek bir depremde milyonlarca kiinin leceini ileri srerken, hem TOKnin, hem de zel irketlerin yapt binalara gvensizliini aktaryordu. Bir ksm kullanc eletirilerini iletirken, arpk dzenin AKP iktidar nedeniyle olutuunu savunurken, bir baka ksm da hkmetin konuyla hibir ilgisi olmadn sylyordu. Tartmann AKPnin getirdii bolluk ortamndan kaynaklandn iddia eden bir kullanc yle diyordu: AKP diye diye gidecek bu millet... imdiye kadar hangi hkmet bu kadar olaylarn stne gitti, neredeyse doal afetleri bile AKPye balayanlar var. Bu zihniyeti brakn, zm olan varsa adam gibi ksn nersin. AKP bugn var yarn yok. Meydan yine le kargalarna kalacak. nallah yle bir dneme tekrar dnmeyiz. nsanolu acy abuk unutuyor. Kuyruklu gnleri unutmayn. imdi her ey bol, kim kimi sracan bilmiyor. Allah akl fikir versin bu bo beyinlilere. Aaolunun aklamalar zerinden dnen tartmadan kardmz sonu, dikkate deer sayda kullancnn inaat sektrnn son dnemde yapt patlamaya kar ciddi bir gvensizlik duyduu oldu. Sosyal medyada yaplan yorumlarn byk ounluuna gre inaatlar bina yaparken daha ok kr etmeyi n plana karyor, devlet bu binalar yeterince denetlemiyor ve 73
rk bina, yapann yanna kr kalyor. Bu yorumlar aslnda farkl gvensizlik zerinden hareket ediyor; zel sektre, devlete ve adalete olan gvensizlik. ncelediimiz baka konularda (Krt sorunu, F16 kaynak kodlar gibi), Trkiyedeki sosyal medya kullancsnn baka gvensizlik eksenleri olduunu da grebiliyoruz. Yurttan kendini gvende hissetmemesi ve srekli bir tehdit-korku algs iinde yaamas Trkiyeyi ve lkenin sosyal medyasn anlamaya alrken nemli bir anahtar nokta. Dier taraftan bu srekli korku hlinin halk bir eylemlilie srklediini sylemek o kadar da kolay deil. Tehdit algs, hangi kesimden gelirse gelsin, Trkiyelilerin olaylar anlamlandrd balamda belirleyici olurken, kitlelerin eyleme geiini ayn nispette etkilemiyor. Bu konuda da bu fark ok net grebiliyoruz. Sosyal medyada Aaolunun aklamalar zerine inaat sektr hakknda yaplan yorumlarn yzde 80leri bulan ksm gvensizlik ve huzursuzluk ifade ederken, son dnemde yaplan inaatlara olan talep bambaka bir tablo iziyor. Burada, inaat irketleri hakknda yalnzca gvensiz olan kullanclarn yorum yazd iddia edilebilir. Ancak baka konulardan da grdmz zere, Trkiyede sosyal medyada verilen bir tepki ya kart bir tepkiyi, ya da gl bir defans beraberinde getiriyor. Oysa bu konuda eletirilerin yalnzca hkmete kar ksmna olan clz saylabilecek bir savunma gelirken, Aaolunu ve eletiri getirilen inaat irketlerini kimse savunmuyor. Bunun bize gsterdii, en ateli hkmet taraftarlarnn bile son dnemde belli sektrlerde ykselen giriimcilik dalgasna ok byk bir gven duymad ve aslnda toplumun dier kesimlerinin yaad gvensizlii bu konuda paylat. Zira en cesur hkmet savunmasnda bile dillendirilen u anki dalgann faydalarndan ziyade eski dnemin ktl. Buradan u sonu karlabilir; AKPnin icraat ve giriimcilik zerine kurulu politikalar des74
tek bulsa da, bunun getirdii sonulara ilikin yzde yz gven ve memnuniyet yaratmyor. te yandan, yaad gvensizlii gl olarak ifade eden kesimin bu gvensizlii herhangi bir eyleme dkmemesi, kentsel dnm projelerine kar dzenlenen eylemlere katlmn rgtl insanlar dnda neredeyse hi olmamas, tketici haklar baznda da herhangi bir hak arama abasnn gzlemlenmemesi belki de Trkiyede ikayet ederek rahatlama kltrnn ne kadar yaygn olduunun bir gstergesi. naat dndaki sektrlerde de benzer durumlarla karlamak fazlasyla mmkn. Dijital televizyon platformlar, bankalar, internet irketleri, cep telefonu operatrleri gibi hemen herkesin hizmet ald irketler internet zerinde srekli eletiriliyor, hatta bazen Twitterda bu yzden en tartlan konular arasna bile giriyorlar. Ancak ezici ounluk bu irketler tarafndan zarara uratldn dnd hlde, herhangi bir aksiyona neredeyse hi rastlanmyor. Dolaysyla, Trkiye sosyal medya kullancsnn Aaoluna, dier irketlere ya da hkmete olan gvensizliini grmek halkn dnce balamnn okunmasnda mutlaka faydaldr, ancak ikayeti olann, ikeyeti olduu eyi deitirmesine ynelik bir devrimci dalga kacan beklemek hatal olur.
F-16LARIN KAYNAK KODLARI: BANA SRALN BR OYUNU MU BU?

Sosyal medya yaps itibaryla dorulanmam haberlerin kulaktan kulaa yaylmasna ok ak bir ortam. Daha internetin ilk yllarnda mail gruplar, IRC chat odalar ve MSN iletileriyle yaylan sylentilerin (hoax) bazlar bugn bile doru zannedilebiliyor (inlilerin bebek yemesi ya da Microsoftun servetini datmas gibi). zellikle Facebook icadyla yaygnl iyice artan komplo teorileri, her eyin 140 karakterde zetlenerek iyice ba75
site indirgendii Twitterda zirve yapt. yle ki bir sylenti Twitterdan kp, Facebooka ulap, kendisine haber sitelerinde yer bulabiliyor, daha sonra da oradan tekrar Twittera ve Facebooka dnerek bir dedikodu emberi yaratabiliyor. zellikle yksek yorum saysna ulaldnda, Facebook ve haber sitelerinde haberin kendisinin deil, yorumlarda ne srlen komplo teorilerinin tartldn grebiliyoruz. Trkiye sosyal medyas da bu tip sylentilere, komplo teorilerine olduka ak bir ortam. Zaten internetin lkemize geliinden beri her zaman belli bir poplerlii olan kimi konular, kulaktan kulaa inanlmaz teorilere dnebiliyorlar. Bunun t mail gruplarndan beri bu kadar sk karmza kyor olmas, komplo teorilerine olan merakmzn ok da internet kkenli olmayabileceini gsteriyor. zellikle, d lkelerin Trkiyeyle ilgili planlar, i mihrak olarak kabul edilen kimi gruplarn faaliyetleri, kimi nl yazarlarn yurt dnda syledii iddia edilen szler, internette sklkla bu komplo mant ierisinde deerlendiriliyorlar. Bizim aratrmamz yaptmz dnem ierisinde bu bahsettiimiz reaksiyon biimiyle en net karlatmz rnek, F16 sava uaklarnn yazlm sistemlerinin kaynak kodlarnn Trkiyeye verilmesiyle ilgiliydi. Aslnda yetkin bir deerlendirme iin ok az kiinin sahip olduu bir bilgi birikimine ve ekspertize ihtiya duyan bu konu, sosyal medyada son derece popler oldu ve yzlerce kii tarafndan yorumland. Amerika Birleik Devletlerinin F16 uaklarnn kaynak kodlarn vererek uaklarn Trkiye tarafndan modernize edilmesini kolaylatrmas, Twitterda genelde nemli bir gelime olarak yorumland. ASELSANn kendi yazlmlarn bu uaklara uyarlayabilecek olmas, kullanclarn yarsna yakn tarafndan sevinle karlanrken, hemen hemen her kullanc bu gelimenin aslnda ne anlama geldii hakknda bir yorum yapt. Bir kullanc Trkiyenin artk ABDden ezik gibi izin almak zorunda kal76
mayacan ve F16 saysnda dnya lideri olduunu iddia ederken, bir dieri Trkiyenin uaklar modifiye edip baka lkelere satacan ileri sryordu. Dier taraftan be kullancdan biri, ABDnin kaynak kodlarn Trkiyeye vermesini, artk F16lara ihtiyac kalmamasna ve yeni bir teknolojiyi kullanacak olmasna balyordu. Ancak bu karmn hangi veriye dayanarak yapld mehuld. F16 teknolojisinin eskidii iin Trkiyeyle paylald dncesi, Facebookta da yaygn olarak karmza kt. Dier taraftan Facebookta bir dier komplo teorisine daha denk geldik. Birok kullancya gre Trkiye, zaten F16larn kaynak kodlarn krm, ABD de bu yzden madara olmamak iin kodlar Trkiyeye vermek zorunda kalmt. Bu kullanclar ASELSAN bnyesinde alrken pheli bir ekilde intihar eden mhendislerin durumunu da bu olaya balyorlard. ddiaya gre, ABD mhendisleri ldrtm, yine de ASELSAN durduramaynca kodlar Trkiyeye vermiti. Teknoloji konusunda Trkiyedeki en geni kapsaml forumlardan olan DonanmHaberde de bu konu geni bir ekilde tartld. Bu sitenin kullanc profilinin mhendislik ve teknoloji alanlarna daha ilgili olmas, ortaya atlan iddialarn da eitlenmesini beraberinde getirdi. Kimi kullanc kodlarn zaten ASELSANn elinde olduunu sylerken, kimi ABDnin verdii kodlarn yetersiz olduunu iddia ediyordu. Kimileri ise bu kodlar karlnda Amerikaya mutlaka bir eyler verildii kansndayd. Haber, Milliyet ve Mynet internet sitelerinde de yer buldu. Buralarda yorum yapan kullanclar da arlkl olarak kodlarn Trkiyeye verilmesinin arkasnda teknolojinin eskimesini bulmulard. Bu kullanclara gre Trkiye asl F35 uaklarnn kodlarn almalyd. Bu gre kar kan kullanclar ise teknoloji eski bile olsa Trkiyenin o teknolojiyle dnyaya kafa tutaca kansndaydlar. 77
Ortaya atlan farkl grler arasnda bir ortak tema, ayrca incelenmeyi hak ediyor. Gerek F16larn eski teknoloji olduunu iddia eden, gerek gelimeyi olumlu bulan, gerekse ASELSANn zaten kodlar krdn ileri sren kullanclar yorumlar srasnda sklkla srailin ismini zikrettiler. Kodlarn alnmasn sevinle karlayanlar, Trkiyenin bu sayede srailin boyunduruundan kurtulacan sylyor; teknolojinin eski olduunu syleyenler ise srailin zaten senelerdir bu kodlara sahip olduunu iddia ediyordu. ASELSAN konusunda yorum yapanlara gre ise mhendisleri srail ldrmt. Trkiyenin senelerdir mttefiki olduu ve zaman zaman yaanan gerginliklere ramen hibir zaman savama noktasna gelmedii bu lke, Trkiye sosyal medyasnda komplo teorileri retilirken en sevilen temalardan biri. Bunu baka konularda da grm, hatta Ermeni Soykrm iddialarn -kendileri dndaki soykrmlarn anlmasndan aslnda hi holanmayan- sraillilerin yaydn bile savunan epeyce kullancya rast gelmitik. srailin ve gizli servisi MOSSADn dnya apnda ne gibi operasyonlara giritii tabii ki kresel lekte de ok tartlan bir konu. Ancak bizim altn izmeye altmz, Trkiyede nedeni herhangi bir ekilde aklanamayan birok konuyu srail komplosuna balamaya meyilli ok ciddi bir kitlenin varl, en azndan sanal alemde... Bunun dnda, yine dikkatimizi ok eken bir nokta, azmsanmayacak sayda kullancnn askeri havaclk konusunda uzmanlk iddia etmesi ve yer yer bu konuda birbirleriyle sert tartmalara girmesi. zellikle DonanmHaber sitesi ve Trk Hava Kuvvetleri Facebook sayfasnda F16larn kaynak kodunun mu, yoksa obje kodunun mu daha nemli olduu konusunda patlak veren kavgalar hakikaten enteresand. Son derece kstl bir insan topluluunun bilgi ve tecrbe sahibi olduu bu konuda yzlerce insann kendinden bu kadar emin konuabilmesi, inter78
nette kulaktan dolma bilgiye her eyden ok rastlanabildiinin kant olsa gerek. Bu konuyla ilgili bir dier ilgin nokta da yorumlarn bir ounda gzlemlediimiz militarist ton. Bir sava uann kaynak kodlarnn alnmas gibi sradan yurtta pek de ilgilendirmediini varsayabileceimiz bir konuda yzlerce kullancnn gsterdii samimi ilgi ve sergiledii derin sevin ya da hayal krkl, askeri konularn internet zerindeki kayda deer bir kitle tarafndan ok ciddi bir ekilde sahiplenildiini gsteriyor. Her ne kadar bizim aratrmamzn zaman aralna dahil olmasa da, YouTubedaki Trkiye-Yunanistan sava uaklaryla ilgili videolara -iki lkeden- yaplan yorumlar da bu kategoride tasnif edilebilir. Sivil yurttalarn askeri konularla bu kadar ilgilendii, askeri meseleleri bu kadar sahiplendii ve Trkiyenin bu uaklarla ran m yoksa Suriyeyi mi vurmas gerektii konusunda bu kadar itahla yorum yapabildii bir lkenin asker-sivil ilikileri bir de bu pencereden incelenebilir. Bizim yaptmz aratrmada rastladmz yorumlardan birounun tad tonun, Her Trk, asker doar da sollayarak, Her Trk sava ua pilotu doar noktasna ulatn syleyebiliriz.
GKEK, FRANSAYA KARI: SOSYAL MEDYA POPLZM SEVER

