Demir Kkaydn Marksist Demokrasi Teorisine Katk

Yaynlar

Marksist Demokrasi Teorisine Katk Demir Kkaydn

Birinci Srm Kasm 2009

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Marksist Demokrasi Teorisine Katk

indekiler

MARKSST DEMOKRAS TEORSNE KATKI ............................................................................ 3

Birinci Srme nsz .......................................................................................................................................... 4 Demokrasi ve Zor.............................................................................................................................................. 11 Demokrasi ve zgrlkler ................................................................................................................................ 14 Biimsel ve Tarihsel Anlamyla Demokrasi ....................................................................................................... 17 Demokratlar Demokrat deildir; Demokrat Olmayanlar Demokrattr ............................................................. 20 Demokrasinin z: Aznln ounlua Uymas .............................................................................................. 23 Sorulmayan Sorular ve Szde Aklamalar ....................................................................................................... 28 Demokrasi, Kleler ve Genel Oy ....................................................................................................................... 31 Bir Paradoks ..................................................................................................................................................... 34 Demokrasi ve Gerek Tarih............................................................................................................................... 38 Ezilen ounluun ki Kanad ve Konumlar ..................................................................................................... 41 Snflarn Tarihsel ve Kltrel Konumlan ....................................................................................................... 44 Kk Burjuvazi, Burjuvazi ve Demokrasi ......................................................................................................... 47 Diktatrlk Kavramnn ki Zt Anlam .............................................................................................................. 51 Brokrasi ve Demokrasi ................................................................................................................................... 53 Aznlklar ve Demokrasi .................................................................................................................................... 56 Sosyalist Demokrasi (I) - i Demokrasisinin Koullar ..................................................................................... 59 Sosyalist Demokrasi (II) Seenler ve Seilenler .............................................................................................. 62 Sosyalist Demokrasi (III) Eski Egemen Snflar ve Demokrasi ......................................................................... 64 Sosyalist Demokrasi (4) - Ezilen ounluun indeki elikiler ........................................................................ 67 Yaz Serisinin Bitii Nedeniyle Son Sz .............................................................................................................. 70
3

Marksist Demokrasi Teorisine Katk

Birinci Srme nsz

Biz Marksn teorisini tamamlanm ve dokunulmaz bir ey olarak grmyoruz; tersine biz onun, eer yaama ayak uydurmak istiyorlarsa, sosyalistlerin her dorultuda gelitirmek zorunda olduklar bilimin sadece bir temel tan koyduuna inanyoruz. (V. . U. Lenin, Programmz, 1899)

bni Haldundan ok sonra ve ondan bamsz olarak, toplumun ve tarihinin bilimi1 olan Tarihsel Maddecilii ikinci defa kuran Marks ve Engels, kendilerinden sonra gelitirilmesi ve tamamlanmas gereken bu bilimin sadece birka ke tan koyabildiler. rnein, onlar bizlere, Leninin de ierat ettii gibi, byk harflerle bir Mantk brakmadklar gibi, byk harflerle bir styaplar Teorisi, bir Snflar Teorisi, bir Politika Teorisi vs. brakmadlar. Braktklar ise hep, orada burada geer ayak sylenmi, dahiyane, yol gsterici, ilham verici, ufuk ac deinmeler oldu. Kuruculardan btn bunlar beklenemezdi de. Onlarn buna ne mr, ne gc yeterdi. rnein Marks, neredeyse yetikin bir insan olarak btn mrn verdii ve modern toplumun yzndeki peeyi kaldrmak olarak tanmlad, modern kapitalist toplumun temelinin analizinin bile (Das Kapital), ancak ok kk bir blmn yazabilmi, yazabildiinin de ok kk bir blmn yaynlayabilmiti2.
1

Biz, yalnz bir tek bilim tanyoruz, o da tarih bilimidir. Tarih iki ynden incelenebilir. Tarihi, doa tarihi ve insanlar tarihi diye ikiye ayrabiliriz. Marks-Engels, Alman deolojisi
2

(...) Bir kere marxn kapitalist retim tarznn btn elerinin genel zmlemesine ait almasn bitiremediini biliyoruz. Daha Grundrisseyi yazd gnlere dek uzanan ilk plannda sermaye zmlemesini toprak mlkiyeti, cretli emek, devlet, d ticaret ve dnya pazar zmlemesi izleyecekti. Bu planlamann ancak altda biri gerekletirilebildi ve bu halde bile Kapitalin IV. Cildi (Artkdeer Teorileri) ilk ksmndan teye gidemedi. (...) (Ernest Mandel, Marksn ktisadi Dncesinin Oluumu, stanbul 1978, s.107) Bilindii gibi, Marks, salnda Kapitalin sadece Birinci Cildini yaynlayabildi. kinci ve nc Ciltleri Marksn notlarna
4

Sonradan gelenler, birka ke ta koyulmu ve sonra gelen kuaklarca gelitirilip tamamlanmas gereken bu binaya belirli katklarda bulundular. Ama bu katklar bile, byk harflerle ifade edilebilecek teoriler olmaktan ziyade, etd edilip sistemletirilmeyi bekleyen deinmeler olarak kaldlar. Bu nedenle, aradan bir buuk asrdan fazla bir zaman gemi olmasna ramen, Marksizmin nasl hala byk harflerle bir Mantk3 yoksa, nasl byk harflerle bir styaplar Teorisi yoksa, byk harflerle bir Demokrasi Teorisi de yoktur4. Byk harflerle bir teori yoktur ama byle bir Demokrasi Teorisinin kavramsal temelleri, bir ok eserde geer ayak, baka balamlar iinde ifade edilmitir. Gotha Programnn Eletirisinden; Paris Komnn zmleyen Fransada Savaa; Ailenin Devletin ve zel Mlkiyetin Kkeninden Devlet ve Devrime kadar bir ok eser ilk elde sralanabilir. Elbette Tarihsel Maddeci bir Demokrasi Teorisi, bir Devlet ve Politika Teorisinin; Devlet ve Politika Teorisi de bir styaplar Teorisinin; bir styaplar Teorisi de genel bir Toplum Teorisinin bir bileeni olarak var olabilir. Bu nedenle, bir Demokrasi Teorisi, bir bileeni olduu bu daha genel teoriler ile kavramsal bir i tutarllk iinde olmaldr. Elinizdeki bu alma, henz bizzat kendileri de byk harflerle ifade edilememi olan bu daha genel teorilerle kavramsal bir i tutarllk iinde byk harflerle Tarihsel Maddeci bir Demokrasi Teorisinin (dolaysyla Devlet ve styaplar Teorisinin de) kurulmas ynnde bir deneme, bir giriimdir. Ama bu giriim sadece, kurucu eleri orada burada dank olarak ifade edilmi bir teoriyi sistematize etme abas deildir; ayn zamanda bir gelitirme abasdr da. Bilimlerin ilerlemesine ihtiyalarn yz niversiteden daha fazla itilim verdii bilinir. Bizi de bu ynde bir abaya zorlayan, bizzat iinde yaadmz an ve politik hareketlerin karlatklar sorunlardr.
dayanarak Engels, Artk Deer Teorilerinin kalann da daha sonra yine Marksn notlarna dayanarak Kautsky yaynlad. Dier bir deyile Marksn yaynlad, ilk plannn altda birinin drtte biri, yani yirmi drtte biri. Bu sadece bir ilk plana gre ve modern topluma ilikin ksm. Yazl esnasnda ilk planlarn deiip geniledii bilinir. Ki bizzat Kapitalin yazlnda da byle olmutur. rnein Engelse 15. Agustos 1863 tarihli mektubunda her eyi batan aa deitirmek zorunluluu ile kar karya kaldn yazar (Zikreden Mandel, ayn yerde). Keza yine Mandelin zikrettiine gre, Roman Rosdolsky, Marksn 1857 eyll ve 1868 Nisan arasnda, yani on yl iinde, on farkl varyant izdiini belirtmektedir. Tabii bu ilk planlara, deiimlere henz modern toplumun styaps dahil deil, modern ncesi toplumlar dahil deil. Btn bunlar gz nne alndnda, kurucularn ne kadar kk bir alanda i grdkleri ve sonra gelenlerin nnde ne kadar muazzam el dememi alanlar bulunduu gz nne getirilebilir.
3 4

Mantk derken, dncenin tarihini ve dncenin hareket yasalarn anlyoruz.

Leninin Devlet ve Devrimi bu tr byk harflerle ifade edilmemi olan byk harflerle sistematik bir teori haline getirme abalarnn bir rnei olarak da alnabilir, dorudan byle bir amala yazlmam olmasna ramen. Bu anlamda, Demokrasi ve Devlet birbirinden ayrlamayacandan, Devlet ve Devrim bir lde byk harflerle bir Demokrasi Teorisinin bir balangc, bir girii olarak da grlebilir.
5

Bu sorunlarn banda yle bir paradoks gelmektedir: Bugn smren bir aznlk ve smrlen bir ounluktan oluan bir dnyada yayoruz. Demokrasi, tanm gerei; yap ile ilev arasndaki kopmaz ba nedeniyle, ezenler tarafndan deil, ezilenler tarafndan kullanlmaya uygun bir ara olmasna ramen; paradoks, yirminci yzylda ve gnmzde hala niin onun ezilenler tarafndan kullanlmad veya kullanlamad ve ezenler tarafndan kullanld ve kullanlabildiidir. En azndan ortada byle bir grnm vardr. Yani demokrasinin bir devlet biimi olarak yaps ile, somut tarihsel ilevi arasnda bir uyumsuzluk vardr. Bu uyumsuzluk niye vardr? Niin ortaya kmaktadr? Bu sorular hayati nemdedir, nk bu paradokstur ayn zamanda ezilen ounluun sosyalizm idealinden yz evirmesine ve burjuvazinin zafer arabasna taklmasna yol aan. Benzer paradokslar gerek evrende gerek canllar aleminde de vardr ve bunlarn anlalmas tm yapnn ve hareketin anlalmas iin anahtardr. Evrenin tarihinden bir iki rnek verelim. rnein, eer evren bir byk patlamadan olumusa, o patlamada Madde kadar anti-Madde de olumas gerekir. O zaman da bu Madde ve anti-Maddelerin birbirini yok etmesi. Dolaysyla da aslnda normal olarak bu evrenin ve bu paradoksa dikkati ekecek insanlarn var olmamas gerekir. Burada nemli olan, o paradoks olmasayd bu evrenin dolaysyla bu soruyu soracak insanlarn da olamayacadr. Bu evrenin var olmas iin, en azndan bu gnk bilgi dzeyimize gre, simetri ilkesinin bozulmu olmas, Maddenin tesadfen anti Maddeden biraz fazla olmu olmas gerekir. Yani evrende simetri ilkesi olmasna ve bu ilkeye gre bugnk evrenin olmamas gerekirken bu evrenin varlnn kendisi bile bir paradokstur ve byle bir paradoks nedeniyle var olmaktadr. Ama daha nemlisi, bu paradoks olmasayd, bu paradoksu soracak insann da, znelerin de, dnen yaratklarn da var olamayacadr. Dolaysyla, paradoks tersinden de yle ifade edilebilir: insan bu soruyu sorabildii iin evren vardr, nk evren var olduu iin bizler bu soruyu sormaktayzdr. Bir kedinin kendi kuyruunu yakalamaya almas gibidir. Bir baka rnek. Evren genilediine gre, nasl olmaktadr da bu genileme eilimine ters olarak, madde galaksilerde ve yldzlarda younlamaktadr. Bu genileme iindeki younlamalar da bir paradokstur ve yine bu paradoks sayesinde bu soruyu soran insanlar var olabilmektedir. Bunu da yine everenin trdeliinden sapmalarla aklayabiliriz. Ama yine ayn sonula karlarz: O sapmalar olmasayd o sapmalarn varlna, o sapmalarn yol at paradokslara dikkati ekecek, soruyu soracak insanlarn ortaya kabilecei bir evren de var olamazd. Tersinden yle de ifade edilebilir: paradokslar, o paradokslarn varlna dikkati ekebilen insanlar olduu iin vardrlar. Ya da canllar ele alalm. Yaam son durumada, hep kendilerinin tpk benzerlerini yapan molekllere indirgenebileceine; hayat denen ey son durumada, DNA zincirinin kendisinin
6

tpksn, aynsn yaratmasna indirgenebileceine gre, nasl olmaktadr da, milyarlarca farkl canl tr olumaktadr? Burada da bir paradoks vardr. Tpk evrenin varl gibi, milyonlarca trn varl da, simetri ilkesinin bozulmasna, istisnai durumlara, sapmalara baldr. u milyarlarca farkl canl trnden oluan hayat dediimiz harika ey hep aynsn yapmaya dayanan var olu tarznn aynsn yapamam olmasna baldr. Paradoks bu sapmalarn sonucu olarak ortaya kmaktadr. Ama bu paradokslar ok daha genel bir sorunu ima etmektedir: Evrenin de, milyonlarca canlnn da var oluu, bir bakma, kuraldan sapmalara, istisnai olana, tesadfi olana baldr. Bylece rastlant, zorunluluun br yz olarak grnmekten kmakta, zorunlu ilikilerden olutuu dnlen canl ve cansz evrenin kendisi rastlantlarn sonucu olarak ortaya kmaktadr. Bylece rastlant ve zorunluluk ilikisi tersine dnmektedir: eski kavraymzda; rastlantlar zorunluluk belirler ve onlar zorunluluun br yz olarak grnrken, imdi rastlantlar zorunluluu belirlemekte; zorunluluk olarak grlen aslnda rastlantlarn br yz olarak grnmektedir. Bunun genel felsefi ve toplumsal sonular zerinde yeterince durulduu sylenemez. Topluma gelirsek. Burjuvazi ve egemen snflar demokrasiye kar; ezilenler demokratik olmalar gerekirken; niye durum tersinedir? Ya da niin tam tersine grnmektedir? Bu paradoksa yol aan nedir? Nasl, evrenini varlna; genileme eilimine zt younlamalara (Galaksilere); trlerin muazzam eitliliine yol aan dzensizlikler ise; istisnai olan durumlar ise, bu tarihsel paradoksa yol aan da, tarihin anormallii; sosyalizm ocuunun dnyaya ayaklar nde, tersine geliidir. Yani Sosyalist devrimlerin retici glerin kapitalist retim ilikileriyle en ok elitii gelimi lkelerde olmas gerekirken, hep geri lkelerde olmas ile demokrasi olmamas arasnda derin bir iliki bulunmaktadr. Aslnda paradoks bu evrimin ortaya kard bir grnmdr. Ne var ki, bu kategorik cevap, bu paradoksun var olu koullarn aklar ama onun ileyi mekanizmalarn aklamaz. Elinizdeki bu aba, bu paradoksu ortaya karan ileyi mekanizmalarnn ortaya karlmas ynnde bir giriimdir ayn zamanda. Bunu aklama abas, snf kavramnn daha derinletirilip, dakikletirilmesini, ona tarihsel bir boyut verilmesini gerektirmitir. Yani Snf Kavramnn veya Snflar Teorisinin gelitirilip derinletirilmesi. Biz bu gelitirip derinletirmeyi Snf kavramna tarihsel ve kltrel bir boyut katarak yaptk ya da yapmaya altk. * Bilindii gibi Marks bize byk harflerle bir Snflar Teorisi de brakmamt: yarm kalm

bir eser olan Kapitalin son blm, Snflar der ve bir ka paragraf sonra biter5. Daha sonra zellikle Brokrasinin zmlemesi balamnda Trokinin bu alanda yapt katklar ile, Kvlcmlnn Trokiden tamamen bamszca ve onunla ayn sonulara ulaan katklar gz nne alnabilir6. Ama Kvlcmlnn esas nemli katks, kapitalizm ncesinin toplumsal katmanlaryla modern toplumun katmanlar arasndaki ilikiyi incelemesinde; bu ilikinin ele alnnda yapt metodolojik katklarda grlr. Kapitalizm ncesi ile kapitalizmin ilikisi sadece zaman iinde birbirini izleyen iki sistem olarak deil ayn a ve mekan iindeki bir iliki olarak da ele alnabilir. Farkl retim ilikileri ayn ada ve yerde bir arada ve karlkl iliki iinde bulunduundan, snfsal
5

Bu yarm kalm blm aynen aktaralm:

ELLKNC BLM SINIFLAR GELR kaynaklar, srasyla, cret, kr ve toprak rant olan, srf emek-gc sahipleri, sermaye sahipleri ve toprak sahipleri, baka bir deyile cretli-emekiler, kapitalistler ve toprak sahipleri, kapitalist retim tarzna dayanan modern toplumun byk snfn olutururlar. ngiltere'de modern toplumun ekonomik yaps, hi kukusuz en st dzeyde ye en klasik biimde gelimitir. Ne var ki, burada bile, snflardaki tabakalama, en saf biimi iersinde grnmez. Burada bile, orta ve ara tabakalar, (kentlerdekine gre krsal blgelerde ok daha az olmakla birlikte) her yerde snr izgilerini silikletirmitir. Ama bunun bizim incelememiz iin nemi yoktur. Grm olduumuz gibi, kapitalist retim tarznn srekli eilimi ve gelime yasas, retim aralarn gitgide emekten ayrarak, dank retim aralarn byk kitleler halinde biraraya toplar ve bylece, emei cretli-emee, retim aralarn sermayeye dntrr. Ve bu eilime, te yandan, toprak mlkiyetinin sermaye ve emekten bamsz hale gelerek ayrlmas[58] ya da btn toprak mlkiyetinin, kapitalist retim tarzna uygun den bir toprak mlkiyetine dnmesi tekabl eder. (sayfa 775) Yantlanmas gerekli ilk soru udur: Bir snf oluturan ey nedir? - bu sorunun yant doal olarak bir baka sorunun yantndan kar, yle ki: cretli-emekileri, kapitalistleri ve byk toprak sahiplerini, byk toplumsal snf haline getiren ey nedir? lk bakta - gelirlerin ve gelir kaynaklarnn zdeliidir. yelerinin, kendilerini oluturan bireylerin, srasyla, cret, kr ve toprak rant ile, kendi emek-glerinin, sermayelerinin ve toprak mlkiyetlerinin gereklemesi ile geimlerini salayan byk toplumsal grup vardr. Ne var ki, bu gr asndan, rnein tabipler ile devlet memurlarnn, iki farkl toplumsal gruba ait olduklar ve bu gruplarn her birisinin yeleri, gelirlerini bir ve ayn kaynaktan aldklar iin, iki snf oluturmalar gerekir. Ayn eyin, toplumsal iblmnn, emekileri olduu kadar, kapitalistler ile byk toprak sahiplerini de -rnein bu sonuncular, ba-bahe sahipleri, iftlik sahipleri, orman sahipleri, maden sahipleri, dalyan sahipleri gibi- sonsuz trde kar ve stat gruplarna paralamas iin geerli olmas gerekir. [Elyazmas burada kalyor.] (sayfa 776) http://www.kurtuluscephesi.org/marks/kapitalc3.html
6

Hikmet Kvlcmlnn Genel Olarak Sosyal Snflar ve Partiler adl, snf kavramn derli toplu bir ekilde ele ald alma u adreste bulunabilir: http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/goss.htm#I
8

ilikilere byle bakldnda, snf kavram, sadece retim ilikileri iindeki konumla belirlenmez; tarihsel ve kltrel bir boyut da kazanr. Farkl snflar arasndaki iliki, byle bir bak iinde, farkl tarihsel dnemlerin, zamanlarn, kltrlerin ilikisi olarak da ortaya kar. Bylece snf kavram, ayn zamanda ktrel ve tarihsel bir boyut da kazanr. te bu alma, paradoksu aklamak iin, snflar ilikisinin kltrel ve tarihsel boyutunu bir analiz arac olarak kullanmakta; snf kavramna, tarihsel ve kltrel bir boyut eklemektedir. * Elbette, bu alma sadece amzn bir paradoksunu aklamaya ynelik deildi 7; daha dorudan bir pratik ve politik bir sorunla ilgiliydi. PKK, calann yakalanmasndan sonra programatik, stratejik ve rgtsel olarak kendini dntrme grevini nne koymutu. Bu dnmn karlat snrlar ve sorunlar da aklamak ve bylece dolayl da olsa, bu abalara bir destek hedefleniyordu. Bu nedenle yazlar, zgr Politikaya haftalk yaz olarak yazld. Ne var ki, yine bizzat yazlarda aklanan nedenlerle, bu yazlar da dier niceleri gibi, sar boluklarda yitip gitti. imdi aradan drt yl gemi bulunuyor. O zamanlar PKKiinde veya yannda grnp bu yazlar susua getirenler, imdi ABDnin Orta Douya lk gibi kmesinden beri, artk aktan karya gemi ve dn iinde sorumlular veya destekleyicileri arasnda bulunduklar rgte saldrlarda bulunuyorlar. Aktan karya gemeyenler ise iinden rtmeye devam ediyorlar. Bu muazzam kaya ancak tutarl ve salam bir ideolojik temelle kar durulabilir. Bu nedenle teorik aklk ve ideolojik mcadele her zamankinden daha byk nem tamaktadr. Ne var ki, bu alanda en kk bir direni bile grlmemektedir. Aslnda PKKy savunmak adna, eletirenlere kar yazanlar bile onlara ideolojide teslim olarak, yani onlarn esas sorgulanmas gereken n kabullerini kabul ederek yazyorlar ve teslimiyeti pekitiriyor lar. ABD ve AB gibi byk emperyalist gler ve blgedeki btn gerici rejimler, Trkiyede, randa, srailde veya her hangi bir yerde olduu gibi, Krdistanda da dile, etniye, soya, dine dayanan ve yz yldan fazla bir sredir katliam ve pogromlardan baka bir ey getirmemi gerici milliyetilie tm desteklerini ve olanaklarn sunuyorlar. Bu destek somutta, gerici milliyetilie en uzak demokratik milliyetilie en yakn hareket olan PKKya kar, Barzani ve Talabaninin desteklenmesi olarak ortaya kmaktadr.
7

Ayn paradoks kapitalizm ncesi uygarlklarda da vardr. rnein Alevilik, komnn, yani snfs z toplumun styaps olmasna ramen, nasl olmaktadr da ayn zamanda bir ky retmenleri partisi olmaktadr. Antik tarihteki, kyl kavram, tarihsel bir boyut kazandnda, yani kylln ayn zamanda yaayan komn olduu; uygarlk ncesine ait olduu grldnde, bu paradoks da aklanm olur. Bunun ilk ipular bizzat Kvlcmlda vardr. rnein, Kadn Sosyal Snfmz adl yazsnda, ky, kasaba ve ehri insanln temel dnemi olarak tanmlar ve snf kavramna tarihsel bir boyut kazandrmann n koullarn hazrlar. Kyllk kavramna kazandrlan bu tarihsel boyut, Aleviliin ayn zamanda nasl olup da ayn zamanda snfsz toplumun styaps ve snfl toplum iinde bir parti olduu paradoksunu aklar.
9

Bunun karsnda, dnya ii snfnn, Krdistann emekilerine ve ezilenlerine, devrimci demokratik bir ulusuluu savunan ve bu gn hzl bir kan kayb iinde bulunan sosyalistlerine ve demokratlarna sunabilecei ne silahlar, ne petrol gel irleri ne diplomatik ve politik aralar var. O sadece, yz elli yln toplumsal mcadeleler tarihinin z suyundan beslenmi teorik ve ideolojik bir yardm sunabilir. Bu yaznn bu ikinci yaynlan, bu anlamda, yani, dnya ii snfnn, bir ezilen ulusun hareketinin ezilenlerine, Krt ulusal hareketi iindeki devrimci demokrat ve sosyalistlere bir teorik ve ideolojik yardm ve destek sunuu olarak grlebilir. Bu yazda rnein, PKKya kar yaplan saldrlarn dayand btn temel argmanlarn hem eletirisi, hem de aklamas vardr. Hatta bu yaz, daha bundan drt yl nce bu gn olacaklar aynen de grm bulunmaktadr. Bu gn olanlar, her okuyann kolayca grebilecei gibi, bu yazda ngrlenlerden baka bir ey deildir. Krdistanl Devrimci Demokratlarn ve Sosyalistlerin bu teorik aralar bu sefer olsun, grmezden gelmeden, ellerine alp kullanmalarn dilemekten baka elimizden bir ey gelmez. * Elinizdeki almada, gazetede haftalk makaleler halinde yaynlamaktan ile gelen tekrarlar olabildiince karmaya altk. Buna karlk, metinde sylenenleri dip notlarla zenginletirmeyi denedik.

