Demir Kkaydn Gmenler Siyahlar ve Irklk zerine

Yaynlar

Gmenler, Siyahlar ve Irklk zerine Demir Kkaydn

Birinci Srm Mart 2013

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Gmenler Hareketi, Siyah Hareketi ve Irklk zerineYazlar

indekiler

BRNC BLM BR GMENLER HAREKETNDE DEVRMC VE SOSYALST BR KANAT N

Hamburg Derslerine nsz Bir Gmen Hareketinin Baar in zlemesi Gereken Program ve Strateji zerine Tezler "FTE VATANDALIK" PAROLASINA VE GNDEMNE REDDYE KLTREL ZERKLK TARTIMALARI VE LENN GMENLERN BR AZINLIK OLARAK TALEPLER NE OLMALIDIR? Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnn Analizi Taner Akamla Polemik A) BALIK B) OLAY C ) "SNNET" BROR YAZARINASIL BR TOPLUM VE KLTR HEDEFLYOR? D) "SNNET BROR YAZARININ USLAMLAMALAR ZNCR E) SONU Ali Daynn Ansna

5 5
5 15 19 25 37 43 43 43 45 53 56 64 66

KNC BLM GMENLER HAREKETNDEN SYAHLAR HAREKETNE

77 77

Taslak Notlar Dnyann Durumu ve Temel Eilimler Baz Sonular Deien Bir Dnyada Gmen Hareketinin Perspektif ve Sorunlar zerine Notlar A. YNTEM B. BUGNK DNYA'DA DEMN YN VE ELM C. DEM ELMNN KANITLARI D. ELMN PROGRAMATK ve STRATEJK SONULARI: E. BAZI KAVRAMLAR: F. GMEN HAREKET BAKIMINDAN SONULAR SYAH GZYLE Bir Beyaz Dosta Cevap zgr Gndem Yayn Kurulu'na "Avrupa" sayfasyla ilgili neriler Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni Gmen Aznlklarn Hedefi Ne Olmal? Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit

77 77 79 81 81 81 82 84 86 86 88 90 93 96 99 101

NC BLM SOSYALST BR UYGARLIK N

Beyazlar Arasna Katlmak veya Beyazl Yok Etmek. Krt Ulusal Hareketi ve Avrupa'daki Krtler Gmenler ve Ulusuluk Irklk, Milliyetilik ve Apartheit Avrupada San Ykselii ve Sol Gelecei ve Gemii Kurtarmaktan Bir Blm Ortadou in Demokrasi Manifestosundan Bir Blm Demokratik Ulusuluun kili Karakteri

104 104
104 108 112 116 120 123 127 127

Birinci Blm Bir Gmenler Hareketinde Devrimci ve Sosyalist Bir Kanat in

Hamburg Derslerine nsz

Bat Avrupa'nn hemen hemen btn lkelerinde nfusun ortalama yzde onunu oluturan bir "yabanclar" kitlesi var. Emperyalist Bat'nn bu "i smrge halk" ya Almanya'da olduu gibi yurtta olmad gerekesiyle tm insan haklarndan yoksundur, ya da ngiltere ve Fransa'da trnden bir zamanlar byk smrge imparatorluklarna sahip lkelerde kat zerinde ou yurtta kabul edilse bile fiiliyatta ikinci snf insandrlar ve her trl rk bask ve saldrnn hedefidirler. Burjuvazinin sosyologlar/ideologlar bu kitleyi bir "saatli bomba" olarak gryor ve bu bombann patlamasn engellemek iin nasl bir politika, strateji ve taktikler sistemi uygulanmas gerektii yolunda tartyor, uygulamalara geiyorlar. Buna karlk ii hareketi ya da genel olarak sol hareketler iinde ve arasnda ne ulusal ne de uluslararas dzeyde bu "bomba"nn patlamasn salamaya ynelik bir politika, strateji ve taktikler btnlnn ne olmas gerektii yolunda hemen hemen ciddi hi bir tartma grlmyor. Bu alanlarda yaplanlar, burjuvazinin her saldrsna savunmac ve paternalist tepkilerden ibaret kalyor. Ancak bu iki kutupta da ayn ortak yan giderek gze batyor: gerek burjuvazinin tartma ve uygulamalarnda, gerek solun ve ii hareketinin tepkilerinde ve olmayan tartmalarnda bu "yabanclar" kitlesi hep bir nesne olarak grlyor ve yle ele alnyor. Srf Almanya'da bile, bu gmen aznlklar, bu Avrupa'nn siyahlar zerine her yl yzlerce kitap, rapor yazlyor; dergilerde, gazetelerde binlerce makale, inceleme kyor. Fakat btn bu yaz ve kitaplarn hemen hepsi, gmenlere deil, gmenler zerinde alma yapanlara hkmetlere, sosyal pedagoglara, doktorlara, psikologlara vs. - hitap ediyor. Muhataplar hi bir zaman bask ve smrnn kurban olan gmen aznlklar deildir. Bu lt btnyle sol diye nitelenebilecek yaynlar da kapsar. Onlar da, gmen aznlklarn iyilii iin olsa da, yerli iilere, sendikalara ya da sol partilere hitap etmektedirler, ama bizzat o gmen aznlklara deil. Bu daha ilk elde onlarn dilinde grlr. rnein Almanya'da yzlerce kitap olmasna ramen, gmenlerin kendi dillerinde yaynlanm hemen hemen hi bir kitap yoktur. Gmen aznlklar asndan problem, tam da problemin bu tarz ele alndr. Problem aslanda gmen aznlklar deildir onlar bir problem, bir nesne olarak ele alan yntemdir.

Soruna, koordinat sisteminin merkezine gmen aznlklar oturtan, onlar mcadelenin bir znesi olarak gren bir adan bakld an, her ey ters yz olmakta, bir bakma gerek anlamn ve deerini bulmaktadr. rnein, diyelim ki rkla kar ya da gmen aznlklarn haklar iin yazlm bir kitap, makale ya da bir yry, gmenleri deil ama rnein yerli halk ya da baka kurumlar muhatap ald; gmen aznlklar rtk bir varsaym biiminde bir nesne olarak grd iin, en ince ve tehisi zor biimde, belki ieriiyle deil ama, bizzat niteliiyle rk bir karakter tamakta ve savunduu hedeflerin bir engeli haline dnmektedir. rnekten de anlalabilecei gibi, sorun, gmen aznlklarn -en azndan sol iin- bir mcadele znesi olarak grlp grlmediidir. Bu sorun hemen ardndan u sorular arr: Gmen aznlklar bir mcadele znesi olabilirler mi? Eer olabilirlerse onlar bir zne yapan hangi tarihsel, toplumsal sre ler ve mekanizmalardr? Bu znenin potansiyelleri ve snrlar nedir? Dier toplumsal hareketlerle ve bask biimleriyle ilikisi nedir? Btn bu ve benzeri sorular ise en temel teorik ve metodolojik problemleri gndeme getirir. Toplumsal bilimlerin tek laboratuar Tarih ve toplumsal pratiktir. Bu sorulara az ok doyurucu cevaplar bir gmen aznlklar hareketinin incelenmesi ve analizinden karlabilir. Ne var ki, rnein 1950-60'larn ABD'sinde siyahlarn "Medeni Haklar" hareketi trnden, ynsal, az ok hedefi ve mcadele biimleriyle biimlenmi; daha batan, bir toplumsal gereklik olarak kimi sorular bo dren ve cevaplar iin bir tarihsel laboratuar oluturan bir gmen aznlklar hareketi bugnn Avrupa'snda yok. Bu almann konusu ise, bir gmen aznlklar hareketinin anatomisi ve sorunlardr. Varolmayan bir hareketin anatomisi ve sorunlar nasl incelenebilir? Bir hareket domadan onun zellikleri ve sorunlar zerine ngrlerde bulunulabilir mi? Hele sz konusu olan, zne-nesne diyalektii dolaysyla karmakl ne fizik ne de biyolojik alemle kyaslanamayacak kadar yksek Toplumsal sreler ise... Bugn tp, ocuk henz domadan, onun cinsiyetini, sahip olduu kimi hastalklar (Mongolizm gibi) ngrebilmektedir. Yakn bir gelecekte, genetik kotlarn zlmesiyle, belki de tm biyolojik zelliklerini ngrebilecektir. Fizik, henz bulunmam baz paracklarn varolmas gerektiine dair ngrlerde bulunmakta, aratrmalarn o ynde derinletirmekte ve ou kez, sonunda niteliklerini nceden tanmlad bu paracklar bulabilmektedir. Kanmzca, geliim dzeyi bakmandan, ne modern fizikten, ne de biyolojiden geri olmayan toplumun bilimi -Tarihsel Maddecilik- bizlere benzer ngrler iin gerekli metodolojik temelleri ve kavramsal aralar sunmaktadr. Bu alma, Hamburg'ta ve ksmen de Almanya'da Trkiye'li gmenler arasnda ortaya kan bir hareketlenmenin, dier bir deile, henz var olmayan gmenler hareketinin embiryon ya da tohum halinin incelenmesiyle, ilerde ortaya kabilecek bir gmen aznlklar hareketinin niteliklerini ngrme abasdr.
6

Ancak, henz domam bir gmen aznlklar hareketi zerine olan bu alma, ortaya kt andan itibaren, ele almaya alt hareketin douu, ilerdeki geliimi zerinde u veya bu dorultuda bir etkide bulunmu olacaktr. Dolaysyla bu alma ve konusu arasnda, inceleme nesnesi arasnda, kuantum fiziinde ya da psikolojide grld trden bir "gzlemci-gzlenen" etkileimi sz konusudur. Deneyci ya da gzlemci, nasl varlyl a ve gzlemiyle deneyin "saf" olarak gereklemesini engelliyor, srelere ister istemez bir mdahalede bulunuyorsa... yle. Biz bir kayt memuru ya da bir doa gzlemcisi deiliz. Nesli tkenmeye yz tutmu Kelaynak Kular taifesinden addedilen, ve bu horgry bir vg olarak kabul eden bir devrimciyiz, bir marksistiz. En azndan yle olmaya alyoruz. Ve amacmz da aslnda "deneyin" "saf" olarak gereklememesidir. "Saf"l ne kadar bozabilirsek, amalarmza o kadar ulatmz dneceiz. Bu almann konusu gmen aznlklar ve onlarn sorunlar deildir. Konusu gmen aznlklar ve onlarn sorunlar olan yzlerce inceleme bulunabilir. Bu almann konusu: bir gmen aznlklar hareketi ve bu hareketin sorunlardr. Gmen aznlklar hareketi ve bu hareketin sorunlar bu almann sadece konusu deildir; kendisi bizzat gmen aznlklar hareketi ve onun sorunlarnn bir parasdr; kendisi bizzat bu hareketin sorunlarnn rndr. Muhatab ise yine ncelikle gmen aznlklar ve zel olarak ta Trkiye'li aznlklardr. *** almann konusuna ve kendisine ilikin bu ksa aklamadan sonra, bu nsz erevesinde, bizi bu konu zerinde almaya iten nedenleri; konuya yaklammzn geirdei evrimi ve tezlerin oluum srecini aklamaya alalm. Politik sorunlara gl bir ilgi duyduumuz ve dorudan iine girdiimiz -ki o zaman 15 ya cvardaydk- 1960'l yllarn ortalar, ayn zamanda Trkiye'den Avrupa'ya ii gnn balayp hzland yllara denk der. Almanya'ya almaya giden iye rlerindeki ustalarmzn, i arkadalarmzn, tatillerde eskiden altklar iyerlerine urayp, eski i arkadalarna "alaman cgaras" ikram etmeleri; balarnda tyl apkalar ve ellerinde transistrl radyolaryla cakal cakal dolamalar; "oralara gittik insaniyetlik rendik, medeniyeti tandk" deyileri; kalan arkadalarnda Alamanya'ya gitme arzularn kamlamalar; gpta ve kmsemeyle: "bizim smkl Alamanc oldu imdi bize hava basyor" deyileri sanki dn gibi taze ve canl anlar olara k duruyor. Bu kaba gzlemlerin de nda, Avrupa'ya ii gn olumlu bir gelime olarak deerlendiriyorduk. Oraya giden iiler, orada modern insanlar haline gelecekler; modern teknii tanyacaklar, dolaysyla Trkiye'de gerek devrimi yapmak gerek sos yalizmi kurmak daha kolay olacakt. Bu yaklam aa be yukar hemen hemen tm sol ve sosyalistler tarafndan da paylalyordu. rnein etin Altan, ki o zamanlar ad Sosyalizm ile ayn anlama gelirdi, ke yazlarnda bu tr grleri dile getiriyor ve kimseden de bir itiraz grmyordu. Bu

grlerin son derece der, mekanik, evrimci ve ii getiren ve gnderen lkeler burjuvazilerinin ortak karlarnn ifadesi olduunu grmyor, bilmiyor; gmen iilere gittikleri lkelerde verilen staty sorgulamak aklmzdan bile gemiyor; hereyi apak gerekliklermi gibi kabul ediyorduk. Zaten onlar gzmzde "Avrupa'daki gmen iiler" deil, "Yurt dndaki iiler"di. Bu adlandrma bile, onlarn sorunlarnn ilgi alanmzn ne kadar dnda olduunu; onlarn problemlerini kavramaktan ne kadar uzak olduumuzu gsterir. Bu anlayn mantki sonucu olarak politik mcadele bakmndan, Gmen iler, Trkiye'deki mcadelenin "yurt dndaki" destekileri konumunu alyorlard. in garibi, ki hi de garip olmad ilerde grlecektir, onlar da kendilerini byle gryorlar; konumlarn ve kendilerine uygun grlen rolleri sorguya ekmiyorlard. 1980'e kadar "Yurt Dndaki iler" esas olarak ilgi alanmzn dndayd ya da marjinal bir konumu vard. 1980'e doru konuya tekrar dnmz, daha dorusu ilk kez ciddi olarak kafa yormamz bambaka bir noktadan oldu. Bugn olduu gibi o zaman da bir tek eye inanyorduk: i Snf'na. Fakat o zamanlar i Snf dediimizde, kafamzda canlanan Trkiye'deki iiler, yani i Snf'nn Trkiye'deki iiler zmresiydi. Bu anlam kaymasnn, yani bir zmreyi snf olarak tanmlamann bilincinde de deildik. Bu kayma sonucu Proletarya Enternasyonalizmi 'nden anladmz da Uluslararas Dayanma idi. Yani dier lkelerin iileri ve onlarn mcadeleleri, bizim mcadelemizin bir destei ve arac olarak anlam tayordu. 1980'e doru Vatan Partisi iindeki tartmalarda, o gne kadar anladmz biimiyle enternasyonalizmin gerekte proleter enternasyonalizmi olmadn; enternasyonalizmin uluslar aras dayanmaya indirgenemeyeceini; bu tarz bir anlayn aslnda ii snf iindeki zmre karlarnn ve yaklamlarnn, dolaysyla reformizmin bir grn olduunu birdenbire farkettik. O gne kadar sandmzn aksine, proletarya ancak evrensel bir snf olarak varolabiliyordu; tek tek lkelerin iileri bu snfn ancak zmreleri olabilirdi. Toplumsal Devrimin znesi olan proletarya nasl ancak evrensel bir snf olarak varo labiliyorsa, sosyalizm de ancak evrensel olarak gerekleebilirdi. Ve nihayet sosyalist teori de ancak evrensel bir teori olabilir ve evrensel olarak varolabilirdi. Bu durumda proletarya, hem kendisi evrensel bir snf olduundan, hem hedefi evrensel lde gerekleebileceinden, hem de teorisi ancak evrensel bir teori olabileceinden ancak evrensel dzeyde devrimci bir snf olarak rgtlenebilirdi. Bu durumda, proletarya enternasyonalizmi basit bir aritmetik toplam gibi bir "uluslararas dayanma" deil; onu aan, tpk cebirde eksinin eksiyle arpmnn art olmas gibi: "bir lkenin proletarya mcadelesinin karlarn, bu mcadelenin dnya leinde karlarna tabi" klmak ve bunun iin "ulusal planda en byk fedakarlklar kabul etmeye elverili ve hazr" olmak (Lenin) anlamna geliyordu. Bu genel kar' ise ancak federasyondan te bir dnya partisi ifade edebilirdi.

Bu sonu iki farkl alandaki sorunlar da otomatikman zyordu. Birincisi, Krdistan'a ilikindi. Trk ve Krt devrimcileri arasnda, Krdistan'a ilikin olarak "ayr rgtlenme mi, birlikte rgtlenme mi?" tartmas vard ve sorun proletaryann dnya apnda bir snf olduu; onun devrimci partisinin de ancak bir dnya partisi olabilecei bak asndan kolayca zlyordu. Krdistan proletaryas elbet ayr rgtlenmeliydi, ama bu "ayr" rgt, kelimenin o gne kadar tartlan anlamnda ayr rgt olmuyor; ayn dnya partisinin eit seksiyonlarndan (ubelerinden) biri oluyordu. Bylece Krt ve Trk rgtlerinin hepsinin milliyetlere gre "Bundist" bir ekilde rgtlendii; milliyeti bir anlayla sorunu tarttklar aa kyordu. kinci sonu ise Avrupa'daki gmen iilere ilikindi. O gne kadar Parti'nin Avrupa'daki taraftarlar Trkiye'nin bir ubesi gibi alyorlard. Yeni anlay nda onlarn bulunduklar lkelerdeki iilerle nasl ayn sendikalarda rgtleniyorlarsa ayn devrimci parti iinde rgtlenmeleri gerekiyordu. Bu adm da cesaretle attk ve onlar bamsz bir eit partner olarak ele aldk. Fakat bu ve daha bir ok konudaki klasik marksizme uygun sonulara uluslararas sosyalist ve ii hareketinin tarihini bilerek deil, kendi pratiimizden, karlatmz rgtsel, stratejik, programatik, teorik, taktik sorunlardan hareketle ve "Doktorcu" bir kabuk iinde ulamtk. Farkna varmadan Devrimci Marksist gelenekle; uluslararas ii hareketinin tarihsel tecrbesiyle ayn sonular, Amerika'y yeniden kefedercesine bulmutuk. in ilginci henz bunun bile farknda deildik. Bu durumda dnyada bizim grmzde kimse olmadn dndmzden bir Dnya Partisi rgtlemek ve onun bir ubesi olmak gibi bir grev ortaya kyordu. Bu dnya partisini rgtlemek iin de, bir yandan nc Enternasyonal'in niye datld sorusuna bir cevap vermek; dier yandan da o sra birden bire varl dikkatimizi eken Drdnc Enternasyonal ile snrlarmz izmek zorundaydk. Parti iindeki tartmalarn hareket noktas olan faizm -ki o sralar Trkiye'de dnyann en gl ve en hzla byyen faist hareketi vard - ii hareketinin bunalm olmadan anlalamyordu; ii hareketinin bunalm ve nc Enternasyonal'in lav ise Sovyetler'deki yozlama olmadan anlalamyordu; Sovyetler'in brokratik bir devlet haline gelmesi ise, geri bir lkede demokratik tarihsel grevl erin sosyalist devrime yol amasndan ve bu devrimin tecrit olmasndan ayr anlalamyordu. Bylece, farknda olmadan uluslararas devrimci marksist gelenein ekillendii btn sorunlarla kar karya geliyor; elimizi attmz har alanda "Trokist" denilen gelenein , yeni bulduumuz, ya da yer altndan kardmz sandmz cevaplar yllardan beri savunduunu gryorduk. Yaplacak tek ey: yllarca, nankr bir ura iinde sosyalizm idealinin ve ii hareketinin devrimci geleneinin onurunu koruyan bu gelenee katlmakt. Ve de yle yaptk. *** 1984 ylnda Avrupa'da mlteci yaamna baladmzda grevimiz ok akt: bulunduumuz lkedeki seksiyona girmek ve dilini en iyi bildiimiz Trk ve Krt iileri yerli kardeleriyle ayn seksiyonda rgtlemek iin almak. Bunun iin, onlarn en iyi
9

okuyup anlad dilde bir gazete karmak, yaplmas gereken ilk iti. Bu yndeki abalarmzn rn Ne Yapmal adl gazete oldu. Geri biz enternasyonalizm sorununda sosyalizm ve snf mcadelesinin aslnda alfabetik bir problemini zmtk ama Trk ve Krt solu iin durum byle olmaktan uzakt. 12 Eyll'den sonra binlercesi Avrupa'da srgn yaamna balayan bu insanlar iin Avrupa'daki gmen iiler ve Avrupa'daki mcadeleler Trkiye ve Krdistan'daki mcadeleye tabi olarak grlyor ve onun bir arac olarak ele alnyordu. Dolaysyla da Avrupa'daki gmen Trk ve Krt iileri, Trkiye ve Krdistan'daki rgtlerin uzants olarak, milliyetlere gre rgtlenmi, Avrupa ii snfnn blnmesi derinletirilmi oluyordu. Bu siyasi parti ve hareketler iin balangta pek bir sorun da yok gibiydi, 12 Eyll' protesto iin yaplan mitinglere binlerce kii katlyordu rnein. Tam da bizim mlteci yaamna baladmz sralarda Avrupa'daki Trkiye'li devrimc iler ayaklarnn altndan topran kaymaa baladn hissettiler, ilk kez el yordamyla da olsa gmen iilerin problemlerine ilgi duymaya baladlar. Tm dernekler hzla marjinalleirken "biz buradaki iilerin sorunlaryla hi ilgilenmedik; onlar hep Trkiye'deki mcadelenin lojistik destek ss olarak grdk. Onuniin byle tecrit oluyoruz" tarznda eletiri ve zeletiriler duyulmaya balad. Bu nedenle gazetenin ilk hedefi olarak, henz ulusal bir sosyalizm anlayna dayansalar da, bu anlayn gmen iiler problemine bal olarak elikilerini yaamaya balayan bu evreleri setik. Hem buradaki kimi ileri iileri Trkiye ve Krdistan'a bal olarak rgtleyenlerin Almanya proletaryasn blyle mcadele etmek iin; hem de tartmaya balayanl ardaki kafa karklana bir aklk getirmek iin, yazlar zellikle enternasyonalizm sorununa ynelttik. rgtlerin hzla ye kayb, mitinglere katlmn dmesi gibi tamamen pratik ve somut sorunlardan hareketle, gmen iiler, dolaysyla da sosyali st hareketin tarihini ve sosyalist teorinin en temel sorunlarn gndeme getirme, yani bir teorik tartmay balatma olana var gibi grlyordu. Bu yndeki abalarmz Ne Yapmal'nn ilk saysnda aka grlebilir. Ne var ki, bizzat Ne Yapmal'y karma pratii iinde yaadmz deneyler ve baz gzlemler bizi konumumuzun, dier Trk ve Krt solcularna gre ok doru olmakla birlikte, mcadelenin gerek problemleri ve ihtiyalar bakmndan yetersiz olduu yolunda dncelere sevketti ve o sralar pe pee gelien birka olayn etkisiyle dncelerimiz kkl bir deiim geirdi. Neydi bu gzlemler ve deneyler? Gmenler sadece iilerden olumuyordu. Ev kadnlar, genler, burjuvalar, kk burjuvalar, aydnlar hatta lmpenler de bu gmenlerin iinde yer alyorlard ve hepsi de srf gmen olduklar, yabanc olduklar iin ayn zamanda ortak bir kaderi de paylayorlard. Ve bu insanlar yabanc olmalarndan doan sorunlar nedeniyle ok ciddi mcadele eilimleri gsteriyorlard.

10

Sadece Alman ve yabanc iileri birlikte rgtlemeye almakla yetinmek, gmenlerin zgl sorunlarn grmezden gelmek ve hatta fiili korkun eitsizliin ve blnmln stn rtmek ve giderek onu pekitirmek ve yeniden retmek sonucunu veriyordu. "Yabanclar" madem ki kendi "yabanclk" sorunlarndan hareketle mcadele eilimi gsteriyorlard ve madem ki ynlarn siyasi eitimi ancak eylem iinde olabilirdi, yleyse onlar "yabanclar" olarak bir zneydiler ve onlara yle yaklamak gerekirdi. Fakat, bizzat iinde bulunduum seksiyon dahil, hi bir sol rgt yabanclar bir zne olarak grmyor; onlar kendi sorunlar temelinde rgtleme ve eyleme yneltme gibi bir sorunu gndeme koymuyor; gndeme koymak ne kelime, bunun zerine kafa bile yormuyordu. Yabanclarla sadece paternalist ilikiler kuruyorlar; onlar kendi insiyatifleriyle bir eit olarak harekete getikleri an ise yan izmeler, engellemeler ve di gstermeler ortaya kyordu. Ne Yapmal'y rgtn (yani Drdnc Enternasyonal'in Almanya Seksiyonu olan GM'in) organ olarak karma abalarnda bunlar ac ac gryordum. Sonunda dergiyi biz "yabanclar" kendi insiyatifimizle biraz da bir emrivaki olarak karabilmitik. Tam da bulunduum rgt iinde yaadm bu tr deneylerin yol at sorularla kafamda bouurken, o sra gelien ve kamuoyunu etkileyen iki olay dncelerimde kesin bir dnme yol at. Birincisi IG Metall'in Fransa'dan esinlenerek balatt "Arkadama Dokunma" kampanyasyd. Bu kampanya btn sol rgtler tarafndan da destekleniyordu. Her solcu Alman zerinde zerinde "Arkadama Satama" nn almancas olan "Maht mein Kumpel nicht an" yazan rozetle dolayordu. Tipik paternalist yaklamn ta kendisiydi bu. Gmen hi bir ekilde bir zne olarak grlmyordu. Gmen ya Almanlarn kampanyalarnda pasif bir nesne; ya da Trk ve Krt hareketlerinin almalar iinde, Trkiye ve Krdistan'daki mcadelenin amalarna hizmet eden bir ara durumundayd. Bu iki tavr da tencere ve kapa gibi sol iinde birbirini tamamlyordu. Bulunduum rgtn bir toplantsnda, bu kampanyann bizleri bir nesne olarak ele aldn, dolaysyla bir yabanc olarak destekleyemeyeceimi; yanl bulduumu sylediimde, o ana kadar bana en ok yaknlk gsteren Alman yoldan korkun anlayszlk duvarna arpyor ve dorudan konuyla balantl olmasa da ilk kez ar hakarete maruz kalyordum. Hakaret bile houma gidiyordu, nk eski paternalist ilikide insan hakarete bile urayamyordu. kinci olay Gnther Wallraff'n "En Alttakiler" adl kitabyd. lk kez hakaretlere uradm ayn toplantda, Ne Yapmal'nn ikinci says iin G. Wallraff'la rportaj yapmam Alman yoldalarca neriliyordu. Bence Wallraff'n kitab da ayn paternalizmin bir rnei idi. Gerekte Alman Kamuoyunu ilgilendiren yabanclarn rgtlenmesi ve hareketlenmesi deil; Tarzan'n Afrika Ormanla'ndaki Maceralar gibi Wallraff'n maceralaryd, "kahramanlklar"yd. Ama Wallraff'n bir ka ay boyunca yapt kahramanl hayatlar boyunca yapan kahramanlar yoktu ortada. Ben ise dil bilmediim iin bu grlerimi bile aklayamyor, sadece iimden geirebiliyordum. Tm Alman ve Trk/Krt solundan farkl olan ulatm bu yeni yaklamn ilk emeklemeleri Ne Yapmal'nn ikinci saysnda grlebilir. Roprtaj, Wallraff'la deil, kimliine girdii
11

Trk Levent Sinirliolu ile yaptm. Ve "Nesnelikten znelie" balkl yaz, bu dnmn bir iaret ta olarak ayn sayda yerini ald. Ne Yapmal'nn pek az insann eline gemi olmas; okuyanlarn ounun da ne dendiini anlamamas; sol evrelerde hi bir tartmaya yol amamas, sorunun bu tarz ilk ifade ediliinin deerini azaltmaz. "Nesnelikten znelie" balkl yaznn daha mrekkebi kurumadan, Hamburg'ta Ramazan Avc adl bir Trkn dazlaklar tarafndan ldrlmesinden sonra gelien olaylar, gmenlerin, gmenler olarak, gmenlik sorunlarndan hareketle eyleme gemesinin mmkn ve gerekli olduunu gsterdi. Btn bu tohum halindeki gelimelerin hem iinde yer aldk hem de tm dikkatimizle bu yeni oluumu gzlemeye altk. Sca scana bu gelimelerin ilk teorik deerlendirmelerini yapmay denedik. "Dokunana Dokunuruz"; "lk Kez Olanlar" ; "Henz Domam Bir Hareket zerine Taslak Tezler" , yani Ne Yapmal'nn nc ve son says bu abalarmzn ilk sonularnn dkm oldu. Bundan sonra, hi b ir rgtsel destek olmad; hatta engellendii iin gazete bir daha kamad ve kamayyla yoldalarmza bir problemden kurtulmann rahatln sundu. Ne Yapmal kmaz oldu ama Ne Yapmak Gerektiini grmtk: bir gmenler hareketi iinde devrimci ve sosyalist bir kanadn programatik, stratejik ve rgtsel platformunu taslaklatrmaya almak. Teori yine en acil pratik grev olarak ortaya kmt. Ortada verimli ve hazr bir deney vard: Hamburg. Malzeme toplamaya ve ilk taslaklar yazmaya baladk. Ama bu ilk taslaklarla bugn arasnda drt, be yl var. Niin? Teorik eklektisizmden ok ekindiimiz iin. *** Bilimsel Sosyalizm, her kavram, her teorisi birbiriyle isel bir tutarlla sahip ama ayn zamanda ak bir sistemdir. Bir "Gmenler Hareketi"nden ya da "Bamsz" bir hareketten sz edildii an, bunu ve hatta buna kar tavrlar bu sistem iihde temel kavramlarla da uyumlu olarak bir yerlere oturtmak gerekir. Bir gmenler hareketi niin mmkn ya da gerekliydi? i Snf toplumsal devri mlerin znesi olduuna gre, bir sosyalist olarak bir gmen hareketinden sz etmek, gc yanl yere ymak ya da bir eliki olmuyor muydu? Byle bir hareket karsnda sosyalistlerde grlen kavrayszln teorik ve sosyal temelleri nerelerde bulunuyordu? Byle bir hareketin politika ve rgt teorisi bakmndan sonular neler oluyordu?.. Bu ve benzeri daha bir yn soru cevap bekliyordu. lk taslaklar yazarken, ilgimiz giderek bu sorunlara kaymaa balad ve bunlara doyurucu cevaplar bulmadka yazamayacamz grdk. Ayrca "Yeni Sosyal Hareketler" in de benzeri sorunlara sol atn; orada da tutarl ve kavramsal bir sistem olmadn farketmeye baladk. Kadn, Ekoloji, Bar hareketleri gibi "Yeni sosyal Hareketler" olarak adlndrlan bu hareketlerle bir gmenler hareketi arasnda ok ilgin analojiler yaplabiliyordu. Bu hareketleri ve analojileri mmkn klan ortaklk nereden kaynaklanyordu? Marksistler niye bu hareketleri n grmemilerdi? Bu Marksizmin znden mi yoksa Marksistlerden mi

12

kaynaklanyordu? Bu hareketlerde grlen Marksizme ve ii hareketine kar soukluk hatta dmanlk, ii hareketinin ve marksistlerin zaaflarndan doan, konjonktrel, geici bir yanlsamann ifadesi miydi, yoksa nesnel temelleri var myd? Marksizmin, bu hareketlerin ortaya koyduu ve tartt sorunlar zmleyecek ve bizzat bu hareketleri aklayacak kavramsal aralar var myd, yoksa bu aralar var olmasna ramen gelimemi bir alan olarak m kalmt? Eer yle ise, niin gelimemiti? Bunlar ve benzeri birok soru zerine dnmek gerekiyordu. "Yeni Sosyal Hareketler" ve onlarn ortaya kard sorunlar kapsayacak; Tarihsel Maddeciliin klasik nermeleriyle de tutarllk iinde bir teorik ereve ve kavramsal aralar bulunmadka gmen aznlkla r hareketi problemi de havada kalyordu. Sonunda "Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi" ve buna bal olarak "Eklemlenme" gibi temel kavramlardan hareketle btn bu sorunlarn bir tek kavramsal ereve iinde toparlanabilecei; hatta bu kavramlar aracl yla "Yeni Sosyal Hareketler" arasnda zikredilmeyen Ulusal Kurutulu Hareketlerinin de deiik bir k altnda aaklanabilecei gibi bir sonuca ulatk. Bu sonular tartmak ve dnceleri gelitirmek amacyla ilk kez Hamburg'ta "Bilimsel, Felsefi, Politik Tartmalar in Forum" un tertipledii bir toplantda "Bamsz Bir Gmenler Hareketi ve Marksizm" bal altnda bir konferans verdik. Bir yank bulup tartmak mmkn olmad. kinci giriim Devrimci Marksist Tartma Defterleri'nin beinci saysnda "Sesli Dnmeler" bal altnda oldu. Orada sadece bir giri, bir tlatma yaptk. Derginin yayn son bulduundan gerisi gelmedi. Tartamaynca da dnceleri gelitirmek pek olanakl olmuyor. nsan toplumsal yaratk, ancak atmalar ve elikiler iinde geliip gelitirebilir. Can kmaynca umut kmaz derler. Bu sorunlarn giderek Trkiye'li sosyalistlerin de ilgi alanna gireceini gsteren belirtiler var. Gorbaov'dan beri, snf mcadelesini terkediin bir teorik gerekesi olarak da olsa, Sovyet izgisine yakn hareketlerde "Global Sorunlar" dan bahsetmek pek moda oldu. Kadn hareketinin etkisiyle, bu hareketten en ok etkileen Kurtulu grubunun szclerinden biri, geenlerde bir ak oturumda "hereyin ekonomi ve snflarla aklanamayaca" ve "snfsal olmayan blnmelerin de olduu" gibi, aslnda eklektisizmin ifadesi olduu kadar sorunlarn nemi sezmenin de ifadesi olan szler ediyordu. Btn bunlar, bu almann artnda yatan teorik ve programatik sorunlarn henz ok yava ve eklektik de olsa Trk Solu'nun ele almaya baladnn belirtileri o larak kabul edilebilir. "Yeni Sosyal Hareketler" ve onlarn ortaya kard sorunlara ilikin olarak aratrmalar ok gelitirmemiz gerektiinin bilincindeyiz. Hatta bu geliimi yeterince derinletirecek temel yoksunluumuzun da (dil, felsefi birikim yokluu vs.) bilincindeyiz. Ama Tarihsel Maddecilik ayn zamanda bir toplumsal praksis retisidir. "Bat Marksizmi"nin bu kopukluunu amada yeni admlar atmak gerekiyor. Bu nedenle aradan yllar getikten sonra "Hamburg Dersleri" ni gecikmi te olsa yaynlamak gerekiyor.

13

Yaynlamak gerekiyor, nk temel tezimiz udur: Gmen aznlklar hareketi de (ki henz domam bir harekettir) "Yeni Sosyal Hareketler"le ayn problematik iinde aklanabilir. Bu hareketlerde grlen Marksizm kart teorilerin egemenlii, bu hareketlerin yapsndan, varoluundan, znden kaynaklanmamakta, proletaryann tarihsel krizinin bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Eer Marksistler bu hareketler iinde daha bandan yer alp, onlar n grp, nnde mcadele etseler durum ok farkl olabilir. En azndan onlar iinde gl bir sosyalist kanat ve gelenek oluturabilirler. Bunun byle olup olmadn bizzat gmen aznlklar hareketi iinde greceiz. Fakat bunu grebilmek iin de, dolaysyla tarihsel deneyi etkileyebilmek iin de, yeterince olgun bir teorik arka plana dayanmasa da, bu almann yaynlanmas gerekiyor. 22.07.1990 Hamburg

14

Bir Gmen Hareketinin Baar in zlemesi Gereken Program ve Strateji zerine Tezler
1) Bir gmen aznlklar hareketi hedeflerini belirlerken, geerli hukuki, siyasi veya iktisadi sistemin i mant asndan tutarl ya da kabul edilebilir olup olmadklarna bakmakszn, gmen aznlklarn zgl problemlerinden ve bunlarn nedenlerinden hareket etmelidir. nsanlar hukuki, siyasi ya da iktisadi sistemler iin deil, bu sistemler insanlar iin olmaldr. Geni ynlarn ihtiya ve talepleri bu sistemlere gre deil; bu sistemler o ihtiya ve taleplere gre ekillenmelidir. Hedeflerin ve gerekelerin geerli hukuki vs. sistemlere gre belirlenip temellendirilmesi, bir gmen aznlklar hareketinin douu ve geliimi nnde bir engel olmakta; gmenlerin ortak bir bayrak altnda birlemesini olanakszlatrmaktadr. nk Avrupa'daki gmen aznlklar geldikleri ve bulunduklar lkeye ve statlerine gre ok deiik hukuki, iktisadi ve siyasi konumlarda bulunmaktadrlar; her biri asndan real politiker kabul edilebilirlik farkl olmakta;farkl gerekelere dayandrlabilmektedir. Ve tam da bu nedenle, o en "kabul edilebilir", "gerekleebilir" gibi koyulan hedefler bile gerekleemez olmaktadr. Gerekleemez olmaktadr, nk milyonlarca gmenin ortaklaa ve ynsal mcadelesi dnda hi bir ey bu gnk sistemi deitirecek bir g olamaz. Hedeflerin, varolan sistemlerin i mantna gre belirlenmesi sonucunda kendilerine kar mcadele edilmesi gereken gler, ikna edilmesi gereken gcler olarak grlmektedir. Bu nedenle de srtn gmen aznlklara, yzn varolan sistemin koruyucu ve srdrclerine dnmektedir. Ve bu anlay, son durumada, o gler arasnda bir "lobi" faaliyetine yol amakta; milyonlarca gmenin eyleminin yerini, kendilerini o ynn temsilcisi gibi gren ve addedenlerin birtakm manevralardan ve argmanlardan medet ummalar politikasn dourmaktadr. Ynsal hareketler ve rgtlenmeler bu tr faaliyetin ihtiyalarna tabi olmakta, bu tr faaliyet erevesinde kabul edilmekte ya da desteklenmektedir. Gerekte btn bu tr politikalar, stratejiler ve taktikler ynlara gvensizlik ve onlarn eyleminden duyulan korkunun ifadesidir. Gmen aznlklar hareketinin ncleri, srtlarn mcadele edecekleri glere, yzlerini gmen aznlklara dnmek; onlar mcadele etmenin gerekli ve mmkn olduuna inandrmak zorundadrlar. Varolan sistemler asndan kabul edlebeilirliklerine gre hedefleri ve gerekeleri belirleyenler, o sistemin mantn ve varsaymlarn paylamakta, dolaysyla o sistemin aralarhaline dnmektedirler. Bylece daha balangta ideolojik bir savatan kamakta, hatta ideolojik bakmdan siperin kar tarafnda yer almaktadrlar. Gmen aznlklar hareketinin baarsnn artlarndan biri de, mcadele edilen gler karsnda bir ideolojik hegemonya kurmaktr. deolojik hegemonya demek, mcadele ettiimiz glerin bizlerin anlaylarn kabul etmesi demek deildir; bizim anlaymzla tartmak zorunda kalmalar; kendi anlaylarn bizim anlaymza gre tanmlamak zorunda olmalar ya da bizim anlaymz erevesinde tartmalar demektir. Bugn varolan sistem uluslara, devletlere ve onlarn

15

tartlmazlna dayanmaktadr. Gmen aznlklar hareketi hem varolabilmek hem de baarya ulaabilmek iin hedeflerini bu deimez kabullere dayandrmamak; ama bizzat bunlar tartma konusu yapmak ve deitirmek zorundadr. Tm insanlar her insandan, her insan tm insanlardan sorumludur. Gmen aznlklar taleplerini ancak herkes gibi ve herkes kadar insan olduklar gereine dayandrabilirler ve ancak bylece hem tm gmenleri birletirip hem de kar glerin tatlmaz kabullerini tartma konusu yapabilirler. Esasnda bugnk sistemin dayand anlaylar tartma konusu yaplmadan, geni ynlarn bilincinde, onun insanlarn mutluluu ve gelimesi nnde bir engel olduu fikri yerlemeden bir baar dnmek hayaldir. 2) Bir gmen aznlklar hareketi varolmak ve baarya ulamak iin, en azndan Avrupa lsnde, tm lkelerdeki tm uluslardan ve kategorilerden gmenlere dayanmak ve hepsini kapsayacak bir program gelitirmek zorundadr. Bu program dolayl olarak stratejiyi, yani temel ve yedek gleri de belirler. Gmen hareketinin z gc bizzat gmen aznlklar olabilir. Bu gne kadarki toplumsal mcadeleler tarihi gstermektedir ki, herhangi bir bask biimine kar mcadele etmeye esas olarak o bask biimine urayanlar eilim gstermektedirler. Farkl bask biimlerinin birbirini yeniden retmesi ve glendirmesi bir gerek olmakla birlikte, bu, bir bask biimine urayanlarn bilincinde ve eyleminde otomatik olarak bunun yansmas anlamna gelmemekte; bu ynde belli bir yeteneksizlik grlmektedir. te tam da bu nedenle bir gmen aznlklar hareketi gereklidir ve bu hareketin z gc bizzat o gmen aznlklar olabilir. 3) Bugn egemen snflar, gmen aznlklara kar, en azndan Avrupa apnda politikalar ve stratejiler gelitirip uyguladklarna gre, gmen aznlklar da mcadele ettikleri glere kar Avrupa apnda bir program ve strateji gelitirmek zorundadrlar. Ancak Avrupa -hatta dnya- apnda verilecek bir mcadele gmen aznlklarn durumunda kkl bir deiikliin yolunu aabilir. 4) Ne var ki, gmen aznlklar farkl iktisadi, hukuki, kltrel vs. konumlardadrlar. Bunun sonucu olarak da her birinin , hareket asndan zgl problemleri vardr. O halde, gmen aznlkar hareketinin programatik ve stratejik ortakl, bu blmlerden her birinin kendi zgl koullarndan kaynaklanan sor derece deiik taktikler, rgt ve mcadele biimleriyle kaynamak zorundadr. Bu mcadeleyi birletiren hedefler ve strateji araclyla, birbiriyle en elikili gibi grnen taktikler, rgt ve mcadele biimleri bir zdelie sahip olup, ayn kanala akabilirler. 5) Avrupa apnda tm gmenleri birletirip kapsayabilecek, gmenlerin gmen olarak zgl problemlerini giderebilecek temel talepler yle formle edilebilir: a) Tmyle eit haklar. "Eit Haklar"dan, kimilerinin kastettii gibi sadece siyasi haklar anlamyoruz. Hukuki, siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel olarak eit haklar ve konumlar anlyoruz. Her gmen aznlk, kltrel olarak da kendi kltrn gelitirebilecek tm haklara sahip olmaldr. Devlet, tpk dinler karsnda olmas gerektii gibi tm kltrler karsnda da

16

tarafsz olmal, ounluk ya da aznlk hi bir kltirn gelimesi ya da gelimemesi ynnde bir mdahalede bulunamamaldr. Bu talep, "kltrel otonomi" ile kartrlmamaldr. Kltrel otonomi, ounluun bal olduu kltrn devlet tarafndan desteklenip benimsenmesini veri kabul etmekte, bu erevede aznlklarn kltrleri iin, bu mdahalenin dnda alanlar talep etmek anlamna gelmektedir. Bu talep,"ok kltrl toplum" ya da "entegrasyon" "assimilasyon" hedef ve talepleriyle de kartrlmamaldr. Bunlar gelecek zerine bir ipotek koymaktadrlar. Devletin kltrel farkllklar dnda ve tarafsz olmas; her kltrn kendi gelime olanaklarn sonuna kadar kullanmas talebi, kltrler arasndaki iliki ve elikilerin nasl bir deiim yolu izleyeceini ak brakr. Biri dierini assimile mi eder; yoksa hepsinin kaynamasndan baka bir ey mi kar ya da her biri kendi bamsz geliimini mi srdrr, ya da nceden hi ngrlemeyen bir mecraya m akar? Bu hayatn kendiliinden akna ve onu yaayanlara braklmaldr. Elbet her kltr evresi iinde bu hedeflerden birini savunanlar olacaktr, Ama savunduklarna yine kltrel aralarla va da deiimlerle; (idari, siyasi ya da hukuki basklarla deil) ulamaya almak zorundadrlar. b)Eit haklarn yan sra, fiiliyatta en azndan uzunca bir dnem daima ortaya kacak olan eitsizlii giderebilmek iin: Tm organlarda gmen aznlklarn en az nfus i iindeki ya da o organizasyon iindeki oranlar lsnde temsil edilmesi; Toplumsal hasladan, gmenlerin nfus iindeki oranlarna gre daha byk bir fonun gmen aznlklara ayrlmas gerekir. (Bu bir adaletsizlik deildir, Gerekte gmen aznlklar, maddi zenginliklerin retilmesine nfus iindeki oranlarndan ok daha byk lde bir katkda bulunmaktadrlar. Durum byle olmasayd bile, toplumu zehirleyen eitsizlikleri gidermek iin bu "imtiyaz" yine gerekirdi.) 6) Gmenler Avrupa'da ve bulunduklar lkelerde nfusun bir aznln oluturmaktadrlar. Baarya ulamak iin nfusun baka biimlerde ezilen ve smrlen ounluunu, ki kendileri de ayrca bu basklara uramaktadrlar, kazanmak zorundadrlar. Ezilen dier ynlar ikna ve propaganda almasyla kazanlamaz. Bunun gerek art gmenlerin ynsal hareketi ve bu hareketin dier ezilenler iin oluturaca rnek ve cesaretlendirici etkilerdir. Gmen aznlklar hareketi bir hareket olarak varolabildii takdirde, dier bask biimlerine maruz kalan ve baka bask biimlerinin kendileri zerindeki basklar pekitirdiini gren ileri unsurlar yanna ekebilir. Ancak,geni ynlarn hayrhah bir tavr ve aktif bir destei, gmen aznlklarn onlarn sorunlarn da bayraklarna yazmalaryla ve onlar iin de mcadele etmeleriyle ortaya kabilir, O halde, gmen aznlklar hareketi, tm ezilenleri de kapsayacak global bir programa da sahip olmaldr. Bu program dier bask ve smr biimlerine de kar bir program olacandan, gmenler hareketi bu program ancak, kendi iine kapanmamakla, dier basklara kar mcadele eden harektlerle iliki ve tartma iinde gelitirebilir. Elbette balangta, bir hareket olarak varolabilmek ve kendini kantlayabilmek iin gmen aznlklarn zgl sorunlar esas vurguyu oluturacaktr ve oluturmaldr. Ama hareket bir kere olutuktan ve milyonlar kapsadktan sonra, tm ezilenleri kazanabilmek iin, imdiden
17

bu program oluturmaya almak, kendi saflarnda bu ynde bir bilin gelitirmek zorundadr. 7) Gmen aznlklar ortak sorunlara sahip bulunmakla birlikte, her gmen kesiminin bu sorunlardan etkilenmesi, karakteri ve eilimleri farkldr. Temel snf, zmre ve tabaka eilimleri gmen hareketi iinde de yansmalarn farkl anlaylar, progr amlar, stratejiler biiminde bulmaktadr. Gmen aznlklarn ve onlarn hareketinin bu tr bir blnml ve her eilimin kendi bamszln koruma, ifade etme ve rgtlenme hakk bir realite, bir veri olarak kabul edilmedii takdirde, dayatmalar ve ortak hareket olanaklarnn yitirilmei kanlmazdr. Farkl eilimlerin varl ve hakk bir realite olarak kabul edildii takdirde, gmen hareketi iinde, eilimlerin demokratik mcadelesinin ve eylem birliinin olanaklar doabilir. Demir (Hamburg) 12/ 12/ 88

18

"FTE VATANDALIK" PAROLASINA VE GNDEMNE REDDYE

13-15 Ocak 1989 tarihinde Dsseldorf'ta yaplacak toplantnn gndemi nedir? Ya da yle soralm "ifte Vatandalk" konusu bir gndem maddesi olarak var mdr? Bu soruyu sormak zorunda kalyoruz, nk bildiimiz kadaryla gndemde "ifte Vatandalk" kon usu yoktu. arlarla birlikte yollanan, Hamburg'tan Mehmet'in deerlendirmesinde gelecek toplantnn konularnn "kltrel otonomi, assimilasyon, aznlk, gmen gibi temel kavram ve sorunlarda aklk kazanma"; "Arlkl olarak ise GAZETE PROJES" olduu yazlyor. Bizim de hatrladmz kadaryla byle idi. Yani "ifte vatandalk" gndemde yoktu. Ama toplantnn arsnda ve "Antwortkarte"de gndem baka. rnein "Antwortkarte": "Doppelte Staatsbrgerschaft, Kurturelle Autonomie und Medien" diye yazm gndemi. ar Metninde ise dierleri arasnda "ifte Vatandalk -Vatandalk hakk" yazlm. Necati Mert arkada bu toplantlar serisi iin. kard Brcke dergisinin olanaklarn seferber ediyor. Bunun iin kendisine mteekkiriz. Ama yaptklarnn karlnda, kendi tartmak istedii bir konuyu, kendi kararyla gndeme almasn anlayamyoruz. Bu almalarda pratik grevlerin nemlice bir ksmn stlenmi olmak, kimseye bir ayrcalk salamamaldr. Aksi takdirde bu durum gvensizlik yaratr ve tartmalarn manple edildii duygusu insanlarda uyanr. Bunun bir dikkatsizlik sonucu ortaya ktna inanmek istiyoruz ve dileriz ki bundan sonra daha dikkatli olunur, katlanlar daha ciddiye alnr. *** Toplantlara ilk olarak katlacaklar iin, Saarbrcken toplantsnda "ifte Vatandalk" konusundaki tartmalar zetlemekte yarar var. nk, Mehmet'in (Hamburg) deerlendirmesinde konu bir ok yanl anlamaya yol aacak ekilde zetlenmitir. 14-16 Ekim tarihinde Saarbrcken'de yaplan toplantda g ndemin ikinci maddesi Necati MERT'in savunduu "ifte Vatandalk" parolas ve bu konudaki daha nceden yazl olarak da sundu tezleri idi. Mehmet'in (Hamburg) deerlendirmesinde, tartmalar esnasnda "ifte vatandal reddeden bir tezi savunan olmad" deniyor. Tartmalarn bu tarzda zetlenii, tartmalarn zn, gerekte neyin tartldn belirsizletirmektedir. Tartmalar "ifte vatandal" reddedip reddetmeme noktasnda deil, "ifte Vatandalk" PAROLASINI reddedip reddetmeme noktasndayd. Ve bu satrlarn yazar, bu parolay, Trkiye'li gmen aznln bayrana yazaca eylem parolas olarak aka reddetti. Ayn deerlendiremede, tartmalarda "konuya verilecek NEM, yaplacak VURGU konusunda farkl eilimler" kt yazlyor. Sorun hi de nem ve vurgu noktalarnda younlamyordu. Anlaylarda nicel bir farkllk deil, bir nitelik fark sz konusuydu. Zaten ayn deerlendirmenin iinde, Hamburg'tan Demir'in, orada anlatlan (bir "ma" hecesinin atlanmas sonucunda tamamen ters anlama gelen) itiraz rerine dlnce de, itirazn hi de

