ORTADOUDA STHBARAT VE ARAP BAHARINDAN SONRA ORTADOU LKELERNN OLASI STHBARAT EKOL YNELMLER Devlet ya da Hkmet Bakanlar, Dileri

Bakanlar, ileri Bakanlar, Savunma Bakanlar, Silahl Kuvvetlerin Bakanlar (Genelkurmay Bakanlar ve Kuvvet Komutanlar), D Politika Yapclar, Stratejistler, Gazeteciler. Hepsi istihbaratn mterisidirler. D Politika yaplrken, stratejiler ve taktikler belirlenirken, sava ilan edilirken, i ve d mihraklar etkisiz hale getirilirken istihbarat gereklidir. Fzenin hedefini bulabilmesi iin radarlarn almasna gereksinim duymanz gibi ya da kuyunun dibini grebilmeniz iin el fenerine ihtiya duymanz gibi. Saddam Hseyini tek kiilik kazlm bir ukurda yakalatan, Kaddafiyi bir kanalizasyon borusunun iinde ele geirten de tesadfler deil hep istihbari almalardr. Gz ve kulak bir insan iin ne ise istihbarat da bir devlet iin ayn anlama gelmektedir. Sen benim gzm, kulam olacaksn. demek; Sen benim kameram ve dinleme cihazm olacaksn demektir aslnda amzda. Olmam gereken yerde olmasam da, orada seninle varolup seninle greceim seninle duyacam anlamna gelir. stihbarat (intelligence); temelinde zekann yatt, eitli haber ve bilgilerin bir araya getirilip, analiz edilerek anlaml sonular ortaya karlmas neticesi meydana gelen rn ile ilgili fonksiyonu ifade etmektedir. [1] Dier bir tanma gre istihbarat; ulalabilen btn ak ve yar ak ve/veya gizli kaynaklardan her trl aracn kullanlmas sonucunda elde edilen her trl veri, malumat ve bilginin ulusal genel veya ulusal zel plandaki politikalarn gerekletirilmesi ve ulusal politikalara zarar verilmesinin engellenmesi amac ile toplandktan sonra nemine ve doruluuna gre snflandrlmas, karlatrlmas, analiz edilerek deerlendirilmesi sreci sonucunda ulalan bilgidir. [2] stihbaratn fonksiyonlar ise; a)stihbarat retimi b)Propaganda/Psikolojik Sava c)rtl Operasyon, d)Koruyucu Gvenlik olarak grmekteyiz.[3] stihbarat retimi; Haber-Bilgi-stihbarat srecini geirir. Her ne kadar literatrde daha geni kapsaml Ortadou tanmlar ve lkeleri varolsa da [4] bu almada Ortadou lkeleri alfabetik srayla; 1)Bahreyn, 2)Birleik Arap Emirlikleri, 3)Cezayir, 4)Fas, 5)Irak, 6)ran, 7)srail, 8)Katar, 9)Kuveyt, 10)Libya, 11)Lbnan, 12)Msr, 13)Suriye, 14)Suudi Arabistan, 15)Tunus, 16)Umman, 17)rdn, 18)Yemen olarak ele alnacaktr. Ortadouda stihbarat konusunu incelerken lkeleri 2 ana gruba ayrmakta fayda bulunmaktadr. Bu temel ayrm yaparken milliyet, din/mezhep, lkenin konumu, uluslarn karakteristikleri, varolu tarihleri gibi faktrler gzetilmitir. Birinci grupta; topyekn Arap lkeleri (Suriye, Msr, Suudi Arabistan, Irak bata olmak zere tm Arap lkeleri),

kinci grupta; ran ve srailin yerald, istihbaratn kurumsal olarak bir devlet yaplanmas ierisinde seyrettii, istihbaratn ciddi olarak nemsendii, byk miktarlarda ulusal bteden pay alan ve hatta ran gibi istihbaratn dnyada ok az bir rnei ile bakanlk seviyesinde konumland, ayn zamanda da ynelik rtl faaliyetler ve aksiyonlar alma gcne sahip iki lkenin oluturduu ikinci gruptur. Grup niteliinde olmasa da gz ard edilemeyecek durumda bulunan dier bir yaplanma; Kuzey Irak Blgesel Ynetiminin istihbari yaplanmasdr. ORTADOUDA ZELLKLER: STHBARATIN VE STHBARAT TEKLATLARININ