10

Demokrasi ve Zor
En olaan ve biimsel anlamyla Demokrasi, aznln ounlua uymasn prensip olarak kabul eden sistemdir8. Bu en biimsel demokrasi tanm ister istemez demokrasinin olmazsa olmaz iki koulunu ifade edilmemi bir var saym olarak ierir: zor ve zgrlkler. Zor, yaptrm demokrasinin ayrlmaz bir kouludur. Tanm, aznln ounlua uymasndan sz ediyor. Burada hemen u soru akla gelir: "Ya aznlk ounlua uymazsa?". O zaman da uydurulmas gerekir. Nasl? Yaptrmlarla, zorla. Zaten ounluk, ounluk olduu iin daha byk bir g, dolaysyla da bir yaptrm yetenei demektir, brakalm silah ya da hapishaneleri bir yana. Yaygn kanaatin aksine, demokrasi ve zor birbirlerine zt kavramlar deildir, zor olmadan demokrasi olmaz . Demokrasinin z, aznln ounlua uymas ve eer uymuyorsa uydurulmas olduundan, Marksizm, zgrlkler aleminin zorunluluklar aleminin, yani demokrasinin, yaptrmlarn TESNDE sonsuz bolluun bir alemi olabileceini vurgular. Sosyalizmin ilkesi olan "almayana ekmek yok", "herkese emeine gre" gibi prensiplerin, demokrasiyi ve zoru gerekli kldn vurgular ve zgrlk ve demokrasiyi birbirine zt kavramlar olarak konumlandrr . Bu kullanmda zgrlk, demokratik bir sistemin ayrlmaz paras olan fikir, rgtlenme zgrlkleri gibi haklar deil, demokrasi gibi bir sistem anlamna sahiptir ve onun yani demokrasinin tesinde var olabilir. Ancak ekmein alma kouluna bal olmad, "herkese ihtiyacna gre ve herkesten yeteneine" gre ilkesinin geerli olabildii bir sistemde artk demokrasi yoktur. nk aznln ounlua uyma ve uydurulma mecburiyeti yoktur. Ve bu nedenle de zor yoktur. Bunun nasl bir ey olduunu tasavvur edebilmemizi bize dil salar. Her hangi bir dili konuurken, szckleri herkes ihtiyacna gre ve yetenei kadar kullanabilir. Dilin kelimelerini kullanmda, zgrlkler alemi vardr. Belli bir kelimeyi kullanmak iin belli bir emek miktarna gerek yoktur.

aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden idare tarz (Lenin)
11

Ama insanlarn hayatlar boyunca kelimeleri diyelim ki sadece onar defa kullanma haklar olsayd, on defadan fazla kullanmlar tespit etmek, kullananlar cezalandrmak iin bir zora gerek olurdu. Yani dil, zgrlkler aleminden, zorunluluklar alemine geri derdi. Ya da belli szckleri kullanmak belli bir crete tabi olsayd, dil de demokrasi alemine, zo runluluklar ve yaptrmlar alemine dm olurdu. Bu, dildeki kelimelerin kullanmnn snrlanmas veya crete tabi olmas gibi, ilk bakta okuyucunun "olur mu yle ey?" diyebilecei sama bir durumu gzlerimizin nnde sanal uzayda (cyberspace, daha bilinen deyimiyle nternet) yayoruz. Sanal Uzayda her hangi bir bilgiyi, bir yazy, bir mzii, bir resmi, yani dijitalize edilebilen her eyi, yani grme ve iitme duyularyla kavranabilen her eyi (belki ilerde dokunma da simulasyonlarla bu kategoriye girebilir) (bir bilgisayar olup internete fazla telefon masraf kaygs olmadan girebilen gelimi lkelerin orta gelirli bir yurtta iin olanakl bir durumdur bu), pratik olarak ihmal edilebilir bir emekle, yani bilgisayarnzn tuuna basp kopyala emrini vermekle, yine pratik olarak ihtiyacnz lsnde oaltp kullanabilirsiniz. Sanal Uzay, en azndan belli bir toplumsal kesim iin, digitalize edilebilir nesneler alannda, zorunluluklar aleminin tesindeki zgrlkler alemidir teorik olarak. Ama gzlerimizin nnde, sanal uzayn, tpk dildeki kelimelerin kullanmnn crete tabi olmas gibi, zgrlkler aleminden bir zorunluluklar ve yaptrmlar alemine ekiliini yayoruz. Burjuvazinin btn abalar bu emeksiz oaltma ve kullanma olanan, ekonomi d cebir araclyla ortadan kaldrmaya, sanal uzay, zgrlkler aleminden zorunluluklar alemine drmeye yneliktir. Tpk dildeki kelimelerin kullanmn bir defayla snrlamak, ya da belli bir crete tabi klmak ve bir emek karl yapmak gibi. Kapitalizmin dokunulmaz kutsal zel kii mlkiyetiyle zgrlkler alemi bir arada yaayamaz. Bir mziin isteyence istenildii kadar kopyalanp dinlenebilmesi ve bunun yarataca toplumsal ruhsal zenginlik, o mzii yapann bireysel maddi zenginliine feda edilmektedir. Bu nedenle tpk bir kelimeyi kullanmn crete tabi klnmas gibi, kopyalamay olanakszlatran teknikler aratrlmakta, sanal uzay d zor araclyla cezalandrmalarla, hkmetlerin kontrol abalaryla oras bir zorunluluklar alemi haline getirilmeye allmaktadr. Bu durum, bu gn kullandmz dildeki kelimeleri retenlerin, rettikleri kelimelerin bakalar tarafndan kullanlmasn yasaklamalarna benzer. nsanlk binlerce yl byle bir eyi dnmemitir bile. Ama imdi, bir ok firma kendi adnn kullanmn patente balayarak byle bir durum yaratmaktadr. rnein, yukarda, "ekonomi d zor" kavramndan esinlenerek, "sanal uzay d zor" diye bir kavram kullandk. Muhtemelen bu kavram ilk kullananz. Bunun patentini alp bakalar tarafndan kullanlmasn yasakladmz ve kullanmak isteyenin bize belli bir mebla demesi gerektii bir durum dnelim. Tam byle bir duruma denk dmektedir bu gn gzlerimizin nnde oturtulmaya allan sistem. (Buna kar sz yerindeyse, ifreleri kran, kontrolleri engelleyen programlar yazan (PGP);
12

paral programlarn yapabildiklerini yapabilen ama pratik olarak bedava olarak isteyenin kullanmna sunan, tpk bir dil gibi kollektif bir rn olan programlar yazan (Linux) sanal uzay devrimcilerinin abalaryla bir gerilla sava verilerek, insanlk iin bu alan bir zgrlkler alemi olarak korunulmaya allmaktadr. Bu eitsiz gler sava ne kadar srdrlebilir? Bilinmez. Ama bu nclerin tm insanlk adna bir sava verdikleri unutulmamaldr.) Konumuz sanal uzayn ekonomi politii olmamakla birlikte, demokrasinin zgrlkler aleminin berisinde, zoru zorunlu klan bir alem olduunu gze batrabilmek iin; demokrasinin bir bolluk aleminde kullanlmaya kalkmasnn ne kadar irrasyo nel ve yoksullatrc olduunu gze batrabilmek iin sanal uzay ve dili bir rnek olarak aldk. Elbette bu sorunlar, henz kendi dilini konuma zgrl iin bir mcadelenin yrtld koullarda ok anlamsz gibi de grlebilir. Bizlerin gnlk hayatta karlatmz zor ise, demokrasinin kendi iindeki, ounlua uyma zoru, ktlktan doan zor, emekten doan zor deil, demokrasiye kar bir zor. Yaznn banda, demokrasinin tanmnda iki gizli varsaym vardr demitik. Zor ve zgrlkler. z itibariyle zor demokrasinin gerekleme kouludur Ve sistem olarak zgrlkler alemi, demokrasi alemiyle ya da zorunluluklar alemiyle uzlamaz. Ama biim olarak zgrlkler, demokrasinin olmazsa olmaz kouludur ve zorla bir arada olamazlar. O halde gelecek yaznn konusu: Demokrasi ve zgrlkler. Demokrasi niin zgrlkler olmadan olamaz? 07 Haziran 2000 aramba

13

Demokrasi ve zgrlkler
lk yazda, biimsel anlamyla demokrasinin znn zor ve yaptrm olduunu, bu nedenle, zorunluluklar aleminin tesi anlamyla zgrlk ile demokrasinin bir arada bulunamayacan; demokrasinin, emein ve yaptrmlarn olduu yerde zgrlk olamayacandan sz etmi, dil ve sanal uzaydan rneklemeler kullanmtk. Bu yazda ise, bu sefer de tersini savunacaz: demokrasi ancak zgrlklerle var olabilir . Bu taban tabana birbirine zt gibi grnen, (demokrasinin zgrlk ile uyuamayaca ve demokrasinin zgrlksz olamayaca) nermeleri mmkn klan, zgrlk kavramnn farkl ierikleri ve kullanmlardr . Zaten demokrasi bahsinde, kafalarn karma kark olmasna yol aan, bir kavramn bir ok farkl anlamlar ve kullanmlar olmasdr. Bu karmaa en anti demokratik sistemlerin kendilerini demokratik olarak tanmlamalarn mmkn klmtr. * zgrlk kavram, Klasik Alman felsefesinde , "zorunluluun bilince kmas" olarak tanmlanr. Bu anlayn kkleri, doa bilimlerindeki ilerlemenin yaratt iyimserlikten kaynaklanr ve aydnlanmac burjuva karakterdedir. Daha nce Bacon tarafndan formle edilen, "doay itaat altna almak istiyorsanz ona itaat ediniz", yani doa ancak doa kanunlar bulunup onlara uyularak kontrol altna alnabilir tarzndaki ngiliz ampirizminin bu formlasyonu, Alman felsefe geleneinde daha sofistike bir ifadeye kavumutur: doaya itaat etmek, bir zorunluluu bilince karmak deil midir? nsan doaya itaat ederek onu itaat ettirebildike doaya bamll artp ondan zgrlememi midir? O halde, zgrlk zorunluluun bilince kmasdr! Marks, klasik Alman felsefe geleneinden gelen bir dnr olarak, zorunluluk ve zgrln bu ilikisi anlayndan beslenmi ama onu am ve onlarn ilikisini felsefi deil sosyolojik bir kavram olarak tanmlamtr: bu anlamyla zgrlk, artk zorunluluun bilince kmas deil, zorunluluklar aleminin tesidir : yani zenginliklerin grl grl akt; emein ortadan kalkt; almann bir zorunluluk deil, ruhsal ve bedensel bir ihtiya, bir oyun olduu bir dnyann; dier bir ifadeyle, "komnist toplumun st aamas" denen toplumsal sistemin znn tanmdr. zgrln burjuva ufku iindeki kavrannda, zgrlk zorunlulukla bir arada, onun bilince kmas olarak tanmlanrken, tarihsel maddecilikte zgrlk, zorunluluklar aleminin tesindedir, ve onunla bir arada olamaz.
14

Burjuva ufkundaki zgrlk kavram felsefi olduu kadar tarih ve toplum ddr, Marksist zgrlk kavram ise tarihsel ve toplumsaldr. Burjuva zgrlk kavram felsefi bir kavramdr; Marksist zgrlk kavram ise Sosyolojik bir kavramdr yani Tarihsel Maddeciliin bir kavramdr. * Ne var ki, zgrlk kavram, Fransz toplumsal mcadeleler geleneinde politik alana ilikin haklar olarak da tanmlanmtr. Yani dnceleri ifade edebilme, onlar etrafnda serbeste birlikler oluturabilme haklar olarak. Bu politik anlamyla zgrlk olmadan, demokrasi mmkn deildir. Elbet bu zgrlk kavramnn ardnda, Fransz aydnlanmasnn gelitirdii, yine tarih ve toplum st, toplum ve insan kavramlar vardr. Btn feodal ve ataerkil balarndan kurtulmu, eit ve zgr bireyler ve bunlarn toplu yaamak iin bir szleme yapmalar (Rousseau, Toplumsal Szleme) gibi. Ama bu tarih ve toplum st insan ve toplum anlay, znde somut tarih ve toplum iinde modern burjuva toplumunun; kapitalizmin ortaya kard toplumun anlay ve gerekliidir. Demokrasinin ardndaki varsaym, ounluun kendi karnn nerede olduunu bildii, kendi ihtiyalar ve kar hakknda en doru kararlar kendisinin verebileceidir . Ama ounluk neye gre ve nasl oluabilir? Bu, her biri bir atom gibi ve bir toplumsal szlemeyle bir araya gelen bireylerin, kendi kendilerini ynetmesi, bir kabile halknn her somut sorunda kyn meydannda tartp karar vermesi veya zaten kk topluluktaki herkesin eilimleri ve arlklar herkes iin bilindiinden, zel silahl adamlar da olmadndan, bu eilimlere gre hareket eden eflerin veya ihtiyar heyetlerinin kendiliinden demokrasisi gibi olamaz modern toplumda. Bunun yerine insanlarn temsilcileri seilmeli dir. Ama bu seimler neye gre yaplacaktr? nsanlarn on binlerce sorunu vardr. nsanlar her sorunda ok farkl konumlarda da bulunabilirler. Dolaysyla, ounluun veya aznln oluabilmesi, toplumdaki temel sorunlarda sistematik grler getiren pa rtiler olmadan mmkn deildir. On bin farkl gr etrafnda bir demokrasi olanakszdr, aksine byle durumlarda, demokrasi gibi grnen ey, tek bir grn egemenliinin rts olur. O halde, bir rgt iinde bile demokrasi, rgtn sorunlar ve zmleri hakknda sistematik grleri olan eilimler ve bunlarn gleri orannda ynetime yansmas olmadan mmkn deildir. Yani bir rgt iinde eilim ya da fraksiyon; bir lkede de parti ya da herhangi bir rgt kurma hakk olmadan, fikir zgrl bir kandrmacadan baka bir ey olamaz. Olamaz nk sistematik fikirler etrafnda bir ounluun olumas, dolaysyla bunlarn iradesinin yansmas olanaksz olur. Modern toplumda, demokrasinin tanmnn zndeki, ounluk ve aznlklarn oluabilmesinin baka hi bir yolu olmad iin, dnce ve rgtlenme zgrlkleri olmadan demokrasi, yani "aznln ounlua uymasn kabul eden idare ekli" olanakl
15

deildir.Ama sadece bunun iin deil, ounluun ve aznln deiebilmesi ve yeniden retilebilmesi iin de gereklidir. ounluk ve aznlk bir kere oluunca hep yle kalacak deildir, insanlar zaman iinde grlerini deitirebilirler. Bu gr deiimlerinin ve yeni grler etrafnda yeni birliklerin olumas da zgrlkler olmadan olmaz. * Ne var ki, buraya kadar yine, ounluk ve aznlk gibi, tarih ve toplum st kavramlar, biimsel tanmlamalar alanndayz. ounluklar ve aznlklar; fikir sistemleri, partiler rast gele olumazlar. Onlar toplumdaki byk toplumsal glerin eilimlerini yanstrlar. Demokrasi modern toplumda bu eilimlerin politik alana yansmas iin en elverili, en az srtnmeli, en az enerji kaybna; en az patlamalara yol aan koullar sunar. Ama toplumsal eilimler yasaklarla ortadan kaldrlamaz. Onlar var olurlar ve bir ekilde akacak damar bulurlar. Bu nedenle, en anti demokratik sistemde, en korkun polis devletinde bile, politikaya egemen olanlar her eylere kadir deildirler ve bir bolukta hareket etmezler, var olan toplumsal glerin dengelerini kollarlar. Ayn durum partiler ve toplumsal rgtler iin de geerlidir. En gl sanlan rgt liderleri bile, aslnda, rgtlerinin destekisi toplumsal eilimlerin ve onlarn iindeki baka blnmelere bal glerin dengelerini kollarlar. Bu gereklik ok sk unutulmaktadr. rnein bir politik rgt ve onda ifadesini bulan toplumsal g ve eilimler hakknda, onun demokratik yntemlere dayanyor olup olmamas, bize hi bir fikir vermez . Siyasi mcadele somut toplumsal gler hakknda, onlarn ifade ettikleri eilim ve gler hakknda az ok doru grleri gerektirir. Demokratik olup olamama ise, bir gcn toplumsal karakteri konusunda hemen hemen hi bir fikir vermez, hatta ou kez yanltcdr. Ezilenlerin ve hakl olanlarn daima demokratik olaca, ocuksu bir var saymdr ve tarihin ve toplumun ok dz ve yzeysel bir kavranna dayanr . Niye byledir? Niye demokrasi ile, hakllk, ezilen hareketi olmak, demokratlk arasnda dorudan bir iliki yoktur. Bu da gelecek yazlarn konusu. (Bir not: ilk bata ok soyut gibi grnen bu "Demokrasi zerine Yazlar" serisi, aslnda son derece somut bir politik tartmayla ilgilidir. Trk sosyalistlerinin ve Krt muhaliflerin Krt Ulusal Hareketi karsndaki tavr ve eletirilerinin ardndaki metodolojik yanlglar ele alnmaktadr. Yani politik mcadelenin bir parasdr bu yazlar. Ama ayn zamanda, klasik Tarihsel Maddeciliin unutulan, deer verilmeyen ya da yanl bilinen grlerinin ifadesi olarak da, ortal kaplam burjuva karakterdeki anlaylara kar bir ideolojik mcadeledir.) 15 Haziran 2000 Perembe

16

Biimsel ve Tarihsel Anlamyla Demokrasi

Eer bir merakl kp da, 1960'lardan beri yaynlanm btn sosyalist yaynlarda geen demokrasi, demokrat, demokratik gibi kavramlarn hangi ieriklerle kullanldn ve bunlardaki anlam ve ierik deimelerini inceleseydi yle ilgin bir durumla karlard. Biimsel anlamyla demokrasi, yani aznln ounlua uymas ve bunun gerekleebilmesi iin fikir ve rgtlenme zgrlkleri anlamnda demokrasi, uzun yllar sosyalist yaznda hemen hemen hi yer almaz. Hatta, 60'l yllarda, bu biimsel anlamyla demokrasi genellikle, "Filipin tipi demokrasicilik" gibi, "cici demokrasi" gibi biimler altnda, nlerine kmseme sfatlar getirilerek kullanlmaktadr. 1970'lerin kitle hareketleri ykseliinde, Trkiye'de tarihinin en byk kitlesel politiklemesi ve radikallemesi yaandnda da durum farkl deildir. Kk Trokist gruplar haricinde, her hangi bir rgtn ne programnda, ne siyasi pratiinde ne de i ileyiinde biimsel anlamyla demokrasi diye, yani fikirlerin serbeste ifadesi ve onlar etrafnda birlikler kurabilme zgrl diye bir sorun yoktur (ki bunlar olmadan demokrasinin gerekleemeyeceini, ounluklar ve aznlklarn oluamayacan geen yazda ele almtk). Siyasi bir program olarak, bu anlamda demokrasi, "Demokrasi snflar st deildir. Kimin demokrasisi olduu nemlidir" denerekten geitirilir veya fiilen reddedilir. Pratikte de yoktur bu sorun. Hi bir hareket egemen olduu mahallede, demokratik bir sistem kurmaya, yani btn fikirlerin zgrce ifade edildii ve rgtlenebildii bir dzen kurmaya kalkmamtr. Brakalm bunu, kimse, egemen olduu alanda, baka sol akmlarn propaganda yapmasna, rnein afi, bildiri, gazete datmasna bile msaade etmemitir. Fiili byle durumlar olduunda, somut g ilikilerinin sonucu olarak, katlanlmas gereken bir durum olarak grlmtr. rgtlerin iinde eilimler ve gruplar ve bunlarn ayr platformlar halinde bir birleriyle yarmalar gibi bir anlay ise ihanet gibi grlrd. Kimi rgtlerin i tartmalarn yrttkleri bltenlerde ise, bireysel dzeyde grler yer alr, bu grlerin etrafnda platformlar olumas kabul edilmez, fraksiyonculuk ve blclk olarak deerlendirilirdi. Dnemin karakteristii o dnemin en etkili ve kitlesel hareketi Dev -Yol'un yneticileri, rgtn program erevesinde farkl grlerin aka ifade edildii platformlar, seilmi delegeler vs. ile oraya gelmemilerdir. Kimse sememitir onlar. Dier rgtlerdeki kadar olsun biimsellik yoktur. Dier rgtlerde en azndan, delegeler seilir, kongreler yaplr. Bu harekette bunlar bile yoktur. En demokratik olduunu iddia eden hareket aslnda, biimsel anlamyla demokrasiyle en az ilgisi olan, en manplasyona uygun hareket durumundadr. Ama daha ilginci udur. Bu durum kimseyi rahatsz etmez.
17

Evet, ne pratikte, ne teoride biimsel anlamyla demokrasi diye bir sorun yoktur, 60'l ve 70'li yllar boyunca. Ama bu yllarn literatrnde, demokrat ve demokratik kavramlarnn olaanst bolca kullanld grlr. Ne var ki, bu kavramlar fikir ve rgtlenme zgrlkleri temelinde, aznln ounlua uymasn kabul edenler anlamnda deil; tarihsel ve sosyolojik olarak burjuva karakterde olan tanmlama anlamnda kullanlmaktadr. Politik literatrde, demokratik ve demokrat, genellikle tarihsel olarak burjuva karakterdeki deiimleri tanmlama anlamnda da kullanlr. rnein, toprak sorunu, ulusal sorun burjuva demokratik karakterde sorunlardr. Pratik kullanmda, nndeki burjuva atlp, demokratik veya demokrat olarak kullanm da yaygndr. te Trk solunun, 60'l ve 70'li yllar boyunca demokratik ve demokrat kavramlarn bu anlamda bolca kulland grlr, hatta sosyalist olmalarna ramen, mttefiklerinden kopmamak iin kendilerini de demokrat veya demokratik olarak tanmlamaktadrlar. Bir de bu gne bakalm. Bu gnn sosyalist literatrnde ise durum tam tersine dnmtr. Tarihsel ve sosyolojik anlamyla demokratik ve demokrat yok olmutur, bu kavramlar biimsel anlamyla demokrasiden yana gr, kii ve sistemleri tanmlamakta kullanlmaktadr artk. Tabii demokrasi de, en biimsel anlamyla, dierlerinin kendisinden tredii temel kavram olarak tahta oturmutur. Artk kimsenin tarihsel ve sosyolojik olarak, yani burjuva karakterde anlamyla demokratik ya da demokrat olma diye bir sorunu yoktur, sorun biimsel anlamyla demokratik ve demokrat olmaktr. Tavrlarn temel ls budur. Bu en ak olarak, ulusal kurtulu hareketleri karsndaki tavrlarda grlr, 1960'larn ve 70'lerin dnyasnda kimse, rnein her hangi bir ulusal kurtulu hareketini desteklemek iin, onun biimsel anlamyla demokratik ve demokrat olmas koulunu aramamtr. Onun tarihsel anlamyla demokratik karakterde bir hareket olmas, onu desteklemek iin yeterli grlmtr. Halbuki gnmzn dnyasnda, rnein Krt hareketini desteklemek iin onun tarihsel ve sosyolojik olarak demokratik karakterini kimse anlamak bile istememekte, biimsel demokrasinin kriterlerine uymad gerekesiyle ondan destek esirgenmektedir. rnein, bir ok Trk sosyalistinin u tr bir argman ile tavr belirlediini gryoruz: "Biz ikisi de anti demokratik olan PKK ve Genel Kurmay arasndaki savata, iki olumsuzluktan birini seme durumunda deiliz." Bylece, szde nc bir alternatif adna, biri ezen biri ezileni temsil eden iki g arasndaki savata tarafsz kalnmakta, ama byle bir savata tarafszlk fiilen hakszn desteklenmesi, egemen olann desteklenmesi anlamna geldiinden, Genel Kurmay desteklenmektedir. Dikkat edilirse bu argmanda, demokratik olmak, tarihsel ya da sosyolojik anlamyla deil biimsel anlamyla kullanlmaktadr ve PKK'nn tarihsel ve sosyolojik anlamyla demokratik karakteri, gndemden drlmektedir. Elbette bu fiilen Genel Kurmay destekleme tavrnn demokrasinin bu farkl anlamlarnn
18

kartrlmasndan kmad, aksine bu fiili tavrn gnmz dnyasnn ideolojik atmosferine denk olarak kendini byle ifade ettii bir gerektir. Ama niin Trk ovenizmi kendini baka trl deil de byle ifade ediyor? Niin artk tarihsel ve sosyolojik olarak demokratik olmak ikna edici olmuyor? Niin 60 ve 70'lerin dnyasyla bu gnk dnya arasnda byle bir anlam ve vurgu kaymas oldu. Bu kaymann bir tarihsel ve sosyolojik anlam var mdr? Varsa nedir? Eer varsa bundan ne gibi, programatik, stratejik ve taktik sonular karmak gerekir? Bu sorunlar Krt hareketinin nne ne gibi zorluklar ve olanaklar karmaktadr? Bunlar da gelecek yazlarmzda ele almay deneyelim. Sezilebilecei gibi, demokrasi sorunu, eer zerinde biraz dikkatlice kafa yorulursa, sanldndan ok daha karmak ve nemlidir. Ortal kaplam harc alem yarglarn, yerleik kanaatler ordusunun, mavi hikayelerin bysne kaplmadan, demokrasi konusunu incelemeye devam edelim. 21 Haziran 2000 aramba

