Demir Kkaydn Aznlk Sorunu zerine Yazlar

Yaynlar

Aznlk Sorunu zerine Demir Kkaydn

Birinci Srm Kasm 2004

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Aznlk Sorunu zerine Yazlar

indekiler
Aznlk Konusunda Yazlara nsz Gmenlerin Bir Aznlk Olarak Talepleri Neler Olmaldr? Kltrel zerklik Tartmalar ve Lenin Gmen Aznlklarn Hedefi Ne Olmal? u Aznlklar Konusu Aznlklar ve Demokrasi u Aznlklar Tartmas

4 15 21 33 35 41 44

Aznlk Sorunu zerine Yazlara nsz

Son gnlerde aznlklar konusu Trkiyedeki tartma gndeminin nemli maddelerinden biri oldu. Ama konu burjuvazi tarafndan Avrupa Birliine girme, Devlet brokrasisi tarafndan da Lozan anlamalarndaki hukuki veya siyasi tanmlar erevesinde ve Trkler veya ounluk tarafndan tartlyor. Krtler ise, ulusal baskdan kurtulmak iin, kurucu olarak kabul edilmek iin mi , yoksa imdilik aznlk olmay kabul edip sonra o haklara dayanarak daha elverili koullarda mcadele etme olanaklarn tepmeyen bir mcadelenin mi daha doru olduu balamnda, aslnda bir strateji ve taktik sorunu olarak tartyorlar. Sosyalistler her zaman olduu gibi bu gibi sorunlar gndeme almay ve tartmay neredeyse bir sapknlk olarak gryorlar. Son derece baya olarak anlalm mekanik veya ekonomik maddeci Marksizm anlayyla, bu gibi sorunlarda bir ey sylemektense, hibir ey sylemeyerek her hangi bir ii direnii veya i koullarndaki ktlkten veya genel olarak yoksulluktan sz etmeyi sosyalizmin anndan sanyorlar. Bunu ekonomizm olarak gren daha enternasyonalist olanlar ise politikadan kalarn ve politikaszlklarn, dnyann her hangi bir lkesinde yaplm bir toplantnn veya eylemin ateinde snarak gizlemeye alyorlar. Bylece bu tartmalarda, brakalm sosyalist bir yaklam bir yana, devrimci demokratik denebilecek bir perspektifin bile izi tozu grlmyor. Bayalk ve gerici bak alar ve kavramlar, yerleilmi ve doruluklar zerrece eletiri szgecinden geirilmemi yaklamlar bu tartmalarda en ileri grnen grlere bile damgasn vuruyor. Eletirel ve devrimci Marksist gelenee dayanan ve onu iinde tayarak amaya alan bir yaklamn yokluu bu bayaln temel nedenlerinden biridir. 1960lar Trkiyesini hatrlayanlar bilirler. O zamanlar da sosyalistler, toplumun belki bu gnknden de kk bir blmn oluturuyorlard, ama ortaya koyduklar yeni sorunlar ve bak alaryla toplumun zerinde tartlmaz bir entelektel ve ideolojik stnlk kuruyor, tartmalar o gnn lleriyle ok ileri noktalara ekiyorlard. ok sembolik bir rnek alnabilir. Altml ve yetmili yllarda, sosyalistler, en azndan bir ksm, Trk halkndan deil, Trkiye Halk veya Halklarndan sz ediyorlard, bildirilerine bu hitapla balyorlard. O zamann Trk devletinin Trklkle tanmlanm niteliini kimsenin sorgulamad ve sorgulamay aklndan bile geirmedii Trkiyesinde bu ok ileri bir yaklam ifade ediyordu. Bu gn, Krt hareketi; Demokrasi ve refah zlemlerinin ifadesi olan Avrupa Birliine katlma; goloballemenin zorlad deiimler ve ABDnin Irak igali gibi gelimelerin basks altnda, toplum neredeyse, sosyalistlerin Altmlarda, syledikleri iin