19

vurgu ve nem noktasndan olmad, deerlendirmenin kendi iinde elitii grlr. *** Saarbrcken toplantsnda, ifte Vatandalk konusundaki tartma yle bir seyir izlemitir: Necati Mert tezlerini akladktan sonra, biz bu parolaya itirazlarmz belirttik, daha sonra Hamburg'tan Osman'n bize ynelik eletirileriyle, problem gerekten ok nemli ve can alc bir noktaya, nihai hedeflerle, acil talepler arasndaki iliki sorununa kayd, Ancak bir sre sonra, hem tezi savunan hem de toplanty yneten Necati Mert, sanki bu parola genel bir kabul grm gibi, tartmay bu kampanyann nasl rgtlenecei konusuna kaydrd. Bu erevede uzunca bir sre tartmalar devam etti. Ve bu parolaya kar kanlar, birdenbire kendilerini tartmann dnda buldular, kabul etmedikleri bir parolann ayrntlar ve nasl bir kampanya yrtlecei konusunda konumalar anlamsz olduundan sz almadlar. Ancak sonunda dayanamayp, tartmalarn bu tarz ynlendirilmesine kar itirazmz belirttik. Bundan sonra da vakit ge olduundan ve herkes yorulduundan tartmalar disiplinsiz bir ekilde ksa bir sre devam edip, bitti. Hamburg'dan Mehmet'in derlendirmesi bu sreci de yeterince doru aktarmyor ve yanl anlamaya yol ayor. Tartmalarn, sanki "ifte Vatandalk" parolas kabul grm gibi, kampanyann nasl yrtlecei noktasna kayp, mecrandan kt srada sylenenleri; rnein eitli ehirlerde "ifte Vatandalk" konusunda toplantlar yaplmasn, sonunda sylenmi ve kararlatrlm gibi aktaryor. Bu kararlatrlmamt. Herkesden tasvip gren, Saarbrcken toplantlar gibi toplantlarn eitli ehirlerde yaplmasyd. Kararlatrllan konu deil, toplantlar yaplmasyd. Daha dorusu, kararlatrlmam, genel kabul grmt. nk, yine Mehmet'in bir satr aada belittii gibi, toplant "karar alc nitelikte" deildi. *** Saarbrcken toplantsna ilikin bu ksa zet ve dzeltmelerden sonra, imdi "ifte Vatandalk" parolasnn bir gndem maddesi olarak belirlenmesine zden itirazmz aklayalm. Bugn, Trkiye'li gmen aznln durumuna ve mcadelesine ilgi duyanlar arasnda tmyle eit haklarn, fiiliyatttaki eitsizlie kar "pozitif diskriminasyon" tabir edilen ek tedbirler; kltrel baskya son verilmesi gerektii, bunlara ulalmadan, gmen aznlk olmaktan doan sorunlarmzn ortadan kalkmayaca genel bir kabul grmektedir ya da daha dorusu aa be yukar kabul edilmektedir. Peki ayrlklar ne noktalardadr? Bu hedeflere ulamak iin hangi rgt ve mcadele biimlerine, hangi glere dayanlaca, hangi yollardan geilecei noktasndadr ayrlklar. Yani dier bir deyile, stratejiktir. rnein TGB ve Hakk Keskin evresi, Trkiye'li gmen ynlarn eyleminden kor kmakta, konunun zmn parlamentolar ya da partiler dzeyindeki uzlamalarda ve faaliyetlerde aramakta, bu anlaya bal olarak onlarn kabul edebilecei kk lokmalar tarznda esas hedeflere ulaabileceini sanmakta, dolaysyla da bayrana ncelikle "Mahalli Seim Hakk, Yerleme Hakk" gibi parolalar yazmaktadr.
20

te Necati Mert'in "ifte Vatandalk" parolas da, ayn ekilde, esas hedefe varmak iin bugn bayraa yazlacak bir strateji ve yol olarak nerilmekte ve zellikle yurakda zetlenen Hakk Keskin. TGB gibi evrelerin stratejisiyle polemik iinde ekillenmi bulunmaktadr. Onlara bir alternatif olarak getirilmektedir. Ancak bu konudaki grler sadece bu iki esas grten ibaret de deildir. rnein bizim savunduumuz, birok toplantda yazl ve szl olarak dile getirdiimiz bir strateji ve program da vardr. Demek ki, "ifte Vatandalk" Trkiye'li gmen aznln mcadelesi iin nerilen strateji ve programlardan sadece biridir. Bu durumda, alternatiflerden sadece birinin b alk yaplmas, tartmalar batan manple etmekte, tezlerden birine bir imtiyaz tanmaktadr. Niye rnein "Yerleme Hakk" deil de "ifte Vatandalk"? Bunun bir izah yoktur. unu anlamak mmkndr. ifte Vatandalk parolasnn doruluuna inananlar , bu konudaki grlerini propaganda etmek, tartmak iin bu balk altnda tartmalar, konferanslar dzenleyebilirler. Buna kimsenin bir itiraz olamaz. stei ve ilgisi olan da gider, dinler, tartr. Ne var ki, bu toplantlar bir tartma platformudur. Farkl grlerin varl herkes tarafndan bilinmekte ve kabul edilmektedir. Bu toplantlarda, Gmen aznlk hareketinin program ve stratejisi ne olmaldr gibi bir balk altnda, her ayr grn eit ekilde savunulmasn salayarak bir tartma ya da ak oturum dzenlenebilir. Bu toplantlarn ruhuna ve biimine uygun olan budur. Aksi, dier grleri takmamak, onlar emrivakiler karsanda brakmak olur ki, u an en ok ihtiyacmz olan, gven duygusunun olumann engeller. Dileriz ki byle tartmalar tertiplensin. imdi gelelim "ifte Vatandalk" parolasna niin kar ktmza, zden itirazlarmza. Problemin z udur: Bir gmen aznlklar hareketi ya da Trkiye'li gmen aznln hareketi hangi program ve stratejiyi izlemelidir? Bayrana ne yazmaldr? Hangi slogan en geni ynlar birletirip mcadeleye ekebilir? Hangi slogan, ezilen ve horlanan gmen aznlklarda sabrn derinliklerini ve cokunun zirvelerini harekete geirebilir? Hangi slogan, her mcadele bir gler sava olduundan, gcn yetmemesi ve yenilgi halinde, yeniden toparlanma iin yaslanlabilecek bir gelenek, bir miras brakabilir? Tartma konusu ve tartlmas gereken konu budur. te "Yerleme Hakk" veya "ifte Vatandalk" bu soruya verilen cevaplardan sadece ikisidir. Ve iin can yakan yan, yukardaki sorulara ne cevaplar verdikleri noktasndan baktmzda, bu sloganlar nerenlerin gerekte bu sorular sormadklar, zerinde ciddi olarak dnmedikleri, hatta bu sorulardan, bunlar tartmaktan katklar grlr. Bu sloganlar nerenlerin gerekelerini incelediimizde u iki hayale dayandklar ortaya kmaktadr. 1) Hedeflerine kolayca ve ksa srede eriebilecekleri hayali, 2) Hedeflerine, milyonlarca insann fedakarlklaryla, mcadeleleriyle deil, birtakm g

21

dengeleriyle, birtakm hukuki, insani, politik argmanlarla eriebilecekleri hayali. Bu sloganlar sadece bu hayallerden domuyor, ama bu hayalleri de besliyor ve yayyor. Ezilenlerin, bask altndakilerin binlerce yllk mcadelesinin dersleri g rmezden geliniyor. lk nce unu iyi bilmek gerekiyor: Toplumdaki byk deiiklikler partilerin ya da parlamentolarn kararlaryla deil; birtakm argmanlar veya manevralarla deil; varolan dengelerde ve anlaylarda kkten deiiklikler yapan milyonlarca insann eylemi, kan, can, fedakarlyla ortaya karlar. Mcadeleyi ve onun sonularn kararlar deil, kararlar mcadele ve onun sonular belirler. Avrupa lkelerinde ve dnyadaki milyonlarca yabanc iinin, gmenin, mltecinin eit haklar kazanabilmesi, zerlerindeki dier basklarn son bulmas sanldndan ok daha zor ve kkl bir deiikliktir. te ABD'deki zencilerin durumu ve mcadelesi. Yallardr savayorlar, yzlerce ehit verdiler, 1950'li ve 60'l yllarda muazzam hareketler oluturup byk liderler kardlar, hatta baz haklar bile elde ettiler. Mcadeleleri birok patlama ve imdi olduu gibi yatana ekilme dnemlerinden geti, geiyor. Ama durumlarnda hala bir kkl deiiklik yok. Onlar ki, biimsel olarak tm haklara da sahiptirler. Soruna byle, byk bir tarihsel perspektif iinde baktmzda, daha balanglarda, "nce unu isteyelim, buna daha abuk eriiriz" anlayyla yazdklar parolalarn, onlarn zaferinin nnde nasl bir engel halne geldii, mcadelenin geliiminin nnde bir sete dnt, yenilgilerden sonra onlar geleneklerden yoksun brakt grlebilir. Bu dersleri hi bir zaman unutmamamz gerekiyor. Siyahlar ki, onlarn, ehitleri, liderleri, zamannda ge km mcadeleri var. Bizde ise bunlardan henz hi biri yok. Problemi byle koyan baka slogan ve stratejiler nerir, problemi byle koymayan baka trl. Temel problem buradadr. N.Mert'in "ifte Vatandalk" konusundaki tezleri ve yazlar incelendiinde, slogan nerirken, stratejiyi belirlerken, problemi hide milyonlarca insann hareketi ve mcadelesi asndan ele almad, byle bir sorunu hi tartmad grlr. O, hemen, birtakm dengeler ve argmanlarla olduka kolay hedefe eriilecei hayalindedir ve bu hayali yaymaktadr. te tezlerinden nerdikleri: "Mcadele yntemleri olarak, bamsz ve en geni kapsamda bir kamuoyu aydnlatma almas nerilir. ifte vatandalk istemi iin kampanya alabilir. Ancak bu kampanya siyasi partilere, kiliselere, sendikalara vb. kabul ettirme-edilme anlayndan koparlmaldr. (...) Bu admlarn ilki olarak Avrupa'daki topluluu, burada oluumu ieren bir yayn organ dnlebilir." (Burada N.Mert'in yayn konseptini de gryoruz. O yayn farkl grlerin tartlaca ve ekillenecei bir platform olarak deil, bu kampanyay kabul edenlerin bir organ olarak ve kampanyann bir fonksiyonu olarak anlyor)

22

te anlay budur. Milyonlarca yabancnn nasl harekete geirilebilecei; bu hareketin yedek ve kar glerinin neler olduu; farkl programlara sahip mcadele eden kesimler arasnda ortak cephelerin nasl kurulabilecei; hangi rgt mcadele bilimlerine dayanlabilecei gibi sorular ve bunlara cevaplar yok. O sorunu, bir hareketin uzun vadeli ve cefal bir sava olarak deil, bir "kampanya" olarak gryor. Zaten bir bakma kafalar da burada karyor. Bizler henz domam bir HAREKETN vuru ynn, bayrana ne yazmas gerektiini tartyoruz, o bir KAMPANYAYI. Bylece herey baaa evrilmi oluyor. Eer sorun bir kampanya ise, bu slogan bir kampayaya byk gelir. Eer sorun slogan ise, kampanya slogana kk gelir. Bizim bildiimiz, bir hareket nce programn ve stratejisini belirledikten sonra, birok taktik mcadeleler ve kampanyalar yrtr. Kampanyalar hareketin yerine ikame edilmez. Kampanyalar, esas amaca ve stratejiye gre, ona hizmetleri asndan belirlenirler. Bir rnek verelim. "Gnmzn acil grevi", yani amamz gereken kampanya, bir yayn organ kampanyasdr imdi. Bu "ifte Vatandalk"tan yz kat daha verimli ve dorudur. *** Bizim anlaymza gre, Avrupa'daki gmen aznlklar ortaklaa ve koordine bir mcadele yrtmedi tardirde, baarya ulaamazlar. Btn Avrupa'daki gmen aznlklar bu mcadelenin z gcdr. O halde Trkiye'li gmen aznln bayrana yazaca slogan, sadece Trkiye'lileri deil, ve sadece Almanya'dakileri de deil, Tm Avrupa Gmen aznlklarn bayraklarna yazabilecekleri, onlar birletirebicek bir slogan olmaldr. Bizler programmz ve parolalarmz glerin nesnel konumlarndan ve karlarndan hareketle belirlemeye alyoruz. Ama N.Mert'in nerdii "ifte Vatandalk" slogan Gmen aznlklarn byk bir blmn dlyor. Bir sr lkede gmenlerin vatandal ve ifte vatandal var. Baz gmen yollayan lkeler ise ifte vatandal kabul etmiyor. Unutmayalm, egemen gler Avrupa apnda stratejiler gelitiriyorlar, bizim de onlara kar Avrupa apnda gleri birletirmemiz ve stratejiler gelitirmemiz gerekmektedir. *** "ifte Vatandalk" slogannn burjuvazinin ideolojik hegemonyasna hizmet etmesi; gereklemesi halinde bireyleri devlet cihaznn karsanda yapayalnz brakmas ve fiili engellemelere ak olmas; Trkiye'lilerin ifte vatala eilimsizli: ii gnderen lkelere gz krpmas gibi noktalardan eletiril ere ise burada tekrar girmek gereksiz. *** N.Mart arkada grlerini gelitirirken, en ilkel tezlerle ve anlaylarla polemie giriyor. Teorik mcadelede, askeri savan, glerin en zayf yere ylmas prensibinin aksine, kar grlerin en gelimilerine ve en mkemmel temsilcilerine kar polemie girmek gerekir. Bu kiinin kendini gelitirmesinin de n kouludur. Demir (Hamburg) 7/12/1988
23

24

KLTREL ZERKLK TARTIMALARI VE LENN

Domas mmkn olan bir gmen aznlklar hareketi, dier hareketlerin deneylerine dayanarak olumaldr. Ancak bylece onlarn getii aamalar daha hzl, minyatr lerde ama olanana sahip olabilir. Fakat, henz kelimenin gerek anlamnda domam olan bu hareket, bugn, tm hareketlerin bir gerileme, yatana ekilme dneminde; bunun yaratt moral bozukluklar, zel hayata dnler, genel olarak teoriye ve zel olarak da Bilimsel Sosyalizme duyulan bir gvensizlik ve ilgisizlik dneminde; bylesi bir tarihsel atmosferde, -ekillenme eilimi gstermektedir. Bu eilimler gmen aznlklarn sorunlarnn bilincine varan; kendileri bu gm en aznlklarn bir entelijansiyas olmaya aday aydnlar zerinde de yansmakta ve bylece ancak teorik alma araclyla kavranabilecek olan dier hareketlerin tarihsel tecrbelerinin hzla almas olanaklarn azaltmakta; henz tohum. halindeki bu hareket birbiri pei sra kmaz sokaklara; Amerika'y yeniden keflere yneltmektedir. Glklerin byk blm tam da bu zgl tarihsel durumdan kaynaklanmaktadr. Bu tarihsel koullarda gmen sorunlarna ve bir gmenler hareketine yneli; ayn zamanda Burjuva ve Kk~Burjuva Sosyalizmlerinin Marksizm'le balarn koparmalarna tekabl etmektedir. Marksizm'in itibar olduu dnemlerde (rnein 1960'lar sonu ve l0'lerde) bu snfsal eilimler kendilerini Marksist bir terminolojiyle; Marksizm alan iin de ifade etme eilimindeydiler. Bu eilimlerin gerek snfsal anlamlarn kavramay gletirmekle birlikte; en azndan, bir lye kadar taraflarca kabul edilen ortak bir kavramsal temel salyordu. Bugn ise, Marksist kabuun atlmasyla birlikte, tartmalar tamamen farkl teoriler, kavramlar ve programlar biiminde ortaya kmaktadr. Farkllklar tespit nispeten daha kolayd,r, nk bu farklar dorudan doruya kavram ve hedeflerde ifadesini bulmaktadr; ama ayn zamanda tartmay yrtecek bir orta k dil bulmak zordur. Ve tam da bu nedenle ayrlklar, daha somut, programatik bazda tartlma olanana sahiptir. Gmen aznlklarn sorunlarna yneliin ayn zamanda Marksizm'den ve genel olarak teoriden uzaklamaya paralel gitme eilimi gstermesi, yzeysel olarak bu sreci gzlemleyenlerde, gmen aznln sorunlarna ynelmenin ancak sosyalizmden uzaklamayla mmkn olabilecei, ya da bu uzaklamann bir ifadesi olduu gibi bir yanlsamaya yol amaktadr, ki bu yanlsama iinde bulunanlar genellikle kendilerini "Marksist" olarak tanmlayanlardr. Bunun sonucu olarak da, taraflar birbirine karlkl kantlar sunmakta; birbirlerinin grlerine varlklaryla hakllk kazandrmaktadrlar. Sonu olarak ortaya ylesine bir sahte ikilem kmaktadr: Eer Marksizm'e inanyorsanz, bir gmen hareketi karssnda ilgisiz hatta dmanca davranmak zorundasnz; eer gmen hareketine yneliyorsanz Marksizm'den uzaklamak zorundasnz. Bu sahte bir ikilemdir. Taraflar gerekte ayn madalyonun iki yzn oluturmaktadrlar. Bir gmen hareketinin imkan ve gerekliliklerini kabul etmek, Marksizm'den uzaklamay gerektirmez; aksine tam da Marksizm bu imkan ve gereklilii grmeyi gerektirir; tersine
25

gmen hareketine yneli, o hareketin baars iin Marksizm'i ge rektirir. Ama dogmatik bir Marksizm'i deil, Tarihin grd en devrimci reti olan, eletirel ve yaratc Marksizm'i. Biz bu nc alternatifi; sahte ikilemin karsndaki kutbu savunuyoruz. Bu nedenle de Marksizm'e ynelik eletirilere cevap verme gereini her an, her admda hissediyoruz. Gmen hareketi iinde, ortak problemlerden kaynaklanan pratie ynelik bir birliin yan sra, program ve strateji balamnda ayrlklar, tartmalar olacaktr. Ama ayn zamanda "ideolojiler aras" bir tartma da olacaktr. Marksistlere ynelik, u sralar en yaygn eletirilerden biri de "Kltrel zerklik" sorunu etrafnda dmlenmektedir. Denilmektedir ki , Lenin " Kltrel zerklii reddederken yanlmaktayd, ama biz bunu savunmalyz. Bu anlay Gndemde de ifadesini bulmu ve gndeme konu zerklik" bal altnda alnmtr. Bu eletirilere kar kanlar da grlyor. Ancak bu talebi, kendilerini Marksist olarak kabul ettikleri iin reddedenler, Kltrel zerklikten bu talebi ne srenlerle ayn eyi anlyorlar:. Sadece Kltr'le snrl bir zerklik; sadece Kltr' kapsayan bir zerklik. oumuz Trkiye sosyalist hareketinden geliyoruz. Bugn Marksizm'i savunsak da savunmasak da onu orada rendik. Trkiye sosyalistleri arasnda, ok yaygn ve korkun sonular douran, muazzam bir ounluun paylat baz ortak yanlglar vardr; Kltr' kapsayan bir zerkliin "Kltrel zerklik" slogannn anlam olduu gibi. Tek yaygn yanlg bu deildir. rnein, 1905'te Lenin'in savunduu "ilerin Kyllerin Demokratik Diktatrl" slogan, Trkiye solunun hemen hepsince "Kyllk Desteinde Bir Proletarya Diktatrl" olarak anlalr. Bu, mthi ve gc yaygnlndan gelen yanl anlama nedeniyle Trkiye Solu, gerek ki Taktii, gerek Nisan Tezleri'ni, gerek daha sonraki tartmalar ve gerekse Ekim Devrimi'nin kendisini doru yorumlama, anlama olanan yitirir. Bir baka korkun ve yalan yanl anlama, bir tarihsel gei dnemi olan Proletarya Diktatrl ile, Komnizmin alt aamas olan Sosyalizmin ayn ey saylmasdr. Bylece gerek "Tek lkede Sosyalizm" tartmalarn; gerek Sovyetlerdeki gelimeleri; gerek Sovyet Devletinin karakterini; gerek Gorbaov reformlarn anlamak olanakszlar. Bunlarn sonucu olarak gerek amza damgasn vurmu en byk olaylar; en byk tartmalar gerekse bugn varolan glerin byk bir blm. Trkiye solu iin anlalmaz ve kavranlmaz kalmaya mahkum olur. te, "Kltrel zerklik" sorununda da bylesine korkun ve yaygn bir yanl anlama sz konusudur. Dier yanl anlamalarda olduu gibi, bu problemde de Marksizm'i eletirenlerin eletirdii Marksizm deil kendi yanl anlamalar; ama Marksizm'i szde savunanlarn da savunduklar Marksizm deil, kendi yanl anladklar Marksizm'dir. O sahte dilemma bu rada da karmza kar. Hem bu sahte dilemmay somut olarak gsterebilmek; hem de gerek Marksizm'i bu yanl eletiri ve savunular karsnda savunabilmek iin bu blmde mehur "Kltrel zerklik"` tartmasn, alntlarla zetleyip tezimizi kantlamaya alacaz. Kaynak, Lenin'in iki makalesidir. Her iki Makale de, Sol Yaynlar tarafndan. yaynlanm
26

olan "Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk" adl kitabn l ve 52. sayfalara arasnda bulunmaktadr. Birinci makale: "RSDP'nin Ulusal Program"; ikinci makale ''Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar" baln tamaktadr. *** Birinci Dnya Sava ncesinde varolan Avusturya -Macaristan imparatorluu bir "Uluslar Mozaii"dir. Bu yakcl nedeniyle "Ulusal Sorun"" o zamanki . Avusturyal Marksistlerin daima tarttklar bir problemdi. Avusturya Sosyal Demokrat Partisi, 1899'daki Brnn kongresinde gndeminin bana "Ulusal Sorun"u alr. ortada iki karar tasars vardr. Birincisi Parti'nin Merkez Komitesi'nin tasarsdr: Blgesel bir zerklii talep etmektedir. kincisi, Gney Slavlar Sosyal -Demokrat Parti Komitesi'nin tasarsdr: "Kltrel zerklik"` talep etmektedir. te, Lenin'in yazlarnda tartmalara ve Lenin'in '"Kltrel zerklii" reddetmesine ve eletirmesine yol aan tasar budur. Peki bu tasarda kltrel zeklikten kastedilen nedir? Bu en ak biimde, tasar metninden anlalabilir. Yalnz tasar metnini aktarmadan nce, iki ksa aklama gerekiyor. Kltrel zerklii savunan tasar, Yahudileri bu tasarnn kapsamnda grmemektedir ve Kongre bu tasary reddedip, aslnda bir uzlamay ifade eden Merkez Komitesi'nin tasarsn kabul etmitir. imdi tasarnn metnine bakalm; Lenin'in aktard kadaryla tasarnn birinci paragraf yle: "Avusturya'da yaayan her ulus, yelerinin bulunduu blge hangisi olursa olsun, (dil ve kltr alanna giren) btn ulusal sorunlarn tam bamsz olarak dzenleyen zerk bir grup oluturur."(s. 38) Aktarlan paragrafta, zerkliin sadece dil ve kltr konularyla m snrl olduu yoksa, dier alanlar da kapsayp dil ve kltre gre mi belirlendii, muhtemelen eviriden kaynaklanan bir belirsizlie Sahiptir. Ama "btn ulusal sorunlar" ifadesi, kastedilenin kltrle snrl olmadn gsterir. Burada kastedilenin sadece kltr kapsayan bir zerklik deil, kltre gre belirlenen ama d ileri hari bir devletin btn dier alanlarndaki zerklii olduu hem tasarnn alternatifinden, hem de Lenin'in baka yerlerdeki aklamalarndan anlalmaktadr. Tasarnn Merkez Komitesi tarafndan sunulan alternatifi, snr blgelere gre ekmeyi neriyordu, dil ya da kltre gre deil. Yani tartma zerk olacak eyin ieriinde deil, zerkliin neye gre belirleneceinde idi. Lenin yukardaki ilk paragraf aktardktan sonra bunun reddedildiini belirtip, unlar yazyor: "Bunun yerine lkelik (territorrialiste) bir program, yani 'ulusun yelerinin yaad blgeyi gz nnde tutmayan' hi bir ulusal grup yaratmayan bir program benimsendi."(s. 38) Baka bir sayfada da Lenin yine bu program yle aklyor: "Her yurtta, kendisini u ya da bu ulusun bireyi olarak kaydettiriyor ve her ulus, yelerini vergilendirme yetkisi olan, bir ulusal parlamentosu (diyeti) ve ulusal 'devlet sekreterleri' (bakanlar) olan bir hukuksal btn oluturur." (s. 32)

27

Alntlardan da aka anlald gibi, zerk olan ey sadece kltr olmayacak, kltr ve dil'e gre belirlenen bir hukuk ve maliye sistemi, yani bir devlet olacaktr. Bu devletin sadece belli bir toprak paras bulunmayacak, ama kendi meclisleri, bakanlar, btesi, vergieri toplayacak memurlar, vergi karanlar hapse atacak polisleri, o polisleri ve vergi memurlarn eitecek okullar vs. olacaktr. Bunu bugnn Almanya'sna ve rnein buradaki aznlklara uygularsak yle bir manzara ortaya kacaktr: Trkler, spanyollar, Yugoslavlar vs. her biri, kendini bir ulusun yesi olarak kaydettirecek, bunlarn her birinin topra olamayan ama a ilerinde serbest olan zerk bir devleti olacak; her birinin kendi memurlar, okullar olacak vs. . Bu plann samal ve uygulanamazl ortadadr. Sanrz bunu imdi kimse savunmuyor. Bunu reddeden ve eletiren Lenin'in hi de haksz olmad ortadadr. Dolaysyla Lenin'e yneltilen eletiriler anlamszdr. Bu durumda "Kltrel zerklii"savunan arkadalar diyebilirler ki: "Evet, Lenin buna itiraz ederken hakl, biz, kabaca, "Kltrel zerklie" kar kt iin Lenin'i eletirmekte yanlmz. Ancak, hakl olduumuz bir yan var. Bizler "Kltrel zerklik"ten, sadece Kltr sorunlarna has bir zerklii kastediyoruz, yani esas olarak okullar. Lenin bu anlamda bir kltrel zerklii de reddetmektedir." Dorudur, Lenin bu anlamda da bir kltrel zerklii reddetmektedir. Yani okullarda retilecek standart dersleri, her dil ya da ulus grubunun belirlemesini, bunlarn okullarnn ayrlmasn reddetmektedir. rnein yle yazyor: "Pratik uygulamada 'toprak-d' (u ya da bu ulusun zerinde yaad topraa bal olmayarak) zerklik plan, ya da 'ulusal kltr zerklii' bir tek eyi ifade edebilir: okulun uluslara gre, blnmesi, yani eitimde ulusal kapal alanlarn kabul. Proletaryann sosyalizm uruna, snf sava bakmndan sorunu ele almasndan vazgetik, demokrasi asndan bile nl bundu plann btn gerici niteliini anlayabilmek iin, bu plann gerekten neyi temsil ettiini aka grmek yeter." (s. 36) Peki, Lenin, okullarn ayrlmasna ve onlarn programlarnn o aznlklar tarafndan belirlenmesine hangi gerekelerle itiraz etmektedir? Lenin, itirazlarn toplumsal tecrbeye ve soyutlamalara dayandrmaktadr. Okullarn ayrlmasnn nasl bir sonu verdiine ve kime hizmet ettiine rneklere bakarak bir karar verir. O zamann dnyasnda, okullarn uluslara gre ayrld tek rnek, ABD'nin gney eyaletleridir. Orada siyahlar ve beyazlar ayr okul lara gitmektedirler: "Bir rnek ve okulun 'ulusallatrlmas' iin bir proje, bize neyin sz konusu olduunu aka gsterecektir. Amerika Birleik Devletleri'nin btn yaamnda, Kuzey eyaletleriyle Gney eyaletleri hal blnm durumdadr; Kuzeyde zgrlk ve kle sahiplerine kar savam gelenekleri egemendir; Gneydeki eyaletlerde iktisadi baskya urayan, kltrel bakmdan geri halde tutulan (...) vb. zencilere kar zulmn kalntlaryla birlikte, . kleci gelenekler egemendir. Kuzey eyaletlerinde zencilerle beyazlar ayn okula giderler, Gneyde zenciler iin zel okullar -eer deyimi uygun grrseniz 'ulusal' ya da rksal okullar - bulunmaktadr. Bana yle geliyor ki, bu, okulun 'ulusallatrlmas'nn biricik pratik rneidir." (s. 36)

28

Keza, Lenin'in yazy yazd sralarda, ar'n bakanlarndan biri, Yahudi okullarnn "ulusallatrlmas" yani ayrlmas ynnde bir yasa tasars hazrlam bulunmaktadr ve Lenin itirazna bir argman olarak bunu da getirir. Lenin tavrn belirlerken, somut olgu lardan hareket ediyor. Soruyor; "okullarn uluslara gre ayrlmas kime hizmet ediyor ve bunu kim istiyor" diye. Ve rneklerle cevaplandryor: Amerika'nn klecileri, arn bakanlar. Bu nedenle, brakn bir sosyalisti, bir burjuva demokratnn bile buna kar kmas gerektiini yazyor. Ayn gerici, ayrc eilim, ilke olarak deil ama pratik bir uygulama olarak bugnk Almanya'da da grlmektedir. Yabanclarn ocuklar sistematik olarak "Sonderschule"lere aktarlmaktadr. Ancak, buna da itiraz edilebilir. Denilebilir ki, ayrlma var, ayrlma var. Szkonusu rnekler, eitsiz durumlarda, zorla yaplan ayrlmalardr. Biz eit olacamz varsaymndan hareketle, gnll bir ayrlmadan yanayz. O zaman bu tehlikeler sz konusu olmaz. Aznlklar bylece kendi kltrlerini zerk olarak gelitirme olana bulurlar. lk bakta pek mantki gibi geliyor, ancak meseleyi biraz derinliine ele almaya alalm. Bir an iin, Trk aznln btn haklara sahip olduunu ve bu aznln kendi okullar, mfredat programlar, retmenleri olduunu var sayalm. (Programlarn ierii bahsine sonra geleceiz. ) Bir ok ocuk ve gen iin bu okullara gitmek, corafi nedenlerle olanaksz ya da ok g olacaktr; bu okullardaki eitimin kalitesi ister istemez Alman okullarna gre daha dk olacaktr, daha ok ezbere dayanacaktr, bizim Trkiye'nin ve Trklerin daha kalitesiz retmenleri tarafndan verilecek, ayn kalitesizlik kitaplara da yansyacaktr. Eitim Trke olduundan, ne kadar iyi retilirse retilsin rencile r Almanca'ya daha az egemen olacaklardr vs.. Okulu bitirdikleri andan itibaren, bir aznlk olmalar dolaysyla fiiliyatta aleyhlerine olacak tercihlerin ntr olacan varsaysak bile, eitimin kalitesi nedeniyle daha az i bulma anslar olacaktr. Ve bir ka kuak sonra Almanlarla Trkler arasnda bugnknden ok daha byk bir kastlama, Trklerin de alt kast oluturma durumu ortaya kacaktr. Bu srecin ulusal dmanlklar ve nyarglar ne kadar krkleyecei de iin cabasdr. Kltrel zerklii neren arkadalar, aznlklara, fiilen Huxley'in Yeni Dnya'snda gamma kategorisinden bir rol ngrmektedirler. Ve bu, tam da burjuvazinin "kili Toplum" planlarna denk dmektedir. Lenin'in okullarn ayrlmasna itirazlarndan biri de, bu okullarn fiilen papazlarn elinde olacadr. Ayn ey Trkler iin de geerlidir. Ayr Trk okullar demek, hocalarn egemenliindeki okullar demektir. Ve bu burjuvazi iin hi de kabul edilmeyecek bir ey deildir. Gnlnde yatan aslandr. Lenin'in, Kltrel zerklie kar karkenki mantki itiraz ise Kltr'n deoloji'den ayrlamayaca noktasnda toplanr. yle yazyor: "Eitim alann ayr tutmak her eyden nce sama bir topyadr, nk (genel olarak 'ulusal kltr' gibi) okulu ekonomiden ve siyasetten ayrmak olanakszdr." (s. 35)

29

deoloji Kltrn bir esidir, ve onu soyutlamak mmkn deildir. Ama herhangi bir ulus ya da aznlk iinde bir tek ideoloji olamaz, snf ayrlklar varsa bunlar kendilerini farkl ideolojiler biiminde yanstrlar. Ne var ki snflarn konumlar da eit deildir, egemen snflarn ideolojisi egemen ideolojidir. Kltr ideolojiden soyutlamak mmkn olmadna; egemen snfn ideolojisi de kltre egemen olduuna gre, kltrel zerklik demek, aznln burjuvazisinin, egemen snflarnn ideolojik zerklii demektir. Kltrel zerklii savunan arkadalar. Evet biz de tam bunu kastediyoruz, Alman burjuvazisinin ideolojik egemenlii yerine, Trk burjuvazisinin ideolojik egemenlii altnda olalm, hi olmazsa kimliimizi kaybetmemi, kltrmz gelitirmi oluruz, diye dnyor olabilirler. Kendi alarndan hakl da olabilirler, nk kendileri bizzat o burjuva ideolojisinin tayclardrlar ve burada Trk aznlnn burjuvazisinin, yani kendilerinin karlarn korumu olmaktadrlar, ama o aznlk iinde egemen olmayan bir ideolojiyi savunan bizler de, tam da bu noktada onlarn savunduu ideolojinin egemenliine kar kmak; bizim grevimizin bizzat ncelikle "kendi" burjuvazimizle savamak olduunu sylemekte serbestiz ve haklyzdr. Sizler iin tayin edici ulusal kimlik olabilir, onun karlnda kendi burjuvazinizin saflarnda yer alabilirsiniz, bizler iin tayin edici olan ise snfsal kimliktir, onu ulusal ya da kltrel kimliimiz karsnda harcamaya n iyetimiz yok. Kltr'n u ya da bu grnmn ideoloji'den ayrmak; dnce dzeyinde yaplabilecek bu soyutlamay gerek hayatta yapmak mmkn olmad iin Lenin "Kltrel zerklik" sloganna, zerklinin kendisi srf kltrle snrlanyor olsa da kar kmaktadr. Eer kltrel zerklii savunanlar ideolojinin ayrlmasn mmkn gryorlar ise, bu ayrlmann nasl olabileceinin somut mekanizmalarn da gstermek zorundadrlar. Lenin'in, ideolojinin Kltr'n soyutlanamaz bir esi olduundan hareketl e; her toplumda iki kltr olduundan sz etmesi, bu soyutlanamazlk gz ard edildii, grmezden gelindii iin yanl anlalmaktadr. imdi de bu yanl anlamann zerinde duralm. Lenin yle yazyor: "Her ulusal kltr, gelimi olmasa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn elerini ierir, nk her ulusta, yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi douran, smrlen bir emeki yn vardr. Ama her ulusta, ayn zamanda bir burjuva kltr de vardr ve bu, ulusal kltrn "bir esi" olarak kalmaz; egemen kltr biimine brnr. Bylelikle, "ulusal kltr", genel olarak byk toprak sahiplerinin, papazlarn ve burjuvazinin kltrdr." (s. 21) Bu ok bilinen alntda Lenin'in egemen ve alt olarak niteledii ey gerek te ideolojidir. Ama ideoloji'yi kltrn herhangi bir boyutundan pratik hayatta ayrmak mmkn olmad iin, Lenin okuyucunun anlayna snp, kavramsal dzeyde bu ayrm yapma gereini duymamakta, dolaysyla "iki kltr" den sz etmektedir. Ayn Lenin 'in Devrimden sonraki tartmalarda "Proleter Kltr" kavramna kar kt ve onu sama bulduu da bilinir. Peki, Lenin kendi kendisiyle elimi olmuyor mu? Olmuyor, nk bu tartmada da Kltr baka bir anlamyla kullanlmaktadr. Eer Kltr' sanat eserleri olarak anlarsak, ki Devrim sonras tartmada bu anlamda kullanlmaktadr, bir "proleter kltr" olamaz. Olamaz, nk proleter ve burjuva
30

devrimlerinin karakteri farkldr. Burjuvazi iktidara gelmeden nce kendi kltrn tpk ekonomiye egemen olduu gibi gelitirebilmi ve kendi deer yarglarn topluma egemen klabilmitir. Ama proletarya toplumsal konumu gerei burjuvaziden daha stn bir kltr gelitiremez, var olan enerjisini, en iyi beyinlerini, kltrel-sanatsal yaratmlara deil ekonomik, politik ve ideolojik mcadeleye ayrmak zorundadr. ktidara geldii andan itibaren ise, o gne kadar kendisinden esirgenmi olan, burjuvazi dahil tm insanln kltrn zmlemeye ynelmek zorundadr. En geni ynlara okuma, yazma ve tahsil imkanlar salamak; insanln sanatsal yaratmlarnn ucuz basklarn yapmak vs. gibi ileri baarmak zorundadr. Proletarya, ancak, tm yaratlm kltrleri zmledikten sonra onlar aabilir. Ama bu srecin kendisi, ayn zamanda proletaryann yok oluuna da denk der. Proletarya iktidara egemen bir snf olmak ve bu egemenlii srdrmek iin deil, tm snflar, dolaysyla da kendini yok etmek iin gelir. Ve iktidara gelme kendini yok etme srecinin ilk admdr. Dolaysyla gelecein kltr bir "proleter kltr" deil, burjuva medeniyetinden daha stn bir medeniyetin, sosyalist bir medeniyetin kltr olabilir. Sosyalist bir kltr olabilir, snfsz toplum kltr olabilir. Proletarya, snfsz bir topluma ulancaya kadar, sadece sosyalist bir ide olojiyi gelitirebilir, ama bir kltr deil. deoloji Kltr'n bir esi olduu. lde, genel anlamyla kltrn sadece bu esini gelitirme yeteneinde olabilir. O halde Lenin'in yukardaki mehur alnts, sanatsal yaratmlar, ayr bir deer sistemi anlamnda anlald taktirde Lenin'in ne dedii anlalmaz olur. nk byle bir sosyalist kltr yoktur. Fakat ezilenler arasndaki bir kltrden, Kltr'n baka bir anlamnda. "yani bir yaam tarz anlamnda. belli ller iinde sz edilebilir. iler arasnda, adeta evrensel bir karakter tayan ime, seksist. akalar, futbol ve takm taraftarl gibi bir alt kltrden sz edilebilir. Keza, fabrikadaki retimin insan tketen - yabanclam emeine bir tepki olarak, insann retim iinde kendini gelitirme ve gerekletirme ihtiyacnn bir rn olarak son derece yaygn olan, i saatleri dnda el ileriyle, bahe ileriyle uramak da hemen hemen srf iilere has bir kltr saylabilir. Gerekte ii snfnn st ve kalifiye tabakalar arasnda bu kltr, alt tabakalar arasnda da futbol, seksist akalar vs. kltr daha bir yaygnlk gsterir. Ne var ki, Lenin'in tartma konusu bunlar deildir. (Esasnda burada ele elnan rneklerde grlen, Kltr kavramnn, son derece belirsizliinden, birbiri iine gemi deiik anlamlarndan dolay. "Kltr" szcne dayanan bir slogann nasl belirsizlikler ve tehlikeler ierdii de ortaya kmaktadr. ) *** Lenin'in "Kltrel zerklik" sloganna kar kmas, onun uluslar, diller, rklar zerindeki basklara duyarsz, kr olduu anlamna gelmiyor. Lenin'in kar olarak nerdii nedir? imdi de onu grelim. Lenin kendi programn "Dillerin ve uluslarn eitlii, bunlar zerindeki ayrcalklara ve basklara son!" diye ifade ediyor. Peki bu nasl salanabilir? Lenin'in kafasndaki somut tasar

31

nedir? Lenin bu tasary polemii iinde, yer yer dank bir ekilde yle aklyor: Lenin, bunun ilk art olarak sonuna kadar tutarl bir demokratizmi, yani demokratik bir devleti n gryor. Nedir bu demokratik devlet? Bu demokratik dzen, dil ya da ayrlma hakknn, demokratik olmayan bir yoldan zmn olanaksz klan bir dzendir. "Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir. " (s. 11-12) Ak ki, Lenin, genel olarak demokratik bir dzen deil, ok zel bir demokratik dzen talep ediyor. nk genel olarak demokrasi, aznln ounlua uymas ilkesinin kabul demektir. Bu ilkeye dayanarak, pekala aznlk uluslar zerinde ounluk ulus gayet "demokratik" bir ekilde istedii dayatmay yapabilir, tpk bugn Almanya'da olduu gibi. Lenin'in kastettii demokratik dzen ise, uluslarn ve dillerin eitliini salamay grev olarak nne koymu, buna gre yaplanm bir dzendir. Byle bir dzenin nasl bir ey olmas gerektii konusunda Lenin u ipularn veriyor: "Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yuttana, anayasaya aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere giriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (s. 19) Lenin'in tanmlad trden, zel demokraside, uluslarn ve dillerin eitlii bir anayasa maddesi olmak zorundadr ve bu maddeye kar bir tasarrufa herhangi bir vatanda bile dava aabilir. tiraz hakk sadece kimi imtiyazl kurululara verilmemektedir, herkesedir. Peki Lenin niin byle bir genel yasa maddesi ile yetiniyor. Niye daha ayrntl bir plan gelitirmiyor? nk zellikle kapitalizmin bir rn olan byk ehirlerde, eitli milliyetler ve diller bir mozaik grnmndedirler. Her zgl durum yasayla dzenlenemez. Bu nedenledir ki, Lenin, pratik uygulamay, yasada belirtilen ilke erevesinde yurttalarn kontrolne brakyor. Lenin`den aktaralm. "nk her akl banda kimse anlar ki, bir programda, ayrnt niteliindeki sorunlar nceden belirlemek gereksiz ve olanakszdr. Program, ancak, temel ilkeleri saptar. ncelediimiz rnekte temel ilke, (...) aka ifade edilmitir. Bu ilke, hi bir ulusal ayrcalk ve hi bir ulusal eitsizlik tanmamak, bunlara gz yummamaktan ibarettir. "Bunduuyu bu konuda aydnlatmak iin somut bir rnek ele alalm. St. Petersburg kentinde, 18 Ocak 1911'de, okul saym, Ulusal "Eitim" Bakanlna bal ilkokullarda 48. 016 renci bulunduunu ve bunlarn 396'snn, yani %1'den aznn Yahudi olduunu gstermitir. Ayrca iki Romanyal, bir Grc, Ermeni vb. vardr. Bu ilikiler ve koullar eitliliini kucaklayan 'kesin' bir ulusal program yapma olana var mdr? (Kukusuz,

32

Petersburg, Rusya'nn ulusal bakmdan en 'kark' kenti deildir: ) yle sanlr ki, bundular gibi ulusal 'inceliklerin' uzmanlar bile, byle bir program yapmay gze alamazlar. "Devletin anayasasnda aznlk haklarn ihlal eden her trl nlemleri geersiz ilan eden bir temel yasa olsayd, her yurtta, devlet hesabna, rnein, Yahudi dili, Yahudi tarihi vb. okutacak zel retmenlerin grevlendirilmesini, ya da Yahudi, Ermeni, Romanyal ocukl ar iin, hatta tek bir grc ocuu iin resmi bir lokal ayrlmasn yasaklayan yasa ve kararnamelerin yrrlkten kaldrlmasn isteyebilirdi. Her durumda, hak eitlii temeli zerinde, ulusal aznlklarn akla-yakn ve gerekletirilebilir isteklerini karlamak hi de olanaksz deildir ve bu eitlii savunmann zararl olduunu kimse syleyemez. Tersine, rnein Petersburg'un Yahudi ocuklarna ayrlm bir yahudi okulu isteyerek, okulun uluslara blnmesini savunmak, elbette ki, zararl olur; 1, 2 ya da 3 ocuktan ibaret de olsa 'btn ulusal aznlklar iin ulusal okullarn kurulmas ise, yalnzca olanakszdr. "stelik lke apndaki hi bir genel yasa, bir ulusal aznln, kendi zel okuluna ya da tamamlayc derslerde vb. zel retmenlere hak kazanabilmesinin, ne lde olacan saptayamaz. "Buna karlk, hak eitlii zerine lke apndaki genel yasa, zel genelgelerle, blge diyetlerinin, kentlerin, zemztvolarn, topluluklarn vb. kararnameleriyle pekala ayrntlarna kadar saptanabilir ve gelitirilebilir." (s. 43-44-45) "Kltrel zerklik" fiilen okullarn ayrlmas olduundan, bu vesileyle, bu slogann taraftarlarna unu sormak gerekiyor: Bu gn Almanya'da, diyelim Hamburg'taki ve her biri ehrin ayr bir yerinde oturan kk Gney Afrika'l aznlk iin de okullarn ayrlmasn talep ediyor musunuz? Eer ediyorsanz, bunu pratikte nasl gerekletireceksiniz? Eer diyelim ki, 10 Gney Afrikal ocuk iin Hamburg'ta. bir tek okul aacaksanz, bu ocuklar o okula nasl gidecek? Eer her birka ocua bir okul aacaksanz, bu zenginliklerin grl grl akmad bir toplumda gerekletirilemez. "Kltrel zerklik" taraftarlar, "Ama biz, belli bir orann stndeki aznlklar iin bunu istiyoruz" diyebilirler. O zaman da u sorular ortaya kar : Bu belli bir oran nedir ve kim saptayacak? Belli bir orann altndakiler bask altna alnm olmayacak m? Almanlar da ayn mantkla bu belli oran Trkler gibi byk aznlklar darda brakacak ekilde saptayabilirler. Ak ki ortada geriye tepen bir talep vardr. Btn bunlarn yan sra, belli bir orann stndeki baz aznlklara. imtiyaz tanmak mcdeleyi bler. Ama Lenin'in nerdii gibi "dillerin ve milliyetlerin" eitlii sloganndan hareketle, herhangi bir aznlktan bir tek ocuk iin bile, ona dilini ve geldii lkenin tarihini retecek, masraf devlet tarafndan karlanan bir retmen temin edilebilir. Grlmektedir ki, Lenin, ulusal ve kltrel basklar karsnda, "Kltrel zerklik" plann: savunanlardan ok daha hassas ve ok daha adildir... Ama sadece bu kadar da deil. O demokratik dzende, dank aznlklarn rgtlenme zgrl dahi garanti altndadr. yle yazyor Lenin: "rnein le bir durumu nasl aklayacaz: Saratov eyaleti sakinlerinin Alman topluluu art, Riga ya da Lotz iilerinin Alman mahallesi, art, Petersburg dolaylarndaki Alman kasabas vb. , Rusya Almanlarnn 'biricik ulusal btn'n oluturacaklardr. (Avusturya S.
33

D. programna gre). Besbelli ki, belirli bir devlet iinde hangi ulusal topluluktan ol ursa olsun her topluluun rgtlenmesi dahil, her trl rgtlenme zgrln asla reddetmemekle birlikte sosyal demokratlar, byle bir eyi isteyemezler ve byle bir birlie arka kamazlar." (s. 39) Bu alntdan aka grld gibi, o zel demokraside, dank durumdaki aznlklar rgtlenebilirler. Bu hak garanti altndadr. Ama sosyalistler byle bir rgtlenmeye taraf tar olmazlar. Taraftar olmamalar, bu hakka kar kmalar anlamna gelmiyor. Keza Lenin, kck bile olsa, trde ulusal bileimi olan blgelerin tam zerkliinden; ve ayn ulusa ait byle kk alanlarn birlikte hareket edebilecekleri imkanlarn da tutarl demokratizm bakmndan nemini vurgular: "Kukusuz, hi bir Marksist -hatta tutarl hi bir demokrat bile- (. . . ) Rus eyalet ve ilelerini savunamaz, ve bu eskimi idari blnmeler yerine halklarn ulusal bileimini olanaklar lsnde gz nne alan yeni blnmeler gereine kar kmaz. Ve en sonu kukusuz, kck bile olsa, trde ulusal bileimi alan ve evresinde, aralarnda kuracaklar her trl ilikiler ve zgr derneklerle, lkenin ve hatta dnyann ayr ayr noktalarna : dalm olan o ulusal-topluluktan insanlarn birleik halde hareket edebilecekleri zerk kk idari blnmeler yaratmak, her trl ulusal basky ortadan kaldrmak iin son derece nemlidir. Btn bunlar tartma gtrmez ve bunlara ancak gerici ve brokratik bir adan kar klabilir." (s. 51) te, "kltrel zerklii. " reddeden Lenin'in anlay ve program byledir. Bu progra m muhakkak ki, "kltrel zerklik"ten ok daha tutarl, ok daha demokratik ve ok daha aznlklarn haklarn gzeticidir. "Kltrel zerklii" savunanlar ise, henz, bununla daha neyi kast ettiklerini, nasl bir dzen hayal ettiklerini, birtakm genel ve anlamsz laflar dnda aklayabilmi, programlarnn hangi noktalarda Lenin'inkinden daha ileri, daha hak gder, daha eitliki olduunu gsterebilmi deillerdir. Ve bugnn gerekliinde, bu belirsizliiyle, "Kltrel zerklik" parolas, zellikle eski "Marksistler" tarafndan da atlm olduundan, bu parola, gmen aznlklarn haklarna ynelik olmaktan ziyade, bilimsel sosyalizmle kopumann bir bayra olmakta; esas olarak ona saldr grevi grmektedir. *** "Kltrel zerklik" sloganna kar bizler klasik dillerin ve milliyetlerin eitlii slogann savunuyoruz. Bundan ne anladmz da yukarda Lenin'den aktrmalarla somut olarak gsterdik. zerklik parolas karsnda Lenin'in anlayn savunuyoruz. Ama bu hareket noktas ve temel olmakla birlikte yeterli deildir. Marksistler olarak tahlillerimizi ve programlarmz, tarihsel deneyin nda gelitirmemiz gerekmektedir. Yaratc ve eletirel Marksizm bunu gerektirir. Bu balamda nmzde hangi grevler bulunduuna ksaca deinmekte yarar var. Lenin Okullarn ayrlmlna ABD'nin gney eyaletlerini rnek verirken, Kuzey'de siyah ve beyaz nfus arasnda bir eitlik varm gibi yazyor. Kuzey'i adeta bir rnek gibi ele alyor. Ama aradan geen yarm asrdan fazla zaman, ayn okullara gitmenin siyahlarn durumunda