19

Demokratlar Demokrat deildir; Demokrat Olmayanlar Demokrattr

Biimsel anlamyla demokrasi, aznln ounlua uymas ve bu aznlk ve ounluklarn oluabilmesi iin fikir ve rgtlenme zgrlkleri; tarihsel ve sosyolojik anlamda demokrat ve demokratik: znde burjuva karakterdeki dnmler ve hedefler karlnda kullanlmaktadr. Ayn kavramn ve ondan treyen kavramlarn bu farkl ierikleri ve bu ieriklerin kazandklar arlklar ve bunlarn tarihsel anlam ve somut politika bakmndan sonularna da bu yazda balayalm. 1917 ile 1989 aras dneme baktmzda garip bir paradoksla karlarz. Tarihsel ve sosyolojik olarak demokratik hareketlerin hi birinin demokrasiyle ilgisi yoktur yani anti demokratiktirler; buna karlk bu demokratik karakterli direnilere kar kan, onlar ezmeye alanlarn hepsi biimsel olarak demokratiktir . Demokratlar demokrat deildir; demokratik hareketleri bastranlar, kar duranlar demokrattr. Ekim Devrimi'nin ve spanya'daki Cumhuriyeti rejimin ilk dnemleri bir yana braklrsa, zellikle kinci Dnya Savandan sonraki dnemde zirvesine kan demokratik karakterdeki hareketlerin hi birisinin, ne biimsel anlamyla bir demokrasi kurmak, ne de bunu kendi iinde uygulamak diye bir derdi yoktur. Buna karlk, bu demokratik hareketlerin hepsi, kinci Dnya Savandaki faizme kar direni hareketleri hari, biimsel olarak demokratik karakterdeki rejimlere kar savamlardr. in'in tarihin grd en byk kyl ayaklanmasn rgtleyen Komnist Partisi'nin ne iinde demokrasi vard, ne de biimsel olarak demokratik sistem kurmak gibi bir problemi; ama karsndaki ABD bir demokrasiydi. Kenya bamszlk savalar olan Mau Mau'larn da demokrasi diye bir sorunu ve pratii yoktu; ama ngilizler dnyann en kkl demokrasisiydi. Cezayir savan yapanlarn da yoktu ama Fransa da bir demokrasiydi. Ne Kuzey Vietnam'da demokrasi vard, ne de gneydeki Vietkong gerillalarnn demokrasi diye bir problemi; ama Vietnam halkn ezmeye alan ABD ise gerekten az bulunur bir demokrasiydi. Daha geenlerde, Lumumba'y izi kalmasn diye asitte erittiklerini itiraf edenlerin Belika's kta Avrupa'snn klasik demokrasilerinden biriydi. srail'e kk sktrp onu masaya oturtmak zorunda brakan ta ocuklarnn ve slam' bayrak eden direniin demokrasiyle ilgisi yoktur ama srail Orta Dou'da yaayan tipik bir Avrupa demokrasisidir. Daha ileriye gidelim. 12 Eyll ncesi dnemde, hi bir hareket etkili ve egemen olduu mahallelerde fikir ve rgtlenme zgrl kurmak gibi bir kayg tamyor ve kurmuyordu; ama onlarn ykmak iin uratklar sistem, btn Asyallna, keyfiliine ve btn hukuki yasaklara ramen, rnein hi bir Arap ve Afrika lkesiyle kyaslanamayacak kadar fikir ve rgtlenme zgrlklerine sahipti. Byle bir dnyada, btn smrgeci ve egemenlerin demokratik, demokrasi diye problemleri olmayanlarn ise smrgeci ve egemenlere kar savat bir dnyada, kimsenin bir
20

demokratik hareketi desteklemek iin biimsel demokrasi kriterleri aramak gibi bir sorunu yoktu. an ruhu baka tellerden alyordu. Zaten bu a ruhu iindedir ki, ezilenlerin ayn zamanda biimsel anlamyla da en iyi demokrasiyi gerekletirmeleri gerektii yolundaki, klasik sosyalizmin geleneklerine dayanan uyar ve eletiriler , zerrece yank bulmam hatta alayla karlanmtr. Ne var ki, burada ok garip bir durum, bir pardoks karmza kmaktadr. Demokrasi, aznln ounlua tabi olmasn ilke olarak kabul eden rejimdir demitik. Ezilenler daima nfusun byk ounluunu oluturduklarna ve elbette kendi karlarnn nerede olduunu en iyi, yine bizzat byk ounluu oluturan ezilenlerin kendileri bileceklerine gre; byle bir sistemin ezilenlerin karlarn korumak iin ideal bir sistem olmas gerekmez mi? O halde ezilen geni kitlelerin biimsel anlamyla demokrasinin en uzlamaz savunucular da olmalar gerekmez mi? Ama somut tarihe baktmzda, yukardaki rneklerde de grlecei gibi, en azndan yirminci yz yl boyunca, ezilenlerin biimsel anlamyla demokrasi diye bir sorunlarnn pek olmadn gryoruz. Bunun bir izah gerekir? Niye byle oluyor? Bu ezilenler bu kadar aptal m? Niye kendilerinin karna olmayan bir duruma dyorlar? Niye hep yamurdan kaarken doluya tutuluyorlar? Smrgecileri atyorlar, ondan sonra onlara rahmet okutan kendi ilerinden km diktatrlerin egemenlii altna dyorlar? Bu bir kader mi? Bu onlarn yapsal bir zellii mi, yoksa belli tarihsel koullarn bir rn m? Yok eer yapsal bir zellii ise, ezilen ounluk demokrasiden yana olmadna gre, bu ayn zamanda demokrasiye kar bir argman oluturmaz m? Ezilenler demokratik bir ekilde, yani ounluk olarak, demokratik olmamaya ayaklaryla oy vermi olmuyorlar m? Eer byle ise, niye byle yapyorlar? Tarihsel ve sosyolojik anlamyla demokratlar bu sorulardan kaarlar. Demokratla sosyalizm yolunda deil, liberalizm yolunda veda edenler ise bu sorulara normatif ve soyut dzeyde cevaplar vermeye kalkarlar. Bu nedenle bu sorular sorulur ve cevaplar aranrken izlenecek yntemin, metodolojinin ayn zamanda politik bir anlam ve sonular vardr. Bu sorularn cevab, somut tarihsel srelerde, bu srelere damgasn vuran toplumsal glerin karakterlerinde bulunabilir. En ok unutulan hep bu basit metodolojik ilkedir. Her hangi bir toplumsal sorun gibi, demokrasi sorunu da soyut ve normatif tanmlar erevesinde anlalamaz. Nasl olmaktadr da, byk ounluu oluturan ezilenler, ounluun karlarn ifadeye en uygun sisteme byle ilgisiz ve kar bir durumda; buna karlk; kk smrenler kitlesi, ounluun karlarn savunmaya en uygun sistemin savunusunun bayraktarln yapar durumda olabiliyor? 19. Yzyln sosyal mcadeleler tarihinde durum tam tersineyken, yani, ezilenlerin demokratik hareketleri ayn zamanda biimsel anlamyla da demokrasinin en byk savunucularyken; demokratik zgrlkler ve genel oy hakk ezilenlerin mcadelelerinin daima temel sloganlarndan biri olmuken ve bu gn "bat demokrasisi" denen ey aslnda bu mcadelelerin rn iken, nasl oldu da ezilenler demokrasi bayran ezenlere kaptrdlar? Bu sorulara doyurucu cevaplar verilmeden bu bayrak tekrar kazanlamaz. Cevaplar ise, ancak somut tarihsel srelerde, glerde ve onlarn ilikilerde bulunabilir. ayn zamanda
21

30 Haziran 2000 Cuma

22

Demokrasinin z: Aznln ounlua Uymas

"Bir eyi anlamann en iyi yolu nce onu anlayamamaktr" diye bir sz vardr. Demokrasi konusunu da anlamann en iyi yolu, o ok bilinen ve apak gibi grneni anlayamamakla ie balamaktr. Yirminci yzyl tarihine bakld ve u sonula karlald, ezilenlerin, hakl olanlarn, "tanrm beni batan yarat" diyen ve daha batan yenik olarak yaratlanlarn, bir iki istisna hari, aznln ounlua uymas ilkesi ve bunlarn gereklemesi iin zgrlkleri garantiye alan bir rejim kurmak gibi, yani demokratik bir rejim kurmak gibi bir de rtleri olmamas ve kurmamalar. O zaman da u sorular ortaya kt: Niye byle? Bu insanln ounluu olan alttakiler bu kadar aptal m? Yoksa yine birileri tarafndan kandrld m? Kandrld ise kandrlmamann yolu ne? Ya da bu zellik sadece yirminci yz yln tarihine has bir nitelik mi? yle ise bu nitelii ona neler vermektedir? Btn bu sorularn cevaplarnn, yer yznden bask ve smrnn kaldrlmas mcadelesi iin, devrimci strateji iin ok ciddi sonular douraca ok aktr. Keza zellikle Krt Ulusal mcadelesini deerlendirmek ve onun karsndaki tavrlarla da yakndan ilgilidir. Yani bu gibi sorular ve cevaplar, hem programatik ve stratejik, hem de aktel politika bakmndan hayati nem tamaktadr. Bilgi ve bilim, her zaman dzenli ilerleyen bir ordu gibi, adm adm fe thederek ilerlemez. Bazen derinlemesine aknc hcumlar yapar; bazen ilerlemek iin muazzam ylmalara ihtiya duyar, bazen sonradan geri dnp fethetmek iin, fethedilmemi alanlar brakr arkasnda, hzn kesmeme amacyla. imdi yukardaki sorulara cevap verebilmek iin de, nce o sorulardan, o konulardan uzaklamak gerekiyor. Tpk bir engeli amak iin, geriye gidip hz almak gibi. Dikkat edilirse, bu pehlivan tefrikasna dnen demokrasi zerine yazlar serisinde, sk sk byle yapmak gerekmitir, farkl soyutlama dzeylerine ilikin kavramlar ve anlamlar ayrabilmek iin. Bu nedenle sk sk genellikle bir nerme sylenmi, sonra da ztt sylenmitir. rnein nce demokrasi ve zgrln bir arada bulunamayaca; sonra da demokrasinin zgrlksz olamayaca sylendi. nce demokratlarn demokratik olduklar, sonra da demokratik olmadklarn sylendi. Bu yaz boyunca daha byle ok nermelerle karlalacak. rnein demokrasi aznln ounlua uymasdr denildi, ilerde bunun aksi iddia edilerek, demokrasinin gelimesi ounluun aznlk hakknda karar alma hakknn snrlandrlmasdr denilecek. Demokrasi ve diktatrln ayn ey olduu sylenecek, ama sonra kalkp demokrasi ve diktatrln birbirinin zdd olduu sylenecek. lk bakta sama gibi grnen, byle bir birine zt nermelerin art arda doru nermeler olarak sralanmasnn nedeni ayn szcn farkl anlamlarn vurgulamak ve bu anlam
23

kaymalarnn somut snf mcadelelerinde nasl kullanldn, bu anlam kaymalarnn bizzat bir kar taraf ideolojik olarak silahszlandrma arac olduuna dikkati ekmektir. Tabii bu ayn zamanda Hegel, Marks, Clausewitz gibi byk diyalektikilere bir yknme ve onlarn anzn tazelemeyle ve gnmzn moda akmlarna kar bir durula da ilgili dir. Bu yazda da, yine nce sylenmi bir nermenin zdd sylenecek. ounluun aznla uymasnn hep demokrasinin BMSEL VE GENEL anlam olduunu sylenmiti, bu sefer de, tam ztt, onun Z olduun sylenecek. Ve ancak bu uzaklama yapldktan sonra tekrar ounluun niye bu ounluk idaresine bigane kald sorusuna dnlecek. * Daha ilk yaznn ilm cmlesinde, demokrasi en genel ve biimsel anlamyla aznln ounlua uymas prensibini kabul eden rejimdir denildi. Burada "genel ve biimsel" ayrmlar, ondaki aznln ounlua uymas ilkesinin pek nemli olmad veya onun zne ilikin bir nitelik olmad eklinde anlald. Bu genel ve biimsel ayrmna vurgu, demokrasiye yklenen anlamlar; demokrasiyle ilgili talepler ve uygulamalarn somut snf mcadeleleri dnda anlalamayaca, bizlere demokrasi zerine yryen mcadelelerin zn anlamak bakmndan hi bir ip ucu vermeyeceini vurgulamak iin yaplyordu. Bizlerin demokrasi zerine tartmalarnn ancak somut toplumsal gler ve onlarn kar ve konumlar balamnda anlalabileceini vurgulamak iin, bu genel ve biimsel vurgusu yaplyordu. Ne var ki, biim ayn zamanda zdr. Her ey zddna dner, z biim, biim z olur. Somut tarihsel ilikiler iinde biimsel bir anlam kazanan bu ounluk aznlk ilikisi, arptmalarndan arndrlm, saf, soyut, kavramn hareketi olarak, demokrasinin zdr. "nsan anatomisi maymun anatomisinin anahtardr" diye bir sz vardr. Yani bir olgunun ya da kavramn zne, onun en gelimi ve en mkemmel biiminde; en saf halinde varlabilir, ve ancak ondan sonra geri biimler anlalabilir. Ama bu saf hali demek, onun tarihsel srecin aplmalarndan soyutlanmas da demektir. rnein ilk kabileler arasndaki dei toku yapld an rnler mala dnmeye balar; varoluun yeni bir biimi ve onun kendi i yasalar ortaya kar, ama bu yeni z, binlerce yl boyunca genelleerek, kapitalizmde her eyin bir mal haline dnmesi durumunda; genel mal retiminde, bu en yetkin biiminde, en saf biiminde gerek zn aa vurur: bu z: onu o yapann iindeki younlam emek miktar olduu dur. Ama dnce, bu tarihsel olan, yine ancak tarihsel arptmalardan arndrlm haliyle, karamn kendi i dnmlerinin hareketi olarak ele almak zorundadr, zaten dncenin hareket yasalar yani diyalektik de aslnda bundan baka bir ey deildir: tarihsel arpmalardan soyutlanm haliyle kavramlarn hareketi ve znn ortaya k. Demokrasi'ye de ayn ekilde yaklalmaldr. Demokrasinin z olan aznln ounlua uymas, tarihsel arplmalar iinde, biimsel bir nitelik kazanr, gerek anlamn yitirmekle
24

kalmaz gerekleemez olur. Ama ancak yok olmasnn arifesinde, en mkemmel, en gelimi eklinde, o biim gibi grnen, bir z olarak ortaya kar . Nasl? Snfsz bir toplum dnelim, sadece snf deil, cins, ulus ve baka ayrmlar da yok. Btn bunlar iin zel mlkiyet ve i blm de yok. nsanlar dezavantajl durumlara dren aznlklar da yok. rnein herkes salkl, sakatlar da yok. Bu toplumun bir tek zellii var: Zenginlikler grl grl akmyor. Bu toplumda herkese emei kadar yani almyana ekmek yok ilkesi geerli olacaktr, herkese ihtiyac kadar deil. Herkese emei kadar olan yerde ise, kimsenin emeinden fazlasn almamas iin bir yaptrm, bir zor, yani zgrln ztt olarak demokrasi olacaktr. Ve bu demokrasi siyasi olarak, aznln ounlua uymasnda ifadesini bulacaktr. Aznln ounlua uyma zorunluluunun olmad yerde zgrlk olabilir. Aznln ounlua uymamas sorunu, demokrasi aleminin iindeki bir sorun deil, dndaki bir sorundur; zgrlkler ve demokrasi alemlerinin zlerine ilikin bir sorundur. Demokrasi, aznlk ounluk ilikisi olarak zn ancak zgrlk aleminin eiinde gsterebilir , ve o eikten ieri admn atamaz, att an kendi zddna dner, aznlklar ve ounluklar yok olur. Tarihsel bakmdan en ge gelen veya gelebilecek olan, nk insanln yle bir noktaya kadar yaayabileceine dair bir emare yok, demokrasinin z, mantki bakmdan, en baa alnmal ve analiz oradan hareketle yaplmaldr. Tpk Marks'n kitabnn en banda metay, modern toplumda her eyi belirleyen duruma geleni, ele alp analiz etmesi gibi. Ancak bundan sonra somut tarihsel hareket yeniden, yine ilk elde tarihse l aplmalarndan arndrlm olarak ve giderek de tarihsel aplmalaryla birlikte ina edilebilir. Zor, yaptrm, ktlk, aznln ounlua uymas. Demokrasinin z bunlardr. Artk bundan sonra, rnein sakatlar, yallar ve ocuklar koyabilirisiniz analizinize; rnein genel olarak henz byk bolluk olmamas anlamnda deil de, kelimenin gerek anlamnda ktlk, yani alk ve lm tehlikesi olarak ktl koyabilirsiniz, insanln on binlerce yl yaad. O zaman demokrasi modelinizde, yallar kurda kua yem edilecek; ocuklar fazlaysa tanrlara kurban edilecek; insanlar birbirini yiyebilecektir. nsan kavram, ounluk aznlk kavram anlamlarn yitirecektir. Burada, artk tpk fizikte, byk hzlarda veya ok kk alanlarda olduu gibi baka kuvvetler, baka yasalar devreye girer. rnein on binlerce yl insanlk tarihinde veya tarih ncesinde olduu gibi, zayflarn korunmas deil, en gllerin ayakta kalabilmesi iin, onlarn yok edilmesi gerekir, byle yapmad takdirde insan tr devamn salayamazd. Byle bir topluma snf kavramn katp, ilikinin bununla birlikte ne olacan analiz etmeyi deneyin, bu kavram katamayacanz grrsnz. Byle bir ktlkta art rn olmadndan snflar oluamayacaktr. O halde emek retkenliini ykseltmeniz gerekecektir. Burada artk ocuklar yerine koyunlar kurban edilecektir, insanlar birbirini yemeyecektir, tam artk gerekten demokrasinin kysndasnzdr. Ama o emek retkenlii nasl ykselmitir? blmyle. blm al veri deme ktir. Yani u meta (mal) denen ey ortaya km ve insanlk tarihi bu sefer onun, adeta bir toplum ve
25

doa yasas gibi grnen deer yasalarnn etkisi altna girmitir. Ticaret, eitsiz deiim, zenginliklerin ortaya k ve belli ellerde toplan. Ve snflar ortaya ktnda, eitlik, yani emek rnlerinin emek lsnde eite leimi yok olur. Art sorun zenginliklerin ele geirilmesi ve korunmasdr byk smrlen ounlua kar. Artk snf mcadelelerinin yasalar egemendir , bir ktlk toplumunda eitlii salamann deil. Mcadele demek sava demektir. Ama savan da kendi yasalar vardr ve artk onlarn egemenlii balar. Sava, kar tarafa kendi iradesini dikte ettirmektir. Bu ise g demektir. O halde g toplama, kullanma; kar taraf dank tutma sanatdr. Ve bu bylece gider. Grld gibi, o demokrasinin z, toplumsal eite datm iin, aznln ounlua bal olmas artk yok olmutur. Hatrlanmas ve hayal edilmesi bile mmkn deildir artk. Ama bu soyut model, aslnda insanlk tarihinin, sapmalardan arndrlm genel gidii deil mi? Sonra bir gn insanlar gelmi bu demokrasiyi tekrar hatrlayacak bir emek retkenlii dzeyine ulamtr. Ama snf mcadelelerinin, metann, savan yasalar, bu maherin atllar hala tozu dumana katyor ve egemenliklerini srdryorlar. te burada, demokrasi, bir hedef ve uygulama bile olduunda, daima bu mcadelelerin bu yasalarn bir aracdr, henz kendisi yoktur. O ancak zel mlkiyetin olmad, snfsz bir toplumda, meta retiminin olmad bir toplumda, savan olmad bir toplumda gerekleebilir. Bunlarn olduu toplumda, demokrasi bu mcadelelere hizmet ettii veya hizmet etmedii lde var olabilir, yani sadece biimsel ve genel bir anlamda. Demokrasiyi uygulamak veya bayrak edinmek savan yasalarna tabidir artk. nsanlar, ya da toplumsal gruplar bu savata kendi kar ve konumlarn glendirdikleri iin demokrasiyi savunurlar veya ona kar dururlar. Bu nedenle, demokrasi zerine yrtlen her tartma ve mcadele, baka bir mcadelenin biimidir, bu tartmalarda sylenenlere ve hatta yaplanlara baklarak, glerin gerek konum ve karlar hakknda hi bir fikir edinilemez. Demokrasi denen siyasi kategori de, dier ahlaki kategoriler gibi, kendi bana bir ama deildir. Mcadeleye g veriyorsa, kar tarafn kafasn kartryor veya onu blyorsa toplumsal gruplar demokrasiden yanadrlar. Bylece daire kapanr. Demokrasinin sadece genel ve biimsel olarak var olabilir ve z savatr. nk onun bir aracdr artk. Bu nedenle demokrasi genel ve biimsel anlamyla ancak gnmzn somut mcadeleleri iinde anlalabilir . Demokrasinin z, snflarn, metann, aznlklarn olduu yerde savatr. Demokrasi bu savan sadece bir biimidir. Ama bu savata, kimin hakl olduu, kimin ezilenler tarafnda olduu konusunda bize bir fikir vermez . O halde, demokrasi sorununa ancak, ezilenlerin mcadelesine hizmet edip etmedii asndan yaklalabilir, tarih ve toplum st bir kategori olarak deil. Soyut bir varsay m olarak, kategorik dzeyde, Demokrasi ezenlere hizmet ediyor ve onlarn egemenliini korumaya yaryorsa, ezilenlerin baskdan kurtulmak iin demokrasiyi reddetmeleri reddedilemez. Demokrasi kendi bana tarih ve toplum st bir kategori veya hedef deildi r. O ancak ezilenlerin kurtulu mcadelesine yararl olduu lde dorudur.
26

Peki ne zaman ve niin dorudur? te bunun cevabn somut tarihte aramak demek, ayn zamanda o yaznn bandaki sorulara da cevap aramak demektir. 13 Temmuz 2000 Perembe