Trkiyede politik gndeme dair yorumlar sosyal medya gndeminin genellikle kk bir ksmn oluturuyor. Futbol, televizyon dizileri/programlar, magazin ve komedi arlkl ierik gerek Twitterda ve Facebookta, gerekse dier mecralarda siyasi gndemden ok daha fazla yer kaplyor. Buna paralel olarak sosyal medyay kullanan nller arasnda ne kan isimler, arlkl olarak bu ynde ierik salayanlar oldu. 79
Dier taraftan zellikle Twitterda aktif olan nller arasnda bir isim var ki, bu mecrada poplerlik salayan btn dinamikleri sonuna kadar kullanyor. Ankara Bykehir Belediye Bakan Melih Gkek, hem Twitterda harcad mesai, hem de byk harfle yazd provokatif mesajlarla, ilgiyi zerine ekmi durumda. Kimileri glmek iin, kimileri kzdndan, kimi ise destek verdii iin Gkeki takip ediyor. Sonu olarak Melih Gkek enteresan bir sosyal medya fenomeni olarak aslnda Trkiye sosyal medyasnda politik figrlerin ancak nasl popler olabileceinin iaretlerini veriyor. Melih Gkeki sosyal medyada gndeme tayan yalnzca Twitterda yapt klar da deildi. Gkek, yapt kimi enteresan icraatlarla da ok konuuldu. Bunlardan biri Fransa Parlamentosunda Ermeni Soykrmn nkr Yasas grlrken geldi. Gkek, tasarnn yasalamas hlinde Fransann Ankara Bykeliliinin karsna Fransann Cezayir Savanda iledii insanlk sularn anlatan bir heykel dikeceini aklad. Ankara Belediye Bakan bununla da yetinmeyerek heykelin zerine konulacak bir tula, herkesin duyabilecei ekilde Cezayir Milli Marnn da alnacan aklad. Melih Gkekin bu nerisi Twitterda olduka byk destek buldu. Yaplan yz kadar yorumun yzde 70e yakn Gkekin nerisine sempatiyle baktn ifade ederken, bu yorumlarn nemli ksmnda milliyeti ifadeler n plandayd. Dier taraftan bu yorumlarda bile Melih Gkekin nerisinin ok da ciddiye alnmadn hissetmek mmknd. Twitterda akayla kark destek yorumlar yaplrken Facebookta Gkeke kzanlar arlktayd. Hrriyet Gazetesinin Facebook sayfasnda Gkek tribnlere oynamakla sulanrken, bir taraftan da kendisinin Hitit Gnei Heykeline olan antipatisi hatrlatlyordu. Buradaki yorumlarda CHP izgisinin daha hakim olduunu sylemek gerek. 80
EkiSzlkte ise Gkeke destek vard. Gkekin nerisine yorum yapan kullanclarn yzde 60 kadar destek olurken, yine buradaki yorumlarda da heykel projesinin ok da ciddiye alnmadn gzlemledik. Milliyet Gazetesinin internet sitesinde de yorumlar Melih Gkeki desteklerken, burada da komedi unsuru n plandayd. Ancak bu mecrada ve ksmen dierlerinde de dikkatimizi eken lk defa Gkeki hakl buldum eklinde gr beyan edenlerin saysnn fazlallyd. Gkekin milliyeti arka plan olan bir neri sunmas, byle bir dnceyi hakim klmt. Trkiye sosyal medyas, ok ciddi politikadan ziyade poplist klarn daha ok reaksiyon ald bir alan. Melih Gkekin heykel nerisi bu tip klarn drt ba mamur bir rneiydi. Gkekin ok gndemde olan ve toplumun farkl kesimlerinin zerinde birletii bir meseleye getirdii poplist nerinin ciddiye alnmamas ama bir taraftan da desteklenmesi o bakmdan normal. Trkiye ana akm siyasetinin 1990lardan itibaren milliyeti bir dzlem zerine kurulduunu ve milli hassasiyetlerin gerek AKP, gerekse CHP ve MHP semeninde benzer tepkiler dourduunu grmek ok da zor deil. Ermeni Soykrm meselesi de bu tip hassasiyetleri ok abuk tetikleyebilen bir konu. AKP, CHP ve MHP semenleri dier konularda farkl dnyor bile olsalar, yurt dnda grlen Ermeni Soykrm yasa tasarlarndan benzer tehditler alglyor ve benzer tepkiler veriyorlar. Melih Gkekin bunu iyi okuduunu ve iyi kullandn dnyoruz. Gkek, muhafazakarlarla Kemalistler arasndaki kamplamann derin olduu Ankarada yerel siyaset yapan bir isim. imdiye kadar hem slami hem de milliyeti muhafazakarlarn desteini alarak ama hep ucu ucuna mevkiini korumay baard. Onun iin siyasetteki pozisyonunu korumak var olan desteini kaybetmemek ve devirebildii kadar fazla yeni desteki edinmek zerine kurulu. Ankarada kendisine kar olan 81
kitlenin Gkeke en fazla muhafazakar uygulamalar ve yolsuzluk zerinden yklendiini dnrsek, Melih Gkekin puan kazanmak iin bu alanlarn tamamen dnda bir alan yaratmas ok normal. Bu tip bir poplist milliyetilik, CHP semeni olup da Gkeke tamamen srtn dnmeyen insanlar iin olduka cazip. lk kez Gkeki hakl buldum cmlesi de belediye bakan iin ciddi bir puan kazanc. Zira kendisini bir sonraki seimde galip getirebilecek kitle, tam da bu kitle. Dier taraftan Melih Gkekin sosyal medyay genelde bu ekilde kullanmadn da sylemek gerek. Gkek, sosyal medyada genelde sahip olduu taban coturacak radikal klar yapyor. ok uzlamac deil, byle bir niyeti olduunu da hissettirmiyor. Kendisini eletirenleri dava amakla tehdit etmesi, alayc ya da hakaretamiz cevaplar verebilmesi buna iaret. Kendi tabann canl tutmak ve gndemde kalmak iin bu tarz bir politika mantkl olabilir. Dier taraftan Gkekin kendisine uzak kitleden de oy alabilmesi iin zellikle seim dneminde her kesimin desteini ekecek klar yapmas beklenebilir. Milliyetilik vurgusu her ne kadar yerel bir ynetici iin ok anlaml saylmasa da, bu tip konularda Gkekin nne kacak frsatlar karmayacan ve benzer poplist klar yapmaya devam edeceini ngrmek mmkn. Bunun Gkeke ne getireceini ise tabii ki yerel seimler gsterecek. te yandan Melih Gkekin bir komedi unsuru olarak alglanmasnn da kimi etkileri olabilir. Bir taraftan bu Gkeke kar olumsuz hisler besleyenlerin nefretini sradanlatrp azaltrken, dier yandan destek verenlerin motivasyonunu da drebilir. Sonu olarak, Melih Gkekin Trkiye sosyal medyasnn poplizme olan talebini deerlendirmeyi iyi bildiini syleyebiliriz. Ancak buradan edindii poplariteyi siyasi amalar iin her zaman ok verimli kullandn syleyemeyiz. Sosyal medyay kullanan dier siyasetiler bu mecra zerinden kulla82
nclarla yakn ve anlaml ilikiler kurmakta zorlanrken, kullancya ulamay baaran Gkek ise bunu kendi siyasi gndemine olumlu bir ekilde tahvil edemeyebiliyor. Gkekin sosyal medyadaki imajnn siyasi alandaki imajnn skntl taraflarn fazla trpleyemediini, aksine o yanlarn kuvvetlendirdiini gryoruz. Oysa etkili bir sosyal medya ynetimiyle ulamaya baard kitleyi olumlu anlamda artmas mmknd. Gkekin sosyal medyada geni bir kitleden onay grd belki de tek olayn aslnda sosyal medya dndaki bir projesinden kaynaklanmas, Ankara Bykehir Belediye Bakannn da sosyal medyay pek verimli kullanamadn gsteriyor.
TWTTER HABER AJANSI VE ULUDERE

Alt ay boyunca gzlemlediimiz ve analizini yapmaya altmz iki yz kadar konuya bakarken en ok dikkat ettiimiz mesele, sosyal medya ve onun politik etkisi hakknda oluturulan mitlerin doruluunu snamakt. Sosyal medyann zellikle Arap Bahar ile beraber ne kmas, gerek dnyada, gerekse Trkiyede sosyal medyaya dahil mecralarn sarslmaz bir gndem belirleyicilik (agenda-setting) zelliine/gcne sahip olduu algsn yaratt. Bilhassa Kahire Tahrir Meydannda yz binlerce kiiyi eken toplumsal hareketler Twitterla o kadar zletirildi ki, Twitter olmasayd Msrda hibir eyin deimeyecei yaygn bir inana dnt. Bunun hakikaten byle olup olmadn sonu blmnde detayl bir ekilde tartacaz. Ama Trkiyede sosyal medyann gndem belirleyicilii gc hakknda bu noktada kk bir yorum yapmak gerekirse, buna delil olarak bulabildiimiz hakikaten ok az olay var. Trkiyede sosyal medyann gndemi, genelde gazetelerde, internet sitelerinde yer alan bir olaydan patlak veriyor. Sosyal medyann kendi kendine gndem yaratp konvansiyonel medyaya dikte ettii olay neredeyse hi 83
yok. Bu Trkiye sosyal medyasnn hibir gndem belirleme gc olmad anlamna gelmiyor. Yalnzca bu gcn belli snrlar ve belli bir alma mekanizmas var. Bu mekanizmann detaylarn yine elinizdeki kitabn sonu blmnde bulabileceksiniz. Sosyal medyann politik gndemini incelediimiz zaman dilimi ierisinde, gndemin tamamen sosyal medya tarafndan oluturulduu ve medyann buna zamanla uyum gstermek zorunda kald en nemli (belki de tek) olay, Uludere Olayyd. Trk Silahl Kuvvetlerinin Uluderede (Krtesi Roboski), snr kaakl yapan 34 sivil yurtta 28 Aralk 2011 gecesi terrist zannederek ldrmesi, 14 saat boyunca medyada hibir ekilde yer almad. Ancak zellikle Krt Hareketinin, sosyalistlerin, muhalif yazarlarn srarl tutumu sonucu, olay medyaya yansd ve daha sonra #unutursakkalbimizkurusun hashtagiyle aylarca canl tutuldu. Bu kitabn yazld dnemde olay altnc ayna giriyordu ve sosyal medyada olayn gncellii sryordu. Olayn gerekletii gece ve ertesi gn Twitterda gzlemlediimiz yorumlarn saysnn sekiz yz gibi son derece yksek bir sayy bulmas, Uluderenin gndem oluturmasnda bu mecrann ne ktn gsteriyor. Zaten Twitter, giri blmlerinde de anlattmz gibi, yaps itibaryla bu tip gelimelerin en kapsaml ve hzl ekilde yaylmasna uygun bir mecra. Twittern yine yapsndaki anndalk faktr, onu bu tip konularda, ilk tepki yorumlarn analiz etmek iin biilmi kaftan yapyor. Dier mecralarda olaylar belli bir zaman iinde ve belli szgelerden getikten sonra yorumlanmaya daha msaitken, Twitterda bu filtreler devre d kalabiliyor. zellikle Twittern gndemi belirledii olaylarda bu ilk tepkileri mmkn olduunca plak okuyabiliyoruz. Twitterda Uludereye yaplan ilk yorumlar; hem hz, hem de tepkisellik/plaklk bakmndan bu karakteristikleri fazlasyla yanstyor. Yaplan yorumlarn yzde krkna yakn, olay devlet 84
eliyle gerekletirilen bir katliam olarak yorumluyor. Bu Trkiyede -hele ki sulanan devlet, konu da Krt Sorunu olduundaalkn olmadmz sertlikte bir itham. Evet sayn seyirciler; bir kez daha suun meruiyet kazand yerdeyiz, devletteyiz, Sivil, silahsz, masum insanlar hibir devlet kaaklk yapt diye F16larla bombalayarak ldremez, 35ten fazla sivilin ld bir katliama meru bahaneler aryorsan, sen de katilsin, sen de o insanlk suunun ortasn, gibi yorumlar bu filtresiz tepkinin yaln bir fke olarak tezahrnn rnekleri. Yine benzer bir tepki hkmete de yneliyor. Yzde 25lik bir kitle hkmetin olayla ilgili aklama yapmamasn eletiriyor, yzde 10luk bir kullanc ise AKPnin medyay kontrol ederek olay dmen alt etmeye altn dnyor. Buna karn, olayda devleti/hkmeti hakl bulanlar da var. Yzde 14lk bir kullanc kitlesi, olayn yaand yer yerleim birimi olmad iin bombalamann meru/hakl nedenlere dayandn iddia ediyor. Yzde yedilik bir dilim ise hkmete komplo kurulduu dncesinde. Olay hakl ya da meru gren kitle Twitterda aznlkta kalrken, olayn ertesi gn Facebookta kendini daha fazla ifade frsat buluyor. Olay scakken Twitterda fazla dillendirilmeyen kyllerin dada ne ii var argmannn muhafazakar Haber7nin Facebook sayfasnda ska tekrar edildiini gryoruz. Buradaki yorumlarda yzde seksenin zerinde bir oranda kullanc bu argman zerinden hkmetin susuz olduunu ileri sryor. Olayn katliam olduunu dnenlerin oran ise yzde 10u bile bulmuyor. Dier taraftan genelde Twitterla ayn trendleri izlediini gzlemlediimiz EkiSzlk bu kez byk bir ounlukla bu argmana destek veriyor. Buradaki 700e yakn yorumun yzde 80i olayn katliam olmad, ldrlenlerin masum olmad ynnde. Bu mecrada olay savunan yorumlar bir hkmet savunusundan ziyade orduyu savunan milliyeti yorumlar. EkiSzlkte Kema85
list olarak nitelendirebileceimiz bu tip bir milliyetiliin yaygn olduunu daha evvel de incelemitik. Dier taraftan, burada dikkatimizi eken bir durum da, Twitterda Uludere Olayn duyurmaya alan kitleye gsterilen tepkiler. EkiSzlk de Twitter gibi ilk tepki faktrnn etkili olduu bir mecra ama Klasik bir Krt dezenformasyonu olan hadise. Adamlar resmen bir Krt ldrlsn de yaygara kopartalm diye pusuda bekliyor. An itibaryla alaya alaya BBC, Al Jazeera gibi haber kanallarna tweet atyorlar; ama geri dn yok henz. yorumundan da anlalabildii zere EkiSzlkteki milliyeti kitle burada Twitterda olaya kar kanlara reaksiyon olarak harekete geiyor. Burada sk sk tekrarlanan ve giderek sertleen snrda kaaklk yapanlar ldrlebilir/ldrlmesi mbahtr/ldrlmeyi hak etmitir argman hem gerek ekstremlii, gerekse akl dl itibaryla yine ilk tepki karakteristii gsteriyor, hem de giderek derinlemesi bakmndan tepkisellii ortaya koyuyor. EkiSzlkteki yorumlardan anladmz u; verilen annda tepkiler illa hep dnld gibi belli bir kanaatin hakim olmasn salamyor, kart tepkiyi giderek radikalize ederek onun bymesine de neden olabiliyor. Bu olayda kaaklk yapan ldrlsn gibi hukuk dln bu kadar itahla savunulmasn byle aklayabiliyoruz. Konvansiyonel, zellikle de ana akm medyann bu olay aktarmakta ne kadar ge kaldn ve tereddtl davrandn gsteren bir delil; Twitter, Facebook ve EkiSzlkte 24 saat iinde 2 bin civar yoruma rastlanrken haber sitelerinde neredeyse hibir ey olmamas. lk gn iinde baktmz haber sitelerinde kayda deer hibir ey bulamazken, Habertrkn internet sitesinde ancak 33 yorum bulabiliyoruz. Burada da devletin kaakyla terristi ayrt edemeyecei fikri hakim ancak yorumlarn says o kadar az ki, genelde fazla bir anlam ifade etmiyor. 86
Uludere Olaynn ilk gnnde yaplan yorumlara dnp baknca ilgin bir tabloyla karlayoruz. lk gece ve ertesi gn, olay duyurmaya alan ve bunun bir devlet katliam olduunu savunanlarla olayn meruiyetini hatta haklln savunan Trk milliyetileri (muhafazakr ya da Kemalist) arasnda blnm olarak geiyor. Oysa gerek hkmetin bu olayda ok istikrarl bir tavr gstermemesi ve zaman zaman yumuak, zaman zaman sert tavr almas, gerekse CHPnin Uludere meselesinde Baykal dneminin Krt kart milliyetiliine sarlmamas zamanla milliyeti tepkileri clzlatrd. u anda baknca Uluderenin bir katliam olduu sosyal medyada ok daha hakim olarak dillendirilen bir gr. Buna kar kanlar -belki de AKP ve CHP ok ak bir ekilde argmanlarna sahip kmad iin- bir suskunluk sarmalna kaplm vaziyetteler. Bu bize iki sonu veriyor. Birincisi; Trkiye sosyal medyasnda insanlar kendilerini ait hissettikleri kamplarn pozisyonuna olduka ballar. Balangta kendi kamplarnn yle dneceini hesap da ederek ilk tepki olarak reaksiyona sahip klmadnda kendi kamplarnn peinden gitmeyi tercih ediyorlar. Belki CHP, gemite olduu gibi Uluderede orduya sahip ksayd ve ldrlenleri sulasayd, ilk gece EkiSzlkte gayet radikal ekilde verilen tepkileri imdi hl net olarak duyuyor olacaktk. Ya da AKP zr dilemekle sulamak arasnda gidip geldikten sonra Tayyip Erdoann Her krtaj bir Uluderedir szyle topu taca atmasayd, muhafazakrlar olayda Krtleri sulamaya devam edecekti. kinci sonu ise u; ana akm siyasetin iindeki partileri destekleyen sosyal medya kullanclar kendi taraflarnn tepki vermekte gecikmesi hlinde ilgili konuda lkenin hakim kodlarna gre yorum yapyorlar. Mesele Uludere gibi Krt meselesini ilgilendiren bir olay olduunda ve AKP-CHP argman gelitirmediinde, iki taraf birbirinden (ve MHPden) ayrt edilemeyecek kadar benzeip ortak tepkiler verebiliyor. D politikay ilgilen87
diren baz konularda (rnein Ermeni Soykrm tasarlar gibi) da bunu grebiliyoruz. Bunun arkasnda ise zellikle 12 Eyll sonrasnda ana akm siyasi partilerin cunta ynetiminin getirdii milliyeti-militarist ortamn iine domu olmalarn arayabiliriz. Bunun tek istisnas olarak gsterebileceimiz SHPnin ( ordu yanls ve Kemalist CHPye dnmesiyle tamamlanan sre, ana akm siyaseti takip eden sosyal medya kullanclarnn algsn da ekillendirmi vaziyette. Dier taraftan ana akm siyasetin dnda kalan kullanclarn Uludere Olaynda gsterdii istikrar, her ne kadar istisnai gzkse de, bu kesimin tutarl politik tavr gsterebilme konusunda biraz daha baarl olduunu ortaya koyuyor.
ZANANIN EVNDEK ARAMA VE KRTLERN SOSYAL MEDYA ETKS