34

bir deimeye. yol amadn gsteriyor. Bu durumu nasl bir teorik aklamaya kavuturacaz, taleplerimiz neler olmaldr? Ayn rnee devam edersek, Lenin, okullar ayrlmad takdirde, kapitalizmin kendiliinden, iktisadi yasalarn zoruyla nyarglar, dmanlklar gidereceini, yani rnein zencilerin beyaz nfusla ayn konumlar paylaacan; zenci beyaz ayrmnn fiilen son bulacan ngryor. Bunu aka ifade etmese bile byle bir beklenti iinde olduunu sezdiriyor. Aradan geen zaman, kapitalizmin, emperyalizm aamasnda gettolama ve ayrmclk eilimlerini yeniden glendirdiini gsteriyor. Bu glenme fenomeni hangi mekanizmalarla iktisadi hayata balanmaktadr? Bu deiik srece, rnein Troki'nin Yahudiler balamnda deindii gibi, bir ok Marksist dikkati ekmitir. Ama bu sreci ksaca tasvir eden ve kategorik dzeyde, yani emperyalizmin gericiliiyle aklayan deinmelerdir bunlar. Bu srecin hangi mekanizmalarla altn aklayan (tpk ev iinin art deer, dolaysyla. i gcnn retilmesindeki fonksiyonunu kadn hareketinin bir teorik katk olarak aklamas gibi) teorilere ihtiya bulunmaktadr. Yine bunlara bal olarak Lenin, hem ii snfnn olduka yakn bir zamanda zaferini umduundan; hem kapitalizmin ayrmlar eitleme eiliminin yan sra, ayrmlar glendirici eilimini grmediinden hem de bu basklara urayanlar (kadnlar, aznlklar, zenciler vs. ) bir mcadele znesi olarak ortaya kmadklarndan ve radikal istemleri olan bir hareket gelitirmediklerinden, hi bir zaman bu hareketler karsnda sosyalistlerin tavrnn. ne olmas gerektii gibi bir soru sormamtr. Ama bugn bu mcadele zneleri vardr, ve bir yn teorik sorunu gndeme getirmektedirler. Lenin, her ulusta iki kltr, yani iki ideoloji olduundan sz ederken, ezilenlerin ideolojisinin demokratik ve sosyalist karakterli olduunu sylemektedir. Bu, bize olduka dz bir mantk gibi gelmektedir. Lenin zamanna gre hakl grlebilir: Gerekten de o zaman Avrupa i Harek eti genel olarak sosyalist bir ideolojiye sahiptir. Ama yine de iler her zaman byle basit deildir. Ezilenlerin snfsal karlar sosyalist bir ideolojide, demokratik bir ideolojide yanksn bulabilir, ama snfsal tepkileri ou kez hi de demokratik ya da sosyalist olmayan ideolojiler biiminde ifadesini bulabilir. deoloji, yanl bilin demektir. Ama bu yanl bilin her zaman egemen snfn propagandasndan ve manplasyonundan domaz. Bilgi srecinin kendisinden doar. Yani z ve grnm ayn deildir. Bilimsel bir bilin ancak yksek bir soyutlama dzeyini var sayar. Bylece ideolojiler ile, konumlar ve karlar arasnda ou kez zt grnmler ortaya kmaktadr. Bu fenomen karsnda ne yapmak gerekmektedir? Bask altndaki ezilen gruplarn tepkileri sadece gerici ideolojiler biiminde deil, ayn zamanda ve ou kez bir alt kltr. biiminde ifadesini bulmaktadr. Belli giyiniler, davranlar, mzikler vs. gibi. Yani kltrn sadece ideoloji esi deil, ideoloji d eleri de snfsal tepkinin ifadesi olmakta, zellikle alt kltrlerde, kltr bir btn olarak ezilenlere ait olmaktadr. Ama btnyle ezilenlere ait bu kltr, ideolojisiyle btnyle ezilenlerin karna ve konumuna aykr olabilmektedir. rnek olarak Dazlaklar gsterilebilir. Bu. olgu, eer ezilen aa yukar tamamen bir rk, bir aznlk ise, ve sosyalist bir bilin de

35

gelimemise, tepki tamamen ulusal bir kltr grnm alabilmektedir. Bu anlamda ulusal kltr, ideoloji d eleriyle, tamamen ezilenlerin kltr olmaktadr. Almanya'daki Trkler bir rnektir. Trk aznlk iindeki burjuvalar, davran kalplar anlamndaki bu kltrn dndadr. Yani rnein ba rts takmazlar, ocuklarn kuran kursuna yollamazlar vs. Ezilenlerin bu kltr iinde burjuvalarn, hatta kk burjuvalarn yeri yoktur. Bu bir gmen ii alt kltrdr. Bu kltr iinde burjuvazi yoktur ama hem burjuva ideolojisi, hem de dier gerici ideolojiler, sadece manplasyonlarn sonucu deil, yanlsamalarn sonucu olarak da vardr. Bu durumda, her kltr iinde iki snf vardr nermesi gereklii tam karlamamaktadr. te, ksaca aklmza gelen sorunlardan, ki hepsi birbirine yakndan baldr, bazlar. Biz bu ve daha akla gelebilecek baka sorunlar grmezden gelmiyoruz: Cesaretle bu sorular soruyoruz. Bu sorulara verilmi tutarl bir cevabmz olmadn gizlemiyoruz. Ama Marksizm'in bu sorular sormay mmkn kld gibi, onlara cevaplar verebilecek tek reti olduuna da inanyoruz. 22/12/1988

36

GMENLERN BR AZINLIK OLARAK TALEPLER NE OLMALIDIR?

nmzdeki toplantnn gndemindeki konulardan biri de "Kltrel zerklik". nceki toplantda, ayr bir gndem maddesi olmamakla birlikte, dier konular balamnda bu konu da yer yer ve dank bir ekilde tartlm; ortaya olduka deiik pozisyonlarn kt grlmt. Esasnda "Kltrel zerklik" gndem maddesi de tpk "ifte Vatandalk" maddesinin yanllna sahiptir. Toplantdaki tartmalardan da grl kadaryla "Kltrel zerklik" grlerden sadece biridir. Bu balkla, grlerden birine bir imtiyaz tannmaktadr. Konunun bal daha doru olarak u olabilirdi: Bir Aznlk Olarak Gmenlerin Talepleri Ne Olmaldr? Ancak bu balk bile, gmenlerin ayn zamanda bir ulusal aznlk olduu varsaymna dayand ve bu konuda bir gr birlii olup olmad bilinmedii iin gerekte ikinci aamada tartlmas gereken bir konuyu ierir. Bu balamdaki ilk madde: "Gmenler bir ulusal aznlk oluturmakta mdrlar?" gibi bir ey olmaldr kanmzca. Biime ilikin bu ksa deinmelerden sonra konunun kendisine gelelim. Kanmzca gmenler ayn zamanda birer ulusal aznlk oluturmaktadrlar. Osman'n da (Hamburg) belirttii gibi bu yeni bir fenomendir. Normal olarak ulusal aznlklar, ok eski alardan beri, belli bir ulusun topraklar zerinde dalm; bu sre zarfnda kendi ulusal kimliklerini korumu topluluklardr. Bunun en bilinen rnei Yahudilerdir. Trkiye'de bulunan, tm imha, mbadele, asimilasyon abalarna ramen hala az da olsa varolmaya devam eden Ermeniler, Rumlar, Sryaniler de bu tr aznlklara bir rnek olarak gsterilebilir. Avrupa'daki gmen aznlklar ise, tamamen yeni, Sava sonrasndaki boom dneminin ortaya kard bir fenomendirler. Bu aznlklarn yeni ortaya km olmas, onlarn bir aznlk olmad anlamna gelmez. eitli uluslardan bu gmenler, kendilerini baka bir t arihsel yaantnn ve gelenein devamclar olarak kabul ettiklerine; ulusal zelliklerini koruduklarna gre; ayr bir milliyet ve kltr evresinden olduklar duygusu onlarda bulunduuna gre birer ulusal aznlktrlar ve birer ulusal aznlk olarak bask altndadrlar. Ne var ki bu aznlklar belli bir toprak paras zerinde younlam olmadklar iin problemin zm karmak bir hale gelmektedir. Eer belli bir toprak paras zerinde younlam olsalard, onlarn kendi kaderlerini tayin hakk savunulur ve taleplerin ne olaca konusunda pek fazla bir problem kmazd. O halde sorun udur: Belli bir toprak paras zerinde younlamam aznlklarn urad zgl basklara kar talepler neler olmaldr? Bu soruyu sorarken, o aznlklardan insanlarn hukuki, siyasi vs. eit haklarnn olduu, ama bir aznlk olarak zgl konumlarnn tannmad varsaymndan hareket ediyoruz. rnein, ngiltere'deki birok gmen grubu bu kategoriye girmektedir. ngiliz pasaportu tamaktadrlar ve bir ngiliz'in sahip olduu haklara

37

sahiptirler. Trkiyelilerin durumu daha problemli olduundan, konuya aklk getirmek iin byle bir soyutlama yapmak gerekmektedir. Toplantlara katlan bir grup arkada (rnein Gmen dergisi evresinden gelenler) bu soruya "Kltrel zerklik" cevabn veriyorlar. Ne var ki, "kltrel zerklik nasl bir eydir? Bundan kastedilen nedir?" gibi sorulara ak cevaplar veren bir metin ortada yok. Varsa da biz bilmiyoruz. Daha ziyade kiisel konumalardan karabildiimiz kadaryla, "Kltrel zerklii" savunan arkadalar, bu sloganla kltr sorunlarna ilikin bir zerklii kastediyorlar. Fakat bu izlenimimizden de emin deiliz. Deiliz nk, bu arkadalardan bazlarnn, Lenin'in "kltrel otonomi" slogann reddetmesinin yanl olduunu sylediklerini ya da en azndan bu kanda olduklarn biliyoruz. Tam bu noktada "kltrel otonomi" diyen arkadalarn, bundan kltrel alanda bir otonomiyi kastettikleri yolundaki izlenimimiz yok oluyor. Ya bizim bu izlenimimiz yanl ya da bu arkadalar Lenin'i yanl anlam durumdalar. Konuyu biraz aalm: Trkiye Solu'nda da "Kltrel Otonomi"den, mthi bir yanl anlama ile, kltr hayatnda, kltrel alanla snrl bir otonomi anlalmaktadr. Ancak bu anlaylara kaynak olan mehur tartmada ve Lenin'in ok bilinen yazsnda, ne Lenin, ne de eletirdii muhataplar, "Kltrel Otonomi"den Trkiye Solu'nun anladn anlamamaktadr. O tartmada bu kavramn ierii udur: Alan, belli bir blgede younlama sz konusu olmad iin, blgeye deil, kltre gre belirlenen hukuki, siyasi, mali vs. bir otonomidir. Yani "Kltrel Otonomi" slogannda "Kltr", otonom olacak eyin kendisini deil, ieriini deil; tabiri caiz ise snrn belirlemektedir. Bir bakma "Blge"nin karl olarak, onun olanakszlndan nk blgesel bir younlama yoktur - onun yerine ikame edilmi bir kavramdr. Konuyu bir rnekle somutlayalm. Diyelim ki Almanya'da yaayan insanlar kendilerini u ya da bu ulusun yesi olarak kaydettirecekler ve rnein Almanya'nn eitli ehirlerine, sokaklarna, blgelerine dalm olan Trkler, kendilerini Trk olarak kaydettirenler olarak, ortaklaa ayr bir meclise, bakanlara, mahkemelere, hukuk sistemine, dolaysyla btn bunlar iin zerk vergilere, vergi toplamak iin vergi memurlarna okullara sahip olacaklardr. Yani blgesel otonomiden kastedilen gibi, ortada otonom, yani ii ilerinde serbest bir devlet olacaktr. Sadece farkl olarak, bu devletin belli bir toprak paras olmayacak; oraya buraya dalm bir nfusu olacaktr ve bu nfusun kimlerden oluacan da "Kltr" belirleyecektir. Lenin'in muhataplar "Kltrel Otonomi"ye bu anlam veriyorlard ve Lenin de onlarla bu anlamda tartp kar kyordu. Sanrz bu toplantda "Kltrel Otonomi"yi savunanlardan hi kimse ona bu anlam yklemiyor. O halde, hem talebin "Kltrel Otonomi" olarak adlandrlmas yanltr ve yanl anlamalara yol amaktadr; hem de Lenin'e yneltilen sulama samadr. Eer, yorumladmz gibi, srf kltr alanyla snrl bir otonomi kastediliyo rsa, konu yine ak deildir. nk "Kltr"den anlalann ne olduu belli deildir. Kltr kavram birok farkl anlamlara sahiptir bu anlamlar arasnda kesin bir snr izmek de gtr.

38

rnein Kltr, "bir yaam tarz" olarak anlalabilir. Farkl kltrler arasndaki, Almanlarn "Gnlk Hayat" dedii alandaki kltrel atmalardan sz ederken, "Kltr fark" gibi bir kavram kullanldnda, Kltr'n buradaki anlam yaam tarzdr. Yani kimi sandalyede yemek yer, kimi bada kurup, kimi elle yer, kimi atal bakla, kimi duran suyu aktp ykanr, kimi akan suyu durdurup ykanr vs.. Ve bu yaam tarz farkllklar "Gnlk hayatta" mthi atmalara yol aarlar. Ancak bu atmalara ne devrimle, ne yasalarla ne kararnamelerle son verilemez. Bunlar ancak hayatn kendiliinden ak iinde deiip yok olma ansna sahiptirler. Dolaysyla siyasi bir slogann konusunu oluturamazlar. "Kltrel Otonomi"den kastedilen herhalde bunlar olmasa gerek. Yani "yaam tarz" anlamnda kullanlmyor olsa gerek. Kltr, gzel sanatlarn genel bir karl olarak da kullanlr. Kastedilen herhalde bu da deil. Kimsenin u veya bu iiri yazmasna; u veya bu mzik parasn bestelemesine kimsenin kart yok. rnn kaderi de byk lde kapitalizmin pazar yasalarna gre belirlenir. Kltr, toplumdaki btn maddi ve manevi deerler olarak anlalyorsa, sorun daha basitlemi olmuyor. rnein Trklerin, Almanlarla ortaklaa maddi ve manevi deerleri, ayr olanlardan ok fazladr. Ayn tipte, mutfak, banyo, tuvalet, odalardan mteekkil, ekirdek aileye gre yaplm evlerde yayorlar, ayn fabrikadan km elbiseleri giyiyorlar, ayn fabrikalarda alyorlar, ayn trden arabalara biniyorlar, hesaplarn ayn zaman, para, l birimlerine gre yapyorlar, ayn saatte kalkyor ve ayn saatte yatyorlar, ayn yollarda yryp, ayn maazalardan al veri ediyorlar vs.. Ama btn bunlar iinde ayr olanlar, yani ayr mzikten zevk almak, ayr tad zevki bulunmak vs. kastediliyorsa hem bunlarn siyasi bir sloganla ilikisi yoktur, hem de bu snrn nerede ekilecei belli deildir. Bir ulustan insanlar arasndaki farklar ou kez, ayr ulustan insanlar arasndakilerden daha fazladr. En geni anlamnda Kltr kavramna Hukuk da girer. Yani kastedilen hukuki bir otonomi olmasa gerek. Buna hi bir devlet msaade etmez. rnein "gze gz, die di" baka bir hukukun temelidir. Hukuku kapsayan bir kltrel otonomi, belli bir aznln kendi aralarndaki anlamazlklarda kssas ilkesini kabul eder ve dier mahkemeler onlara karamaz. Kimsenin byle bir eyi savunduunu sanmyoruz. Demek ki, Kltr kavramna burada hukuk dahil edilmemektedir. Kltr'den okumuluk yazmlk dzeyi de anlalr. "Kltrl insan" denildiinde, bu anlamda kullanlm olur. Aa yukar bilgili, ok okumu, ok mrekkep yalam demektir. Bunun kastedilmedii de ak. En geni anlamla bile Kltr' anladmzda, bundan: 1) Yaam Tarz, 2) Hukuk, 3) Maddi ve manevi deerler 4) Bilgi Dzeyi'ni kardmzda geriye ne kalyor? Herhalde bir ok eyin yan sora u e: 1) Dil, 2) Din, 3) deolojiler. Esas tartmann bu sorunlarla ilgili olduu aktr. O halde eyaya adn koyalm. Kltr gibi ne olduu belirsiz bir kavram yerine, konumuz bakmndan nemli olan bu sorunu ele alalm. Burada yaptmz gibi "Kltrel Otonomi" kavramn analiz edip, kastedilmeyenleri kardmzda, geriye bu nemli e kalda gre; "Kltrel Otonomi" talebi, bu arkadalarn kullanmnda: Dinsel,

39

dilsel, ideolojik Otonomi demektir. imdi bu eyi ve her biri k onusunda taleplerimizin neler olmas gerektiini ele alalm. Din'den balayalm. Dinsel Otonomi demek, dini bir cemaatin i ilerinde serbest olmas demektir. Sz konusu olan aznlklar olduuna gre, aznlk dinlerinin i ilerinde serbest olmas demektir. Ama bu zmnen, devletin tand resmi bir din olabilecei anlamna da gelir. Ve bu anlamda, bir talep olmaktan ziyade, Almanya'daki geerli durumu tanmlar, aznlk dinlerine otonomi kavram. nk Devlet, resmen Katoliklii ve Protestanl tanmakta, onlara vatandalardan (bu arada o dinden olmayanlardan da) ald vergilerden bahiler datmakta; ynetici ve memurlarn almaya balaylarndaki yeminlerinde dini unsurlar bulunmaktadr; tatil gnleri Hristiyan dinine gre belirlenmektedir vs.. Buna karlk, rnein Mslmanlar tamamen otonom bir hayat yaamaktadr. badet yerlerini kendi paralaryla yapyorlar. Birok yerde imamlarn kendileri bulup finanse ediyorlar; dini eitim veren okullarn kendileri kuruyorlar vs.. Dinsel Otonomi bizlerin talebi olamaz. O, zaten verili durumu srdrmek demektir. Ama bizlerin talebi, rnein slamiyetin de resmi bir din olmas olamaz. Biz, devletin dinsel inanlara her trl mdahalesine, yani baz dinlerin imtiyazl, bazlarnn imtiyazsz olmasna kar kmal, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasn savunmalyz. Yani Hristiyanla tannan imtiyazlara kar kmal, onun da Mslmanlkla ve dier dinlerle ayn statye getirilmesini savunmalyz. Ama ayn ekilde, kimi akl evvellerin talep ettii gibi, rnein kuran kurslarnn kapatlmas gibi taleplere de kar kmalyz. Her cemaat tamamen kendi zverisiyle istediini yapabilmelidir. O halde bizlerin slogan, dinsel otonomi deil, din ve devletin ayrlmas klasik talebi olabilir. Ancak slamlk sz konusu olduunda durum daha karktr. Din ve devlet ilerinin ayrlmas talebi, dinin belli bir tanmna, yani sadece kiisel bir inan sorunu olduu; kiiyle Allah arasnda bir sorun olduu; dinin baka bir eyi kapsamad anlayna dayanr. Ama baz dinler kendilerini byle tanmlamazlar. rnein slamlk. O sadece bir inan sistemi deildir; ayn zamanda bir hukuk sistemidir. nsanlar aras ilikileri dzenler. Dolaysyla, yaayan deil ama "Ortodoks" slamlkla laiklik ilkesi arasnda uzlamaz bir eliki vardr. Hi bir devlet kendi egemenlik alan iinde baka bir hukuk sistemine msaade etmez. Ama ayn ey slam hukuku iin de geerlidir. Bu durumda sorunun zmnn bir tek yolu vardr: g ilikisi. Gl olann sistemi dieri zerinde bir diktatrlk demektir. Bu durumda sorun udur: Biz hangi hukuk sisteminden yanayz ya da yana olmalyz? Biz laik bir sistemden yana olmalyz. Bu bir inan sistemi olarak Mslmanln devletten bamszl demektir ama ayn zamanda bir hukuk sistemi olarak, onun tannmamasndan yana olmak demektir. Bu, kimi militan slam gruplarla ak bir elikiyi davet eder. Ancak fazla abartlmamaldr. Bu tarikatlerin yesi dahi olsalar Mslmanlarn ou byle bir programdan yana deildirler; ezilenler arasnda yaayan slamlk bakadr; slam felsefesi ve hukuku bakadr. Devlet dininin slamlk olduu dnemlerden bile, halk arasndaki problemleri er'i deil rfi hukuka gre zmlemitir. Hatta Osmanl mparatorluu'nda rfi hukuk daha byk bir neme sahip
40

olmutur. O halde bir daha tekrar edelim: Kltrel otonomi kavramnn ieriinde din varsa, sloganmz kltrel, yani dinsel otonomi olamaz. Tek doru slogan devlet ve din ilerinin ayrlmasdr. Gelelim dilsel otonomiye. Sloganmz bir dilsel otonomi de olamaz. Bu talep, azlk dillerinin dezavantajl durumunun korunmas anlamna gelir. Yani devlet azlk dillerinin retilmesine; o dili kullananlar arasnda bir kltrel hayatn gelimesine karmayacak demektir, ki bugnk durum aa yukar tam da buna tekabl eder. Bizim sloganmz Dillerin Eitlii olmaldr. Yani hi bir dile imtiyaz tannmamas; hi bir dilin bask altna alnmamas. Dillerin eitlii, isteyene ana dilinde eitim hakk demektir. Ya da ayn zamanda ana dilini ikinci bir dil olarak seme hakk demektir. Bu okullarn ayrlmasn gerektirmez. Temel ilke, kimsenin ana dilinden baka bir dilde eitim yapmaya zorlanmamas; ama ayn zamanda ana dilinde eitim yapmaya da zorlanmamasdr. Bu devletin btn yaynlarnn tm aznlk dillerinde yaplmas demektir. Bu televizyon ve radyoda dier dillerin de yaynlarnn bulunmas demektir. Ama btn bunlar "kltrel zerklik" kavramna girmez; dillerin eitlii kavramna girer. Ve kltrel zerklik kavramna kar kan Lenin'in savunduu da budur. Ancak, dil bir aratr. nsan onunla dnceyi iler. Tpk makinalarla doay iledii gibi. Peki, ilenecek olan dnce ne olacaktr? Burada nc eye, ideoloji bahsine geliyoruz. Modern toplumda hi bir dnce yoktur ki ideolojiler yani snfsal karlar d olsun. Kltrel zerklik, eer ideoloji kavramn da ieriyorsa, "ideolojik zerklik" gibi bir samala varrz. Ezilenlerin slogan ancak, ideolojik sava olabilir ki, bunun en uygun koullar fikir zgrln garantileyen kanunlarla oluur. Bu durumda biz, rnein, meslek yasa gibi yasalara kar kmak zorundayzdr. O halde, bir aznlk olarak gmenlerin talepleri "Kltrel zerklik" deil, her iki anlamyla da deil, laiklik, dillerin eitlii ve fikir zgrl olabilir. Btn bunlar ise, biz gmen aznlklarn sorununun sadece bir yann; ve esasnda daha da az yakc olan yann temsil eder. Bugn bir gmen aznlklar hareketini tartan bizler arasnda "kltr" sorununun byle ne kmas; ve ok harc alem bir eymi gibi, eit haklar , kotalama, imtiyazl fonlar gibi; ok daha can alc sorun ve sloganlarn ikinci plana dmesi de bir rastlant deildir. Bunu tartanlar gmen aznlklarn genel kitlesinin eilimlerini ve sorunlarn yanstmamaktadr. Bu tabaka genel ii kitlesine oranla, gnlk hayatta, yaam tarz anlamnda, ama hi de siyasi bir mcadelenin konusu olmayan bir alanda Almanlarla srekli bir eliki iinde bulunduundan; ve mesleki ilgileri genellikle kltre ynelik olduundan bu sorunlar ne kmaktadr. Gnlk hayatta karlalan kltrel atmalar amann; Almanlarn etno -sentrizmini en azndan trplemenin yolu, kltrel hogr zerine nutuklar ekmekten; brorler yazmaktan ve "kltrel otonomi"slogann atmaktan gemez. Btn bunlar sadece onlarn hor

41

grlerine hakllk kazandrr ve pekimesini salar. Bu alandaki gerek deiiklik, milyonlarca gmenin haklar uruna militan bir mcadeleye girmesinden geer. Byle bir ynsal ve politik hareket, gnlk hayat da etkiler. Ama bunun art: Doru program ve stratejiler ortaya koymak; gmen ynlara ulamaktr. Demir (Hamburg) 1988

42

Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnn Analizi Taner Akamla Polemik

Bir Gmen Aznlklar Hareketine ynelik tartmalar iinde, zellikle Gmen dergisi evresinde Marksizme ynelik olarak gelitirilen eletiriler iki temel noktada younlamaktadr: birincisi "Kltrel zerklik" slogannn Lenin tarafndan reddedilmi olmas; ikincisi Marksizmin Eurosentrik; "ilerlemeci" bir reti olduu. Birinci eletiriye buraya kadar olan blmde bir cevap vermeye altk. Bu blmde de ikinci eletiriyi ele alacaz. Marksizme ynelik temel eletirilerin bulunduu ve bu blmdeki eletirimizin konusu olan metin "Snnetle Balayan Kltr Tartmalar" bal altnda "Kltr Laden" imzasyla Almanca ve Trke olarak yaynlanmtr ve herkes tarafndan kolayca bulunabilir. Kolaylkla bulunabilirlii; muhtemelen bu toplantlara katlanlarn byk bir blm tarafndan okunmu olmas; Gmen evresinin Kltr sorunundaki grlerinin en sistematik aklamas olduu iin, polemiin hedefi olarak bu metni setik. Ancak sz konusu metin sadece Marksizm'in eletirileriyle snrl olmayp tmyle bir anlayn, bir metodolojinin, bir programn aklamas olduundan, bu blmde kendimizi sadece Marksizm'e ynelen eletirilerle snrlamayp, orada gelitirilen grlerin bir btn olarak eletirisine gireceiz, bu nedenle de byk lde metnin kendisine bal kalacaz. Bu eletiri iinde, polemik bir tarzda, bir Marksistin Orada ele alnan sorunlardaki grlerinin ne olmas gerektiini formle etmeye alacaz. "Kltr Tartmalar" sorunundaki grlerimizi byle polemik bir tarzda sergilemenin, hem farkl anlaylarn daha net grlebilmesini; hem farkllklarn nerelerde olduunun daha iyi anlalabilmesini; ve nihayet, eklektisizmi, kavram belirsizliklerini, keyfi kullanmlar daha kolaylkla gstermemizi salayacan sanyoruz. Sz konusu metin bir nsz'den ve esas olarak u konudaki grlerden olumaktadr: birincisi, Avrupa-merkezcilik ve Marksizmin de Avrupa merkezci bir gr olduu; ikincisi, hedeflenen toplumun nasl bir ey olduu ve nihayet, buna nasl ulalabilecei. zmlemeye, en bandan, Balktan balayalm

A) BALIK
"Snnetle Balayan Kltr Tartmalar" balkl brorn bu baln okuyunca, insan, tartmalarn kendisinin, yani eitli grlerin brorn iinde yer aldn sanyor. Ne var ki, brorn ierdiklerine baklnca, deiik grlerin, yani tartmalarn yer almad, sadece GMEN evresinin grlerinin bulunduu grlyor. "Zarf ile mazruf" arasndaki bu uyumsuzluk ve yanltclk bir rastlant deildir ve ilerde birok rnekte grlebilecei gibi, kavramlar, deyimleri zerrece ciddiyet gstermeden kullanmann sonularndan ve grnmlerinden sadece biridir. Brorn "ismiyle msemma" olmas halinde, baln

43

"Snnetle Balayan Kltr Tartmalarnda Savunduumuz Grler" gibi bir ey olmas gerekirdi. Bunun yan sra, brorn iindeki metin okununca, eletirilen kar grler sadece eletirenin yorumundan renilebiliyor. Kar grlerin sistematik bir aktarm, bir tek alnt bile yok. Ayrca, Almanca nsz ile Trke nsz de farkldr. Bu farklla, farklln gerekesine ksa bir dipnotla olsun bari bir aklama getirilmemitir. Ama btn bunlar bir rastlant deildir. Bu sallapatilik, bu ciddiyetsizlik brorn her cmlesinde vardr. Kavram karklklar, anlam kaydrmalar, cmleler ve nermeler arasnda mantk balantszlklar, eletirilen grlerin gerek anlamlarn, hangi balamda sylendiklerini grmezden gelmek vs. gibi, ciddi politik ve bilimsel bir yaznn tamas gereken asgari koullar aramak bounadr. Eer brordeki fikirler gerekten yazld, ifade edildii biimiyle anlalmaya kalklsa, ilerde rnekleriyle grlecei gibi, bir ey anlamak mmkn olmaz. Yazarn ne kastettiini gerekten anlamak iin bir semiyotiki gibi almak gerekmektedir. Ama eni sonu bu da anlalabilir bir olgu. Yazar, brorde Bat kltrnn standartlarn reddedip "kendi" kltrn ortaya koyma iddiasnda deil mi? u kavramlarda, alntlarda hassasiyet; nermeler arasnda mantki balantlar arama vs. gibi btn kriterler hep Bat da gelien kltrn rnleri olarak ortaya kmadlar m? Ve nihayet yazar, o kltrn hi de ileri olmadn, sadece "baka" olduunu savunmuyor mu? O halde btn bu kriterleri bu yazda aramak bouna, Bu bir kltr, baka bir kltrn lleriyle yarglamak olur. Bu tam da "Euro-sentrizm"dir. Yaznn kendisi baka bir kltrn, "bizim" ya da "nc" bir kltrn rn ve temsilcisidir. Nasl bir "Snnet"i Batnn deer yarglaryla yarglayamazsak, nasl bir kltrn herhangi bir esi iyi veya kt denerek dier elerinden ayrlamazsa, yle, bu yaz da, Bat kltrnn gelitii yarglarla yarglanamaz; "bizim", "baka" kltrmzn tpk "Snnet" gibi bir esi olan kavramlar rast gele kullanma; nermeler arasnda mantki balar olmamas gibi elerin bu kltrn iinde olmamas istenemez. Onlar atldnda, dier elerin de gittii grlecektir. Yazy bunlardan dolay eletirmek,."bizim"kltrmz "aa", "barbar" grmek demektir. Bu durumda, yazarn savunduu anlayn mantk sonular bunlar olduuna gre, bu yaz eletirilemez. Daha batan bu eletirinin yolunu kapatmaktadr. Ancak, .yazar bizzat kendisi bir eliki iinde bulunmakta, davran ve savunduu baka fikirlerle, kendi bindii dal kesmektedir. "Snnet" yazs bir btn olarak Almanlar ya da Bat Kltr denen eyi, baka kltrlerin "aa" olmadna, onlar olduu gibi kabul etmeye kna etme, dolaysyla mantki nermeler sunma; kavramlarn gerek anlamlarn aklama; yani bat Kltrnn kriterleriyle aklama abas deil midir? Brorn varlyla bu zmni kabul ortaya kmaktadr. O halde, brorn ieriiyle reddedilen, brorn varlyla fiilen kabul edilmi olmaktadr. Ve fiilen kabul edilen Bat Kltrnn kriterlerine, .yine fiilen yaznn kendisinde hi uyulmamaktadr. Bylece bror, varlyla, niteliiyle ve ieriiyle bir elikiler yuma oluturmaktadr. Ve ite tam da bu elikiler nedeniyledir ki, yani yazar Batllar ikna etmeye alt, dolaysyla
44

zmnen onlarn kriterlerini kabul ettii iin, bize bu adan kendisini eletirme hakkn vermi olmaktadr. Yazarn bu elikiden kurtulmasnn tek yolu vard. Bouna zahmet edip, birtakm argmanlar getirmesi, bir bror yazmas gerekmezdi. Kendi baka kltrnn llerine gre davranp, onlar baka kltrlerin eit olduuna inanmaya armalyd. Brorde gerekte yeni bir inan sistemi karsndayz, bir "din" karsndayz. Yazar btn kltrlerin sadece baka olduuna inanmaktadr. Ama tam bu noktada btn dinlerin, onlarn bindikleri dal kesen elikisinden kurtulamamakta, tpk dinlerin aklla kavranamayacan syledikleri eyin, rnein Tanrnn, varln ve aklla kavranamayacan yine akli nermeler araclyla kantlamaya almalar gibi, ayn elikiye dmekte ve tutup muhataplarn iknaya ynelip bir bror yazmaktadr. Bizim kaderimiz de bu: yazarlarnn bile ciddiyetle dnmeden sarf ettikleri szleri, yazdklar yazlar, onlardan daha ciddiyetle ve dnerek okumak. Biz okuyuculara biraz sayg gsterseler, bizleri biraz daha ciddiye alsalar olmaz m? ok ey mi istiyoruz? Buna nasl ikna edebiliriz?.. Pardon, byle yapmalarnn daha iyi olacana nasl inanabilirler acaba?

B) OLAY
Brorn yazlmasna ve tartmalara yol aan olay nedir? Snnet. Ama brorde ele alnan olay, snnet deil, snnet vesilesiyle ortaya kan grler ve tavrlardr. Yani olay, bu blmde zmleyeceimiz konu, snnet deil, tartmalardr. Bu blmde, olay, bal altnda grleri ve tavrlar zmlemeye; yazarn bu olay iindeki ve karsndaki elikilerini gstermeye alacaz. Brorn nsznden renildii kadaryla, "olay" udur: Kltr Laden evresi, bu yl da, artk kfte yapmayalm,snnet yapalm diye bir karar verir her yl yaplan haftalar dolaysyla. Kararlarn Almanlara dannca onlar "yapamazsnz" demi ve yine nszden anlald kadaryla, yapmamalar iin, ikna edebilmek iin u argmanlar getirmiler: "Hindistanda dul kadnlarn yaklmas, Afrikada kadnlarn cinsel organlarnn tatmin veren ksmnn kesilmesi ne ise, snnet de o idi. ocuklara ikence ektiriyorduk. Ve bu barbarla kar sessiz kalnamazd." (s.3) Yani anlalan, Almanlar bunu renince, snnet dn yapmaya kalkan evreyi, Trk ya da Trkiyeli olduu iin deil - nk Almanya'da yllardr Trk ve Krtler snnet dnleri yapyor ve kimsenin onlara bir ey dedii yok - ama solcu olduklar iin, tavrlarnn yanl olduuna ikna etmeye almlar. kna edemeyince de Snnet Dnne gelip bunu protesto etmiler. nszde olay yle anlatlyor: "Asl kyamet snnet dnnde koptu. Bir grup ilerici(!) Alman, snnet gn, olay yerine gelerek, Barbarlara kar medeniyet yanllarn mcadeleye ard." (s.3) "Almanlar" ne yapmtr? a) Karlarndaki evreyi solcu insanlar olarak muhatap almlardr.
45

b) Onlara, solcular ikna etmekte yararl olabileceini dndkleri argmanlar ve gerekeleri sunmulardr. (kna edemeyince de) c) Bir protesto gsterisi yapmlar, farkl bir anlaya sahip olduklarn gstermeye almlardr. Yani, nszde anlatld kadaryla, ortada idari basklar, iddet vs. yoktur. Tamamen demokratik ve uygar ikna ve protesto eylemleri vardr. Peki "Trkiyeliler" ne yapmtr? a) Kendilerinin ve muhataplarnn solcu olduu noktasndan hareketle bu tartmaya giren insanlar "Almanlar" olarak muhatap almlardr. b) Dolaysyla onlardan ideolojilerini deil, kltrlerini deitirmesi istenmitir. c) Protesto eylemi kendi kltrne bir saldr, "barbar", "aa" grme olarak yorumlanmtr. Burada da anti-demokratik olan bir ey yok. Ama baka bir ey var: Mzklk. Oyundan kamak. Vurmak ve hemen "ne vuruyorsun be"diye barmak. ifte muhasebe sistemi tutmak. Bu elikiyi, bu tavr grelim. Brorn yazarnn yine brorde ifade ettii ve savunduu yle tezleri vardr: 1) Kltrler birbirinden stn ya da ileri deildir, ama farkldrlar. Her kltr bu farkll grp kabul etmelidir. 2) Bir kltrn u esi iyi, bu esi kt diyemeyiz; herhangi bir esini atamayz. Kty atnca iyilerin gittiini de grrz. Snneti barbarlk olarak grmek; insanlar snnet dn yapmamaya ikna etmeye almak; her eye ramen yaplnca da protesto etmek: btn bunlar da Bat Kltrnn bir esidirler. Yazar, yukarda aktarlan tezlerine gerekten inanyorsa, "Almanlar"n kltrnn bu farklln olduu gibi kabul etmesi; bu nedenle onlar eurosentrizmle sulamamas; onlarn kltrlerinin bu elerini kabul etmesi, bu eleri atmalarn istememesi gerekir. "Baka" bir kltrn kendi kltrn "Barbar" grme hakkn reddetmekte, ama kendine o kltr "Euro sentrik" grme hakkn vermekte. Bakalarnn kendini eletirmesini, "Bu iyisiyle ktsyle benim kltrmdr diyerek kltrne bir saldr olarak grmekte; ama kendisi, bakalarnn da iyisiyle ktsyle kendi kltrlerinin gereini yapmalar karsnda, kendine bunu eletirme hakk tanmakta, bunun da baka bir kltre saldr olduunu eer tartma gerekten yazarn koyduu gibi bir kltr atmas olarak kabul edilirse, grmezden gelmektedir. Bunun ad ifte standarttr. Eletirdiklerinden herhangi biri pekala yazara unlar diyebilir: "Sen diyorsun, 'farkl kltrleri olduu gibi kabul edelim'. Bunu bizzat kendin yapmyorsun. Snneti protesto etmek, barbarlk olarak grmek de, tpk senin snnetin gibi, benim kltrmn eleridir. Bana snneti eletirme hakkn vermiyorsan, senin de benim kltrmn bu elerini eletirmeye hakkn yok". Gerekte kltrler alannda bir tartma mmkn deildir. Kltrler ancak atabilirler,

46

birbirlerini etkileyebilirler, ama ikna edemezler, tartamazlar. nk kltrler aras bir tartma demek, birinin dierinin kriterlerini kabul etmesi demektir. Yazar bu olanaksz olan yapmaya alyor, ama yapamyor. Daha ilk admda, kendi koyduu kurallar iniyor. Bu temel eliki, brorn bizzat varlnn temel tezleriyle elikiye dmesi; eletirileriyle kendi kriterlerine uymamas vs. bir rastlant deildir. Btn bunlar belli bir "kltr"n deil ama daha ziyade bir snfn karakterinin, belli bir ideolojisinin ifadesidirler. Gerekte, ilerde grlecei gibi, savunulan bir baka "nc" kltr deil, tam da burjuva kltrdr. Bu kltr ise kk-burjuvaca savunulmaktadr: elikilerle. Kk burjuva ideolojisi burada "kltr" olmutur. Kk burjuvazinin modeli ve idealleri "nc" kltrdr. Ama btn bunlar, srekli birbirini rten bir elikiler yuma biimindedir. Marksn pek yerinde dedii gibi, kk-burjuvazi batan aa elikidir. "O Yunus-u biaredir, Batan ayaa yaredir" O kendi dnce ve davran sz konusu olunca, baka bir kltrden, olduu gibi kabul edilme; iyi-kt ayrmnn yaplmamasn talep eder. Ama a baka kltr karsnda yaplmasn istemediklerini bizzat yapar. "Almanlar" onu eletirince "euro -sentrik" olurlar, o Almanlar eletirince her hangi bir ey-sentrik ya da mesela eksantrik olmaz da, kltrel kimliini savunmu olur. "Kltr" kavramnn ierii, ie gelen yerde ie geldii gibi doldurulur. Snnet sz konusu olunca Kltrn bir esi olur ve kar klmamas istenir; ama kar kmann da bir baka kltrn esi olduu grmezden gelinir ve kar klr. Kendisi iin istedii standartlar bakasndan esirger. Ama btn bunlar kk-burjuvazinin ideolojisiyle ve karakteristikleriyle aklamak artk ok klasik olmuyor mu? Bu "snf" bak alar Neanderthal adamlarn zamannda kalmal deil mi! ifte standart, tutarszlk, elikiler btn bunlar bir snfn, bir ideolojinin deil, bir kltrn zellikleridir. Bu da bir kltrdr. Hi bir kltrden ileri ya da geri, aa ya da yukar deildir. Sadece""farkldr". Bu "fark" grmek ve onu ylece kabul etmek gerekir. Ama ne yapalm, bizim de kendi "kltrmz" koruma hakkmz var. Fikirlerde tutarllk aramak da bizim "kltrmzn" bir esi. hem de yle sradan deil, ok nemli bir esi. Bize tutarllk aradmz iin kzmaya hakk olmamas gerekir. O nasl kltrel kimliini korumak iin snnet yapyorsa, biz de kendi kltrel kimliimizi korumak iin tutarllk aryoruz... O halde, biz de kendi kltrel kimliimizi korumaya, elikileri gstermeye devam edelim. Yukarda yaptmz alntlardan birinde yle yazyordu: "(Almanlara gre) Hindistanda dul kadnlarn yaklmas, Afrika'da kadnlarn cinsel organlarnn tatmin veren ksmnn kesilmesi ne ise snnet de o idi. Bir barbarlk rnei, erkeklerin g gsterii, kadn dmanl idi." Bunlar Almanlarn Snnet yaplmasna itiraz edi gerekeleriymi. Ancak, alnt olara k zikredilmediklerinden ve yazar gerekte bu itirazlara ierik olarak cevap vermemekle birlikte, cevab satrlar iine sinmi durumdadr. Yani yazara gre, snneti, klitoris snnetiyle ve kadn yakmayla bir tutamayz. En azndan o kadar barbar deildir. Bylece yazar, Batlnn kendi snneti karsnda, kendi kltr karsnda ald tavr, aynen, Afrikal ve Hintli karsnda
47

alyor. Yazarn yukardaki satrlarn okuyan bir Afrikal veya Hintli,"sen bizim kltrmz nasl byle grebilir ve aalayc bir ifade kullanabilirsin. Onlar da bizim kltrmzn eleridir. Biz de onlar ayramayz. Sen de euro-sentriksin veya orta-dou sentriksin" diyebilir ve son derece hakl olurdu. Yazarn, Hintli ya da Afrikal solcularn, kendi "Kltr-Laden"lar araclyla, klitoris snneti ya da kadn yakma trenleri dzenlediklerinde (Bildiimiz kadaryla Hindistan'daki kadn yakma deil, len kocasyla birlikte canl canl gmmedir. Bu "ayrnt"nn tarttmz konu bakmndan pek nemi yok.) onlar, byle yapmamak iin ikna etmeye almamas, protesto etmemesi, bu da bir "baka" kltrdr deyip hi karmamas gerekir tutarl olmas iin. Hintli veya Afrikal solcular ikna etmeye kalkmas veya protesto etmesi halinde, elikisini, ifte standardn gizleyebilmek iin tek snaca yer "insan haklar", "kadn haklar" vs. olabilir. Ama bu da yazar elikiden kurtarmaz ve daha byk bir elikiye iter. nk o "insan haklar" da, hatta nsan'n ve Hak'kn tanm da kltre gre deiir. Bugnk anlamyla "insan haklar" Bat-kltrnn, Aydnlanmann deerleridir. Bylece o ok reddettii, euro-senrik dedii Bat-Kltrne teslim olmu, onu savunmu olur. Eh, kltrn bir esini savunuyorsa, btn elerini de savunmaldr. Bu iyidir, bu ktdr dememelidir. *** zmlemeye devam edelim. Solcu Almanlarn yapt (bu Almanlarn solcu olduunu yine nszden reniyoruz) Trkiyeli solcular ikna abas ve protestoydu. Ama btn bunlar, Trkiyeli olduklar iin deil, solcu olduklar iin yaplmaktadr. Bunun iin argmanlarn ve davranlarn solcu insanlar etkileyecek ekilde getirmekte ve yapmaktadrlar. rnein olayn insancl olmad, erkeklik gsterisi olduu, ocuk haklarna bir tecavz olduu gibi argmanlar getiriliyor. Onlarn solcu olarak byle bir olaya sahip kmalarnn yanl olduu anlatlmaya allyor. Btn bunlar ne demektir, ne anlama gelir? Bildiimiz kadaryla, bu gne kadar hi bir Alman solcusu, solcu olmayan sradan insanlarn yapt bir snnet dnne gidip de onlar ocuk haklarn vs. inedikleri iin protesto etmi deildir. Olaya kar k, Trkiyeli solcularn tertiplemesi noktasndandr. Ama yazar, solcularn snnet yapmasna kar klm olmay, snnete kar klm gibi gstermektedir. Almanlar muhataplarn Trkiyeliler olarak deil, solcular olarak grmektedir. Yazar ise, bir vcut almyla, kendisini Trkiyeli olduu iin eletirilmi gibi gstermekte; eletirenleri ise Almanlar olarak, -solcular olarak deil- tanmlamaktadr. Politik bir tartmay, kltrel bir tartmaym gibi sunmaktadr. Bir solcu olarak, politik tartmaya gireceine, "bu benim kltrm, bana karamazsn, beni eletiremezsin" demektedir. Kald ki, muhtemelen blnme, Almanlar ve Trkler biiminde de deildir tartmalarda. nk, brorn iindeki resimlerden, dnde bir ok Almann yer aldn ve olay desteklediini de anlyoruz. Keza, snnet yaplmasna kar kan bir ok Trkiyeli olduunu da biz ahsen biliyoruz. O halde kesin bir ey var, tartmalarda blnme, uluslara ya da

48

kltrlere gre deil, politik ve ideolojik anlaylara gredir. Yazar, bu durumda bizi destekleyen Almanlar Euro-sentrizmi am Almanlar, bize kar kan Trkler de Euro sentrik dnen Trklerdi diyerek tartmann gerekte ne zerine olduunu gizleyemez. Yazarn snnet dnn yapmak istemesi ne kadar Trkiyeli Kltrn bir unsuruysa, ona kar kan Trkiyelinin anlay da, ayn lde Trkiyeli kltrn bir unsurudur. Ayn ey Almanlar iin de geerlidir. stediini, iine geleni bu kltrn iinde kabul edip, istemediini dna atamazsn. deolojiler kltrn ayrlamaz bir esidirler. Snnet dnne kar kan Trkiyelilerin bu kar k Trkiyeli Kltrn bir unsuru olduuna gre; olay, bir kltrn dierini barbar grmesi deil, ayn kltr iindeki bir elikidir. Dolaysyla tartma gerekte "kltrel" deil, ideolojik ve politiktir. Ama yazarn btn yapmaya alt, tartmann bu gerek zn gizlemektir. Ne var ki, ideolojik ayrlklar gizlemeye almak; ayrlklar snfsal ve snf karlarnn ifadesi olduundan ideolojik olarak deil de, ulusal ya da kltrel imi gibi gstermek, tam da burjuva ideoloji demektir, Yaplan da znde budur. Bylece, yazar, Lenin'in, ideolojinin kltrden ayrlamayaca, dolaysyla "iki kltr"n bulunaca yolundaki retisini, kendi eylemiyle dorulam, savunduklaryla bunun bir rneini vermi olmaktadr. Ve tam da bunun iindir ki Lenin'den pek hazzetmemektedir. *** Aslnda, kltrel lte vurulup "hor grme", "eit grmeme" diye nitelenen "Almanlar"n eletiri ve davranlar, onlarn, Trkiyeli solcular politik olarak "hor" grmediklerinin, eit grdklerinin bir gstergesidir. Eer Almanlar hi eletiri yapmasalard, protesto davranlarnda bulunmasalard, Trkiyeli solcu arkadalarn, tam da o zaman, "hor grm", "eit grmemi" olurlard. Hi kimse, kendinden geri ve aa grdne, eit grdne davrand gibi davranmaz. Kaale almayverir, olur biter. Yani yazar olay tamamen tersine yorumlamaktadr. Kaale alnd, hor grlmedii, eit grld iindir ki kendisiyle tartlm, protesto edilmi, ikna edilmeye abalanmtr. Biz olsaydk, eletirimizi Almanlara baka yerden yapardk. Derdik ki, "sizler Trkleri kaale almyorsunuz, hor gryorsunuz, nk snnetin ocuk haklarna bir saldr olduuna inandnz halde; hayvan haklarn korumak iin kampanyalar atnz halde, sradan insanlara gidip, onlara snnetin rnein ocuk haklarna bir saldr olduunu anlatmyor, onlar ikna etmeye, kazanmaya abalamyorsunuz. Trkleri ciddiye alsaydnz, onlar kazanmak isteseydiniz -insan deer verdii insanlar kazanmaya alr onlara kar byle davranmazdnz." (Bunu bir yaklam, bir tavr aklayabilmek iin sylyoruz bu yaz erevesinde. Yoksa hi bir zaman, Almanlara Snnete ilikin olarak byle bir ey demekten yana deiliz. bu hem nemsiz problemleri nemli gibi gstermek olur, hem de, Almanlardan gelecek byle bir davran, Trkiyeli ve Almanlarn bugnk konumlarnda, tpk yazarn yapt gibi, yanl alglanabilir.) Evet, Almanlarda ve genel olarak Avrupallarda biz geri lke insanlarn hor grme, takmama, ciddiye almama diye bir olay vardr ama bu hi de olayda anlatld gibi ifadesini bulmaz. Bu
49

hor gr, kaale almay, rnein yabanc solcularla, sadece "yabanclar soru nunu", "yabanclarn sorunlarn" ya da "anti-rasizmi" (rkl) konumak, bu konularda onlarn fikrini sormak ama Almanyann genel olarak politikas, sosyal yaps gibi ynla konuda yabancy muhatap bile almamak biiminde ortaya kar. Bu, bazen . yabancnn her dediini kabul etmek biiminde; her durumda yabancy desteklemek biiminde; bazen da yabancya "haklsn" deyip bildiini okumak biiminde ortaya kar. Yabancy eit bir partner olarak grp, onunla die di bir tartmaya girmek: ite bu yoktur Alman solcusunda. Almanya'nn ve dnyann btn politik sorunlarnda, yabancy kendi grlerine kazanma abas yoktur Alman solcusunda, ite gerek aalama, hor grme, kaale almama budur. Alman solcular, snnet tartmasnda, bror yazan evreyi eletirdikleri iin deil, ama yabanc yoldalarna eletirilerini sadece snnet gibi bir yabanc" sorununda yaptklar iin, ayn hassasiyeti rnein yabanc solcularn dier sorunlardaki grlerinde gstermedikleri iin hor grmektedirler. Ve bu kaale almama, bu hor gr, kltrel deil, dorudan doruya politik ve ideolojiktir. Ortalama alman solcusuna egemen olan reformizmin ve merkezciliin bir tezahrdr. Yabanclar bir mcadele znesi olarak grlmemektedirler. Bu nedenle de yabanclar kazanma ynnde bir abaya girmemektedirler. Alman solcusu, daha nice harc alem olmu grleri, belli bir toplumsal gc etkileyebileceini dnerek harl harl eletirmektedir, Eletirmektedir, nk o grlerin belli toplumsal gleri etkileyebileceini dnmektedir. Snnet" bror almanca da yaynland, kendini gmen hareketinin bir paras gren bir grubun grlerini yanstt bilindii halde, bu gne kadar ister solcu, ister "yabanclar almas" yapan hi bir Alman, bizim bu satrlarda yaptmz gibi oturup, "snnet" brorn eletirmemitir. Eletirisini, geni Trkiyeli ynlara, bu grlerin yanlln gstereyim dncesiyle, Trke yaynlamay dnmemitir. te btn bunlarn yokluudur korkun olan. Gerek hor grme, gerek aa grme budur. Kaale almama budur. Ve bu davrann kkeninde, yabanclarn bir mcadele znesi olarak grlmemesi yatmaktadr. Yabanclar bir mcadele znesi olarak grmeyi, ii hareketi iinde dar iiciliin; sosyalizm iinde de reformizmin; zmre karlarnn genel ve uzun vadeli karlara feda edilmesinin ifadesidir. Sosyal Demokrasiyi, burjuvaziyi, sendikaclar, yabanclarn u veya bu. sorununda daha "adil" bir tavra zorlamak, ikna etmek iin bir yn mrekkep dklmekte; bir yn kampanya, aksiyon yaplmakta; ama o yabanclarn mcadeleye ekilmesi iin hi bir ey yaplmamaktadr. Budur tam da reformizm, budur tam da zmre karn savunmak. Burjuvaziyi, reformist partileri, sendika brokratlar, "sosyal Arbeiter"leri kaybetmeden ve/veya kaybetmeyi gze almadan, kimse yabanclar kazanamaz. Euro-sentrizm gibi grnen ey; Almann kendini beenmilii gibi grnen ey; kltrel hor gr gibi grnen ey, vani yabancy kaale almama, bir kltrn deil, bir ideolojinin bir politikann ifadesidir. z ve grnm ayn deildir. Gne doudan doar, batdan batar. Biz de yerimizde dururuz. Bu grnmdr. znde Gne ".Yerinde durur", biz dneriz. te, kltr atmas gibi grnen olgularda, bu z ortaya karmak gerekmektedir. Onlarn gerek politik ve snfsal anlamn kefetmek gerekmektedir.

