Demir Kkaydn On Yl ncesinden Bugn in Yazlar

Yaynlar

On Yl ncesihden Bugn in Yazlar Demir Kkaydn

kinci Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

On Yl ncesinden Bugnn Gelime ve Tartmalarna likin Yazlar

indekiler
On Yl ncesinden Bugnn Gelime ve Tartmalarna likin Yazlara nsz ................. 4 lk Yaz: "Schachnovelle" ........................................................................................................ 12 Byk Uygarlklar ve Orta Dou ve Milliyetilik ................................................................... 18 Rusya ve Trkiye ..................................................................................................................... 22 Trkiye ve ran ......................................................................................................................... 25 Avrupa ve Amerika .................................................................................................................. 28 Tahterevalli............................................................................................................................... 32 Kader Balaynca ..................................................................................................................... 36 Beyazlar Arasna Katlmak veya Beyazl Yok Etmek! ......................................................... 40 Avrupa ve Sol ........................................................................................................................... 45 Nereden Balamal?.................................................................................................................. 48 Gmenler ve Ulusuluk .......................................................................................................... 52 Krt Ulusal Hareketi ve Avrupa'daki Krtler .......................................................................... 56 Politik Beklentiler ve Kltrel Snrlar .................................................................................... 60 ki Yol ve ki Dil ...................................................................................................................... 64 DP ve Krt Ulusal Hareketi................................................................................................... 68 Kadnlar ne ............................................................................................................................ 73 Bir Deiimde Deiim ...................................................................................................... 77

On Yl ncesinden Bugnn Gelime ve Tartmalarna likin Yazlara nsz

Neredeyse tam tamna on yl nce Krt zgrlk Hareketinin Avrupada kard zgr Politika gazetesine dzenli haftalk yazlar yazmaya balamtm. Geri daha nce seksenlerin ortasnda svete Orhan Kotann kard Krdistan Presse ve 1990larn banda Trkiyede kan zgr Gndeme ksa dnemli de olsa yazmtm ama o dnemler Krt hareketi bir ykseli yayordu. zgr Politikaya yazmaya baladmda ise Krt zgrlk hareketi nderini Trk devletine kaptrmt ve yedii ar darbenin aknl ve moral bozukluu iindeydi. Bunu yan sra Abdullah calan, sonular ancak bugn grlebilen ve meyveleri ancak imdi alnmaya balanan, yeni duruma uygun stratejik deiiklikler yapyor ve bu dramatik deiimler Krt hareketinde kafa karklklarna, savrulmalara, zlmelere yol ayordu. Bu zor dneminde, yazlanlarn ierii bir yana, Krt hareketinin organlarnda yazmann bizzat kendisi bizzat bir politik tavr alt ve byk manevi deeri vard. te yandan yaanan deiimlerin anlamnn ve sonularnn akla kavuturulmas gibi bir grev de ortada duruyordu ve bunu yapabilecek kavramsal aralara sahip neredeyse tek Trkiyeli sosyalisttim. Ve yaplan deiiklikler aslnda benim yllardr nerdiim ve ngrdm bir yaklama yaknlama anlam tayordu. Evet, Krt Hareketi bir bakma nerdiim ve ngrdm strateji ve programa kendi deneyleri ile varyordu ama ben bu program ve stratejinin yeni dnya durumund a ilk ortaya koyduum zamandan baka bir anlama gelebilecei ve geldii sonucuna ulamtm. Balangta internette yazyordum. Bu yazlar dikkati ekmi olmal ki, daha sonra zgr Politikada yazma daveti aldm. O zor dnemlerde zgr Politikada, hele hele egemen ulustan bir insan olarak, yazmann kendisinin bal bana politik anlam olduunu dndmden bu daveti seve seve kabul etmitim. Bu yazlar yazmaya baladmda son yllarda kafam megul eden o sorunlar ve onlara ilikin kardm sonular aklama ve snama imkn bulabileceimi dnyordum ve yazlarmn konusunu yeni izlenen stratejinin aklanmas ve yorumlanmas kadar bunlar da belirledi. Bu sorunlardan birincisi, Trokiye bir gnderme ile Sreksiz Devrim dediim konuydu. Bu yle zetlenebilir. Yirminci yzylda ii ve kyllere dayanan neredeyse btn demokratik karakterli devrimler, sadece demokratik grevlerle kendilerini snrlamam ve retim aralarnn kamulatrmasna giden sosyalist nitelikte deiimler yapmak zorunda kalmlard. Bu eilimi daha 1905te Troki ngrm ve buna Srekli Devrim Teorisi denen bir teoriyle bir aklama getirmiti. Neredeyse btn yirminci yzyl tarihi bu ngrnn ve

teorinin bir dorulamasn sunuyordu. Rus, Yugoslav, in, Kba, Vietna m devrimlerinin hepsinde, aslnda ulusal ve demokratik karakterdeki devrim, sosyalist dnmlerle sonulanan bir yola girmek zorunda kalmt. Ancak, duvarn kyle birlikte bu eilimin son bulduu, ii ve kyl iktidarlarnn veya devrimlerin artk kendilerini demokratik grevlerle snrlayaca grlyordu. Bu eilim ilk nce Nikaragua ve ran devrimlerinde kendini gstermeye balamt. Daha sonra Gney Afrika ve Brezilyadaki i Partisi ve Lula iktidarnn da bu eilimin bir ifadesi olduu grlmtr. Bu durumda, bu snrlamann neden olduu ve emekiler iktidara geldiklerinde kendilerini demokratik karakterli ama kapitalizm erevesinde grevlerle snrladklarnda bunun sonular ne olur sorular ortaya kyordu. Sosyalizm denen brokratik diktatrlklerin kapitalizm karsndaki tarihsel yenilgisi bu snrlamann temel nedeniydi. Ezilenler sonu belli bir kmaz yola girmek istemiyorlard. Ama bu snrlamann sonular ve mekanizmalar da en azndan nedenin kendisi kadar ve hatta daha nemli sonulara yol ayordu. Bu sonularn ip ular aslnda yirminci yzyl balarnda Trokinin Srekli Devrim teorisine ilham veren Pavrus Efendi ve Trokinin arasndaki farkl ngrler ve polemikte bulunuyordu. Pavrus Efendi, burjuvazinin korkaklnn ve Rus i Snfnn bir byk sanayi proletaryas olarak ortaya kmasnn bir ii iktidarna yol aabileceini ngryor ama bu iktidarn sosyalist dnmlere gideceini ngrmyordu. O zamann anlaynca maddi ve kltrel koullar henz olumadndan iilerin kendilerini demokratik grevlerle snrlayaca sonucu karlyordu. Yz yl sonra imdi balayan srete olan bir bakma tam da buydu. Pavrus Efendinin sosyalist dnmlere gitmeyen i iktidar sonucu, bir bakma sve ve Avustralya gibi lkelerde gereklemi saylabilirdi. Bu lkelerde gerekten de ii partileri iktidara gelmi ama iiler kapitalizm erevesinde kalm ve bu erevede reformlarla yetinmilerdi. Ortaya kan daha demokrat, daha yumuak emperyalist ve kapitalist lkelerdi. yle grlyordu ki, imdiki durumda emekilerin kendilerini kapitalizm erevesini amayan dnmlerle snrlamalar benzer bir sonuca yol aabilirdi. Bu, o zamanlar (ve hala) sonular zerine kimsenin zerine kafa yormad ve dnmedii bir olaslkt. Ama artk bir gereklik olarak ortada. Gerek Gney Afrika, gerek Brezilya (Aslnda Dou Avrupadaki deiimler ve Latin Amerikadaki sol partilerin iktidarlar da bu erevede dnlebilir.) kapitalizm erevesinde kaldlar ve aslnda birer blgesel alt emperyalist olma yoluna girdiler. Bu gidi, o lkelerdeki kapitalizm ve burjuvazi iin kendi korkakln ve apszln emekiler eliyle gidermek gibi bir anlama da sahipti. Bu sonular, Trkiyeli bir sosyalist ve devrimci olarak Trkiyedeki mcadelenin sorunlarna aktardmzda yle bir sonu ortaya kyordu:
5

Diyelim ki Trkiyede sosyalistlerin nclnde bir devrim baarld. Bu devrim tarihsel eilimin gsterdii gibi kendini kapitalizm erevesinde demokratik grevlerle snrlayacakt. Yani Gney Afrika veya Brezilya gibi bir durum ortaya kacakt. Bu da fiilen emekiler eliyle olumu bir kapitalist ve emperyalist lke olmaktan baka bir anlama gelmezdi. Peki, bizlerin bir sosyalist olarak, eninde sonunda daha modern, aklc ve esnek bir kapitalizmle sonulanacak bir mcadele veriyor durumunda olmamz sosyalist amalarmzla elimez mi? eliirse, bu elikiden nasl klabilir? Ama tabii bu arada egemen ulustan bir insan olarak grevlerimiz balamnda da benzer bir sonu ve sorun kyordu. Bir sosyalist olarak grevimiz ezilen ulusun hareketini desteklemekti. Ama bu destek fiiliyatta demokrat ve kapitalist bir lke yaratmaktan baka bir sonuca ulamazd. Yani biz sosyalistler, ister bir sosyalist olarak, ister bir demokrat olarak, mcadelemizle aslnda olarak akll ve uzun vadeli dnen bir burjuvazinin yapacaklarn ve isteyeceklerini yapmak durumunda olacaktk. Bu sonu jeopolitik duruma uygulandnda, bylesine demokratik dnmler, Roma, Bizans, Osmanlnn bir zamanlar birliini salad ve birliinin siyasi ifadesi olduu Orta Dou ve Dou Akdeniz uygarlk alanndaki ulusuluun yol at blnmle ve paralanmla son verebilirdi. Bu da fiilen bu imparatorluklarn yaad topraklarda bu gnk dnyada dev bir gcn ortaya kmas anlamna gelirdi. Yani Sreksiz Devrim eiliminin, byk olaslkla, demokratik dnmler kapitalizm erevesinde kald srece emekiler ve sosyalistler eliyle yaplsa bile, bugn Yeni Osmanlclk ad altnda gndeme gelen, Ortadou ve Akdeniz birliine yol aaca ortaya kyordu. Yani imdiki Yeni Osmanlclk tartmalar o zaman nesnel bir eilimin sonular olarak bizim tarafmzdan ngrlyordu. Yani ortaya kan yle bir eilimdi, Ortadou ve Dou Akdeniz alannda bir birlik olmadan blgenin kendini toparlayamayacan savunan ve bu birlii oluturmak hedefli her giriim, demokratiklemekten balamak zorundayd ve bu demokratikleme de demokratik bir ulusuluu, yani bir dile, dine, etniye, tarihe dayanmayan bir ulusuluktan balayabilirdi. Tersine, her demokratikleme ve demokratik ulusuluk hareketi de bu demokratik ulusuluu blgede yaymak dolaysyla genilemek zorundayd. Aksi takdirde Balkanlama ve Lbnanlamadan baka bir yol grnmyordu. Kapitalizm ncesinin drt byk uygarlk beiinin (in, Hint, ran, Ortadou -Akdeniz) karlatrlmas da byle bir zorunluluu ve olana gsteriyordu. inin ekil azs; Hindistann kast sistemi ve rann iilii, onlarn gerici ulusuluun mikrobuna baklkl (erbetli) olmalarn salamt ve tam da Orta Dounun sese dayanan alfabeleri ve kastlara dayanmayan tek tanrl esnek sistemi onun gszln oluturmutu gerici ulusuluk karsnda. Ama dile, dine, soya, tarihe dayanmayan bir demokratik ulusuluk blgenin tekrar eski birliini salayabilirdi. imdi Krt hareketi ulusun hukuki bir tanmna gemeye alarak byle bir oluumun temellerini atyordu. Keza, sosyalist ve demokrat bir hareket de

ayn sonulara yol aard. Bu demokratik bir ulusuluk ile yaylma arasndaki ilikiyi, bu banty, byle demokratik deil de fetihi terimlerle Yaln Kk de ifade etmitir. Yanl hatrlamyorsam, Musulu alamayan Diyarbakr kaybeder demitir. Buradaki almak, askeri olarak zapt etmek deil de Krtlerin zerindeki ulusal baskya son verecek, Trkle dayanmayan bir demokratik cumhuriyet, yani Krtlerin kalbini kazanmak anlamnda anlalrsa, demokratikleme ve blgenin birliini salama ilikisini aklayan arpc bir forml olarak grlebilir. Bu bant nedeniyle Trkiyede demokrasi iin mcadele, Krt hareketinin desteklenmesi vs., dnyann en sosyalistliine toz kondurmaz gerekesiyle bile olsa, aslnda nesnel olarak modern bir Romann (Osmanl da nc Roma mparatorluu idi, dolaysyla modern bir Osmanlnn.) kuruluuyla son bulurdu. Byle bir sonu iin mcadele ediyor durumda kalmak ise bir sosyalistin debilecei en kt durum olabilirdi. Bu durumdan o zaman yle klabileceini dnyordum. ncelikle yaptmzn nesnel sonularnn bu olduunu aka ortaya koymamz gerekir diyordum. Bu nesnel sonulara ramen, bu demokratik mcadeleye nclk ettiimiz takdirde mcadelenin kendisinin yarataca bir eitim ve radikalliin, zayf da olsa bu kmaz ama; kendini kapitalizm ve demokratik grevlerle snrla mama gibi bir sonuca da yol aabileceini ve bu sonuca yol amasa bile devrimci bir gelenek brakabileceini dnyordum. Tabii btn bunlar yaparken aslnda uluslara ve ulusal snrlara kar bir mcadelenin esas sorun olduu; dnyann esas sorununun bu olduunu programlatrmak gerektiini de sylyordum. Tabii bunu sylerken aslnda son yllarda kafam esas megul eden sorun da bir cevap getirmi oluyordum. Bu sorun da yle zetlenebilir ve aslnda Sreksiz Devrimi yaratan koullarla ilgilidir. Zengin lkeler ve yoksul lkeler iileri arasndaki fark ylesine bymt ve yoksul lkeler emekileri ylesine byk bir ounluk oluturuyordu ki, sosyalizmin znde bulunan, var olan zenginliklerin eit olarak paylalmas ilkesi bu duruma uygulandnda, zengin lkelerin iilerinin bundan karl olamayaca, nk bunun onlarn yaam seviyesinde bir d anlamna gelecei sonucu kyordu. Bu durumda zengin lkeler iileri sosyalizmi istemezlerdi; yoksul lkeler ise isteseler bile yapamazlard. Bu insanlk iin muazzam bir kszlk demekti. Zengin lkelerdeki yeni sa partiler, yklan duvarn yerini alan zengin lkelerin dnyann yoksullarnn etrafn rd duvar, btn bunlar dnya apnda bir apartheit rejiminin tehlike deil var olduunu gsteriyordu. Yoksul lkeler emekileri fiilen bireysel dzeyde buna kar bir mcadele veriyorlard. Dou Avrupann ykl ve kapitalizmi semesi, ayn zamanda zengin lkeler iilerinin dnya lsnde eitliki bir dzen istemeyeceinin ve bundan karl olmadnn ifadesiydi hem de dnyadaki korkun blnmln.

Bu blnmle kar Dou Avrupann yoksullar bir bakma ayaklaryla oy vermilerdi duvar ykarak. Bu durumda sosyalist hareket, zellikle geri lkelerde stratejisini batan aa deitirm eliydi. Artk, bamszlk ve ayrlma deil, snrlarn kaldrlmas dolaysyla uluslara kar mcadele stratejisine geilmeliydi. Yani imtiyazllar arasna katlmak deil, imtiyazlar yok etmek. Bylece biri, lke lsnde, o lkenin son durumada imtiyazllar arasna katlmasyla sonulanacak demokratik bir ulusuluk iin; dieri ise dnya lsnde bizzat bu en demokratik ulusulua kar, birbiriyle elien iki mcadeleyi bir arada yrtmekten baka bir somut politik mcadele yolu kalmyordu. te bu yazlar bu ikili mcadeleyi somutlama yolunda bir denemeydi. Btn demokratik grevler bir Trk milliyetisi olarak savunularak sosyalistlerin elikisi ve demokratik mcadelenin nesnel sonular vurgulanarak ideolojik saflk olsun korunmaya allyordu. Tabii o zamanlar henz Demokratik ve Gerici Ulusuluk ayrmnda deildim. Ulusun bir dile, dine, etniye vs. gre tanmlanmamasn ulusuluun almas olarak gryordum. Yani ulusu hala gerici ulusuluun kavram sistemiyle anlyor ve o kavram sistemi iinde mcadele etmeye alyordum. Ulusun, yani politik olann bir dil, din, etni, soy ile tanmlanmaya kar tanmlanmasnn da bir ulusuluk, ama demokratik ulusuluk olduunu ancak ok sonra 2004 - 2005 yllarnda dinin ne olduunu zp, ulusuluun modern toplumun dininin gerici biiminden baka bir ey olmadn kefettiimde zebilecektim. Ama bu keif ayn zamanda Demokratik bir Ulusuluu savunmak ile Uluslara kar mcadele arasnda tpk Srekli Devrim gibi bir ilikiyi yeniden kurmann mmkn olduunu da ortaya karyordu. Gerekten demokratik bir ulusulua dayanan bir demokratik cumhuriyet, ulusu hibir toprak parasnda yaayanlarla bile snrlayamayacandan, yani zgr komnlerin zgrce birlii olacandan, kendisine katlmak isteyenlere katlma diyemez. Katlma dedii an ulusu belli bir toprak paras ya da kltrle tanmlamak, yani gerici bir ulusuluun eik dzlemine kayar. Yani en radikal ve demokratik biimiyle demokratik bir ulusuluk, ayn zamanda ulusuluun almas yoluna girmek anlamna da gelir. Bylece klasik Srekli Devrimin demokratik devrimden sosyalist devrime gei eilimi, demokratik ulusuluktan uluslara kar mcadeleye geme eilimi biiminde tekrar ortaya kar. Bylece gerek anlamda tm insanlarn biimsel ve hukuksal eitlii salanabilir. Ancak bu eitlikten sonra gerek sosyal bir eitliin ve hukuksal eitlikten geri dnn olanakszlatrlmasnn da bir yolu olarak gndeme gelebilir. Sosyalist hareket aydnlanmann ocuu olduu iin, sanki dnyada gerek bir hukuksal eitlik varm gibi davranarak sosyal bir eitlik iin mcadeleyi bayrana yazd. Ama verili eitsizlik durumunda, yani dnyay dile,dine, soya gre tanmlanm uluslarn kaplad bir

dnyada, aslnda var olan hukuki eitsizliklere kar mcadeleyi gndemden kaldrmann bir aracna dnt. Sosyalizmin imdi tekrar aydnlanmann o kozmopolit idealine dnmesi gerekiyor. Aydnlanma o zamann dnyaya egemen olan biimi olan klasik uygarlk dinlerini (inanc) veya komnleri (soyu) politik ilevinden soyutlayarak, (inanc ve soyu ne olursa olsun btn insanlar eittir diyerek) kiilerin zel sorunu yaparak, bir dnya cumhuriyeti hayalinden yola kyordu. imdi bu hayali, dnyay kaplam ulusulua kar yeniden canlandrmak ve bu bayra tekrar dikmek gerekiyor. Aydnlanmann inanlara ve soylara yaptn imdi uluslara yapmak gerekiyor. Uluslar kiilerin zel sorunu olmaldr. Bu fiilen tm snrlarn yok olmas anlamna gelir. Bir kere byle, tpk slamda olduu gibi herkes ayn safta eit olarak yerini ald m, o ayn safa duranlarn gerek eitlii sorunu geriye kalr. Ve ite o zaman Marksizmin o byk ve her zaman taze gc ortaya kar. Bu gerek eitliin nasl salanacan btn tek tanrl dinler de sorun etmilerdi. Bunun zmn, tketimde, tketimin eitlenmesinde, zenginlerin zenginliklerini datmalarnda, bunun iin de insanlarn ahlaki niteliklerinde ve vicdanlarnda aramlard. Ve bu giriimlerin hepsi de baarszlkla sonulanmt. Hibir ahlaki norm, hibir Allah korkusu zenginlik ve fakirlik farklarnn ortaya kmasn ve bir sre sonra egemen snflarn tahakkmn, bask ve zulmn engelleyemiyordu. Marksizm bunun niin hibir zaman zm olamayacan gstermitir aslnda. Meta ilikilerinin ortaya kt yerde, yani bir al veriin balad yerde, deer yasas hkmn icra etmeye balar. O bir doa yasas gibi tm davranlar ynlendirir. Bundan kn bir tek yolu vardr: Meta retimine son vermek. Bunun iin de retim aralarnn toplumsallatrlmas ilk adm olabilir. te bu gerek eitlik sorununu insanln nne koyabilmesi iin, nce hukuksal eitlii salamas gerekmektedir. imdiye kadar, hukuksal eitlie giden yol ekonomik eitlikten geermiesine bir strateji izledi sosyalist hareket. Bunun yanlln son yz elli yllk mcadeleler gsterdi ve sosyalistler fiilen gerici birer ulusuya dntler. imdi, tekrar balad yere gelerek, sosyal eitlie giden yola nce hukuksal eitlii salayarak yola kmas gerekiyor. Bu da fiilen uluslara kar mcadeleyi baa almak demektir. Bizzat Marksn dedii gibi, insanlk ancak zebilecei sorunlar nne koyabilir ve yakndan bakldnda bu sorunlarn aslnda kendilerini zecek unsurlarla birlikte ortaya kt grlr. Ve yine Marksn dedii gibi, sosyalizm ancak gerek harekete dayanr ve onun ifadesi olur.

Ve de Leninin dedii gibi mcadele biimleri sistem kurucularnn kafalarnda olumaz, o gerek hayatn iinde doar bizlere den onlara bir program kazandrabilmek ve onlar sistemletirmek olabilir. Bugn insanln nndeki en byk sorun uluslardr. Uluslar var olduu srece, ne yeryz lsndeki blnmelere ve rkla; ne bir ABC sava tehlikesine ne de ekolojik felaketlere son verilebilir. Ve bu sorun kendini zecek unsurlar bizzat globalleme ile yaratm bulunuyor. Gerek hareketi ise milyonlarca gmen ayaklaryla bu ulusal hudutlara kar oktan balatm bulunuyor. Aslnda bize den bu var olan hareketi grp ona siyasi bir mcadele anlamn verip dnya leinde uluslara ve ulusal snrlara kar tpk bir zamanlarn slam ve Aydnlanmas gibi bir hareket, bir din yaratmaktan ibaret. Dnya haniflerle (peygamber habercileri) dolmu bulunuyor. * Tabii yazlar yazmaya baladmz zamanlar bu noktaya ulam deildik. O zaman bulunduumuz noktada yazlarmz esas olarak sosyalistlere ynelik olarak ve onlar bu sorunlar dnp tartmaya ekebilmek iin yazyorduk. Ama sosyalistler ne Krt hareketinin organlarn okuyordu ne de bu sorunlara kafa yoruyordu. Krt hareketi ise, bu sorunlara ok uzakt. Bu durumda o yazlar anlalamadan kaldlar. Hatta yanl anlaldlar. Yazlar bazen bir sosyalist ve bazen bir Trk milliyetisi olarak, kendine kar bir satran oynamak gibi yazyordum, bizzat ilk yazda belirttiim gibi. Aslnda bir sosyalist olarak benim amdan savunulamaz olan ve savunulmazln vurgulmak iin bir Trk milliyetisi gibi yazdm yazlarn, ok daha fazla beenildiini ve gazetenin defalarca uyarmama ramen her yaznn banda bulunan Bir Trk milliyetisi olarak veya Bir sosyalist olarak notlarn bile yaynlamadn grnce bu sorunlarn gazete sayfalarnda tartlamayaca sonucunu kardm. Bylece kendine kar satran oynamay brakp, yazlarn konusunu, sosyalizmin ve sosyalist hareketin bu sorunlarndan Trkiye Politikasna ve Krt hareketinin sorunlarna ve bunlarn sosyolojik aklamalarna kaydrdm. * Bugn bu yazlara bakldnda aslnda imdi yeni yeni ortaya kan ve tartlmaya balanan eilimleri daha o zamandan ngrd ve tartt grlr. Tabii bunlar radikal bir demokrasi balamnda, Fransz yolundan gereklemelerini ngrerek, mantk sonularna varm bir biimde tartyordu o yazlar. Bugn AKP eliyle balanan Demokratikleme alm ve Uluslararas stratejik derinlik

10

veya Yeni Osmanlclk veya Eksen kaymasnn yarm yamalak, demokratik deil, demokratik hareketi tasfiyeye ynelik, burjuvazi tarafndan, yukardan ve Alman yolundan gidiyor. Hkmetin i ve d politikadaki bu yeni ynelileri yzeyseldir ama ABDnin dnya lsndeki stratejik karlaryla da uyum halindedir. Demokratiklemi ve komular ile iyi ilikilere sahip bir Trkiye, ABDnin, hem Avrupa Birliinin kendisine kar bir siyasi ve askeri rakip olarak kmasn engelleme; hem de Balkanlar, Ortadou ve Kafkaslarda etkisini arttrabilme stratejik hedefleriyle uyum halindedir. Bu muazzam gl destek yukardan bir dnm olas hale getirmektedir. Ancak bu giriimin baarszl halinde, radikal bir zmn yolu alabilir. Ancak btn bu giriimlerin sonucunu Trkiyenin iindeki mcadeleler belirleyecektir. Bu mcadelenin esas alan da Krt sorunudur. Hkmetin, PKKy tasfiyeye ve Barzani ve Talabaniye dayanan yntemi konuyu tartlr klmasna ve bir nitelik deiikliine yol amasna ramen bir sre sonra PKKnn, Askeri Brokratik Oligarinin ve Avrupa Birliinin direnii karsnda tkanacaktr ve gcn yitirecektir. AKPnin bu direnii krabilmesinin birbirinden ayrlmaz iki koulu vardr. Birincisi, ehir orta snflarn ve Alevileri Askeri Brokratik oligarinin yedei olmaktan karacak ve onlardaki korkuya son verecek gerek laik deiimler. Yani Diyanetin kapatlmas, Zorunlu din derslerine son, Aznlklarn in esasna gre tanmlanmasna son verilmesi, mam hatiplerin kapatlmas vs. kincisi, Krt sorununun zmnde, PKKy, yani Krt demokratik hareketini tasfiyeye ynelik olarak Barzani ve Talabani ile ittifak deil; Talabani ve Barzaniye kar PKK ile yani Krt demokratik hareketi ile ittifak yapmak ve ulusun Trklk, slamlk vs. ile tanmlanmasna son vermek. Ne var ki, AKP ve onun dayand snflar, tam da demokratik olmadklar iin, bunun teorik ve ideolojik hazrlklarn yapmamlardr ve dolaysyla bu cepheyi glendirecek deiiklikleri yapmazlar ve yapamazlar. Dolaysyla AKPnin bunlar yapabilmesini beklemek l gznden ya ummaktr. Eer olaylarn zorlamas ve mcadelenin kendi dinamii AKPyi bu noktaya getirir ve byle bir deiimi yapabilirse, bu dnya tarihsel bir anlama sahip olur. nk biz sosyalistler 1848den beri, burjuvazinin demokratik ve devrimci karakterini yitirdiini, yoksullardan ve ii snfndan ekindiini, dolaysyla radikal demokratik dnmler yapamayacan sylyoruz. karsamalarmz hep bu sonuca dayanyor. O takdirde, burjuvazinin artk ezilenlerden korkmad ve kendine gvenini kazand ve bu nedenle demokratik dnmleri gereinde yapabilecei gibi bir sonu karmak gerekecektir. Ne var ki u ana kadar bu ynde en kk bir eilim bile gzlenmi deildir.

11

AKPnin bu giriimlerinin baarszla uramas ve hznn kesilmesinden sonra muhtemelen sra Krt zgrlk hareketine gelecektir. ABD son are olarak onun nn aabilir. Buna muhtemelen Trkiyenin Askeri Brokratik oligarisi iinde Ergenekon tevkifat araclyla konumunu glendirmi bir reformist kanadn ykselmesi de elik edebilir. Nasl bir zamanlar 28 ubat, politik slamn Necmettin Erbakann fosillemi kabuunu krmasn salayp AKPnin nn atysa; imdi de Ergenekon Tevkifat ve almlar Askeri Brokratik oligari iindeki fosillemilerin kabuunu krp, reformist ve esnek bir kanadn yolunu aabilir. Bu reformist kanat, PKK ile (yani Krtlerin iindeki demokratik kanatla) ittifak yaparak bu tecrit durumuna son vermeyi ve somut bir projeyle kmay semek zorunda kalabilir. Gelimeler orta vadede bu ynde olacak gibi grnyor. Bu koullarda iki trl gelime mmkndr. Birincisi, Askeri Brokratik Oligarinin bir Krt brokrasisi ile de tabann ve temelini glendirmesi, bir tr genlik as olmas. Krt zgrlk hareketi iindeki gl brokratlama byle bir gl olaslk olduunu gsteriyor. kinci bir olaslk, Krt zgrlk hareketinin bu ittifak olana araclyla bulunduu tecritten kmas ve ok kkl bir demokratik kitle hareketi yaratarak onun bana gemesi ve bylece gerekten kkl bir demokratik devrim. Her ne kadar Krt hareketi bu ynde epey bir teorik ve ideolojik hazrla sahipse de (calann kitaplar esas olarak bu hazrln ifadesidir) bu hazrl k yeterli radikallikten ve derinlikten hala epeyce yoksundur. Eer sosyalistler ve ii hareketi, bir mucize olur da bizim yazlarmzda ele aldmz ve akladmz yaklamlara eilim gsterip bir hareket yaratabilirlerse o zaman ikinci olaslk gl bir ekilde gndeme gelebilir. Ancak imdilik hibir ey bu ynde bir geliim olabileceine dair bir umut vermiyor. 17 Kasm 2009 Sal Demir Kkaydn

lk Yaz: "Schachnovelle"
zgr Politika'dan gazeteye yaz yazmam iin teklif geldiinde, bu alanda deneysiz olmann getirdii zorluklar bir yana, nasl bir ierik ve biimde yazlar yazmam gerektii sorusuyla karlatm. Bu ilk yazda, karlatm sorunlar ve bunlar iin bulduum zm ksaca ele alaym.

