1.

GR
1.1. Genel
Elektrik enerjisini reten merkezler (santraller) ounlukla tketim merkezleri
yaknnda kurulamamaktadrlar. Bunun en nemli nedeni hammadde nakliyesi , evre
kirlilii , gvenlik vb. saylabilir.rnein lkemizde hidrolik ve termik kaynaklar ounlukla
Dou ve Gneydou blgelerimizde toplanm iken , tketim merkezleri ounlukla Bat
Anadoluda yer almaktadr. Bu bakmdan elektrik enerjisinin , kilometrelerce uzaa iletilmesi
sz konusu olmaktadr. te bu noktada enerji iletimi devreye girmektedir.
Enerji iletim sistemini oluturan elemanlar ekil 1.1. de grlecei gibi enerjiyi reten
genaratr , ondan sonra ykseltici trafo , sonra hatlar daha sonrada indirgeyen trafo ve
kullanc ksmndan oluurlar.
Elektrik ebekelerini gerilimlerine gre snflandracak olursak alak , orta , yksek ve
Ultra high gerilimli ebekeler olarak snflandrabiliriz. Yapmas gereken ie gre ise
Aydnlatma ve Kuvvet olmak zere ikiye aykabiliriz.
Gnmzde enerji iletimi genellikle alternatif gerilimle yaplmaktadr. Bunun yannda
uzak mesafelere enerji iletimi gndeme geldiinde doru gerilimle enerji iletimi yaplmas
maliyet asndan gerekmektedir. Uzak mesafelerde alt snr ise 800-1000 km dr.
ekil 1.1.Enerji iletim sistemi
Generatr
Ykseltici
trafo
Enerji nakil hatt Alaltc trafo
ekil 1.2. Doru gerilimle enerji
iletiminin blok diyagram
Generatr Ykseltici
trafo
AC/DC
dorultucu
Enerji nakil hatt DC/AC
evirici
Drc
trafo
1
1
1.2. Doru Gerilimle Enerji letiminin Alternatif Gerilime
Gre stnlkleri
1- zolasyon yzeyinden daha fazla faydalanlr.
2- Dzenli gerilim ayar yaplabilir.
3-Alternatif akmda etkin diren sz konusu iken doru akmda omik diren vardr.
Bunun sonucunda alternatif akmdaki enerji kayplar daha ok olur.
4- Alternatif akmla enerji iletiminde bir devre iin 3 kablo kullanlrken doru akmda
bu sadece bir tanedir.
5- Doru akmda Korona kayplar daha azdr.
6- Akm sabit olduu iin reaktif kayp yoktur.
7- Dn iletkeni olarak toprak kullanlr.
8-Yer alt kablosu kullanlyorsa di elektrik kayb azdr.
9-Senkronizm zorluklar yoktur.
10-Kararllk sorunu yoktur.
1.3. Doru Gerilimle Enerji letiminin Dezavantajlar
1- Akm geii srekli olduu iin kesilmesi zordur. Alternatif akm ise zamana bal
olarak sfr noktasna gelindiinde kesme ilemi kolaylar.
2- Gerilimin ykseltilmesi ve indirilmesi ok zordur.
3- Kullanlan g elektronii elemanlar harmoniklerin oluumuna neden olur.
4- Hatlarn gvenilirlik ve ekonomik artlar iyi deildir.
Saf omik yk iin
kompleks g.
2
2
2.HATIRLATMALAR
2.1. Fazr Tantm
Sinzoidal ve sabit frekansta olan gerilim veya akm, iaretin tepe (max) deeri ve faz
as ile tanmlanabilir. Genel olarak gerilimin ani deeri ;

( ) volt wt cos V ) t ( v
max
+
ifadesi ile verilebilir. v(t) ifadesindeki as , v(t)nin coswt erisine gre faz farkdr.
v(t)nin etkin deeri ise ;

2
V
V
max

olur.
v(t) ifadesi ekilde gsterilebilir;

) kartezyen ( sin V j cos V V
) kutupsal ( V V
) stel ( e V V
j
+

ekil 2.1.de kutupsal eksende verilen bir fazrn kartezyen eksendeki karl
gsterilmitir.
rnein olarak verilen bir gerilimin deerini sinwt erisine gre
faz farkn ve kutupsal eksende etkin fazr deerini bulalm.
Gerilimin max (tepe) deeri ;
ekil 2.1. Bir fazrn Kartezyen Takmda Gsterimi
Reel
Sanal
|V|cos
|V|sin

V V
Saf omik yk iin
kompleks g.
3
3
( ) ( ) V 30 wt sin 2 220 t v +
V 2 220 V
max

(sinwt erisine gre) faz as;
=30
...........
ve etkin fazr;
V 30 220 V
dur.
..........................
2.2. Kompleks (Grnr) G
Srekli hal koullar altnda aktif ve reaktif gler kompleks g ad verilen bir tanm
iinde birletirilmitir.
olmak zere S kompleks g;
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) I V I V I V I V S
* *
( ) ( ) + sin I jV cos I V S

jQ P S t
( -j kapasitif )
eitliklerinden her hangi birisi kullanlarak bulunabilir. rnek olarak R , L ve C elemanlar
iin aada kompleks g deerleri verilmitir.
C
2
C
*
C
2
*
L
2
*
R
X
V
j )
jX
V
( ) V ( I V S
X
V
j )
jX
V
( ) V ( I V S
R
V
)
R
V
( ) V ( I V S

Saf omik yk iin
kompleks g.
Saf endktif yk iin
kompleks g.
Saf kapasitif yk iin
kompleks g.
4
4
I I ve V V
Omik ykte akm ve gerilim ayn fazdadr.
Endktif ykte akm gerilimden geride
ve kapasitif ykte ise akm gerilimden ileridir.
Yukardaki bulunan deerler bir faza gre yaplmlardr. Eer sistemin toplam gc
bulunmak istenirse bu deerin faz says ile arplmas ve balant ekillerinin de dikkate
alnmas gerekir.
Yapacamz ilemlerde genellikle fazl ve aksi belirtilmedike yldz bal sistemler
kullanlacaktr. Bu durumda faz-ntr gerilimi V yerine faz-faz gerilimi olan U alnr. Bilindii
gibi yldz bal bi r devre iin;
eklindedir. Bu durumda fazl ve yldz bal bir devre iin aktif g formln yazacak
olursak ;
eklindedir. Buradan gerekli sadeletirmeler yapldnda;
cos I U 3 P bulunur.
P

S
Q
P

S
Q
Kapasitif yk iin g geni
Endktif yk iin g geni
ekil 2.2. G genleri
I

I
V

1
=Hat ba akm ve gerilim arasndaki a

2
=Hat sonu akm ve gerilimi arasndaki a
5
5
V
V 3 U
cos I
3
U
3 P
I
V
3. LETM HATLARININ UZUNLUKLARINA GRE
SINIFLANDIRILMASI
Enerji iletim hatlar uzunluklarna gre e ayrlabilirler. 0-100 kmye kadar olan hatlar
ksa hatlar olarak adlandrlrlar. 100-250 km aras olan hatlar ise orta uzunluktaki hatlar
olarak adlandrlrlar. 250 km ve daha uzun hatlar ise uzun iletim hatlar olarak adlandrlp
gerekli hesaplama yntemleri ile hat parametreleri bulunur.
letim hatlarn elektriksel ynden inceleyecek olursak , hat parametreleri ve uzunluklar
sz konusu olmaktadr. ncelemelerimiz genellikle alternatif akm kullanlan iletim hatlar
olduundan alternatif akmda kullanlan tm byklkler burada sz konusu olacaktr.
letim hatlarnn bir omik direnci (R) vardr. Bu diren doru akmdakine oranla deri
olay sebebiyle yaklak 1,5 kat daha fazladr. Dier taraftan komu iletkenlerden akan
akmlarn halkalad aklar nedeniyle , faz iletkenlerinin self (z) ve karlkl (ortak)
endktanslar meydana gelmektedir. Sinzoidal akmlarla alldndan endktans deyimi
yerine ebeke frekansnn bir fonksiyonu olan endktif reaktans kullanlr . Hattn omik
direnci ve endktif reaktans birbirlerine seri bal olarak dnlr ve hattn karakterize
edilmesi iin bu iki bykln seri toplam empedans kullanlr.
te yandan yaltkan ortam (hava) iinde bulunan hatlarnn birbirlerine veya topraa
gre kaak kapasiteleri bulunacaktr. Sinzoidal bir gerilimle alld iin , frekansn bir
fonksiyonu olan kapasitif reaktans deyimi kullanlr. Ancak hesaplarda tutulan genel yol ,
kapasitif reaktans yerine , bunun tersine eit olan sseptans ile allmaktadr. letkenlerin
topraa kar olan kaak direnleri ok kk olduu iin ounlukla ihmal edilir. Bu
bakmdan hattn kapasitesi , hat ile toprak arasna balanm sseptans ile , daha genel
anlamda ise admitans ile temsil edilir. ekil 3.1.de grlen devre bir iletim hattnn faz-
toprak aras edeer devresini gstermektedir. Burada ;
L: birim uzunluk bana hattn faz-toprak endktans deeri
R: birim uzunluk bana hattn direnci
C: birim uzunluk bana hattn faz-toprak kapasitesi
R: birim uzunluk bana hattn faz-toprak kaak direnci olarak tanmlanmtr.

ekil 3.1. Bir iletim hattnn faz-toprak arsndan
grlen edeer devresi

1
=Hat ba akm ve gerilim arasndaki a

2
=Hat sonu akm ve gerilimi arasndaki a
6
6
lemlerde kullanacamz hat parametrelerinin girie ait olanlar; 1 indisi ile, ka ait
olanlar ise 2 indisiyle gstereceiz. Aada bu parametreler ve aklamalar verilmitir.

Bir enerji iletim hattna ilikin iki kapl devre gsterimi ekil 3.2.de gsterilmitir.

ekilde grlen giri ve klar arsndaki bantlar V
1
=AV
2
+BI
2
ve I
1
=CV
2
+DI
2
.
Bu eitlikleri matrissel formda aadaki gibi yazabiliriz.

1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
D C
B A
I
V
elde edilir.
Buradaki A , B , C , D sabitlerine iletim hatlarnn genel devre sabitleri denir. Bunlar
genel olarak kompleks saylardr. Hattn herhangi bir ucundan bakldnda hat ayn , yani
drt ulu devre simetrik ise A ve D birbirlerine eit ve birimsizdir. B ve C nin birimleri
srasyla (ohm) ve S (Siemens = 1/) dur. Bu simetriliin salanmas kouluyla
AD - BC = 1 dr ve sistem dengelidir.

3.1. Ksa Uzunluktaki Hatlar
Normal yapda ve boylar 0-100 km arasnda deien hatlar iin kapasite ihmal
edilebilir. Kapasitenin ihmal edilerek akm ve gerilim denklemlerinin kurulabilecei iletim
hatlarna ksa iletim hatlar denilir. ekil 3.3.de bir ksa iletim hatt genel gsterimi yer
U
1
= Hat ba fazlar aras gerilim
V
1
= Hat ba faz-ntr gerilimi
I
1
= Hat ba akm
P
1
= Hat ba aktif(kapasitif) g
Q
1
= Hat ba reaktif g
S
1
= Hat ba kompleks(grnr) g
U
2
= Hat sonu fazlar aras gerilimi
V
2
= Hat sonu faz-ntr gerilimi
I
2
= Hat sonu akm
P
2
= Hat sonu aktif g
Q
2
= Hat sonu reaktif g
S
2
= Hat sonu kompleks g

1
=Hat ba akm ve gerilim arasndaki a

2
=Hat sonu akm ve gerilimi arasndaki a
ki
kapl
devre
A B
C D
V
1
V
2
I
1
I
2
ekil 3.2. ABCD parametreli iki kapl devre gsterimi

1
7
7
almaktadr. Grlecei gibi hattn kapasitesi (Y) ihmal edilmitir ve hat seri bir empedansla
ifade edilmitir.
Bu empedansn deeri ; Z=R + jX = z= r + jx dur. Burada ;
Z : Hattn faz bana ohm olarak seri empedansn
z : Hattn birim uzunlukta ve faz bana ohm olarak seri empedansn
X : Hattn faz bana ohm olarak toplam endktif reaktans
x : Hattn birim uzunlukta ve faz bana ohm olarak endktif reaktans
: Hattn uzunluunu gstermektedir.
Ksa iletim hatt edeer devresi basit bir AC devresi olarak zlr. Devrede nt
kollar olmad iin hat ba ve hat sonu akmlar bir birine eittir.

V
1
=V
2
+ V=V
2
+ZI
2
|I
1
| = |I
2
|
Bu ifadeleri matris eklinde yazarsak ;
eklinde elde edilir. Burada A=D=1 , B=Z ve C=0 1/. Yazlan bu ifadelere gre ksa
iletim hattnn yk durumuna gre fazr diyagramlar ekil 3.4. ve ekil 3.5.deki gibi olur.
Z
Y Y=g+jb
Z=R+jX
V
1
V
2
I
1
I
2
Ksa hatlarda ihmal edilir.
Genel edeer
devre
Z
Z=R+jX
V
1
I
1
I
2
V
Ksa iletim hatt edeer devresi
ekil 3.3. Ksa iletim hatt edeer
devresi
V
2

1
8
8
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1 0
Z 1
I
V
3.2. ki Adet Drt Ulu Devrenin Seri Balanmas
Hat sabitleri A
1
, B
1
, C
1
, D
1
ve A
2
, B
2
, C
2
, D
2
olan iki adet ksa hat seri olarak
baland durumda ortak ABCD katsaylarn bulalm.

-
2
V
2
I
2
=I
1
V
V
1
I
2
X
I
2
R
ekil 3.4.Endktif yk iin ksa iletim hatt fazr diyagram

2
V
2
I
2
R
I
2
X
I
2
Z
I
2
=I
1
V
1
ekil 3.5.Kapasitif yk iin ksa iletim hatt fazr diyagram

1

A
1
B
1
C
1
D
1
A
2
B
2
C
2
D
2
V
1
V
2
I
1
V
1

I
1
I
2
ekil 3.6. ki adet drt ulu devre balants
9
9

1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
? ?
? ?
I
V
? Matris ilemini yapabilmek iin ncelikle her iki devrenin akm ve
gerilim bantlarn yazalm. Birinci hat iin;
1
]
1

1
]
1

1
]
1

' I
V
D C
B A
I
V
1
'
1
1 1
1 1
1
1
ve 2. hat iin ;
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
2 2
2 2
'
1
1
I
V
D C
B A
I
' V
olur. 1. hat iin yazdmz matriste 1
]
1

' I
' V
1
1
matrisinin bulunan deerini yerine yazacak olursak;

1
]
1

1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
2 2
2 2
1 1
1 1
1
1
I
V
D C
B A
D C
B A
I
V
matris ilemini yapacak olursak ;
1
]
1

1
]
1

+ +
+ +

1
]
1

2
2
2 1 2 1 2 1 2 1
2 1 2 1 2 1 2 1
1
1
I
V
D D B C C D A C
D B B A C B A A
I
V
bulunur. Burada ABCD katsaylar

srasyla; A =A
1
A
2
+B
1
C
2
, B=A
1
B
2
+B
1
D
2
, C=C
1
A
2
+D
1
C
2
ve D=C
1
B
2
+D
1
D
2
olur.
rnek 3.1.
zm:
ekil de grlen devreler birbirlerine seri olarak balandklarnda A , B , C , D hat
sabitlerini bulalm. Seri bal iki devrenin ekli ekil 3.6. daki gibi olur.
Birinci devreyi matrissel formda yazarsak ;

1
]
1

1
]
1

1
]
1

' I
' V
1 0
8 j 1
I
V
1
1
(1)
ayn ekilde ikinci devre iinde matris ifadesini yazacak olursak ;
Z=0+j8
I
1
I
I
I
2
i
Y=0-j0,2
V
1
V
V
V
2
1.Devre 2.Devre
10
10

1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
I
V
1 2 , 0 j
0 1
' I
' V
(2)
elde edilir. 2 nolu denklemi 1 de yerine koyarsak;
1
]
1

1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1 2 , 0 j
0 1
1 0
8 j 1
I
V
bulunur.
Bu ilemi yaparsak;
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1 90 2 , 0
90 8 6 , 2
I
V
eklinde buluruz. Burada ;
1 D
1
90 2 , 0 C
90 8 B
6 , 2 A

eit olur.
3.3. ki Adet Drt Ulu Devrenin Paralel Balanmas
ekilden V
1
=V
11
=V
12
(1) , V
2
=V
21
=V
22
(2)

ve I
1
=I
11
+I
12
(3) , I
2
=I
21
+I
22
(4) yazlabilir. Birinci drt ulu devrede
V
11
=A
1
V
21
+B
1

I
21
(5)

ve I
11
=C
1

V
21
+D
1

I
21
(6) yazlabilir.
kinci drt ulu devrede ise
V
12
=A
2

V
22
+B
2

I
22
(7) ve I
12
=C
2

V
22
+D
2

I
22
(8) yazlabilir.
5 nolu denklemi B
2
ile , 7 nolu denklemi ise B
1
ile arpp taraf tarafa toplayalm.
A
1
B
1
C
1
D
1
A
2
B
2
C
2
D
2
V
1
V
11
V
12
V
21
V
22
V
2
I
1
I
11
I
12
I
21
I
22
I
2
ekil 3.7. Paralel bal iletim hatlar
11
11
22 2 1 22 1 2 12 1
21 2 1 21 2 1 11 2
I B B V B A V B
I B B V B A V B
+
+
22 2 1 21 2 1 22 1 2 21 2 1 12 1 11 2
I B B I B B V B A V B A V B V B + + + +
Burada V
11
=V
12
=V
1
, V
21
=V
22
=V
2
ve I
21
+I
22
=I
2
yerlerine yazarsak;
( ) ( )
( )
2
2 1
2 1
2
2 1
1 2 2 1
1
2 2 1 2 1 2 2 1 1 2 1
I
B B
B B
V
B B
B A B A
V
I B B V B A B A V B B