50

Bu anlaylarla mcadele etmek gerekiyor, ama ideolojik ve politik bir mcadele; yoksa atmalar kltr sorunu gibi gsteren ve kltr eksenine alan bir mcadele deil. Bu, sorunu kltr sorunu olarak gsterme ve kltr eksenine alma, bizzat sz konusu reformizmi tersinden glendirmekte; ona hakllk kazandrmakta; hatta bu bror rneinde grld gibi kendisinin elinden onu eletirme silahn almakta, kendini silahszlandrmaktadr. Bizlerin,"reformizm" deyip ideolojik, politik mcadele konusu yaptmz tavrlar, "Kltr" eletirmen ve savunucularnca, at-kltrnn bir unsuru olarak grlmekte, eh, kltrn hi bir unsuru iyi-kt diye atlamayacandan, "kltr" alannda bile eletirilemez klnmaktadr. Snnet bror yazar, problemlerin bu ideolojik-politik yann, daha dorusu zn gizleyip, gzlerden kararak; nesnel olarak toplumda ve kltrde ideolojiler, snf karlar ve atmalar d bir alan, bir "niemandsland" olamayacandan, nes nel olarak egemen snflarn ideoloji ve politikalarna hizmet etmi oluyor. O egemen snf ki, hangi ulus ve kltrden olursa olsun, ayn snftr: Burjuvazi. Ve burjuva kltr demek, Bat kltr demektir. Burjuva uygarlnn kltr demektir. Ve "snnet" bror yazar, gerekte, szde kltrel planda reddettii o at yani burjuva medeniyetinin kltrn, 0 kltrn ayrlmaz bir esi olan ideoloji araclyla desteklemi, kendi bindii dal kesmi olmaktadr *** Yukarda Alman solcusunun tavrlarndan sz ettik, ama biraz da kendimizden sz edelim. neyi kendimize, uvaldz bakasna batralm. gizlerin btn yapt da, Almanlarla sadece "yabanc sorunlarn" tartmak, ama rnein genel olarak dnya ya da Almanya politikas zerine bir tartma varsa girmemektir. An TAZ kolleksiyonlarn bakn. Yabanclarn btn okuyucu mektuplar ve yazlar u mehur "rklk" ve "yabanclar sorunu"ndan baka bir konuyu iermez. Bu gne kadar bir tek yabancnn, rnein Sovyetlerdeki reformlarn dnya politikasndaki muhtemel sonular veya nedenleri konusunda bir yaz yazd, byle bir tartmaya girdii grlmemitir. Almanlara sadece iimiz dtnde gitmiyor muyuz? Biz hi onlara yardm etmeyi denedik mi? Hayr. Alman bizi eletirdiinde. "sen rksn" " "Eurosentrizm" yapyorsun demeyip de, eit bir partner olarak tartmay denedik mi? Hayr. Bizler kendimizi eit olarak grmyoruz; eit gren bir insan gibi davranmyoruz, sonra da onlar byle grmedikleri iin suluyoruz. Onlara yanllar gsterme yolunu kendimiz tkyoruz. Snnet tartmalarnn iinde yaamadmz halde, riskli de olsa burada u varsaym atmaktan kendimizi alamayacaz. Snnet tartmalarnda muhtemelen "Kltr Laden" evresini eletirenler deil, ama destekleyenler gerekte o evreyi hor grenleri ieriyordu. Fiiliyatta muhtemelen snrlar daha karktr. Kiisel, hatta bazen psikolojik problemler bile kiinin u ya da bu tarafta bulunmasn etkileyebilir. Ama nesnel ve genel bir eilim olarak, baka bir nedenle deil de saf politik nedenlerle bu tartmaya giren taraflar arasnda, eletirici Almanlarn Trkiyeli solcular daha eit grenler olduu inancndayz. *** Olayn, yani snnet tartmalarnn analizine devam edelim. Gerekte tartma konusu olan nedir? Snnetin kendisi midir? yle gibi grnse bile znde bu deildir. Unutmayalm, Kltr Laden evresi, solcu olduu ya da yle bilindii iin eletirilmektedir. Bu durumda,
51

snnet tikel olayndaki tartma, baka genel bir tartmann, bir konunun tezahrdr. Nedir bu genel tartma konusu? yle formle edilebilir: Solcular u veya bu gerekeyle (rnein kitlelerle ba kurmak gibi) en azndan kimi temel insan haklaryla elien gelenekleri desteklemeli, onlar tertiplemeli midirler? (Bunun tartmalar iinde ifade edilip edilmediini bilmiyoruz, Bu konuda bir aklama Brorde de yok. Ama ifade edilmemi olmas bir eyi deitirmez.) Argmanlarn nitelii ve muhatabn solcu kabul edildii gz nne alnrsa, esas tartmann bu noktada olduu grlr. Byle bir soruya verilmi u veya bu cevap olmadan byle bir tartma var olamazd. Esasnda tam da tartlmas gereken bu sorundu ve tartlann bu genel sorun olduu bilince karlarak, tartmann tam da bu kategorik soru zerinden yrtlmesi gerekirdi. Bu durumda tartma, solcular arasnda, Trkler ve Almanlar arasnda deil, teorik, politik ve taktiklere ilikin bir tartma olur ve herkesi ilerletebilirdi. Ama btn bunlar yaplmamtr. "Snnet" brornn yazar, gerekte politik bir tartmay, bir kltr atmas, bu tartmadaki tavrlardan birini de Almanlarn Trk kltrn hor grmesinin ifadesi olarak yorumlamtr. Biz olsaydk yle derdik: "Bize yneltilen eletiriler, insan,ocuk, kadn haklarna tecavz olan bir gelenei savunuyor durumuna dmemizin yanl olaca ynndedir, Yani kategorik olarak eletiri yle formle edilebilir: bizler insan haklaryla, kadn aalayan geleneklerle vs. ilgili durumlarda, bu gelenekleri destekleyici duruma dmemeliyiz. Bu solculukla badamaz, kendi amalarmzla bir elikidir. "Bu eletiriyi ynelten arkadalar sorunu yanl koyuyorlar ve mekanik anlyorlar. Bu gibi durumlar iin genel-geer kurallar koyulamaz. Her zgl durumda doru davrann ne olacan mcadelenin dzeyi, ynlarn bilinci vs. gibi yzlerce etken belirler. Her olay kendi bana somut olarak ele alnmal ve ezilenlerin mcadelesine; her trl basknn ortadan kaldrlmasna hizmet edip etmedii asndan deerlendirilmelidir. "Muhataplarmzn anlamad udur: Tarihteki nemli deiiklikler ancak milyonlarca ezilen insann eylemiyle gerekleebilir. Bu insanlar szlerle ya da inanlar, gelenekleri zerine tartmalarla deitirilemez. Onlar ancak, bizzat kahraman olacaklar olaylar deitirebilir. Onlar ancak dnyay deitirmeye kalktklarnda kendilerini de deitirebilir, geleneklerin, n yarglarn bukalarndan kurtulabilirler. Biz, rnein bir iiyle Allah zerine tartma yapmaktan ve nyarg ve yanlsamalar pekitirmektense, esas sorunu rnein grev yapmaya getirmeye alrz. O zaten eylem iinde Alladn grev krclar arasnda olduunu veya pek bu ilere karmadn, ama devletin ve polisin kartn vs. grecektir. "Makul snrlar iinde gelenekler konusunda da ayn tavr geerlidir. Eer belli bir davran, ynlarla ba kurmaya; onlarn bizzat eyleme gemesine ve yine o sre iinde geleneklerin bukalarndan kurtulmasna; n yarglarnn yklmasna hizmet edip etmedii asndan ele alnmaldr." Sorunu byle koyduktan sonra, o somut olaydaki durumu zmlemeye alrdk. Fakat brorde sorunu byle ele alan bir tek cmle bile yoktur. Bu da bir rastlant deildir.

52

Bizim burada rnek verdiimiz ele al tarz, baka her hangi bir eyi deil, ezilen ynlarn eylemini eksenine alr, her eyi ona gre deerlendirir. te Brorde olmayan tam da bu asgari kouldur, Yazar iin kltrel deerleri korumak, bir "nc kltre ulamak vs, btn bunlar kendi bana bir amatrlar. Ezilen ynlar gitmi, onlarn yerini, ne id belirsiz, muz gibi, ne niyetine yenirse onun tadn veren bir kavram almtr. Ve btn bunlar bir rastlant deildir. Almanlarn "Zeitgeist" dedikleri atmosfere uygundur. Snflar mcadelesinin yerini Kltr atmalar" alr; politik -ideolojik mcadelenin yerini "Kltr eletirileri alr. Ynlarn mcadeleye ekilmesinin yerini, kltrel deerlerin, kimliin korunmas alr. Marksizmin yerini, Tarihsel Maddeciliin yerini, Spengler, Toynbee'lerin birbirinden bamsz uygarlklar Ve kltrler zerine gerici teorileri alr. Kabuk, o eski Marksist kabuk atlar, gerek z, tohum, rl plak ortaya kar. Aac tohumundan tanyamayanlara onu meyvasndan gstermek iin analize devam edelim.

C ) "SNNET" BROR YAZARINASIL BR TOPLUM VE KLTR HEDEFLYOR?

Yazar idealindeki, "bir baka nc" dedii toplumun kltrnyle tanmlyor: "Buna kar oluturmak zorunda olduumuz yn kltrdr. Katlmc demokratik bir kltr yaps yaratmaktr. Doas gerei humanist eitliki, olacak olan bu yapnn nemli bir gesi onun adem-i merkeziyeti karakteridir. oulcu bir zellii barnda tayacak bu yap, farkllklarn kabul esasna Bu kendisi gibi olmayan (benimsemese bile) kabul etmek, kaldrmak, tahamml etmesini bilmektir. Eit konumlarda olduunu bilmektir. nsanlarn kendi geleceklerini denetleyebilecekleri katlmc bir zellie sahip olacaktr. "zellikleri arttrlabilecek bylesi bir toplumsal sistem ancak uruna mcadele edilerek elde edilecek bir ncdr, Ve ne Batnn, ne bat dnn veya eitli almak biimlerin uzantisi deildir, bir bakadr." te yazarn tasvir ettii, urunda mcadeleyi nerdiii "bir bakadr" deyip altn izdii bu kltrn, hi de baka olmadn, u Euro-sentrik, bizzat kendisinin reddettii bat yani burjuva toplumu ve kltrnn ta kendisi ve bir ideali olduunu grelim. Yazarn metninin analizine girmeden nce, bu grlerin nereden geldiini, hangi balamda daha nce sylenmi olduunu gstererek, iddiamz ek bir delille kantlayalm. Yazarn "bir nc" dedii toplumun ya da kltrn zelliklerinin hemen hepsi, Murat Belgeden alnmtr. Ama sadece bunlar deil, Trkiyedeki kltr Brorn baka yerlerinde tanmlarken kullanlan sfatlar da Murat Belgenin, "Tarihten Gncellie" bal altnda yaynlanan denemeleri iinde yer alan Maran Deheti ve Trkiyede Kltr" (s.42-43, st. l986, 2.Bas.) balkl yazda bulunmaktadr. Aada bu yaznn en ok alnm blmlerini olduu gibi aktaracaz. Parantez iindeki cmleler ise, "Snnet" brornn yazarnn ifadaleri olacaktr. Bu ikincisinin nerdii (M.Belgenin ikincisi" nden kasttettii Trkiyedeki "egemen gler")

53

baskc, hegemonik, elitist bir yapya uygun olan ("Bu yapnn zellikleri; baskc, hegemonik ve elitist olmas s.8) itaati bir erdem haline getiren, ("Disiplin ve emir bir ok eyden daha deerli saylabiliyor s.8) bireylere zgr bir birey olmay deil, kutsal bir yapnn (sekinlerce temsil edilen ve ynetilen, kutsall tartlmaz bir st topluluk ideali bu parantez Murat Belgenin) baml yeleri olmak, ("zgr olmayan kutsal bir yapnn yesi olan s.8) tek kelimeyle, otoriter bir anlayn dlanm deerlerinden oluan (Biz Trkiyelilere egemen olann otoriter bir kltr yaps olduunu syleyelim s.7-8) bir kltrdr. Bunun karsnda ynlardan kaynaklanan ("Buna kar oluturulmak (!) zorunda olduumuz yn kltrdr". S.8) yeni olduu iin henz kaln izgilerletanmlamasn bulamayan, ama zorunlu olarak humanist eitliki, zgrlk, 'ademi merkeziyeti' bir temel anlay temsil eden deerler var. ("Doas gerei humanist, eitliki, zgrlk olacak olan bu yapnn nemli bir gesi onun ademi merkeziyeti karakteridir." (s.8)" Ak ki yazar, gerek Almanyadaki Trkiyelilerin kltrn, gerek gelecein.nc kltrn tanmlad sfatlarn hepsini kaynak gstermeden M.Belgeden almtr. (Ger! baka bir yerde, Kltr tanmlarn yaparken, parantez iindeki alntlarn yanna M.Belge diye kaynak osteriyor ama bu bahiste gstermiyor. ) Bir bakma, kaynak gstermemesi de isabet olmu,nk yazar M.Belgenin ne dediini de pek anlamam. nk, "Snnet" yazarnn "Trkiyelilerin" kltr olarak sralad sfatlar, M.Belge hi olmazsa, birazck Marksizmle alverii olan bir kii olarak !gemen Glerin dayatt, egemen klmaya alt bir kltr olarak sralyor. (Bu da fazla leninist! Bu egemen va demokratik kltr ayrm oralard an kyor. Yazarmz Belgeden ald fikirleri Lenini!t kalntlardan temizliyor!) Yazarn , bugn bulunmayan, varolanlarn almak bir uzants falan da olmayan diye, ise, M.Belge Trkiyede ynlar arasnda var olan bir kltr, ama henz egemen olamam bir kltr olarak tanmlyor. M.Belge rnein "ynlardan kaynaklanan" diyor, .yani kltrn egemenler karsndaki kaynan belirtiyor, Snnet" yazar ise bunu ".vn kltr" yapp, gelecein kltrnn bir niteliii haline, ne anlama geldii de "airin karnnda gizli", dntryor. Yazar "ncnn" diye tanmlad itelemeler, kaynanda ve gerekte, demokratik vey burjuva veya Bat kltrnn zellikleri ve idealleridir. Kaynak, yani, M.gelge, doru olarak bunlar tam da bu anlamda kullanmakta, Trki.vedeki burjuva geliiminin kimi zelliklerinden ! h!reketle, demokratik bir devrim sonunda oluacak, ama tohum halinde bulunan bir kltrn zelliklerini sralamaktadr. Yazarmz ise, kayserili gibi, eei boyayp, "nc Kltr" diye, Kk Kltr Okkannda (K!tr Laden) satyor. (Trkiyedeki kik dkkanclar yerli mallarn "ithal mal" diye satarlar, imdi zamane "Euro -sentrizm"ler kal, Avruupa mal !arndan, Avrupa damgalar silinir ol!u.) ok aktr ki, yazarn nci dedii kltr, tipik burjuva toplumu ve kltrnden, o "Euro sentrik" dedii ltrden baka bir ey deildir. Tartmalarda reddettii kltr, nc ideal diye sunmaktadr. Yazar brorn banda, Bat Kltrn ve Marksizmi eletirdii blmlerde gerekte bat kltrinn bir rn olan Sosyalist Toplum iideali dahil, btn idealleri yle harcyordu:

54

"Bylece insanln nne varlacak bir nihai gelecek konuldu. Bu nihai gelecek ise bat toplumlarnn zihninde gelitirilebilen en gelimi eklinden baka bir ey deild i."(s.4) Bunlar yazan bir yazardan umulurdu ki Bat toplumunda gelitirilmi olanlardan ok daha "baka" ("ileri" demeyelim) bir gelecek toplum ideali canlandrm, tanmlam olsun. Ama ne gezer, yazar, Bat toplumunun rn olan, topik sosyalist, anarist, bilimsel sosyalist gelecek tasavvurlarndan bile daha geri, gerekte bugn var olan Bat toplumunun nitelii erevesinde bir model ve ideal sunmaktadr. Sosyalistlerin eletirip atklar gelecek tasavvurlar, karmza gelecein "nc" kltr ve toplumu olarak getirilmektedir. Bu vesileyle M.Belge'nin deerlendirmesini de ele alalm. nk, M. Belge'nin ynlar arasnda tohum halinde bulunup gelimeye baladn syledii, gerekte Bat ya da Burjuva toplumunun kaliteleri olan sfatlar, "Snnet" yazarnn ok eletirdii ve Marksizm'e mal ettii dorusal gelime anlaynn rndrler. Dorusal gelime anlay, Marksizm'i bir emalar ynna dntren revizyonizmlerin bir rndr ve Trkiye Sosyalist hareketine, kayna resmi sosyalizm olduu iin, doutan bir gnah olarak damgasn vurmu, 1960'l ve 70'li yllarn program ve strateji tartmalarnn ardndaki gizli varsaym oluturmutur. Bu anlaya gre, her lke, her toplum, ilkel/kleci/feodal/kapitalist aamalardan geecektir. Bir toplumun nnde hangi devrim adm ve program olduu da bu emadan kmaktadr. Trkiye'de burjuva devrimini tamamlamam bir lke olduundan, nne demokratik devrimi tamamlama, demokratik bir program, program uruna mcadele grevi koyulmutur. te M. Belge'nin ynlar arasnda doduunu ve ilerde egemen olacan umduu hmanist, eitliki, zgrlk, adem-i merkeziyeti gibi nitelikler bu dorusal tarih anlaynn rn olarak sralanmaktadrlar. Yani Trkiye'nin nnde demokratik devrim olduundan, ynlar arasnda da demokratik bir toplumun eleri mayalanmaktadr demektedir M. Belge znde. Bu anlayn olumsuzluklarn tohumundan tanyamayanlar onu meyvelerinden tanyabilirler. M. Belgenin kard 12 Eyll sonrasnn Yeni Gndem dergisi, "sivil toplumculuk" parolalarnn ban ekmitir. Bu anlayn kkleri, ac meyvelerini vermemi bir ekilde, yukarda Murat Belge'den yaplan alntda aka grlmektedir. Bir sosyalist demokrasi yerine bir burjuva demokrasisi idealidir bu ac meyve . Halbuki, devrimci Marksistler daha Marks-Engels'ten beri eitsiz ve kombine geliim yasasn sezmi ve eitli toplumlarn hi de batnn tarihsel geliim yolunu izlemek zorunda olmadn belirlemiti. Marks-Engels'in Zasulie mektuplarnda, Bat da bir sosyalis t devrim olasl halinde, Rusya'nn ky komnnden ve kapitalist olmayan bir yoldan sosyalizme geebileceine dair yazdklar. Lenin'in Moolistan gibi lkeler iin benzer yorumlar, 1905'te Troki'nin geri Rusya'da bir sosyalist devrim olabi1eceini ngrmesi ve bunun 1917'de gereklemesi , Trkiye'de Doktor Hikmet Kvlcm'nn, tm antik tarihin gidiinde eitsiz ve kombine gelimeyi gstermesi (rnein bir kitabnn ad: "lkel Sosyalizmden Kapitalizme lk Gei:ngiltere"dir. Yani klecilikten ya da feodalizmden deil.) geer ayak sralanabilecek bir ka rnek ve kanttr. Bylesine devrimci Marksist anlaya sahip bir devrimci de Trkiye'nin nne, "hmanist" deil ama sosyalist; "katlmc" deil ama z-ynetimci; gibi sfatlarla tanmlanabilece k bir
55

program veya hedef koyar. Byle bir anlaytan da hi bir zaman "Sivil Toplum"cu yavanlklar kmaz. "Snnet" yazar brorde dorusal tarih anlayna szde kar kmaktadr, ama fiiliyatta, M. Belge'den ald veya bir telepati ile kendisinin ortaya koyduu nitelemeler tam da tek dorulu gelime izgisine dayanan metafizik burjuva sosyalistlerinin ya da revizyonist Marksistlerin anlaylarnn rndr. Szde reddettiini fiilde benimsemektedir. Bu bahse yazarn Marksizm'e ynelik eletirileri blmnde tekrar dneceimizden, burada keselim.

D) "SNNET BROR YAZARININ USLAMLAMALAR ZNCR

Yazar, Marksizm'in de ilerleme fikrini kabul ettii iin Euro -Sentrik olduu yolundaki tezlerini aada aktaracamz nermeler zinciriyle aklyor. Yalnz, yazarn neyi demek istediini ele almadan nce, gerekte ne dediini, daha dorusu, tam sylendii gibi anla1rsa, anla1r bir ey sylemediini ve bu anlamda tam da "bizim" kltrmzn, "baka" kltrmzn gzel bir rneini verdiini gsterelim. Brorn bandaki nermeler zincirini, nce bir btn olarak aktaralm: "Avrupa Merkezcilik "Balangc Aydnlanma a olarak almak fazla yanl olmayacaktr. Meta dolamnn doal evrensel karakteri ve bu dolamn giderek egemen hale gelmesi evrensel dnce sistemlerinin gelimesini de etkiledi. Daha nceki alarda grnmeyen insanln btn iin geerli tarih aklamalar geliti. zellikle pozitif bilimlerin doa zerinde kazandklar zaferler ile ortal byk bir iyimserlik kapsad ve bu, tarihe baka da yan sd., Tarih, olgun olmayandan olguna, tamamlanmamtan tamamlanma doru' srekli bir oluum olarak alglanmaya balad. Gelime ve ilerleme mant her eyin odana oturdu. leriye doru mutlak gelime fikri, insanln mutlaka iinden geecei zorunlu evreler, tek dorulu glme izgisi dncesini dourdu. Tabii ki hem doaya kar kazandklar zaferlerle, hem de zaten bu gelime dncesini icat etmekle insanln evrelerinin en ucun da oturanlar batllar oldular. nsanlk srekli ilerliyordu ve Bat bu ilerlemenin ban ekiyordu. "Bu ilerleme ve gelime, mkemmele doru gitmenin ls neydi? Bu konuda phesiz farkl eilimler vard. Ama bu gelimenin ana ynne deil, gelienin nerede lleceine ilikin bir tartmayd. Bu srekli ilerleyen Hegel'de zgrlk, Fourier'de universal harmoni, August Comt'ta adaletli ve aklc bir toplum, Spencer'de herkesin mutluluu, Marks'ta retici glerdi "Bylece insanln nne varlacak bir nihai gelecek konuldu. Bu nihai gelecek ise bat toplumlarnn zihinde gelitirilebilen en gelimi eklinden baka bir ey deildi. Kendi tarihlerini yaanmas gereken, insan1n yaayaca genel tarih dzeyine kartp evrenselletiren bat, dier toplumlara da bu gzle bakmaya balad. Dier toplumlar evrensele (batya) olan uzaklk ve yaknlklaryla ll oldular. Ve bu kritere gre medeni veya medeniyet d oldular. nsanln kurtuluu, ilerleme ancak Bat Avrupa medeniyeti dnyaya egemen olduktan sonra mmkn olacakt. "nsanln gelimesini ve ilerlemesini ar derecede Avrupa merkezli kurduktan, buradaki
56

kriterleri evrenselletirdikten sonra i kolaylayordu. Evrensel ve tm halklar iin geerli toplumsal yaam biimini, bu medeniyeti onlara erkenden tamak gerekiyordu. nk onlarn kendi balarna bunu yapabilme anslar yoktu. Bunu yine stn ve ileri bat yapabilirdi! Smrgecilik politikasnn temel ideolojik zemini hazrlanmt. Mo dern ve uygar bat karsnda tm dnya ilkel, geri, barbar, vahi idi! Bu toplumlar tarih d idiler ve gelime anslar yoktu! Bu gelime ve ilerleme ancak dardan tanabilirdi."(s.4) Bu uzun alntdan sonra imdi, ilk bir ka satrda yer alan cmleleri tek tek, ve birbirini izleyen mantki nermeler olarak, olgularla elikisi, kavramlarn gelii gzel ve maniple edici kullanlar; nermeler arasndaki mantki tutarllk gibi bakmlardan ele alalm ve bir rnek olarak mantkszlklarn gstermeye alalm.(Bu esasnda btn bror iin de yaplabilir ama buna ne zamanmz ne de yerimiz var. Buradaki rnekleri dikkatlice inceleyen bir okur, bunu kendisi de yapabilir.) Daha sonra da, burada rnek olarak ele alnan mantkszln mantn gstermeye alacaz. 1. Cmle: "Meta dolamnn doal evrensel karakteri ve bu dolamn giderek egemen hale gelmesi evrensel dnce sistemlerinin gelimesini etkiledi." "Meta dolam" hi de "doal" olarak "evrensel" bir karaktere sahip deildir. Meta dolam, yani ticaret, yani para-mal-para ilikisi "doal olarak" deil, toplumsal tarihsel bir sre sonucunda, topu topu -drt yz yl nce evrensel bir karakter kazanabilmitir. Anlalan u bizim "bat-Merkezli" Marksizm'in, tarihsel maddeciliin toplumsal - tarihsel kategorilerinin yerine, baka bir kltrn rn olan "doalc" bir teori karsndayz. Yazar baka bir yerde, gelecein "nc" kltrn de tanmlarken onun "doas gerei" kitlesel olacan yazyordu. Bu "doal karakter" kavram, yazarn "baka" kltrnde ve o kltrn rn olan yazsnda, btn zor problemleri zen bir anahtar olsa gerek. Herhalde ekonomik materyalistlerin "ekonomiktir" deyip her iin iinden syrlmalar gibi, "natralist -materyalist" bir teori karsndayz. Doaya dnyoruz! Ne var ki, bu "doal z" teorileri hi de yeni deildir ve "bizim", "baka" kltrmzn deil, u Bat, yani burjuva kltrnn, hem de en gerici teorilerinin dayand bir anlaytr bu. zellikle tarih d ve st bir insan z, doas kavramnda ortaya kar bu teoriler. Yazarmz bu teoriyi gelitiriyor ve meta dolamndan gelecein kltrne kadar her eyi bu temel kavramla aklyor. "Syleyen arif deilse dinleyen arif olsun"diye bir sz vardr. Biz de arif olmaya alalm. Biz nesli tkenmeye yz tutmu Tarihsel Maddeci kelaynak kularnn diline evirirsek, herhalde sylenmek istenen u: Dnya ticaretinin olumas ve meta retiminin genellemesi... Bu sre "evrensel dnce sistemlerinin gelimesini" etkilemi. Bu da doru deildir ya da yanl bir ifade karsndayz. "Evrensel dnce sistemi" demek, tm insanlar iin geerli bir reti demektir. Bu tr retilerin en tipik rnekleri, tek tanrl dinlerdir. Ve bunlar Aydnlanma ann, ya da dnya ticaretinin ortaya kt dnemin rnler deildirler. Kastedilen baka bir ey olsa gerek. Her halde tm insanln tarihini

57

aklama savnda olan Tarih ve Toplum felsefeleri kastediliyor. Bir sonraki cmleden de bunun kastedildii anla1yor. Ama nerme bu anlamda da doru deildir ve gereklie uymamaktadr. Evet dnya ticaretinin olumasyla, evrensel tarih ve toplum felsefeleri arasnda belli bir iliki vardr ama bu anlatld kadar mekanik deildir. rnein bni Haldun 'Aydnlanma'dan birka yz yl nce yaamtr ve evrensel bir tarih v toplum felsefesi kurmutur. te yandan bu felsefe hi de ilerleme fikrini reddetmemitir. "nsanln btn iin,geerli" tarih aklamalar da, "evrensel dnce sistemleri" de aydnlanmadan ok nce ortaya kmlardr. Cmle gerek tarihsel sreci doru olarak yanstmamakta, onu arptmaktadr. Bunu niin vurgulama gereini duyuyoruz? nk, yazar, "evrensel tarih aklamalarnn" aydnlanmaya has, batya has bir kltrn rn olduu iddiasndadr. Dnce aknn temelindeki fikir budur. Ve bu fikir, gerek bat kltrnn, gerek o kltrn temel olumsuzluklarn paylat iddia edilen Marksizm'in eletirisine giden uslamlamalar zincirinde temel bir nermedir. Sadece bu kadar deil, yazarn temel elikisiyle, szde reddettii bat -merkezli dnceyi fiilen kabul etmesiyle burada da karlayoruz. Evrensel tarih felsefelerini Aydnlanmayla balatmak, tam da Avrupa -merkezli bir tarih anlaynn rndr. Ve yazarn yapt tam da budur. Yani u: 2. Cmlede ifade edilen fikre geliyoruz: "Daha nceki alarda grlmeyen insanln btn iin geerli tarih aklamalar geliti." te bu nerme, btn burjuva ve euro-sentrik tarih kitaplarnda grlen trden bir nermedir. 3. Cmle: "zellikle pozitif bilimlerin doa zerinde kazandklar zaferler ile ortal byk bir iyimserlik kapsad ve bu tarihe baka da yansd . " Tarihsel iyimserlik, hi de doa bilimlerinin gelimesiyle balantl onun sonucu olan bir anlay deildir. Tarihsel iyimserlik, burjuvazinin henz ykseli ve baarlar anda olmasnn rndr. Doa bilimlerindeki ilerlemenin ok daha hzl ve devasa olduu 19. yzyln ikinci yarsyla balayan ve gnmze kadar devam eden dnemde, aydnlanma dneminin aksine ktmser teoriler ortaya kmlardr. Toynbee'lerin, Spengler'lerin teo rileri bunlara, bir rnek olarak verilebilir. Aktr ki, yazarn teorisi son derece mekaniktir, doa bilimlerindeki gelimelerin otomatik olarak iyimserlie yol atn var saymaktadr. Ve bu mekanik anlay da, znde batl, burjuva dncesinden, tarih ve toplum anlayndan baka bir ey deildir. Yazar bir de "doa bilimleri" yerine, "pozitif bilimler" kavramn kullanyor. Pozitif bilimler kavram tam da burjuva dncesine ait olan, yani batl olan pozitivizmin bir kavramdr. Burjuvazi, ii snfnn basks ve rekabet koullarnda, nispi artk deeri ykseltmek iin, teknii gelitirmek, bunun iin de doa bilimlerindeki gelimeleri desteklemek durumunda olmutur. Burjuva teorisyenler de, doa bilimlerine "pozitif bilimler" gibi bir pozitif (olumlu) tanm bulmular, bylece toplum bilimi, yani tarihsel maddecilik karsndaki gerici konumlarn aa vurmular, toplum bilimini, bir bilim olmaktan dlamaya almlar ya da

58

ona doa bilimlerinin kavramlar ve yntemleriyle yaklamlardr (Comte, Spencer vs.). Yazarmz ite tam da bu pozitivistlerin, yani bat dncesinin, burjuva dncesinin, o ok reddettii ve ou kez iine Marksizm'i de katt, pozitivizmin kavramlaryla dnmektedir. te ilk bir ka cmlenin analizi. Bu analizi, merakls tm brore uygulayabilir. Gerekte yazar tam anlamyla dzgn, dorusal, evrimci bir tarih anlayna sahiptir. Bu anlay hi de diyalektik deil, ama mekaniktir. Ve bir nceki blmde, ulalacak kltr bahsinde grdmz bat toplumunu idealletirme sonucuna varan programn metodolojik, mantksal kkleri buralarda yatmaktadr. Fakat btn bunlar, bir kltr cilasna vurulmakta, gerekte burjuva ideolojisi, idealleri, yntemi baka bir kltr adna savunulmaktadr. Her kim ki kltr adna konuur ve tartr ve her kim ki, her kltrn ayrlmaz bir esi olan snf mcadelesini ve onun ideolojik, teorik yansmalarn kmseyip, bir kltr sepetine doldurmaya kalkar, o egemen snflarn kltrn, ideolojisini, yntemini, programn savunmu olur. "Snnet" bror bu kanlmazln tipik bir rneini sunmaktadr. Bylesine sallapati bir bror belki eletirmeye bile demez. Ama bu bror yazanlar, bu teoriyle, bu yntemle, bu yaklamla, bu programla, bir gmenler hareketine yol gsterme iddiasndadrlar. Yapmaya altmz, bugn tohum halinde bulunan bu grlerin, bir harekette egemenlik salamalar halinde ne trden zehirli meyveler vereceklerini gstermektir. unu da biliyoruz, bir fikri rtmekle, o fikrin ardndaki toplumsal g yenilmi olmaz. Ama una da inanyoruz, yanl teorik grlerle mcadele edilmeden, onlar teorik dzeyde yenilgiye uratlmadan, pratikte de yenilemezler. Ve bugn, henz dou halindeki bu harekette burada eletirdiimiz grlerin egemenlii veya arl, bu grlerin ardndaki snf ve zmrelerin gmenler iindeki arlna uygun deildir. Bu olduka geici, konjonktrel bir olgudur. *** Yukarda uzun uzun aktarlan blmde, yazarn Marksizm'e ynelik eletirisi iki temel nermede zetlenebilir: 1) Marksizm de, aydnlanmadan kaynaklanan dier Avrupa -Merkezli grler gibi, ilerlemeci bir tarih anlayna sahiptir. 2) Marksizm'in dier ilerlemeci anlaylardan fark, "ilerlemenin ls" olarak retici gleri almasndadr. Bu fikirler hi de yeni deildir ve rnein Pitirim Sorokin taraf,ndan daha mkemmel olarak yle ifade edilmilerdr: (Bu Pitirim Sorokn, bi zim Lenin'in "Bay Pitirim Sorokin'in Kymetli tiraflar" adl yazsnda ele ald Sorokin'in ta kendisidir ve Toynbee, Spengler ekolnden bir tarih felsefecisidir.) "Bat'da son drt yzyldr egemen olan kltr gibi, daha ok duyumcul nitelii ar basan kltrlerde, insanln evrimi stne ilerlemeci dorusal kuramlar egemen olma eilimini gsterirler. Byle bir kltrde, btn tarihi sre, 'maara-adamndan stn insana', 'barbarlktan uygarla', 'budalalktan bilgelie ve dehaya' , 'hayvanlktan yar -tanrla', sava ve varolu mcadelesinden, bar, uyum ve karlkl yardmlamaya vb. giden yol

59

boyunca, baz sapmalar ve ufak tefek dnp dolamalarla bir eit ilerlemeci (mterakki) ilerleyi olarak grlmektedir. Yzlerce eitlemesiyle insanlk tarihi stne bu ilerlemeci dorusal kuram, Duyumcu Kltrde, zellikle Duyumcul Kltrn ykselii srasnda ve doruunda egemen olma eilimi gsterir" "Dnsel nitelii ar basan kltrlerde mekanistik olmayan, tanrsal olarak gdlen, devresel ya da eskatolojik olan yahut belli bir ynelim gstermeden ykselip alalan tarih felsefeleri baat olma eilimi gsterir. Tarih srelerinin devresel ya da dalgalanmal yorumunu yapan salt mekanistik kuramlar ve insann kaderi stne, dnyann ve insann ta rihinin felaketli bir sonu olacan ngren Apokaliptik Mesihi anlaylar, duyumcul ve daha kk bir lde de dnsel kltrn gerileme aamalarnda oalma eilimini gsterir. "Bat kltr son drt yzylda balca duyumcul nitelikte olduu iin, yukardaki k urallara gre, bu dnemin baat tarih felsefeleri ve toplumsal evrim kurallar da, balca ilerlemeci ve dorusal olmak gerekir. Gerekten de, bunlar blm XIV'te gsterildii zere byledirler. Kant ve Fichte'nin, Herder ve Lessing'in, Hegel ve Adam Smith'in, August Comte ve Herbert Spencer'in, Karl Marks ve John Fiske'nin ilerleme-evrim kuramlar Darvinci ve biyolojik evrim kuramlar- btn bunlar, Bat kltrnn o duyumcul dneminin tarih srelerinin, eilimlerinin, evrim yasalarnn tipik temsilcileridir. "Yirminci yzyl, en byk bunalm, Duyumcul an sonu ve yeni bir kltre felaketli bir gei dnemi olduu iin, bugne dein baat dorusal tarih anlaylarnn yukardaki kurallar uyarnca gerileme halinde olmalar; ykselen tarih felsefelerinin ya devresel, yaratc olarak tekrarlanc, eskatolojik ya da apokaliptik ve Mesihi bir tipten olmalar beklenebilir. "Olgular bu ummay dorulamaktadr. Yirminci yzyl, btn toplum ve insan bilimi disiplinleri alannda hemen hi bir zgn ya da dorusal ilerleme yahut evrim kuram ortaya koymamtr. Yirminci yzyln eitli dorusal kuramlarnn hepsi, Hegelci, Comtecu, Spencerci ya da Marks ilerleme evrim anlaylarnn minik eitlemelerinden baka bir ey olmamlardr." (P.Sorokin, "Bir Bunalm anda Toplum Felsefeleri", 1972, Ankara, s.18,19) Kaynanda, grler byle ifade edilmektedir, ama biz kaynayla deil, onu da tam doru olarak anlamad ya da kendisine has bir yorumla deitirdii iin, "Snnet" bror yazarnn anlad ya da savunduu biimiyle ele alalm. Marksizm'in de ilerlemeci bir tarih anlay olduu iddias, batan aa, vlger, mekanik bir Marksizm anlayndan baka bir ey deildir. Eer yazarn ikilemi iinde ifade etmek gerekirse, Marksizm ilerlemeci olduu kadar apokaliptik (Ckl) bir teoridir. Ancak, Marksizmi k ya da ilerlemeci ikilemi iinde nitelemek yanltr, Marksizm bunlardan birini mutlak bir zorunluluk olarak grmez , bunlar sadece birer imkan olarak grr, gemiteki k ve ilerlemelerin nedenlerini bulmaya alr ve ayn zamanda, klerin ve ilerlemenin birbiriyle diyalektik bir btnlk iinde bulunduunu. gsterir. Bu anlay, daha Komnist Manifesto'nun ilk paragrafndan, "Ya barbarlk, ya sosyalizm" ikilemlerine kadar devrimci Marksist'lerce daima ifade edilmitir.
60

Daha da doru, bir ifadeyle, Marksizm'e gre tarih, ne ilerlemeler, ne de klerle alglanr, Tarih, bir gidi, bir olu, bir sretir. Bu kavramlar, ilerleme gibi, herhangi bir kritere gre deiebilecek, olduka sbjektif, teleolojik, ahlaki bir anlay dlarlar. Bu nedenledir ki, Marksistlerin, bir yandan kapitalizmin ya da kleciliin, ilkel topluma gre daha "ileri" olduunu sylerken, dier yandan o ilkel, barbar halklardan ve toplumlardan hayranlkla sz etmeleri hi de anlalamayacak, ya da elikili bir ey deildir. Ya da bunu ancak, vlger Marksistler anlayamaz. Dolaysyla, yazarn iddia ettii gibi, Marksizm'ce, retici gler ilerlemenin "ls" de deildir, hedefi de deildir. retici gler ve retim ilikileri kavram, tarihsel srecin, toplumun yapsndan nasl olup ta gerekletiini aklamaya yarayan kavramlardr. Bunlar "yap temeli zerinde tarihsel hareketin nasl doduu" (Gramsci, Hap.Def., s.148) sorununa bir cevap getiren kavramlardr. Marksizm'i, snnet bror yazarnn anlad gibi tanmlamak, onu vlger Marksistlerin, kinci Enternasyonal kocakarlarnn, resmi Sovyet ideologlarnn anlad gibi anlamaktr. Bunlar Marksizm'i ayn zamanda baya bir metafizik sosyoloji durumuna drrler. Marksizm hem bir bilimdir hem de bir bilim olduu iin bir eylemdir, eylem teorisidir. Marksizm'in hedefi retici gleri gelitirmek deildir, hi bir zaman olmamtr. Marksizm'in hedefi, yeryznde snflar var olduundan beri ezilen snflar arasnda daima var olmu, smrsz, basksz bir toplum idealidir. Marksizm'in gsterdii ve iddia ettii tek ey, kapitalizmin emek retkenliinde yani teknolojide salad devasa atln tarihte ilk kez bu ideali gerekletirmek iin nesnel bir koul yaratt ve bu nesnel koulun, ancak yine kapitalizmin bir rn olan ii snfnn kollektif aksiyon yetenei ile, bir gerekleme olana bulabileceidir. Ama bu sadece bir olanaktr, bir zorunluluk deil. Ezilenlerin kurtuluu, hatta tm insanln kurtuluu iin tek olanak, tek umut bu olduu iin, Marksizm "snfc" dr. Ve nihayet, yazarn ve kimi vlger Marksist'lerin anlad gibi, retici gler sadece teknikten ibaret deildir. nsan en byk retici gtr. Tarih ve corafya da birer retici gtr. Marksizm bu drt bal retici g gz nne alnmadan hi bir toplumun ve tarihsel hareketin anlalamayacan syler. Son bir nokta daha. Marksizm retici glerin ayn zamanda ykc gler haline dnebileceini de syler. Eer dzgn evrimci veya ilerlemeci bir anlay olsayd ve retici gleri ilerlemenin bir "ls" olarak ele alsayd, bunu sylemesi olanaksz olurdu. Btn bunlar eer biz sylediimiz iin kabul edilmek istenmiyorsa, bir ortodoks ve devrimci Marksist olduundan herhalde yazarn da kukusunun olmad Gramsci'den bir alntyla eletirimizi noktalayalm: "lerleme bir ideolojidir, olu bir felsefe kavramdr. 'ilerleme', yapsna tarih bakmndan belirli bir kltrn eleri giren belirli bir anlaya baldr. Olu, bir felsefe kavram olup, bunda 'ilerleme' bulunmayabilir. lerleme fikrinde, st kapal olarak, nitelik ve nicelik bak mndan llebilme de vardr: Daha ok ya da daha iyi olduunu belirleyerek. Bunun iinde 'sabit' ya da "sabitletirilebilir' bir 'l' tasarlanmaktadr.(...)" s. 59

61

*** Yazar zellikle brorn . sayfasnda baz Marksistlerden yapt alntlarla, Marksizm'in de ilerlemeci ve euro-sentrik bir reti olduu iddialarna kantlar bulmaya alyor. Bernstien'la Lenin, Marks'la Van Kol, hepsi bir arada Marksist denerek sralanyor. Anlalan yazara gre bir ok Marksizmler vardr ve bunlar da tpk kltrler gibi, ayn deerdedirler, biri dierinden daha doru ya da ileri deildir. Bu anlay, yazarn tipik, snflar ve snf mcadelesini reddeden, kltrc anlaynn bir yansmasdr. Farkl snflarn karlarnn, Marksist terminoloji iinde, onun itibarna ve egemenliine bal olarak ve onu tahrif ederek varolduklar gereini gz ard eder. Marksizm'in ciddi bir eletirmeni ise, byle davranmazd, o, retinin kendi z yapsal zelliklerini metodolojik ilkelerini bulmaya, ve ken dini Marksist olarak niteleyen teorisyenler in nermelerinde bunlara ne kadar uyduunu aratrmaya alrd. Byle bir yaklam, hem bir teoriyi kt kopyalarna gre deerlendirme tehlikesini ortadan kaldrr, hem de, eletirel biimde o teoriyi gelitirmenin tek olanan sunar. Ama btn bunlar yazarda aramak bounadr. Marksizm'in, y da baka bir retinin bilimsel olarak nasl eleti rilmesi gerektii konusundaki yntembilimsel ilkeler iin yine Gramsi'den bir alnt yapalm: "Bir tartmada hasmlar arasndan en zayflarn ya da en 'budalalarn seilmesi, yahut hasmlarnn dnceleri arasnda pek de esasl olmayanlarn, biraz geliigzel sylenilmi olanlarn silmesi ve de bylece karsndakinin 'yere serildii'nin su gtrmez bir olay olduunun kabul ' ettirilmeye allmas pek de 'bilimsel' ya da 'ciddi' bir davran olmasa gerek. Aslnda, ikinci derecede ya da rast gele ileri srlm bir gr ya da ideolojiyi ya da retiyi savunan drdnc dereceden ampiyonlarn srtn yere getirdim diye vnp bu retileri rttn sanmaktan baka bir ey deildir bu. te yandan, insann 'hasmlarna kar' insaflca davranmas gerekir; yani bunlarn gerekten ne sylemek istediklerini anlamaya almak ve az ok kt niyetle, syleyilerindeki baz yzeyde kalan an lamszlklar zerinde durmamak gerekir: phesiz ki, byle bir davran ancak tartmay ve okurlarnn fikir seviyesini ykseltmeyi ama edinen bir yazar benimser, yoksa evresinde her yola ba vurarak ve her ekilde boluk yaratmak isteyen biri deil." (s.19,160) lerleme anlayna ilikin son bir nokta daha. lerleme, u veya bu toplumsal kritere gre deil, olu'un birikimli, sramal, karmak gidii iinde, sonra gelen ama ncekini iinde tayarak olumsuzlayan ve aan anlamnda ele alnd takdirde bir "ilerleme"den, cansz doada, canl doada ve toplumda sz edilebilir. Bugn modern fizik, Marksizm'in bir asrdan fazla zaman nce Toplum alannda kefettii bu deiimi, fizik alannda kefetmitir. Big-Bang'tan hemen sonra, henz atomlar yoktu, protonlar ve ntronlar bile yoktu, bunlarnda altndaki "paracklar" vard. Sonra, proton ve ntronlar olutu, daha sonra Helyum ve Hidrojen gibi en basit atomlar. Ancak yldzlarn iindeki srelerde Karbon ve Demire kadar olan atomlar, bu yldzlarn patlamalarn da da daha yksek atomlar oluabildi. Ya da kimi yldzlar ntron yldzlarna, "kara delik"lere

62

dntler. Ntron yldzlar, kara delikler ve bugn dnyamzda bulunan atomlar, maddenin evriminin belli bir aamasndaki varlk biimleridirler. Ve bunlar bu evrimin daha alt aamalarnn varolu biimlerinin olumsuzlamas olduklar kadar onlar ilerinde tar lar. Ayn ey, son yllarda biyoloji alannda da kefedildi. DNA molekllerinin kefi, aka gstermektedir k, daha sonra ortaya kan canllar ncekileri de ieren ama ayn zamanda onlar aan, daha ok bilginin ifrelendii genlere sahiptirler. Cansz Evrende drt kuvvet, biyolojik, alemde, DNA'y oluturan drt ift ne ise, Toplum'da da drt bal retici gler ayn eydir. Marksizm'in stnl, doa bilimlerinin ancak yirminci yzylda ulaabildikleri bu kavraya, toplum alannda en azndan onlardan yarm yzyl daha nce ulam olmasndadr, hem de onlardan ok daha sonra bir bilim olarak ekillenmesine ramen. Marksizm daha doarken, fizik ve biyolojinin bugnk gelimilik dzeyinde domutur. Marksizm'i hala canl ve almaz klan bu zelliidir. Nasl fizik alemde hardonlar, kuarklar, protonlar, basit atomlar, karmak atomlar, ntron yldzlar sadece farkl farkl eylerdir diyemez isek, byle dediimizde bunlarn evrenin farkl gelime aamalarnda varolduklarn yani olu ve belli b,ir anlamda "gelime" fikrini reddetmi olursak., Nasl, bir amip ile, bir at veya bir insan sadece farkl varlklar olarak deerlendiremezsek, byle deerlendirmekle, bilimin kazanmlarn, bilgisizlikten bilgiye giden srete, gerekliin daha derin bir kavrannn ifadesi olan olu fikrini inkar etmi ve daha geriye dm olursak, ayn ekilde, Toplum alannda da Amazon ormanlarnda yaayan bir ilkel kabile ile bugnk kapitalist, burjuva toplumlar, sadece "baka", "farkl" olarak niteleyemeyiz. Bir maymun bir terliksiye gre, bir ntron yldz bir hardona gre ne ise, kapitalist toplum da bir ilkel komnal toplum karsnda ayn yerdedir. Ama snnet bror yazar, sadece "ilerleme" fikrini deil, bizzat olu fikrini, sre fikrini de reddetmektedir. Ona gre sadece birbirinden farkl uygarlklar, kltrler vardr. u basit gerei kavramamaktadr: Farkl1k gibi grnen ey, gerekte, olu'un, sre'in deiik moment -lerinden baka bir ey deildir. Bylece farklln kendisini de aklayamamaktadr . Yazar'a gre onlar sadece farkl olduklar iin farkldrlar. Bize gre ise, farkllk denen ey, ayn zn,_sre iindeki deiik aamalarndan baka bir ey deildir. Yazar yazsnda hi bir zaman, toplumda brakalm doay bir yana) bir olu,, bir "i lerleme" olup olmadn aratrmyor, bu fikrin, bilimin ham maddesi olan olaylara uyup uymadn aratrmyor. Reddi olgulardan, olgularn incelemesinden deil, sadece birtakm ideolojik varsaymlardan kaynaklanyor. u varsaymdan: ilerleme fikrinin kabul, ileri olana geri olan ezme, uygarlatrma, barbar grme hakk verir. Yazarn, ilerlemeyi reddediindeki temel varsaym budur. Uygarlatrma hakkn Bat'nn elinden almak iin, ilerlemeyi reddetmektedir, hatta olu'u reddetmektedir. Bu sama bir varsaymdr. ilerleme fikrinin yok edilmesi, dier halklarn, kltrlerin bask altna alnmasnn, uygarlatrlmasnn, smrlmesinin temellerini ortadan kaldrmaz. Yazar bir anlay yok ederek, o anlaya dayanan somut gleri yok edebileceini sanmaktadr. Ve isin ilginci, bu tam da, burjuva rasyonalizminin, u Euro -Sentrik dncenin bir zelliidir. "Bu dnceleri rtmekle bunlarn ilintili olduu toplumsal enin ya da toplumsal gcn
63

yok edildii sanlmamaldr. (nk bu aydnlanma yzyl tipinde bir salt aklclk olurdu.)" (Gramsci. s.160) Ne mantken ne de ampirik olarak, ilerleme fikrinin, geri olan ezme vs.,yi zorunlu kld sylenemez. Antik tarihte ilerleme fikrne sahip olmayan yzlerce toplum, belki "geri" olduklar iin deil, ama tam da belki "baka" olduklar iin, dier uluslar ve kltrleri ezmiler, uygarlatrmlar, smrmlerdir. Modern tarihte de durum baka deildir. ler lemeci aydnlanma filozoflar, baka kltrlere ve uluslara kar ok daha sayglydlar, ilerleme teorilerinin egemen olduu burjuvazinin az ok ilerici olduu adaki kapitalizm, bugnknden ok daha az bir emperyalist nitelie sahipti, baka uluslar karsnda daha "uygar" bir konumdayd. Ve bu gn, burjuvazinin kendi sonunu. hissedip, ilerlemeyi reddettii ada, ilerlemeyi reddeden teoriler, sadece farkl kltrler olduunu syleyen teoriler, ilerleme fikrinden ok daha fazla Bat Uygarlnn amalarna hizmet etmektedir. Yazar, burjuvazinin a% ok demokratik olduu an bir rn olan ilerleme anlaynn karsna, Marksist bir anlayla kacak yerde, burjuvazinin gerici dneminin rn, katastrofu, ilerleme fikrini reddeden bir baka ve gerici teoriyle kmaktadr. Gerekte iler leme teorileri de, ilerlemeyi reddeden teoriler de ayn madalyonun iki yzdr ve ikisi de euro-sentrik, Bat Uygarlnn farkl aamalarnda ortaya km, o uygarl vaftiz eden teorilerdir.