Sosyal medyaya dair son birka ylda retilen temel paradigmalardan bir tanesi, sosyal medyaya dahil mecralarn kendini eitli nedenlerle ifade imkn bulamayan gruplara, zellikle muhaliflere imkn salayacayd. Buna gre, ana akm medyada ve dier iletiim kanallarnda kendine yer bulamayanlar, sosyal medyay kullanarak kitlelere ulaacaklar ve bylelikle de demokrasi a kapanm ya da en azndan azalm olacakt. Sosyal medyaya dair zellikle Arap Baharyla ilikilendirilerek ok kullanlan bu argmann Trkiyedeki test alan olarak Krt hareketi ve sosyalist hareketler grlebilir. Trkiyede 1983 ylnda kan ve 1986 ylndan itibaren eitli deiikliklere urayan Seim Yasas, yzde 10 gibi yksek bir lke geneli barajn Mecliste temsil edilebilme koulu olarak koyuyor. Bu yksek barajn Mecliste temsil edilmeyen semen saysn milyonlara ulatrd biliniyor. Son yllarda, bu barajdan en ok madur olan Krt hareketinin partileri ve sosyalistler belli stratejik blgelerde (Gneydou ve Krtlerin youn, sosyalistle88
rin rgtl olduu byk ehirler) bamsz adaylar gstererek bu sorunu bir noktaya kadar atlar. Ancak Meclise bu ekilde giren partiler, Siyasi Partiler Kanununda AKP ile CHPnin ibirliiyle yaplan deiiklik sonucu Hazineden seim yardm alamyorlar. Ayn ekilde, her ne kadar artk zel televizyonlar ncesi dnemdeki nemi kalmam olsa da TRTdeki propaganda konumalarna katlamyorlar. Yani aslnda bu bulunan ara zmn de seim sandndaki demokrasi an kapad sylenemez. Ana akm medya asndan duruma bakarsak, bu medyann da hem politik, hem de ekonomik saiklerle ana akm dnda saylabilecek siyasal gruplara yer verdii pek sylenemez. Medya patronlarnn pek ok farkl sektrde aktif olmas ve devlet ihalelerine katlmalar, zaten her zaman iktidara bir avantaj salarken, ana akm dndaki partilerin hem devletle yaad sorunlar, hem de savunduklar pek ok argmann medya patronlarnn snfsal karlarna ters gelmesi, bu gruplara yer verilmesini engelliyor. Trkiyede bu durumun 1980 sonras, zellikle de Turgut zaln i adamlarnn medyaya girmesini tevikiyle hz kazand sylenebilir. Son dnemde ise Tayyip Erdoana yakn i adamlarnn, zalnkine benzer bir hamleyle medyaya soyunmas, muhalif gazetecilere yaplan basklarn artmas ve nihayetinde Erdoann ana akm medyann yayn ynetmenleriyle yapt toplant sonras medya hemen hemen yalnzca AKP, CHP ve MHPden ibaret siyasi dnyay referans almaya balad. Son olarak mecliste kabul edilen RTK yasas da zellikle televizyon haberciliine byk engeller getirdi. Bu yasa nedeniyle dokunulamayan onlarca haberden sz etmek mmkn ancak bu almann esas meselesi bu deil. Bu durumda Krt hareketinin temsilcisi BDP ve dier sosyalist oluumlarn alternatif medya kanallar aramas son derece normaldi. Sosyal medya bu koullarda; BirGn, Evrensel, Gndem, Hayat TV, MC TV gibi tiraj ya da izlenme oranla89
r dk olan, ana akm d ve muhalif medya organlarnn yannda kitlesel ve masrafsz bir mecra olarak ne kt. Krt hareketinin ve sosyalistlerin kendilerini sosyal medyada youn bir ekilde ifade ettikleri konulardan biri, KCK Davasyd. Dava kapsamnda dzenlenen operasyonlar sk sk sosyal medyada yer bulurken bunlar arasnda en ok yorum yaplanlardan biri BDP Diyarbakr Milletvekili Leyla Zanann evinde yaplan aramayd. Aramada Zanaya ait bilgisayarlara el konurken, ev kendisine ait olmad gerekesiyle Zanann dokunulmazl dikkate alnmad. Olayn Twitterdaki yansmalarna baktmzda, yaplan yorumlarn yzde 40ndan fazlasnda operasyonun knandn gryoruz. Bu kullanclar Zanann evinin aranmasn ve eyalarna el konmasn hukuksuz buluyorlar ve hkmetin Krt hareketi zerinde bask kurma abas olarak nitelendiriyorlar. Yine bu gre yakn yzde 15lik bir kitle ise bu operasyonla Zanann milletvekilliinin drlmesinin yolunun yapld grnde. Olayn olduu gn, Fethullah Glene yaknlyla bilinen Samanyolu TVnin Zanadan eski milletvekili olarak bahsetmesi bu kullanclarn phelerini artryor. Mazisinde, byk davalarda hakim kararlarn avukatlar bile renmeden nce aklamak gibi olaylar bulunmas nedeniyle, kullanclar bu kanaln yaynlarn sklkla eletiriyorlar. Buna karlk, toplam yorumlarn yzde 30una yakn bir kitle ise operasyonu destekliyor ve hem Zanann, hem de BDPli milletvekillerinin yarglanmasn istiyor. Bu kullanclar Krt hareketine kar sert ifadeler kullanrken, hareketin PKKnn paras olduu dncesinde. Leyla Zana aramalar iin yazklar olsun demi. Asl sizin gibilere yazklar olsun. Bu lke sizin gb parazitlerden kurtulmal, Sadece Leyla Zana deil, btn BDPli vekiller hakknda soruturma almal, fezleke ile vekillikleri drlmeli ve tutuklu yarglanmal gibi yorumlardan net bir ekilde anlalan, Krt hareketine kar 90
olan tavr yakn zamanda olan herhangi bir olaya dayanmyor. Bu kullanclara gre hareketin mensuplar terrist ve herhangi bir anda yakalanp cezaevine konulmalar meru. Bu tavrdan, meselenin znn olduka gerilere gittiini grebiliyoruz. Krt sosyal medya kullanclarnn en ok rabet gsterdii mecra olduunu gzlemlediimiz Facebookta Hrriyetin sayfasndaki tepkiler tam ortadan ikiye blnyor. Trk milliyetilerinin arlkta olduu bir grup Zana hakknda hakaretler, kfrler de ederek operasyonu savunurken, Krtlerin arlkta olduu bir grup AKPnin bir korku imparatorluu yaratmakta olduunu iddia ediyor. BDPnin sayfasnda yaplan yorumlarn tamam ise operasyonu knyor. Burada kullanlan dil, Hrriyetin sayfasndaki Krt kullanclarnkinden ok daha sert. Pek ok kullanc hkmeti ya da devleti faist olmakla itham ediyor. Facebookun sayfa yaps nedeniyle gruplamalara, hatta sekter yaplanmalara daha msait oluu, bu tip daha sert tepkilerin ifade edilebilmesi iin onu daha cazip klyor. rnein Twitter, her kesimden kullancnn birbirini takip edebildii bir alanken Facebooktaki sayfalar, ieriine gre ok homojen bir kitleyi barndrabiliyor. Daha nce de Facebooktaki slami ya da milliyeti sayfalarda ok daha radikal bir sylemin kullanldn grmtk. Ayn ekilde byk ounlukla Krtlerin takip ettii sayfalarda da Trkiye devletine kar ok daha sert bir sylem hakim. Burada, farkl mecralarn tad farkl zelliklerin, ortaya kardklar sylemi de ekillendirdiini gryoruz. EkiSzlkte konu hakknda yaplan yorumlarn da ezici ounluu (yzde 78) Zanann evine yaplan operasyona kar. Ancak burada ifade edilen kartln dayand argmanlarn dier mecralardan farkl olduunu gzlemliyoruz. BDPnin Facebook sayfasnda Trkiye devletinin Krt hareketine at sava, Hrriyetin sayfasnda Korku imparatorluu kurma abas olarak alglanan olay, EkiSzlkte bir vekilin evinin aranmasnn hu91
kuksuz olduu argmanyla karlanyor. Benzer bir hukuksuzluk argmann Twitterda da grmtk. Ancak buradaki fark, EkiSzlk kullancsnn Zanaya yaplan harekete kar karken onun Krt kimliinden ok, milletvekili kimliini ne karmas. Kendisini desteklemesem de kendisine yaplann kesinlikle iki yzllk olduunu dndm kii. Evinin aranmasn destekliyorsanz btn milletvekillerine aynsnn yaplmasn desteklemeniz gerekir. Dn bana, bugn ona, yarn sana..., Kimlii ya da davran ne ekilde olursa olsun, netice itibariyle bugn bu lkenin resmi milletvekili olan kiidir. Hliyle evinin baslmas ile Kemal Kldarolu hakknda fezleke hazrlanmas ve Kldarolunun dokunulmazlnn kaldrlmas ayn konumdadr, gibi yorumlar bu mecrada Zanay siyasi olarak desteklemeyen ancak uygulamadan rahatsz olan (yarn kendi destekledii -muhtemelen CHP- partiye de aynsnn yaplmasndan korkan) bir kitlenin olduunu gsteriyor. Bu aslnda SHP-HEP i birliinden sonra tamamen zt kutuplara giden CHP ve BDPnin hangi eksen zerinden tekrar buluabileceini gstermesi bakmndan ilgin. Milliyet gazetesinin internet sitesindeki okur yorumlarna baktmzda ise, tpk benzer izgideki Hrriyetin Facebook sayfasnda olduu gibi yorumlarn ikiye ayrldn gryoruz. Helal olsun. Nefes aldrmayn unlara, Bask artarak devam etmeli gibi operasyona taraftar yorumlarn tam karsnda 12 Eyll hatrlatyor, lke byle zgrlemez gibi operasyonu eletiren yorumlar var. Bu mecrada dorudan Krt hareketinin azndan ya da Krt kimliini ne kararak yazlm yorum ise pek yok. Genel olarak baktmzda, sosyal medyann Krt hareketinin grnrln artrd gzlemlenebilir bir gerek. Ancak bu grnrln ekli ve ierii mecraya gre deikenlik gsteriyor. Twitterda nispeten kendini daha fazla ifade edebilen Krt sosyal medya kullanclar, EkiSzlkte ve gazetelerin okur yorumlar 92
blmlerinde ise ya yoklar ya da bu kimliklerini ne karmyorlar. Facebookta ise Krt hareketine yakn sayfalarda son derece cesur ifadeler kullanlrken, Trk kullanclarn da devam ettii sayfalarda ayn sertlik gzlemlenmiyor. Buna karlk Facebookta Trk kullanclarla Krtlerin ayn ortamda bulunduu hllerde Trk kullanclar arasnda milliyeti ve sert bir sylem ok daha popler. Buradan u sonu kartlabilir. Krt kullanclarn Trklerle bir arada yaam taraftar olanlar Trklerin de kulland mecralarda daha uzlamac bir tavr sergilemeyi tercih ediyorlar. Daha ayrlk bir tavr sergileyen Krtler ise yalnzca Krtlerin takip ettii sayfalarda daha sert bir dil kullanyor. Tabii ki bu iki grubun belli oranda kesitii yerler de var. Dier taraftan milliyeti Trkler ise ana akm Trk medyasnn sosyal medyadaki uzantlarn kendinin gryor ve Krtleri incitebilecek ifadeler kullanmaktan imtina etmiyor. ki tarafn bir arada olduu bu tip ortamlarda gerginlii azaltma grevi Krtlere dyor. Bu durumun Krtleri ne derece radikalize edebilecei, bu tip bir durumda Krt kullanclarn kendi kabuuna ekilip ekilmedii ise daha kapsaml sosyolojik almalarla tespit edilmesi gereken konular.
SESSZLK SARMALI VE HRANT DNK YRY

19 Ocak 2007 tarihinde gndz gzyle stanbulda ilenen ve arkasndaki balantlarn hl aydnlatlmad Hrant Dink cinayeti sonrasnda gelien ve Trkiyede etnik kkenine baklmakszn tm yurttalar iin eit haklar ve adalet talep eden muhalefet, lke tarihinde bir istisna olarak ayrca incelenmeyi hak ediyor. Bu cinayet sonrasnda birka saat ierisinde nce cinayet gn Agosun nndeki birka bin kiiyle, ardndan ertesi gn cenaze yryndeki yz binlerle kendini ifade eden bu muhalefet, zellikle 12 Eyll 1980den beri Trkiyede hakim olan 93
ideolojiye kar harekete geirilemeyen bir itirazn patlad yer oldu. Trkiyenin zellikle son otuz ylndan bahsederken Elizabeth Noelle-Neumannn suskunluk sarmal teorisine sklkla bavurmak gerekiyor. Noelle-Neumanna gre insanlar, etraflarnda ok kalabalk bir ounluk bir gr baskn bir ekilde savunduunda, tam tersi istikamette bile dnseler grlerini ifade edemiyor ve suskun kalyorlar. Suskun kalanlarn saysnn artmas, aznlkta kalan dierlerinin konuma ihtimalini de zayflatyor. Bu teoriyi 12 Eyll zaman Trk-slam ideolojisi dnda kalan her trl ideoloji zerinde kurulan ar baskyla, zellikle rgtl muhalefete kar uygulanan tutuklamalar, ikenceler ve infazlarla birlikte okuduumuzda Trkiyede ounluk gibi dnmeyen insanlarn, saylar aslnda az olmad zamanlarda bile fazla konumadn gryoruz. Bu durum, Krtler dndaki aznlklarda genelde lm sessizlii derecesinde bir ie kapallk, solda ise bir trl kitleselleememe olarak kendini gsteriyor. Hrant Dink, sosyalist bir Ermeni yazar olarak bu suskunluk sarmaln reddederek Trkiyenin siyasi hayatnda ciddi bir atlak yaratt. Onun iki kimliiyle de konuuyor ve kitlelere ulayor olmas, Trkiyeli muhaliflere retilen aresizliin krlmas anlamnda devasa bir admd. Dinkin bu zellii tabii neden katledildiini ve cinayetin neden srarla 18 yanda bir ocuk tarafndan milliyeti duygularn motivasyonuyla ylesine ilenmi gibi ele alndn aklyor. Hrant Dink, tek bana 12 Eyll ideolojisinin antitezi olabilecek kadar gl bir karakterdi. Onun ldrlmesiyle beraber binlerce kiinin birka saat ierisinde bir araya gelip neredeyse 1 Mays 1977 Katliamndan beri grlmemi eitlilikte bir kitleyi oluturmasnn nedenini, Trkiyede hakim olan suskunluk sarmaln krm olmasnda aramak gerekiyor. Dinkin ldrlmesiyle beraber, gazeteci-yazarn adna konutuu kitleler onun misyonunu devralma ihtiyac hissettiler. Benzer 94
bir tepkiyi biraz farkl bir yapyla da olsa Uur Mumcunun cenaze treninde de grmtk. Mumcu da ldrldnde uruna mcadele ettii kitle tarafndan sahip kld ve yllar boyunca hi unutulmad. kisi de Ocak aynda katledilen bu iki aydn, Trkiyenin 1980 sonras muhalefetinin adeta birbirini tamamlayan iki sembol. 2012 ylndaki Hrant Dink anmas, hem cinayetin beinci yl olmas, hem de olayn ardndaki balantlarn aydnlatlmas yle dursun, mahkeme tarafndan ete ihtimalinin reddedilmesi nedeniyle zel bir anma oldu. Her yl olduu gibi AGOS Gazetesinin nnde toplanan binlerce kii, artk yalnzca cinayetin aydnlatlmas talebiyle deil, cinayetin kasten zlmediine ve birilerinin korunup kollandna dair inan ve fkeyle bir araya geldiler. Bu nedenle yry daha nceki yllara kyasla politik anlamda ve katlm anlamnda daha youn geti. Yry gn sosyal medyada da ciddi bir younluk yaand. Twitter zerinde konu hakknda yorum yapanlarn yzde seksene yakn yl dnmnn hemen ncesinde gelen mahkeme kararn protesto ediyordu. mi hikaye,13:00de Taksimdeyiz. Ben de adalet iin yryeceim. Yeter artk cidden, byle bitmemeli davalar, Biz, sana bunu yapanlar da, yapanlar affedenleri de affetmeyeceiz ama sen bizi affet Hrant, ve hatta gne topla bizim iin gibi mesajlar yalnzca Dinkin cinayetine deil, lkede son yllarda adalet sisteminden kaynaklanan rahatszlklar da konu ediyordu. Habertrkn Facebook sayfasnda ise Trk milliyetilerinin 2007 ylndaki cenaze treninden beri durmakszn eletirdii Hepimiz Ermeniyiz sloganna tepkiler n plandayd. Bu mecrada neredeyse btn mesajlar bu konu hakkndayd. Hepimiz Ermeniyiz denir mi aptalln bylesi, Bu ne samalk lan adam halk kahraman oldu, O kadar ehit olur kmse gkn kartmaz bir tane Ermeni iin tm medya dahil herkes yas tutar, Er95
menilerin Hocalda Azerilere ettikleri katliami gsterin. Ermeniler katildir gibi mesajlar Trk milliyetilerinin hem slogana olan tepkilerini, hem de Hrant Dinki ehitlerle yartrma inadn bir kez daha yanstt. Milliyeti reflekslerin aslnda zaman zaman ne kabildii EkiSzlkte ise Hrant Dink anmasna destek n plandayd. zellikle yrye katlmn yksek olmasndan duyulan memnuniyet ifade edilirken, anmay protesto edenlerin says yok denecek kadar azd. Demografik adan seim sandklarndan kan eilimleri belki de en isabetli yanstan En Son Haber internet sitesinde ise anmaya protestolar ezici ounluktayd. Hepimiz Ermeniyize tepki ve ehitler karlatrmas yine neredeyse her mesajda karmza kt. Hrantn arkadalar, ASALA diplomatlarmz ehit ederken hepimiz Trkz dediniz mi yry yaptnz m yorumu buradaki onlarca yorumu tek bana temsil etmeye yetiyor. Burada ilgin olan Hrant Dinkin tek bana krmay baard suskunluk sarmalnn onun lmnden sonra sosyal medyada karmza son derece baskn ekilde km olmas. Twitter ve EkiSzlkte cinayete kar duyulan fke ve yrye destek sesli bir ekilde ifade edildiinde kar tepki neredeyse hi gelmiyor. Facebook ve En Son Haber gibi milliyeti-muhafazakr kitlenin daha youn olduu mecralarda ise bu kez Dinkin aleyhindeki yorumlara kar kana pek rastlamyoruz. Bir taraf sesini ok karttnda kar tarafn iine dnmesi ve fikrini ifade etmek iin kendi hakim olduu mecralara ynelmesi aslnda Hrant Dinkin Trkiyede verdii demokrasi mcadelesinin lmyle nasl yarda kaldnn da gstergesi. Dinki Trkiyede benzersiz yapan, kendi fikirleriyle her trl mecrada ayakta durabiliyor olmas ve iine kapanmay reddetmi olmasyd. Bu yaptmz aratrmada tek sesliliin ve suskunluk sarmalnn bu kadar baskn kmas, 96
Hrant Dinkin eksikliinin Trkiye demokrasisine hi iyi gelmediinin bir kant gibi.
DNK YRYNN RVANI: HOCALI PROTESTOSU