12

Kii olarak, nasl tanmlanrsa tanmlansn, ister hukuki olarak, ister dile veya baka bir kritere gre, milliyetin de din gibi btn siyasi anlamndan dlanarak, kiinin bir inan ve tercih sorunu olarak kabulnden yanaymdr. Nasl kii bir araya gelip bir dernek kur ar gibi bir din ya da tarikat kurabilir veya isteyen dinsiz olabilirse ve bunlarn politik olarak krk numara ayakkab giymekten veya bamya yemei sevmekten daha fazla bir anlam olmazsa; ayn ekilde kiinin bir araya gelip ulus kurabilmesinden veya isteyenin ulussuz olabilmesinden ve bunlarn hi bir politik anlam olmamasndan yanaym. Ayrca byle bir sistemin gereklemesini uzak bir gelecein deil, bu gnn acil bir sorunu olarak gryorum. Dolaysyla, Trkiye topraklarnda yaayan insanlarn gelecekte nasl bir ulus tanmna gre siyasi yaplarn kuraca tartmasnda; taraflarn hepsi bizim anlaymza kar bir taraf olutururlar dayandklar ortak varsaymlar bakmndan. Bu ortak varsaym: ulusal olanla siyasal olann akmas gerektiidir. Biz ise tam da bu ortak var saym reddediyoruz: ulusal olanla siyasal olann akmas gerektii anlay almaldr. nsanln k ancak bu noktadan olabilir. Bu hedefi nne koymayan her aba, yeryznde bu gnk apartheit siteminin devamna; yeryznden imtiyazll kaldrmay deil; imtiyazllar arasna katlmay getirir. Bu anlamda, Bugnn dnyasnda Trkiye Topraklar zerinde yaayan insanlarn, Krtlerin ve Trklerin yrtt nasl bir cumhuriyet tartmas, yeryznn imtiyazllar arasna nasl katlnabilecei tartmasdr. Kald ki, sadece politik olarak ulusal olanla politik olann ilikisinin koparlmasndan yana deilim, kltrel ve ruhsal olarak da, kendimi bir ulustan hissetmiyorum. Bir Trk'n ya da Krdn, kendini herhangi bir ulustan gren bir insann boaznda dmlenmelere yol aan, onu coturan yada hznlendiren olaylar bende hi bir etkiye yol amaz. Hatta bunu komik ve anlalmaz bulurum. nsanlarn rnein bir milli mata takm tutmalar ve oyunun sonunda sevinme ve ya zlmeleri benim iin kavranlmaz olaylardr. Ama politik olarak, nce insann kendi milliyetiliiyle mcadele etmesi gerektii ilkesine gre, Trk milli takmna kar kim oynuyorsa onun kazanmasn isterim. Kendimi Trk hissetmesem de, yeryznden u ulus denen felaketin, nasl bir tanma dayanrsa dayansn yok edilmesini savunsam da, elimde olmadan bir Trk'm. Ezen ulustan bir insanm. Ulusum yok, ulusulua karym diyerek, kimilerinin yapt gibi, Trkiye'deki bu st ve egemen konumumu grmezden gelemem. Bu fiili durumu grmezden gelmek, fiilen, ezilen ulusun mcadelesi karsnda tarafszlk, dolaysyla da ezen ulustan yana bir tavr anlamna gelir. Bu durumun elikisini daha iyi kavramak iin rk ayrmcl bize gzel bir analoji sunar. Diyelim ki, beyazsnz ve bulunduunuz toplumda siyahlar bask ve zulm altndalar. Siz aslnda rklarn olmadn; bunlarn rklarn uydurmas olduunu savunuyor ve buna bal olarak kendinizin bir rktan olamadnz sylyorsunuz. Btn bu inan ve iddialarnz, sizin bir beyaz olarak, rk basklara uramadnz ve uramayacanz gereini deitirmez. Belki grlerinizden dolay siyasi basklara urayabilirsiniz ama bunlar sizin deri renginizden deil, grlerinizden gelen basklar olacaktr. Grlerinizden gelen bu basklara

13

ramen, istemeseniz de, beyaz olmann imtiyazlarn yaamaya devam edeceksinizdir en azndan beyaz olduunuz iin zel bir baskya uramayarak. Byle bir durumda, rklar rkln uydurmas olarak grseniz de, var olan bir gereklik olarak ezilen rklarn savan desteklemek, hatta fiili eitsizlii biraz dengelemek iin, ubuu ezilen rklardan yana bkmek zorundasnzdr. Ayn ey bizim iin de geerlidir. Uluslarn ulusularn uydurmas olduunu sylesem de, kendimi bir ulustan, yani Trk, hissetmesem de, Trk olduum iin hi bir zel baskyla karlamadmdan, ezen ulustan olmann imtiyazlarn yaamaktaymdr. Kendimi yle grmesem de, nesnel olarak ezenin bir parasymdr. Bu durumu dengelemek iin, ezilen uluslarn mcadelesine destek vermem, hatta ubuu eerek destek vermem gerekir. Yani bir yandan, siyasi inanlarm nedeniyle ulusuluun ulus anlayn yok ekmeye alrken, dier yandan inan ve tercihlerime ramen Trk olduum iin, ezen ulustan bir insan olduum iin; ulusal baskya kar hareketleri desteklemek, dolaysyla ulusuluun var oluuna hizmet etmek zorundaymdr. Bu eliki gkten inme bir eliki deil, gerek hayatta bulunan bir elikidir. Ama sadece bu deil, ezilenlerin kendi hareketlerini desteklemek diye de bir sorunumuz vardr. Tpk bir fabrikada grev yapan iiler gibi. iler ou kez hi de kapitalizmi ortadan kaldrmak iin deil, sadece yaamlarn biraz daha iyi koullarda srdrebilmek iin grevler yaparlar. Siz ise yaam koullarndaki bir iyilemenin kapitalizmi ortadan kaldrmayacan; son durumada kapitalistin daha rasyonel bir retimine yol aacan bilseniz de, bizzat bu mcadelenin kendisi, ezilenler iin baha biilmez bir deney olduundan; onlarn hayatlarnda kk de olsa baz iyiletirmelere yol aacandan o grevi desteklemek zorundasnzdr. Ama bir yandan desteklerken, onun baars iin alrken, dier yandan da gerek zmn mlkszletirenlerin mlkszletirmesinden getiini sylemek; mcadeleyi bu yne doru gelitirmek iin aba gstermek zorundasnzdr. Ortada yine benzer bir eliki vardr. Birine ar bir arlk ve vurgu bir anda sizi amalarnz asndan hi de istemediiniz bir konuma drebilir. Birden bire sradan bir sendikalist durumuna da, nihai hedefe ilikin vaazlar veren ve fiili mcadeleden kopuk, dolaysyla egemeni destekleyen bir duruma debilirsiniz. Benzer ekilde, bir sosyalist olarak da, bir ulusal hareket karsnda da taleplerinin bir zm getirmeyeceini bilerek ve syleyerek de, ezilenlerin bir giriimi, bir deneyi olduu iin; iinde daima kendini aabilme tohumu tad iin de ezilen ulusun bir hareketini desteklemek zorundasnzdr. Buraya kadar esas olarak bir zorluk yok. Ama sorun burada bitmiyor. Trkiye'de, Dnyann bu gnk koullarnda, hangi gerekeyle olursa olsun Krtlerin mcadelesini desteklemek, fiili sonular bakmndan, akll bir Trk milliyetiliini desteklemek olur . nk somut olarak Trkiye'deki Krt sorununda Krtlerin mcadelesi sadece kendileri iin bir mcadele deil, kendilerinden ok kendilerini ezenler iin bir mcadeledir. Dnyada her halde Trkler kadar talihli bir ulus yoktur. Krt ulusal hareketi, Tarihin Trk ulusuna en byk armaandr. Krtler, uradklar baskya kar savalarnda aslnda nesnel

14

sonular itibariyle, kendilerinden ok, kendilerini ezen Trkler iin savamaktadrlar. Diyelim ki, silahl Krt direnii baar kazansayd Krtler Trk ordusunu yenilgiye uratp ayr bir devlet kursalard, Trklere en byk iyilii yapm; onlar Osmanl'nn yaayan ruhu Trk Ordusunun bukalarndan kurtarm; spanya Yunanistan benzeri demokratik bir gney Avrupa lkesi yapm olurlard. Hatta daha fazlas, gerek spanya, gerek Yunanistan'da bu gei kontroll, ksmen Prusya yolundan gereklemiti, byle bir alt stlk daha kkten ve alttan bir dnme yol aar, Trkiye'nin insan ve toprak byklkleri gz nne alndnda orta douda bir iktisadi, siyasi ve kltrel bir devin ortaya kmasna yol aard. Bu nedenle, bir Trk'n ya da bir Trk sosyalistinin; ister ezen ulustan olduundan ezileni desteklemesi gerekesinden, ister sosyalist olarak ezilenlerin tarihsel giriim ve tecrbelerini desteklemesi gerekesinden kaynaklansn, Krt ulusal hareketine destei aslnda, nesnel sonular bakmndan, Trk milliyetiliinin destei olur . Akll ve uzun vadeli dnebilen bir Trk milliyetisi, bir Trk sosyalistinin demokrasi ya da sosyalizm gerekesiyle Krt ulusal hareketini desteklemek iin savunduu her eyi, Trk milliyetiliinin gerekeleriyle savunabilir. kinci Cumhuriyetilerin, yani daha uzun vadeli dnebilen, daha modern Trk milliyetilerinin, Krt sorununda bir sr sosyalistten daha tutarl bir konumda bulunmalarnn ardnda bu nesnel durum, Krtlerin asl nda kendileri kadar ve hatta nesnel sonular gz nne alnrsa kendilerinden de fazla Trkler iin savat gerei yatmaktadr. (Krt hareketi de bunun bilincinde oldu, eksikliini duyduu ey hep akll Trk milliyetileriydi, zaten bunu bulamaynca kendisi bu ii de stlenmek zorunda kald.) Buraya kadar Krt hareketinin bir askeri zafer kazanmas olaslna gre sonu karmtk. Ancak, Krt hareketi, dnya dengelerinin elverisizlii koullarnda, silahl mcadelede bir zafer kazanamad, aksine uzun vadede onun zln getirebilecek bir denge ve kendini tekrarlama noktasnda kald; stne stlk, nderini dmana kaptrmak gibi ok ar bir darbe de yedi. Krt hareketinin ald bu ar darbeler, sava politikasnn seimlerde byk bir zafer kazanmasnn en byk nedeniydi. (Kimilerinin iddia ettiinin aksine, Trkleri Krt varln inkar eden sava partileri ve politikalarna oy verdirten, Krtlerin mcadelesi deil, bu mcadelenin urad yenilgiler oldu; bu mcadelenin kazand baarlar tamamen zt sonulara yol aard.) Bylece Trkler, Krt ulusal hareketini ar bir darbe vurarak, Kendilerinin modern ve zengin bir toplum olabilmeleri iin tarihin sunduu bu hediyeyi tepmi ve kendilerini gerilie ve gericilie mahkm etmi oluyorlard. Krt ulusal hareketinin en byk felaketi, yani nderini kar tarafa kaptrmas bir bakma onun en byk ans da olmutur. Bylesine keye skmasayd, artk kendini takrarlayan ve andran niteliini grmesine ramen, silahl mcadeleye son verip; pro gram strateji ve mcadele biimlerinde dramatik dnmler yapamaz ve snrllk bylesine somuta grlp deiiklikler kabul edilemezdi. Bu karanlk ortamda, Krt Ulusal Hareketi, felaketi bir ansa evirdi; hi kimsenin dnemedii muazzam bir stratejik dn yapt, bir ulusal hareketten bir sosyal harekete dnmeye giriti. Trklerin teperek yok ettikleri ans tekrar nlerine koydu. Bir anda gler

15

ve glerin yer aln kkten deitirdi. Akll bir Krt milliyetisi olarak, akll bir Trk milliyetiliini de stlendi. Krt ulusal Hareketi, ulus tanmn, dil, kltr ve etnisiteden soyutlayp, tamamen hukuki bir tanma indirgedi. Krt ulusuluunun bu modern ve esnek uzun vadeli biimi, ayn zamanda Trk ulusuluunun da modern, esnek ve uzun vadeli dnen biimiyle akmaktadr. Bu gn, dnden de daha fazla ve ak olarak, Krt Ulusal Hareketinin savunduu her ey, bir Trk milliyetisi olarak savunulabilir. Akll bir Trk milliyetisinin savunabilecei her ey de akll bir Krt milliyetisi olarak savunulabilir. Program ayndr, sadece gerekeler farkldr. Hatta Krt Ulusal Hareketi, bu zde program, Trkleri kazanmak iin, Krtler zaten durumu kavradklarndan Trklere ynelik olarak ve Trklere uyan gerekelerle ifade etmektedir. Bu durumda, akll bir Trk milliyetisi olarak savunulabilecek konumlar, yok ezen ulustan bir insan olarak dayanma, yok sosyalist olarak ezilenlerin tarihsel giriim ve tecrbelerini destekleme gibi gerekelerle savunmak, aslnda milliyeti bir konumu milliyeti grnmeyen gerekelerle savunmak olabilir ve dolaysyla ezilenlerin bilincini karartabilir; onlara yanl hayaller yayar. Elbet bu gerekeler de varlklarn srdrmektedir ama bu gerekelerle destekleyen her sosyalist, bunun aslnda nesnel sonular itibariyle akll bir Trk milliyetiliinin hedefleriyle aktn gizlememeli ve ezilenlerin bilincini karartmamaldr. Aslnda Krt hareketini destekleyen Trk solunun yapt tam da bu trden bir karartmayd. Krt ulusal hareketinin baars halinde bile, nesnel sonularnn Trk ulusunun iine yarayacan, Krt ulusal hareketini destekleyilerinin tamamen Trk milliyetisi gerekelerle de yaplabileceini grmek istemiyorlard. Krt hareketi bunu grp, eyay adyla arnca, bunlar kendilerini birden bolukta buldular. Bylece, yazmzn banda szn ettiimiz eliki, daha derin bir boyut kazanmaktadr. Bir yandan, bir sosyalist olarak ulusal olanla politik olan arasndaki her trl ban koparlmasnn insanln nndeki en acil hedef olduunu savunmak durumundasnz. Yani milliyetiliin nasl tanmlanrsa tanmlansn her biimine karsnz. Dier yandan, ezilen bir ulusun hareketine, gerek egemen ulustan olduunuzdan; gerek ezilenlerin tarihsel giriim ve deneyi olmas nedeniyle verdiiniz destek fiilen akll bir Trk milliyetiliinin desteklenmesi; hukuki bir tanma dayanan milliyetiliin desteklenmesi olmaktadr. Siz bunu btnyle, baka bir gerekeyle yapsanz ve gerek genel olarak milliyetiliin, gerek zel olarak Trk milliyetiliinin en byk dman olsanz da, Krt ulusal hareketine desteinizin ardnda en kk bir milliyeti motif bulunmasa da fiilen Trk milliyetiliine hizmet edersiniz . Bu eliki, en ar noktasna ve mantk sonularna gtrlerek a labilir bir sosyalist olarak. Krt ulusal hareketini desteklemeye ynelik btn yazlar , akll ve uzun vadeli dnen bir Trk milliyetisi asndan yazlabilir, ki bu ayn zamanda akll bir Krt milliyetilii de demektir. Ama bu ayn zamanda, Krt ulusal hareketine sosyalist ve devrimci gerekelerle destek

16

verenlerin, nesnel sonular bakmndan aslnda bilinsiz Trk milliyetisi olduklarn gsterir ve onlarn zmni bir eletirisi de olur. Dier yandan bylesine ideal ve akll bir milliyetilik, bize sosyalist programmz koyabilmek ve onu aklayabilmek iin en mkemmel olana salar. Yani kendimize akll bir dman yaratm oluruz. Akll bir dman ise, aklsz dostlara yedir. Akll dman, bize ezilenlerin siyasi eitimi bakmndan da daha byk bir olanak salar. Bu olanak yle aklanabilir. Fiziki savala, fikir sava arasnda kkten bir fark vardr. Fiziki savata, glerin en irisini, dmann en zayf yerine ymak gerekir. Fikir savanda ise, kar taraf mat etmek deil de, ezilenlerin geri yanlarn okamak deil de, onlar gelitirmek isteyen kar fikrin en mkemmel, en gl temsilcilerine ymaldr eletirisini. Bir gr toyca savunup rezil edenleri deil, onu en rafine biimde, en akllca ve ustaca savunanlar eletirmelidir. Eer yoksa byle bir savunucusu eletirilecek grn onu yaratmaldr ve yle eletirmelidir. Ancak bu tarz ezilenlerin geliimine hizmet edebilir. Evet, gereinde eletireceimiz grn en akll savunucusunu yaratmak gerekiyor. Bu biraz insann kendine kar satran oynamas gibidir. Stefan Zweig'n "Schachnovelle"diye bir roman vardr. (Sanrm Trkeye "Bir Satran yks" ya da "Satran" adyla evrilmiti.) Bu romannda, Zweig, atld bir tecrit ortamnda kendine kar bir siyah bir de beyaz olarak satran oynayan ama bu eliki altnda dayanlmaz ruhsal bir blnmeye urayan birini anlatr. Evet, biz de bir tr satran oynayacaz, bir siyah bir de beyaz olarak; bir Trk milliyetisi olarak ve bir sosyalist olarak. Baz yazlar bir Trk milliyetisinin baz yazlar bir sosyalistin bak asndan yazlacak. Bizi buna zorlayan tecrit koullar deil, elikinin varl bizi kendimize kar satran oynamaya zorluyor. O romanda sonu olan, bizde neden ve hareket noktas. Kendine kar satran, orada paralanmaya yol aarken, bizde bu paralanmay amann bir arac. Hareket noktasndaki bu paralanmay yaratan elikileri ise tarihin izledii yol dayatyor. nsanln kmazn pekitiren koullar Krtlere ve Trklere geici olanaklar sunuyor. Demir Kkaydn 18.11.1999 13:42:13 (Bu yaz zgr Politikann 29.11.1999 Tarihli saysnda yaynland.)

17

Byk Uygarlklar ve Orta Dou ve Milliyetilik

(Bir Trk Milliyetisi Olarak 01) Kapitalizm ncesi drt byk uygarlk merkezi vardr. in, Hint, Akdeniz ve ran. ran bir bakma bu uygarlklar aras ticaret yollarnn uygarldr, onun iindir ki, bu ticaret yollarnn destan Bin Bir Gece Masallar ran'n damgasn tar. Bu uygarlklara baktmzda yle bir manzarayla karlarz. ran esas olarak bir kara uygarldr. in ve Hint uygarlna bakldnda u grlr: kocaman bir kara kitlesinin etrafnda deniz. Ayrca bu kocaman kara kitlesi, in'de Gobi l ve in Settiyle; Hindistan'da Himalaya dalaryla korunma ve tecrit iindedirler. Orta Dou ya da Akdeniz uygarlna baktmzda ise durum tam tersinedir. Ortada kocaman bir su kitlesi vardr. Etrafndaki karalar bir dantel gibi bu su kitlesini sarmalar. Karalarn etrafnda ise, ne insan yaps ne de doal alamayacak hi bir engel yoktur. Su srtnme azl nedeniyle, byk ve uzak ticaretin en iyi ortamdr. Suyun Akdeniz uygarlnn merkezinde olmas, onun daha kvrak ve canl olmasna, dolaysyla, in ve Hint uygarlklarndan farkl olarak btn tek tanrl dinlere ve yksek dzeyde kavramsal soyut dnmeye yol amtr. in ve Hint uygarlklar ise, btn gz alc baarlarna ramen, hi bir zaman bu dzeyi tutturamamlardr. Onlarn yaptklar keifler bile (sfr, pusula, barut, matbaa vs.) ancak Akdeniz uygarl tarafndan tanndnda yeni atlmlara yol amtr. Ama Akdeniz uygarlna dinamizmini veren, sadece dierlerinin bir kara uygarl olmasna karlk bir su uygarl olmas deildir. Onun korunmaszl da esnekliini n ve dinamizminin bir dier nedenidir. Tarih boyunca, Orta Dou ve Akdeniz, kavimler iin bir yolgeen han gibidir. in ve Hint ise binlerce ylda sadece bir ka kere, o da derine ilemeyen, yzeysel kalan aknlara sahne olmutur. Bunun sonucu, bu iki uygarlk da adeta talama, yaayan fosil olma eilimi gstermiler, bu talama en ak kastlama eiliminde ve kast sisteminde grlr. Tecrit durumunun nasl bir talamaya; yaayan fosil olmaya yol at Avustralya ve dier ktalardaki canllarn evrimleri rneinde daha iyi anlalabilir. Avustralya'nn eski dnya karalar topluluundan kopuu, onda canllarn keseli memeliler gibi bir gei tipinde taklp kalmasna yol amtr. Avustralya bu nedenle, bir yaayan fosiller ktas olagelmitir. Buna karlk, eski dnya karalar topluluunda evrim dallanp budaklanarak srmeye devam etmitir. Bir paralellik kurulabilirse, in ve Hint Avustralya'ya, Akdeniz de Eski Dnya Karalar topluluuna benzer. Ancak Akdeniz ile in ve Hint'i ayran sadece su ve kara uygarlklar olmalar; sadece kavimlerin aknlarna ve etkilerine kar ak olmalar deildir. Ayn zamanda Akdeniz uygarl bir hayvansal, buna karlk in ve Hint birer bitkisel uygarlktrlar da. Ya da in ve Hint pirin, Akdeniz buday uygarldr. Hint ve in tarihin belli bir dneminde, pirincin daha sk ve daha ok retim yntemini bulunca; bu keiften sonra da nfus belli bir kritik

18

ktleyi atktan sonra, ayn alanda hayvansal retimin dolaym ile o miktarda yiyecek elde edilemeyeceinden, dnsz bir yola girmilerdir ve bitkiye bamllklar artmtr. Pirin byk nfuslar olanakl klmtr (in ve Hindistan'n birer milyarlk nfuslarnn nedeni budur) ve byk nfuslar ise pirince bamll pekitirmitir. Tpk bugn insanln, sanayi ve monokltr araclyla girdii bamllk gibidir bu artk geri dn olanakszdr. Orta dou ve Akdeniz'de ise, her hangi bir bitkiyle bu tr bir bamllk ilikisi gelimemitir. Onun doal koullar buna olanak vermemitir. Dolaysyla, Orta Dou ve Akdeniz'de, in ve Hindistan'daki gibi byk ve youn nfuslar grlmez. Hayvansal gdalarn bitkisel gdalar kadar yeri vardr. Zaten bu nedenle Dou Akdeniz uygarlnn mirass Bizans -Osmanl mutfa (imdi Trk mutfa denen) dnyann en zengin mutfadr. Bu tarihsel arka plan, bu uygarlklarn modern kapitalizmle kar karya geldiklerinde gsterdikleri refleksleri ve tepkileri belirlemitir. Bugn yle bir dnya haritas alp baktmzda unu grrz. in uygarlnn klasik alannda bugn in devleti var. Eski uygarln snrlar ile in devletinin snrlar aa yukar zdetir. Hint'te ise lke var. Ayrl belirleyen slamdr. Yani son kavimler gnn, Trk-Mool istilasnn etkiledii yerler. Akdeniz ve Orta Douya baknca, ynla devlet ve ulus grlr. in aslnda koca bir ktadr. Bizlerin kabaca inli dediklerimiz, hi de kltr ve dilce, diyelim ki Orta doudakilerden daha da az farkl deildir. Orada ulusuluun birok ulus oluumuna yol amamasnn nedeni, in'de kullanlan iaret yazsnn, sesle birbirini anlayamayan btn lehe ve dillerce anlalabilmesi olsa gerektir. Son aratrmalarn gsterdii gibi uluslarn oluumunda yaznn ve iletiim aralarnn muazzam bir nemi vardr. in iaret yazs, in uygarlnn Akdenize gre daha geri yaz sistemi, bir bakma onun gc olmu ve in'de bir ok uluslar yerine bir tek in ulusunu olanakl klmtr. Binlerce yllk uygarlk, snrlar iindeki bu iaret yazsyla bu gnk "in Ulusu"nun snrlarn da belirlemitir. Hindistan da koca bir ktadr. Orada da birbirinden farkl birok dil ve halk bulunmaktadr. Ama farkl halklar ayn zamanda farkl kastlar da olduklarndan, bir "Hint Ulusu" iinde tutulabilmilerdir. Bylece bu klasik uygarlklar modern uygarla, Burjuvazinin ulus devletler uygarlna klasik snrlar erevesinde modern devletlere dnerek geebilmilerdir. Akdeniz uygarl ise, modern uygarln biimi olan ulusulua dier uygarlklarn aksine hi direnememi ve bir btn olarak geememitir. Bu uygarln son devleti olan Osmanl mparatorluu ulusuluk tarafndan bitirilmi ve topraklar zerinde ynla ulus kmtr. Bu direnme yeteneksizliinin nedeni, aslnda onu dier Antik uygarlklar karsnda stn klan nitelikleridir. Yani, Akdeniz uygarl bir yolgeen han olduundan, onlarca kavim oralardan geip gittiinden ve yerletiinden birbirinden son derece farkl halklarn bir arada bulunmalarna yol amtr. Bu halklar, srekli yeni kavimlerin gelmesi ve alt stlkler nedeniyle hi bir zaman Hindistan'da olduu trden bir kastlama olana da bulamamlardr . in'in iaret

19

yazsndan daha gelimi sese dayanan alfabeler ise her halka, in'dekinden farkl olarak ayr bir ulus oluturma olana sunmutur. Denebilir ki, Akdeniz uygarlnn dier uygarlklar karsndaki stnlkleri, onun ulusuluk karsndaki gszlnn nedeni olmutur . Kastlamaya olanak tanmayan kavimlerin pe pee aknlar; iaret yazs yerine gelimi bir ses yazs nedeniyledir ki, eski Akdeniz - Orta Dou uygarlnn topraklar zerinde in'de olduu gibi bir ya da Hindistan'da olduu gibi bir ya da bir ka deil, onlarca ulus devletin ortaya kmasna yol amtr. Klasik ulusuluk, esas olarak ulusu, dile gre belirler ve oluturmaya alr. Her ulusun bir dili ve bir devleti olmalyd. Bu nedenledir ki, ayr bir dil demek ayr bir ulus dolaysyla ayr bir devlet demektir klasik ulusuluun gznde. Ulusuluun bu biimi, ayr dil; kltr ve etnileri zorla ya da baka yollarla yok etmeye alt. Yok edemeyip varln kabul ettiinde de, onu daima, vcuttaki yabanc bir cisim; birlikte yaanmak zorunda olunan bir hastalk olarak grd. Ne var ki, ulusuluun bu klasik biimi, artk bu gnk dnyann ihtiyalarna bir cevap vermiyor. Bir yandan farkl uluslarn bir araya gelerek birok ulustan oluan yeni uluslar kurmalar (Avrupa Topluluu); dier yandan muazzam igc glerinin yaratt yeni aznlklar ve nihayet dnya ticaretinin hzl bymesi ve globalleme , yepyeni bir ulusuluk anlayn giderek dayatyor. Yeni ulusuluk, ulusu, hukuki bir tanma indirgeyip, dil, kltr ve etniyi politik alnn dna atyor. Bilgisayar, iletiim alanlarndaki teknik gelimeler de bunu hem gerekli hem de mmkn klyor. Byle bir ulusulua Akdeniz uygarlnn, sadece yukardaki nedenlerle deil, Akdeniz Uygarl topraklarnda birbiri iine gemi halk, dil ve kltrlerin bar iinde yaayabilmeleri ve ama sadece bunu iin deil, kmaz sokaa dnm ve ekonomilerini inmelendiren hudutlar nedeniyle de gereksinimi var. Ulusuluun bu yeni biimi, klasik ulusuluun gadrine urayarak darmadan olan Orta Dou Akdeniz uygarlnn yeniden toparlanmasna, birbirine binlerce yllk ortak yaamlarnn gelenekleriyle ve alkanlklaryla bal bu halklarn tekrar bir arada bar iinde yaamalarna olanak sunmaktadr. Akdeniz uygarlnn, klasik ulusuluk anlayyla, gszlne yol aan ok ulusluluu, tekrar onun gc haline gelebilir. Bunun iin ise bu adm atacak cesaret ve vizyon gerekiyor. Akdeniz-Orta Dou uygarlnn klasik alanlarnda kim bu adm atarsa, oradaki halklarn bar bir birliinin; refahnn yolunu aar ve gelecee damgasn vurur. Bu adm ilk atan, byle bir vizyonu ilk gelitiren ve programlatran da Abdullah calan ve Krt ulusal hareketi oldu. Krt ulusal hareketi ge dodu. Muazzam dinamizmine ramen, gc yetmedii, dnya dengeleri olanak vermedii iin ar darbeler yedi. En ar darbeleri yedii ortamda, koullar ona artk kaacak yerin yok haydi atla dediinde, ge douu ve dinamizminden g alarak, milliyetiliin klasik biimini at ve Orta Dou -Akdeniz uygarlndaki topraklar zerinde

20

milliyetiliin yeni biimini hedefleyen ilk hareket oldu. "Gelin vatandal anayasal olarak tanmlayalm, bir hukuki tanma indirelim, kltr ve dili politik alann dna tayalm. ktisadi ve gnlk ilikilerde resmen Trke olmas da bir sorun oluturmaz, gelin yepyeni bir ulus tanmna gre yeni bir ulus kuralm" diyor. Bu her Trk'n ve modern, gerek Trk milliyetisinin de imzasn atmas gereken bir projedir. Trk milliyetilii yirminci yzyln banda, Ermeni ve Rum burjuvazisine kar liman ehirlerinde palazlanm Yahudi burjuvazisinin kendisine dayanaca bir ulus bulma ve yaratma ihtiyacnn; Alman emperyalizminin Rusya'y Gney'den kuatp Hint yoluna ulama stratejisinin ve Osmanl devlet snflarnn, Ulusal ayaklanmalar tarafndan kemirilen devleti ve kendi zmre egemenliklerini yaatma igds iin bir arayn rn olarak ortaya kt . Ve ar bir Trk, Kan ve Orta Asya vurgusuyla dolu oldu. Kendi gereklii ve tarihine kst. Trk milliyetilii de, bu aamay yapmak, modern, bugnk dnyann ihtiyalarna uygun bir milliyetilie ulamak zorundadr. Bunu yapabildii takdirde, hem Trklerin, hem blgedeki dier halklarn kaderi deiir. Trk milliyetilii bunu yapamad ve Krt ulusal hareketinin uzatt eli tutamad takdirde ise, blge daha ok aclar iinde kvranacak demektir. Dnya tarihindeki on yl nce meydana gelen dramatik gelimeler byle bir anlay ve vizyonu sadece gerekli deil, ayn zamanda mmkn de klmaktadr. Bunu da gelecek yazda ele alalm. Demir Kkaydn demir@gmx.li 19.11.1999 13:25 (Bu yaz zgr Politikann 6.12.1999 tarihli saysnda yaynland.)