E) SONU
Dokuz sayfalk bir bror iin bu kadar eletiri yeter. Biz bu eletiride, en temel yntemsel ve programatik noktalar zerinde durmaya altk. Esasnda buna ramen ele alabildiimiz brorn ok kk bir blmdr. Daha bir ok eletirilebilecek noktay, ele aldmz blmler iinde bile grmezden geldik, konuyu datmamak ve dnce akn bozmamak iin. Buraya kadar ele alnamayan blmlerde de, rnein gelecein kltrn imdiden yaratmak gibi topik, dolaysyla da devlete kar deil ama baka bir kltrn insanlarna kar olan, ya da onlar ahlaki vaizlerle ikna etmeye alan sonular; "kltrel erozyondan" sz etmenin de, buradaki Trkiyelilerin kendi gelitirdikleri kltrel elerini baka bir kltrn eleriyle lmekten baka bir ey olmad vs. gibi daha onlarca eletirecek nokta bulunabilir. Ama bu kadar yeter. Sanrz okuyucu, Kltr'den ideolojiyi ayrmann olanakszln ve ideolojik ztlklar rten veya grmezlikten gelen her teorinin sonunda varmak zorunda olduu egemen snf savunusunu grmtr. Yazarn, gerek brornn varlyla, gerek hedefleriyle, gerek savunduu ahlaylarla tam da bat-burjuva kltr savunduunu, ama bunun da en gerici biimlerini ve epeyce de alaturkaca savunduunu sanrz gsterebildi k. Yazar gerekte Devrimci-Yol hareketinden gelmektedir. Ne yazk ki, ortaya koyduu ve savunduu eklektik ve son durumada gerici teorisiyle, sadece sezgileriyle bir gmen hareketi olanan gren ve blnmelerde gmen evresinde yer alanlarn gelimesini engellemekle kalmam, bizzat kar tarafnda yanlsamalarn pekitirmi, geliiminin nnde

64

bir engel olmutur. Evet,tarihte olduu gibi, siyasal hareketlerde de her bunalm bir st aamaya sramayla sonulanmyor, eer ortada proletarya gibi bir devrimci snf veya onun ideolojisi yoksa, bunalm, bir kle son bulabiliyor ya da eski Hint, in medeniyetlerinde olduu gibi bir talamayla. Ama her halkarda talasa da, kse de, her medeniyet ve ya hareket, hi umulmadk yerlerden kan baka medeniyetlerin zerinde yeerecei topra gbreler, humuslandrr. Demir (Hamburg) 10.01.1989

65

Ali Daynn Ansna

Sra bizim kuaa geldi. lm kol geziyor. Geen hafta Aye Zarakolu ve Veli Grcan yitirmitik, dn de kendi gzel deyiiyle gbek ad (Yeni Zamanlarn 5. saysna yazd sunu yazsnda, o saydaki yazarlar tantrken yle yazyordu: Dergimizde yeni imzalar grmek bizleri sevindiriyor. ..Nabi Yac (bir zamanlar bir oumuz gibi gbek adyla arlyordu: Haydar Kutlu) Ali Day olan brahim Sevimliyi yitirdik. Geen yaz Orhan alrn Akkuyu ile ilgili olarak yapt filimin ilk gsterisinde karlamtk, Yeni Zamanlarn bir yl nceki bitiinden sonra, Avrupadaki Trkiyelilerin ya da yine onun son zamanlarda kullanmay tercih ettii deyiiyle n veya Kk Asyallarn radikallerinden elde kalanlaryla Avrupadaki gmen aznlklara ynelik bir yayn iin bir giriimde bulunma gereinden; hazrlad kitabndan konumu, ilerdeki gnlerde daha ayrntl ve derinliine konumak iin szlemitik. Epey bir sre ses kmamt ve bu zamaniinde Kanser olduunu duymutum. Meer o konumamzdan bir ka gn sonra hastaln renmi. Sonra bir ka arkada hastanede yatarken ziyaret etmitik. Hastal baka organlara da sramt. Artk n ve kimyasal tedavi aamasna gelinmiti. Hastalnn arlnn bilincindeydi ve buna ramen moralini bozmuyor, bizlerle akalayordu. Daha sonra baka bir hastaneye gtrld. Tekrar geri geldi. Artk esas olarak evinde tedavi gryordu. En son geen hafta telefonla konumutuk. Beynine de sradn sylemiti. Tedavinin netice verip vermediini sorunca, imdi n tedavisi yaplyor, biraz klme varm ama benim vcudum dayanamad, imdi n vermeyi durdurdular biraz toparlanmam iin, imdi damardan gda veriliyor demiti. Tbbn ilerlediinden, daha nce umutsuz durumda iyileenlerden rneklerle, moralini bozmamas gerektiinden sz edince, biliyorum, moral ok nemli, ben de bozmamaya alyorum demiti. Yaknda Hamburgtan bir ka arkada geleceimizi syleyince, gelmeden nce haber verin. Bazen yorgun oluyorum, bazen herkes ayn anda geliyor, geri ilk sralardaki gibi deil, gelenler azald ama yine de geldiler mi herkes ayn anda geliyor demiti. Niye hastanede deil de evde olduunu sorunca da, hem benim iin hem sigorta iin iyi, evde yatmamz sigortaya daha ucuza mal oluyor, onun iin onlar evde tedaviyi tercih ediyorlar diyerek inceden alay etmiti sistemle. Son konumamz olduunu bilemezdim. Hastal bizlerden hzl kt. Gnlk hayatn kk ileri iinde ertelenmi bir ziyaretin vicdan azab, bir grevini yapmamlk duygusu derinden derine iimi kemiriyor. Hep yle olmuyor mu? Aslnda son derece nemsiz ilerin hayatmz doldurduunu grmyor muyuz. Ve her seferinde kendimize daha kalc, insani, yrekten olana daha fazla dikkat ve zaman ayracamz szn verip, bir sre sonra tekrar metalam ilikilerin, kk ilerin girdabna kaplp gitmiyor muyuz? Modern yaamn kurutup le evirdii hayatmzda sevgililere, dostlara ayrla n zamanlar ve dikkatler giderek daha
66

seyrekleen vahalar olmaya devam ediyor. * Ali Dayy ok yakndan tanmam da aslnda. 1984 ylnda Avrupaya ktmda, Demokrat gazetesi kapanm; Dev-Yol bir dal ve zlme srecine girmiti. Uzaktan uzaa, Dev Yolun Ali Dayclar ve Tanerciler diye ikiye blndnden sz edildiini duyuyorduk. Hamburgta yaadmz ve Hamburg da Tanercilerin kalesi olduu iin Tanercileri az ok yakndan biliyorduk. Ama bu Ali Day da kim olayd ki? Kendine day falan dediine gre, Partizanclarn herkese Kirve demesi gibi, insanlarn kyl yanlarna, delikanllk yanlarna hitap eden bir adlandrma myd bu acaba? Sonra bir toplantda uzaktan gstermilerdi Ali Dayy. Bir yerlerden tanyordum, 12 Mart ncesinden belli ki bir yerlerde grmlm vard. Sonra hakiki adnn brahim Sevimli olduunu duyunca talar yerli yerine oturmutu. brahim Sevimli yllardr duyduumuz bir isimdi. O yzn sahibi demek ki brahim Sevimli idi ve de o da Devrimci inin nderi Ali Day. Bir insann bir ok ynleri vardr. nsanlar o insan ou kez sonsuz saydaki ynlerinden biriyle veya bir kayla tanrlar. Benim Ali Dayy tandm ynler belki onun en nemsiz ynlerinden biri olabilir. Ama ben kendi amdan Ali Dayy nasl tandm, nasl yaadm, ondan sz etmek istiyorum. Herkesin anlataca bu puzzlen bir yann tamamlar. Geri tm paralarn bir araya gelip eksiksiz bir resim elde edilmesi hi bir zaman mmkn deildir ama, her para, her yn izgilerin biraz daha netlemesini salar. * Reagan ve Teatcherizmin zirvede olduu dnemlerdi. Muhafazakarlar ve dnmcler rolleri deimi gibiydiler. Klasik anlamyla var olan deerleri koruma politikalarnn savunucusu olan muhafazakarlar birbiri ard sra toplumu alt st eden deiiklikleri yaparken, sol ya da liberaller onlar karsnda var olan korumaya; deiikliklere kar kan pozisyonlara gemilerdi. Adeta roller deimiti. Buna ayn zamanda solun ideolojik ve entelektel insiyatifi ve ekicilii yitirmesi eli k ediyordu. Avrupaya ktm tarih, ayn zamanda Trklerin en youn olduu Almanyada politik manzarada kkl deiikliklerin gerekletii bir dnemdi. ktidara Kohl hkmeti gelmiti ve ayn seimlerde Yeiller byk bir seim baarsyla parlamentoyu girmilerdi. Bar Hareketi zirvesini yayor, bir milyon kii fzelerin konulandrlmasn protesto ediyordu. Kadn Hareketi de hala inie gememiti. Ama bu sol ykseliler, ayn zamanda solun btn ideolojik inisiyatifi yitirdii bir tarihsel iklimde gerekletiinden; bu hareketlerin radikal eletirileri ayn zamanda onlarn isel dinamikleriyle zorunlu bir iliki iinde olmayan klie ve sa bir sylemle rtlm bulunuyordu. Yetmili yllarn sonunda, Trkiyede ykselen mcadelenin ve politiklemenin etkisiyle Avrupada Trkiyeliler arasnda ortaya kar radikalleme ve politikleme dalgas, dnyadaki bu deiikliklerden zerrece etkilenmiyor, onlara kar problematikleriyle, ilgileriyle baka galaksiler kadar uzak bulunuyordu. Avrupadaki bu dalga daha hzn almadan, tepe noktasna varmadan 12 Eyll darbesi gelmi, 12 Eyllle birlikte Osmanldaki Gen Trklerden beri en

67

byk politik g dalgas yaanm, Hem darbeye duyulan tepki; hem Trkiyeden gelenlerin etkisiyle, Trkiyedeki hareket adeta 12 Eylln ertesi gn, aslnda yorulma oktan baladndan, pratik olarak bakla kesilmi gibi bitmesine ramen, Avrupada bir sre daha ykselmeye devam etmiti. Ne var ki, tama suyla deirmen dnmeyeceinden, bir sre sonra, Dnyada esen yeni muhafazakar rzgarlar, Trkiyede ykselen zalizm gibi bir ok faktrn de etkisiyle seksenlerin ortalarna doru, 12 Eyll mitinglerine artk eskisi gibi geni kitleler katlmaz; derneklere klasik mdavimleri dnda bakalar ayak basmaz olmutu. 12 Eyll sonrasnda, tpk 12 Mart sonrasnda olduu gibi bir kitle hareketinin ykselii, radikalleme bekleyenler hsrana uramt. Meyveleri zalizm topluyordu artk. Krdistanda bir radikalleme ve ykseli, tam da Trkiyede zalizmin ykselie getii; Trkiye solunun dinamizmini yitirdii tam da bu dnemde balamt. Ama artk Krdistan ayr bir dnya idi, ve birinin inerken dierinin ykselie geii ayn zamanda onlarn arasndaki etkileri bu gre kadar srecek dalga boyu kopukluunun da nemli nedenlerinden biri olmaya devam edecikti. Genliini soluyan, nnde ufuklar ak, dinamizmini yaayan bir insanla, artk inie gemi, gemiindeki anl gnlerin analaryla oyalanan, hi bir gelecek perspektifi olmayan yal bir insan arasndaki ruhsal uyumsuzluk gi bi bir uyumsuzluktur bundan sonra Krt ulusal hareketi ile Trk Solu arasndaki ruhsal kopukluk. Hareketlerdeki bu gerileme elbette onlarn iinde krizlere de, araylara da yol amt. Ve her zaman olduu gibi, en byk hareketler, modern toplumsal tabakalarla daha dorudan canl balar olan hareketler, bilinsiz de olsa bu gerileme ve sonularn ilk duyan ve araya giren hareketler oluyordu. Tabii Dev-Yol en etkili ve byk hareket olarak, ayn zamanda Avrupadaki Trkiyelilerin daha ehirli ve modern tabakalarna dayanan bir hareket olarak bu sosyolojik deimelerin etkisini ilk duyan hareket olmutu. Ve her zaman, her blnmede olduu gibi, daha aydn, daha ehirli ve modern kesimler, balayan krizle birlikte ilk sorular soranlar ve araya ynelenler olmutu. Ortaya her blnmede ortaya kan tipik ayrm kmt. Bir yanda daha soru soran, daha ak, daha ehirli daha modern daha reformizme ve retiyi revize etmeye ve de sisteme adapte olmaya eilimli Tanerciler, dier yanda daha kapal, daha bir kyl ama daha inanl ve daha radikal eski deerleri savunmaya ve srdrmeye niyetli, ama daha dogmatik ve sekter Ali Dayclar vard artk. Kriz dolaysyla araya ynelenlerin teorisyeni durumundaki kii elbette Tanerdi ve o belli nesnel eilimleri daha cesur, daha net ve sistematik olarak ifade ediyordu. Kimileri hala bu blnme ve dalmalar bir takm liderlerin marifeti, onlar yle yapmasa sanki yle olmayacakm gibi grrler. Aslnda farkna varmadan o eletirdikleri kiile re bir tarih ve toplum st g de atfederler. Kiilerin etkisi olmaz m, olur, ama sanldndan ok daha snrldr bu. O belli eilimlere ters dse, en ufak bir yank bulmaz ve tecrit olurdu. Tanerin yapt neydi? Aslnda krizi doru tehis ediyordu. Avrupa daki Dev-Yol hareketi

68

de, bir gerileme dnemine girmiti. Avrupadaki politik faaliyetler daima ayaklar ve gvdesiyle burada, kafasyla Trkiyede olmu, buradaki gmen aznlklar Trkiyedeki mcadelenin sadece yedek deposu ve lojistik destek ss olarak grmt. imdi Trkiyenin atei snnce, birden bire ayaklarn altndaki toprak kaymaya balamt. Elbette yaplacak i, buradaki gmen aznlklarn kendi sorunlarna ynelmek olabilirdi. Bu doruydu. Ama bu soruna ngrlen k yolu ve ideolojide problem vard. Bu aray, Almanyada Yeiller, Bar, Feminist hareketin zirvesini yaad bir dnemde; yeni muhafazakarln ideolojik saldrsnn zirvesinde olduu bir dnemde balam ve doal olarak bunlardan etkilenmiti. Taner Akam, Yeillerden, Bahrodan, yeillere gitmi eski KBlilerden aldklarn, yzeysel ve kolay yutulur ve ilk bakta arpc formller halinde ortaya koyuyordu. Daha sonra DPnin kuruluunda da grlecek trden sloganlar, o zaman Avrupadaki Dev-Yol evrelerinde bozuk para gibi kullanlyordu. Avrupa Amerikadaki kltrel ve entelektel iklim deiikliklerini on yl geriden izler, Trkiyede Avrupadakileri on yl geriden. DP kuruluu srasnda yepyeni gibi ortaya konan, bu gn DPye egemen izginin ok kulland klie ve sloganlar, Avrupadaki DevYol blnmesinde, o zamann adyla Ynelimciler, Tanerciler veya Gmenciler tarafndan tp tpna kullanlyordu. DP, ayn filmin ikinci oynandr. Birincisi trajediyle bitmiti, DP komedi bile deil, bir vodvil olarak sryor. Taner Akam, krizden daha da radikalleerek, teoride daha derinleerek ve Marksizmin zne ynelerek bir k aramyordu. Basit ve arpc formllerle o sralar Alman solunda yaygn kimi moda sloganlar tekrarlayarak ve adapte ederek aslnda o bunalmdan bir devrimci ynelie gidiin nne bir engel oluturuyordu ve herkes bunlarn peine taklyordu. Baka trls de beklenemezdi. Trkiye solu iki byk srgn dalgas yaamt. Biri Osmanldaki Gen Osmanllar ve Trklerdi. Onlar hi bir zaman o zamann Avrupasndaki, en ileri akmlara bir ilgi duymamlar, bir rezonansa girmemilerdi. Avrupadan Marksizmi deil, pozitivizmin en kt kopyalarn getirmilerdi. Ziya Gkalp, Durkheim ve Comteu, Prens Sabahattin Le Play sosyolojisini. Ayn dnemde Rus aydnlar ise, Marksla yazyorlar, an en ileri dnce akmlarn tanyorlar ve o alanlarda orijinal eserler veriyorlard. Bunun nedeni, Trk aydnlarnn, ken bir imparatorluu yaatma paradigmasna bal olular, bu paradigmann ise snf mcadelesi, burjuva toplumunun eletirisine zerrece bir ilgi gsteremeyeceiydi. Son durumada, Osmanlda kapitalizmin gelimemilii de denebilir ama bu yanl olur. Ayn toplumsal ekonomik sistem iinde yaamalarna ramen Ermeniler ve Balkan uluslarnda pek ala sosyalizme ilgi gsterenler kabiliyordu. Bu nedenle ilgisizlie esas neden, Trk aydnlarnn egemen ulus olmalaryd. Trk aydn, ancak elde savunulacak bir ey olmaynca, Rus Devriminin de etkisiyle sosyalizme ilgi duymutur. Sadrettin Celal, efik Hsn, Mustafa Suphi, Ethem Nejat hep Osmanl mparatorluunun ykntlar ve Ekim devrimi, Spartakist Ayaklanmas gibi olaylarn dorudan etkisi altnda sosyalizme ynelmilerdir. 1980lerdeki, Trk solcusunun ve aydnnn tarihindeki ikinci byk srgn dalgas olduunda, Trkiyeli devrimci ve solcular, Avrupadaki en modern ve ileri fikir akmlaryla
69

yank uyandracak bir toplumsal temele sahiptiler, onlar artk Gen Osmanllar veya Gen Trklere deil, Rus Devrimcilerine benziyorlard. Ama bu sefer, Marksizm bir ykseli iinde olmak bir yana, tam anlamyla bir unutulmuluk ve gerileme iinde bulunuyordu. Alabilecekleri en ileri ey, belki yeni sosyal hareketlerin paradigmalar olabilirdi. Ama bunlar da zaten gerici bir ideolojik kabuk iinde bulunuyordu. te Taner Akam, bu yeni paradigmalar; moda sloganlar ve gerici eilimleri bir arada Dev Yoldaki bunalma bir zm olarak sunuyordu. Fakat bununla ayn zamanda alcs olan bir toplumsal tabaka da oluuyordu. Yetmili yllara kadar, Almanyadaki iilerin aileleri Trkiyedeydi ve kendileri genellikle byk ynlar halinde ii yurtlarnda kalyorlard. i almnn durdurulmas, Aile birlemelerinin balamasyla birlikte Almanyadaki gmen iilerin yapsnda da kkten bir deiim balamt. Ayn sralarda iktidara gelen Kohl hkmeti, gmenlerin entegrasyonunu onlarn kendi gayretine brakan ve onlar buna zorlayan bir politikay benimsemiti. Bu politikann bir dier ucu da, Sosyal Arbeiterliin yaygnlamasyd. Yani, Almanyann, ilerin entegrasyon sorunlaryla ilgilenecek sosyal danmanlara ihtiyac vard. Bu sosyal danmanlar ise, 12 Eyll srgnleriyle, Trkiyedeki siyasi mahalle almalarnda pratik sahibi bile olmu, ve artk imdi hareket kllenmeye baladnda artk i derdine dm politik ve aydn gmenler arasnda hazr ve eitilmi i gc olarak tabur tabur ve hazr olarak bulunuyordu. Yani fiilen yle bir blnme vard. Sradan iiler ve onlarn sorunlaryla ilgilenen, aydn politik gmenlerden oluan sosyal danmanlar. Her sistem cellat ve rahiplere dayanr. Ot ve sopa. Aydnlar, yabanclar dairesinin cellat fonksiyonu gren memurlar karsnda, sistemin rahipleriydiler. Alman kapitalizminin ihtiyalarna uygun bu gelime ayn zamanda yeni bir snf blmlenmesiydi. Dn hareket ykselirken, iilerde misafir kalan, onlarn balaryla yaayan, onlarn tenceresinden yiyen, aydn gmenler, yani devrimciler sosyal danman olan yeni meslekleriyle artk devletten maa alyorlard. Bu yeni yaadklar durum ile hala kafalarnda yaayan gemileri ve idealleri arasndaki uurumu giderecek bir ideoloji olarak da Taner Akamn syledikleri, o hazr formller, somut bir ilev gryorlard. nsan bylece yapt rahiplii hala eski devrimci faali yetinin eski dogmatik takntlarndan kurtulmu, daha modern ve ak biimi olarak da anlayabilir ve savunabilirdi. Fiilen olan buydu da. Bu fiili sosyolojik blnmenin ifadesiydi ayn zamanda Ali Dayclar ve Tanerciler blnmesi. Ali Dayclar bir bakma bu blnmede iileri, iilerin o sosyal danmanlara mesafeli ve kukulu bakn, bu toplum karsnda gmen iilerin iine kapannn eilimlerini yanstyordu. Tanerciler ise bu blnmede sosyal danmanlar tabakasnn eilimlerini. Bu eilimler ideolojik olarak yeiller, kadn hareketi vs.den alnm bir takm klie formllerin ardnda kendini radikal gibi gsterme olana da buluyordu. Tabii bu balamda, gmenler sorununun bunca ilgi grmesi, aslnda bu yeni sosyal danmanlar tabakasnn yapt ile de balantlyd. Bylece yaptklar iin, yani gmenlerin sorunlaryla ilgilenmenin, devrimci bir i olduunu savunma olana buluyorlard. Bylece, aslnda

70

gmenler sorununun varln grme ve ona ynelme, bu sosyolojik deiim ve dnemin ideolojik atmosferi ve moda akmlar ile gerek anlamn yitirerek, yeni oluan bir tabakann konumunu rasyonalize etme ve buna bal olarak sisteme uyumlu ideolojik pozisyonlara geiin arac oluyordu. Ali Dayclar bunu hissediyor ama zn anlamadklarndan grnmlerle hkm verir oluyorlard. Onlarn gznde gmenler sorununun kendisinden sz etmek bile davay terk etmeye bir bahane bulma abas olarak alglanr olmutu. Bu dnemde, Taner Akamdan farkl olarak, tamamen ondan da bamszca ve nce gmenler sorununun farkna varmtm. (Bu srece ilikin Hamburg Dersleri adl yazmzdan daha ayrntl bilgi edinilebilir). Bu durumda garip bir durum ortaya kyordu bizim amzdan. Ali Dayclarla tartrken, gmenlerden sz edince, onlarn kafasnda bu sorundan sz etmek Marksizmden uzaklama iin bahane aramakla ayn olduundan, daha batan bir nyarg duvarna tosluyor, bu sorunun varln kabul etmenin Marksizmden uzaklama ile ilgisinin olmad, aksine Marksizmin bunu gerektirdii eklindeki itirazlarmz zerrece ilgi ve yank bulmuyordu. Tersinden, gmen hareketi iinde de Marksizmden sz etmeye baladmzda, hemen talam dogmatik damgasn yiyiveriyor, onlara da bir ey anlatamyorduk. Birbirini yaratan ve birbirlerinin varllna hakllk kazandran revizyonizm dogmatizm ikilemi rakipsiz egemenliini srdryordu. Tabii Krt solunda durum daha da ktyd. Krdistanda ykselen mcadele yleydi ki, onlarn byle eylerle ilgilenecek zamanlar yoktu ve onlar bir gmenler sorununda younlamay, Avrupadaki gmen iileri ve gmen aznlklar kendi buradaki sorunlarndan dolay harekete geirmeyi, Krdistandaki mcadelenin gcn zayflatan, onu ykmaya alan bir rakip olarak gryorlard. Ve iin ilginci btn bunlar da, bir gmen hareketinin olumasn engelliyordu. Bylece Alman devletinin karlar ile, bir gmen hareketini kukuyla karlayan ve onu fiilen engelleyici bir ilev gren Trk ve Krt solunun yaptklar tencere ve kapak gibi birbirine uyuyordu. Ayrca burada Krt hareketi bakmndan bir sorun daha bulunuyordu. Krt hareketi iin, Avrupa ve Alman devletiyle ilikiler, Krdistandaki mcadeleye bal olarak iyi bir dzeyde tutulmaya allyordu. Gmenler hareketine bir yneli, Avrupa hkmetlerinin cann skabilir ve Krt mcadelesine gsterdikleri tolerans kesmelerine de yol aabilirdi. nk, Krt mcadelesi iin de, tpk Trk Devleti iin olduu gibi, buradaki Krtler d politika ve diplomasinin aralarydlar, eit olarak dayanlacak bir partner deil. Tpk bir zamanlar Sovyetlerin, Komnist partileri d politikasnn avadanlklar olarak kullanmas gibi, Krt Hareketi ve Trk devleti asndan da Avrupadaki Trkler ve Krtler, Avrupadaki devletlerle ilikide, d politikann kullanlacak aralarndan baka bir ey deildiler. Bunun ok ksa vadeli bir politika olduuna ynelik Krt hareketine yaptmz eletiriler de anlayszlk duvarna arpyordu elbette. Gmenlere ynelik bir yayn organ karma projesinde, devletten her hangi bir yardma dayanmayan, btnyle gmenlerin ba, imkan ve giriimlerine dayanan bir yayn
71

anlayn savunmamz, Sosyal Demokrat eyaletlerdeki hkmetlerle iyi ilikide bulunanlarn salad paralarla bir gmen dergisi karmak isteyenler ve kendilerine bir arpalk v eya gelecek bulacaklarn dnenlerin beklentileri uyumadndan her trl ortak giriimden de dlandk. Esas olarak Tanercilerden oluan ekip bir sre sonra Kirpi diye bir dergi kard, bir lm olayn, bakalarna ykleme ve sonra da yaplann ortaya kmasnn da hzlandrd bir sre iinde giderek daldlar ve byk bir blm bu ykm iinde sisteme entegre oldular. Onlarn bu zl dnemi, ayn zamanda, Almanyadaki faist saldrlarn ve Trkiyeliler arasnda radikalleme ve politikleme eilimlerinin canland bir dneme denk dt. Bu radikalleme dalgas, Trk solunun bu sorunun zgnln anlamamas (rnein buradaki Trk ocuklarnn Trk bayrayla dolamasn Trkiyede egemen ulusun Trk bayrayla dolamasyla kaptrma gibi), Krt Solunun bir rakip olarak grmesi nedeniyle radikalleen genlerin soldan uzaklap o sra ykselie geen faistlerin etkisine girmesine yol at. Bylece Alman faistlere kar Trkiyeli genlerin tepkisi yine Trkiyeli faist bir mecraya akm oluyordu. Btn bu dnem boyunca sol ve radikal bir damar da daima oldu, hem Trk soluna, hem Krtlerin ilgisiz ve dmanca tavrlara; hem sosyal danmanlarn entegrasyon abalarna; hem Alman solunun rklna kar direnen. Biz de her zaman bu radikal solun iinde yer aldk. Bu dnemden Berlindeki Anti-Faist Genlik, Hamburgtan Kxz dergisi evresi, Frankfurttan Cafe Morgenlend evresi vs. zikredilebilir. Bundan sonraki yllarda, duvarn ykl, anak Antenler, Trklerin snfsal yapsndaki deimeler, Trkiyedeki ovenizmin ykseliinin etkileri; Krtlerin Krdistandaki mcadeleden baka bir ey grememeleri, Trk devletinin buradaki Trkleri, Almanyaya kar bir tehdit ve pazarlk unsuru olarak kefetmesi ve bunu akllca kullanmak iin stratej i deitirip rgtlenmeye g vermesi gibi bir ok faktrn bir araya girmesi nedeniyle, gmenler hareketi daha ziyade, Afrikal, dou Avrupallarla snrl bir alana hapis oldu ve bu gnlere gelindi. te bu gmenlerdeki radikalleme eilimlerinin tkendii, solun ise Krt hareketi hari tmyle duvarn yklyla hzlanan bir zlme srecine girdii dnemde, her grup, evre rgt gibi, Devrimci i ya da Ali Dayclar da belli bir zlmeye uramt. te bu dnemde, Ali Daynn gmenlerin sorunlarna ilgisi ve bu sorunlarda younlamas balad. Yllarca Ali Dayclarn gmen sorunundan sz etmeyi adeta Marksizme ve devrimcilie ihanet gibi gren yaklamlarna alkn olanlar iin bu epey artc bir durumdu. Herkes yle diyordu, yllarca Gmen sorununa kar ktlar, imdi Tanerin dediklerini bizzat kendileri sylyor. Bu eletiri ilk bakta hakl gibi grnse de, yzeyde bir hkm yanstr. Onlarn bu konuya kar kmalarnn nedeni, Gmencilerdeki (Tanercilerdeki) saa kaymayd, bir yanlsamann rn olarak, bu saa kaymann gmen sorunuyla bal olduu gibi bir sonuca yol ayordu. Eer Tanerin gmen sorununa yneliine bir saa kayma elik etmeseydi veya bu saa kayn bir rts olmasayd, pek ala Trkiye solu daha batan bu sorunu ciddi bir sorun
72

olarak tartabilirdi. imdi Ali Day, tam da bunu yapyordu. Ama artk, Ali Dayclar veya Devrimci i de dalm, Ali Daynn sylediklerine kulak verecek pek kimse de kalmamt. Ali Daynn yaad ge gelmenin avantajlar deil, ge kalmann dezavantajlaryd artk. Bizim iin Ali Daynn bu yndeki evrimi byk bir srpriz olmamt. Bizim Gmen hareketinin sorunlar konusunda yazdklarmz, ki ou, Taner veya Gmencilere ynelik eletirilerimiz ve polemiklerden oluuyordu, okuduunu, bir yakn araclyla bizden bu yazlar istediinden dolay biliyorduk. Ali Daynn gmen sorunlarna ynelmesi, Tanerlerinkinden tamamen ters bir anlamdayd. Radikal pozisyonlar terk etmek deil, biimsel bir radikallikten, daha derin, ze dein bir radikallie gei anlamna geliyordu. Bu da ister istemez, gerek gmenler hareketi iindeki politik tavr allar bakmndan, gerek sosyalizm ve Marksizmin sorunlarnn tartlmas ve tanmlanmas balamnda benzer veya yakn konumlarda, ya da ayn dalga boyunda bulumamza yol ayordu. Gmenler Hareketi iinde de rnein, Tanerler veya dier sol gruplar gibi, Sosyal Demokrat veya Yeilci pozisyonlara deil, bizim de iinde bulunduumuz Kksz gibi radikal Gmen izgi ve evrelerine yaklayordu. Bu evrimi ve sz konusu yaknl bizzat kendisi, son kitabnn nsznde yle anlatyordu: Benzetme uygunsa, bizim solun byk blm, Avrupada emsiye kullanp kullanmayacana karar verirken Trkiyedeki hava durumuna bakan bir akna benziyor. Bir kesim ise oralarda nasl bir siyaset izleneceine, rnein toprak sorununun nasl zleceine, hangi partinin hangi partiyle ittifak yapacana buradan karar veriyor. Her iki tutumun birbirini tamamlad ak. Madalyonun iki yz de rler ya, yle bir ey. Byle bir solculuk anlayyla hesaplalmaz da ne yaplr? Burada unu itiraf etmek zorundaym: az nce bir ka fa darbesiyle iaret edilen belli sol anlayn oluturulmasnda yle veya byle benim de katkm ve sorumluluum var. 10-12 yl nce, nasl bir eser yanatm olduumuzu fark edince kendimle ve eserimizle hesaplamann kanlmaz olduunu anladm. lk sralar ulatm sonularn bazlar imk kitapta ve baka yerlerdeki yazlarda dile getirildi. Bu kitaptakiler ise, bitme yen bu hesaplamann baz ynlerden devam. Geriye dnp baknca, hayatn aa kard ve suratmza Osmanl Tokad gibi arpan ve normal bir insann beyninde imekler aktran bunca geree (benim ve bakalarnn gsterdii abalar da iin abas) ramen, bazlarnn hala ayn yerde ve ayn ekilde duruuna amamak mmkn deil. kxz, Kanak Attak gibi evreleri saymazsak Avrupadaki sorunlarla ilgilendiini syleyenlerin, ya da moda olduu zere ilgileniyor gibi gzkenlerin ou ise konuya bir sosyal demokrat bir Yeilci gibi yaklayor. (...) (brahim Sevimli, Kimliksiz Cemaatler, s.13-14, Aralk 1999)

73

brahim Sevimlinin gmenlerin sorunlarna yneliinin ilk rn Uzun Bir G yks olmutu. Burada hala, bir Trk solcusu ve Trkiye asndan gmenlerin, Avrupadakilerin sorunlarn tartr. Kendisiyle bu dnemde kiisel olarak daha yakndan tanp birlikte i yapma olana elde etmitim. Eskiden uzaktan izlediim insan gitmi, daha esnek, rahat, toleransl bir insan gelmiti. Hi bir eyi nceden mahkum etmeyen, her eyi anlamaya tartmaya alan bir insan. Kendi hatalarn aka ortaya koymaktan ekinmeyen ve karlmas gereken mantk sonularna gtrmeye alan bir insan. * Duvarn knden sonraki, yapran kmldamad yllarda, en azndan Marksizmi ve devrimci konumlar savunan ve her eyi tartan insanlar olarak bir dergi karalm projesiyle gelmiti. Bu projenin rn Sosyalizmin Sorunlar oldu. ki say kabildi bu dergi. Legal biime uysun diye kitap dizisi biiminde kyordu. lk saynn arlkl konusu Sosyalizmin Sorunlar, ikinci saynn arlkl konusu ise Irklk ve Milliyetilik idi. Arlkl konusu Din olan nc say ise hi kmad. Her derginin, her rgtn, her giriimin bir motoru, bir lokomot ifi olur. Elbet herkes bir yerlerinden tutar, herkesin bir katks olur, ama btn bunlar bir araya getiren, bkmakszn aba harcayan birileri olmadan da, gnllle dayanan bir ortamda iler baka trl yryemez. Bu derginin motoru, lokomotifi de brahim Sevimli idi. Bu dergiyi karrken son gece toplanr, btn yazlar, tek tek gzden geirir, dizim hatalarn dzeltir ve bir lazer yazcyla aydnger kadna basp Trkiyede, btn sosyalistlerin yaynlarn basan adeta tek yayn evi olan Zarakolunun Belge Yaynevine yollardk. O da bunlar basard. Bu gecelerde Dev-Gen dneminde sabahlara kadar bildiri basp koltuklarn zerinde uyuya kaldmz gnleri hatrlardk. Birbirimize gemiin gzel gnlerini yeniden yaadmz itiraf etmitik. Kendisi daha sonra, benzer duygular, yine kendisinin gayretiyle kan Yeni Zamanlar karrken de yaam. Bunu yle anlatyor Yeni Zamanlarn birinci saysnn karken yazsnda: (...)Yazlar dizmeye ve sayfalar yapmaya balaynca heyecanmz daha da artt. Bilgisayarda sayfalar yapmaya baladmz ilk gn, saatlerin nasl getiini pek anlamadk, bir baktk sabahn 5i olmu. Ertesi gn biraraya geldiimizde birbirimize bir nceki gn, eski gnleri hatrlam ve duygulanm olduumuzu itiraf ettik. (...) Hazrladmz taslak sayfalar, Mehmetin yeniden yapt kapa ve logoyu dier arkadalarla birlikte tartr ve deerlendirirken, herkeste yeni bir gven duygusunun iaretlerini grmek, baka bir sevindirici durumdu. Sadece bu mu; farkl yerlerden gelmi olmakla birlikte bugn bir eyleri paylayor, birlikte hareket ediyor, birlikte retiyor olmann verdii hazz herkesin yznde okumak mmknd. Hepimiz daha bir ltl gzlerle bakyorduk sayfalara ve birbirimize. (...) *
74

Gmenlerin sorunlarna ynelme Ali Daydaki deiimin bir yanyd, ama ayn zamanda sosyalizmin sorunlar balamndaki genel grlerinde de bir radikalleme ve derinleme gzleniyordu. Bu zellikle iki alanda younlamt. Birisi, ulus teorisi alanndayd. Trk Sosyalist hareketindeki pek ok kiiden farkl olarak, Uluslar ve ulusuluk konusunda, seksenli yllarn balarnda Gellner, Hobsbawm, B. Anderson gibi modern ulus teorisini ekillendirenlerin teorisini benimsemi, benim Enternasyonalizmin Sonu yazsnda ifade ettiim grlerin benzerlerine ulamt. Bu en ak kitabnn adnda bile grlebilir. Kimliksiz Cemaatler ad, Ulusuluk ve ulus aratrmalar alannda devrim yapm temel kitaplardan biri olan, Benedict Andersonun Hayali Cemaatler kitabna bir gnderme; ondan bir esinlenmedir ayn zamanda. Bu yaklam Avrupadaki gmenlerin sorunlar ve hareketin politik hedeflerini belirlemede kullanmaya alyordu. Kitabn iindeki bir ok alt blm bal da ulusal ulan ile politik olann bann koparlmas anlayna bir yaknlk ierir. rnein Dansa deil, vatanszla davet veya Milli Kimlikler ltfen gibi alt blm balklar, ulusuluun ulus anlayndan, yani ayn zamanda Marksizme de bulam ama Marksizme yabanc bu ulus anlayndan kopuun sinyallerini verir. Ancak radikallemesi sadece ulusulukla kopumayla snrl da deildir. Ayn zamanda giderek, aydnlanmann Marksizm iindeki kalntlaryla, ilerleme anlayyla da bir kopu srecine girmitir. Yeni Zamanlarn mays-Haziran 2000 tarihli son ve altnc saysnda kan yazsnda bu yneliin izleri ok aktr. rnein yle yazar: Gemite sol saflarda Kemalizm zerine bolca tartma yaplmtr. Baz ynleriyle hala devam eden bu tartmalar genellikle Krt meselesi, sekincilik, Bonapartizm, cuntaclk gibi konular etrafnda dnmtr. Kemalizmi, bir modernleme (Batllama) projesi olarak karsna alp eletiren solcu kii ve rgt says yok denecek kadar azdr. Bunlar da genellikle alaya alnmtr. Bunun bir tek aklamas olabilir: bizim solun modernizmle ilgili bir derdi, bir sorunu yoktur, aksine bizim sol onu olumlu bulmaktadr. Daha da ileri gidilebilir: Bizim sol basbaya modernisttir. Emperyalist Avrupaya hayr diyenler de, Emein Avrupasn isteyenler de, Avrupa, sadece (...) deildir, eitliklerin ve zgrlklerin ve demokratik ynelimlerin de mekandr diyenler de Batcdr. (s. 43) Yaznn devamnda aklcln sorgulanmas, dine terkedilmi yrein tekrar sosyalizmce kazanlmasn sorun edinir. Btn bunlar Ali Daynn, DPde toplanan ve imdi bir zamanlar Tanercilerin yaptn, tpks tpksna daha kt koullarda tekrarlayan DPnin klie ve moda sloganlar tekrarlamalarndan ok farkl bir yneli iinde olduunun ifadeleriydi. Parlak, gzel v e moda szlere itibar edilmiyor, burjuva uygarlnn temelleri bir problem edilmeye, sosyalist dncenin bunlardan arndrlmas problem edilmeye allyordu.

75

Ancak bu yaklamlar, grler ortal kaplam genel eilimlere pek uygun deildi elbette. Belki bu nedenle, belli bir kenara itilmilik duygusu iindeydi sanrsam: Hi bir zaman bir ey sylemese de, bir kenara atlmlk, bir krgnlk iinde olduu duygusu veriyordu. nk bu grler ve yaklamlarn piyasadaki basit klie sloganlar tekrarl ayan ve bir zamanlarn gmenciliine son derece benzeyen DPye egemen izgiyle pek uyumadn grmemek iin kr olmak gerekir. Ali Dayy aramzdan alan Kanserin bir ok biyolojik, kimyasal nedenleri vardr elbette ama bizlerin yaamlar ve bunlarn bizlerin manevi yaantsnda yaptklar etkilerin de bir pay olduu grmezden gelinemez. Moralin insanlarn salklar zerinde byk etkisi olduu; moral bozukluklarnn vcudun savunma sistemini nasl etkiledii muhtemelen ilerde tptaki gelimelere bal olarak kefedilecektir. Ali Daynn aramzdan byle erken ayrlmasnda, yaadklarnn manevi etkilerinin hi mi pay yoktur acaba? * Ali Daynn son giriimi Yeni Zamanlar dergisi olmutu. Onda, Sosyalizmin Sorunlar dergisinde yarm kalan srdrmek istemiti. Ama gitmedi. Toplam 300 tane bile satlp okunmadndan sz etmiti son konumalarmzdan birinde. nsanlar okumuyor, yazmyor artk diyordu ve maddi olarak dergiyi karmak olanaksz hale gelmiti. Yeni Zamanlarn son saysna yazd yaznn son satrlarnda unlar sylyordu: Buradaki fikirler ve neriler, Tanrya inanmay, dine ya da modern ncesi toplumsal siyasal oluumlara dnmeyi falan deil, kendi temiz ellerimizle dinlerin kirli tekeline terk ettiimiz, onlara kapal av alan olarak altn tepside ikram ettiimiz alanlar ve konular zerine, devamla yreksiz dnyay (deyimin Marksa ait olduunu syleyelim ki Marksistler bana sert bir ekilde saldrmlasnlar; yoksa beni dinden km m sayacaklar) v e yreksiz insan yree, kalbe, duyguya, vicdana kavuturmak, czdana esaretten kurtarmak, baka bir deyile modernizmi, sonuta kendimizi sorgulamak iin dnmeye balamay gerektirir. Kolay gelsin (S.49) Ali Daynn zerinde younlamaya mrnn izin vermedii bu g rev, sanki onun bir vasiyeti gibi. Ortaya koyduu zorlu grevin bilincinde bizlere muzipe Kolay gelsin diyor, iiniz zor anlamnda. Bir soruyu doru sormak zmn yars demektir. Ali Day soruyu doru sorarak, iin yarsn yapyor ve geri kalann geride kalanlara brakyordu. 11 ubat 2002 Pazartesi demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir

76

kinci Blm Gmenler Hareketinden Siyahlar Hareketine

Taslak Notlar
Dnyann Durumu ve Temel Eilimler
Dnya`da bugnk durumu ve onun temel eilimlerini belirleyebilmek iin son bir ka yl iinde gerekleen uluslararas apta olaylara bakmak gerekiyor. Bunlara ksaca deinelim: 1) Sovyetler birlii ve Varova Pakt`nn dalmasndan sonra Dou Avrupa`da gerekleen birleme ve ayrlmalar: Baltk lkesi; iki Adriyatik lkesi (Slovenya ve Hrvatistan) eski Sovyetler Birlii ya da Bamsz Devletler Topluluu`ndan ayrlp Bat Avrupa ile birletiler. Bunlara Dou Almanya, Macaristan ve ekoslovakya gibi lkeler de eklenebilir. Btn bu ayrlma ve birlemeler bir tek lte dayanmaktadr: Zenginlik. Btn bu lkeler eski Dou Avrupa`nn en zengin lkeleriydi. Ve bu lkeler Bat Tarafndan da zenginler klbne davet edildiler. Rusya, Arnavutluk, Eski Yugoslavya`nn geri kalan cumhuriyetleri (Srplar hari) Bulgaristan, Romanya gibi lkeler de en azndan dier lkeler kadar Bat Avrupa ile birlemeye gnll olmalarna ramen dierlerinin aksine kabul edilmediler. Bu kabul edilmeyiin de bir tek lt var: fakirlik. Dou Almanlarn Duvar yklar ile Arnavutlarn gemilerle talyaya akmalar znde ayn Bat`nn refahn paylama amacndan kaynaklanmakla birlikte biri enliklerle karlanrken dieri zorla geri pskrtld. Burada dnyann zenginlerinin, beyaz adamlarn kendi aralarnda snrlar kaldrrken siyahlara kar dlayc bir tavr aldklar grlyor. 2) talya`nn kuzeyinde Zengin kuzeyin fakir gneyden ayrlmasn amalayan bir parti ortaya kt. Burada yine ayn lt gryoruz. Snrlarn zenginlie gre izilmesi. 3) Btn Bat Avrupa lkelerinde Irk partilerin bir ykselii grl yor. Bu partilerin programnn ve propagandasnn temelini yabanclarn kap dar edilmesi ve yenilerinin geliine kar sert tedbirler alnmas oluturuyor. Dier klasik partiler de fiilen bu program benimsemi bulunuyorlar. En son Hr Demokrat Parti, aka, Anayasa deiikliine raz gelmesini bu rk partilerin ykseliiyle gerekelendirdi. Bu rk partiler Klasik faist partilerden gerek ideolojileri, gerek toplumsal dayanaklar, gerekse varolu koullar bakmndan olduka farkldr. Bunlar hereyden nce Bat
77

Avrupal`nn refahn dnyann yoksullaryla paylap kaybetme korkusuna dayanmaktadr. Yine ayn kriterle kar karya geliyoruz: zengin beyazn fakir siyah dlamas ve onun srtndan zenginliini srdrmesi. 4) Avrupa Ekonomik topluluunun hi bir toplants yok ki gndeminin en nemli maddelerinden biri, her anlamyla yoksullara kar snrlarn nasl izilecei olmasn. Bu, ya nc dnyadan gelen gmenlere kar tedbirler ya da hangi lkelerin alnaca balamnda grlyor. Yani zenginlerin fakirlere; beyazlarn siyahlara kar snrlar izilip pekitriliyor. 5) Krfez Sava sadece petrol iin bir sava deildi. Yrtl ve sunuluuyla zenginlerin yoksul ve geri lkelere bir ders verme savayd. Sava boyunca her ey beyaz adamn asndan deerlendirildi. Beyaz adamn bu gezegende egemenlini srdrebilmek iin yaanabilir bir doaya ihtiyac var. Krfez savanda petrole bulanm bir ku len yzbinlerce rakldan yzlerce kez daha fazla televizyon ekranlarn doldurdu. Irak`a gnll gelmi beyaz adamlar Irak halknn yaad yerlere datlnca "rehine" oldular. Ayn bombalara hedef olan Irak halk ise hi de bu sfata layk grlmedi. Burada Beyaz ve zenginler ile insan ve rehine kavramlar adeta zelemitir. srail de zengin beyazlarn lkesi. Bu lkeye den ve aslnda pek bir tahribat da yapmayan birka Skut fzesi btn dnyay ayaa kaldrrken Irakllarn bana yaan tonlarca bomba "cerrahi bir operasyon" gibi sunuldu. Yine ifte standart ve yine ayn ayrm. 6) Bat Avrupa ve zelikle Almanya`daki Bar Hareketi Krfez savanda kt. kt nk bu sava muhtemel bir dou - bat atmasnn aksine Beyaz adamn, zengin Avrupal`nn varlan tehlikeye atmyor, aksine onun zengin ve beyaz efendi olarak varoluunun temellerini savunuyordu. 7) Eskiden Sovyetler ve ABD arasnda kurulmu dengenin bir arac olan Birlemi Milletler Sovyetlerin kyle kkl bir ilev deiimi geirdi. Bu organ artk zengin beyaz uluslarn karlarn savunma ve merulatrmann bir aracdr. Bu krfez savanda da grld. Ama daha arpc olan Sovyetlerdeki Atom teknolojisi ve bilgisinin dnyann geri ve yoksul lkelerine gidiinin bu organ araclyla yasaklanmasdr. Bu, beyaz adamn Afrika ya da Amerika yerlilerine ok, yay tayabilirsin ama ateli silah tayamazsn demesine benzer. Son bir yl iinden seilmi btn bu gelimelerin st ste gelmesi bir raslant o lmasa gerek. Gerekten yeni bir dnya dzeni kuruluyor. Bu dzene bir tek ad verilebilir: Apartheid. Bunun adm adm oturtulan bir apartheid dzeni olduunu kavramak iin tm dnyay bir tek lke gibi grme alkanl edinmek gerekiyor. eitli devletler ve lkelerin varl ve bunu olaan kabul eden bugnk kavraymz bu gr zorlatrmaktadr. Ama Avrupa lkelerinin kendi aralarndaki snrlar kaldrd bir dnyada niye dierleriyle snrlarn pekitirildii baka trl kavranamaz. Bu deimelere ideolojik hazrlklar da elik ediyor. Geri lkelerin nemli bir blm Mslman lkelerdir. Mslmanlk snrlarn izilmesinde bir motif olarak rol oynuyor. slam kltrnn modern bat deerleriyle uyumad gibi tezler giderek daha yksek sesle
78

sylenip reva buluyor. Amerikan filimlerindeki kt Ruslarn yerini kt Mslmanlar alyor. "Kzm Olmadan Asla" gibi rk romanlar milyonlar satyor. Nfus fazlasndan sz ediliyor. Aslnda dnyann nfus bakmndan en youn lkeleri Beyaz adamn yaad yerler olmasna ramen siyah nfus fazla grlyor. Ekolojik dengenin geri lkelerce bozulduu syleniyor. Btn dnyann geri kalan beyaz adam iin bir igc ve evre rezervuar olarak tanmlanyor. Avrupallk diye bir ideoloji gelitiriliyor. Bu ideolojiyi gelitirenlerin Avrupa kltr ve demokrasi adna insanln byk ounluunun ezilme ve smrlmesine kar en fazla papaz vaazlar vermekten teye gitmemeleri bir raslant deildir.