partilerinin kapatld, ikence grdkleri, hapislerde rdklerini, kabullendii bir noktaya gelmiken, yani Trkiyelilik tartlrken ve Genel Kurmay Bakan bile Trkl etnik veya dilsel bir kapsamdan karp neredeyse Trkiye Devletinin yurttalaryla snrl bir kavram olarak tanmlamak zorunda kalrken, sosyalistler bu ge ve dolayl gelmi zaferlerini bile savunma noktasnda olmadklarndan, bu gn varlan nokta, liberallerin, globalizm hayranlarnn, ABD veya Avrupay destekleyenlerin abalarnn bir sonucu gibi grlyor ve onlarn kontosuna bir art olarak geiyor. in kts, kendine sosyalistim diyenler altmlarda savunduklarndan da daha geri bir noktaya kaym bulunuyorlar. O zamanlar Trkiye Halk veya Halklar, statkoya bir meyden okuma, devrimci demokratik zlemlerin bir ifadesi iken, bu gnk sosyalistlerin szde anti emperyalizm, anti globalizm, Avrupaya kar olma adna bu tartmalarn karsnda durmalar, en gerici, devletin en derin ve anti demokratik kesimlerinin destekiliinden baka bir anlam tamyor.Eskiden Trk devletine kar Trkiye Halklarn savunuyorlard, imdi Trkiyecilere kar Trk devletinin zmni veya ak savunucusu durumundalar. Kimileri Trkiyeli sosyalistlerin bu evriminin gnahn sosyalizm idealine veya Marksizme ykleyerek bundan ideolojik bir kar da elde etmeye alyorlar. Ama bunu yaparken, Marksizmin o son derece temel nermesini unutmu ve tersinden dorulam oluyorlar: nsanlarn varlklarn bilinlerinin deil; bilinlerini varlklarnn belirledii. Trkiyede sosyalistlerin ve toplumun bu ters ynlerdeki evriminin nedeninin Marksizmde veya sosyalizm ideallerinde deil, somut sosyolojik ve ekonomik gelimelerde aranmas gerektii. Bunun en byk kant ayn zamanda genel akma kar durmu ve bunlarn sosyalizm veya Marksizmle ilgisinin olmadn syleyen; sosyalistlere kar sosyalizm mcadelesi veren; sosyalistlere kar sosyalizmi savunan sosyalistlerin varldr. Nasl Papaln veya Muaviyenin cinayetlerinin nedeni sa ya da Muhammetin retileri deil idiyse ve Papala ve Muaviyeye kar sapknlar olduysa ve bizzat bu sapknlarn varl bunun kanysa yle. * Ne var ki, toplumun bu gn otuz yl nce sosyalistlerin sylediklerinin haklln kabul etmesi, bu kabuln bu gnn dnyasnn veya Trkiyesinin sorunlarna bir zm olduu anlamna gelmiyor. Bu gnn sosyalisti de tpk otuz krk yl ncesinin sosyalisti gibi yine topluma ters bir noktada olmaldr. Ancak o takdirde sosyalizm tekrar, fiziki gc olmasa bile, teorik ve entelektel gcn kazanabilir. Kendisinin katillerini ve cellatlarn vasiyetini yerine getirmeye zorlayabilir. Hi unutmamak gerekiyor, eer insanlk tarihinde bir ilerlemeden, bir ileriye giditen sz etmek mmknse veya byle saylabilecek kimi deimeler olmusa, bu her zaman, yenilenlerin bir katksdr. Bu gnk demokrasi denen ey aslnda, ii ve sosyalist hareketin bir seri yenilgi ile bitmi mcadelelerinde, galiplerin yendiklerinin vasiyetlerini gerekletirmek zorunda olmalarnn sonucudur.