21

Rusya ve Trkiye
(Bir Trk Milliyetisi Olarak 02) Eer Trk milliyetilii kendini yenileyebilir; Krtlerin yapt gibi bir aamay yapabilir; onlarn uzatt eli tutabilir ve ulusu hukuki bir kavram olarak tanmlayp dil ve kltr farkllklarn politik bir anlamdan soyutlayabilirse, Akdeniz uygarlnn klasik blgesi olan, Bizans - Osmanl topraklar zerinde yaayan halklarn huzur ve refahnn kapsna aabilir. Blgedeki blnme ve boazlamalara son verebilir. Tarih bunun gerekleebilmesi iin ok elverili koullar bir araya getirmi bulunuyor. Bir dnya haritasn alp Avrupa'nn dousuna bakan orada Avrupa'nn en byk iki lkesini grr: Rusya ve Trkiye. Her iki lkenin de esas gvdesi Asya'dadr ve Avrupa'da daha kk ama daha etkili ve zengin blmleri vardr. Her iki lke de, bir bakma yzlerini Avrupa'ya dnk gibidirler. Bu iki lke, en azndan yz yldr birbirleriyle sava ve rekabet iinde bulunmaktadrlar. kisi de Bizans'n gl kltrel etkilerini tayan bu iki lke arasndaki rekabette, yz yl boyunca gelien ve byyen ve stratejik inisiyatifi elinde bulunduran Rusya oldu; Osmanl hep geriledi. imdi yz yllk bu eilimin tersine dnmesi sz konusu. Bu da Trkiye'nin nne eine az rastlanr bir olanak olarak kyor. Trkiye'nin bu tarihsel olana kullanp kullanamayacan ise nmzdeki dnemdeki gelimeler belirleyecek. Osmanl bir bakma, hal seferlerinin at ve canlandrd Akdeniz ticaretinin ocuu oldu. Rusya da, bir bakma, Viking aknlar sonunda ortaya kan ve daha sonra modern ticaret kapitalizminin douuna kadar etkileri grlen Kuzey Avrupa ama zellikle Baltk denizindeki ticari canlanmann ocuu oldu. Osmanl'nn Batya ilerleyiinin durduu ve klasik Dou Roma topraklarnn snrlarna ulat noktada, yani Osmanl dinamizmini yitirip lm dnemine girdiinde Rusya gen bir devlet olarak domu bulunuyordu. Bu koullarda, Batya doru ilerlemesi mmkn olmayan Rusya, Gneye ve Douya doru yayld. Gneyde Osmanl vard. Osmanl'nn en ileri blgesi olan Balkanlarda eitli Hristiyan halklar. Rusya'nn gneye basks ve bu halklarn modern burjuva devletler, ulusal devletler kurma abalar; ou kez ortak Slav kken ile de birleerek Osmanl'y yz yllar boyunca bugnk Trkiye'nin snrlarna varncaya kadar geriletti. Douda ise, ou Trk dil ailesinden gelen ve Mslman halklar bulunuyordu ama bu halklar henz gebe ya da avclkla geiniyorlard ve ulusuluk henz bunlar iin ok uzakt. Bu nedenle, Rusya'nn bu yayl karsnda bir ciddi direni gsteremediler ve gsterdiklerinde ise bir baar anslar olmad, Osmanl'nn desteine ramen (zellikle Kafkasya'da). Ulusuluk, Osmanl'y bitirdi ve geen dnem boyunca, Rusya'ya yarad. Rusya'nn egemenlii altndaki uluslarn henz ulusuluu kefetmemi bir toplumsal dzeyde olmalar; Ekim devriminin ksa baharndan sonra tekrar egemen olan Rus brokrasisinin, egemenliini

22

bu halklar zerinde srdrmesini mmkn kld. Dier yandan, kinci Sava sonrasnda, bir yandan Kzl Ordu'nun Alman faizmine kar bir kurtarc olarak gelii; dier yandan souk sava dengeleri nedeniyle, Balkan uluslar da, dier Dou Avrupa uluslar gibi, Rusya'nn etki alanna girdi. Bylece Rusya'nn yayl bir baka biimde daha srm oldu. Ancak bu sr, aslnda tarihsel bakmdan, yirminci yzyla ait gelimeleri geciktirmekten baka bir ie yaramad. Osmanl'nn egemenliinden uluslar, yzyln banda kurtulmutu. Avrupa'nn smrgeleri de ikinci dnya sava sonras dnemde. Rusya'da ise, tm bu gelimeler bir bakma durdu. Simdi tarih birikmi hesabn gryor. Bu gelimeler son on ylda ortaya kmaya balad. Dou Avrupa ve Balkanlar tekrar bamszlklarn kazandlar. Yzyln banda girdikleri ve ikinci dnya savandan sonra kesintiye uram yola tekrar geri dndler. Afrika ve Asya'nn smrgelerine benzeyen Kafkas ve Orta Asya uluslar ise, tpk sava sonrasnn Smrge ayaklanmalarnn benzerine girmi bulunuyorlar. Aslnda, ikinci dnya sava sonrasnn dnyasna ait bir gelimenin gecikmi bir versiyonu imdi eski Sovyet topraklarnda yaanyor. Nasl ngiliz ve Fransz emperyalizmleri bu smrge ayaklanmalar ve bamszlklar engelleyemedilerse, benzeri nmzdeki dnemde, Kafkaslar, Orta Asya ve Rus Federasyonu topraklarnda gerekleecektir. Hasl geen yzylda Osmanl'nn gerilemesine, Rusya'nn ilerlemesine yol aan koullar imdi tersine dnm bulunuyor. Geen Yz ylda ou Slav kkenli ve Hristiyan halklarn ulusal hareketleri Osmanl'y sarsar ve onlar Rusya'da bir mttefik bulurlar iken, imdi, ou Trk dil ailesinden ve Mslman, Kafkasya ve Orta Asya halklarnn bamszlk eilimleri Rusya'y sktracak ve Trkiye'de ve ran'da bir mttefik bulacaktr. Durum ou Slav kkenli balkan uluslar asndan da Trkiye iin elverilidir. Bu halklar Osmanl'ya kar savalarnda her ne kadar Rusya veya Pan Slavizmle flrt ettilerse de, bamszlklarn kazandklarnda, Rusya'ya deil, Bat Avrupa'ya yneldiler. Buna Rosa Lksemburg da baka bir balamda dikkati ekmiti. Sadece kinci dnya sava sonras dnem, bu gidie bir ara verdi. imdi, tekrar bu eilim g kazanm, bu uluslarn hepsi, Avrupa'ya katlmak iin kuyrua girmi bulunuyor. Bir an nce Rusya ile olan btn balarn en aza indirmeye alyorlar. Bu da bunlar ister istemez Trkiye ile bir kar ortaklna itiyor. Gerek Kafkaslar, gerek Balkanlar bir uluslar mozaiidir. Klasik ulusuluk, burada sadece katliamlara yol aabilir, bu yzyln banda Balkanlar ve Anadolu'da grld trden. Zaten Kafkaslar ve Balkanlara baknca, Tarihin sanki kald yerden devam ettii duygusu ortal kaplyor. Buralarda klasik ulusuluun sunabilecei bir perspektif bulunmamaktadr. Bunlar imdi, bu olumsuzluu Avrupa yelii araclyla amay deneyeceklerdir, ancak eski dou Roma topraklarn, Avrupa, iine almaktan ise kapsnda srndrmeyi yeleyecektir. Bir yandan onlar, Rusya'ya kar kendi etki alanna almak dolaysyla Rusya'dan kopularn desteklemek ama dier yandan da onlarn kapsnda tutmak iin elinden geleni yapacaktr. Sanlann aksine, klasik uygarlklarn hudutlar bugn bile bir ekilde etkisini srdrmektedir. Blnen Yugoslavya'da Avrupa topluluuna alnan blgelerin hududu Bat Romann hududu gibidir. Bizans ve Osmanl hududu ise Avrupa topluluunun dnda kalanlar belirler. Bu

23

durumda o karmak Balkanlar, ulusuluun aclar altnda ok daha inleyecek demektir. Trkiye, Kafkas ve Balkanlara bir rnek ve k yolu sunabilir. Bunun iin yaplmas gereken ilk i, u talam, devlet brokrasisine ve onun milliyetilik anlayna son vermektir. in ilginci, tarih Trkiye'ye bu olana altn bir tepsi iinde sunmu bulunuyor. Tpk, Rus egemenliindeki orta Asya ve Kafkasya uluslarnn gecikmi ayaklanmalar gibi, gecikmi bir ulusal hareket olan Krt Ulusal Hareketi, bugn herhangi bir ulusal hareketin gsteremeyecei kendini yenileme yetenei gstererek, ki bu yeteneinde onun 1968'in havasndan domasnn pay byktr, kendi yenilenme gcn ve dinamizmini Trk iye'ye alamaya almaktadr. Trkiye, bu gnn dnyasna uygun bir ulus tanmyla, kltr, dil ve etniyi, politik balamndan karp, bir paralayc unsur deil, zenginlik olarak grebilir ve bu anlamda kendini yeniden tanmlayabilirse, hem blgedeki btn halklar iin, bir bar ve refah rnei hem de onlar iin bir ekim merkezi olur. Byle bir form ayrca, ou Trk dilleri ailesinden olan dier Orta Asya uluslar iin de, Klasik Trk rklarnn ve milliyetilerini n kafataslndan ve ran'n slamlndan ok daha kabul edilebilir bir rnek sunar. Bylece Trkiye'nin etkisi, Balkanlar'dan in snrna kadar artar. Bar ve iyi ilikiler ise btn bu blgede, ticari bakmdan her biri bir kmaz sokaa benzeyen hudutlarn birer ticaret yolu olmalarnn dolaysyla da refahn ve toplumsal atmalarn azalnn yolunu aar. Bunu baarmak iin, Trk milliyetilii, zel savan da bir arac olmu, adeta sava politikasn srdrenlerin de ideolojisine dnm Trk milliyetiliiyle hesaplamak, onun btn etkisini yok etmek, mezara gndermek zorundadr. Trkiye buna yapamaz ise, ne kendi eyler rahat ne aleme verir huzur. Bunu yapmann ilk koulu ise, bu toplumsal kesimlerin egemenliine son vermektir. Bu ise ciddi toplumsal mcadeleler gerektirir. Demir Kkaydn 22.11.1999 13:25 (Bu yaz zgr Politikann 13.12.1999 tarihli saysnda ya ynland.)

24

Trkiye ve ran
(Bir Trk Milliyetisi Olarak 03) ran, Akdeniz ile in ve Hint uygarlklarna arasndaki orta yolun uygarldr. Hep bir kara uygarl olarak kalm; Akdeniz ve ktasal Hint uygarl arasnda bir gei tipi olagelmitir. Trk ran snr bir bakma, Bizans Sasani, Pers - Yunan snrnn devamdr. ran orijinal bir uygarlk olarak, gerek Makedonyal skender'in istilasn hi etkilenmeden; daha sonraki yine orijinal bir uygarla dayanan Arap istilasn ise, Mslman olmasna ramen iilik biiminde Araplardan ok ayr bir deer sistemiyle kendi karakteristiklerini koruyarak amtr. Daha sonra kendini feth eden Ouz ve Trk boylarn ise kolayca feth edip kendi uygarlna adapte edebilmitir. Bu durumda o Trk boylarnn egemenlikleri ona sadece yeni genlik alar anlamna geliyordu. Azeriler, fetih ettikleri ran uygarl tarafndan fetih etilmi ve uygarlatrlm Ouzlardr. Bugn Anadolu Trkl dene ey de, fetih ettii Bizans tarafndan fetih edilmi ve uygarlatrlm Ouzlardr. Bizans'n Ouzlar fethi, ran'dakinden farkl olarak, sadece kendi diniyle dinlendirememi, diliyle dillendirememi oluunda yatar. Bunun nedeni de, Ouz'larn Bizans' fetih etmeden nce, ran zerinden Bat'ya doru akarken, onlara bir uygarln iinde rgtlenmeyi salayabilecek kavram ve kurumlar salayan Mslmanlkla zrhlanmalardr. Yoksa Kuzey yolundan (Karadenizin kuzeyinden), Mslman olmadan gelen dier Trk ve Ouz kabileleri, Bizans tarafndan kolayca zmlenebilmilerdir. Orta Asya halklar Mslman olmadan nce iki uygarln etkisi altndaydlar. Dou'dakiler in uygarlnn, Batdakiler ran uygarlnn. Yani Moollar, Kazaklar, Uygurlar, in uygarlnn etkileri altndaydlar. Ouzlar ve dier halklar ise, ran uygarlnn. Dolaysyla Orta Asya'nn batsndaki "Trkik" halklarda, daha slamlk ncesinin bile gl bir ran etkisi vardr. Daha sonra, bu halklarn Mslmanl kabul edileri de, ran zerinden olmu, dolaysyla slam da dorudan bir Arap uygarl etkisinden ok, ran uygarl tarafndan zmlenip, deitirilmi bir slam araclyla olduundan, Mslman olu ve sonrasnda da ran uygarln etkileri var olup srmeye devam etmitir. Bu etki Seluklularda ok aktr. Ayrca ran'da gl kkleri bulunan Rafzi ve Batni tarikatlar, henz airet dnemini yaayan, aman gelenekli bu Orta Asya halklarnn slamla geilerini kolaylatran bir biim de sunmutur. Denebilir ki, batya doru akan, ran araclyla slam' benimseyen bu Ouz kabileleri, ran uygarlndaki halk mu halefetinden kaynaklanan en ihtilalc slam tarikatlarnn ideolojisiyle silahlanmlard. Osmanl'y kuran ve dinamizmini veren de zaten bu arka plandr. Bizans' "Horasan Erleri" denen Batni

25

"profesyonel devrimcilerin" fetih ettii bile sylenebilir. ou Hristiyanlardan oluan ve binlerce yllk bir uygarln temsilcileri olan halklar zerinde, ok daha geri retim ilikilerinden gelen ve yaayanlara dayanan bir Mslman devletin kurulabilmesi byle mmkn olabilmitir. Bu bakmdan, Anadolu Trklnde, stte grlen Bizans'n etkilerinin altndaki tabakalarda ran uygarlnn gl etkileri hala yaamaya devam eder. Bizans, topraklarnda Ouzlar tarafndan kurulmu birinci ve kinci Osmanl devletlerinin ran topraklarndaki karl yine Ouzlara dayanan Akkoyun, Karakoyun ve Safevi hanedanlar saylabilir. Her iki taraftaki, Ouz egemenlikleri de, sonunda egemen olduklar uygarlklarn geleneksel snrlar tesine yaylmaya kalkmann bir sonu vermeyeceini grp, dnyann en eski ve istikrarl snrlarndan biri olan imdiki Trk-ran snrnda bir uzlamaya varmlardr. Eski iki uygarla dayanan bu iki devlet, son bir ka yzylda, Rusya'nn Kuzey'den gelen basnc karsnda gerilemek zorunda kalmlar; aralarndaki iilik Snnilik biiminde yansyan ezeli rekabete ramen, zaten bir uzlamaya dayanan tartmasz snrlar olduundan, Rusya karsnda daima belli bir yaknlama iinde olmulardr. Ne var ki, imdi, Rusya'nn k ve gerilemesi, uzun yllardr bar iinde yaam bu iki uygarln miraslarn, Rusya'dan kopan Kafkas ve Orta Asya uluslar zerinde kimin etkisinin olaca noktasnda kar karya getirmektedir. ran'n corafi konumu, Tarih ncesine kadar dayanan Kltrel balar; iilie dayanan ve ulusal blnmelere kar belli bir esneklik salayan slamcl ona bir takm avantajlar sunmaktadr. Trkiye Corafi konum bakmndan o kadar yakn deildir, ama Bat'ya yakndr, bu anlamda dezavantaj ayn zamanda bir avantajdr. Bu lkeler gerek Kltrel, gerek ticari olarak Bat ya yneldike, bu onlarn Trkiye'ye yaknlamasna yol aar. Tarihncesi balar, ayn dil ailesinden olmak biiminde, Trkiye iin de geerlidir. Din bile aslnda ran iin bir Avantaj olamaz, nk bu halklarn ou hem Snnidir hem de mistik ve Batni tarikatlarn, zellikle dal uluslarda hala ok gl etkileri vardr. Laik bir sistem mistik tarikatlar iin daima eriattan daha kabul edilebilirdir. Trkiye'nin tek dezavantaj, bu gn dayand ideolojidir. ran, slam ideolojisi modeliyle, her biri de ayrca ulusuluun tehdidi altnda bulunan bu halklar iin daha esnek bir olanak sunmaktadr. Trkiye, Alman Emperyalizminden yadigr, faist rk Trklkle bu halklarla ba kurmaya kalknca burnunun zerine akldn grd. Bu ideoloji, sadece Orta Asya ve Balkanlarda bu halklarn nne bir engel olarak kmad, bizzat Trkiye'yi bile Krt inkrcl ve bastrma politikalaryla iktisadi, siyasi kltrel ve sosyal bir rme ve tkanmaya gtrd. Trkiye bu ilkel, rk milliyetilii ap, dillerin ve kltrlerin eitliliini bir kazan gren ulusulua ulaabilirse, sadece Orta Asya ve Kafkaslardaki halklara bir rnek ve perspektif sunmakla kalmaz, dne kadar i ie yaad dier Hristiyan uluslardan komularyla da yeniden barma olana bulabilir. Byle bir rahatlamann salayaca bar ve ekonomik refah, Trkiye'nin Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya'da iktisadi, siyasi ve kltrel etkisinin artmasna yol aar.

26

Trklerin bunu baarmas iin iki olaanst koul bir araya gelmi bulunuyor. Bir yandan rk ve klasik Trk milliyetilii, bugnk sistemin olduu gibi devamn isteyenlerin, Krt varln inkr edenlerin; bir barta yok olularn grenlerin ideolojisi olarak egemenliini srdryor ama bu hi bir perspektif sunmuyor topluma bu sava rantlarndan baka. Bu olaanst tecrit durumu, bu milliyetilikten kurtulmak iin, onun muazzam rgtl gcne ve terrne ramen bir umut kaps ayor. Dier yandan, Trk toplumu kendini yenileyecek bir dinamizm gsterememesine ramen, Krt ulusal hareketi, btn dinamizmiyle, btn blge halklarna bar ve refah perspektifi salayan yeni ulus anlayyla Trk toplumunun kendini yenileme yeteneksizliini bir lde gidererek yeni bir ufuk ayor. Tarih, Rusya karsnda olduu gibi, ran karsnda da, Bizans Osmanl geleneinin devamcs Trkiye'yi, blge halklarn kmazdan kurtarmak iin, kendini yenilemeye, demokratik bir sistem kurmaya, Ulusuluun, dil ve kltrden soyutlanm bir daha esnek biimini gelitirmeye zorluyor. Bu gnk egemen ideoloji ve egemen gler, bu olanan nnde en byk engeldirler. Bu frsat yakalayabilmek iin ilk yaplacak i, Bar isteyen, kendi varlklarnn, dillerinin ve kltrlerinin gelimesini isteyen ve demokrasi isteyen; aslnda bunlarn hepsi gerek bir Trk milliyetisinin de istekleri olmas gereken; Krt ulusal hareketin desteklemek; sava rantlar, kanun d etelere, rk milliyetilere kar Krtlerle birlikte mcadele etmektir. Trkiye'nin bu yenilemeyi yapt takdirde nasl bir gelime ve etki potansiyeli olduunu gren, ran, Rusya ve Avrupa, szde ne derlerse desinler, fiilen byle bir yenilenmenin karsnda olacaklardr. Bu rekabet ran ile Trkiye arasnda muhtemelen ideolojik formlara da brnecektir tpk bir zamanlarn Snnilii ve iilii gibi. ran'n eriata ve slama dayanan niversalizmi karsnda Trkiye kltrlerin ve dillerin okluuna dayanan bir ulusuluu karabilir ve inisiyatifi eline geirebilir. Aslnda bu ynde gl bir tarihsel eilim de vardr. Osmanl'nn slamla ilikisi de olduka esnek bir ilikiydi. Osmanl hem Hanefilik gibi slamn en esnek mezhebine dayanyordu hem de rfi hukuk araclyla eri hukuku iyice bir kenara itmi bulunuyordu. Daha sonraki laiklik denen resmi slam yorumu da bir bakma bu tarihsel eilimin bir baka ifadesi saylabilir. Anadolu'daki Hristiyan halklarn katli ve tasfiyesi bu tarihsel eilimi byk lde trplediyse ve kesintiye uratt ise de Aleviler ve imdi de Krt ulusal hareketi ve de Rusya'nn knn yaratt olanaklar Trkiye'nin bu eski eilimini tekrar egemen klabilir. Demir Kkaydn 17.12.1999 12:01:51 (Bu yaz zgr Politikann 20.12.1999 tarihli saysnda yaynland.)

27

Avrupa ve Amerika
(Bir Trk Milliyetisi Olarak 04) Sovyet brokrasisinin k, dnya kapitalizmi iin hayal bile edemeyecei olanaklar yaratt. Daha Sovyetler yerli yerinde dururken, in'in pazar ekonomisine geiini selamlayan tecrbeli ngiliz sermayesinin organ The Economist, bunun Rusya'da olmasnn harika bir ey olacan yazyordu. ngiliz sermayesinin o zamanlar hayal bile etmeye cesaret edemedii , herkesi akn eden bir hzla gerekleti. Bu, tpk geen yzylda olduu trden, sermayenin yaylmas iin bakir alanlar demekti; sermaye sanki yamalayaca yeni bir kta kefetmi gibi oldu. Rus sermayesi henz yaad alt stln okunu atlatabilmi, belli bir istikrar kazanabilmi deil. Yakn bir gelecekte bunu salayabileceine dair bir emare de grlmyor. zellikle Avrupa ve Amerika, Rusya kendini toparlayamadan, Rusya'nn etki alanlarn olabildiince snrlamak iin her giriimi birlikte srdryorlar. Rusya her ne kadar ekonomik bir k yayorsa da, elindeki Atom silahlar sayesinde, hala byk bir tehdit edici g. Bu nedenle Bat'nn Rusya'nn etkisini snrlama giriimleri, onu fazla keye sktrmadan, onu bir lgnla itmeden, yava yava, adm adm olma zelliini srdryor. Bu ii "deliye ta andrmadan" yrtmeye alyorlar. Avrupa ve Amerika bir yandan Rus etkisini snrlamak iin i birlii yaparlarken, dier yandan da, kendi aralarnda da, bu egemenliin yerini kimin alaca kavgas yrtyorlar. Dou Avrupa ve Baltk Avrupa'nn etki alannda, orada Amerika'nn bir sz yok. Ama, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya, bir yandan Rus etkisini snrlamann, dier yandan o etkinin yerini kimin alacann kavgasna sahne oluyor. Amerika muazzam askeri gc ve teknolojisiyle kendi koullarn dayatp lein aslan payn almaya kalknca, Avrupa ister istemez, hala byk bir atom gc olan Rusya'ya el altndan destek kyor ya da ABD'ye kar ne sryor. Bu en ak biimde Kosova'da grld. Batllar Rusya'nn ve onun etkisindeki Srbistan'n etkisini snrlamak iin ortaklaa bir harekt koydular. Ancak Avrupa, Amerika'nn dayatmalar karsnda tekrar Rusya'y oyunun iine ekmek ve bir denge oluturmay denemek zorunda kald. Yani burada elikili bir sre grlmekte, bir yandan birlikte i gryorlar, dier yandan birbirlerine kar. Rusya'nn etkisine kar batllarn savalarn srdrd Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya'da, bu gler arasndaki rekabet, dorudan deil, blgedeki devletler ve gler araclyla da srmektedir. Trkiye'nin son yllarda iyice ABD'nin etki alanna girii, buna denge olarak Avrupa'nn ran, hatta dolayl olarak Irak ve Suriye'yi de desteklemesini getirmitir. Buradaki btn atmalar ve rekabetlerin ardnda, ayn zamanda Avrupa ve Amerika elikileri de bulunmakta, bir rol oynamaktadr. Orta Dou, Kafkasya, Balkanlar ve Orta Asya'daki bu rekabette, hem Rusya'dan boalan yeri

28

dolduracak hem de o blgelerde taeronu olabilecek g olarak ABD Trkiye'yi (ve srail'i) semi bulunuyor. Avrupa'nn Rusya'yla girdii flrtler, ABD'yi Avrupa'nn dousundaki ikinci Byk devlet olan Trkiye ile Stratejik bir ittifaka zorlam bulunuyor. Bu tr konumlan zorlayan ve yaratan Avrupa'nn Atom gc olmamas buna karlk Rusya'nn bir Atom gcnn bulunuudur. Avrupa Rusya ile krtrnca ABD de Trkiye ile ilikisini glendirmek zorundadr etkisini koruyup gelitirebilmek iin. Amerika Trkiye'ye oynaynca da, Avrupa Trkiye ile elikisi olan lkelere. Bylece btn blgesel atmalarn ardnda bir ekilde Avrupa ve Amerika rekabeti bulunmaktadr. Trkiye'nin bu taeron fonksiyonunu grebilmek ve blgede Rusya'nn boaltt yeri doldurabilmek iin, sadece askeri bakmdan gl olmas yetmez, ayn zamanda, iktisadi, politik, kltrel, ideolojik bakmdan da gl olmas gerekmektedir. Trkiye'nin bu gll salayabilmesi iin ise, kendi iinde gl reformlar yapmas gerekmektedir. ABD bunu grmekte ve tavsiye etmektedir. Ama bu tr reformlar iin Trkiye'ye dorudan bir bask yapp ilikilerini tehlikeye atacan beklemek sama olur. Ancak gl bir mttefik iin de, el altndan reformlar desteklemek zorunluluunu hissetmektedir. Ama bunu zorlayan en byk etki Krt hareketinin yapt muazzam stratejik dntr. imdiye kadar, Krt hareketi bir bakma, ABD egemenliindeki Trkiye'ye kar Avrupa'nn dengesi fonksiyonu gryordu yine Avrupa'nn dengesi olan Suriye ve ran araclyla. Krt hareketi de, Trkiye'ye kar bir bask unsuru olarak Avrupa'y kullanmaya alyordu. ABD orta douda kesin dzenlemeler ve bunun iin de Trkiye'yi yanna almak iin, calan' Trkiye'ye teslim karar alnca, Avrupa ABD basklarna hi de fazla direnemedi. Ama sadece direnemedi deil, direnmek de istemedi, ayn ekilde, yine Avrupa'nn dengesi olan Rusya ve Yunanistan da direnmek istemedi. calan ise, eski dnya dengelerine dayanarak Avrupa'ya gitmi ve ABD'nin destekledi i Trkiye'ye kar Avrupa'nn kendisini elde tutacan hesaplamt. calan'n talya'daki btn mesajlar bu nokta zerinde younlayordu. Ne var ki olaylar hi de yle gelimedi. Avrupa ne kendisinin ne de dengelerinin (Rusya, Yunanistan) calan' elde bulundurmalarn istemedi. Avrupallarn calan' verilerinin ardnda, ABD basksna direnemeyilerinin ardnda, ABD'nin dengesi olan Trkiye'yi zayflatma, dolaysyla ABD'nin blgedeki etkisini azaltma hesab yatyordu. Avrupa, Krt hareketinin bir baarsnn Trkiye'nin demokratiklemesi, dolaysyla iktisadi, siyasi, ideolojik ve kltrel etkisinin artmas; bunun da ister istemez stratejik mttefiki ABD'nin etkisinin artmas anlamna geleceini de biliyordu. ABD calan'n pskrtlmesi iin bask m yapyordu, "al yleyse" demenin tam zamanyd. "Bunu sen istedin George Dandin". Hem vicdan rahat susuzu oynayabilir, hem de o koullarda, bir ulus olarak bayraklar olan calan'n aalanmalar karsnda, tmyle bir kopua giden Krtleri daha yllarca, ne onar ne ldrr bir ekilde Trkiye'ye kar rahatlkla kullanabilirdi. zetle, Avrupa, ABD'nin basksyla calan' Trkiye'ye vererek, ABD'yi kendi oyununa getirdiini, dengesi olan Trkiye'de uzun yllar srecek bir Krt Trk atmasna yol

29

aacan dnyordu. Dnyada hi bir nderin yaamad bir ball yaayan ve Krtlerin bayra olmu bir calan'n Trk devletince ldrlmesi veya aslmas, karlma srasnda da grld gibi, Trkiye'de hi kapanmayacak bir atmann yolunu ve uzun vadede Trkiye'nin Balkanlamasnn yolunu aabilirdi. calan'n teslimi, ABD'nin dengesi olan Trkiye'yi zayflatmak dolaysyla ABD'nin stratejik hesaplarn bozmak iin bir komploydu. calan bir komplodan sz ederken yanlmamaktadr. Ayrca, bu kadar kolaylkla verilmesinin ardnda, hareketin plebiyen nitelikleri kadar, bandan beri hi bir zaman Trk dmanl yapmam olmas ve Trkiye'ye birlikte bir vizyon sunmas da yatyordu. Ceza suun cinsindendir. Bu kritik noktada, Orta dou politikalarnda pimi olan calan, hi hesapta olmayan stratejik bir dn yapt: mademki Avrupa ihanet etmiti, ona gereken ceza verilebilirdi. Krt hareketini ABD'nin dengesi olan Trkiye'yi zayflatmak isteyen Avrupa'nn dengesi olmaktan kartp, Trklere, Orta Dou'da demokratik bir cumhuriyet kurma projesiyle kt ve gerilla savan durdurdu. Bu Avrupa'nn btn planlarn alt st etti. Avrupa tam bir ok yaad ve kendini ihanete uram hissetti. Elbette, Krt hareketinin kendi kmazlar zaten byle bir stratejik dn gerektiriyordu. Gerilla sava, oktandr mcadelenin geliimine hizmet etmekten ziyade moral bir anlama sahipti. Trkiye karsnda bir askeri zafer olana yoktu. ehirlerdeki Krtler kazanlamyordu vs.. Krt hareketinin kendi ihtiyalarndan gelen deiiklik dnya dengelerinin gerekleriyle de akt. nc dnya lkeleri zerindeki nfuz savanda, uzun yllardr Avrupa, Brandt raporlarnda, Kuzey Gney diyaloglarnda ifadesini bulan, daha demokrasiden, insan haklarndan, reformlardan yana bir tarz tutturabilmiti. Bunun karsnda, ABD sadece diktatrleri, kontr gerillalar destekleyen bir pozisyondayd. Tecrbeli Avrupa sermayesi, moral stnln deerini ABD'den ok daha iyi biliyordu. Bu politika aynen Trkiye'ye de yansyordu. ABD Krt ulusal hareketine kar Trkiye'yi koulsuz desteklerken, Avrupa hep, Krtlerin haklar, insan haklar, demokrasi koullarn getiriyordu. Ama calan'n yapt stratejik dnten sonra, eer baarabilir, ksa vadede inkarc ve sava glerin tecridine yol aabilirse, Trkiye'nin demokratiklemesinden, Krt sorununu zmesinden dolaysyla iktisadi ve politik gcnn artmasndan, Trkiye Blgede Rusya ve Avrupa'ya kar ABD'nin dengesi olduu iin, ABD karldr. Buna karlk, Avrupa, ABD'nin dengesi olan Trkiye'nin zayflamas ve gszlemesinden karldr. Bu nedenle de, Avrupa, Trkiye'ye kar rnein silahl bir Krt hareketini her zamankinden daha fazla desteklemeye tenedir. Gerillann bitip bir bar yaplmas Avrupa'nn iine gelmez. Zaten PKK'nn ve calan'n bar taarruzunu Avrupa'nn adeta grmezden gelmesi ve adeta PKK ve calan' ihanetle sulamas, PKK zerindeki basklarn arttrlmas; PKK'ya muhalif Krtlerin daha byk bir gle desteklenmesi vs. Avrupa'nn iine gelmediinin e itli

30

gstergeleridir. te, ABD bakannn demokrasiye ve Krt sorununun zmne diplomatik nezaketin snrlarn zorlarca bu kadar vurgu yapmasnn ardnda, btn bu gelimeler ve dengelerdeki deimeler yatmaktadr. Yoksa ABD iin, demokratik ya da anti demokratik olmasnn fazla bir nemi yoktur Trkiye'nin. O stratejik ayan demokrasi diyerek krmak ve uzaklatrmak istemez. Bu kadar yksek tonla, Krt'lerden, insan haklarndan sz edebilmelerinin ardnda, Krt hareketinin yapt stratejik deiikliin sunduu olanaklar yatmaktadr. calan'n yeni stratejisi ve bunun ortaya kard olanaklar; Avrupa'nn hesaplarnn tutmamas ve ilk partiyi kaybetmesi, bu sefer Trkiye'nin tmden kontrolden kmas olasl nedeniyle Avrupa'y ABD'nin de basksyla, Trkiye'yi adaylar kuyruuna almaya zorlad. Politikada her ey her an zddna dner. Krtlerin ve dier aznlklarn haklarn tanyan, demokratik reformlar yapm bir Trkiye, sadece Krtlerin, Trklerin deil Avrupa'nn Rusya ve ran'la yaknlamalar karsnda, jeopolitik olarak Trkiye ile stratejik ittifaka zorlanan ABD'nin karlarna da uygundur. Bu gn farkl karlar bu noktada akmtr. Bu gnk dnya dengeleri demokratik bir Trkiye'yi sadece gerekli deil, mmkn de klyor. Elbette Trkiye'nin demokratiklemesi iin kimsenin elini atee sokaca sanlmamaldr. Sonucu Trkiye'deki mcadeleler belirleyecektir. Ama Demokratik bir Trkiye, ABD iin ho gelmi safa gelmitir. Bu blgede sadece askeri deil, politik, ideolojik, kltrel ve e konomik bir hegemonya da demektir. Bu adm atld takdirde, Akdeniz Ortadou uygarlnn, yani Bizans ve Osmanl'nn topraklar zerinde, Rusya'nn yerini dolduran, in veya Hint benzeri byk bir ekonomik g ortaya kar. Bunun tarihsel ve kltrel imknlarn nceki yazlarda ele almtk. zetle, blgenin bir modern Fatih'e ihtiyac var. Fatih aslnda byk bir reformatrd ve yapt reformlar Osmanl'y bir beylik olmaktan karp koca bir imparatorlua dntrmt. Dinlerin dnyasnda, dier dinlere belli bir serbesti tanyarak, ekonomide de bozulmu dirlik dzenini yeniden canlandran bir toprak reformu yaparak, belli bir bar ve refah salamt. Bu gnn uluslarn dnyasnda, uluslara ayn esneklikle yaklaacak bir "Fatih" gerekiyor. Bu "Fatih"in atmas gereken ilk admlarn neler olduu ise calan'n ifade ve savunmalarnda ifade ediliyor. Anayasal bir vatandalk temelinde, tm kltr ve dillere zgrlk; demokratik haklar; mahalli idarelere daha byk bir otonomi. Bu admlar atlabilirse il erde hangi admlarn atlacana daha salkl karar verilebilecek koullar da ortaya kar. Demir Kkaydn 24 Aralk 1999 Cuma (Bu yaz zgr Politikann 27.12.2009 tarihli saysnda yaynland.)