Baz Sonular
Btn bu gibi olgular bir tek eilimi vurguluyor: dnya koca bir Gney Afrika oluyor. Gney Afrika`y daha iyi bir kavram bulamadmz iin kavray kolaylatracak bir benzetme olarak kullanyoruz. Yoksa muhtemelen Gney Afrika`dakinden de vahi bir sistemin kuruluu sz konusudur. lerde eski Ispartallarn fazla klelerini kltan geirmesi gibi, fazla siyahlarn ABC silahlaryla yok ediliine hazr olmak gerekiyor. Belki beyaz adam bizleri tamamen yok edip labaratuarlarda gelitirdii biyolojik robotlarla karlayacak isyan etmeyi bilmeyen kleye duyduu ihtiyac. Eer bu eilim bir gerekse, ki biz gerek olduu inancndayz, bunun snfsz ve dayanmac bir toplum ideali iin mcadele bakmndan ne gibi sonulara yol aabilecei konusunda nyarglardan arnm karsamalar yapmak gerekiyor. Bu karsamalar yaparken Gney Afrika benzetmesi baz kolaylklar salayabilir. Gney Afrika`nn beyaz iileri nasl imtiyazlarnn kleleri oldularsa Avrupa, Amerika ve Japonya`nn beyaz iileri de benzer davranacaklardr. Siyah iiler ve halklar karsnda Beyaz egemenlerin yannda saf tutacaklardr. Aslnda imdiden tutmaktadrlar da. i snfnn sendika ve devlet brokrasisi olarak blnmesi (Sosyal demokrat partiler ve resmi komnist partiler) nasl son yarm yzyln dnya gidiine damgasn vurduysa, ve bu blnme kavranamadan son yarm yzyln hibir olayn kavramak mmkn deilse. ayn ekilde bundan sonra Dnya iilerinin siyah - beyaz olarak blnmesini gz nne almadan herhangi bir gelimeyi kavramak mmkn olmayacaktr. Buradan da u sonu kar: eitliki ve dayanmac bir toplum uruna yaplacak her giriimin hedef kitlesi artk beyaz ii olamaz. Hedef kitle siyah iiler ve halklar olabilir. Dnya apnda bir apartheit sisteminin kuruluunun bir dier sonucu da zellikle Beyaz adamn lkelerinde lke apnda ya da zengin lkeler apnda (rnein AET apnda) devrimci politika yapmann olanakszldr. Bu yndeki her giriim ne kadar radikal grnrse grnsn rkl yeniden retecektir. Devrimci politika ancak dnya apnda bir program ve gler anlayna gre yaplabilir.

79

Dnya apndaki politika ise bugnk kapitalist burjuva uygarlndan baka bir uygarln taslan izmek zorundadr. Zorundadr nk, bugnk beyaz adamn durumuna ulamaya almak beyaz adamn imtiyazlarn yok etmek deil onlar paylamak anlamna gelir. Ama sadece bu kadar da deil, u sonsuz ama snrl yeryz bile fizik olarak bunu olanakszlatrmaktadr. Dnyann btn siyah ezilenleri birletirilmeden beyaz adamn bugn ekillendirmeye balad dnya apndaki apartheit sistemini ykmann olana yoktur. Bu nedenle de program ve politika ancak dnya leinde olabilir. Dnya tarihinde herhalde hi bir zaman bylesine dramatik deiiklikler, bylesine bir hzla yaanmam olsa gerek. Birbirini karlkl olarak da etkileyen kltrel,ekonomik, politik, ideolojik, teknolojik ve bilimsel deiiklikler mthi bir hzla gerekleiyor ve bu da olaylar ve eilimleri kavrayabilmek iin ek bir engel yaratyor. Zaten her zaman insan akl olaylarn olduka gerisinden gider. Bilgi aac meyvelerini akamn alaca karanlnda verir. Gnmzde meyveler olgunlama olana bulamadan yeni bir gn balyor. Sovyetler Birlii`nin kuruluu gibi ykl da tm dengeleri alt st etti. Bu ykln kapitalizme salad politik ve ekonomik olanaklar ortada. Koca bir ktann neredeyse Kapitalist dnya ekonomisine entegre olmas ve bunun kapitalizme bir ka on yllk bir ykseli olana salamas olasl; politik bakmdan emperyalist lkeleri dengeleyecek hi bir gcn kalmamas - son "Krfez Sava"nda grld gibi - bir avu zengin lkeye ve o lkelerin ekonomisine egemen olan bir ka yz sper byk irkete milyonlarca insann kaderi zerinde istedii gibi at koturma olana salyor. Ama bu ykln uzun vadeli ve daha derin etkisi ideolojik dzeydedir. Eitliki ve dayanmac bir toplum ideali, byle bir dnyann gerekleebilir olduuna dair umut yeryznn geni ezilen kitlelerinde muazzam bir yara almtr. Bu yarann onarlmas eitliki ve dayanmac bir toplumun olabilirlii umudunun yeniden filiz vermesi herhalde bir ka kuan deimesini gerektirecek.

80

Deien Bir Dnyada Gmen Hareketinin Perspektif ve Sorunlar zerine Notlar

DNYADAK DEMN TEMEL ELM

A. YNTEM
* nsan Anatomisi Maymunun Anatomisinin anahtardr. * "Aldrmyorsun ama bu anlattm senin hikayendi r" - ngiltere/Almanya * Hedefler: Amerikan teknolojisi+Sovyet Sistemi.

B. BUGNK DNYA'DA DEMN YN VE ELM

*Temel nerme: Bugnk dnyann temel eilimini artk son demlerini yaayan bir lke gsteriyor: Gney Afrika * Gney Afrika bu gne kadar Marksist Teori bakmndan ciddi sorunlar da yaratmtr. kapitalizmin geliiminin kleci ve feodal kalntlar temizleyecei, en azndan byle bir eilim iinde olduu marksistlerce genel kabul grmtr. Yine Amarikan i sava ve Gney -Kuzey farkllklarna baklarak bu tarihsel eilim ampirik olarak da desteklenmitir. rne in Lenin'in makalelerinde bu tr rnekler bol bol grlebilir. Gney Afrika'ya daima Kapitalist dnyada bir garabet, bir istisna olarak baklm ve uluslararas i blm erevesinde, ama daha ziyade tasviri mahiyette aklamalar yaplmtr. imdiye kadar istisna olan bugn dnya apnda bir kural olma eilimi tayor. * Ksaca "Dnya koca bir Gney Afrika Oluyor" derken bir analoji yapm oluyoruz. Elbet yetersizdir. Bu henz kavramsal bir aklama deildir. Ama geici olarak bunu kullanmak zorundayz. * Gney Afrika derken neyi kastediyoruz? 1) Irk ayrmcl, Homeland'lar, Beyazlarn olduu yere girememe, ancak belli ileri yapmak iin o ile snrl izinlerle bir yerlere girme. 2) Bu sistem birden bire oturmad. Sava sonrasnda oturtuldu. 3) Benzetmeyi anlayabilmek iin dnyay bir tek lke gibi gz nne getirmek gerekiyor. zellikle Siyahlarn yaad blgelerin beyazlarn yaad blgelere daha kk olmas yznden anlalamyor. nc dnya koca bir Homaland (rezervuar) haline dnyor. Haritaya baktmzda ABD, Avrupa, Japonya gibi lkelerin kuatlm oldii gibi bir duygu, bir izlenim oluuyor insanda. Aslnda bunlarn koca bir dnyay tel rglerle evirdiini grmek, hayalgcn biraz harekete geirmek gerekiyor. 4) Beyaz i snf rkdr ve siyah iileri hi bir alanda desteklememitir.

81

5) Bu eilim elbet nceden de vard. Ama "kinci Dnya"nn varl bu eilimi engelledii kadar grnn de sorlatryordu. kinci dnya'nn tam da kt gnlere rast gelen olaylar bu eilimi giderek gze batrr oldu. Ve nihayet Minerva akamn alaca karanlnda ter.

C. DEM ELMNN KANITLARI

Son yllardaki baz olaylara bakalm. 1) AYRILMALAR: Aslnda btn Hristiyan Dou lkelerinde grld. Gorbatchov'un "Avrupa Ortak Evi" aslnda De Gaulle'n "Atlantikten Urallara kadar Avrupa" snn baz zelliklerini tamakla birlikte Rusya'nn Batl zenginler klbne ye olmasnn nc dnyaya yz evirmesinin bir ifadesiydi. Ama bu en ak biimini Baltk Cumhuriyetleri ve Eski Avusturya Macaristan imparatorluunun etki alannda kalan Adriyatik lkelerinde gsterdi (Slovenya, Hrvatistan). Bunlar zengin ve Bat Avrupa kltrnn bir paras olduklar iin hemen kabul edildiler. Aslnda her ayrlma ayn zamanda bir birlemeydi. 2) BRLEME: Dou ve Bat Almanya birlemesi. Dou Almanlar'n ayrlmas anlalabilir bir eydi. Almanya Ekonomisi nisbeten en iyi kltr ve teknik birikimi en ileri lkeydi. Buna remen kendini bAt'ya teslim etti. 3) AYIRMALAR: Aslnda Btn Dou Avrupa bunu istiyordu. Ancak bu mtiyazl uluslara bu hak tannd. Dou Almanlarn duvar ykmas, Hrvatlarn ayaklanmas veya Arnavutlarn gemilere binip (Benetton'un reklam) arasnda hi bir fark yoktur. Sadece bir ifte standart vardr. Bir grup kabul edilirken dieri ret edilmektedir. rnein Alman anayasas kan temeline dayanan bir anayasadr. Ama artk Bir iki nesildir orta asyada. sibirya'da yaayan almanlar bile istemiyorlar. Onlara Volga boylarnda bir blge verip orada kalmasn salamaya alyorlar. Benzerini talya'da da gryoruz. Kuzey talya gney'den ayrlmak istiyor. btn bunlarda, yani yeni snrlarn izilmesinde bir tek l var. Zenginlyik ve refah. Dnyann beyazlar kendi aralarna katlma hakk olanlar belirliyorlar. Tarihin hi bir dneminde ulusuluk bylesine gerici bir karakter gstermemitir. Bu ulusuluk dnya apnda bir Apartheid'in temellerini oluturmaktadr. Klasik ulusal bamszlk hareketleri ulusal bir baskya ynelik olduu kadar, kendi i dinamikleriyle smrgecilie kar da bir zellik tamlardr ve fakirlerden ayrlp onlara srt evirip zenfinlerin arasna katlmak iin deil, dier ileri ve zengin uluslar gibi bir ulus olmak iin yaplmtr. Bu Trkden ulusal kurtulu hareketleri hala var. Ama bu dnem sonuna yaklam bulunuyor. Dou Avrupa'daki bamszlk hareketlerine baktmzda bunlarn zenginler arasna katlmak. Fakirlere srtn dnmek. Onlara kar geilmez snrlar izmek. Onlarla her trl kader ortaklndan kopmak gibi bir anlam ol'duu grlyor. Ben buna batan karlm bir milliyetilik diyorum.

82

Batan karlmtr. lticac olanlar Dou Avrupa'dan gelen ilticaclara kar nasl imtiyazlar vedildiini bilirler. Avrupa'l Dou Avrupa'lya unu diyordu. Sen aslnda ok daha iyisine layksn. Bu mesaj nc dnyalya kar hi bir zaman verilmemitir. Dou Avrupa'l batan karlanlar bu mesaj alp da kader ortaklarn terk edince. Birdenbire kendi ilerinde de imtiyazllar ve imtiyazszlar olduunu grdler. Arnavut'lardan ruslara ve orta asyallara kadar Esas olarak ortodokslar ve mslmanlar '- yani eski osmanl ve bizans kltr dairesi iinde bulunanlar imdi aldatldklarn da grdler. Bu ulusuluk Batan karlmtr, bencildir. Ayrmcl yok etmeye ynelik deil, ayrmcl yeniden retici ve imtiyazllarn arasna katlmaya yneliktir. Bir raslant deildir bu hareketlerin tipik mum ve kilise motiflerini kulanmas. Bu Bat'nn hristiyan kltrne biz de sizdeniz mesajdr. Bizi dou'nun mzlmanlaryla falan kartrmayn mesajdr dier baz anlamlarnn yan sra. 4) GMENLERE KARI SINIRLAMALAR: DRou Avrupa'nn dier yoksullarna ve nc dnya'dan gelebileceklere kar duvarlar rlyor. Ve bunu zengin avrupallar ortaklaa yapyorlar. Kendi ilerinde snrlar kaldrken yoksullara kar snrlar pekitiriyorlar. Bu tpk nc dnya insanlarn koca bir h omeland'a bir rezervuar'a hapsetmekten baka bir anlama gelmemektedir. Ama hapishanenin ok byk olmas ve insanlarn hala dnyaya ulusal snrlar meru gren bir adan bakmas bu gerein grlmesini zorlatrmaktadr. Bugn Avrupa'nn hi bir lkesi yoktur ki gndeminin eksilmeyen birinci maddesi ilticaclar ya da gmenler balamnda hep bu snrlarn izilmesidir. Aslnda kimse de buna kar deil. Sadece yntemi bakmndan farkllklar var. 5) IRKI PARTLERN YKSEL: btn Avrupa'da temel bir eilim. Avusturya'da Viyana.da %20'leri buldular. Hemen hemen btn Avrupa lkelerinde %10 cvarnda seyrediyorlar. Temel motifleri yabanclar. Bu partiler Klasik anlamyla faist partiler deiller. Aslnda o gelenekten kaynaklanmakla birlikte ideoloji ve programlarn olutururken eski faist gelenein snrlaryla ciddi elikilere dmektedirler. Bunlar Klasik faist deil. Klasik faizm bir buhran dneminde, proletarya'da devrimci umutlarna cevap bulamayan kk burjuvazinin tepkisine ve kk burjuvazi nin bir ordu gibi rgtlenip proletaryaya savama girmesi ve onu tm z savunma organlarndan yoksun etmesidir. Bugnk rk partiler baka toplumsal glere ve dinamiklere dayanyrlar. zellikle iiler arasnda gl bir temeleri var. Bunlarn rkl da klasik rklk deil. Kan'a deil, Kltr'e dayanan bir rklk. Dier kltrleri yok etmeye deil. onlar dlamaya ynelik. Dnya lsnde yeillerin bir zamanlar ortaya att "ok kltrl toplum"dan yanalar. nk baka kltrn yoksullar dland hatta o geri retim ve teknie dayanan kltrn aamad srece bunlarn imtiyazlar srecektir.

83

Irk partilerin ykselii geici bir eilim deildir. Beyaz adamn ve iinin zenginlik ve refahn kimseyle paylamama kaygsnn ifadesidirler. Aslnda Bat-Avrupa halknn ounluu da onlar gibi dnmektedir. Tehlike byk olmad ve dier partiler fiilen bu rk partilerin programn alp uyguladklar iin ok byk deildirler. 6) KRFEZ SAVAI: Krfez sava da bu dnmn iaret talarndan biridir. Bu sava daha geni ve tarihsel bir lekte zengin beyaz oluslarn, dnyann artk efendisi biziz deyilerinin ifadesidir. Bu savala birlikte Bat - Avrupa'daki Bar hareketi kmtr. Kk bir radikal aznlk haricinde btn sol entelijansiya Batllarn mdahalesinin yannda saf tutmutur. Ayn ekilde Krtler hari hemen hemen btn Avrupa'daki nc dnyal aznlklar da Irak'n yannda. Bu savala birlikte Birlemi milletler bir nitelik donmne uram parlamento fonksiyonu grmeye balamtr. Bu parlamento dnyann siyahlarna kar, onlar bask altna almaya ynelik bir parlamentodur. Savatan sonra bu eilimin glendii de grlyor. Krfez savandaki rehineler. Ku ve srail. 7) Sovyetlerdeki Atom silahlar ve teknolojisinin nc dnyann eline gemesine kar Birlemi milletlerde yaplanlar. Bu tpk Amerikan Kovboy filimlerinde Yerlilere silah satmann balanmaz bir su olmas gibi ya da Afrika'nn yerlilerine siz ok yay tayabilirsiniz ama ateli silah kullanamazsn z denmesi gibidir. 8) slama kar yrtlen propaganda. slam bat uygarln reddediyor. Ona kar mthi bir propaganda var. Kzm olmadan asla. 9) DEOLOJ: Avrupallk ideolojisi. Orta Avrupa Aydnlar. 68 sonras deiim. Yapsalclk. Son krfez sava. Avrupa zerine yazanlarn (keza bar hareketinin etkili kimseleri idiler, Atlantk-Urallar) birden sava ve demokrasi havars kasilmeleri. Lettre International. (Hans Magnus Ebenzeger) 10) Yahudilerin Durumu. sraile atlan bombalar aslnda motif olarak anti semitizm kullanlsa da daha ziyade beyaz adama ulaan bombalard. Kular ve Rehineler. 11) ROMA KULB RAPORU: Srf gmen sorunuyla ilgili. Ar nfus. Aslnda ar nfus burada var ama beyaz adam ar olmuyor hi. Bylece nc dnyann halklarnn imhasnn teorisi de yaplyor.

D. ELMN PROGRAMATK ve STRATEJK SONULARI:

Beyaz i nesnel olarak IRKI olmak zorunda: Tipik rnekler: Yabanclar iini elinden alyor mu? Almyor nk zaten kt ite alyor. Yabanclar akn akn gelecek. Hayr gelmeyecek. Ya gelirse.

84

Avrupal iinin haklar iin mcadelesinin bugnk anlam. Bugn artk daha iyi haklar dnya iilerini birletirici deil blc bir fonksiyon gryor. Turuzm ve Araba rnei. Avrupa'da bir devrim olabilir ama bu planl ekonomiye ve iilerin iktudarna dayanan rk bir sosyalizmden baka bir ey retemez. retebilmesi iin bu gnk medeniyet modelini reddetmesi gerekir. Eitsiz deiimi reddetmesi gerekir. Daha fakir olmay kabul etmesi gerekir. Bu ynde hi bir eilim grlmyor. O tpk Gney Afrika'nn beyaz iisi gibi kendi egemeniyle kader birlii etmi durumda. Avrupa veya lke apnda devrimci politika yapmak olanakszdr. Dnyann siyahlar ve bunun iinde de Siyah ii snf bu mcadeleyi yrtebilir. Ancak eski programn deitirmek zorundadr. Bat uygarln hedef alamaz. Bun u yapmazsa ne devrim baarabilir. ne siyahlar birletirebilir. Ne ezenleri blebilir. Ne de insanl ve kendisini kurtarabilir. Aslnda kapitalizm tam da teknik stnlyle tarihsel bir zafer kazard anda gerek rmesine ulam bulunuyor. Milliyetiliin ve dinin en ykseldii anda gerekte bunlarn mr bitmi ve gerek bir enternasyonale duyulan ihtiya hi bir zaman bu gnk kadar yakc deil. Milliyetilik imtiyazllar arasna katlmak bile istemese. Ulusal temelde bir devrim yenilgiye mahkum. Ulaamaz ilerilerin dzeyine. Din ise zaten blyor. Ama islamiyetin ykseliinin anlam doru deerlendirilmeli. Bu geici bir olgu deil. Byk bir ihtimalle Asya'nn yoksul siyahlarnn bat uygarlndan dlanmaya kar tepkisinin bayra olacak bir sre. slamiyet biz marksistlerdin bir adm ilerde. Onlar medeniyet eletirisi yapyor. Bunu yzeysel olarak deerlendirenler bizzat bu phoblematiin kendisinin netameli olduu gibi bir sonu karyorlar. Biz islamiyeti bu eletirisinden dolay deil. Eletirisinin radikal olmad, aslnda gizli biimde Bat uygarlnn aynadaki aksi olduu noktasndan eletirmeliyiz. Bu eletirinin unsurlar Marksist. Anarist. topik sosyalist geleneklerde. Yeni sosyal hareketlerde. Marksist gelenein gnlk hayatn eletirisi ve Frankfurt okulu gibi alanlarnda. Hatta yapsal analizlerde bulunabilir. Klasik biimiyle Marksizm kendi yntemsel zaaflarndan deil, Avrupa'l Beyaz ve Erkek bir harekete bal olmann. Dnyay pratik olarak sonsuz kabul etmenin zaaflarn tamtr. Bu zaaflar imdiye kadarki dnemde gze batc deildi ve 70'lere kadar da programatik ve politik ihtiyalara cevap veriyordu. Bu nedenle Tarihsel Maddecilik genellikle aslnda tammamlanmam bir eser olan kapitalin problematikleriyle snrlad kendini, Neydi bunlar? 1) Saf kapitalizm. Fizikte deney ve soyutlama. Gerek kapitazmde eklemlenme. Bu iki rnekle anlabilir: a) Sermaye rk ve cinsler karsnda ntrdr. Ama gerekte deildir,

85

b) Yeryz snrsz kabul edilmitir, tahlilimizi bu ynde gelitirmek gerekiyor, Rant teorisi snrl bir yeryznde ne olur? Sermaye nasl oluyor da eklemleniyor. c) Marksta metodolojik ipular var. Rant teorisi. rlanda. Kadn ve Engels. 2) Ekonomi Politik sosyolojinin yerini almamal. Kullanm deeri ve somut e mek toplumsal analizin bir paras olmal, Aralar tarafsz deillerdir. Dil bile tarafsz deil. 3) eitli paradigmalarn (i hareketi, Kadn, Ekoloji, Ulus, Ezilen Irk) bir tek kavram sistemi iinde birletirilmesi gerei. Ancak byle bir teorik temelde yeni bir uygarlk programatize edilebilir. slamlk gibi szde kurtulu ideolojileri yenilgiye uratlabilir ve btn ezilenleri ve ezenlerin de ezilenlerini de birletirecek bir program oluturulabilir,

E. BAZI KAVRAMLAR:
nc Dnyaclk deil. Ona benzer yanlar var ama deil. Birincisi artk dnya yok. nc dnyaclk Bat'nn smrsne ve basksna kar kalknabilmek iindi. Bu artk bugn mmkn deil. Biimsel olarak batdan bamszlk ama ayn uygarlk dzeyine ulama abasyd. Bugnk onu reddetmek zorundadr. Ona kar alternatif sunmak zorundadr. nc dnyaclk eletirisini kapitalist smr mekanizmalaryla snrlad. Biz bunla yetinemeyiz. Kapitalist uygarl eletirmek sorundayz, nc Dnyaclk hep ulusal temelde kald. Enternasyonal olmak zorundadr. Kuzey ve Gney de deil. bizler kuzeyldeyiz. Bu nedenle en azndan daha uygunu kncaya kadar Siyah - beyaz kavramlarn kullanmak gerekiyor. Bunlar politik kavramlardr. Bizler beyazz ama dnyann siyahlarna dahiliz.

F. GMEN HAREKET BAKIMINDAN SONULAR

imdiya kadar kendimizi Avrupa'nn en haklardan yoksun insanlar olarak gryorduk. Artk siyahlarn en imtiyazl blklerinden biri olarak grmemiz gerekiyor. Eskiden eit haklar idi programmz. Artk bu program bile gericidir. mtiyazlar yok etmeye deil imtiyazllarn arasna katlmaya yneliktir. Avrupa'ya yabanc gelmesine en ok kar kanlardan biri de bizzat yabanclarn kendileridir. Yani bir para imtiyazlarn korumaktan yanadrlar. Gelenin esas olarak kendine rekabet edecei iin daha da militandir. Buna kar btn dnya siyahlarnn talebini ykseltmek gerekir. Bu lonca ya da korporatist eilime taviz verilmemeli. Yeryznde igcnn serbest dolam. Yani snrsz bir dnya hedefimiz olmal.

86

Elbet bu dediklerim programatik ve stratejiktir. Taktik ve rgtsel dzey ayrdr. Ynlar ancak dorudan talepleriyle harekete geip onlarn snrlarn grebilirler. Bunun iin taktik dzeyde prensip olarak ynlarn hareketlenmesine ve kendi z glerini oluturmasna hizmet eden her talep desteklenmelidir. Ama bu talepleri atarkan bile sesimizi duyurmak istediimiz kesim beyazlar deil, dnyann siyahlar olmaldr. O halde bu toplantnn baln yle koymak gerekirde. Siyah hareketinin perspektif ve sorunlar. Ama bunu da bilelim. Bu hareketi oluturmak nmzdeki onlarca yl alacak. Dou Avrupa'daki k eitliki bir toplum idealini byk erezyona uratt. Marksizm gibi yntem ve ideolojilerin prestiji kalmad. Epikryen bir ahlak yerleiyor. Buna ramen yapacak bir ey yok. Unutmayalm siyahlarn hareketinde onlarn kendi karlarnn tesine gidebilen aznlklar daima nc bir rol oynamlardr. ryp gitmek istemeyen bizim gibi ilticaclar iin bu hayatmza anlam verecek bir aba da olabilir.

87

SYAH GZYLE
Niye bu balk altnda yazacaz? Irk basknn en dayanlmaz aclarn ekenler siyahlar oldular. Bu nedenle de rkla kar hareket denince akla siyahlar gelir. Afrika'dan Amerika'ya kle olarak gtrlen siyahlar bandan itibaren kleletirilmelerine kar akla hayale gelmiyecek direni biimleri gsterdiler: intihar ettiler; kamaya altlar; beyaz efendilerini ldrdler; ayn klelik cehanneminde yaamasn diye ocuk dourmamaya altlar; Afrika'daki geleneklerinden kaynaklanan, hala korku filimlerine tkenmez malzeme kayna olan voodo gibi gizli dinler ve tarikatler rgtlediler. Ama btn bunlar ynsal bir politik hareket oluturmaya yetmedi. Byle bir hareket ilk kez 50'li ve 60'l yllarda ABD'de ortaya kt. Nasl kadnlarn ezilmesine kar ilk hareketler kadnlar ezen erkekleri rnek alp kadnn zgrln erkeklerin dnyasna katlm salayacak tedbir ve taleplerde aradlarsa ve adeta kadnlklarndan utandlarsa; siyahlar da ilk balarda beyaz adamn standartlarna ulamaya altlar ve siyahlklarndan utandlar. Kadnlar gibi siyahlar da tarihsel tecrbeleriyle ve glerinin giderek bilincine varmalaryla kendilerini ezenlere benzemeye almann bir k yolu olmadn; hareketlerinin baka bir deerler sistemi getirmesi gerektiini grdler. Bir toplumsal hareketin oluumu ve pimesiyle birlikte bu kle ruhundan kurtulup "Siyah Gzeldir" dediler. Ayn zamanda kendilerine "Zenci" (neger) denilmesine de kar kp kendilerini "Siyah" olarak tanmladlar. O zamandan bu zamana ABD'deki siyahlarn durumunda, kk bir orta snfn olumas dnda, byk bir deiiklik olmad. Eski biimiyle rklk srmeye devam ediyor. Fakat artk kk fanatik rk gruplar dnda, artk kimse, kimi rklarn aa olduunu aktan savunamyor. Savunamyor ama rklk yok olmad; sadece biim deitirdi. Dn, rklk aktan kimi fiziksel zelliklere dayanarak kimi rklarn aa olduu fikrine dayanyordu. Bugn ise rklk kltre ve milliyetlere; kat paralarna dayanyor. rnein bir Alman pasaportunuz ya da sizin Alman olduunuzu kantlayacak bir hviyetiniz yok ise hi bir hakk olmayan bir kleden baka bir ey deilsinizdir. Eski rklk bir bakma kendi iinde daha tutarlym. Bugnk rklk ise hem "btn insanlar eittir" diyor; hem de belli baz kat paralarna sahip olmayan ya da baka bir kltr ve deerler sistemi olan insanlar her trl haktan mahrum edip eziyor ve smryor. Bu, i tutarll daha az, ama grnmesi, anlalmas; rklk olduunun kavranmas daha zor bir rklk. nk bu rk baskya urayanlar da o kat paralarna ayn deeri veriyorlar. O kat paralar ise beli toplumsal ilikileri ifade ediyor. Yani bir devletin yurtta olmak; bir lkenin vatanda olmak gibi.

88

Fransz devrimini yapanlar birbirini "yurtta" diye aryorlard. O zamanlar ynla kk derebeyliin bulunduu ve derebeylerin basksnn ezilenleri bunaltt bir Avrupa'da "yurtta" olabilmenin insanln hayrna bir yan vard belki. imdi ise, sermayenin, zengin uluslarn yuttalarnn dnyann bir yerinden dierine hi bir engelle karlamadan gittii; fakat "yeryznn lanetlileri"nin; yani u "nc Dnya"llar ve onlarn zengin lkelerin pis ilerini yapan uzantlarnn "Berlin Duvar"ndan daha etkili ve korkun mekanizmalarla "nc Dnya" denen "Bantustan"a hapsedildikleri bugnk dnyada "yurtta" sadece rkln bir arac olabilir. Biz Avrupa'daki gmen aznlklar bu tr yeni, anlalmas daha zor ve daha sinsi bir rkl dorudan ve ilk kez yaayanlarz. Bunu bugn belki sadece biz etimizde kemiimizde hissedip kavryabiliyoruz, ama yakn gelecekte gelimi lkelerin yurtta olmayan btn yoksul insanlk kavrayacaktr. te bu rk baskya maruz kalanlar ve direnenler, derisi ne renk olursa olsun, eski biimiyle rkla en fazla maruz kalm ve ona kar en byk direnileri gstermi siyah hareketiyle benzerliini vurgulamak ve bu gelenein devam olduunu belirtmek iin kendilerine "Siyah" diyorlar. Bu balamda "Siyah" Politik Bir Kavram olarak kullanlmaktadr. Buna karlk "Beyaz" da rk basky uygulayanlar tanmlamakta kullanlmaktadr. rnein bir Japon "sar rk"tan saylmasna ramen, artk "beyaz"dr. Japonya'da hi bir hakk olmadan gmen ii olarak alan Koreli ise, o da "sar rk"tan olmasna ramen "Siyah"tr. Avrupa'daki Trk veya Krt "beyaz rk"tan saylrlar ama artk "Siyah"trlar. Biz, ngilteredeki anti-rk mcadeleden kaynaklanan bu kavramlar; politik anlamyla siyah ve beyaz kavramlarn benimsiyoruz ve hepimizin benimsemesi gerektiini dnyoruz. nk bu kavramlar kullanarak hem dnyann btn ezilen "rk" ve uluslaryla kendimizi bir grdmz; onlarn bir paras olarak kabul ettiimizi; onlarla kader ortakl iinde bulunduumuzu; ksaca yerimizi net olarak tanmlam oluyoruz; hem de u "Beyaz Adam"n konumuna ya da hedeflerine ulamak gibi bir hedefimiz olmadn ve olmamas gerektiini; baka bir deerler sistemine dayanan baka bir ideal iin mcadele etmemiz gerektiini; tpk "siyah gzeldir" diyen nclerimizin bununla beyez adama benzemek istemediklerini vurguladklar gibi, biz de, zel olarak "Avrupal" olmak istemediimizi ama ona kar direneceimizi; Avrupal'nn imtiyazlarna sahip olup dnyann beyazlar arasna katlmak deil, dier siyahlarla birlikte yeryznden beyazl kaldrmaktan yana olduumuzu; yani hedefimizi ksmen de olsa vurgulam oluyoruz. Bu nedenle bu kenin bal "Siyah gzyle". Ve orada her ey Beyaz'a kar olacaktr. Demir Kkaydn 2.11.1992

89

Bir Beyaz Dosta Cevap

Eletirmenlerim btn beyaz eletirmenler gibi i Snf'n esas olarak gelimi lkelerin beyaz iilerinden ibaret gryorlar. Bunu ak ifade etmeseler de btn argmanlarnda gizli olarak bu kavray vardr. Ne var ki, biz yine Marksizmden biliyoruz ki, ii snf monolitik bir snf deildir. Kapitalizm sadece ii snfn birletirici eilimler deil ayn zamanda srekli deien blc eilimleri de iinde tar. E. Mandel bir yerde, ii snf iindeki brokrasi tabakas kavranmadan modern tarihin, dier bir deyile sosyal -demokrasi ve stalinizmin kavranamayacan syler. Biz burada bir adm daha atyoruz ve diyoruz ki: nmzdeki tarihsel dnemde Dnya i Snf'nn Siyah ve Beyaz olarak blnmesi anlalmadan hi bir gelime aklanamaz. Aklama abalar da ya olaylarla eliecek ya da yzeysel deerlendirmelerle malul olacaktr. Hemen bir rnek verelim: Eletirmenlerimiz beyaz iiler arasnda rkln gl oldu unu kabul ediyorlar. Ama bu olguyu aklarken ya burjuvazinin manplasyonlarn neden olarak gsteriyorlar ya da krizi. Burada da Kriz yine euro-sentrik ya da beyaz ii asndan bir krizdir. Biz dnyann siyahlar, beyaz iilerin rk olmamas iin kriz olmayan gnleri mi bekleyeceiz? Dier yandan dnyann siyahlar iin zaten srekli kriz var. 1930'lardaki faizm ile bugnn rkl ayn olay deildir. Grnteki benzerlikler bizleri aldatmamaldr. 1930'larda da kriz vard, o zaman da avrupal iiler bu krizden en ok etkileniyorlard. Peki o zaman niin rkla ynelmiyorlard da bugn yneliyorlar? 1930'larn faist rkl iileri anti -semitizme arrken "yahudi sermayesi"nden hareketle aryordu. Bu gnk rklk, beyaz iiyi dorudan siyaha iiye ve isize kar aryor. Ve beyaz iiler bu arya uyuyor. nk onlar en kt kriz koullarnda bile Dnya i Snf'nn imtiyazl beyaz iiler zmresini tekil ediyorlar ve siyah karsndaki bu imtiyazlarndan zerrece fedakarlk etmek istemiyorlar. Faizm tehlikesinden sz ediliyor. Beyaz ii asndan baktmzda byle bir tehlike yoktur. Hi bir rk hareket beyaz ii rgtlerine saldrmyor. Var olan beyaz ii rgtleri zaten yeterince rk. Hi bir beyaz ii rgt, kinci Enternasyonalin bile savunduu "igcnn dnyada serbest dolam" (yani fiilen snrlarn kalkmas) ilkesini savunmuyor. Bizzat bunu savunmamak, beyaz iinin imtiyazlarn savunmak, yani rkln ta kendisi deil midir? Beyaz ii hareketinde yer alan en radikal, en sosyalist akmlar bile, beyaz iilere rk olmamalar iin argmanlar getirirken, "siyahlar (ya da gmenler) zaten kalifikasyon yoksunluu nedeniyle size rakip deil, iinizi elinizden almyor" diyerek, belki farkna bile
90

varmadan en incesinden rklk yapyorlar. Hangi radikal sol grup beyaz iiye "evet, siyahlar iini elinden alabilir. Tam da bu nedenle ve bunun iin gelmeleri gerekir" diyebilir. Diyemez. Dese de bir tek bile beyaz iiyi kazanamaz. Ama beyaz kazanamayan bu argman siyah kazanr. Faizm tehlikesi, eer apartheid anlamnda kullanlyorsa. Bu sistem bugnn dnyasnda zaten var ve salamlatrlyor. "Faizm Tehlikesi" kavram, varolan ve pekitirilen dnya apndaki apartheid'i gizlemeye yarayan bir "beyaz ii" kavramdr. Ortada tehlike'den te gerek bir rk ayrm var. Dnyann bugn iine girdii yeni dzeni anlayabilmek iin en iyi rnei bize Gney Afrika sunar. Dnya koca bir Gney Afrika olarak dnlmelidir. Btn "nc Dnya" denen ikinci dnya koca bir bantustan olarak itler iine hapsediliyor. Bu hapsedi, Avrupa ve Amerika'nn etrafna duvarlar rlmesi olarak ifade ediliyor. Aslnda kinci Dnya'nn etrafna duvarlar rlyor. Oraya siyahlar hapsedilip bu koca konsantrasyon kampnda, rezervuarda kaderleriyle ba baa braklyorlar. Ama bu byle de gitmeyecek, yakn gelecekte, siyahlar beyaz lkelerinin duvarlar dibinde vurmaktansa bulunduklar yerde, "nfus fazlas" diyerek, "ekolojik dengeyi bozuyorlar" diyerek yok edecekler. Tpk eski spartallarn fazla klelerini kltan geirdikleri gibi kltan geirecekler. htiya olarak getirilmi gmen iiler ise, daha imdiden Township'lerde toplanm saylabilir. Gney Afrika'nn Beyaz isi, Siyahlar iin kln kprdatt m? Hayr. En rk tavr onlar ald. Avrupa, ABD ve Japonya'nn beyaz iisi de ayn ekilde davranyor ve nesnel olarak yle davranmak zorunda. Bugn bu sistemin dou aamasnda bulunduumuzdan gemiin hala yaayan gelenekleri bu eilimin nete grlmesini engelliyor. Almanya'nn birlemesi ve ortaya kard sorunlar da bugnk durumu kavramak iin bir ipucu verebilir. ki Almanya'nn birlemesinden sonra, Dou'nun yeniden inas iin Bat Alman ii snf yar gnll de olsa en az on yl gelirinde bir ykseli olmamasn, hatta dmeyi kabul etti. DDR'lilerin duvar yk ve Arnavutlarn ya da Romen ingenelerinin Bat'ya ak ayn nedenleydi. Bat'nn refahndan bir para olsun koparmak, yoksulluktan kurtulmak. Buna sadece Beyaz Dou Almanlar layk grld. Dierleri iddetle pskrtld. Bu rklk deilmi? Hangi beyaz ii rgt Dou -Bat Almanya'nn yaptn btn dnya apnda yapalm. 10 yl bugnknn yar refah dzeyinde yaamay kabullenelim dedi? Brakalm Kitlesel ii rgtlerini. Hangi beyaz radikal rgt byle bir program savundu. Savunsa, ahlaki nedenler dnda bir tek beyaz iiyi kazanabilir mi? Peki biz ne diyoruz? Biz Avrupa'daki gmenlere diyoruz ki: Dnya koca bir Gney Afrika'ya dnyor. Yeryz lsnde bir apartheid sistemi oluuyor. Bizler, Avrupa'daki siyahlar, Avrupa'nn en az hakka sahip insanlar deil; dnya siyahlarnn en imtiyazl kesimiyiz. Beyaz adamla ayn imtiyazlara sahip olmak iin deil, bu imtiyazlar yok etmek, yeryznden beyazl ortadan kaldrmak iin savamalyz. Kendimizi dnya siyahlarnn bir

91

paras olarak grmeliyiz. Bizim programmz beyaz adamn refah ve uygarlna ulamak da olamaz. Eer biz dnyann siyahlar beyaz adam kadar p retir ve enerji tketirsek yeryznde yaamak olanakszlar. Onun iin biz, insanlarn temel ihtiyalarn karlamay ilk hedef olarak alan, manevi bir refah hedefleyen bir dnya uygarln programlatrmalyz. Bu program ve stratejiyi dnyann siyah iileri benimseyebilir. Siyah burjuvazi elbet buna kar kacaktr. Beyaz iiler bunu kabul ederlerse ne ala. Ama hi de kabul etmeyecekleri ok ak. Bu durumda kim iileri blyor? i Snf kavramn srf beyaz iiyle snrlayan, beyaz iinin zmre karlarn, dnya siyah iilerinin nnde tutan, beyaz iilere dn ya siyahlaryla kader birlii yapma arsndan kaan ve siyahlar ii snfn blmekle sulayan beyaz eletirmenlerimiz mi? Birleik Cephe mi diyorsunuz? Ey dnyann beyaz iileri, bugnk hayat seviyenizin yarsnda yaamay on yl iin kabul edin. Korkmayn alktan falan lmezsiniz. Biz bunun yzde biriyle bile yaayabiliyoruz. Bu fonlar dnyann siyahlarnn hayat seviyesini ykseltmek iin kullanmak zere burjuvazinize bask yapn. u hudutlar kaldrn. gcnn serbest dolamn isteyin tm dnyada. Eer rk deilseniz, bizim Dou Almanlardan ya da Avrupa Toplululuuna kabul edilen zengin uluslardan bir farkmz yok. Biz de insanz. Biz onlar gibi sizin refah dzeyinize de ulamay istemiyoruz. Daha azna da razyz. Bizler bu birleik cephe program iin imdiden ayaklarmzla oy veriyoruz. "Ekonomik lticaclar" olarak her gn binlerce kaplarnza ylyoruz. te Beyaz ilere Birleik Cephe Program. Buyrun Kuralm. Var msnz? Yoksunuz. Olamazsnz. nk dnya tarihinde hi bir imtiyazl zmre ya da snf imtiyazlarndan kendi gnl rzasyla vaz gememitir ve gemeyecektir. Beyaz iiler sermayenin saldrlar karsnda sovyetlere dayanan planl ekonomiler de kurabilirler. Ama refah ve imtiyazlarndan vaz gemeyi kabul etmedikleri srece bunlar Platon'un Devlet'i benzeri Irk Sosyalizmler olmaktan teye gidemezler. Ne yazk ki Tarih bu olasl bile ortaya koymaktadr. Bu yeni tarihsel dnemi anlamak, yeryznden imtiyazlar kaldracak, eitliki ve dayanmac bir toplum kurmak iin eski klasik kavramlar yetmez. Ve bizim btn tezlerimiz de yeni gereklii anlamak iin bir tez, bir aba olmaktan baka bir ey deildir. Bu yaz da Beyaz adam ikna iin belki son abamz olacaktr. Beyaz adam ikna etmek iin harcayacak zaman ve enerjimiz yok. Bizim iimiz beyazlar ikna deil, beyazl imhadr. Demir Kkaydn - 1.12.1992

92

zgr Gndem Yayn Kurulu'na "Avrupa" sayfasyla ilgili neriler

24 Ekim 1992 tarihli zgr Gndem gazetesinde sekizinci sayfann "Avrupa" ya ayrld grlyor. Ayn sayfada bu yeni giriimi aklayan Hseyin Akyol'un "Merhaba" balkl ksa sunu yazs da var. Ancak 25 Ekim 1992 tarihli sayda ise sayfann bal "Avrupa" deil, "Radyo - Televizyon". Bir davran srmesi olsa gerek. Balang iin pek nemli saylmayabili r. Ancak bu vesileyle "Avrupa" sayfasyla ilgili nerilerimi sizlere iletmek isterim. Dier gazetelerin (Hrriyet, Milliyet vs.) Avrupa basklar var. Bu basklar Trkiye'dekilerden zellikle Avrupa'ya ilikin haberleri bakmndan ayrlyor. Bu o gazetelerin anlaynn normal sonucu. zgr Gndem bu gazetelerden ncelikle iki bakmdan ayrlmaldr: 1. Buradaki Trkler, Krtler ve dier Trkiye'liler "Gurbeti"ler, "Yurt Dndaki Vatandalar / iler" olarak deil; eer deyim yerindeyse "Avrupa'daki Trkiye'li Gmen Aznlklar" olarak ele alnmal. Sorun basit bir adlandrma sorunu deildir; olaya bakla ilgilidir. rnein Trk Devleti Avrupa'daki Trkiye'lileri "Gurbeti" olarak ele almakta ve onlar d politikasnn basit bir arac olarak kullanmaya almakta ve kullanmaktadr. Ama daha kts Trk ve Krt sol hareketlerininin de olaya ayn anlayla yaklamas, buradaki insanlar sadece oradaki mcadelenin maddi ve manevi destekileri olarak grmeleridir. Bu yaklam Avrupa'daki Trkiye'li Gmen Aznlklarn buradaki korkun durumlarna kar mcadeleye girmesini; bir toplumsal hareket oluturmasn (rnein Siyahlarn Amerika'da 50'li ve 60'l yllarda ykselen medeni haklar hareketi gibi bir hareket) engellemektedir. Avrupa'daki gmen aznlklar yeni bir znedir. Er veya ge Avrupa'da bir g olarak ortaya kacaktr. Gerek Avrupa Devletlerinin gerekse T.C.'nin btn abas bunu engellemeye yneliktir. Trk basnnn btn Avrupa sayfalar veya basklar bu amaca yneliktir. zgr Gndem onlardan bu bakmdan ayrlmal byle bir hareketin olumasna hizmet etmelidir. Bu Avrupa'da politika yapmak; Avrupa politikas yapmak demektir. Bu politikann znesi ve muhatab Trkiye'li Gmen Aznlk olmaldr. Sorunu biraz ar ekitirerek somutlamaya alaym. "Avrupa" sayfasnda iki gn arka arkaya "Krtler Avrupa'da 37 blgede seime gidiyor" ve "Avrupa'da Ulusal Meclis Sevinci" balkl iki byk haber yorum var. Aslnda bunlar "Avrupa" sayfasna deil Trkiye ya da Krtlerle ilgili sayfalara girmesi gerekir. Bu olay elbet bir Avrupa sayfas nda da yer alabilir ama olaya Avrupa'daki gmen aznlklarn sorunlar asndan yaklalrsa haberin verili biiminin kkten deimesi gerekir. rnein denilebilir ki: "T.C. hala Avrupa'daki "Gurbetiler"e oy hakkn vermesin Krt Ulusal Kurtulu Hareketi Avrupa'daki Krtlere sadece oy hakk deil 500 yeli Ulusal Mecliste 10 yelik kontenjan tanyor."
93

(Bu yaklam sadece Buradaki gmen aznlk asndan deil, Trkiye'deki Demokratik mcadele asndan da nemlidir. rnein Trkiye Byk Millet Meclisi'nde 10 ye Avrupa'daki Trkiye'lilerce seiliyor!) Ya da Krt Ulusal Kurtulu Hareketinin Avrupa'daki Krt gmen aznln buradaki mcadelesiyle iliki ve elikileri ele alnabilir. nk bu ikisi arasnda bir eliki olduu kans ok yaygndr. 2. Elbet Avrupa'da Gmen Aznlklarn henz dou halinde de olsa rgtllkleri ve hareketlilikleri var. Ancak gmen aznlklar da kendi iinde snflardan olutuundan bu snflarn eilimleri de var. Btn dier gazet elerin "Avrupa" basklar bunlar iindeki en tutucu, en kle, biraz da Sosyal Demokrat eilimlerin ve rgtlerin propagandalarn yapyorlar; sadece onlarla ilgili haberleri veriyorlar. zgr gndem onlarn susua getirdiinin krss olabilir. Yani gmen aznlklar hareketi iinde demokrat v e radikal bir eilimi ifade etmelidir. 3. Btn dier basnda Avrupa basklar ayr. zgr Gndem ayn duruma dmemelidir. Yani Avrupa blm srf Avrupa basks iin olmamal, aynen Trkiye basksnda da yer almal. Bylece gizli paternalizme son verilmeli. Avrupa'daki Gmen Aznlklarn Trkiye ve Krdistan haberleri okumas nasl normal karlanyor ise Trkiye'dekilerin de Avrupa'daki gmen aznlklarn haberlerini ve mcadelelerini okumas normal karlanmal. Trkiye'deki insanlarn da bizlerin buradaki mcadelelerinden renecekleri vardr. Bu nokta dier basndan ayr; zgr Gndem'in yapmaya alt gazetecilie uygun bir Avrupa sayfas iin olmazsa olmaz ilkelerdir. Akl vermek kolay. Peki pratik olarak ne yaplabilir? Aslnda Erturul Krk Hamburg'a bir konferans iin geldiinde zgr Gndem'in Avrupa'da epey okunduundan; Avrupa'daki Trkiye'li gmen aznlklarn radikal ve demokrat bir sesi de olmas gerektiinden; bu konuda yardmc olabileceimizden sz etmitik. O da byle bir Avrupa Sayfas projesi olduundan sz etmiti. Anlalan bu sayfalar o projenin hayata geirilmesi. Ancak bu gne kadar kimse bizimle temas kurmadndan nerimizin bilinmediini varsayyorum. Ben kii olarak haftada birka kere Avrupa'daki gmen Aznlklarn bak asndan yorumlar ya da makaleler yazabilirim. Ayrca biraz uzun aralklarla da olsa incelemeler yazabilirim. Henz kimseyle konumadm ama byle bir sayfann hazrlanmasna katkda bulunabilecek birok arkada olacan dnyorum. rnein yine Hamburg'tan Seluk Eralp imdiden katkda bulunmaya balam ve "Geciktirilmemesi Geereken Bir Tartma: Rostok Olay" balkl bir yazs yaynlanm. Yardmda bulunabilcek arkadalarn bir ou bilgisayarn yabancs deildir. Yazlarn seri olarak iletilmesi iin fax'n yan sra modem'den de yararlanlabilir. Tabii kimi teknik

94

sorunlar (ka bautluk olduu; trke karakterlerin ASCII iindeki yerleri gibi) zmek artyla. Eer konsept ve neriler ilginizi ekiyorsa zgr Gndem'den bir sorumlunun buraya gelmesi ve konuulmas en iyisidir. almalarnzda baarlar dilerim. Demir Kkaydn

95

Eski Kavramlar ve Yeni Dnya Dzeni

On dokuzuncu Yzylda burjuvazi, proletarya, kk burjuvazi gibi temel toplumsal snf ve tabakalar ifade eden birka kavramla o zamanlarn modern dnyasnn -ki bu dnya Bat Avrupa ve ABD ile snrlyd- btn nemli toplumsal ve politik gelimelerini anlamak mmknd. Yirminci yzyln tarihini ise sadece bu klasik temel snflar ifade eden kavramlarla anlamak olanakszdr. En azndan 1990'lara kadar olan dnemi anlamak iin zellikle i Snf iindeki brokratik tabakalar ifade eden kavramlara ihtiya vardr. Bir "sendika brokrasisi" ve bir "devlet brokrasisi" kavramlar olmadan, bu dnemin byk politik gleri olan "Sosyalist lkeler"i, Komnist ve Sosyal-Demokrat partileri, dolaysyla bunlarn politikalarn anlamak ve gerekten ezilenlerden yana bir politika retmek olanakszdr. Duvarn yklmasndan beri iine girilen yeni dnemde, nceki dnemin kavramlaryla bugnk dnyay anlamaya kalkmak, 19. yzyln kavramlaryla 20. yzyl aklamaya benzer. Gnmz dnyasn anlamak iin yeni kavramlara ihtiya vardr, nk ortada yepyeni ve bambaka bir blnme var ve dolaysyla glerin yepyeni bir ilikisi ve konumlan. *** Birok solcu "Yeni Dnya Dzeni" kavramn Bush'un ona ykledii politik, g dengelerinin deimesi anlamyla alp, aslnda "Yeni Dnya Dzeni" denilenin, Ekim Devrimi ncesi dnemin, emperyalizmin hibir kar g olmadan her trl cinayeti iledii dnemin, ikinci bir basks olduunu ifade edebilmek iin, deyimi btnye ya da "yeni" sfatn trnak iine alp yle kullanyor. Elbet "Yeni Dnya Dzeni" denilenin byle bir yan var. Ama o yeni dzen sadece g dengelerinin deimesinden te, glerin konumlarnda kkl bir deiiklii de ifade ediyor. Yani "Yeni Dnya Dzeni" sadece politik deimeleri deil sosyolojik deimeleri de ieren, sosyolojik bir kavram olarak ele alnmaldr. Yeni olan sadece politik boyutta, yani g dengelerinin deimesi boyutunda olsayd, yeni dnemi eski kavramlarla aklamak mmkn olabilirdi, ama yeni olann sosyolojik bir boyutu, yani toplumsal yapya; glerin yaps ve konumlanna ilikin bir boyutu vardr ve bu nedenle de yeni kavramlara ihtiya duyurur. Bu kkl deiiklii ifade etmek, "Yeni Dnya Dzeni"nin zgl yann vurgulayabilmek iin, biz "Dnya leinde Apartheid" kavramn kullanyoruz. Bunu sememizin bir nedeni de, Gney Afrika'nn Yeni Dnya Dzeninin ne mene bir ey olduunu kavramak iin ok ilgin, uyarc bir analoji sunmas ve eski kavramlarn ie yaramazln gstermesidir. *** Yeni Dnya Dzeni, Ekim Devrimi ncesinin ikinci bir versiyonu deildir. Ekim Devrimi ncesinde Dnya i Snf hemen hemen sadece ABD, Avrupa ve Japonya ile snrlyd. O

96

dnemin sadece ileri lkelerde toplanm bu ii snf toplumsal konumu ve politikalaryla dnyadaki temel devrimci gc oluturuyordu. Bugn ise durum bambakadr. Dnya i Snfnn byk bir blm artk ABD, Avrupa ve Japonya'nn dndaki lkelerdedir. Ama asl nemli deiiklik dnya ii snf iindeki yeni blnmede yatmaktadr. Zengin lkelerin iilerinin artk dnyann ezilenleriyle, ve ii snfnn kendileri dnda kalan byk ounluu ile ortak karlar yoktur. Tpk Gney Afrika'nn beyaz iileri gibi, Biz bu blnmeyi "Beyaz iiler" ve "Siyah iiler" kavramlaryla ifade ediyoruz. Gney Afrika'nn beyaz iileri hi bir zaman siyah iileri desteklemediler hatta onlara kar en sert politikalarn da taraftar oldular. Bu onlarn ii olarak kendi karlarn savunmadklar anlamna gelmiyor. Aksine beyaz ii olarak onlar pekala karlarn savunabiliyorlar, tam da bunu yaptklar iin. yani kendi zmre karlarn savunduklar iin burjuvalar gibi siyah iilere kar da tavr alyorlar ve yine tam da bu nedenle tavrlar bazen burjuvaziden bile daha gerici oluyor. Dnya kocaman bir Gney Afrika olarak dnldnde, zengin lkelerin iilerinin tpk Gney Afrika'nn beyaz iilerinin konumuna kayd grlr. Bu, dnya lsnde, glerin konumlar ve karakterlerinde bir nitelik deiiklii demektir. Bu deiiklii iermeyen kavramlarla da bugnn dnyasn anlamak ve ezilenlerden yana politika retmek mmkn deildir. Bunu bir rnekle gstermeye alalm. ABD askerlerinin Somali'ye "nsani Yardm" iin girmesine hemen hemen btn solcular hakl olarak kar ktlar. Ama bu kar klar bile aslnda biraz refleksti ve eski dnyann kavramlaryla izah ediliyordu. Ama rnein Almanya'da ayn gnlerde milyonlarca kiinin katld kl "rkla kar" gsterilere kimse kar kmad. Klasik kavramlarla olaya baklnca ortada rkl ve faizm tehlikesini lanetleyen buna kar sokaa kan "sessiz ounluk" szkonusudur. Ama aslnda, tarihsel olarak ifade ettii anlam ve sonular bakmndan bu eylemler hi de ABD'nin Somali'ye karma yapmasndan farkl deildi. nk bu yryler yaplrken Almanya'nn btn partileri bir araya gelip, Almanya ve Avrupa'ya Siyahlarn girmesini yasaklayan, olanaksz klan, dnyann yoksullarn bir rezervuara kapatan bir karar alyorlard "lticaclar sorunu" nam altnda ve bu rk karara, o rkla kar yry yapan yzbinlerce beyazdan bir tek bile kar k grlmyordu, aksine destekleniyordu. Ondokuzuncu yzylda kinci Enternasyonal partileri bile yeryznde igcnn serbest dolamndan yana olduklarn programlarna ve bayraklarna yazyorlard. Bugnn beyaz ii partileri ve rgtleri ise brakalm igcnn serbest dolamn, alk, sava, yoksulluk, politik basklar gibi nedenlerle bile insanlarn Avrupa'ya gelmesine karlar. Bu rklk deildir de nedir? Eski rklk bu yeni rkln sis perdesi oluyor yanlzca. Yzbinler szde rk ve faist saldrlara kar kyor ama ayn anda en byk rk karara ses karmyor ve onu destekliyor. ***

97

Mlln'de Trk'n yaklmasndan sonra Almanya'da ve Avrupa'da faizm tehlikesinden ok sz edilir oldu. Bu faizm kavram da bugnk gereklii anlamak iin ie yaramaz, Avrupa merkezli, beyaz adam merkezli bir kavram haline gelmi bulunuyor. Birincisi, saldrlar hi bir zaman beyaz ii rgtlerine ynelik deil, ilticaclara, sakatlara, homo seksellere ve bunlarla dayanan radikal solculara ynelik. kincisi saldrganlarla beyaz iinin hedefleri arasnda pek bir fark yok. Beyaz ii de yoksul lkelerden kimse gelmesin istiyor, saldrganlar da. Bu anlamda bir faizm tehlikesi yok. Ama eer faizmi, genel bir anlamda, rk ayrmcl anlamnda; insanlarn zgrlklerinin snrlanmas ve bask altna alnp ayrmc muameleye tutulmalar anlamnda alrsak, ortada tehlike deil gerek var. Ama bu gerek yine beyaz iin deil, siyahlar iin. Beyaz adam istedii yere gidebilir. Siyah ise zel izinlerle ve ancak siyahlara ayrlm kaplardan. Bugn btn Avrupa lkelerinde "yeni Sa" da denen rk partilerin bir ykselii grlyor. Eski dnemin kavramlar ve refleksleriyle bu partilerin faist partiler olduklarndan, faizm tehlikesinden sz ediliyor. Aslnda bu partiler klasik anlamyla faist partiler olmadklar gibi bizzat dnya ii snf iindeki bu yeni blnmenin politik ifadeleridirler. Bu partiler byk lde bizzat Avrupa'nn beyaz iilerinin yeni konum ve karlarnn ifadesidirler. *** Dnyaya artk yeni bir k altnda bakmak gerekiyor. Eski kavramlarla bu dnyay anlamak olas deil. En gerici eylemler bile ilerici olarak deerlendirilebilir eski kavramlarla. Uzaa gitmeye gerek yok. Bizzat zgr Gndem'den bir rnek. 4 Ocak tarihli gazetenin Avrupa sayfasnda "Almanya yeni yl gsterilerle karlad" bal altnda u satrlar okunabiliyor: "Toplumun tm kesimlerinden yabanc dmanlna ve ar saclara tepkilerin giderek artt Almanya'da yeni yla eylencenin yan sra rkl protesto eden eylemlerle de girildi. (...)" Aslnda bu haber yle verilmeliydi: "Beyazlar "rkla ve yabanc dmanlna kar" diyerek balattklar yeni rk gsterilere byk kitleler halinde katlyorlar." Olayn z budur ve tarihsel anlamyla Somali'ye ABD mdahalesinden farkszdr. Ama bu zdelik eski bak as ve kavramlarla grlemez, Demir Kkaydn 7.01.1993

98

Gmen Aznlklarn Hedefi Ne Olmal?

