Emeki ve Birikimin Dr.

Hikmet Kvlcml Eletirileri zerine indekiler

Emekinin "Vatan Partisi Program Eletirisi"nin Eletirisi ................................................... 2 GR: TRKYE SINIFININ ASGAR TALEPLER: V.P. PROGRAMI .................. 2 GENEL ELETR .................................................................................................................. 3 ELETRNN ANALTK ELETRS AMERKA KONUSU .......................................... 4 DEMOKRAS KONUSU ..................................................................................................... 11 "UCUZ DEVLET" KONUSU................................................................................................ 13 "UURLU TCARET" KONUSU ......................................................................................... 15 BME LKN ELETRLER: ....................................................................................... 16 Birikim Eletirisinin Eletirisi ..................................................................................................... 19 ELETR'NN TAVRI.......................................................................................................... 19 DNCE VE DAVRANII AYIRI ................................................................................. 20 DL VE TERMNOLOJ ZERNE ..................................................................................... 22 BNANIN ELETRSNE GR ........................................................................................ 28 "GE" PROBLEM ............................................................................................................ 31 RETC GLER TEORS ............................................................................................... 34 "HMANST YAKLAIM: SOYUT NSAN" ..................................................................... 43 MARKS-ENGELS'LE KIVILCIMLIYI RTME ABALARI .................................... 44 "HKMET KIVILCIMLI'NIN GRNEN VE GRNMEYEN KAYNAKLARI" .......... 48 "AHLAK TARHN SONU" ................................................................................................ 50 "KIVILCIMLI VE TRKYE TARH" ............................................................................... 51 "KIVILCIMLI'DA YNTEM" .............................................................................................. 58 SONU .................................................................................................................................. 64

Emekinin "Vatan Partisi Program Eletirisi"nin Eletirisi

GR: TRKYE SINIFININ ASGAR TALEPLER: V.P. PROGRAMI Emeki Dergisinin Kasm 1974 tarihli 1. saysnda Vatan Partisi Program'nn bir eletirisi yaynland. Aada okuyacanz alma bu eletiriye bir cevap olacaktr. Eletirinin eletirisine girmeden nce Programn baz zelliklerinden sz etmek, okuyucuya program hakknda bir fikir vermesi bakmndan yararl olacaktr. V. P. Program 1954 tarihini tamakla birlikte, onun gelenekil kkleri 1919'lara ve ilk taslaklar 1930'lara kadar gider. Program "yarm asr bulan gemiimiz" dediimi eyin mantki sonucudur. Bu olgu kavranlmad srece olaylar kafamzda anariden kurtulup, sistemleip, aydnla kavuamaz. 1930'larda yaynlanan "Demokrasi: Bugnk Trkiye Ekonomi Politikas" adl ett V. P. Programnn ilk eklidir denebilir. yle bir soru akla gelebilir: "imdi 1976 ylndayz, kkleri 1930'lara giden bir program bu gnn ihtiyalarna cevap verebilir mi?" Evet, verebilir. nk, geen yllarda Trkiye'nin ekonomi, politika, snf iliki ve elikilerinde kkl, nitel bir deime olmamtr. 40 yldan beri hala demokratik bir devrimi, Kvlcml'nn deyiiyle "kinci Kuvay Milliye"yi baaramamann sanclar iindeyiz. Program; bir demokratik devrim programdr. Bu program okuyan pek ok kii, zellikle kitle balarndan yoksun aydnlar onun yumuak diline bakp "Bilimcil Sosyalizme uygun" bir program olduunu kavrayamazlar. Bu grne aldanmaktr. Gerekte program: Bilimcil Sosyalizm'in Trkiye Toplumu'na yaratc bir ekilde uygulanmasdr. Bu programn z ve biimce klasiklemi programlarda pek grlmeyen ya da az grlen katklar da vardr. Bunlarn bir kandan ksaca sz edelim. Klasiklemi programlarda ou kez sadece taleplerle yetinilir. V. P. Programnda her talep, o talebi gerekletirebilecek RGT BM ve PAROLALARI ile birlikte verilir. Program organik bir btndr. Eklektik deildir. Biraz aalm. rnein Alt Yap son durumada st Yapy belirler. Bu, iin alfabesi. imdi, bir programda st yapya ilikin talepler, alt yapya, ksaca ekonomiye ilikin taleplerin kat yer tutuyorsa: en azndan bu nicelik ve biim programn toplumun organik btnln gereince yanstmadn gsterir. te V. P. Programnda bu anlamda nicelik olarak, biim olarak organik bir btnln yan sra, nitel ik yani taleplerin z bakmndan da ayn btnl grebiliriz. Bunu da yle bir benzetmeyle aklamaya alalm : Eski Divan Edebiyatnda beyitlerle yazlan bir tr iir vardr. Bu iirlerde her beyit kendi bana bamsz olarak bir anlam tar, beyitlerden bir ikisini akarsanz, ya da yerlerini deitirseniz iirin btn olarak anlamnda bir eksiklik bir deiiklik fark edilemez bile. Ama, mesela modern iirde bir tek szc deitirmek, bir msray atlamak iire btn anlamn kaybettirebilir. H er
2

szck birbirine ve iirin btnne baldr. Benzer ekilde V. P. Programndan da bir talebi karsanz ya da deitirseniz hemen srtr, ereti durur. V. P. Program bir iire benzer. V. P, Programndaki gerekelerin de baz zellikleri vardr. Ve gerekeler imdiye kadar yanl deerlendirmelere uramtr... Trkiye'de yaygnlam bir gereke yaz tarz var. Bu da balca iki zellik gsteriyor: a) Genellikle bir partinin varlk gerekesiyle, program gerekesi birbirine kartrlmaktadr. Program gerekesi olarak yazlanlarn ou bir program gerekesinden ok, parti gerekesine benzemektedir. Fakat kesin olarak bir parti gerekesi de denemez, ikisi aras bir metindir. b) Bu gerekelerde programdan nce, ayr bir blm halinde epey akademik bir dille yazlm tahliller olur. Bu da ister istemez belli bir teorik dzeye ulam kiilerin anlayaca bir metin olur. Program aklayc, blmler arasnda balant salayc bir fonksiyon yklenmez. V. P. Programnda ise: a) Programn gerekesi, programa tabidir ve ayr bir blm oluturmaz. Blmlerden veya taleplerden nce ksa metinler eklinde yer alr. Bu biim zellii sayesinde program ayn zamanda bilinlendirici aydnlatc eitici bir fonksiyon da grr. b) Gereke, son derece somut rnekler ve alntlara dayanr. En akademik konular bile hayatn rnekleriyle politik sorunlarn pek yabancs olmayan herhangi bir emekinin anlayaca bir ekilde koyar. Program hakkndaki bu ksa aklamalardan sonra, "Eletiri"nin eletirisine girebiliriz. GENEL ELETR Bir programn ciddi bir eletirisinin nasl olmas gerektiini gsteren rnekler ustalarda var. Mars'n Gotha Program'nn eletirisi, Engels'in Erfurt Programm eletirisi, Lenin'in Iskra'y karrken kaleme ald R.S.D.I.P. Program Tasla'na ilikin eletirileri klasik rneklerdir. Btn bu eletirilerde ortak olan yan: programn madde madde ve btn olarak ele alnmasdr. Eletiriler oradan buradan seilmi bir iki maddeye deil de, her bir maddeye ayr ayr ve her maddenin btn iindeki anlam kollanarak yaplr. Emeki'nin eletirisinde ise: ne byle bir metot, ne de byle bir kayg gdlmyor. Eletiri 13,5 sayfa kadar tutuyor. Bu 13,5 sayfann hemen hemen yars gerekelerin seilmi bir iki rneine; geri kalan yars da, programn btnnden tecrit edilmi taleplerin bazlarna veya Tzn birinci maddesine (ki bu madde genel bir program zetidir) yneliktir. rnein Programn 1. paragrafnn eletirisi 3,5 sayfa tutar, ama te yandan iilere, kyllere, eski devlet cihaznn tasfiyesine ynelik taleplere bir kelime ile bile dokunulmaz. Yazar eletirinin bu rk biim ve metoduna az ok mantki bir grnm kazandrmak iin: sanki program nemsemiyormu (ki bu onun nemini kavramadn gsterir) gibi bir hava veriyor. Gerekte ise, byle yapmasayd her talebi gerek anlam ile ele alsayd ya da bu anlam
3

kavrama kaygs gtseydi, taleplere demagojik anlamlar yklemeseydi,. programn n ardn tutar bir eletirisini yapabilecei yerini bulamazd. Eletirinin bu zellii ister istemez cevab da etkileyecektir. Cevap eletiriye bal olacandan konu programn somut taleplerinden epeyce uzaklaacaktr. ELETRNN ANALTK ELETRS AMERKA KONUSU Eletiri'nin ilk ve en uzun blm Programn birinci paragrafna ynelik. nce bu paragraf olduu gibi aktaralm: "Vatanmzn 'Amerika' derecesinde yksek teknikli medeniyet kurmasndan bahsediliyor. Lakn, bir ey unutuluyor: Amerika'y Amerika yapan hz, Amerikallarn 90 yl nce klelii kaldrmak uruna vatanda harbini gze alabilmeleriyle, yani, keskin hrriyet kavgas ile balamtr. Ve u sebeple gelimitir. l - Devletin krtasiyeci ve askerci olmay, (Tam demokrasi) 2 - Derebey artklarnn yok edilmesi (Toprak reformu), 3 - Sanayi sermayesinin tekilerden stn olmas (Teknik yaratcl)." Bu paragrafta anlatlmak istenen nedir?.. nce, u gerilikten kurtulmamz; yksek teknikli modern bir medeniyet seviyesine ulamamz m isteniyor? nce, derebey kalntlarn kknden kazmak iin icabnda sivil sava gze almak; brokratik, askercil, baskc (Pahal) de vlet cihazn tasfiye etmek; toprak reformu yapmak, ve ar sanayie ncelik vermek; btn bunlar baarabilmek iin de bata ii snfmz olmak zere retmen ynlara dayanmak; onlarn giri im, rgt ve kontrolleriyle hareket etmek zorunludur. Bu talebin sosyalist teorideki karl "demokratik devrim"dir. Fakat, paragraftaki "Amerika" sz kafalar ok kartryor. lerde grlecei gibi Amerika benzetmesi zce teoriye uygun olmakla birlikte, biimce baka bir benzetmeye ba vurulamaz myd? Evet vurulabilirdi. Fakat Amerika benzetmesine ba vurulmasnn sebebini zellikle ellilerdeki politika edebiyatmzda aramak gerekir. yi bilinir, 1950'lerde Trkiye'de bir Amerika demagojisi yaygnd, kr krne bir Amerikan hayranl, Trkiye'yi "kk Amerika" yapma hedefleri vard. Bu benzetmeyle, .Amerika demagojisine ba vuran bezirgan politikaclarn i yzleri onlarn demokrasi dman olduklar, demokrasi demagojisi yaptklar gze batrlmaya allyor. te yandan bu benzetmeden, Amerika gibi kapitalist yolu izleyip Amerika gibi emperyalist olalm eklinde bir anlam da kmaz. Gze batrlmak istenen klasik burjuva anlamda bile bir demokrasiden ne kadar uzak olduumuzdur. Emeki'nin bu paragrafa ilikin eletirilerine gelince: "Amerika'y Amerika yapan, yani bu lkeyi dnyann en" zengin; en gl emperyalist lkesi yapan ey, burada iddia edildii gibi ne "Tam demokrasi"dir, ne de "Toprak reformu" dur. Amerika'y en zengin, en gl emperyalist lke yapan ey, her eyden nce bu lkenin, tari hi ve corafi artlan gerei, dnya halklarn smrmede teki emperyalist lkelerden baskn
4

kmasdr. Lin tresinin hkm srd bir lke olan Amerika, tarihi boyunca hibir zaman, burjuva anlamyla dahil "tam" bir demokrasiyi, gerek bir toprak reformunu tanmamtr." Bu alntda, "Amerika'y en zengin en gl emperyalist lke yapan" sebep: "tarihi corafi artlar" diye ne olduu belirsiz, soyut olaylara balanyor. "Tarihi" szcyle geitirilen sebepler somut tarihte hangi zelliklerdir?.. Olmad iddia edilen "burjuva anlamyla dahi, tam bir demokrasi" ve "toprak reformu" dur. Elbette btn bunlar 19. yzyl Amerika's iin sz konusudur. Ayrntlaryla grelim: "(...) Amerika tarihi boyunca hibir zaman burjuva anlamyla dahi "tam" bir demokrasiyi (...) tanmamtr." Lenin, "Amerika Birleik Devletlerinde Kapitalizm Ve Tarm" (Toprak Meseleleri s. 79) balkl yazsnda aynen yle yazyor: "Modern kapitalizmin nde gelen lkesi, modern tarmn sosyal ekonomi yapsnn ve evriminin incelenmesi bakmndan zellikle ilgi ekicidir. Amerika Birleik Devletleri, 19. yzyln balarnda, kapitalizmin gelimesindeki hz bakmndan, hali hazrda salanm yksek gelir dzeyi bakmndan ve halk ynlarnn siyas zgrlk derecesi [biz izdik] ve kltrel dzeyi bakmndan en ileri lkedir. Gerekten bu lke, birok bakmlardan burjuva uygarlnn modeli ve idealidir." Aadaki cmleler, Engels'in 1891 deki Erfurt Program Tasarsnn Eletirisi'nden alnmtr: "Halk temsilcilerinin btn iktidar ellerinde topladklar lkelerde, anayasa gereince, ulusun ounluu seni destekledike, hereyi yapabilecein lkelerde, Fransa ve Amerika gibi demokratik cumhuriyetlerde..." "Demek ki, tek bir cumhuriyet: Ama 1798'de kurulmu olan imparatorluun imparatorsuz ekli olan bu gnn Fransz Cumhuriyeti anlamnda deil. 1792'den 1798'e kadar her Fransz vilayeti, her belediye, Amerikan modeline uygun olarak kendi ynetimine sahip bulundu, bize de byle bir ey lazm. Byle bir zerklik nasl rgtlenebilir ve brokrasisiz nasl edilebilir. Amerika ve Fransz Cumhuriyeti bunun nasl olacan bize gsterdi" (Gotha, Erfurt Programlarnn Eletirisi s. 110) Bu alntlardan sonra ayr bir yoruma gerek var m?.. "(...) Amerika, tarihi boyunca, hibir zaman, burjuva anlamyla dahi.(...) gerek bir toprak reformu tanmamtr." Bu iddia doru mudur? "Burjuva anlamyla toprak feromu" ne demeye gelir? Bu deyimin snrlarn, ya da belirsizliini kavramak gerekiyor.
5

Toprak Reformu, esasen, z gerei burjuva demokratik bir taleptir. Derebeylik kalnts snflarn ve retim ilikilerinin tasfiyesi iin yaplr. Gerekte burjuvazi soyut tarih bakmndan topran hava gibi, su gibi millet mal olmasndan yanadr. Ama somut tarihte toprak mlkiyetine yaplacak bir saldr, burjuvazinin kendi egemenliini de tehdit edeceinden; burjuvazi en devrimci anda bile, hi bir zaman "burjuva anlamyla dahi" kkl bir toprak reformunu yapamamtr. "Burjuva anlamyla" toprak reformlarn somut tarihte ancak proletarya yapabilmitir. Burjuvazinin somut tarihte yapt en kkl toprak reformu belki de Fransa'da grlr. Kilise ve derebey topraklar kyllere verilmi veya satlmtr. Eer "burjuva anlamyla" toprak reformundan kast burjuvazinin tarihte yapabildii en kkl toprak reformu ise, Amerika bu rnekler arasnda saylabilir. Sonu olarak "burjuva anlamyla toprak reformu" kesin snrlar olan, muhtevas belirli bir tanm deildir. Tarihte hibir lkenin burjuvas, burjuva anlamyl a dahi bir toprak reformunu yapmamtr, ya da her lkenin kendi burjuvazisinin ayr bir "burjuva anlamnda toprak reformu" vardr. Amerikann "tarihi boyunca" bir toprak reformu tanyp tanmadna gelince: Amerika, tarihinde iki aamal burjuva devrimi ne tekabl eden iki toprak reformu tanmtr. Birincisi Amerikan Bamszlk Savana, kincisi Sava'a denk gelir. Amerika, ngiltere tarafndan smrgeletirildii zaman, ngiltere krallar, Yeni Dnya'daki "sahipsiz" "topraklar" ngiliz Lordlarma bol bol balyordu, "ngiliz otoriteleri, Amerikan kolonilerini kapitalistleen ngiltere'nin bir tarm uzants yapmak iin burada feodal bir rejim kurmak istiyorlard. Krallar, ellerinde hibir ey olmayan kolonlar ("zorunlu uaklar" ya da gerekte beyaz kleler) kullanan ngiliz aristokratlanna ok geni toprak paralar verdiler. Ana lke, kendisine ucuz hammadde salayan ve nemli vergiler deyen Amerikan kolonilerinin ekonomik geliimini snrlamay hedefliyen yasalar empoze ediyordu." (Bat Avrupa ve Amerika Birleik Devletleri ile Mukayeseli Olarak Rusya'da Kapitalizmin Douunun zellikleri, Nikoiai DROUJNINE: Social Sciences'ten rn'n aralk 1974 saysnca yaplan iktibas: s. 85) "Toprak speklasyonu yapan ve topraklan kiraya veren zenginlerin elinde ok byk topraklarn olumasna paralel olarak, squatter hareketi de dodu. Squatterler, elinde hibir ey olmayan kolonlar olup yasal bir mlkiyet unvan olmakszn kefedilmemi topraklar zerine yerlemekte ve bylece kk tarm alanlar amaktaydlar." (a.y. s. 85-86) Bu hareketin yaptklarna fiili ve tabandan bir toprak reformu da denebilir. "Bamszlk Savas, Kuzey Devletlerinde klelii ortadan kaldran, ngiliz aristokratlarnn topraklarn ulusallatran, igal edilmi topraklan datan ve satan bir burjuva devrimi olmutur. Zengin tabakalarn zorlu direncine ramen, yeni devlet 1841 ylnda "squatteizm"i resmen onaylamtr" (s.y. s. 86). Grld gibi Bamszlk Sava srecinde.
6

1) Kraln ngiliz derebeylerine balad topraklar milliletirilmi, kolonlara datlm veya satlmtr. 2) Kolonlarn, Krallarn otoritesini tanmayarak bileinin hakkna ele geirdikleri topraklarda, hibir yasaya dayanmayan kk iftlikler kurmalar, bu fiili ve tabandan toprak reform u yasal olarak benimsenmitir. Btn bu tedbirler "burjuva anlamda" bir toprak reformundan baka nedir ki!.. kinci toprak reformu sanayici Kuzey ile Kleci Gney arasndaki savan en kzgn annda kanunlar. "Fakat Amerikan kapitalizmi tarafndan gerekletirilen ilerlemeler ne kadar bykse, sanayici Kuzey ile Kleci Gney arasndaki ekonomik ilikiler de o kadar keskindi. Klecilik i pazarn olumasna ayak ba oluyor, plantasyonlar da emein retkenliini azaltyor ve krizleri yaratyordu. Zaman zaman kyller zgrlk iin ayaklanyorlard; onbinlerce zenci Kuzey ve Bat devletlerine kayor ve buralarda ekilmemi blgelere yerleiyordu. Kleciliin ortadan kaldrlmas sorunu birinci plana km ve bu durum 19. yzyln 60 yllarnda Kuzey ve Gney arasnda i savaa yol amt. Bu i sava, ierii ve sonular ile ikinci bir burjuva devrimidir. Savan en kzgn olduu dnemde Federal hkmet, yoksul iftilerin smrgeletirilen blgelerde isletmeye almam topraklara vergi demeksizin yerlemelerini salayan "homestead" yasasn ilan etmitir. Kuzeylilerin zaferi klecilii ortadan kaldrd, ve zencilerin hukuksal eitliini salad. Alnan tedbirler gemiin btn kalntlarn ortadan kaldrmamakla beraber, Birleik Devletlerin kapitalist geliimine byk etkide bulunmutur. Gneyin yeniden inaas srecinde byk topraklar paralanmakla ve kleciliin en gayretli taraftarlar ortadan kaldrlmakla beraber, zenciler, gerek eitlie kavumamlard; zencilerin byk ounluu ayn byk plantasyon sahiplerinin topraklan zerinde yarc olmulard. Buna paralel olarak burjuva rekabeti, kk iftliklerin byk kapitalist iletmeler oluturmalar ynnde konsantrasyon srecini balatmt." (a.y. s. 87). Bu aratrmadan da anlalaca gibi Amerika "burjuva anlamda" bir toprak reformu tanmtr. Ve ileri kapitalist lkeler iinde bile byle bir toprak reformu tanyan birka lkeden biridir. Amerikan i sava yllarnda faaliyete balayan Birinci Enternasyonal, Kuzey'i desteklemi; te yandan Kuzeyin za ferini daha kkl tedbirlerle pekitirmesi iin propaganda yapmtr. Kuzey Gney savanda Kuzeyin zaferinin ilerici yn unutulamaz. Emeki Dergisi ise bugn Trkiye'deki Anti-emperyalizmle adeta iice olan Anti -Amerikan duygular tahrik edip smrerek, bu ilerici yn unutturmaya es gemeye almaktadr. Eer zaferi Gney kazansayd bunun Amerika ve Avrupa'daki sonularnn ne kadar gerici olacan gzden karmaktadr. 1. Enternasyonal tarafndan A. Lincoln'n yeniden bakan seilmesi dolaysyla yollanan, Marx'n kaleme ald u metin Emeki Dergisinin problemi nasl arpttn gze batrr. "Efendim;

Byk ounlukla yeniden seilmenizden dolay Amerikan halkn kutlarz. lk seilmenizin ihtiyatl parolas kleci iktidara direnme olduysa, yeniden seilmenizin muzaffer sava naras Klecilie lm' dr. Muazzam Amerikan mcadelesinin balamasyla birlikte, Avrupa iileri igdsel olarak, yldzl bayran kendi . snflarnn kaderini tadn hissettiler. Topraklar uruna giriilen ve korkun destan balatan yarma, muazzam bakir topraklarn gmenin emeine karlk m, yoksa klecinin serserisine fahielik mi edeceini belirlemek iin deil miydi?" Emeki Dergisi Amerikan i savann ilerici ynn kmsemekte onun anlamn arptmaktadr. Bunu da yle bir "mantk"la yapmaya almakta: 1) Amerika'nn tarihinde hibir zaman feodalizmi tanmad iddia edilmekte, 2) Bunun sonucu olarak da i savan znde derebeylie kar nitelii grlmemekte, 3) Btn bunlar inkar edilince de Amerika'y dnyann en ilerici en byk lkesi yapan eyin ne olduu izah edilmemekte, mecburen son derece belirsiz, "tarihi ve corafi zellikler" deyiminde mantki bir tutamak aramakta. imdi, Emeki Dergisinin bu ii nasl yaptn kendi dilinden somut olarak izleyelim: 1) "Kvlcml, Amerikan i sava sonucunun "derebey artklarnn yok edilmesi (Toprak reformu)" olduunu sylerken tarihin herkese bilinmesi gereken bu gereklerinden habersiz grnyor (...). Kuzey Amerika Ktas hibir zaman bir feodalizm tanmamtr ki, onun artklar yok edilebilsin (...)" Emeki'nin bu iddias yeni deildir. Diyalektik ve metafizik mantklar arasndaki mcadele srd srece de benzer iddialarla sk sk karlalacaktr. nk metafizik mantk, olaylar klielere uydurmaya alr. nk feodalizm deyince akla Bat ortaann senyrl, serfli, atolu klasik tipi gelmektedir. Bu demir yataa smayan her olay anlalmaz kalmaya mahkumdur. Yarm asr kadar nce hemen hemen ayn szcklerle ayn iddiada bulunan liberal bir ekonomiste kar Lenin yle diyor: "Bay Himmer unlar yazyor: "Amerika Birleik Devletleri feodalizmi hi tanmam onun hibir iktisadi kalntsna sahip olmyan bir lkedir."(...) Bu iddia gerekle taban tabana zttr: nk kleliin kalntlar, feodalizmin benzer kalntlarndan hibir ekilde farkl deildir." Emekci'nin iddialarna yarm asrdan fazla bir zaman nce Lenin gereken cevab vermi, fakat Emeki bu iddiasn .Marx'tan ald bir paragrafla "kantlamaya" alyor. Aaya aktarlacak olan Marx'tan yaplm bu alnt, bizi Amerika tarihinin daha eski devirlerine gtrecei, program konusundan epeyce uzaklaacamz gerek olmakla birlikte yine de ele alnmas gereken bir konudur.
8