31

Tahterevalli
(Bir Trk milliyetisi olarak 05) Trkiye'deki sistem, Bat Anadolu ve byk ehirlerin altml ve yetmili yllarda dinamizmini yaayan modern ii snfnn ve ehir orta snflarnn ve Anadolu'daki Alevilerin sol eilimlerine kar; yzyln banda Hristiyan Rum ve Ermeni kapitalizminin katliam ve srgnlerle tasfiyesiyle, onun yerine geen kasaba tefeci bezirganlna, aalara ve airet reislerine dayand. Bir bakma Bat'ya ve byk ehirlere kar; kyllk ve Krdistan karlyordu. Hatta 12 Eyll rejimi, sol ve liberal Bat'nn demografik stnlne kar seim sistemini bile deitirmiti bu dengeyi srdrebilmek iin. Bu gnk Trkiye'ye baktmzda durumun tam tersine dnd grlr. Krdistan bugn demokrasinin kalesi; Bat'nn ehirleri ve orta snflar tam tersi konumda. Trkiye'nin nn tkayan ite bu tersine dntr. Nasl oldu da bu dn bylesine gerekleti ve Bat son seimlerdeki gibi yzde doksanyla inkar politikalarnn bir destekisine dnt. Elbette Trk ordusunun ve egemen snflarnn; medyann, terrn, toplumsal rmenin bunda bir pay var. Ama bizi onlarn yaptklar deil, bizim yapmamz gerekenler ve yapamadklarmz ilgilendirir. Bu nedenle, Krt ulusal hareketinin bu durumun olumasndaki etkisini, btn dier faktrleri bir yana atarak ksaca ele alalm. Krt hareketi, Trk ezilen snflarn kazanmadan veya onlarn en azndan hayrhah bir tarafszln salamadan bir baar elde edemeyeceinin her zaman farkndayd ve btn stratejisini bir gn onlarn harekete geecei beklentisine dayandryordu. Bu uurda elinden geleni yapt su gtrmez. Ama Bat'nn ii ve orta snflarn kazanmay bir programatik ve stratejik bir sorun olarak deil, taktik, rgtsel tedbirlerle, propagandayla baarlabilecek bir sorun olarak grd. Buna bal olarak, Bat'ya gm Krtler bile, yani Krt ulusal hareketinin Bat'da gerek ulusal, gerek toplumsal konumuyla en kolay kazanabilecei ve rgtleyebilecei gler bile, Krdistan'daki ve dalardaki mcadelenin bir dolayl yedei, insan kayna ve lojistik destei olarak grlyordu. Dolaysyla da Bat'daki bu en yakn g bile kazanlp rgtlenemedi. Ama bunun, Bat'daki Krt'leri bile aan ok olumsuz sonular oldu. 1) Krtlerin batdaki ehirlere g, bir yandan, buralarda nceden bulunan iilerin konumlarnda bir ykselie yol at gibi; dier yandan Krdistan'dan gelen taze i gc , ykselmeyen eski iilerin Krtlerden oluan bu igcnn rekabeti karsnda Trkle sarlmalarna yol at. Yani ii snf iindeki rekabet ve zmre blnmeleri; 12 Eyll ve Duvar'n yklmasyla da beslenen bir ideolojik atmosferde, Batdaki iilerin en rgtl kesimlerini iyice saa itti ve iiler adeta faist partinin kontrolne girdi. Bu da ehirlerdeki sol glerin btn nefes borularn tkad. 2) G eden Krtlerin ou, Bat'nn yerlisi Trk iverenlerin i yerlerinde altndan, Krt Trk blnmesi bir bakma ii snf ve burjuvazi ve orta snflar blnmesi olarak da ortaya

32

kt. zellikle Turizmin gelitii blgelerde bu ok net biimde grlebiliyordu. Bu da Trk iverenleri iin, iileri Krtlk noktasndan tecrit ve terrize etme olana yaratt. 3) Bunlar karsnda Bat'da bylesine bir parya rolne den Krtler, din paradigmasyla ulusal bask konusunda nispeten belli bir esneklii bulunan; hem de toplumsal eitsizlikleri ve modernitenin olumsuzluklarn ileyen politik slam'a kaydlar. Bu kay sonucu politik slam'n glenmesi ise, sola eilimli ehir orta snflarn ve Alevileri tmyle Genel Kurmayn arkasna itti. Bu mekanizmayla, Krt ulusal hareketinin Batda dolayl da olsa ittifaka girebilecei hi bir g kalmad. Bu deiimin tepe noktasn da son seimler belgeledi. Bylece Krt ulusal hareketinin Bat'nn ezilenlerini kazanmay bir program sorunu olarak grememesinin sonular adeta yuvarlanan bir kartopu gibi byd ve onun karsna en byk engel olarak kt. calan'n mral'da ortaya att "Demokratik Cumhuriyet" projesinin z bu yanln dzeltilmesidir. Hemen belirtelim ki, mral'da oluturulan stratejik izginin btn elemanlar PKK ve calan'n nceki izgilerinde ve konumalarnda vardr ama mral'da bunlar bambaka bir sistem iinde yerlerine otururlar ve bir nitelik deiikliine tekabl ederler. (mral'daki Demokratik Cumhuriyet projesi, g ilikilerindeki bu muazzam orantszla ve alnm darbelere bal olarak elbette minimuma ekilmi talepler olmakla birlikte onun zgl niteliini bu minimuma ekiliten te, yerletikleri balant belirler ve ilerde daha ileri talepleri dlamaz onun olanaklarn yaratabilir.) Bu fark en iyi yle grlebilir. mral ncesinde, Krt ulusal hareketinin glenmesi ve baarlarnn sonucu olarak bir demokratikleme bir yan rn olarak dnlr; Trk ulusunun ounluunu oluturanlar dolayl bir yedektir. Hi bir toplumsal grup, kendisini dorudan ilgilendirmeyen bir sorundan dolay bir toplumsal hareket oluturmaz. Bat'nn ezilenlerinin bu anlamda Krt hareketi iin aktif destek vermeleri dnlemez. Dolaysyla Krt Ulusal Hareketinin baarsn ve bunun iin de Krtlere dayanmay temel alan bir hareket iin, onlarn ancak dolayl bir destei beklenebilirdi ve onlara biilen rol bu oluyordu. Ayn durum elbette Bat'daki Krtler iin de geerli oluyordu. Ama yukarda anlatlan mekanizmayla, bu dolayl yedek olu fiilen kar olula sonulanyordu. Bu kmaz aabilmenin ve g ilikilerinde toplu bir dnm aabilmenin tek yolu ancak Bat'dakilerin de dorudan karlarna ynelik bir program olabilirdi. Byle bir programn bir ulusal hareket tarafndan nerilmesi ise, fiilen o ulusal hareketin bir ulusal hareket olmaktan kp, bir sosyal hareket olmas demek olurdu. Bunu dnyada hi bir ulusal hareket ne bir sorun olarak nne koydu ne de baarabildi. Bir Filistin Hareketi srail'i, bir rlanda hareketi ngilizleri, bir Bask hareketi spanyollar kurtarmaya ve onlar iin bir program gelitirmeye kalkmad. Buna en ok yaklaan hareket, yine yoksullara dayanan ve ama ayn zamanda bir ulusal hareket zellii tayan Zapatista hareketi oldu.

33

Byle bir problem koyuunu ve stratejik dnm Krt ulusal hareketi baarm grnyor. Bu dnyada ilktir ve Ulusal hareketlerin potansiyellerinin ve snrlarnn hi de yle kk olmadn gsterir. PKK, gerek yoksullara dayanan plebiyen niteli i, gerek kkenindeki sosyalist ideolojisi nedeniyle ve daha batan bamsz bir Krdistan gibi bir hedefe fazla byk bir deer vermediinden, belki benzeri olmayan bir ekilde istisnai olarak, biraz da iine dt artlarn zorlamasyla bunu baarabildi. te Krt Ulusal Hareketi'nin yaptnn zgl nitelii buradadr. yle formle edelim. Eskiden Krtlerin kurtuluu, Trklerin de kurtuluuna yol aarken, yeni politikada Trklerin Kurtuluu Krtlerin Kurtuluuna yol amaktadr. Hedef, yani Krtlerin zerindeki ulusal basknn ortadan kalkmas deimemitir, bu hedefe giden yol ve gler deimitir. Elbette bu deiiklik bamsz bir Krt devletini kendi bana bir hedef olarak koyan ve buna ulamak iin PKK'y en nemli g olarak grdklerinden onun etrafnda bulunan veya sesini karmayan kesimlerin PKK'nn yeni stratejisi karsnda yer almalarna ve onu ihanetle sulamalarna yol at ama, politikada bir g kaybedilmeden baka bir g kazanlamaz. Yeni "Demokratik Cumhuriyet" program ve stratejisi nde Krt-Trk ve Dou-Bat denklemdeki deerler ve yerler deimi bulunmaktadr. Eskisinde demokrasi, ulusal kurtuluun yan rn olarak grlrken, imdikinde, ulusal kurtulu demokrasinin yan rn olarak ele alnmaktadr. Eskisinde z gc Krt ulusu olutururken, yenisinde Krt ve Trklerin byk kesimleri oluturmaktadr. Demokratik Cumhuriyet iin pek ala Trkler de tpk bir krdn bamsz bir Krdistan iin gsterdii angajman gsterebilir. mral'da gelitirilen izginin z budur. Fakat bu izgi stratejik bir plan ve programdr, bir taslaktr, onun iinin doldurulmas gerekir. Temel salanmtr ama bu potansiyelin somut bir g haline dnmesi sorunu ortada durmaktadr. Bu dnmn en byk riski, Krt hareketinde bir blnme olmas ve byk glerin bu programa kazanlamamas olabilirdi. imdilik bu tehlike yok gibi grnyor. Pek az bir fireyle, Krt hareketi birliini koruyarak bu program benimsemi bulunuyor. En byk iki Krt rgt PKK ve HADEP bu program destekliyor ve savunuyor. Sorun Trk tarafnn, daha dorusu Trkiye tarafnn nasl rgtlenebileceinde. Seimlerden bu yana Bat'daki eilimlerin deitii grlyor. Bir kere, PKK'nn silahl mcadeleyi durdurmas ve demokratik cumhuriyet program, bu kesimde belli bir destek salam bulunuyor. Bu kitleyi aralarnda parsellemi partiler, bu hava dnmne onu kontrol altnda tutarak ayak uydurmaya alyorlar. Ama ne olursa olsun, Trk tarafnn bu gettodan kmas ve Demokratik bir program etrafnda bir toplumsal hareket oluturmas art. Ama bunu yapabilecek Trk rgt yok ortada. Gerekten, kk bir sosyalist parti bile yok byle bir mayalanmaya tohum olabilecek. Bu zorluk alabilirse, devleti kontroll olarak modernletirme abalarnn atlaklarndan yararlanlarak bir toplumsal hareket ve bir demokratikleme salanabilir. Ylanlarn gmlek deitirdikleri zamanlar en zayf anlardr. Bu zorluu zebilecek dm de, yine Bat'nn Krt ii ve yoksullarndan geiyor. Krt

34

ulusal hareketi, Bat'nn imdiye kadar rgtleyemedii Krtlerini; yani batdaki iilerin henz parsellenmemi ve en alt tabakalarn harekete geirebilir ve rgtleyebilirse, bu sefer de demokratikleme ynnde yuvarlanan bir kartopu etkisi yaratabilir. Krt iiler, Trk iileri ve ehir orta snflarnn muhalefeti iin bir maya rol oynayabilir. Trkiye Tarihinde ilk defa, Douda da Batda da ayn demokratikleme eilimi g kazanp, i Anadolu ve Karadenizin, katliamlarla palazlanm tara ve bezirgn gericiliine ar bir darbe vurabilir. Bu ans imdi hi bir zaman olmad kadar var. demir@comlink.de 07 Ocak 2000 Cuma (Bu yaz zgr Politikann 10.01.2000 tarihli saysnda yaynland.)

35

Kader Balaynca
(Bir Trk Milliyetisi Olarak: 06) Tarihte bireyin rol sosyolojik bir sorun olarak daima ilgiyi ekmitir. O bireyi yaratan toplumsal koullar ve o bireyin o koullar zerindeki kar etkisi sosyoloji ve tarihin en ilgin konularndan biridir. Krtler zerindeki bask ve smr, bunun Krtler zerindeki etkileri, bu Koullarn calan'n ve Krt Ulusal Hareketinin ortaya kndaki etkileri ve nihayet calan'n Krtler ve Krt Ulusal Hareketi zerindeki etkileri, henz zel Sava Dairesi'nin ve politik kayglarn tesinde ele alnp, incelenmi ve tartlm deil. Bu iliki calan'n karlmasndan sonra son derece zgn bir nitelik alm bulunuyordu. Koskoca bir ulusal hareketin nderi kar tarafn elinde esirdi ve o ulusal hareket bu esir olan nderini nder olarak tanmaya devam ettiini ve onu ne yaplrsa kendilerine yaplm olacan ifade ediyordu. Trkiye'yi ynetenlerin calan' asp asmamaya ilikin kararlarnn ardndaki esas dnce, kimi gazete yazarlarnn da itiraf etmek zorunda kaldklar gibi , Krtlerin calan'a yaplanlar kendilerine yaplm olarak anlayacaklar ve bu mesajn akldr. Yani Krtler kaderlerini calan'n kaderine balam bulunuyor. Ancak bu ba da tek tarafl deildir, calan'n kaderi de Krt hareketinin kaderine baldr. Ne var ki, bamllk ilikisi burada bitmiyor. calan, mral'da gelitirdii izgiyle, Kendi kaderini Trkiye'deki demokratiklemeye, Trkiye'nin kaderini de Kendi Kaderine ve Krt hareketinin baarsna balad. Yaamn Kiisel ya da hukuki bir sorun olmaktan karp, politik bir sorunun, bir zmn ayrlmaz unsuru olarak ortaya koydu. Bylece ortaya yle bir denklem kt: Trkiye'nin Demokratiklemesi, Krt Hare ketinin gcn korumasna ve calan'n yaamasna; calan'n yaamas Trkiye'nin demokratiklemesine ve Krt Hareketinin gcn en azndan korumasna; Krt hareketinin gcn korumas ise calan'n yaamna ve Trkiye'nin demokratiklemesine baldr. Bunu Mesut Ylmaz, daha deiik bir biimde ama balantnn iki unsuru zerinden ifade etti, Avrupa'ya giden yol Diyarbakr'dan geer diyerek. Yani Krtler zerindeki inkrc bask politikalarna son vermeden Trkiye Avrupa'ya katlamaz. Ama Avrupa'ya katlmann koullar ise, en azndan nemli demokratik reformlar yapmaktr. O halde, Mesut Ylmaz'n forml yle de ifade edilebilir: Demokratikleme, Krtler zerindeki inkrc ve baskc politikalar kaldrlmadan mmkn deildir. Burada atlanan, calan'dr. Mesut Ylmaz'n ifadesini kullanrsak, Diyarbakr'a giden yol da mral'dan geer. mral'ya giden yol da demokratiklemeden. Bu denklem iyi anlalmaldr ve bu gn ister Krtler ister Trkler arasnda politika yapmak isteyen herkes bu denklemdeki iaretler zerine ciddi dnmelidir. 1960'l yllarda, ykselen Siyah hareketinin etkisiyle, rk ayrmcln eletiren, "Kader

36

Balaynca" isimli bir film vard. Biri rk beyaz ve biri siyah iki mahkm birbirine kelepelidir. Bir nakil esnasnda iinde bulunduklar ara devrilir ve kelepeli olarak kama olana bulurlar. Birinin her yapt dierini de balamakta dierinin kaderini de belirlemektedir. imdi, Trkler ve Krtlerin durumu benzerdir. Birinin kaderi deerinin kaderidir. Krt hareketi gcn ve etkisini koruyup gelitirmeden Trkiye demokratikleemez; Trkiye'deki demokrasiden yana gler etkisini arttrmadan, Krt hareketi dayand snrlar aamaz. Ne var ki, btn bu balanty yaratan ve en can alc noktay oluturan calan'dr. calan, kendi kaderini Trkiye'nin demokratiklemesine balamt nerdii programla. Trkiye'yi ynetenler, bunu Krt ulusal hareketine kar bir tehdit unsuru olarak kullanmak ve calan'n boynundaki ipi, Krt Ulusal Hareketinin de boynuna geirmek iin, son infaz erteleme kararna, tehdidi koydu. Yani Krt Ulusal Hareketine diyor ki, "banz fazla kaldrrsanz, ona yaplanlarn kendinize yaplm saylacanz sylediiniz nderinizi asarm." Bu tehdidin hukuki yan bir tarafa, Trkiye'yi ynetenler, belki farknda deiller ama, bu tehdit ile, calan'n ve Krt hareketinin kaderini ellerine aldklarn dnrlerken, Trkiye'nin kaderini de calan'n eline vermi bulunuyorlar. Trk Devleti calan'n boynuna ip geirirken o ipi ayn ekilde kendi boynuna da geirdiinin farknda deil. calan'n ipini eken Trkiye, kendi ipini ekmi olur. Trkiye'nin geleceini, kaderini belirleyecek olan, her eyden nce, bir demokratiklemeyi baarp baaramayacadr. Demokratikleme ise gkten zembille veya d basklarla gelmez, onun iin toplumdaki glerin mcadelesi gerekir. Bu gn Trkiye'nin demokratiklemesinden yana, bunu gerekten isteyen tek rgtl ve politik arl olan g Krtlerdir. Bu g kendini, genel olarak Krt Ulusal Hareketinde daha somut olarak da PKK ve HADEP gibi rgtlerde ifade etmektedir. Krt Ulusal Hareketi'nin gten dmesi, paralanmas veya blnmesi, Trkiye'nin demokratikleme umutlarnn uzunca bir zaman iin bitmesi demek olur. O halde, Trkiye'nin kaderi, Krt Ulusal Hareketinin kaderine ve izleyecei yola baldr. Krt Ulusal Hareketi ise, nasl davranacana ilikin calan'a bakmaktadr. ki anlamda, hem onun ne dedii bakmndan, hem de ona kar tavrlar bakmndan. calan'n kaderi ise, Trk devletinin elinde; Trk devletinin calan'a ne yapabilecei ise, Trk devleti ve Toplumu iinde atan glerin dengesine baldr. Trk Toplumu ve Devleti iinde atan glerin konumu ise, calan'n belirledii ve Krt Ulusal Hareketinin izledii izgiye ve baarlarna bald r. Bylece daire tamamlanmakta ve zincirin iki ucu da birbirine balanmaktadr. Zincirin herhangi bir halkasndaki bir deiiklik, btn dier halkalarda da deiikliklere yol amaktadr. Trk Devletinin calan'n ipini ekmesi demek, kendi ipini ekmesi d emek olur. Onlarca farkl senaryo gelitirilebilir. Bunlardan her hangi birini ele alalm. Diyelim ki, Trk devleti calan' ast. Bu eylemin gereklemesi demek zaten Trkiye'de

37

savan devamndan yana ve demokrasiye kar glerin gcnn artm olmas demektir. Yani ovenizm ve inkr politikalardr. Ondan sonra, ster Krt hareketi byle bir meydan okumaya bir btn olarak, ister otoritesiyle bir btn olarak tutacak bir nderlik ortada kalmaynca, onun birok paralara ayrlaca iin olsun, sava yeniden balayacaktr. Belki Krt hareketi hi bir zaman bu gnk lde etkili olamayacaktr ama Trkler de onlarca yl bir daha huzur yz grmeyecekler. ("Madem bu dnya bana yar olmad, sana da olmasn"). Krtler ve Trkler arasnda, sadece PKK'nn Trk dmanl yapmamas nedeniyle imdiye kadar derinlere ilememi olan dmanlk byyecektir. Bu sertleme, Trkiye'deki oven kesimlerin Krtler kar bask ve pogrom denemelerine yol aacak belki de Trkiye balkanlaacaktr. Sonunda belki bir ka on yl sonra bu gn calan'n syledii yerde tekrar buluulacaktr ama ardnda yitirilmi canlar ve yllarla. Ya da diyelim ki, Krtler btn olarak veya byk blnmeyle calan' izlemekten vazgeti, calan'n izledii bar ve Demokratik Cumhuriyet politikasna kar bir politika benimseyip, Bamsz Krdistan programn gerekletirmek zere gerilla savana, sabotajlara balad. Byle bir politikann, PKK ok daha elverili koullarda ylarca srdrm olmasna ramen, bu gnk g ilikileriyle hi bir ans olmamakla kalmaz, en kk demokratikleme ve ilerde daha ileri haklar iin daha demokratik bir ortamda mcadele etme olanan da ortadan kaldrr. Ayn zamanda bu calan'n idam demektir. Yani Krt hareketinin calan'n ortaya koyduu program benimsemesi; yani Krt hareketi ile calan'n btnlnn devam, Trkiye'de demokrasinin olmazsa olmaz koullarndan biridir. Her kim ki bu birlii zaafa uratmaya alr, o bilerek ya da bilmeyerek Trkiye'nin demokratiklemesine kar bir giriimde bulunuyor demektir. Bu birlii zayflatma ya da paralamayla sonulanacak her giriim, Krt hareketinin zayflamas, mttefiklerinden tecrit olmas ve otomatik olarak demokratik geliimin yolunun tkanmas demektir. Trk Devleti, calan'n boynunu her an ekmek zere bir ip geirmekle, calan'n her an ekebilecei bir ipi de kendi boynuna geirmi bulunmaktadr. (calan'n bu ipi ekmeyecei ok aktr.) Trk devleti, calan'n boynundaki ipi ektii an, kendi boynundaki ipi ekmi ve kendi dnyasn karartm olacaktr. Krtlerinki zaten kara, onlarn kaybedecek bir eyleri yok, ama Trklerin ok. Ama son karardaki koulla, ipi kendi elinden de karm ve demokrasi dman glerin eline vermi bulunmaktadr. Trk Devleti, o tehdit erhiyle, calan'n ipini bir bakma demokratiklemeye kar "iyi saatte olsunlarn eline veriyor. Bundan sonra bol bol provokasyon ve sabotaj, bunlarn ardndan da, "ite koula uymayan davran, calan' Asalm" trnden gelimeler yaarsak hi amayalm. Ama calan'n boynundaki ip, yukardaki denklemlerin gsterdii gibi sadece calan'n boynundaki bir ip deil; demokratiklemenin ipidir ve demokratiklemenin ipi, calan'n boynu zerinden Demokratikleme dman, inkarc politikalarn eline verilmi bulunmaktadr. Tarihte bunun bir benzeri olduunu sanmyoruz. Trkiye boazndaki ipten ancak calan'n boazndaki ipi kararak (yani idam cezasn kaldrarak ve genel af ilan ederek); yani calan' serbest brakarak karabilir. dam cezasnn kalkmas ve genel affa calan'n ya da

38

PKK'nn deil, Trkiye'nin kendi boazndaki ipi karabilmesi iin ihtiyac var. Trkiye'nin imdilik bir ans var. calan pek ala elindeki gcn farknda, kaderinin Trkiye'nin kaderi ile balandn birok kereler ifade etmi bulunuyor. Bunu anlamayanlar var ise, imdi ok daha iyi grebilirler. Trkiye'nin ans, calan'n eline geen bu frsat, Trkiye'nin ipini ekmek iin deil, Trkiye'nin boazndaki ipi karmak Trkiye'yi demokratikletirmek iin kullanmak istemesi. Eer calan, Trkiye'nin kendisine ve Krtlere yaklat gibi Trkiye'ye yaklasayd, Trkiye imdi kanl atmalar iinde ve demokrasi ve Avrupa hayallerinden ok uzakta olurdu. Trkiye kaderini bir bakma calan'n da eline vermi bulunuyor. calan Trkiye'nin nn imdiye kadar yapt gibi aabilir ama karartabilir de. calan bu gc demokratik seimlerle kazanp kullanmak istiyor. Trkiye ise, ona seimi ok gryor. Ama tarihin garip alay, bu sefer, "Liderler Zirvesi" denen kiilik bir toplantyla Trkiye'nin kaderini calan'n kaderine balyor. Aklnca calan'n boynuna ipi geirir ve bir ucunu demokrasi dmanlarnn eline verirken; kendi boynuna geiriyor ve br ucunu calan'n eline veriyor. kr ki, calan, Orta doudaki en canl ve demokratik gcn nderi. Uzak grl ve esnek bir politikac. Trklerin btn vurdum duymazlklarna ve Trk devletinin btn basklarna ramen, Trklere dmanlk diye bir derdi yok. Bu gn PKK'y zor duruma drmek isteyenlerin btn abas, calan'n bu ipi ekmesi veya bu ipi ellerine geirip ekmek zerinedir. calan bu ipi ekmeyip bir ufuk amak istedii iin hain olmakla sulanyor. calan'n ipini eken Trkiye'nin ipini eker. Trkiye'nin kaderi artk calan'n ellerindedir "Liderler Zirvesi" kararyla. demir@comlink.de 14 Ocak 2000 Cuma (Bu yaz zgr Politikann 17.01.2000 tarihli saysnda Denklem bal ile yaynland.)

39

Beyazlar Arasna Katlmak veya Beyazl Yok Etmek!

(Bir Sosyalist Olarak: 01) Bu gnn dnyasn kavramak iin en iyi analojilerden birini, bizlere, bu dnya doarken kendisi yok olmu Gney Afrika'daki Apartheit rejimi sunar. Zengin ve fakir lkeler arasndaki fark ylesine bymtr ve ylesine bir kritik bykl amtr ki, zengin lkelerin cretlileri iin bile, yeryz lsnde eitliki bir dzen istemek, bu gnknden daha geri bir tketim dzeyini istemek ile ayni anlama gelir. Tarihte ise, hi bir snf ve zmre var olandan daha kt koullar veya olan korumak iin bir devrimci atlm yapmaz ve bunu desteklemez. Bundan iki yz yl nce, en yoksul ve en zengin lkeler arasndaki fark, en fazla bire be idi. Ama bu gn, bu fark, rnein Mozambik ile sve arasnda, bire 400'dr. Ezilenler bakmndan, bu orann daha da byk olduu ok aktr. Zengin lkelerdeki zenginlik farklar fakir lkelerdeki kadar byk deildir. Ancak, problem burada da bitmez, zengin lkenin bir iisi ile burjuvas arasndaki fark; zengin lkelerin iileri ile fakir lkelerin iileri arasndakinden daha kktr. Matematik olarak daha byk olabilir ama gerekte daha kktr. Bunu yle bir rnekle aklayabiliriz. Bir insan diyelim ki, gnde bir ekmekle hayatn srdrebilir. Ama bir insan gnde on ekmek yiyemez. En fazla iki - ekmek yer. Bu iliki gz nne alndnda, diyelim ki, fakir lkelerin iisine yarm ekmek, zengin lkelerin i isine bir ekmek, zengin lkelerin zenginlerine de be bin ekmek dyor olsun. Zengin ve fakir lke iileri arasndaki oran bire iki; zengin lkelerin ii ve zenginleri arasndaki oran bire be bin olsa da, yarm ekmek ile bir ekmek arasndaki fark, insann yaam iin asgari ve azami snrlar gz nne alndnda, bir ekmekle be bin ekmek arasndaki farktan daha byktr. Diyelim ki, zenginlerin ekmekleri de fakirlere bltrld; ama yeryzndeki fakirler ylesine byk bir ounluu oluturuyorlar ve ylesine yoksullar ki, byle bir eitliki dzen, zengin lkelerin iisini, diyelim ki elindeki yal ve peynirli ekmein yandan ve peynirinden vazgemesini istemekle eit olur. Ama ii bile olsa hi bir zmre imtiyazn yitirmek iin savaa girmez aksine onu trnaklaryla savunur. te bu noktada almas zor bir snr ortaya kyor. Bir rastlant deildir zengin lkelerde yeni rk partilerin zellikle ii semtlerinde ve iilerin zellikle yabanc iilerle en fazla rekabet iinde olabilecek is iz ve en alt kesimleri arasndaki etkisi. Bir rastlant deildir, zengin lkelerin iileri arasnda, yabanclara olan dmanla ve rkla kar mcadele etmek isteyen sol radikal gruplarn bile, bu sorunu genel szlerle geitirmeleri, somut sorunlarda susmalar veya yabanc dmanlna kar argmanlar getirirken, "yabanc iiler olmasayd rnein sigorta sistemi kerdi"; veya "zaten onlar

40

zaten kt ilerde alyorlar ve senin iini elinden alamazlar" trnden rk argmanlar getirmek zorunda olmalar. (Yani ancak onlara imtiyazlarn yabanclar sayesinde srdrebildikleri ynndeki argmanlar getirmeleri.) Bu grlmek istenmeyen lanet blnmenin bilinsiz bir itirafndan baka bir ey deildir. Bu lanetli blnme, insanln kurtulu umutlarn adeta berhava etmektedir. Sosyalizmi ancak, en gelimi, en ileri lkelerin kltive cretlileri rgtleyebilirler. Ancak onlarn kapitalizm zerindeki bir zaferi bu ynde tayin edici bir zafer anlamna gelip insanln nn aabilir. Ama bu blnme, sosyalizmi gerekletirebilecek olan sosyalizmi istemez klyor. Onu isteyebilecek olan, yeryznn yoksul lkelerinin cretlilerinin ise yapabilecek gc yok. Bylece sosyalizm, yeryz lsnde eitliki dzen ideali, tek tek lkelerdeki demokratik ve sosyalist mcadeleler bakmndan; daha nceden grlmeyen baka bir anlam kazanyor. En azndan Trkiye gibi eikte bulunan fakir bir lkenin cretlileri, nlerindeki demokratik grevleri yapmak iin ayaklanmalar halinde yle bir amaz karsnda kalmaktadr lar. Kendilerini frenlemeyip, zel mlkiyete dokunduklar takdirde, zel mlkiyet tabusunu tanmayan bu lke, kendini askeri, iktisadi ve siyasi bir kuatma altnda bulacaktr ve Ekim Devrimi sonrasnda olduu trden, geici bir sre iin bile olsa pek bir yaama ans olamayacaktr. nceden grlemeyecek koullarda dengelere dayanp bir sre yaad var saylsa bile, yoksulluk, ekonomik abluka veya otari vs. sonucunda, yaananlardan daha iyi bir sonu kma olasl bulunmamaktadr. Zaten bunu gren emekiler, kendilerini demokratik grevlerle snrlamak eilimi gstereceklerdir ve gstermektedirler, Nikaragua ve Gney Afrika'da grld gibi. Yani en iyi koullarda kapitalizm erevesinde bir demokrasi dir. Bu ise, kapitalizmin gelimesi iin ideal koullar, burjuvazinin egemenlii iin en ideal biim demektir. Yani en iyi koullarda, en kklsnden bir devrimci kabar yaayan bir lke, kapitalist byme ve burjuva egemenlii iin ideal koullar; dolaysyla dnyann bu gnk verili koullarnda, zenginler arasna katlma olanan yaratr. Yani imtiyazll yok etmez, imtiyazllar arasna katlma olana elde eder. mtiyazllar arasna katlmas yani zengin bir kapitalist lke olmas demek ise, bu lkenin iileri de imdiki zengin lkelerin iileri gibi, yeryz lsnde eitliki bir dzenden dorudan karl olmayacaklar demektir. Bu ise u demektir: demokrasi ile sosyalizm ilikisinde, imdikinden ok farkl bir balant olumu bulunmaktadr. Demokratik mcadelelerin baars sosyalizm iin mcadelenin koullarn kolaylatrmamakta ve ona yaklatrmamaktadr. Demokrasi ve sosyalizm ilikisi klasik niteliini yitirmitir. Ne var ki, byle muhayyel bir demokratik kitle hareketlenmesinin, olaylarn i mant bakmndan daha yakndan baklmas halinde, baka bir engelle de karlat grlr. Emekilerin ve iilerin bir demokratik kitle hareketlenmesi yaratabilmesi ve bunun ban ekebilmesi, her eyden nce, onlarn burjuvaziden bamszlamalar, bamsz bir programlarnn olmasyla mmkndr. Ne var ki, Programatik dzeyde burjuva uygarln ke ta olan kutsal kii mlkiyetine dokunmay hedef almadan; yani ayr bir bayrak ve