27

Sorulmayan Sorular ve Szde Aklamalar

Snfl toplumda demokrasi her zaman snflar savann bir aracdr. Savaan glerin kar ve konumlarna hizmet ettii lde demokrasi istenmi ve uygulanmtr. Bu dn byleydi, bu gn de byledir ve yarn da byle olacaktr. En demokratik gelenekli geinen lkelerin bile, iler biraz sknca, demokratik sistemi kurtarma adna en anti demokratik sistemlere geileri; en anti demokratik tedbirleri almalar hi deimeyen bir kural olmutur ve olacaktr. Demokrasiyi, tarih ve toplum st bir kategori olarak bir hedef olarak ele aldklarn ilan edenler iin de bu deimez. En az anlalan konu bu olmasna ramen, teorik olarak bu noktada sorun yoktur. Sorun uradadr: demokrasi ilke olarak aznln ounlua uymas olduuna gre ve de yer yzndeki ounluk ezilenler olduuna gre, niye ezilenlerin byle bir rejim diye pek dertleri olmamtr? Ya da syle formle edelim: demokrasi, ezenlere kar savalarnda, ezilenlere hizmet eden bir ara olmas gerekmez mi? Nasl oldu da durum hep tersi oldu? Niye byledir? Bu soruyu nedense kimse sormuyor, bu soruya yol amas gereken olgular kimse alt alta sralamyor. Niin Vietnam halknn demokratik karakterli direnii demokratik bir sisteme dayanmaz da ABD'nin bu demokratik harekete kar sava demokratik bir sisteme dayanr? Benzeri durumlarn btn yirminci yz yl boyunca adeta bir saat intizamyla tekrarlanmasna ramen, byle bir sorunun sosyalistlerce sorulmamas bir rastlant mdr? Rastlant deildir ve yirminci yzylda sosyalist hareketin znde demokrat, yani burjuva ufkunun tesine geemeyen kk burjuva karakterde olmasyla ilgilidir, yani sosyalistler aslnda kendini sosyalist sanan demokratlar olduklar iin; yani sorunun bizzat konusu olduklar iin byledir, ama imdilik bu konuyu bir tarafa brakalm. Bu soru byle kategorik olarak sorulmamaktadr ama tek tek hareketler ele alndnda yapla gelen tipik aklama udur: aslnda ezilenler demokratik bir sistem de istiyorlar ama onlarn hareketinin bana geen bir lider veya parti bu zlemleri bastrarak kendi iradesini dayatyor. Yani nderlikler (partiler veya liderler) ynlar tezgaha drmektedir. En sofistike gibi grnen aklamalar, znde bundan daha fazlasn sylememekte dir. nderler (Kiiler veya partiler) ile kitleler, snflar arasndaki iliki, kaba bir benzetmeyle alt ve st yap ilikisine benzer. Son durumada belirleyen nasl maddi hayatn retimi ve yeniden retiminin biimiyse; ynlar belirler nderliklerin kalitesini. nderliklerin ynlar kandrd aklamas, bu ilikiyi ba aa getirir ve iin ilginci nderliklere olaan st yetenek ve gler atfeder. Ne var ki, en azndan ortada kandrlmadan te, gnll olarak kandrlmay isteme gibi bir durum olduu grldnde; ya da nderliin aslnda temsilcisi olduu hareketin eilim, karakter ve zlemlerini yanstmaktan baka bir ey yapmad teslim etmek zorunda
28

kaldnda, bu sefer de dier uca zplanr ve o harekete damgasn vuran kitlenin kltr ve eitim dzeyinin bunu gerektirdii trden; aslnda egemenlerin rklna argman olabilecek bir sonuca ulalr. Bu sefer de nderliklerin o hareket zerindeki etkileri sfra iner. rnein Rusya'da Ekim devriminin prestiji zerine oturmu brokratik kastn varlnn ve ideolojisinin, demokratik hareketleri rgtleyen sosyalist partilerin ideolojisi zerindeki etkileri ve bunlarn sonular kaybolur. Bu gn Krt ulusal hareketi karsnda, gerek Trk sosyalistlerinin bir ksmndan, gerek bu hareketin Krt muhaliflerinden, gelen btn eletiriler yukarda ifade edilen iki u arasnda sallanrlar. Bunun bir deir versiyonu, en azndan yirminci yzyl tarihi iin, Stalinizm denen ideolojiyle aklamadr. Yani bu hareketler, Stalinist ideolojinin Ekim devrimini n prestiji zerinde ykselen etkisi nedeniyle byle demokrasiye ilgisizdirler; Stalinizm bir brokratik kastn diktatrln iilere kar hakl gsterebilmek iin bu demokratik gelenekleri tahrif veya yok etmi ve sosyalizm nam altnda sosyalizmle ilgisiz, onu revize eden bambaka bir ideoloji gelitirmitir. Tarzndaki aklamadr. Bu yaklamn mantki sonucu udur. Eer bu hareketlere, Stalinizmin ne olduu anlatlsa, bir bunu kavrasalar tekrar demokratik geleneklere dneceklerdir. Ne var ki, bu aklama da son durumada, ynlarn kandrld aklamasnn daha sofistike bir versiyonu olmaktan teye gitmez ve ayn ba aa durula maluldr. Ynlarn karsnda sanlann aksine bir ok seenek vardr. Her zaman Stalinistlerden baka partiler, baka eilimler gruplar da ola gelmitir. Onlar da her zaman baka alternatifler sunmulardr. Nedense o ynlar onlara deil de Stalinistlere ynelmilerdir. Demek ki ortada yine kandrma veya yanlsamalarla aklanamayacak, tencere yuvarlanm kapan bulmu gibi bir durum sz konusudur. Demokrasi diye bir sorunu olmayan Stalinist ideoloji, tam da bu demokratik karakterdeki devrimci hareketlerin ihtiyalarna uygun bir teori sunuyor olamaz m? Demek ki, kandrma veya yanl anlama teorisi bizlere hi bir aklama getirmez. Aksine, yirminci yzyl boyunca niin btn demokratik hareketlerin demokrasi diye bir derdinin olmad sorununu aklanamaz klar. Bu eletirilerin birinci metodolojik hatas, diyalektik olmamalar ise, ikinci byk yanlgs snflar ve snf mcadelelerini grmezden gelmeleridir. Hi bir demokratik hareket veya genel olarak bir toplumsal hareket bir tek snftan olumaz; bir diktatre, bir smrgeci devlete veya bir egemen snfa kar savaan glerin kendi aralarnda da bir sava vardr srekli; her d sava ayn zamanda bir i savatr; sadece lkeler iin deil; toplumsal snflar ve hareketler iin de byledir bu. Srf ii hareketinde bile bu kural deimez. i vardr ii vardr. Ezilen ulus hareketinde de, ezilen cins hareketinde de, her harekette egemenlere kar savaanlar kendi aralarnda da bir sava yrtrler. Ve bu sava sadece ezenlere kar deil, ezilenler arasnda da ok eitsiz koullarda yrr.
29

Sorunun cevab dnya tarihinin genel gidii iinde zellikle yirminci yzyln ortaya kard tarihsel eilimler ve snf ilikileri ve onlarn karakterlerinde aranmaldr. Bu genel tarihsel kaneva ve onun iinde snflarn karakterlerinin oynad rol gelecek yaznn konusu olsun. 29 Temmuz 2000 Cumartesi

30

Demokrasi, Kleler ve Genel Oy

Snfsz bir toplumda, demokrasi, toplumda hak eitliini salamann, yani "almayana ekmek yok"u; bireylerin toplumla ilikisini dzenlemenin bir arac iken, snflara blnm bir toplumda, snf savann bir aracdr. Dolaysyla btn sava aralar gibi savan hedeflerine hizmet ettii lde kullanlr. Bir aracn ilevleri ile onun yaps arasnda ok yakn bir iliki vardr. Bir kalem ile yemek piiremez ve bir tencere ile yaz yazamazsnz. Ta yerinde ardr. O halde, demokrasi bir ara da olsa, aznln ounluun ald kararlara uymasn kabul eden idare ekli olduuna; ve de her zaman ezilenler ounluu oluturduuna gre, sa duyu, demokrasinin snf savamnda ezen aznlklarn deil; ezilen ounluklarn kullanabilecei bir ara olmasn; ezen aznlklarn bunu ezilen ounlua kar kullanamamasnn doal sonu olmasn dnmeyi gerektirmez mi? Gerektirir. Ama yirminci yzyl tarihine baktmzda ortaya baka bir manzara kyordu: ezilenler hi bir ekilde demokratik sistemler kurmuyorlard; aksine btn ezenlerin sistemleri demokratikti. Bu elikinin bir izah gerekiyordu. O zaman u olaslklar gndeme geliyordu. 1) Olgular yanl bir k altnda grlmektedir, aslnda yirminci yzylda da ezen aznlk demokrasiyi bir ara olarak kullanamamaktadr, sadece olgulara bak amz deitirmek, onlar baka bir k altnda grmek gerekmektedir. Yani olgu dzeyinde, en azndan demokrasinin snf savanda ezen aznln kullanabilecei bir ara olmad nermesi geerliliini srdrmektedir ve olgular da bunu kantlamaktadr. 2) Yirminci yzyldaki ezilenler adna kurulmu, ezilen ounluun ayaklanmalaryla kurulmu rejimler, aslnda ezilen rejimleri deildir. Zaten demokrasi ezen aznlklar tarafndan kullanlamayaca iin bunlar demokratik rejimlere sahip olmamlardr. Biz bu rejimleri iddialaryla deil, gerek yaptklaryla deerlendirmeliyiz. 3) Demokrasi ounluun karlarn korur ama o ounluk karlarnn nerede olduunu bilirse, bu gnk toplumda ise ezilenler cahildir, kandrlmaya uygundur, medya zenginlerin elinde toplanmtr vs.. Bu gibi nedenlerle demokrasi ezilen ounluun karlarn korumak iin bir ara olamamaktadr ve tam da bu sayede onu ezenler bir ara olarak kullanmaktadr. Yirminci yzylda eliki gibi grnenin anahtar buradadr. Bu yaklamlarn her birinde ok ciddi bir gerek pay bulunmaktadr ve her biri bilmecenin zmnn bir parasdr. Birincisinden balayalm.
31

Demokrasi, bu gn bile, aznl oluturan egemenler tarafndan ezilen ve smrlen ounlua kar bir ara olarak kullanlamamaktadr. Eski Yunan ve Roma demokrasisi ile bu gnk demokrasi arasnda hi bir temel fark yoktur. Her ikisi de klelere dayanmaktadr. Snfl bir toplumda, demokrasinin ancak klelere dayanarak, egemenler arasnda var olabildii ilkesi geerliliini korumaktadr. Sorun bunu grebilecek bir bakla ilgilidir. Gerek tarih ncesinde, gerek tarih boyunca ve hzla yok olmakla birlikte bu gn bile, snfsz toplumlar kendi ilerinde toplumsal ilikileri dzenleyen kendiliinden bir demokrasi yaamlardr ve yaamaktadrlar. Kylerin byk bir blm, gebeler ve avclar, kendi ilerinde kendiliinden snfsz toplum demokrasisi yaarlar. Alevilikten, Alman Mark'na , Rus Mir'ine, Zapatistalarn yerli konseylerine kadar bin bir biimiyle bu ilkel demokrasi varolmutur ve gerek modern, gerek antik ada grlen snfl toplum demokrasilerinin bile kaynanda bunun kalntlar bulunur. Eski Yunan ve Roma demokrasisi de bu ilkel sosyalist gelenek zerinde var olabilmitir. Medenilemek ve snfl topluma gei, hemen daima, eski demokratik geleneklerin tasfiyesiyle atba gider. Klasik Yunan, Roma veya slam veya her hangi bir kavmin uygarlamas tarihi, bu genel eilimi dorulamaktan baka bir ey yapmaz. Kent (Site, Medine), snfsz toplumdan snfl topluma geiin kozasdr. Eski Yunan demokrasisinin snfl ve snfsz toplum dnemi birbirinden ayrlmaldr. Yunan ve Roma'da snfl topluma getikten sonra, bir sre daha bu demokrasi gelenei srebildiyse, bu, yurttalarn toplu halde bir kleci kast oluturmalaryla mmkn olabilmitir. Kleler ve pleplerin hi bir hakknn olmamasyla ve onlarn emeinden ve ticaretten art deer transferiyle elde edilen art rnle salanan bir refah sayesinde bu demokrasi sadece yurttalar iin geerli olabiliyordu. Bunlarn hi birinde bu gn anladmz anlamda genel oy geerli deildi. Yani ezilen ounluun zaten hi bir hakk yoktu, kleydi. Modern tarihte de durum deimedi. Burjuvazi demokrasi dediinde hi bir zaman genel oy hakkn kastetmedi. Biliyordu ki, nfusun ounluunu oluturan, ezilenler bu hakk kullanarak kendilerine istediklerini dikte ettirebilirlerdi. Bu nedenle, oy vermek hep belli bir gelir grubundan olmak, belli bir miktar vergi vermek gibi, son durumada ezilen ounluu sistemin dna iten ve sadece ezen aznlk arasnda demokrasiyi mmkn klan snrlamalarla mmkn oldu modern toplumda. Bu nedenle de, btn 19. yzyl boyunca, iilerin ve ezilenlerin temel sloganlarndan biri, genel oy hakk oldu. Zengin lkelerde genel oy hakkna dayanan demokrasinin yaygnlamas yirminci yzylda ve zellikle de onun ikinci yarsnda sz konusudur. Ama bu da tarihin zgl bir gidii sonucu; genel oy ve demokrasi iin mcadele eden ileri lkelerdeki iilerin birer kle sahibine dnmesi ile mmkn olabilmitir Bu biraz eski Roma'da, Romalln, sadece patricilere deil, rnein btn Roma ve talya'da yaayanlara geniletilmesine benzer. Yani zengin lkelerdeki iiler ve dier ezilenler bir bakma kleci yurttalar haline gelebildikleri iin, yine zenginler arasnda bir demokrasidir bu. Bunu grebilmek iin, dnyaya, ulusuluun ufkunu aarak bakmak gerekmektedir. Ama
32

ulusuluun yaratt n yarglar bunun grlmesini engellemektedir. Ezilen ounluun yine oy hakk yoktur, yine aznlk belirlemektedir. Bir insan niye Romal ya da Brahman olmad iin toplumun ynetiminde sz sahibi deildir, bu bize bu gn insanlk d grnr. Ama ayn eyi, yani bir ABD veya AB vatanda olmad iini, olaan kabul ederiz. Bunu normal kabul ediimizi sorgulamay aklmzdan bile geirmeyiz. Belli uluslarn yurtta olmann belli haklara sahip olmasn normal karlyoruz. Budur bu gnk demokrasilerin aslnda birer kleci d emokrasi olduunun grlmesini ve sanki btn zengin lkelerin gerekten demokratikmi gibi grlmesine yol aan. Bir ABD veya dier zengin bir lkenin ald kararlar btn insanl etkiliyorsa bu kararlarn alnmasna btn insanln katlmas gerekmez mi? te, ulus denen ey araclyla btn insanlar bundan dlanyor ve bunu olaan karlar hale geliyor. unu demeyi kimse akl etmiyor. "ABD'de domu olmak veya yle bir anann babann ocuu olmak nasl sizi bu haklara ve beni bunu belirleme hakkndan mahrum etmeye yol aar? Bu eski kleciliin devam deil mi? Genel oy aslnda bir kandrmacadr, sadece zengin lkelerin yurttalar iin geerlidir." Burjuvazinin genel oyu zengin lkelerde kabul etmek zorunda kalmasyla, oralardaki iilerin de birer kleciye dnmeleri akt iin; yani zengin lkelerin ezilenleri de birer ezen haline dntkleri iin, demokrasi ezen aznln bir arac olabiliyormu gibi grl mektedir ulusal bakn prizmasnda krlarak. Bunun iin yaplmas gereken ilk ey, ulusal devleti tek olas biimmi gibi grmekten kurtulmak ve yeryznde btn insanlarn bir gemide olduunu; bir kararn sonularna katlmak zorunda olanlarn, o kararn alnmasna katlma haklarnn olduunu dnmek gerekmektedir. ABD'nin veya Avrupa 'nn ald ve kendisinin btn hayatn belirleyen kararlarda, niye bir Hintlinin sz hakk olmasn? Daha nce baka yazlarda da deinildii gibi, uluslar ve ulusuluk; rk ve kleci ayrmcln bir aracdr artk. Bu mekanizmayla insanln ounluunun genel oy hakknn, demokratik haklarnn olmad grlmemektedir. Demokrasi de zenginlerin demokrasisi olmaya devam etmektedir ve hala demokrasiyi zenginler tm kapsamyla ezilenlere kar bir ara olarak kullanamamaktadrlar. Evet genel oy yine ezilenlerin temel talebi olmaya devam ediyor. Ama ulusuluun yanlsamalarndan kurtulmu olarak. Ulusal olanla politik olann akmasn ngren ilkeyi reddetmek, genel oyu talep etmenin; bu kleciler demokrasisine son vermenin bir grnmnden baka bir ey deildir. 04 Austos 2000 Cuma

33

Bir Paradoks
Geenlerde lhan Seluk "Yantsz temel soru!" balkl yazsnda yle diyordu: "Portekiz krk yllk Salazar, spanya krk yllk Franco faizminden sonra iyis kt endstride bir dzeye ulaarak demokrasiye alm gerekletirdiler, krk yln ok partiyle yaayan Trkiye nal topluyor" Ya da yle: "Bat sanayileme devrimini demokratik ok partili rejim srecinde mi yapt? Yoksa sanayileme devrimini gerekletirdikten sonra m, ok partili demokrasiye geti?" Bunlardan karlmas gereken sonu, demokrasi ile sanayileme ve modernlemenin bir arada olamayacadr. Ancak bylesine bir sonucu aka karp savunamayaca iin, burjuva nitelikteki dnmler anlamyla demokrasi ile, bir rejim olarak demokrasinin, ayn szckle ifade edilmelerine dayanarak, bir kelime oyunuyla bu kmazdan kmay yle deniyor: "Oysa lkemizde tek partili rejim faizm deildi; nk ierii bakmndan "demokratik devrim"di, bir slam lkesinde teokratik dzenden laik dzene geiin "aydnlanma sreci"ni gerekletiriyordu." Yani biimsel olarak demokratik olmayan bir sistem tarihsel olarak demokratik (yani burjuva) karakterde dnmler yapmtr demektedir. Bunu bu ekilde aka ifade etmekten korktuu iin de; tek partili rejimi aka demokratik olmayan bir rejim olarak nitelemekten ise, faizm gibi ar ve o rejim iin kullanlmas gerekten tartmal bir kavram kullanarak (rnein bonapartizm gibi bir kavram ok daha fazla uyard) tarihsel anlaml demokrasi szcn, rejim biimine ilikin ve faizmin ztt bir kavram gibi koyuvermektedir. O halde bu ifadeyi kelime oyunlarndan arndrdmzda denilen udur: "Trkiye'de tek partili rejim, biimsel olarak demokratik olmamakla birlikte, ierii bakmndan, baard tarihsel grevler bakmndan demokratikti." Ayn yazda biraz altta u nerme bulunmaktadr: "ok partili rejim, Trkiye'de demokrasiyi deil, kar devrimi gndeme getirdi." Yani "demokrasi de kar devrime yol aar "n utangacas. Bu nermelerden karlmas gereken sonu, modernlemenin, ya da tarihsel bakmdan demokratik karakterdeki dnmlerin demokrasiyle bir arada olamayacadr. Aydnlanmac lhan Seluun, kinci Frederik veya Katerina gibi yine bir aydnlanmac despot olan Abdlhamit ile ayn ekilde dnmesi bir rastlant olmasa gerek.
34

rnein Abdlhamit resmi ngiliz gazetesi Times'e yle der: "Beni Hrriyete muhalif grenler yanlyorlar. Kullanmasn bilmeyen bir memlekete hrriyet vermek, kullanmasn bilmeyen birine tfek vermeye benzer. Herif babasn, anasn, kardelerini ldrr. Sonra dner kendi kendisini vurur." (V.P. Program, 1954) Yz elli yl kadar sonra, Kemalist lhan Seluk, kavramlarla oynayarak aslnda ayn mant ifade ediyor. Bu yaz serisinin diline evirirsek, denilenin z udur: modernlememi bir toplumda, demokrasi ezilen ounluun bir arac olamaz. Onlar bunu hangi ynde kullanacaklarn bilemezler veya kandrlrlar. rnein lhan Seluun formle ettii gibi "Kar Devrimi" iktidara getiriverirler. Onun iin bu ounluun aydnlatlmas, eitilmesi, ocukluktan karlmas gerekir. Abdlhamit bunun iin okullar ayordu; lhan Seluk da sanayileme ve eitimle olacan sylyor. * Ama biz gerek mantken, gerek olgulara ilikin olarak, yle bir sonuca ulamtk.: "Demokrasi, ezen aznlklar tarafndan ezilen ounlua kar kullanlamaz." Tabii burada demokrasi derken, genel oyun ve her trl fikir ve rgtlenme zgrlnn olduu bir rejimi kastediyoruz. Buradan da u sonu kar: de mokratik olmayan rejimler aznlklarn rejimleridir. Bylece demokrasi, bize bir rejimin gerekten ezilenlerden yana olup olmadnn amaz lsn sunar. Bir lkedeki iktidarn ezilen ounlua hizmet edip etmediini anlamak istiyorsanz o lkedeki rejime bakn; demokrasi yoksa ezen bir aznln egemenlii vardr orada. Halbuki bu yaz serisinin balarnda, tamamen buna kar bir nermeden hareket ediyorduk; "demokrasinin bir toplumsal gcn karakteri konusunda bize bir ip ucu veremeyeceini" sylyorduk. rnein, btn tarihsel olarak demokratik karakterdeki hareketlerin hi birinde demokrasi olmadn; eer yle olsayd, bunlarn egemenlerin hareketleri, partileri, rejimleri olduunu kabul etmek gerekir, diyorduk. Bu iki karsama da, genel olarak hem tarihsel olgular hem de mantki bakmdan dorudur ama birbiriyle elimektedir. Biri doruysa dierinin doru olmamas gerekir. Bunun pratik politika bakmndan bilinen bir sonucu udur: rnein Krt Ulusal hareketinin demokratik bir ileyii olmad sylenmektedir. Bundan pek ala, dolaysyla Krt Ulusal Hareketinin, ezilenlerin bir hareketi olmad; yle olsayd demokratik ileyileri olmas gerektii gibi bir sonu karmak gerekmektedir. Bundan da politik tavr olarak, rnein Trk devleti ile Krtler arasndaki savata "tarafszlk" sonucuna kolayca varlabilmektedir. Krt muhalefeti de btnyle bu manta dayanmaktadr. Btn abalar, ulusal hareketin demokratik olmadn kantlama, dolaysyla, onun ezilen bir ulus ve insanlarn hareketi olmadn, bir kii veya aznln diktatrl olduunu kantlama noktasnda toplanmaktadr. Eer bu mantk doru ise, btn dnya ve yirminci yz yln tarihini yeniden gzden
35

geirmek gerekmektedir. Demek ki, ne in devrimi, ne Vietnam, ne Kba, ne Yugoslav ya ezilen ulus ve halklarn ezilen emekilerinin veya onlarn eilimlerini yanstan devrimler deil, bir takm parti brokratlarnn veya kiilerin veya aznlklarn iktidara gelileridir. imdiye kadar hep bouna bunlar desteklemiiz. Ha Nikson ha Ho i Ming; ha an Kay ek veya Amerika ha Mao. Ha PKK ha Genel Kurmay. Al birini vur tekine. Aka ifade edilmemekle birlikte, bu gn yaygn anlay budur. Eer bunun tersi olan nerme doru ise, yani, demokratik ve modernlemeci hareket ve rejimlerin demokratik olmayabilecei; olduu takdirde bunun smrgecilerin ve egemenlerin iine yarayabilecei nermesi doru ise, (ki tarihsel olgular bunun doru olduunu gsteren bir ok rnek sunuyor). O zaman da pek ala ezilen ounluktan yana, ama demokratik olmayan rejimlerin ve aksine demokratik ama ezilen ounlua kar sistemlerin olabileceini dolaysyla, yapyla ilevler arasnda sanld gibi zorunlu bir iliki olmadn kabul etmek gerekmektedir. Ama eer yap ile ilevler arasnda byle bir iliki yoksa, o zaman demokrasi talebinin anlam kalmamaktadr. Eer yap ve ilevler arasnda zorunlu bir iliki yoksa, yani demokratik olamayan bir sistemi pek ala ezilen ounluk iin kullanmak veya bunun tersi mmknse, ii snfnn burjuva devlet cihazn paralamasnn da gerei yoktur; iiler de bu cihaz kendi amalar iin kullanabilirler sonucunu karmak da gerekecektir. Aka ifade edilmemekle birlikte 60'l ve 70'li yllarn egemen anlay buydu. Aslnda bu iki tavr da hi bir zaman yukarda zetlenen mantk sonularna gidecek bir cesareti gsterememektedir ve felsefe gelenei olmayan bu lkenin dnce dnyasnda eklektik olarak sunulmaktadr. Diyelim somut PKK konusunda belli bir tavr koyanlar, bunu in, Vietnam, Kba ve dier ulusal kurtulu savalarna genelleyecek cesareti gsterememektedirler. Dolaysyla kendilerini bir i tutarszla mahkum etmektedirler, tarihin ve toplumsal olaylarn kavrannda. Ayn tutarszlk ve korkaklk dier uta da daha az deildir; eer demokrasi ile egemen snflar arasnda bir iliki yok ise, yani demokratik bir rjim egemen aznlk tarafndan yapsal olarak kullanlmamaya yapsal olarak elverili deilse, demokrasi istemi anlamszdr sonucunu hi biri karmamaktadr. karanlar da bu noktada suskunluu yelemekt edir. Ama bunun bir adm tesi de, yap ve ilevler arasnda bir dorudan ba olmad nermesidir ki, buradan da, Paris komn tipi devletin gerekli olmad sonucuna kolaylkla ulalabilir. Ve bu tavr ve anlaylar sadece zaman iinde birbirini izlemezler, gnmzde olduu gibi, ayn zaman iinde bir arada, karlkl etki ve tepki iinde bulunurlar. Okuyucu fark edecektir ki, bu iki tavr, aktel politika bakmndan, kinci Cumhuriyetilerle (Liberallerle) Birinci Cumhuriyetilerin (Kemalistlerin) tavrlardr; Bu suyasi kavramlar snflarn diline eirirsek: Burjuvazinin ve Brokrasinin. Ama sadece Birinci ve kinci Cumhuriyetilerin fark deildir bu; 60'lar ve 70'lerle, 80'ler ve 90'lar ideolojik ikliminin ve solculuunun da farkdr bu grler.
36