"Daha geen yzyln ilk yansnda Marks ve Engels, 'Kuzey Amerika toplumunun bir feodalite aamasndan gemeyisin yle aklamaktadr: "(...) gelimi bir tarihi dneme birden bire giren Kuzey Amerika gibi lkelerde, gelime hzl olur. Byle lkelerde, oraya yerleen ve eski lkenin ihtiyalarna aykr den deiim tarzlar yznden yeni lkeye gelmi bulunan bireylerden gayr doal nkoullar yoktur. Demek ki bu lkeler, eski dnyann en ok evrime uram bireyleriyle ve dolaysyle de bu bireylere uyan en gelimi deiim tarzyla, hatta bu deiim sistemi eski dnyaya egemen olmadan nce ie balamaktadrlar." (K. Marks ve F. Engels, Feuerbach, L'oppostion de Conception Materialiste et dealiste.) Dikkat edilirse grlecektir. Emekci'nin Marx'tan yapt bu alntdan Amerika'da derebeylik kalntlarnn, etkilerinin olmyaca gibi bir anlam kmaz. Emekci'nin kartrd, derebeylik aamasnn var olmasyla, derebeylik etkileri ve bunlarn kalntlarnn var olmasdr. Gerekten Amerika egemen retim ilikileri olarak derebeylii tanmamtr ya da derebeylik egemenlii mevzii kalmtr. Ama, Eski Dnya'nn gereklii "en ok evrime uram bireyler" ve bunlara uygun "gelimi deiim tarz" kadar, geri deiim tarzn da ierir. Ve bu geri deiim tarznn etkileri en azndan Kraln Lordlara verdii byk topraklarn mlkiyet belgeleriyle Yeni Dnya'da grlmtr. zetlenirse, derebeylik aamasnn bulunmamas, derebeylik etkileri ve kalntlarnn bulunamyaca anlamn iermez. Bu nedenle Marx'tan yaplan alnt Emekci'nin iddialarna bir kant tekil etmez. Yukardaki alntda Marksn genel bir kanun eklinde formle ettii prose: Somut tarihten karlmtr, ve bu proseyi somut tarihte ksaca ele almak, konumuzla dorudan ilikili olmasa da "Tarih Tezi" hakkndaki speklasyonlara ksaca deinmek bakmndan yararl olacaktr. Biliyoruz, Latin (Orta - Gney) Amerika ile Kuzey Amerika ok ayr bir geliim gstermilerdir. Her iki kta da "Gelimi bir tarihi dneme birden bire" girmelerine ramen, neden birisi sanayi lkesi olabilmi, dieri hala onun smrgesidir. Bunu Yeni Dnya'ya gelen bireylerin sosyal karakterlerinde aramamz gerekiyor. nk: "Yeni lkeye gelmi bireylerden gayr doal nkoul yoktur". Demek ki, Gney Amerika nasl geri bir yar smrge, Kuzey Amerika nasl bir Emperyalist olmu?.. Bu geliimin tarihi kklerini kavramak iin o lkelere gelen muhacir in sanlara (bireylere) dayanmak gerekiyor. Somut Tarih'te "eski lkenin ihtiyalarna aykr den deiim tarzlar yzn den" yeni lkeye gelenler kimlerdir?.. "Eski Dnya'nn en ok evrime uram bireyleri" kimlerdir. Kuzey Amerika'ya ilk gelenler ngiltere'de gericiliin basksndan kaan Pritenler ve Qaker'lerdir. Bunlar mezhep isimleri. O zaman bu mezheplerin neyi ifade ettiini, hangi saiklerin etkisiyle ortaya ktn da anlamak gerekiyor. Mezhepler orta an siyasi partileridir. Ve burjuvazi derebeylie kar karken ilk muhalefetini bizzat derebeyliin kurumlar erevesinde tarikatlar eklinde rgtlemiti. He:men hemen btn
9

halk muhalefeti tarikatlarda rgtlenmiti. ngiltere'de de Pritenlik, halk muhalefetinin, ilkel sosyalizm gelenekleri zerinde dini bir biim altnda ortaya ykm eklidir. "Daha nceleri skoya'da (daha barbar blgelerde H. K.) mutlak iktidar sahibi olan Calvinizm, hemen ngiltere' nin iine iledi. Kilisenin gbeine demokrasiyi soktu; ne Kraln, ne piskoposlarn din otoritesini o tanmyordu; ve nasslarn ta, ilerinde de ciddi deiiklikler yapyordu. Rahipler Mechsi'nde (Prasbytare) herkes eitti: Presbyter'ciler ad bundan geliyordu. zellii byle belirtilen Kalvinistlere ve onlarn yan balarnda ykselen teki protestan tarikatlarna genel olarak puritain (tasfiyeci) ad verildi. Henry VIII. bu eit tarikatlarn ykseldiini grnce hepsini sapklar, diye kouturdu: (Halk uyarmak deil, kapkulu yetitirmek isteyen iktidar H.K.); katolikleri asyordu, ama pritenleri diri diri atete yakyordu... Priten urad ikencelere kar yiite tahamml gstermekle uyandrd genel ilgiden baka, (halk gibi) hr ve fakir kalyordu... (gnmz devrimcileri gibi)" "ngiltere'de modern kapitalist devrimi o pritenler yapacaklard." (lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk Gei: n giltere, H.K. s. 103). Grld gibi Amerika'nn ilk gmenleri henz barbar geleneklerini yitirmemi, kollektif aksiyon yetenekli sosyal devrim mjdecileriydiler. te yandan, Gney (Latin) Amerika'ya gelince: Oraya yerleenler spanyol ve Portekizlilerdi, ngiltere'de bu protestan tarikatlarda rgtlenen halk muhalefeti sosyal devrim yapar, Kuzey Amerika'da ilk kolonilerde bile ilerde Amerikan yasasna kaynaklk edecek ilk meclislerde demokrasiyi yaarken, berik yarmadasnda, Engizisyon mahkemelerinde, cad kazanlarnda, Sen Bartelmi katliamlarnda kurban edilmiler, btn insancl ve demokratik z kaznmt. Buralarda "en ok evrime uram bireyler" in kkne kibrit suyu ekilmiti. Engels bir roman hakknda yazd bir yazda (tahminen) yle der: "Bir Norve kk burjuvas hibir zaman serf (toprakbent) olmamtr. Ve bir Alman kk burjuvas (Filisteni) karsnda gerek bir insandr." Bunun anlam surdur: Norveli barbarlktan modern topluma geebilmi ve tarihinde u veya bu ekliyle kleliin ykc etkilerine maruz kalmamtr. Ama, Antika medeniyetlerin yzlerce yl damgasn vurduklar yerlerin halkna kleliin izleri yle sinmitir ki, onlar insanlktan karmtr. Norve veya Almanya yerine ngiltere ve spanya'y da koyabiliriz. Konu biraz dalm olmakla birlikte burada grlen nedir? Kvlcml'ya son zamanlarda bir eletiri yneltiliyor. "Sbjektif idealist olduu, Marksizmde insancl retici gler diye bir eyin olmad" iddia ediliyor. Gerek Marx gerek Engels'ten yaplan alntlar, bu iddialar n ne kadar bayalatrlm olduunu yeterince kantlar. Marx, bireylerden bile sz etmekten ekinmiyor. Kuzey ve Gney Amerika'nn mukayeseli tarihi ayr bir ett konusu olabilir. Tekrar yazya dnlrse: sonu olarak; Amerika'da "feodalizm" olmadna dair kant olarak ne srlen paragrafn, somut tarihin bir ynnn genel bir formlasyonu olduu, derebeyliin, u veya bu ekilde etki ve kalntlarnn bulunmad anlamna gelemeyecei aktr.
10

Tarih snf mcadelelerinin tarihidir. Eer Amerika'da derebeyliin, kalnt ve etkileri yok saylrsa, bu, giderek: Amerikan Bamszlk Sava ve Savann snfsal zn, devrimci zn u veya bu ekilde arptmaya karar. Emeki Dergisinde, birinci aama "Amerikann hibirzaman feodalizmi tanmad" iddias, mantki sonucunu izliyerek ikinci aamada, Amerikan Savann ilerici zn inkara, arptmaya, kmsemeye gidiyor. Bunu bata Amerikann burjuva anlamyla dahi toprak reformu ve demokrasiyi tanmad iddialarm eletirirken grmtk. Tekrara gerek yok. Yalnz, bugn genellikle burjuva devrimlerinin, zellikle Amerikan Savann ilerici ynn unutturmak, onu arptmak bizzat emperyalizmin ideolog ve tarihilerinin yapt bir itir. "16-18. yzyllar Avrupa'snda Burjuva Devrimlerinin evrelere ve Blgelere Gnre ncelenmesi" balkl rn'de kan bir yazda, Emperyalizmin tarihilerinin "Burjuva devriminin tarihsel roln kltmek ve sosyal ekonomik ieriini inkar etmek" zlemlerinden, hatta bu zlemlere dikkati eken baz burjuva tarihilerinin, bir yandan bu zlemleri eletirirken, te yandan "burjuvazinin devrimci gemiinin parlakln silikletirmek iin gsterdii eilimlerden" sz edilir ve bir de rnek verilir: "Buna benzer bir eilim de (inkara, kltmeye), lkesinin modern tarih bilimi yazarlnn, ok byk ksmna Kon federal Gneyliler iin az ya da ok ak ifade edilen bir sempatinin ve zenci halka kars duyulan rk nyarglarn nfuz ettiini kaydeden Amerika'l tarihi H. Aphteker' in Birleik Devletler i savama kar taknd tavr da, (silikletirme) gzlemlenmektedir ." Emeki'nin Amerikan tarihini ele al da bu liberal tarihiden pek farkl deil. "Soldan" da olsa ister istemez ayn kapya kyor. Amerika zerine bu kadar yeter. Herhalde okuyucu Amerika'y Amerika yapan eyin, Emeki'nin dedii "tarihi ve corafi" zelliklerin, burjuva anlamda bir toprak reformu, bir demokrasi ve devrimci savalardan geldiini ve Emeki'nin demagojisini kavramtr. . . DEMOKRAS KONUSU Emeki'nin bu konudaki eletirisi, Programn, biimine ilikin eletirilere bal olmakla birlikte, biime ilikin eletirilerine ilerde tekrar dnmek zere, zellikle V. P. Program'nn demokrasi tanmna kar ynelttii eletiriyi ele almak gerekiyor. V.P. Programnn birinci maddesi: "Hrriyetin hedefi: Fakir Halk" parolasyla u tanm yapar: "Demokrasi: (iki asr evvel yaam, Frenk filozofu Condorcet'nin dedii gibi) en kalabalk, en fakir snfn maddi, manevi, ruhi, itimai, bakmdan iyilemesi olmaldr'" Bu maddeye yneltilen eletiri yle: "Snr dna, hem de iki asr gerilere gitmenin gerei yoktu. Bizim sahte demokrasinin btn gerici demagoglar seim nutuklarnda buna benzer eyler sylerler. Hem kimdir bu Condorcet? Burjuva devriminde bile (Byk Fransz Devrimi sz konusudur) kar devrimci bir tutuma srklenmi ve devrimci terr dneminde atld hapishanede, giyotne gitmemek iin, intihar
11

etmi bir idealist felsefeci; hi phe yok ki, Trkiye proletaryasnn siyasi rgt olma iddi asnda olan bir partinin programnda ad hi gemeyecek biri." Grld gibi eletiri demokrasi anlaynn zne pek deinmemekle birlikte yine de bir takm ip ular veriyor. Condorcet'in kiilii hakknda, siyasi grleri hakknda biz pek birey bilmiyoruz. Ve Emeki'nin sylediklerini doru kakl ediyoruz. Buna ramen eer bir sz konusu doru bir fikri, bir gerei dile getiriyorsa onu ilk sarf edenin durumu ikinci planda kalr. nk en gerici kiiler bile zaman zaman kendilerini methederken, mert kpti misali hrszlklarn anlatrlar. Ve onlarn bu szleri Marksistler iin daima verimli bir kaynak ve delil olmutur. Kald ki bu Fransz, filozofunda pek byle bir durum da yok. Bizim bezirgan politikaclarn seim nutuklarnda buna benzer tanmlara bol bol rastlyabileceimiz iddiasna gelince. zellikle izledik ve bu tanma yaklaabilecek bir sze rastlayamadk. En demokrat geinen Ecevit bile Demokrasiyi sadece seim ve parlamenterizm olarak anlamaktan teye gidebilmi deil. Hatta sosyalist bilinen politikaclarmz bile, hatta bizzat Emeki Dergisiyle ada Emeki Partisi bile demokrasi tanmnda ne yazk ki bu Frenk filozofundan bile geridir. Emeki Dergisinin, "Sosyalist Parti Sorunu" balkl yazsnda yle bir demokrasi tanm var: "Her sosyalist, her yurtsever demokrasi uruna savamakla ykmldr. Sosyalistler iin bu grev somut olarakf sosyalist partinin politika alannda yerini alma uruna m cadeledir." Bu nermenin mantki sonucu nedir? Sosyalist parti politika alannda yerini ald an demokrasi bir gereklik olur. Eh, bugn be tane sosyalist parti var. Demokrasi de var!.. Doru mu? Hayr. nk en fakir, en kalabalk snf, gn getike her bakm dan daha fazla gerilemekte, ezilmekte. Grld gibi V. P. Programndaki tanm: Demokrasi iin ok esasl bir kriter getirmektedir. Yine ayn dergide yle bir demokrasi tanm daha var: "DEMOKRAS, ulusu oluturan btn snflarn rgtl biimde ve btn gleriyle orantl olarak lkenin kaderini tayin edebilmesidir." Bu tanmda kullanlan tanma muhta kavramlar da aklamak konuyu ksmen aydnlatacaktr. 1) "Ulusu oluturan btn snflar": Ulusu oluturan snflar araslnda ezilen snf ve tabakala r kadar, ezen snf ve zmreler de vardr. Bu tanm hepsini eit artlarda eit anslarda imi gibi ele alarak tamamen soyut, snf muhtevasndan yoksun bir demokrasi anlayn snflar st bir demokrasi anlayn savunmaktadr. nk somut hayatta i ktidardaki snf su veya bu yolla ulusu meydana getiren dier snflarn rgtlenmesini engelliyecektir. Snf mcadelesi az ok eit artlarda hazrlanarak yaplan sportif bir yarma deildir. "Gleriyle orantl olarak": Gcn ls nedir? Say m Halk kitleleri say olarak byk bir gtr. te yandan kk burjuvazi ou kez ii snfndan fazla saydadr. Eer gcn ls say ise iktidarn kk burjuva olmas gerekir. Fakat biliyoruz ki kk burjuvazi bir tabakalar
12

yn olduu iin modern snflardan birinin peine taklr. rgt ve bilin dzeyi mi? Hakim snflar karlarnn bilincinde ve ok iyi rgtl. O halde glerine uygun olarak lkenin kaderini tayin ettikleri dolaysyla da demokrasi olduu savunulabilir... Ve nihayet bizzat iktidar bir g kayna deil midir?.. Evet, bugn Trkiye'de snflar "gleriyle orantl olarak" lke kaderini tayin etmektedirler... Bu tanma gre Trkiye'de bugn demokrasi olduu rahatlkla iddia edilebilir. Ve bu iddia tanmn mantna uygun olacaktr. Ama V. P. Programndaki tanma gre bugn Trkiye'de demokrasi olduu iddia edilemez. nk halk isizlik ve pahallk cehenneminde yanmaktadr. "UCUZ DEVLET" KONUSU V. P. Program devlet cihazna ilikin taleplerini "Ucuz Devlet" parolasyla zetler. Emeki'nin bu parolaya kar eletirilerini teker teker ele alalm. "(...)V. P. Programnn yukarya aktarlan ilk paragrafnda "Amerika'y Amerika yapan hz"n devletin krtasiyeci ve askeri olmayp, (tam demokrasi)den ileri geldii sylenmektedir.(...)" Amerikan toplumu bir bakma en krtasiyeci ve her bakmdan en askerci bir toplumdur." Evet, 20. yzyln Emperyalist Amerika's yledir. Yalnz V. P. Programnda bu gnn Amerikas gibi olalm denmemektedir. sava rnek olarak alndna gre Trkiye i sava ncesi 19. yzyln ilk yarsnn Amerika'sna benzetilmekte ve hedef olarak i savataki gibi derebeyliin tasfiyesi nerilmektedir. Gerekten de 19. yzyln ilk eyreinde Amerika dnyann en az askerci ve brokratik, en ucuz devlet cihazna sahiptir. Srekli bir ordusu yoktur. savataki ordu bile bir gnll milis ordusuydu. Devlet memurlar seilirdi. Hatta Marx - Engels Yunker Almanya'snda Amerikan devletini rnek olarak gsterirler. Amerikan devlet cihazn, devrim dneminin Fransa'sna benzetirler. Gerekten de tarihte, Fransz devriminde grld gibi, burjuvazinin devrimci dnemde, derebeylie kar emeki kitlelerin inisiyatif ve yaratclna ihtiyac olduu dnem lerde brokratik ve askeri olmayan bir devlet cihazyla yetindiini gsterir. Burjuvazi derebeylerle ittifaka girdike, ii snf ve halk kitlelerinin devrimci muhalefeti arttka, devrimci dnemin bu demokratik devlet cihazn tasfiyeye, eski mutlakiyeti devlet cihazn restore etmeye ynelir. Bunun en tipik rnei Fransa tarihinde grlr. Fransa byle bir devleti ancak alt sene kadar tanyabilmitir. Amerika'da ise byle bir devlet cihaz hemen hemen yz yl kadar srm, yirminci yzyln arifesinde ii snf mcadelesinin artmas, burjuvazinin byk toprak sahiple riyle ittifaka girmesi, kapitalizmin rekabeti aamadan emperyalist aamaya girmesiyle birlikte eski devlet cihaz yava yava deimi, brokratik ve militer bir devlet cihaz haline gelmitir. Amerika'da bu demokratik devlet cihaznn hemen hemen yz yl kadar yaayabilmesi bir zelliidir. Sebepleri zel bir inceleme konusu olabilir. Ksaca, Amerika'da kapitalizmin gelimesi lsnde olgunlam, burjuvaziyi tehdit edecek bir ii hareketinin yok denecek kadar zayf kalmas, askeri bakmdan gl bir komu devletin bulunmamas, muazzam bakir
13

topraklarn memnuniyetsizler iin daima bir umut kaps olmas burjuvazinin uzun sre askerci ve brokratik bir devlet cihazna gerek duymamasna sebep olmutur denilebilir. Bu istisnai durumdan dolay Amerika uzun sre burjuva uygarlnn modeli ve ideali kalmtr. Emeki Dergisi bu rnein kastettiim anlamazla getirerek, sanki gnmzn Amerikas rnek veriliyormu gibi ele alarak bir yn gereksiz eletiriler yneltmektedir. Bu kadarla da kalmamakta, devlet sorununu hi anlamad zellikle "ucuz devlet" parolasna ynelttii eletirilerde grlmektedir. "Tarih boyunca ucuz devlet burjuva liberalizminin slogan olmutur. Liberal burjuva btn alanlar zel teebbse devretme tarafls olduundan, hkmetin hkmet etme alanlarnn alabildiine kslmasndan yanadr. "En iyi hkmet hi olmyandr" sz, liberalizmin bu tutumunu ifade eder. Tabiidir ki, eylem alan alabildiine snrlanan bir devletin masraflar da az olacaktr, byle bir devlet ucuz devlet olacaktr." "Ama buna karlk, sosyalist devlet, ya da sosyalizme ynelmi bir devlet ucuz devlet olamaz. nk byle bir devlet, devlet sektrn mmkn olduu kadar geniletme ve zel sektr mmkn olduu kadar daraltma politikasn uygular. Sosyalist Devlet, pahal, hem ok pahal devlettir; nk retimi, hizmetleri o salyacaktr ve btn alanlarda yatrmlar o yapacaktr." (s. 75) Bunlar yazan bir Marksist!.. e alfabesinden balamak gerekiyor. Devlet: bir snfn dier snf zerindeki bask aracdr. Tarih boyunca, Sosyalist devlet ortaya kncaya kadar; btn devletler ok kk bir aznln muazzam ynlar zerinde bir bask arac olmutur. Tarih boyunca hakim snflarn kk bir aznlk, ezilen snflarn muazzam bir ounluk olmasna ramen bu kk aznlk ancak gl bir devlet cihazyla hakimiyetini srdrebilmitir. Bu ise pahal, brokratik, militer bir devlet cihazn art koar. nk bask altna alnanlar geni ynlardr, ounluktur. Bunlara kar yzlerce, binlerce memur, asker, idareci beslemek, hapishaneler yapmak vs. ister istemez pahal bir devlet mekanizmasn art koar. Hatta ayn snfn karn koruyan farkl biimlerdeki devletler bile bask ve zulm artt oranda daha pahal bir mekanizma haline gelirler. rnein: 1860'larda Amerika'daki devlet de bir burjuva devletidir; Almanya, Fransa'daki devlet de bir burjuva devletidir. Ama birisi daha demokrat, daha ucuz bir devlettir; daha az baskc, daha az askerci, daha az brokratik bir devlettir. Ama ayn yllarn bir Bismark Almanya's, bir Bonapart Fransa'sndaki devlet baskc, pahal, brokratik, askerci bir devlettir. Bu sadece modern medeniyetler a iin deil, antika medeniyetler anda da byledir. rnein Osmanl Devleti ilk kurulduu, ekonomi tabannda dirlik dzeni hakim olduu srece daha az baskc, daha az brokratik, daha az pahaldr. Ama tefeci -bezirgan ilikiler gelitike, derebeylik arttka devlet daha fazla bask yapm, bu basky yrtebilmek iin daha fazla asker, memur vs. beslemi, daha ok hapishane yapm dolaysyla da daha pahal bir cihaz haline gelmitir.

14

Tufeyli, smrc aznlklarn devletleri bile, bu aznln ihtiyalar geni ynlarn ihtiyalaryla az ok bir paralellik, bir yaknlk gsterdii srece, kitlelere az ok daha genlikli bir hayat salad, patlamalar nispeten amortize edebildii srece daha kk bir bask mekanizmasyla ihtiyacn karlayabilmi, buna bal olarak da devlet cihaz daha az masrafl, daha az pahal olmutur. Son rnek de Kurtulu Savamzdr. Kurtulu Sava birka bin memurla baarld. Masraflar, btenin % 5'ini (eer hafzamz yanltmyorsa) gemezdi. nk hareket ilericiydi, halka dayanma durumundayd, milletin sinmesinde deil bakaldrmasnda kar vard. Ama bugn, milyonlar aan resmi yar resmi kapkulu ynlaryla, ordusuyla, polisiyle, her gn Ortaa kaleleri gibi yeni yeni yaplan hapishaneleriyle son derece baskc, pahal bir devlet mekanizmas vardr. Ve bu devletin masraflar btenin yarsndan az deildir. Buraya kadar ele alnanlar aznln devletleridir. Ve grdk ki, bu aznlk devletleri bile halkn zgrlkleriyle ters orantl olarak nispeten pahal veya ucuz olabilirler. Sosyalist bir devlet pahal olabilir mi? Buna ihtiya var m? Yoktur. nk o ounluun devletidir ve kk bir aznlk zerinde bask sz konusudur. ster istemez, byle bir devletin daha az masrafl, daha ucuz olacan bir ocuk bile kavrayabilir. Bugn, sosyalist lkelerde askeri harcamalar emperyalistlerin tehdit ve provakasyonlarm bo karmak iin biraz yksek ise de, yine de emperyalistlerden ok daha az masrafldr. te yandan, sosyalist devlet sosyalizm yerletike, gittike daha ucuz, daha az brokratik bir mekanizma haline gelir. Devletin srtndaki bin bir ii emekilerin tamamen aadan gelme giriim, rgt ve denetimlerine brakr. rnein, Sovyetler Birliinde eitli Sovyetlere seilen yneticilerin says, 4 milyon civarndadr. Bu Sovyetlere bal eitli komisyonlarda alanlar 20 milyon kadardr. Ve bu milyonlarca insan ayn zamanda ya fab rikada, ya da kollektif iftliklerde retmen olarak almaktadr. Bu milyonlarca insan hazr yiyiciler ordusu deildir. Byle bir devlet cihaz pahal olabilir mi? Devletin pahall devletin retime yatrd sermayeler ile llmez. nk burada retim sz konusudur, devletin devlet olarak bask fonksiyonu deil, Devletin pahall derken her eyden nce halkn srtna ykledii hadsiz -hesapsz kapkullarn beslemek, tekilatlandrmak, eitmek iin vergiler gelir. Devletin fabrikasnda alan bir ii ise bir retmendir, retmenler zerinde baskya ynelik bir kapkulu deil. Emeki dergisi, programdaki "ucuz devlet" parolasn liberal burjuva bir talep olarak nitelerken, bizzat, sosyalist devlete "pahal" diyerek kendisi liberal burjuvalarla ayn yargda birlemi oluyor. "UURLU TCARET" KONUSU Emeki dergisi, V.P. Programndaki "uurlu ticaret" parolasnn da bir liberal burjuva talep olduunu iddia ediyor. Gerekte liberal burjuvazi tabiri caizse uursuz ticaretten yanadr. "Brak
15

yapsn, brak gesin" nedir? Tam byk baln kk bal yuttuu rekabet anarisi deil midir? Kapitalist ekonomide anariden, orman kanunundan sz edilebilir, uurdan deil. Kald ki, tekelcilik ncesi dnemde burjuvazi, rantiye, banker, dier kapitalistler ve iiyle mcadelesi yznden, onu kendi kar asndan az ok "uurlu" hareket etmeye zorlar. Ve bu kar ister istemez yeni teknik gelimelere yol acar. Bizde ise, bu anlamda bile "liberal" bir uurdan sz etmek zordur. Bizde Kapitalizm vurguncudur, ticaret vurgun culuktur. leri hi bir lkenin kapitalisti maln darya ucuza satp, dardan pahal almaz. Ama bu bizde olur. Darya malmz yar yarya ucuza satarz, dardan iki misli pahal alrz. Klasik burjuva uuru buna msade etmez. Ama bizim vurguncu bezirganlmz iin bu gayet olaandr. Kald ki, "uurlu ticaret"de kastedilen sadece bu anlamda bir uur deildir. uur deyince; "hangi snfn uuru" diye sormak gerekir. V.P. programnda ise azck okuduunu anlayan birisi, ii snfnn uurunun sz konusu edildiini grr. D ticareti milliletirmek; herhalde iveren snfnn uuruna uygun dmez. Reklamcl kaldrmak, retim ve tketim kooperatiflerini yaygnlatrmak, speklatrl tasfiye etmek btn bunlar iinde bulunduumuz de mokratik devrim aamasnda ii snf uurunun gerektirdii minima talepler deil midir? Okuyucu buraya kadar eletirilerin nasl yapldn h er halde kavramtr, bunun yan sra yer yer programda var olan talepleri yok gibi gsterme abalar da var. Bir r nek yeter: "Smrc snflar vergilendirilerek 'milli istihsal mcadelemizin para maddesini' salamak yok." V.P. Program, Pahallk Blm: "Madde: 4 - DEVLET POLTKASI: a) Vastal vergiler: Trkiye'de 13 senede btenin yansnn te ikisine ktndan, ilk hedef olarak bu nispet tersine evrilecektir. b) Vastasz vergiler: Geim endeksi derecesine kadar olan gelirlerden alnmay acak. Ondan yukarsnda ilerleyici vergi. (1954 rayiciyle: 400 liradan % 5 600 liradan % 15,1000 liradan % 35,10.000 liradan % 75 ve ilh alnacak." Yzleri kzarr m dersiniz?

BME LKN ELETRLER: Yaznn banda V.P. programnn biim zelliklerinden sz edilmiti. Emeki dergisinde eletiriyi yapan; bu biim zelliklerine hi dikkat etmi deil. Programn gereke blmlerinde konuyu popler rneklerle aklayabilmek iin somut rneklere ve alntlara ba vurulur. Bu zellii sayesinde program eitici bir bror niteliine de sahiptir. Emeki, bu alntlar gz nne alarak, "aktarmalarn parti programnda yeri yoktur" diyor.
16

Fakat aktarmalarn program blmlerinde deil gereke blmlerinde olduunu gzden karyor. Programda belli bal aktarma Condorcet'in yukarda tartlan szdr. Emeki bir de aktarmalarn Falih Rfk gibi burjuva yazarlardan yaplmasn eletiriyor. rnein Falih Rfk'nm u sz var: "Hrriyet eitimi, ancak hrriyet iinde elde edilebilecek bir eydir. Okullarda verilecek diplomal mezunlarla salanamaz. Bin yl beklesek, gene baladmz yerden yola karz." Trkiye'de hala halk sr gibi gren, "sz ayaa drmeme" gayreti iinde olanlar; "bize eli sopal bir adam. lazm" diyenler, okuma yazma bilmeyenlerden oy hakkm almakla gericiliin alt edileceini syleyen ve bunlar byk bir bulu gibi ortaya atanlar varken, kim sylerse sylesin sz dorudur. Kald ki ayn z Kvlcml kendi slubuyla, deiik bir ifade kullanarak da verebilirdi, ama o sz bakalar etmise hrszlk gerekmez. Programa laf aktarlmaz domasna kaplnmaz. Emekci'deki eletirinin her cmlesi aa yukar yukarda rnekleri grlen yanllarla dolu. Her yanl teker teker eletirmek sonular pek deitirmeyecektir. Okuyucu,, eer enmezse, Emekci'deki yazda bunu ayrntlaryla g rebilir. Emeki, eletirisini hangi gayeyle yapm olursa olsun, program eletirmek zorunda kaldn itiraf etmesi programn her eye ramen susu komplosundan kurtulmaya baladn gsterir. Ve bu sevindirici bir gelimedir. Emeki, kendisini Dr. efik Hsn Demer adna bal 1946'da kurulmu T.S.E.K.P.'in ideolojik ve politik devamcs saydn ihsas ettiriyor. Bu, gelenekcil balara sahip kmas bakmndan sevindirici olmakla birlikte, gerek durum olduka farkldr. Biz, onlarn bu gelenekcil balara hakkyle sahip kmadn dnyoruz. Bu elbette kantlanmas gereken bir iddiadr. Bu iddiann kant ise TSEKP ve TEP programlarnn mukayeseli bir eletirisi yaplarak ka ntlanabilir. Gerekte TEP program, TSEKP Programndan ok daha geridir. Bunu Emeki dergisinin kendi bile itiraf ediyor: Syle yazyor: "Ve eer biz bugn program (TSEKP Program kastediliyor) olduu gibi kabul edemiyorsak, bu Trkiye'nin, tezgahlanan kardevrim ile, 1946'ya kyasla, bamszlk ve demokrasi bakmndan ok daha gerilere srklenmi olmasndan trdr." (Emeki: Say: l sayfa. 80). Gsterilmek istediinin tersine V.P. Program, TSEKP programnn daha gelikin, onu am bir devam saylabilir. Ve V.P. Programna en yakn program, bugn var olan sosyalist partilerinki de dahil, TSEKP'inkidir. Btn bunlar henz pek bilinmemekte. Programlar ze rine derin incelemeler gerekmekte. Bu tr bir alma sosyalist hareketin tarihi zerine yaylmak istenen duman perdesini datmak bakmndan da yararl olacaktr.