41

program olmadan, bamsz bir g olmak, dolaysyla demokratik bir hareketlenmeye nderlik etmek mmkn deildir. Emekilerin kendilerini demokratik grevlerle snrlamalar, onlarn demokratik grevleri bile sonuna kadar gerekletirmesinin nnde bir engel haline gelir, nk onlar fiilen burjuvazinin ideolojisi ve programnn arkasna takar. Burjuvazinin ise, byle bir radikallemeden eskisine nazaran daha az korkmak iin bu gn daha ok nedenleri olsa bile, kkten bir deiim istemeyecei ortadadr. Bu takdirde, kendini snrlayan bir demokratik kitle hareketi, demokratik hedeflerine bile ulaamama, kendini snrlamad takdirde ise yaayamama durumunda olacak demektir. Peki bu kmazdan hi bir k olana bulunmamakta mdr? Hayr. Kk de olsa bir umut var. Bu umudun nasl bir imkn olduunu anlamak iin yine bir analojiye bavuralm. Krt ulusal hareketi, en ar yenilgilerini aldnda, varln srdrebilmek iin, bir ulusal hareket olmay amak, kendisini ezen ulusun ezilenleri iin de bir program gelitirmek zorunda kald. artlar onu ylesine geriye itti ki, baka aresi kalmadndan, "te Rodos, haydi atla" deyip atlamak zorunda kald. Demokratik taleplere dayanan her hangi bir kitle hareketi de, demokrasiyle alakas olmayan bir dk olmak istemiyorsa, en iyi koullarda, yeryznn imtiyazllar arasna katlmak gibi, yani kendi paasn kurtarmak gibi bir duruma dmek istemiyorsa, bir tek lkede bir sosyalist iktidarn yaama ve baar ans olmadndan, tm insanln nne bir programla kmak, bir lkeye ilikin bir sosyal hareket olmaktan kp, tm insanla ilikin bir s osyal hareket olmak zorundadr. Dolaysyla, her hangi bir lkedeki sosyalizme ynelen bir hareket, tm insanlk iin bir programa sahip olmaldr. Bu da, her hangi bir lkedeki sosyalist hareketin, o lkeye ilikin deil, tm insanla program nermek zorunda olduu, dolaysyla ulusal lekte sosyalist bir politika yaplamayacadr. Her hangi bir lkedeki sosyalist program ve politika dnya lsnde olmak zorundadr; evrensel olmak zorundadr (uluslar aras deil). Ancak bu imkansz gibi grnene cesaret edebildii takdirde bir ans olabilir. Meksika'daki Zapatista hareketi, bu gerekliliin ifadesi olan eilimler gstermitir. Dnya leinde bir programa doru, her ne kadar bu kendini neo-liberalizme kar olmakla snrlasa ve bu evrensele yneliin getirdii destei, kendi mcadelesine bir uluslararas destek olarak alglayp kullansa ve ulusalcln gl etkilerini yaratt snrlamalar ve zamann gerici ideolojilerinin bir etkisi olsa ve zengin lkelerin dier ezilenleri somut bir programdan te henz bir retoriin elemanlar olarak var olsalar bile, dnya ii ve yoksullarnn, yeni dnya koullarnda el yordamyla bir araylarnn da ifadesidir. Evet tm insanlk iin bir program, tm insanlk iin eitliki ve dayanmac bir toplum program ve uzak bir gelecein deil, bu gnn acil grevi olarak: ikinci bir lm perendesi. Krt Ulusal Hareketi, nasl, sadece Krtlere ilikin bir program iin savat takdirde, Krtleri de kurtaramayacan grp, kendisini ezen ulusu da kapsayan bir programa gemek zorunda kaldysa; her hangi bir lkedeki sosyalist bir hareket de, bir lkeyle snrl kald takdirde, (nk bir lkeyle snrl bir sosyalist programn gerekleme olana hi olmadndan ve lke perspektifi nedeniyle ideolojik insiyatifi burjuvaziye kaptrdndan ) o

42

lkeyi demokratik bile yapma ans olmadn grp, bir lkeye ilikin bir sosyalist hareket olmaktan kp, tm insanla ilikin bir sosyalist hareket olmak zorundadr. Dier bir ifadeyle, beyazlarn arasna katlmak isteyen deil, yeryznden beyazl kaldran bir hareket olmak zorundadr. Tarih yle bir ikilemi dayatyor: ya hi demokratik grevlerin bile altndan kalkamama; en iyi olaslkla kapitalizm ve imtiyazllarn arasna katlmak iin ideal koullar yani insanln umutsuz durumunun devam ve yok oluu ya da yer yz leinde bir sosyalizm iin mcadele. Geen yzylda nerilen ve imtiyazllar arasna katlma anlam tamayan, sosyalizme yaklatran bir demokrasi veya bu yz ylda grlen, bir lke iinde zel mlkiyetin tasfiyesi ile ileri lkeler iilerinin atlmna g verip onlarn gelip ii bitirmesini bekleme yollar tkaldr, tarihin bu kmaz sokandan, uurumun te tarafna atlama cesareti ile klabilir. Tam da insanln bu kmaz, Trkiye'nin nne, birok koulun bir araya gelmesiyle, zenginlerin arasna katlma olanan yaratm bulunuyor. Krt ulusal hareketinin nerdii "Demokratik Cumhuriyet" program gerekletii, yani Trkiye'de yeni bir ulus tanm temelinde, diller ve kltrlerin politik anlamlar bolanp, demokratik dnmler yapld takdirde, o "Demokratik Cumhuriyet"in dnyann zenginleri arasna katlma olasl ortaya kar.. Bu tr projeler sadece sahte hayaller yayarlar. Ama kimi dogmatik ve yzeysel solcularn iddia ettii gibi, Trkiye'nin zenginlemesini ve buna bal olarak emekilerine daha iyi koullar salayamayaca iin deil. Byle bir olanak var. Ama bu olanan kendisi sahte bir hayaldir. nsanlk yok olurken hi bir ulusun kurtulma ans yoktur. Byle bir ans varm gibi gsterdii iin sahte hayaller yaymaktadr. Bu projeler sadece sahte hayaller yaymyorlar, ama ahlaki olarak da savunulamaz fiilen olumluyorlar. Hayr, her koyun kendi bacandan aslmaz. Yeryznn en cra kesindeki yoksulluk, eitsizlik bile tm insanlarn sorunudur ve sorunu olmaldr. Trkiye veya o Krt - Trk Demokratik Cumhuriyeti ya da anayasal vatandala dayanan mozaik cumhuriyet: yok Rusya'nn knn ve dnya dengelerinin ve de Krt Ulusal hareketinin dinamizminin ve de Osmanl Bizans'n kltrel mirasnn ve daha bir ok faktrn bir araya gelmesiyle, blgeye refah ve bar getirebilirmi; gl bir lke kurarm. Btn bunlar olabilir de. Olsa bile, yer yznn en cra kesindeki bask, yoksulluk ve eitsizlikten tm insanl sorumlu tutan bir dayanmac toplum ideali iin bunlarn ne anlam olabilir? Her an yeryznde binlerce ocuk lrken; btn zenginlikleri yaratan alan insanlar bunlarn ne iin ve nasl kullanlaca zerinde zerrece bir karar verme yetkisinde bulunmazken; "yksek" canllarn yaamn salayan koullar byk bir hzla tahrip edilirken; imdilik uzaklat yolunda geici bir izlenim yaratm olan bir nklear kyamet yarn btn korkunluu ve daha karmak dengeleriyle insanln kapsna dikilecekken; en yksek refah toplumunda yaayanlar iin bile hayat yalnzlk, yabanclama, eyleme gibi kapitalizmin sonular altnda inim inim inlerken, Orta Douda zengin ve bar iinde bir lke hayali,

43

"gemisini kurtaran kaptandr" demekten baka ne anlam gelir? Trkiye'nin hzl gelimelere girebilecei bu dnemde, demokrasi isteyen gler, bu bencilliin savunucular ve sahte hayaller yayanlar olmak istemiyorlarsa, ikinci bir lm perendesi daha atp; tm insanlk iin bir hareket ve program gelitirmek zorundadrlar. Bu tpk slam'n Ament's gibi her iin badr. Bu anlay ve yaklam olmadan ne tm insanlk iin programn ne olaca, ne de bu grevin bu gnn somut mcadeleleri iinde nasl somutlanaca tartlamaz ve anlalamaz. Demir Kkaydn 30.12.1999 14:47

44

Avrupa ve Sol
(Bir sosyalist olarak: 02) Trkiye'de Solun var oluunun kkenindeki soru ile Avrupa'daki solun var oluunun kkenindeki soru temelden farkldr. Avrupa'da solun kkeninde hep u soru ola gelmitir: "bunca zenginlik olmasna ramen niye insanlarn byk ounluu yoksuldur?" Trkiye'de ise, brakalm solu bir yana, btn modern dncenin kkeninde: "Avrupa niye zengin, gl ve ileri olabildi de biz niye olamadk?" sorusu vardr. Bilinli ya da bilinsiz, bu soruya verilen cevaplar btn dnsel ve siyasi akmlar belirledi ve belirliyor. ki yz yl boyunca, kimi Anayasa dedi, kimi Ademi Merkeziyetilik, kimi geleneklere ballk, kimi devletilik, kimi liberalizm, kimi ekonomik bamszlk, kimi sosyalizm dedi. Btn siyasi ve ideolojik ayrlklar, hep bu cevaplarn arasndaki ayrlklard ve hi birisi bu sorunun kendisini sorguya ekmedi. te, Trkiye'deki solun doutan gnah, bizzat bu sorunun kendisinde bulunmaktadr. Dikkat edilirse, bu soruda akl d, kabul edilemez olan; ne zenginlikleri yaratan byk emekiler kitlesinin yoksulluu ve bask altndaki durumu ne de genel olarak bir takm lkelerin ileri, zengin ve gl olmalar karsnda bir takm lkelerin gsz, fakir ve geri olmalar deil; Trkiye'nin niye bu fakir, gsz ve geri veya anti demokratik lkeler arasnda bulunduudur. Bunun daha ince bir versiyonu, olaya gemiin aynasndan bakmaz, gelecee ynelik olarak, Trkiye nasl olabilir de, o zengin ve demokratik lkeler gibi olabilir, onlar arasnda ye rini alabilir biimindedir. Bir ok geri lkede, yoksul lkede de, sosyalizm dncesinin kkeninde Bat ile olan yoksulluk ve gelime farkll vardr ama bunlarn hepsi, bir ekilde, bu farkn kendisini sorgularlar, niye br tarafta olmadklarn deil. Bu doutan gnah, Avrupa'daki sol dncenin kkenindeki soruyla paralellik iinde daha arpc olarak grlebilir. Avrupa'da sol dncenin kkeninde, "bunca zenginlie ramen, niye insanlarn ou yoksul" sorusu olduunu belirtmitik. Yani burada akl ve ahlak d grnen, bizzat bu farkn kendisidir. Ama o fakirlerden bir ksmnn, "biz niye zenginler arasnda deiliz" gibi bir sorudan hareket ettiini dnelim. Yani zenginlik iindeki yoksulluu deil, niye yoksullar iinde bulunulduunun sorun edildiini dnelim. te Trkiye'nin btn dier geri lkeler karsndaki durumu byle bir durumdur: o, lkeler arasndaki yoksulluk ve zenginlik farklarn deil, kendisinin yoksullar arasnda bulunmasn katlanlmaz, akl ve ahlak d bulmaktadr. Bu anlayn, "gemisini kurtaran kaptandr" gibi savunulamaz bir anlay iermesinin yan sra, bizzat kendisi gibi olan yoksul ve geri lkelere kar, bir tepeden bak, onlardan farkl olduuna dair bir n kabul ve onlar hor grmeyi ierdii ok aktr. Bu sorunun kendisi,

45

daha batan gizli bir rklk ve ovenizmle damgaldr. Kendi konumunu kabul edilmez bulmak, zel bir seilmilik, st olanlar arasnda olmak dncesini ve dierlerini ayn haklara sahip grmemeyi ierir. Bu nedenle, gerek Osmanl, gerek Trkiye, bir yandan Bat karsnda en byk aalk kompleksleri iindeyken, dier yandan kendi durumundakiler karsnda bir kendini beenmilik ve hor gr iinde olagelmitir. Bylesine ekillenen bir ulusun ve ulusal kiiliin nasl hastalkl bir yap oluturacan anlamak isteyenlerin askerdeki avu hikyelerine bakmalar yeter. u Trkiye'nin Kemalistlerinin mehur "Dnyann ilk ulusal kurtulu savan vermi ulusu" palavras, kendini dier geri lkeler arasnda grrken bile, kendine zel bir yer verip ve dier geri uluslara kar bir hor grme ierir. Aralarnda dt garibanlar hor gren mirasyedi asilzade psikolojisi, dendii gibi, solun da var oluuna damgasn vurmutur. lk sol akmlar, yine ayn soruya, Ekim Devrimi etkisiyle, sosyalizm; planl kalknma ve en ileri gittii anda bile lkedeki smr ve yoksulluk giderilerek gibi cevaplar vermilerdir ama soru, en sosyalist gibi grnen biimler altnda dahi ayn kalmaya devam etmitir: Trkiye gerilikten nasl kurtulabilir? Trkiye nasl demokratik olabilir? Sorulu tarz ideolojik iklime gre deimekle birlikte, temeldeki soru ayndr: br tarafa nasl geilebilir? Sosyalizm bile, ileri ve zengin bir lke olmann yolu olduu iin savunulmutur ve bu nedenle sosyalizm isteminde bile iine ilemi bir milliyetilik ve ulusal dar grllk vardr. Aln btn sosyalist organlar bakn, "biz" zamirinin snf iin deil, ulus iin kullanld grlr. Trk solu, en ileri gittii anlarda, yani atmlarda ve yetmilerde, "onlar ortak biz Pazar, kahrolsun ortak Pazar" derken, kendisinin pazar olmasn sorgular, "Pazar" olmann ya da "ortak" olmann kendisini deil. Trk solu Avrupa Topluluu'nu tartrken de ayn mantkla tartmaktadr. En radikal grnp Avrupa Topluluu'na girii eletirenler bile, bunu bu giriin istenen sonucu elde etmeyecei; yani Trkiye'nin Avrupa'nn taeronu olaca gibi bir noktadan, yani br tarafa gemeyi salamayaca noktasndan eletiriyorlar. Dierleri de bu giriin bunun yolunu aaca noktasndan kar kanlar ikna etmeye alyorlar. Hedef hepsi iin ayndr: ileri, demokratik, zengin bir lke olmak. Nedir Avrupal olmak? Nedir Avrupa Topluluu kuyruuna girmek? Yeryznn imtiyazllar arasna girmek demektir. Trkiye solu nce kendisinin var oluunun kkenindeki soruyu reddedip, iinde bulunduu ulusun geriliini veya yeterince demokratik olmamasn vs. sorun yapmay reddedip; yeryzndeki farklar ortadan kaldrmaya ynelik bir programa sahip olmadan sol olamaz. Dn de olunamazd bu gn hi olunamaz. Evrensel bir program olmadan, yani dnya lsnde ezilen ve smrlenlerin genel ve tarihsel karlarn savunan bir program olmadan, ulusal lde sosyalist olunamaz. nk, "enternasyonalizm"i ulusalar aras dayanmaya indirgemek, onu belli bir lkenin iilerinin karlarnn arc olarak grmek demektir. Enternasyonalizm, znde, bir lkedeki

46

proletaryann karlarn, dnya proletaryasnn karlarna tabi klmak gereinde onu feda etmek demektir. Her hangi bir lkedeki iiler, dnya proletaryasnn bir bldrler. Bir orduda, nasl her hangi bir blk, kendi karlarn kendisi belirleyemez ve belirlememeliyse; tm ordunun zaferi iin gereinde feda olabilmesi gerekiyorsa, sosyalizm savanda da durum byledir ve byle olmaldr. Bunun ise olmazsa olmaz ilk koulu: evrensel bir programdr. Dn byleydi, bu gn ok daha byledir. Dnyann bir apartheit sistemiyle blnd bu gn, her hangi bir lkenin iileri, sadece kendilerinin imtiyazllar arasna katlmasyla sonulanacak bir hedef iin mcadele etmek istemiyorlarsa, evrensel bir programla sahip olmaldrlar. Bu, bugn iin ok topik grnebilir. Bir bakma yledir de. Ama Trkiye'deki sosyalistler, demokratik muhalefetin ar ucundan teye, ayr bir g olabilmek istiyorsa, b yle bir program sorununu gndemine koymak zorundadr. Bunu ise hi bir sol akmn gndeminde gremiyoruz. Dolaysyla, dnya apnda bir projenin paras olarak kendi bulunduu mcadele mevziindeki grevlerini belirlemek diye bir sorun da sz konusu deild ir. Bu olmad iin, Trkiye'deki sol, hala doutan gnahyla damgal, taral olmaya devam ediyor ve edecektir. Sorun dnya apnda konulup tartldnda, yeryznn en nemli sorunlarndan biri olan, zengin ve yoksul lkeler blnmesi karsnda, kendisinin zenginler (isterseniz demokratikler de denebilir) arasnda olmamasn deil, bizzat bu blnmenin kendisini sorgulayan bir tavr, bu fark yaratan nedeni koymak ve bu nedeni ortadan kaldran bir program gelitirmek zorundadr. Nedir bu neden? Yeryz lsnde bu zenginlik ve fakirlik farklarnn temelinde yeryznn uluslara blnml, yani sermaye ve mallar serbeste dolarken, i gcnn ulusal snrlar iine hapsedilmesi bulunmaktadr. O halde bizim hedefimiz, zenginler arasna katlmak deil de, bu fark yok etmek ise; bize akl d ve kabul edilmez grnen, niye zenginler ve demokratikler arasnda olmadmz deil de; niye bir takm lkelerin zengin ve demokratik olduu ise, rnein Avrupa Birlii zerine tartmalar, bu zenginler kulbne girmenin neler salayp salamayaca deil, bu kulbn nasl datlaca asndan yrtlmesi gerekir sosyalistler asndan. Ondan sonra verili koullarda taktik bir adm olarak hangi adm desteklemenin bu hedefe ulamaya hizmet edebilecei ayrca tartlabilir. Ama bunun iin temel art, evrensel bir programdr. Brakalm byle bir program, byle bir sorunu bile olmad iin Trkiye'de sosyalistler yoktur ve demokratik muhalefetin ar ucundan baka bir ey deildirler. 20 Ocak 2000 Perembe (Bu yaz zgr Politikann 24.01.2000 tarihli saysnda yaynland.)

47

Nereden Balamal?
(Bir Sosyalist Olarak: 03) Krt Ulusal Hareketi'nin mral'da gelitirdii yeni stratejinin z, gerilla savana son verilmesi deildir. Gerilla sava bir mcadele biimidir, hedefler ve glerin yer aln belirlemez. Yeni stratejiyi, gerillaya son vermek ve bunun karlnda da Trk devletinden benzer admlar atlmas olarak anlamak ve bunu bir tr sessiz diyalog olarak yorumlamak sadece yeni stratejinin zn kavramamak deil, ama ayn zamanda yanl hayal ve beklentiler yaymak olur. Yeni stratejinin z, yeni bir program ve glerin yer alna dayanmasdr. Nedir bu yeni program? Bu yeni program, temel deiiklikten olumaktadr. Bu deiiklikler daha nceden beri, ulusal hareketin ifade ettii eilimler olmakla birlikte, mral ile sistematik bir ifade kazanm bulunmaktadrlar. Aslnda deiiklikler birbirini tamamlayan bir btn olmakla birlikte, biz deiikliin ne olduunu anlayabilmek iin, bu btn kendini oluturan elere ayrtralm. Birinci zellik: kendini demokratik grevlerle snrlamadr. Geri 1990'larn bandan beri, Krt ulusal hareketi bu yndeki eilimleri eitli biimlerde ifade etmitir ama mral ile birlikte, sosyalist karakterdeki talepler belirsiz bir gelecee kaydrlmaktadr ve bu sylemden de vazgeilmektedir. Bu eilim son yllarda dnyadaki btn radikal ve yoksullara dayanan hareketlerde grlmektedir. Gney Afrika, Zapatista, Sandinista gibi, her biri yoksullara dayanan bu hareketlerin hepsi, dnya tarihinde ei benzeri olmayan dramatik deiiklikler sonucunda kendini demokratik karakterde taleplerle snrlama zorunda kalm bulunuyorlard. Krt Ulusal Hareketi de bu eilime uydu. kinci zellik: Krt ulusal hareketi, ulusun yeni bir tanmna ulam bulunuyor. Ulusuluk, "ulusal olanla politik olann akmasn n gren" ideolojidir . Ulusuluu ulusun nasl tanmland deil, o her hangi bir ekilde tanmlanm ulusun, politik olanla akmas gerektii anlay belirler. Klasik ulusuluk, ulusu dil, kltr, etniye balar. Bu gnn dnyasnda ise, ok kltrllk, ok dillilik, ok etnililik gibi sylemlerle, ulus daha geni ve esnek olarak yeniden tanmlanmaktadr. Bu tanmda, dil, kltr ulusun tanmndaki eler olmaktan karlp, politik alann dna itilmektedir. Ulus, burjuva uygarlnn modeli ve ideali olan ABD'de olduu gibi, hukuki bir tanma indirgenmektedir. Bu deiiklikle, Krt ulusal hareketi, bir ekilde kendini am ve sadece etni k ve dil olarak Krtleri deil Trkleri de kapsayan yeni bir tanma ulam bulunuyor. Dolaysyla yin e bu deiiklik araclyla, imdiye kadar Krt hareketi Trklerin deil, Krtlerin kendi kaderini belirleme peindeyken, imdi Trklerin kaderini de belirlemeye, onlarn kaderi zerinde de sz sahibi olmaya ynelmi bulunuyor. Krt ulusal hareketi, "Anayasal Vatandalk", dil ve kltrlere serbesti nerisiyle bu yeni ulus tanmna gemekte ve bylece Trklerin benzer bir ulus anlayndan yana olanlarn kazanma ve onlarla ittifak gelitirme olana elde etmektedir. Bylece, Trkleri de, nerdii yeni ulus anlayn kabul ve reddedenler olarak blme ve Trklerin byk blmn kendi tasarsna kazanma olana elde etmektedir. Eskiden, tartma uluslarn kendi kaderini tayn hakk, daha somut olarak Krtlerin ayrlma hakk zerine yrrken, imdi tartma ulusun nasl tanmlanaca noktasna kaydrlm bulunmaktadr.

48

nc zellik: Krt ulusal hareketi, "demokratik cumhuriyet" olarak ifade ettii taleple, benzer ekilde, bu nasl tanmlanaca zerine mcadele yrtlecek yeni ulusun devlet biimi sorununu kendi sorunu olarak ortaya koymaktadr . Eski yaklamda, kendisine kar mcadele edilen devletin nasl olaca hi bir ekilde sorun deil iken, Krtle rin ise kurabildii takdirde kendi devletlerinin de, ne biim almas gerektii ucu ak bir sorun iken, yeni biimde, Krtlerin ve Trklerin, anayasal vatandala dayanan yeni ulusun, hangi devlet biimi altnda yaayaca bir sorun olarak ortaya kmaktadr. Bu hedefler artk sadece Krtleri deil, Trkleri ve btn "aznlklar" da yakndan ilgilendirmektedir. Bu Programatik deiikliklerle, Krt ulusal hareketi, sadece Krtlere bir program neren bir parti olmaktan km, Trklere ve btn dier "aznlklara"da bir program neren bir partiye dnm bulunmaktadr. Bu muazzam bir deiikliktir ve uzun vadede, Krt ulusal hareketi, bylesine kapsaml bir demokratikleme program olan bir parti ve g olarak, mthi bir potansiyel kazanm ve bu yndeki bir toplumsal dnmn olanan am bulunmaktadr. Btn bu birbiriyle btnlemi temel ve kkl deiiklik, bir anlamda bir ulusal hareketten bir sosyal harekete dnme zellii tamaktadr, ama ayn zamanda, farkl bir ulus anlay temelinde, bir ulusal hareket olma zelliini de korumaktadr. Eer mral'da gelitirilen izgi, bu Programatik deiiklikleri iermeseydi, eski hedeflerde hi bir deiiklik olmadan sadece gerilla savana son vermekle kalsayd ok ar bir demoralizasyon ve yenilginin yolu am; sadece bir mcadele biim i deiiklii anlam tam olurdu. Ama bu mcadele biimi deiiklii, programatik deiiklikler balamnda, dolaysyla strateji balamnda anlalrsa, mcadele biimi deiikliinin ayn zamanda yeni hedefler iin ve glerin yer alna ve toparlanmasna hizmet ettii grlebilir. Strateji, bir mcadelede, glerin yer al demektir. Hedefler (Program) mant gerei, o hedefler iin gerekli gleri de ekillendirirler. Glerin iinde bulunduklar konum ve yn dzeyi ise mcadele ve rgt biimlerini. Bu yeni programn baars iki koula baldr. Krtlerin bu programn ardnda imdiye kadar birliklerini koruyarak durmaya devam etmesi; Trklerin bu programa kazanlabilmesi. Trklerin byk bir ounluu da aslnda kendini demokratik grevlerle snrlam "Anayasal vatandalk temelinde bir demokratik cumhuriyet" hedefinden yanadr. Sorun bu potansiyel gcn nasl rgtleneceidir. Yeni program, yeni glerin yer al, dolaysyla da o glere dayanlarak yaplacak mcadelelerde deime demektir. Glerin ve mcadelenin alanlarnda kkl bir kayma gereklemek durumundadr. Mcadele dalardan ehirlere kaymak durumundadr. Aslnda 1993'den beri, dalardaki gerilla sava, sonu alc olmaktan ziyade, dier mcadele biimlerini destekleyici bir anlama sahip olmu ve tek tarafl ve uzun atekeslerle fiilen bu mcadele dondurulmu bulunuyordu. Son seimlerle birlikte, mcadelenin arl giderek, Krdistan'n ehirlerine kaymt. Buna paralel olarak da yeni rgt ve mcadele biimleri yava yava ekillenmekteydi. Yeni stratejiyle bu kendiliinden eilim, stratejik bir balama yerlemi bulunmaktadr. Mcadele, Avrupa'dan Trkiye ve Krdistan'a kaymak durumundadr. Yeni strateji, Avrupa hkmetlerine bask yerine, Trkiye'deki kitleleri kazanmay temel hedef olarak koyduundan, Avrupa'nn arl giderek azalma eilimi gsterecektir. Dier yandan, Avrupa'da da mcadele biimleri deitirilerek, Trkiye'deki mcadeleye destek verilebilir.

49

Krtler imdiye kadar Avrupa'da yaayan bir aznlk olarak, Avrupa'daki aznlk haklar ve dier haklar konusunda tamamen ilgisizdiler. Onlar Krdistan'daki mcadelenin diplomatik giriimlerinin bir arac ve lojistik destei olarak kendilerini ortaya koyuyorlard. Krtler bu stratejiyi btnyle deitirmek zorundadrlar. Artk Krtler rgtl bir g olarak, Avrupa'da aznlk haklar ve dier haklar iin mcadeleye girip bu mcadelenin bayraktarln ele geirebilirler. Bu muazzam gleri bir ekilde yanlarna kazanmalarn salayabilir. Avrupa'da fiilen elde edilecek haklar. rnein, Krte'nin bir aznlk dili olarak Avrupa lkelerinde tannmas, Trkiye'deki mcadeleyi mthi etkilemekle kalmaz, Krt ulusal hareketinin etrafndaki tecridin krlmasn da salayabilir. 3) Mcadele, Krdistan'dan batya kayacaktr. Krdistan, bu programn z gc olmakla birlikte, Krt ulusal hareketi, blgedeki bymesinin snrlarna varm bulunmaktadr. Krdistan'da genilemekten ziyade derinleebilir. Ama bat btnyle rgtszdr. Batnn toparlanmas ve bu program ynnde harekete gemesi salanmadan hi bir baar kazanlamaz. Bat'nn toparlanmas ise, bir yandan batda tpk imdiye kadar Avrupa'dakilere yaklald gibi, bir yedek ve lojistik destek olarak bakmaya son vermekle, yani batdaki Krt yoksullarn rgtlemek ve harekete geirmekle olabilir. Bunu yapabilecek tek g Krt ulusal hareketidir. Ama Krt Ulusal Hareketi'nin en byk handikap ise, onun yoksul kyl karakterinden doan kltrel snrllklardr. Bu kltrel engeller, artk ehirli olmu, yaam, problemleri, dnyaya bak deimi Krtleri rgtlemekte baarsz kalmaktadr. Avrupa bir istisna olmakla birlikte, o istisna da kural dorular. nk, Avrupa'ya giden Krt, Trkiye'ye giden Krt'ten farkl olarak, btn Avrupa'daki aznlklarda olduu gibi, etrafna bir kabuk rer ve onun iinde talamaya urar, bylece bir yandan sper modern bir toplumda yaarken, Trkiye'deki Krt'ten daha kyl ve daha "az bozulmu" haldedir. kinci tutamak noktas ise, batnn cretlilerinin ve orta snflarnn kazanlmas olabilir. Bunlar ise, son yllarn deneylerinin gsterdii gibi gevek ve somut hedeflere ynelik rgtlenmelere ve hareketlere eilimli grnyor. Bir yanyla salkl bir tepkinin ifadesi olan rgtlere ve partilere dnyadaki genel gvensizlik ve byk hedeflerden ziyade sonu alc, somut hedeflere ynelik ekillenmeler, bu post modern zamane ruhu, ortam belirliyor. Elbette on yllardr birikmi terr ve onun yaratt ylgnlk ve korku da bunlara ek o larak biniyor. Ancak, bunu beenelim ya da beenmeyelim, bunlar nesnel ve verili durumu yanstrlar. Bu durumu veri kabul ederek ne gibi rgt ve mcadele biimleri gelitirilebilecei zerine kafa yormak gerekir. En azndan imdilik, klasik partilerden ziyade, somut hedefler etrafnda toparlanmalar ve canl bir hareketlenme ve mayalanmaya balang olabilirler ve toplumun zerindeki l topran atmasna yardmc olabilirler. Ayn ekilde, partileri de kapsayan, somut hedefler etrafnda bir araya geliler, kendine gvenin yeniden kazanlmasn salayabilirler. Bunun iin batda Trkler arasnda somut hedeflere ynelik giriimler balatlmaldr. rnein, yaralarn sarlmas iin genel af ve idam cezalarnn kaldrlmas iin Trk giriimi. Veya Krte bir televizyon iin Trk giriimi gibi, Trklerden gelen ama ayn zamanda, Trkler olarak Krtlerin haklarn savunmaya ynelik ve onlarn kardelik abalarna cevap veren biimler. Veya kendini hedef yapan davranlar. Veya sivil itaatsizlik giriimleri. Veya, geenlerde bir gazetecinin nerdii, btn eteleri, katilleri ve balantlar kolayca ortaya karacak internette ak veri bankas. Veya bir Anayasa tasars iin tasar hazrlamaya

50

ynelik yurttalk giriimleri. Veya, Avrupa'dan Trkiye'ye ve Trklere yayn yapacak, o medya tekelini kracak bir Televizyon giriimi. u an akla gelmeyen onlarca biim bir toparlanmann ilk admlar olabilir. 25 Ocak 2000 Sal (Bu yaz zgr Politikann 31.01.2000 tarihli saysnda ya ynland. Ayrca Son Kavga dergisinin, ubat 2000 tarihli 13. saysnda 8 ve 10. sayfalar arasnda yaynland.)