DP gibi partiler, kinci Cumhuriyetilerin kavray ve varsaymlarna dayanarak politika yapmaktadr ve kinci Cumhuriyetilerle ayn var saymlara dayanarak Krt hareketi karsndaki tavrn belirlemektedir. Buna karlk, daha ziyade radikal solcu hareketler, lhan Seluk'larda ifadesini bulan metodolojik yaklama sahiptirler. Yani kemalist Brokrasinin. Tavrlara somut politik sonularyla deil, dayandklar varsaymlarla metodolojik olarak bakldnda; rnein Krt hareketini kararllkla destekleyen ve Kemalizm'e en ok saldran radikal Trk sol hareketleriyle; Kemalistlerin ayn varsaymlar ve kavraylar paylat; buna karlk yine, Krt ulusal hareketini daha aktan destekleyen kinci Cumhuriyetilerle, bu harekete mesafe koyan ve gizli bir dmanlkla yanaan DP'nin de aslnda ayn varsaymlar paylat grlr. Bylece Krt hareketi asndan ilgin bir durum ortaya kmaktadr. lke apndaki politikada desteini ikinci cumhuriyetilerden alrken; sosyalistlerin kinci Cumhuriyetilerl e ayn metodolojik varsaymlar paylaanlar en kar olanlar; tersine lke apnda en inkarc ve baskc politikalarn destekileri birinci cumhuriyetilerdeyken; sosyalistler arasndaki en byk destekiler metodolojik dzeyde onlarla ayn var saymlar paylaanlardan kar. ounluk ve demokrasi konusundaki bu paradoksun nereden kt ve zm yaanan deil yaanabilecek bir tarihte bulunabilir, yaanan tarih ancak yaanmamlarn nda anlalabilir. 12 Austos 2000 Cumartesi

37

Demokrasi ve Gerek Tarih

Yaadmz dnyann irenliini, sefaletini, rezaletini kavrayabilmek iin bu dnyaya hayal gcnn aynasndan bakmak gerekir. Bu aynay bize yaanm bir uzak gemi ve yaanmas olas bir imdi verebilir Yaanm uzak gemi, btn insan toplumlarnn bir zamanlar yaad snfsz toplumun dnyasdr. nsan bu zlemi Cennet olarak, bu gnk dnyann irenliini kavrayabilmek ve umut ilkesini koruyabilmek iin, yaatagelmitir. Snfsz toplumu ve insanln ocukluunu sembolize eden masum ve bilgisiz ve de dolaysyla gnahsz insann, Adem ve Havvann cenneti ile (ki o zamanlar cehennem de yoktur); uygarln yarat, lmden sonra gidileceine inanlan, snfl toplumun, padiah saraylarna benzeyen, bir rmeyi sembolize eden; bir hayal gcnden yoksunluun ifadesi olan; gereklii hayalin yerine geiren, hurili, glmanl, kevser arapl ve de sultanlarn zindanlar gibi cehennem korkulu cenneti birbirine kartrmamak gerekir. Masumiyetin ve gnahszln cenneti, o ilkel sosyalist toplumlar, bu gn bile bizlerin nasl insanlktan km olduumuzu kavramamzn llerini sunmaya devam eder. Bu nedenledir ki, vlger Marksistlerin aksine, btn byk Marksistler, modern toplumun eletirisinde onu bir l olarak almakla kalmazlar, benzer eilimleri ifade eden romantik eletiriyi hayranlkla kabullenirler. Kapitalist toplumun sefaletinin en baarl tasvir ve eletirilerini genellikle muhafazakar ve gericilerin (Balzac gibi) yapmas bir rastlant deildir. Anc ak, ilerlemenin ve kapitalizmin zaferlerinin kr hayranlar bu eletirinin deerini kavrayamaz. Ne var ki, gerekliin sefaletini kavramak iin gerekli bize, sadece uzaklarda kalm bu gemiin dnyas deil; yaanmas olas bir dnya da salayabilir. Bu olmadan da, gerek tarihin yalpalama ve geri gidileri; ilerlemedeki gerilemeler kavranamaz. Bunun iin de, tarihi dmdz giden zorunlu bir sre olarak deil, olas tarihlerden biri olarak kavramak gerekir. Ancak bylece iinde yaadmz tarihin, akl ve insanlk dl kavranp, ona yksek bir tepeden baklabilir. Yaanan tarih yaanmas olas tarihlerden sadece biridir. Bu tarihin yaanmas mukadder deildir. nsanln btn problemleri gibi demokrasi sorununun da paradokslar son durumada gelir yaadmz tarihin kr dm oluunda toplanr . Nedir tarihin bu kr dm oluu? Bunu bir analojiyle aklamay deneyelim. Devrim, o gne kadar barnda geliilen koullarn, geliimin nnde bir engel olmas ve bu engel haline dnen kabuun atlatlmasndan baka bir ey deildir. Bu nedenle, her doum bir devrimdir, bu nedenle Marks devrimden sk sk bir doum analojisiyle sz eder. Ama doadan da biliyoruz ki, bir ok doum gereklemez, yeni olann gc o gne kadar
38

iinde gelitii kabuu paralamaya yetmeyebilir. rnein, bir ok durumda, kk yavrular yumurtann kabuunu kramaz. Veya bazen havsalann darlndan doamaz. Bu takdirde ana da ocuk da lr. Evren ayn zamanda doamam yldzlar mezarldr da. Ya da bazen bebek ters gelir, ayaklar nde gelir, bu takdirde bebei evirmek gerekir. evrilemez ise, ocuun da annenin de hayat tehlikeye girer. Marks, sosyalizm ocuunun normal bir doumla, yani ba nde yani ncelikle gelimi lkelerdeki devrimlerle, dnyaya geleceini umuyordu. Burjuva devrimlerinin bat Avrupada o sralar dnyann en gelimi lkelerinde gereklemi olmas byle bir beklentiyi besliyordu muhtemelen. Sosyalist devrim gelimi lkelerde olsayd ; veya rnein Rusya gibi geri bir lkede olan Ekim devrimi daha sonra ileri lkelerdeki devrimle desteklenseydi, bu insanlk tarihi ve sosyalizm ocuunun dnyaya gelmesi bakmndan normal bir douma karlk derdi. Ne var ki, sosyalizm ocuu dnyaya ayaklar nnde geldi ve bann ne geecei bir durum almad, yani ileri lkelerde sosyalist devrimler olmad. Hatta tersine, sosyalist devrimler, Ekim Devriminin Rusyasndan bile daha geri lkelere yayld. Ayaklar nde geli iyice geri dndrlemez bir zellik kazand. te amzn btn yanlsamalar ve paradokslarn yaratan bu sosyalizmin ters geliinden baka bir ey deildir. Bu ters gelii tek olas tarihmi, yaanmas zorunlu tek tarihmi gibi grmek, yaanan tarihin insanlk dlnn kavranmasn engeller. Normal bir doumun hayali olmadan bu gnn tarihini ve karmza kan sorunlar kavramak olas deildir. Bu gn bizlerin btn enerjisini, dikkatini alan sorunlar, karlatmz iinden klmaz gibi grnen paradokslar, hepsi son durumada bu ters geliin yaratt komplikasyonlardan baka eyler deildir. Bir an iin normal bir doumla sosyalizm ocuunun dnyaya geldiini var sayalm. Yani, rnein, Ekim devriminin yirmilerin banda bir Alman devrimiyle, o olmad yirmi altda bir ngiliz devrimiyle, o olmad yirmi dokuzun btn gelimi lkeleri saran buhrannn yol aaca yeni bir Alman veya Amerikan devrimiyle, o olmad otuzlar Fransa veya spanyasnn devrimiyle desteklendiini var sayalm. Byle olsayd, bu sosyalizm bebeinin dnyaya ba nde gelmesi bizlerin hayatn kaplayan btn sorunlar yok ederdi. Demokrasi, eitlik ve refahn bir arada bulunuunun ekiciliinin insanln yolunu nasl aacan kavramak iin, kapitalizmin bu gnk eitsizlik ve bir para demokrasiyle bile nasl bir ekim gc oluturduunu grmek yeter. Bu, ksa zamanda, btn dnyann sosyalist olmas demek olurdu. Bu rnein son elli yla damgasn vurmu ulusal kurtulu savalarnn hi var olmamas demek olurdu. Bu bugn, al ve yoksulluu yenmi, savalarn olmad, isteyenini istedii yere gidebildii, bambaka, artk hayal etmeyi bile unuttuumuz baka bir yaam tarznn ve deerlerin dnyas olurdu. Nasl ulusal kurtulu savalar ve demokratik devrimler olmayacaksa, bunlarn ortaya getirdii, bu gn btn tartmalar dolduran sorunlar da olmazd. Bu yaz serisinde srekli dikkati ektiimiz paradokslar: Demokratik hareketlerin anti demokratiklii, zengin lkelerin
39

demokratiklii; demokrasinin aznln egemenlik arac olamayaca; ama ezilen ounluklarn demokratik rejimler kurmamalar; yani ezilenler ve demokrasi arasndaki bu gnk kopukluk olmazd. Devrim, demokrasi, refah ve sosyalizmin, insanlar imdi akna eviren bu gnk kar karya gelileri; bu yaz serisini tartt sorunlar olmazd. Demokrasi konusundaki paradokslarn srrna yaanan tarihin anlalmasyla varlabilir; yaanan tarih ise; yaanabilecek tarihlerin aynasnda anlalabilir. 27 Austos 2000 Pazar

40

Ezilen ounluun ki Kanad ve Konumlar

imdiye kadar Demokrasi konusunu, iki soyutlama dzeyinde ele aldk: ya snf ayrlk ve elikilerinden soyutlayarak, rnein snfsz toplumlarn olmu ya da olas ilikileri balamnda, bir ounluk ve aznlk ilikisi olarak ele aldk; ya da bir adm daha atarak, snfl toplumlarda ezilen ve smrlen ounluk ve ezen ve smren aznln birbiriyle ve demokrasiyle ilikileri balamnda. Byle ele aldmzda da, rnein demokrasinin ezen ve smren aznln egemenliinin bir arac olmaya uygun olamayaca ve gerek tarihte de olamad sonucuna ulamtk. Ama bunun yan sra ezilenlerin de, demokrasiyi ezenlere kar bir mcadele arac olarak pek kullanamadklar gibi bir olguyla karlamtk. Dolaysyla bu paradoksun aklanmasna sra gelmiti. Bunun iin de bu paradoksun, nasl bir tarihsel srecin sonucu olarak ortaya ktn aratrdk ve bunun, doumda bir ters geliin komplikasyonlar olduu sonucuna vardk. Ne var ki paradoksu, bir tarihsel perspektife oturtma, komplikasyonlarn kaynan bize gstermekle birlikte, bunlarn nasl bir mekanizma ve ileyile ortaya kt sorunu hala ortadadr. Bu cevabn ip ucunu, bizzat yine bize bebein ters gelmesi benzetmesi salar. Bebein ters gelmesi demek, i Snfnn, kapitalizmi aabilecek olan snfn, devrim yapamamas dolaysyla, arln demokratik ve ulusal karakterdeki hareketlere kaymas demektir. Demokratik ve ulusal karakter demek ise, her eyden nce, kk burjuvazi ve kyllk demektir. Dolaysyla, ezilen ounluk ve ezen aznlk ilikisini ele alrken, ezilen ounluk iindeki, iiler kyller, kk burjuvazi gibi ayrmlar kavramsal aralarmz arasna katmamz gerekmektedir. Paradoksun ileyi mekanizmalarnn srr, ezilenlerin arasndaki ayrmlardadr. Bu ayrmlara ilikin kavramsal aralara ba vurmak gerekmektedir. imdilik, kolaylk olmas bakmndan, ezen aznl burjuvazi ile, ezilen ounluu da i Snf ve Kk Burjuvazi ile snrlayalm. Bunlarn ilikilerinin durumuna bakalm. Snflar belirleyen, burjuva sosyolojisinin yapt gibi gelir dzeyleri deil, onlarn iktisadi ilikiler iindeki konumlardr . Bu konumlara baktmzda, var olan toplumda, iki tr iktisadi iliki grlr. Gemi toplumun yadigar olan iktisadi ilikiler; modern toplumun ilikileri. Modern toplumda iki temel snf vardr: i snf ve burjuvazi. Yani kapitalizm sadece ii snf (i gcn satanlar) ve burjuvazi (retim aralarn elinde bulundurup i gc satn alp art deere el koyanlar) ile mmkndr. Yani memurlar, kk kyller, esnaflar, rantiyeler olmadan da bir kapitalizm mmkndr ve bu aslnda en ideal kapitalizm olur.
41

Snfsal konumu gelir durumu belirlemez dedik. Gelimi lkelerin bir iisi, gelir durumu ve yaam kalitesi itibariyle pek ala geri bir lkedeki 40 -50 ii altran, kelimenin gerek anlamyla bir burjuvadan ok daha st bir durumda olabilir. Bu birinin burjuva, dierinin ii olma gereini ortadan kaldrmaz. Bir de modern retimle dorudan ilikisi olmayan (rnein memurlar) ya da gemi retimin yadigar (kyller, kk dkkanclar, esnaflar) tabakalar vardr. Bunlara kk burjuvazi deniyor. Klasik el kitaplar, kk burjuvazinin, burjuvazi ve ii snf arasndaki gri blgeyi doldurduunu ve ikisi arasnda yalpaladn syler. Ne var ki, bu tanm daha ziyade bat Avrupann klasik geliimini ve gelirlere gre bir konumlanmay ifade eder. Bat Avrupada sanayileme dneminde, gelir ve yaam dzeyi bakmndan gerekten de kk burjuvazi, ii snf ile burjuvazi arasnda yer alyordu ayn zamanda hem emeki hem de retim aralarnn sahibi olmas nedeniyle de byle bir ara blgeyi dolduruyordu. Ancak bu gnk dnyada, bu deerlendirme ve ema artk yetersizdir. Gelir dzeyi bakmndan, dnya lsnde baktmzda, ii snfnn gelimi lkelerdeki ekirdeinin, geri lkelerin ve bu lkelerdeki ezilenlerin ounluunu oluturan kk burjuvalarndan daha yksek bir yaam ve gelir dzeyinde olduu ortadadr. Ayn ekilde, aa yukar lkelerin iinde de byle bir durum vardr. i snfnn rgtl ekirdei, kk burjuvaziden daha iyi bir durumdadr. Bu durumun, klasik emalara smayan ilgin sonular ortaya kmaktadr. i snfnn, bu toplumu ama yeteneindeki ekirdei ve zmreleri, sistemle uzlap, onun iinde snrl iyiletirmelere yani reformizme ynelmektedir ; artk toplumun nne bir projeyle kmaz, kendini savunmaya ynelir. i snfnn alt ve rgtsz tabakalar ise, daha ziyade toplumsal konumlar ile ii olmakla birlikte ruh durumlaryla daha kyl bir karakter gsterirler. Dolaysyla bu tabakalarn radikallii de, kk burjuva radikalizminin damgasn tar. Ama sadece iilerin alt kesimleri deil, kk burjuvazi dediimiz kesimlerin de byk bir blm, iilerin ekirdeinden, hatta iilerden daha yoksul olduu iin, radikalleme eilimi gsterir. Yani ii snfnn ekirdei reformistleirken, kk burjuvazi radikalleir . Bu ise, grnte, klasik, kk burjuvazinin burjuvazi ile ii snf arasnda yer ald ve yalpalad genel emaya uymaz. Aksine, gerek dnya, gerek tek tek lkeler lsnde, sada burjuvazi, ortada kk burjuvazi, solda ii snf eklindeki emaya hi uymayan bir gereklikle karlalr . Evet sada kabaca gene burjuvazi vardr, solda ise, klasik emaya aykr olarak, iiler deil, kk burjuvazi ve iilerin alt tabakalar vardr. Ortada ise ii snfnn reformist ekirdei. Bu tabloda, klasik tablodaki ii snfna dayanan modern sosyalizmin yeri yoktur. Bu gn btn dnyadaki siyasete bu tablo damgasn vurmaktadr. Btn dnyada, radikal demokratik hareketlere, kk burjuvazi, reformist hareketlere de ii snf damgasn vurmaktadr . Tekrar edelim, iktisadi konumlar ve bundan kan siyasi tavrlara gre: soldan saa doru, iiler, kk burjuvazi, burjuvazi ya da sosyalist, radikal, liberal tayfnn yerini ; kk burjuvazi, iiler burjuvazi, yani kzla boyanm bir radikalizm, reformizm ve
42

liberalizm tayf almtr. Kk burjuvazinin bu kzla kaymas ve toplumsal muhalefetlere damgasn vurmas demek, ezilen ounluun hareketlerine, dolaysyla onlarn demokrasiyle ilikilerine kk burjuvazinin damgasn tamas demektir. Bu damgann niin demokratik sistemler kuramad ve uygulayamadnn srrn ise bize snfsal blnmelerin ayn zamanda tarihsel ve kltrel bir blnmeyi de yansttklar noktasndan anlalabilir. Toplumsal konuma gre sralamada, burjuvazi hep sadadr. Ama tarihsel ve kltrel konuma gre, burjuvazi, kk burjuvazi ile ii snf arasnda yer alr . Bu konumlan, nedenleri ve demokrasi konusundaki sonular da gelecek yaznn konusu olsun. 01 Eyll 2000 Cuma

43

Snflarn Tarihsel ve Kltrel Konumlan

Geen yazda, kolaylk olsun diye, temel snf, yani burjuvazi, kk burjuvazi ve ii snfn, iktisadi ilikiler iindeki konumlar bakmndan ele alm ve bu ilikinin, yer yzndeki ii snfnn blnmesi nedeniyle, nasl bir yer deitirmeyle sonulandna dikkati ekmitik: Burjuvazi (liberal), kk burjuvazi (radikal), ii snf (sosyalist) biiminde de ifade edilebilecek klasik konumlan yerini, burjuvazi (liberal), iiler (reformizm, sosyal demokrasi) ve kk burjuvazi (kzla boyanm radikalizm) eklinde bir konumlana brakmtr. Ne var ki, bu konumlan yatay bir ilikiyi ve yer deitirmeleri ele alr. Snflar aras iliki, sadece yatay bir ilikiyi deil, zamansal ya da tarihsel bir ilikiye de karlk der ve bu ilikide, snflarn konumlar, yatay ilikiden tamamen farkldr. Modern toplum, gerekte saf olarak var olmaz, gemiin kalntlaryla bir aradadr. Gemiin kalntlarn ise, kk burjuvazi temsil eder her eyden nce ezilen snflar iinde. Buna karlk ise, ii snf, bir bakma, bu toplumun inkarn, gelecei, onda domakta olan. Soruna sadece ekonomik ilikiler, zenginlik ve gelirler balamnda baktmzda, kk burjuvazi, iiler ve burjuvazi arasndaki blgede yer alr; ama, tarihsel ve kltrel boyutuyla baktmzda, bu sefer Kk burjuvazi ve iiler ularda yer alrlar; biri gemii dieri gelecei temsil eder; burjuvazi bunlarn arasnda yer alr. Kapitalizm ncesi, kk burjuvazide, kapitalizm burjuvazide, sosyalizm iilerde, ifadesini bulur. Gelecekle gemiin arasnda burjuvazinin ve kapitalizmin imdisi vardr. O halde, kk burjuvazi, kapitalizmden daha alt ve geri bir retim ilikisini ve kltrel yapy temsil ettiinden, kapitalizmi ama yeteneinde olamaz, onun karsnda zafer kazandnda bile en fazla ona bir genlik as verir. Jakobenizm denen kk burjuva radikalizmini, Marksn burjuva tarihsel grevlerin plebiyen yollarla yaplmas diye tanmlamas da zaten bu anlamdadr. Tarihsel olarak burjuva uygarlndan daha geri bir retim ilikisinin snfsal ifadesi olduundan, kk burjuvazinin ufku, burjuva uygarlnn ufkunu aamaz. Bu kltrel ve kavramsal temelden yo ksundur. Kk burjuvazinin muhalefeti, ne kadar keskin ve radikal biimler alrsa alsn, programatik dzeyde btnyle burjuva uygarlnn ufku iinde kalmaya mahkumdur. rnein yirminci yz ylda btn geri lkelerde ve demokratik hareketlerde olduu gi bi, kendini ne kadar sosyalist bir sylemle ifade ederse etsin, szlerin ve kavramlarn gerek anlamlarna ve kullanmlarna bakldnda, onlarn burjuva uygarlnn ufkunu aamadklar grlr. Dolaysyla burjuva uygarl tarafndan teslim alnmaya mahkumdurlar. Kk burjuvazinin burjuvazi karsndaki en byk siyasi baarlar bile, kltrel yenilgilere karlk der. Kk burjuvazinin burjuva uygarln her fetih edii, onun tarafndan fetih edilile sonulanr.
44