Solingen'deki kundaklama olayndan sonra gsterilen tepkilerin tozu duman arasnda bu tepkilerin anlam; zm nerileri zerine az kafa yoruldu. Ama asl nemlisi Avrupa'daki gmen aznlklarn "zm nerileri"nin ne olacadr. Bu ise her eyden nce gmen aznlklar iinde hedefler yani program konusunda bir tartma gerektirir. Avrupa'nn eitli lkeleri; ABD vs. Almanya'daki bu rk vaheti ne karr ve lanetlerken aslnda tek kaygs Alman kapitalizmini bu bahaneyle biraz keye sktrmak ve baka alanlarda baz tavizler koparmaktr. Trkiye'nin de olaya bak farkl deildir. O da bu olaydan yararlananrak Almanya'dan baz tavizler peinde. Yani Almanyadaki Trkiye'lileri d politikasnn basit bir arac olarak grmektedir. Trkiye'li gmen aznlk iinde sesi yksek kanlar ise "ifte Vatandalk" talebini her derde deva ebegmeci gibi ne srp Trk devletinin d politikasnn basit bir arac olmaktan teye bir ey yapmyorlar. Geni kitle ise; Avrupa'nn bu en uysal gmen aznl ise ilk defa bu olayla radikalleme; kendini savunmay rgtleme; sokaa kma eilimi gsteriyor. Ancak bu eilim; gerekli n hazrlktan yoksun olduu iin radikalizmini ilk bakta hi de radikal olmayan sembollerle ifade ediyor. rnein btn Trkiye'lilerin katld protesto yrylerinde bol miktarda Trk Bayra grlyor. Bunu grenler hemen kolayca bayrakl genleri faist diye damgalyorlar. Ve iin kts gerekten bu genleri faistlerin kucana itiyorlar. Trkiye'de Trk bayra tamakla Almanya'da Trk bayra tamak arasnda hibir ortak yan yoktur. Burada her allahn gn Trk olduu iin aalanan; ayrmcla urayan bir insann Trk Bayran tepkisine sembol yapmas; beyaza zenip siyahlndan utanan zencinin "siyah gzeldir"; veya o gne kadar "Kanaken" diye aalanm Yeni Kaledonyalnn; bu ismi benimseyip "evet biz kanakanz" demesine; veya o gne kadar krtln gizleyen, ondan utanan Krdn gururla Krtln ne karmasna benzer. Ve ezilenlerin mcadelesi bakmndan "enternasyonalist" olup da bu olayn anlamn kavramayarak ve rnein Alman solcularyla ama onlarn gmenleri bir nesne olarak ele alan parolalaryla yryen ve davrananlardan daha radikal ve umut verici bir hareketi ifade eder. Avrupa'daki herhangi bir gmen aznlk; rk ayrmclk karsnda mcadeleye girdiinde ksa bir sre sonra unu grmek zorunda kalacaktr: a) Avrupa ve hatta btn zengin/beyaz lkelerdeki parampara gmen aznlklar birletirecek bir hedef ve bayrak olmadan basklar karsnda savunma salanamaz;

99

b) Avrupa'daki btn gmen aznlklar bir araya gelse bile nfusun kk bir aznln oluturmaktan teye gitmeyecekleri iin, nsanln byk ounluunu oluturan dnyann yoksul/siyahlaryla ortak bir program ve bayrak altnda birlemek zorundadrlar. Dier bir deyile; kendilerini Avrupa'nn en az imtiyazl kesimi olarak deil; yeryz siyahlarnn en imtiyazllar olarak tanmlamalar gerekir. Elbette byle bir hareket ne Trk ne de herhangi bir ulusun bayranda kendi semboln bulamaz. Ancak geni gmen aznlk ynlarnn bu noktaya varabilmesi iin bugn rnein Trk bayrayla sokaa kmas; ksacas herhangi bir ekilde mcadeleye girmeleri gerekiyor. En ksa zamanda Trk bayrann; brakalm dier gmen kesi mlerini bir yana, Trkiyeli gmen aznln u sralar Krdistan'da yanan atele snan ve zgr bir Krdistanda bu sefaletin son bulaca hayaliyle tm enerjisini oraya aktan Krt dier yarsn bile kazanamayacan ve iteceini grecektirler. Somali'de Birlemi Milletlere kar direnenler ve Avrupa'da Trk bayraklaryla sokaa kp ortal yakan Trk genleri; birbirlerinden habersiz ve bilincinde olmasalar da yeni dnya dzeninde; gezegen apnda kurulan apartheid dzeninde ayn safta ilk nc direnileri gerekletiriyorlar. Dnya bu k altnda grlmeden gnmzn hi bir olay kavranamaz. Olaylara siyah gzyle bakmal. Bu karanlkta grmek isteyen siyah bir gzlk takmal. 10.06.1993 DEMIR_AYDIN@CL-HH.ZER ## CrossPoint v2.1 ##

100

Yeni Dnya Dzeni: Gezegen apnda Apartheit

Apartheid denen rk ayrmcl sisteminin Gney Afrika'da kerken gezegen lsnde kuruluuna ahit oluyoruz. Dnya, zenginler (beyazlar) ve yoksullar (siyahlar) olarak ikiye blnyor. talyada zengin Kuzey'in yoksul Gney'den ayrlmasn savunan Lombard Ligas btn gndemi belirleyip, seim baarlar elde ediyor. Zengin ek lkesi, yoksul Slovak lkesinden ayrlyor. Hrvatistan ve Slovenya, eski Yugoslavya'nn bu en gelimi ve zengin iki blgesi, onlarca yl ayn devlet ats altnda yaad yoksul Arnavut, Bonak, Makedonlarla her trl kader ortakl olasln ortadan kaldrp, batan karlmlarn ihanetiyle zengin Avrupa'nn kollarna atlyor. Dalan Sovyet mparatorluunda ayn ii, en zengin cumhuriyetler olan Baltk Cumhuriyetleri yapyorlar. Dou Almanlar zengin Avrupa'ya katlmak iin duvar ykyorlar; Arnavutlar ocuka bir saflkla, Dou Almanlarla ayn amalarla, oul veren arcklar gibi gemilere p denizi ayorlar. Alman sadrazamn sol taandan dt iin dn bayramla zengin beyaz dnyann imtiyazllar arasna alnyor; Arnavut ise yoksul olduu iin tekme tokat dnya siyahlarnn yeni kurulmakta olan rezervuarna geri yollanyor. Almanya'da 30 yldr alan, orada domu bir Trk veya Krt hala hi bir hakka sahip deilken; Dou Alman annda btn haklara ve stne stlk imtiyazlara bouluyor. Bu yeni rk ayrmcs sistem, klasik rklktan farkl olarak kltr ve refaha dayanyor. Duvarn ykl sadece Yalta'dan beri sren dengelerin bitiini deil; ama ayn zamanda, dnya lsndeki yeni Apartheid dzeninin kuruluunu sembolize ediyor. *** Zengin Beyazlar (Kuzey Amerika; Dou Bloku'nun zenginlerini iine alm Bat Avrupa; Japonya ve Avustralya) yoksul siyahlar; "kinci Dnya" Diyebileceimiz (eski "nc Dnya" ve Dou Avrupa ve eski Sovyetler Birlii'nin yoksullar) kocaman bir "bantustan"n veya "rezervuar"n iine hapsediyor. ABD Atlas Okyanusu'ndan Pasifik Okyanusu'na, btn Meksika Hududu boyunca elikten bir duvar ryor. Almanya'da btn partiler Mlln katliam dolaysyla anti -rk gsterilere katlan kamuoyunun tam desteini alarak, tamamen rk yeni bir iltica yasas zerinde anlayorlar. Artk bir siyahn Almanya'ya ya da Avrupa'ya girmesi; dier bir ifadeyle siyah hapishanesinden dar kmas olanaksz. Beyaz adam, bu duvarlar kendi etrafna ryormu gibi; akma kar bir savunma tedbiriymi gibi gsteriyor. Bu duvarlar Avrupa ve ABD'nin, yani beyaz adamn kendi etrafna deil; siyahlarn etrafna rd duvarlardr. Eer kendi etrafna duvar rseydi, kendisi de duvarn dna kamazd. Ama rlen duvarlarn dna kamayan siyah olacaktr. Beyaz ise pekala o

101

duvarlarn iine girebilecektir. Tpk Gney Afrika'da olduu gibi. *** Bugn dnyann siyahlar duvarn dibinde derdest edilip geri yollanyor; yaknda ok zorlarlarsa vurulacaklar; bir sre sonra ise duvarn dibine gelme frsat bulamadan doduklar yerde yok edilecekler. Bundan 2,5 yl nce ABD Senatosu Savunma Komisyonu'nun hazrlad bir raporda yeni bir savunma doktrini neriliyordu. Buna gre; artk "nc Dnya" ile Gelime yardmlar Bakanl deil; Pentagon, CIA ve Enerji Bakanl ilgilenmeli, ekoloji ve nfus aratrmalar askeri bir stratejinin paras olarak ele alnmal, "crash situation" blgeleri nceden belirlenmeli ve tehlike bymeden askeri olarak mdahale edilmeliydi. "Crash situation" ise, nfusun yiyecek vs. rezervlerini amas durumu olarak tanmlanyordu. te Somali'de uygulanan bu yeni stratejinin provasdr. Yakn bir gelecekte, "Nfus fazla" veya "Ekolojik dengeyi bozuyorlar" denerekten milyonlarca siyahn, beyaz adamn refah ve tketimi uruna, tpk bilim kurgu filmlerinde olduu gibi, veya tpk eski Isparta'llarn fazla klelerini kltan geirmesi gibi yok edildiini grrsek kimse armasn. Aslnda Krfez Sava, bu "rklar sava"nn ilk rneidir de. Noam Chomsky yle yazyor: "Krfez sava aslnda ilk rklar savayd. O gnlerde -ben uluslar aras basn srekli izliyordum- bir kiinin hangi tarafta yer aldn byk bir ihtimalle tahmin edebilmek iin, sadece o kiinin yznn rengine bakmak yetiyordu." svire'de askeri tatbikatlar artk lkedeki yabanclarn, yani siyahlarn bir ayaklanmasna kar yaplyor. Amerikan filmlerinde kt adam eskiden bir Rus olurdu, onun yerini oktan nc dnyallar ve Mslmanlar ald. Tpk kovboy filimlerinin vahi yerlileri gibi. Sovyetlerin dalmas zerine nkleer silahlarn ve tekniin "nc Dnya" lkelerine gitmemesi iin yaptrmlar uygulanyor. Tpk Gney Afrika'da siyahlarn silah tama hakk bulunmamas gibi. *** stisnasz btn Avrupa lkelerinde yeni rk partiler hzla g kazanyar, gndemi belirliyor ve dier partileri fiilen kendi programna ekmi bulunuyor. Bu rk partiler klasik faist partiler deiller. Bu partiler kk burjuvazinin beyaz iiye bir saldrsna ifade etmiyorlar. Aksine bu partiler dorudan doruya byk lde beyaz iilere ve beyaz nfusa dayanyorlar. Klasik faist partiler rklklarn en azndan , "Yahudi sermayesi" gibi argmanlarla zengin snflara kar gstermeye alrlard. Yeni rk partiler ise, dorudan doruya yoksul, haklardan yoksun gmenlere karlar. Tpk gney Afrika'nn beyaz iileri gibi. ABD, Avrupa veya Japonya'nn beyaz iileri kapitalist ekonominin bir buhran karsnda pekala demokratik, sosyalist bir devrim bile yapabilirler. Ancak bu sosyalizm tpk Platon'un "Devlet"inde olduu gibi, bir "kle sahipleri sosyalizmi", beyaz adamn sosyalizmi olacak, yeryznn siyahlarnn srtnda ykselecektir. Beyaz adam bugnk imtiyaz ve

102

zenginliklerinden vazgemedii veya vazgemeyi gze alamad takdirde kuraca rk bir sosyalizmden baka bir ey olamaz. Bu, aslnda beyaz iilerin dnya ii snf iinde ok imtiyazl bir zmre oluturduu anlamna gelir. Gney Afrika'nn da imdiye kadar gsterdii gibi, beyaz iilerle ortak bir cephe artk olas deildir. Onlar imtiyazlarnn klesi olmulardr. Peki, dnyann siyahlar ne yapacak? Onlar beyaz adamn ayrcalklarna ve tketim dzeyine sahip olmak gibi bir program gelitiremezler. Eer tm dnyann siyahlar beyazlar kadar enerji tketirlerse u gezegende bir hafta bile yaamak mmkn olmazd. Dolaysyla siyahlar, Bat Uygarl'ndan farkl bir uygarl tasarlamak ve onun iin mcadele etmek zorundalar. Bu ise Bat Uygarl'nn eletirisi olmadan mmkn deildir. Trk ve Krt sosyalistleri sadece kendi lkelerinde bir alternatif olabilmek iin deil, ama ayn zamanda deien dnyay kavrayabilmek ve dnya siyahlarnn mcadelesine bir katkda bulunabilmek iin de Kemalizmin hadafiyle rten kendi hedef tasavvurlarnn bir zeletirisine girmek zorundadrlar. (Not: Bu yazda kullanlan "siyah" ve "beyaz" terimleri politik terimlerdir. "Beyaz" rk basky uygulayan, imtiyazl olan... "siyah" rk baskya maruz kalan, ezileni ifade etmektedir. rnein, bir Japon, "sar rk"tan olmasna ramen "beyaz"dr. Buna karlk Japonya'da alan Koreli gmen ii de "sar rk"tan olmasna ramen "siyah"tr. Avrupa'daki Trk veya Krt "beyaz rk"tandr ama "siyah"tr.) Bu yaz 13 Aralk 1992 Pazar tarihli zgr Gndem'in ikinci sayfasnda Forum kesinde yaynland.

103

nc Blm Sosyalist Bir Uygarlk in

Beyazlar Arasna Katlmak veya Beyazl Yok Etmek.
Bu gnn dnyasn kavramak iin en iyi analojilerden birini, bizlere, bu dnya doarken kendisi yok olmu Gney Afrika'daki Apartheit rejimi sunar. Zengin ve fakir lkeler arasndaki fark ylesine bymtr ve ylesine bir kritik bykl amtr ki, zengin lkelerin cretlileri iin bile, yeryz lsnde eitliki bir dzen istemek, bu gnknden daha geri bir tketim dzeyini istemek ile ayni anlama gelir. Tarihte ise, hi bir snf ve zmre var olandan daha kt koullar veya olan korumak iin bir devrimci atlm yapmaz ve bunu desteklemez. Bir rastlant deildir zengin lkelerde yeni rk partilerin zellikle ii semtlerinde ve iilerin zellikle yabanc iilerle en fazla rekabet iinde olabilecek isiz ve en alt kesimleri arasndaki etkisi. Bir rastlant deildir, zengin lkelerin iileri arasnda, yabanclara olan dmanla ve rkla kar mcadele etmek isteyen sol radikal gruplarn bile, bu sorunu genel szlerle geitirmeleri, somut sorunlarda susmalar veya yabanc dmanlna kar argmanlar getirirken, yabanc iiler olmasayd rnein sigorta sistemi kerdi; veya zaten onlar zaten kt ilerde alyorlar ve senin iini elinden alamazlar trnden, "ecaat arz ederken sirkatin syleyen merdi Kpti" (Mert ingene kendini verken hrszlklarn anlatr.) misali rk argmanlar getirmek zorunda olmalar. (Yani ancak onlara imtiyazlarn yabanclar sayesinde srdrebildikleri ynndeki argmanlar getirmeleri.) Bu grlmek istenmeyen bu lanet blnmenin bilinsiz bir itirafndan baka bir ey deildir. Bu lanetli blnme, insanln kurtulu umutlarn adeta berhava etmektedir. Sosyalizmi ancak, en gelimi, en ileri lkelerin kltive cretlileri rgtleyebilirler. Ancak onlarn kapitalizm zerindeki bir zaferi bu ynde tayin edici bir zafer anlamna gelip insanln nn aabilir. Ama bu blnme, sosyalizmi gerekletirebilecek olan istemez klyor. Onu isteyebilecek olan, yeryznn yoksul lkelerinin cretlilerinin ise yapabilecek gc yok. Bylece sosyalizm, yeryz lsnde eitliki dzen ideali, tek tek lkelerdeki demokratik ve sosyalist mcadeleler bakmndan; daha nceden grlmeyen baka bir anlam kazanyor. Fakir bir lkenin cretlilerinin, nlerindeki demokratik grevleri yapmak iin ayaklanmalar halinde yle bir amaz karsnda kalmaktadrlar. Kendilerini frenlemeyip, zel mlkiyete dokunduklar takdirde, zel mlkiyet tabusunu tanmayan bu lke, kendini askeri, iktisadi ve siyasi bir kuatma altnda bulacaktr ve Ekim Devrimi sonrasnda olduu trden, geici bir sre iin bile olsa pek bir yaama ans olamayacaktr. nceden grlemeyecek koullarda dengelere dayanp bir sre yaad var saylsa bile, yoksulluk, ekonomik albuka veya otari

104

vs. sonucunda, yaananlardan daha iyi bir sonu kma olasl bulunmamaktadr. Zaten bunu gren emekiler, kendilerini demokratik grevlerle snrlamak eilimi gstereceklerdir. Yani en iyi koullarda kapitalizm erevesinde bir demokrasi. Bu ise, kapitalizmin gelimesi iin ideal koullar, burjuvazinin egemenlii iin en ideal biim demektir. Yani en iyi koullarda, en kklsnden bir devrimci kabar yaayan bir lke, kapitalist byme ve burjuva egemenlii iin ideal koullar; dolaysyla dnyann bu gnk verili koullarnda, zenginler arasna katlma sonucunu verir. Yani imtiyazll yok etmez, imtiyazllar arasna katlr. mtiyazllar arasna katlmas yani zengin bir kapitalist lke olmas demek ise, bu lkenin iileri de imdiki zengin lkelerin iileri gibi, yeryz lsnde eitliki bir dzenden dorudan karl olmayacaklar demektir. Bu ise u demektir, demokrasi ile sosyalizm ilikisinde, imdikinden ok farkl bir balant olumu bulunmaktadr. Demokratik mcadelelerin baars sosyalizm iin mcadelenin koullarn kolaylatrmamakta ve ona yaklatrmamaktadr. Demokrasi ve sosyalizm ilikisi klasik niteliini yitirmitir. Ne var ki, byle muhayyel bir demokratik kitle hareketlenmesinin olaylarn i mant bakmndan daha yakndan baklmas halinde, baka bir engelle de karlat grlr. Emekilerin ve iilerin bir demokratik kitle hareketlenmesi yaratabilmesi ve bunun ban ekebilmesi, her eyden nce, onlarn burjuvaziden bamszlamalar, bamsz bir programlarnn olmasyla mmkndr. Ne var ki, programatik dzeyde burjuva uygarln ke ta olan kutsal kii mlkiyetine dokunmay hedef almadan; yani ayr bir bayrak ve program olmadan, bamsz bir g olmak, dolaysyla demokratik bir hareketlenmeye nderlik etmek mmkn deildir. Emekilerin kendilerini demokratik grevlerle snrlamalar, onlarn demokratik grevleri bile sonuna kadar gerekletirmesinin nnde bir engel haline gelir, nk onlar fiilen burjuvazinin ideolojisi ve programnn arkasna takar. Burjuvazinin ise, byle bir radikallemeden eskisine nazaran daha az korkmak iin bu gn daha ok nedenleri olsa bile, kkten bir deiim istemeyecei ortadadr. Bu takdirde, kendini snrlayan bir demokratik kitle hareketi, demokratik hedeflerine bile ulaamama, kendini snrlamad takdirde ise yaayamama durumunda olacak demektir. Peki bu kmazdan hi bir k olana bulunmamakta mdr? Hayr. Kk de olsa bir umut var. Bu umudun nasl bir imkan olduunu anlamak iin yine bir analojiye ba vuralm. Krt ulusal hareketi, en ar yenilgilerini aldnda, varln srdrebilmek iin, bir ulusal hareket olmay amak, kendisini ezen ulusun ezilenleri iin de bir program gelitirmek zorunda kald. Marks'n dedii gibi, artlar onu ylesine geriye itti ki, baka aresi kalmadndan, "te Rodos, haydi atla" deyip atlamak zorunda kald. Her hangi bir demokratik taleplere dayanan kitle hareketi de, d emokrasiyle alakas olmayan bir dk olmak istemiyorsa, en iyi koullarda ise, yeryznn imtiyazllar arasna katlmak gibi, yani kendi paasn kurtarmak gibi bir duruma dmek istemiyorsa, bir tek lkede bir sosyalist iktidarn yaama ve baar ans olmadndan, tm insanln nne bir programla kmak, bir lkeye ilikin bir sosyal hareket olmaktan kp, tm insanla ilikin bir sosyal hareket olmak zorundadr. Dolaysyla, her hangi bir lkedeki sosyalizme ynelen bir hareket,

105

tm insanlk iin bir programa sahip olmaldr. Bu da, her hangi bir lkedeki sosyalist hareketin, o lkeye ilikin deil, tm insanla program nermek zorunda olduu, dolaysyla ulusal lekte sosyalist bir politika yaplamayacadr. Her hangi bir lkedeki sosyalist program ve politika dnya lsnde olmak zorundadr; evrensel olmak zorundadr (uluslar aras deil). Ancak bu imkansz gibi grnene cesaret edebildii takdirde bir ans olabilir. Meksika'daki Zapatista hareketi, bu gerekliliin ifadesi olan eilimler gstermitir. Dnya leinde bir programa doru, her ne kadar bu kendini neo-liberalizme kar olmakla snrlasa ve bu evrensele yneliin getirdii destei, kendi mcadelesine bir uluslararas destek olarak alglayp kullansa ve ulusalcln gl etkilerini yaratt snrlamalar ve zamann gerici ideolojilerinin bir etkisi olsa ve zengin lkelerin dier ezilenleri somut bir programdan te henz bir retoriin elemanlar olarak var olsalar bile, dnya ii ve yoksullarnn, yeni dnya koullarnda el yordamyla bir araylarnn da ifadesidir. Evet tm insanlk iin bir program, tm insanlk iin eitliki ve dayanmac bir toplum program ve uzak bir gelecein deil, bu gnn acil grevi olarak: ikinci bir lm parendesi. Krt Ulusal Hareketi, nasl, sadece Krtlere ilikin bir program iin savat takdirde, Krtleri de kurtaramayacan grp, kendisini ezenleri de kapsayan bir programa gemek zorunda kaldysa; her hangi bir lkedeki sosyalist bir hareket de, bir lkeyle snrl kald takdirde, (nk bir lkeyle snrl bir sosyalist programn gerekleme olana hi olmadndan ve lke perspektifi nedeniyle ideolojik insiyatifi burjuvaziye kaptrdndan) o lkeyi demokratik bile yapma ans olmadn grp, bir lkeye ilikin bir sosyalist hareket olmaktan kp, tm insanla ilikin bir sosyalist hareket olmak zorundadr. Dier bir ifadeyle, beyazlarn arasna katlmak isteyen deil, yeryznden beyazl kaldran bir hareket olmak zorundadr. Tarih yle bir ikilemi dayatyor: ya hi demokratik grevlerin bile altndan kalkamama; en iyi olaslkla kapitalizm ve imtiyazllarn arasna katlmak iin ideal koullar yani insanln umutsuz durumunun devam ve yok oluu ya da yer yz leinde bir sosyalizm iin mcadele. Geen yzylda nerilen, ve imtiyazllar arasna katlma anlam tamayan, sosyalizme yaklatran bir demokrasi veya bu yz ylda grlen, bir lke iinde zel mlkiyetin tasfiyesi ile ileri lkeler iilerinin atlmna g verip onlarn gelip ii bitirmesini bekleme yollar tkaldr, tarihin bu kmaz sokandan, uurumun te tarafna atlama cesareti ile klabilir. Tam da insanln bu kmaz, Trkiye'nin nne, bir ok koul un bir araya gelmesiyle, zenginlerin arasna katlma olanan yaratm bulunuyor. Krt ulusal hareketinin nerdii "Demokratik Cumhuriyet" program gerekletii, yani Trkiye'de yeni bir ulus tanm temelinde, diller ve kltrlerin politik anlamlar bolanp, demokratik dnmler yapld takdirde, o "Demokratik Cumhuriyet" dnyann zenginleri arasna katlma olanana sahiptir. Bu tr projeler sadece sahte hayaller yayarlar. Ama kimi dogmatik ve yzeysel solcularn iddia ettii gibi, Trkiye'nin zenginlemesini ve buna bal olarak emekilerine daha iyi koullar salayamayaca iin deil. Byle bir olanak var. Ama bu olanan kendisi sahte bir hayaldir. nsanlk yok olurken hi bir ulusun kurtulma ans yoktur. Byle bir ans varm gibi

106

gsterdii iin sahte hayaller yaymaktadr. Bu projeler sadece sahte hayaller yaymyorlar, ama ahlaki olarak da savunulamaz fiilen olumluyorlar. Hayr her koyun kendi bacandan aslmaz. Yeryznn en cra kesindeki yoksulluk, eitsizlik bile tm insanlarn sorunudur ve sorunu olmaldr. Trkiye veya o Krt - Trk Demokratik Cumhuriyeti ya da anayasal vatandala dayanan mozaik cumhuriyet: yok Rusya'nn knn ve dnya dengelerinin ve de Krt Ulusal hareketinin dinamizminin ve de Osmanl Bizans'n kltrel mirasnn ve daha bir ok faktrn bir araya gelmesiyle, blgeye refah ve bar getirebilirmi; gl bir lke kurarm. Btn bunlar olabilir de. Olsa bile, yer yznn en cra kesindeki bask, yoksulluk ve eitsizlikten tm insanl sorumlu tutan bir dayanmac toplum ideali iin bunlarn ne anlam olabilir? Her an yer yznde binlerce ocuk lrken; btn zenginlikleri yaratan alan insanlar bunlarn ne iin ve nasl kullanlaca zerinde zerrece bir karar verme yetkisinde bulunmazken; "yksek" canllarn yaamn salayan koullar byk bir hzla tahrip edilirken; imdilik uzaklat yolunda geici bir izlenim yaratm olan bir nklear kyamet yarn btn korkunluu ve daha karmak dengeleriyle insanln kapsna dikilecekken; en yksek refah toplumunda yaayanlar iin bile hayat yalnzlk, yabanclama, eyleme gibi kapitalizmin sonular altnda inim inim inlerken, Orta Douda zengin ve bar iinde bir lke hayali, "gemisini kurtaran kaptandr" demekten baka ne anlam gelir? Trkiye'nin hzl gelimelere girebilecei bu dnemde, demokrasi isteyen gler, bu bencilliin savunucular ve sahte hayaller yayanlar olmak istemiyorlarsa, ikinci bir lm parendesi daha atp; tm insanlk iin bir hareket ve program gelitirmek zorundadrlar. Bu tpk slam'n Ament's gibi her iin badr. Bu anlay ve yaklam olmadan ne tm insanlk iin programn ne olaca, ne de bu grevin bu gnn somut mcadeleleri iinde nasl somutlanaca tartlamaz ve anlalamaz. Demir Kkaydn Demir@koxuz.org 25.11.1999 00:50

107

Krt Ulusal Hareketi ve Avrupa'daki Krtler

Krt Ulusal hareketinin ykselie getii ve PKK'nn gerilla savana balad seksenlerin ortalarna doru Avrupa lkelerinde yaayan Trkler de, zellikle en youn olduklar Almanya'da ilk kez, bir yandan rk saldrlar karsnda z savunmadan kaynaklanan, dier yandan, ayrmcla kar eit haklar istemi erevesinde, tpk elli ve altmlarn Amerika'snda olduu trden bir "siyahlar" hareketi gelitirme eilimi gsteriyorlard. Bir bakma Avrupa'daki Krtlerin seksenli ve doksanl yllarda yaad, Krdistan'daki mcadelelere ynelik politiklemeyi, Avrupa'daki Trkler yetmili yllarda yaamt. Trkiye yetmili yllarda tarihinde grd en kitlesel radikalleme ve politikleme dalgasnna paralel, Avrupa'daki Trkler de hzla politikleme eilimi gstermilerdi. Bu politikleme ve radikalleme, tpk daha sonraki on yllarda Krtlerde de grlecek trden, "ana vatan"larndaki radikallemeden kaynaklanyordu. Avrupa'da politikleen bu Trklere kar, Trk sol hareketlerinin tavr ve bak ne ise, ayns daha sonra Krt hareketlerinin Avrupa'da politikleen Krtlere bak o olmutur. Onlar "ana vatan"daki mcadelenin bir maddi ve lojistik destek ss olarak grmek ve onlar araclyla Avrupa kamu oyu ve devletleri zerinde bir etkide bulunmak ve dolaysyla Trk devletine kar bir bask arac olarak kullanmak. Onlarn kendi sorunlar temelinde bir politika akla bile gelmez; hatta bu yndeki kimi eilimler, esas mcadele alannda g kaybna yol aaca, g ve enerjileri blecei, angajman azaltaca gibi dncelerle bastrlr. Aslnda burada ok ilgin bir paradoks vardr. Bu gmenleri bylesine bir diyaspora milliyetiliine ynelten; iinden kp geldikleri lkedeki gelimelere bu kadar hassas klan tam da yaadklar toplumda uradklar dlanma ve baskdr. Bu yaanan bak, smr ve dlanmaya olan tepki, bir bakma ana vatana ynelik bir politiklemeyle kendini da vurmakta ve adeta bir sblimasyon gereklemektedir. Ne var ki tama suyla deirmen dnmez. 12 eyll darbesi gelip de, btn toplumsal hareketlenmeyi ve muhalefeti ezince, ayn basklara uramasa bile, ateiyle snd hareketlenmenin yok olmasyla beraber Avrupa'daki Trklerin hzl bir apolitiklemesi balad. Ama ayn srada Trkler arasnda yava yava, Avrupa'daki uradklar ayrmcla ilikin bir hareketlenme eilimi de ortaya kyordu. Bir sre sonra dernekler ve mitingler giderek azalan sayda insanlarn urak yeri oldu. Ayan altndan bu topran kay, kimi Trkiyeli solcu gruplar Avrupa'daki Trklerin sorunlarna ynelmeye itti. Ama bu ynelim ayn zamanda sadece Trkiye'deki yenilginin deil, dnya apndaki yeni muhafazakarln gerici atmosferinde, ayn zamanda ideolojik bir saa kayla birlikte gerekletiinden, gmenlerin sorunlarna ynelme ideolojik saa kayn nedeni ya da zorunlu bir sonucuymu gibi grnmesi yanlsamasna yol ayordu. Krt hareketi ise tam bu srada, Krdistan'daki ykseliini yaamaya balamt ve o ykselie paralel, on yl nce Trklerin yaad trden Avrupa'daki Krtlerin politiklemesi ve radikallemesi ykseliyordu. Bu koullarda, gmenlerin sorunlarna ve hareketine ynelme,
108

sadece Krdistan'a ynelik mcadelenin enerjisini saptrc; sadece ideolojik olarak sa kay deil ama ayn zamanda, bu ynelenlerin Krtlerin mcadelesine kar tavrlar nedeniyle, sanki Krt mcadelesine kar bir manplasyonmu gibi kavrand Krt hareketi tarafndan. Dolaysyla daha balangta, Avrupa'da, ki Avrupa'nn en gl lkesi Almanya'da ve Almanya'daki en byk gmen grubu olan Trkiye'den gelen Trkler ve Krtler arasnda bir uyumsuzluk ortaya kt. Aslnda bu uyumsuzlua yol aan nesnel nedenler deil, znel artlanmalar ve yanlsamalard. Yoksa Avrupa'daki bir gmen Trk hareketinin ykseli eilimi ve Krtlerin mcadelesinin ykselii bir zamandalk gsteriyordu ve baka yaklamlar altnda pek ala birbirlerini glendirici bir etkide bulunabilirlerdi. Ne var ki gelime byle olmad. Krtler sadece kendi ulusal hareketlerinin tesini grmediklerinden deil; sadece gmenlerin sorunlarndan dolay ve onlara ynelik bir hareketlenmenin Krdistan'daki mcadeleden g ve dikkatleri saptraca korkusundan deil; ama ayn zamanda, Avrupa lkelerinin Trkiye'ye bask yapmasn salama ve onlarla gmen sorunu dolaysyla aray bozmama yaklamnn da etkisiyle gmen hareketlenmesine souk hatta rakip olarak baktlar ve en iyi durumda onlar Krdistan'da yrtlen mcadelenin duyurulmas iin platformlar olarak kullandlar. Bu yaklam en ak, yabanclarn Alman devletinin rk politikalarna kar yapt toplant ve yrylerde grlyordu. rnein btn uluslardan konumaclar, guruplar, Alman gericiliinin rk kavram olan "misafir iilik" kavramn reddeder; bu kavramn yabanclar her trl haktan yoksun brakmann klf olduunu syler; madem biz burada alyor ve vergi veriyoruz tmyle eit haklar istiyoruz derken. Krt Konumaclarn hemen daima, konuyla ilgiyi yle kurduklar grlyordu. "Bizler Trkiye'deki basklar nedeniyle ve igal altndaki lkemizin geri braklml nedeniyle buradayz. Biz burada zorunlu bir misafirlik yayoruz. lkemizi kurtardmzda kendi lkemize dneceiz. O halde bizim lkemize dnebilmemiz iin, Trkiye'ye daha fazla bask yapn. O zaman biz bir problem olmaktan karz." Gmenlerin direni abalar karsndaki bu derin anlayszlk ve hor gr yabanclarn kendi sorunlar temelinde, daha henz emekleyen bir hareketlenmeyi canlandrmaya ynelik mitinglere kar tavrlarda da grlyordu. Bu tr gsterileri, Krtler byk kitleleriyle ele geiriyorlar ve onlar Krdistan'daki mcadelenin sorunlarna ilikin mitinglere eviriyorlard. Eninde sonunda Krtlerin ounluklaryla ele geirecei ve gerek hedefinden bambaka bir hedefe yneleceinden gmenler miting tertiplemez ve mitinglere bile gitmez olmulard. Krtler en iyi halde bu mitinglere; o mcadeleye destek vermek iin deil; kendi mcadelesinin tantmn yapmak iin katlyorlard. Avrupa'daki yabanclar iinde en rgtl, politiklemi, militan ve zellikle Alm anya'da en byk gmen gurubunu oluturan Trkiye'den gelenlerin yarsna yaknn oluturan Krtlerin Avrupa'daki yabanclarn sorunlarna souk, ilgisiz hatta bir rekabet havas iinde yaklamalar; yeni yeni doma eilimi gsteren Trkiyeli gmenler hareketinin daha batan topallamasna yol amakla kalmad, uzun vadede Trkiyeli gmenlerin de bu sefer Krtlerin urad basklar karsnda ayn ilgisizlii ve dmanl gstermelerinin yolunu am oldu.

109

Krt Ulusal Hareketi'nin, Krdistan'dan gm, Avrupa'nn veya Trkiye'nin batsnn ehirlerine yerlemi Krtleri, Krdistan'daki mcadelenin sadece madde ve insan kayna olarak grmesi ve onlar kendi sorunlarndan hareketle rgtlemeye ynelmemesi uzun vadede Krdistan'daki mcadelenin tecrit olmasnda ve sonunda ald ar darbelerde tayin edici bir rol oynamtr. Trkiye'nin batsnda, bunun nasl politik slam' glendirdii; bu korkudan bu sefer ehir orta snflarnn nasl Genel Kurmayn arkasna takld gibi konulara baka bir yazda deinmitik. Benzeri Avrupa'daki etkilerde de sz konusudur. Krt mcadelesi, Avrupa'da Trkiye'deki Krtlerin durumuna benzer durumda bulunan gmenlerin mcadelesi karsndaki ilgisiz hatta rakip yaklam; onu en yakn en kolay kazanabilecei mttefiklerinden etmi ve bu gler Trk devletinin kontrol altna girmilerdir. Bat Anadolu ve Avrupa'daki Krtlerin Krdistan'daki mcadelenin maddi ve insan destek ss olarak grlmesi Trkiye ve Avrupa'da farkl sonulara yol at. Trkiye'nin Batsndaki Krtler Politik slama yneldiler; Avrupa'da ise, diyaspora milliyetilii nedeniyle iyice Krt Ulusal hareketine. Bu Avrupa'daki zayfln grlmesini byk lde engelledi. Elbette Avrupa'daki Trklerin kendi kontrol dnda politikleme ve zerk bir gmenler hareketi oluturma eilimlerini gren Trk Devletinin ald tedbirler; Trkiye'de ykselen ovenizmin, zellikle o sralar hzla yaygnlaan uydu yayncl ve Trk kanallar araclyla, Avrupa'ya yansmas; Alman devletinin baz idari ve hukuki kolaylklarla kiilerin kiisel dzeyde birey olarak konumlarn deitirmeye olanak salayan ve toplumsal bir hareketlenmeyi engelleyen uygulamalar; duvarn yklmasyla birlikte, Dou Avrupa'dan gelen gmenlerin en alttaki Trkiyelilerden daha alt bir konuma gemeleri; Trkler iinde iilerin giderek azalmas ve dou Avrupa'dan gelen ucuz i gcn altran Trk i yerlerinin oalmas ve dolaysyla Trklerin hem toplumsal konum hem de prestij bakmndan eskisinden daha st bir konuma gemesi gibi bir ok etkenin sonunda doksanlarn ortalarna gelindiinde bir gmen hareketlenmesinden bir ey kalmam, Trklerin byk blm de politik slam, faistler ve bir miktar da aleviler kanalyla rgtlenmi ve Trk devleti tmyle kontrol ele geirmi bulunuyordu. Avrupa'nn en gl lkesinin en byk gmen aznl bir yanda Trk Devletinin kontrol altnda, onun d politikasnn aralar olan Trkler; dier yanda Krt Ulusal Hareketinin kontrol altnda onun lojistik destek ss ve Avrupa lkelerine bask yapmasnn arac olan Krtler olarak paylalm bulunuyorlard. Bu tabloda Avrupa'daki ikinci snf insanlarn sorunlar ve hareketinin hi bir yeri bulunmuyordu. Yeni politika bu tabloyu deitirmeyi sadece mmkn klmyor ayn zamanda gerekli de klyor. Yeni Politika, artk Avrupa lkelerine bask yapmaya ynelik deil, Trkleri ve Batdaki Krtleri bir demokrasi program etrafnda kazanmaya ynelik olduundan; Avrupa'daki Krtlerin bu politikada dorudan bir ilevi kalmyor. Mcadelenin arl Dalardan Krdistan'n ehirlerine; Krdistan'dan Trkiye'nin batsna ve Avrupa'dan Trkiye ve Krdistan'a kayyor. Bu durumda Avrupa'daki Krtlerin konumu ok deimi bulunuyor.
110

Avrupa'daki Krtler iin bir bakma seksenlerin banda Avrupa'daki Trklerin bulunduu duruma benzer bir durum sz konusu. Krdistan ve Trkiye'deki mcadele ise bundan sonra eski taktiklerden ve mcadele biimlerinden ok farkl belki daha az okulu ve daha ok siper savana benzeyen bir mcadele olacaktr. Bu da buradaki adanml ve cokuyu azaltacaktr muhtemelen. Avrupa'daki Krtler Trkiye ve Krdistan'daki mcadeleye destek vermezler mi? Verebilirler ama bunun iin eski yaklamlar ve alkanlklar bir kenara brakmak gerekiyor. Avrupa'daki Krtler, rgtlklerini ve enerjilerini, Avrupa'da bir gmen aznlk olarak, rnein Krt dilinin ve kltrnn resmen tannmas ve eit haklar gibi bir mcadeleye yneltirlerse; sadece kendi gerek konum ve sorunlarndan yola kan bir hareketlenme salamazlar ama ayn zamanda Trkiye'deki mcadeleye muazzam bir katk olur bu. Elbette bu mcadele dier gmen aznlklar da kapsamal ve bunun iin de sadece Krt dilinin tannmas gibi bir erevede deil daha kapsayc dillerin ve kltrlerin eitlii gibi bir erevede yrtlmelidir. Bu takdirde Avrupa'daki Krtler yepyeni mttefikler bulacaklardr. Ama sadece bu deil, byle bir mcadele, Trklerin kmsenmeyecek bir kesimini de kazanabilir ve Trk devletinin Trk gmenler zerindeki tekelini krabilir. Avrupa'da ykselen rkla kar mcadelenin de bylece nne geebilecek Krtler, Avrupa'da ok daha geni bir cephenin de paras hatta ncs olabilirler. Avrupa'da Krtlerin, dier gmen aznlklar da yanna ekerek balataca bir eit haklar, rk ayrmclna kar mcadele , dillerin ve kltrlerin eitlii mcadelesi, sadece bir mcadele olarak bile, Trkiye'deki mcadelelere bir ilham kayna ve destek olur. Somut baarlar kazanlmas halinde ise, rnein Krte'nin dil eitliinden yararlanmas gibi bir hedefe bir ka lkede ulalmasnda; Trkiye'yi fiili bir durumu tanmak zorunda brakr ve bu Trkiye'deki anti demokratik glere en ar darbelerden biri olur. Avrupa'daki Krtlerin bu yeni stratejiye ynelmesi, hem kendi dorudan sorunlarndan yola kan bir hareketlenme; hem de Trkiye ve Krdistan'daki mcadele iin Trkiye'deki anti demokratik gleri arkadan kuatma ve katk olur. Ama byle bir mcadelenin en byk kazanc, bu mcadele iinde insanlardaki deiim olacaktr. demir@comlink.de 09 ubat 2000 aramba

111

Gmenler ve Ulusuluk
Belki ok paradoksal gelebilir ama ulus ve ulusuluk dncesi ile gmenler arasnda bandan beri dorudan bir iliki olagelmitir. Uluslar ve ulusuluu gmenlerin kefettii sylenebilir. Tarihteki ilk ulus ilkesine dayanan devlet olan Amerika Birleik Devletleri'ni kuranlar, ngiltere'den bu lkeye gelmi gmenlerdi. Ayn eilim, Gney Amerika'ya yerleen spanyollar'da da grlr, onlar da yine ilk erken ulus devletleri kurmulardr Latin Amerika'da, geldikleri spanyol egemenliine kar karak. Daha sonra Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada'da ayn yola girerler. Uluslar bu ilk ve orijinal biimlerinde, uluslar olduu iin ulusular olmadn ama ulusular olduu iin uluslar olduunu ok ak olarak gsterirler. Bu ilk ve orijinal uluslarn ortaya knda ne kan, ne dil ne de kltr balarnn hi bir nemi yoktur. Eer bir nemi olsa, bu uluslar isimlerini, daha dn iinden ktklar ayn dilden, ayn soydan, ayn kltrden insanlarn yaad ana vatanlarna isyan ederek, bir "Ekvator" "Amerika Birleik Devletleri" "Yeni Zelanda" ya da "Kanada" gibi ne bir kltr, ne bir halk, ne bir dili artran, tamamen tesadfi corafi adlandrmalardan almazlard. Eer bir ulusun ekillenmesinde ulusularn iddia ettii gibi dil ya da soyun ya da kltrn bir anlam olsayd, Gney Amerika spanya'nn; ABD de ngiltere'nin bir uzants olmaya devam ederdi. Gney Amerika'daki Uluslar belirleyen, ne kltr, ne dil ne de soydalk olmutu, spanya'daki merkezi ynetimin yaratt idari blnmelere gre Gney Amerika uluslar ortaya kmt. Ulusun bu anlamda tamamen keyfi ve rastlantsal olduu zaten en iyi byle rastlantsal blnmelerde ortaya kar. (Benzer ekilde Afrika'da ve Orta Asya'daki keyfi izilmi snrlar bu gn ulus devletlerin snrlar olmutur. Uluslarn ulusular tarafndan yaratldnn bundan daha ak bir rnei olamaz.) Ne var ki, bu ilk gmen dalgasnn ulusuluu ile daha sonraki gmen dalgalarnn ulusuluu arasnda ok kkl bir fark grlr. lk gmenler, geldikleri ana vatandan ayrlarak uluslar yaratrken; daha sonraki gmenler, yeni geldikleri lkelerde, yeni lke vatandalnn yan sra, iinden kp geldikleri lkenin en ateli milliyetisi olmaya devam ederler. En gevek ulusularn ulus tanmlarnda ifade ettikleri kader ve ortak yaant birlii kriteri iinden kp geldikleri toplumla artk olmamasna ramen, onlar, belki artk yurttaln bile tamadklar, eski uluslarnn en ateli ulusular olmaya devam ederler. En ateli rlanda milliyetileri ngiltere ve ABD'dedir. Avrupa'daki Trkler ve Kr tler; Avustralya'daki Tamiller; Londra'daki Jamaikallar; New York'taki Yahudiler "ana vatan"larndaki ulusun en ateli ulusular olurlar; onlarda bir kopma ve bamszlama deil; aksine abartk bir ar balanma ortaya kar. Bu gn Avrupa'nn her hangi bir lkesindeki bir byk Bir Mays gsterisi bu durumu son derece arpc biimde gsterir. ilerin vatanszlnn bir ifadesi olmas gereken ve bir zamanlar yle de olan bu gsteriler, diyaspora