51

Gmenler ve Ulusuluk
(Bir Sosyalist Olarak: 04) Belki ok paradoksal gelebilir ama ulus ve ulusuluk dncesi ile gmenler arasnda bandan beri dorudan bir iliki olagelmitir. Uluslar ve ulusuluu gmenlerin kefettii sylenebilir. Tarihteki ilk ulus ilkesine dayanan devlet olan Amerika Birleik Devletleri'ni kuranlar, ngiltere'den bu lkeye gelmi gmenlerdi. Ayn eilim, Gney Amerika'ya yerleen spanyollarda da grlr, onlar da yine ilk erken ulus devletleri kurmulardr Latin Amerika'da, geldikleri spanyann egemenliine kar karak. Daha sonra Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada'da ayn yola girerler. Uluslar bu ilk ve orijinal biimlerinde, uluslar olduu iin ulusular olmadn ama ulusular olduu iin uluslar olduunu ok ak olarak gsterirler. Bu ilk ve orijinal uluslarn ortaya knda ne kan, ne dil ne de kltr balarnn hi bir nemi yoktur. Eer bir nemi olsa, bu uluslar isimlerini, daha dn iinden ktklar ayn dilden, ayn soydan, ayn kltrden insanlarn yaad ana vatanlarna isyan ederek, bir "Ekvator" "Amerika Birleik Devletleri" "Yeni Zelanda" ya da "Kanada" gibi ne bir kltr, ne bir halk, ne bir dili artran, tamamen tesadf corafi adlandrmalardan almazlard. Eer bir ulusun ekillenmesinde ulusularn iddia ettii gibi dil ya da soyun ya da kltrn bir anlam olsayd, Gney Amerika spanya'nn; ABD de ngiltere'nin bir uzants olmaya devam ederdi. Gney Amerika'daki Uluslar belirleyen, ne kltr, ne dil ne de soydalk olmutu, spanya'daki merkezi ynetimin yaratt idari blnmelere gre Gney Amerika uluslar ortaya kmt. Ulusun bu anlamda tamamen keyfi ve rastlantsal olduu zaten en iyi byle rastlantsal blnmelerde ortaya kar. (Benzer ekilde Afrika'da ve Orta Asya'daki keyfi izilmi snrlar bu gn ulus devletlerin snrlar olmutur. Uluslarn ulusular tarafndan yaratldnn bundan daha ak bir rnei olamaz.) Ne var ki, bu ilk gmen dalgasnn ulusuluu ile daha sonraki gmen dalgalarnn ulusuluu arasnda ok kkl bir fark grlr. lk gmenler, geldikleri ana vatandan ayrlarak uluslar yaratrken; daha sonraki gmenler, yeni geldikleri lkelerde, yeni lke vatandalnn yan sra, iinden kp geldikleri lkenin en ateli milliyetisi olmaya devam ederler. En gevek ulusularn ulus tanmlarnda ifade ettikleri kader ve ortak yaant birlii kriteri iinden kp geldikleri toplumla artk olmamasna ramen, onlar, belki artk yurttaln bil tamadklar, eski uluslarnn en ateli ulusular olmaya devam ederler. En ateli rlanda milliyetileri ngiltere ve ABD'dedir. Avrupa'daki Trkler ve Krtler; Avustralya'daki Tamiller; Londra'daki Jamaikallar; New York'taki Yahudiler "ana vatan"larndaki ulusun en ateli ulusular olurlar; onlarda bir kopma ve bamszlama deil; aksine abartk bir ar balanma ortaya kar. Bu gn Avrupa'nn her hangi bir lkesindeki bir byk Bir Mays gsterisi bu durumu son derece arpc biimde gsterir. ilerin vatanszlnn bir ifadesi olmas gereken ve bir zamanlar yle de olan bu gsteriler, diyaspora milliyetiliinin bir karnaval grnmndedir.
52

lk gmenler, olumu bir ulusa gelmiyorlar, adeta bir "tabula rasa"ya, "bakir topraklar"a kolonizatr ve geldikleri toplumun bir uzants olarak gyorlard. Dolaysyla geldikleri lkede daha nceden var olan bir ulus tarafndan ikinci snf olarak muamele edilme olaslklar yoktu (Buralarn yerlisi olan halklarn varl ve imhas ayr bir konudur ve ulusulukla balants yoktur); sonraki glerde ise, gmenler artk kurulmu bir ulusa ve ulus ilkesine gre rgtlenmi bir lkeye gitmekte ve orann yerlileri veya eskileri tarafndan aalanmakta ve dlanmaktadrlar. Bu diyaspora milliyetiliinin en nemli nedenlerinden biridir. lk gmenlerin iinden geldikleri vatanla ilikisinde benzer aalama, smr ve bask ilikisi, genlerin ayr ulus devletler kurmalarnn bir nedenidir. Yeni gmenlikte ise, gelinen lkede benzer bir ilikiye maruz kalnmaktadr. Ama artk ne bakir topraklar ne de belli bir lke vardr ne de buna uygun younlamalar. Eski gler "bakir topraklara" iken yeni gler kapitalist topluma has yabanclamann en ar biimde yaand byk ehirleredir. Bu dlanmaya tepki yeni bir ulus devlet kuramayacandan, bunun yerine uzaktaki ana vatann milliyetilii ikame olur. Bunlara ilaveten, gnmzdeki glerin hzl ve kitlesel nitelii de gz nne alnmaldr. Bu zamana yaylm bir assimilasyonu adeta olanakszlatrmaktadr. ine yeni girilen ve kendisinden ayn zamanda dlanlm bulunulan toplumun bambaka kltrnn bombardman karsnda, ayn dili ve gnlk hayat kltrn paylaanlarn; bir tr soluk alma, tekrar yaam gc bulma ihtiyac, gelenleri bir arada toplanmaya, ksmen da kar duvar rmeye yol amaktadr. Bir tr manevi bir gettolama yaanmaktadr. Ve bu da gerek doa ve gerek toplum tarihinin gsterdii gibi (Avustralya'nn dier ktalarla ba koptuundan bir yaayan fosiller ktas olmas veya Hindistan'da Himalaya'larn yaratt izolasyon nedeniyle toplumsal blnmelerin kast sistemi biiminde bir talamaya yol amas gibi), bakalaryla etkileimin yok olmasna ve giderek bir talama sonucu vermektedir. Avrupa'ya gelen Trk ve Krtlerin Trkiye'de ve Krdistan'da artk unutulmu ve alm anlay ve ilikileri srdrmesi ve adeta yaayan bir fosil durumunda olmalar bu tr srelerin sonucudur. Bizzat bu hzl ve kitlesel gleri mmkn klan ulam tekniindeki muazzam gelimeler de, "ana vatan" ile balarn korunmasna ve bu diyaspora milliyetiliinin glenmesine bir etkide bulunmaktadr. Bir dier etki de zellikle haberleme tekniindeki gelimelerdir. zellikle uydu yayncl ve televizyon bir bakma bu diyaspora milliyetiliine bir taze kan vermi saylabilir. Bundan on be yl nce Avrupa'daki Trklerin Trkiye ile ruhsal, dilsel balar bu gn olduundan ok daha zayft. Ama uydu yaynlarnn balamas ve yaygnlamasyla birlikte, Trkiye'deki sosyal politik ve kltrel yaama dardan katlma olana ortaya km, kaybolma eilimi gsteren balar glenmi; Avrupa'daki Trkler ok daha ateli Trk milliyetilerine dnm bulunuyorlar. Diyaspora milliyetilii, ezilen bir ulusun diyasporasnda da grlr. Ama bu milliyetilik elbette hakl ve emansipe edici bir milliyetiliin hizmetinde de olacaktr. Avrupa'daki

53

Krtlerin Krt Ulusal hareketinde grd fonksiyon byledir. Bu gn Krt'lerin bir devleti olmad iin, bir bakma Krt ulusunu yaratan kurumlar diyasporadaki Krtler oluturmaktadr rnein Medya TV veya Krt basn gibi. Uluslarn oluumunda, bir lehenin eitim ve komnikasyon iin standart hale gelmesinin byk nemi ok aktr. Bu da yakn zamana kadar btn ulusal edebiyatn ve basnn yazld dil oluyordu. rnein, Luther'in ncil'i evirdii aa Saksonya lehesi Yksek Almanca olarak, standart Alman dilinin temelini oluturdu. ncil, modern tarihin kitlesel olarak tketilmi ilk rnlerinden biridir. Trkiye'de stanbul Trke'si standart dili tanmlamakta kullanlr. Her ulusta bu tr bir lehe standart olmaktadr. Bu standart olmu diller genellikle belli bir blgenin adyla anlrlar. Ama rnein Krt uluslamasnda televizyonun (belki de yeryznde televizyon denen yayna dayanarak ekillenen ilk ulusal dil ve uluslama sreci Krtlerde grlyor) ylesine nemi vardr ki, standart Krte, imdiden Krtler tarafndan "Med TV Krtesi" olarak tanmlanmaktadr. Yani diyasporada benimsenmi bir lehe veya leheler Krt ulusunun standart dillerine dnmektedir. lk defa bir ulusun standart lehesi, bir blgenin deil, bir medyumun adn almaktadr. (Krt uluslamasnda Televizyonun rol incelenmeyi bekleyen bir konudur ve onun en orijinal yanlarndan birini oluturmaktadr.) Bu, uzaktan milliyetilik ya da diyaspora milliyetiliinin bir zellii de onun sonularna katlanmadan ve sorumluluk duymadan milliyetilik yapabilmesidir ve bu da onu ar biimde ynlendirmelere ak hale getirmektedir. Bu en ak biimde, son yllarda zellikle uydu televizyonlarn da etkisiyle ykselen Trk diyaspora milliyetiliinde grlebilir. Avrupa'daki Trkler ok ateli Trk milliyetileri haline gelmi bulunuyor ve bu durum onlar Trk devletinin d politikasnn aralar olarak kullanma imkanlarn ortaya karyor. Bunun bilincinde olan Trkiye de bunu eitli Avrupa lkeleriyle gerginliklerinde bir tr "beinci kol" gibi kullanyor. yle ki, bu durum Alman devletini bile ciddi olarak dndrmekte buna kar ne gibi tedbirler gelitireceinin araylarna girmi bulunmaktadr. Bu sorumluluk almadan ve sonularna katlanmadan milliyetiliinin yaratt sorun baka bir biimde Krtler arasnda da grlmektedir. Gerilla sava varken ve Avrupa'daki Krtl er Krdistan'daki mcadelenin maddi destei ve rezervi ve Krt Ulusal hareketinin Avrupa lkelerine basknn aralar iken olumlu bir ilev grebilen bu zellik bu gn tersine alma eilimi gstermektedir. Yeni gelitiren politikay alglaylar Trkiye ve Krdistan ile Avrupa'da ciddi bir farkllk gstermektedir. Trkiye ve Krdistan'da yeni politikann doruluu konusunda bir phe bulunmamakta, sorun bu politikann nasl hayata geirilecei noktasnda toplanmaktadr. Ama Avrupa'daki Krtler asndan ayn lde bir aklk sz konusu deildir. Onlar yeni politikay anlamakta ve onun iinde yerlerini tanmlamakta zorluk ekmekte; yeni politika balamnda birden bire kendilerinin ilevsizletiini dnmektedirler. Ve bu nedenle de yeni

54

politikaya kar eletiriler bunlarda daha fazla yankya yol amaktadr. Genellikle eskiden eletirel bir konumda bulunan veya kerhen de olsa gerillay destekleyen kesimler giderek desteklerini ekmektedir. Uzaktan, sonularna katlanmadan ve sorumluluk almadan silahl sava sloganlar kolaylkla desteklenebilir. Diyaspora milliyetiliinin bu zaaflarn bir lde olsun hafifletebilmek ve Krdistan'da verilen hakl ulusal mcadeleye desteini srdrmesini salamak iin, Avrupa'daki Krtlerin Krt ulusal hareketi iindeki yerini ve grevlerini ve hedeflerini yeniden tanmlamak ve tam bir yeniden yaplanma gerekmektedir. O zaman hem bu diyaspora milliyetiliinin olumsuzluklar bir lde amorti edilebilir hem de diyasporadaki Krtlerin Trkiye'de sren mcadeleye daha baka biimlerde ve daha gl katklar mmkn olabilir. Krt ulusal hareketinin Avrupa'daki Krtlere bakn ve bundan sonraki ynelilerin neler olmas gerektiini de gelecek yazda ele alalm.

3 ubat 2000 (Bu yaz zgr Politikann 07.02.2000 tarihli saysnda yaynland.)

55

Krt Ulusal Hareketi ve Avrupa'daki Krtler

(Bir sosyalist Olarak: 05) Krt Ulusal hareketinin ykselie getii ve PKK'nn gerilla savana balad seksenlerin ortalarna doru Avrupa lkelerinde yaayan Trkler de, zellikle en youn olduklar Almanya'da ilk kez, bir yandan rk saldrlar karsnda z savunmadan kaynaklanan, dier yandan, ayrmcla kar eit haklar istemi erevesinde, tpk elli ve altmlarn Amerika'snda olduu trden bir "siyahlar" hareketi gelitirme eilimi gsteriyorlard. Bir bakma Avrupa'daki Krtlerin seksenli ve doksanl yllarda yaad, Krdistan'daki mcadelelere ynelik politiklemeyi, Avrupa'daki Trkler yetmili yllarda yaamt. Trkiye yetmili yllarda tarihinde grd en kitlesel radikalleme ve politikleme dalgasnna paralel, Avrupa'daki Trkler de hzla politikleme eilimi gstermilerdi. Bu politikleme ve radikalleme, tpk daha sonraki on yllarda Krtlerde de grlecek trden, "a na vatan"larndaki radikallemeden kaynaklanyordu. Avrupa'da politikleen bu Trklere kar, Trk sol hareketlerinin tavr ve bak ne ise, ayns daha sonra Krt hareketlerinin Avrupa'da politikleen Krtlere bak o olmutur. Onlar "ana vatan"daki mcadelenin bir maddi ve lojistik destek ss olarak grmek ve onlar araclyla Avrupa kamuoyu ve devletleri zerinde bir etkide bulunmak ve dolaysyla Trk devletine kar bir bask arac olarak kullanmak. Onlarn kendi sorunlar temelinde bir politika a kla bile gelmez; hatta bu yndeki kimi eilimler, esas mcadele alannda g kaybna yol aaca, g ve enerjileri blecei, angajman azaltaca gibi dncelerle bastrlr. Aslnda burada ok ilgin bir paradoks vardr. Bu gmenleri bylesine bir diya spora milliyetiliine ynelten; iinden kp geldikleri lkedeki gelimelere bu kadar hassas klan tam da yaadklar toplumda uradklar dlanma ve baskdr. Bu yaanan bak, smr ve dlanmaya olan tepki, bir bakma ana vatana ynelik bir politiklemeyle kendini da vurmakta ve adeta bir sblimasyon gereklemektedir. Ne var ki tama suyla deirmen dnmez. 12 Eyll darbesi gelip de, btn toplumsal hareketlenmeyi ve muhalefeti ezince, ayn basklara uramasa bile, ateiyle snd hareketlenmenin yok olmasyla beraber Avrupa'daki Trklerin hzl bir apolitiklemesi balad. Ama ayn srada Trkler arasnda yava yava, Avrupa'daki uradklar ayrmcla ilikin bir hareketlenme eilimi de ortaya kyordu. Bir sre sonra dernekler ve mitingler giderek azalan sayda insanlarn urak yeri oldu. Ayan altndan bu topran kay, kimi Trkiyeli solcu gruplar Avrupa'daki Trklerin sorunlarna ynelmeye itti. Ama bu ynelim ayn zamanda sadece Trkiye'deki yenilginin deil, dnya apndaki yeni muhafazakarln gerici atmosferinde, ayn zamanda ideolojik bir saa kayla birlikte gerekletiinden, gmenlerin sorunlarna ynelme ideolojik saa kayn nedeni ya da zorunlu bir sonucuymu gibi grnmesi yanlsamasna yol ayordu. Krt hareketi ise tam bu srada, Krdistan'daki ykseliini yaamaya balamt ve o ykselie

56

paralel, on yl nce Trklerin yaad trden Avrupa'daki Krtlerin politiklemesi ve radikallemesi ykseliyordu. Bu koullarda, gmenlerin sorunlarna ve hareketine ynelme, sadece Krdistan'a ynelik mcadelenin enerjisini saptrc; sadece ideolojik olarak sa kay deil ama ayn zamanda, bu ynelenlerin Krtlerin mcadelesine kar tavrlar nedeniyle, sanki Krt mcadelesine kar bir manplasyonmu gibi kavrand Krt hareketi tarafndan. Dolaysyla daha balangta, Avrupa'da, ki Avrupa'nn en gl lkesi Almanya'da ve Almanya'daki en byk gmen grubu olan Trkiye'den gelen Trkler ve Krtler arasnda bir uyumsuzluk ortaya kt. Aslnda bu uyumsuzlua yol aan nesnel nedenler deil, znel artlanmalar ve yanlsamalard. Yoksa Avrupa'daki bir gmen Trk hareketinin ykseli eilimi ve Krtlerin mcadelesinin ykselii bir zamandalk gsteriyordu ve baka yaklamlar altnda pek ala birbirlerini glendirici bir etkide bulunabilirlerdi. Ne var ki gelime byle olmad. Krtler sadece kendi ulusal hareketlerinin tesini grmediklerinden deil; sadece gmenlerin sorunlarndan dolay ve onlara ynelik bir hareketlenmenin Krdistan'daki mcadeleden g ve dikkatleri saptraca korkusundan deil; ama ayn zamanda, Avrupa lkelerinin Trkiye'ye bask yapmasn salama ve onlarla gmen sorunu dolaysyla aray bozmama yaklamnn da etkisiyle gmen hareketlenmesine souk hatta rakip olarak baktlar ve en iyi durumda onlar Krdistan'da yrtlen mcadelenin duyurulmas iin platformlar olarak kullandlar. Bu yaklam en ak, yabanclarn Alman devletinin rk politikalarna kar yapt toplant ve yrylerde grlyordu. rnein btn uluslardan konumaclar, guruplar, Alman gericiliinin rk kavram olan "misafir iilik" kavramn reddeder; bu kavramn yabanclar her trl haktan yoksun brakmann klf olduunu syler; madem biz burada alyor ve vergi veriyoruz tmyle eit haklar istiyoruz derken; Krt konumaclarn hemen daima, konuyla ilgiyi yle kurduklar grlyordu. "Bizler Trkiye'deki basklar nedeniyle ve igal altndaki lkemizin geri braklml nedeniyle buradayz. Biz burada zorun lu bir misafirlik yayoruz. lkemizi kurtardmzda kendi lkemize dneceiz. O halde bizim lkemize dnebilmemiz iin, Trkiye'ye daha fazla bask yapn. O zaman biz bir problem olmaktan karz." Gmenlerin direni abalar karsndaki bu derin anlayszlk ve hor gr yabanclarn kendi sorunlar temelinde, daha henz emekleyen bir hareketlenmeyi canlandrmaya ynelik mitinglere kar tavrlarda da grlyordu. Bu tr gsterileri, Krtler byk kitleleriyle ele geiriyorlar ve onlar Krdistan'daki mcadelenin sorunlarna ilikin mitinglere eviriyorlard. Eninde sonunda Krtlerin ounluklaryla ele geirecei ve gerek hedefinden bambaka bir hedefe yneleceinden gmenler miting tertiplemez ve mitinglere bile gitmez olmulard. Krtler en iyi halde bu mitinglere; o mcadeleye destek vermek iin deil; kendi mcadelesinin tantmn yapmak iin katlyorlard. Avrupa'daki yabanclar iinde en rgtl, politiklemi, militan ve zellikle Almanya'da en byk gmen gurubunu oluturan Trkiye'den gelenlerin yarsna yaknn oluturan Krtlerin Avrupa'daki yabanclarn sorunlarna souk, ilgisiz hatta bir rekabet havas iinde yaklamalar; yeni yeni doma eilimi gsteren Trkiyeli gmenler hareketinin daha batan

57

topallamasna yol amakla kalmad, uzun vadede Trkiyeli gmenlerin de bu sefer Krtlerin urad basklar karsnda ayn ilgisizlii ve dmanl gstermelerinin yolunu am oldu. Krt Ulusal Hareketi'nin, Krdistan'dan gm, Avrupa'nn veya Trkiye'nin batsnn ehirlerine yerlemi Krtleri, Krdistan'daki mcadelenin sadece madde ve insan kayna olarak grmesi ve onlar kendi sorunlarndan hareketle rgtlemeye ynelmemesi uzun vadede Krdistan'daki mcadelenin tecrit olmasnda ve sonunda ald ar darbelerde tayin edici bir rol oynamtr. Trkiye'nin batsnda, bunun nasl politik slam' glendirdii; bu korkudan bu sefer ehir orta snflarnn nasl Genel Kurmayn arkasna takld gibi konulara baka bir yazda deinmitik. Benzeri Avrupa'daki etkilerde de sz konusudur. Krt mcadelesi, Avrupa'da Trkiye'deki Krtlerin durumuna benzer durumda bulunan gmenlerin mcadelesi karsndaki ilgisiz hatta rakip yaklam; onu en yakn en kolay kazanabilecei mttefiklerinden etmi ve bu gler Trk devletinin kontrol altna girmilerdir. Bat Anadolu ve Avrupa'daki Krtlerin Krdistan'daki mcadelenin maddi ve insan destek ss olarak grlmesi Trkiye ve Avrupa'da farkl sonulara yol at. Trkiye'nin Batsndaki Krtler Politik slama yneldiler; Avrupa'da ise, diyaspora milliyetilii nedeniyle iyice Krt Ulusal hareketine. Bu Avrupa'daki zayfln grlmesini byk lde engelledi. Elbette Avrupa'daki Trklerin kendi kontrol dnda politikleme ve zerk bir gmenler hareketi oluturma eilimlerini gren Trk Devletinin ald tedbirler; Trkiye'de ykselen ovenizmin, zellikle o sralar hzla yaygnlaan uydu yayncl ve Trk kanallar araclyla, Avrupa'ya yansmas; Alman devletinin baz idari ve hukuki kolaylklarla kiilerin kiisel dzeyde birey olarak konumlarn deitirmeye olanak salayan ve toplumsal bir hareketlenmeyi engelleyen uygulamalar; duvarn yklmasyla birlikte, Dou Avrupa'dan gelen gmenlerin en alttaki Trkiyelilerden daha alt bir konuma gemeleri; Trkler iinde iilerin giderek azalmas ve dou Avrupa'dan gelen ucuz i gcn altran Trk i yerlerinin oalmas ve dolaysyla Trklerin hem toplumsal konum hem de prestij bakmndan eskisinden daha st bir konuma gemesi gibi bir ok etkenin sonunda doksanlarn ortalarna gelindiinde bir gmen hareketlenmesinden bir ey kalmam, Trklerin byk blm de politik slam, faistler ve bir miktar da aleviler kanalyla rgtlenmi ve Trk devleti tmyle kontrol ele geirmi bulunuyordu. Avrupa'nn en gl lkesinin en byk gmen aznl bir yanda Trk Devletinin kontrol altnda, onun d politikasnn aralar olan Trkler; dier yanda Krt Ulusal Hareketinin kontrol altnda onun lojistik destek ss ve Avrupa lkelerine bask yapmasnn arac olan Krtler olarak paylalm bulunuyorlard. Bu tabloda Avrupa'daki ikinci snf insanlarn sorunlar ve hareketinin hi bir yeri bulunmuyordu. Yeni politika bu tabloyu deitirmeyi sadece mmkn klmyor ayn zamanda gerekli de klyor. Yeni Politika, artk Avrupa lkelerine bask yapmaya ynelik deil, Trkleri ve Batdaki Krtleri bir demokrasi program etrafnda kazanmaya ynelik olduundan; Avrupa'daki

58

Krtlerin bu politikada dorudan bir ilevi kalmyor. Mcadelenin arl Dalardan Krdistan'n ehirlerine; Krdistan'dan Trkiye'nin batsna ve Avrupa'dan Trkiye ve Krdistan'a kayyor. Bu durumda Avrupa'daki Krtlerin konumu ok deimi bulunuyor. Avrupa'daki Krtler iin bir bakma seksenlerin banda Avrupa'daki Trklerin bulunduu duruma benzer bir durum sz konusu. Krdistan ve Trkiye'deki mcadele ise bundan sonra eski taktiklerden ve mcadele biimlerinden ok farkl belki daha az okulu ve daha ok siper savana benzeyen bir mcadele olacaktr. Bu da buradaki adanml ve cokuyu azaltacaktr muhtemelen. Avrupa'daki Krtler Trkiye ve Krdistan'daki mcadeleye destek vermezler mi? Verebilirler ama bunun iin eski yaklamlar ve alkanlklar bir kenara brakmak gerekiyor. Avrupa'daki Krtler, rgtlklerini ve enerjilerini, Avrupa'da bir gmen aznlk olarak, rnein Krt dilinin ve kltrnn resmen tannmas ve eit haklar gibi bir mcadeleye yneltirlerse; sadece kendi gerek konum ve sorunlarndan yola kan bir hareketlenme salamazlar ama ayn zamanda Trkiye'deki mcadeleye muazzam bir katk olur bu. Elbette bu mcadele dier gmen aznlklar da kapsamal ve bunun iin de sadece Krt dilinin tannmas gibi bir erevede deil daha kapsayc dillerin ve kltrlerin eitlii gibi bir erevede yrtlmelidir. Bu takdirde Avrupa'daki Krtler yepyeni mttefikler bulacaklardr. Ama sadece bu deil, byle bir mcadele, Trklerin kmsenmeyecek bir kesimini de kazanabilir ve Trk devletinin Trk gmenler zerindeki tekelini krabilir. Avrupa'da ykselen rkla kar mcadelenin de bylece nne geebilecek Krtler, Avrupa'da ok daha geni bir cephenin de paras hatta ncs olabilirler. Avrupa'da Krtlerin, dier gmen aznlklar da yanna ekerek balataca bir eit haklar, rk ayrmclna kar mcadele, dillerin ve kltrlerin eitlii mcadelesi, sadece bir mcadele olarak bile, Trkiye'deki mcadelelere bir ilham kayna ve destek olur. Somut baarlar kazanlmas halinde ise, rnein Krtenin dil eitliinden yararlanmas gibi bir hedefe bir ka lkede ulalmasnda; Trkiye'yi fiili bir durumu tanmak zorunda brakr ve bu Trkiye'deki anti demokratik glere en ar darbelerden biri olur. Avrupa'daki Krtlerin bu yeni stratejiye ynelmesi, hem kendi dorudan sorunlarndan yola kan bir hareketlenme; hem de Trkiye ve Krdistan'daki mcadele iin Trkiye'deki anti demokratik gleri arkadan kuatma ve katk olur. Ama byle bir mcadelenin en byk kazanc, bu mcadele iinde insanlardaki deiim olacaktr. 09 ubat 2000 aramba (Bu yaz zgr Politikann 14.02.2000 tarihli saysnda yaynland.)

59

Politik Beklentiler ve Kltrel Snrlar

(Bir Sosyalist Olarak 06) Hayal krklklar daima beklentiler lsnde byk olur. Hi bir beklentiniz yoksa, hi bir hayal krklna da uramazsnz. Krt Ulusal Hareketi'ni oluturan hareketlerin ou, ilk doularn Trk sol hareketinin iinde yaadlar. Bu nedenle ondan ok eyler de beklediler. Ama Trk sol hareketlerinden beklentilerine uygun davranlar grmedike, beklentileri lsnde byk hayal krklklar yaadlar ve bu nedenle o lde de sert eletirilerde bulundular. Ama bu beklentilerin byklnn nedeni sadece iinden km olmak deildir, bir bakma kar tarafn deerini ve gcn abartma; kendi deerini ve gcn grememe, yani bir bakma hala dnsel bir bamszla ulaamamann da sonucudur. Denebilir ki, Krt hareketinin hayal krklklar lsnde Trk solcularna eletiri yneltmesi, onlardan beklentilerinin hala bitmediinin ve onlarn yapmasn bekledikleri ileri kendisinin yapabileceine gveninin olmamasnn bir gstergesidir. Trk solcularna ynelik sert eletiriler, ifade edilmemi olsa bile, Trk solcularndan byk beklentilerin, dolaysyla da Krt hareketlerinin henz kendilerine hala tam bir gven oluturamadklarnn bir ifadesidir. Krt Ulusal Hareketi, Trk solundan hi bir ey beklememelidir; beklememeyi renmelidir. Bir beklentisi olmaz ise, daha batan, onun, ezilen ulusun sorunlar karsnda btn egemen ulus, rk, cins snflar gibi davrand, davranaca; baka trl olmasnn da beklenemeyecei; yani imtiyazlarnn klesi olduunu bir veri olarak alr ise; o zaman eletirmeye gerek bile duymaz. Onu bylece gerek yerine koyduunda da artk prensip zerine tartma biter ve pratik, somut hedeflere ynelik taktik esneklik balar. Yeni politikann z: Krt Ulusal Hareketinin Trkleri de kurtarmaya kalkmasdr. Yani bir dier deyile, bir ulusal hareketten bir sosyal harekete dnme niyeti gstermesidir. Bunun baarl olmas iin ise, Trklerin en geni muhal if kesimlerinin bir araya gelmesi gerekmektedir. Bu grevi, Krt Ulusal hareketi imdiye kadar hep Trk solcularndan bekledi ve beklentileri de hep hayal krklyla sonuland. Yeni politika bu tr beklentileri de terk etmeyi gerektiriyor. Hareket hatt Trk solundan hi bir ey kmayaca ve kamayaca varsaymna dayanmaldr. karsa, fazladan gelmi Tanrnn bir ltf gibi elbette seve seve kabul edilebilir. Trk solundan niye bir ey kamaz? nk Trk solu Krt hareketinin aksine yllardr bir gerileyi yaad. Krdistan'da Krtler siyasi bakmdan dev admlaryla ilerlerken, Trk solu da tm Trkler gibi, bildiklerini de unutup geriledi. Ya eskinin grlerini, yaayan bir fosil gibi talaarak, srdryor ya da gnn moda ve ii bo klielerinin ardnda oradan oraya savruluyor. Denebilir ki, radikal ve yoksullara dayanan eilimler birinci; daha orta snflara dayanan eilimler ikinci trde dnp davranyor.