17

Demir Kkaydn

(Bu yaz muhtemelen 1975 ylnda yazlm olmal. 1976 Ekim aynda, Kvlcm Yaynlar arasnda kan "Emeki-Birikim'in Dr. Hikmet Kvlcml Eletirileri zerine" balkl kitabn 13 ve 41. sayfalar arasnda, H. Ylmaz imzasyla yaynland. 21 Aralk 2000 Perembe gn dijitalize edilmesi tamamland.)

18

Murat Belge'nin Kvlcml Eletirisinin Eletirisi

Birikim Eletirisinin Eletirisi

Birikim dergisinin Haziran 1975 tarihli 4.'nc saysnda, Dr. Hikmet Kvlcml'nn, grnte geni kapsaml denebilecek ve geni kapsaml olma abasnda bir eletirisi yapld. Bu eletiri, Kvlcml'ya ynelik ilk yazl eletiri olmasnn yan sra, Kvlcml eletirmenlerinin tipik hatalarn tamas ve bu hatalar sistemletirmesiyle de yaznmzda zel bir yer tutacaktr.

ELETR'NN TAVRI Murat Belge eletirisine: "Doktor Hikmet Kvlcml, Trkiye sosyalizmi tarihinde mutlaka eletirilmesi gereken bir kiidir" diye balar ve izleyecei "tavr" yle anlatr: "Kvlcml'y eletirirken zellikle nesnel bir tavr taknmann gerekliliine inanyorum. Yani herhangi bir politik hedefin kayglarna kaplmadan, dorudan doruya Kvlcml'nn kendisinin ne olduunu, neleri, niin temsil ettiini anlamak (...") Evet, "nesnel bir tavr" : "herhangi bir politik hedefin kayglarna kaplmamak" olarak tanmlanyor. Yani, bir eletiri "herhangi bir politik hedefin kayglarn" tayorsa, "nesnel" (objektif) olamaz!.. Nesnellii byle ele aln Marksizm'le uzak yakn ilikisi yoktur. nk, bir eletiri: proletaryann politik kayglarn ne derece gderse o kadar nesnel olabilir, ya da tersi: ne kadar nesnel ise o kadar, proletaryann politik hedefinin kayglarn gtm demektir. amzda, snflar st, dolaysyla ayn anlama gelen "politik kayglar" st bir objektiflik olamaz. nk, "gerek devrimcidir" ve proletarya sonuna kadar devrimci bir snf olarak, gerei, olan olduu gibi grmek zorundadr. Bu nedenle, objektif olarak, herhangi bir aklama gerei yanstt lde, proletaryann politik karlarna yarar, ya da politik karlarna yarad lde gerei yanstr. Nesnel bir tavrn, snfcl, dolaysyla da politik zn gzden karmak: ya burjuvazinin politik karlarn gizlemeye, ya da kk burjuvazinin proletarya ve burjuvazi arasnda yalpalyan, iki arada bir derede tavrn meru gstermeye yarar.

19

M. Belge, bir eletirinin objektif olmasn ve politik kayglar gtmesini kar karya getirerek, burjuva anlamda bir objektivizm anlayn dile getirmektedir. Ve btn burjuva teorisyenleri gibi, istedii kadar objektif olma gayre tinde olsun, objektif olarak, yine de belli bir "politik hedefin" kayglarn gdecek, olaylara belli bir snf asndan bakacaktr. Dnce varl deil, varlk dnceyi belirler. Ve bu yasa "nesnel" olduu kadar "politiktir" de. Proletarya, eletiride partizandr. Partizanln gizlemez, bilince karr aka koyar. Ve partizanlm gizleyen "nesnel" eletirilerin partizan karakterini de grr ve gsterir. "Nesnel" olma, herhangi bir "politik hedefin kayglarn" gtmeme iddiasndaki bir eletiri: "nesnel" olarak, nesnelliin politik karakterini gizlemekten kar olan snfn "politik kayg"larn gdyor demektir. Ve bay Belge, bir eletirinin, belli bir "politik hedefin, kayglarn" gdeceinin objektif bir gereklik olduunu grmezden gelerek, "nesnel bir tavr" ardna gizlenerek, bizzat bu davranyla, bu nesnellik anl ayyla eletirisini hangi snf asndan yaptn itiraf etmekte, ecaat arz ederken, sirkatin sylemektedir.

DNCE VE DAVRANII AYIRI Kvlcml'nn teori ve pratiini ele alta sk grlen bir yanl, M. Belge'nin ele tirisinde de grlyor. Eletirmen hakl olarak Kvlcml'nn teorisinin bir btn olduunu be lirttikten sonra yle devam eder: "Ben bu eserin (yani Kvlcml'nn teorisinin) bir btn olduunu dnmekle birlikte, yanllnn kantlanmas durumunda Kvlcml'dan geriye hi bir ey kalmayaca kansnda deilim. nk, syledii her eyin yanl olduuna inansak bile, enerjisi, ura, alkanl, teorik ve pratik cesareti, geride gene saygdeer bir sosyalist imgesi brak maya yeter" "(...) Kvlcml gibi hayatn davaya adam bir devrimcinin bu yanna ufak bir saygszlk gstermekten gerekten ekiniyorum." Birikim yazar, Doktor'un teorisinin bir btn olduunu ok iyi kavram!.. Fakat, teorisi kadar teori ve pratiinin de bir btn olduunu, daha dorusu teori ve pratik diyalektiini kavram grnmyor. Teorisini az ok bilimcil denebilecek kategoriler erevesinde deerlendirirken, davranna "enerji", "ura", "alkanlk", "saygdeer" gibi ahlaki denebilecek kategorilerle yaklayor. Dnce ve davran birbirinden ayrlmaz. Bu ilke, ayrlmamas gerektii deil ayrlamayaca anlamna da gelir. Eer teori yanlsa bu muhakkak pratikte de ortaya kar. Tutarl bir eletiri bu btnl de koymak zorundadr. Belge ise, byle bir yaklamda bulunmamakta, aksine teori ve pratie apayr llerle yanamaktadr. Teoriye "bilimsel" , pratie ahlaki eletiri yneltilerek "saygszlktan" yani ahlaki olmayan bir davrantan kanlmaktadr. Ve bu davran, evet "saygszlk" deildir ama dpedz oportnizmdir.

20

Bu vesile ile daha tutarl bir eletirinin nasl olacan bir rnekle gstermeye alalm. nc gazetesinin 14 Nisan 1976 tarihli 5,'inci saysnda T.S..P. eletirilirken yle yazlyor: "Devrimci kanat (yani nc'nn grndekiler) doktorcu parti anlay ile Leninci parti anlay arasndaki byk elikiyi TSP'in, kurulup almas ile grd ve size de (T.S..P. yneticilerine) gsterdi. Ayn ekilde doktorun grlerinden kaynaklanan komplocu alma tarznz eletirdi. Olaylar ksa zamanda sizin ideolojideki ve politikadaki sapmalarnzn tesadfi olmadn, doktor Hikmet Kvlcml' nn dncesinden, kaynaklandn gsterdi. Sizlerle birlikte doktorun yaayan canl ruhunu grdk (...)" (altn biz izdik.) Grld gibi nc'y karan gen arkadalar dnce ve davran ayn kriterlerle ele alyorlar. Dnce ve davran arasndaki ilikiyi Birikim yazarndan ok daha iyi kavramlar. Eer Birikim yazarnn kantlamaya alt gi bi Kvlcml'nn teorisi yanlsa bu pratiinde de "komplocu alma tarz", fraksiyonculuk vs. biimlerde ortaya kar. Pekala bir kimse, "komplocu" bir alma iinde de "cesur, alkan, enerjili vs." olabilir. te M. Belge'nin anlamad budur. te, Bay Belge Kvlcml'nn pratiine toz kondurmazken, teorisinin yanlln gstererek (!) daha eletirisinin banda Marksizm'i kavramadn itiraf ediyor. Ve bu olgu, teori ve pratii ayrma, bizzat Birikim yazarlarnn pratik tutarszlklarnn grlerinde yansmasdr. Daha dorusu bir tutarszlk deil, onlarn yanl teorileri ile yanl pratik leri (yani pratiksizlikleri) arasnda bir i tutarllk vardr. Birikim yazarlar entelektel seviyenin yksekliine zel bir nem verirler. Zaten Birikim'in amalarndan birisi militanlarn teorik seviyelerini ykseltmektir. yi, ho ama bu is bir rgt almas iinde bir anlam tar. Yoksa Birikim yazarlar gibi herhangi bir siyasi parti almas dndaki bamsz bir gurup aydnn ilkel abalarndan teye ge mez. "Pratik militanlar" Birikim yazarlarndaki bu tutarszl sezmekte, ama toyca eletirilerle (rnein Birikim'i fazla entelektel buluyorlar) eletirdiklerini silahlandrmaktadrlar. Grne aldanmamak gerekir, gerekte Birikim'in e ntelektel seviyesi olduka dktr. Birikim'in entelektellii, dier bir deyile teorisi tipik kk burjuva, yamal boha kalitesinin stne kamamaktadr. Evet, devrimci bir aydn olmak: Ama devrimci aydn ol mak, her eyden nce kitle iinde kitle ile birlikte, rgt iinde rgt ile birlikte mcadele etmekle mmkndr. Aksi takdirde bir kk burjuva aydn olmann tesine gidilemez. te birikim yazarlarnda eksik olan budur. Ve bu ger eklik Kvlcml eletirisinde teori ve pratii ayrmakla aka ortaya kmaktadr. Bu arada nc'nn eletirisi hakknda bir ka sz etmek gerekiyor. nc'y karan arkadalarn yarglarna katldmz sanlmasn. Bu arkadalar nemli bir noktay grmezlikten geliyorlar. TSP'in "doktorcu" olduu varsaymndan hareket ediyorlar. TSP ise tabiri caizse, hi bir zaman "dokctorcu" olmamtr. Olamazd da. Bu bir zamanlar km Kvlcm adl bir gazetede daha TSP kurulmadan nce gsterilmiti. TSP'liler hi bir zaman Doktor'un grlerini btnyle benimsemediler. Fakat benimsemi grnmeyi kar bildiler. Ve Doktor'un grlerini biimsizletirilmi, z arptlm bir ekilde sundular. te ncy karanlar bu ol guyu
21

grmezlikten gelerek, TSP'in ahsnda Doktor'u da eletirme kurnazlna kaarak bir tala iki ku vurduklarn sanyorlar. Kald ki, bir an iin TSP'lilerin, nc yazarlarnn iddia ettii gibi "doktorcu" olduunu varsayalm. TSP'in hatalaryla Doktor yarglanabilir mi? Hayr. Bir Kautsky, bir Plekhanov'un dnce davranna bakarak Marks hakknda hkm verebilir miyiz? Hayr. nk Marks'm dnce ve davranlar ile, Kautsky, Plekhanov gibi "Marksist"lerin dnce ve davranlar arasnda bir eliki vardr. nemli olan bu elimenin tesbitidir. te, nc yazarlar, TSP'e gre Doktor'u yarglarken, bu elikinin varlna gzlerini kapyorlar, elikinin varlndan haberdar deilmi gibi grnme kolaylna kayorlar. Olan olduu gibi grmemek, olgulara gzleri kapamak, kimseye yada devrimcilere hi bir zaman yarar getirmemitir ki nc'clere getirsin! Neyse, geelim.

DL VE TERMNOLOJ ZERNE Birikim yazar, eletirisine Kvlcml'nn dili ve terminolojisi ile Balar: "Hikmet Kvlcml denince herkesin aklna gelen ilk zellik, genellikle, zel bir dildir. Kvlcml'nn dilini hi beyenmeyenler de var, o dili taklide zenenler de. Deerlendirilmesi nasl olursa olsun, zel bir dilin varl kesin bir olgudur." Kvlcml'nn "zel bir dil"i olduu yargs, gerei mi yanstr, yoksa bir yanlsama mdr? Yazar, "kesin bir olgudur" derken, bu yargnn doruluunu kantlamaya demez gryor ve yargy bir aksiyom durumuna getiriyor. Dolaysyla, bu aksiyomdan kan dier yarglar da, (rnein, Kvlcml'nn dncelerini benimsemenin n koulunun bu dili benimsemek olduu) kantlanmasna gerek grlmeyen bir yargya dayandklar iin ayn hatay tarlar. nce, bu satrlarn yazarnn bir gzlemini belirtmek gerekiyor: Dr. Hikmet Kvlml'nn dilini anlamakta glk ekenler aydnlardr. Emekiler bu dili anlamakta zel bir glk ekmez. nk bu dil, halkn kendiliinden kulland dilin bilinli bir kullanmndan baka bir ey deildir. Emekiler bakmndan zorluk, yanlzca Kvlcml'da deil, Marks, Engels, L enin'i okurken de sz konusu olan kavramlarn anlalmasndadr. Bu da btn bilimlerin renilmesinde karlalan bir glktr. Kvlcml'nn "dili" nin aydnlarmza zor gelmesi, adeta "zel bir dil" gibi grnmesi bir rastlant deildir. Osmanllarda, nasl st snflarn ve bu snflarn ideolojisini gden aydnlarn halkn kulland dilden ayr bir "Osmanlca"lar var idiyse; bugn Trkiye'de de zellikle aydnlara enjekte edilmi "ztrkce" denen, uydurma bir dil, zel bir jargon vardr. Ve bu dil emeki kitlelerden kopuk aydnlarn btn yazmna yerlemitir. An sanat dergilerini, okutun bir emekiye. Bir ey anlamayacaktr. yle ki, bugn ne halk aydnn dediini, ne de aydn halkn dediim anlamamaktadr.

22

te, Kvlcml'nn kulland halkn dili, aydn tabakamza sanki zel bir dil gibi grnmektedir. Gerekte, Kvlcml'nn zel bir dili jargonu yoktur. Aydnlarmzn "zel bir dili", "jargonu" vardr ve bu dil aydnlar arasnda genel olduu iin, aydnlarmzn bu zel diliyle yazm ayan Kvlcml, bu baylara sanki zel bir dil kullanyormu gibi grnr. Ancak bu zel aydn diliyle yazp dnenler, Kvlcml'nn zel bir dili olduu yargsn verirler. Ve bu yarg, bizzat yargy verenleri yarglar. Kvlcml'nn diline ynelen, en azndan "entelektel" sorumluluu bulunan bir eletiri, konuyu byle kolaya kaan bir ekilde ele alamaz. nk, Kvlcml dil konusunda incelemeler yapm, bu incelemenin sonularm bir kitapkta yaynlamtr. Kitabn ad; "Trkenin reme Yollar ve Dil Devrimciliimiz"dir. Kvlcml'nn dili konusunda "nesnel" olma gayreti gden bir eletiri nce, bu kitapta anlatlan Trke'nin kendine has reme ve treme yasalarnn, nerilen dil politikasnn doru olup olmadn aratrmaldr. Eer, anlatlanlar gereklii aklyorsa, Kvlcml'nn bu yasalara ve ilkelere yazlarnda uyup uymadnn incelenmesi gerekir. O zaman, kitaptaki yasalar yanl ise ve Kvlcml bu yanl yasalara yazlarnda uyuyorsa, ya da yasalar doru ve Kvlcml bu doru yasalara uymuyorsa, "zel bir dil" den sz edilebilir. Birikim yazarlar ise byle bir aratrma metotunu izlemek bir yana, aydnlar arasndaki genel bir yargy, bir eletiri szgecinden geirmeden, gereklii yanstan bir aksiyom gibi ele alyorlar. Murat Belge'nin eletirisinin sonundaki kaynaklar dizininde, Kvlcml'nn dil zerine yazd kitabn ad yok. Bu nedenle yazarn bu kitab okumadan byle bir eletiri ynetme ihtimali sz konusudur. Kitabn varln bilmiyor olabilirler. Her ne olursa olsun, bilmemek cezay kaldrmaz". Belge, eletirisine yle devam eder: "lgin bir nokta, Kvilcml'mn halkn kulland dile aykr olduu gerekesiyle, "z Trke"ye kar kmas, ama o bu hakl itirazm ne srerken bile "ana dil uydurcas" diye bir kelime uydurmaktan geri kalmaz" Bu alnt, btn eletiri boyunca grlecek olan, eletiri metotunun tipik bir rneidir. Eletirilen dnce olduu gibi deil, olmas istendii gibi sunulur ve bu arptlarak sunulmu dnce eletirilerek Kvlcmlnn ii bitirilir!.. Kvlcml, hi bir zaman problemi "z Trke"den yana olmak veya kar olmak biiminde koymaz. O der ki, bir dil srekli geliir, toplum lsnde yeni dnceler, yeni nesne ler, yeni olaylar vs. ortaya ktka yeni szckler doar. Dillerin geliimi iinde bu bir yerde kendiliinden olur, ve bu kendiliinden geliim srecinin yasalar bilinirse ve bu yasalara uyulursa, srece bilinli bir etkide bulunulabilir. Bu durumda yaplacak i kelime tretme yasalarnn Trke'deki zgn biimlerini kefetmektir. te yandan baka dillerden gelmi olmakla birlikte halkn diline yerlemi, Trkelemi (bomba, kalem, defter, destere gibi) szckler kullanlmaldr. Konu ok daha derinliine incelenmekle birlikte ksaca Kvlcml'nn

23

dil anlay budur. Ve bu temelden karak, Trke'nin kelime retme ve tretme mekanizmalarn inceler, Trke'yi kullanrken de bu yasalara uyar. te aydnlarmz, ya da "z trke"cilerimiz yeni kelimelerini bu yasalara uygun olarak deil uydurarak ortaya atarlar. Kvlcml'nn da kar kt - Bay Belge'nin anlattnn aksine - "z Trke" deil, kendilerine "z Trkeci" diyenlerin uyduruculuudur. Birikim yazar "Uydurca" diye bir szck uydurulduunu iddia ediyor. Gerekte, "Uydurca" szc "Uydurca" deildir. nk Trke'nin reme ve treme yasalarna uygun dur. "Ce, ca" ekleri Dil'i anlatr. rnein Osmanlca, Bengalce, Franszca vs. gibi. Aydnlarmzn yeni kelimeler ne srerken yaptklar i UYDURMAKtr. "Uydurma" eyleminin kk olan "Uydur" szcne "ca" son eki eklenerek Aydnlarn zel diline bir isim taklm olur. te yandan "ce, ca" eki bir fiilin sonuna eklendiinde ortaya kan szck bir isim olur. rnein, Komak mastarndan, Komaca ismi gibi... Grld gibi Kvlcml'nn yapt i "uydurmak" deil, szck retmektir. Denemesi bedava, konumanzda "Uydurca" szcn kullann, karnzdaki bunun uydurma bir dili anlattn kavramakta hi bir glk ekmeyecektir. nk, szck Trkenin yasalarna uygundur. Ayrca, "uydurma" szc belki bir rastlantnn sonucu olarak "z Trkeci"erin "Uygurca"s ile ses benzerliinin yol at bir arm yapmas bakmndan da dikkate deer bir anlam kvraklna sahiptir. "Kvlcml bu dili kullanarak yer yer ho nkteler yapyor olabilir. Ama ou zaman, "Geberen" kapitalizm ya da "zortlama" gibi duygusal arlklara der. Dilin "bilimsel" kullanmndan uzaklaarak, zel armlarla kiisel duygularla ykl, son analizde dnyaya alaca yerde kendi iine kapanan d gerekliin nesnel ilikilerim kendi znel sistemi iinde daraltan ideolojik bir dille konuur." "Zortlama" szc "Devrim Zorlamas Demokratik Zortlama" kitabnn adnda geer. Ancak aydnlarmz "boazlama", "zortlama" gibi ilkel halk trks trlerini bilmezler. Merak eden kitaptaki zortlama aklamasn okuyabilir. "Geberen" szcne gelince: bu da "Emperyalizm: Geberen Kapitalizm" kitabnn adnda geer. Trkede "lmek" ve "gebermek" ayn olay anlatmalarna ramen, farkl anlamlar tarlar. Kimse "babam geberdi" demez. Derse, babasyla dmanl olduu, babasnn lmn istedii an lalr. Genellikle lm, yok olmas istenen bir dmana kar "geber" szc kullanlr. Emperyalizmin gerici zn, ve emperyalizm karsnda proletaryann tavrn daha bir anlam zenginliiyle verdii iin "geberen" szc yerinde kullanlmtr. Bu rneklerden grlebilecei gibi Kvlcml'nn zel bir dili olduu iddias hi bir temele dayanmayan, harcalem, pein bir yargdr. Bu durumda eletirmenimiz yargsndan v az gemelidir. Gemezse, bu yargdan kaynaklanan: "Byle bir dille konumak, Kvlcml'ya zaman zaman yneltilen bireycilik sulamasnn inandrc bir kant olabilir." hipotezi de hipotezi ortaya atann bireyciliini tanmaya yarar.
24

M. Belge dil zerine eletirilerinden sonra Kvlcml'nn terminolojisini ele alr: "(...) Kvlcml'nn eserinde asl nemli belirleyici rol oynayan terimler baka hi bir Marksist metinde rastlamadklarmzdr. rnein, "tarihsel devrim sosyal devrim" ayrm, tamamen Kvlcml'ya zgdr ve bir dilsel kullanmn tesinde, bir bak farkll da getirmektedir. Buna benzer bir baka nemli teorik kavram ve ayrm: "Corafya ve Teknik retici Gleri, nsan retici Glen, Gelenek Grenek ve Kollektif Aksiyon"dur.(...)" "Bunlarn yan sra, bazen Marksistlerin de belli bir olguya iaret etmek iin kullandklar, ama hi bir zaman terimletirmedikleri, tarih biliminin kategorileri, kavramlar hali ne getirmedikleri, "Medeniyet", "Rnesans", "Restorasyon" ya da "Barbarlk" gibi kelimeler, Kvlcml'nn tarih tezinin gei teorisinin asli eleri olmutur. rnein "Barbar as" dedii olay, baka herhangi bir Marksist'de rastlamadmz melez bir kavram olarak, Kvlcml'nn tezinin balca belirleyici ve aklayclar arasndadr." "'Barbar' ve 'uygarlk' kelimeleri bizi Kvlcml'nn zel terminolojsinin nc kategorisine getiriyor. Bir Marksist olmayan Morgan'n eserinden, gelen bu terimler. Engels Ailenin... Kkeni adl kitabnda, antik tarihin aklamasnda Morgan uygulamasnn bir gerei olarak kullanr. Bylece, Marksist metinlere belirli koullarda giren, ama Marksizm'in asl eleri olmayan baz terimler, Kvlcml'da terfi ederler." "Kvlcml'nn zel terminolojisi, yalnzca burada varolan terimlerle aklanamaz. Olmayan baz terimler de, yokluklaryla, bu terminolojinin dorultusunu belirlerler. rnein, "Konjonktr", "eitsiz gelime" gibi terimlerin yokluu, "tarihsel devrim = sosyal devrim" gibi terimlerin varl kadar nemlidir." "Btn bunlar, yle bir hipotezi oluturabilecek gtedir: Kvlcml, sylemek istediini anlatmak zere, Marksizm'in bilinen terminolojisi ve kavramlar dnda zel terimler ve kavramlar trettiine gre, sylemek istedii ey de Marksizm'in sylediklerinden farkl olabilir. Bunun byle olup olmadn grmek iin, Kvlcml'nn tarih tezine nce genel izgileriyle bakmamz gerekiyor." Btn bu uzun eletiriyi olduu gibi aktardk. nk Kvlcml'nn terminolojisiyle ilgili olarak belli bal drt grupta toplanan eletiriler, l) farkl kavramlarn varl; 2) Marksist yaznda geip de kavramlamam szcklerin kavramlatrlmas; 3) Marksizm'e ait olmayan bir terminolojinin kullanlmas; 4) Baz kavramlarn da yokluu bir "HPOTEZ" oluturmaya yaryor. Ve bu hipotez Kvlcml eletirisinin, genel yanllarnn ortaya kt tikel bir olgu olduu ka dar, bundan sonraki btn eletirilerin hareket noktasdr, btn eletiriler, bu hitopezi bir hkm haline getirme abasdr. Bir an iin yukardaki drt tespitin de bir gereklik olduunu varsayalm ve gereklik olduunun kantlanmas halinde bile bu olgularn sonraki gibi bir hipotez oluturmaya yetmeyeceklerini, hipotezin mantndaki sakatl gstermeye alalm.

25

Kavramlar, evrenin zihninde yansmasnn formlarndan biridir. Bu yansma srelerin, olaylarn zn kavrama imkan salar. Kavramlar, bilme srecinin alt aamadan daha st aamaya geiinin, yani bizzat bilmenin tarihi geliim srecinin rndrler. nsan bilgisi geniledike, bilimler ilerledike, yeni kavramlar formle edilir, eski kavramlar daha dakik ve kapsaml muhteva kazanr ve nihayet baz kavramlar da terkedilir. Kavramlar da bizzat yanss olduklar sreler gibi durgun, kmltsz, deimez ve mutlak deildir. Objektif gerein daha doru, daha sadk yansmas ynnde bir gelime sreci iindedirler. Her bilim "kendine gerekli olan kendi z dilini ve kavramlarn yaratmak zorundadr. Bilimsel kavramlar, ou zaman, allagelen dilde gnlk olaylar iin kullanlanlarla bi rlikte ortaya kar, ama bsbtn farkl yolda geliir. ekilleri deiir ve gnlk dilde tadklar belirsizlii yitirip kesinlik kazanrlar, yle ki bilimsel dnceye uygun hale gelirler" (Fiziin Evrimi, A.E.; L..) Btn bilimler iin geerli olan bu aklamalar, Toplumu aklayan ve deitiren bilim: Marksizm, iin de geerlidir. Marksizm de bir bilim olduuna gre, btn dier bilimlerde olduu gibi, eskiden kullanlan kavramlar daha dakik, daha kapsaml bir muhteva kazanacak, elbet bir takm szckler kavramlaacak ve nihayet birtakm kavramlar da terk edilecektir. te bay Belge'nin kavramad budur, Marksizm'de de yeni bir takm kavramlarn ortaya kmasn, baz szcklerin kavramlamasn kabul edememekte dolaysyla da Marksizm'in bir bilim olduunu ve btn bilimlerin bal olduu geliim yasalarna gre hareket ettiini anlayamamaktadr. Yazarmz Kvlcml'da bulunan baz kavramlarn "klasik Marksist" terminolojide bulunmadn sylyor ve bulunmamasn Kvlcml'nn yanllna bir kant olarak ileri sryor. Evet, Kvlcml'da klasik Marksist metinlerde bulunmayan baz kavramlar vardr. "Tarihcil devrim" kavram gibi. Ama bu kavramn Kvlcml ncesi ve Kvlcml'dan haberi olmayan, Kvlcml ada Marksist metinlerde bulunmamas Kvlcml'nn "Marksizm'in sylediklerinden farkl" eyler syledii anlamna hi gelmez. Sorunu byle ele al, bilimsel deil, tamamen dogmatiktir. Sorunu byle ele alan, Marksizm'in gelieceini, yeni kavramlara ulaabileceini kabul etmiyor demektir. Sorun, eer, bu kavramlarn klasik Marksist metinlerde olup olmadklar eklinde deil de, bu kavramlarn objektif gereklii yanstp yanstmad eklinde ele alnsayd, bu Marksist bir eletiri olma abas olurdu. Bir Marksist'e yakan, bir tavr olurdu. Eletirmen, mal bulmu Maribi gibi seviniyor: "bu kav ramlar Marksistlerde yok" diye. Ve bunu Kvlcml iin byk bir zaaf gibi koyuyor. Evet baym, bu kavramlar zellikle ada Marksistlerde yoktur. Ve bu yokluk: Kvlcml'nn deil ama bizzat o Marksistlerin tarih ve toplum olaylarn aklama yetersizlik lerini, geriliklerini gsterir. Bu kavramlarn yokluu Kvlcml iin deil ama, bizzat bu kavramlardan yoksun, Kvlcml'y bilmeyen Marksistler iin byk bir zaaftr.