1)Ortadouda, ak ya da kapal, Devlet organlarnn zellikle karar mekanizmalarnn banda kimlerin bulunduunu bilmek istihbarat tekilatlarnn banda kimlerin olduunu bilmekle ayn kapya kacaktr. Akraba, mezhepda, kabileda olmak, kan ba ile bal olmak, ayn airetten olmak , oul olmak gibi birinci dereceden yaknlk ve hatta kanba olmamasna ramen vey akrabalk dahi istihbarat tekilatlarnn banda, ierisinde veya etkin yerlerinde grev almak sonucunu getirebilmektedir. Bu hususu bilmek bata da ifade ettiimiz gibi Ortadounun baz lkelerinde istihbarat mekanizmasnn kimler tarafndan ve nasl ynetildiini bilmemizi ve anlamamz kolaylatracaktr. Uzun yllar boyunca Ortadouda grevli olarak bulunan emekli albay Norvel De Atkine yapt tahlil ile (Why Araps Lose Wars? adl almasnda) ; Araplarn aileleri dnda hi kimseye gvenmedikleri sonucuna ulamtr. [5] Araplarn szkonusu yapsal bu zelliinden kaynaklanan bu tespit; Arap liderlerin evrelerine zellikle i halkalarna-ekirdeklerine neden yaknlarn topladklar gereini bir lde aklayabilmektedir. Ayn airet, kabile, aile, hanedana mensup olmak grev bana getirilmek iin belirleyici faktrler listesinde uzak ara en bata yeralmaktadr. Buna gre tek tek bakmamz gerekirse, gerekten de; Suudi Arabistanda istihbarat tekilatnn banda aileden gelen bir kiinin ibanda olduunu grrz. Prens Mugrin bin Abdlaziz El Suud. Prens Mugrinden nce Prens Trki El Faysal hanedan yesidirler ve Suud ailesi mensubudurlar. Suriyede Bear Esad ise i halkasn mezhepda-kabileda, akraba kiilerden oluturmutur. Devlet Bakannn evresinde ise danmanlar, askeri ve sivil gvenlik birimlerinin, istihbarat kurulularnn bandaki isimlerden oluan yakn evre yer almaktadr. Yakn evre iinde gvenlik ve istihbarat birimlerinin kilit isimleri byk nem tamaktadr. [6]

Suriyede siyaset, tepeden aaya doru u kurumlar erevesinde ekillenmektedir: Devlet Bakan, Bakan Danmanlar ve Yardmclar, Askeri-Sivil Gvenlik Birimleri ve stihbarat, Ulusal lerici Cephe (Baas Partisi), Meclis ve Hkmet [7] Hafz Esad 10 Haziran 2000 tarihinde vefat ettiinde arkasnda Baas Partisi, ordu ve istihbarat servisleri iinde Nusayrilerin tartlmaz stnl bulunan gl bir devlet brakmtr. [8] Bear Esad, kendisinin mutlak otoritesine dayanan bir diktatrlk ina ederken, brokrasi, ordu ve istihbarat servislerindeki kilit noktalara zellikle kendi klanndan olan Alevileri yerletirerek iktidarn salamlatrmtr. [9] Gnmz itibariyle; Arap Bahar esnasnda Suriyede ordu, istihbarat servisleri ve Baas Partisi ierisinde Nusayri aznln saflar sklatrm olmas ve d muhalefetin aksine i muhalefetin gsz olmas Libyada olduu gibi Batnn rejimi iten devirme ihtimalini zayflatmtr. [10] Irakta istihbarat; 1)Saddam Hseyin dnemi, 2)ABDnin Irakta bulunma yllar (Nisan 2003- Aralk 2011) 3)ABDnin Iraktan ekildikten sonras (Aralk 2011-..) olmak zere dnemde dnmekte ve incelemekte fayda bulunmaktadr. Saddam Hseyin hayatta iken gvenlik ve istihbarat an Snni Araplardan oluturmu, bunu yaparken vasat olarak doum yeri Tikrit ve hemerilerinden yararlanmtr. Saddam Hseyin kendi memleketinden getirterek erken yalardan itibaren eitilmesini salad kendi airetinden genlere istihbarat almalarnda yer vermitir. [11] Saddam Hseyinin kendisinin de istihbarat kkenli olduu ve baarszlkla sonulanan ve yaraland ilk darbe giriimiyle birlikte istihbaratn nemini kavrad bilinmektedir. Yine Suriye rneinde olduu gibi Saddam ve rejimini koruyacak i halkas daralarak olu Kusay istihbaratn bana getirilmi idi. Irakta 23 Mays 2003 tarihinde Koalisyon Geici Ynetiminin 2 Numaral Kanunu ilan edilmi, buna gre; Irak Ordusu, Irak Hava Kuvvetleri, Irak Deniz Kuvvetleri, Irak Gizli Polisi, Irak stihbarat Tekilat, Cumhuriyet Muhafzlar, Baas Partisinin Askeri Kanad, Savunma Bakanl ve Enformasyon Bakanl feshedilmitir. [12] ABDnin Irakta bulunduu 2003-2011 (Hatta 11 Eyll 2001-Mart 2003 aras dnemi de katabiliriz) arasndaki dnemde btn istihbarat personeli, teknik ve elektronik istihbarat enstrmanlar ile Iraka havadan ve karadan yerleen ABDnin yani CIAnn mahallinden (Yerinden) bilgiler temini ile Irak zgrletirme Operasyonuna ekil ve yn vermitir. ABDnin Iraktan ekilmesi sonras CIA tarafndan eitilen yeni Irak istihbaratnn tek bana braklmayaca, 10 yl daha ABDnin gzetiminde istihbarat yaplaca imzalanan SOFA Anlamas ile karara balanmtr.[13] 2003-2011 yllar arasnda, Irakta bundan sonra grev yapacak istihbarat personelinin ABD tarafndan yetitirildiini dnmek yanl olmayacaktr. Ancak ABDnin Iraktan