60

Krt Ulusal Hareketi, Trklerin ounluunu, "Demokratik Cumhuriyet" dedii programna kazanabilmek iin, Trk solunun gettosunun sirenlerinin arlarna kulaklarn tkamaldr. Bunun ilk koulu da, ondan beklentilerin terk edilmesidir. Krt Ulusal Hareketi, iin baa dtn grmelidir. in baa dtn grmek ve Trk sol hareketinden hi bir ey beklememek, yeni politikay baarya ulatrmak iin, bu gnk koullarda, bir ruhsal dnm olarak arttr. O zaman her ey baka bir k altnda grlebilir. O zaman eitli aydn ya da sol gruplarn rekabetleriyle tkanm gettonun iine girmeden, onun etrafndan dnlp bu getto kuatlabilir ve ancak ondan sonra kazanlabilir. Dinamik ve genliini soluyan Krt Ulusal Hareketi, Trklerin ounluunu Demokratik Cumhuriyet denen demokratik dnmler programna nasl kazanabilir? Aslnda kazanmak da doru bir szck deil; bu programn hukuki bir temellendirmesi olan Sami Seluk'un konumasnn Trklerin yzde altmnn desteine sahip olduu anketlerle ortaya ktna gre; bu destein nasl rgtlenip mobilize olaca ve bir g haline geleceidir sorun. Soru budur. Bu sorunun cevab, hemen partilere, eilimlere ve kiilere baklarak aranmadan nce, sosyolojik dzeyde verilmelidir. Yani Krt Ulusal hareketi, hangi toplumsal kesimlere dayanarak, Arimetin dedii gibi, byk toplumsal gleri yerinden kmldatabilir ve bir toparlanma iin bir maya grevi grebilir? Ne orta snflarn DP'sinin, ne de radikal sol hareketlerin rgtleyemedii, bir lde Refah tarafndan kaplm, ama byk ounluu hala parsellenmemi olan, batnn ehirle rindeki Krt yoksullar ve iiler, byle bir toparlanmann ekirdei olabilir. Krt Ulusal Hareketi nasl Ankara'dan kp Krdistan'a ayak bastnda, Krdistan'n en yoksul blgelerinin, ehir ve kasabalarn yoksullarna dayand; ve bu sayede Trk solunun iinde bir renci grubu olmaktan kp bir ulusal uyann ve ayaklanmann hareketi oldu ise; imdi ayn yolu, ama bu sefer ters ynde, Krdistan'dan Batnn ehirlerine doru kat ederken, ehirlerin o en yoksul Krt ii, isiz ve emekilerine dayanarak, toplumsal bir canlanma hareketi olabilir. Bu yaklam sadece bu kesimlerin toplumsal konumlar nedeniyle de deil, bu kesimler henz Trkiye'nin en "bakir" kesimleri olduu iin de gereklidir. Bir toplumsal kesim, bir kere politize olup belli partiler tarafndan paylald m, bir daha orada baka ve yeni rgtlenmelerin; baka ve yeni sorunlarn egemen olmas, adeta olanaksz hale gelir. Ev doludur, yenilerine yer yoktur. Zorla girmek, byk atmalara ve enerji kayplarna ve hedefin gzden yitirilmesine yol aar. Trkiye'nin batsndaki btn dier kesimler, adeta sol, slamc ve faist partiler tarafndan paylalm bulunmaktadr. Tek Krt yoksullar imdilik bu paylamann byk lnde dndadrlar. Refah'n etkisi ise, gemiin kalnts ve derin e ilememi ve bu gnk politik konjonktrde kolayca temizlenebilecek bir etki olarak grlebilir. Peki ehirlerin bu yoksullarna nasl ulalabilir? Bunlar batnn ehirlerinde nasl bir atlmn ekirdei olarak bir politik zne haline getirilebilir? Yeni Program bunun politik koullarn yaratyor, Trk solundan beklentilerin terk edilmesi psikolojik koullarn yaratr. Ama bunlar henz iin badr. En byk zorluk, kltrel engellerdedir.

61

PKK, Trkiye Cumhuriyeti'nin en geri, en yoksul blgelerinde ve en yoksul insanlar arasnda glendi, kkleri hep orada oldu; dolaysyla o blge ve insanlarn kltrel biimleri ona damgasn vurdu. PKK aslnda, politik olduu kadar, bir kltrel dnm ve modernleme hareketidir. Zaten onun gc bir politik dnmn kltrel dnm ve modernleme hareketiyle senkronize olmasndan gelir. Bu dnmler birbirlerini beslemilerdir. PKK bir politik hareket olarak bu kltrel dnmleri hzlandrm; onlar sradan bir kltrel modernleme ve dnm hareketi olmaktan karmtr; ama bu Kltrel modernleme de, PKK'nn bir saman alevi gibi bymesine ve insanlarn ona, ou kimsece anlalmayan, ballklarna yol amtr. rnein PKK'nn Krt kadnna verdii zgrlkler; kadn o feodal bukalarndan kurtarma; kadnlarn ona en byk fedakarlkla adeta borlarn derce sarlmalarnn ardndaki nedendir. Denebilir ki PKK aslnda bir kadn hareketidir. Kocalarnn kaytarmalarna kar onlara bask yapp; zorla politik aktiviteye iten, ocuklarn gerillaya yollayan kadnlarn ve aile basksna kar isyan eden gen kzlarn hareketidir PKK. Ama btn bunlara ramen, PKK yine de, kendisini oluturan ve destekleyen kitlenin kltrel snrlarnn damgasn tar. Ona damgasn vuran hala byk lde feodal ve kyl kltrnn izgileridir. Alkanlklar ve gelenekler sanldndan ok daha gldr. Bu g nedeniyledir ki, calan da birok yerde, enerjisinin yzde doksan beini bu sorunlara ayrdndan yaknmaktadr. Krt Ulusal Hareketinin ehirlere gm Krtler arasndaki etkisinin snrl kalmas ve onlar rgtleyememesinin ardnda, onlara ynelik bir program olmamas kadar, PKK'nn politik kltrnn, bu artk ehirli olmu Krt yoksullar iin itici etkilerinin de ok byk bir rol vardr. Ama artk ehirlerde bym ve Krt ulusal hareketinin dinamizmini temsil eden yeni gler vardr ve bunlarn enerjisi ve inisiyatiflerini harekete geirecek koullar yaratlrsa; tpk Gerillann ilk yllarndaki gibi bir mucize bile yaratlabilir. rnein HADEP'in temelini oluturan ve artk yllardr ehirlerde yaayan yoksullar ve kadnlar bu toparlanmann ekirdei olabilir. Ama bunun iin, onlarn inisiyatiflerinin ve yaratclklarnn serbest braklmas gerekmektedir. En kk birimlerde bile partililer o temsilcilerini hi bir atama olmadan kendileri semeli; kararlar kendileri alp uygulamal ve bu bylece bir piramit gibi ykselmelidir. Disiplinin temeli bu inisiyatif olmaldr. Atamalar yerine, o kiilerin kendi kaliteleriyle insanlarn gvenini ve sevgisini kazanp seilmeleri yoluna girilmelidir. Bu ayn zamanda bir gven oylamas anlamna da gelir. Ancak, bu geni kitlenin giriimleri ve inisiyatifi, Batnn ehirlerindeki yoksul Krtlerin de anlayabilecei ve kendilerini bulabilecekleri bir hareket yaratabilir. Ancak bu yoldan, Batdaki o tkankla son verilip baka glerin harekete gemesinin zemini hazrlanabilir. O parsellenmi kesimler sarslp yeniden davrana sokulabilir. Bu ehirli yoksullar kitlesinin davranlar ve politik kltr ok baka olacaktr. Hatta bu Krt ulusal hareketinin geleneksel olarak ekirdeini oluturmu kesimlerde kuku ve gvensizlik bile yaratabilir. Ama kltrel biimler ile politika arasnda bire bir uyum olmad kimse iin bir sr olmamaldr. Ya da daha somut ve Trkiye'yi ve Krdistan' yerinden oynatacak, Bat'nn insanlarn her

62

eyi yeniden dnmeye ve mcadeleye ekecek bir neri. HADEP btn organlarna, en kk mahalle toplantsndan, genel bakanna kadar, kadnlar semelidir. Btn organlar yzde yz kadnlardan olumaldr. Okumu yazmlk falan hi aranmamaldr. Hi korkmaya gerek yok. HADEP kadnlarn ynettii bir parti olmaldr. imdiye kadar btn rgtlerde nasl hep yneticiler erkek, sradan yeler kadn olduysa, imdi btn yneticiler kadn; yeler erkek olmaldr. rnein HADEP kendi iinde byle devrim yapabilecek bir atlm gze alabilir; kadnlarn inisiyatifinin nn aarsa, en ksa zamanda sadece Trkiye'yi deil, btn blgeyi allak bullak eden bir toplumsal hareket haline dnebilir. Aslnda hi gecikmeden yaplmas gereken budur. Olaylarn beklemeye zaman yok. Tarihte btn tkanklklar hep kadnlar zmtr, yeter ki, onlarn n tkanmasn. 18 ubat 2000 Cuma (Bu yaz zgr Politikann 21.02.2000 tarihli saysnda yaynland.)

63

ki Yol ve ki Dil
Alman ve Fransz yollar, modernlemenin iki yolu olarak on dokuzuncu yzylda en klasik rnekleri Almanya ve Fransa'da grlen gelimelerden ilhamla politik terminolojiye yerlemitir. Almanca ve Franszca konumak da, siyasi mcadelenin, birbirini tamamlayan ama birbirinden farkl, iki taktii olarak, Fransz devrimci hareketlerinden ve Alman i hareketinden ilhamla yine politik terminolojiye yerlemi kavramlardr. Alman ya da Prusya yolunda, demokratik kitle hareketleri militer ve brokratik bir devlet cihaz tarafndan ezilir. Ancak bu cellatlar, cann aldklar bu demokratik hareketlerin vasiyetini, yukardan, pi edilmi, brokratik yntemlerle bir ekilde gerekletirip bir modernlemeyi gtrrler. En klasik rnei Almanya'da grld iin Prusya veya Alman yolu denilmektedir. Trkiye'nin imdiye kadar izledii yol da bu genel tipin ok zel bir versiyonudur. Ve u bakmdan klasik rnekten ayrlr: Prusya devletinin brokrasisi Alman demokratik muhalefetini burjuvazinin korkakl yznden ezerken, bir snf olarak burjuvaziyi toplumsal ve fiziksel olarak imha etmiyor, sadece onun politik etkisini snrlyordu. Onun ekonomik ve kltrel temelleri var oluunu srdryor ve zaten yukardan yaplanlar da bunlarn geliimine hizmet ediyordu. Osmanlda ise, Ermeni ve Rum burjuvazisi ve halk; yani demokratik bir gelimenin ve modernlemenin bel kemii olabilecek toplumsal gler, toplumsal ve fiziksel olarak katliam, srgn ve mbadelelerle imha ediliyordu. Prusya tipi bir modernlemenin zayf da olsa var olan kltrel ve ekonomik temelleri bile yok ediliyordu. Bu yok edilen uluslarn mallar ise, ya brokratik cihazn avadanlklarna, ya aalarn ve tara bezirganlnn servetlerine, krntlar da sradan Mslman ahaliye kalyordu. Bylece Trk modernlemesi, modernlemenin temel glerini yok eden; modern kltr ve snflara kar bir modernleme olmak gibi; var oluu var oluunun koullarn ortadan kaldran absrd bir karakter tayordu. Dier bir ifadeyle de, Trkiye Cumhuriyeti daha doarken, tm ulusun bir su ortaklnn sinik sessizliiyle; var oluunun kkndeki korkun suu unutma ve unutturma abasyla douyordu. Trkiye'deki korkun derin ve yaygn gericiliin ve de geriliin kaynanda bu tasfiye vardr. Anadolu bu katliamlar sonunda ekonomik ve kltrel olarak en az yz yl geriye gitmitir; her trl toleransn ve demokratik hareketin var olu koulu ortadan kalkmtr. Nasl baz insanlar daha doarken ruhsal ve fiziksel sakatlklarla doarsa, baz uluslar da ruhen sakat olarak doarlar. Trk Ulusu, douundaki bu suu unutmak ve unutturmak iin hafzasn yitirmekten baka bir ey yapamazd. "Harf nklab", kapitalist dnya pazarna

64

daha kolay bir entegrasyon iin olduu kadar ve ondan fazla, bu bilin altna iti ve unutmann bir arac olarak da bir fonksiyon stlenmitir: Sonu tam bir hafza kayb ve toplumsal izofrenidir. Klasik Prusya tipinde, demokratik hareketi ezen devlet, ezdiinin vasiyetini bir ekilde yerine getirir. Trkiye'de de bu olmutur ama tam anlamyla alaturka biimiyle. Trk devleti, yok ettii Hristiyan uluslarn ve onlarn burjuvazisinin takvimini, kyafetini, apkasn alarak bir bakma bu vasiyeti yerine getirme iini yapmtr. Hristiyan Uluslar yok eden ve bunun iin Mslmanlara dayanan Devlet Snflarnn ayn zamanda, yok ettii Hristiyan ulusalar ve burjuvazisinin adetlerini (takvimini, kyafetlerini vs.) Mslman ulusa dayatmas paradoksunun ardnda tarihin bu ironisi vardr. Ama yine gelimi Rum ve Ermeni kapitalizmini katlederek ve burjuva geliimin yerine kapitalizm ncesi bezirganl ve aal glendirerek, dayattn kar direnii glendiren de yine kendisidir. Trkiye'nin modernlemesi, modern snflarn ve kitlenin (Hristiyan Uluslar) yok edilmesi ve ulusun ve toplumsal yapnn deil, Devletin modernlemesi olagelmitir hep. Bu, ok zel ve alaturka da olsa, Prusya yoludur. Bu yolu izleyen toplumlarda zerrece mcadele ve demokrasi gelenei kalmaz. Bir de Klasik rnei Fransa'da grlm Fransz yolu vardr. Bunda demokratik muhalefet devrimci bir ekilde gerici iktidar tasfiye eder. Devrim eski rejimin kalntlarn dev bir sprge gibi temizler. Sonradan bir restorasyon olsa bile, yle ileri gidilmitir ki, geriye yine de iyi bir ortalama kar. Ama esas nemlisi: ezilenler arasnda bir mcadele ve demokrasi gelenei yerleir. Trkiye'de bu hi grlmedi. Bunun biraz kenarndan geildii dnemler olmad deil. kinci Merutiyet'in ilk aylar; 1920'lerde, etelerde ifadesini bulan kyl sosyalizminin Ekim Devrimi'nin de etkisiyle gsterdii clz canlanma byleydi. 1960'lardaki ve 70'lerdeki kitle hareketlenmeleri, bir bakma Fransa'nn 1830 ve 48'lerinin havalarn andryordu. Ama bu dalgalarn hi birisi; Devlet snflarnn o kalesinin duvarlarn ykmaya yetecek iddet ve gte deildi. En son dalga, 1980'lerin sonu ve 90'larn banda Krdistan'dan geldi. Ama onun da gc ykmaya yetmedi. Krt ulusunun mcadelesi, imdi seimlerde HADEP'in baarlarnda ifadesini bulan yeni bir dalgayla ikinci bir ykseli yaamaktadr. Bu ykseli, paradoksal bir ekilde; Trk ulusunun bask ve inkar politikalarnn arkasna getii ve uluslararas alanda, calan komplosunda olduu gibi, btnyle yalnz brakld koullarda gereklemektedir. Bu ykselie, ulusun nderinin dmann eline gemesi gibi ar darbeler elik etmektedir. PKK'nn silahl sava durdurmasn, Krtlerin mcadelesinin bitmesi sanan bu devlet, kendi kontrolnde, tepeden ve keyfi bir takm makyajlarla iin iinden kacan sanmt. Anlamad, PKK'nn silahl savaa son vermesinin, HADEP'in seim baarsnda da ilk ifadesini veren Krt ulusal hareketindeki ykselie yeni bir itilim ve olanak ve yeni stratejisiyle yeni bir uzun soluk verdii oldu. Devlet her zaman olduu gibi, Krt sorununda da Prusya yolundan gitmeyi planlyor ve

65

calan'n yakalanmas ve Silahl mcadeleye son verilmesinin Krt Ulusal Hareketinin yenilgisi anlamna geleceini dnyordu. Ama evdeki hesap arya uymad, seimlerde ilk ifadesini bulan ulusal uyan; bizzat o darbelerden ald gle ykselmeye devam edince, Prusya yolu uygulanamaz olmaktadr. Bir demokratik ve ulusal hareketi ezerseniz, diyelim ki, Krte yayn serbest brakp kendi korucularnza yaptrabilirsiniz. Ama ezilmemi ve uyann yaayan bir ulusal hareket, rnein Krte yayn serbestisini kendi ulusal ve demokratik muhalefetini glendirmek iin kullanr. Bu u demektir: Prusya yolu da tkanmtr. nk Krt Ulusal Hareketi, sanlann aksine henz ezilmi deildir. O halde onu ezmek gerekir? Nasl? Savan kurallarndan biri, sava dmann istedii deil, kendi istediiniz koullarda kabullenmektir. Krt ulusal hareketi legal mcadele biimlerini son derece yaratc olarak kullanmaya balamt, o halde onlar tekrar yasa dna srmek ve orada ilerini bitirmek gerekiyor. Bunun iin onlar Krt Ulusal Hareketini iyice sktrmak, provakasyonlar yapmak tek kar yol kalyor. imdi yaanan gelimeler bunlardr. Belediye bakanlarnn tutuklanmasna kanl nevrozlar elik ederse hi amamak gerekiyor. Modernlemenin Alman ve Fransz yollar varsa; ezilenlerin mcadelesinde de Almanca ve Franszca Konumak tarznda ifade edilen, iki dil, iki stil, iki merep vardr. Franszca konumak, keskin atlm ve ykseli dnemlerinin dilidir. Fransz devrimlerinin atlganlndan adn alr. Almanca konumak ise, en kk legal olanaklardan yararlanarak, sabrlca, kar taraf olabildiince tecrit etmeye, kendi tarafn olabildiince geniletmeye; gleri toparlamaya ve hesapsz atlmlarn yol aaca bozgunlar ve moral bozukluklarn engellemeye ynelik alma tarzdr. Bismark dneminin yasaklna kar yeryznn ilk modern partisi Alman Sosyal Demokrat i Partisinin, zellikle Sosyalistlere Kar Yasa dnemindeki mcadele stilinden adn alr. Krt Ulusal Hareketi, politikada Franszca konuabildiini zamannda yeterince gsterdi. imdi Prusya yolunun yerini Fransz yolunun alabilmesi iin, Almanca konumay da ayn ekilde renmesi ve baarmas gerekiyor. Prusya ya da Alman yolunu akamete uratmak; politikada Almanca'y iyi konumay gerektiriyor. Almanca konumak, her eyden nce dmann istedii alanda sava kabul etmemek, tahrikler karsnda soukkanlln korumak; en kk ak ve yasal olanaktan yararlanmaktr. Krt hareketi yaratcln nefis rneklerini sunmaktadr. rnein yllardr miting yaplamayan bu lkede, devlet adamlarnn ve siyasilerin ziyaretlerindeki toplantlarn kendi mitinglerine evirmekte ve mesajn vermektedir. Kar taraf tecrit iin gerekli temeli yeni izgi sunmaktadr. Sorun bunun ete kemie brndrlmesidir. Sorun yeni glerin harekete geirilmesidir. lk elde Bat'nn en az kontroldeki kesimlerine ynelik stratejik almlar ile devletin bu saldrsna cevap verilebilir. En az kontrol altndaki kesimler; Krt yoksullar ve Kadnlardr. Bu glerin mcadeleye ekilebilmesi ise, Krt Ulusal Hareketinin ynlarn yaratclna daha fazla olanak salamasyla olur. Bunun ilk koulu da, bu hareketin legal siyasi parti olarak ifadesi olan, HADEP'in btn organlara tamamen ya da ounlukla kadnlarn seilmesi olabilir. Etkinin

66

tam olabilmesi iin tamamen daha iyi olabilir. Bu, sadece Krt ulusal hareketindeki ykselie yeni bir ivme katmakla kalmaz; sadece devletin manevra alann daraltmaz; ama ayn zamanda Bat'nn kadn ve yoksullarnda, hatta ehir orta snflarnda ve aydnlarda yanklara yol aar; Krt Ulusal hareketinin etrafndaki lm sessizliinin ve tecridin yklmasna ve batnn zerindeki l toprann kalkmasna yardmc olur. Modernlemenin Alman yolu, Almanca konuarak engellenebilir ve Fransz yoluna girilebilir. Politikada Almanca konumay renmeden, Franszca konuma baarlamaz. 25 ubat 2000 (Bu yaz zgr Politikann 28.02.2009 tarihli saysnda yaynland.)

67

DP ve Krt Ulusal Hareketi

zgrlk ve Dayanma Partisi (DP) ne salam bir programa, ne de ykselen bir toplumsal hareketlenmeye dayanyordu. Dnyada sermayenin, Trkiye'de Osmanl'nn yaayan "ruh l habis"i Genel Kurmayn pe pee yeni mevziler kazand bir dnemde kuruldu. Dnyada Sermayenin Dou Avrupa'nn knde ifadesini bulan, tarihsel bir zafer kazand; Trkiye'de ise, Krt Ulusal hareketini ezmeye ynelik zel savan dizginlerinden boand ve ovenizmin ve vurdum duymazln Trkler arasnda alp ban gittii koullarda, sosyalizm iddiasyla kurulmu bir sosyalist partiden beklenen, en azndan dnya lsndeki ideolojik saldrya kar salam durabilmek; ideolojik mevzileri glendirmek ve korumak; dier yandan da byk ounluu, Krt ulusunun hakl sava karsnda genel Kurmayn arkasnda saf tutan Trk ulusuna kar, yenilgici bir politikann izleyicisi olarak, Krtlere ynelik saldrlarn en azndan bir ksmn kendi zerine ekmek ve onlarn srtndaki yk biraz olsun hafifletebilmek iin ortaya atlmak; onlarla dayanmay politikann ekseni yapmak olabilirdi. Ancak byle bir politika, Genel Kurmay'n zafer arabasnn peine taklan Trklerin eref verici nefretini kazanabilir ve bu milliyeti dalgaya tepki duyan yoksul ve ayn zamanda Krt ehirli tabakalar ve bu milliyeti dalgann saldrsnn nesneleri olan aznlklar ve ezilen uluslar arasnda sempati bulabilirdi. Ancak byle bir tavr uzun vadede sisteme muhalefet iin bir mayalanma merkezi oluturabilir ve gelecein bir ykselii iin zerine baslacak salam sosyalist gelenekler brakabilirdi. Ne var ki, DP ne deolojik mevzileri korudu; ne de akntya kar politika gtt, aksine politikas ve almas bu tarz bir yaklama kar olarak ekillendi. Teorinin yerini, moda klie sloganlar; akntya kar politikann yerini, "Krt eksenli politika yapmayacaz" szleri ald. DP'nin teorik almlar yapmas ve an azndan ideolojik bir salam duruu salamas hi bir ekilde gereklememek bir yana, byle bir problemi bile olmad. Bir sosyalist parti ki, Trkiye sosyalist hareketinin nemli bir birikimini iinde toplam; ama bu birikimin, grlerin ve tezlerin birbiriyle arpaca ve geliecei bir teorik organ bir yana brakalm, byle bir platformu bile yoktur. DP'nin teorik ve ideolojik namaz klnmtr. Krt Ulusal Hareketi karsnda ise tam anlamyla ykselen ovenizmin dmen suyunda bir politika izlemitir. Bir insan haklar dernei kadar bile Krt Ulusal Hareketi'nin destekisi olmamtr. Yani DP dnya ve Trkiye apnda egemen eilimlere kar mcadelenin bir arac olacak yerde, bizzat bu eilimlerin sol bir sylem iinde egemenliinin bir arac olmutur. Ciddi teorik ve ideolojik savunma ve gelitirme abasnn yerini, moda kavramlar ve sloganlar kullanmak almtr. Ezilen insanlar, zellikle Bat'da younlam en yoksul tabakalar ve Krtler arasnda sabrl bir ekilde onlarn z rgtlenmelerini yaratma almas yerine, Trk ehir orta snflarna ynelik olarak medyatik olmaya nem verilmitir.

68

Toplumun en nemli sorunu olan Krt sorunu sorunlardan bir sorun olarak ele alnmtr. Btn bu izgi ve pratik, ehir orta snflarnn damgasn tamaktadr. Altml ve yetmili yllarda, Dnyada devrimci bir ykseliin yaand koullarda, ehir orta snflar ii snfna ve sosyalizme yaklama eilimi gsteriyorlard; zaten DP'de ounluu oluturan eilimlerin kkeninde, bu dnemdeki politikleme bulunuyordu. Seksenli ve doksanl yllarn dnya ve Trkiye'sinde ise, Kapitalizm ve Genel Kurmay bu snflar kendi zafer arabasna balam bulunuyorlard. Bu snflarn eilimlerini temsil eden DP gibi partiler iin sorun; altml ve yetmili yllarn sosyalizme ynelik olumu bir gelenein sylemiyle; ehir orta snflarnn bu gnk eilimlerini uzlatrabilmekti. DP bu uzlatrmann kendisinden baka bir ey deildir. Orta snflardaki bu genel kayma, DP'de, onu oluturanlarn ok daha zel bir kayyla da akmtr. Bu gn DP'yi oluturanlar, 60'l ve 70'li yllarn, gelecei bulunmayan; yksek enflasyon karsnda yoksullaan ehir orta snflarnn radikalleen ocuklarydlar ve gen insanlard; bu gnk DP'ye damgasn vuranlar ise, ii gc olan, genellikle bir araba, ev ve muhtemelen bir de tatil yapabilecei ikinci bir evi olan, stabilize olmu, Trk orta yal ehir orta snflardrlar. Bu da DP'ye damgasn vuran ikinci zelliktir. nce, Krt sorunu toplumun temel ve en nemli sorunu deilmiesine, Krt sorununu eksene alan politika yapmann yanll sylendi. Bylece Trkiye'nin temel sorunu olan Krt sorunu, Parti politikasnn temel bir sorunu olmaktan kt ve sorunlardan bir soru n haline geldi. Bylece DP, Genel Kurmay'n, Krt sorununu nemsiz gsteren, ondan bahsetmeyi bile yasaklayan; onu kar susu komplosunun, soldan bir destekisi durumuna geldi objektif olarak. Sonra, sorunlardan bir sorun olarak Krt sorununda bar nerildi, ama bu yle yapld ki, sanki iki tarafn da haksz olduu bir savan bitmesi isteniyor gibi ifade edildi. Yenilgici bir bar istemi deildi bu. Bu savata, hi bir zaman Genel Kurmay'n haksz PKK'nn hakl bir sava yrtt sylenmedi. PKK ve Genel Kurmay ayn kaba koyuldu. Hatta Trk devletinden istenmeyen zellikler PKK'ya koul olarak getirildi. Geen Kongrede, Krt ulusunun "meru temsilcileri" ifadesinin yanna bir de "demokratik" koulu getirilerek "Demokratik ve meru" denilerek, PKK'nn bir barn muhatab olmasna bile kar klyordu. Bu koulu koyanlar bununla neyi dladklarn ok iyi biliyorlard. Byle bir tavr brakalm uluslarn kaderini tayin hakkn bir yana, fiilen bara bile kar olmak demekti. Hangi ciddi bar istemi, savaan taraflardan dierinin demokratik olmasn isteyebilir? Bu demokratiklik de, Trklerden deil, Krtlerden istenmektedir. Brakalm sosyalizmi bir yana, ciddi bir bar abasnn bile ayaklar altna alnmas olan bu utan verici karar, bir ka ki inin itirazlar arasnda sorunsuz geebiliyordu. DP'de ounluu oluturan Dev-Yol'cularn byk ounluu, Krt Ulusal Hareketi ve bunun rgtsel ifadesi olan, kendi aralarnda sansrszce konuurken ifade etmekten ekinmedikleri bir dmanlk ve nefret duyduklar, PKK karsnda son kongreye kadar, gerek eilimlerini yanstan bir izgiyi DP'ye tam olarak dikte ettirememilerdi. Son kongreye kadar btn bu tavrlar henz kongre kararlaryla kesinlememilerdi. Ama son

69

Kongrede alnan kararlar ve yaplma yanlar ile bu izgi DP'nin byk ounluunun onayn alm; Kongre kararlaryla pekimi net ve resmi bir izgi olmaktadr. DP'nin Kongresi'nin topland gnlerde, HADEP'li belediye bakanlar tutuklanm, Krdistan'da Halk bunu protesto ederken, DP Kongresinde, rnein, Kongre olarak Belediye Bakanlaryla dayanmay ifade eden bir karar bile alnmam, Belediye Bakanlarnn tutuklanmasna kar demonstratif ve sert bir tepki gsterilmemitir. Dayanma szleri ise, "Diyarbakr halk"na yneltilmit ir. Elimizde henz Kongrede Krt sorunu konusunda alnan karar metni yok. Ancak gazetelerden okuduklarmz ve Krdistan'da rgtlenme karar var. DP, Krdistan' ayr bir lke, Krtleri ayr bir ulus olarak tandn, en azndan Ezop diliyle vurgulamak iin, Krdistan'da DP olarak rgtlenmeyi ret etmesi veya en azndan fiilen buna girmemesi gerekirken, Genelkurmay ok memnun edecek bir tavrla, son kongresinde Krdistan'da da DP olarak rgtlenme karar alm. Krdistan'da rgtlenme karar bir skandaldr. DP, Krt Ulusal Hareketinin, tecrit durumu ve ar darbeler nedeniyle, gszl nedeniyle yapmak zorunda olduklarn seve seve kabullenmektedir. "Eh madem ki Krtler Trkler'le ayn devlet iinde yaamaya niyet ifade ediyorlar, biz de Krdistan'da rgtlenebiliriz." DP, Krtler Trklerle birlikte yaamak istese de, bu isteklerini zgrce belirleyecekleri koullar iin, yani Krtlerin ayrlabilme hakk iin mcadele edecek yerde; Krtlerin ok eitsiz bir savata, ar darbeler altnda minimuma indirdikleri talepleri hemen benimsemektedir. Onlar gkten inmi bir nimet gibi almaktadr. DP, mraldan sonra ortaya kan yeni izgiye daha yumuak ve olumlu yaklamaktadr. Bu tam Trk ehir orta snflarnn tavrdr. Ve ehir orta snflarnn ve DP'nin tavrnda da grlen bu deiiklik, PKK'nn ne kadar doru bir izgi gelitirdiinin ve ehir orta snflarn en azndan tarafszlatrmak bakmndan doru bir adm attnn bir kantdr da. ehir orta snflarnn sosyalist sylemli bir partisi olarak DP'nin anlalabilir bu tavr, sosyalist olarak kabul edilemez. DP, Krtlerin birlikte yaama istemi karsnda onlarn istedikleri zaman istedikleri biimde ayrlmalar hakkn savunacak yerde, bu istemi veri kabul ederek taleplerini ve rgtlenmesini oluturmaktadr. Krdistan'da DP olarak rgtlenme karar da bu anlayn ifadesidir. DP eer, Krdistan'daki partileri beenmiyorsa, orada bir sosyalist parti olduunu dnmyorsa, en azndan, Krdistan'da kendisiyle ayn grleri savunan ama kendi si karsnda eit dzeyde ayr bir parti kuruluunu tevik edebilir ya da Krdistanl yeleri orada ayr bir parti kurabilirlerdi. Bu takdirde, ayn sosyalist grleri paylaan iki sosyalist ve ayn dzeyde iki parti olurdu. Bu yaplmamaktadr, DP, bir Trkiye Partisi olarak Krdistan'da rgtlenmektedir, soldan Krtlerin kendi kaderini tayin hakkn inkar etmektedir. Kendisiyle eit konumda olacak bir Krdistan DP'sine bile tahamml edememektedir. Krdistan'n bu gn HADEP'e verilen oylarla aa be yukar izilmi snrlarn kabul ederek rgtlenecek yerde, Devletin resmi snrlarna gre rgtlenmeye gitmektedir. Genel Kurmay'n soldan bir destekisi olmaktadr. *

70

Peki, btn bu tavrlarn ardndaki temel yanl nedir? Temel yanl: Krtleri ve Krt ulusal Hareketi'ni ve bunlarn rgtsel ifadelerini bir zne olarak tanmamaktr. Ezilen uluslarn haklarn, ezen ulustan sosyalistler olarak savunmak, insan veya bir hareketi ezen ulus milliyetiliinden kurtarmaz. Bu ikinci Enternasyonal dneminin, Avrupa Merkezli sosyalizm anlayna denk der. Bu anlayta, ezilen uluslar toplumun aktif bir znesi olarak grlmez. Gerekenleri, egemen ulusun sosyalistleri ya da iileri yapacaktr. zne egemen ulustur, ya da onun sosyalisti veya ii snf vs., Komnizm gerekiyorsa onu getirecek vali gibi, ezilen ulusun haklarn da, ezen ulusun devrimcisi veya sosyalisti veya iisi verecektir ya da onlar iin kazanacaktr. Halbuki, yirminci yzyln toplumsal mcadeleler tarihi gstermitir ki, ezilen cins, ulus , "rk"larn haklarn savunmak henz, sosyalistlik deildir ve egemenlik ilikisini yeniden retir. Ezen ulusun sosyalistinin grevi, ezilen ulusun Mcadelesini ve Hareketini bir toplumsal zne olarak desteklemektir. Bu zne de soyut bir varlk deildir, somut rgtler ve glerdir. Krdistan rneini dnrsek, somut olarak, Krt Ulusal hareketi, PKK'dr HADEP'tir yzde doksan beiyle. Yani, bir Trk sosyalistinin Krt Ulusal hareketini bir zne olarak desteklemesi demek; Genel Kurmay ve Trk devleti karsnda somut olarak PKK ve HADEP'i desteklemesi demektir. DP'nin ise tam da kar olduu byle bir politikadr. Yani DP, Krt Ulusal Hareketini bir zne olarak desteklemeyi reddettii iin; yani paternaliste yaklat iin, bu ulusun kendisinin ortaya bir zne olarak knn somut rgtsel biimlerini kendine bir rakip olarak grmektedir. Btn o milliyeti tavrn ardndaki temel metodolojik yanl budur. Krt ulusal hareketini ve onun somut rgtsel ifadelerini bir zne olarak grmeyi ret edince, bu somut zneler karsndaki tavrn ne olmas gerektii sorunundan da kalm olur. Bir toplumsal hareket, bir rgt, sosyalistlerce, her eyden nce iki temele gre deerlendirilir. Birincisi onun hangi toplumsal kesimin ifadesi olduuna baklr. kincisi onun programna baklr. Hakll ya da hakszl bunlar belirler. Mcadele ya da rgt biimleri deil. Bir hareket pekala anti-demokratik ama hakl, dieri pekala demokratik ama haksz olabilir. Btn smrge kurtulu savalarnda aa yukar durum buydu. Batl lkelerin hepsi de maallah demokratik lkelerdi, onlara kar savaan smrgeler ve onlarn rgtlerinde demokrasinin pek esamesi okunmazd. DP, PKK'nn Trk devleti karsnda hakl bir sava yrtt konusunda susmakta; onun hangi toplumsal kesimlerin eilimlerinin ifadesi olduu sorusunu sormamakta ve susmakta; rgt ve mcadele biimlerine ilikin itirazlarla onu Trk Devleti ve Genelkurmay ile ayn kaba koymakta; iki tarafn da haksz olduu bir sava sz konusuymu gibi davranmaktadr. Aslnda, DP'nin sosyalizmle de, sosyalist teoriyle de fazla bir ilgisi yoktur. Sosyalist sylem, son yllarda, Krt Ulusal Hareketi karsnda egemen ulus sosyalistlerinin onu desteklemekten kamalarna soldan gereke bulmalarnn arac olmaktadr. Bu g n egemen ulus sosyalistleri iin, iyi bir sosyalist olmak iyi bir "Krt" olmakla mmkn olabilir.