+
+
+

+ + +

bulunur. Burada
2 2 1
I B V A V + genel denklemine gre
( )
2 1
1 2 2 1
B B
B A B A
A
+
+

ve
2 1
2 1
B B
B B
B
+

olur.
V
11
=V
12
eitliini yazacak olursak ( 1 nolu denklem);
22 2 22 2 21 1 21 1
I B V A I B V A + + olur. Burada I
22
yi 4 nolu denklemden ekersek
I
2
=I
21
+I
22
ise I
22
=I
2
-I
21
olur. I
22
yi V
11
=V
12
eitliinde yerine koyalm
( )
( ) ( )
( )
2
2 1
2
2
2 1
1 2
21
2 2 2 1 2 2 1 21
2 21 22 2 2 21 1 22 2 21 2 21 1
21 2 2 2 22 2 21 1 21 1
21 2 2 22 2 21 1 21 1
I
B B
B
V
B B
A A
I
I B V A A B B I
V V V I B V A V A I B I B
I B I B V A I B V A
I I B V A I B V A

+
+
+

+ +
+ +
+ +
+ +
eklinde yazlabilir. Bulduumuz bu I
21
deerini 6 nolu denklemde yerine yazalm.
( )
2
2 1
2
2
2 1
1 2 1
1 11
2
2 1
2
2
2 1
1 2
1 21 1
21 1 21 1 11
I
B B
B
V
B B
A A D
C I
I
B B
B
V
B B
A A
D V C
I D V C I

+
+
1
]
1

+

+
1
]
1

,
_

+
+

,
_

+
+
Tekrar V
11
=V
12
eitliini yazalm.
22 2 22 2 21 1 21 1
I B V A I B V A + + Bu kez I
21
i yerine koyalm. I
2
=I
21
+I
22
den I
21
=I
2
-I
22
bulunur. Bunu yerine koyarsak
( )
( ) ( )
( )
22 2
1 2
1
2
1 2
2 1
22 1 2 2 1 2 2 1
22 21 2 22 1 22 2 2 1 22 2 21 1
22 2 22 2 22 2 1 21 1
I I
B B
B
V
B B
A A
I B B I B V A A
V V V I B I B I B V A V A
I B V A I I B V A

+
+
+

+ +
+ +
+ +
bulunur. Bulunan bu I
22
denklemini 8 nolu denklemde yerine koyalm
I
12
=C
2

V
22
+D
2

I
22

12
12
( )
2
2 1
1
2
2 1
2 1 2
2 12
2
2 1
1
2
2 1
2 1
2 22 2 12
I
B B
B
V
B B
A A D
C I
I
B B
B
V
B B
A A
D V C I

+
+
1
]
1

+

+
1
]
1

+
+

,
_

+

eklinde bulunur.
I
1
=I
11
+I
12
de bulunan denklemleri yerlerine yazarsak
( )
2
2 1
2
2
2 1
1 2 1
1 11
I
B B
B
V
B B
A A D
C I
+
+
1
]
1

+

+
( )
2
2 1
1
2
2 1
2 1 2
2 12
I
B B
B
V
B B
A A D
C I
+
+
1
]
1

+

+
( )
( ) ( )
( ) ( )
2
2 1
2 1 1 2
2
2 1
2 1 1 2
2 1 1
2
2 1
2 1 1 2
2
2 1
2 1 1 2
2 2 1 12 11
I
B B
D B D B
V
B B
A A D D
C C I
I
B B
D B D B
V
B B
A A D D
V C C I I

,
_

+
+
+
1
]
1

+

+ +

+
+
+
+

+ + +
bulunur. Bu denklemi I
1
=CV
2
+DI
2
genel ifadesine benzetecek olursak.
( ) ( )
2
2 1
2 1 1 2
2 1
V
B B
A A D D
C C C
1
]
1

+

+ +
ve
2
2 1
2 1 1 2
I
B B
D B D B
D

,
_

+
+

eklinde yazabiliriz.
Yazdmz bu ifadeleri matris eklinde aadaki gibi dzenleyebiliriz.

1
]
1

1
1
1
1
]
1

+
+
+

+
+ +
+

1
]
1

2
2
2 1
1 2 2 1
2 1
1 2 2 1
2 1
2 1
2 1
2 1
1 2 2 1
1
1
I
V
B B
B D B D
B B
) D D )( A A (
C C
B B
B B
B B
B A B A
I
V
rnek 3.2.
20 km uzunluunda fazl ksa bir iletim hattnn elektriksel hat sabitleri r = 0,295
/km , x = j0,557 /km ve hat sonu fazlar aras gerilimU
2
= 30 kV , hat sonu toplam g S
2
= 8 MVA , ve cos = 0,9 (geri) olarak veriliyor. Hat ba gerilim , akmn hesaplaynz.
13
13
+
zm:
kv 320 , 17
3
30
3
U
V
2
2

Hat ksa bir hat olduundan |I
1
|=|I
2
| ve V
1
=V
2
+I
2
Z eklinde yazabiliriz. V
1
bulmak
iin formlde I
2
ve Z deerlerinin hesaplanmas gerekir. I
2
iin
A 154
10 30 3
10 8
U 3
S
I
3
6
2
2
2

ve Z iin ;
Z = (r+jx)=20(0,295+j0,557)= 5,9+j11,14
2 , 60 60 , 12
cos = 0,9 geri ise bu akm gerilime gre
2
= -25,83 geri anlamna gelir. Bu ekilde;
( ) 83 , 25 154 I
2
eklinde yazlr. imdi V
1
i hesaplayabiliriz;
V 5 , 3 18920 V
2 , 62 60 , 12 83 , 25 154 0 17320 Z I V V
1
2 2 1

+ +

Bulunan bu deerleri fazr diyagramda aadaki gibi gsterilir.
Z=0,295+j0,557
I
1
I
2
V
2
V
1
-
2
=3,5

2
=25,83
I
2
=I
1
V
2
I
2
R
V
1
I
2
Z
I
2
X

1
=25,83+3,5

2
14
14
rnek 3.3.
Hat sonu gerilimi 66 kV olan =80 km uzunluundaki bir hattn r = 0,20 /km ve x =
0,40 /km olarak veriliyor.
a) P
2
= 21 MW , Q
2
= 0 MVAr
b) P
2
= 21 MW ve Q
2
= 12 MVAr
c) P
2
= 21MW ve Q
2
= -12 MVAr olmas durumlarnda hat ba parametrelerini bulunuz.
zm:
a) Omik ykte:
kV 1 , 38
3
10 66
3
U
V
3
2
2

A 72 , 186 I I
A 0 72 , 183
10 1 , 38 3
0 10 21
U 3
S
I I U 3 S
*
2 2
3
6
2
2
2 2 2 2

( ) + + 42 , 63 77 , 35 32 j 16 4 , 0 j 2 , 0 80 Z
kV 43 , 63 57 , 6
42 , 63 77 , 35 0 72 , 183 Z I V
2


kV 9 41
42 , 63 57 , 6 0 1 , 38 V V V
2 1

+ +
9
1
9 72 , 183 I I I
1 2 1
MVAr 53 , 3 9 sin 10 1 , 38 3 I U 3 Q
MW 32 , 22 9 cos 10 1 , 38 3 I U 3 P
3
1 1 1
3
1 1 1


b) Endktif ykte:
=9
A 72 , 183 I I
2 1

2
=0
V
1
=41 kV
V
2
=38,1 kV
63,43
I
2
X
I
2
R
V=6,57 kV

1
=29,7-11,25=18,45
edeer devre
15
15
( ) A 7 , 29 210 I
A 7 , 29 210 I
10 315 , 114
7 , 29 10 24
10 66 3
10 ) 12 j 21 (
U 3
S
I
2
*
2
3
6
3
6
2
2
*
2

A 210 I I
2 1

7 , 29
2
kV 17 , 4 j 246 , 6 73 , 33 51 , 7
43 , 63 77 , 35 7 , 29 210 Z I V
2
+


+
+ + +
73 , 5 54 , 44 17 , 4 j 346 , 44
17 , 4 j 246 , 6 1 , 38 V V V
2 1

73 , 5
MVAr 07 , 35 7 , 35 sin 210 10 54 , 44 3 sin I V 3 Q
MW 9 , 22 7 , 35 cos 210 10 54 , 44 3 cos I V 3 P
3
1 1 1 1
3
1 1 1 1



+
43 , 63
43 , 63 77 , 35 32 j 16 Z
c)Kapasitif ykte:
A 7 , 29 210 I
2

kV 499 , 7 j 41 , 0 13 , 93 511 , 7
43 , 63 77 , 35 7 , 29 210 Z I V
2
+


kV 25 , 11 42 , 38 499 , 7 j 69 , 37
499 , 7 j 41 , 0 1 , 38 V V V
2 1
+
+ +
45 , 18 25 , 11 7 , 29
2 1
MVAr 66 , 7 45 , 18 sin 210 42 , 38 3 sin I V 3 Q
MW 954 , 22 45 , 18 cos 210 42 , 38 3 cos I V 3 P
1 1 1 1
1 1 1 1


A 210 I I
2 1

V
1
V
I
2
X
I
2
R
=5,73

2
=29,7

1
=5,37+29,7=35,07
V
2
29,7
-
2
=63,43-29,7
=33,73

1
=29,7-11,25=18,45
edeer devre
16
16

3.4. Orta Uzunluktaki letim Hatlar
Uzunluklar 100-250 km arasnda deien hatlar orta uzunluktaki iletim hatlar olarak
tanmlanrlar.
Genellikle, tamamen kapasite olan nt admitans orta uzunluktaki hatlarn
hesaplanmasnda dikkate alnr.

ekil 3.8. Orta uzunluktaki hattn edeer devresi
Bu tr hatlarn zlmesinde ve T edeer devrelerinden yararlanlr. Hattn nt
admitans hattn ba ve sonlarnda iki eit paraya blnerek yerletirilirse , elde edilen
devreye nominal devresi ; hattn toplam nt admitans hattn ortasna , seri empedans da
eit iki paraya blnerek bu nt admitansn sana ve soluna yerletirildiinde elde edilen
devreye T devresi denilir.
ekil 3.9. ve T edeer devreleri
93,13
=63,43

2
=29,7

2
=29,7
=11,25
V
2
V
1
V
A 210 I I
2 1


1
=29,7-11,25=18,45
I
2
X
I
2
R
Z
Y
Y=g+jb
Z=R+jX
V
1
V
2
I
1
I
2
hmal
ediliyor.
I
h
Z
V
2
V
1
I
1
I
2
i
1 i
2
2
Y
2
Y
edeer devre
V
1
i
I
1
I
2
Y
V
2
Z
2
Z
V
2
T edeer devre
17
17
3.4.1.Nominal devresi
ekil 3.10. edeer devre parametrelerinin bulunmas
Nominal devresi eitliklerini ekil 3.10.dan karalm. nce (1) nolu ilemi
yapalm;
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1
2
Y
0 1
1 0
Z 1
I
' V
bulunan bu matrisi
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

' I
' V
1
2
Y
0 1
I
V
1
1
1
1
de yerine

yerine koyalm.(2) nolu ilem.
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1
2
Y
0 1
1 0
Z 1
1
2
Y
0 1
I
V
eklinde bulunur. Burada katsaylar;
2
Y
I
h
Z
V
2
V
1
I
1
I
2
i
1 i
2
I
1
I
1

V
1
V
1

i
1
V
1

Z
V
1
V
2

I
2
I
1
I
2
I
2
V
2

V
2
i
2
V
2

2
Y
2
Y
' I ' V
2
Y
I
' I 0 ' V V
1 1 1
1 1 1
+
+
' I ' V 0 ' I
' I Z ' V ' V
2 2 1
2 2 1
+
+
2 2 2
2 2 2
I V
2
Y
' I
I 0 V ' V
+
+
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

' I
' V
1
2
Y
0 1
I
V
1
1
1
1
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

2
2
2
2
I
V
1
2
Y
0 1
' I
' V
(1)
1
]
1

1
]
1

1
]
1

' I
' V
1 0
Z 1
' I
' V
2
2
1
1
(2)
2
Y
18
18
I
h
Z
V
2
V
1
I
1
I
2
i
1
i
2
2
Y
2
Y
2
Y Z
1 D A

+
,
_

+
4
Y Z
1 Y C
Z B
1
]
1

1
1
1
1
]
1

+ +
+

1
]
1

2
2
1
1
I
V
2
ZY
1 )
4
ZY
1 ( Y
Z
2
ZY
1
I
V

3.4.1.1.
Edeer Devrenin
Klasik Yntemle
zlmesi
90 V
2
Y
V
2
Y
i
2 2 2

+ 90 V
2
Y
V
2
Y
i
1 1 1


+
1 1
h h h
h h 2 2 h
V V
Z I I Z V
I I i I

0 1
1 1 1
h 1 1
I I
I i I
+

+
ekil 3.11. edeer devre fazr diyagram
V
2
I
h
Z
V
1
I
2
i
2
i
1
I
h

I
1

h
I
h
X
I
h
R

h
19
19



+
0 V V
I I
Z Z
jQ P S
2 2
2 2 2
2 2 2
3.4.2. Nominal T devresi
ekil 3.12. T edeer devre parametrelerinin karlmas
T edeer devrenin ABCD parametrelerini bulmak iin ekil 3.12.de nce (1) nolu ilemi
yapalm;
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1 0
2
Z
1
1 Y
0 1
' I
' V
bulunan
1
]
1

' I
' V
1
1
matrisini
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

' I
' V
1 0
2
Z
1
I
V
1
1
1
1
de
yerine koyarsak ( 2 nolu ilem);

1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
1 0
2
Z
1
1 Y
0 1
1 0
2
Z
1
I
V
elde edilir. Bu ilemi yapacak olursak;
I
1
I
2

V
1

V
2

i
V
1

V
1
i
I
1
I
2
Y
V
2
Z
2
Z
V
2
I
2
I
1

V
1
V
1

I
1
I
1
2
Z
V
2
V
2
I
2
I
2

2
Z
' I V 0 I
' I
2
Z
' V V
1 1 1
1 1 1
+
+
' I ' V Y ' I
' I 0 ' V ' V
2 2 1
2 2 1
+
+
' I V 0 ' I
I
2
Z
V ' V
2 2 2
2 2 2
+
+
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

' I
' V
1 0
2
Z
1
I
V
1
1
1
1
1
]
1

1
]
1

1
]
1

' I
' V
1 Y
0 1
' I
' V
2
2
1
1
1
]
1

1
1
]
1

1
]
1

2
2
2
2
I
V
1 0
2
Z
1
' I
' V
(1)
(2)
20
20
1
]
1

1
1
1
1
]
1

1
]
1

2
2
1
1
I
V
2
Y Z
1 Y
)
4
Y Z
1 ( Z
2
Y Z
1
I
V
matrisi elde edilir. Buradan ABCD katsaylar;
Y C
)
4
Y Z
1 ( Z B
2
Y Z
1 D A

+

olur.
3.4.2.1. T devresinin klasik yntemle zlmesi
( )
' ' V V V ' V
Z I
2
Z
I
2
Z
I V
2 2
2 2 2 2 2 2 2
+



+ + + +
2 2 2 2 1
I ) ' 90 ( ' V Y I ' V Y I i I
( )
1 1
0 1 0 1 1 1
V ' V V
2
Z
I
2
Z
) ( I
2
Z
I V
+

V
1 i
I
1
I
2
Y
V
2
Z
2
Z
I
1
I
2

V
2 V
1
V
2
=5,36
21
21
rnek 3.4.
180 km uzunluundaki bir iletim hattnn sonundaki gerilim 154 kV olup sabittir. Hat
sonunda 80 MW ve 45 MVAr deerinde aktif ve reaktif gler ekilmektedir. Hattn birim
uzunluk bana empedans ve reaktans deerleri r = 0,12 /km ve x = j0,41 /kmdir. Hattn
kapasitansndan dolay oluan admitans deeri ise 2,7810
-6
S/km dr. Bu hattn ve T edeer
devrelerini kullanarak hat ba iletme koullarn bulunuz.
a) T edeer devreyi kullanarak zm:
+ + + 8 , 73 j 6 , 21 ) 41 , 0 j 12 , 0 ( 180 ) jx r ( Z
kV 89
3
10 154
3
U
V
3
2
2

A ) 35 , 29 ( 344 I
A 35 , 29 344
10 154 3
10 35 , 29 78 , 91
U 3
S
* I
MVA 35 , 29 78 , 91 45 j 80 jQ P S
2
3
6
2
2
2
2

+ +
I
2
I
1
i
V
2
V
V
2

-
2

2
2
R
I
2

2
X
I
2

2
X
I
1

2
R
I
1

1 1
V
2
Z
I
2 2
V
2
Z
I

0
-
0
ekil 3.13. T edeer devre fazr diyagram
V
1 i
I
1
I
2
Y
V
2
Z
2
Z
V
2
I
1
I
2
V
1
V
2
=5,36
22
22
T edeer devrede V
1
gerilimini
2
Z
I ' V V
1 1
+ ifadesinden bulabiliriz.
Bunun iin I
1
ve V deerlerinin bulunmasna ihtiya vardr.
kV 33 , 44 23 , 13
68 , 73
2
9 , 76
) 35 , 29 ( 344
2
Z
I V
2 2



kV 36 , 5 89 , 98
24 , 9 j 46 , 98 24 , 9 j 46 , 9 89
10 33 , 44 23 , 13 10 89 V V ' V
3 3
2 2

+ + +
+ +
I
1
deeri ise I
1
=I
2
+i den bulunur. Burada nce i deerini bulmamz gerekmektedir.
km
S
10 500 180 10 78 , 2 y Y
6 6


( ) A 22 61 , 318 I
36 , 95 44 , 49 35 , 29 123 , 344 i I I
A 36 , 95 44 , 49 i
90 10 4 , 500 36 , 5 10 806 , 98 Y ' V i
1
2 1
6 3

+ +



V
1
deerini hesaplarsak
( )
kV 1 , 10 63 , 107 V
2
68 , 73 89 , 76
22 61 , 318 36 , 5 806 , 98
2
Z
I ' V V
1
1 1


+ +
bulunur.
MW 659 , 88
9 , 30 cos 320 63 , 107 3 cos I V 3 P
1 1 1 1

MVAr 06 , 53
9 , 30 sin 320 63 , 107 3 sin I V 3 Q
1 1 1 1

I
2,
=344A
I
1
=320A
i=49,5A
V
2
=89 kV
V=98,89kV
V
2
=107,63 kV
=9,9

0
=21

2
=29,35
=5,36
-
2=
44,33
kV 3 , 12 V
1

kV 23 , 13 V
2

-
0
=52,68

h
=26,01
23
23
MVA 06 , 53 j 659 , 88 S
1
+
Problemi hat sabitleri ile zelim.
2 2 1
2 2 1
I D V C I
I B V A V
+
+
+
+

+ +

3 , 0 982 , 0 0053 , 0 j 018 , 0 1 D A

68 , 163 019 , 0 1
2
90 10 500 68 , 73 9 , 76
1
2
ZY
1 D A
6
( )
( )


+
+

,
_

,
_

836 , 73 192 , 76 B
156 , 0 99 , 0 68 , 73 9 , 76 B
10 70 , 2 j 10 225 , 9 1 68 , 73 9 , 76 B
68 , 63 10 612 , 9 1 68 , 73 9 , 76 B
4
90 10 500 68 , 73 9 , 76
1 68 , 73 9 , 76
4
ZY
1 Z B
3 3
3
6

1
90 10 500 Y C
6
V 06 , 10 52 , 107702 577 , 18830 j 59 , 106043
) 28 , 18350 j 509 , 18682 ( ) 297 , 480 j 08 , 87361 ( 486 , 44 19 , 26187 3 , 0 4 , 87362
) 35 , 29 ( 7 , 343 836 , 73 192 , 76 0 10 89 3 , 0 0816 , 0 I B V A V
3
2 2 1
+
+ + + +
+ +
A ) 21 ( 163 , 318 242 , 119 j 974 , 294
) 742 , 163 j 974 , 294 ( ) 5 , 44 j 0 (
) 35 , 29 ( 375 , 337 90 5 , 44
35 , 29 7 , 343 3 , 0 9816 , 0 0 10 89 90 10 500 DI CV I
3 6
2 2 1

+ +
+
+ +

grld her iki yntem kullanlarak ayn sonulara ulamak mmkndr.
b) edeer devre ile zm:
V
1
=V
2
+Z.I
h
ve I
h
=I
2
+i
2
dr. Yani V
1
i hesaplamak iin I
h
deerini hesaplamamz
gerekmektedir. Bunun iinde i
2
deerinin hesaplanmasna ihtiya vardr.
A 90 25 , 22
90 10
2
4 , 500
0 10 . 1 , 89
2
Y
V i
6 3
2 2



I
h
Z
V
2
V
1
I
1
I
2
i
1
i
2
2
Y
2
Y

h
=26,01
24
24

A ) 26 ( 82 , 333
90 25 , 22 ) 35 , 29 ( 123 , 344 i I I
2 2 h

+ +

kV 48 604 , 25
) 26 ( 333 689 , 73 89 , 76 I Z
h



kV 13 , 10 9 , 107 V
48 604 , 25 0 1 , 89 V
1
1

+
I
1
deeri ise i
1
ve I
h
n toplamna eittir.