ekilmesinden sonra Irakta iiliin etkili olacan, Irakta mezhep faktrnn belki de Irakn blnmesini hzlandracan syleyenlerin says hi de az deildir. ABDden sonra Irakta liderler arasnda kan tartmalar bunun bir gstergesidir. Irakn blnmesi senaryosuna gre; eer Irak ayr blgeye ayrlrsa her blgenin kendine gre istihbarat birimi oluturmas kanlmazdr. Hatta imdiden bunu sylemek ihtimal dahilindedir. Buna gre yakn bir senaryo ile; Kuzey Irak Blgesel Ynetimi istihbarat Mossadn eitim ve ekillendirmesiyle varolacaktr. Snnilerin istihbarat Saddam Hseyinden kalma ve yaayabilen istihbaratlarn istihbarat tekilatn ekillendirmesi ile kendini gsterecektir. ii Araplarn istihbaratnda ise ran ekol etkili olabilecektir. zetle; Irakta her grubun ve hatta liderin kendi istihbarat tekilatn oluturmas da byk olaslkldr. ABDnin verdii eitimlerde herkesin yanna kar kalm olabilecektir. Libyaya yaklatmzda; Kaddafinin Halkasnda yeralan ve 1994-2009 yllar arasnda istihbaratn banda bulunan Musa Kusann ne ktn grmekteyiz. 1994-2009 yllar arasnda istihbaratn banda yeralan Musa Kusa, isyan gnlerinde Libyada gemiyi ilk terk edenlerden olarak kayda gemitir. Gerekten de Musa Kusa Libyada karklklarn kmasnn akabinde lkesinden ayrlarak 30 Mart 2011de ngiltereye gei yapmtr. Musa Kusann gemiine baktmzda yurtd eitimli ve sivil kkenli olduunu grmekteyiz. Bat ile ilikilerin normalletirilmesinde nemli rol oynayan, bunun mkafat olarak Dileri Bakanl grevine getirilen ve 2009-2011 yllar arasnda da Dileri Bakanl grevini yrten Kusann yerine kendisinden sonra Abdullah El Senussi getirilmitir. Senussi, Kaddafinin akrabas idi. [14] Senussi, Seyflislam Kaddafinin yakalanmasndan 2 gn sonra ele geirilmitir. Dier yandan Muammer Kaddafinin ulusal gvenlik danman yine oullarndan seilmitir. [15] Kaddafi sonras dnemde Libyada ngiltere ve/veya Fransa arlkl bir istihbari tekilatn yaplandrlmas olasl yksektir. Bunun ilk iaretlerini Libyada atmalarn balad ilk gnlerde Libyaya ulaan ngiliz paramiliter glerin o zaman ki muhalifleri tekilatlandrlmasndan da anlalmaktadr. Kuveytte halihazrda Sabah ailesinden bir fert istihbaratn bandadr. [16] stihbarat yneticisi seiminin belki de en nemli istisnasnn Msr olduunu sylemekte fayda bulunmaktadr. Msrda istihbaratn banda olanlar veya bana getirilenlere baktmzda; asker kkenli, Arap-srail savalarnda sevk-idare komutasnda yeralm veya bizzat savam kiilerin bulunduunu grmekteyiz. Her ne kadar Msrda istihbaratn banda aileden biri olmasa da, Msrda sylenegelen bir fkra bu lkedeki aile ilikilerini ve iktidarn nasl da yakn evre ile paylaldn gzler nne sermesi bakmndan enteresandr. Fkraya gre Msrllar iin 2000li yllarn en nemli konusu Mbarekin ne zaman lecei imi. Mbarek lm deinde imi ve sormu:Msrllar bensiz ne yapar? Mbareki teselli etmek iin danman, Efendim, Msrllar hakknda endie etmeyiniz, onlar ta yiyerek de olsa hayatta kalabilecek salam insanlardr. demi. Mbarek danmannn yzne bakm ve ona Msrdaki ta ticareti zerine tekel konmasn ve tekelin de olu Alaaya verilmesini emretmi. [17]