Altmlarn ve yetmilerin, aslnda kendini her ne kadar yle tanmlasa da sosyalist deil devrimci demokratik karakterli olan, sosyalist hareketi olmasayd; seksenlerin ve doksanlarn Krt hareketi olmasayd, bu gn kimse ne Trkl sorgular ne de aznlklar tartrd. ki hareket de ok ar yenilgiler ald. Ama galipler en gl olduklar noktada yendiklerinin vasiyetini yerine getirmekten baka bir ey yapamaz durumdalar. Ama onlar imdi bizim vasiyetimizi yerine getirirlerken, bizim onlarn karsna geerek, bunu hatrlatma ile yetinmemiz, sonumuz olur. Biz imdi baka yenilgilerin peinde olmalyz. Ancak o zaman ezilenlerin kurtulu mcadelesine bir parack da olsa bir katkda bulunabiliriz. Sosyalist olmak bilinli olarak yenilgi enayiliini semek demektir. En azndan imdiye kadar yaanan tarih bunu kabul ederek yola kmak gerektiini gstermektedir. O halde, greve devam, nmzdeki yenilgilerin konularn belirlemeye balayalm. * Bu gn toplum otuz krk yl nce sosyalistlerin dediklerine geldi ama arada geen zamanda gerek toplumsal mcadeleler gerek bu mcadelelerden kan teorik sonular ok uzun bir yol kat ettiler ve ok baka noktalara vardlar. Dn sosyalistlerin dedikleri ve bu gn toplumun vard yer, aslnda bu gnn dnyasnn sorunlar karsnda gerici ve tutucu bir konuma karlk der. Ama sadece dnyann sorunlar bakmndan deil, teorik ve metodolojik olarak da ok geri bir yaklama karlk der. Aznlklar konusu da byledir. Aznlklar konusunun Trkiyede tartld biim ve bu biim iinde, en sol ve en ilerici gibi grnen tavrlar ve kavramsal aralar bile, bu gnn dnyasnn koullarnda aslnda gerici bir zm nerisinden baka bir ey deildirler. Aznlklar konusunda son yirmi ylda bir ok yaz yazdk. Bu yazlarda bu mcadelenin deneylerinden yola klarak, nmzdeki yeni yenilgilerin yaanaca alanlar tanmlanmaktadr. Elbette bu tanmlama, el yordamyla, daha nce hi el atlmam alanlarda , bakir ve kefedilmemi bir alanda yapldndan, yeni olan ou kez eski biimler iindedir. Yeni yrmeyi renen bir ocuk gibi paytaktr. Sk sk der. Ama yine de her seferinde yeni bir alana girmeyi, yeni bir ktay kefetmeyi baarr, ou kez, Kristof Kolomb gibi bunun yeni bir kta olduunun farkna varmasa bile. Aadaki yazlar ayn zamanda bu evrimin izledii yolu gsterir. * Seksenlerin ortasnda o gne kadar Trk, Erkek, Beyaz olmu ve byle olduunun bilincinde olmayan, dncesinde byle kategoriler bile bulunmayan bir sosyalist olarak Avrupada srgn yaamna baladmzda, bu gn artk rnein kltr, aznlk, farkllk gibi, sradanlam kavramlar, ne Avrupadaki sosyalist harekette ne de iinden geldiimiz Trkiye sosyalist hareketinin geleneinde ve terminolojisinde bulunmazd. Devletin, parann ne olduunu bilmeyen kabilelerin dilinde bunlarn karl olan kavramlarn bulunmamas gibi.