A 13 , 100 98 , 26 i
90 10 . 2 , 250 13 , 10 10 . 107
2
Y
V i
1
6 3
1 1



A ) 08 , 22 ( 63 , 318 I
13 , 100 98 , 26 ) 26 ( 333 i I I
1
1 h 1

+ +
MW 19 , 87
2 , 32 cos 21 , 318 10 44 , 107 3 P
3
1

MVA 196 , 32 03 , 103 90 , 54 j 19 , 87 S
MVAr 90 , 54
2 , 32 sin 24 , 318 10 44 , 107 3 Q
1
3
1
+

Hat parametreleri ile zm:

,
_

,
_

+



+ +

156 , 90 10 495
4
90 10 500 68 , 73 9 , 76
1 90 10 500
4
ZY
1 Y C
68 , 73 9 , 76 Z B
315 , 0 982 , 0
2
90 10 500 68 , 73 9 , 76
1
2
ZY
1 D A
6
6
6
6
V
2
=89 kV
V=25,634 kV
V
1
=107,94 kV
I
2
=344 A
i
2
=22,25 A
i
1
=26,985 A
I
h
=333,35 A
=10,11
I
1
=318,2 A

1
=32,2

2
=29,35

0
=22,09

h
=26,01
-
h
=47,67
25
25
Genaratr
x
dx
dv
dI
V+dv
I+dI
I
1
I
2
V
2 V
V
1 yk
ekil 3.14. Uzun iletim hatt
A ) 21 ( 320 ) 35 , 29 ( 7 , 343 315 , 0 982 , 0 10 89 156 , 90 10 495 I
V 09 , 10 107975 ) 35 , 29 ( 7 , 343 68 , 73 9 , 76 10 89 315 , 0 982 , 0
BI AV V
3 6
1
3
2 2 1
+
+
+

3.5. Uzun letim Hatlar

250 km den byk iletim hatlarnn kesin zm ve hesaplamalarn tamamen doru
yaplabilmesi iin hat sabitlerinin gerekte olduu gibi hat boyunca niform dalm olduu
dnlmelidir.
fazl bir hattn tek faz ve ntr balants yukarda grlmektedir. Hattn zm
iin empedans ve admitansn eit dalm olduu dnldnden toplu parametreler
gsterilmemitir.
Diferansiyel eitlikleri yazabilmek iin hat zerinde sonsuz kk bir eleman
dnelim ve bu elemann balang ve son noktalarnda akm ve gerilimdeki deimeleri
hesaplayalm. Setiimiz sonsuz kk eleman hat sonundan x mesafede olsun. Sonsuz kk
elemann uzunluu da dx olarak kabul edelim.
Buradan,
zdx : Hattn elemanter uzunluunun seri empedans
ydx : Hattn elemanter uzunluunun nt admitans
olur.
Elemann yke doru olan ucunda gerilim Vdir ve kompleks gsterilmitir. V nin
deeri hat boyunca deiir. Elemann genaratre doru olan ucunda gerilim V+dvdir. Hat
zerindeki elemanter uzunlukta artan gerilim xin art ynnde dvdir. Dolaysyla elemann
genaratre doru olana ucunda gerilim , yk ucundaki gerilim art dv olacaktr. xin art
26
26
ynnde artan gerilim ayn zamanda xin art ynne ters ynde akan akm retecek ve bu
akm elemann empedans zerinde Izdx gerilim artn meydana getirecektir. Dier taraftan
bu gerilim artnn deeri dv olduundan
dv=Izdx veya z I
dx
dv
(1)
yazlabilir.
Benzer ekilde elemandan yke doru akan akm Idr. nt admitans hat boyunca
niform dalm olduundan hat boyunca akmn faz ve deeri de deiir. Elemann
genaratre yakn ksmnda akm I+dI olur. Genaratrden sonsuz kk elemana giren akm
elemandan ayrlan akmdan yk ynnde dI kadar byktr. Aralarndaki bu fark elemann
nt admitansndan geen akm yani Vydx tir. Bylece,
dI=Vydx veya y V
dx
dI
(2)
yazabiliriz.
1 ve 2 nolu eitliklerin xe gre diferansiyelini alrsak
) 4 (
dx
dV
y
dx
I d
ve ) 3 (
dx
dI
z
dx
V d
2
2
2
2
elde edilir. 1 ve 2 nolu eitliklerdeki dI/dx
ve dV/dx ifadelerini srasyla 3 ve 4 nolu eitliklerde yerine koyarsak, V z y
dx
V d
2
2
(5)
I z y
dx
I d
ve
2
2
(6) denklemleri bulunur.
Elde edilen 5 ve 6 nolu eitlikler ikinci dereceden lineer diferansiyel denklemler olduu iin
bu denklemlerde gerilim ve akmn zm stel formda olduu dnlebilir. Gerilim iin:
V=Ae
kx
zmn ele alalm. Ve bu fonksiyonu 5 nolu
denklemde yerine koymak iin
2
2
dx
V d
ve
dx
dV
tretilir.
kx kx
e k A
dx
dV
e A V idi. Bu ifadenin ikinci kez diferansiyelini alrsak;
kx 2
2
2
e k A
dx
V d
bulunur. Bu elde edilen sonular 5 nolu denklemde yerine koyalm.

y z k
y z k
e A z y e k A
2
kx kx 2
t


Buradaki kya propagasyon (yaylma) sabiti ad verilir. Kompleks bir byklk olan
propagasyon sabiti
+ j y z k eklinde yazlr.
Propagasyon sabitinin reel ksm olan azalma sabiti olarak adlandrlr ve birim
uzunlukta NEPER olarak llr. Propagasyon sabitinin imajiner ksm olan ise faz sabiti
olarak adlandrlr ve birim uzunlukta radyan olarak llr.
Yukardaki denklemlerden retilen genel zm ;

x ) yz (
2
x ) yz (
1
kx
2
kx
1
e A e A V
veya e A e A V

+
+
(7)
27
27
yazlabilir. 7 nolu eitlik ile verilen V deeri 1 nolu eitlikte yerine konulursa,
( )
( )
( )
( ) x y z
2
x y z
1
x k
2
x k
1
x k
2
x k
1
e y z A e y z A z I
e k A e k A z I
e k A e k A
dx
dV
z I
dx
dV






( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
2
x y z
2 x y z
2
1
x y z 2 x y z 1
z
e y z A
e
z
y z A
I
e
z
y z A
e
z
y z A
I

( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( )
x y z
2
x y z
1
C
x y z
C
2
x y z
C
1
x y z
2
x y z
1
x y z
2
x y z
1
e A e A
Z
1
e
Z
1
A e
Z
1
A I
e
y
z
1
A e
y
z
1
A I
e
z
y
A e
z
y
A I

,
_

,
_

,
_

C
Z
y
z
=Karakteristik empedans
A
1
ve A
2
yi hat sonundaki artlar kullanarak belirleyebiliriz.
x = 0 iin (hat sonu koullar) V = V
2
ve I=I
2
olacaktr. Bu deerleri 7 ve 8 nolu
denklemlerde yerine koyarsak
( )
( ) ) 10 ( A A
Z
1
I
e A e A
Z
1
I
ve ) 9 ( A A V
e A e A V
2 1
C
2
0
2
0
1
C
2
2 1 2
0
2
0
1 2


+

9 ve 10 ifadelerini taraf tarafa toplarsak
2 1 2 C
2 1 2
A A I Z
A A V

+

2
I Z V
A
A 2 I Z V
2 C 2
1
1 C C 2
+

+
ve taraf tarafa karrsak

2
I Z V
A
2 C 2
2

eklinde yazabiliriz.
28
28
k
1
Z
1
z
y
z
zy
z
zy
z
k
k
z
Z
zy
z
zy
z
C
2
C
2


Hat ba deerlerini bulmak iin x = diyelim ve bulmu olduumuz A
1
ve A
2
deerlerini 7
ve 8 nolu denklemlerde yerlerine koyarsak;
kx 2 c 2 kx 2 c 2
1
e
2
I Z V
e
2
I Z V
V


,
_

+
,
_

1
]
1

,
_

,
_

kx 2 c 2 kx 2 c 2
C
1
e
2
I Z V
e
2
I Z V
Z
1
I
bulullnlur.
Bu iki eitlikte gerekli dzenlemeleri yapalm.
( )
( ) ( ) [ ]
kx kx
2 C
kx kx
2
kx
2 C
kx
2
kx
2 C
kx
2 1
e e I Z e e V
2
1
e I Z e V e I Z e V
2
1
V


+ +
+ +

,
_

,
_

+


2
e e
I Z
2
e e
V V
kx kx
2 c
kx kx
2 1
kx sinh Z I kx cosh V V
C 2 2 1
+
ve
zy cosh I zy sinh
Z
1
V I
2
c
2 1
+
zy sinh Z I zy cosh V V
C 2 2 1
+


2 2 1
I B V A V +
2 2 1
I D V C I +
zy cosh D A zy sinh Z B
C

zy sinh
Z
1
C
c

eklinde hat sabitlerini yazm oluruz. Buradaki hiperbolik fonksiyonlarn genel almlar;
! n 2
x
! 6
x
! 4
x
! 2
x
1 x cosh
n 2 6 4 2
+ + + + +
)! 1 n 2 (
x
! 7
x
! 5
x
! 3
x
x x sinh
) 1 n 2 ( 7 5 3

+ + + + +

29
29
D
C
B A
sinhkx coshkx
Uygulamada bir ve ikinci ifadeler dnda kalanlar ok kk saylar olduklarndan
ihmal edileceklerdir. Bu durumda

2
zy
1 zy cosh +

,
_

+ +
2
zy
1 zy
6
zy zy
zy zy sinh
2
zy
1 zy cosh D A + )
6
zy
1 .( z zy sinh Z B
C
+
)
6
zy
1 ( y zy sinh
Z
1
C
c
+
rnek 3.5.
400 km uzunluundaki bir iletim hattnn empedans z = 0,1+j0,5 /km , y=j3,2.10
-6
S/km olarak veriliyor. Hat sonunda U
2
= 215 kV altnda g katsays 1 olan 150 MVA lik bir
g ekilmektedir. Hat bana ilikin akm ve gerilim deerlerini ABCD katsaylar ve
hiperbolik fonksiyonlar yardmyla bulunuz.
zm:
a) ABCD katsaylar ile hat ba parametrelerinin hesaplanmas:
2 2 1 2 2 1
2
2
1
1
I D V C I I B V A V
I
V
D C
B A
I
V
+ +
1
]
1

1
]
1

1
]
1

+

+ +

68 , 1 8723 , 0 )
2
90 10 . 28 , 1 . 69 , 78 204
1 ( )
2
Y Z
1 ( D A
/ 1 10 . 28 , 1 j 400 . 10 . 2 , 3 j y Y
69 , 78 204 20 j 40 400 ). 5 , 0 j 1 , 0 ( z Z
3
3 6

,
_

,
_

168 , 79 309 , 195

6
90 10 . 28 , 1 . 68 , 78 204
1 68 , 78 204
6
Y Z
1 Z B
3

,
_

,
_

1
508 , 90 10 . 225 , 1
6
90 10 . 28 , 1 . 68 , 78 204
1 90 10 . 28 , 1
6
Y Z
1 Y C
3
3
3
ABCD katsaylar bulduktan sonra genel matris formlnden yararlanarak giri
parametrelerini bulunur.Burada bilmediimiz deer I
2
deeridir. I
2
yi bulmak iin
A 0 8 , 402
10 215 3
10 150
U 3
S
I I U 3 S
3
6
2
2
*
2
*
2 2 2

A 98 , 24 52 , 386
8 , 402 68 , 1 8723 , 0 10 13 , 124 08 , 90 10 225 , 1 I
kV 33 95 , 146
8 , 402 198 , 79 309 , 195 10 13 , 124 68 , 1 8723 , 0 V
3 3
1
3
1

+

+

b) Hiperbolik fonksiyonlarla zm:

30
30
ZY sinh
Z
1
C ZY sinh Z B ZY cosh D A
c
c

Bu yoldan gitmek iin Zc ve k deerlerine ihtiyacmz vardr. Bunlar aadaki ekilde
hesaplanr.
+ +

j 5084 , 0 j 0503 , 0 k
345 , 84 5109 , 0 90 10 28 , 1 69 , 78 204 Y Z k
655 , 5 217 , 399
90 10 28 , 1
69 , 78 204
Y
Z
Z
3
3
C

x 5084 , 0
180 14 , 3

14 , 29 x
bulunur.
( )
( )

+

6 , 1 87 , 0
2
14 , 29 e 14 , 29 e
2
e e
Y Z cosh D A
0503 , 0 0503 , 0
x x

1
5 , 90 10 . 225 , 1 C
85 49 , 0
) 655 , 5 ( 217 , 399
1
Y Z sinh
Z
1
C
315 , 79 6 , 195 B
85 49 , 0 ) 655 , 5 ( 217 , 399 Y Z sinh Z B
85 49 , 0 Y Z sinh
2
) 14 , 29 ( e 14 , 29 e
2
) ( e e
ZY sinh
3
C
C
0503 , 0 0503 , 0 x x
31
31
V
Z=jwL
i
Y=jwC
ekil 4.1. Doal g
4. DOAL G
Bir enerji iletim hattnda , hattn kapasitesinde retilen g , hattn reaktansnda
tketilen g arasnda bir denge sz konusu ise hattn doal g ile yklendii varsaylr. Bu
durumda hattn tamamnda akm ile gerilim ayn fazda olduu grlr. Bununla birlikte hat
sonunda

C
L
Z
C
gibi bir karakteristik empedans varm gibi dnlr. ayet hattan ekilen
g doal gten byk ise hat ba akm gerilimden geridedir. Bu durumda ise devre
endktif zellik gsterir.
Bir enerji iletim hattnn doal gle yklenmesi en iyi ileme koullarndan biridir. Hat
sonundan ekilen gcn doal gten farkl olmas durumunda akm ile gerilim arasnda faz
fark meydana gelir.