Hsn Mbarekin olu Cemalin iktidarn son anna kadar babasnn yannda olduu ve her ey yolunda gitse idi uzun vadede Mbarekten sonra olu Cemalin gelecei bilinmekteydi. Msr istihbaratnn srail ile olan ilikilerde zellikle Filistin Davas ile ilgili olarak istihbaratn fonksiyonlarndan olan rtl faaliyetleri kulland da anlalmaktadr. (Esasen Ortadouda istihbaratn veya devletin etkin yerlerinde insanlarn grevlendirilmesinde, akrabalk bata olmak zere dier yaknlatrc faktrlerin neden gzetildiini anlayabilmek kolaydr. yle ki; Ortadou lkelerinde ynetim kademesinde bulunmak iin akraba, kabileda vb. olmak gerekirken ve n plana karken kresel manada daha ileri lkelerde -ABD ve Bat dahil- halen ayn okuldan mezun olmu bulunmak, ayn takm tutmak, ayn yerde domu ve bym olmak, ayn mahallede, gettoda, sokakta oturmu olmak, ayn siyasi gre inanmak informal olarak etkilidir ve seim yapacaklar bu kriterleri gz nne alarak ayrmclk yapyor olabilirler. Durum Afrikada daha farkl deildi/deildir. Kabile savalar ile birisi dierinin yaama sahasn kapatt ya da kapatmaktadr. (Yeri gelmiken 2020-2030 ya da 2030-2040 aras dnemin Afrika Uyan/Bahar -Burada nl Ortadou muhabiri ve gazetecisi Robert Fskn deyimiyle Arap Uyann bizde Afrika Uyan olarak telaffuz edelim-nn gerekleeceini grmek srpriz olmasa gerektir. nk Arap Baharnn kendi iinde Domino Et kisi var ise demokratiklemenin ya da etnik ve mezhepsel adan blnerek demokratiklemenin de kendi dnda ve global anlamda Domino Etkisi olduunu yava yava hissetmekteyiz. Berlin Duvarnn yklmas, eski SSCB ve eski Yugoslavyada gerekleenler, Afganistanda ve Irakta yaananlar ve son olarak Arap Bahar ile izlemekte olduklarmz srann Afrikaya geldiini ve corafi olarak da ok yaknlatn gstermektedir.) Dier taraftan, demokrasiye en fazla yaklaan lkelerde, demokrasiyle ynetilen lkelerde; devletin veya lkedeki icra organnn banda bulunabilmek iin ok genel ve temel anlamda herhangi bir konuda (Ekonomi, Siyaset, Mhendislik, Gazetecilik vb.) niversite formasyonu alm olmanz ve politikay bilmeniz yeterlidir. Oysa ki yine kresel manada, istihbarat tekilatlarnn tepesine getirilecek isim belirlenirken alternatifler fazla deildir: a)Asker kkenli olmak b)stihbarat Tekilatnn iinden gelmek c)Dileri veya Savunma Bakanl kkenli olmak. phesiz bunlarn haricinde de istihbarat tekilatlarnn bana getirilen yetkililer olmutur ancak istihbarat eflerine baktnzda ounlukla saylan alternatiften birine ularsnz. Devletin banda yeralan devlet veya hkmet bakanlarnn istihbarat yneticiliinden gelmeleri, istihbarat olmalar ok modern devletlerde dahi (ABDBaba BUSH rnei, Vladimir PUTN-Rusya Federasyonu) yadsnmayacak bir durumdur. Bunun yansra Hafz Esad ve Saddam Hseyin rneklerinde greceimiz zere istihbarat tekilatlarnn organizasyonel yaplanmas da liderleri tarafndan izilmitir. te Ortadoudaki bu durum -Yani yakn akrabalkla istihbarat tekilatnn banda olmak- yukarda saylan 3 ihtimale ilaveten drdnc kap olarak eklenebilir.

II. Grup: randa durum daha da farkldr ve randa istihbarat bakanlk dzeyindedir. Dinda olmalar yznden mi yoksa ba edemeyecekleri fikrinden mi yoksa tehlikenin henz srail kadar enselerinde hissetmemelerinden midir bilinmez ancak bata Suudi Arabistan olmak zere Krfez lkeleri ran ile istihbaratla ilgili mcadeleye srail ve ABD vastasyla girmektedir. Son olarak ABDnin rana ynelik olarak ortaya att Suudi Arabistann Vaington Bykelisine ynelik olarak ran istihbarat ile iltisakl iki kiinin suikast hazrlnda olduklar iddias bunun bir rneidir. Bu iddiann ardndan ksa bir sre sonra ran SIGINT kontr espiyonaj almas ile ABDye ait olan ve ran havasnda gezinen bir insansz casus hava aracnn kumandasn ele alarak yine ran topraklarna indirdiini aklam ve bahsekonu ua basna ifa etmitir. Bunun ardndan yine CIA lehine casusluk yapt belirtilen 12 kiinin yakaland ran tarafndan aklanmtr. Bu mini istihbarat savanda bu defa srail, rann iddiasna gre; randa bir nkleer alanda alma yapan bir bilim adamn ldrerek cevap vermitir. Yukardaki ksa ykde bile lkelerin istihbaratn hangi kollarnda iddial olduklarn gstermektedir. ran; ELINT, SIGINT ve HUMINT, ABD; SIGINT ve ELINT, srail; HUMINT konularnda varln sergilemitir. Suudi Arabistana ise zerinden senaryo gelitirilerek bu oyunda yer verilmitir. Bu manevralarla rann ABD ve srail tarafndan keye sktrlmaya alld veya kkrtld dnlebilir. rann zellikle insansz hava aracnn komutasn alarak ua rana indirmi olmas byk bir kontr espiyonaj almas iken nkleer almalarla ilgilenen bilim adamlarnn korunamamas yine kontr espiyonaj baarszldr. rann tm resmi azlarnn kendilerine gvenir tarzdaki ifadeleri de bu meyanda dikkat ekici bir husus olarak kendini gstermektedir. ran istihbarat asndan vurgulanmas gereken bir baka konu ran slam Devrimi ncesi varolan istihbarat tekilatnn muhakkak ki devrimden sonra ve devrimin dorular ierisinde yenilenmi olduudur. Son aylarda Batnn sylemlerine annda kararl mesajlar verdii gzlenen randaki insan faktrnn ne yapabileceine dair yllar nceki bir sylentiyi yeri gelmiken paylamakta fayda vardr: ran Devriminden sonra ABD Bykeliliinden ele geirilen ancak karklk esnasnda elilik yetkilileri tarafndan kat kyma makinalarnda kylan belgeler, elilik baslp ran halk tarafndan ele geirilince Tahran Meydannda gnlller tarafndan bir araya getirilir ve nemli bilgilere bylelikle ulalr. [18] srail, yaznn ilerleyen blmlerinde rnek alma olarak daha detayl ele alnmtr.