Biz bu gn bile Trkiyeli sosyalistlerin hala kenarna bile varamadklar klasik Marksist gelenee uygun olarak, emein kurtuluunun ne yerel ne de ulusal bir sorun olamayaca nermesinin, mantki ve geleneksel sonucuna uygun olarak, Avrupaya gelince, grevimizi Avrupadaki ii hareketine azami katky nasl yapabileceimiz olarak belirlemitik. Bu erevede, Almanyadaki iilerin nemli bir blmn oluturan Trkiye kkenli iiler, dillerini ve yaplarn en iyi bildiimiz iin esas ilgi ve alma alanmz olarak beliriyordu. Ama daha bu grev tanmlamasnda bile, btn Trkiye sosyalistlerinden farklydk. Onlar iin Trkiyeli veya Krdistanl iileri, Trkiye veya Krdistandaki mcadeleye tabi olarak ve oradaki mcadeleye maddi manevi destek balamnda ele alnrken; biz ayn kesimi Avrupa ii hareketinin bir paras olarak ele alyorduk . Bizim sorunumuz, bu Avrupa ii hareketinin nasl birletirilecei idi, onlar ise, fiilen Avrupal iileri uluslara gre blerek rgtlemi oluyorlard. Dolaysyla btn Trk ve Krt soluna kar bir konumda bulunuyor, onlarn milliyetiliine kar, klasik devrimci ve enternasyonalist bir konumu savunuyorduk. Tabii bu klasik Marksist konuma uygun olarak da, tpk bir e hirden baka bir ehre giden bir parti yesinin gittii ehrin orannda almas gibi, Avrupada bulunduumuz lkelerdeki seksiyonlarda almaya baladk. nce Drdnc Enternasyonalin Fransa seksiyonunda (LCRde Devrimci Komnist Liga), sonra Almanyaya geince Alman Seksiyonunda, (GMde Enternasyonalist Marksist Grup) yer aldk. Ancak Almanyada daha ilk admda, bu klasik yaklamn gerekli ama yeterli olmadn grmeye ve gzlemlemeye baladk ve birden bire, i rgtlerinde ve partilerinde aznlklar konusuyla aznlktan bir insan olarak (Almanyada Trkiyeli iiler, Trkiyeliler de rgt iinde bir aznlkt) kar karya kald k. Bu kar karya kaln bulunduu ortam ve tartmalarn balamn aktarabilmek iin, biraz geriye gitmek gerekiyor. 1950li yllarda, klasik Birinci ve nc Enternasyonalin geleneini ve programn savunan Drdnc Enternasyonal henz 1968 ykseliinin rzgarlaryla yelkenlerini doldurmam, kk gruplardan oluan bir rgtt ve Avrupadaki militanlarn zellikle Cezayir halknn kurtulu savan desteklemeye yneltmiti. Gizli silah fabrikalar kurmak gibi iler yapyorlard Avrupal kalifiye ii ve sosyalistler. Ama bylece bir ok Avrupal i ve Sosyalist ilk kez nc dnyallarla, Avrupa i snf merkezli bak asyla, kendisi kurtarlacak olarak grlenlerle, nesne olanlarla, onlarn zne olduklar mcadelede, onlara yardm etme durumunda bulunuyorlard. Babalar ve analar ocuklarndan ocuklarnn kendilerinden rendiinden daha fazlasn renirler. Bu faaliyetlere katlanlar da kendi Avrupa Merkezciliklerinin farkna daha ok vardlar. Bunlar Avrupal rgtlerin iinde, Avrupal rgtlerin Avrupa merkezci dnlerinin en nemli eletirmenleri olarak varlklarn srdrdler. Onlar bir yanda bu rgtler iinde var olmaya devam ederken, Trkiyede iki hareketin iinde yle bir gelime oldu yetmilerin sonunda. Vatan Partisi iinde biz nc Enternasyonalin lav, Sovyetlerin snf karakteri, Faizme