1
jwC Y
jwL Z
0 R
C
2
2
2 2
Z
Y
Z
wC
wL
I
V
wC
wL
I
V
V C w I L w



] VA [ ) sin j (cos
Z
U
S
] VA [
Z
U
Z
3 / U
U 3 S
I U 3 S
c
2
c
c
2
c
c
c
+


=
Buradaki Scye doal g ad verilir.
32
32
rnek 4.1.
Bir enerji iletim hattnn uzunluu = 450 km hattn birim etkin direnci r = 0,06 /km ,
x = 0,4 /km ve hattn admitans deeri y = j4.10-6 S/km ve hattn nominal gerilimi 380 kV
olduuna gre Zc ve Sc deerlerini hesaplayalm.
zm:
MVA 6 , 456
22 , 316
) 10 380 (
Z
U
S
) 3 , 4 ( 22 , 316
90 10 4
469 , 81 404 , 0
Z
469 , 81 404 , 0 4 , 0 j 06 , 0 jX R Z
Y
Z
wC
wL
C
L
Z
2 3
c
2
c
6
C
L C

+ +

33
33
I
1
V
1
V
2
R
X
ekil 5.1. Drt ulu hat
paras
5. BR HATTIN LETEBLECE MAKSMUM
G
ekli 5.1. deki iletim hatt iin g denklemlerini yazalm;
2 2 2 2 2 2 2 2
sin . I . U . 3 Q cos . I . U . 3 P
2 2 q
2 2 p
sin I I
cos . I I


ekil 5.2. letilebilecek maksimum gcn bulunmasnda kullanlan fazr diyagram
I
p
.R
V
1
.cos
V
1
.sin
V
1
I
q
.R
I
q
.X
I
p
.X
V
2
I
p
I
q I
2

I
q
R
I
q
X
I
q
Z

I
2
R
I
2
X
I
2
Z=V
V
I
p
X-I
q
R
34
34
I
q I
p
; koyarsak yerine de ) 1 (
R
sin V I X
I sin V I X R I
) 2 ( R I I X sin V
) 1 ( I X R I V cos V
1 p
q 1 p q
q p 1
q p 2 1



+ +
+ +

,
_

+ +

1
1
]
1

,
_

+ +
sin V X I X R I R V cos V R
R
R
sin V X I X R I R V
cos V R
R
R
sin V I X
X R I V cos V R
1 p
2 2
p 2 1
1 p
2 2
p 2
1
1 p
p 2 1
+ + sin V X ) X R ( I R V cos V R
1
2 2
p 2 1
2
1
2
2
2
1
p
2
p 1 2 1
Z
sin V X
Z
R V
Z
cos V R
I
Z I sin V X R V cos V R

+

+
p
2
2
1 1
I
Z
R V
sin
Z
X
V cos
Z
R
V
Z
1

,
_

+

Z
X
sin
Z
R
cos


( )
( )
2
2 1
p
p
2
2
1
Z
V
R cos
Z
V
I
I
Z
R V
V sin sin cos cos
Z
1

+
Genel g formlnden
p 2 2
I . V . 3 P
Ip yi yerine koyacak olursak;

( )
( ) 3
Z
V
. R cos .
Z
V . V
3 P
Z
V
R cos
Z
V
V . 3 P
2
2
2 1 2
2
2
2 1
2 2

1
]
1

( )
2
2
2 2 1
2
Z
U . R
cos
Z
U . U
P
0
) ( d
dP
2

a eitleyerek maksimum nokta bulunabilir.
35
35
Z
2
P
2
P
2max

=





,
_

0
0 ) sin(
0
Z
U U
) sin(
0
Z
U U
) sin(
0
) ( d
dP
2 1
2 1
2
ekilen gcn maksimum olmas iin = olmaldr.
( )
2
2
2 2 1
max 2
Z
U . R
cos
Z
U . U
P
] W [ U
Z
R
Z
U U
P
2
2
2
2 1
max 2

rnek 5.1.
150 km uzunluundaki bir iletim hattnn empedans 0,16+j0,4 /km hat sonu gerilimi
154 kV , hat ba gerilimi 10 170 kV tur. Verilen deerlere gre ykn ektii gc ve hattn
iletebilecei maksimum gc bulalm.
zm :
( )
( ) +

2 , 68 42 , 64 4 , 0 j 16 , 0 150 z Z
Z
U R
cos
Z
U U
P
2
2 2 1
2

( )
( )
MW 17 , 77 P
42 , 64
10 154
24 10 2 , 68 cos
42 , 64
10 154 170
P
2
2
2
3 6
2

ekilen maksimum gc bulmak iin ise = olmaldr. Bu durumda ;

( )
( )
MW 269 P
42 , 64
10 154 24
42 , 64
10 170 154
U
Z
R
Z
U U
P
max 2
2
2
3 6
2
2
2
2 1
max 2

36
36

5.2. Maksimum Gcn A,B,C,D Katsaylar Cinsinden
Yazlmas
B
V A
B
V
I
B
V A
B
V
B
V A V
I
I B V A V
I
V
D C
B A
I
V
2 1
2
2 1 2 1
2
2 2 1
2
2
1
1

+
1
]
1

1
]
1

1
]
1

1
]
1

B
V A
B
V
V I V S
2 1
2 2 2 2
] VA [
B
V A
B
V V
S
2
2 1 2
2

( ) ( )
( ) ] W [ cos
B
A U
B
U U
P
] W [ cos
B
U A
cos
B
U U
P
2
2 2 1
max 2
2
2 2 1
2

37
37

6. PER-UNT (BRM) DEERLER
Devre hesaplamalar gerek deerlerle yaplabildii gibi , bunlar temsil eden per-
unit(birim) deerlerle de yaplabilir. Hesaplamalarn herhangi bir kademesinde istenirse per-
unit deerden gerek deerlere dnmek her zaman iin mmkndr. Devre hesaplamalarnda
herhangi bir bykln birok deerlerine rastlanlabilir. rnein hesaplamalarda gerilim
byklnn 108 , 120 ve 126 kV deerleri ile karlalm olsun. Bu gerilim deerlerinden
birisi birim veya baz deer olarak seilebilir. rnein 120 kV baz olarak seilmi olsun. Bu
takdirde 108 , 120 ve 126 kVluk gerilimler 0,90 , 1 ve 1,05 periyodik deerleri ile ya da %90
, %100 ve %105 deerleri ile ifade gsterilir. u halde periyodik deer verilen deerin baz
olarak seilen deere gre alnan ve ondalkl kesir eklinde ifade edilen oranna eittir. Bu
byklklerin hesab iin , aadaki noktalarn gz nnde bulundurulmas gerekir.
1) ncelikle sisteme ilikin baz g ve gerilimin seilmesi gereklidir. Bu byklkler
rasgele seilebilir. Ancak ilemlerin kolayl asndan ve sistemdeki hesaplamalarn saysn
azaltmak iin uygun deerlerin seilmesine zen gsterilmelidir.( rnein S
B
=100 MVA ve
U
B
=154 kV gibi)
2) Bir trafo veya genaratrn zerinde verilen reaktans ve empedans deerleri kendi
bazna gre verilmitir. rnein 50MVA ,15 kV , x
d
=1,0 pu eklinde verilen bir
transformatrn empedans deeri 50 MVA ve 15 kV deerine gre tanmlanmtr.
3) S
1B
ve U
1B
baz deerlerindeki transformatr veya genaratr reaktans x
1
ise , S
2B
ve
U
2B
deerlerindeki yeni reaktans (x
2
)

B 2
2
B 2 2
B 1
2
B 1 1
S
U x
S
U x

(1)
eitlii yardmyla hesaplanr. ( Omik diren ihmal edilmemi ise x
1
yerine Z
1
ve x
2
yerine Z
2
konulacaktr.)
4) Bir transformatrn primer gerilimi BAZ olarak seilmi ise , sekonder gerilimide
BAZ deer olacaktr. Bu durumda, sistemdeki transformatr gerilim kademeleri ardk olarak
deiiyorsa forml 1

B 2
2
B 1
1
S
x
S
x
(2)
eklini alr.
5) Bir iletim hattnn empedans Z [] ve admitans Y [S] belli ise, S
B
ve U
B
BAZ
deerlerine gre pu deerleri

] pu [
] MVA [ S
] kV [ U
] [ Y Y
] pu [
] kV [ U
] MVA [ S
] [ Z Z
B
2
B
2
B
B


(3)
eitlikleri bulunur. letim hatt iin geerli baz gerilim deeri , hattn bandaki (veya
sonundaki) transformatrn st gerilim tarafna karlk den (baz) gerilimidir.
6) Pu byklkler hem srekli iletme analizlerinde (rnein g ak analizi) hem de
geici iletme analizlerinde (rnein kararllk veya ksa devre analizi) kullanlabilir.
7) Bir enerji sisteminde tm byklkler (pu) olarak verilmi ise , ek bir hesaplamaya
gerek yoktur. Verilen deerlerle dorudan analize geilir.
38
38
~
Genaratr
Trafo
1,1kV
150 MVA
1,1

15/154 kV
75 MVA
1,0
8) Pu byklkler her trl bantda ve her trl dzlemde (gerek saylar ve kompleks
dzlem) kullanlabilir.
9) letim hatt zerinde bulunabilecek seri kompanzatr , seri reaktr , nt kompanzatr
, nt reaktr , yldz noktasn topraa balayan bobin ( veya diren) gibi elemanlara ilikin
pu deerleri 3 nolu bant ile elde edilir.
10) Pu byklklerle yaplan ilem sonucunda bulunan gerilim (u) ve g (s)
deerlerinden fiziksel deerlere gemek iin

] MVA [ ] MVA [ S s S
] kV [ ] kV [ U u U
B
B


(4)
eitlikleri kullanlr. Benzer ekilde , pu akm (i) deeri ile gerek akm arasnda
] A [ ] A [ I i I
B
(5)
Burada I
B
deeri

] A [ 10
] kV [ U 3
] MVA [ S
I
3
B
B
B

(6)
olarak tanmlanmtr.
rnek 6.1.
Baz gc 100 MVA , baz gerilimi 154 kV olarak verilen Z = 20 luk bir empedansn
bu baz deerlere gre per-unit(birim) deerini bulalm.
zm:

( )
( )
pu 084 , 0
10 154
10 100
20
U
S
Z z
2
3
6
2
B
B

rnek 6.2.
Baz gc S
B
=100 MVA , U
B
= 154 kV olarak verilmi olup ekil de verilen dier
deerleri de kullanarak genaratr ve transformatrn birim dnmlerini yapnz.
zm:
B
2
B 2
1
2
1 1
S
U x
S
U x

Bu forml transformatr ve genaratre uygulayalm.

Transformatr iin:

( ) ( )
pu 33 , 1
75
100
x
10 100
10 154 x
10 75
10 154 0 , 1
T
3
2
3
T
6
2
3

39
39
Generatr iin:
( ) ( )
pu 39 , 0 x
100
10 15 x
10 150
10 11 1 , 1
d
2
3
d
6
2
3

rnek 6.3.
ekilde verilen devrede baz g 100 MVA ve baz gerilim 35 kV olduuna gre birim
dnmleri yapnz.

zm:
T
2
iin :
( ) ( )
pu 0534 , 0 x
10 100
10 35 x
10 200
10 5 , 34 11 , 0
2 T
6
2
3
2 T
6
2
3

Hat iin :
34,5 kV iin 154 kV ise
35 kV iin X olur.
X=156,23kV olarak bulunur.
( )
( )
pu 1868 , 0 x
10 23 , 156
10 100
38 , 0 120 x
h
2
3
6
h

T
1
iin :
( ) ( )
pu 0518 , 0 x
10 100
10 23 , 156 x
10 200
10 159 1 , 0
1 T
6
2
3
1 T
6
2
3

Genaratr iin :
159 kV iin 15 kV ise
156,23 kV iin X olsun
X = 14,74 kV olarak bulunur.
( ) ( )
pu 6455 , 0 x
10 100
10 74 , 14 x
10 250
10 2 , 14 2 , 1
d
6
2
3
d
6
2
3

~
G
T
1
T
2
250MVA
14,2 kV
1,2
200 MVA
15/159 kV
0,1
120 km
0,38 /km
200 MVA
154/34,5 kV
0,11
40
40
rnek 6.4.
ekildeki sistemde 50 MVA ve 220 kV baz deerlerine gre elemanlarn per-unit
deerlerini hesaplaynz.
zm:
T
2
iin:
pu 20 , 0 x
50
x
20
08 , 0
2 T
2 T

M iin:
pu 388 , 1 x
50
15 x
5
5 , 12 20 , 0
M
2
M
2

T
1
iin:
pu 20 , 0 x
50
x
25
10 , 0
1 T
1 T

Omik yk iin:
pu 38 , 3 x
50
15 x
2
13 18 , 0
Y
2
Y
2

Hat iin:
( )
( ) pu 008 , 0 j 004 , 0
220
50
8 j 4 Z
8 j 4 4 , 0 j 2 , 0 20 Z
2
h
h
+ +
+ +
G iin:
pu 2253 , 0 x
50
8 , 13 x
30
1 , 13 15 , 0
d
2
d
2

~
G
T
1
T
2
30MVA
13,1 kV
0,15
25 MVA
13,8/220 kV
0,1
20 km
0,2+j0,4 /km
20 MVA
220/15 kV
0,08
M
12,5 kV
0,10
5 MVA
2 MW
0,18
13 kV
41
41
rnek 6.5.
Sistemde , 200 MVA ve 100 kV baz deerlerine gre elemanlarn birim deerlerini
bulunuz.
zm:
T
3
iin:
pu 129 , 0 x
100
154 x
75
160 09 , 0
3 T
2
3 T
2

Hatlar iin:
pu 743 , 0
525 63
100
30 x
kV 525 , 63 154
100
66
2
h

T
1
iin:
pu 216 , 0 x
100
525 , 63 x
50
66 1 , 0
1 T
2
1 T
2

G
1
G
2
13,2 kV
100 MVA
1,1
13,4 kV
120 MVA
1,0
T
1
T
2
15/66 kV
60 MVA
0,12
15/66 kV
50 MVA
0,1
30
30
30
T
3
66/160 kV
75 MVA
0,09
42
42
T
2
iin:
pu 216 , 0 x
100
525 , 63 x
60
66 12 , 0
2 T
2
2 T
2

G
1
iin:
? 63,525
15 66 14,4 kV (baz) olacaktr. (ayn baz gerilim G
2
iinde geerlidir)
pu 919 , 0 x
100
44 , 14 x
100
2 , 13 1 , 1
1 d
2
1 d
2

G
2
iin:
pu 718 , 0 x
100
44 , 14 x
120
4 , 13 0 , 1
2 d
2
2 d
2

rnek 6.6.
ekildeki sistemde 200 MVA ve 150 kV baz deerlerine gre elemanlarn birim
deerlerini bulunuz.
zm:
nt bobin:
pu 888 , 8
150
200
1000 x
2
b

Seri kompanzasyon:
pu 267 , 0
150
200
30 x
2
c

letim hatt iin:
pu 711 , 0
150
200
80 x
2
h

T iin:
pu 211 , 0 x
200
x 150
80
08 , 0 154
T
T
2 2

G iin:
Genaratrn bal olduu bara iin baz gerilim
~
G T
100MVA
14,2 kV
1,3
80 MVA
15/154 kV
0,08
200 km
0,4 /km
Seri kondansatr
30
Yk 150 kV
nt bobin
1000
43
43
15 154
? 150
14,61 kV olacaktr.
pu 456 , 2 x
200
x 61 , 14
100
3 , 1 2 , 14
d
d
2 2

rnek 6.7.
ekildeki sistemde iletim hatlar 220 km olup iletim hatlarnn parametreleri r = 0,10 /km , x
= 0,40 /km , y = 310-6 S/km dr. Hatlarn per-unit deerlerini bulunuz.
zm:
S 10 6 , 6 220 10 3 ' y Y
88 220 40 , 0 ' x X
22 220 10 , 0 ' r R
4 6

Aksi belirtilmedii iin S

B
= 100 MVA kabul edilir.
Hat-1 iin:
pu 156 , 0
100
154
10 6 , 6 y
pu 371 , 0
154
100
88 x
pu 093 , 0
154
100
22 r
2
4
2
2

Hat-2 iin:
pu 953 , 0
100
380
10 6 , 6 y
pu 061 , 0
380
100
88 x
pu 015 , 0
380
100
22 r
2
4
2
2

T
1
T
2
100 MVA
380/154 kV
Hat - 1
100 MVA
154/380 kV
Hat - 2
44
44
rnek 6.8.
ekildeki sistemde , 100 MVA ve 154 kV baz deerlerine gre elemanlarn per-unit
deerlerini bulunuz.
zm:
T iin:
pu 083 , 0 x
100
x
120
1 , 0
T
T

G iin:
154 kV baz gerilim olduundan 15 kV da baz gerilimidir.
pu 860 , 0 x
100
15 x
150
4 , 14 4 , 1
d
2
d
2

R
N
iin:
pu 084 , 0
154
100
20 r
2
N

X
N
iin:
Transformatrn evirme oran (154/54) sabit olduundan , genaratr taraf iin baz gerilim
15 kV dur.
pu 33 , 29
15
100
66 x
2
N

rnek 6.9.
ekildeki sistemde , 100 MVA ve 380 kV baz deerlerine gre elemanlarn per-unit
deerlerini bulunuz.
zm:
T
3
iin:
pu 035 , 0 x
100
x
200
07 , 0
3 T
3 T

letim hatlar iin :
~
G
14,4 kV
150 MVA
1,4
15/154 kV
120 MVA
0,1
T
Y
66
Y

20
~
G
1
T
1
150MVA
13,5 kV
1,8
80 MVA
15/160 kV
0,1
200 MVA
154/380 kV
0,07
14,8 kV
120 MVA
110 MVA
0,09
158/15 kV
~
G
2
T
2
T
3
45
45
Hat iin baz gerilim , T
3
n primer gerilimidir.
pu 59 , 0
154
100
140 x
2
h

T
1
iin :
Bu eleman iin baz gerilimi 154 kV dur.
pu 135 , 0 x
100
154 x
80
160 1 , 0
1 T
2
1 T
2

G
1
iin :
Genaratr taraf iin baz gerilim , (15/160)154=14,44 kV dur. (Transformatr deitirme
oran sabit kaldndan , yksek gerilim tarafndaki baz gerilim 160 kV olacaktr.)
pu 049 , 1 x
100
44 , 14 x
150
5 , 13 8 , 1
1 d
2
1 d
2

T
2
iin :
pu 086 , 0 x
100
154 x
110
158 09 , 0
2 T
2
2 T
2

G
2
iin :
G
2
tarafndaki baz gerilim (15/158)154=14,62 kV
pu 366 , 1 x
100
6 , 14 x
120
8 , 14 6 , 1
2 d
2
2 d
2

Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
46
46
7. ENERJ LETM VE DAITIMINDA GEC REJM
ANALZ
Enerji iletim sistemlerinde akmn toplam empedansnn bir ksmn devre dna
kararak en ksa yoldan devresini tamamlamas sonucu ksa devreler oluur. Oluan bu ksa
devre akmnn termik ve dinamik etkisi olmak zere iki tip etkisi vardr. Termik etki
cihazlarda ar snmalara ve yanmalara sebep olur. I
2
.R.t eklinde ifade edilebilir. Burada I
akmn genlii , R sistemin direnci , ve t de sreyi gstermekte olup , t sresiyle termik etki
doru orantl olarak artmaktadr. Dinamik etki ise mesned izolatrlerinin krlmasna ,
baralarn titrein yapmasna , l trafolarnda sarg bozukluklarna neden olmaktadr. Bu
nedenler baralarn rezonans asnda incelenmesine mutlaka gerek vardr. Ksa devre akmnn
etkilerinden eitli cihazlar yardmyla korunmak mmkndr veya bu etkiler en aza indirilir.
Bunlarn dnda orta gerilim trafo merkezlerinde kullanlan trafolarn da ksa devre akm
snrlandrlabilir. Ancak reaktans bobini srekli olarak devrede Kaldndan aktif ve reaktif
g kaybna neden olur. Bunun yannda orta gerilim trafo merkezlerinde trafolarn orta
gerilim klar ayr ayr baralara balanarak empedans arttrlr ve ksa devre akm
snrlandrlr. Bir dier yntemde ksa devre akmnn snrlandrlmas iin orta gerilim
trafolarnn yldz noktasnn diren ve bobin zerinden topraklanmasdr. Ayn zamanda bu
yntemle indirici merkezlerde kullanlan trafolarn g deerleri belirli snrlar ierisinde
tutularak empedansn ok kk deerler almas nlenebilir. nk trafolarda empedans ;