Kuzey Irak Blgesel Ynetimi: Kabul edelim ya da etmeyelim blgede artk Kuzey Irak Blgesel Ynetimi mevcuttur. Buradaki grevlilerin istihbarat eitimleri kimler tarafndan yaplmaktadr? Akla srail ve tabi ki Mossad gelmektedir. Burada sraili ynlendiren saikin; srailin Ortadouda Arap olmayan bir halk ile dostluk gelitirmek istei olduu bilinmektedir. Trkiye ile istihbari ilikilerin zirve noktasna ulat 1998 yl Suriye ile Adana Protokolnn yaplmas ile sonulanm ve blcbann Suriyeyi terk etmesi ile neticelenmitir. srailin Kuzey Irak Blgesel Ynetimi topraklar ierisinde ticari boyutta olmak zere dier baz alanlarda aktivite gsterdii bilinmektedir. Tm bu hususlar toparlandnda Kuzey Irak Blgesel Ynetimi istihbarat kadrolarnn oluturulmas ve eitimlerinin verilmesine srailin retmenlik yaptn dnmek yanl olmayacaktr. 2)Araplar, istihbarat ve gvenlik mekanizmasnn imkan ve kabiliyetlerini; rejimin korunarak devam ettirilmesi, liderin korunmas, kar darbe srecinin olumasnn engellenmesi, kendi lkelerinin halklarnn kontrol bata olmak zere, bizzat kendilerinin, ailelerinin ve rejimin devam iin kullanrlar. Yani istihbaratn eforunun byk bir ksm lider ve rejimin devam iin sarfettirilmektedir. Ksacas Tehlikenin Kayna Bakmndan istihbarat alt balklarna ayrr isek (e Dnk) stihbarat yaplmaktadr. Bu yzden uluslararas kamuoyuna ve basna yansm lkeler aras bir operasyonda Arap lkelerinin adnn getiini ok sk duyamayz. nk istihbaratn gc ve konsantrasyonu daha ok lke ierisine yneltilmitir ve istihbaratlara aslnda siyasi polis vazifesi verilmitir. (Esasen Arap lkelerinin Ortadou corafyasnn haricinde dnyann eitli yerlerinde; arka bahelerinin, beklentilerinin, diasporasnn, sosyal ve kltrel balarnn olmamas ya da global g olma iddiasnda olmamalar da bunda etkendir.) Nitekim, Thomas Powers stihbarat Savalar adl kitabnda;Her istihbarat tekilatnn ilk ii, tehlikenin kaynan tespit etmektir. Arap dnyasnda geleneksel olarak tehlikenin ierden gelecei kabul edilir; nk ierde blgenin gvenlik rgt Mukhabarat tarafndan srekli izlenen ve belli aralklarla tutuklanan devrimciler, dini fanatikler ve iktidar peindeki hrsl askeri yetkililer vardr. Msrda ve Irakta, rdn ve Suudi Arabistanda hep ayn durum; gizli polisin gerek ilgisi ve deneyimi lke iindeki muhalefet zerine odaklanmtr. demektedir. [19] Gerekten de Araplarda darbe yapmann esas olduunu Cemal Abdlnasr, Saddam Hseyin, Muammer Kaddafi, Hafz Esadn hayatlarndan kesitleri incelediimizde grmekteyiz. Kontrol ve takibin muhalif ve iten gelecek tehlikelere yneltilmi olmas hem bu gerekenin haklln ortaya karm hem de Arap Baharnda rejimler ve liderler ieriden ynelen halk hareketleri ve muhalifler ile iktidardan dmler ya da iktidardan uzaklatrlmlardr. Bu defa darbe ya da devrimi gerekletirenler; bir komutann nclndeki bir grup, zmre, bir grubun nclndeki ordu vb. olmam bizatihi halkn kendisi darbe ve devrimi gerekletirmitir.