kar mcadelenin sorunlarndan hareketle, Stalinizmle kopuup klasik Marksist gelenei srdren Trokist gelenee katlmtk. Benzeri bir geliim Rzgari saflarnda da grlyor ve onlar da yava yava bu sorunlar, Stalinizmi vs. gndeme getiriyorlard. Ama bu teorik olarak son derece korkak bir biimde yaplyor ve esas itici gcn stalinizmin Krt sorunu karsndaki tutarszlnn eletirisinden aldndan, ulusu bir hareket noktas bu araylara srekli damgasn vuruyor ve bu da onlarn mantk sonularna ulamasn engelliyor, genel olarak merkezci tabir edilen bir konumda bulunuyorlard. Ama yine de, bu tabularn ykl, bizim yazlarmz ve evrimimizin de dolayl etkisiyle bu harekete yakn duran baz kiilerin Rzgari hareketinden kopmas ve Trokizme ynelmesi sonucunu dourmutu. te bu gelimelerle bal olarak, bu hareketlerin Almanyadaki taraftarlar arasnda da bu ynde bir evrim yaanmt. Trkiyedeki bu evri min sonucu olarak ve ondan etkilenmeyle, ou bulunduu fabrikada iyeri konseyi yesi veya sendika aktivisti de olan, yllardr bir ekilde politik mcadele yrten ii ve aydnlardan bir grup, Trokist olduk deyip Drdnc Enternasyonalin kapsn almlard. Avrupa sanayiinin kalbi Ruhr blgesinde, Duisburgta, veya Stuttgartda Mersedes fabrikalarnda grev yneten Trkiyeli, sosyalist mad en ve elik iisi, en az be on yllk politik ve rgtsel tecrbesi olan iiler bu kk rgtn kapsn alnca rgt tam anlamyla bir ok yaar. rgtn btnyle ufku dnda kalm bu kesim bulutsuz gkte akan bir imek gibi rgtn iine girmitir. Ernest Mandel Krt iilerin rgtlenmesi Krdistanda sosyalist bir seksiyonun rgtlenmesine katk olabilir diyerek, kendi cebinden ald IBM elektrikli daktiloyu bu gruba hediye eder. Bkn isimli bir dergi kmaya balar. Bu arada 12 Eyll darbesi olmu, gmenler daha da hareketlenmitir. Trkiyeden kaanlarn da etkisiyle Avrupada politikleme ve aktifleme ykselmeye devam etmektedir. Yol dergisi etrafnda toplanan bu kiiler, 12 Eylle kar mitinglerin rgtlenmesinde nemli bir rol oynamlardr. Hasl kk Alman seksiyonu, gelen Trkiyeli Krt ve Trk iiler araclyla bana devlet kuu konmu gibidir. Ne var ki, ilk cicim aylar bitince, 12 Eyll yenilgisi ve dnyadaki yeni muhafazakar rzgarlarn da etkisi altnda (Teatcher, Reagan, zal, Kohl) hem bir gerileme ve zele ekilmeler hem de tam da aznlk olmaktan doan sorunlar kendini gstermeye balar. Krt ve Trk yeler bir trl rgtsel yaama katlamamakta, hep kendilerini dlanm hissetmektedirler. Bu nedir, nereden gelmektedir? Bu iki sorun birleince, Trk ve Krt yelerin ou bir sre sonra rgt terk eder. Birka kii kalr sa dece. Bunun zerinde rgtte bu baarszln nedenleri zerine bir tartma balar. Ama tartma aslnda yine tam anlamyla rgt iinde olmaktan ziyade, yabanclar ve yabanclarla ilgilenenler arasnda yrtlmektedir. te bu tartmalarda, Cezayir Kurtulu savaana dayanmada alm, oralarda yaam bir Alman ye, rgt iinde Trk ve Krtlerin ayr bir otonom rgtlenme iinde olmasn savunmakta; Leninin Bundularla tartmasnn yanl bilindiini, aslnda Leninin fiilen zeletiri yaptn, Yahudi iilerin RSDP iinde otonom yaplarnn olduunu

sylemektedir. Ve bunu syleyen rgt iinde yabanclar en iyi anlayan, onlara en yakn, rgtn Avrupa merkezciliine ve rklna kar onlar savunan; rgtn rk olduunu syleyen bu kiidir. te ilk kez bu kiinin syledikleri ve bu tartma iinde, aznlk sorunu ile, sosyalist rgtlerde aznlklarn sorunu balamnda yukarda ksaca deinilen koullar ve atmosfer iinde karlatk. Tabii ilk tepkimiz, yabanc olarak bu Alman yenin dediklerine yani rgt iinde yabanclarn otonom rgtlenmesi olmasna kar kmak oldu. Bu daha nce hi duymadmz bir eydi. Kitapta yeri yoktu. Bylece biz yabanclar otonomiyi reddederken, bir Alman, ama Cezayir kurtulu sava araclyla bir nemli deney yaam bir Alman, bize ramen bizlerin otonom bir yap oluturmamz neriyor ve savunuyordu. Ancak bu srada Kadn hareketinin de bir ykselii yaanyordu ve kadn hareketi sol rgtleri ve ii rgtlerini sarsmaya balamt. Ayrca Kadn, Bar ve Ekoloji hareketlerinin partilemesi olarak grlebilecek Yeiller de seimlerden byk bir baaryla km ve btn paradigmalar ve politik manzara deimi, sol rgtler bu gelimelerin basks altna girmilerdi. Bunun etkisiyle de, rgtler iinde kadn yeler fiilen otonom yaplar oluturmular veya oluturuyorlard. Aslnda yabanclarn durumu da tpk kadnlara benziyordu: Paralellikler en kr gze bile batyor. Avrupadaki kadn hareketi her ne kadar beyaz bir karakter tasa; yabanclar d a kadnlar karsnda seksist ve erkek egemen bir damardan geliyorduysa da; rgt iindeki rkla ve seksizme kar ister istemez benzer sorunlardan gelen bir yaknlama da oluyordu. Bunun zerine, klasik litertrde yeri olmayan evre, kadn, siyah (yabanclar, aznlklar) hareketleri ve konular zerine teorik bir younlamaya girdik. Bu younlamann ilk sonular rgt iinde fiilen otonom olarak kardmz Ne Yapmal adl, say kabilmi dergide grlebilir. (Bu dnemin ksa bir zeti, Hamburg Dersleri adl yazda bulunmaktadr.) Bu arada, Hamburgta bir Trk dazlaklar tarafndan ldrld ve Trk gmenlerin hzl bir radikalleme ve politiklemesi balad: Trk genleri kendiliinden z savunma ihtiyacna uygun olarak eteler kurmaya baladlar. Trkiyelilerin iinde neler iin nasl mcadele etmeliyiz, ne yapmalyz gibi sorunlar tartlmaya baland. Burada nemli olan udur. Artk Almanlar Trkiyelileri deil, Trkiyeliler kendilerinin ne yapacan tartyorlard. Yani Aznlklar sorunu deil; Aznlklar Alman sorunun tartyorlard. Bu gnk Trkiyedeki tartmalarn diline evirirsek; Trkler aznlk sorununu deil; Aznlklar u Trk sorununu nasl halledeceklerini tartyorlard. Bu gelimelerin ve tartmalarn en bandan itibaren iinde yer aldk. Artk, bir Alman sosyalist rgtnde, sosyalist biri olarak aznlklar sorununu deil; fiilen var olan bir aznlk hareketi iinde, aznlktan bir sosyalist olarak aznlk hareketinin veya aznlk hareketi iindeki ii ve sosyalistlerin ne yapmas gerektiini tartyorduk. te iliikteki ilk metin bu tartmalar iinde bizim savunduklarmzn birer belgesidir.