26

Eletirmen, Kvlcml "kavramlar terfi ettiriyor" diyor. Olabilir. Marksizm bir bilim ise birtakm kavramlar terfi edecektir. rnein Marksist Ekonomi Politie ait kavramlar ele alalm. Marks pek ok kavram klasik iktisatlardan almtr. Ama bizzat bu k avramlar Marks'ta daha derin, daha dakik bir muhteva kazanmtr. imdi eletirmenimiz gibi: "Marksizm'in asl esi" olmayan baz terimleri "terfi ettirmekle" Marks' sulayabilir miyiz? Konu, birtakm kavramlarn, klasik Marksist metinlerde bulunup bulunmamas ile aklanamaz. Bu noktadan hareket eden bir eletiri daha domadan lm demektir. Konu, Kvlcml'nn kulland kavramlarn olaylar daha derin ve daha doru olarak kavramamz salayp salamad bakmndan, ve bizzat, bu kavramlarn aklamaya alt olaylarn, incelenmesi yoluyla bir akla kavuabilir. Yazarmz ise, bu yola girmiyor. Kvlcml'y bizzat, aklad olaylarla deil ama klasik Marksist metinlerden farkl kavramlar kullanmakla eletiriyor. Bu, btn eletiri boyunca grlen eletiri metotudur. rnein, "Tarihsel devrim" kavramm ele alalm. Bay Belge'nin bu kavrama ynelttii eletiri "Marksistlerde bulunmamas" dr. Bilimcil olma gayretindeki bir eletiri ise problemi byle koymaz. O kavramn daha nce bulunmamasna nem vermez. "Tarihsel devrim" kavramnn aklad, yanss olduu OLAYLAR' inceler. Byle olaylar var mdr? Bu olaylar yneten kanunlar nelerdir? diye aratrr. Ya da hi olmazsa, Kavramn yalnzca geneli deil, ayn zamanda tikelin zenginliini ihtiva ettii ilkesinden hareketle, Kvlcml, "Tarihsel devrim" kavramyla aklad bir somut bir tarih olayn analiz ederek, Kvlcml'nn aklad ekliyle "Tarihsel devrim" kavramnn bu tikel, bu somut olayn zenginliini ihtiva edip etmediini, gereklii doru yanstp yanstmadn aratrmaldr. Ama bu i hemen olmaz, uzun aratrma ister, sabr ister. Eletirmenimiz, bu sabrl ve uzun yola girmeyi demez buluyor ve "Marksistlerde yok" ln atyor. Evet, yok. Ve bu, ne yazk ki o Marksistlerin zaafn gsterdii kadar -ki onlar henz Kvlcml'y okumadklar iin sulanamaz- ve daha fazla bu l atanlarn skolastik, orta a kafasn aa karr. Sonu hipotezi, byle skolastik bir mantn rndr. Tekrar okuyalm: "Btn bunlar, yle bir hipotezi oluturabilecek gtedir: Kvlcml, sylemek istediim anlatmak zere, Marksizm'in bilinen terminolojisi ve kavramlar dnda zel terimler ve kavramlar trettiine gre, sylemek istedii ey de Marksizm'in sylediklerinden farkldr." te Althusser'vari bir cmle! Ama ok talihsiz! imdi, daha da ileri gidelim ve bir an iin, Kvlcml'nn Marksizm dnda, toplum gerekliini yanstmayan kavramlar kullandnn, bizzat olaylardan hareketle ispatlandm, yani ele tirmenimizin yapmad eyi yaptn da varsayalm. Bu ispatland takdirde bile, hitopez doru bir hkm haline gelemez. nk yle yanl bir ekilde formle edilmitir ki, tamamen dogmatik nitelikte bir hkme yol amaktadr. Byle bir kantlama halinde bile "Marksizm'in bilinen terminolojisi ve kavramlar dnda zel terimler ve kavramlar tretmek, Marksizm'in sylediklerinden farkl eyler sylendiini gsterir." gibi bir yarg ortaya kar. Byle bir yarg ise Marksizm'in btn gelime yollarn tka r.
27

Marksizm'in, sreleri daha doru ve daha dakik yanstan yeni kavramlar gelitirmesinin yollarn tkar. Marksizm de bir bilim olduuna gre, eletirmenimizin hkm dier bilimlere de uygu lanabilir ve: "bilinen terminoloji ve kavramlar dnda yeni kavramlarn kullanlmas, kullanan o bilimin dna karr"' gibi genellemelere yol aabilir. Bylece de sadece Marksizm'in deil btn bilimlerin gelime yollarm tkar. Btn bunlar, eletirmenin ortaya att hipotezin, ancak skolastik bir mantn rn olabileceini aka gsterir. Ancak "cehaletin verdii cesaret" kiiyi byle tehlikeli, yapa yanl genellemelere gtrebilir. Byle dogmatik bir hareket noktas, skolastik mantn rn olan bir varsaym, M. Belge'nin eletirisinin btn blmlerine damgasn vurmaktadr. M. Belgenin btn eletirileri son durumada: "Klasik Marksist Metinlerde" bulunup bulunmamaya dayanr. Durum byle olunca, eletirinin eletirisini burada kesmek mmkndr. Eletirinin zerine ina edildii skolastik temel gsterilmitir. Eletirinin eletirisini burada kesmeyeceiz ve bizzat eletirmenin sunduu art larda sava kabul ederek skolastik temel zerindeki binann nasl tahrifler ve yanllarla ina edildiini gstermeye alacaz. Son. olarak, yazar "Eitsiz geliim" gibi kavramlarn Kvlcml'da bulunmadm sylyordu. Bu geree uygun olmayan bir iddiadr. rnein, "Halk Savann Planlar" sayfa 65 de, yle yazm Kvlcml: "Ayrca yeryz bir makastan kma lkeler mozayii de deildir. Hele kapitalizm, lkeler arasndaki ETSZCE GELM ayrtlarn son kerteye dek abartm bir dzendir." Demek ki varm.

BNANIN ELETRSNE GR M. Belge, "Tarih Tezinin Temel lkeleri" balkl blmde eletirisine yle giriyor: "Bu blmde Kvlcml'nn uygarlklar, ykllar, rnesanslar, vb. stne sylediklerine deil, ona gre btn bu oluumlarn yasalar olan, onlar belirleyen temel tarih ilke'lerine bakacaz. "Bunlarn banda "Tarihsel Devrim Sosyal devrim" ayrm gelir." Bu cmle, yukarda da deinilen, eletirinin dogmatik perspektifini gstermesi bakmndan tipiktir. Tarih bilimi ne yapar? nce olaylar ele alr, onlar analiz eder, snflar, geliim srelerini inceler ve giderek bir takm kavramlara, yasalara ular. Eer ortaya kan bu kavramlara kar bilimci! bir eletiri yaplmak isteniyorsa, bu eletiri yine bizzat kavram ve kanunlarla aklanmaya allm, objektif bir gereklik olan olaylarn incelenmesinden hare ketle yaplabilir. Yani eletiri de, tpk o kavramlar ortaya, atann yapt gibi, olaylardan hareket ederse doru olabilir. , te bay Belge, olaylar, kendi deiiyle "uygarlklar, ykllar, rnesanslan" vs. atlyor. Bunlar zerine Kvlcml'nn "sylediklerine" deinmeyeceini belirtiyor. Deinmedii" Kvlcml'nn syledikleri deil olaylardr.
28

te yandan, "temel tarih ilkeleri", "yasalar" kafadan m uyduruldu? Gkten mi indi? Aksine btn bir yedi bin yllk tarihin, yarm asr bulan bir sre, hemen hemen bir m r boyunca, incelenmesiyle bulundu. Yani olaylardan, tarihte olanlardan hareket edildi. Ve bir eletirmen de, bizzat bu somut tarihten, olaylardan hareket etmeden bu "temel tarih ilkeleri"nin doru olup olmadm anlayabilir mi? Hayr. te eletirmen, btn bu olaylar "stne sylenenleri" yani bizzat olaylar ele almaya gerek bile grmeden nce bir tek eyi ispatlamaya alyor: "Tarihsel Devrim Sosyal Devrim ayrm" , Marksistlerde yoktur, yok olunca da, elbette, "Marksizm'in kabul edilmi olgularna aykrdr." Bu kavramn Marks, Engels, Lenin'de bulunmadn anlamak iin zel bir aba gerekmez. Elbette yoktur. nk ne Marks, neEngels, ne Lenin "Antika Tarih" dediimiz, tarih blmn btnyle inceleyememilerdi, inceliyemezlerdi de. nk pratik olarak antika tarihle ba aka grlen geri lkelerde henz bir sosyal devrim imkan ortaya kmamt. (Bilinir ki, pratik ihtiyalar, bilimlerin ilerlemesine on niversitenin yapamad etkiyi yaparlar.) Bu sosyal devrim imkan ancak altda bir yeryznde, 1917 de sosyalizm kurulduktan sonra ortaya kt ve ikinci cihan harbinden sonra bir gereklik haline dnt. Teorik olarak ta tarihi bir bi rikim biliminden bir klasifikasyon bilimine dntrecek bilgilerin birikimi, ancak yirminci yzyln ilk eyreinin sonlarnda salanmt. Ve bu birikimde balca yeri kapsayan arkeoloji bilimi, emperyalistlerin geri lkeleri paylamas ile, at ba doup gelimiti. Bu durumda, Antika Tarihi aklayan kavramlarn Marks, Engels, Lenin'de bulunmadndan hareketle Kvlcmlya ynelecek bir eletiri dogmatizmden, skolastikten teye gidemez. Eletirmen, olaylardan hareketle bir eletiriye yanamadna gre, bizim olaylardan hareketle eletirileri rtmeye kalkmamz, eletiri iin gerekli ortak bir dil bulma imkann ortadan kaldracak, ve ayn zamanda, olaylar zaten Dr. H. Kvlcml btn zenginliiyle ortaya koyup akladndan Kvlcml'nn yazdklarn tekrarlamaktan baka bir i dmeyecektir. Bu da ister istemez, "Bu kadar aktarma yapacana, Kvlcml'nn kitaplarn yeniden okuyun deseydin, daha zl bir is yapm olacaktn" eklindeki bir itiraza hak kazandracakt. Bu nedenle kar eletirimizde, tarihteki olaylar deil, bizzat Belgenin eletirisini oluturan olaylar ele almak gerekiyor. Eletirmen Belge'nin eletirisinde grlen iki tipik olay unlardr: 1) Kvlcml'nn fikirlerini olduu gibi deil, kendi anlayna uygun deiikliklere uratarak sunar. 2) "Marksizm'in kabul edilmi grlerini" aktarrken, hi de, "kabul edilmi grler"e uygun aklamalar yapmaz. Yani iki ynl tahrif. Bu tr tahrifler btn yazya yaygn olmakla birlikte ,-ki bunlar yeri geldike gsterilecek-tipik bir rnekle balayalm. Bay Belge, Tarihsel Devrim Sosyal Devrim ayrmnn "anlamm kabaca u ekilde" zetler: ("KABACA" szc, yanl zetlendii yolunda yaplacak bir kar eletiriye kar snlacak
29

bir siper olarak oraya koyulmutur. Ama biz sayn Belge gibi entelektellerin kaba dncelere pek deer vermediklerini bildiimizden, tevazularn gsteren bir incelik olarak ele alacaz) "Modern aa gelinceye kadar gerek anlamda bir "devrim" olmamtr; bir "retim tarz dei iklii" olmamtr (...)" Kvlcml hi bir kitabnda "Tarihsel Devrim" problemini "gerek anlamda" gibi szlerle nitelemez. Gerek anlamda devrim, ya da sahte anlamda devrim gibi bir koyu yoktur. Tarihsel Devrimler de en azndan, modern sosyal devrimler kadar gerektir. Fakat bu ayr tarihi dnemlerdeki devrimlerin ortak yasalar olduu kadar, baz kendilerine has ya salar da vardr. Kvlcml problemi hi bir zaman "gerek anlamda" devrim olup olmad eklinde koymamasna ramen, M. Belge byle imi gibi sunuyor. Yanl bir eyi eletirilene mal edip, onu eletirmek ve bylece iin bitirildii kansn uyandrmak; ucuz bir hiledir. Fakat iin kts, eletirmenimiz bunu bilinli olarak yapmyor, anladn, ya da bir trl anlayamadn yazyor. "yi niyetli"! kinci olarak, yine ayn cmlecik iinde Devrim kavramn "retim tarz deiiklii" olarak tanmlyor. Ve bu tam da "Marksizmin kabul edilmi ilkelerine" pek uygun olmayan vlger bir anlay yanstyor. nk devrim olay, retici gler ve retim ilikilerinin, elikisi ile anlatlabilir. Sadece "retim tarz deiiklii" biimindeki bir tanm, devrimin elikili diyalektiini vermez. Zaten bu nedenle, "Tanm: Yzeyde kalan bir bilim ercevesidir!" Metafizik mantn bir rn saylabilir. rnein Marks, Devrim olayn, byle yzeysel ve metafizik bir tanm eklinde deil, elikili bir sre olarak, diyalektik olarak ele alr: "Toplumun maddecil retici gleri, gelimelerinin belirli bir basamanda, daha nce var olan, o gne dek iinde kmldadklar retim ilikileriyle, yahut o ilikilerin hukuki deyiminden baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle elikiye derler. Bu likiler, retici glerin geliim biimleri iken, onlar zincire vururlar. Bylece bir sosyal devrim a ortaya kar." (nsz) "Demek "mlkiyetin el deitirmesi" yahut "daha geri bir retim tarzndan, daha ileri bir retim tarzna gei" (ya da Belge'nin dedii gibi: 'retim tarz deiiklii') gibi Devrim tanmlamalar az ok yzeyde kalr. Toplum olay olarak Devrim deyince iki eyin elimesi ortada bulunur: l - RETC GLER 2 -RETM (MLKYET) LKLER" (Halk Savann Planlar, s.94) te bu iki tipik olgu, yani Kvlcml'nn fikirlerini ve "Marksizm'in kabul edilmi" grlerini bayalatrarak "kabaca" aktarma btn yaz boyunca grlecektir. Yani eletirmenimiz, ne Marksizmi, ne de Kvlcml'y anlamamtr. Gerekte, Kvlcml'nn teorisi Marksizm'den baka bir ey olmadna gre, bu iki hatann srekli olarak birbirini karlar biimde ortaya kmas kanlmazdr. nk bay Belge Marksizm'i kavrasayd, Kvlcml'y da kavrard, ya da tersi Kvlcml'y kavrasayd, Marksizm'i de kavrard. "Marksizmin kabul edilmi grlerini" bayalatrmasayd Kvlcml'nn dediklerinin bu grlere ters dmediini grrd.
30

"GE" PROBLEM Yazar ayn minval zere, Kvlcml'nn grlerini olduundan ok farkl bir biimde aktararak devam eder: "Bu doruysa (yani sosyal devrimlerin kapitalizmle birlikte balad), antik tarihte grlen toplumsal deiimler gerek "gei" deildirler. Dnya'da sadece gei vardr. 1) Komnden snfl topluma 2) Snfl toplumdan kapitalizme 3) Kapitalizmden sosyalizme." Alntdakiler, Kvlcml'nn dedikleri gibi sunulmakla birlikte Kvlcml byle eyler sylemez "gerek gei"; sahte gei ayrmlar yapmad gibi, byle, gei vardr di ye kestirip atmaz. Zaten problemi bu tr ele al Kvlcml'ya tamamen yabancdr. Btn bunlar Belge'nin karsamalardr. rnek verelim: ba eseri "Tarih Devrim Sosyalizm"in iindekiler listesinde "gei"le ilgili balklara bir bakalm: Barbarlktan m edeniyete "Soyut gei"; "Somut Gei"; "Klasik Gei"; "Kentten Gei" gibi pek ok geiler saylyor ve hi birinde de u sahte, u gerek geitir, denmiyor. Yine "lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk gei: ngiltere" yaynlanm, "Son Gei: Japonya" yaynlanmam kitaplarnn adlar. Gerekte, Tarihte, her Tarihsel Devrim, yeni bir grup barbarn medeniyete geiidir. Ve her biri, kendi zel yasalar da olan, somut orijinal geilerdir. Ancak, bu geiler bir snflamaya da tabi tutulabilir. "Tarih Devrim Sosyalizm" kitab da btn bu geileri deil ama snflama iinde tipik olan geileri ele alr. Kapitalizme ve sosyalizme geiler iin de bir takm ortak yasalar gznne alnarak bir takm snflamalar yaplabilir ve yaplmaktadr da. Eletirmen, "Tarihi maddeciliin toplumsal aamalarnn bu ekilde sralanmas, Marksizm'in kabul edilmi olgularna aykrdr." diyor. Peki ne imi bu "Marksizm'in kabul edilmi olgular"? Bu konuda pek kesin bir ey sylemiyor. yle devam ediyor: "Stalin'in nl ematik sralamasn bozmasna diyeceim yok." Bildiimiz kadaryla "Stalin'in nl ematik sralamas" : "lkel topluluk, kleci toplum, feodal toplum, kapitalist toplum, sosyalist toplum" eklindedir. Ve yine bildiimiz kadaryla bu sralama "Marksizm'in kabul edilmi bir olgusu" dur. nk, byn dnyada proletarya partileri bu sralamay kabul eder ve militanlarna bu sralamay retir. Henz, Marksizm, yani proleterya partileri, bu sralamay resmen reddetmi deildir. Fakat, anlalan bay Belge, bu sralamay "Marksizmin kabul edilmi bir olgusu" saymyor. Anlalan dilinin altnda bir bakla var! Devam eder: "Ama Kvlcml'nn bu sralamas, Marks'n, Engels' in bildiimiz sralamalarna da aykr. Snfl topluma geiteki ayrmlar hesaba katmyor. Germanik, Slavonik, Asyal, ayr ayr retim tarzlar olduuna deinmiyor." Grld gibi bay Belge yine konuyu nete koymadan, sadece tanesini sayarak durumu geitiriyor. Geitirmesinin sebebi, gerekte eletirmenimizin de bu konu da net bir fikre sahip olmamasdr. Biraz aklk getirmek zere konuyu, biraz derli toplu ele almamz bay Belgenin ne kadar yanldn daha iyi ortaya koyacaktr.
31

Marks, btn bir mrn verdii Kapital'de, "modern toplumun yzndeki peeyi" kaldrr. Modern toplumun yasalarn inceler. Aralarndaki i blm gerei Engels daha ziyade, doa bilimleri ve felsefe alanna el atmt. Ancak Marks bu arada, zamanndaki verilerin imkan verdii lde kapitalizm ncesi antika toplumlarn ileyi yasalarn da elinden geldiince aratrmtr. Bu almalar, hayattayken yaynlanmad. Marks'm bir konuda btnyle bilgi sahibi olmadan, ann btn bilgisini hazmetmeden ve onu amadan yaynlanmak zere bir kelime bile yazmadn biliyoruz. Marks'n kitaplarnda yeri geldike Stalin'e maledilen "ilkel, kleci, feodal" snflamasn kullandn grrz. (Bu konuda Stalin tamamen bir gnah tekkesine dndrlmtr). Bunun yan sra "Asyal" retim biiminden de sz ettii grlr . "Slavonik, Germanik, Antik, Roma" gibi retim biimlerinden de sz eder, ama kiisel notlarnda. Marks'ta tr snflama grlr: 1- Alman ideolojisi ve Manifesto'da grlen "Kleci, Feodal, Kapitalist" sralamas. 2- rnein, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk'da grlen: Asyal, Kleci, Feodal eklindeki sralama, 3- Yaynlamad notlarnda geen Slavonik, Germanik, Asyal gibi biimler. "Btn bunlardan hangisi "Marksizm'in kabul edilmi bir olgusu" dur? Bay Belge'ye gre sondaki. Uluslararas proletarya hareketine gre kah birincisi, kah ikincisi. Konuya, Marks'ta var m yok mu diye bakmak, dogmatizmden baka bir ey olmaz. nk Marks-Engels Tarihin 7000 yllk btnn bilmiyorlard. Bu Tarih blmyle ilgili bilgiler henz biriki aamasndayd. Dolaysyla syledikle rinde dahiyane seziler olmakla birlikte, yetersizdir. Arkeoloji, yeni douyordu. 1870'de Schliemann Truva'da kazya balar, 1876'da yine H. Schliemann Miken'e ilk kazmay vurur. 1894 Evans Knasos sarayn buldu. 1889 Koldvey Babil'de kazya balad. 1922 Leonard Wolley, Ur'da kaz yapt. Grld gibi, M.. 5000 ile 500 aras yaam btn medeniyetlerin kefi Marks-Engels'in son yllarna ya da lmlerinden sonrasna denk gelir. te yandan onlarn, dier dou medeniyetleri hakknda da (slam, Bizans, Sasani, Seluk, Osmanl vs.) hakknda bildikleri de pek fazla deildi. Btn bu medeniyetlerden kalan en nemli belgeler, zellikle stanbul gibi ehirlerin ktphanelerinde yl gzden ve aratrmadan uzak duruyordu. te, Kvlcml'nn, tpk Marks gibi bir mr verdii almalar Antika "toplumlarn yzndeki peeyi" kaldrr. Kapital nasl modern toplumun yasalarn aklayan bir ant emekse,Tarih Devrim Sosyalizm de yle, Antika toplumlarn yasalarn aklayan bir ant emektir. Bay Belge, btn bu yl malzemenin incelenmesiyle ortaya km kanun ve kavramlarn Marks, Engels, Lenin'de olmadn sylyor. Ve bunu Tarih Tezi'nin yanllna bir kant olarak ne sryor! Gler misiniz, alar msnz?
32

Bay Belge'nin kabul etmedii "lkel Kleci Feodal" sralamasnn kayna nedir? Bu sralama, Avrupa Tarihi'nin gzleminden kmtr. Avrupa'da bilinen en eski mede niyetler: Yunan ve Roma idi ve bunlar kleci idi. Bunlardan nce: Tarih ncesi yani lkel Sosyalist toplumlar vard. Roma medeniyetinin Barbarlarca yklndan sonra derebeylik, nam dier: Feodalizm grlyordu. Daha sonra da kapitalizm. Bu sralama Avrupa lsnde kald srece az ok tatmin edici olabiliyordu. Fakat amzda i Snf'nn geri lkelerde de ortaya kmasndan sonra bu ema artk Yunan Mitolojisindeki haydutun demirden yatana dnmt. zellikle Asya, Afrika ve Latin Amerika toplumlar iin. te Bay Belgede de grlen "ilkel, kleci, feodal" emasna duyulan tepkinin kayna budur. Fakat, Bay Belge gibiler, bu demir yataa kar karlarken, "kaynaa dnerek" baka bir emay (demir yata) ne sryorlar. Kvlcml'nn "Tarih Tezi" nde insanlk tarihini Avrupa perspektifinin dnda, bizzat somut geliim sreci iinde incelemesi Tarihin kavrannda bir devrimdir. Bu devrim, Kopernikin kefine benzetilebilir. Kopernik nasl, Dnya'y deil de Gne'i evrenin merkezi olarak ele aldnda, insann evren kavraynda bir devrime yol amsa, Kvlcml'da Tarih Tezi'yle klasik Avrupa emasn ykarak benzer sonulara yol amtr. Sonularn neler olduunu burada anlatmaya yerimiz yok. Merak eden Kvlcml'nn kitaplarn okuyabilir. te, Bay Belge'de kabul edilmeyen ama btn dnya Proletarya Partilerince kabul edilmi bulunan "Marksizm'in kabul edilmi olgularnn" durumu budur. Bir de, genellikle proletarya partilerince olduka ihtiyatla yaklalan, zellikle Grundrisse'de sz edilen ve marksologlarca eitli yorumlara ve tefsirlere uratlan, eletirmenimizin de eilim duyduu "Slavonik, Asyatik, Germanik" gibi retim biimleri hakknda bir ka sz edelim. Hemen grlecei gibi, bu retim biimleri adlarn Yer (Asya gibi), ya da Kavim (German, Slav) isimlerinden almaktadr. Bu bir rastlant mdr? Hayr. "Kapitalizm, Feodalizm, Klecilik" gibi kavramlar ne bir kavim ne de bir yer ismidir. Sadece bu olgu bile bize Asyatik, Germanik. gibi retim biimlerinin henz tarihi geliim iinde belli bir yere oturtulmadn ve ieriklerinin pek belirli olmadn gsterebilir. Btn bunlar olduka yakn alarda, ya da Marks'n yaad calarda henz yaayan ya da ksa zaman nce yaam retim biimleridir. Her ne kadar bu retim biimleri dnyann ayr yerlerinde yaamlarsa da, gerekte, Marks'n sezdii ve Kvlcml'nn kesinlikle gsterdii gibi farkl aamalardaki barbarlarn, farkl aamalardaki medeniyetlerle ilikisinden doan farkl gei, dolaysyla da retim biimleridir. Ve bu anlamda, tarihte medeniyete geen kavimlerin says kadar farkl toplum biimlerinden sz edilebilir. Tabiatta nasl farkl aamalarn yaratklar bir arada grlebilirse, imdiye kadar farkl toplumsal aamalar ayn ada ayr ayr yerlerde bulunabilir. Bu bizleri aldatmamaldr. Kvlcml btn bu toplum biimlerini bir snflamaya tabi tutar, ama bu tarihi geliim sreci iinde yerine koyulmam suni denebilecek (Asyal, Slavonik, Germanik gibi) bir snflama deil, Tarihi olaylarn zne inen organik bir snflamadr.