71

Btn bu tavrlarna ramen, Krt Ulusal Hareketi, DP'ye yine de, Trkiye'de az ok demokrasiden yana bir g olarak ok olumlu yaklat ve yaklamaya devam ediyor. Krt Ulusal hareketi doru da yapyor. Evet, DP, bir demokratik gtr, demokratik glerin bir araya geleme olanaklarn politik kendini beenmiliiyle zora srecek ve ounlukla datc olacak olsa da, demokratik bir gtr. Bu anlamda Krt Ulusal Hareketi'nin DP'ye kar esnek ve itici olmamaya zen gsteren tavr son derece dorudur. Ama bu demokratik g, btn bunlar sosyalizm adna yapt srece, bir Trk sosyalisti olarak, biz de ancak, DP'nin izgisinin sosyalizmle bir ilikisi olmadn, bunun Trk ehir orta snflarnn eilimlerinin ifadesi olduunu syleyerek ve onu eletirerek doru davranm oluruz. 02.03.2000 04:55 (Bu yaz zgr Politikann 06.03.2000 tarihli saysnda yaynland.)

72

Kadnlar ne
Canllarn evrim tarihinde cinslerin kefi bal bana bir devrim oluturmu ve bu keiften sonra yeni trlerin ortaya k byk bir hz kazanmtr. Dii ve erkek ayrm onlarn ocuklarnda yeni genetik zelliklerin ortaya kmasna bu da trlerin yaamasna ve eitlenmesine yol amtr. Ve bu ayrm, giderek zellikle ocuklarn belli bir bakm gerektirdii "yksek" canllarda ou kez bir tr i blmnn, bu da toplumsal rgtlenmenin ilkel biimlerinin temel dinamiini oluturmutur. nsann insan oluunda emein rol zerinde epey durulmutur. Ama kadnn rol hep es geilmitir. Ancak toplumsal bir rgtlenme olmadan, alet kendi bana, gereinde alet kullanan birok canlda grld gibi, kimi organlarn bir uzants olmaktan baka bir ilev gremez. Ama Toplum'un ortaya kyla, artk organlarn ve trlerin deil de, toplum biimlerinin deiimi olana ortaya kar. Alet, Toplum'un olduu yerde bir retici g haline gelir. Toplumu yaratan ise kadn olmutur. Cinsel yasaklar, insann hayvanlktan kurtuluunun ve toplumun ortaya knn yolunu amtr. nsan, doann ok gsz bir yarat olarak, ancak toplu halde davrand takdirde ve ama bu davran basit bir aritmetik toplam gibi ortak karlar temelinde deil de, bir btn uruna paray feda etme temelinde davranabildii takdirde varln srdrebilirdi. nsan'n her canlnn en doal igds olan, yaama i gdsn, tehlikelerden kama igdsn, toplum denen soyut varlk uruna yenebilmesini gerektiriyordu. Kiinin kendini daha stn bir varlk uruna feda edebilmesidir toplumu bir srden; insan hayvandan ayran. Bu muazzam devrimi ancak kadnlar yapabilirdi. Diiler zaten, btn "yksek" canllarda grld gibi, ocuklar uruna kendilerini feda edebilme yeteneine sahiptiler. Buradan, daha byk bir birlik uruna feda etmeye kolayca geilebilirdi. Bu yksek ey ise, yine ancak kadn araclyla bilinebilen soy olabilirdi. Bylece cinsel yasaklar, hem bir yandan soyun, ailenin, akrabaln, yani toplumun mekanizmasn ve rgtlenmesini belirliyor, hem de kendine egemen olmay, belli yasaklar inememenin, dolaysyla paray btne tabi klmann yolunu ayordu. Bu nedenle, btn "ilkel" toplumlarda, kabilenin eit bir yesi olabilmek, sancl imtihanlardan gemekle mmkn olur. Btn bunlar, parann btne tabi olmasnn, hayvansall ifade eden igdlerin yenilmesinin; toplumsal kutsallatrmann ifadesidir. Erkek hayvansaldr, kadn bitkisel. Erkek avcdr, kadn toplayc. Erkek ldrr, kadn retir. Kadn evreyi dzenler, erkek tahrip eder. Erkek savacldr, kadn barcl. Bu nedenle btn kltrlerde evrensel olarak, kadn kyafeti toplaycla dayanan kkleriyle eteklik; erkek kyafeti, avcla uygun olarak pantolondur. Ve ou kez erkek isimlerinin kkeninde hayvan, kadn isimlerinin kkeninde bitki isimleri yer alr. ocuklar yemesin diye erkekleri dlayan, toplayan, ocuklar byten, bin bir denemeyle yeni otlar, kkler, sepetler, kilimler, mlekleri icat eden, hatta muhtemelen erkeklerin

73

avlayarak ldrd hayvanlar ehliletiren, btn bunlar dier kadnlarla paylaan, bunun iin dili gelitiren, on binlerce yl boyunca gelmi gemi her biri isimsiz bir mucit ve kaif olan, kadnlara borludur insanlk btn kltrn. nsan hayvanlktan karan kadndr. Bu nedenledir ki, btn "ilkel" toplumlarda kadn, bir tr ana tanrca, aman, kutsal anadr. nsanln medeniyete, yani snfl topluma, gemesiyle birlikte Kadn'n toplumsal alt konuma geiriliinin hikayesi de balar. Klasik uygarlklarn gelitii btn yerlerde, kadnn toplumdaki yeri aa der. Hatta uygarlk ile kadnn konumu arasnda kesinlikle bir ters orant vardr. in, Hint, Akdeniz uygarlnn gelitii btn yerlerde kadn yerin dibine yollanmtr. Harem denen cinsel kle zindanlarn; kadnlarn ayaklarn dumura uratmay; len kocalaryla birlikte yakmay; gmmeyi hep medeniyet kefetmitir. Kadnn bu alt konuma geirilii, fiziksel bask ve terrn yan sra ideolojik bir savala birlikte yrtlmtr. Ademin Cennetten atlmasnn suunu Havva'ya yklemekten, kadn tanrlarn Meduza veya masallarn dev analar gibi gsterilmelerine kadar, tarih ncesinin masal ve efsanelerin ardna gizlenmi tarihi aslnda; tpk, Atatrk'n Nutku; ya da Stalin'in SBKP tarihi ya da "Barbarlar" anlatan "uygarlarn" vekayinameleri gibi, gerek tarihi erkeklerin bak asndan tahrif eden ve yeniden yazan tersinden okunmas gereken yalanlardr. Bu fiziksel ve ideolojik savan nasl kanl yrdn, en ge uygarla geen Avrupa'nn yakn tarihindeki cad yakma ve kovuturmalarndan biliyoruz. O yaklan cadlar, ilkel sosyalist toplumlarn "kadn ana"larnn geleneklerini srdren son temsilciler iydiler. Onlarla birlikte sadece kadnlar aalara itilmiyor, topluma eitliki ve zgrlk, devlet tanmayan ilikileri unutturuluyordu. An bir dnya haritasn bakn. Klasik uygarlklarn ulaamad yerlerde, kadnn toplumdaki yeri yksektir. Eski uygarlk beiklerinin dalar, yollara, bezirgan ilikilere uzakl ve kolay zapt edilemezlii ile ilkel sosyalist eitliki ve zgr ruhun snaklar ola gelmilerdir. Buralarda, kadnlarn toplumdaki yerleri de bezirgan kasabalarna ve uygar ehirlere gre ok daha yksek olmutur. Ve dikkat edilirse, kadnn toplumdaki bu yerinin yksek olduu blgeler, ayn zamanda, Batni, yani muhalif tarikatlarn da yaygn olduu yerlerdir. rnein slam aleminin btn dalar Alevi - Batnidir. Ege dalar veya Dersim dalar: buralarda "kadn ana"lar hala vardr, yaayan "cadlar" olarak; genellikle Alevidirler ve uygarlk oralara fazlaca girememitir. Dnya'da da byledir. Avrupa'nn hi bir zaman doru drst medenilememi kuzeyinde kadnn yeri, kapitalizmin btn farklar yok edici erezyonuna ramen bir gney Avrupa lkesiyle kyaslandnda farkldr. Dikkat edilirse, buralarda Roma uygarlnn ruhu Katolik Kilisesi fazla derine ileyen bir etki gsterememitir ve buralar ayn zamanda Protestanln gl olduu yerlerdir. Kapitalizm de buralarda doup hzl bir geliim gsterebilmitir. Demek ki, insanln kapitalizme geii ile kadnn toplumdaki konumunun ykseklii de ilikilidir. Modern uygarla geite kadnn bu ana maya rol yeterince incelenmi deildir. Modern tarihte, btn byk ayaklanmalar kadnlar balatm ve onlar kad nlara nispeten daha geni zgrlkler getirmitir; btn restorasyonlar ve kar devrimler de kadnn bu

74

ksmi kazanmlarn geri almtr. Fransz Devrimi'nden, Ekim Devrimi'ne ve Cezayir Kurtulu Sava'ndan ran Devrimi'ne kadar btn devrim ve kar de vrimler tarihi bunu kantlar. * Krt Ulusal Kurtulu hareketinde de bu yasa geerliliini srdrr. Ulusal hareketin ykselii, Kadnn eski feodal basklardan kurtulabilmesi iin ona muazzam bir olanak sunmutur. Krt ulusal hareketi aslnda byk lde, kadnlarn ban ektii bir modernleme hareketidir de. Ve bu dinamizmle, Avrupa'da ve Trkiye'de Feminist hareketin yatana ekildii koullarda, anca benzeri sve gibi toplumlarda grlebilen kadn partisinin kuruluuna kadar giden bir dinamizm gstermitir. Krt Ulusal Hareketi, bugn byk dnmler geirmektedir. Bu dnmlerin yol at problemler kadar, her mcadele biiminin kendi tehlikeleri vardr. rnein silahl mcadele, bana buyruk etecilie, gce tapmaya, sava ve silah kutsallatrmaya, terrizme ynelik eilimleri de besler. Bu nedenle, srekli olarak bu eilimlere kar bir mcadele gerekir. Ama legal ve ak mcadele biimlerinin de kendi tehlikeleri vardr. Bunlar da, reformizmi, zengin snflarn arln, parlemantarist eilimleri, blgecilii vs. glendirir. Legal yollar sadece mcadeleye deil, bu tr eilimlere de yeni olanaklar sunar. Bu eilimlere kar, teknik tedbirlerle kar durulamaz. Bu tr eilimlere ancak, belli toplumsal gler bir set ekebilir. Krt Ulusal Kurtulu hareketi, kendi iinde Krdistan'daki btn snflarn eilimlerini de tamaktadr, ulusal baskya kar mcadelenin iinde daima bu farkl snflarn eilimlerinin de bir mcadelesi var olmutur ve olacaktr. Bu mcadele genellikle, farkl konulara vurgular biiminde sregelmektedir. Bu gn btn bu eilimlerin byk blm HADEP ii ve evresinde toplanm bulunuyor. HADEP iindeki mcadeleler, aslnda Krt Ulusal Hareketi iindeki farkl snfsal eilimlerin mcadeleleridir. Ulusal hareketin ekirdeini oluturan yoksullar, ehirlerin ve legal mcadelenin yollarn daha iyi bilen orta snflara kar; onlarn bundan yararlanarak politikay belirleme abalarna kar, gerillann prestijiyle ve kimi zaman da dayatmalarl a bir lde tehlikeleri engelleyebildi ve memnuniyetsizlikleri bastrabildi. Ancak bundan sonra mcadele biimleri ve ekseni tamamen deitiinden, eski yntemlerle ayn sistemi srdrmek hem olanakszdr hem de blnmelere yol aar. Bu kmazdan kn, yeni mcadele biiminin ve mcadele alannn yer deitirmesinin tehlikelerini en aza indirebilecek tek toplumsal g Kadnlardr. Krt Ulusal Hareketini srtnda tayan ve hala bir ykseli yaayp kadnlarn yeni katmanlarnn katlyla canlln srdren kadnlar mcadelenin nne gemelidir. Bu, sadece yeni mcadele biimlerinin yeni tehlikelerine kar bir sigorta oluturmaz; yaratc giriimlerin de yolunu aar. Ve nihayet, hep geriliinden sz edilmi Krdistan'da kadnlarn byle bir ne k, Trk kadnlarnn ve geni ynlarnn her eyi bir baka k altnda grmelerine yol aabilir: Bu

75

da Krt hareketini bu gn bulunduu tecritten karp, Bat'da yeni kprdanlarn yolunu aabilir. Ve en nihayet, ilerde bir restorasyonda, kadnlara kar onlar tekrar eski rollerine itecek giriimler baladnda, bu giriimlere kar imdiden daha elverili bir pozisyonda bulunmak ve daha geni mevzileri elde tutmak ok nemlidir. Bunun ilk art, kadnlarn ne gemesidir. Kadnlarn ne gemesi somut ola rak, HADEP'te btn organlara en azndan yar yarya ve daha iyisi ise tamamen kadnlarn getirilmesiyle olabilir. Trkiye'yi de, Krdistan' da bu kmazdan ancak kadnlar karabilir. Kadnlar ne. Ve kuru bir slogan olarak deil somut olarak: Krt Ulusal hareketinde Btn Organlarda ilk elde kadnlar ounlua. Bu Trk devletinin btn manevralarn bo karabilecek stratejik bir hamle olur. Trkiye'yi de, Dnyay da sarsar. Yeni yedek gleri harekete geirir. Kar tarafn tecridini glendirir. Ve yeni mcadele biiminin tehlikelerine kar bir panzehir oluturur. Politikay kk hesaplar ve pazarlklar olarak grenler iin hayalci grnen bu neri; Politikay znde byk bir taktik esneklik, diplomatik ustalk ile birletirilmi stratejik manevralar olarak gren bir anlay iin son derece gerekidir. 09 Mart 2000 Perembe (Bu yaz zgr Politikann 13.03.2000 tarihli saysnda yaynland.)

76

Bir Deiimde Deiim

Artk "mral Sreci" diye adlandrlan, Krt Ulusal Ha reketinin yeni stratejisi, dikkatlice incelendiinde, onun bir stratejik deiim iinde stratejik deiim ierdii grlr. Bu stratejik deiiklik, onun karsna ve yanna ald yeni gleri belirlemektedir. Birinci stratejik deiiklik kendini demokratik grevlerle snrlamadr. Yirminci yz yl boyunca, demokratik taleplerden kaynaklanan hareketler ve ulusal kurtulu hareketleri, ilk nce Rusya'da ve daha sonra da bizzat Rusya'nn sunduu dnya dengelerinin ek etkisiyle, iktisadi ve kltrel koullarn bulunmad birok lkede, gerek kendi burjuvazilerinin korkakl ve ihaneti; gerek uluslararas burjuvazinin tehdit ve basklar karsnda, sosyalist tedbirler gelitirmek ve sosyalist devrimlere dnmek zorunda kaldlar. Yani demokratik karakterli devrimler sosyalist devrimlere dnmek zorunda kaldlar ve kendilerini demokratik grevlerle snrlamadlar. Yirminci yzyln btn trajedisi bu dnmde, toplumsal ve kltrel koullar olumadan, kyl ve ulusal karakteri ar basan devrimlerin sosyalist karakterli dnmler yapmak zorunda kalmalarnda ve buna karlk koullarn var olduu lkelerin ise onlara yardma gelmemelerinde gizlidir. Bu gn bakldnda yirminci yz yl tarihinin, bir kmaz sokan ucuna kadar gidip geri dn ve kalnan yerden balamak gibi grnmesinin nedeni de budur. Fakat yirminci yzyln bitiiyle de akan byk alt slk sonucunda bu gn gelinen noktada grlen odur ki, demokratik karakterli hareketler, ideolojik ekillenmeleri geen yz ylda sosyalist devrimlere dnmeye dayansa bile, kendilerini demokratik karakterdeki grevlerle snrlamak zorunda kalyorlar. Pratik ve teori arasnda, geen yzyldaki bakkszlk bu sefer ters ynde varln srdryor. Yirminci yzylda, on dokuzuncu yz yl yadigar programlar demokratik grevlerle snrl partiler sosyalist devrimlere yneliyordu, imdi ise, yirminci yzyl yadigar programlar sosyalist devrim hedefleyen partiler kendilerini demokratik taleplerle snrlamak zorunda kalyor. Bir ka rnei hatrlatmak yeter. Geen yz yln son devrimlerinden olan Nikaragua, balangta, sosyalist bir devrime doru, tpk rnein Kba'da olduu gibi hzl bir deiim geirdiyse de, bir sre sonra bu hzn kesmek ve demokratik bir programla kendini snrlamak zorunda kald. Ama daha arpc bir rnek Gney Afrika'dr. Gney Afrika'daki hareket, hem programataik ve ideolojik olarak kendini demokratik grevlerle snrlamayacan ifade ediyor hem de Rusya dahil hi bir devrimin dayanmad kadar gl bir ii snfna dayanyordu. Bu hareket bile kendini demokratik grevlerle snrlamak zorunda kald. Geri lkelerdeki btn dier kurtulu hareketlerinde, rnein en radikal grnen Zapatistalarda bile bu deiim gzlenmektedir. Eitliki bir toplum ideali bir ekilde hepsi nde korunmaktadr bir bakma, ama bu o kadar uzak bir gelecein sorunudur ki, somut politika ve strateji asndan bir anlam yoktur artk.

77

Krt Ulusal Hareketi de bu genel eilime uymak zorundayd ve uydu. Kendini demokratik grevlerle snrlayacan aka ifade etti. Birinci nemli stratejik deiiklik budur. Bu deiiklik, Krt Ulusal Hareketine, sosyalist bir devrim umuduyla destek veren kk sosyalist ve radikal gruplarn, yeni stratejiye tepki duymalarna ve dier deiiklikleri anlayamamalarna yol amaktadr. Kendini bu demokratik grevlerle snrlama, yoksullara dayanan bu hareketlerin demokratik hedeflerine ulaabilmek ve onlar savunabilmek iin yeni yollar aramasna yol amaktadr. Srekli devrimi yaratan dinamik; yani uluslar aras burjuvazinin basks ve kendi burjuvazisinin korkakl ve ihanetinin yoksullar ne karmas; bu sefer kendini baka bir biimde da vurmaktadr. Yirminci yzylda, nasl yoksullara dayanan demokratik karakterli dnmler birikmi enerjisini sosyalizme doru, tabiri caiz ise derinliine ileri giderek deerlendirmeye altysa, bu yz ylda da, bu enerjiyi geniliine yaylarak deerlendirmeye alacak gibi grnyor. Ya da yle ifade edelim. Geen yz yln bir lke iinde derinli ine ilerleyerek sosyalizme ulama hedefi yerini; ulusal snrlar dnda, bir blgede demokrasiyi yayma hedefiyle yer deitirmektedir. Demokratik grevlerin snrlar alamyor ise; sosyalist devrime dnn yolu kapand ise; ulusal snrlar aarak; demokrasiyi ulusal snrlarn tesine yayarak bu kmazdan klma denenemez mi? Geen yzyla sosyalist devrime dnerek k arama damgasn vuruyordu ise bu yzyla da demokratik grevleri ulusal snrlarn dna yayarak bu k arama temel rengini verecek gibi grnyor. Bu eilim ilk nce Meksika'daki Zapatist harekette grld. Bu hareket ulusal baskya kar ama ayn zamanda yoksullara dayanan bir hareketti. Giderek kendini demokratik grevlerle snrlamasna paralel olarak, Meksika'da ve dnyada demokrasiyi hedefleyen ve neo liberalizmi karya alan taleplerle yeni dayanaca glere yneldi. Ulusal bir hareket olmasna ramen, ulusal baskya btnsel bir demokrasi araclyla ulamann yolunu denedi ve deniyor. ok kk bir nfusa, ok kk bir gerilla gcne dayanmasna ramen tecrit olmamay ve Meksika hatta bir derecede de dnyadaki muhalefet iin bir katalizr rol oynamay baaryor. Ve bu tr ynelilerin potansiyelleri hakknda belli ip ular vererek ilgin bir keif kolu deneyi sunuyor. Krt Ulusal Hareketi de ayn yola girmi bulunuyor. Yeni stratejinin dnya tarihsel bakmdan nemi burada bulunmaktadr. Burada ikinci ve nc deiiklikler gndeme geliyor. kinci stratejik deiiklik, ulusun kltr, etni ve dile bal tanmnda n hukuki bir tanmna geitir. Ulus ilk doduunda, yani Amerika'da tam da bu kltr, etni ve dilden soyut anlamyla ortaya kmt. Dnyadaki bu ilk ulusal devletlerden biri, ne bir dil ne de bir soy ortaklna dayanyordu. Belli bir toprak parasnda, hukuki olarak tanmlanm insanlardan oluuyordu ulus. Kltr, dil, etni ulusun tanmnn dndayd yani politik bir anlama sahip deildi. Bindii gibi ulusuluk, ulusal olanla politik olann akmasn ngrr, ulusal olan hukuki bir tanma indirgenince etni, kltr ve dil politik olmaktan kyorlard. Ne var ki, daha sonraki dnemde ulusuluk dncesi ve modernleme, uzun yllardan beri , benzer dili

78

konuan, az ok ortak bir kkten geldiine inanlan blgelerde yaylnca, Kltr, etni ve dil giderek politik bir anlam kazand ve ulus olmak gibi ulusuluk da bunlardan ayrlamazmasna alglanmaya balad. Son yllarda gerek dnya lsnde muazzam igc gleri, gerek eitli uluslarn Avrupa'da olduu gibi baka bir ulus kurmaya ynelileri, gerek bilgisayar ve iletiim alanndaki gelimeler ve gerekse yine bilgisayarlarn sanayi ye uygulanmasna bal olarak, klasik fordist standart retim ve tketim kalplar yerine, daha esnek ve eitli versiyonlar olan retim ve tketimin olanakllamas gibi gelimeler, yirminci yzyln uluslamalarna damgasn vurmu olan etni, kltr ve dile dayanan ulus tanmlarnn deitirilmesinin ve ulusuluun ve uluslarn kt ilk dnemin anlaylarna geri dnlmesinin koullarn yaratt. Bir bakma ulusuluk da, ilk kt yere, ulusun hukuki tanmna dnyor. (Dou Avrupa, Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya'daki ulusal hareketler hi bu tabloya uymaz grnyorlarsa da, onlar da aslnda, yirminci yzyln banda, Osmanl ve Habsburg hanedanlarnn sonunu getiren gelimelerin olduu yere dnm bulunuyor. Oralarda filim kopmutu, imdi kald yerden devam ediyor, o ulusal hareketler bu gnn dnyasna deil gemie aittirler.) te Krt Ulusal Hareketi, Anayasal vatandalk temelinde kltr, dil ve mahalli otonomi nin gelimesi gibi formlasyonlarla aslnda ulusun yeni bir tanmna gemi bulunuyor. Bylece snr izgilerini, Krtler ve Trkler arasnda deil, Krtlerin ve Trklerin, dil, etni ve kltre dayanan eski ulusuluk tanmnda srar edenleriyle, dili ve etniyi ulusun tanmnn dolaysyla politik alann dna itenleri arasnda iziyor. Bu yeni izgiyle her iki tarafta da yeni gler kazanrken baz gleri de kaybediyor. Klasik ulus tanmnda srar eden Krt burjuvazisi ve milliyetilii, tam da bu nedenle, Krt Ulusal hareketini ihanetle suluyor ve en saldrgan tavr alyor. Ayn ekilde Trkler arasnda da Genel Kurmaydan MHP ve Ecevit'e kadar btn bu yeni ulusuluk karsnda kesin bir tavr alyor. Bylece, yeni izgi, her iki tarafn dil ve etniye dayanan milliyetilerini kendisine kar olmakta birletiriyor. Bunlar, Krt Ulusal hareketine kar, yeni izgi kendi paradigmalarnn almas anlamna geldiinden zmni ve fiili bir kar ortakl ve i birlii iinde bulunuyorlar. Bu nedenledir ki, kendini demokratik grevlerle snrlamann milliyeti ve burjuva eilimleri kazanmas gereklememekte; milliyetiler milliyetiliin klasik tanm reddedildii iin; klasik sosyalistler ise, ulusuluun daha esnek bir biimine ramen kendini demokratik grevlerle snrlad iin, yeni izginin karsnda yer alyorlar. Ama gerek bu milliyeti anlay, gerek sosyalist anlay, ikisi de gemiin dnyasnn ifadeleri olduu, bu gn var olan gerekten uzak olduklar iin; yeni izgi ile kartlar arasndaki atma gemiin, talamn yeni olanla ve gelecee ait olanla atmasdr. Elbette bu yeni ulus tanm, Trklerin ok byk bir blmnn de karnadr. Trkiye'de bu ulusuluun bu iki biimi arasnda, zellikle PKK'nn mcadelesinin ykselmesiyle balam bir mcadele srmektedir. Ne var ki, bu mcadele daha ziyade ideolojik ve kltrel bazda srmekte, Krt Ulusal hareketinde olduunun aksine, somut bir program ve onu savunacak

79

politik gten yoksundur. Trk tarafnda, rgtl ve gl olan, Ul usun klasik tanmdr, Krt tarafnn aksine. Krt taraf, yeni izgisiyle, Trkiye'deki paralellerine rgtlenme ve bir politik g olma olana sunarken, Trk taraf da, yeni izgiye kar saldrs ve basksyla, Krt tarafndaki klasik milliyetilere ayn olana sunmaktadr. Klasik Trk milliyetiliinin kalesi Genelkurmayn klasik Krt Milliyetilerinin glenmesine, Krt Milliyetilerinin de var olularn srdrp etkilerini arttrabilmek iin yeni izginin baarsz kalmasna gerekleri vardr. nc stratejik deiiklik, ulusal bir hareketten sosyal bir harekete dnme zelliidir. Genel anlamyla elbette her ulusal hareket bir sosyal harekettir: Ama daha dar anlamda sosyal bir hareket, dinamiini ulusal olmayan (snfsal, cinsel ve daha baka) ayrmlardan alan hareket demektir. Ulusun bir tanmndan dier tanmna gemek, henz ulusal hareket olma zelliini amak anlamna gelmez; ama bunu olanakl hatta zorunlu klar. Ulusal bir hareket ad stnde, ulusal basky ortadan kaldrmaya yneliktir, bu bask sadece ayr bir devlete ulamakla deil; ulusu baka biimde tanyarak ve dil gibi zellikler politika dna, yani ulusun tanmnn dna itilerek de ortadan kaldrlabilir. Ulusal baskya son vermeye yeni biimde, sadece ulusun yeni bir tanmyla ulalabilir, klasik biimde tpk ayrlmayla veya ayrlma hakkn elde etmeyle ulalabilecei gibi. Ama bunu baarabilmek iin, eski ulus anlayn egemen klan glerin tasfiyesi gerekmektedir. Teorik olarak, pek ala, yeni bir ulus tanmna dayanan ama ayn zamanda hi de demokratik olmayan bir rejim mmkndr. te, Krt Ulusal Hareketi, sadece ulusun yeni tanmyla yetinmiyor, yetindii takdirde ulusun yeni bir tanmna ulalamayacan, dolaysyla ulusal basky ortadan kaldramayacan gryor; Ulusal basky ortadan kaldrmak iin ise, demokratik ve sosyal dnmleri de hedefleyerek, ulusuluun eski tanmna dayanan glere kar btn demokratik gleri kapsayan bir harekete dnmeyi de hedeflemi bulunuyor; ama byle yaptnda da ulusal bir hareketten bir sosyal harekete dnyor. Ama bu sosyal hareket ise, kendini demokratik grevlerle snrlyor. Bylece daire kapanyor ve yeni strateji bir tmlk olarak ortaya kyor. 15 Mart 2000 aramba (Bu yaz zgr Politikann 20.03.2000 tarihli saysnda yaynland.)

80