Kk burjuvazi ve ii snfnn burjuva uygarl ile ilikilerini bir tarihsel analojiyle aklamay deneyelim. Uygarlkla karlaan ve onu fetih eden gebe uluslar, bu fetih ettikleri tarafndan fetih edilirler. Yktklar uygarln yerine, ondan daha stn bir uygarlk kuramazlar, en fazla ona yeni bir atlm ve canlanma salarlar. nk onlar, iinden geldikleri retim ilikilerinde, o fetih ettikleri uygarln tm kurumlarn kapsayacak bir kltrel temelden ve kavramsal aralardan yoksundurlar. Ancak, benzer gelimilik dzeyine ulam, rnein yerleik bir kent yaamna gemi halklar bir eski uygarl fetih ettiklerinde yeni ve baka bir uygarlk kurabilirler. nk onlarda, artk bir uygarln kurumlarn kapsayp rgtleyecek bir kltrel ve kavramsal temel vardr. Bu iki farkl biimden birinciye gebe Trkler rnek gsterilebilir. Hi bir yerde orijinal bir uygarlk kuramazlar, fetih ettikleri tarafndan fetih edilirler. Buna karlk, Araplar yerleik bir toplumdan ktndan, yani Mekke ve Medine kentlerinden ktndan, uygarlklarn kat kat stste yldklar beiinde bile orijinal bir slam uygarl kurarlar. Modern toplumda, burjuva uygarl karsnda, onunla eliki iinde bulunan iki byk toplumsal g olan ve ezilen ounluu oluturan kk burjuvazi ile ii snfnn konumlar, klasik Orta Dou uygarlklar karsnda Trklerle Araplarn durumuna benzer. Bu benzetmede kk burjuvazinin payna, yerleik bir toplumun kavram, kurum ve kltrne sahip olmayan, gebe Trkler; i snfnn payna da, yerleik bir toplumun kurum, kavram ve kltryle daha eski uygarlklar fetih edip onlardan daha gelikin bir uygarlk kuran Araplar der. Snflar ve snflar aras ilikiyi, tarihsel ve kltrel bir boyutla dakikletirdiimizde, snflar aras ilikilerin iktisadi ilikilere nazaran kkten deiimi ile karlarz. rnein Tarihsel ve kltrel boyut itibariyle, burjuvazi ve ii snf, ii snf ile kk burjuvaziden birbirine daha yakndr. nk i Snf da, Burjuvazi de modern retim ilikilerinin rndr. Ayn ekilde, tarihsel ve kltrel bakmdan, kk burjuvazi de, ii snfna deil, burjuvaziye daha yakndr. Tarihsel ve kltrel olarak, i snf ve Kk B urjuvazi birbirlerine en zt ve uzak iki snf olutururlar. te kk burjuvazinin politik konumu ile kltrel konumu arasndaki bu eliki, yani politik konumu, kzla kaymayla kk burjuvaziyi ii snfna yaklatrrken; tarihsel ve kltrel konumunun ona burjuvaziden bile uzak olmas, kk burjuvazinin damgasn tayan demokratik hareketlerin niin demokratik olmadnn ve demokratik sistemlerle sonulanmadnn anahtardr. Snflar aras ilikiyi, byle tarihsel ve kltrel iliki olarak ele almak, bize bir yn olay kolaylkla aklama olana da salar. Kk burjuva dnyasndan, kltrel ortamndan, kk burjuva sosyalizminin saflarndan hemen hemen hi bir zaman modern sosyalizmin kamamasnn srr buradadr. Btn byk sosyalist teorisyenlerin, burjuva kltrn hazmetmeye uygun bir ortamdan gelmeleri ve bu kltr zmleyerek am olmalar bir rastlant deildir. Marks, engels, Lenin, Troki, Lksemburg, Benjamin, Adorno, Mandel gibi Marksizmin btn byk teorisyenlerinin burjuva uygarlnn kltrn ok iyi zmlemi ve onu iinde tayarak am kiilerden olumas bir rastlant deildir.
45

Buna karlk, kk burjuva teorisyenlerin Maodan Enver Hocaya veya brahim Kaypakkayaya kadar, Marksist bir terminoloji ile konutuklarnda bile, metodoloji dzeyinde burjuva uygarlnn bile gerisinde kalmalar bir rastlant deildir. Bu nedenle bir rastlant deildir btn kk burjuva radikal ve sosyalistlerinin sonradan burjuva liberallere ya da reformistlere dnmeleri. Bu sadece bir siyasi kay deil, burjuva uygarl tarafndan bir kltrel fetih edilitir. Bu nedenle, olaanst azdr, modern ii sosyalisti. Tabii burada, ii snf deyince, radikal dergilerde ii snfn temsil eden kk kafal, koca pazulu, tulumlu ve anahtarl, Neandertal adamna benzeyen yaratn ii snfyla ilgisi yoktur. Bu olsa olsa, ite o kk burjuvazinin, kapitalizm ncesi dnyann kltrn yanstan kk burjuvazinin, ii snf tasavvurudur. i, baka bir eyi olmad iin, i gcn satarak yaayan insandr. Gelimi lkelerin ve btn dnyadaki ehirlerin, yani burjuva uygarlnn iktisadi, siyasi ve kltrel dm noktalarnn, nfusunun byk ounluunu i gcn satarak insanlar yani iiler oluturur. Ve bu gnk uygarl srtlayanlar, tam da byle insanlardr. Uzayda uydular yerletirenler, Banglorede tavuk kmesi gibi kk odalarda bilgisayar programlarn yazanlar, gney dou Asyada elektronik aletleri retenler vs.. Onlar bu uygarl yaratmakla kalmazlar ayn zamanda bu uygarln yaratdrlar. Ve tam da bu nedenle o uygarln kltrel temellerini ilerinde tarlar ve bu sayede onu aabilme yeteneindeki tek toplumsal g olmaya devam ederler. Dnya ii snfnn bu gnk blnml, ve ii snfnn modern burjuva uygarln yaratan ve tayan ekirdeinin, nispi refah ve burjuvaziyle uzlamalardr insanln durumunu umutsuz klan da zaten. i snfnn burjuva uygarlyla ilikisi , onu iinde tayarak ama (Aufhebung), diyalektik inkar ilikisidir; kk burjuvazi ise, burjuva uygarln kavrama yeteneinde olmad iin; ve o uygarlk onun karsnda stn ve egemen bir toplumsal konumu ifade ettii iin, ekonomik ve snfsal tepki yok ederek ya da yok sayarak inkar biiminde yansr. Bir bakma, kk burjuva direniler ne kadar radikal ve yoksul tabakalara ve kapitalizme uzak ilikilere dayanyorsa o kadar yok ederek ve yok sayarak inkarcdr. Ve btn inkarclklar gibi, inkar ettiinden daha geriye dmekle ve onu teslimiyetle sonulanr. 09 Eyll 2000 Cumartesi

46

Kk Burjuvazi, Burjuvazi ve Demokrasi

nce ksa bir hatrlatma. Yirminci yzylda btn demokratik karakterli hareketlerin, ezilen ounlua dayanmalarna ve de demokrasi ounluun karlarn savunmann arac olmaya en uygun sistem olmasna ramen, niin bu hareketlerin demokrasi diye bir dertlerinin pek olmad sorusuna cevap aryorduk. Bu cevab ararken, nce tarihsel balamda, bugn yaanan tarihin bir ters doum olmasna, yani kapitalizmi ykma yeteneindeki snfn onu ykamamasna, dolaysyla onu ykma yeteneinde olmayanlarn ne kmasna yol atna dikkati ektik. Yani kapitalizm ve emperyalizm tarafndan ezilenlerin, ama o kapitalizmin kendi rn, kendi yaratt olmayan ezilenlerin, hareketleri damgasn vuruyordu tarihsel dneme. Bu ilikinin mekanizmalarn kavrayabilmek iin, snflarn tarihsel ve kltrel konumlan sorununu ortaya koyduk. Bu kavranta kk burjuvazinin iilere deil burjuvaziye yakn olduu; ama daha geri bir retim temelinin kltrel temeli nedeniyle onu ama yeteneinde olamayaca, onun tarafndan fethedilmeye mahkum olduunu grdk. te bu zellik bize, kk burjuva radikalizminin niye demokrasi diye bir derdinin olamayacann mekanizmasn anlama olana salar. Bu arada u kk burjuvazi ve burjuvazi kavramna da bir deinelim. Kk burjuvazi sadece toplumsal konumlan deil, kltrel bir konumlan ifade etmektedir. Yani modern toplum ve retimin kltrel temelinden uzakl, kapitalizm ncesi dnyaya aitlii de belirlemektedir. Bu anlamda sadece, kyller, esnaflar, zanaatkarlar deil, ii snfnn, genellikle alta tabakalarn oluturan, toplumsal konumuyla ii ama henz ruh durumuyla, kltrel yapsyla kyl ve esnaf tabakalar da bu kategoride saylabilir. Ayn ekilde, burjuvazi de, sadece sermaye sahiplerini deil, burjuva dnyasnn kltrn edinmi aydnlar, dolayl iliki iinde olmakla beraber, modern kk burjuva tabakalar (memurlar vs.) ierir. Hatta, kendiliinden ii bilinci ve hareketi, yani reformist ii hareketi de burjuvaziye dahildir. Bu kltrel ve ideolojik kriterlerle gnmz dnyasnn snf ilikilerine bakldnda, aslnda dnyaya sadece burjuva ve kk burjuva bir kltr ve ideolojinin egemen olduu ve olabilecei grlr. ster ii, ister kk burjuva parti ve hareketleri olsun, son duru mada bunlarn hepsi, burjuva ya da kk burjuva karakterdedir. cretliler iktisadi ilikiler iindeki konumlaryla byk bir ounluu tekil etmelerine ramen, bu konum politik ve siyasi ifadesini bulamaz. Btn ii rgtleri esas olarak burjuva; radikal ii rgtleri de kk burjuvadr. Bu gn btn dnyada, iktidarlarn burjuva, muhalefetlerin kk bujuva olduu sylenebilir bu en geni kltrel ve ideolojik anlamda. i hareketi ancak sosyalist ve devrimciyse, burjuva ufkunu ap ayr bir g olar ak ortaya kabilir. Ama bu tarihin ok istisnai anlarnda gereklebilir. Bu nedernle gerekten devrimci ve sosyalist, burjuva uygarlnn ufkunun tesine giden bir
47

ii partisinin ve hareketinin bu gnk dnyada kitlesellemesi ve etki salamas olas deildir. Bu proletarya, tpk masallarda ktl yok edip ona galebe almann srrn bilen; unutulmu bilgileri saklayan ak sakall bilgeler gibi , bir teori olarak, bir ideolojik eilim olarak var olabilir. Durum byle grlnce, yirminci yzyldaki btn devrimci, demokrat ve radikal hareketlerin toplumsal temelinin kk burjuvazi olduu grlr. Ve bunlar genellikle burjuvaziye ve kapitalizme de deil, emperyalizme, smrgecilie, onlarn ibirlikisi brokrat ve kapitalizm ncesi tabakalara kardrlar. Yani burjuvazi de muhalefet iindedir bir lde. Bu demokratik muhalefet iinde, kk burjuvazi byk ounluktur, burjuvazi ise aznlk. Ve bunlar arasnda, demokratik hareketin iinde bir atma ve kavga, bir snf mcadelesi vardr. Bu mcadele burjuvazinin kltrel stnl nedeniyle biimsel demokrasi alannda ortaya kar. lk bakta, zaten ounluk olduu iin kk burjuvazinin, demokratik hareket iinde demokratik biimlerin var olup glenmesinden karl olduu dnlebilir. Ancak, snflarn, tarihsel ve kltrel konumlan gz nne alndnda, durumun hi de yle olmad grlr. Kk burjuvazi, burjuvaziyle ideolojik ya da politik mcadeleye girdiinde kaybetmeye ve burjuvazinin kontrol altna girmeye mahkumdur . nk kavramsal ve kltrel temeli, burjuvaziyi aamaz, onun ufku iindedir. En radikal olduunda bile burjuvaziye kar burjuvazinin deerlerini savunur. Burjuva danyasnn ufkunun tesinde bir program gelitiremez. Bu nedenle, burjuvaziye kar ayrln, mcadele biimleri, semboller araclyla gstermeye alr. Yani demokratik bir ileyi iinde, burjuva reformizmi, kk burjuva radikalizmini veya devrimciliini her zaman yener ve ounluu kendi politikasna kazanabilir. Radikal kk burjuvazi, bunu toplumsal bir eilim olarak bilir ve sezer. Biimsel demokrasi ve zgrlkler alannda yenilgiye mahkum olduundan ve bu ayn zamanda burjuvazinin ncl ve kontrol almas dolaysyla hareketin de yenilgisi olacandan, radikal demokrasi ve devrimcilik, biimsel demokrasiyle bir arada yaayamaz. Biimsel demokrasi kabul edilip uyguland takdirde, hareketin kontrol liberal burjuvaziye geecek, ve hareket yenilecek demektir, hareketin baars ise, liberal burjuvazinin hareketin iplerini ele almamasyla, bu is e ancak biimsel demokrasi mekanizmalarna (seimler, her trl fikir zgrl vs.) itibar edilmemesiyle mmkndr. Dier bir deyile, kk burjuva radikalizmi, burjuva reformizmiyle mcadelesinde, dezavantajl olaca koullarda sava kabul etmez. Demokratik hareketlerin anti demokratik olmasnn nedeni budur. nk demokrasi snf savann bir aracdr. Kk burjuvazi, ounluk olmasna ramen, bu arac, kltrel ve tarihsel gerilii nedenilyle burjuvaziye kar kullanamaz. Bunu sezdii iin, kk b urjuva hareketler, demokratik, yani tarihsel olarak burjuva karakterde olmalarna ramen; demokratik olamazlar, yani hareketin iindeki burjuvaziye kar savalarnda demokrasiyi savan bir arac olarak kullanamazlar. Ve her zaman demokrasi hareket iindeki burjuvazinin silah olur. nk, ideolojik ve kltrel stnlyl; buna maddi g de ekleneblirdi, bu
48

silah kk burjuvaziye kar kendisi kullanabilir. Elbette kk burjuva radikalizmi bunu bilinli olarak yapmaz, daha ziyade i gdsel, toplumsal eilimleri ifade ettiini dnd sembollerle gerekletirir. Zaten kk burjuvazinin burjuva ufkunu aan bir program gelitirememesi nedeniyle, burjuva dnyasna ztl yanstan semboller ve rozetler byk nem tarlar. Ama bylece, kk burjuva radikalizmi, uzun vadede yenilgisine yol aacak, ki bu son durumada yine onun burjuva dnyas tarafndan hazmedileceinin bir ifadesidir, bir amazla karlar. Burjuva reformizmi, kk burjuvazi karsnda kendisine elverili konumu salayan biimsel demokrasinin savunuculuuna geer. Bylece kendi reformist politikasnn gerici niteliini tartma konusu yapmaktan kurtularak, aslnda politikann ieriiyle ilgisiz demokrasiyi politikann temel tartma konusu yapar. Yani bir politikann demokratik olar ak belirlenmesi onu otomatik olarak doru yaparm gibi konu ele alnr. Bir politikann karar aln biiminin, onun doruluunu veya yanlln belirlemedii gerei ortadan kaybolur . zetle, demokrasi snf savann aracdr. Burjuvazi, kltr nedeniyle, kendisine stn bir konum salayacandan kk burjuvaziye kar nderlik savanda demokrasiden yana olur. Kk burjuvazi de biimsel demokraside kaybedeceini bildii iin, demokrasiye kukuyla bakar ve bu nedenle btn radikal ve devrimci demokratik hareketler biimsel demokrasi (snrsz fikir ve rgtlenme zgrl, her dzeyde seimler) karsnda kukulu hatta dmancadr. Burada ele aldmz soyut gibi grnen ifadelerin, Krt ulusal hareketiyle yakndan ilgili olduu gzlerden kamayacaktr. Krt ulusal hareketi, bir yandan radikal ve devrimci idi, ama ayn zamanda kltrel bakmdan, kapitalizm ncesinin basks altndayd. Bu radikal izgi, hareketi yklenen yoksul insanlarn arl; gerillann prestiji ile; srekli rotasyon, bur juva dnyasnn batan karclna kar olduu dnlen yaam tarzna ynelik tedbirler ile bir lde korunabildi. Bu koullarda bile, srekli oluan bir brokrasinin hantall ve sabotajlar; burjuva dnyasnn bin bir yoldan sz srekli bir kan kaybna yol atysa da, imdiye kadar tahribatlar yukardan kontrol mekanizmalaryla daima snrl tutulabildi. Bu mekanizmalar olmasa, hareket Krt burjuvazisinin kontrol altna geer ve her ey yitirilirdi. Ancak bu mekanizmalar artk hareketin bu gnk hedefleri bakmndan ilevini yitirmektedir. Demokratik biimlere gei, Krt burjuvazisinin hareketi kontrol altna almas ve bu da yenilgi demektir. Yeni biimlere geemeyi ise, gerekli toplumsal glerin harekete gemesi ve rgtlenmesinin bir engelidir ve yine yenilgi demektir. Bu kmazdan nasl klabilir? Ancak kapitalist uygarln rn olan modern ii snf demokrasiyi burjuvaziye kar gl bir silah olarak kullanma yeteneindedir. Krt hareketinin demokratiklemesini, bu snfsal balamnn dnda, sadece biimsel demokrasi uygulamalar olarak koymak, kesinlikle Krt burjuvazisine hizmet eder ve onun karlarnn rtsdr. Krt hareketi ne yapp yapp ehirli modern iilere dayanmak zorundadr. Kimi eletirmenler, Krt hareketinin nasl yapp da modern ii tabakalara dayanaca, bu geiin nasl salanaca sorunu yerine, biimsel
49

demokrasi arlaryla, aslnda Krt burjuvazisine imkan hazrlyorlar. Eskisi gibi dayatmalarla iin gtrme abalar da ayn ekilde sonulanr. O halde, sorun, demokratik veya eski yntemler deil; dayanlan toplumsal tabann nasl deitirilebilecei ve bunun mmkn olup olmaddr. Soruyu doru sormak, zmn yarsdr. 15 Eyll 2000 Cuma

50

Diktatrlk Kavramnn ki Zt Anlam

Bir kavram, farkl balamlara gre deiik anlamlar tayabilir. Bilimlerin ilerlemesi bir bakma, baka balamlardaki anlam farklarnn ayrtrlmas; bir kavramn, bir terimin snrlarnn netletirilmesi demektir. Toplumsal mcadelelerde egemen snflar, zellikle kavramlarn farkl anlamlar arasnda kaydrmalar ve geiler yaparak ezilenlere kar bir ideolojik mcadele yrtrler. En bilinen klasik rneklerden biri, materyalizm ya da maddecilik kavramdr. Bu kavram ahlaki bir kategori olarak da; sosyolojik bir kategori olarak da kullanlabilir. Maddecilik, ahlaki bir kategori olarak, paraya, maddi karlara dknlk; etik deerlere nem vermeme anlamnda kullanlr. Buna karlk, sosyolojik bir kategori olarak maddecilik ise, insanlarn varlklarn dncelerin deil, dncelerini varlklarnn belirledii anlamna gelir. imdi, kurnazn biri kp da, ki egemen snflar srekli bunu yaparlar, Marksistler kendilerini maddeci olarak tanmlyorlar, bunlar hi bir ahlaki deere inanmayan maddi karclardr derse, iki farkl balam ve anlamn ayn terimle karlanmasndan yararlanarak hilebazlk yapm olur. nk, Marksistler, kendilerini maddeci olarak tanmlarken, ahlaki bir kategori olarak deil, sosyolojik bir kategori olarak maddecilikten s z ederler. Kurnaz ise, bunu kartrr, nk bundan yarar vardr. Ve bu davranyla da, Marksistlerin dediini kantlamaktan baka bir ey yapm olmazlar : Yani varlk dnceyi belirlemektedir. Diktatrlk kavramnn, klasik Marksizmde iki farkl kullanm ve zt anlam vardr. Sosyolojik anlamyla diktatrlk, demokrasinin ta kendisidir. Politik anlamyla diktatrlk ise demokrasinin zdddr. Her demokrasi bir diktatrlktr. nk her demokrasi, daha balangta bir takm n kabullerden yola kar. rnein, iktidarn kaynann halkn kendisi olduu var saymn ele alalm. Bu anlay, iktidarn kaynann Allah veya insann soyu olabilecei grleriyle uyumaz ve onlar zerinde bir diktatrlktr. En liberal demokrasi bile eriat karsnda bir diktatrlktr. rnein bu gn yeryzndeki btn demokrasiler, herkesin bir milleti olaca ve olmas gerektii var saymna dayanan diktatrlklerdir. Hi bir demokrasi ne kadar ok kltrllkten sz ederse etsin, rnein benim kltrmde devlete vergi ver mek yoktur, askere gitmek yoktur, cezaevi yoktur diyen bir kltre zerrece tolerans gstermez ve bu anlaylar zerinde bir diktatrlktr. Proletarya demokrasisi de, tpk burjuva demokrasisi gibi bu anlamda bir diktatrlktr. zel kii mlkiyetini ve kar deil, toplumun ihtiyalarn ve toplumsal mlkiyeti temel olarak alan bir sistem zel kii mlkiyetini dokunulmaz tabu gren zerinde bir diktatrlktr. Bunun tersi olarak da, kar ve zel kii mlkiyetinin temel alnmas, toplumsal yarar anlay karsnda bir diktatrlktr. Bu anlamda her demokrasi ayn zamanda bir diktatrlktr. Diktatrlk ve demokrasi birbirine zt kavramlar deil, ayn olgunun farkl ynleridir.
51

Politik anlamyla diktatrlk, fikir ve rgtlenme zgrlklerinin olmamasdr, yan i demokrasinin zdddr. Tekrar edelim, sosyolojik olarak, her demokrasi bir diktatrlktr, demokrasi ve diktatrlk zdetir; politik olarak ise demokrasi ve diktatrlk birbiriyle uzlamaz, birbirine zttr. Marksizmin klasikleri proletarya diktatrlnden hep bu sosyolojik anlamyla sz ettiler. Onlar iin sorun, ezilen ounluun, ezen ve ezilen snflarn olmad bir topluma (yani sosyalist topluma veya komnist toplaman alt aamasna) giden aracnn (yani gei dnemi devletinin) yapsnn nasl olduu ve olabilecei idi. Burjuva demokrasisi ve aydnlanmann ocuklar olarak, onlar iin demokratik olmayan bir ezilenler devleti dnlemeyeceinden, onlar daima vurguyu devletlerin sosyolojik karakterlerine yaptlar. rnein, Marks ve Engels Paris Komn bir proletarya diktatrl idi derler. Paris komnnde, ne Marksistler ne de komnistler vard. Parti de yoktu. Partiler, fikir ve rgtlenme zgrlkleri mutlakt. Hatta kararlar egemen snftan ziyade ezilenlerin kendi temsilcilerinin, yani brokratlarn kontrolden kmas tehlikesine kar tedbirler ieriyordu. Benzer ekilde, Leninin demokrasi ve diktatrlk konusunda yazd kitap olan Devlet ve Devrimde de parti kelimesi bile gemez. Brokrasi, demokratik bir sistemde egemenliini srdremez. Bu egemenlii ancak diktatrce yntemlerle srdrebilir. te, brokrasi bu nedenle, diktatrlk kavramnn sosyolojik anlamndan, politik anlamna kayma yaparak, kendi diktatrce yntemlerini , proletarya diktatrl kavramna dayanarak, merulatrmaya almtr. Bu dnya burjuvazisi iin de gkten zembille inen bir ltuf olmutur adeta. Onlar da bylece, diktatrlk karsnda demokrasi bayraktarln ele geirmi ve demokrasilerin aslnda birer diktatrlk olduu gereini gzlerden gizlemilerdir. Bylece her iki ezen aznlk, burjuvazi ve brokrasi, ezilenlere kar gerek bir su ortakl iinde i grmlerdir. Marksizmin klasikleri, Fransz devriminin, Aydnlanmann ocuklarydlar. Onlar iin ii snfnn snf olarak egemenliini srdrebilmesi iin fikir ve rgtlenme zgrlklerinin olmamas ylesine tasavvur edilemezdi ki, bu nedenle byle bir sorunu tartmazlar bile. Diktatrln politik anlamyla bu kabul edilmezlii nedeniyle onun zerine bir tartma olmamas bile bir handikap oluturmutur brokrasinin tahrifatna kar. Proletarya Diktatrlnn politik anlamyla diktatrlk olmad konusunda bir cmle bile bulmak mmkn deildir Marksizmin klasiklerinde. Ama bu yokluun nedeni, proletarya diktatrlnn diktatrce bir sistem olaca anlay deil, aksine, zgrln ve demokrasinin olmad bir proletarya diktatrlnn tasavvur edilmezliidir. Onlar proletarya diktatrlnden sz ederken, hep proletarya demokrasisinden sz ediyorlard. Eyll 2000 Perembe