3)Arap lkelerinde HUMINT (Human Inteligence) arlkl istihbaratn yapldn sylemek yanl olmayacaktr. rnein Suriyede halk arasnda 1/3 orannda istihbarat veya istihbaratya hizmet edenlerden bahsedilir. 4)Arap lkeleri iin propaganda faaliyetleri nemlidir. Propagandann grsel olarak kullanlmas szkonusudur. Saddam Hseyin, Hafz Esad, Muammer Kaddafi gibi liderler biraz da ov izlenimi veren grntlerini hatrlayalm. randa Ayetullah Humeyninin resimleri, ABDyi kmseyen ve alt eden resimler ve gravrleri hatrlayalm. 5)ran ve srail istihbaratlarnn lkelerinden uzak yerlerde (Snrda olmadklar lkelerde de) istihbari faaliyetler yrtebilme imkan ve kabiliyetine daha dorusu zorunluluuna sahip olduklarn sylemek gerekir. Son olarak ran istihbarat ile ilikili iki kiinin ABDde, Suudi Arabistan Bykelisine suikast dzenlemeye hazrlklar yaptklar iddiasnda bulunulmas -Gerek olsa ya da olmasa dahi- ran istihbaratnn imkan ve kabiliyetlerinin ne lde olduunu gstermesi asndan fikir sunmaktadr. [20] 6)Bilgi Alma-Eyleme Geme srecinde, Arap lkelerinde istihbarat rgtleri vastasyla retilen istihbaratn, icrasna ynelik bilginin kullanldn grmekteyiz. Arap lkelerinde istihbarat ve ulusal gvenlik kavramlar birbirine sarmal vaziyette ilerleyebilmektedir. Yani istihbaratn Mteri si de Uygulaycs da ayn olabilmektedir. Bu durum ise istihbaratn etkinliini, ilevselliini arttrr, formalite, brokrasi ve detaylar ortadan kaldrr. Sreci hareketlendirir, hzlandrr. 7)stihbarat kendi iinde eitlendirilmitir ve rekabetidir. stihbarat kurulular arasnda denge ve rekabet vardr. Ancak, tm dizginler liderin elindedir. (Suriye, Saddam Hseyinli Irak, Libya rnekleri) Halen Suriyede birbirinden bamsz alan ve dorudan bakana kar sorumlu 15 civarnda gvenlik ve istihbarat birimi grev yapmaktadr. stihbarat ve gvenlik sistemi ayak zerine oturmaktadr. Birincisi; Siyasi Gvenlik, Askeri stihbarat ve Hava Kuvvetleri stihbarat gibi geleneksel istihbarat kurumlar (Muhaberat veya Mukhaberat)dr. kincisi; zel Kuvvetler, Savunma Tugaylar, Bakanlk Muhafzlar gibi istihbarat ve operasyonel yetkileri ve sorumluluklar olan birimlerdir. Sonuncusu da nc Silahl Tmen gibi zel-siyasi-askeri birimlerdir. Btn bu birimler ve bunlarn alt oluumlar 1970li yllarda Hafz Esad tarafndan oluturulan Bakanlk Gvenlik Konseyi tarafndan koordine edilmektedir. Bunlar dnda bir de Savunma Tugaylar gibi paramiliter kuvvetler ve Shabbeeha isminde genlik eteleri olarak bilinen rejime bal sivil-silahl milis kuvvetleri yer almaktadr. [21] Ortadouya baktmzda srail hari- istihbarat tekilatlarnn; Msr, Suudi Arabistan, ran ve Suriyenin zaman zaman ald aksiyonlar ile kendinden szettirdiini grmemiz mmkndr. Tabiki tm dnyada olduu gibi Ortadouda da rtl operasyonlar, zel operasyonlar istihbarat tekilatlar marifetiyle

yaptrlmtr. Bunun en iyi rneini Msrda mer Sleyman rnei ile grmekteyiz. Msr ve srail arasnda sava ve diplomasinin yapamadn nc yol olarak nitelenen rtl operasyonlar yapld Wikileaks belgelerinden anlalmaktadr. 7)Ortadou istihbaratlarnda biyografik istihbaratn sklkla kullanldn sylemek yanl olmayacaktr. 8)Arap lkelerinin dier lkelere rnek olacak mahiyette kendi istihbarat tarzlarn oluturamam olduklar grlmektedir. Savunma sanayi rnleri ve ekipmanlarnda olduu gibi ABD, RF ve ngilterenin eitim ve ynlendirmeleri istihbarat sisteminin yrtld anlalmaktadr. 9)Arap Ordularnn sahip olduu baz karakteristiklerin istihbarata da yansd deerlendirilmektedir. Hile ynetiminin kullanlmas, genlerin nnn almamas, bilginin saklanmas vd. 10)Uluslararas ilikiler gibi istihbaratta Ortadouda pragmatiktir. Msr -srail, Suudi Arabistan-srail istihbaratlarnn ibirlii yapmalar buna rnektir. 11)Ortadouda stihbarat efleri ayn zamanda d politika yapcs olabilmektedir. Hsn Mbarek mer Sleyman byle kullanm, gezilerine beraberinde gtrmtr. Ortadouda istihbarat ncelikleri nelerdir? 1)Arap lkelerinin istihbarat ncelii kendi lke halknn kontrol edilmesine ve rejimin devamna hizmet etmek olduundan muhalif unsurlarn dnce, eylem ve hareketliliklerinin izlenmesi nceliklerin banda gelmektedir. Bylelikle lkede hkm sren rejimin, hanedann veya tek adamn korunmas kaygs giderilir. 2)Arap lkelerinin istihbarat ncelikleri; blge lkelerine ynelik ykc faaliyetler iin bilgi toplama, ittifak araynda bulunma, ibirlii yapabilecei servislerle ibirliine gitme eklinde zetlenebilir. Snni iktidarlarn bulunduu lkeler, istihbarat tekilatlar ierisinde iilik ile ilgili counter veya anti blmlere yer vermi, ran ise bata Krfez lkelerinde bulunanlar olmak zere Amerikan sleri ve ayrca Snni iktidarlarn hkm srd lkelerin ekonomik durumlar ile ilgili bilgi toplama faaliyetlerine ncelik vermi grnmektedir. rann istihbarat nceliklerinin; Siyonizm, Devrim Kartl ve Kartlar, Ortadouda ii balantlarn kullanmak olduu dnlebilir. rann kontr espiyonaj ncelikleri ise bugnlerde; nkleer faaliyetleri ile ilgili casuslarn yakalanmasdr. [22]