N
2
N k
S
U
100
U
Z dr.
7.1. Arzalara Urayan ebekelerin ncelenmesi
a)Srekli dengeli ileyen enerji sistemlerinin teorisi:
Bu durumda sistemin zm dorusal olmayan cebirsel denklemler yardmyla
bulunur.
b) Srekli ancak denge noktas etrafnda kk lde zamana gre hz
deimeyen dinamik deiiklikler teorisi:
Bu durumda sistem modeli sabit parametreli dorusal diferansiyel denklemlerle kurulur.
c) Byk ve ani deiikliklere urayan ve dinamik hal deiikliklerine yol aan
geici olaylar teorisi:
Bu durumda sistem modeli daha karmak yapdaki diferansiyel denklemlerle
zmlenir.
7.2. Sistemlerin Geici Rejimlerinin Snflandrlmas
Hzlarna gre geici rejimler farkl snfa ayrlarak incelenirler.
a)ok fazla hzl geici rejimler(ani olaylar): Bu duruma zellikle korumasz hatlarda
atmosferik dearjlar yol aar ve hattn sonunda yryen dalgalar oluur. Bu dalgalar hatt k
hznda bir batan dier baa kat ederler. Bu nedenler oluan arzalar birka mili saniyede
meydana gelir ve yok olurlar.
Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
47
47
b) Orta hzdaki geici rejimler: Genellikle izolasyon bozukluundan kaynaklanmakta
olup sistemin baz noktalarnda her zamankinden farkl akmlar akmasna neden olur veya
gerilimleri deitirebilir. Havalarn neminden dolay izolatrlerde kaaklar oluabilir. Orta
hzdaki geici rejimler ikiye ayrlrlar: 1)Asimetrik Arzalar , 2) Simetrik arzalar( fazn
ksa devresi).
c) Yava geici rejimler:
7.3. Ksa Devreler Ve B Snf Arzalarn ncelenmesi
a)Simetrik Ksa Devreler: Ayn anda fazn birden ksa devre olmas hali olup
ebeke indirgeme yntemi ile hesaplanr. Sistemi zorlayan en ar arza durumu budur. Fakat
bununla birlikte seyrek olarak ortaya karlar. Hesaplama yntemi olduka basittir. Arza
noktasndan itibaren sistemin edeer empedans hesaplanarak zme ulalr.
b)Asimetrik arzalar: Bu ksa devrelerde zm simetrili bileenler yntemi
yardmyla gerekletirilir. Simetrili bileenler ynteminde modeller ve alar farkl olup 3
adet fazr dengeli 9 fazrn sperpozisyonu olarak ifade edilir.
Bu 9 fazr grubu kendi aralarnda 3 e blnr. Bunlar doru , ters ve sfr bileen
sistemlerdir.


7.3.1. Ksa Devre Hesaplarndaki Varsaymlar
1) Arzadan hemen nce sistem yksz ve anma frekansndadr. Arza akm dnda
btn akmlar ihmal edilmektedirler. Aksi belirtilmedike btn genaratrlerin (rnein 11
kV gibi) kendi anma gerilimlerinde iledii kabul edilir. Bu genaratrler 11/33 kV luk
kendilerine zg evirme oranlarnda alan trafolara balanrlar.
120
120
120
V
Rd
V
Sd
V
Td
V
Rt
V
St
V
Tt
120
120
120
V
R0
V
S0
V
T0
V
Rd
V
Rt
V
R0
V
R
V
St
V
Sd
V
S0 V
S
V
T
V
T0
V
Tt
V
Td
Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
48
48
ekil 7.1.Simetrili bileenler yntemi fazr
gsterimi
2) Btn genaratrlerin emk lar ayn fazdadr. Bu sistemin salnm yapmadn ifade
eder. Yani senkronlayc akmlar btn makineleri arzadan nceki duruma ya da
senkronizasyona ekerler. Birinci ve ikinci maddeyi birletirdiimizde emk. lar eit ve ayn
fazda olduklarndan btn genaratrlerin yerine tek bir genaratr konulabilir. Bu ilem bazen
kaynaklarn bir kontak emk. barasndan paralel olmas eklinde gsterilir. Bylece
alternatrlerin empedanslar g sisteminin empedansna katlm olur.
3) Sistemin direnci ihmal edilir. Yalnz endktif reaktans hesaba katlr. Bu kabulde,
sistemde minimum empedans ve maksimum arza akm elde edilmi olur. Bylece en kt
sonucu veren artlara ulalm olur.
Alternatrlerde R/X=0,05 , trafolarda R/X=0,1 , yksek gerilim hatlarnda ise R/X=1/3
eklindedir.
7.3.2. Fazl Ksa Devre Sistemlerde u zellikleri Gz nne
Almak Yerindedir
1)Btn pratik amalar iin sistem edeer empedans yalnzca reaktanstan oluur.
2)Tam bir ksa devre halinde ksa devre gc btnyle reaktif gten meydana gelir.
3)Ksa devreden hemen sonra llen ksa devre akm rnein yarm saniye sonra
llen deerden daha byk deerdedir. Bu da edeer empedansn arzadan hemen sonra
minimum olduunu ve giderek bydn ifade etmektedir. Ksa devre akmnn zamana
gre bu deiimi senkron genaratrn karakteristiinden ileri gelmektedir.
4) Bir barann dayanm gc ya da ksaca gc dorudan doruya kendisinin ksa devre
gcyle orantldr. Bu ifadeden anlalaca gibi sz konusu baradan ebekenin iine doru
grnen empedans azaldka bu g artar. Bu yzden baka baralarda ksa devre meydan
geldii zaman barann gerilimini koruma yetenei byr. Bununla beraber barada bir ksa
devre oluursa byk ksa devre gcnn bu barada yksek akma yol aacan belirtmek
yerinde olur. Bu yzden baz ebekelerde bu tipte bir noktaya reaktans eklenmesiyle ksa
devre gcnn yapay olarak deitirilmesine gerek duyulur.
5) Ksa devre gc bir kesicinin urad zorlanmann bir ls olarak aada
tanmlanacak nedenlerle ksa devre akmna stn tutulur. Devre kesicinin ilk grevi akm
ortadan kaldrmaktr. Hzl bir kesici bu ilemi ounlukla iki periyottan sonra tamamlar.
Bir kere akm sfr olunca kesici kontaklarnn geri gelen gerilime dayanmas iin yeterli
izolasyon gcn korumas zorunludur. Bu gerilim sonradan her bir kesici kutbu boyunca
toplanacaktr.
Ama ileminin bitimiyle kesici boyunca tam ebeke gerilim yani 1,0 pu deerinde
gerilim llecektir. Bu devre kesicinin hem kesmesi gereken akm , hem de amas gereken
kar gerilimi hesaba katmas gereklidir. Bu iki bykln arpm ve tanm olarak sz
konusu olan kesici yerindeki ksa devre gcn MVA olarak verir.
6) Bazen incelemeleri kolaylatrmak amacyla bir baray sonsuz gl kabul etme
olana vardr. Bu durum barann bir sonsuz ksa devre gcne sahip olduunu ifade eder. Bu
ise bir birim edeer empedans belirttiinden sabit gerilimi korumakla bir barann daima yeter
derecede gl olduunu ifade eder.

I U KDG


e
kd
Z
0 , 1
i
49
49
e
kd
Z
0 , 1
0 , 1 i 0 , 1 KDG

e
Z
0 , 1
KDG
7.3.3. Fazl Simetrik Arzalarn ndirgeme Yntemi le
zm
rnek 7.1.
ekilde grld gibi drt adet birbirinin ayn genaratr paralel olarak iletilmektedir.
Her birinin 11 kv anma geriliminde 25 MVA anma gc vardr. Her birine ait geici reaktans
x
d
= 0,16 pu olduuna gre 3~ ksa devre gcn hesaplaynz.

zm:
Devrenin edeeri aadaki gibi olur.
Ksa devre hesaplarndaki varsaymlardan yola karak genaratrler paralel bal tek bir
genaratr olarak dnlr. Bu halde sistem
K
G
1
G
2
G
3
G
4
11kV
0,16 K
50
50
eklini alr. Buradan paralele bal reaktanslarn
elenii bize edeer reaktans verecektir. Buda gerekli denklemlerde yerine konursa;
pu 04 , 0
4
16 , 0
x
e

pu 25
04 , 0
1
Z
1
KDG
e


MVA 625 25 . 25 S KDG KDG
B


pu 25
04 , 0
1
Z
1
i
e
kd

A 154 , 1312
10 11 3
10 25
U 3
S
I
3
6
B
B
B

A 32803 154 , 1312 25 I
Z
1
I i I
B
e
B kd kd

rnek 7.2.
ekilde 154 kv entelkonnekte ebeke grlmektedir. S
G1
, S
G2
= 87,5 MVA , x
d
= 0,2 pu ,
BD = AB = AC = AD = 125 dur. Her makinenin senkron hzda dnd ve kaypsz olduu
kabul ediliyor. U
B
= 154 kV , S
B
= 175 MVA iin D barasndaki faz ksa devresine ait ksa
devre gcn bulalm.
zm:
Birim dnm gereken yerler iin dnmleri yapalm.
Genaratrler iin:
6
2 3
d
6
2 3
10 175
) 10 154 ( x
10 5 , 87
) 10 154 ( 2 , 0

pu 4 , 0
5 , 87
175
2 , 0 x
d

0,16
K
0,16 0,16 0,16
M
G
2
G
1
x
d
= 0,23 pu
D
B
A
C
80MVA
51
51
Motor iin:
pu 503 , 0 x
175
x
80
23 , 0
m
m

Hatlar iin:
pu 922 , 0
154
175
125 x
2
h

Hesaplamalara gre sistemin edeer devresi ekildeki gibi olur.gen yldz dnm
yaplarak devre sadeletirilir.
307 , 0
921 , 0 921 , 0 921 , 0
921 , 0 921 , 0
c b a
+ +

0,921pu
0,4
0,4

2 , 0
4 , 0 4 , 0
4 , 0 4 , 0

0,921pu
a
b c
M
G
1
G
2
0,4 pu
0,4pu
0,503 pu
A
B
C
0,921pu
0,921pu
0,921pu
52
52
pu 345 , 0
503 , 0 21 , 1
503 , 0 21 , 1
x
e

+

pu 89 , 2
347 , 0
1
x
1
KDG
e

A 935 , 1903
10 154 3
10 175
345 , 0
1
I
x
1
I
3
6
B
e
kd

rnek 7.3.
Sistemin anma gerilimi 33 kV tur. Generatrlerin her birisi 25 MVA anma gcnde
0,125pu reaktans deerine sahiptir. M
1
ve M
2
nin her birisi 25 MVA da 0.125 pu reaktans
deerine sahiptir. letim hatlarnn her birisi ise 10,9 alnarak A barasnn nnde meydana
gelebilecek bir simetrik ksa devre gcn ve akmn bulunuz. ( S
B
= 100 MVA )
0,307
0,921
M
A
B C
D
0,2
0,307
0,307
0,921
0,503

M
0,507
1,228 1,228
0,503

0,503
M
0,507
0,614

1,02
1
0,503
53
53

zm:
pu 0 , 1
33
100
9 , 10 x
2
h

Generatr iin: pu 5 , 0 x
100
x
25
125 , 0
d
d

Motor iin: pu 5 , 0 x
100
x
25
125 , 0
m
m

M
1
M
2
G
1
G
2
A B
C D
K
54
54
pu 125 , 0
1 5 , 0 5 , 0
5 , 0 5 , 0
a
+ +

pu 25 , 0
2
1 5 , 0
c b

a
b
c
M
a
b c
0,5 0,5
0,5
0,5
1,0
1,0
1,0
1,0

M
M
A
B
C
D
0,5
0,5
0,5 0,5
1,0
1,0
1,0
1,0
B
M
0,25
0,125
1,0 1,0
0,25
A
0,125
0,25 0,25
C
D
M
0,125
1,5
0,125
1,25
0,25
gen oluuyor.

55
55
pu 0089 , 0
125 , 0 125 , 0 5 , 1
125 , 0 125 , 0
a
+ +

MVA 343 100
2915 , 0
1
S
x
1
KDG
B
e

pu 107 , 0
75 , 1
5 , 1 125 , 0
c b

A 6000
10 33 3
10 100
2915 , 0
1
I
x
1
I
3
6
B
e
Kd

rnek 7.4.
ekildeki 3 baral sistemde B barasnn nnde ksa devre gc 2500 MVA olan ebeke
vardr. G
1
ve G
2
genaratrlerinin 11 kVtaki reaktans deerleri 0,35 pu ve gleri ise 50 MVA
dr. letim hatlarnn her birisi 70 km uzunluunda olup reaktans 0,4 km dr. Motorlarn 11
kV anma gerilimi ve 25 MVA gcnde olup reaktanslar 0,9 pu dr. B barasnn ksa devre
gcn bulunuz.(S
B
=100MVA alnacaktr)
zm:
ebeke iin birim dnm:
pu 04 , 0 x 100
x
1
2500 S
X
1
KDG
e
e
B
e

Genaratr iin:
pu 7 , 0 x
100
x
50
35 , 0
d
d

Motorlar iin:
pu 6 , 3 x
100
x
25
9 , 0
m
m

a
b
c
0,25
1,2
5
0,125
0,125
1,5
0,25
1,25
0,107
0,107
0,0089
x
e
=0,2915

x
e
M
1
M
2
KDG=2500MVA
olan ebeke
G
1
G
2
50MVA
0,35pu
0,9pu
25 MVA
A
B
C
56
56
Hatlar iin:
pu 14 , 23
112
100
) 70 4 , 0 ( x
h

pu 71 , 7
14 , 23 14 , 23 14 , 23
14 , 23 14 , 23
c b a
+ +

MVA 102 , 2564 100
039 , 0
1
S
x
1
KDG
B
e

rnek 7.6.
Aadaki ekilde verilen sistemde genaratrlerin hepsi 60 MVA de 0,2 pu deerine
sahiptirler. Kullanlan reaktans bobinleri 0,1 pu dr. K noktasnda meydana gelen faz ksa
devre gcn bulalm
.
0,7
0,7
23,14
23,14
23,14 0,04
3,6
3,6
a
b c

0,35
7,71
7,71
7,71
0,04
1,8
8,06
9,51
4,36

0,04
7,71
4,36
x
e
=0,039
12,07
0,04

K
G
1
G
2
G
3
G
4
G
5
G
6
57
57
zm:
Verilen birim deerler yardmyla sistemin edeer devresini izelim.
pu 089 , 0
16 , 0 2 , 0
16 , 0 2 , 0
x
e

+

MVA 675 60
089 , 0
1
S
x
1
KDG
B
e

A 35333
10 11 3
10 60
089 , 0
1
U 3
S
x
1
I
3
6
B
B
e
kd

A 19629
36 , 0
2 , 0
35333
2 , 0 16 , 0
2 , 0
I I
A 555 , 15703
36 , 0
16 , 0
35333
2 , 0 16 , 0
16 , 0
I I
kd 1
kd 2

+


+

A 8 , 3925
5
19629
I I I I I
6 G 5 G 4 G 3 G 2 G

G
1
G
2
G
3
G
4
G
5
G
6
0,2
0,2
0,2 0,2 0,2 0,2
0,1 0,1 0,1
0,1
0,1
0,1
paralel
0,2
0,1
0,06
0,2
0,16
K

06 , 0
5
1 , 0 2 , 0

+
I
kd
I
1
I
2

15703,55 A
19629 A
58
58
rnek 7.7.
Genaratrlerden her biri 0,2 pu reaktanslarnki ise 0,3 pu, S
B
= 60 MVA dr. K
noktasndaki KDG yi hesaplaynz.
zm:
057 , 0
7 , 0
2 , 0 2 , 0
a

085 , 0
7 , 0
2 , 0 3 , 0
c b

G
1
G
2
G
3
G
4
G
5
G
6
K
0,2 0,2
0,2 0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
0,3 0,3
0,3
0,3
a
b
c
a
a
b
b
c c

59
59
0055 , 0
471 , 0 0571 , 0 0571 , 0
0571 , 0 0571 , 0
a
+ +

5
10 74 , 5
516 , 0 0571 , 0 0055 , 0
0571 , 0 0055 , 0
a


+ +

0459 , 0
471 , 0 0571 , 0 0571 , 0
471 , 0 0571 , 0
c b
+ +

3
10 38 , 5
516 , 0 00571 , 0 0055 , 0
516 , 0 0055 , 0
b


+ +

2
10 09 , 5
0055 , 0 0516 , 0 0571 , 0
516 , 0 0571 , 0
c


+ +

0,057
0,085
0,085
0,057
0,085
0,085
0,057
0,085
0,085
0,3 0,3 0,3
K

0,0571
0
,
0
5
7
1 0,0571
0,471
0,471
0,385 0,085
a
b
c
0,0055
0,085
0,0459
0,0459
0,471
0,385
0,0571
a
b c

60
60
pu 1043 , 0 x
e


MVA 26 , 575 60
1043 , 0
1
S
x
1
KDG
B
e

rnek 7.8.
ekildeki sistemde S
B
=15 MVA dr. I
kd
nin 1500 A amamas iin E fideri ile seri
balanacak olan reaktansn deerini hesaplayn.
zm:
ncelikle gerekli birim dnmleri yapalm.
Hat iin:
pu 1 , 0
33
15
3 , 7 x
2
h

G
2
iin:
pu 01 , 0 x
15
x
30
02 , 0
2
2
d
d

5,7410
-5
5,3810
-3
0,1309
0,315

0,136
0,436
5,7410
-5

5,0910
-2
G
1
G
2
T
1
T
2
33kV
7,3
1/2 1/2
E fideri
33kV
0,03pu
10MVA
33/11 kV
0,08pu
15 MVA
0,02pu
0,15pu
20 MVA
0,15 pu
61
61
T
1
iin :
pu 125 , 0 x
15
x
20
15 , 0
1
1
T
T