33

Bay Belge'nin kabul ettii "Marksizmin kabul edilmi olgusu": Asyal, germanik, slavonik gibi retim biimlerinin de durumu budur. Daha geni bilgi iin "Toplum Biimlerinin Geliimi"ne baklabilir. Bu arada "Tarihsel Devrim" kavramna bir iki szckle deinelim. Dr. Hikmet Kvlcmlnnkiler hari hi bir tarihide (Ne batl marksologlarm ne de sosyalist lkelerin bilim iilerinin tarihlerinde) Tarihsel Devrim kavramna, ya da inkar edilemeyecek bir gereklik olan, btn medeniyetlerin barbarlar tarafndan yklmalar olgusunu kar layan bir kavrama rastlanmaz. Brakn byle bir kavrama rastlamak bir yana, bir problem olarak ele alma giriimi bile gremezsiniz. Bu olgu Tarih Biliminin genel geriliini gstermesi bakmndan dikkate deerdir. Diyalektik metota dayanan bir tarihi, en azndan u soruyu sormaldr: Bu gn devrim denince 16'nc yzyldan bu yana olagelen burjuva ve proleter devrimlerini sayyoruz. lk snfl toplum 6500 yl nce kurulduuna gre, u modern sosyal devrimlere gelinceye kadar toplumlar bir geliim sreci iinde olduuna ve geliim, daima diyalekt iin yasalarna uygun olarak sramalarla, yani devrimlerle olacana gre bu 6500 yllk antika tarih boyunca srama lara, devrimlere hangi olay tekabl eder? Diyalektiin en genel yasalarnn yol gstericiliinde sorulacak byle bir soru bile soruna antika tarihin anahtarn verir ve Tarihsel Devrim problemiyle kar karya getirir. Modern bilim, daha geenlerde, "dz" bir sre sanlan uykunun bile sramalarla srdn, Gne'in bile "bir yrek gibi attn" yani birikim ve sramalar iinde olduunu kefederken, Tarihsel Devrim kavramn kabullenmemek diyalektii kabul etmemek demektir. Murat Belge, Tarihsel Devrim kavramn reddederek ada "Marksist" tarih biliminin utan verici geriliini savunduunun farknda bile deil.

RETC GLER TEORS Yukarda, Murat Belge'nin eletirisinde birbirini douran iki yanl ynnden sz ettik ve bir rnekle gstermeye altk. Bunlar: Kvlcml'nn dncelerini doru aktarmad ve "Marksizm'in kabul edilmi olgularn" kavramad idi. Bu blmde zellikle retici gler kavram erevesinde yanllar tekrar gsterilecektir. Murat Belge retici Gler Teorisi'ni "Marksizme gre" yle anlatyor: "Bilinen eylerden olduu halde, srf kartl vurgulamak iin tekrarlayalm: Marksizm'e gre bir "retim tarz" nn ikili bir eklemleni biimi vardr: retici gler ve retim ilikileri. Bunlar eyi ierir: alan, alma arac (yani "alma nesnesi" olan genel ham madde ve al ma aleti olan eitli avandanlk), bir de almayan, yani emei smren. retici glerde teknoloji, retim ilikilerinde mlkiyet, temel belirleyicidir."

34

te Bay Belge'nin anlad ekliyle Marksizm'in retici Gler Teorisi. Biraz sonra grlecei gibi M. Belge' nin anlattklarnn Marksizmle ilgisi yoktur. "Bilinen eylerden olduu halde srf kartl vurgulamak iin" ele alalm. "Marksizm'e gre, bir "retim tarz"mn ikili bir eklemleni biimi vardr" diyor. "kili bir eklemleni biimi" aklamaya muhta bir deyimdir. Sayn Belge, bir retim tarznn: "zlmez ayrlmaz bir ekilde birbirine bal iki yn" n yani retici glerle, retim ilikilerinin diya lektik birliini: "ikili bir eklemleni tarz" diye koyuyor. Son derece mulak bir ifade. Bay Belge'nin bu talihsiz deyimi zerinde pek fazla durmaya gerek yok. Yalnz u kadarn syleyelim ki: retici gler ve retim ilikileri "eklemleni" gibi toplamaya benzeyen, teyelleme, eklektik bir ilikiden ziyade organik, birbirinden ayrlmaz, zlmez diyalektik bir sentezle "retim tarz" kavramm oluturur. Nasl bir atom: proton ve elektronlarn toplam, "eklemleni"i deil, bir sentezi ise: retim tarz da retici gler, ve retim ilikilerinin, "ikili bir eklemleni biimi" ya da toplam deil, diyalektik bir sentezidir. "retici gler ve retim ilikileri: Bunlar eyi ierir: alan, alma arac (yani "alma nesnesi" olan genel ham madde ve alma aleti olan eitli avandanhk), bir de almayan. Yani smren." 1) "retici gler ve retim ilikileri" ikisi birden saylan eyi iermez. erse ierse, retici gler ierir. Bu tanm ylesine bilim d, karmakark, garip bir tanm ki, neresinden tutup ta eletiresiniz? 2) Eer " e" retici gleri oluturan eler ise: yepyeni bir retici g tanm karsndayz. "almayan, smren" bir retici g imi! Dorusu, ilkel veya modern sosyalist toplumlarda bu "genin" eksiklii halinde ne olacak? Merak ediyor insan. En azndan bay Belge'nin esinin btn toplum biimlerini deil yalnzca snfl toplumlar kapsad ortaya kyor! Halbuki retici Gler Teorisi, snfl, snfsz btn toplumlar kapsar. Evrenseldir. Hasl, bay Belge'nin "retici Gler Teorisi" ok garip! "Marksizmin kabul edilmi olgularna" uygun olmak bir yana, azck bilimsel nitelii bile olmayan bir "teori." M. Belge'nin retici Gler hakknda dedikleri bu kadarla bitmiyor. Konuyu, daha bir akla kavuturmak ve yeri geldike M. Belge'nin hatalarn gstermek iin daha geni olarak ele almak gerekiyor. Bunun iin nce, Trkiye'de devrimci militanlarn eitiminde klasiklemi kitaplarda anlatlan ekliyle, daha sonra Marks ve Engels'teki ekliyle ve nihayet Kvlcml'da anlatlan ekliyle retici gler teorisini ele almak gerekiyor. "Felsefenin Temel lkeleri"nde, retici Gler Teorisi: Bu kitapta nce,"retici Gler" bal altnda yer almakla birlikte, retici Gler Kategorisi'nin dnda ele alnan "Toplumun Maddi Hayat Koullar" kavram var. Bu "Koullar" erevesinde: "Corafi Ortam" ve "Nfus" incelenir.

35

retim tarz'na gelince: "retici gler ve retim ilikileri (...), onlarn diyalektik birliini maddi deerlerin retim sreci iinde "cisimletiren" retim tarznn, zlmez, ayrlmaz bir ekilde birbirine bal iki yndrler" deniyor. (Belge'den farkl bir deerlendrime.) retici gler de, a) retim aletleri (belirleyici e), b) nsanlar, c) retim deneyi (Kuaklarn kazanm olduklar deney), d) alkanlklar (Her emekiye zg alkanlklar) eklinde analiz ediliyor. (Grld gibi Belge' nin aksine retici gler ve retim ilikilerinin ikisini birden deil, yanlz retici gleri analiz ediyor. te yandan Bay Belge'de e vard, burada drt e var. Bir de nedense Belge'nin "almayan" esi yok. Yani eler de ok farkl.) Gelelim "Materyalist Felsefe Szl" ne: Balca retici g: "reticilerdir" deniyor. Dier bir retici g olarak i aletleri (retim aralar) ele alnyor. retim aralar da i aralar ve i objelerinden oluuyor. Grld gibi ne bu kitaptaki retici gler tanm, ne de Politzer'inki M. Belge'nin tanmna benzemiyor. Ayrca her iki kitaptaki retici gler snflamas da ayn deil. Bu kitaplar ki, Trkiye'de devrimcilerin eitiminde temel kitaplardr. Yine temel kitaplardan biri olan "lkel Topluluk, Kleci Toplum, Feodal Toplum"a bakalm. Burada da retici gler: a) alma nesneleri (yani biimi deitirilen madde), b) alma aralar (aletler) (Materyalist Felsefe Szlnde belirtildii gibi ikisi birden retim aralarn oluturur), c) nsann alma yetisi (gc) (Bilgi, grg, fizik ve manevi gc) olarak ele alm yor. Her ne kadar bu klasik denebilecek yaptta analizler farkllklar tamaktaysa da, son durumada hepsi ayn unsurlar ihtiva ediyorlar. Ve hepsinde ortak olan, bay Be lge'ninkinden farkl olan yanlar unlar: Sralanan eler iliki ve glerin ikisini deil retici gleri oluturur. Btn retici gler son durumada insan ve teknik olarak iki blkte toplanr. Bir de Belge'de farkl olarak "almayan, smren" retici g vardr. Bu didaktik ve klasiklemi retici gler teorisinin bir iki belirsizliine deinmek gerekiyor: retici gleri belirleyen "esas e" iinde, alet ve avadanlklarn yan sra usuller, metotlar saylmamakta. Bu nemli bir eksiklik. nsan retici gc, yanlzca soyut bir insan olarak, alan olarak nitelenmekte, insann kollektif aksiyonu, birlikte hareketinden sz edilmemekte. Yanlz, "lkel, Kleci..." de bu noktaya ve tarih retici gcne biraz deinilmektedir. yle yazlyor: "Madi retimin oluturduu byk eylemler birliinin tm, tek tek bireyler tarafndan harekete geirilemez. nsan, benzerlerinin yardm ve katlmas olmadan, yaamak iin kendine gerekli olan eylerin hepsini, hi bir zaman tek bana retemezdi. (...) nsanlar, ancak hep birlikte, ortaklk halinde, bir toplum halinde birleerek, nceki kuaklardan miras kalan deneyim ve teknik bilgilerden yararlanarak maddi servetleri retebilirler." te burada retici Gler Kavram, Marks, Engels ve Kvlcml'nnkine yaklamaktadr.
36

Marks, Engels'in kitaplarnda retici gler Teorisinin didaktik bir emasna pek rastlanmaz. Nasl byk harflerle bir "Mantk" brakmayp bizzat kapitalin mantn braktlarsa yle, byk harflerle bir "retici Gler Teorisi" de brakmadlar. Fakat tarih ve toplum analizlerinde canl kullanmn braktlar. Marks,Engels'in kitaplarnda retici g kavramnn yer yer srf Teknik retici G karlnda kullanld da grlr. Marks, Engels'in ilk kez tarihin materyaliste kavrann forml e ettikleri ve "farelerin kemirici eletirisine" braktklar Alman deolojisi'nde yer yer retici gler tanmlarna rastlanr. Sayn Belge, "Kollektif aksiyon gcne" Marksizm'de herhangi bir ekilde rastlayamayz. nk ortaklaa eylem diye bir ey vardr, ama bu dorudan doruya bir RETC G OLMADIKTAN BAKA (altm biz izdik), deimez bir kategori bile deildir." (Kvlcml da deimezliini katiyen iddia etmez). Evet, Marksizm'de "Kolektif aksiyon" tarznn bir retici g olup olmadm grel im: Marks-Engels, Alman deolojisi'nde yle yazarlar: "Bir retim yordam, yahut betti bir sanayi seviyesi: kollektif aksiyon tarz, veya belli bir sosyal seviye ile ortak bulunur. KOLLEKTF AKSYON TARZININ KENDS DE BR "RETC G"TR" (Altn biz izdik) (T.D.S.: s. 63). Bu kollektif aksiyon kavram, Sosyal Yaynlar evirisinde: "birlii Tarz" eklinde ifade ediliyor, (s. 53-54) birlii veya kollektif aksiyon ya da "ortaklaa eylem" (M.B.) ne dersek diyelim. sme deil cisme bakalm. Byle bir retici g vardr. te, bu insan (Kollektif Aksiyon) retici gc en somut ifadesini Devrimci snfn eyleminde bulur. yle yazyor Marks, Felsefenin Sefaleti'nde: "Ezilmekte olan bir snfn varl, uzlamaz snf kartl zerine kurulmu her toplumun hayati kouludur. Ezilen snfn kurtuluu demek, yeni bir toplumun yaratlmas demek olmaktadr bylece. Ezilen snfn kendini kurtarabilmesi iin, o ana dek elde edilmi retici glerle varolan toplumsal ilikilerin artk yan yana var olamamalar gerekir. BTN RETM ALETLER NDE EN BYK RETC G DEVRMC SINIFIN KENDSDR" (Altn biz izdik). te, Antika Medeniyetlerde, bu devrimci snf yoktur. Bunun yerine barbarn Kollektif aksiyonu (Klcn) ortaya atar. Bu sreci Tarih Devrim Sosyalizm'den okuyalm: "imdi burada genellikle deyimlendirilen Devrim artlarn, Tarihsel Devrim problemi ile karlatralm: 1- Antika Medeniyet "snflar ztlamas zerine kurulu" bir toplumdur. Orada ezilen snf: Klelerdir. 2- Klelerin kurtuluu iin antika retici glerle, antika retim mnasebetleri arasnda "birlikte varolamaz"lk yetmi midir? Hayr. Bu moda deyimiyle "coeksiztans: birlikte varolu"

37

imkanszl, ne kleleri, ne antika medeniyetleri kurtarabilmitir. Tersine btnyle toplumu batrmtr. Neden? Tarihsel Maddeciliin nc artna geliyoruz: 3- nk, Antika Medeniyetlerde "En byk retici g olan devrimci snf" yoktur. O neden? 4- nk: Antika Medeniyetlerde "devrimci elemanlarn snf olarak rgtlenmesini" gerektiren btn retici gler "eski toplumun iinde meydana" gelememitir." te bu satrlar, gerek Antika Tarihin, gerek Tarihsel Devrim Probleminin, gerek retici Gler Teorisinin vs. anlalmas iin anahtardr. Anahtar veren Marks'dr ve bu anahtar kullanarak Antika Tarihin kapsn aan da Dr. Hikmet Kvlcml. Biraz dikkatli bir okuyucu, Marks-Engels'deki retici gler kavraynn brakn Murat Belgeyi bir yana, yukarda aktardmz klasiklemi retim kitaplarndan bile ok farkl olduunu grebilir. te, Kvlcml'nn retici Gler Teorisinin kaynaklar, bu tr ikinci elden didaktik kitaplar deil, ama bizzat Marks-Engels'dir. Kvlcml'nn yapt Marks -Engels'in kul land ekliyle bu kavram almak, analiz etmek, ve ona daha dakik, daha kapsaml bir ierik vermek olmutur. retici Gler Teorisi, Marks-Engels sonras, didaktik olma amacyla yazlm kitaplarda byk lde vlgerletirilmi, geriletilmitir. Ancak, Kvlcml'nn muazzam aratrmalar sonucunda, kavram gelimi, daha dakik, daha kapsaml bir ierik kazanmtr. retici Gler zerine en derli toplu ifadeyi F. Engels' in mrnn son yllarnda, Marksizm'in bayalatrlmasna kar tepkileri ieren, H. Starkenburg'a yazd 25 Ocak 1894 tarihli mektupta gryoruz. "Tarihin belirlendirici temeli olarak baktmz ekonomik iliikler deyince bu ad altnda unu anlyoruz: Belirli bir toplum insanlarnn geimlerini retmelerini ve (i blm bulunduu lcde) rnlerini aralarnda deitirmelerini anlyoruz. Demek btn retim ve tam TEKN bunun (yani temelin) iindedir. Kavraymza gre, bu teknik, ayn zamanda rnlerin deiim yordam gibi, rn leimini de, ve dolaysyla, kanda toplum sona erdikten sonra, snf lara bln de, dolaysyla, Devleti, Siyaseti, Hukuk vs.'yi de belirlendirir. Ekonomik ilikiler srasna, ayrca, o mnasebetlerin zerinde getikleri CORAFYA temeli de girer, ve ok kez GELENEKLE veya atalet hassasyla alkonularak daha nceki geliim konaklarndan beriye gerekten aktarlm kalntlar da, ve tabii gene bir sosyal biimi DIARIDAN EVRELEYEN ORTAM da girer" (Altn biz izdik) (F. Engels, D.D.G. S.15, Sosyal Yaynlar). Demek eki Engels'e gre ekonomik ilikileri "Temel"i oluturan retici gler: "TOPLUM NSANLARI" nn belli bir "TEKNK"e gre, "CORAFYA" ve "GELENEK"ler erevesinde "geimlerini retmeleri" olarak anlalyor. Kvlcml'nn ilerde grlecek olan retici gler tanm da Engels'in tanmndan farkl deildir. imdi bu retici gler tanmna M. Belge'nin ynelttii eletirileri ele alalm:

38

Kvlcml'nn "Maddi dedii retici glerin biri budur, {yani corafya) br ise tekniktir. Bu gene klasik Marksist tanmla alma aletleri ve nesneleri dnda bir faktrdr. Ama Kvlcml bu kategoriyi hep "alet" kelimesiyle edeer saylabilecek ekilde kullanr." Birincisi, TEKNK: "klasik Marksist tanmda" hi de "alma aletleri ve nesneleri dnda bir faktr" deildir. Teknik denince: retim aletleri, cihazlar ve metotlar anlalr. Kvlcml'da bunu aynen byle kullanr. Bay Belge, "dnda bir faktr" diyor. Peki neresinde? O belli deil. Eer usuller, metotlar kastediliyorsa Teknik kavram hem usulleri hem de aralar kapsar. Tpk sava usulleri ve aralar gibi, ikisi birden sava tekniini oluturur. Kvlcml, "Teknik" kelimesini "alet ile edeer kullanyormu!.. Aksine, Teknik deyince, iki unsuru Alet ve Metodu belirtir. Gelelim "gelenek grenek" ya da "Tarih" retici gcne. Kvlcml'nn "Manevi" olarak niteledii retici gler ise "Tarih retici Glen" ile "Sosyal retici gleri"dir. (Bunlara "insan retici gleri" de der) Tarih retici g leri "Gelenek grenek"tir." "Bu, Klasik Marksizm'in, "styap kurumu diyerek retici gler ve retim ilikileri analizinin dnda tuttuu bir takm kurumlarn soyut bir ifadesidir. Yani, Klasik Marksizm'de hi bir zaman "retici gler" arasnda saylmayacak bir eydir." Ne yazk ki Engels, hi de Bay Belge ile ayn fikirde deil: "Ekonomik ilikiler (temel) ad altnda unu anlyoruz: (...) retim ve tat teknii bunun iindedir. (...) Corafya temeli de girer (...) gelenek (...) kalntlar da girer (...)" Evet, Engels nedense, gelenei hi te "styap" iinde deil, altyap ("Ekonomik ilikiler, "Temel") iinde mtalaa ediyor. Anlalan Engels "Klasik Marksizm" i bilmiyor. Evet bilemezdi! "Ejderha dileri ekip pireler bieceini." Gelenek deyince, bizde kz karma, kna yakma gibi adetler anlalr. Bu alkanln da yanl anlamada etkisi olsa gerek. Gelenek, grenek eklinde zetlenen Tarih retici Gc: Toplumu zaman iinde evreleyen ortam demektir. Bu anlamda gelenek retici gc: Teknik, corafya ve nsan retici glerinin iine sinmitir, onlarn tarihi arka plann oluturur. Marks, On Sekiz Brumaire'de yle yazar: "nsanlar tarihlerini kendileri yaratrlar; ama kendi setikleri koullarda, canlan istedii gibi deil, dorudan doruya karlatklar, tarihten gelen hazr koullarda yaratrlar. Btn l kuaklarn gelenei, bir kabus gibi yaayanlarn beyninin stne ker." Marks-Engels'te buna benzer daha pek ok blmler grlebilir. Uzatmayalm. Her halde Bay Belge'nin dediklerinin "Klasik Marksizm"le pek bir iliii olmad yeterince anlalmtr. Bay Belge, retici glerin, maddi-manevi eklinde snflanmasna, Marksist metinlerde olmad gerekesiyle kar kar. Bu kar k ta bir anlam tamaz. Teknik, Tarih, Corafya, nsan diye drt bal retici gler olduuna gre daha didaktik olma ve mahiyetlerini aklama kastyla:
39

Maddi (Teknik-Corafya); Manevi: (Tarih-nsan) eklinde, ya da Aktif: (Teknik-nsan); Pasif: (Corafya-Tarih) gibi snflamalara tabi tutulabilir ve bu ayr kategorilere gre yaplm snflamalar hi de yanl olmaz. Kvlcml, retici Gler Kavramn daha da yetkinletirmitir. Sayn Murat Belge ise brakn Marks-Engels'i, ikinci elden didaktik kitaplardaki kadar olsun geree yakn bir retici gler kavramndan yoksundur. Bu durumda ebette eletirisinin iler tutar bir yeri olamazd. Eletirmenimiz, okuyucusunu retici gler konusunda aydnlatp, Kvlcml'nn yanllarn gsterdikten sonra!... "nsan-Teknoloji Ayrm" bal altnda teknik retici gc ele alyor. Btn bu blm de, yukardaki gibi satr satr ele alp yanllarn gstermek mmkndr. Fakat byle bir metot gereksiz uzatmalara yol aaca ve konuyu dataca iin belli bal iddialar ele almak yeterli olacaktr. Kvlcml, "Her Marksist gibi ekonominin belirleyiciliini kabul eder, ama "ekonomik" iinde tekniin belirleyiciliine yanamaz." diye iddia ediyor M. Belge. Yine kendi yorumu, aksine Kvlcml, Antika Tarih'te bile son durumada tekniin belirleyiciliini somut olarak gsterir. Aynen yle yazyor: "Sosyoloji bakmndan yukardaki drt RETC GLER dalndan yalnz birisini, TEKNK retici gc ele almak mmkndr; soyutlatrlm (tecrit edilmi) sosyal olaylar hi deilse bir kerteye dek teknikle aydnlatlabilir. Hele modern ada Teknik olaanst gelikin olduundan, teki grup retici gler belirli bir sre iin deimez saylrsa, yalnz bana Teknik retici gler, sosyal olaylarn gidiine jalon '(yol gsterici srk) roln oynayabilir. "Tarih bakmndan, teknikle birlikte, (Corafya-Tarih-nsan) szckleriyle zetlediimiz teki retici g de ele alnmadka, yeterli aydnla kavuulamaz. nk Tarih son derece somut bir konudur." (T.D.S.: S. 7). Hi de Murat Belge'nin dedii gibi deil. "Teknikle insan arasnda yapt ayrm btn eserleri iinde en ok lkel Sosyalizmden Kapitalizme'de belirginleir. Kvlcml'ya gre kapitalizmin ilkin ngiltere'de domas "corafya" ve "teknik" retici glerle aklanamaz, 'Demek, teknik teolojinin tanrs haline evrilmemelidir: Her eyi teknik yaratt denildi mi, teknii kimin yaratt ortaya kyor.' Kapitalizmin douu sorununda teknoloji bir yana, ekonomi bile belirleyici deildir Kvlcml'y a gre : 'Hayr. Ortaya (ekonomik determinizm) gibi tekerlek bir sz atmak hi yetmez. nk Roma ve Karolinjiyen Fransasnda grdk: (ekonomi) geliimi hemen hemen ayndr; ekonomice daha ileri grlen Roma'da bu gelime kle yaratmtr.' Ya da yle bir yarg: 'Hrriyet te ne kelime denecek, hrriyet ekonomik gelimeyi teknii yaratr m? Evet yaratt. nsan robot yapan medeniyet kulluu, her trl byk keifleri ldrm, nk zekay kleletirmiti... Zeka teknikten nce kanatlanm, uuyordu. Tesadf deildi?" Yani, Kvlcml, zekann teknikten nce varolduunu sylyor." Bu uzunca blm, M. Belge'nin eletiri metotunun tipik bir rneidir. Konu esasen, somut tarih olaylar iinde incelenerek, Kvlcml'nn doru syleyip sylemedii anlalabilir. Ama eletirmenimiz buna yanamad iin, metot bakmndan ele almak gerekiyor.
40