52

Brokrasi ve Demokrasi
Burjuvazi, kk burjuvazi, ii snf, rantiyeler gibi temel snflar ifade eden kavramlar on dokuzuncu yz yldaki Avrupa ve Amerika tarihini anlamak iin gerekli aralar sunarlar, ama yirminci yzyln tarihini anlamak istiyorsanz, bu kavramlar yetersiz kalr; snf ii blnmeleri aklayacak kavramlara ihtiya vardr. Yirminci yzyla damgasn vuran byk toplumsal g vardr: biri geri lkelerdeki ulusal ve demokratik hareketler. (Bunlarn burjuva uygarl karsndaki zayflklar nedeniyle niye ounluu oluturmalarna ramen demokrasiye ilgisiz olduuna bir nceki yazda deinmitik.) Dier iki g, kapitalist lkelerdeki sosyal demokrat ve komnist partiler ile Dou Avrupadaki Sovyetler Birliidir. Yirminci yzyl Sovyetlerin kuruluuyla balar ve yklyla biter. Bu gn anlamak iin yirminci yz yl, yirminci yzyl anlamak iin Sovyetlerin ne olduunu anlamak gerekir. Sovyetlerin ne olduunu anlamak iin ise, klasik temel snflara ilikin kavramlar yetmez. Benzer ekilde, bugn zengin lkelerde btn trtklamalara ramen hala ayakta duran ve bu gn ii snfnn dnya apnda siyah beyaz blnml sonucuna yol aan sosyal devlet de Sosyal Demokrat ve Komnist partilersiz anlalamaz. Bu partileri ve politikalarn aklamak iin de temel snf kavramlar artk yetersiz kalr. Bunlarn ideolojik ifadeleri de, Stalinizm ve Sosyal Demokrasi olmutur. Stalinizm de, Sosyal Demokrasi de grn deil zyle incelendiinde u grlr: bunlar hem metodoloji hem de politikalar bakmndan zdetirler. Stalinizmle sosyal demokrasi grnmde zddrlar ama gerek dayandklar toplumsal tabakalar ve dile getirdikleri eilimlerle; gerek metodolojik dzeyde zdetirler. Daha nce Bat Avrupadaki komnist partilerin, Duvarn yklndan sonra da Dou Avrupadaki ve dier komnist partilerin hzla ve hi sancsz bir biimde sosyal demokrat partilere dnmelerinin veya o fonksiyonu stlenmelerinin nedeni bu temeldeki zdeliktir. Bunun tersi evrim de, ki bu daha az bilinir, sava sonras dnemde, Sovyet etkisindeki lkelerde sosyal demokrat partilerin kolayca Stalinist partilere dnmelerinde grlr. Bu iki toplumsal g de ayn toplumsal zmreye dayanr: Brokrasi. Stalinizm, bir ii devriminden sonra adm adm ve dnyadaki en kanl kar devrimlerden biriyle iktidar ele geiren bir brokrasinin ideolojisidir. Sosyal Demokrasi ise Kapitalist lkelerdeki gl ii hareketinin rn olarak ortaya kan rgt ve partilerin brokrasisinin ideolojisidir. Denebilir ki, Stalinizm bir ii devrimini tasfiye ile iktidara gelmi bir sosyal demokrasidir; Sosyal Demokrasi de kapitalist lkedeki Stalinizmdir. Ayn brokratik zmrenin eilimleri farkl koullarda deiik biimlerde ortaya kar. i brokrasisinin ok temel bir zellii vardr: var oluunu ii hareketine ve rgtlerine borlu olduundan bir yandan bunlar savunur. Ama ii hareketi karsndaki egemenliini
53

ancak devrimci olmayan bir ii hareketiyle koruyabileceinden, devrimci sos yalizmin karsndadr. Sovyetlere egemen olan brokrasi de ayn durumdadr. Var oluunu bir ii devriminin yaratt ilikilere borlu olduundan bunlar srdrmek zorunda kalmtr, ama ancak ii hareketinin yokluu veya ezilmilii koullarnda egemenliini srdrebileceinden, her trl demokrasinin en byk dman olmutur . Geen yazda ele aldmz, diktatrlk kavramnda yapt anlam kaymalaryla bunu teorize etmitir. Ayn Brokrasi, kapitalist lkelerde, ancak parlamenter demokratik sistemlerde rgtl ii hareketi dolaysyla da bu hareketin rn olarak kendisi var olabileceinden genel oya dayanan parlamenter demokratik sistemlerin temel gcdr; kapitalist olmayan lkelerde ise, ancak her trl demokratik hakkn yokluunda ii snfn iktidardan uzak tutabileceinden demokrasinin en byk dmandr. Zt gibi grnen ideoloji ve politikalar, yani Stalinizm ve Sosyal Demokrasi, ayn zn (snf temeli ve yntem) farkl grnmleridir. Stalinizm ve Sosyal Demokraside ayn z farkl biimde grlrken, yirminci yzyla damgasn vuran dier g olan, devrimci demokrasi, ya da kk burjuvazi ile Stalinizm arasnda, farkl zler benzer biimlerde grnr. Devrimci demokrasinin demokrasiye ilgisizlii ve hatta dmanl, burjuvaziye kar, onun kltrel stnlne kar kk burjuvazinin bir savunma mekanizmasdr ve tam da bu nedenle devrimci ve demokratik bir karakteri vardr. Stalinizmin demokrasi dmanl ise ii snfna kardr ve kar devrimcidir . Sembol isimlerle ifade etmek gerekirse, Stalin, brokrasinin kar devriminin nderi ve ideologudur iilere kar; Mao ise ulusal ve demokratik bir kyl ayaklanmasnn nderi ve ideologu emperyalistlere ve toprak aalarna kar. D grn bakmndan uygulamalar ok birbirine benzer, ama yaplanlarn ve dayanlan glerin z tamamen farkldr. nsanlar bir Balina ile bir balina kpek balnn (bu balk da Balineler gibi planktonlarla beslenir ve bir balina kadar byktr ve balinaya benzer) d grnlerindeki btn benzerliklere ramen birinin memeli, dierinin ilkel bir kkrdakl balk olduunu kabulde zorlanmyorlar. Ama ayn ey toplumsal olaylarda sz konusu olunca, anatomik ayrlklara kafa yormay kimse istemiyor ve grnlere bakarak bir hkm vermekte kimse bir mahzur grmyor. Elbette bunun snfsal temelleri var. Bir balina kpek balna balina demek belki insanln kaderi bakmndan nemli deildir ama, bir devrimci demokrasiye grne bakarak brokrasi gibi davranmak veya brokrasiyi devrimci demokrasi gibi deerlen dirmek insanlarn ve lkelerin kaderini yakndan ilgilendirmektedir. Elbette, kk burjuva demokrasisi iktidar olduu andan itibaren, hatta bunun yolundayken, hzla brokratikleir, dnme urar. Modern ve kltive ii snf ve onun snf olarak egemenliini srdrmesini salayacak bir demokrasi ve devlet cihaz olmadan brokratlamay ve brokrasinin iktidar olmasn engellemek olanakszdr. Yirminci yz ylda olan hep budur. Devrimci demokratlar baardan sonra, tpk uygarl fetih etmi ve onun tarafndan fetih edilen barbarlar gibi hzla brokratlap burjuva uygarl tarafndan zmlenirler.
54

Bu bir kader miydi? Sanmyoruz. Gerek bir ii iktidarnn ve ii demokrasisinin burjuva uygarl karsnda bir alternatif sunduu koullarda, devrimci demokrasi bir ii demokrasisine geiin arac olabilirdi. Bu dnya tarihi bakmndan, tpk kapitalist olmayan yol gibi, yitirilmi bir frsattr. Bunun ip ucunu bize, ok garip ama, u Kemalizm sunuyor. Kemalizm, bir bakma, burjuvazinin yokluu ve clzl nedeniyle, (in, Yugoslavya gibi, doutan brokratik yozlamaya uram kapitalist olmayan devletlerle bir paralellik iinde konumak gerekir ise) doutan brokratik yozlamaya uram bir burjuva devletiydi. rnei batyd. Bu brokratik tabaka, zorlamalardan nce bizzat kendisi Serbest Fkra gibi denemeler yapt. Ya da rnek ald batnn zorlamalaryla, yarm yamalak da olsa, parlamenter ve demokratik sisteme gemek zorunda kald. Ve tam da bu sayede, Stalinin heykellerinin aksine Atatrkn heykelleri hala yerinde duruyor. Eer Maolara, Titolara Fidellere, Holara, kapitalist Batnn Kemaliste sunduu rnei sunan ve buna zorlayan, yani gerek bir ii demokrasisini rnek olarak sunan ve onlar da byle olmaya zorlayan bir Sovyetler olsayd, bu yoksullara dayanan devrimci demokratlar daha m az yetenekli olurdu demokratik sistemlere gemeye, Osmanl paalarndan? Aksine, bu ezilenlere dayanan devrimciler ok daha yatkndlar. Bunun mmkn olduunu, Stalinist rnein ve basknn ortadan kalkt, ama sosyalist bir demokrasi rneinin de olmad ve kapitalizmin mutlak bir zafer kazand ve burjuva demokrasisinin biricik olumlu ve gerekleebilir rnek kald koullarda, PKKnn iine girdii yeni izgi ve dnm abalar, tersinden dolayl olarak gsteriyor. calann savunmas bu balamda deerlendirildiinde anlalabilir. 29 Eyll 2000

55

Aznlklar ve Demokrasi
Demokrasiyi savunanlarn ounda, demokrasinin gericilikle, ovenizmle, rklkla badamayaca ynnde yanl bir anlay vardr. Sanlann aksine, Leninin de dikkati ektii gibi, demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir. Hi unutmamak gerekir, Hitler demokratik seimlerle en byk parti olmutu. Trkiyede son seimlerde, Trk ulusunun yzde sekseni inkarc ve oven politikalara oy verdi. Demokrasi, ilke olarak aznln ounlua uymasn kabul eden rejim olduundan, ounlua aznlk hakknda karar hakkn vererek ona btn silahlar sunar. ounluk, ounluk olarak aznl ldrme karar bile alabilir son derece demokratik olarak. lk bakta bu ifade ok abartl gibi grnr ama, yakn zamana kadar toplantlarda, sigara ien ounluun kararyla sigara iilebilme karar alnrd. Yani bir tr taksitle ldrme karar. Genel olarak demokrasi her trl gericilik, milliyetilik vs. ile gayet gzel uyuabilir. Ama zel bir demokraside, daha bata, hi kimsenin bakasnn salna onun rzasna dayanmadan bir zarar veremeyecei gibi bir ilkenin olduu bir demokraside, ounluk bu konuda karar alamaz. Byle bir demokraside, on bin kiilik ve bunlarn 9999unun sigara itii bir toplantda, bir tek kii dahi sigara iilmemesi nerisinde bulunduu zaman, artk bu neri demokratik bir ekilde oylanmaz, sadece neriye uyulur. Eer uyulmaz ise, bata koyulan ilke ihlal edilmi, yasa dna dlm olur ounluk. Bu durumda o bir kii, 9999 kiiyi, mahkemeye verip hapse tktrabilir. Demokrasinin genel olarak, her trl gericilik ve ovenlikle badaabilen genel olarak demokrasi olmaktan kp, bunu snrlayan, zel bir demokrasi olabilmesi iin, ounluun baz konularda karar alamayaca ynnde ilkeler belirlemi olmas gerekir. Demokrasinin geliim tarihi, bir yanyla ounluun karar alabildii alanla ra kstlamalar getirilmesinin tarihidir . Bu gn Trkiyede rnein, ounluk Trke konuuyor ve dierlerini Trke konumaya bin bir yoldan zorluyor. Ama herkesin ana dilini renme, konuma ve gelitirme haklarnn garanti altna alnd bir demokraside, ounluk artk aznln dilleri hakknda bir karar alamaz. Byle bir demokraside bir tek kii iin dahi, ana dilini renmesi iin retmen, mahkemede ona tercman bulmak gerekir. Bu gn Avrupa lkelerinin ounda, bir ok aznln kimi haklar byle garantiler altna alnm bulunuyor. rnein sakatlar, homo sekseller, sigara imeyenler, yallar, ocuklar, uyuturucu bamll olanlar vs. ounluun karar alma alann kendilerine ilikin sorunlarda snrlam bulunuyor. ounluk homoseksel olmasa ve bunu bir hastalk olarak grmeye devam etse de, kendi ahlakn homoseksellere dayatamyor. Sakatlar, merdivenlerin yannda, tekerlekli sandalyenin hareket edebilecei dz yollar veya asansrler talep ediyor. ounluk hayr, vergilerimizi kk bir aznln talebine harcayamayz diyemiyor. rnekler oaltlabilir.
56

Demek ki, bir takm haklarn ilke olarak dokunulmaz, ounluk tarafndan karar alnamaz olarak tanmlanmas gerekiyor. Tabii burada u soru ortaya kyor: Nasl oluyor da ounluk, belli ilkeleri kabul ederek, karar alma hakkn snrlyor? Bir kere bu haklarn ve ilkelerin hepsi belli mcadeleler sonunda ounluk tarafndan kabul ediliyor. Peki, aznlk ounluu buna nasl zorluyor? Nasl oluyor da gc yetiyor? Elbette, bu kabullerde, geleneklerin, yerleik deerlerin, yaygn anlaylarn bir yeri var. Ama bir de ekonomi politii var. Btn bu kabuller yle kolay olmuyor. Aznln uzun direni ve mcadeleleri gerekiyor. Buna ramen nasl oluyor da aznlk ounlua galebe alp hakkn ona kabul ettirebiliyor? Burada yle bir yasann varl seziliyor: Aznln direniinin sonularnn, o hakkn verilmemesinden daha pahalya patlayaca grlnce genellikle o haklar bir ilke haline dnyor. Aznlklarn haklarnn tannmas konusunda ikinci bir tarihsel eilim de bir toplumun zenginlii lsnde bu snr ve ilkelerin oalma eilimi gstermesidir. Bu nedenle iktisadi kriz dnemleri bu haklarn yitirildii dnemler olur, Alman faizminde olduu gibi rnein, yani ounluk, ounluk olarak yine aznln haklarn iptal etme karar alabilir. Burada da yine, aznln haklarn yok etmenin getirecei karlarn, zararlardan fazla olmasnn nemli bir rol oynad seziliyor. Yani aznlk haklar ile, toplumdaki refah dzeyi arasnda bir iliki bulunuyor. Tabii bu ok genel bir eilim, somut tarihte, binlerce krlma ve etki buna ekleniyor. Bu balamda ulusal aznlklar konusuna da ksaca deinmek gerekiyor. Son dnem tarihine baktmzda iki eilim grlr. Ulusal devletlerin olumas ve bunlarn btn yer yzn kaplamalar dnemi. Bu dnemde, aznlklarn haklar pek gndeme gelmemekte, standartlama, dolaysyla aznlklarn imha, srgn, katliam, zmleme yoluyla yok edilmesinin, modern standart retime uygun standart dili konuan uluslarn oluumunun belirleyici olduu grlyor. Bu sanayi devrimiyle balyor ve fordizmde zirvesine ulayor. Adeta uluslar bir banttan kan rnlere benzetiliyor. Ancak son on yllarda, tersi bir eilim de ortaya kyor. Bir kere, imdiye kadar bu standartlama salandndan, artk kapitalist retimin ileyii iin ciddi bir problem oluturmuyor. Ama btn buna ramen, hi bir devlet, yzde yz bir safla ulaamyor. Aznlklar var olmaya devam ediyor. Buna ilaveten modern igc gleri de yeni aznlklar yaratyor ve hatta eski aznlklara yeniden bir canlanma getiriyor. Dier yandan bilgisayar ve buna bal olarak retim tekniindeki gelime ve esneklikler, eski bir rnek retimin yerine, geri yine o bir rneklik erevesinde ama daha farkllklar gsterebilen rnlere olanak salyor. Bu durumda, eski standartlamay srdrmek hem anlamsz hem de gereksiz hale geliyor. Bunun yerine standartlamay ok kltrllk, ok etnilik, ok renklilik gibi esnekliklerle donatmak, kapitalist retimin daha sancsz gelimesi bakmndan zorunlu hale geliyor. Bu nedenledir ki, son on yllarda aznlklarn ve onlarn haklarnn n plana kmas bir rastlant deildir. Bu da bir tek dil ya da etniye dayanan veya bunu ideal olarak koyan ulusal devlet anlay yerine, Amerikada olduu trden, dil ve kltr politik alann dna iten, ulusu baka
57

ortaklklarla tanmlayan, ulusal devletlerin ilk doum dneminin anlaylarnn yeniden itibar bulmasna yol ayor. Bu gnn Trkiyesindeki temel mcadele bu ulusuluun eski biimi ile yeni biimi arasndaki bir mcadele olarak da kavranabilir. Trkiye Cumhuriyeti, klasik standardize edici dnemin damgasn tamaktadr. Krtler ise, bu gnn dnyasna uygun, esnek, dili ve kltr ulusun tanm dna iten, yeni ulusulua uygun bir projeyle ortaya km bulunuyorlar. 06 Ekim 2000 Cuma

58

Sosyalist Demokrasi (I) - i Demokrasisinin Koullar

Sosyalist Demokrasi bal altnda, sosyalist yani snfsz bir toplumdaki hak eitli ini ya da burjuva hakkn salamaya ynelik demokrasiyi deil, ezilen ve smrlenlerin ezen ve smrenleri alt ettii ve snfsz bir topluma doru evrilen, Gei Dneminin demokrasisi, dier bir deyile, Marksn Proletarya Diktatrl dedii rejimin, ezilenlerin demokrasisi ve sorunlar ele alnacak. Genellikle Gei Dnemi ile Sosyalizm ayn ey sanlr. Bu kartrma nedeniyle sosyalist hareketin temel tartmalar ve yirminci yzyln tarihi anlalamaz. (rnein mehur Tek lkede Sosyalizm tartmas, Sosyalizm ve Proletarya Diktatrl (veya Proletarya Demokrasisi, ikisi de ayn eydir) de denen Gei Dnemi kartrldndan, sanki tek lkede bir ii iktidarnn mmkn olup olmad biiminde anlalr.) Bu nedenle, bal kastl olarak yanl koyduk ki yanlla dikkati ekebilelim. Bu yazda konumuz aslnda, i Demokrasisidir. Snfsz toplumdaki demokrasi baka bir konudur ve ona ilk yazlarda, zellikle bolluk ve ktlk, zgrlk ve demokrasinin ztl balamlarnda deinmitik. Dolaysyla bu blmn doru balnn i Demokrasisi veya Ezilen ounluun Demokrasisi veya Gei Dneminde Demokrasi veya Proletarya Diktatrl olmas gerekirdi. Bunlarn hepsi ayn eydir ve henz sosyalizm deildir. Sosyalizm Snfsz toplumdur. Gei Dneminde ise snflar vardr, ama bu toplumda Tarihte ilk defa ezilen ounluk sttedir. Bu Gei Dnemine yaygn bir yanlla Sosyalizm dendii iin, eskilerin galat mehur, lgat fasihten yedir ifadesine denk olarak, bile bile bu yanl bal kullandk. Byle bir demokrasiyi en iyi ezen aznln stte olduu en ideal demokrasiyle kyas iinde anlayabiliriz. En temel sorunlar ksaca ele almay deneyelim Biliyoruz ezenler kk bir aznlk olduklar iin genel oya kardrl ar, ancak ezilenlerin basksyla bunu kabul etmilerdir. Ama bunu kabul ettiklerinde bu sefer yle mekanizmalar getirirler ki, ezilen ounluk genel oyu kendi karn korumak iin kullanamasn. Bunun ilk adm, genel oyu kabul etmek ama, genel oyun olumasn salayacak mekanizmalara snrlar koymaktr. rnein her trl fikir ve rgtlenme zgrlnn snrlanmas (Trkiye buna tipik rnektir). Ezilenlerin iradesi ancak modern partiler araclyla yansyabilir. Bu mekanizmalarla ezilenlerin rgtlenmesi engellendiinden ezilenlerin kar ve eilimleri genel oya yansmaz. Bu tr engellerin olmad ve genel oyun olduu btn lkeler zengin lkelerdir. Yani
59

burjuvazi ancak, egemen olduu lkenin ezilenlerine bir rvet verebildii durumlarda, hem genel oy, hem fikir ve rgtlenme zgrlne dayanan bir demokrasiyi gtrebilmektedir. Peki, bu lkedeki ounlua verilen rvet nereden gelir? Yoksul lkelerden. Ama o yoksul lkelerdeki insanlarn ne oy hakk vardr ne de zgrlkleri. Olaya ulusal devletle r ufku iinde baklmadnda, zengin lkelerdeki genel oyun, dnyadaki ezilenler asndan genel oy olmad, bir kleciler demokrasisi olduu grlr. Sadece ezilenlerin bir ksm, kendi kle sahipleriyle uzlamtr. Yani zengin lkelerin iisi ve burjuvazisi, dnyann yoksul ounluuna kar kendi iinde bir demokrasiye sahiptir, genel oy hakk aslnda hala yoktur. Dier bir deyile zengin lkelerde genel oy ve zgrlkler; dnya lsnde bir genel oy olmad; ulusal devletler araclyla ounluk genel oydan mahrum edildii ve ounluk zgrlklerden yoksun olduu iin var olabilmektedir. kisi ayn madalyonun iki yzdr. O halde bir ii demokrasisi, bir zengin lke iileri demokrasisi olmak istemiyorsa, dnya lsnde genel oya dayanmaldr. Ulusal olan ile politik olann akmas ilkesinin reddi ve ezilen ounluun demokrasisi ayrlmaz olarak birbirine baldr . Yani ulusal olanla politik olann akmasn kabul eden hi bir ilke bir ii demokrasisiyle badaamaz. Demek ki, bir ezilenler demokrasisinin olmazsa olmaz koulu; bir imtiyazl kleler demokrasisine dnmemesinin koulu, dnya apnda olmasdr, tm insanl kapsamasdr. Ulusal devlet erevesinde bir ii demokrasisi olamaz, ancak g ilikilerine bal olarak, dnya apnda bir demokrasi kurma amacna bal, geici olarak olabilir. * Analize devam iin u genel oyun olmad gereini bir yana koyalm. Genel oy ve zgrlklerin olduu koullardaki ezilen ounluun eilimlerinin ekillenip yansmasnn ikincil engellerine gelelim. Bunda en nemli ara zel mlkiyet sisteminin ezenlere salad stnlktr. Ezen snflar zenginliklere ve dolaysyla bilgiye sahiptir . Sadece zenginlik deil, bilgi de kuvvettir. Bu ezen snfa, sayca azln dengeleyen muazzam bir g verir ve olanaklar sunar. En basitinden, toplumun en aalarndan eteler rgtlenebilir. nsanlar satn alnabilir. Yani her direni abas daha kckken yok edilebilir. Bunlar aann karsnda da, bu sefer gizli servisler onlarn yetmedii yerde ordular bekler. Yani burjuvazinin, ezilenlerin eilimlerinin rgtlenmesi ve iradesinin yansmasn engellemek iin muazzam rezervleri vardr. Ama amzda bunlar iinde en byk arl kazananlardan biri, medya ve iletiim alandr. Burjuvazi zel mlkiyet ve elindeki devlet araclyla btn haberlemeyi kontrol altnda tutabilmektedir. Bylece en nemliyi en nemsi, en nemsizi en nemli gsterebilmekte, fikir ve rgtlenme zgrlklerini ve dolaysyla genel oyu fiilen ilemez hale getirmektedir. Ezilenlerin eilim ve karlarn savunan gr ve eilimlerin, ezilenlere ulama ans fiilen yok gibidir. Bu nedenle bir ezilenler demokrasisi ancak zel mlkiyetin olmad; burjuvazinin elindeki zenginliklerin toplumsallatrld koullarda gerekleebilir . Haberleme
60

olanaklar (katlar, frekanslar vs.) toplumdaki rgtlerin kontrolnde olmal, aldklar oy ve yelerinin saysna gre datlmaldr. Ve ancak iletiim aralarndaki arln zenginlikle ve sermayeyle deil toplumsal gruplarn ve eilimlerin nicelikleriyle belirlendii koullarda, ezilenlerin karlarn ezenlere kar savunacak ve ezilenler arasnda uzlamalar mmkn klacak bir demokrasi mmkn olabilir. Demek ki, her trl zgrlk, dnya apnda genel oy, retim aralar zerindeki zel mlkiyetin ilgas ve belli bir aznln elinde toplanm zenginliin datlmas ve nihayet iletiim olanaklarnn toplumdaki gruplar arasnda, herkesine emei kadar ilkesi gibi, herkese oyu veya yesi kadar eklinde datlmas bir ii demokrasisinin o lmazsa olmaz koullardr. 13 Ekim 2000 Cuma