Aratrmamz yaptmz dnemdeki konular arasnda Trkiyedeki sosyal medya dinamiklerini gstermesi asndan en arpc ve ilgin konu, 26 ubat 2012de gerekleen Hocal Katliamn Protesto Yryyd. Yryten birka hafta ncesinden itibaren, Ermeni Yalanna sessiz kalma! sloganl siyah afiler stanbulda Bykehir Belediyesinin billboardlarnda yerini almaya balamt. Finansman kimin tarafndan yapld belli olmayan bu tantm afilerinin altnda da imza yoktu. mza yerine dorudan Hrant Dinkin cenazesinde atlan Hepimiz Ermeniyiz sloganna kart olarak konulan Hepimiz Hocallyz slogan ve sosyal medya linkleri yer alyordu. Eylemden 20 gn nce alan Facebook sayfas 15 binin zerinde kii tarafndan beenilirken, yryle ilgili yaplan arlarn alt milliyeti yorumlarla dolup tayordu. Yry katlmclar, isimsiz katlmclar tarafndan rgtlenirken afilerde kullanlan dil, nefret sylemi iermekle eletirilmeye balanmt. Agos Gazetesinin genel yayn ynetmeni Rober Kopta afilerin yaratt tedirginlii yle anlatyordu; Ermeni yalanna sessiz kalma diye koca koca harflerle duyurulan miting arsndan bir trl kaamyoruz son gnlerde. Yerin stnde, en ilek caddelerdeki billboardlarda; yerin altnda metro istasyonlarnda, nereye gitsek oradalar. Tedirgin admlarla uzaklayoruz ou zaman. Olur a, birileri byk gnahmz, Ermeni olmaklmz anlar, Vay seni gidi yalanc! diye zerimize ullanr nsan Haklar Dernei de ayn gnlerde yapt aklamayla yrynn amacnn Hocal kurbanlarn anmak 97
olmadn, kullanlan sloganlarla tm Ermenilerin hedef alndn sylyordu. Bu arada Ermeni, hayvan haklar savunucusu Eva Aksoyun evine de yryn slogann tayan eyalar atlmt. Yry gn geldiinde, yaplan Hocal Katliamn anmaktan ziyade btn Ermenilere fke kusmak oldu. Tanan pankartlar, afileri glgede brakacak derecede ak rklk tayor, Beyolu 6-7 Eyll 1955i hatrlatan bir nefret sylemiyle kaplanyordu. Kuzey gney bir olsun, Ermenistan yok olsun, Die di, kana kan, intikam intikam, Bozkurtlar burada, Hrantlar nerede? sloganlarnn yan sra Hepiniz Ermenisiniz, hepiniz pisiniz pankart belki de 19 Ocak 2012de -cinayet davasnda yaanan ihmallerden dolay- dier yllara gre daha kalabalk geen Hrant Dink anmasnn rvann alma motivasyonunu en net gsteren ifadeydi. Yry gn sosyal medyada topladmz veriler de gzlemlerimizi dorular nitelikteydi. Yaplan yorumlar arasnda katliam protesto eden ya da kurbanlar ananlardan ok Hrant Dink anmasna katlanlar knayanlar ne kyordu. Gazeteci ld diye Ermeni olanlar bugn de biraz Trk olsunlar!, Hepimiz Ermeniyiz, Hepimiz Hrantz diyenler acaba imdi ne yapacak? Gerekten adalet iin mi dkldnz sokaklara acaba? Greceiz!!!, Hepimiz Ermeniyiz diye sokaklara dklenler, gerekten Ermeniler gibi soysuzsunuz, kanszsnz, erefsizsiniz. Ermenisiniz sonuta gibi mesajlar o gn incelediimiz tm mecralarda ne kt. Katliam anmas bu mesajlarla llmeyecek derecede geride kald. O gn mesaj hacminin daha yksek olduu Twitter, Facebook ve EkiSzlkte eilimlerin dalm asndan da bir fark gzlemlemedik. Hocal Katliam yryyle ilgili sosyal medyada hakim olan rvan duygusunun hem yry ncesinde yaratlan havadan, hem de toplumdaki genel atmosferden kaynaklandn syleye98
biliriz. lk Hrant Dinkin cenazesinde kullanlan Hepimiz Ermeniyiz slogan daha nce de defalarca milliyeti evrelerce hedef gsterildi. 14 Nisan 2007de Ankarada yaplan Cumhuriyet Mitinginde krsden burada Hepimiz Ermeniyiz diyenler yok sloganlar atld. Hali hazrda bu slogan kullananlara kfr etmek iin kurulmu pek ok Facebook sayfas bulunuyor. Milliyeti bir balamda gerekleecei nceden belli edilen bu yryte de bu slogandan rvan alnmaya allmas o bakmdan srpriz ve spontane deil, son yllarda Trkiye politik atmosferine hakim olan milliyetilikten besleniyor. lgin olan ise ana akma dahil olan tm partilerin bu milliyetilikten payn alyor olmas. rnein bu Hepimiz Ermeniyiz slogan farkl zamanlarda hemen hemen ayn szlerle AKPliler, CHPliler ve MHPliler tarafndan eletirildi. Trkiyedeki milliyetilik, zellikle 1990lardan itibaren bir partinin tekelinde deil; aksine ana akm politikann zerine oturduu bir zemin oluturuyor. Milliyeti olmayan bir siyasi hareketin ana akmda kendine yer bulmas u koullarda olduka zor. Hrant Dinkin 10 binlerce kiinin katld cenazesi bu bakmdan da hl hazmedilememi bir ok yaratt. Zira milliyeti sistem partileri dnda da kitlesel bir muhalefetin mmkn olduunu gsterdi. Bu bakmdan ana akmda yaanan ve tam da yzleilemeyen bu okun rvannn nmzdeki dnemlerde de alnmaya allacan syleyebiliriz. Sosyal medya kukusuz bunun ciddi bir arac olacak. Sosyal medyann milliyeti rgtlenmelere bu kadar ak olmasnn nedenlerini ise sosyal medyada deil, Trkiyenin 12 Eyll sonras kltrel kodlarnda aramak gerekiyor. 1980 sonras Trkiyede bata eitim sistemi olmak zere her alanda faaliyete geirilen Trk-slam ideolojisinin tedrisatndan geen nesillerin yetikin dnemini yaad u yllarda sylemin milliyetilemesi srpriz deil. Trkiyenin alglamas neredeyse tamamen bu retilmi politik balam zerinden ekillenmi vaziyetteyken 99
sosyal medyada bunun karlk bulmamas anormal olurdu. Sosyal medyann ok tepkisel bir alan yaratmasnn tabii ki sylemin radikallemesinde etkisi var. Ancak hibir mecra, sylemi tek bana belirleyebilme yetisine sahip olmad gibi, yokluu da sylemi farkl bir yne tek bana itmiyor. Bu rnekte de yryn syleminde sosyal medyann etkisinin olduu sylenebilir ancak sylemi sosyal medyann belirledii sylenemez. Konvansiyonel medya ve bizzat eylemdeki ynlendirmeler de ayn etkiyi yapabiliyor. Burada nemli olan o mesaj almaya ak bir kitlenin ve o mesaj istenilen ekilde yorumlamalarn salayacak bir balamn mevcut olmas. Baka koullarda bu miting, arkasnda sosyal medya destei olsayd bile baarl olmayabilirdi. Bu konuyla ilgili dmemiz gereken bir not da bu tip eylemleri rgtlemek iin Facebookun Twitterdan ok daha verimli bir ara olarak karmza km olmas. Facebookun fan sayfalarnn radikal politikalarn barnmas iin ok uygun koullar saladn sylemitik. Twitter ise gerek youn ve hzl gndemi, gerekse bireysellii nedeniyle bu tarz bir rgtlenmeyi zorlatryor. Burada hakl olarak, peki Arap Bahar srasnda eylemler neden ve nasl Twitterdan rgtlendi? sorusu sorulabilir. Buna cevap vermek iin, Trkiyenin sosyal medyay kullan eklinin Arap lkelerindekinden farkn grmek gerekir. Her eyden nce Trkiyede Facebook, yerinden edilemezcesine Twitterdan daha popler. Trkiye halk eylem refleksi anlamnda zellikle Msrdaki kadar politize deil ve zel alanyla politik alann karmasndan tedirginlik duyuyor. Facebook, Twitterdan daha gvenli ve kapal rgtlenme imkanlar salayarak bu tedirginlii aabiliyor. Bir de tabii Facebookun zellikle Arap Bahar zamannda Twittera kyasla devlet sansrne ok daha ak olduunu ve Twittern sansr delmek iin pratik bir ara olarak ne ktn da hatrlatmak gerekir. Oysa Hocal Yry gibi bir eylem 100
Twitterdan rgtlenmeyi gerekli klacak kadar gizli ve acil bir karakter tamyordu.
NEO-OSMANLICILIIN POPLER NETCES: FETH 1453

Trkiyenin son dnemdeki siyasal eilimlerinin sosyal medyaya en arpc ekilde yansd rneklerden bir tanesi sinema tarihimizin en pahal prodksiyonu olarak lanse edilen Fetih 1453 filmiydi. Fetih 1453 pek ok farkl adan Trkiye halk iin ilgi ekici oldu. Her eyden nce film Hollywood ayarnda olarak nitelenen zel efektleri ve grnt kalitesiyle son dnemde zaten yerli sinemaya daha ok ilgi gsteren izleyiciye farkl bir rn sunma iddiasndayd. Dahas film, hem son dnemde zellikle AKPnin Ahmet Davutolunun Dileri Bakanl dneminde ykselie geen Neo-Osmanlclk trendiyle rtyor, hem de televizyonda ciddi bir poplerlik kazand kadar tartma konusu da olan Muhteem Yzyl dizisinin yaratt ilgiyle yelkenlerini iiriyordu. Fetih 1453n hem popler kltr anlamnda hem de siyasi alanda kayda deer bir poplarite kazanaca daha filmin fragman video paylam sitelerine konduunda belli olmutu. Fetih 1453 filminin YouTubedaki fragman, daha ilk birka gn iinde 455 yorum ald. Fragmana yaplan yorumlarda ne kan, filmin lanse edili biimine de bal olarak gerekten Hollywood standartlarnda olup olmadyd. Bu noktada filmin prodksiyon standartlarnn da yine bir eit milliyeti gururla balantl olduunun altn izmek gerekiyor. Fetih 1453n prodksiyon kalitesinin uluslararas standartlarda olmas, Trklerin de yabanclardan stn i yapabildii dncesini beslemesi asndan nemliydi. Hele ki filmin konusunun ecdadmzn yabanclara stnl olduu dnlrse, bu filmin yurtdn101
daki tarihi filmlere gre kalite anlamnda bir gerilik arz etmesi kabul edilemezdi. Fragman yaynlandnda, bu vurgu dikkat ekiciydi. You Yubeda yorum yapan bir kullanc, Trklerde byle gzel tarihi filmler yoktu, biz de hep Romallara, Perslere falan zenirdik ama bu film ile artk Osmanlya zenme zaman geldi diyerek memnuniyetini aktaryordu. YouTubeda yaplan yorumlarn te biri sava sahnelerinin gerekilii zerine yaplan olumlu yorumlard. Facebook, Twitter ve gazete internet sitelerinde yaplan yorumlar da arlkl olarak fragmann kalitesi zerineydi. Ancak daha film vizyona girmeden yaplan bir karlatrma zellikle dikkat ekiciydi. Her ne kadar filmin yapmclar kendilerine referans olarak Hollywoodun tarihi yapmlarn alm olsa da, zellikle muhafazakar sosyal medya kullanclar Fetih 1453e Kanuni Sultan Sleymann ak hayatna arlk veren Muhteem Yzyl dizisinin bir rvan gzyle bakyorlard. Pek ok kullancnn filmle ilgili temel endiesi Fatih Sultan Mehmetin de ak hayatnn ne karlaca ve padiahlarn dindarlnn konu edilmeyeceiydi. YouTubeda yorum yapan bir dier kii nallah ak sahneler yoktur. Muhteem Samalk dizisi gibi mala balamazlar inallah. Eer bu korkum boa karsa, imdiye kadarki en iyi Trk Filmi olma yolunda gidiyor. Hadi hayrls, derken, Twitterda yaplan bir yorumda iki yapm arasndaki kartlk beklentisi Fetih 1453, tm Muhteem Yzylclara (iftiraclara) gelsin, Osmanl filmi byle yaplr... OSMANLI sadece HAREM deildir! eklinde ortaya kyordu. Sabahn Facebook sayfasnda ise bir okur, nallah Muhteem Yzyl gibi Osmanly rezilletiren bir film deildir, mesajyla beklentisini ortaya koyuyordu. Fetih 1453 filmi gsterime girerken, sosyal medya kullanclarnn Osmanl tarihini ven bir film beklentisini okumu gibiydi. 17 ubat 2012 Cuma gn saat 14.53te gsterime giren filmin 102
tantmlarnda Muhteem Yzyldaki ak vurgusundan mmkn olduunca kanlm, grkemlilik hissi ne karlmt. Filmin zellikle Anadolunun muhafazakr ehirlerinde ciddi bir gie baars bekledii ve Trkiyenin drt bir yannda 450 kopyayla gsterime girdii dnldnde bu normaldi. Fragmann k dneminde prodksiyon kalitesine ve filmin btesine yaplan vurgu, film hakkndaki tartmann Osmanl ve milliyetilik zerinden yrmesiyle beraber geri plana ekilmiti. Hollywoodla yar etme meselesinde fazla srar edilmemesi film vizyona girdikten sonra net bir ekilde filmin lehine oldu. Film vizyona girdikten sonra YouTubeda yaplan yorumlarda kullanclarn drtte biri filmi beenmediklerini ifade ederken, bundan biraz daha fazla kullanc filmi beenmeyenleri Trk dmanlyla sulayarak Fetih 1453n yardmna kouyordu. Mesela bir kullanc, filmi beenmeyenleri dorudan kendi meselesi olarak alglyor ve Trk dmanlar yine gelip kendilerini Trkm gibi gsterip baarmz kskanp yaptmz beenmiyor. Film kt bile olsa size inat gideceim atlayn patlayn. 17 milyon Euroluk film yaptk, siz 17 milyonu toplum olarak bile denkletiremezsiniz yorumuyla muhtemelen Krtlere, Ermenilere ya da Trkiye iinde yaayp da dman olarak grd baka bir toplulua isim vermeden mesaj gnderiyordu. Bir yandan filmi beenmeyenler Trk dman iln edilirken, dier taraftan filmi beenenler arasnda da temel neden olarak filmin Trkl vmesi ne kyordu. Twitterda film hakknda yorum yapanlarn yzde 84 Fetih 1453 beendiini sylerken, bunlarn yzde 57si filmden Trkleri vd iin honut kaldn belirtiyordu. Dier sosyal medya aralarna gre nispeten daha ok byk ehirli ve daha az geleneki bir kitleye hitap eden EkiSzlkte de enteresan bir ekilde Trklk ve slam vurgusu n plandayd. Filmin ilk gnlerinde incelediimiz 194 yorumdan yzde 59.7si 103
filmi beendiini sylerken, bunlarn yzde 56s filmin Trkl yceltmesini beenisindeki temel neden olarak ortaya koyuyordu. Bir dier enteresan veri ise muhafazakr kitleye yayn yapan Haber7.com internet sitesinin Facebook sayfasndan kt. Fetih 1453 hakknda yaplan 45 yorumda filmi beenenlerle beenmeyenlerin says eit karken, filmi beenmeyenlerin yzde 38i (toplamn yzde 29u) honutsuzluk nedeni olarak filmde tarihin arptlmasn gsteriyordu. rnein bir Haber7 takipisi filmin fetih cokusunu yanstrken eksik kaldn belirtirken, Filmin barol oyuncusu Fatih deil de Ulubatl Hasand. Fatihin oluna mesafeli olduu lanse edildi. Gemilerin karadan yrtlmesine yeterli yer verilmedi ve gemilerden tek bir saldr yoktu. Kadn karakterler Muhteem Yzylda olduu gibi yanl gsterildi. plaklk ok n planda tutuldu. Birbirinden kopuk sahneler vard. Filme ak sokalm kaygsyla olay farkl mecralarda gsterildi ki bundan ticari kayg olduunu anlyoruz. Cotuk ama ii daha ehil kimseler yapabilirdi, diyordu. Genel olarak baktmzda, Fetih 1453 filmi hakknda sosyal medyada yaplan yorumlar bize Trkiyede hakim milliyetilikle, ykselen muhafazakarlk ve Neo-Osmanlclkn popler kltr alannda ciddi bir talep dourduunu gsteriyor. Zaten filmin yakalad rekor gie baars da bu talebin bykln kantlar nitelikte. Dier taraftan, Osmanl hakkndaki dier yapm Muhteem Yzyln dayand ak hikayeleriyle yakalad poplerlikle, Fetih 1453e verilen destein farkl kaynaklardan beslendiini okuyabiliyoruz. Fetih 1453 hararetle destekleyen kullanclarn birou filmi Muhteem Yzyln kart ya da diziye verilen bir cevap olarak alglyor. Hatta muhafazakr kitlede filmin bu noktada yetersiz kaldna dair ince bir hayal krkl olduunu sylemek de mmkn. Muhteem Yzyl, u ana kadar ana akm popler kltrn gidiatn belirleyen modern kitleye daha fazla 104
hitap ederken; Fetih 1453 AKP dneminde grnrl artan muhafazakr kitlenin kendi popler kltrn tketme talebini de ortaya karyor. Film aslnda tamamen muhafazakar kitleye hitap etmeyi amalamam olsa bile bu talebin dillendirilmesinde ara olmas, bize son dnemde balayan muhafazakr sanat tartmalarnn yn hakknda bir fikir verebilir. Byk oranda iktidar partisinin arkasndaki destek olarak tanmlayabileceimiz bir kitlenin var olan popler kltre kar olan rahatszl ve tamamen ayklanm popler rnlere olan talebi ilerleyen gnlerde kendini daha fazla gstermeye aday.
CHPNN GNDEM, CHPNN KURULTAYI