Yani eletirmen, ngiltere'nin kapitalizme geiinde olaylarn Kvlcml'y tekzip edip etmediini gsterme yoluna girmiyor. Sadece "Marksizm'in genel ilkelerine" uymadm iddia ediyor. Bu durumda, M. Belge'nin genel ilkeler anlaynn eksiklerine deinmek gerekecek. Kvlcml, "lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk Gei: ngiltere" adl emeinde, somut tarih bakmndan bu ilk gei prosesini inceler. Marka da Kapital'de kapitalizmin douu prosesini inceler ama bu soyut sosyolojik bir incelemedir. Yani Marks, su veya bu lkede, kapitalizme ge ii deil, genel olarak kapitalizme geii, inceler. Kapitalizmin niye Anadolu'da deil de ngiltere'de doduu sorusuna cevap aramaz. te Kvlcml, Modern Tarih Biliminin kurucusu olarak, belli bir lkede kapitalizme geii somut tarihi sreci iinde ele alr. Kitabnn z budur. Elbet bu somut srecin incelenmesinden srecin kendi zel yasalar ortaya kacaktr. Btn bilimlerde, belli alanlarda, belli zamanlarda, belli byklklerde geerli yasalar vardr. rnein fizikte abukluklar k abukluuna yaklarsa, klasik mekaniin yasalar geerli olmaz. Benzer ekilde Tarih'ten de bir rnek verebiliriz. Klasiklemi rnektir: Kol deirmeni; Kleci, Yel Deirmeni: Feodal, Buharl deirmen: Kapitalist retim ilikilerine denk derler. Fakat somut tarihe baktmz zaman bu genel emada olduka nemli deiiklikler yapmak gerekir. rnein kapitalist retim ilikileri, bu ilikilere tekabl eder, teknik retici g olan buharl makinadan ok nce domutur. Kapitalizm doduktan bir ka yz yl sonra bile feodalizm ve kapitalizm hemen hemen ayn teknik retici gler seviyesine tekabl eden ayr retim biimleridir. Daha somut bir rnek verelim: 1450'lerde Osmanllar top yapyorlar, belki de dnyada en ileri teknik seviyededirler. Ayn yllarda ngiltere'de kapitalizm domaktadr, fakat teknik seviye bakmndan Osmanllardan bile ok geridirler. Bu olgu, hi de retim aralar, retici gleri, retici gler de retim ilikilerini tayin eder prensibine denk dmez. nk ok daha geri teknik seviyedeki retim aralar ngiltere'de kapitalizme geii engellemezken, ok daha ileri teknik seviyedeki retim aralar, Tr kiye'de kapitalizme geii salamaz, aksine derebeylileme balar. Bu durumda, retici gler iinde tekniin belirleyici olduu, retici glerin geliim seviyesinin de belli retim ilikilerini yaratt yasas yanl m? Hayr. Bu yasa "son durumada" yani tarihin byk peryotlarnda geerlidir. Somut tarihte, her zel dnem iin, somut srecin kendi zel yasalarn bulmak gerekir. te Kvlcml'nn yukarda aktarlan blmlerde anlattklar bunlardr. Ve somut tarihin incelenmesinden kmtr. Eletirisi de ancak yine iinden kt dnemin somut tarihi olaylarna dayanlarak yaplabilir. Tartma ancak bu platformda olursa bilimsel bir deer tar. Marksizm, bir doma deil de bilim ise: geliecektir. Teorileri, kavramlar, yasalar da geliip daha dakik olacaktr. Kvlcml'nn yaptn anlamak iin yle bir benzetmeden yararlanabiliriz: "Yeni bir teori yaratmak, eski bir ahr ykp onun yerine bir gkdelen kondurmaya benzemez. Bu i, daha ok, bir daa trmanmak, gr alann yenilemek, geniletmek, k noktamz ile onun zengin evresi arasnda beklenmedik balantlar bulmak gibidir. Ama k noktamz gene olduu yerde durmaktadr ve grlebilir. Bununla birlikte daha kk grnr ve yreklilik isteyen
41

trmanmz srasnda karlatmz engellen aarak genilettiimiz gr alanmzn kk bir kesimini oluturur" (Fiziin Evrimi). te Kvlcml'nn da yapt budur. M. Belge'nin aktard blmler somut bir srecin zel yasalaryla ilgilidir. rnein "Zeka teknikten nce kanatlanm uuyordu" diyor Kvlcml. Ama bu ngiltere ile ilgili olarak syleniyor. Btn tarih lsnde, zeka teknikten nce gelir denmiyor. Belge ise, "Kvlcml, zekann teknikten nce varolduunu sylyor" eklinde yazarak, sanki Kvlcml, evrensel bir yasay dile getiriyormu gibi aktaryor. Hayr. Kvlcml orada brakn yasa nermeyi, bir olguyu, gerei, olan aktarmaktadr. Bay Belge'nin eletiri tekniinin incelii (!) burada. Sylenenin kapsamn kavramadan veya deitirerek yorumlamak ve yanl hale getirilmi fikirlere saldrmak. Deitirdii dnceleri ise, olaylardan hareketle eletirmeye katiyen yanamamak. rnein, Kvlcml "Kapitalizmi barbarlara kurdurur" diyor. (Ancak bu kadar bayalatrlabilir. Kvlcml byle bir ey demez ya neyse) Eletirmen kapitalizmi barbarlarn kurmadn gsterse ya! Tabii tpk Kvlcml gibi aratrarak, somut tarihte, u ngiltere'de kapitalizmin douunun zel yasalarn inceleyip aksini ispatlasa ya! Hayr! M. Belge katiyen bu yola girmez. Halbuki, bilimsel bir eletiri byle olabilir... Kvlcml'nn Tarih Tezi'ni rtmenin (tabii rtebilecek bir eyse) tek yolu budur. Bundan sonra Teknoloji ve Teknik ile ilgili olarak sayn Belgenin dediklerini ele alalm. "Teknoloji onun (Kvlcml'nn) szlnde, aa yukar "alet"le edeer bir eydir." Yine kuru bir iddia karsndayz. Bir kere. Kvlcml "Teknoloji" terimini deil "Teknik" terimini kullanr ve Teknik deyince: Aletler, avadanlklar, usuller, metotlar anlar. Teknoloji szc, Trkiye'de "Marksist" yazma Amerikan Sosyolojisinin etkisiyle girmitir. Bay Belge "Teknoloji" deyimini kullanmakta srar ediyor ve onu yle tanmlyor : "Teknoloji, znde, insan aklnn retim amacyla doaya uygulanmas biimidir" ylesine mulak bir tanm ki, anlayan beri gelsin. Elinizde bir eki olmadan "aklnz doaya uygulayn" bakalm. Demire ekil verin. Teknoloji: Teknik bilimi demektir. Teknik denince de, Tarihsel Maddecilie gre retim alet ve metotlar akla gelir. Teknoloji de, bu alet ve metotlar inceleyen bilim olabilir. Nasl sosyoloji yok iken bile toplum var idi ise, Teknoloji'den ok nce retim alet ve metotlar var olmu tur. Kavram karkl yaratmann ne anlam var? Devam edelim. Teknoloji: "kendi diyalektii iinde, insan akimi da, hatta insan elini, gzn, ksacas, insann manevi zellikleri yan sra biyolojisini bile belirler"; "Teknoloji iste by le, hayatn her diliminde arln duyurarak insanlar belirler." "Teknoloji her zaman insanlar belirleyen balca faktrlerden biri olmutur." Teknik ve nsan ilikisi sanld ve yukarda M. Belge'nin anlatt gibi dz bir sre izlemez. Teknik her zaman insan biyolojisini belirlemez. lk ok gelimi Parapitek'lerden, Homo Sapiens'e gelinceye dein teknik, insan biyolojisini belirledii kadar, bizzat insan biyolojisi de
42

teknii belirlemitir. Ve bu karlkl iliki ancak toplum manevilasyla i grebilmitir. Yani, nsan trlerinin deitii vahet anda, Teknik, (retim alet ve usulleri) insan biyolo jisinde deimelere yol at kadar, toplum biimlerinde de deimelere yol amtr. "Teknoloji insan biyolojisini belirler" demek: Teknii tanrlatrmak olur. nsan her eyden nce toplum yaratc olduu kadar, toplum yaratdr da. Kald ki, teknik gelimeler, Homo Sepiens'ten beri, yani vahet ann bitiminden beri, son durumada, insan biyolojisini deil, insann toplum biimlerini deitirmektedir. Homo Sapiensten bu gne insan ta baltadan fzeye geti, ama insan biyolojisi hemen hemen ayn kald. Teknik ve insan ilikisi, M. Belge'nin anlattndan ok farkl ve karmak bir sre izledii kadar, farkl alarda, farkl yasalara da bal olmutur. Vahet andaki insan teknik ilikisinin yasalar ile kapitalizm andaki yasalar ayrdr. Hayvanlar, organlarn deitirerek tr deitirirler, nsanlar, tekniklerini deitirerek, toplum biimlerini deitirirler. Yalnz vahet anda, teknik, hem insan trlerini, hem de toplum biimlerini deitirmitir. Ve vahetin bitiminden beri, "Teknoloji her zaman insanlar belirleyen balca faktrlerden biri" deil, toplum biimlerini belirleyen "balca faktrlerden biri" olmutur.

"HMANST YAKLAIM: SOYUT NSAN" M. Belge'nin eletirisinin "nsan Teknoloji Ayrm"ndan sonraki blm bu bal tayor. Ve eletirmenimiz devam ediyor: "Bundan nceki blmn banda Kvlcmlnn niin retici gleri Marksizm'in klasik aklamas dnda formllere vurduu sorusunu sormutuk." Biz de Kvlcml'nn, "marksizmin klasik aklamas dnda formlleri" brakmadn, fakat kavram gelitirdiini ve aksine M. Belge'nin formllerinin "Marksizmin klasik aklamas dnda" olduunu gstermitik. "Blmn sonunda ksa vadeli bir cevaba ulatk: "insan"la "teknoloji" arasnda bir ayrm yapma ihtiyacyd buna yol aan" (Biz de Kvlcml'nn, M. Belge'nin dedii anlamda bir ayrm yapmadn, retici gleri analiz ettiini, te yandan insan-teknik "ayrm"nn retici gler analizlerinde, btn Marksist kitaplarda olduunu gstermitik) "(...) Bu ayrm niye gerekliydi." (Olmayan bir ey, ya da btn Marksistlerde olan ey: "Niye gerekliydi?" diye soruyor.) Grld gibi, yalnzca metodik temeli deil, bundan sonraki mantki karsamalarn yapaca tespitler, yarglar yanl. Varn gerisini siz hesaplayn. Neyse, devam edelim:
"Her retim tarznn belirli bir teknoloji oluturduu, Kvlcmlnn da yer yer belirttii (genel konulardan sz ederken) bir dorudur."

Kvlcml, ne genel konulardan, ne de zel konulardan sz ederken byle bir ey belirtmi olamaz. nk "retim tarz belirli bir teknoloji" oluturmaz, aksine, son durumada retici

43

ger (ki bunlar iinde de son durumada, belirleyici: Tekniktir) belli retim ilikilerini ve giderek retim tarzn oluturur. Bu Marksizm'in ABC'sidir.
"Bazen bir retim tarz iinde deiik teknolojik aamalar bulunabilir (kapitalizmde manifaktr, makina, elektronik aamalar gibi)"

Bunun tersi de mmkndr. Yani, ayn "teknolojik aama"da farkl retim tarzlar olmas gibi. rnein, "Makina ve Elektronik" teknolojik aamasnda bugn hem kapitalist hem de sosyalist retim tarzlar vardr.
"Teknoloji, insann nesnelerini biimlendirdiine, nesneler de diyalektik ilikiler iinde kendilerini yapan insanlar belirtendirdiklerine gre, her retim tarz ve onun iindeki her teknolojik yap, aa yukar ayr bir insan tipine tekabl eder."

Sakn yanl anlalmasn, Bay Belge, Vahet konandan sz etmiyor, dediklerini btn tarih iin ne sryor, "Ayr insan tipi" derken, herhalde baka bir ey anlatmak istiyor olsa gerek. Yoksa rkla kadar gidebilir. Roma'nn el deirmeni, su deirmeni "teknolojik yap"sna tekabl eden "insan tip"leri ile amzn elektronik olarak otomatize edilmi deirmen "teknolojik yap"sna tekabl eden "insan tip"leri "ayr" deildir. Belge'nin bu talihsiz kullanmna pek yklenmeye gerek yok. Anlalan, "toplum tipi" ya da "toplum biimi"ni kast etmek istiyor. Btn bu blmde Belge'nin ne anlatmak istediini anlayamadmz iin, iki paragrafn ele alarak bir ey anlalmadn rnekle gstermeye altk. Yalnz, eletirme n: "Kvcml'nn tarihi belirleyicisi, neredeyse evrensel boyutlara ulaan bir "insani z"dr" sonucuna varyor. Dorusu, tamamen yanl yarglardan, varsaymlardan, hareket ettii rnekleriyle gsterildiine gre bu "Hmanist yaklam", "insan z" iddialar ne derece hakldr? Bunu okuyucu takdir etsin. Eletirmen buradan giderek Kvlcml'nn "ahlaki bir tarih" aklamas yapt sonucuna ulayor. Btn bu yanl bir temel zerinde ykselen mantk silsilesini ayrca ele almaya gerek yok. Merakl okuyucu vakti varsa bu ii kolaylkla yapp, buraya kadar rnekleri verilen hatalarn devam ettiini grebilir.

MARKS-ENGELS'LE KIVILCIMLIYI RTME ABALARI "Barbarlk stne Marks ve Engels'in Syledikleri" bal altnda, M. Belge, Kvlcml'nn barbarlk hakknda sylediklerini rtmeye alyor. Grelim.
"Barbarlarn Bat'ya getirdii sylenen bu "ilkel sosyalist" alkanlklar konusunda Engels'i dinleyelim: "Bat Avrupa'nn germenler tarafndan igali, daha nce benzeri grlmemi derecede karmak toplumsal ve politik hiyerari kurarak, yzyllarca sre her trl eitlik fikrini ,yok etti."

Birincisi, bu alnt "Anti-Dhring"tendir, Engels'in daha sonra yazd "Ailenin Kkeni..." Roma mparatorluunu ykan barbarlarn, Avrupa'ya getirdikleri konusunda daha geni aklamalar ierir. Eletirmenimizin bu kitaptan alntlarla rtmesini beklerdik, bunu yapmamas bir raslantl olmasa gerek. Burada ikinci noktaya geliyoruz. Dikkat edilirse yukardaki alntda "Eitlik
44

Fikri"nden sz ediliyor, eitliin kendisinden deil. M. Belge okuyucuyu yanltmak iin, byle kk bir oyuna ba vurmutur ve bu oyunun malzemesini de ancak, zellikle felsefi bir polemik olan Anti-Dhring'ten bulmutur. Biz olaylara bakalm. Barbarlarn Roma Medeniyeti'ni ykmasndan sonra Avrupa'da nisbet en daha eit saylabilecek bir hr kk retmenler dzeni yaratmtr. Bizzat en son tarihi incelemeler -bir senteze ulama yeteneinde olmasa da - Cermen istilasndan sonrasn olay olarak aynen Kvlcml gibi anlatr. (Bu arada M. Belge'nin dog matizmini gstermek iin una deinelim. Eer B. Belge bir para bilimsel bir anlayla hareket etseydi, yukarda Engels'ten alnt yapmadan nce, Engels'in dediklerini bir dogma olarak kabul etmeden hi olmazsa olaylar incelemesi gerekirdi. Engels yanlm olamaz m diye dnmeliydi. Kald ki Belge'nin aktarmasnn aksine Engels'in Kvlcmldan farkl eyler sylemediini de greceiz.) "lkel Topluluk, Kleci Toplum..." da yle yazyor: "Cermenler ve Slavlar, Bat imparatorluuna ve Bizans'a akn yaptklar zaman, kleler ve kolonlar kendilerini destekliyorlard, nk bu fatihler, ezilen tabakalarn durumlarn iyiletiren bir dzen kuruyorlard. Cermenler en bata byk toprak sahiplerinin toprak ve klelerine el koyuyorlard. Klelerin smrlmesi, Germenlerde, Romallarda olduundan ok daha az acmaszd. te yandan rf ve adetlerini ve yasalarn, kendileriyle birlikte getiriyorlar ve bunlar, gittikleri yerlerdeki zgr kyllere yayyorlard ki ilk nce onlarn durumu hafiflemi oluyordu..." (s. 164). imdi, Engels bu konuda ne diyor? Tabii felsefi "Eitlik fikri" asndan deil, Avrupa tarihi bakmndan. Grlecei gibi Engels'in dedikleri, sanki alntlar Kvlcml'dan yaplm hissi uyandracak kadar, Kvlcml'nn dedikleriyle paralellik iindedir. "Roma devleti, varolma hakkn, ierde dzenin korunmas, darda barbarlara kar koruma zerine dayandryordu: Ama, onun dzeni, en kkl dzensizlikten daha ktyd, ve kendilerine kar vatandalarn korumak iddiasnda olduu barbarlar, vatandalar tarafndan kurtarc olarak bekleniyordu." (s. 206, Ailenin Kkeni...) "Romallar kendi z devletlerinden kurtarm olmak iin, Cermen Barbarlar onlarn btn topraklarnn te ikisini aldlar ve bu topraklan kendi aralarnda paylat lar. Paylama, gentilice rgtlenmeye gre yapld. (...) Her gens iinde, eit paralar halinde blnm tarla ve ayrlar, eitli ev ekonomileri arasnda kura ile datldlar" (s. 210). "Germenlerle Romallar giderek o kadar kaynayorlar ve gentilice ban akrabalk karakteri, yerel karakter karsnda o kadar siliniyordu; gens, kkeninin izleri, yani, birlik yeleri arasndaki akrabalk, ounlukla grlebilir bir durumda bulunan mar birlii iinde eridi. yleyse, burada, gentilice rgtlenme, hi deilse mar ortaklnn tutunduu lkelerdeFransa'nn Kuzeyinde, ngiltere'de, Almanya ve skandinavya'da yava yava yerel bir rgtlenme haline dnt ve bundan tr, devletin kuruluuna uygun olma yetenei kazand. Ama gene de, btn gentilice rgtlenmeye zg ilkel demokratik karakterini korudu, ve bylece, daha sonra kendisine zorla kabul ettirilen yozlam biimde bile kendinden bir eyler saklad; ve

45

en yakn aa kadar, ezilen insanlarn elinde etkili bir silah olarak kald." (s. 210211) (Engels de Kvlcml gibi ilkel sosyalizm gele neklerini tuttu da "en yakn aa" kadar getirdi. Oldu mu ya!) Germenlerin istilas Roma topraklarn demokratikletirir. Fakat 400 yl sonra derebeylilesme alp ban gider. Her retmen, Roma klesine yakn Serf haline gelir. Kyl serftir ama atas kle deil hr kyldr. Bu insan retici gcnn Avrupa tarihindeki etkilerini yine Engels'den okuyalm. "Ama gene de bu drt yz yl sresince, bir ilerleme olmutu. Bu dnemin sonunda, her ne kadar, bata var olan balca snflarn hemen hemen aynsn yeniden buluyorsak da, bu snflan meydana getiren insanlar deimilerdi (Engels'de "Soyut insan", "Hmanist Yaklam" iinde anlalan!) Antik klecilik kaybolmutu; Roma kolonlaryla, yeni serf arasnda, zgr frank kyls ortaya kmt. (...) (bunlar) gerileyen bir uygarln bat iinde deil, yeni bir uygarln doum sanclar iinde meydana gelmilerdi. Yeni kuak, efendisi olsun hizmetkar olsun, Romal ncellerine gre yiit bir kuakt. (...) Dahas var: bu drt yz yl ne kadar verimsiz grnrse grnsn, onlardan hi olmazsa bir byk sonu kalyordu: gelecekteki tarih iin, Bat Avrupa insanlnn yeni rgtlenme ve kuruluu, modern milliyetler. Cermenler, Avrupa'y gerekten yeniden canlandrmlard." (s. 218-219.) "Ama Germenlerin, can ekien Avrupa'ya, sayesinde yeni bir dirimsel g frdkleri gizemli by neydi? oven tarihilerimizin bize anlattklar gibi, bu, cermanik topluluun iinde var olan mucizevi bir erdem miydi? Hi de deil. (...) Ama Avrupa'y genletiren onlarn zgl varlk nitelikleri deil, sadece barbarlklar, gentilice rgtlenmeleridir." (s. 216.) Her halde bu kadar alnt, Kvlcml ile Engels'i kar karya getirme abalarnn anlamszln (ya da derin anlamn) gstermeye yeter. Devam edelim: "Kvlcml'nn, barbarlarn yktklar medeniyeti (kendileri "yukar barbarlk konandan" geliyorlarsa) daha ileri bir retim dzeyine getirdiklerini sylediini grmtk, (.Kvlcml byle demez "yukar barbarlk konandan" medeniyete gemilerse "orijinal bir medeniyet" yaratrlar der. "daha ileri bir retim dzeyi" ile "orijinal bir medeniyet" farkl kavramlardr. Eletirmenimizin tahriflerinin tipik bir rneidir.) Engels bu fikri pek paylamyor gibi: 'Daha barbar olan halklarn baard her fetih iktisadi gelimenin oluunu bozar ve ok sayda retici gleri yok eder. Ama fethin kalc olduu durumlarn ounda, daha barbar olan fatih, fetihten ortaya kan daha ileri 'iktisad durum'a kendim uydurmak zorunda kalr; yenilenler tarafndan zmlenir, ou zaman onlarn dilini bile benimsemesi gerekir." Eletirmen ne Kvlcml'y ne Engels'i anlamadn yine gsteriyor. Engels'ten yaplan alnt, genel olarak barbarlarn istilasndan sz etmekle birlikte gz nne getirilen. Roma mparatorluunu ykan orta barbar germenlerin durumudur. Kvlcml ile ilgili olarak aktarlanlar ise yukar barbarlkla ilgilidir. te yandan Kvlcml, bizzat kendisi barbar istilalarnn bir altstlk olduunu medeniye ti yktn sylediine gre Engels'ten aktarlanlarla eli kisi
46

nerede? Ve son olarak Kvlcml da medeniyeti fetih eden barbarlarn, nasl medeniyet tarafndan fethedildiklerini daima gstermitir. Ortada bir eliki olmamakla birlikte M. Belge kvlcmlnn dediklerini deitirerek bir eliki imal etme abasndadr. Eletirmenimiz, bundan sonra, medeniyete gei konusunda da elikiler bulmaya alyor. "Kvlcml, "ilkel sosyalizm" dedii eyden "gei"i yle anlatr: Kent kurulduktan sonra sosyal farkllama balad. Sivrilenler tuttuklar zorbalarla st duruma getiler. nk klann kendi kendine kar savunacak silah yoktu. Bylece zorbalar ilk devleti kurdular." (Kvlcml ancak bu kadar bayalatrlabilir.) "Engels ise ilkel komnal toplumun paralanm yle anlatr: 'zel mlkiyet her zaman retim ve mbadele ilikilerinin deimesinin sonucu olarak grld ve retimin artmasna, karlkl ilikilerin gelimesine yol at... Yani iktisadi nedenlerin sonucuydu. Btn bunlarda zorun hi bir nemi olmad." "ki koyu biimi arasnda dalar kadar fark olduu yeterince aktr sanyorum. Engels'inki altyapsal, bilimsel; Kvlcml'nnk styapsal ahlaki." imdi bu iddialarn ne derece gerek olduunu grelim. Belge, Kvlcml'nn dediklerini bayalatrarak aktarrken "lk devleti kurdular" dediine gre, barbarlktan medeniyete ilk, orijinal gei, yani Smerler'deki gei sz konusudur. Engels'in yaad yllarda ise henz, ilk orijinal medeniyetin nerede, nasl doduu bile bilinmiyordu. Cemdet Nasr'da henz kazlar yaplmamt. Bir an iin, M. Belge'nin Kvlcml'ya mal ettiklerinin gerekten Kvlcml tarafndan sylendiini varsaysak bile. Aktarlanlar olaylarn ta kendisidir. Olaylar yle olmusa. Olan olduu gibi aktard iin Kvlcml sulanabilir mi? Ortada dier bir ihtimal daha vardr. Ya Kvlcml olaylar yanl yorumlayp aktaryorsa? Bunun anlalmas ise ancak olaylardan hareketle, Smerler'de medeniyete gei srecinin incelenmesi ile olabilir. te eletir menimiz bu yola girmiyor, adeti olduu vehiyle, Smer medeniyetinin henz varln bile bilmeyen Engels'den aktarma yapp Kvlcml'y rtmeye kalkyor. Dogmatizmin, skolastiin ta kendisi diye buna derler. Bari doru drst dogmatiklik yapsa. Ne gezer. Farkl kategorilere ynelmi incelemeleri, ayn kategoriyi inceliyorlarm gibi ele alyor. Yani, Kvlcml'ya mal edilen fikirler "devletin ilk douu" srecini, Engels ise soyut tarih bakmndan "zel mlkiyetin dou srecini" iliyor. Eletirmen bu iki farkl alanlardaki dnceleri, ayn alandaki farkl dnceler gibi aktaryor. M. Belge'nin dier karlatrmalar da bu minval zere srp gider. Her birini teker teker ele almaya gerek yok. Yalnz bu arada bir iki laf ediyor. Bunlara biraz aklk getirelim. "Burada biraz konu dna karak unu ekleyelim: Marks'n bu szleri yalnz Kvlcml'nn tezi iin deil, Kemal Tahir ve ondan kaynaklanan eitli grler iin de geerlidir." diyerek, M. Belge Kemal Tahir ile Kvlcml'y ayn kefeye koymaya kalkyor. Bilmeyen bilsin. Kimse grne aldanmasn. Kvlcml ile K. Tahir'in grleri arasnda zce hi bir iliki yoktur. Sadece K. Tahir tpk bay Belge gibi Kvlcml'y okumu, anlamam veya

47

anlad kadaryla tahrif edip bayalatrarak kendine mal etmitir. Bunlar u veya bu ekilde Kvlcml'y balamaz. Bu konuda Kvlcml bizzat kendisi unlar yazyor: "(...) 1940 yllar yazlm: "Bay Mister Toynbee Tarih Bilimini Alt st Ediyor" yahut "Tarih ve Allah" polemik denememiz kursamzda kald. Kiicil ilikili bir ka edebiyat bir iki kez okumakla kaldlar. Kimisi, bizim nasl olsa "otorite" olmadmz dnerek ltfettiler. Eletirinin kysndan kesinden kestikleri paralar, elerine dostlarna kendi orijinal bulular olarak sundular. Allah raz olsun: Emeimizi unutulmaktan kurtardlar. Asliyle hi ilgisi kalmam biimsizlikte niversite yanklarna kap atlar."

"HKMET KIVILCIMLI'NIN GRNEN VE GRNMEYEN KAYNAKLARI" Eletirmenimiz bu balk altnda Kvlcml'nn kaynaklarnn: Engels, Morgan, G. Childe, Toynbee ve "yntemsel dzeyde" Hegel olduunu iddia ediyor. Bu iddiann ilk ikisi dorudur, son yanl. H. Kvlcml'nn iki kayna vardr: Marksizm, yani Diyalekt ik Maddecilik ve bizzat Olaylar. imdi eletirmenimizin enteresan iddialarn ele alalm: "Kvlcml'mn tarih tezini olutururken yararland kaynaklarn bazlar grnen kaynaklardr. Bunlarn banda Engels'in Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni adl kitab gelir. Engels'in bu kitabna kaynak olan Amerikal antropolog Morgan da bu grnen kaynaklar arasnda saylabilir." Biraz evvel Kvlcml'y Engels'den alntlarla rtmeye kalkmt, imdi ise Engels'in Kvlcml'ya kaynak ol,dn sylyor. Anlalan Kvlcml'y Engels'e dayanarak rtme yeltenilerinin rkln grd ve imdi bu rkl okuyucuya sezdirmeden, Engels zerinde kukular yaratmaya ynelecek. Ve yneliyor da. "nemli konu Engels. Engels'le Marks'n ilikilerini doru koymak, yalnz Kvlcml konusunda deil baka bir ok konu iin de nemli bir sorun. Bilindii gibi teorisyen Marks'tr. Yeni bilimi bulan, yntemini, bilgi teorisini kuran odur. Engels, Marks'n bulduklarn, dnyann, hayatn eitli alanlarna uygular." Bu iddialar, Engels'le Marks' birbirinden ayr koyma iddialar yeni deildir. zellikle, batl Marksolog taifesi bu ilere pek merakldr. Bay Belge'de ayn yoldan gidiyor. Ama Marks Engels'i ayrma yeltenileri ancak olaylarn tahrifi ile mmkn olabilir. rnein Teoriyi bulan Marks'tr deniyor. Sz Marks-Engels'e brakmak en dorusu olacak. Engels o byk alak gnlllyle yle yazyor: "Hi kimse, Karl Marks kadar, kendi -bir dereceye kadar bizim de diyebilirim- maddeci tarih incelemesi sonularyla iliki kurarak, Morgan'n aratrmalarndan kan varglar aklamak ve bunlarn byk nemini ortaya koymak istemezdi." Ayn konuda Marks da Engels'den farkl bir ey sylemiyor: "Fransz Alman Yll'nda, iktisadi kategorilerin eletirisine katknn dahice taslam yaynlamasndan beri yazarak devaml surette fikir alveriinde bulunduum Friederich Engels, benim vardm sonuca, baka bir yoldan (ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu adl eseriyle karlatrnz) ulamt."
48