112

milliyetiliinin bir karnaval grnmnde dir. lk gmenler, olumu bir ulusa gelmiyorlar, adeta bir "tabula rasa"ya, "bakir topraklar"a kolonizatr ve geldikleri toplumun bir uzants olarak gyorlard. Dolaysyla geldikleri lkede daha nceden var olan bir ulus tarafndan ikinci snf olarak muamele e dilme olaslklar yoktu (Buralarn yerlisi olan halklarn varl ve imhas ayr bir konudur ve ulusulukla balants yoktur); sonraki glerde ise, gmenler artk kurulmu bir ulusa ve ulus ilkesine gre rgtlenmi bir lkeye gitmekte ve orann yerlileri veya eskileri tarafndan aalanmakta ve dlanmaktadrlar. Bu diyaspora milliyetiliinin en nemli nedenlerinden biridir. lk gmenlerin iinden geldikleri vatanla ilikisinde benzer aalama, smr ve bask ilikisi, genlerin ayr ulus devletler kurmalarnn bir nedenidir. Yeni gmenlikte ise, gelinen lkede benzer bir ilikiye maruz kalnmaktadr. Ama artk ne bakir topraklar ne de belli bir lke vardr ne de buna uygun younlamalar. Eski gler "bakir topraklara" iken yeni gler kapitalist topluma has yabanclamann en ar biimde yaand byk ehirleredir. Bu dlanmaya tepki yeni bir ulus devlet kuramayacandan, bunun yerine uzaktaki ana vatann milliyetilii ikame olur. Bunlara ilaveten, gnmzdeki glerin hzl ve kitlesel nitelii de gz nne alnmaldr. Bu zamana yaylm bir assimilasyonu adeta olanakszlatrmaktadr. ine yeni girilen ve kendisinden ayn zamanda dlanlm bulunulan toplumun bambaka kltrnn bombardman karsnda, ayn dili ve gnlk hayat kltrn paylaanlarn; bir tr soluk alma, tekrar yaam gc bulma ihtiyac, gelenleri bir arada toplanmaya, ksmen da kar duvar rmeye yol amaktadr. Bir tr marevi bir gettolama yaanmaktadr. Ve bu da gerek doa ve gerek toplum tarihinin gsterdii gibi (Avustralya'nn dier ktalarla ba koptuundan bir yaayan fosiller ktas olmas veya Hindistan'da Himalaya'larn yaratt izolasyon nedeniyle toplumsal blnmelerin kast sistemi biiminde bir talamaya yol amas gibi), bakalaryla etkileimin yok olmasna ve giderek bir talamasonucu vermektedir. Avrupa'ya gelen Trk ve Krtlerin Trkiye'de ve Krdistan'da artk unutulmu ve alm anlay ve ilikileri srdrmesi ve adeta yaayan bir fosil durumunda olmalar bu tr srelerin sonucudur. Bizzat bu hzl ve kitlesel gleri mmkn klan ulam tekniindeki muazzam gelimeler de, "ana vatan" ile balarn korunmasna ve bu diyaspora milliyetiliinin glenmesine bir etkide bulunmaktadr. Bir dier etki de zellikle haberleme tekniindeki gelimelerdir. zellikle uydu yayncl ve televizyon bir bakma bu diyaspora milliyetiliine bir taze kan vermi saylabilir. Bundan on be yl nce Avrupa'daki Trklerin Trkiye ile ruhsal, dilsel balar bu gn olduundan ok daha zayft. Ama uydu yaynlarnn balamas ve yaygnlamasyla birlikte, Trkiye'deki sosyal politik ve kltrel yaama dardan katlma olana ortaya km, kaybolma eilimi gsteren balar glenmi; Avrupa'daki Trkler ok daha ateli Trk milliyetilerine dnm bulunuyorlar. Diyaspora milliyetilii, ezilen bir ulusun diyasporasnda da grlr. Ama bu milliyetilik
113

elbette hakl ve emansipe edici bir milliyetiliin hizmetinde de olacaktr. Avrupa'daki Krtlerin Krt Ulusal hareketinde grd fonksiyon byledir. Bu gn Krt'l erin bir devleti olmad iin, bir bakma Krt ulusunu yaratan kurumlar diyasporadaki Krtler oluturmaktadr rnein Medya TV veya Krt basn gibi. Uluslarn oluumunda, bir lehenin eitim ve komnikasyon iin standart hale gelmesinin byk nemi ok aktr. Bu da yakn zamana kadar btn ulusal edebiyatn ve basnn yazld dil oluyordu. rnein, Luther'in ncil'i evirdii aa Saksonya lehesi Yksek Almanca olarak, standart Alman dilinin temelini oluturdu. ncil, modern tarihin kitlesel olarak tketilmi ilk rnlerinden biridir. Trkiye'de stanbul Trke'si standart dili tanmlamakta kullanlr. Her ulusta bu tr bir lehe standart olmaktadr. Bu standart olmu diller genellikle belli bir blgenin adyla anlrlar. Ama rnein Krt uluslamasnda televizyonun (belki de yer yznde televizyon denen yayna dayanarak ekillenen ilk ulusal dil ve uluslama sreci Krtlerde grlyor) ylesine nemi vardr ki, standart Krte, imdiden Krtler tarafndan "Med TV Krtesi" olarak tanmlanmaktadr. Y ani diyasporada benimsenmi bir lehe veya leheler Krt ulusunun standart dillerine dnmektedir. lk defa bir ulusun standart lehesi, bir blgenin deil, bir medyumun adn almaktadr. (Krt uluslamasnda Televizyonun rol incelenmeyi bekleyen bir kon udur ve onun en orijinal yanlarndan birini oluturmaktadr.) Bu, uzaktan milliyetilik ya da diyaspora milliyetiliinin bir zellii de onun sonularna katlanmadan ve sorumluluk duymadan milliyetilik yapabilmesidir ve bu da onu ar biimde ynlendirmelere ak hale getirmektedir. Bu en ak biimde, son yllarda zellikle Uydu televizyonlarn da etkisiyle ykselen Trk diyaspora milliyetiliinde grlebilir. Avrupa'daki Trkler ok ateli Trk milliyetileri haline gelmi bulunuyor ve bu durum onlar Trk devletinin d politikasnn aralar olarak kullanma imkanlarn ortaya karyor. Bunun bilincinde olan Trkiye de bunu eitli Avrupa lkeleriyle gerginliklerinde bir tr "beinci kol" gibi kullanyor. yle ki, bu durum Alman devletini bile ciddi olarak dndrmekte buna kar ne gibi tedbirler gelitireceinin araylarna girmi bulunmaktadr. Bu sorumluluk almadan ve sonularna katlanmadan milliyetiliinin yaratt sorun baka bir biimde Krtler arasnda da grlmektedir. Gerilla sava varken ve Avrupa'daki Krtler Krdistan'daki mcadelenin maddi destei ve rezervi ve Krt Ulusal hareketinin Avrupa lkelerine basknn aralar iken olumlu bir ilev grebilen bu zellik bu gn tersine alma eilimi gstermektedir. Yeni gelitiren politikay alglaylar Trkiye ve Krdistan ile Avrupa'da ciddi bir farkllk gstermektedir. Trkiye ve Krdistan'da yeni politikann doruluu konusunda bir phe bulunmamakta, sorun bu politikann nasl hayata geirilecei noktasnda toplanmaktadr. Ama Avrupa'daki Krtler asndan ayn lde bir aklk sz konusu deildir. Onlar yeni politikay anlamakta ve onun iinde yerlerini tanmlamakta zorluk ekmekte; yeni politika balamnda birden bire kendilerinin ilevsizletiini dnmektedirler. Ve bu nedenle de yeni politikaya kar eletiriler bunlarda daha fazla yankya yol amaktadr. Genellikle eskiden

114

eletirel bir konumda bulunan veya kerhen de olsa gerillay destekleyen kesimler giderek desteklerini ekmektedir. Uzaktan, sonularna katlanmadan ve sorumluluk almadan silahl sava sloganlar kolaylkla desteklenebilir. Diyaspora milliyetiliinin bu zaaflarn bir lde olsun hafifletebilmek ve Krdistan'da verilen hakl ulusal mcadeleye desteini srdrmesini salamak iin, Avrupa'daki Krtlerin Krt ulusal hareketi iindeki yerini ve grevlerini ve hedeflerini yeniden tanmlamak ve tam bir yeniden yaplanma gerekmektedir. O zaman hem bu diyaspora milliyetiliinin olumsuzluklar bir lde amorti edilebilir hem de diyasporadaki Krtlerin Trkiye'de sr en mcadeleye daha baka biimlerde ve daha gl katklar mmkn olabilir. Krt ulusal hareketinin Avrupa'daki Krtlere bakn ve bundan sonraki ynelilerin neler olmas gerektiini de gelecek yazda ele alalm. demir@comlink.de 3 ubat 2000

115

Irklk, Milliyetilik ve Apartheit

Irklk da, Milliyetilik de; "Irklar" da Milletler de Modern kapitalizmin bir rndrler ve nasl, milletler milliyetiler tarafndan yaratlarsa ve milletler olduu iin milliyetiler deil, milliyetiler olduu iin milletler var ise, ayn ekilde rklar olduu iin rklar deil; rklar olduu iin "rklar" vardr. Bu anlamda, her ikisi de, bir "hayali cemaat" zellii tarlar. Irklk da Milliyetilik de sermayenin, kendi i mantnn zorunlu bir sonucu deildirler. Ne rk ne de milliyeti olmayan ve ulusal devletlere dayanmayan bir k apitalizm, teorik olarak mmkndr. Her ikisi de, sermayenin somut tarihsel hareketinin rndrler. Milliyetilik ve milletler, kapitalizm ncesinin i blm farkllklarn derinletiren genel kastlama eilimine ve bunun sonularna kar, modern geni yeniden retimi srdrmek iin ortaya kan bir zm ise; rklk, kapitalist olmayan bir evrede yayln ve smrgeciliin ideolojik ve siyasi ifadesi olarak ortaya kmtr. Ulusuluk, uluslarn ET DEERDE, dolaysyla ET HAKLARA SAHP BR PART NER olduu var saymna; rklk ise, dier "rk"larn AAI, ET DEERDE OLMADII VE AYNI HAKLARA SAHP OLMAMASI gerektii anlayna dayanr. Bu nedenle, Irk ve milliyeti bask, birbirine zt bir manta dayanrlar. Irklk, rk basky uyguladn, DILAR, hayali veya gerek belli zellikleri bulunmayanlar dlar ve DILAYARAK EZER. Ulusal bask ise, aksine, dlamaz, YOK SAYAR. Bu yok sayn, farkn inkarnn kendisi bizzat ulusal basky oluturur. nk Farkn kabul edilmesi, o mantk iind e, ulusun kabul edilmesi, dolaysyla, tpk her insann temel haklar gibi, her ulusun da temel hakk olduu dnlen ayr bir devlet ve lke hakknn kabuln gerektirecektir. Bu nedenle bu hakk reddetmenin yolu, ayr bir ulusun varln reddetmekten geer. Irklk, klasik smrgecilie ve Amerika'daki gibi klecilie veya Gney Afrika'daki Apartheita dayand biimlerde fiziksel ve biyolojik zelliklerle tanmlamtr rk baskya urattklarn. Ancak, "Irksal" yani fiziki ve biyolojik farkllklar, rkln asli bir zellii deildir; sadece onun somut tarihte ald; bu gn de kalntlar grlen; klasik smrgecilie tekabl eden zgl bir biimdir. Irkln onu o yapan nitelii; fiziksel zellikleri ayrm olarak almasnda deil; belirli zelliklere gre DILAMA ve AAI BR KONUMA itmesindedir. Bu nokta ok nemlidir. nk, gnmzn rkl, rkln belli tarihsel koullardaki zgl bir biimini, onun zym gibi ortaya koymakta ve kendini gizlemektedir. nsann anatomisi maymunun anatomisinin anahtardr derler; olgular ancak en gelimi ve saf biimlerinde zlerini sergilerler. Irkln zorunlu koulunun biyolojik ya da kltrel zellikler olmadnn en klasik kant; onun en gelimi ve yok edici biiminde, Nazilerin Yahudilere kar gelitirdii rklkta grlebilir. Yzlerce yldr bir arada yaadklar Orta Avrupa halklarndan, hi bir fiziksel ayrlklar
116

olmayan Orta Avrupa Yahudileri, kendilerini ortaan gettosundan kurtaran burjuva dnmleri nedeniyle, gnll bir asimilasyon iinde de bulunuyorlard. ou ayn zamanda iyi bir Alman milliyetisiydi. ounluk kendini, Yahudi inanl Alman olarak tanmlyordu. nemli bir kesimi, Yahudi inanlarn uygulamyor ve bilinli bir unutma ve entegrasyon sreci iinde bulunuyordu. (Hatta btn nemli Yahudi Marksistler: Marks, Lksemburg, Bebel, Kautsky, Troki, Benjamin, vs. bu kesimden kmtr.) Bu bakmdan, bulunduklar toplum ile, kltrel, hatta dinsel bir farkllklar bile yoktu. Fiziki ya da kltrel bir iaretin bulunmad bu koulda bile rklk var olabilmi; bu iareti bizzat kendisi yaratp tama zorunluluunu getirmitir. Yahudiler, sar alt keli yldz tamak zorunda braklm ve modern zamanlarn en byk katliamlarndan birine uratlmtr. Bu rnein de gsterdii gibi, fiziksel ya da kltrel ayrlklar deildir rkln z. Irkln z; dlayarak alt bir duruma mahkum etmededir. Buna karlk milliyetilik ise, yok sayarak, fiiliyatta var olan bir ayrl inkar ederek; yok sayarak basky salar. Bu farkn anlalmas ve rkln znn "rk"lara dayanmad ok nemlidir ve gnmzn dnyasndaki gelimeleri anlayabilmek iin olduu kadar, sosyalist bir program gelitirebilmek iin de temel bir kouldur. Milliyetiliin z de, sanlann aksine, belli bir dil, kltr ya da etniye dayanmak deildir. Milliyetilik, ulusal olanla politik olann akmasn n gren anlaytr ve bu anlay aslnda son derece yeni, topu topu iki yzyllk bir tarihi olan bir anlaytr. Ulusun ve ulusuluun znn dil, kltr ya da etni olmad, ilk ortaya kt ve her hangi bir kapitalizm ncesi ekillenmenin arptc etkilerine tabi olmad en gelimi ve saf biiminde; ayn zamandaki en ideal biiminde, ABD'de, yer yznn bu ilk ulusunda, ok ak grlr. Amerikan ulusu bir bakma ulusun ve ulusuluun zn oluturur. Ne etni, ne dil, ne de kltrdr bu ulusu belirleyen. Hukuki bir tanmdr. Yani bu gnn deyimiyle "Anayasal Vatandalk". Bu sistemde, ortak dil, politik bir anlam deil, ounluun konutuu ya da kabul ettii bir dil olarak kolaylk salad iin; tpk dnya lsnde ngilizce'nin ortak bir dil olmas gibi, teknik bir anlama sahiptir. rnein ABD'de, Amerika ulusunun varl ile ngilizce arasnda hi bir balant yoktur. Bu dil Almanca da olabilirdi. Hatta bir tarihte bu konuda referandum yaplm ve Almanca bunu kk bir farkla kaybetmitir. Ulusu, dile, etniye, kltre gre tanmlayan yaklam daha sonradan, zellikle Alman ulusuluu balamnda ortaya km ve yaylmtr. Nasl Irkln ilk ilkel biimi, rkln biyolojik zelliklere dayand yanlsamasna yol atysa; ulusuluun bu daha sonra ortaya km ilkel biimi de ulusuluun dil, etni ve kltrle zorunlu bir ba iinde bulunduu var saymna yol amtr. Ulusuluun z ise, ne dil, ne kltr ne de etnidir. Her hangi bir kritere gre (rnein her hangi bir toprak parasnda yaayp vergisini vermek gibi, hukuki bir kriter olabilir) ulus olarak tanmlanann politik olanla akmas zorunluluunu kabul etmekti r ulusuluk. Kapitalizm ncesi, basit meta retimi, i blm, snf blm ve kavim blmn aktrc, dolaysyla kastlatrc, eitleyici bir eilime sahiptir. Yahudiler tccardr, ya da tccarlar

117

Yahudileir hazar Trklerinde olduu gibi. ingeneler mzisyendir, ama ingene olmayan, belki kkenlerinde amanlk bulunan abdallar ingeneleir. Arnavutlar muhallebici veya ciercidir. Ermeniler zanaatkardr vs. vs. Bu gn bile bu kapitalizm ncesinin binlerce yllk birikmi eilimlerinin izleri yaamaya devam eder. Ama bu kavimlerin ve ilerin donup kastlamas eilimi, Akdeniz uygarlk alannda, srekli alt stlklere yol aan kavimler gleriyle netlemese de, Himalayalar'n ardnda, pek az kavimler gne urayan Hindistan'da en ak biimini alr. Kapitalizm ise, geni yeniden retim biimi olarak, basit meta retiminden farkl olarak, retileni ve reticiyi standartlatrmak bunun iin de, dil ve kltrde standartlama yapmak zorundayd. Ulus devlet bu ihtiyacn rn olarak kefedilmi bir tarihsel biimdi. Ama bu gnk gelimilik dzeyinde artk bu alm bir sorundur kapitalizm iin; teknik ve ekonomideki gelimeler, kapitalizmin yryebilmesi iin bu gerekli koullar, yani dilsel bir standartlama aramay, giderek bir engele dntrmektedir. zellikle modern igc glerinden kan yeni gmen aznlklar; Avrupa Topluluu gibi ou dil ve etniye dayanan uluslarn bir araya gelmesinden ortaya kan yeni Avrupa Ulusu gibi gelimeler; Bilgisayarn sunduu yeni olanaklar ve yine bilgisayarn genellemesine bal, farkllklara gre retimi mmkn klan yeni retim teknikleri, zaten artk geri dnlmezcesine standartlam bir dnyada, dil ve kltr okluunu mmkn ve gerekli klmaktadr. Yani ulusal devlet biimi, bu ulus neyle tanmlanrsa tanmlansn, kapitalizmin devam iin zorunlu bir biim deildir, yani uluslar ve ulusuluu zorunlu klan koullar almtr. O halde ne gerek vardr uluslara, ulusal snrlara ve devletlere? rnein, ok kltrlle ve ok dillilie dayanan Avrupa ulusuluu, niin o ok dillilii Avrupa ile snrlamaktadr? Nedir Avrupa denen? O ulusun iine alnan nedir? Avrupal mdr? Hayr. Bir tek l vardr: refah , belli bir gelimilik ve sanayileme dzeyinde olmak. Bu gnn dnyasnda, zengin ve fakir uluslar arasndaki fark o kadar bym, "kritik ktleyi" amtr ve fakirler ylesine byk bir ounluk oluturmaktadr ki, bu yeryznn snrll ile birleince, zengin uluslarn ezilenleri ve iileri iin bile, yer yz lsnde eitliki bir dzen istemek, bu gn var olandan maddi bakmdan daha geri bir dzen istemekle ayn anlama gelir. Bu gnk refah dzeyini korumann tek yolu, yoksul uluslar bir rezervatn iine hapsetmek olmaktadr. Bylece bu gnn dnyasnda, tpk Gney Afrika'da olan trden, bir Apartheit, yani rk ayrmcs bir sistem ortaya km bulunuyor. Sanlann aksine, rklk gelecein bir tehlikesi deil, bu gnn bir realitesidir ve fiilen gereklemi bulunmaktadr. Irkl bir tehlike olarak grmek, dnyaya Avrupa merkezli olarak bakmak demektir; ulusuluun bu yeni fonksiyonunu grmeden bakmak demektir. Yaznn banda dedik ki, rkln ayrc zellii, bask ve smry dlama araclyla yapmasdr. Irk veya kltr gibi zelliklere dayanan ayrmlar, rkln somut tarihs el biimleridirler ama z deildirler. Peki rklk bu yeni dlamay nasl yapmaktadr? Ulus

118

ilkesi araclyla. Siz Avrupal, Amerikal deilsiniz, baka ulustansnz denerek insanln byk bir ounluu "nc Dnya" denen, etraf evrili Bantustan'da yaamaya mahkum edilmektedir. Bylece ulusuluk rk ayrmcla urayanlarn, dlananlarn dlandklarn ve rk bir bask altnda olduklarn anlamalarn engellemekte; rkl gizlemekte, hem de onu mmkn klmaktadr. Ulusuluk, zengin lkeler iin, yoksul ounluu kendi dnda tutmann; yoksulluk iinde yaamaya mahkum etmenin, yani rk ayrmclnn fiili biimi olmaktadr. Zengin uluslarn bir yesi deilseniz, koyulduunuz rezervattan kma hakknz yoktur. Rezervata hapsedilip dlananlar, politik anlamyla siyahlar; sanayilemi refah toplumlar ise beyazlardr. Ulusuluk ise bu rk ayrmclnn; siyahlarn o bantustanda, rezervatta yaamaya zorlanmalarnn ideolojik formu. Dnyada, ulusulua ve ulusal devletlere; artk kapitalist retimin kendini srdrebilmesi iin deil, bu rk sistemin oturtulup srdrlebilmesi iin gerek vardr ve ulusuluk bu sistemin aracdr. Bu durum, Trkiye ve Krdistan'daki mcadele asndan yepyeni sorunlar ortaya karmaktadr. rnein, Trkiye ve Krdistan asndan bir demokratikleme, fiilen zengin uluslar arasna katlma, rnein Avrupal olmak anlamna gelir. Krtler zerindeki ulusal, Trkler zerindeki anti-demokratik basklar ortadan kaldracak dnmler, ayn zamanda dnya lsnde bakldnda, rk bir ayrmcln arac olacaklar demektir. Bu gn sanki ok uzak bir gelecein sorunuymu gibi grnen bu sorun, aslnda, yarn olaylar hzl gelimeye baladnda, toplum yirmi yllar yirmi gnde atnda, birden bire, can alac bir nem kazanacaktr. Bu durumda ne yapmak gerekir? Demokrasi ile sosyalizm arasndaki bu ban kopuundan bir k yolu var mdr? Bu durum, sosyalistlerin nne ne gibi sorunlar koymaktadr. Bunlar da baka bir yazda ele alalm. demir@comlink.de 06 Nisan 2000 Perembe

119

Avrupada San Ykselii ve Sol

Son yllarda Avrupa lkelerinde artarda sa populist olarak adlandrlan rk partilerin ykselii grlyor. Fransada Le Pen, talyada Bossi, Avusturyada Haider, Danimarkada Kjaersgaard, Novete Hagen, svirede Blocher, Hollandada Fortuyn bu ykseliin sembol isimleri. Btn bu partilerin temel iki konusu var: Gmenler ve gvenlik. Gvenlik de gmenlere bal olarak alndndan aslnda bir konu var: Gmenler. Bu partileri ykselten sorun, dnyadaki btn solun en zayf yann oluturmakta; ulusal dar grlln ve bu ulusal dar grllk almadan programszln alamayacan gstermektedir. Ama ne var ki sol bu partilere ve ykseliine hala eski ve aslnda anlamsz argmanlarla kar kyor. Bir ka rnek verelim. Bir zamanlar Avrupadaki gmenler, madem burada alyoruz, vergi veriyoruz, o halde bizler de tm eit haklar istiyoruz mcadelesi yrtmekteydi. Bu mcadele kavramlara kadar gitmekteydi. Gmenlerin haklarna kar olanlar, onlara Misafir i gibi isimler vererek, haklardan mahram durumlarn merulatrmak istemekteydi. Bu Avrupadaki gmenler ile onlarn haklarna kar kanlar arasnda sert mcadelelerin konusuydu. imdi byle bir toplulukta, gmenlerin geldii lkelerden birinin sol bilinen bir partisinin temsilcisinin, bizler Avrupaya lkemizde bask ve yoksulluk olduu iin geliyoruz, bizim buraya gelmemizi istemiyorsanz, bize demokrasi mcadelemizde yardm edin, baskc hkmetleri desteklemeyin. Bizler burada misafiriz. lkelerimiz dzelince gideceiz dediini gz nne getirin. Byle bir tavr, Avrupadaki gmenlerin mcadelesini arkadan hanerler. Sylemde ne kadar, Avrupadaki rk partilere kar olsa da onlarla ayn ulusal perspektifi paylam olur. Ve bu bir fantezi deildir, Trkiye ve Krdistan temelli politika yapan btn solun yaklam aa yukar byledir. Bu yaklam aa yukar airetlerin kendi karna olan mantklarnn dnya politikas asndan en gerici politikalarn birer silahna dnmelerine benzer. Bir airet reisi, airetinin refah ve mutluluu iin Trkiyede korucu veya ngiliz emperyalizminin zel birlii olabilir. O airetin mant iinde doru olan davran, bir ulusal apta veya global apta gler mcadelesinde, birden bire bir ulusal basknn veya iilere kar bir sindirme hareketinin arac olabilir. Ulusal perspektifle bu gnk dnyann sorunlarna yaklam da benzer sonular verir. Bu nedenle global, evrensel veya enternasyonal bir perspektif olmadan sol politika yapmak olanakszdr. Sizin ulusal lekteki hedef ve karlarnz bir anda dnya lsnde en gerici politikalarn arac olmanz sonucunu verebilir. Ayrca byle bir politika ne kadar kar kar grnrse grnsn aslnda kar ktnn varsaymlarn paylar ve glendirir. Yukardaki rnekte grld gibi. Peki Avrupann solu daha m farkldr? Hayr. Olar da ulusal perspektifin mahkumlardr.
120

Onlar da, tpk Krt veya Trk solcusu gibi, Hollanda, Almanya, Fransa vs. iisinin refah ve mutluluu asndan olaya yaklar ve ayn akbete urar. Irk partiler, Yabanc iiler iimiz elimizden alyor mu diyor, yabanclar suu ve sulular ykseltiyor mu diyor? Her yere ve eye egemen ulusal perspektifli sol bunlara yle argmanlarla kar kar: hayr yabanclar olmasa daha ok isiz olursun, zaten yabanclar sana i pazarnda rakip deil, sen o branlarda almyorsun veya yerliler de yabanclar kadar su iliyor. Btn bu argmanlarn, tpk, bizler lkemizdeki bask ve yoksulluk yznden buradayz argmannda olduu gibi, olgusal olarak doru olmas hi bir eyi deitirmez. Bunun ardnda yatan mantk nemlidir. Irklarn mant kabul edilmekte ama bu manta ilkesel dzeyde deil, olgusal dzeyde kar klmaktadr. Yani yabanclarn suu yksekse veya yerli iinin iini elinden alyorsa, rklara sylenecek sz yoktur. Btn Avrupa solu da aa yukar bu durumdadr. Btn Trk ve Krt solu gibi btn Avrupa solu da ulusal perspektifliliin klesi ve en gerici varsaymlarn bilinsiz bir yaycsdr. Irkln ykseliinin ardnda solun ulusalc perspektifinin gnahlar bulunmaktadr. rnein btn Avrupa solu Avrupa birlii iinde sorunu tartmaktadr, Avrupall yok etme program veya hedefi veya byle bir sorunu yoktur bu solun. Ama solun bu zaaf ayn zamanda nesnel bir blnmenin yansmasdr. Avrupa solunun bu perspektifsizlii ve programszl, ayn zamanda, rk partilerin ykseliine de yol aan ayn olgunun dier grnmdr. Bu olgu, dnya ii snfnn blnmldr. Dnya ii snf, zengin ve yoksul lkelerin ii snflar olarak ok ar bir blnmenin etkisi altndadr. Avrupa solcusu da Avrupa iisinin imtiyazl konumunu yanstmaktadr son durumada. Ve yine tam bu blnmlk ve evrensel bir programszlk nedeniyle, yoksul lkelerin iileri de ulusal veya dinsel akmlara akmaktadr. Bylece bu blnmlk nedeniyle ortaya kman ideoloji ve politikalar bizzat bu blnmln kavrann olanakszlatrmakta ve onu pekitirmektedir. Sol yeniden canlanmak istiyorsa, her eyden nce ulusalc perspektifin tm kalntlarnd an kendini kurtarmak zorundadr. Yani bulunduu lkenin veya o lkenin iilerinin kurtuluu veya refah veya zgrl asndan deil, ancak dnya apnda bir snf olabilen, dnya ii snfnn, soyut genel ve tarihsel kar asndan soruna yaklamay renmelidir. Bu ise har eyden nce burjuva uygarlnn tm deerlerini, varsaymlarn sorgulamay gerektirir. Yani mthi bir radikalizm, son derece derine inen bir radikal eletiri gerekmektedir. Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin de sknts, aslnda ne kadar ilgisiz grnrse grnsn buradadr. Byle bir sosyalizm olmad iin; Avrupall yok etmeye ynelik bir program veya bir sorunu olmayan, sorunu Avrupaya girmek veya ona kar kmak balamnda tartan bir sol olduu iin, yani sosyalizm yeterince radikal ve devrimci olmad iin, yani kar ktklarnn varsaymlarn paylat ve onlar yayd iin Trkiyede de sol yoktur.

121

Radikal bir sosyalizm olmaynca radikal bir demokrasi de geliememektedir. Reformlarn tpk devrimci mcadelenin yan rnleri olmas gibi, radikal demokrasi de ancak radikal bir sosyalizmin glgesinde gelime ortam bulabilir. 29 Mays 2002 aramba

122

Gelecei ve Gemii Kurtarmaktan Bir Blm

Ya bizden ulusun ve ulusularn ald gemi. Onu nasl kazanabiliriz? Daha iki yz yl kadar nce, kendilerini ulus olarak tanmlayan d evletler, Atlas okyanusunun iki kysnda, insanln ok kk bir blmn kapsayan topluluklardan ibaretti. nsanlarn byk ounluu iin, ulusuluun anlad anlamda bir ulustan olmann bir anlam yoktu ve byle bir problem bile bilinmiyordu. Ama bu gn yeryznde, bir tek santimerte kare toprak kalmamtr ki bir ulusal devlete dahil olmasn, bir tek bile insan yoktur ulusu olmayan. Ulusu olmayan bir insan dnmek, ada hayal gcn ar zorlamak olur, nasl glgesiz bir insan olamazsa, ulussuz da olamaz (E. Gellner). Ama daha yakn zamana kadar insanlar iin bir ulustan olmak, kltrel ya da soysal bir yaknl ifade etmekten baka bir anlam tamazd. "Ulusal birimle, siyasal birimin akmas gerektii" (E. Gellner) yolundaki ulusuluun anlay, akla bile gelmezdi, Bugn, u ya da bu soydan, u ya da bu airetten olmann siyasal bir anlam olmad gibi bir anlama sahipti bir ulustan olmak. Belki bu uygarln genliini yaad ada insanln hayrna olmu bu ulus ilkesi ve ulusuluk, modern uygarln dini, globalleen bir dnyada, sadece bir apartheit sisteminin dayana olabilir. Gney Afrika'da klasik aphartheit biterken, dnya lsnde bir apartheit sistemi kurulmu bulunuyor. Yer yznn beyazlar, Amerika, Avrupa, Japonya, Avustr alya gibi lkelerin uluslar, yer yznn siyahlarn, "nc dnya" denilen rezervuara hapsediyor. Amerika, in setti benzeri yksek teknolojili duvarlar ryor, Meksika'nn kuzeyine, Benzerini Avrupa baka biimlerde Asya'nn Batsna ve Afrika'nn kuze yine yapyor. Rezervuara hapsedilenler ve rezervuar yaplan alan ylesine byk ki, bu duvarlarn bir rezervuarn etrafndaki itler olduunu kavramak iin hayal gcn zorlamak, anlaylarda bir Kopernik devrimi yapmak gerekiyor. rlen duvarlar, beyazlarn etrafna deil, siyahlarn etrafna rlmektedir, ama bu siyahlar ylesine byk ve oktur ki, ilk bakta bu grlememektedir. Bu rezervuar koskoca bir hapishanedir ve oradan artk kimsenin kamasna msaade edilmemektedir. Kamaya kalkanlar, ya hapishane yaplm adalardan kamaya kalkanlar gibi, nehirlerde ve denizlerde boulmakta, balklara yem olmakta, ya da dalarda donmakta, ya da duvarlara taklp kalmaktadrlar. Bu hapishanenin sahibi beyazlar ise, turist olarak i gcn daha ucuza yeniden retmek iin,istedikleri zaman oraya girip kabilmekte ya da politikac ve i adam olarak, istedikleri zaman ve biimde bu hapishaneyi kontrol edebilmektedirler. Beyazlarn idare binasna ise sadece hapishanedeki i birlikilerinin kma haklar oluyor. Baze n de idare binasnn baz temizlik gibi baz ihtiyalar iin baz siyah mahkumlarn orada bir parya olarak almasna msaade ediliyor. Bu sistemin bir tek ad vardr: Apartheit. Ama ulus ilkesinin ve ulusal devletlerin egemenlii, bunun sorgulanmaszca kabul edilmilii, bir rklk olduunun grlmesini engelliyor. Ulus ve ulusulua son verilmeden ise bu apartheit sistemi yok
123

edilemez. Ama bu sistem, ulus ilkesine ve ulusal devletlere dayand ve artk insanlk, ulusun dnda bir varolu tarzn unuttuu ve hayal bile edemedii iin, bu sistemin kurbanlarnca, yani siyahlarca bile, sistemin korkunluu, akl ve insanlk dl grlemiyor ve bir itiraz getirilemiyor. Gerekliin tam bir kavran ancak hayallerin aynasnda olabilir. Bu nedenle, sistemin kurbanlarnn bile nce hayal grmeye bunun iin de hayal gcne ihtiyac var. Bat uygarl, bir yandan globalleir ve globallemeden sz ederken, sermaye ve karlar ve mallar hi bir snr tanmadan dnyann her yerine kolaylkla geebilirken i gcnn ve insanlarn serbest dolamnn nne koyulan ulusal devletin snrlarnn akl ve insanlk dln gizlemek iin, ok kltrllk ya da etniklik diye bir yalan uyduruyor. Ama bu gizleme abas, ulus ilkesine dayanan devletin gereksizliinin de st rtk bir itirafndan baka bir ey deildir. ok kltrllk bir aldatmacadr, daha dorusu, bat uygarlnn kendi kltr anlayn, tanmn, dier kltrlere dayatmasdr. Dier kltrlerin kltr anlaylarnn ve tanmlarnn bask altna alnmasdr. Kltrel olan bu tanmda, siyasi anlam olmayandr. Yemektir rnein, giyimdir, gnlk hayata ilikin kimi alkanlklardr, konutuunuz dildir. Ama biri kp, benim kltrmde devlet yok, benim kltrmde bir ulustan olmak diye bir kavram yok, benim kltrmde saniyeler dakikalar yok, benim kltrmde zel mlkiyet yok, benim kltrmde polis yok, benim kltrmde mahkemeler yok diyemez. Bunlar dedii an, ok kltrllk efsanesi biter, syleyen soluu caza evinde ya da tmarhanede alr. ok kltrllk, ulus ilkesine dayanan devletleri kurtarmak iin karlm, bat uygarlnn kltr anlaynn diktatrldr. Avrupa uygarlnn kltr karsndaki tutumu, dinler karsndaki tutumuna benzer. Bu uygarlkta din, kiinin bir vicdan ve inan sorunu olarak tanmlanm, ve en ideal biimlerinde tmyle politik alann dna itilmitir. Ama bu aslnda, dier dinlerin din anlaylar zerinde bir diktatrlktr. rnein sradan halk slam' deil, politik slam, ya da eriatn tanmlad slam, tpk ulusuluun, siyasal birimle ulusal birimin akmasn n grmesi gibi, siyasal birimle din biriminin akmasn n grr. Bu anlay karsnda bat uygarlnn din anlay bir diktatrlktr, ona izin veremez nk. Bunun tersi de dorudur, politik slam da, dini kiinin vicdan ve inan sorunu olarak, politik alann dnda anlayan yaklam zerinde bir diktatrlktr. Bunlar uzlamazlar. Ayn ekilde baka kltrlerin kltr tanmlar karsnda da ayn durum vardr. Bir kltrn siyasal alan iinde grdn, dier kltr grmyorsa, bunlardan birinin geerlilii dieri zerinde diktatrlktr. oulculuk, ok kltrllk, demokrasi, ok renklilik gibi kavramlar bu diktatrl gizlemeye yarayan ideolojik aralardr. Ceza suun cinsinden olmaldr. Gze gz, die di. Madem ki bat uygarl, dini ve kltr yle tanmlyor ve politik alann dna itiyor, ona da bu uygarln dini olan ulus ilkesine ve ulusulua niye ayn ceza verilmesin? Bat uygarlnn ufkunun tesinde baka bir uygarln hayali, ie, bat uygarlnn dini olan ulus ilkesinden balamak zorunda deil mi? Bugn dnyadaki btn devletler, var olan ve var olmaya alan btn devletler, hepsi,
124

ulusal birimin politik birimle akmas anlayna gre kurulmu bulunuyor. Tpk bir eriat devletinde, dinsel birimle politik birimin akmasnda olduu gibi. Aslnda bugn btn dnya, ulus ilkesi asndan eriat devletleri tarafndan ele geirilmi bulunuyor. nsanlarn dinsiz olma hakk var ama ulussuz olma hakk yok rnein. kii bir araya gelip bir din ya da tarikat kurabilir ama bir ulus kuramaz. nk ulusunun ulus anlay, ulusal birimle siyasal birimin akmasn ngrr. Ulusuluun ulus anlayn kabul etmek iin hi bir neden yok ortada, aksine 80'li yllarn bandan beri, ulus ve ulusuluk alanndaki anlaynda devrim yapm kitaplarn hepsi, ulusuluun ulustan nce geldiinin, varoluu bakmndan snflara deil rnein dinlere benzediinin kantlaryla doludur. Bu anlay reddetmek enternasyonalizmle de olamaz ve enternasyonalizm deildir. Enternasyonalizm, ulusuluun ulus anlayn reddetmez, dlamaz, onu olduu gibi kabul eder ona dayanr ve onu yeniden retir. Onun iindir ki, yeryzndeki uluslarn ounu enternasyonalistler yaratmlardr. Ulusun ne olduunu ulusulardan renemezsiniz derler, enternasyonalistlerden de renemezsiniz. Tpk tanrszlk ya da dinsizlik gibi, ulussuz olma hakkn savunan bir anlay, ki bu anlay otomatik olarak siyasal olanla ulusal olann akmas gerektii anlayn reddetmek zorundadr, uluslarn ve ulusuluun mezar kazcs olabilir. Byle bir anlay, ulusu siyasal alann dna iterek, isteyene istedii ulusu kurma, girme, kma, ulussuz olma hakkn salayabilir. Ulus kiisel bir seim, din gibi bir inan sorunu veya , tpk, bugn kltrn tanmland gibi bir kltr sorunu olur. Elbette byle bir yaklam, ulusal olanla politik olann akmasn reddeden ve ulusal olan, tpk daha iki yz yl nce insanln ounda olduu gibi, politik alann dna iten yaklam, ulusunun yaklam zerinde bir diktatrlktr. Ama bugn btn dnyaya egemen olan ulusuluun anlay da, dieri zerinde bir diktatrlk. *** Uluslarn bir araya gelip ok uluslu birlikler (Avrupa Birlii) ya da uluslar st (Birlemi Milletler) birlikler kurmas, ulusuluu yok etmez, sadece glendirir ve grnmesini gizler, daha byk ve gl olarak baka bir isimle yeniden retir, ulusal olanla politik olann akmasn sorgulamaz. Uluslarn aralarndaki atmalarn, uluslar arasndaki yaknlamalarla; uluslar aras rgtlenmelerle; ulusunun anlad biimiyle ulus ilkesini ret etmeyen, dlamayan ama yeniden reten mekanizmalarla kaybolaca inanc ocuksudur ve hi bir tarihsel tecrbe bunu desteklemez. Ulusunun ulus anlayn ret eden, onu dlayan, onun zerinde bir diktatrlk oluturan, baka bir ilke ancak bugn insanl apartheit sisteminden kurtarp, ulusal atmalara son verebilir. Bu, bir tarihsel analojiyle daha kolay anlalabilir. slamiyet ncesi dnemde, insanlar Arap yarmadasnda airetlere gre rgtlenmilerdi. Geerli ilke, soy kardelii, kan kardelii idi, tabiri caiz ise, siyasal olan kan ve soyla belirleniyordu. Muhammet, bu airetleri
125

birletirmeye, birlemi milletler ya da Avrupa birlii gibi, airet birlikleri ya da federasyonlar gibi yollar denemedi, o kandalk ilikisi ve ilkesinin yerine baka bir ilkeyi getirdi, kan kardelii yerine din kardelii. Ancak bylece her airetin iindeki din kardelii ilkesini kabul edenler, kan kardelii ilkesini kabul edenlere kar baka bir ilkeyi dayattlar. Dier bir rnek, modern bat uygarlnn tarihinden verilebilir. Burjuvazi, ilk muhalefetini dinsel biimler iinde rgtledi. Bu biimler iinde kald srece, tm insanl, tm dinle ri etkisi altna alabilecek bir uygarlk gelitiremezdi burjuvazi. Hristiyanln hangi yorumunun daha doru olduu, bir Mslman ya da bir Budist iin hi bir ey ifade etmez ve anlalmaz kalrd. Burjuvazi, Muhammet'in airetler kardelii ya da federa syonu denememesi gibi, bir dinler birlii ve kardelii de denemedi. Burjuvazi, btn antik uygarlklarn ve dinlerin dayandklar ilkeleri dlayan, geersiz klan ve onlar zerinde bir diktatrlk oluturan bambaka bir ilke ile, rnein ulus ilkesi ile onlar zerinde kesin bir zafer kazand. Burjuvazi, btn dinleri, antik uygarlklar ve airetleri, tpk Muhammet'in bir zamanlar, din kardelii ilkesiyle yapabildii, yani kardeleri siperlerin kar taraflarna srebilmesi gibi, ulus kardelii ilkesiyle, din ve kan kardelerini birbirine kar srp ekonomik gcne dayanan zaferini ideolojik olarak pekitirebildi. Modern uygarlk, ancak, baka bir ilkeye dayanarak, her din ve kandalk birliinin iinden yn yn gnll savunucular bulabildi. Ulusuluun sonu da byle olabilir. Ulus ilkesini ret eden, bo dren, onu dinlerle ayn kefeye ve gerek yerine koyan bir ilke, bizden tarihi ve gnmz alan; insanln bir apartheit sistemine mahkum eden ulusal devletlerin sonunu getirebilir. Her ulus i inde, ulusal olanla politik olann akmas gerektiini savunanlarla, bunun kiisel bir tercih sorunu olmas gerektiini savunanlar arasnda bir blnme olmadka ve ikincileri birincilere stn gelmedike, alnm gemii yeniden kazanmak ve gelecei gemiin lanetinden kurtarmak mmkn olamaz. Modern uygarln dini ulusuluk ya da onun heretik kart enternasyonalizm, klasik dinler kadar olsun byle bir eletiri ve bak karsnda dayanacak gte deildir. O insan varlna ilikin temel sorular ne sorar ne de ona bir cevap arar. Sanldndan ok daha gszd r. Burada btn sorun bunun olabileceini dnmek, bunu hayal edebilmekte. Var olann ufku dndan ona bakabilmekte. 09.11.1988

126

Ortadou in Demokrasi Manifestosundan Bir Blm

Demokratik Ulusuluun kili Karakteri

Bu devrimci ve demokratik ulusuluun genel olarak dnya ekonomisi ve zengin lkeler; zel olarak blge ve geri lkeler bakmndan ok farkl anlamlar vardr. Bu gn amzda, globalleme ylesine gelimitir ve zengin ve fakir lkeler arasndaki fark ylesine almtr ki, ileri lkelerdeki, en demokratik ulusuluk bile, dnya apndaki bir rk ayrmclnn, dnya apndaki bir apartheit sisteminin arac olmaktadr. Amerika ya da Avrupa m, bunlar kendi ilerinde, ulusun tanmndan btn dinsel, dilsel tanmlar dlarlarken, dayandklar ulusuluk, dnyann yoksullarnn bu hudutlarn dnda kalan gettonun duvarlar iinde tutulmasnn arac olmaktadr. Bu, en ilerici tanmlara dayanan, btnyle demokratik karakterdeki ulusuluun ve ulusal snrlarn bile retici glerin bu gnk gelimilik dzeyinde gerici karakterinin bir yansmasdr. Klasik uygarlklar anda, dnya ticareti henz ok kk ve lks mallarla snrlyken bile, ticaret yollar in, Hint, ran ve Orta Dou-Akdeniz alanlarnda imparatorluklar gerektiriyordu. Bu gn ise globalleme akl almayacak boyutlara ulamtr. Mallarn ou dnyann baka lkelerinden gelmekte ve bizzat o mallarn kendileri de baka lkelerde retilmi mallardan olumaktadr. Byle bir dnyada, ne kadar byk olursa olsun ve ne kadar demokratik kriterlere gr tanmlanm olursa olsun, ulusal devlet hibir zaman sorunlara bir zm getiremez. Ulusal devletlerin olduu bir dnyada tek zm, dnya apnda bir imparatorluk olabilir. Kapitalizmin ve emperyalizmin zm nerisi budur. Ama bu zmn kendisi bir elikidir. mparatorluk ancak bakalar paralanm ve blnm, glerini birletiremez durumdaysa mmkndr. Yani dnyay bir imparatorluun egemenlii altnda birletirmek onu olabildiince kk, iradesiz ve gsz paralara blmekle olur. Bu eilim ister Avrupann ABD tarafndan eski ve yeni diye blnmesi giriimlerinde, ister Irakta siyasi olann dinler, diller ve etnilere ve onlarn dengelerine gre tanmlanmasnda aka grlmektedir. Bu hibir zaman bir zm olamayaca gibi, ayn zamanda ok kan ve ac demektir. Buna cevap ise, mrn oktan doldurmu ve bu imparatorluun stratejisine hizmetten baka bir ie yaramayan, dile, dine gre tanmlanm uluslar hi olamaz. Bunun bir tek cevab vardr: politik olann tanmndan ulusal olan kaldrmak. Tm ulusal snrlar havaya uurmak. nsanlarn hak ve grevlerine gre olumu demokratik bir dnya cumhuriyeti. gcnn serbest dolam. Bu cumhuriyet ancak, burjuva uygarlnn, siyasal, zel, kamusal, ticari ayrmlarn kaldrp, toplumun ve insann birliinin yolunu tekrar aabilir. Bu bakmdan, gerek dnya apndaki sorunlar gerek zengin lkelerin iileri bakmndan, en demokratik bir ulusuluk bile bir gerici programdr. nk, artk o Ulusuluk, tm mallar ve

127

sermaye serbest dolarken, i gcnn serbest dolamnn nnde bir engeldir. Dolaysyla dnya apndaki apartheit sisteminin bir arac olarak, zengin lkelerden olmayan insanlar yoksullarn topland bir rezervatta tutmann arac olarak ilev grmektedir. Dnya apnda ve ileri lkeler asndan program, ulusun tanmndan dili, dini, soyu dlamak deil (ki zengin lkelerde bu byk lde gereklemitir), nasl tanmlanrsa tanmlansn, politik olann ulusal olana gre tanmlanmasna son vermek ve ulusuu, layk olduu yere, dinlerin arasna, inan alanna, zel alana yollamaktr. Bu pratik olarak btn snrlarn kalkmas anlamna gelir. Aslnda dnyann yoksullar imdiden ayaklaryla bu programa oy veriyorlar. Denizlerde, da doruklarnda, nehirlerde; yayan ya da derme atma kayklarla, gemi ambarlarnda, trlarla bin bir yoldan o ulusal snrlar ve duvarlar amaya, hapsedildikleri rezervattan ya da dev Bantustandan kamaya alyorlar. Bu anlamda dnya apnda i gcnn serbest dolam; gittii yerde alan ve vergi verenin tm sosyal ve siyasal haklara sahip olmas, her demokrat ve sosyalistin, her iinin savunmas gereken asgari bir programdr. Ama zaten bu program, fiilen, ulusal devletlerin sonu ve ulusal olann zel ve inan alanna tklmasndan baka bir ey de deildir. Ne var ki, byle bir program, zengin lkelerin emeki ve iilerince savunulmamaktadr. Savunulmamasnn nedeni de udur: Byle bir programn gereklemesi, zengin lkelerin dzeyinde belirli bir dmeye yol aar. Hem zengin lkeler ile yoksul lkeler arasndaki eitsiz mbadeleden doan deer transferi son bulur; hem de zengin lkelerde i gcnn fiyatnn dmesine yol aar. Kimse daha kt sonular iin mcadele etmeyecei hatta onlara kar direnecei iin, gelimi lkelerin iileri byle bir sosyalist programa kar durma eilimindedirler. Ama zengin lkelerin iileri ve cretlileri istemedike yer yznden kapitalizm kalkmayacandan, bu ayn zamanda insanln kmazn da gstermektedir. Yoksul lkelerin iileri dnya apnda eitliki bir dzeni; ulusal snrlarn kaldrlmasn isteyebilir ama yapamaz; zengin lkelerin iileri ise yapabilir ama istemez. Bu amaz, dnyadaki ezilenlerin karsnda bulunduu en byk amazdr ve bu amaz zlmedike, brakalm sosyalizmi insanln yaamas bile mmkn grlmemektedir. * Ama nc dnyada, yani zengin lkelerin dnda, mparatorluun blme ve gszletirme stratejisine kar, devrimci ve demokratik ulusuluk hala bir savunma mevzii olarak ve birletirme potansiyeliyle, emperyalizmin bl ve hkmet stratejisini bo drmek iin ilerici ve kurtuluu bir ileve sahiptir. rnein, Orta douda, ABD veya Avrupa gibi bir Demokratik Cumhuriyetler birlii, hem blgenin insanlarna daha byk bir refah, daha kansz bir yaam sunar; hem de ABD ve dier emperyalistlerin planlarna kar koymak iin daha byk bir g ve irade birlii salar. Ve o zaman belki Tarih byle daha uzun bir yoldan, bu gnk yaam dzeyleri ve gelirler arasndaki derin blnmle bir son verip, dnyann cretlilerinin ortak bir programda
128

birlemesinin koullarn yaratabilir. 10.02.2004

129

130