Gerek bizim incelediimiz konular, gerekse Trkiye sosyal medyasnn genel grnm itibaryla ok rahat varlabilecek sonulardan bir tanesi, lke gndemini ok byk bir arlkla iktidarn belirledii, muhalefetin ise belirlenen gndem zerinden iktidar partisine kar pozisyon ald olabilir. Gndem konularnda sosyal medyann tepkisi ister hkmetin lehine, isterse aleyhine olsun, genelde tartlan konunun bizzat babakan, kimi bakanlar ya da dier AKP nde gelenleri tarafndan ne srldn gryoruz. Ana muhalefet partisi durumundaki Cumhuriyet Halk Partisinin kendi gndemi ok nadiren Trkiyenin en ok konuulan konular arasna girebiliyor. Sosyal medyann zellikle baz segmentlerinde CHPye yaknlk duyan kullanclarn orannn sandktan kan rakamlardan ok daha yksek olduunu dnrsek, bu aslnda enteresan. Peki Cumhuriyet Halk Partisi, o gndemi igal edebildii ok nadir zamanlarda sosyal medyay kendi lehine hareketlendirebiliyor mu? Yoksa lke gndeminde olduu gibi taraf ve kart pozisyonlar yine AKPliler mi belirliyor? Bu sorular merak ettik ve ubat 2012de dzenlenen 105
CHP Kurultaynn sosyal medyadaki yanklarn mercek altna aldk. Cumhuriyet Halk Partisinin Ankara Arena Spor Salonunda yaplan 16. Olaanst Kurultay, Kemal Kldarolu liderliindeki yeni CHPnin partinin geleneki kltryle snav eklinde geti. Kurultayda tzk deiiklikleri kabul edilirken; insan haklar, kadn-erkek eitlii, oulcu ve katlmc demokrasi ilkelerinin yan sra anti-emperyalizm de nplana kartld. Dier taraftan Kldaroluna muhalif kanattan Mersin milletvekili sa Gkn itirazlar ve salona noter getirilerek delegelerin imzalarnn tespit edilmek istenmesi kurultayda nce gerginlie, sonra da kk apl bir arbedeye neden oldu. Merkez sola ve CHPye yaknlk duyan kitlenin en youn olduu mecralardan biri olarak gzlemlediimiz Twitterda kurultay hakknda be yze yakn yorum inceledik. Bu rakamn muhalefet partisinin kongresi iin epeyce yksek olduunu ve CHP Kurultaynn anlaml sonular verebilecek kadar youn konuulduunu belirtelim. Bu yorumlarda yaklak yzde 40lk bir dilim, yaplan tzk deiiklikleri ya da partinin yeni ynelimlerinden ziyade kan kavgay ele alyordu. Aa yukar drt kullancdan biri CHPnin tzk deiikliklerinden umutlu olduunu belirtirken; yzde 20 kurultay ciddi bulmuyor, yzde 15 ise CHP ynetimini partiii muhalefete kulak tkamakla suluyordu. Twitterdaki bu sonular okurken, yorum yapan herkesin CHPli ya da parti sempatizan olmadnn altn izmekte fayda var. CHPnin kurultay hakknda yorum yapanlar arasnda muhafazakrlar, BDPliler ve sosyalistler de hayli kalabalklar. Parti yneticileri, bu kesimlerin eletirilerinin ya da olumsuz yorumlarnn CHPnin negatif imajn kuvvetlendirmesinden rahatsz olabilirler; ancak bir taraftan da toplumun her kesiminin kurultayla ilgilenmesi CHPnin kitle partisi olma kimliini ortaya koyuyor. Hatta u denebilir; gndemi zaten neredeyse tamamen AKPnin 106
belirledii bir ortamda CHPnin kurultayyla yalnzca CHP sempatizanlar ilgilenseydi bu, partinin genel politik ortamdan izole edildii anlamna gelirdi. Gerek solda, gerekse sada CHP Kurultayyla bu kadar ilgilenilmesi, partinin politik arenann hemen hemen tm aktrlerince muhatap alnd anlamna gelir ki, iktidarn her iki kiiden birinin oyunu ald bir dnemde bunun CHP iin ne kadar hayati olduunu sylemeye gerek yok. te yandan, CHP Kurultay hakknda farkl evrelerin yapt yorumlar, partinin yeni ynetiminin parti geleneinin yaratt kimi nyarglar krmakta pek de baarl olmadn gsteriyor. Twitter gibi CHPnin yapmak istedii muhalefetin en sesli ifade edildii ortamlardan birinde yorum yapan kullanclarn yzde 75inin parti ynetiminin verdii mesaj istenen ekilde almamas, CHPnin ciddi bir kendini ifade sorunu yaadn gsteriyor. CHPnin kitlelere almaya alt bir dnemde kavgac CHP imajnn hl son derece gl olmas parti iin iyiye iaret deil. Zira zellikle AKPliler bu imaj CHPnin yzne arpmay olduka seviyorlar. Twitterdaki yorumlarda da buna ska rastladk. CHP kurultay tam bir kemeke grnts veriyor. Gelsinler bizim bir le Genlik kongremize de nizam intizam kongre adab grsnler!, CHP Kurultay olayl geti. Daha kendisine hkmedemeyen bir parti Trkiyeye nasl hkmetsin gibi yorumlar AKPnin, babakan tarafndan da ska kullanlan, CHPnin Trkiyeyi ynetecek yeterlilikte olmad sylemine rnek olarak karmza kt. Tabii, CHP Kurultayn eletirenler yalnzca AKPliler deil. Liberaller ve sosyalistler CHPyi demokrat olmamakla, zellikle Kemalist CHPliler ise parti ii muhalefete kulak tkamakla suluyor. Yani Kldarolu ynetiminin en azndan bu kurultay dneminde epeyce yalnz kaldn syleyebiliriz, en azndan Twitterda. AKPye kar muhalefetin yine youn olarak dillendirildii EkiSzlkte de Twitterdakine benzer ekilde kurultaydaki kav107
ga n plandayd. Yorum yapanlarn yaklak yars bu meseleden bahsederken, yzde 30 CHPde parti ii demokrasinin olmadn, yzde 20 ise CHPnin asla iktidara gelemeyeceini sylyordu. CHPde kadn kotas, insan haklarna vurgu gibi yenilikler getiren tzk deiikliklerine olumlu bakan ise yalnzca iki yorum vard. Biraz daha farkl kesimlerin rabet ettii mecralara baktmzda da durum CHP ynetimi lehine deimedi. Okuyucularnn eilimlerinin genelde seim sandndakilere yakn olduunu gzlemlediimiz En Son Haberin Facebook sayfasna gelen yorumlarda Kldarolunun konumasn olumlu bulanlarn oran yzde onu biraz geerken, yorumlarn yarsndan fazlas Kldarolunun kiiliini eletiriyordu. Bo ilerin bo adam...konusa ne yazar konumasa ne, Ne konuursa konusun bu adam hep muhalefet kalacak. Birinci belli ikinciyi grelim, Konusa ne konumasa ne, millet uyand artk bunlar ancak birbirini kandrr meyhane partisinden ne beklentiniz olabilir gibi yorumlar AKP sempatizanlarnn dorudan Kldarolunu nemsizletirme abas iinde olduunu gsterirken, Kemalist yorumcular da partinin Atatrk izgisinden uzaklamasndan ikayet ediyordu. Hrriyetin internet sitesindeki okur yorumlarnda ise ne kan eletiri Kldarolundan ok parti ii muhalefetin nde gelen ismi nder Sava ynelikti. Kullanclarn hemen hemen te biri kurultayda kavgaya neden olduunu dndkleri muhalefeti eletirirken, yine te bir kadar da kurultaydaki kavgadan rahatszd. Bu mecrada CHP ynetimini parti ii muhalefeti engellemekle sulayanlarn says daha az ama burada da tzk deiikliklerini olumlu bulanlarn orannn yzde 10u bulmamas Kldarolu iin iyi haber deil. yle bir toparlamak gerekirse, CHP Kurultay iin sosyal medyada yaplan yorumlardan karlabilecek birka sonu var. Birincisi; CHP ne olursa olsun hl toplumun tm kesimleri108
nin u veya bu ekilde dikkatle izledii bir parti. Bu en azndan CHPnin merkez soldaki, hatta ana muhalefetteki yerinin bir sre daha salam olmasn salayabilir. Dier taraftan CHPnin sosyal medyada yaratt alg parti iin ok da parlak deil. CHP, Kemal Kldarolunun sakinlii n plana koyan siyasal iletiim kampanyalarna ramen hl kavgac, parti ii demokrasiden uzak ve tepeden inmeci bir parti olarak alglanyor. Dahas bu alg, hakl ya da haksz olarak, CHPnin siyasal rakipleri tarafndan srekli kullanlyor. Kldarolu ynetimi bu nyarglarla mcadele edebilmek iin parti iindeki sorunlar zmek zorunda. Bu da olduka zor; zira yeni CHPnin gitmek istedii yerle eski CHPnin taban birbirine ok uyumlu deil. Bir tasfiye operasyonu ya da yeni bir parti giriimi olmadan bir uzla pek mmkn grnmyor. Byle bir uzla ans varsa da Kldarolu ynetiminin bunu bir an nce zorlamas ya da inceldii yerden koparmas gerekiyor. Zira, bizim yaptmz aratrmada gzlemlediimiz en nemli sonu u; yeni CHP kendisini kimseye anlatamyor ve nyarglar ykamyor. Yeni ynetim, eski anlaya kar set ektiinde parti ii demokrasi yoksunluuyla, ona izin verdiinde ise 1930larn CHPsi olmakla sulanyor. Tabii btn bunlarda Baykal dneminde CHP isminin hayli ypranm olmasnn ve hem tabanda hem de tekilatta (SHPnin kapanmasndan itibaren) yaplan dnmn etkisi var. Sosyal medya ise CHPye unu diyor; ne saya, ne Musaya yaranabiliyorsun!
MECLSTE 4+4+4 KAVGASI

Babakan Recep Tayyip Erdoann dindar nesil yetitirme knn hemen ardndan gndeme gelen ve 4+4+4 olarak bilinen yeni eitim sisteminin yasalatrlma sreci sosyal medyada en sert tartmalarn yaand konulardan biriydi. Zorunlu eitimi 12 yla karan yasa tasla, TBMM Milli Ei109
tim, Kltr, Genlik ve Spor Komisyonunda kabul edilirken, komisyon salonunun yz kadar AKP milletvekili tarafndan doldurulmu olmas ve muhalefet milletvekillerinin salona girememesi zerine yaanan kavga gndemde ne karken, taslak yarm saat gibi bir rekor bir sre ierisinde komisyondan geti. Twitterda komisyonda yaanan olaya gsterilen tepki iki farkl bala ayrld. Bir tarafta kullanclarn yarsndan biraz azn oluturan bir grup, AKPli milletvekillerinin muhalefeti komisyon salonuna sokmayarak herhangi bir mzakere yaplmakszn taslan gemesine itiraz ederken, yzde 40 gibi azmsanmayacak oranda bir grup kullanc da Meclisteki kavga ortamndan ikayet etti. Bu iki grubun da byk ounlukla yaanan olaylardan AKPlileri sorumlu tuttuunu rahatlkla syleyebiliriz. Kavgadan ikayet eden Twitter kullanclarnn arlkl bir ksm AKPnin yasay dayak zoruyla kardn ve komisyonun anti-demokratik olduunu ifade etti. Bu anlamda aslnda farkl ifade edilen iki grn hemen hemen ayn sonuca vardn ve konu hakknda yorum yapan drt yze yakn Twitter kullancsnn yzde 90a yaknnn 4+4+4n demokrasi d yntemlerle geirildiini dndn syleyebiliriz. AKP cephesinin olay CHPlilerin komisyonu basma giriimi olarak yansttn dndmzde, iktidar partisinin bu konuda Twitter kullancsn ikna etmekte son derece baarsz olduunu gryoruz. Her ne kadar Twitter, merkez sol tandanslarn orannn seim sandklarna kyasla biraz daha yksek olduu bir mecra da olsa, AKPnin haksz olduunu dnenlerin orannn ok nadiren yzde 90lara dayandn da biliyoruz. Bu gibi bir oran dier sosyal medya mecralar iin de olduka istisnai olurdu. Facebookta muhafazakr ve genelde AKP semeni kullancnn ok ziyaret ettii sayfalardan Haber7ye baktmzda, be kullancdan drd diyebileceimiz bir orandaki kullancnn 4+4+4n komisyondan gemesinden son derece memnun oldu110
unu gryoruz. Bu kullanclar iktidar partisinin geirdii yasa taslann daha eitimli bir nesil yetitireceine inandklarn ifade ediyorlar. Twitterda byk taraftar bulan yasann zorla geirildii iddiasnn her ne kadar yzde yirmiyi bile bulmayan bir oranda da olsa burada da ifade edildiini gryoruz. AKP taraftar olduunu anladmz bir kullanc bu durumu Byle de olmamalyd, cebren bir durum geliti, rvan bu mu yani? eklinde ifade ederken, yant bir baka AKPliden yle geliyordu: Ne rvan kardeim adamlar komisyonu basacaklard, AK Parti blok uygulad. Entel dantel olma adna, kar tarafa ho grnme adna veya bilmeden bir eyler yazmayn. Kraldan ok kralc geinen zavall soytarlara benzemeyin. CHP (cehape diye yazyor) o kadar militanca ov yaparken nerelerdeydiniz. yle yok ben de mam Hatipliyim, ben de madurum diyeceksiniz ama rvanizm falan filan diyeceksiniz. Yok yle ho grnme abalar, biraz HARB olun. Vesselam. Bu tartma aslnda bize muhafazakr kanat iinde var olan ve liberal ya da sol gruplarla da zaman zaman ortak noktalarda bulutuunu gzlemlediimiz kendini nispeten daha entelektel olarak konumlayan bir grupla, AKPye koulsuz destek sunan baka bir grup arasndaki gr ayrln da gsteriyor. kinci kullancnn ilk kullancy entel dantel olma adna yanl tepki vermekle sulamas, srarla bakalarna ho grnme niyeti aramas ve bunu birka kez vurgulamas, bu skntnn bu konudan kaynaklanmadn gsteriyor. Bu aslnda zellikle sol cenahta yaygn olan muhafazakarlar yekpare bir blok olarak grme eiliminin de aslnda ok isabetli olmadnn bir iareti. Ancak yine de unu sylemek mmkn; baka bir mecrada hkmete kar %90lk bir rahatszlk yaratabilen bir konu, muhafazakr kullanclarn younlukta olduu mecralarda ok yksek bir temsil oran bulamyor. Yani, muhafazakr sosyal medya kullanclar her ne kadar tornadan kmasna ayn fikirleri paylamasalar da, iktidar partisini muhalefete kar 111
savunma konusunda hl ciddi bir birlik ierisindeler. Baz baka konularda bu birlii salayann Erdoann karizmas olduunu, muhafazakr kanat iinde yaplan eletirilerin sklkla Erdoan olmasa... diye baladn grmtk. Bu konuda ise birlii daha ziyade muhalefet, zellikle de CHP kartl salyor. Mesela komisyonda kan kavgay ya da muhalefetin konuturulmamasn eletirmek CHPnin yaptklarn grmezden gelmek, hatta CHPye ho grnmek olarak alglanabiliyor. AKP taraftarlar iin CHPli olmak da, en az CHP taraftarlar iin AKPli olmak kadar kt. ki tarafn kendi dncelerine yakn insanlar farkl gr bildirdiklerinde kar taraftan olmakla sulamas ise hem iki taraf arasndaki uurumun derinliini, hem de ya bizdensin ya onlardan algsnn Trkiyede ne kadar baskn olduunu gsteriyor. Arlkl olarak niversite rencilerinin ye olduu ve EkiSzlkle benzer kullanc profiline sahip olduunu syleyebileceimiz T Szlkte yaplan yorumlarn tamam 4+4+4 yasasna kar. Burada sergilenen muhalefet, balkta toplanyor. Kullanclarn yarsndan fazlas yasann zorla geirilmesine itiraz ederken, bir grup kullanc yeni eitim sistemine, baka bir grup da yasann getirdii eitim sresi deil ama eitimin ieriine kar kyor. grubun stnde neredeyse mutabk olduu konu ise yasann tartlmadan ve hzla karlmasnn ardnda AKPnin hedefledii bir tr toplum mhendisliinin olduu. Konunun en geni biimde tartld ve birka gn iinde yedi yze yakn okur yorumunu toplayan Haberturk.comda ise genel hakknda dier mecralara kyasla biraz daha salkl bir tablo elde etmek mmkn. Twitter ve T Szlkte muhalif, Haber7de ise muhafazakrlar arlktayken, burada rneklem belki biraz daha Trkiye ortalamasna yakn saylabilir. Yaplan yorumlarda kullancdan biri 4+4+4e kar olduunu bildirirken, AKPnin karar zorla aldrd en yaygn ikinci gr. Meclisteki kavga ortamndan ikayet edenler burada da kalabalk112
lar, ama burada Twitterdaki gibi kavgay AKPye mal etmekten ziyade milletvekillerinin tavrna ynelik apolitik saylabilecek bir ikayet gryoruz. Yaklak yzde 12lik bir grup ise olaydan CHPyi sorumlu tutuyor. MHPyi konu hakknda yeterince aktif bulmayan elliye yakn yoruma da rastladmz belirtelim. Konu hakknda topladmz verileri genel olarak yorumlamak gerekirse, muhafazakr olmayan sosyal medya kullanclar 4+4+4 sisteminden ve bunun yasalama eklinden ciddi ekilde rahatszlar. Bu konuda bu kullanclar arasnda geni bir konsenss olduunu ve sosyalistler-sosyal demokratlar-Krt hareketi gibi farkl muhalefet segmentleri arasnda ok byk gr farklar grmediimizi syleyebiliriz. Muhafazakrlar ise komisyon kararndan ve 4+4+4ten byk ittifakla memnunlar, olaylardan rahatszlk duyan bir kitle var ama hibir ekilde ounluk oluturmaya yakn deiller ve ounluk muhafazakarlar tarafndan da hakl grlmyorlar. MHP kitlesi ise partileri gibi bu konuda nispeten ekimser. Yorum yapan MHPliler de partilerine pasif kald iin sitem ederken, partinin hangi taraf desteklemesi gerektii konusunda ok da fikir sahibi saylmazlar. 4+4+4 eitim sistemi, sosyal medyada hemen her mecrada AKPnin eletirildii, hatta az da olsa muhafazakrlarn bile hkmetin tavrndan rahatsz olabildii bir konu olarak dikkatimizi ekti. Twitter ve szlklerde AKPnin youn olarak eletirilmesi az rastladmz bir durum deil ama her mecrada eletiri younluunun bu kadar fazla olmas, iktidarn arkasndaki destein snrlarnn nerede ve nasl davrandnda iyice azalmaya balad konusunda komisyonda yaananlarn iyi bir rnek oluturduunu gsteriyor.
113
BZ AYIRAN NEHR: AHMET IK VE NEDM ENER