E fideri iin :
pu 045 , 0 x
15
x
10
03 , 0
E
E

Bulunan bu deerlere gre edeer devre;
0,15
0,1125
0,01
0,1
0,1
0,05 0,05
0,045
x=?
0,08
a b
c
pu 025 , 0
2 , 0
05 , 0 1 , 0
a b

pu 0125 , 0
2 , 0
05 , 0 05 , 0
c

A
B
0,11
0,2625
0,025 0,025
0,0125
0,045
x
0,08

A B
0,135
0,2875
0,1375
x

0,091
0,1375
x
0,228
x

62
62
524 , 0
10 11 3
10 15
1500
1
x
U 3
S
x
1
1500 A 1500 I
3
6
e
B
B
e
kd

pu 296 , 0 x 228 , 0 x 524 , 0 +
rnek 7.9.
Verilen sistemde S
B
= 60 MVA olduuna gre ksa devre gc ve akmn bulunuz.
zm:
G
3
iin birim dnm:
pu 2 , 0 x
60
x
30
1 , 0
3
3
d
d

G
4
iin:
pu 15 , 0 x
60
x
100
25 , 0
4
4
d
d

T
3
iin:
pu 15 , 0 x
60
x
40
1 , 0
3
3
T
T

T
4
iin:
pu 1 , 0 x
60
x
120
2 , 0
4
4
T
T

bulunana bu deerlere gre devrenin edeerini izelim:
G
1
G
2
G
3
60 MVA
60 MVA
40 MVA
120 MVA
60 MVA
60 MVA
30 MVA
0,15 pu
0,15 pu
0,1 pu
0,2 pu
0,2 pu
0,2 pu
0,1 pu
100 MVA
0,25 pu
G
4
T
1
T
2
T
3
T
4
26,1
1/4 3/4
63
63
MVA 24 , 612 60
098 , 0
1
S
x
1
KDG
B
e

Burada I
kd
deerini hesaplamak iin U
B
deerinin hesaplanmas gereklidir. Bunun iin diren
ve birim deeri ve hat parasnn birim dnm formlnden U
B
deeri ekilir.
0,2
0,15
0,2
0,15
0,2
0,15
0,1
0,025
0,075
0,1 0,15
116 , 0
3
15 , 0 2 , 0

+
0,1+0,15=0,25
a
b
c
0,116 0,1 0,25
0,025
0,075
0623 , 0
466 , 0
25 , 0 116 , 0
a

0536 , 0
466 , 0
1 , 0 25 , 0
b

0248 , 0
466 , 0
1 , 0 116 , 0
c

0,025
0,075
0,0248
0,0536
0,0623

0,0498
0,128
0,0623 0,098

64
64
kV 136 , 125 U
U
10 60 1 , 26
1 , 0
B
2
B
6

Bulunan bu U
B
deerini yerine koyarak I
kd
deerini
buluruz.
A 696 , 2824
10 139 , 125 3
10 60
098 , 0
1
I
3
6
kd

rnek 7.10.
ekildeki sistemde transformatrlerin her biri 50 MVA ve 0,1 pu deerindedir. Hatlar
0,8 pu , S
B
=100 MVA ve U
B
=154 kV tur. A ve B noktalarnda ksa devre meydana gelecek
olursa ksa devre gcn ve akmn bulunuz.
zm:
G
1
iin birim dnm:
pu 243 , 0 x
100
15 x
100
5 , 13 3 , 0
1
1
d
2
d
2

G
2
iin:
pu 243 , 0 x
100
15 x
60
5 , 13 18 , 0
2
2
d
2
d
2

Transformatrler iin :
pu 2 , 0 x
100
x
50
1 , 0
T
T

Hatlar iin:
pu 337 , 0
154
100
80 x
2
h

100 MVA
60 MVA
100 MVA
15/154 kV 154/34,5 kV
15/154 kV
154/34,5 kV
Hat 1
Hat 2
SGB
T
1
T
2
T
3
T
4
0,2 pu
0,3 pu
0,16 pu
G
1
G
2
13,5 kV
13,5 kV
A
B
65
65
pu 086 , 0
686 , 0
243 , 0
a
2

pu 07 , 0
686 , 0
243 , 0 2 , 0
c b

MVA 468 , 478 100
209 , 0
1
KDG
A 793 , 1793
10 154 3
10 100
209 , 0
1
I
3
6
kd

rnek 7.11.
ekildeki sistemde K noktasndaki ksa devre akmn 3 kVA de snrlamak iin x
bobinlerinin deerleri ne olmaldr? Sistemin baz akm I
B
=1575 A dr.
0,243
0,243
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,337
0,337
a
c
b
0,537
0,2
0,07
0,07
0,086

0,737
0,086
0,807
0,27
0,537

0,807
0,086
0,27
0,537

0,27 0,077
0,537

x
e
=0,209 pu
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
x
x
x
0,15
0,15
0,15
K
66
66
zm:
pu 525 , 0 x 1575
x
1
3000
I
x
1
I
e
e
B
e
kd



( )
pu 074 , 0 x
x 5 , 1 6 , 0
x 5 , 1 2 , 0 4 , 0
35 , 0 525 , 0
+
+
+
0,2 0,2 x
0,2
0,2 x
0,2
0,2 x
0,15
0,15
0,15

x
0,4
0,35
0,4
0,2+1,5x
0,35

67
67
2
x
2 , 0 +
rnek 7.12.
ekildeki sistemde ksa devre noktasnda meydana gelen ksa devre akmn bulalm.
zm:
ncelikle gerekli birim dnmleri yapalm.
G
1
iin:
5 , 0
30
15 , 0
100 x
1
d

G
2
iin:
6 , 0
20
12 , 0
100 x
2
d

G
3
iin:
333 , 0
60
2 , 0
100 x
3
d

x
1
iin:
3 , 0
80
24 , 0
100 x
1

x
2
iin:
333 , 0
60
2 , 0
100 x
2

x
3
iin:
888 , 0
90
8 , 0
100 x
3

G
4
iin:
225 , 0
80
18 , 0
100 x
4
d

G
5
iin:
G
1
G
2
G
3
G
4
G
5
30 MVA
20 MVA 30 MVA
60 MVA
80
M
V
A
60 MVA
80 MVA
90 MVA
60 MVA
x
1
x
2
x
3
0,8pu
0,2 pu
0,24 pu
0,15
pu
0,12 pu
0,2 pu
0,12
pu
0,18 pu
0,01+j0,05 pu
68
68
2 , 0
60
12 , 0
100 x
5
d

Empedans iin:


69 , 78 169 , 0
30
69 , 78 0509 , 0
100 x
z
Bulunana birim deerlere gre edeer devre aadaki gibi olur.
0965 , 0
333 , 0 333 , 0 272 , 0
333 , 0 272 , 0
b a
+ +

118 , 0
333 , 0 333 , 0 272 , 0
333 , 0
c
2

+ +

+ 37 , 82 249 , 0 2474 , 0 j 0331 , 0 Z

e
( ) A 37 , 82 87 , 21078
10 11 3
10 100
37 , 82 249 , 0
1
U 3
S
Z
1
I
3
6
B
B
e
kd

0,5 0,6
0,333
0,333
0,888
0,225
0,2
69 , 78 169 , 0
0,3
0,272 0,333
0,33
0,3
0,888
69 , 78 169 , 0
a
b
c

69 , 78 169 , 0
0,0965
0,118
0,0965
0,3 0,888
0,105

0,380
0,105
0,0331+j0,165

69
69
7.3.4. Ksa Devrelerin Bara-admitans Matrisi Yntemiyle zlmesi
Bara-admitans yntemi ksa devre hesaplamalarnda kullanlan farkl bir yntemdir. Bu
yntemde indirgeme ynteminden farkl olarak admitans deerleri tespit edilerek matris
oluturulur. Oluturulan bu matris yardmyla ksa devre olan barann akm tespit edilir.
Bu yntemi aadaki sistem zerinden aklayalm.
Bu sistemin edeerini izelim.
A
B
C
D
A B
C
D
Y
G1 Y
G2
Y
G3
Y
G4
Y
h1
Y
h2
Y
h3
Y
h4
70
70
1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

D
C
B
A
DD DC DB DA
CD CC CB CA
BD BC BB BA
AD AC AB AA
D
C
B
A
V
V
V
V
Y Y Y Y
Y Y Y Y
Y Y Y Y
Y Y Y Y
I
I
I
I
[ ] [ ] [ ] V Y I formlnden gerilimi ekecek olursak;
[ ]
[ ]
[ ]
[ ] [ ] [ ] I Y V
Y
I
V
1

eklinde bulunabilir. Burada [ ]

1
Y

ters matrisi bulunarak zm yaplabilmektedir.
[ ]
1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

D
C
B
A
1
D
C
B
A
I
I
I
I
Y
V
V
V
V
Arza olan barann ksa devre akm bulunurken matris ifadesinde ksa devre olan barann
gerilimi 1,0 pu olarak alnr. rnein ksa devre A barasnda ise burann gerilimi 1,0 olarak
kabul edilir ve ksa devre akm bulunur. Dier baralardan akm akmad kabul edilir.
1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

0
0
0
i
X
X
X
X
V
V
V
0 , 1
kd
D
C
B
Akmlar sfr kabul edildii iin sade x ile gsterilen yerlerin bilinmesi zm iin yeterli
olacaktr. Bu ekilde akm yazacak olursak;

e
kd kd e
x
0 , 1
i i x 0 , 1
eklinde yazlabilir.
71
71
A
C D
0,5 0,5
0,5
0,5
1
1 1
1
M
M
A B
C
D
-j2
-j2
-j2
-j2
-j1
-j1 -j1
-j1
rnek 7.13.
Aada daha nce zmn indirgeme yntemi ile bulduumuz rnek 7.3. deki sistemin
zmn bara-admitans yntemi ile yapalm.

2 j
5 , 0 j
1
Y Y Y Y
2 1 2 1
M M G G


budeerlere gre admitans edeeri izilir.
Admitans edeeri izildikten sonra bu deerler yardmyla matris oluturulur. Matris
oluturulurken Y
AA
= A dmne gelen admitanslarn toplam , Y
AB
=A ve B dmleri
arasndaki admitans olarak alnarak matris oluturulur.
[ ]
1
1
1
1
]
1

4 j 1 j 1 j 0
1 j 4 j 0 1 j
1 j 0 4 j 1 j
0 1 j 1 j 4 j
Y
Matris oluturulurken apraz sra yani -j4 lerin bulunduu sra dndaki yerlerin
iaretleri (+) yaplr ve ters matris bundan sonra bulunur.
72
72
1 j
1 j
1
Y
hatlar

[ ]
1
1
1
1
]
1

291 , 0 j 082 , 0 j 082 , 0 j 042 , 0 j

082 , 0 j 291 , 0 j 042 , 0 j 082 , 0 j
082 , 0 j 042 , 0 j 291 , 0 j 082 , 0 j
042 , 0 j 082 , 0 j 082 , 0 j 291 , 0 j
Y
1
Bu ters matristen yararlanarak denklem sistemimizi olutururuz.
1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

D
C
B
A
D
C
B
A
I
I
I
I
291 , 0 j 08 , 0 j 08 , 0 j 042 , 0 j
082 , 0 j 291 , 0 j 042 , 0 j 082 , 0 j
082 , 0 j 042 , 0 j 291 , 0 j 082 , 0 j
042 , 0 j 082 , 0 j 082 , 0 j 291 , 0 j
V
V
V
V
pu 436 , 3
291 , 0
0 , 1
i 0 0 0 i 291 , 0 j 0 , 1
kd kd
+ + +
A 44 , 6011
10 33 3
10 100
436 , 3 I i I
3
6
B kd kd

Bulunan bu sonu indirgeme yntemi ile bulunan deerle (6000 A)yaklak ayndr.
rnek 7.14.
Aada reaktans edeeri verilen sistemin bara-admitans yntemi ile D noktasndaki
ksa devre akmn bulalm.(S
B
=175 MVA , U
B
= 154 kV )

Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
73
73
a
b c
M
G
1
G
2
0,4 pu
0,4pu
0,503 pu
A
B
C
0,921pu
0,921pu 0,921pu
0,921pu
0,921pu
zm:
ncelikle reaktanslarn admitans karlklar bulunur.
5 , 2 j
4 j
1
Y Y
2 !
G G

085 , 1 j
921 , 0 j
1
Y
hatlar

2 j
5 , 0 j
1
Y
M

[ ]
1
1
1
1
]
1

17 , 4 j 085 , 1 j 085 , 1 j 0
085 , 1 j 255 , 3 j 085 , 1 j 085 , 1 j
085 , 1 j 085 , 1 j 255 , 3 j 085 , 1 j
0 085 , 1 j 085 , 1 j 17 , 7 j
Y
[ ]
1
1
1
1
]
1

34584 , 0 j 20375 , 0 j 20375 , 0 j 061665 , 0 j

20375 , 0 j 50675 , 0 j 27633 , 0 j 1185 , 0 j
20375 , 0 j 27533 , 0 j 50675 , 0 j 1185 , 0 j
061665 , 0 j 1185 , 0 j 1185 , 0 j 17533 , 0 j
Y
1
1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

1
1
1
1
]
1

D
C
B
A
D
C
B
A
I
I
I
I
34584 , 0 j 20375 , 0 j 20375 , 0 j 061665 , 0 j
20375 , 0 j 50675 , 0 j 27633 , 0 j 1185 , 0 j
20375 , 0 j 27533 , 0 j 50675 , 0 j 1185 , 0 j
061665 , 0 j 1185 , 0 j 1185 , 0 j 17533 , 0 j
V
V
V
V
pu 891 , 2
34584 , 0
0 , 1
i i 34584 , 0 0 , 1
kd kd

A 054 , 1897
10 154 3
10 175
8915 , 2 I
3
6
kd

Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
74
74
-j1,085
-j1,085
-j1,085
a
b c
M
G
1
G
2
-j2,5
-j2,5
-j2
A
B
C
-j1,085
-j1,085
7.3.5. Simetrik Olmayan Arzalarn ncelenmesi
fazl bir sistemin dengeli iletilmesinde bu sisteme ait akm ve gerilimlerin
fazrlerinin modlleri birbirine eit olup aralarnda 120 faz fark bulunmaktadr. Bu ekildeki
sistemler eitli yntemlerle analiz edilebilirler. Ancak akm ve gerilim fazrlerinin modl
olarak byklkleri veya aralarndaki a deitiinde , yani bir dengesizlik sz konusu
olduunda sistem faz bileenleri yntemi ile zmlenememektedir.
Simetrik olmayan arzalarn incelenmesinde simetrili bileenler ynteminden
yararlanlr. Genel olarak en ok kullanlan simetrili bileen yntemleri Fortescue ve
Kimbarkn simetrili bileenler yntemidir. Kimbarkn simetrili bileenler ynteminde dner
manyetik alan elemanlar ( genaratr , motor.vb) tanmlanamad iin Fortescuenin
yntemi tercih edilir. Bir enerji sistemini oluturan elemanlar etkileyen dengesiz bir akm
sistemiyle gerilim sistemi yerine dengeli 3 ayr akm sistemi veya dengeli 3 ayr gerilim
sistemi kullanlr. Ancak bu ilemin yaplabilmesi iin dengesizliin etkisi altndaki elemann
faznn yaps elektiriki adan simetrik olmaldr. Bu koul altnda iletim sisteminin her
eleman 3 bamsz 4 ulu veya 2 kapl ile gsterilebilir. Bu 4 ularn her birine gerilimle
akmlarn sadece birer bileeni etkili olmaktadr. Daha ak ekliyle 4 ulularn birincisinde
doru sistem gerilim ve akmlar , ikincisinde ters sistem gerilim ve akmlar , ncsnde
ise sfr sistem gerilim ve akmlar etkili olmaktadr. Bylece 3 ayr bileen sistem iin
gerilimler ve akmlar aras bantlar dorusal olup 1 fazlnn 4 ulu denklemlerine dnm
olur. Bu durumda dengesizliin etkisi altndaki sistem doru , ters ve sfr sistem yardmyla 9
tane dengeli fazrn sperpozisyonu olarak ifade edilebilir. Bunlardan doru sistem
fazrlerinin zaman iindeki sras +RST ynnde olup aralarnda 120 faz fark bulunan fazr
grubudur. Ve dner alan makinelerinin statorlarna uygulandnda +ynde dner alan
meydan getirirler. Ters bileen sistemi zaman ierisindeki sras +RST ynne ters ynde olan
modlleri birbirine eit , aralarnda 120 faz fark olan ve dner alan makinelerinin
statorlarna uygulandnda ters ynde dner alanlar meydana getiren fazr grubudur.
0 bileen grubu ise modlleri eit aralarnda faz fark olmayan ve dner alan meydana
getiremeyen fazr grubudur.
120
120
120
V
Rd
V
Sd
V
Td
V
Rt
V
St
V
Tt
120
120
120
V
R0
V
S0
V
T0
V
Rd
V
Rt
V
R0
V
R
V
St
V
Sd
V
S0 V
S
V
T
V
T0
V
Tt
V
Td
Doru sistem
Ters sistem
Sfr sistem
ekil 7.1. Simetrili bilenler fazr gsterimi
75
75
a operatrnn yn
866 , 0 j 5 , 0 120 1 a +
866 , 0 j 5 , 0 240 1 a
2

1 360 1 a
3

ekil 7.1. de grlen vektrel toplama ilemlerini yazarsak;
V
R
= V
Rd
+V
Rt
+V
R0
=V
R0
+V
Rd
+V
Rt
V
S
=V
Sd
+V
St
+V
S0
=V
S0
+V
Sd
+V
St
V
T
=V
Td
+V
Tt
+V
T0
=V
T0
+V
Td
+V
Tt
V
S
ve V
T
ifadelerini V
R
cinsinden yazmak iin bir a operatr kullanalm.
V
R
=V
R0
+V
Rd
+V
Rt
V
S
=V
Ro
+a
2
V
Rd
+aV
Rt

(

V
S0
=V
R0
=V
T0
ve V
Sd
u V
Rd
cinsinden yazmak iin a operatr ynnde iki kere yani 240
dnmek gerekmektedir.V
St
i yazmak iin ise ters bileen sistemde a operatr ynnde
V
Rt
den itibaren 120 dnmek gerekmektedir.)
V
T
=V
R0
+aV
Rd
+a
2
V
Rt
(

V
T
nin bileenleri de yukardaki gibi a operatr yardmyla yazlr.)
Yazdmz bu denklemleri matrissel formda yazalm.
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