Grlyor ki teoriyi bulan ikisidir, hem de olduka bamsz olarak. Hatta sezi olarak Engels Marks'dan biraz, nce gelir. Ne Marks, ne de Engels bay Belge ile ayn kanda deil. MarksEngels ilikileri nasl tahrif ediliyor? Devam edelim ve grelim. "Bu anlamda, sanki Marks, elde balta, ideolojinin ormanlarn yararak yol aar ve geer; Engels'te onun ardndan, onun at yollar temizleyerek gelir." Bu benzetme, Kvlcmlnn Lenin ve Stalin karlatrmasndan alnmtr. Marks-Engels'in ilikilerine ve konumlarna uygun dmez. Ama eletirmenimiz, Lenin ve Stalin'i kyaslamada yararl olabilecek byle bir benzetmeyi, Marks-Engels'e de adapte ederek Engels'i Stalin'e benzetiyor, en azndan bu ynde bir telmih yapyor olabilir. Ama ok yanlyor. "Ne var ki, Engels'in uygulamalar her zaman Marks'n bulularnn keskinliine sahip olamamtr. Giritii iin muazzaml yznden, zaman zaman yanlabilmitir." Mantki sonu: Marks'n "zaman zaman yanmad oluyor. Marks da pek ok kereler yanldn sylemitir. Ama bizim dogmatik Marksistlerimiz yanlmazla ok merakldrlar. Bu nedenle yanlabilen bir Marks' akllar almaz. Bu konu, yani, Marks-Engels elikileri meselesi, "Bat'da ok tartlyormu. Bay Belge, ok byk bir eksiimiz imi gibi byle diyor. Bat'nn burjuva aydnlar, va kit ve nakit sahibidirler. Onlar tartsn. Bu bizim iin bir zaaf, bir eksiklik deil, bir stnlk iareti olarak dnl melidir. Biz, MARKS-ENGELS'in adlarn bile ayr yazamyacak kadar onlar, onlar gibi bir btn kabul edenlerdeniz. Eer Bat'l marksologlar da bay Belge gibi, Marks-Engels ilikisini tahrif ederek ele alyorsa, neler yumurtladklar tahmin edilebilir. "Teorik (bilimsel) bir tarih aklamasnn balang noktas" gibi balklarla, Marksist bir tarih biliminin kuruculuuna gnll grnen bay Belge, bir eyi unutuyor: Tarih Bilimi, olaylar olduklar gibi ele almaldr. Nasl olmularsa yle, tahrif etmeden. Ne yazk ki, tarihimiz, yklendii muazzam iin gereklerini yerine getirmeye pek hevesli grnmyor. Grelim: "Morgan'n eserleri karsnda Engels gene byle bir heyecana kaplmt." Aksine, herhalde, esas "heyecana kaplan" Marks olsa gerek. nk, Engels, Ailenin ... Kkeni'nin nsz'nde yle yazyor: "Hi kimse, Marks kadar (...) Morgan'n aratrmalarndan kan varglar aklamak ve bunlarn byk .nemini ortaya koymak istemezdi." "Yaad ada, antropoloji bilimi yeni kuruluyordu. Morgan eitli yavan bilgiler arasnda gerek bir ncyd." Sadece bu kadar m? Engels daha farkl dnyor: "Gerekten, Morgan, Marks'n krk yl nce kefetmi bulunduu tarihin maddeci anlayn, Amerika'da kendi alannda yeniden kefetmi ve bu durum onu, barbarlkla uygarlk arasndaki karlatrma konusunda, belli bal noktalar ze rinde Marks'la ayn sonulara varmaa gtrmt."
49

"Engels onu (Morgan') tuttu." Sanki takm tutuyor. Ayrca "tutan" daha ziyade Marks. "Morgan' eletirecek veya dzeltecek bilgiler yoktu." Bugn var ama, bunlar temel sonular itibariyle Morgan'n "dzeltecek" pek bir yan olmadn gsteriyor. "Morgan', Marks ta beendi (Tuttu!.. Beendi!..) Engels bunun stne Morgan'n verilerine dayanarak, Marksizmi tarih ncesine uygulad (...) Marks,, Engels'in kitabn ancak yle bir okuyacak vakit buldu." Olaylar hi te anlatld gibi deildir. 1) Kitab deerlendirmeyi Marks kendine ayrd. Notlar tuttu. Henz Engels bu konuda bir alma yapmay dnmyordu] 2) Marks, lnce, Engels, Marks'n tuttuu notlara dayanarak yazd. Ailenin... Kkeni'nin nsznde, Engels: "Bu kitap deyim yerindeyse, bir vasiyetin yerine getirilmesidir" diye yazar. 3) Marks, Engels'in kitabn "ancak yle bir okuyucak vakti" br dnyada bol bol bulmu olsa gerek. nk, Marks ldkten sonra, Engels, Marks'n notlarna dayanarak bu kitap zerinde 1880-81 yllarnda tuttuu notlara dayanarak, kitap zerinde alp, Marks'n "vasiyetini yerine" getirir. Belge, atyor. Marks 1883'de ld. Engels kitab 1884'te yazp yaynlad. te Bay Belge'nin tarihiliinin durumu. Gerisini varn siz hesap edin. Eletirmenimiz, birinci aamada Engels ve Marks'tan alntlarla Kvlcmly rtmee kalkt. Anlalan yapt i kendisine de doyurucu grnmedi ki. kinci aamada Engels'in Kvlcml'nn kayna olduunu syledi ve Engels'i Marks'la eliki bularak rtmee kalkt. Tabii bunu da ancak olaylarn tahrifi ile yapabilirdi. Birinci aamada dnceler tahrif ediliyordu, ikinci aamada ise olaylar. Eletirmenimiz, Kvlcml'nn dier bir kayna olarak ne srd Toynbee'ye Kvlcml'nn ynelttii eletirileri, "dnce yaknl"ndan doan bir "fke" ye balyor. Bu, nazike, Kvlcml, Toynbee'nin grlerini almtr, durum anlalmasn diye eletiriyor demee gelir. Elimizde u an ne Toynbee'nin kitab, ne de Toynbee'ye kar Kvlcml'nn yazd polemikler yok. Bu iddiann aksini kantlayabilecek durumda deiliz. Fakat bu nemli deil. nk eletirmenimiz, iddiasn kantlama zahmetine girmiyor sbjektif bir "fke" ye balyor.

"AHLAK TARHN SONU" "Kvlcml1'nn kaynaklarna gz attk. Ana kayna olan Engels'in de, nemli konularda, bambaka eyler sylediini grdk." Aksine, Engels'in "bambaka eyler" sylemediini ama M. Belge'nin Kvlcml ve Engels'i "bambaka" grp, gsterdiini, grdk.
50

"Antika tarih, Trkiye'de ve dnyada ok iyi bilinen bir konu olmad iin, Kvlcml'nn bu tarih stne sylediklerinin fantastik eyler olduu pek anlalmad, hatta bu tezler, pek ok kiiye fazlasyla parlak grnd." Aksine, Antika Tarih, "ok iyi bilinen bir konu olmad iin": M. Belge'nin iddialarnn pek "fantastik eyler" olduu baz kiilerce pek anlalamad, hatta eletirileri, pek ok kiiye "fazlasyla parlak" grnd. Kvlcml'nn ii bitik sanld.

"KIVILCIMLI VE TRKYE TARH" Eletirmen, bu blmde de Kvlcml'nn grlerinin eletirisini, grleri olduu gibi ele alarak deil, kendi anlad veya bir trl anlayamad ekliyle, bilinli veya bilinsiz olarak, bozarak, arptarak yapyor! Bu nedenle, ayrca eletiriye demez. Eletirinin btnne egemen olan: yanllar bu blmde de tekrar edilmektedir. Yalnz, bu blmde srekli olarak tekrarlanan ve olduka yaygn olan bir yanl anlamaya deinmek gerekir. Bu yanl anlama, en ok "Ordu Klcn Att" balnn yanl anlalmasndan, daha dorusu, pein yarglarla, anlama ynnde bir gayret sarf edilmemesinden kaynaklanmaktadr. Bu gn, Kvlcml'nn grlerine kar olan hemen herkes, "12 Mart'ta 'Ordu Klcn Att' demedi mi" diyerek sanki Kvlcml'ya ldrc bir Kl attn sanyor. Gerekte bu tr klar, klar yapanlarn sorumsuzluunu, dar kafalln yanstmas bakmndan dikkate deerdir. Ayn hatay M. Belge de srdryor. "Ne var ki, 12 Mart' bir parti olmad halde Ordu Klcn Att, diye karlamas kendi teziyle de eliiyordu" diyor. Hayr. Ortada byle bir eliki yoktur. "Ordu Klcm Att" yazs 12 Mart' alklama deildir. Okuduunu bir para anlayan bir kimse, yazda kesinlikle byle bir dnce olmadn grr. Kvlcml'nn 12 Mart arifesinde yaynlanan yazlarnn hemen hepsinde, Demirel'in gidici olduu, Finans Kapitalin bu eskiyen kartn yenisiyle deitirecei tehisi yaplr. "Ordu Klcn Att" yazs da, Muhtra verildikten hemen sonra yazlmtr. Bu yazda sylenen zce udur: Ordu politikann dnda kalsn demagojisi yaplmaktadr. Gerekte ordu boazna kadar politikann iindedir. nce bunu bilince karmak gerekir. Olay da ordunun dorudan do ruya aka, politikaya mdahale ettiini "klcn attn" gstermektedir. Bundan sonra da Muhtra metnini ele alp, tutarszlklarm, belirsizliklerini, eklektisizmini gsterir. Ve btn bunlardan Muhtra'nn finans kapitalin iine yarayaca sonucu karlr. Yalnz bu sonu henz aka deil, ima ile belirtilir. Olayn pek hayrl bir ey olmadn gstermek iin: "Hadi hayrls" denerek bitirilir. TP'liler de "hadi hayrls" deyiine tamamen, farkl bir anlam vermilerdir. Benzer ekilde "Ordu Klcn Att" bal da ne olumlu, ne de olumsuz bir anlam tamaz. Sadece olay veciz
51

bir ekilde ifade eder. Gerekten de 12 Mart'ta ordu aka politikaya "klcn at"mtr. "Ahmet suya atlad" Cmlesi ne olumlu, ne olumsuz bir anlam tamazsa sadece olay anlatrsa. Ayn ekilde "Ordu Klcna Att" bal da yalnzca olay anlatr. "Ordu Klcn Att" yazs hakknda ileri geri konuanlarn yzde doksan yazy okumadan, oradan buradan duyduklaryla konuur. Sayn M. Belge de ayn hatay tekrarlyor. Kvlcmlnn "proletarya aydnlar" hakknda syledikleri, siyasi argomuzdaki deyimiyle hemen daima "cuntaclk" olarak deerlendirilmitir. Birikim'in eletirmeni de, aka bu tabiri kullanmyorsa da, farkl bir yorumda bulunmuyor. Konuyu biraz aalm. Kvlcml bir Parti adamdr. Ve bir Parti, hi bir zaman snf krl ile hareket etmemelidir. O lkeyi ve dnyay deitireceine gre, hi bir olaya gzlerini kapamamaldr. Bu da "Toplumda var olan btn sosyal snf ve zmreleri kollamakla olur. Snf bilgisi ve bilinci bir tek snf iine kapanp kalmakla edinilemez. Btn sosyal snf ve zmrelerin iyzlerini ok yanlca kavrayp ilemek gerekir." te, bu geree uygun olarak, Trkiye politikasndaki orijinalliklere gzler kapanamaz. O bir gerek, bir veri olarak ele alnp, aklanmak gerekir. rnein, ngiltere'de ordu, ne muhtra verir, ne de bizdeki gibi poitikaya "klcm atar". O lkenin gelenekleri, kurumlar byle bir eye izin vermez. Faraza bye bir ey olsa, bizdeki gibi allm, kurumlam ekliyle olaan karlanmaz. Bizde, babakanlar bile, generallerin karsnda nn ilikler. Bizim siyasi yapmzda, bu tr zellikler olduuna gre, byle bir olguya gzleri kapamak, onu yok saymak, ablonlarn iine tkmaya almak proletaryaya bir ey kazandrmaz, aksine kaybettirir. te, Kvlcml bu olguyu aklamaya almaktadr. Yani Kvlcml "cuntac" deildir. Ama Tr kiye'de tabiri caizse, siyasi argomuzdaki deyile "cuntaclk" denen bir olgu, bir olay vardr. Bu olguya, gzler kapanarak baarl bir siyasi mcadele verilemez. Bu olguyu, olduu gibi ele alp, aklamak gerekir. Aklama dnyay deitirme srecinin artdr. Kvlcml "cuntac", ya da bilimcil deyimiyle sylersek "proletarya aydn" deildir. Ama, bizzat Kvlcml'ya "cuntac" diyen genliimiz, "cuntac" yani "proletarya aydn" dr. Bu garip bir paradoks gibi grlebilir. Ama yaanan hayatn canl diyalektiidir. 12. Mart dnemi yaand. Yzlerce, sivil ve asker aydn gen, (DevGen, Cephe, Ordu, Seksen ler vs.) davalarnda yargland, ikencelere urad. Bunlar ne idi? Bunlar, kendilerini sbjektif olarak, Proletarya'dan saymalarna ramen, Proletarya'nn kendi yaps iinde say lan "nc g" yani, proletarya partisinden deildirler. te bu genler, objektif olarak "proletarya aydnlar" drlar. stedikleri kadar proletarya aydnlar tahliline kar olsun lar yaptklar i proletarya aydnl olmutur. Bu genlerin ilericiliinden phelenen sanrz yoktur. Bir Deniz Gezmi, bir Mahir Cayan, istedikeri kadar, "proletarya aydnlar" tahliline kar olsunlar, yaptklar i, objektif olarak, proletarya aydnl olmutur, "vurucu G" lk yapmaya kalkmlardr. te, bir parti adam olan

52

Dr. Hikmet Kvlcm'l bu olguyu aklayp, Proletarya aydnlarn kollayp, devrim sanclarn lmlandrmay nermisse, "Cuntaclk"la sulanabilir mi? Hayr. Bu "proletarya aydnlar" nn, kendilerini proletarya ile zde tutmalar ve kendilerine "proletarya aydn" diyen Kvlcml'y "cuntaclk"la itham etmeleri, bizzat Kvlcml'nn aklamasnn doruluunu, bu gen aydnlarn artk "burjuva aydnlar" deil, Trkiye tarihinde, yepyeni bir kategori olan "proletarya aydnlan" olularnn en belirgin kant deil midir? te, eletirmenimiz de bunu anlamamaktadr. Anlayamamaktadr. Ve giderek, Kvlcml'nn btn Tarih Tezi ve aratrmalarnn, "vurucu g stratejisine" bir tutarllk kazandrmaya ynelik olduunu iddia etmektedir. "Btn tarih tezi gelip bu "vurucu g" stratejisine dayannca, belli bir mantk kazanyor. Ya da, tersinden, nce "vurucu g" stratejisi tespit olununca, buna tarihi bir gereke hazrlama gerei, mmkn olan baka tarih yorumlar arasnda Kvlcmlnn "tarih tezi"ne belli bir geerlilik veriyor." "Ancak, bu noktada, Kvlcml'nn, yaznn banda szkonusu ettiimiz "ikici" tavrna' yeniden eilmek gerekir. Halk Savann Planlar, bu ikicilikle son bulur. Burada izilmi devrimci stratejinin iki aya vardr. Bunlar eit derecede nemlidir, biri brnden bamsz olmamaldr. kisinin rolleri, grevleri ayr ayr tesbit edilmitir. Biri brnn yapaca ii stlenmemelidir. (...)" (Kvlcml'nn dedikleri ancak bu kadar bozulup, arptlabilir. Kvlcml, ii gc brakm, "rol", "grev", "tesbit" ediyor!) "imdi bu ikici tutum neyin sonucunda olumutur? Hikmet Kvlcml, baka bir ok kiinin ok daha pragmatik gerekelerle, akl yrtmelere dayanarak izdii bir stratejiyi, znde nemli bir farkllk gstermeden tekrarlayan nerisi iin, neden bu kadar ayrntl, kapsaml bir tarih tezi gelitirmek gereini duymutur?" (Aksine, sayn Belge ortada ok farkl "stratejiler" vardr ve bu Kvlcml'ca "izilmemi", olaylarn gidii olarak ele alnmtr. "Stratejiler" arasndaki biimsel, yzeysel benzerlikleri, zdeki aynlk olarak ele almak: grne aldanmak, kolaya kamak, analojilerle hkm vermek olur.) Evet, Kvlcml, 50 yl bulan aratrmalarn, "nce"den "tesbit" ettii "vurucu g stratejisine, "tarihi bir gereke" hazrlamak amacyla yapm! te mantki izah diye buna derler. Yalnz, mantki bir izahn doru olmas iin "tarihi" olan doru olarak ele almas gerekir. Peki, bu Kvlcml ne biim bir adamm ki, tarihi aratrmalara mr vermi, bir "vurucu g stratejisi" iin? Niye, bakalar gibi "pragmatik" gerekelerle vaziyeti idare etmemi? Yazarmz buna iki sebep gsteriyor. Birincisi, "objektif ve tarihi" diye adlandrlabilecek bir neden!.. "Bu sorunun cevabnn bir ksm, sanrm, Kvlcml'nn hayat boyunca iinde yer ald bir politik balamn, Trkiye'deki sosyalist teori ve pratiin zel bir belirleni biiminin etkileridir. Ksacas, onun getirdii bu "zm nerisi" solun Trkiye'deki gelenei iinde zel bir tavr al nn sonucudur."

53

Burada soyut olarak ifade edilmi olan "politik balam" yerine Proletarya Partisi, koyulursa konu daha iyi anlalr. M. Belgeye gre, Trkiye'nin 50 yllk Proletarya Par tisi "vurucu g"c, kaba deyimiyle "cuntac" imi! Dier bir deile, "Kemalizmi desteklemek, Kvlcml'nn koullarnda sosyalizmin genel verisi" imi! (Tabii, M. Belge ne "vurucu gc" ne "kemalizm" i anlamad iin iler iyice karyor). Bunlar yazan ne yazdn biliyor mu acaba? Trkiye proleter hareketi tam elli yldr "kemalizm"le savamtr. Bu yanlzca davran olarak deil, bizzat Parti'nin programlarna gemitir. 26 programnda, "Kemalizm' le uzlamaz sava" bir program maddesi haline getirilmitir. O Kvlcml ki hayat "Kemalist"lerin zindanlarnda gemitir. O Kvlcml ki "Kemalist" ideologlarn ipliini pazara karm, "bata ii snf" diye diye dilinde ty bit mitir. Bay Belge, "mantki" izahlarm tarihi olaylar, deil, tarihi olaylar 'mantki' izahlara uydurmaya alyor. Ve biraz tede yle yazyor: "Deindiimiz konu (yani sosyalist hareketin gemii) bal bana uzun bir inceleme alandr. Daha ilerde, (yani baka bir yazda) belki, bu konuyu ilemeye alacaz. Ancak imdi, daha ok bir "hipotez" olarak, unu syleyebiliriz ki, Trkiye Solu'nun gelenei, eitli nedenlerle "vurucu g" esprisine daha yakn bir biimde dnm ve davranmtr. (...)" Sayn Bay Belge, bir "hipotez" balk tutmak iin suya olta atar gibi, ortaya atlmaz. Bir hipotez ortaya atld m onun ispat gerekir. Halbuki ispat bilinmiyen bir tarihe erte leniyor ve bizzat bu ispatlanmam hipotez, Kvlcml'nn Ta rih Tezi'nin "vurucu g stratejisi" tarihi bir gereke bulmak iin ortaya koyulduu hkmne bir sebep olarak gsteriliyor, hatta hkmn temelini oluturan bir aksiyon haline ykseltiliyor. Bylece, Bay Belge bindii dal, ispatlamam bir hipotezi, baka bir hipozetin ispatnda bir aksiyom biiminde ele alarak, kesiyor. Kald ki, btn bu sol gelenein Kemalizmi destekleme stratejisine dayand hkm, Kvlcml'nn neden "kapsaml bir tarih tezi" oluturduu sorusuna cevap deildir. "kinci" denmesine ramen, gerekte tek bir cevap, ilk ve son bir cevap veriliyor : "kincisi ise, Kvlcml'mn kendisinin, "tutarl ve kapsaml" olma abasdr." Yani btn o yzlerce ciltlik emek, sadece, sbjektif bir "tutarl ve kapsaml olma" abas imi!.. Mantki izah; zorlama bir "tutarl ve kapsaml" eletiri yapma abasyla ancak bu kadar bayalatrlabilir. Gelip, bir "tutarl ve kapsaml olma" abasna dayanld. Marks da, Engels de, "tutarl ve kapsaml" olma abasndadr. Ama, snf mcadelesinin objektif geliimi, bilim ve felsefenin geliimi gz nne alnmadan, nasl Marksizm bir "tutarl ve kapsaml" olma abasyla aklanamazsa, yle Kvlcml'nn Tezi'de izah edilmi olmamaktadr. Hayr, Bay Belge, Trkiye ve dnyadaki snf mcadelelerinin geliim prosesinin ortaya kard zaruret ve imkanlar anlalmadka, Tarih Tezi, sbjektif bir "tutarl ve kapsaml olma abas" ile aklanamaz. Elli yldr, Bilimcil Sosyalizm, Teorik sentezler bakmndan, zellikle Uluslararas Proletarya Hareketinin resmi gr olarak Byk Usta'nn brakt yerden pek ileri gitmi grnmyor. "Grnmyor" diyoruz; nk, eer gerek grnd gibi olsayd, Sosyalizmin bir bilim olduu
54

su gtrrd. te yandan bu grn de bir gereklik olarak vardr. zellikle son yirmi be, otuz, yldr, ac deneylerle tartlmazln gstermi, bir "teorik buhran" uluslar aras proletarya hareketine damgasn vurmutur. Bu teorik sentez buhran, kolaylkla tehis edilebilir. Son zamanlarda Trke'de zellikle sosyalist lkelerde, sosyalizmin en gelikin sonularna gre hazrlanm, Ekonomi Politik, Tarih., Felsefe vs. konularnda, ou kollektif bir almann rn olan "Bilim Emekileri" imzal kitaplar yaynland, yaynlanyor. Bu emekler, ele aldklar konular, en tahrifsiz, en ortodoksa incelemeleri ve derli toplu sunmalar bakmndan, gvenilir, gerekli ve yararl kitap lardr. Ancak, bu kitaplar biraz dikkatlice incelenirse; teorinin genel kavramlarnn, Marks, Engels ve Lenin'in brakt yerden pek te gitmedii grlebilir. Peki, Bilimcil Sosyalizm'in gelime sreci bitti mi?.. Elbette HAYIR, byle bir soruyu sormak bile anlamszdr. Geliim durmamtr. Fakat, dz, metafizik mantn kabul edemeyecei diyalektik ztlklar iinde ahikalarndan birine ulamtr. Konu budur. Bilimcil Sosyalizm, hangi artlarn, hangi problemlerin, hangi zorunluluk ve imkanlarn sonucu olarak nasl bir geliim gsterdiidir. Herhangi bir problemin zm iin, nce, problemin ortaya kmas gerekir. Marks'n dedii gibi: "nsanlk hi bir vakit zmleyebilecei problemlerden bakasn nne koymaz; nk grlecektir ki, problemin kendisi de ancak onu zmleyecek maddecil artlar artk var olduu veya hi deilse var olmak zere bulunduu zaman kendisini gsterir" Bilimcil Sosyalizmin geliim sreci de bu yasaya uygun olmutur. Problemi zm imkan, problemin kendisiyle bir likte ortaya kmtr. Hepimiz biliriz. lk medeniyet M.. 5000 yllarnda Smerler tarafndan kuruldu. lk kez kapitalizm M.S. 1500'lerde ngiltere'de dodu. Arada 6500 yllk bir Tarih blm var. Bu tarih blm: Antika Tarih adn alr. Bu 6500 yl boyunca kurulup yklm medeniyetlerin hkm srd yerlerde bu gn geri kalm lkeler var. An bir dnya haritasn bakn. in'den, spanya'ya Fas'a kadar bir kuak, ve bu kuan uzants Latin Amerika lkeleri: Hepsi geri lkeler. Ve bu geri lkelerin ardnda, binlerce yllk bir Antika Tarih. Bu en basit gzlem bile, problemi aka hissettiriyor. Demek ki, geri lkelerin toplum yapsn aklamak, dolaysyla da deitirebilmek iin, bu lkelerin iinden kt, daha dorusu bir trl kamad Antika Tarih'in aklanmas teorik bir n arttr. Bilimcil Sosyalizm'in kurucular, Antika Tarih'le daha ziyade Kapitalizmin douunun n artlarn inceleme kaygsyla ilgilenmilerdir. Son yllarnda devrim bulutlarnn douya doru kaymas, onlar zaman zaman, zellikle Rusya bakmndan geri lkeler problemiyle karlatrd. Problem, Kurucular'n yaad dnemde henz ekillenmemi bir embriyon durumundayd. te yandan, Antika Tarih ile ilgili veriler henz biriki dnemindeydi. Yani, geri lke lerde bir sosyal devrim problemi kendini henz ortaya koymad gibi, bu problemin teorik zm iin n art olan Antika Tarih'in aklanabilmesi iin gerekli elemanlar da henz yoktu. Kapitalizmin, Emperyalist aamaya ulamas, dnyann paylalmas ve yeniden paylalmas iin yaplan Birinci Emperyalist Evren Savas sonunda altda bir yer yznde sosyalizmin kurulmas
55

geri lkelerde bir Sosyal Devrim imkann ortaya kard. Lenin, bu yeni durumun orijinalliini sezmekte gecikmedi. Lenin, "Douda Bir Sosyal Devrim mkanna Dair A. Sultanzade'nin Raporu zerine Dnceler" inde yle yazyor: "l- Mlk sahibi smrc snflarn zlmesi 2- Nfusun byk bir ksm, Ortaa smrs altnda kyller 3- Kk zanaatkarlar sanayide 4- karsama: gerek ura kurumlarn, gerekse Komnist Partisini (yelik zel grevler) smrge Dou'nun kyl lkelerinin dzeyine uydur. Meselenin z budur. zerinde dnmek ve somut cevaplar aramak gerek." Bala dikkat edelim: "Dou'da Bir Sosyal Devrim mkan" problemi ortaya kmtr. Dnyay Sarsan On Gn' den nce henz Dou'nun geri lkelerinde "Sosyal Devrim mkan" diye bir problem yoktu. Bu imkan teori plannda Dou'yu aklama zaruretini de beraberinde getiriyordu. Dou'yu, yani dn Antika Tarih'in binlerce yl hkm srd, bugnn geri lkelerini aklamak: onlarn Tarihi bilinmeden olabilir miydi? Yine Lenin, bu tarihi arka plann, geri lkelerde Bat' ya hi benzemeyen orijinal durumlar ortaya kardn fark etmiti. Geri lkelerin sosyal yaplarnn, tarihlerinin gelimi kapitalist lkelerden farkl olduu dolaysyla klasik bilgilere ve yntemlere smayacak daha farkl grevlerle karlaacana ilikin olarak: 1919 yl "Dou Halklar rgtleri 2. Rusya Genel Kongresi"nde yapt konumada, Lenin yle diyordu: "(...) Dnya Komnistleri'nin BUNDAN nce karlamadklar bir grevle kar karyayz: komnizmin genel teori ve pratiine dayanarak kendimizi Avrupa lkelerinde mevcut olmayan zgl koullara uydurmak zorundayz." Dou'nun geri lkelerinde bir "Sosyal Devrim mkan" problemi, bizzat kendisini Teorik planda zmlemeye yardmc olacak unsurlar da beraberinde getiriyordu. Emperyalizmin geri lkeleri apulu, yanlzca ekonomik alanda kalmam, geri lke topraklarnda bulunan medeniyet kalntlar Bat alemince kefedilmi, Emperyalistler, maddi apullarna bir de manevi Tarih apulunu eklemilerdi. Eski medeniyetlerden geri kalan belli bal eserlerin gerek nitelik, gerek nicelik ynnden en byk blm emperyalist metropollerin mzelerindedir. Gerekte, biraz dikkat edilirse, arkeolojinin geliimi ile, geri lkelerin apulu arasndaki yakn ilgi gzden kamaz. (Bu iliki de ayrca incelemee deer bir konudur.) Hemen hemen, en nemli medeniyetleri bulanlarn hepsi ya mflis maceraclar, ya da ticari, siyasi, askeri ajanlardr. Emperyalist apul, istese de, istemese de: Antika Tarih'in aratrlmas

56

iin gerekli malzemeleri yarak, kendi mezar kazclarnn teorik silahlanmasna dolayl da olsa yardm etmitir. 1920 yllarnda, (Lenin'in lmnden sonra) "Dou'da bir sosyal devrim mkanmn ortaya kt yllarda, yine geri kalm bir dou lkesi olan Trkiye'de sosyal devrime ba koymu, gen bir devrimci probleme nasl yaklayordu? Bunu 40 yl sonra yaynlanm "Tarih Devrim Sosyalizmdin nsz'nden okuyalm: "Byle bir aratrma niin gerekli oldu? Bugnk Trkiye'yi anlamak iin, onun, dn iinden kt (daha dorusu bir trl kamad) Osmanl Tarihi'ne inmek gerekti. Osmanl tarihinin maddesine girince, onun slam medeniyetlerinde bir "Rnesans" olduu belirdi. slam medeniyeti: Tpk Grek ve Roma medeniyetleri gibi, Kentten (Cite'den) km Antika (kadim) medeniyetlerden biriydi. lk Smer ncesinden (Protosmerlerden) slam medeniyetine gelin ceye dein sralanan antika medeniyetlerin hepsi de: hem birbirlerinin ayn, hem birbirlerinin gayri olarak birbirlerinden kagelirlerken, hep ayn gidii (proseyi) gsteriyorlar ve bir tek kanuna uyuyorlard." Bu satrlar, hem problemin kendini pratik olarak nasl dayattn, hem de aratrmalarn izledii izgiyi gstermesi bakmndan dikkate deerdir. Marks, nasl modern toplumu incelerken, modern ekonomi politik bilimini kurmusa, Kvlcml da geri lkelerin yzndeki peeyi kaldrrken, modern tarih bilimini kuruyordu. Sonu olarak diyebiliriz ki, yirminci yzyln ilk eyreinin sonlarnda, geri lkelerde bir sosyal devrim imkan problemi, geri lkelerin aklanmasn salayacak, problemin teorik zm iin gerekli elemanlarla birlikte ortaya kmt. Geri lkelerin sosyal yapsn aklama ve Antika Tarih'in spesifik kanunlarn kefetme erefi, niye Trkiye' de Kvlcml'ya ait olmutur? Bu bir takm sbjektif artlarn da bir araya gelmesiyle aklanabilir. Antika Tarihin kanunlarn kefedebilmek iin ilk sbjektif art: Marksizme Leninizme inanmak, yani, Diyalektik ve Tarihi Materyalizmi kavramak, bir ii snf savas olmaktr. nk, konuyu biraz inceleyen grr ki, pek ok burjuva tarihisi ayn verileri ilemesine ramen bu ka nunlar kefedememitir daha dorusu kefetmekten kanmtr. Dier bir art: Osmanl mparatorluu slam ve Bizans medeniyetlerinin miras zerinde kurulmutu. Osmanllarn ve Bizans'n payitaht olan stanbul ktphanelerinde on binlerce kitap yldr. Marks'n Kapital'i yazabilmesi iin Ekonomi Politiin doup gelitii ngiltere, nasl ideal bir yer idi ise, stanbul da slamlk sonras tarihin incelenmesi iin ayn nemdeydi. te yandan, Smer'den Roma'ya kadar dnemle ilgili ynlarca bilgi bat dillerinde ylmtr. Bunlar inceleyebilmek iin de bat dillerinden birini bilmek gerekirdi. te Kvlcml, hem dou, hem de bat dillerini bildii iin bu imkana sahipti.