Trkiyedeki sosyal medya tartmalarnn ana eksenlerinden biri, muhalif seslere ok fazla alan brakmayan geleneksel medyaya, yeni medyann alternatif olup olamayaca konusu. zellikle Twitter, yaps itibaryla bu anlamda en ok umut balanan mecra oldu. Twittern ya da baka bir sosyal medya aracnn bu beklentilere cevap verip veremeyeceini farkl balklar altnda inceledik. AKPnin nc hkmet dneminde hapisteki gazeteci rakamnn haneli saylara ulamas, medya sahiplik yapsnn yanda olarak nitelendirilen kimi holdingler lehine deimesi gibi olaylarn medya merkezli olarak dourduu sosyal medya aktivizminin boyutlarn ve bunun ne kadar bir alternatif gazetecilik pratii yaratabileceini uzun uzadya incelemek gerekiyor. Dier taraftan zellikle gazeteci Ahmet k ve Nedim enerin Ergenekon yeliiyle sulanarak aylar boyunca tutuklu braklmasnn bir gndem maddesi hline gelmesinin konvansiyonel medyadan ziyade sosyal medyann sayesinde olduunu iddia etmek ok da abartl olmaz. Ahmet kn emniyet iindeki Fethullah Glen cemaati yaplanmasn inceledii 000 Kitapn daha taslak aamasnda su delili iln edilmesinin ardndan sosyal medyada el altndan binlerce dijital kopya olarak paylalmas, Trkiye standartlarnda grmeye ok almadmz bir eylemlilikti. Su delili olduu iddia edilen kitabn, sosyal medyann ruhuna uygun olarak, viral yollarla binlerce kiiye ulamas, mahkemede kn elini ok glendirdi. Bu durum, Ahmet k-Nedim ener olayn, incelediimiz dier olaylara kyasla biraz farkl klyor. Bu rnek olay, ayn zamanda iktidar yanls ve muhalif sosyal medya kullanclarnn aratrmay yaptmz sre ierisinde en istikrarl bir biimde kar karya geldii olaylardan biri. Alt ay iinde gndem deitike iki taraf farkl konularda tarttlar, ancak bunlarn -aralarnda 114
Van Depremi gibi byk olaylarn da olduu- byk ounluunun uucu karakter arz ettiinin ve birka gn veya hafta iinde yerini baka bir olaya braktnn altn izmekte fayda var. kener ve hapisteki gazeteciler ise, bunlardan farkl olarak sk sk gndeme geldi ya da baka olaylar tartlrken hatrland. Ahmet k ve Nedim enerin Mart aynda tahliyesini dorudan sosyal medyann gcne balamak fazlasyla abartl olur, ancak yine de bu konunun srekli olarak sosyal medyada yer igal etmesinin ve Trkiyenin hzl deien gndemine direnmesinin belli bir siyasi bask yarattn grmezden gelmemek gerekir. k ve enerin durumuyla ilgili gsterilen tepkinin istikrarl bir muhalif karakter tamas ve refleks olarak adlandrabileceimiz tepkilerden ziyade u veya bu ekilde bir politik eksen oluturmas, yine bu konuyu incelenmeye deer klyor. Ahmet k ve Nedim enerin tahliyesine sosyal medyada verilen tepkiler, konuyu neden politik tartma ekseni olarak adlandrabileceimizin ak delillerinden birini sundu. Tahliye karar, iki gazetecinin tutuklu bulunduu sre ierisinde verilen mcadelenin nitelii asndan turnusol kad ilevi grd. Zira k ve enerin tahliyesiyle beraber bu zamana kadar getirilen mcadelenin neye dnecei, ayn zamanda bu mcadelenin nihai amacnn ne olduunu gstermesi asndan da nemliydi. Ahmet k ve Nedim ener yalnzca kahramanlatrlan iki muhalif figr, iki gazeteci miydi; yoksa Trkiyede dnce ve ifade zgrlne ynelik basklara ve yarg sistemindeki bozukluklara kar bir sembol mydler? Bir dier deyile onlarn tahliye edilmesi, mcadelenin bittii yer, bir mutlu son muydu, yoksa bu srarl kampanya baka bir eye dnerek devam m edecekti? k ve enerin tahliyesine yaplan ilk yorumlar, kukusuz bu sorulara kesin cevap veremezdi ama yantlar ararken ipucu verebilecek cinstendi. 115
Konunun sosyal medyadaki yanklarn incelemeye balamadan nce tahliye kararnn Sivas Katliam davasnda alnan zaman am kararndan hemen sonra verildiini hatrlamak gerekiyor. Bu durum, hkmete muhalif sosyal medya kullanclarnn byk blmnn konuyu bu balamda alglamasna neden oldu. Twitterda ilk gn yaplan drt yzn stnde yorumda yzde 80 gibi ezici bir ounluun Sivas kararn tahliyelerin diyeti olarak grmesi bu noktada son derece anlaml. Kullanclarn yapt, Nedim ener ve Ahmet k tam da zamannda tahliye etmitiniz ama yine de gndemden indiremediniz zaman amn!, Sivas katliam zaman am....Ayy ne yazyorum ben... Nedim ener, Ahmet k falan tahliye olmutu ve gndem buydu, ok dikkatsizim pardon... gibi yorumlar, sosyal medya kullanclarnn en azndan Trkiyedeki gndemin hzl deiebilir ve maniplasyona ak olduunu dndn gsteriyor. Yine de bunun ou zaman eyleme dnmeyen bir farkndalk olduunu not etmek gerek. Muhalif sosyal medya kullanclarnda konuyla ilgili bir baka ne kan gr de Oda.tv davasnda uzun sren tutukluluklarn adaletsizlik olduuydu. Hem Twitterda, hem de NTVnin Facebook sayfasnda rastladmz bu gr, kimi davalarda yllarca sren tutukluluk srelerinin belli bir rahatszlk yarattnn iareti. Bunu ike Davas, KCK, Ergenekon gibi davalarda da grebiliyoruz. Muhafazakr kullanclarn da epeyce youn olduu Memurlar.net forumlarnda ise farkl bir vurgu dikkatimizi ekti. Burada da hkmete eletiri youn olarak gzlemlenirken, AKPnin askeri vesayetle hesaplarken kendisi bir vesayet yaratt ve iin dozunu kard ynnde pek ok yorum gzmzden kamad. Bu i rovanist bir duruma doru ilerliyor... Bugn gemiteki askeri polisi sulayanlar bir gn gelecek kendileri de ayn ekilde sulanacak! Bu iin kvamn iyi ayarlayamad AKP... Kin 116
ve nefrete dntrd her eyi..., Erdoan, kininize sahip kn derken bence iyi etmedi. Toplum kin ve nefret sarmalnda dnyor sonu inallah iyi olur gibi yorumlar, AKPnin zellikle Kemalist yapya kar giritii hesaplamann doru ama dozu karlm bir giriim olduu grn simgeliyor. Bunun zellikle zgrlk sol olarak tanmlayabileceimiz bir grubun bir ksmnda ok ifade edildiini kaydetmek gerek. Muhafazakr sosyal medya kullanclarnn konu hakkndaki tepkisi ise, kar grubun vurgu yapt meselelere cevap vermek yerine onlar yok sayp Ahmet kn tahliye sonras yapt hkmet ve Glen Cemaati kart aklamalar eletirmek eklinde oldu. Haber7.com internet sitesinde tahliyeler hakknda yaplan yorumlarn hemen hemen tamam kn szlerine kar karken, k ve enerin henz beraat etmedii hatrlatld ve ou kez szlerine dikkat etmeleri gerektii de farkl ifadelerle belirtildi. Ahmet k ve Nedim enerin tahliyesi hakknda sosyal medyada yaplan yorumlarda karmza kan, -bir kez daha- kullanclarn iki kamp hlinde blnd ve bu iki taraf arasnda uzlamann neredeyse mmkn olmadyd. Bu aslnda Trkiyenin nc AKP iktidar dnemindeki genel ruh hline tekabl ediyor. Taraflarn birbirinden tamamen ayr, ou kez birbirine tamamen zt dnmesi bir yana, ayn konuyu hemen hemen birbirine hi demeyen alardan grmeleri aslnda aradaki uurumun zaman zaman ne kadar bydn de gsteriyor. Bu rnekte, muhalif kullanclarn uzun tutukluluk sreleri, temelsiz iddianameler, adil yarglanma hakknn ihlali gibi konularda dillendirdii gl kayglar, muhafazakr sosyal medya kullancs tarafndan bir gndem maddesi olarak bile grlmyor. Daha nceki rneklerde hkmet destekisi kullanclarn muhaliflerin eletirilerine genelde defansif yaklatklarn grmtk. Bu rnekte ise yaplan eletirilerin hibir ekilde dikkate alnmadn, 117
stelik daha beraat etmediler, ayaklarn denk alsnlar eklinde bir ofansif tavrn olduunu da gryoruz. Bu tavrn gzlemlenme frekansnn artmas, Trkiyede yalnzca iktidarn gndeminin kayda alnmasndan kaynakl bir demokrasi ann yaanmasna neden olabilir. AKPye oy vermeyen yzde ellinin kayglarnn yok sayld bir atmosferin nasl bir krlmaya yol aabilecei ise zerinde dikkatlice dnlmesi gereken bir durum.
SOSYAL MEDYA KAFASI