Rt
Rd
Ro
2
2
T
S
R
V
V
V
a a 1
a a 1
1 1 1
V
V
V

[ ] [ ] [ ]
s s
V T V
eklinde yazlabilir.
[ ]
1
1
1
]
1

T
S
R
V
V
V
V

[ ]
1
1
1
]
1

2
2
a a 1
a a 1
1 1 1
Ts

[ ]
1
1
1
]
1

Rt
Rd
0 R
s
V
V
V
V
T
s
=Dnm matrisi
V
s
=Simetrili bileen
Ayn denklemleri akmlar iinde yazmak mmkndr.
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

Rt
Rd
Ro
2
2
T
S
R
I
I
I
a a 1
a a 1
1 1 1
I
I
I

[ ] [ ] [ ]
s s
I T I

[ ]
1
1
1
]
1

T
S
R
I
I
I
I

[ ]
1
1
1
]
1

Rt
Rd
0 R
s
I
I
I
I
Simetrili bileenleri bulmak iin
[ ] [ ] [ ]
s s
V T V
denkleminden [V
s
] matrisini ekelim;
[ ] [ ] [ ] V T V
1
s s


eklinde yazlabilir. Burada [Ts] ifadesini bulduumuzda simetrili
bileenleri de bulabiliriz. V
s
ifadesini bulursak T
s
-1
ifadesini bulmamz kolaylaacaktr.
V
R0
iin;
Rt Rd 0 R R
V V V V + +
Rt Rd
2
0 R S
V a V a V V + +
Rt
2
Rd 0 R T
V a V a V V + +
( ) ( )
2
Rt
2
Rd 0 R T S R
a a 1 V a a 1 V V 3 V V V + + + + + + + +
( )( )
) V V V (
3
1
V V 3 V V V
V V a a 1 V 3
T S R 0 R 0 R T S R
Rt Rd
2
0 R
+ + + +
+ + + +

( ) ( ) 0 866 , 0 j 5 , 0 866 , 0 j 5 , 0 1 a a 1
2
+ + + + +
76
76
V
Rd
iin;
Rt Rd 0 R R
V V V V + +
Rt Rd
2
0 R S
V a V a V V + +
Rt
2
Rd 0 R T
V a V a V V + +
( ) ( ) ( )
4 2
Rt
3 3
Rd
2
0 R T
2
S R
a a 1 V a a 1 V a a 1 V V a V a V + + + + + + + + + +
( )
T
2
S R Rd Rd T
2
S R
V a V a V
3
1
V V 3 V a V a V + + + +
V
Rt
iin;
Rt Rd 0 R R
V V V V + +
Rt Rd
2
0 R S
V a V a V V + +
Rt
2
Rd 0 R T
V a V a V V + +
( ) ( ) ( )
3 3
Rt
2 4
Rd
2
0 R T S
2
R
a a 1 V a a 1 V a a 1 V V a V a V + + + + + + + + + +
( )
T S
2
R Rt
V a V a V
3
1
V + +
Bu denklemi matris eklinde yazarsak;
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

T
S
R
2
2
Rt
Rd
0 R
V
V
V
a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
V
V
V
eklinde yazlr.
[ ]
1
1
1
]
1

a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
T
2
2 1
s
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

T
S
R
2
2
Rt
Rd
0 R
I
I
I
a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
I
I
I
77
77
a
2
a
a
2
a
rnek 7.15.
T faznn kopmasyla oluan dengesizlikte hat akmlarnn simetrili bileenlerini
bulunuz.
zm:
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

0
180 100
0 100
120 1 240 1 1
240 1 120 1 1
1 1 1
3
1
I
I
I
Rt
Rd
0 R
( ) 0 0 100 100
3
1
I
0 R
+
( ) ( ) ( ) A 30 73 , 57 300 100 100
3
1
0 180 1 120 1 100
3
1
I
Rd
+ + +
Empedans deerleri iin simetrili bileenleri bulalm;
Genel gerilim forml[ ] [ ] [ ] I Z V (1) buradan Zin simetrili bileenlerini bulmak iin
[ ] [ ] [ ]
s s
V T V
ve
[ ] [ ] [ ]
s s
I T I
formllerini (1) yerlerine koyarsak
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
s s s s
I T Z V T
ekline gelir. Burada Z i ekersek;
[ ] [ ]
[ ]
[ ]
[ ]
1
s
s
s
s
T
I
V
T Z


bulunur. Burada
[ ]
[ ]
[ ]
s
s
s
Z
I
V

dersek forml [ ] [ ] [ ] [ ]
1
s s s
T Z T Z


eklinde yazlabilir. Buradan da [Z
s
]yi ekersek [ ] [ ] [ ] [ ]
s
1
s s
T Z T Z

bulunur.
[ ]
1
1
1
]
1

TT TS TR
ST SS SR
RT RS RR
Z Z Z
Z Z Z
Z Z Z
Z

[ ]
1
1
1
]
1

Rtt Rtd 0 Rt
Rdt Rdd 0 Rd
T 0 R d 0 R 00 R
s
Z Z Z
Z Z Z
Z Z Z
Z

[ ]
1
1
1
]
1

a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
T
2
2 1
s
[ ]
1
1
1
]
1

2
2
a a 1
a a 1
1 1 1
Ts
bu ifadeleri yukardaki denklemde yerine koyalm.
Z
Z Z
0 100 I
R
180 100 I
s
0 I
T

78
78
[ ]
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

2
2
TT TS TR
ST SS SR
RT RS RR
2
2
s
a a 1
a a 1
1 1 1
Z Z Z
Z Z Z
Z Z Z
a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
Z
eklinde yazlabilir.
Empedans deiikliklerinde simetrisiz bileenler sonu vermez.
Bir sistemin grnr ya da kompleks gc [ ] [ ] [ ]
*
t
I V S eklinde yazlabilir.
[ ] [ ] [ ]
s s
V T V
,
[ ] [ ] [ ]
s s
I T I
ise [ ] [ ] [ ]
* *
s
I T * I ve
[ ] [ ] [ ]
t s t s t
V T V
matrislerini bulmamz
gereklidir.
[ ]
1
1
1
]
1

2
2
a a 1
a a 1
1 1 1
Ts

[ ]
1
1
1
]
1

2
2
t
a a 1
a a 1
1 1 1
Ts

[ ] [ ]
t s s
T T
[ ]
1
1
1
]
1

240 1 120 1 1
120 1 240 1 1
1 1 1
T
s

[ ]
1
1
1
]
1

240 1 120 1 1
120 1 240 1 1
1 1 1
T
*
s

240 1 120 1
120 1 240 1


[ ]
1
1
1
]
1

a a 1
a a 1
1 1 1
Ts
2
2 *
[ ] [ ]
1
s
*
s
T 3 T


[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
*
s
*
s t s t s
I T V T S
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
*
s
1
s t s t s
I T 3 T V S

[ ] [ ] [ ]
*
s t s
I V 3 S
[ ]
1
1
1
]
1

Rt
Rd
0 R
s
V
V
V
V

[ ]
1
1
1
]
1

Rt
Rd
0 R
s
I
I
I
I
[ ] [ ]
1
1
1
]
1

*
Rt
*
Rd
*
0 R
Rt Rd 0 R
I
I
I
V V V 3 S
[ ]
*
Rt Rt
*
Rd Rd
*
0 R 0 R
I V 3 I V 3 I V 3 S + +
t d 0
S S S S + +

t d 0
P P P P + +


t d 0
Q Q Q Q + +
7.3.5.1. Glere Ait zellikler
1) Simetrik yapda bir ebekede akmla ya da gerilimlerin doru, sfr ve ters sistemlere
gre bileenleri birbirine bal olmadklar gibi bu ayr bileenler sistemdeki glerde
birbirinden bamszdr. Yani kompleks gte aktif ve reaktif gte ayr sisteme blnr.
Sistemlerden her birisi dier sistemlerdeki glere bal olmadan g iletir.
79
79
2) Tesis yapsnda simetrisizlik varsa gerilimler ve akmlardaki bamszlk kalkarak 3
sistemin akm ya da gerilimleri birbirlerine bal duruma gelirler. Ancak her sistemdeki
gler yine birbirlerinden bamsz kalr.
3) Simetrili bileenler sisteminin bileeninin her birindeki aktif g veya reaktif
gler btn iletim sistemi boyunca kendi deerini korur.
4) Bir ters aktif veya reaktif g ya da bir sfr aktif g veya reaktif g bulunmas
iletim sisteminde bir dengesizlik sisteminin varolduunun kesin belirtisidir.
7.3.5.2. Simetrisiz Ykl Bir Senkron Makinenin leme
Denklemlerinde Simetrili Denklemlere Dnm
Dengeli ykleme koullarnda ileyen bir senkron makinede tam bir bamszlk altnda
[ ] [ ] [ ] [ ] I Z E V bants geerlidir.
Bu esnadaki empedans ise genel ekliyle
[ ]
1
1
1
]
1

d
d
d
jx 0 0
0 jx 0
0 0 jx
Z
dr. Ancak dengesiz ileme koullar iin empedans matrisi
[ ]
1
1
1
]
1

1 3 2
2 1 3
3 2 1
Z Z Z
Z Z Z
Z Z Z
Z
ekline gelecektir.
[ ] [ ] [ ] [ ] I Z E V
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
s s s s
I T Z E V T
bu ifadede [V
s
] yi yalnz brakmak iin her iki taraf [T
s
]
-1
ile
arpalm.
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
s s
1
s
1
s s s
1
s
I T Z T E T V T T

[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
s s
1
s s
I Z E T V

(1) bu ifadede ki ifadeleri ayr ayr bulup yerine yazalm.
[ ] [ ]
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

0
0
E
aE
E a
E
a a 1
a a 1
1 1 1
3
1
E T
2
2
2 1
s
(2)
[ ] [ ] [ ]
1
1
1
1
1
1
1
]
1

+ +
+ +
+ +

1
1
1
]
1

3 2 1
3
2
2 1
3 2
2
1
s
1 3 2
2 1 3
3 2 1
1
s s
Z Z Z 0 0
0 Z a Z a Z 0
0 0 Z a Z a Z
T
Z Z Z
Z Z Z
Z Z Z
T Z
(3)
80
80
Z
s 1
(2) ve (3) (1) de yerine koyarsak;
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

0
t
d
0
t
d
0
t
d
I
I
I
Z 0 0
0 Z 0
0 0 Z
0
0
E
V
V
V
bulunur. Burada
0 0 0
t t t
d d d
I Z V
I Z V
I Z E V



eklinde yazabiliriz.
7.3.5.3.Senkron Makinelerde Empedans Deerleri
a) Senkron Makinenin Doru Bileen Deerleri:
En kolay belirlenen parametredir. Dengeli almada dorudan doruya doru
sistemin etkisi altndadr.
Z
d
=jx
d
(Srekli ksa devre durumu iin geerlidir.)
Z
d
=jx
d

(1 ~ 2 periyotluk ksa devrelerde kullanlr.)
Z
d
=jx
d
(3 ~ 4 periyotluk ksa devrelerde kullanlr.)
Reakta
ns
Senkron motor Senkro
n
Kompansatr
Hidro
Genaratr
Turbo
Genaratr
Ykse
k hzl
Dk
hzl
xd 0,8 1,0 1,60 1,0 1,15
x
q
0,65 0,8 1,0 0,65 1,0
x
d
0,30 0,35 0,40 0,30 0,15
x
d
0,18 0,2 0,25 0,20 0,10
x
t
0,19 0,35 0,25 0,20 0,13
x
0
0,05 0,07 0,08 0,07 0,04
b) Senkron Makinenin Ters Empedans:
Makine bir tahrik makinesi tarafndan normal hzla dndrlr. emk. ler uyarma sargs
ksa devre edilerek 0 a getirilirler. Bir d kaynak , rnein bir baka senkron makine
tarafndan makine ularna ters bir gerilim uygulanr. Bu takdirde incelenen makinede doru
akan akmlar llr. Bu durumda
t
R
t
I
V
Z
dr.
c) Senkron Makinenin Sfr Empedans:
Senkron makine hzla dndrlp uyartm sargs ksa devre edilir. Tek fazl kaynak
stator sargsyla 0 potansiyel arasna uygulanr. Bylece
0
0
I
E
Z
olarak elde edilir.
81
81
7.3.5.4.Trafolarn Empedans Deerleri
Bir trafonun doru empedans kaak empedansna eittir. Ksa devre deneyi ile elde
edilir. Btn hareketsiz makinelerde x
d
=x
t
dr.
7.3.5.5.Hatlarn Empedans Deerleri
letim hatlarnda doru ve ters empedans birbirine eittir. 0 bileen deeri ise doru
bileen deerinin 2 veya 3 kat oranndadr.
7.3.5.6.Sfr Bileen Sisteminde Elemanlarn Balants
7.3.5.7.Transformatrlerin Sfr Edeer Reaktans Devreleri
Z
0
gen balant
Z
0
Z
0
3Z
n
Z
n
Z
0
Yldz balant
Yldz noktas diren
zerinden toprakl
Yldz toprak balant
82
82
izimler yaplrken diren nce varsa yldz-toprak sonra yldz ve sonrada gen
eklinde bir sralamaya gre yerletirilir.
7.3.5.8.Simetrik Olmayan Ksa Devrelerin zm lem Basamaklar
Z
0
Z
0
Z
0
Z
0
Yldz toprak / Yldz
Yldz toprak / yldz toprak
Yldz toprak / gen
Yldz / gen
Z
0
Z
0
gen / gen
gen / Yldz
83
83
Bir enerji sisteminin herhangi bir yerindeki dengesiz arza akmlar ve gerilimlerin
hesaplanmasnda ;
1) ebekelerin her birinde empedans deerleri yerlerine konur. Her bir ebeke Z
d
,Z
t
,Z
0
olmak zere tek bir empedans deerine indirgenir.
2) Sistemin emasna baklarak retim merkezinden arza noktasna kadar bileen
sistemine gre ebeke belirlenir.
3) Bu empedanslar gz nne alnan dengesiz arzaya ilikin olacak ekilde bir arza
empedans oluturularak birletirilir.

0 t d
d
Z Z Z
E
I
+ +

0 t d
kd
Z Z Z
E 3
I
+ +

4) Arza noktasndaki R fazndaki akmn bileenleri hesaplanr.

5) Arza noktasndan geriye gidilerek bileen ebekelerin herhangi bir noktasndaki R
faz akmnn simetrik bileenleri hesaplanr.
6) [I]=[T
s
][I
s
] denklemini kullanarak gerek sistemin herhangi bir kolundaki bir fazda
gerek akm hesaplanr.
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

0
t
d
0
t
d
0
t
d
I
I
I
Z 0 0
0 Z 0
0 0 Z
0
0
E
V
V
V
denklemini kullanarak sistemde herhangi bir noktada
R faz ile toprak arasndaki gerilimin bileenleri hesaplanr.
7) [V]=[Ts][Vs] denklemiyle sistemin bir nceki maddede bulunan noktalarda simetrili
bileenlerden o noktalardaki gerek gerilim deeri bulunur.
7.3.5.9. Faz -Toprak Arzasnn Belirlenmesi
R faznda meydana gelen bir ksa devre durumu iin unlar yazabiliriz;
? V ? V 0 V
T S R


kd R
I I

0 I I
T S

Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
K
Z
f
S
T
ekil 7.2. Faz-toprak
arzas
R
ekil 7.4. Doru , ters ve sfr sistem ve Z
f

edeerleri
x
d
=0,3 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,05 pu
x=0,1 pu
x
h
= j136
84
84
( )
( )
( )
R T S
2
R t
R T
2
S R d
R T S R 0
I
3
1
I a I a I
3
1
I
I
3
1
I a I a I
3
1
I
I
3
1
I I I
3
1
I
+ +
+ +
+ +
3
I
I I I
R
0 t d

0 t d R kd
I 3 I 3 I 3 I I
Z
f
=0 iin V
R
=0 olur.
0 t d R
V V V V + +
0 0 0
t t t
d d d
I Z V
I Z V
I Z E V



( ) ( ) ( )
( )
0 t d
d kd
0 t d
d
0 t d d
d 0 d t d d
0 0 t t d d
Z Z Z
E
3 I 3 I
Z Z Z
E
I
Z Z Z I E
0 I Z I Z I Z E
0 I Z I Z I Z E
+ +

+ +

+ +

+ +
Z
f
0 durumu iin V
R
0 olur
f R 0 t d R
Z I V V V V + +
( ) ( ) ( )
( )
f 0 t d
d kd
f 0 t d
d
f d 0 t d d
f d d 0 d t d d
f R 0 0 t t d d
Z 3 Z Z Z
E
3 I 3 I
Z 3 Z Z Z
E
I
Z I 3 Z Z Z I E
Z I 3 I Z I Z I Z E
Z I I Z I Z I Z E
+ + +

+ + +

+ + +

+ +
Z
f
=0 ise
Z
d
Doru sistem
Z
t
Tersi sistem
Z
0
Sfr sistem
3Z
n
Eer yldz noktas bir Z
n
zerinden
topraklanmsa bu sadece sfr
bileende devreye dahil edilir.
ekil 7.3. Doru , ters ve sfr sistem
edeerleri
ekil 7.4. Doru , ters ve sfr sistem ve Z
f

edeerleri
x
d
=0,3 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,05 pu
x=0,1 pu
x
h
= j136
85
85
Z
f
0 ise;
rnek 7.16.
A barasnda meydana gelen 3-4 periyotluk faz-toprak ksa devre akmn ve salam faz
gerilimlerini bulunuz.
zm:
pu 284 , 0
154
50
136 x
2
h

pu 84 , 0 286 , 0 3 x
0

Doru sistem iin:
201 , 0
406 , 0 4 , 0
406 , 0 4 , 0
x
d

+

Z
d
Doru sistem
Z
f
Z
d
Doru sistem
Z
f
Z
0
Sfr sistem
3Z
n
E
ekil 7.4. Doru , ters ve sfr sistem ve Z
f

edeerleri
I II
A
B
11 kV
50 MVA
x
d
=1,0 pu
x
d
=0,3 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,05 pu
11/154 kV
50 MVA
x=0,1 pu
x
h
= j136
h 0
x 3 x
154/34,5 kV
50 MVA
0,12 pu
0,3
0,1 0,12
0,286
x
d
=0,9 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,4 pu
x=0,1 pu
x
h
= j120
x
0
= 2,5x
h
x
d
=0,8 pu
x
t
=0,4 pu
x
0
=0,5 pu
86
86
Ters sistem iin:
172 , 0
406 , 0 3 , 0
406 , 0 3 , 0
x
t