61

Sosyalist Demokrasi (II) Seenler ve Seilenler

Her trl snrsz fikir ve rgtlenme zgrl; dnya apnda genel oy; zel mlkiyetin ve dolaysyla zenginliklerin belli ellerde toplanmasnn ortadan kaldrlmas ve iletiim, medya olanaklarnn, toplumdaki gruplar arasnda, tpk herkese emeine gre ilkesinde olduu gibi, herkese yesi veya ald oy orannda datlmasnn ezilen ounluun demokrasisinin olmazsa olmaz koullar olduundan sz edilmiti. Ancak bunlar yetmez. Bunlar koullardr ama yeterli deildir. Ve btn sorunlar zmez. Kk bir kabile de ya da kyde ya da bir dernek ubesinde demokrasi temsilciler araclyla deil, dorudan yryebilir, ama geni mekanlar ve byk saylar sz konusu olduunda dorudan demokrasi fiziki nedenlerle olanaksz hale gelir. Modern bir ehirde ya da ulusal devlette binlerce, milyonlarca insan bir araya gelip tartp, karar alp uygulamaya geemez. Bunun tek yolu temsilcilerin seilmesidir Partilerin ve derneklerin yeleri, bir ulusun aksine tesadfen deil, bilinli olarak bir araya gelmi, bir dernee ye olabilecek kadar aktif insanlar olmalarna ramen, ynetim organlarna seilenlerin bir sre sonra ellerinde nasl bir g topladklar, o bilinli ve aktif yeleri nasl manple edebildikleri bilinen bir gerektir. rnein i sendikalar, teorik olarak her an geri alnabilecek yneticileri olmasna ramen, o yneticiler ksa zamanda bir brokrat haline dnp btn kontrol ele alrlar. En bilinlilerde bile durum byledir, bir toplumda ise tesadfen bir araya gelmi insanlar sz konusudur. Ek olarak alan insanlarn bu gibi setiklerini denetleme ileri iin zaman ve kltrden yoksunluu gibi daha bir yn sorun gz nne getirildiinde, ezilen ounluun bir demokrasisini kurup srdrmenin nice zor bir i olduu daha iyi kavranr. Demokrasi ancak temsilciler araclyla yryebileceine gre, bunlarn kontrolden kp kendi karlarn ve imtiyazlarn, temsilcisi olduklarnnki imi gibi gstermeleri nasl engellenecektir? Yani ne yaplmaldr ki seilenlerin dizginleri daima seenlerin elinde olsun? te ilk Proletarya Diktatrl ya da i Demokrasisi olan Paris Komnnn en nemli sorunu bunlar olmutur. Ve o bu soruna kar o zamann Parisinde, o bilinen tedbirler getirmitir: Seilenlerin her an geri alnabilmesi; maalarnn ortalama bir ii cretinden yksek olmamas vs.. Yani bamszlamalar ve toplumda imtiyazl bir hale gelmeleri engellenmeye allmtr. Bir de, aznlk demokrasilerini, burjuva demokrasilerini gz nne getirelim. Bunlarn tedbirleri, iilerinkinin tamamen aksidir. Seilenler 4 -5 yl iin seilirler ve bu sre sonuna kadar geri alnamazlar. Bu arada onlar seenlerin grleri deimi ise bunu yanstamazlar. Seilen, girdii ortamda artk kendisinin veya bambaka karlarn savucusu olmusa kimse ona bir ey diyemez. Yani, ezilen ounluk, asil karsnda vekilin imtiyazllamamas, kontrolden kmamas iin tedbirler alrken, ezen aznlk tam aksi ynde, vekilin zel
62

imtiyazl bir konum iinde olmas; asilin vekili denetleme olanaklarnn ortadan kaldrlmas ynnde kurallar getirmektedir. Ezilenler, ortalama ii creti verirken, ezenler yksek maalar, yolluklar, harcrahlar ve daha bin bir manevi imtiyazlarla asil ile vekili ruha ve maddece birbirinden koparmaya almaktadr. Ne var ki, seilenin geri alnabilmesi, bir sorunu zerken baka bir sorun yaratr: toplumdaki eilimlerin oranlarna uygun yansmamas. Bunu biraz aklayalm. Belli bir vekili seenlerin onu geri alabilmesi iin, her vekilin bir vekil karacak sayda insann ve blgenin temsilcisi olmas gerekir. Yani dar blge sistemi demektir. Halbuki modern toplumda, demokrasi ancak sistematik grler savunan siyasi partiler araclyla gerekleebilir. Bu partiler de son durumada byk toplumsal gruplarn eilimlerini yanstrlar. Bunun iin en ideal sistem, seilenlerin seenlerin grlerinin dalna uygun oranlarda seilebilmelerini salayan nispi temsildir. Bu ise, olabildiince byk birimlerle, olabildiince toplumdaki gerek eilimlere yakn bir sonu verebilir. Dar blge sisteminde, pek ala yzde yirmi oy alan bir partinin, dier oylarn dier partilerde yzde onar ya da on beer olarak dalmas halinde, vekillerin yzde yzn karmas mmkndr. Bylece, seileni her an geri alabilmek uruna nfusun yzde sekseninin eilimlerinin seilenlere yansmamasna yol alabilir. Bu nedenle, gerek bir demokrasi iin, nispi temsil sistemi gerekir toplumdaki eilimleri en uygun oranlarda yanstmaya uygun olarak. Paris komn iin o kural geerli olabilirdi ama bu gn geersizdir. Dar blge geri almay salar ama yol at problemler daha tehlikelidir. Peki hem nispi temsil, hem de geri alma badatrlamaz m? Seimler daha sk yaparak; bugnk gibi reklam ve manplasyonun arc olmayan, bamsz halk rgtlerinin kontrolndeki kurumlar araclyla son derece gelimi rnekleme teknikleriyle aktel eilimler yanstlarak; veya rnein herkese bakalar tarafndan kullanlamayacak bir ifre verilerek, internet araclyla srekli eilim yanstc oylamalar yaparak; seenler ile seilenler arasndaki makas aldnda, diyelim belli bir oran getiinde, otomatik olarak seimlere gidilerek, nispi temsilin mahzurlar da minimuma indirilebilir. Ama en nemlisi, her trl fikir ve rgtlenme zgrl ile ezilenlerin bin bir biimde rgtlenmi olmalardr. O zaman nemli sapmalara kar her an tepkiyi gstermek mmkn olabilir. Tabii yukarda sylenenler, btn dzeydeki organlar iin geerli, btn karar alma yetkisi olanlar seilmelidir. Ky heyetlerinden, jrilere, polis eflerine, ehir ynetimlerine kadar. Btn bu tedbirlere ramen, bir brokratlama eilimi daima olacaktr kendisiyle srekli mcadele edilmesi gereken. blm olduu srece, brokrasi katlanlmas gereken bir hastalk olarak var olmaya devam edecektir. Ama brokrasinin bir hastalk olmas; bir tehlike olmas baka bir eydir, egemenlii ele geirmesi baka. Btn bu tedbirler egemenlii ele geirmesine kardr. Hastal ortadan kaldrmaz. Hastalk ise sadece snflarn deil, i blmnn de ortadan kalkaca ok yksek bir zenginlik ve retkenlik dzeyini var sayar. Yani Demokrasinin sonu Brokrasinin de sonudur. Zorunluluklar aleminin t esinde
63

demokrasi olmad gibi brokrasi de olamaz. 18 Ekim 2000 aramba

Sosyalist Demokrasi (III) Eski Egemen Snflar ve Demokrasi

Geen yazda, ezilen ounluun iktidarnda, onun kendi temsilcilerinin kontrolden kmas tehlikesi ve sorunlarna deinmitik, bu yazda da eski egemen snflarn tekrar egemenlii ele geirmesi sorunu zerinde duralm. Ezen aznlk ile, ezilen ounluk arasndaki mcadelede yle bir ztlk vardr. Ezen aznlklar ezilenlere kar mcadelelerinde belli bir toplumsal ilikiyi deitirme yoluna gidemezler varlklarn ve egemenliklerini bizzat o ilikiler sayesinde srdrdklerinden, bu nedenle ezilenlerin direniine kar toplumsal ilikinin deil, insanlarn imhas ve basks yoluna giderler. Ezilenler ise, ilikiyi yok etmek isterler o ilikinin ortaya kard insanlar deil. Yani iiler iverenlii yok etmek durumundadr, tek tek iverenleri deil; buna karlk, burjuvazi, iilii deil, belli direnen iileri yok etmek veya sindirmek hedefindedir kar tarafn direniini krmak iin. O halde, iverenlii yok ettiinizde, iverenlik yok olacaktr ama diyelim ki, iverenlii yeniden getirmek isteyen eski imtiyaz sahipleri yok olmayacaktr ve bunlar eskiyi yeniden getirmek iin ok sert bir mcadele iine de girecektir. Bu mcadeleye kar ne yapmak gerekir? Hemen ilk akla gelen, eski egemen snflar, oy hakkndan, fikir ve rgtlenme zgrlkleri hakkndan mahkum etmektir. Ancak , biraz yakndan baklnca bu iki tedbirin de hi bir anlamnn olmad ve aksine ezilen ounluun egemenliine kar kullanlabilir olduu grlr. Oy hakkn ele alalm. rnein, eskiden u kadar serveti olan veya u kadar ii altran insanlarn seme ve seilme hakk bulunmaz diye bir yasa maddesi araclyla eski egemen snflar demokratik hak ve zgrlkler alanndan dladnz. Bu bir garanti oluturur mu? Olumlu mudur, olumsuz mudur? Kanmzca hi bir olumlu yan yoktur. Birincisi, eer ezilen ounluun egemenliini srdrmek iin eski ezilen snflar genel oy, yani seme ve seilme hakkndan mahrum etmek gerektiini dnyorsanz, henz burjuvaziye muhalefet ettiiniz dnemde de bunu aka ifade etmeniz gerekir. Yok bu fikriniz var da gizliyorsanz, ezilenlere bizzat kt bir rnek oluyorsunuz de mektir. Ama fikrinizi gizlemiyor da aka koyuyorsanz, bu sefer egemen snflar karsnda zor durumda kalrsnz. Bir yandan ezilen ounluun karlarn savunduunuz iin demokrasinin, genel oyun savunucusu olacaksnz ama dier yandan da ounluk olduunuzda eski egemen snflar bundan dladnz syleyeceksiniz. Bu fiilen ifte standart anlamna gelecektir ve kar tarafa size kar, sizin kendinize hak grdklerinizi biz de kendimize hak gryoruz demenin yolunu aacak ve ezilenlerin mcadelesini zayflatacaktr. Kald ki, kimse, bir iverenin ya da zengin bir ailenin ocuu olduu iin sulu deildir.
64

Bizler toplumdaki ilikileri sorumlu tutarz, insanlar deil, bir kere o ilikiyi yok ettikten sonra, bir zamanlar o ilikinin rettii bir tabakaya dahil olduu iin bir takm insanlar kimi haklardan mahrum etmek, insanlar ilemedikleri bir sutan dolay cezalandrmaktr da ve ezilenlerin kendi hukuku asndan ciddi bir tutarszla da yol aar. Bu gibi nedenlerle eski ezen aznl, genel oydan dlayc tedbirler ezilenlere deil ezenlere hizmet eder. Bir dier sorun, ezen aznln savunduuna inanlan belli fikirlerin ve anlaylarn propaganda ve rgtlenmesinin yasaklanmasdr. Bu yolla eski egemen snflarn tekrar bir geri dn salamalarnn engellenebilecei gibi yaygn bir gr vardr. Tabii bunun kkeninde, snflar ve snf mcadelesi hakknda, ezen snflarn kendi karn belli ideolojilerde ve dorudan ifade ettii tarznda ok ocuka bir anlay yatar. Aksine btn tarih gstermektedir ki, ezen snflar ralarn korumak iin her trl ideolojiyi kullanabilirler. Kapitalistlerin liberalizmi savunacaklarn sanmak samalktr. Gereinde komnist de olurlar, faist de olurlar, dinci de olurlar. Snflar eilimlerini ve karlarn her trl ideolojik form altnda savunurlar ve ifade ederler. Bu aynen ezilen snflar iin de geerlidir, ezilenlerin eilimleri de en gerici ve sac partilerin iinde bile bir ekilde ifadesini bulur. Dolaysyla, her hangi bir ideolojiye veya fikir sistemine ynelik yasaklar, yani fikir ve rgtlenme zgrln snrlamann hi bir anlam ve deeri yoktur. Egemen snflar kendi eilimlerini bizzat en hzl komnist grnmler ardna gizleyebilir. Keza genel oy iin geerli olan fikir ve rgtlenme zgrlkleri iin de geerlidir. Yani byle bir anlaynz var ise, bunu muhalefette iken de sylemeniz gerekir. O zaman ise ya yalanc ya da ifte standartl olduunuz iin ezilenlerin mcadelesine zarar verirsiniz. Ancak burjuvaziye kar etkisiz ve anlamszlndan te, fikirlerin yasaklanmas, ezilenlerin kendi egemenliklerini srdrmesi bakmndan byk bir tehlikeyi beraberinde getirir. Tarihsel deney, yani Ekim Devriminden sonraki deney gstermitir ki, ezilenler iin eski egemen snflar deil, bizzat kendi iindeki brokrasi en byk tehlikeyi oluturur. Ve brokrasinin sorunlu bir ara olmaktan kp iktidara gelmesinde ve bunu srdrmesinde, gya egemen snflara kar olmak amacyla fikir ve rgtlenme zgrlklerini ortadan kaldrmak, ezilen ounluu iktidardan uzaklatrma ve atomlara ayrtrmann arac olmutur. Tarihsel tecrbe, her trl fikir ve rgtlenme yasann eski ya da yeni egemen snflara yaradn gstermektedir. O halde, ezilen ounluun iktidarn srdrmek iin, ne oy hakk snrlamalar ne de fikir ve rgtlenme zgrlkleri snrlamalar bir i grmez. Aksine bunlar ezilen ounluun egemenliine kar bir ara olarak kullanlabilirler. Eski egemen snf var eden ilikileri yok etmek yeter. Hatta onlarn sabotaj ve yasa d yollarla mcadeleye girmesini engelleyecekse, bir zamanlar Marksn dedii gibi, onlarn zenginliklerine kar belli bir tazminat demek bile dnlebilir. Onun haricinde bunlar tm dier yurttalarla ayn hak ve grevlere sahip olmaldr. Eski egemen snflardan korkacak bir ey yok. Onlar ezilen ounluu tekrar grlerine kazanp yeniden eski ilikilere dnebilirler mi? Eer yeni dzen ezilenlere bir ey vermemi ve ezilenler tekrar smr sistemine geri dnmek istemilerse buna ne denilebilir? Ezilenlerin bilinli abas ve tarihsel inisiyatifi olmadan zaten snfsz topluma gidilemeyeceinden, bunun aresi yine yasaklar deildir.
65

Akacak kan damarda durmaz ya da kendi den alamaz.

27 Ekim 2000 Cuma

66

Sosyalist Demokrasi (4) - Ezilen ounluun indeki elikiler

Ezilen ounluun iktidara geldiinde, bir yandan egemen snflarn direniine ve geriye dnme abalarna, dier yandan brokrasinin iktidar alma tehlikesine kar tedbirlerinin neler olabileceine bunlarn ortaya kard sorunlara ve yeni tehlikelere nceki iki yazda ksaca deinmitik. Bu yazda da ezilen ounluun kendi iindeki elikiler ve bunlarn sorunlarna ksaca deinelim. Ezilen ounluk her eyden nce, iiler ve kyllerden ve dier emei ile yaayan kk burjuva tabakalardan oluur. i snfnn, kendi bana, bu tabakalarn desteini almadan ezen aznln egemenliine son vermesi mmkn olmad gibi iktidarda kalmas da mmkn deildir. Ancak, gelimi lkeler hari, dnyann hi bir lkesinde, iiler nfusun ounluunu oluturmaz. Geri bir yandan eskinin kalnts kk reticilik hzla yok olmaktadr ama ayn zamanda, cretli olsa bile yaam dzeyi ve ruh durumuyla kk burjuva karakterde modern tabakalarn bir ykselii de sz konusudur. Bu tabakalar ister gemiin, ister modern toplumun rn olarak ortaya ksnlar, en azndan iktisadi ilikiler iindeki konumlar bakmndan dorudan bir sosyalizme ynelileri yoktur, en azndan klasik anlaylar bakmndan. Bu durumda ne olacak? Paris Komn byle bir sorunla yzlemedi. Komn ad stnde Parisle snrlyd , Burjuvazi kaarak ehri byk lde terk etmiti ve ii snf orada zaten nfusun ounluunu oluturuyordu. Ama Ekim Devrimi bu soruyla kar karya geldi. Muazzam bir kyl lkesinde, konsantre olmu kk bir ii snfna dayanyordu devrim. Modern ehir ve sanayi modern toplumun can damardr. Bu politik eylem, rgtlenme ve arlkta iileri stn yapar. Bu nedenle ii snfnn gc onun nufus iindeki gcyle llemez oranda yksektir. Ama, bir genel oy sisteminde, iilerin bu stnl yok olur. Kyllerin saysal gc ortaya kar. Ekim devrimi, bir yandan kyllerin taleplerine sahip km ama dier yandan da, kyllerin bu arln dengelemek iin, ok miktarda kyl oyunu bir ii oyuna eitleyen bir sistem kurmutur. rnein on kylnn oyu bir ii oyuna eitlemek gibi. On dokuzuncu yzylda sosyalist harekete, ilerlemeci tarih anlaynn da etkisiyle, ii snf nfusun ounluu deilse, hem genel oy ve zgrlkler hem de genel oy korunarak sosyalizme nasl geilebilecei konusunda, kylln oy hakkn snrlama a nlay egemendi. Yani ii snf gereinde, ezilen ounluk iinde aznlk olduu durumda, sosyalizme ulamak, insanl mutlu hedefine ulatrmak iin kyllk zerinde diktatrlk kurabilir diye dnlyordu. Fransada rnein Blankistler, Proletaryay temsilen Parisin
67

tara zerindeki diktatrln savunabiliyorlard. Keza Ekim Devrimi, kyller karsnda adeta paternalist bir tavr srdrmtr. Kyllerin zlemlerini gzetmek ama onlarn oy gcn snrlamak. Bu yaklamlar bu gnn dnyasnda geersizdir, tarihsel deney sadece yanlln deil, kylln sosyalizme eilim duymayaca dncesinin de geersizliini gstermitir. Yirminci yzylda btn geri lkelerdeki devrimler, inden Nikaraguaya kadar Kylle dayanm ve bu tabakalar, en kt rnek ve elverisiz koullara ramen sosyalizme eilim gstermilerdir. Kyllerin oy hakkn snrlayacak veya arln azaltacak mekanizmalarn hi bir baar ans bulunmamaktadr. iler burjuvazinin ilikilerini imha edebilirler, ama kk burjuvazi ve kylle kar ayn ekilde davranamazlar, onlar, ezen snflardan deildirler. Onlarn ilikilerinin imhas deil, iknas (gnll dnm) gerekir. Tpk bir bln hznn en yava askerin hzna eit olmas gibi, ii snf sosyalizm ynndeki btn dnmlerde kyllerin desteini, onayn veya en azndan hayrhah bir tarafszln salamak zorundadr. Bu ise ancak genel oyla olabilir. Kimileri bunu anlamyorlar ve rnein, genel oyda kyllerin ve kk burjuvazinin arln snrlayacak veya btnyle genel oydan dlayacak tedbirler dnrler. Yani dndkleri, kyller ve kk burjuvalar zerinde diktatrlk kuracak, bir ii demokrasisidir. lgintir, bunlar hi bir zaman kyllere ve kk burjuvalara, biz iktidara geldiimizde sizin oy hakknz snrlayacaz da dememektedirler. Yani resmen gerek niyetlerini gizlemektedirler. Bu niyetini gizleyen bir partinin brakalm kylleri, iilerin bile desteini alma ans yoktur. Ama ezilenlere yaplacak en byk ktlk, onlara yalan sylemektedir onlarn bu yalanla destei kazanlsa bile. nk onlarn kendi eseri olabilir onlarn kurtuluu, onlarn tarihsel deney ve inisiyatifi olmadan hi bir olumlu deiim gerekleemez. ilerin dndaki tabakalar da kapsayan bir genel oy, snfsz topluma gidebilmek iin olmazsa olmaz koullardan biridir. Sadece kyllerden sorun kmaz. Sanlr ki, iiler de yekpare bir btndr. Hayr. i snf bir ok zmrelerrden oluur. Ayrca iiler, sadece blnk de deildirler. Hi bir zmresel blnkln olmad yekpare bir ii snf bile olsa, para ile btnn kar, ksa vadeli kar ile uzun vadeli kar, tarihin ok istisnai dnemleri hari, ki bu istisnai dnemler devrim dnemlerindir, akmaz, bu karlar arasnda daima bir gerilim, bir atma vardr.. Ksa vadeli karlar ve parann karlarn savunma, her zaman kk burjuva ve kyl tabakalarda bir destek de bulacaktr. Dolaysyla gerekten ezilen ounlua hizmet edecek, ezenlerin bask arac olarak kullanlamayacak bir devlette bile, snfn tarihsel ve genel karlarnn ok istisnai durumlarda ounluu salamas mmkndr. Bunun dnda genel kural olarak, ksa vadeli karlarn, zmrelerin, kyl ve kk burjuvalarn burnunun tesini
68

grmeyen politikalarn ounluu oluturmas beklenmelidir. Bu u demektir: ii snfnn genel ve tarihsel karn savunan partiler, ou durumda aznlkta kalacaklardr. Yani doru devrimci izgiyi semeyecektir ezilenler. Buna ramen ve bu nedenle doru devrimci izgi, ezilenler bu doru devrimci izgiyi semedikleri takdirde bile, onlara hizmet edecek, onlarn zerinde ykselmeyecek, onlara hata yapma zgrln, yanllar ve aptallar seme ve deneme zgrln verecek bir aracn olumas iin savamaktr. Kimileri sanyorlar ki, burjuvazinin bukalarndan kurtulmu bir ezilenler demokrasisinde ezilenler hep en doru kararlar alacaklardr. Hayr. Bu ocuka bir anlaytr. Evet demokrasiden yanayz, ama demokraside, iiler ve dier ezilenler en doru kararlar alacaklar ve uygulayacaklar iin deil; en aptalca ve dar grl kararlar alp uygulayacaklar iin ve buna ramen ve tam da bu nedenle. Tarih, ezilen insanlarn giriimine ve tarihsel tecrbesine dayanan en aptalca kararlarn bile en bilgece ama yukardan verilmi karalardan bin kere daha az tehlikeli, verimli ve son durumada da doru olduunu gstermitir. Birinci Enternasyonalin tznn bandaki u cmleyi btn tarihsel deney dorulam bulunuyor: ilerin (ezilenlerin) kurtuluu ancak kendi eserleri olabilir. Suya girmeden yzme renilmez. Ezilenlerin, Tarih karsnda yanl yapma zgrl olmas gerekir. Demokrasi, yanl yapma zgrldr. Dolaysyla yanl grme ve dzeltme olana ve grevi.

02 Kasm 2000 Perembe

69

Yaz Serisinin Bitii Nedeniyle Son Sz

Bylece bu pehlivan tefrikasna dnen Demokrasi zerine Yazlar serisi bitmi bulunuyor. Yaznn byle uzamas baz okuyucularn eletirilerine yol at. Ancak, yine bu yazy srdrmemi ve mmknse bir kitap haline getirmemi isteyenler ve byle uzamasna yol aanlar da yine baz okuyuculard. Ne yazk ki herke si memnun etmek mmkn olmuyor. Bir gazetenin okuyucularnn beklentileri ve ilgisini eken konular byk bir farkllk, hatta birbirine zt zellikler gsterebiliyor. Buna ramen, yaz seri bir yaz olmakla birlikte yer yaz ayn zamanda bamsz bir yazyd. Bu ekilde mahzurlar asgariye indirmeyi de denedik. Bu yazlarda, demokrasi konusu ele alnrken ayn zamanda, yepyeni kavramsal aralar (snflarn tarihsel ve kltrel konumlan gibi) gelitirilmi ve kavramlar konu zerine tartmalarda ok rastlanan belirsiz ve karklklarndan kurtarlarak dakikletirilmi ve netletirilmitir. Aslnda bu yaz serisi, hem PKKnn anlalmas hem de muhaliflerin argmanlarnn rklnn grlebilmesi amacyla yazlmtr. 02 Kasm 2000 Perembe

70