Artk biroumuz sosyal medya aralarnda kullanc durumundayz. Bazmz ara sra bazmzsa sklkla, ye olduumuz sitelere girip bir eyler paylayor, yorumlar yapyor ya da mesajlar yazyoruz. Bu yorum ya da mesajlarn dikkat ekici olmas aslnda ok nemli. Bu kadar youn ses arasnda kendi sesimizi duyurmak gibi bir beklenti, aktan ya da gizliden, neredeyse btn sosyal medya kullanclar arasnda var. Tabii bu beklenti ou zaman okur pozisyonunda olan sosyal medya kullanclarnn nne artc mesajlar olarak dyor. Biz de bu aratrma esnasnda yzlerce ilgin mesajla kar karya kaldk. Kitabn bu blmnde, bu mesajlardan bazlar yer alacak. Gelin son bir yl iinde bize ilgin gelen baz yorumlara birlikte gz atalm. *** Geen yl iinde en ok konuulan, tartlan ve birka defa gndeme gelen konulardan biri Deniz Feneri Soruturmas oldu. ay tutuklu kaldktan sonra tahliye edilen RTK eski bakan Zahid Akman, gayri resmi muhasebe kaytlarn reddetmi, hisse devirleri sorulduunda ise ismini hatrlamad bir irketini milyon dolar bedelle devrettiini sylemiti. 118
Bu aklama sosyal medyada ciddi bir yank uyandrd. Aklamayla ilgili en ilgin yorumlar Twitterdayd. Bir kullanc Bu ilerden 3 milyon dolarlk irketi unutacak kadar para kazanlyorsa ben de 180 derece dnp ortama akmak istiyorum, nereyi imzalyoruz? derken, baka bir kullanc Ne ansl adamm unutulacak 3 milyon dolarlk irketim olmad diyordu. *** Trkiye, tuhaf gndem maddelerinden birini de 21 Kasm 2012 gn yaad. Taraf gazetesinin polemikleriyle nl muhabiri Mehmet Baransu, Twitter hesabndan yapt aklamayla EkiSzlkn kapatlmas iin dava aacan aklad. Gereke, bu sitede dine ve slma hakaret edilmesiydi ve Baransu, balatt kampanyaya destek vermeyenlerin Mslman olmadn yine Twitterdan iddia etti. Bu aklama farkl mecralarda farkl yansmalar yaratt. F5 Haber adl sa eilimli sitenin Facebook sayfasndaki bir yorumcu, EkiSzlk iin Komunist dolu o sayfa derken, bir baka yorumcu Allah hakknzdan gelsin. EkiSzlkte emei geen herkesi Allaha havale ediyorum diyordu. Aklamayla ilgili tabii ki EkiSzlk yazarlar bo durmad ve Baransuya kar entry bombardman balad. Baransu hakknda yazlanlar, yazar bo bele iler yapmaktan, sanal cihad l atmakla sulamaya kadar uzanyordu. *** Atomic Scientist adl derginin 2011 Aralk saysnda yaymlad habere gre, ABDnin Trkiyede olduu hep sylenen ama imdiye kadar detaylarna ulalamayan nkleer silah envanteri aa kmt. ddiaya gre ABD, Trkiyeye 10 ila 20 adet ara119
snda atom bombas vermiti. Dolaysyla haber hemen Trkiye sosyal medyasnda dolama girdi. Twitterda bir kullanc, ABDnin Irakta olduunu varsayd nkleer silahlar nedeniyle balatt savaa gnderme yaparak, Bizde de 60-70 adet atom bombas varm ABD imdi de bize saldrmasn diyordu. Ayn yere gnderme yapan bir okuyucu da En Son Haber sitesindeki okurlardan geldi. Yorumcu Yoksa bize de mi DEMOKRAS getirecekler diye soruyordu. *** Her ylba ncesinde Trkiye gndeminde kendine yer bulan baz konular vardr. rnein ylbanda hindi yemek gnah m, Mslman insanlar ylba kutlamas doru mu, Evde am aac kullanmak inanca zeval getirir mi gibi sorular konvansiyonel medyada sk sk yer bulur. 2012 yl girmeden az nce Kean Mfts Sleyman Yenierinin yapt aklamalar da benzer bir konseptte ama az rastlanan trdendi. Yenierinin hedef tahtasnda Noel Baba duruyordu. Kean Mfts yapt aklamada Noel baba diye birisi yoktur. Aziz Nicholaos diye biri var ama bu uyduruk bir kiidir. Noel Baba baca ve pencereden giriyor. Ama doru drst birisi olsa kapdan girerdi deyince sosyal medyada yer yerinden oynad. imdi gelin bu aklamayla ilgili gelen yorumlar biraz hatrlayalm. Twittern anndalk zellii bu konuda da devreye girdi ve ok ilgin twitler akmaya balad. Bir Twitter kullancs konuyu Noel Babann penceresinden deerlendiriyor ve Mftnn sylediklerini duyan Noel Baba, bu baca olayndan kendisinin de bktn, mft olup dzgn bir hayat srmeyi planladn syledi diyordu. Bir baka kullanc ise mftye sahip kyor ve yle diyordu: Diyanet Noel Baba doru drst biri olsa kapdan girerdi diyen Ke120
an Mftsne soruturma am. Mizaha darbe vuran bu giriimi knyorum! Twittern konvansiyonel medyada yer bulamayan topluluklarn seslerini duyurmas iin olanak salad konusuna deinmitik. te szn ettiimiz bu kitle de Noel Baba aklamas zerine ironik yaklamlar gelitirdi. te ok ilgin iki rnek daha: Ben buradan ihbar edeyim Noel Baba KCK mensubu, terrist falan olabilir. Trkiyeye gelmesin, alrlar. Ulan memlekete neye destek vereceimizi kartrr olduk. Depremzedeye, gazetecilere, yazarlara, aznlklara, Noel Babaya, kitaplara... *** Medyamzn gndem sknts ektii dnemlerin imdadna yetien konulardan biri de hi kukusuz Kzlderililerin aslnda Trk olduu iddias. 27 Ocak 2012 tarihinde konu bu defa sosyal medya dolamna dahil oldu. Ajanslarda ve haber sitelerinde kan habere gre, Amerikal ve Rus antropologlarn aratrmasnda, Kuzey Amerika ktasnn ilk sakinlerinin genetik beiinin Sibiryann gneyindeki dalk Altay blgesi olduu ortaya kt. Bu bilgiden yola karak daha nce de defalarca tekrarlanan Kzlderililerin Trk olduu iddias yeniden ortaya atld. Bu haberi skalamayan bir Twitter kullancs Kzlderililer Orta Asyadan gmler. Adamsn Kartal Ty! Adamn dibisin! eklinde yorum yapt. Twitterdaki esprili yorumlardan bir tanesi ise yleydi: Helal be! Kzlderililer de Trkm. Sra hayvanlarda. En Son Haberin Facebook sayfasnda ise konuyla ilgili farkl bir bak as gelitiren yorum dikkatimizi ekti. Facebook kullancs, Kzlderililer ve Trklerin tarihlerini ortaklatrma yoluna gidiyordu: Trk olsa nolacak yani? Amerikallar bizi katletti diye sevinecek miyiz? Ne sama sapan adamlarsnz 121
*** 5 Mart 2012 tarihinde sosyal medyay en ok megul eden konulardan biri, Antalya, Hatay, Krkkale, ankr ve Ankarada vatandalara cennetten yer satacaklarn syleyerek dolandran alt kiilik etenin gzaltna alnmas oldu. Tabii byle bir konu hakknda kazan ilk nce Twitterda kaynamaya balad. Bir kullanc Kesinlikle satan deil alan yarglamak gerek diyerek kuyuya ta att. Bir dier kullanc ise dolandrlanlarn mesleklerine dikkat ekiyordu: Dolandrlanlar arasnda hakim, avukat ve retmenler varm. Akl yok mu bunlarda? Konu Hrriyetin internet sitesinde de geni yank uyandrd. Okur yorumlarndan birinde dolandrclar kutlanyordu: Bu lkede bu kadar salak varken uyanklar rahat geinir iyi olmu yapanlarn emeine salk. Bir dier Hrriyet okuru ise AKPnin %50 oya nasl ulatn bu konu zerinden formle ediyordu: Ah benim saf vatandam bir trl birey olmay beceremedin halen kul olmakta direniyorsun. Birileri zelletirme ad altnda Trkiyeyi satyor yetmedi, imdi de cenneti satyorlar! Bouna m AKP 50% oy alyor; bu kullarn sayesinde. Haber Trkn okur yorumlarnda da genel eilim dolandrclar kutlama ynndeydi. Dier bir bak asysa, din yoluyla insanlarn kandrlmas iddiasyd. Bir okur yle diyordu: Din iinde iyi para var. EkiSzlkte bir yazarsa bu dolandrma srecinin nasl gelitii konusunda hayal gcn devreye sokma yoluna gitti: Bunu yapanlara m hayranlkla bakaym yoksa dolandrlanlara m kmseyerek bakaym anlamadm. Kamera kaytlar olsa da incelesek nasl dolandryor bu insanlar. Mesela muhabbete nasl giriyorlar onu merak ediyorum. Herhalde u tarz muhabbetler geiyordur: 122
- Abi elime ok temiz bir arsa dt cennetten, hemen nehir dibi. Bence karma, ok da deerlenecek diyorlar. - Bak bu arsalar ok gidiyor, ben de aldm; bir kendime bir de kaynvalideme
123
124
BLM 4 SONU
SOSYAL MEDYA TRKYE BAHARI YAATIR MI?

Sosyal medya, her ne kadar onu kullanmaya ok alm olsak ve onsuz yapamayacamz dnmeye balam olsak da yeni bir kavram. Brakalm insanlk tarihini, teknolojinin tarihinde bile u an iin kaplad yer fazla byk deil. Bu nedenle de zellikle sosyal medyann sosyo-politik etkileri konusunda ok kapsaml bir literatr olduunu syleyemeyiz. u anda -biz dahil- pek ok aratrmac sosyal medyay anlamaya ve anlamlandrmaya alyor. Kimsenin u aamada drt ba mamur bir sonuca ulamas ok da mmkn deil, zira sosyal medyann u an devam eden evriminin nereye varacan kestirmek zor. O yzden, sosyal medyaya dair kesin karmlar yapmak ok da doru deil. Gnmzdeki her popler kavram gibi sosyal medya da gurularn yaratyor ancak zerine balklama atlanan her sonucun yanl kma olasl ok yksek. Sosyal medya her annda analiz edilmeli ama bu deimez ve mutlak dorularn kucamza decei anlamna gelmez. Bu almann amac da mutlaka derinletirilmesi gereken bu tartmay sonulandrmak deil, tartmay alevlendirmek. Byk lde konvansiyonel medya tarafndan -bir popler haber objesi olarak- kurulan sosyal medya-Arap Bahar ilikisi, bu tarz karmlarn adeta odak noktas olmas bakmndan dikkatle incelenmeye deer. Dier ifade kanallarnn sansrlendii bir ortamda Twitter gibi pratik bir aracn rgtlenme kapasitesine olumlu etki yapt dorudur. Ancak Twitter olmasayd Arap 125
Bahar da olmazd ya da Arap Bahar Twitter sayesinde oldu karmlar ne derece doru? Dubai Ynetim Okulunda Halid El Ahmedin yapt aratrmaya gre Kuzey Afrika da dahil tm Arap corafyasnda toplam Twitter kullancs says 1 milyon 300 bin. Twitter kullanclarnn nfusa orannn en yksek olduu Kuveytte bu rakam yzde dokuzu bulmuyor. Devrimini Twittera borlu olduu iddia edilen Msrda bu oran %0.26. Dier taraftan Arap Baharnn en hareketlendii dnemlerden Mart 2012de yalnz 239 bin kullancl Kuveytten 58 milyon twit atlm. Bu dnemde ilk sralarda yer alan btn konular politik. Pasif kullanclar da hesap d brakldnda Arap Baharyla ilgili vardmz sonulardan biri u; Twitter bu corafyada nfusun byk ounluu tarafndan siyasal amalarla kullanlmaktan ziyade kk bir politize kesim tarafndan youn olarak kullanld. Bu kesim, Arap Baharn tek bana gerekletirmedi ama onun sylemini belirledi. Sosyal medyann, zellikle de byk anlamlar yklenen Twittern Trkiyedeki etkisini de biraz bu veriler nda yorumlamak gerek. Tabii ki Trkiyedeki kullanclarn eilim olarak Arap kullanclardan nemli farklar var. Burada popler kltr politik gndemi srekli glgeleyebilecek kadar gl ve politik balam ok zayf. Bu durumun en net sonularndan birini bloglarda gryoruz. Tm Arap corafyasnda bloglar, kanaat nderlii derecesinde siyasal nem tar, baskc rejimler ie ilk olarak bloggerlar tutuklayarak balarken Trkiyede bloglarn ezici ounluu futbol, magazin ve moda zerine. Siyasi blog neredeyse hi yok, olanlarn da etkisi dikkate alnmayacak kadar dk. Trkiyeden Msrl Alaa, Wael Ghonim ya da Bahreynli Zeynep El Hawaja gibi muhafelet nderi olacak bir blogger kma ihtimali yok denecek kadar az. Twittern etkisi de ayn derecede daha dk. nk bu mecrada da popler kltrn ezici arl var. 126
Blm 4: Sonu
Sosyal medya aslnda Trkiye hakknda yanl bir tablo izmiyor. lkenin yzde 44nn internet eriimi var ve eriimi olan neredeyse herkesin sosyal medya hesab var. Dolaysyla karmzdaki rneklem evreni, yani Trkiyeyi temsil etmeye fazlasyla yeterli. Ancak mesele politik alan, zellikle de muhalefeti temsil etmeye geldiinde iler deiiyor. Twitterda ve dier sosyal medya aralarnda kalabalk gzken muhalefet odaklar, aslnda popler kitlenin peinde srklenen kitlelerle kyaslandnda ok da byk bir alan igal etmiyorlar. stelik kendileri dndaki kitle politize olmadndan kanaat nderlii yapma anslar da pek yok. Bu koullarda sosyal medyadaki muhalefet amiyane tabirle kendin alp kendin dinlediin bir ortama dnyor. Tabii bu durum farkl kitleler iin farkl derecelerde geerli. Sosyal medya zellikle Ahmet k ve Nedim enerin gazetecilik yapt iin tutuklanmas, Cihan Krmzgl isimli rencinin pui takt gereke gsterilerek terr eylemine katlmaktan mahkum edilmesi gibi meselelerde muhalefetin grnrl asndan nemli bir rol oynad. Ancak bu rol abartarak bir devrim mutusu olarak alglamak ve toplam iindeki yerini yanl okumak sk dlen bir hata oldu. Evet, zellikle Twitter politize ve kk bir kitlenin ortak hareket salamak iin kullanabilecei politik bir ara. Poplerlii asndan yaratabilecei belli bir farkndalk da var. Ancak ne Twitter, ne de baka bir sosyal medya arac lkede var olmayan bir politik balam sfrdan yaratma gcne sahip. Bu mecralarn geni kitleler zerinde ani bir aydnlanma yarattna ya da yaratabileceine dair inan aslnda yeni de deil, kaynan Trkiye modernizminin tarihinden alyor. Trkiyedeki muhalefetin, zellikle de sosyalistlerin sosyal medyadan hibir fayda salamadn syleyemeyiz. Bu gruplar, bilhassa Twitterda sylemin belirlenmesinde gerek hayattakinden daha byk bir gce sahipler. Bunun bu gruplara belli lde politik kazanm salad iddia edilebilir. Ancak bu kazanmn 127
ls ve anlam doru okunmayp, Arap Bahar fantezileriyle karmaya baladnda genelde hayal krklyla sonulanyor. Twitter ve dier sosyal medya aralar Trkiyede sol muhalefetin glenmesi, en azndan sylemini grnr klmas asndan nemli bir kanal yaratabilir, ancak ksa vadede bunun gerek hayata yansmalarn salayamaz. Bunun iin nnde sonunda yine fiziksel rgtllk ve geleneksel politika aralar gerekecektir. Szn z, Twitterdan bir Arap Bahar yaratlacak olsa bile, kitlelerin bulumaya hazr olduu bir Tahrir olmadka bunun bir anlam olmayacaktr. Dier taraftan Krt Hareketi iin sosyal medyann Trk muhalifler iin tadndan farkl bir anlam tad sylenebilir. Bunun iki nedeni var. Birincisi, Krt Hareketinin maruz kald yasal ve sosyal baskdan dolay siyaset yapabilecei alann ok dar olmas. Sosyal medya bu anlamda Krt kullanclara nispeten zgr bir kanal aabiliyor. kincisi ise daha yksek oranda Krt kullancnn Trk kullanclara gre daha politize bir hayat yayor olmas. Krt Hareketi iin sosyal medya, Arap Baharnn arkasndakine benzer bir politize balam da olduu iin, muhalefet arac olarak kullanlmaya daha yatkn. Burada daha nce de bahsettiimiz gibi Twitterdan deil, Facebooktan bahsediyoruz. Krt kullanclar Twitterdan siyaset yapmaya alarak Trk muhaliflerle temas edebiliyorlar, ama bunu yaparken dier kullanclardan ciddi oranda baskyla ve ters tepkiyle de karlayorlar. Facebook ise salad daha kapal devre alanlarla bu basklarla fazla karlalmadan politika retme imkn salyor. Olaya Trk milliyeti hareketi (MHP-BBP) asndan baktmzda ise sosyal medyada politika yapmamann, yapmaktan daha iyi sonular verdiini gryoruz. nk Trkiyede hakim ideolojik balam zaten milliyeti ve sosyal medyada fazla grnmek normalde oransal olarak kyas kabul etmeyecek kadar az saydaki milliyeti olmayan muhalifi muhatap almak anlamna 128
Blm 4: Sonu
geliyor. Oysa zaten toplumun byk bir ksmnda milliyeti refleksler hayli kuvvetli ve olaylar genelde bu partilerin onaylad izgide alglyorlar. Hocal Katliam yry ya da Bilgi niversitesindeki festivalde iki satnn yasaklatlmas gibi dorudan fiziksel katlm gerektiren eylemlerde milliyetiler Facebooku etkin kullanabiliyorlar, ancak olaylarn normal aknda ok ciddi bir varlk gstermeseler bile alglamalar onlarn istemedii ekilde gereklemiyor. Benzer bir durumun slami muhafazakrlar iin de geerli olduu iddia edilebilir ancak aradaki ciddi bir fark unutulmamal. Milliyetilik, Trkiyede ana akm siyasetin ortak paydas; slami muhafazakrlk ise muhalefetin dorudan referans alarak kar siyaset gelitirdii bir akm. Her ne kadar u an iktidarda da olsa, muhafazakrlarn sosyal medyadaki muhalefete kar zaman zaman defans gelitirmeleri gerekebiliyor. Bu defans, kar tarafn muhalefetinin ynn ve ierii deitirebildiinden paradoksal olarak iktidarn gcn de arttrabiliyor. Muhalefetin iktidara ynelttii eletiri karsnda bir defans bulduunda genelde hacmi ekstra ve yan argmanlarla oalrken ierii seyrelmeye balyor. Tek bir konu zerinden yaplan muhalefet, pek ok argman zerinden dallanp budaklandnda sulanmaya, anlamn kaybetmeye ve uuculamaya balyor. Bir sre sonra da sosyal medyann hzyla beraber geerliliini kaybediyor. Dolaysyla, iktidar temsil eden muhafazakrlarn, muhalefetin deyim yerindeyse kafasn toplayp aya yere basan bir duru sergilemesini engellemek iin muhalefetin duygusal younluunu drtkleyecek bir defans sergilemesi, ounlukla iktidarn iine yaryor. Bu Tayyip Erdoann da zaman zaman bavurduunu gzlemlediimiz bir yntem. Her krtaj bir Uluderedir k bunun ok net bir rnei. Sosyal medyadaki Uludere tepkisi konvansiyonel medyaya, oradan da siyaset gndemine ciddi bir muhalefet alan olarak tanmken (nk neredeyse ilk defa CHP ve BDPnin 129
ortak tutum alabildii bir konuydu), Erdoan ok edici bir kla daha nce olmayan yeni bir konuyu gndemin tepesine koydu, Uludereyle ilgili muhalefetin iine krtajla ilgili argmanlar sokulmasn salad ve tek konuda gsterilen muhalefeti seyreltti. AKPli kanaat nderlerinin de sosyal medyada bunu sklkla yaptna tank olabiliyoruz. Ankara Bykehir Belediye Bakan Melih Gkek de bu yntemi kullanmay olduka seviyor. zetle, sosyal medyann Trkiye dzleminde politik temsiliyeti mecraya ve siyasi gruplara gre deiiyor. Ancak ne tek tek, ne de genel olarak sosyal medya aralarnn Trkiye siyasetinde fiziksel alandan kopuk, bal bana bir alan olduu iddia edilebilir. Byle bir iddia Tahrirsiz devrim umutlarnn yol at hayal krklklarndan baka bir eye yol amaz ki, bu tarz bir hayal krkln 12 Haziran 2011 seimlerinde Twitterda net olarak grmtk. Bu analizler nda bataki soruya geri dnelim: Trkiye sosyal medyasndan Arap Bahar kar m? Burada yaplmas gereken bir tespit var. Yeni medya ve onun aralar, zgrlk alanlar oluturmak adna nemli olanaklar salad, buna itiraz etmek yanl olur. Ancak hibir teknoloji kendi bana eylemlilik oluturma gcne sahip deil. Uzun yllar boyunca Trkiyede genlerin iddete ynelmesindeki ana etmenin televizyon yaynlar olduu tartld. Ancak imdi dnp baktmzda toplumsal dinamiklerin televizyon dahil her eyi nasl ekillendirdiini aka gryoruz. Bu rnei vermemizin nedeni, daha nce de belirttiimiz gibi, nce bir Tahrire sahip olmann, yeni medyadan daha nemli olduunu belirtmek. Arap Baharnda yeni medyann rolne baktmzda, bu yeni teknolojinin haberleme ileviyle eylemin rgtlenmesine yardmc olduunu grebiliyoruz. te yandan eylemin performatif ynnn, internetin sunduu olanaklarla hibir ilgisi yok. 130
Blm 4: Sonu
Aratrmamz esnasnda, Trkiyedeki sosyal medya eilimlerini tespit ederken, ortaya kan ak bir gereklik var, o da sosyal medya zerinde oluan nefret gruplar. Bu nefret gruplarnn ideolojik odak noktalarnda ise, Trkiyenin geneline yaylm olan, hem konvansiyonel medyada hem seim sandnda, hem lkenin kltrel ikliminde srekli karlatmz kutuplama yaps bulunuyor. Bu kutuplamay gsterime giren bir sinema filminin yansmalarnda da grmek mmkn, Uludere Olaynda da Dolaysyla Trkiyedeki sosyal medya kullanclarnn bir rgtlenmeyi eylem performansna dntrme eiliminden ziyade, sosyal medyada oluturulan sosyal kimlikleri, toplumun her alanna yansm olan kutuplama ekseninde, belli bal nefret gruplar altnda glendirme eiliminin varlndan sz etmek mmkn. Trkiye, totaliteryan eilimlerin kolaylkla can bulup geliebildii bir toplumsal yapya sahip. Bu tespitten yola karak, Trkiyede sosyal medyann salad olanaklarla ortaya kan gruplarn (community) eylemlilik iine girmekten ziyade, bu nefret sylemini yayma ynnde bir ilev grdn rahatlkla sylemek mmkn. Yani Trkiye, sosyal medyada nefret gruplar oluturmak adna iyi bir toplumsal zemin sunuyor. Toplumsal olaylarn performatif bir kimlie brnmesine byk katk sunduu olaylar bir elin be parma kadar bile deil. O eldeki iki parmaa bakarsak, bu eylemlerin birinin Hrant Dink yry, dierinin ise Hocal Katliam Mitingi olduunu grrz. Bu noktada bile kutuplama ikliminin sosyal hareketleri ne ekilde etkiledii ortaya kyor. Birka rnekle bu iddiamz destekleyelim. Trkiye kamuoyunda soykrm inkr yasas olarak adlandrlan, Fransa Ulusal Meclisi kararnn ardndan Twitterda grntlediimiz 634 twitin, %42lik oran kfr ve hakaret ieren mesajlardan oluuyordu. Dier bir rnei Uludere Olayndan verelim. Bombalamann 131
ardndan Uludere Kaymakam Naif Yavuzun saldrya uramasna karlk olarak, be farkl mecrada grntlediimiz 1247 mesajn %20lik blm Krtlere kfr eden ve operasyonun srmesini isteyenlerden oluuyordu. Hem ierik hem hedef kitle asndan farkl bir rnee ynelelim. Babakan Erdoann, AKP Eskiehir Milletvekili Nabi Avcnn olunun nikhnda Nfusumuz maallah iyi bir art gsterdi. 75 milyona doru gidiyoruz sz sosyal medyada tartlan konulardan biriydi. En Son Haber sitesinin Facebook sayfasnda konuyla ilgili yaplan 228 yorumun %33 aklamaya kfr ve hakaretle karlk veriyordu. Bu rnekleri oaltp biraz daha cannz skmak mmkn ancak maksat can skmak deil. Trkiyenin geneline yaylm olan nefret syleminin sosyal medyaya herhangi bir konuda kolayca yansma gsterdiini grmek asndan verilmi rnekler bunlar. Bu verileri ortaya koymaktaki amacmz, yeni medya mecralarnn, sosyal alanda olan yanstmaktan te yeni bir yaklam gelitirebilecek beceriye sahip olmadn gstermek. Fakat tersine bir ilevden sz edilebilir. Elisabeth Noelle-Neumannn sessizlik sarmal kuramndan yola karak, belki de insanlarn ilerinde saklamak zorunda hissettii bu nefreti, sosyal medya iinde yer alan topluluklar sayesinde daha zgvenli bir dille dolama sokabildiini sylemek mmkn. Twittern ve dier yeni medya mecralarnn toplumsal eylemlilik konusundaki etkisine ilikin bir kaygy daha bu noktada gndeme getirmekte yarar var. zellikle Arap Bahar sonrasnda tm dnyada esen Twitterla gelen eylemlilik sylemi, siyasal eylemi ya da toplumsal hareketi, yeni iletiim teknolojilerinde mesaj gndermek gibi bir noktaya indirgiyor. Bugn sosyal medya zerine faaliyet gsteren birok reklam ajansnn mteri temsilcileriyle ya da yneticileriyle grtnzde, sosyal medyann gcn tarif ederken, Arap Baharndan sz ettiini greceksiniz. te bu noktada insan dnmeden edemiyor: Sosyal 132
Blm 4: Sonu
medya kullancs saysndaki art, tecimsel beklentilere mi daha ok alan ayor, yoksa toplumsal eylemlilie mi? Neticede Justin Biebern Facebook sayfasn 45 milyonun zerinde insan takip ediyor. Bu durumda Biebern bir szyle insanlarn sokaa dkleceini iddia etmenin komik olacan da kabul etmek gerekir. zce, yeni medyay yeni domu bir ocuk olarak grmekte yarar var. ocuk artk domu, onu ana rahmine dndrmek mmkn deil. Ancak bu ocuu nasl beslediimiz, nasl bir eitimden geirdiimiz ve ona nasl bir gelecek hazrladmz, anbean sorgulanmal. nk bu ocuun gelecei de ayn doumu gibi geri dndrlemez sonulara yol aacak. Bugn birok eylemin rgtlendii sayfalarda dahi kan reklamlarn grntlenme says gz nne alndnda, neyin ne zaman tecimsel bir kostm iine gireceini kestirmek kullanc asndan kolay olmayacak.
TRKYEDE SOSYAL MEDYAYA NE KADAR ANLAM YKLEMEL?