+

( ) 0907 , 0 12 , 0 858 , 0 // 1 , 0 x
0
+
( )
pu 156 , 2 j
0907 , 0 172 , 0 201 , 0 j
0 , 1
Z Z Z
E
I
0 t d
d

+ +

+ +

pu 468 , 6 156 , 2 3 I 3 i
d kd

A 6 , 187
10 154 3
10 50
U 3
S
I
3
6
B
B
B

A 398 , 1213 468 , 6 6 , 187 I

kd

( ) pu 566 , 0 156 , 2 j 201 , 0 j 0 , 1 I Z E V
d d d

( ) pu 37 , 0 156 , 2 j 172 , 0 j I Z V
t t t

( ) pu 194 , 0 156 , 2 j 09 , 0 j I Z V
0 0 0

( )
pu 110 86 , 0
81 , 0 j 297 , 0
32 , 0 j 185 , 0 49 , 0 j 283 , 0 194 , 0
120 37 , 0 240 566 , 0 194 , 0
37 , 0 120 1 566 , 0 240 1 194 , 0 V a V a V V
t d
2
0 S


+
+
+ + + +
( )
pu 13 , 110 862 , 0
81 , 0 j 27 , 0
32 , 0 j 49 , 0 j 185 , 0 283 , 0 194 , 0
37 , 0 240 1 566 , 0 120 1 194 , 0 V a V a V V
t
2
d 0 T

+
+ + +
+ + + +
0,2 0,1
0,12 0,286
Sfr bileen sistem iin:
0,05
A B
0,1
0,858
0,12
Hat
x
d
=0,9 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,4 pu
x=0,1 pu
x
h
= j120
x
0
= 2,5x
h
x
d
=0,8 pu
x
t
=0,4 pu
x
0
=0,5 pu
x
t
=0,404 pu
87
87
rnek 7.17.
3 - 4 periyotluk faz-toprak ksa devre arzas meydana geldiinde arza akm faz
gerilimlerini bulunuz.
zm:
ncelikle gerekli birim dnmleri yapalm.
Genaratr I iin:
pu 459 , 1 x
100
15 x
50
5 , 13
9 , 0
'
d
2 '
d
2

pu 324 , 0 x
100
15 x
50
5 , 13
2 , 0
t
2
t
2

pu 648 , 0 x
100
15 x
50
5 , 13
4 , 0
0
2
0
2

Hat iin:
pu 25 , 1 5 , 0 5 , 2 x
pu 5 , 0
154
100
120 x
0 h
2
h


Trafo II iin:
pu 133 , 0 x
100
x
150
2 , 0
0 T
0 T

Genaratr II iin:
pu 296 , 1 x
100
15 x
50
5 , 13 8 , 0
'
2 d
2 '
2 d
2

pu 648 , 0 x
100
15 x
50
5 , 13
4 , 0
2 t
2
2 t
2

pu 81 , 0 x
100
15 x
50
5 , 13
5 , 0
02
2
02
2

Z
n
iin:
pu 11 , 11
15
100
25 Z
2
n

I II
A
B
13,5 kV
50 MVA
x
d
=1,0 pu
x
d
=0,9 pu
x
t
=0,2 pu
x
0
=0,4 pu
15/154 kV
100 MVA
x=0,1 pu
x
h
= j120 154/15 kV
150 MVA
0,2 pu
I II
1/2 1/2
x
0
= 2,5x
h
50 MVA
13,5 kV
x
d
=1,0 pu
x
d
=0,8 pu
x
t
=0,4 pu
x
0
=0,5 pu
Z
n
=25
x
t
=0,404 pu
88
88
Sfr bileen sistem:
( )
A 220 , 597
10 154 3
10 100
593 , 1 I i I
pu 593 , 1 531 , 0 3 I 3 i
531 , 0 j
404 , 0 871 , 0 607 , 0 j
0 , 1
Z Z Z
E
I
3
6
B kd kd
d kd
t d 0
d

+ +

+ +

0,1
0,5
0,25
0,25
0,133
1,296
1,459
Doru bileen sistem iin;
x
d
=0,871 pu
0,1
0,5
0,25 0,25
0,133
0,648
0,324
Ters bileen sistem;
x
t
=0,404 pu
0,648
0,1
1,25
311,11
0,63
0,63
0,133
0,81
Hat
X
0
=[(0,63+1,25)//0,63]+0,133=0,607 pu
89
89
( )
( )
( ) pu 322 , 0 531 , 0 j 607 , 0 j I Z V
pu 21 , 0 531 , 0 j 404 , 0 j I Z V
pu 53 , 0 531 , 0 j 871 , 0 j 0 , 1 I Z E V
d 0 0
d t t
d d d



( )

+
+
+ + + +
56 , 125 828 , 0 674 , 0 j 482 , 0
216 , 0 j 105 , 0 458 , 0 j 265 , 0 322 , 0
120 21 , 0 240 53 , 0 322 , 0
21 , 0 120 1 53 , 0 240 1 322 , 0 V a V a V V
t d
2
0 S
( )

+
+ + +
+ + + +
02 , 127 8 , 0
639 , 0 j 482 , 0
181 , 0 j 105 , 0 458 , 0 j 265 , 0 322 , 0
21 , 0 240 1 53 , 0 120 1 322 , 0 V a V a V V
t
2
d 0 T
7.3.5.10. Faz Faz Ksa Devresi Belirlenmesi
S ve T faznn birbirine demesi ile meydana gelen bir ksa devre arzasnda akm ve
gerilim dalm aadaki gibi olur.
I
R
=0 , I
S
=-I
T
ve V
S
=V
T
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
d t
2 S 2 S
S S
2
T S
2
R t
2 S
S
2
S T
2
S R d
S S T S R 0
I I
a a
3
I
a a
3
I
aI I a 0
3
1
aI I a I
3
1
I
a a
3
I
I a aI 0
3
1
I a aI I
3
1
I
0 I I 0
3
1
I I I
3
1
I

+ + +
+ + +
+ + +
Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
S
T
R
ekil 7.5. ki faz ksa devresi
90
90
( ) ( )
t d
2
t
2
d
t t
2
d d
2
t
2
d t d
2
t
2
d 0 t d
2
0
T S
V V
a a V a a V
aV V a aV V a
V a aV aV V a
V a aV V aV V a V
V V

+ +
+ + + +

( )
t d
d d t d
d t d d
t t d d
t d
Z Z
E
I Z Z I E
I Z I Z E
I Z I Z E
V V
+
+

Z
f
0 ise;
t d f
d
Z Z Z
E
I
+ +
7.3.5.11.ki Faz Toprak Ksa Devresi
Z
d
Z
t
Z
f
ekil 7.6. ki faz ksa devresi edeer devresi
Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
Z
d
, Z
t
, Z
0
S
T
R
ekil 7.7. ki faz-toprak ksa
devresi
91
91
bu ksa devre ile ilgili aadaki bilgileri ilk bakta yazabiliriz.
? V
0 V V
0 I
R
T S
R

[ ] [ ] [ ]
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

0
0
V
a a 1
a a 1
1 1 1
V
V
V
V T V
R
2
2
t
d
0
1
s s
( )
( )
( )
3
V
V V V
3
V
0 0 V
3
1
V
3
V
0 0 V
3
1
V
3
V
0 0 V
3
1
V
R
0 t d
R
R t
R
R d
R
R 0

+ +
+ +
+ +
0
0
0 0 0 0
t
t
t t t t
d d d
Z
V
I I Z V
Z
V
I I Z V
I Z E V




t
t
0
0
d
t
t
d
0
0
t d 0 R
Z
V
Z
V
I
0
Z
V
I
Z
V
0 I I I I
+
+
+ +
0 t
t 0
d 0 d t
0 t
T 0
d
0 t
d d
0
d
t
d
d
Z Z
Z Z
I V V V
Z Z
Z Z
V
Z
1
Z
1
V I
Z
V
Z
V
I
+

,
_

,
_

+
+
I
t
yi bulmak iin;
0 t
t 0
d t
0 t
t 0
d t t
Z Z
Z Z
I I
Z Z
Z Z
I I Z
+

+

92
92
I
0
bulmak iin;
0 t
0 t
d 0
0 t
0 t
d 0 0
Z Z
Z Z
I I
Z Z
Z Z
I I Z
+

+

t
d d
t
t t d d
t d
Z
I Z E
I
I Z I Z E
V V

0
d d
0
0 d
Z
I Z E
I
V V

,
_

+
+

+ +
0 t
0 t
d
d
t
d d
d
0
d d
t d 0 R
Z Z
Z Z
Z
E
I
0
Z
I Z E
I
Z
Z I E
0 I I I I
3Z
n
Z
t
Z
0
Z
d
Z
f
ekil 7.8. ki faz-toprak ksa devresi edeer devresi
x
d
= 0,3
x
t
= 0,2
x
o
= 0,05
100 MVA
x = 0,12
100 MVA
15/154 kV
x
d
= x
t
=0,3
x
0
= 0,3 x
d
= 0,1
100 MVA
154/15 kV
x
d
= 0,25
x
d
= 0,15
x
d
= 0,03
100 MVA
15 kV
93
93
rnek 7.18.
1
2
3
4
6
7
Hat 1 Hat 2
Hat 3
Z
n1
Z
n2
Verilen bu sistemin 0 bileen devresini izelim.
1
2
3
3Z
n1
Z
d3
3Z
n2
Z
d2
Z
d1
Hat1
Hat3
1/3 2/3
Hat2
x
d
= 0,3
x
t
= 0,2
x
o
= 0,05
100 MVA
x = 0,12
100 MVA
15/154 kV
x
d
= x
t
=0,3
x
0
= 0,3 x
d
= 0,1
100 MVA
154/15 kV
x
d
= 0,25
x
d
= 0,15
x
d
= 0,03
100 MVA
15 kV
Sfr bileen devresi:
94
94
rnek 7.19.
ekildeki sistemde meydan gelen F-F-T ksa devresi sonucunda oluacak akmlarn
simetrili bileenlerini bulunuz.
zm:
Doru bileen sistem iin:
Ters bileen sistem:
A
B
x
d
= 0,3
F-F-T
x
t
= 0,2
x
o
= 0,05
100 MVA
x = 0,12
100 MVA
15/154 kV
x
d
= x
t
=0,3
x
0
= 0,3 x
d
= 0,1
100 MVA
154/15 kV
x
d
= 0,25
x
d
= 0,15
x
d
= 0,03
100 MVA
15 kV
0,12
0,3
0,3
0,1 0,25
0,3
Z
d
=j0,228 pu
0,12 0,1 0,15
0,2
0,3
Z
t
=0,177 pu
0,3
Sfr bileen devresi:
95
95
pu 15 , 3 j
17 , 0 j 177 , 0 j
17 , 0 j 177 , 0 j
228 , 0 j
0 , 1
Z Z
Z Z
Z
E
I
0 t
0 t
d
d

+

+
+

pu 63 , 1 j
17 , 0 j 177 , 0 j
177 , 0 j
15 , 3 j
Z Z
Z
I I
0 t
t
d 0

+

+

pu 54 , 1 j
17 , 0 j 177 , 0 j
17 , 0 j
15 , 3 j
Z Z
Z
I I
0 t
0
d t

+

+

rnek 7.20.
Aadaki ekilde bir g sisteminin tek hat modeli verilmitir. Her bir genaratrn
yldz noktas akmn snrlamak iin 100MVA baz gl 0,2513 pulk reaktansla topraa
balanmtr. Sisteme ait veriler aada ifade edilmektedir. Genaratr nominal gerilimde ve
frekansta ve her bir fazdaki emk deeri ile yksz olarak almaya balyorlar. Baz g 100
MVA ve baz gerilim ise 220 kV dur. Bu bilgiler nda;
a) numaral barada 3 faz hatas (simetrik hata) olutuunda arza noktasndaki
empedans j0,1 pu kabul ederek arza akmn
b) 3 numaral barada faz-toprak hatas olutuunda arza noktas empedans Z
f
=0,1 pu
kabul ederek hata akmn ve salam faz gerilimlerini bulunuz.
c) 3 numaral barada faz-faz ksa devresi olutuunda arza akmn Z
f
= j0,1 pu
kabul ederek znz.
d) 3 numaral barada faz-faz-toprak hatas olutuunda arza akmn Z
f
=j0,1 pu
kabul ederek znz.
Sfr bileen devresi:
0,05 0,12
0,3
0,3
0,1 0,03
I
Z
0
=0,05+0,12=j0,17 pu
96
96
M
VA
k
V
p
u
p
u
p
u
Ele
manlar
B
az
G

G
erili-m
x
d
x
t
x
0
G1 1
00
2
0
0
,15
0
,15
0
,05
G2 1
00
2
0
0
,15
0
,15
0
,05
T1 1
00
2
0/220
0
,1
0
,1
0
,1
T2 1
00
2
0/220
0
,1
0
,1
0
,1
12 1
00
2
20
0
,125
0
,125
0
,3
13 1
00
2
20
0
,15
0
,5
0
,35
23 1
00
2
20
0
,25
0
,25
0
,725

13

12

23
1
2
3
Z
n
3
25 , 0
Z
n
3
25 , 0
G
2
G
1
T
2
T
1
97
97
zm:
a) faz ksa devresi :


I
kd
j0,25
j0,15
j0,125
j0,15
j0,1
j0,15
j0,1
Z
f
a
b c
1
2
3
pu 0595 , 0
525 , 0
25 , 0 125 , 0
c
pu 0357 , 0
525 , 0
15 , 0 125 , 0
b
pu 07142 , 0
525 , 0
25 , 0 15 , 0
a

0,25 0,25
0,25
0,0357 0,0595
0,0714
3
2 1
0,1

0,285
7
0,309
0,0714
3
0,1

98
98
A 820 43 , 262
32 , 0
1
I
A 43 , 262
10 220 3
10 100
U 3
S
I
pu 32 , 0 ) 1 , 0 22 , 0 ( j Z
kd
3
6
B
B
B
e

+
b) Arza noktasnn direnci ihmal edilirse
pu 22 , 0 j x
d

olur.Ters bileen iin verilen
parametreler doru bileenle ayn olduundan hesaplama yapmaya gerek kalmadan
pu 22 , 0 j x
t

yazabiliriz. Sfr bileen sistem iin sfr edeer devreyi izmemiz gerekir.
Sfr bileen sistem:
pu 1568 , 0
365 , 1
3 , 0 725 , 0
c
pu 07706 , 0
365 , 1
35 , 0 3 , 0
b
pu 182 , 0
3625 , 1
725 , 0 35 , 0
a

a
b c
3Z
n
=0,25
0,05
0,1 0,3
0,35
0,725
0,1
0,05
3Z
n
=0,25
0,183
0,508
0,1
0,07706
0,4
99
99
Faz - toprak ksa devresine ait edeer devre.
pu 917 , 0
3
752 , 2
3
I
I I I
pu 752 , 2 j
) 1 , 0 3 35 , 0 22 , 0 25 , 0 ( j
3
Z 3 Z Z Z
E 3
I
kd
0 t d
f 0 t d
kd


+ + +

+ + +

c) Faz Faz ksa devresi:

pu 85 , 1 j I
pu 85 , 1 j
) 1 , 0 22 , 0 22 , 0 ( j
1
Z Z Z
E
I I
t
f t d
t d

+ +

+ +

d) ki faz toprak ksa devresi:
pu 6579 , 0 j
3 , 0 35 , 0
6017 , 2 22 , 0 0 , 1
Z 3 Z
I Z E
I
pu 9438 , 1 j
22 , 0
6017 , 2 22 , 0 0 , 1
Z
I Z E
I
pu 6017 , 2 j
3 , 0 35 , 0 22 , 0
) 3 , 0 35 , 0 ( 22 , 0
22 , 0
0 , 1
Z 3 Z Z
) Z 3 Z ( Z
Z
E
I
f 0
d d
0
t
d d
t
f 0 t
f 0 t
d
d

+ +
+
+

+ +
+
+

Akmlar bulunmak istenirse

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

t
d
0
2
2
T
S
R
I
I
I
a a 1
a a 1
1 1 1
I
I
I
ifadesinden bulunabilir. Ayn ekilde gerilimlerde
0,4
0,07706
0,1 0,58
0,183

Z
0
=j0,35 pu
Z
d
Doru sistem
Z
f
Z
t
Ters sistem
Z
f
Z
0
Sfr sistem
E
Z
f
100
100
0 0 0
t t t
d d d
I Z V
I Z V
I Z E V



ve
1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

1
1
1
]
1

t
d
0
2
2
T
S
R
V
V
V
a a 1
a a 1
1 1 1
V
V
V
ifadeleri yardm ile bulunabilir.
KAYNAKLAR
1. AKIR, H. , Enerji letimi Elektrik Hesaplar , sayfa 1-52 , 88-195 , Birsen Yaynlar ,
stanbul 1989
2. ARFOLU, U., G Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi , sayfa 1-132 , Alfa
Yaynlar , stanbul 2002
3. GNEY, ., zml Enerji letim Hatlar Problemleri , sayfa 125-278 , Marmara
niversitesi Yaynlar stanbul 2001
101
101
ZGEM
mer YILMAZ
1980 stanbul doumlu. lkokul renimini 50. Besim Kadrgan lkokulunda tamamlad.
Ortaokulu Erturul Gazi Lisesinde tamamlad. Lise renimini Haydarpaa Teknik Lisesi
Elektrik blmnde yapt. 1998 ylnda liseden mezun olup bir yl niversiteye hazrlandktan
sonra Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik retmenlii blmn
kazand. Ailesiyle birlikte Maltepe de ikamet etmektedir. Gelecekte elektrik alannda
uzmanlamak istemektedir.
M. Akif TAMA
1981 Samsun doumlu. lk ve ortaokulu Samsunda bitirdi. ili Endstri Meslek Lisesinden
1998de mezun oldu. 1999da Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik
retmenliini kazand. Gelecekte mesleinde uzmanlamay istemektedir.
Bnyamin DENC
1981 ylnda orumda dodu. lk ve orta renimini Ankarada tamamlad. Liseyi ubuk
Endstri Meslek Lisesinde tamamlad. 1999 ylnda Marmara niversitesi Teknik Eitim
Fakltesi Elektrik retmenlii blmne balad. leride retmen olmak ve mesleinde
ilerlemek istemektedir.
102
102