ncelikler konusunu srail zerinden incelemek hem Arap lkelerinin srailden ne istediklerini anlamamz salayacak hem de srailin ne tr istihbarat ncelikleri ile karlk verdiini grmemiz asndan yararl olacaktr. stihbarat ncelikleri Bakmndan srail rnei Asrlardr savunma ve saldr psikolojisi ierisinde bulunan srailin kendine savunma ve saldr silahlarn retirken ve gelitirirken istihbarat gibi bir konuyu pas gemesi veya uzmanlamamas beklenemezdi. srail ynetimlerinde szsahibi olmu hkmet ve devlet yetkililerine bakacak olursak yine aralarnda Mossadtan formasyon alm yneticilerin bulunduunu greceiz. Yazl kaynaklardan olmak zere belki bir eliki olabilir ama literatr taradnzda srail istihbarat ile ilgili kaynaklarn Arap istihbarat tekilatlarnkinden daha ok bulunduunu sylemek artc olabilecektir. srail istihbaratnn faaliyet konular Mossadn internet sitesinde yeralmaktadr. Bu maddelerden yola karak Arap-srail istihbaratlarnn espiyonaj-counter espiyonaj mcadelesini de inceleyebiliriz: Mossadn sitesinde yerald itibariyle srail stihbaratnn ayrtrlm ancak topyekn amalar; 1)srail'in snrlar boyunca gizli istihbarat toplama (stihbaratn Koruyucu Gvenlik Fonksiyonu), 2)Dman lkeler tarafndan konvansiyonel olmayan silah retiminin gelitirilmesinin ve tedarik edilmesinin nlenmesi (rann nkleer silahlanma almalar kasdedilmektedir.) 3)Yurtdnda srail hedeflerine kar terrist aksiyonlarn nlenmesi, (Elilikler, ticari markalarn retim tesisleri, ynetim binalar vd.) 4)Diplomatik ve zel dostluklar gelitirmek ve muhafaza etmek (rtl Operasyon fonksiyonu) 5)Stratejik, politik ve operasyonel bilgi retmek, (stihbarat retimi fonksiyonu), 6)srail snrlar dnda zel operasyonlar planlamak ve yrtmek (Koruyucu counter attack fonksiyonu) eklinde yeralmaktadr. [23] rnein; ikinci maddeden yola kar isek srail ikinci maddede yeralan hedefini gerekletirebilmek iin bugnlerde; nkleer silahn retilip retilmedii, retimin geldii aama, nkleer silahn nerelerde retildii, retim yeri koordinatlar, bu tesislerin nasl korunduu, nkleer silahlar kimlerin yapt, rann gerek niyeti, rann tam anlamyla nkleer vuru gcne ne zaman sahip olaca, rettii nkleer silah nerede ve nasl depolayaca gibi bilgilere ihtiyac vardr. srailin tm bunlar

renebilmesi iin varolan haber kaynaklarn yukardaki sorularn cevabna bulmaya yneltmi olabilir. ARAP BAHARININ ORTAYA IKARDII GEREKLER Arap Baharnn urad lkelerde istihbarat tekilatlarnn bu hareketi ngrebiliyor olmalar ve Patronlarn uyarm olmalar gerekiyor idi. Kalkma, isyan, ayaklanma, protesto Adna ne dersek diyelim, istihbarat rgtleri zellikle istihbarat rgtlerinin lke iinde grev yapan unsurlar toplumsal dinamikleri elinde tutabilen rgtler olmalydlar. 1)Konuya rejimin devam asndan baktmzda Tunus, Msr ve Libyadaki istihbarat eflerinin ve istihbarat kurumlarnn stratejik istihbarat deerlendirmeleri yapamadklar grlmtr. Zira bu deerlendirmeler yaplabilmi olsa idi liderler doru yne kanalize edilebilirlerdi. stihbarat efleri sosyal istihbarat toplamakta ve stratejik istihbarat retmekte snfta kalmlardr denebilir. 2)Basn-yayn organlarndaki haberlerde liderler ve ailelerinin akbetinden sonra en ok istihbarat eflerinin akbeti ve neler yapt, nereye kat, yakalanp yakalanamadklar vb. hususlar ilenmitir. Gerekten de liderlerden sonra belki babakanlarn ya da dileri bakanlarnn isimleri gemesi gerekirken istihbarat eflerinin akbeti yaynlara konu olmutur. 3)smi Wikileaks belgelerinde Hsn Mbarekten sonra lke ynetiminin bana geecek kii olarak anlan mer Sleymann, srail ile tesis ettii diyalog gze arpmaktadr. Mbarekin iktidar kaybetmeden ksa bir sre nce yetkilerini mer Sleymana devretmesi mer Sleymana ne kadar gvendiini gstermektedir. mer Sleyman asker kkenli bir kiidir. Son anlarna kadar Mbarekin yannda yeralmtr. mer Sleymann ok ksa sreliine bile olsa Hsn Mbarek tarafndan yetkilerini devrettiini aklamas Wikileaksin bu konudaki belirttiklerini hakl karmtr. 4)Genelde; srail istihbaratndan sonra istihbarattan faydalanlmas ortaya knca Suriye istihbaratnn gl olduu sylenegelmitir. Arap Bahar esnasnda Suriyede lke ii istihbarat faaliyetlerinden yararlanld grlmtr. Suriye istihbaratnn gl olmasnn nedenleri deelendiinde; Baba Esadn bu konudaki tecrbelerini miras olarak brakmas, kurduu istihbari sistemin u anki rejimi koruyabiliyor olmas ve lkenin SSCB dneminde KGBden eitimler alm olmas ihtimali akla gelmektedir. te yandan u an Suriyede lkenin telekomnikasyon devinin sahibi rejimin yakn bir kiidir. Bu durum da bir detay olarak gz ard edilmemeli, istihbari faaliyetlerde sklkla bavurulan telefonla takip sisteminin nasl da iktidara hizmet edebilecei hususu atlanlmamaldr. Bu noktada durup baktmzda, Suriyede istihbaratn Bear Esad ve rejim asndan grevini yaptn sylemek mmkndr.