letiim dnyasnda aktan ya da iten ie dnen soru bu: Trkiyede sosyal medyaya ne kadar anlam yklemeli? Bu soruya ayaklar yere basan bir yant bulmak iin, konvansiyonel medyann durumunu aa yukar tespit etmek gerek. Son yllarda konvansiyonel medya hakknda yaplan eletirilerin banda editryel bamszlk sorunu geliyor. Ancak Trkiyenin politik iklimine baktmz zaman bir soru daha akla geliyor: Bu lke hangi dneminde bamsz gazetecilik yapmak adna rahat bir dnem geirdi? 90l yllarn ne olduu anlalamayan politik ikliminde gazetecilik yapmak m daha kolayd yoksa 12 Eyll ve sonrasndaki darbe ikliminde mi? 12 Eyll ncesindeki kamplam medya ortam m gazetecilik iin 133
daha zgr bir ortam sunuyordu yoksa nceki darbe dnemleri mi? stediiniz kadar geri gidin, Trkiyede haber vermek ve haber almak, zgrlkler balamnda sorunlu bir i oldu. te yandan kitle iletiimi perspektifinden baktmzda medyann iki temel ilevi var: Bilgilendirme ve elendirme. Elendirme konusunda konvansiyonel medyann ilevini yerine getiremediini sylemek bir tarafa, neredeyse ilevinin byk ounluunun bu yne kaydn syleyebiliriz. Bilgilendirme ilevini yerine getirip getiremedii konusunda ciddi endielerden sz etmek mmkn. Mercei Trkiyenin zerine koymadan, Wikileaksin dnya kamuoyuna damgasn vuran belgelerine ve bilgi akndaki hza dikkat ettiimizde, dnyann en byk medya kurulularnn bile elinin ayann kilitlendiine hep birlikte ahit olduk. Wikileaksten dnyaya salan bilgilerin byk ounluunu gz ard ederek, grmezden gelerek yaamlarmz srdryoruz. Fakat o bilgilerin nasl szdrld ynndeki Wikileaks yntemlerini de biliyoruz. Habercilikle ya da medya profesyonelliiyle uzaktan yakndan ilgisi olmayan bir istihbarat erinin, banda oturduu bilgisayardan kard bilgiler haber nitelii kazanmt. Byle bir muhabirlik sisteminin konvansiyonel medya tarafndan kurulabilme olasl da, olana da yok. nk yeni medyann olanaklar herkesi birer muhabir, herkesi birer haber kayna hline getiriyor. Wikileaksin bu zellii, Facebook, Twitter ve dier yeni medya mecralar iin de geerli. Ancak sosyal medyaya ne kadar anlam yklemeli sorusuna yant ararken, yeni mecralarn sunduu olanaklardan ziyade, o olanaklarn kullanclar tarafndan nasl kullanld sorusuna yant aramak gerekir. Yaptmz haber taramasnda grdk ki, Trke ierikle kullanlan sosyal medya aralar, konvansiyonel medyadan kopuk bir aksiyon iinde deil. Gndemi yine konvansiyonel medya aralar 134
Blm 4: Sonu
belirliyor. Bir gece nce gazete baskya giriyor, sabahnda gazetenin internet edisyonu haberi dijital ortama tayor, daha sonra ayn mecrann Facebook ve Twitter hesaplar metni viral dolama sokuyor. Takipiler ya da son kullanclar mesaja ya da habere ulatktan sonra haberin dolamdaki gc ortaya kmaya balyor. Son bir yl iinde, Uludere olaynn Twitter yoluyla lkeye duyurulmas ve Ahmet k-Nedim ener davasndaki srarl tavr dnda, sosyal medyann Trkiye gndemine oturan bir haber dolam yaratamadn biliyoruz. Dnyada nemli bir zgrlk alan olarak kabul edilen bloggerlk meselesi de Trkiyedeki sosyal medyann hli asndan ksr bir grnt sergiliyor. Bloggerlarda sayfann gsterim says, Twitterda takipi says, Facebookta ye ya da arkada saysnn ok stnde duruluyor. Oysa konvansiyonel medya hakknda en ok tartlan konulardan biri reyting kaygsyla programlarn hazrlanmasyd. Fakat yeni medya aralarnda da ierik retenlerin benzer bir kitleye ulama kaygs peinde olduu ortada. Dolaysyla mecrann bamszlndan ziyade, mecrann ierik reticilerinin bamszlk talebi bu noktada belirleyici olacak. Bugn yaratlan dijital medya-konvansiyonel medyaya kar algsnn tam bir kartlk olmad, farkl olanaklar sunan yeni medya aralarna sahip olduumuz bilgisine ikna olma srecini yayoruz. Ayn Trkiyede Arap Bahar benzeri bir hareket oluur mu sorusuna yant ararken belirttiimiz gibi, bu konuda da belirleyici olan sosyal dinamikler olacaktr. Tekrarlamakta bir saknca yok, yeni medyann salad teknolojik olanaklar, bu olanaklarn ne ynde kullanlaca ynnde bir devinimi beraberinde getirmek durumunda deil. Tartlmas gereken bir dier konu da u ki, bamszlk her zaman gvenirlii beraberinde getirir mi? Konvansiyonel medyada retilen metin, u ya da bu ekilde dorulanmak zorunda. 135
rnein bir kiiyi ya da kurumu eletiren, sulayan ya da yarg gelitiren bir metin konvansiyonel medyada yer alrken, en azndan kat zerinde, kart gre yer vermek bir zorunluluktur. Oysa yeni medya aralarnda son derece znel yarglar, gereklii kantlanm bir mesaj gibi dolama girebiliyor. Ayrca mesajn doruluu ya da yanll bir tarafa, yaratt alg da ok nemli. Yaptmz haber taramalarnda sklkla karlatmz baz tepkileri u noktada rnek olarak gstermek yararl olacaktr. Nedeni anlalamayan ve iinde Trkiye ad geen herhangi bir uluslararas sorun, herhangi bir rasyonel veriye dayanmakszn rahatlkla sraile balanabiliyor. Hem de szn ettiimiz bu sosyal medya refleksine ok yksek frekansta ve ok farkl haber ieriklerinde rast gelmek mmkn. Bu durumu eitli rneklerle aratrmamzda aktardk. Sosyal medyaya bu trden eletiriler getirmek, sosyal medyann, klasik kitle iletiim aralarna herhangi bir etkide bulunmadn iddia etmek anlamna da gelmemeli. Ancak konvansiyonel medyada da sosyal medyayla entegre projeler gelitirmek konusunda bir ksrln olutuu da aikar. En iyi twitler derlemeleri, sosyal medyay ok kullanan nllerle rportajlar ya da programlar esnasnda yaynlanan Twitter balklar dnda, habercilie kakt yapacak trden bir sosyal medya ieriinin olumad ortada. Sonu olarak sosyal medya sayesinde Trkiyede medyay takip eden insanlarn, medyaya doru ierik rettiini belirlemek bile byk bir deiimin gstergesi. Fakat medyann ayakta kalmas iin son are olarak sosyal medya aralarn gren anlayn mrnn de uzun olmayaca fikrini tadmz belirtmekte yarar var. Meselenin bu kadar farkl yn varken ve zerine ciddi bir sre allm bu tr aratrmalarn azl da gz nne alnd136
Blm 4: Sonu
nda, Trkiyede sosyal medyaya ne kadar anlam yklenecei tartmas iin, u anki kullanclarn durumunu daha iyi anlamak ve daha fazla alma retmek bir zorunluluk.
137
138
Blm 4: Sonu
Tarih / nceleme serisi kitaplar:

Medya Tarihi / Diderotdan nternete, Frdric Barbier, Catherine Bertho Lavenir, ev. Kerem Eksen Medeniyetler atmas ve Du nya Du zeninin Yeniden Kurulmas, Samuel P. Huntington, ev. Cem Soydemir, Mehmet Turhan Labirentin Tarihi, Jacques Attali, ev. Seluk Kumbasar topya: Hayali Ahali Projesi, Akn Sevin Kru Kru ne nan, Vamk D. Volkan, ev. Dr. zgu r Karaam Tu rkiyenin plak Tarihi, Kolektif, Editr: Cem Mumcu Bakrky Akl Hastanesinin Gizli Tarihi, Editrler: Betu l Yalner, Peykan Gkalp, Cem Mumcu
Muhammedin Yolunda
139
talyada Rnesans Ku ltu ru , Jacob Burckhardt, ev. Bekir Stk Baykal Dante ve slam, Miguel Asin Palacios, ev. Gu ne Ayas Hz. Muhammedin Yolunda / Gu nu mu z Du nyasnda slmiyeti Yeniden Du u nmek, Carl W. Ernst, ev. Cangu zel Gu ner Zu lfikar Trkiye ve Sosyal Medya / Dahan Irak, Onur Yazcolu
140
Carl W. Ernst

Türkiye Ve Sosyal Medya - Irak, Yazıcıoğlu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye Ve Sosyal Medya - Irak, Yazıcıoğlu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dahan Irak Onur Yazcolu

Trkiye ve Sosyal Medya

Dahan Irak Onur Yazcolu

Trkiye ve Sosyal Medya

BLM 2 TRKYENN SOSYAL MEDYASINI TANIYALIM

BLM 3 - 2011 VE 2012 YILLARINDA SOSYAL MEDYAYA DAMGA VURAN KONULAR

93 97 101 105 109 114 118

TRKYEDE SOSYAL MEDYANIN TARH

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

BLM 2 TRKYENN SOSYAL MEDYASINI TANIYALIM

HABER/YORUM TARAMASI NASIL YAPILDI?

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

SOSYAL MEDYA ARALARININ TRKYEDEK KONUMLARI

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Blm 2: Trkiyenin Sosyal Medyasn Tanyalm

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

TRKYE SOSYAL MEDYASININ ANA TEMALARI

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Blm 2: Trkiyenin Sosyal Medyasn Tanyalm

BLM 3 - 2011 VE 2012 YILLARINDA SOSYAL MEDYAYA DAMGA VURAN KONULAR

ERKEN KALK DENNCE KAMPLAMA BTER

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

SGARA ME KARDEM, ALKOL DE AZ TKET

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

KONU HZBULLAH, KULLANICI ANONM

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

KARDE NASIL KOKAR? DEMRTAIN DEPREM AIKLAMASI

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

MGE ANLI SKANDALI: RVANZM, MLLYETLER VE SOSYALSTLER

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

VAN DEPREMNE CNEYT ZDEMR DAMGASI

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

F-16LARIN KAYNAK KODLARI: BANA SRALN BR OYUNU MU BU?

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

GKEK, FRANSAYA KARI: SOSYAL MEDYA POPLZM SEVER

Trkiye ve Sosyal Medya

Trkiye ve Sosyal Medya

TWTTER HABER AJANSI VE ULUDERE

Trkiye ve Sosyal Medya