57

Buraya kadar ksaca, Kvlcml'nn grlerini hangi tarihi imkan ve zaruretlerin sonucu olarak ortaya ktnn M. Belge'den farkl bir aklamasn yapmaa altk. Kvlcml'nn ahsnda Trkiye Proletaryasnn kazand bu teorik zafer, gelecekteki pratik zaferlerin mjdecisidir... kinci cihan harbinden sonra geri lkelerde bir sosyal devrim imkan bir gereklik olmutur. Son bir ka sz. Kvlcml'nn gelitirdii teorik, bilimsel silah henz ii snfnn savanda kullanlmyor. Ya da kullanlyor ama en azndan bugn Trkiyede onlarca sosyalist eilimden biri olarak grnyor. Bu neden byle oldu? ok derin ve ayrca incelenmee deer bir konudur. te yandan ulu slararas proletarya hareketi de bu silahn varlndan habersiz. Bu silahtan yoksunluun etkileri grlyor ve bu da ayrca incelenmee deer bir konudur. Bugn iin, Trkiye i Snf, Dnya sosyalist hareketinin dikkatlerini Trkiye'ye, Trkiye'deki yarm asrlk teori ve pratie ekebilecek byk klar yapncaya dein, Kvlcml'nn grlerinin dnya proletaryasnn mehul olarak kalmas mmkndr. Ancak, biz niye bu sreci ksaltabilmek ,dnya sosyalist hareketine bu silah kazandrabilmek iin gayret sarf etmeyelim. Bu durumda, her eyden nce aydnlarmz Kvlcml'nn kitaplarn yabanc dillere evirmee bunun yan sra btn dnya sosyalistlerini de Kvlcml'nn kitaplarn kendi dillerine evirmeye, tarihileri Kvlcml'nn eserleri zerine tartma amaya aryoruz. Dnya sosyalizmi, gn gelip te Trkiye Proletaryasnn yiit savas Kvlcml'nn adna bal muazzam teorik zenginliklerle, ve Trkiye Proletaryasnn Stratejisinden ayrlmayacak olan Kvlcml'nn Stratejisiyle karlat zaman bir yandan aarken, bir yandan gzleri kamaacaktr...

"KIVILCIMLI'DA YNTEM" Bu balk altnda M. Belge, Kvlcml'nn yntemini ele alarak, onun bir idealist olduunu kantlamaya alr. Fa kat bunu yaparken kendi ynetimini, btn yaz boyunca olduu gibi bir daha ele verir. Yine kendi anlad ekliyle arptarak yazyor: "Barbarl, bir toplumsal rgtleniin sonucu olarak ele almayp, insanln balangtan sona kadar sregelen bir "z" olarak grmesi Kvlcml'y bir yandan hmanizme, bir yandan evrimcilie, bir yandan da Hegel tarznda bir idealist diyalektie balar(...)" te bir "hipotez" daha: Kvlcml barbarl bir "z" olarak grm! Fakat eletirmenimiz bu iddiasn kantlamaz ve dier hipotezleri iin mantki bir temel yapar, aksiyomlatrr. Kvlcml "evrimcilie" dm. O Kvlcml ki, Antika Tarihin btn evrimci aklamalarnn yanlln gstermi, Antika Tarih'teki devrimlerin yasalarn aklamtr. Eletirmenim iz bir yandan Tarihsel Devrim kavramn bile kabul etmez, dolaysyla 7000 yllk tarihi metafizik bir

58

geliim olarak grr, te yandan Kvlcml'y evrimcilikle sular. Ne derece ciddi bir iddia olduunu okuyucu taktir etsin. "Kvlcml'nn tarih tezinin sonucunda yle bir diyalektik sre ortaya kar: ilkel sosyalizm; snfl toplum (medeniyet); snfl toplum kapitalizm, sosyalizm. Bylece, balangtaki sosyalizm, sonda, daha st dzeyde yeniden kurulur." Bir kere Kvlcml, bunlar byle koymaz, sayn Belge koyar. Ama nemli deil! Bay Belge'nin ne demek istedii nemli. M. Belge Spiral geliim yasasn kabul etmiyor. Deime srecinin, inkarn inkar yasasn reddediyor. Bizzat Lenin "belirli bir eskiye dn" ten (elbet ok daha st dzeyde) sz eder. Biraz tede yle yazyor. .M. Belge: "Hegel diyalektiinde sentez, tezin bir st dzeyde yenilenmesi olduuna gre(...)" yani Lenin'in, Engels'in szn ettikleri spiral geliim yasas Hegel Diyalektii olarak nitelenmektedir. Peki, u "Marksist diyalektik" ne imi? Bunu hi aklamyor. Sadece byle deildir, yle deildir eklinde olumsuz yanlar gsteriyor. Nasl olduunu olumlu bir ekilde tanmlamyor. Gerekte, sayn Belge'nin bu konuda net bir gr de yoktur. Althusser'in ortaya att bir takm iddialar, bu vesileyle okuyucunun kafasna sokmaya almaktadr. Spiral geliimi kabul etmeme de, Althusser'in, henz "Mark sist diyalektiin" yazlmad Marksistlerin, Hegel diyalektii'nin kategorileriyle i grd yolundaki iddialarnn yansmasdr. Hegel'e ilikin olarak anlattklarn yle balyor: He gel: "btn mantyla hatal olarak, "teleolojik" bir btnlk kurar. Teleoloji, amacn kendine yol aan olaylar belirlemesi demektir, (yeni Trke'de buna "ereksellik" deniyor; eski ad "gaiyetilik"tir" Kvlcml da byle gayeci bir aklama yntemi kullanyrm!) Peki, eletirmenimiz, bu iddiasn nasl kantlyor? Grelim. 1. Kant: "Kvlcml, diyalektik zerine, konuurken, teleolojiyi yadsr (ama sisteminde onu kullandn greceiz) bunun yerine nedensellii getirir." Yani, Kvlcml, hi olmazsa genel teori plannda, gayeci izahlara kardr. Nedensellii savunur. M. Belge, Kvlcml'nn nedensellik anlayna kar kyor. Ama nasl? "gelgelelim. Bukharin de bunu (yani nedenselliin izahn), hem de ok daha ayrntl aklamalara ve geni bilgilere dayanarak yapmt.(...) Ama nce Lenin, sonra da Gramsci, bu aklama yntemi yznden onu "mekanik" olmakla sulamlardr." Dikkat edilsin, Nedensellii Kvlcml'nn nasl koyduunu ele almyor. Sadece Bukharin'in, Kvlcml'dan daha iyi anlatt gibi, hi te doru olmayan, en azndan kantlanmaya muhta bir hkm ne srerek, Lenin, Gramsci'nin, Bukharin'i rttn syleyerek, Kvlcml'y rt tn sanyor. Gerekte, eletirmenimiz, nedensellik kategorisini kavramamtr. Aynen yle yazyor: "nk nedensellik, ampirik burjuva biliminin bir ilkesidir. Bu gnn biliminde tamamen almtr. Nevton'larn ideolojik dnyasnn bir felsef -bilimsel kategorisidir nedensellik." Hayr, bay Belge! Nedensellik: Diyalektik materyalizmin de bir kategorisidir. Yalnz, diyalektik, nedensellik kategorisi ile, metafizik nedensellik kategorisi farkldr. Bu farkllk, iddia ettiiniz
59

gibi, bugnk bilimin nedensellik kategorisini kabul etmedii anlamna gelmez. "Diyalektik Maddecilik, nedenselliin objektifliini ve evrenselliini kabul etmekle kalmayp, basitletirilmi nedensellik grn, zellikle de metafiziin karakteristi olan, sebep ile sonu arasnda ztlk olduu grn reddeder ve sebeple sonu arasnda, karlkl aksiyon bulunduunu, yani, bir yandan sebebin sonucu belirlediini, ama br yandan da, sonucun sebep zerinde aksiyonda bulunduunu kabul eder. Nedensel ilikiler ok formludur. Metafizik maddeciliin yapt gibi bu ilikiler tek forma indirilemez. Sebep sonucun, bilinen formlarnn mutlaklatrlmasn reddeden ada bilimdeki gelimeler, sebep-sonu ilikisinin eitliliini ortaya koyup dorulayarak, diyalektik ve materyalist nedensellik anlayn zenginletirmitir." (Materyalist Felsefe Szl). Grld gibi diyalektikte bir "nedensellik" kavram vardr. Eletirmenimiz ise: 1) Bunu yok ediyor, 2) Kvlcml'nn nedensellii anlat diyalektik mi yoksa metafizik mi dir? bunu gstermeden, Bukharin'in Kvlcml'dan daha iyi anlatt yargsna dayanarak, Kvlcml'y rtt kans uyandryor. Eletirmenimiz hemen sonraki paragrafta, bu sefer, Marksizm'in bir nedensellik kavram olduunu kabul ediyor. Ama ne olduunu katiyen aklamadan, "yapsal nedensellik", "btnn paralarm belirledii karmak" nedensellik gibi bir eyler geveleyip vaziyeti idare ediyor. Grld gibi "1. Kant" bir "kant" deildir. Kvlcml'nn, genel teori plannda, metafizik bir nedensellik anlayna sahip olduu kantlanmamtr. Geriye ikinci bir yol kalr. Kvlcml'nn yazdklarndan somut bir blm ele alarak, uygulamada "teleolojik" izaha dtn gstermek. Bu da eletirmenimizin 2. Kantdr. 2. Kant: "nsann ellerini kullanmas gibi bir olay ele alalm. Bu olay, upuzun, karmak bir tarihin rndr. Hominoid denen, insann atas, iklim koullan yznden ormanlarn tropiklere ekilmesiyle, aatan yere inmitir. Yerde hareket etmenin yzyllarda getirdii koullanm alarla giderek ayaa kalkmtr. Bu sayede el serbest kalmtr ki, bu olay trl yeni gelimelere yol amtr. El kullanlr hale gelince, azda tamaya gerek kalmam, bylece az klp konu mak iin daha elverili olmu, daha nemlisi, el alet kullanmaya yatknlamtr, vb. Kvlcml ise bu olay yle aklar: "Bu yaratk doayla ilikisinde gittike ta, lobut gibi baz aletleri kullanmaya balyor. O zaman vcutta srf alet kullanmaya zg bir ift uzuv hasl oluyor: Eller ("ve el denilen yeni uzuvla beraber, insan vcudunun btn zellikleri meydana geliyor" M. Belge bu cmleyi (...) iaretiyle atlar) Elleri iyice kullanmak iin insan iki ayak zerinde yrmeye balyor." Burada bir olgu yanl var, iki ayak aamasna gelmeden alet kullanmn genelletirmesi, Ama daha nemlisi, bir de yntem yanl var: "Elleri iyice kullanmak iin..." insan ayaa kalkmamtr. te bu, teleolojidir; Kvlcml'nn "sapklk" dedii, olaylar vardklar yere gre aklama yanlgs. nsan baka nedenlerle iki ayak stnde yrme alkanl kazandktan sonra eller serbest kalmtr. Ancak bundan sonra eller alet kullanmaya balamtr." imdi bu eletiriyi ele alp, "olgu" yanl olup olmadna, sonra da "yntem" yanl olup olmadna bakalm.
60

a) Olgu yanl var m? Ksaca Kvlcml: insanms maymunun penelerini el olarak kullanmaya balamas, penenin fonksiyonundaki deiiklik, onun anatomisini, deitirir, penenin ellemesine yol aar der. te yandan bu sre btn organlarn karlkl etkileriyle geliir. n penelerin el olarak kullanlmaya balamas, arka penelere de etki eder onlara dik durma, elleri serbest brakma fonksiyonunu ykler. n penenin ellemesi, arka penelerin ayaklamasma etkide bulunduu gibi, arka penelerin ayaklamas da, n penelerin ellemesine yol aar. Yani karlkl bir iliki, diyalektik bir nedensellik sz konusudur. Ayrca bu karlkl iliki yanlzca el ve ayak arasnda deil btn organlar iin sz konusudur. Bay Belge ise "yerde hareket etmenin yzyllarla getirdii koullanmalarla giderek ayaa kalkmtr. Bu sayede de el serbest kalmtr." diyor. Yani, Belge ncelii ayakta durmaya verir. Kvlcml ise ayaklanmay ellerin grevlerindeki deimeye balar. Tabiat tarihinde olaylarn, hangisine uygun ekilde getiine, hangi olgunun doru olduuna bakmadan nce, ahlanma ile ayakta durma kavramlarnn farkllna dikkat etmek gerekir. Hemen btn maymun trleri, aylar za man zaman arka ayaklar zerinde dik dururlar, bunun ayaa kalkma ile ilgisi yoktur. Ancak ahlank vaziyette yrme, canlnn btn hayat boyunca, baat bir hareket ekli olduu zaman ayakta durmaktan sz edilebilir. Engels'in de dikkati ektii gibi: "Bugn yaayan, btn insan benzeri maymunlar dik olarak ayakta durabilirler ve yanlzca iki ayak zerinde hareket edebilirler ama bunu yanlz zorunlu hallerde ve pek beceriksizce yaparlar. Doal yryleri yan diktir ve yrmek iin ellerini kullanrlar." M. Belge'nin yanllnn bir sebebi de, kanmzca, ahlanma ile ayakta durma kavramlar arasndaki fark bilmemesinden veya buna dik kat etmemesinden gelebilir. Onun iin ksa n aklamaya gerek grld. imdi, somut doa tarihi bakmndan, kimin ifadesinin olgulara uygun olduuna bakabiliriz. Henz somut bir doa tarihi yazlmamtr. Bu her eyden nce verilerin yetersizliine balanabilir. Yani somut tarih bakmndan maymundan insana geiin btn konaklar, detaylar, zaman ve yeri kesin olarak bilinmemektedir. Hala pek ok eksik halka vardr, ve bu eksik halkalar bir takm teorilerle doldurulmaktadr. rnein, ilkel atalarmzn, yksek maymunlarn (orangutan, empaze, goril) bir trnden mi, yoksa, ta ilkel maymunlar yada maymunumsulardan (Lemur) beri gelen ayr bir maymun trnden mi kt bile henz tartmaldr. Fakat bu bir umutsuzluk vesilesi olamaz. nsan ve hayvanlarn evrimi ile ilgili bildiimiz yasalar, bu bilinmeyen halkalarn, nasl bir sre izlediini, soyut tarih bakmndan anlamamz iin yeterlidir. ster maymunun atalarndan, ister yksek maymunlardan gelsin ilk insann (Pitekantrop) atas gelimi, kuyruksuz, ellerinin yardmyla yryen imdiki goriller benzeri, zaman za man ahlanabilen bir yaratk olsa gerek. Pitekantrop ta (Java veya Afrika Pitekantropu, hatta Neandertal adam) dizlerini hafif krarak, biraz eike yrr ama ellerini kullanmaz, bir mr boyu iki ayak zerinde durur. Ayakta duru gelge deildir. Tartlan olgu Pitekantrop ile goril benzeri yaratk arasndaki gei sreciyle ilgilidir.

61

Bildiimiz bir yasa var. Bir organn grevlerindeki deiiklikler, bizzat organn kendisini deitirir. Bir dier yasa: bir organn grev ve biimlerindeki deiiklikler, dier organlarn grev ve biimlerinde deiikliklere yol aar. Bir gorilin elleri ve ayaklar, pek byk bir farkllk gstermez (n ayak veya pene demek daha doru) Ayaklarn da az ok elleri kadar kavrama yetenei vardr. Bu yetenek aalara trmanmada bir stnlktr. ncelikle bir organn grevlerinde bir deiiklik gerekir ki dier organlar da etkilesin. Bay Belge'nin dediine gre: "yerde hareket etmenin yzyllarda meydana getirdii koullanmalarla giderek ayaa kalkm" goril, pitekantrop olmu. Bu soyut "yzyllarn :getirdii koullanmalar" tabiri konuya bir aklk veriyor mu? .Hayr. Geici ayaa kalkma dan, srekli ayakta yaamaya gei srecinde, yaratn yaama tarznda yani bir organnn fonksiyonunda nemli bir deiiklik gerek. Bu deiiklikte, son durumada ncelik, ellerde mi, ayaklarda m olmutur?.. Verilere gre, fonksiyon deiiklii ncelikle ellerde olmutur. Ayakta srekli durmann bir ihtiya haline gelebilmesi iin ellerin ayaklara yardmc olma fonksiyonunu brakmas, ve bu brakn hayvana yaam mcadelesinde bir stnlk salamas gerekmektedir. Bu da doal biimiyle, nesneleri (ta, odun vs.) gda temininde kullanmakla olmutur. Yani n peneler alet kullanma grevini yklenmi olmaldr ki, ayakta srekli durma eilimi balasn. Bu durumda, penenin fonksiyonlarndaki deiiklik onun anatomisini, yani yapsn dei tirip el haline getirecektir. te yandan, n penelerin el greviyle kullanlmas, arka penelerin ayaklamasn, arka penelerin ayaklamas n penelerin ellemesini etkileyecektir. Elbette bu el ve ayak ilikisi, rahimden dilere, boyundan beyne kadar btn organlar iin de geerlidir. Grld gibi olgu yanl: Kvlcml'da deil, Murat Belge'de vardr. rnein, M. Belge "Bu sayede el serbest kalmtr ki, bu olay trl yeni gelimelere yol amtr." gibi szler ederek ne dediini bilmediini itiraf eder. El hi bir zaman "serbest" kalmamtr. Yani grevsiz kalmamtr. Elin "serbest kalmas" (ki hi bir bilimsel anlam yoktur) elin dumura uramas demektir. Grevsiz (serbest kalan) organ dumura urar. Tpk kr barsak gibi. O da "serbest kalm" tr. Bu kadar okuyucuyu M. Belge'nin izahlarnn bilimsel deeri: hakknda bir fikir vermeye yeter sanrz. b) Yntem yanl var m? Bay belge yukardaki izahn yaparken, organlarn karlkl ilikisinden, yani Marksist determinizmin somut bir olayla ilgili ortaya kndan bi haber olarak, el ve ayaklar bamsz gelitirir. Bu bilgisizlik, ya da metafizik, bilim d izah, onun Kvlcml'nn izahnda bir yntem yanl bulmasna sebep oluyor gibidir. Neyse! imdi, bay Belge'nin eksik aktard,-ki burada deiiklik nem kazanmakta, teleoloji var duygusu uyandrmaya ya ramakta- blmn tamamn aktaralm: "Dedelerde olan fizyolojik deimeler, torunlara, anatomik deiiklikler eklinde intikal eder. Her yeni uzuv, ne yapar? Vcuttaki btn azalara karlkl etkide bulunarak onlar kendisi ile bir uyum iine sokar. O zaman nmze eskisinden bambaka yeni bir canl tr kar. Mesela insann maymunlardan ayr, dil ve zeka sahibi bir varlk olmasn ele alalm. Dnya teekklnn
62

drdnc devir sonunda, ormanda yaayan en gelimi bir yaratk var. Bu yaratk doayla ilikisinde gittike ta, lobut gibi baz aletleri kullanmaya balyor. O zaman vcutta srf alet kullanmaya zg bir ift uzuv hasl oluyor: Eller, ve el denen yeni uzuvla beraber, insan vcudunun btn zelliklen meydana geliyor. Elleri iyice kullanmak iin insan iki ayak zerinde yrmeye balyor. Ayaklar stne kalknca, ba gvde stnde dik tutmak gerekiyor..." Hemen grlecei gibi, ortada teleoloji falan yoktur. Aksi ne, diyalektik determinizm anlayna uygun, karlkl sebep-sonu ilikilerini gsteren bir izah karsndayz. ncelenen ko nu, organlarn geliimleri iinde, karlkl etki -tepkileridir. Teleolojinin alfabetik rnekleridir: Fare niin vardr? Ke dilerin tutup yemesi iin! Yamur niin yaar? nsanlarn bol rn almas iin! Bay Belge, insan niin iki aya zerinde yrmee balamtr? Ellerini iyice kullanmak iin, eklindeki, Kvdcml'nn aklamasn yukardaki teleoloji rnekleriyle ayn kategoriye sokuyor. zahlar zne deil grnlerine bakarak deerlendiriyor. Yanlyor. Bir kedi ile bir fare arasnda, hi bir organik iliki, karlkl etki tepki yoktur, ama el ve ayak arasnda vardr... Gerekten de insan, ellerini daha iyi kullanabilmek iin, srekli ayakta hareket edebilir hale gelmitir. Ortada ne olgu ne de metot yanl yok tur. Bir rnek daha verelim. Maddeci bir bilim adamnn "Davranlarmzn Kkeni" diye bir kitab var. Orada da organlarn geliimindeki karlkl ilikiler anlatlrken yle yazlyor: "Omurgann, omurilik kanaln beyin ile birletiren byk kafa delii, ba daha rahata dengeleyebilmek iin kafatasnn arlk merkezinin altna doru kaymtr." Byk kafa delii niin kafatasnn altna doru kaymtr? Ba dengeliyebilmek iin. Bay Belge'ye gre olay var noktasyla aklayan bir teleoloji karsndayz! Bay Belge'nin eletirilerine "idealizm" falan demek de yetmez. Bu anlamadan eletirmek, bilmeden byk byk laflar etmek, ksaca bilgiliktir. Son olarak, ayn bilim adamnn kitabndan, M. Belgenin, bilinmez hangi nedenlerle ayaa kaldrd, sonra da ellerini kullandrd insann nasl ellenip, ayaklandn grelim. "n ayaklarn, salt yrme ilevinin dnda, savunma, besin bulma gibi yeni devler ile ykmlenmeleri zorunluluu belirir. Sopalar, talar aletletirerek kullanmaya balamak gibi... "Bu gereksinmeler, n ayaklar ile arka ayaklar arasndaki i blmn koullar." "Arka ayaklar, gittike salt iki ayak zerinde yrme ii iin zelleirlerken, n ayaklar da, alet kullanaraktan retimde bulunmaya zorlanrlar." Belki, bu el ayak meselesi zerinde gereinden fazla durduk. Ama burada eletirisinde nadir olarak grlen kar aklamasn da koyduu, ve eletiriler metot problemi zerine yld iin bu geni aklamalar gerekliydi. Bay Belge, "teleolojiyi" : Kvlcmlnn tarih tezinin varln aklarken, yz ksur ciltlik emei bir "tutarl ve kapsaml olan abas"na balayarak bizzat kendisi yapmaktadr.
63

SONU Eletirmen M. Belge'nin, tm eletirisi boyunca grlen, en tipik yanllar, zellikle nemli bulduumuz kavramlar ve olaylar erevesinde younlatrarak gstermee altk. Bi rinci aamada M. Belge'nin, eletirisinin dogmatik perspektifini; ikinci aamada, Kvlcml'y ve "klasik Marksizm'i" na sl anlamadn, kendine (snfna) gre nasl tahrif ettiini, Kvlcml'y eletireceim diye Marksizm'e nasl kl ektiini; nc aamada olaylar nasl tahrif ettiini ve son olarak yntemini ele aldk. Bay Belge Birikim'deki eletirisinin sonu blmnde, Kvlcml'dan "sosyalist harekette yararl olacak bir ey" kalmad, ya da "inanlmaz mcadele azmi", "dogmatizme kar cesur tavr", "mcadelenin partili olmas gerektii yolundaki kesin inanc"nn kaldn yazyor. Btn bu "azim", "cesaret", "inan" gibi etik saylabilecek kategoriler dnda, Kvlcml'nn, Kvlcmlnn ahsnda da 50 yllk sosyalist hareketimizin btn teorik ve pratik mirasn mezara gmmeye alyor. Gmlp gmlmediini, bu yaz boyunca yer yer teori plannda gstermee altk. Bundan sonra pratik olarak gmlemeyeceini de ispatlamak gerekir. Bu Belge'nin ve benzer grtekilerin eletirisine kar en salam kant olacaktr. (Bu yaz Ekim 1976 tarihinde Kvlcm Yaynlar'nn ikinci kitab olarak kan "EmekiBirikim'in Dr. H. Kvlcml Eletirileri zerine" balyla ve H. Ylmaz imzasyla yaynlanm 11.01.2001 tarihinde dijitalize edilmesi tamamlanmtr. Demir Kkaydn. 11 Ocak 2001 Perembe)

64