5)Arap Bahar esnasnda Libyada NATO Kuvvetleri stihbarat hedeflerini vurmutur. [24] Ayrca Suriyede zgr Suriye Ordusunun ilk vurduu resmi hedeflerden biri Hava Kuvvetleri stihbarat birimidir. Buradan iki husus ortaya kmaktadr. Birincisi; istihbarat hedeflerinin vurulabilir dzeyde ve aklkta saldrya maruz kalabilmi olmas kendi iinde tezat oluturur. kincisi; istihbaratn kesintiye uratlmasnn ne kadar nemli bir husus olduu hususu birkez daha anlalmtr. 6)Libyada Arap Bahar ile birlikte ngiliz stihbarat ile Libya stihbarat arasnda bir yaknlama ve ibirlii yaand ortaya kmtr. [25] Kaddafinin isyann ilk gnlerinde Bunlar El Kaideci eklinde sylemde bulunmas bu sebepten yani Kaddafili Libyann CIAnn sorgu-sorgucu taeronluunu yapmasndan kaynaklanm olabilir. Libyada da istihbarat nceliklerinin insan zerinden ve ihbar messesine dayal gerekletirildiini sylemek mmkndr. SONU Arap lkelerinin istihbarat yaps ve almalar ile ilgili faaliyetlerini, almalarn derinliklerini ve daha birok hususu renmek iin binalarn yklmasn , halkn binalara girmesini ve dier nemli birok detayn yansra istihbari almalarla ilgili bilgileri de gn na karmasn, tm bunlar yaplrken belgelerin yaklmamasn bekleyecek olabiliriz. KAYNAKA 1)21.Yzylda Gvenlik ve stihbarat, Do.Dr.Sait YILMAZ, Sayfa:198 2)stihbarat Teorisi, Prof.Dr. mit ZDA, Sayfa:30, 3)21.Yzylda Gvenlik ve stihbarat, Do.Dr.Sait YILMAZ, Sayfa:1 4)Akademik Ortadou Alt Aylk Orta Dou Aratrmalar Dergisi, Cilt 6, Say 1, 2011, Do.Dr.Nuran TALIGL, Uz.Gven AHN, Ortadou Kavram ve Trkiyede Ortadou Corafyas le lgili Bir Literatr almas, Sayfa:141-157 5)stihbarat Teorisi, Prof.Dr. mit ZDA, Sayfa:102 6)Suriyede Demokrasi mi Sava m?: Toplumsal-Siyasal Yap, Deiim Senaryolar ve Trkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadou Uzman, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:29 Sayfa:13 7)Suriyede Demokrasi mi Sava m?: Toplumsal-Siyasal Yap, Deiim Senaryolar ve Trkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadou Uzman,ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:29 Sayfa:12

8)Bear Esad Dnemi Suriye D Politikasnda Pragmatizm ve Trkiye -Suriye likilerinin Gelecei, Ar.Gr.Nuri SALIK, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:35 Sayfa:22 9)Bear Esad Dnemi Suriye D Politikasnda Pragmatizm ve Trkiy e-Suriye likilerinin Gelecei, Ar.Gr.Nuri SALIK, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say 35 Sayfa 21 10)Bear Esad Dnemi Suriye D Politikasnda Pragmatizm ve Trkiye-Suriye likilerinin Gelecei, Ar.Gr.Nuri SALIK, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:35 Sayfa:31 11)Saddam Dnemi stihbarat ve Gvenlik rgtlerinin Iraktaki Snni Direnie Etkisi, Dr.Ferhat PRN, Avrasya Dosyas 2006 Cilt 12, Say 3 12)Irakta Federalizm Tartmalar, Fatma Ceren Trkmen DUMAN, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:34 Sayfa:62 13)http://tr.wikipedia.org/wiki/Irak_Sava%C5%9F%C4%B1 14)http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=18532445 15)http://www.hurriyet.com.tr/planet/19323105.asp 16)http://www.tumgazeteler.com/?a=5671159 17)Akademik Ortadou Alt Aylk Orta Dou Aratrmalar Dergisi Cilt 6 Say I 2011 Sayfa:7-8) 18)http://www.yeniaktuel.com.tr/dun105,35@2100.html 19)stihbarat Savalar, Thomas Powers, Sayfa:451 20)Bykeli zerinden ABD-ran Gerilimi, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=2792 Murat TEKEK,

21)Suriyede Demokrasi mi Sava m?: Toplumsal-Siyasal Yap, Deiim Senaryolar ve Trkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadou Uzman, ORSAM Ortadou Analiz Dergisi Say:29 Sayfa:13 22)http://www2.irna.ir/tr/news/view/line- 117/1111246447124520.htm 23)www.mossad.gov.il 24)http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=18532445)

25)http://sondakika.tc/dunyahaberleri/kaddafi-ve-batinin-istihbarat-sirlari66277.html)