* Daha sonra, buradan kardmz dersleri, Krt hareketinin veya Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin stratejisi balamnda tekrar eitli yazlarda ele aldk. Son metin de bunun rneidir. Ama btn bu yazlarda ok temel bir yanlmz bulunmaktadr ve bu bizim ancak son dnemde zp aabildiimiz bir sorundur. Zaten bu sorunun zm, Marksist Din, Ulus, styaplar, Demokratik cumhuriyet, Proletarya Diktatrl gibi sorunlar bir rpda yepyeni bir k altnda zmektedir. Temel yanlmz, bu yazlarda ulusu, ulusular gibi tanmlamamzdr. Yani bir dil, etni ya da tarihle. Bylece sanki ortada iki farkl sorun varm gibi grlmektedir. Bir yanda aznlk sorunu, bir yanda da ulusal sorun. Ulusal sorununun zm iin Uluslarn Kaderini Tayin Hakk; Aznlk sorunu iin, dil, kltr, ulus ve etnilerin eitlii. Peki, eer politik olan dil, etni, soy, kavime vs. gre tanmlanmamsa, aznlk m olur? Ayn ey demokratik cumhuriyet balamnda da grlr. Bir yandan, Uluslarn kaderini Tayn hakknn aslnda ulusal sorunla ilgili deil; nasl bir devlet biimiyle ilgili olduunu syleriz; yani bir tek kyn bile ayrlma hakk olmas gerektiinden; ayrlmak iin bir ulus olmann art olmadndan sz ederiz; dier yanda uluslarn kaderini tayin hakkndan sz ederiz. Uluslarn kaderini tayin hakknn aslnda dile, dine dayanan ulusal devletler kurma k hakk olduunu gremeyiz. Peki bu kk adm niin bir trl atamayz? Lenin, Troki, Kvlcml gibilerin zerimizdeki otoritesi yle byktr ki, Onlarn hepsinin bu slogan savunmu olmas, o slogan eletiri ateinden geirmemizi engellemektedir. Bunun yan sra Trkiyedeki Krt mcadelesine verdiimiz destek de bu ilkeye dayandndan, bu ilkenin nesnel ilerici yn nedeniyle, ideolojik olarak gerici olduunu gremeyiz. Bu nedenle, aslnda 1990larn en ge ortalarnda atmamz gereken adm ancak on sene sonra atabiliriz. Bu nedenle aadaki yazlar bu elikileriyle birlikte ve bu elikinin zmnde bir aama, belli bir tkankln manevi bir otorite yznden alamamasnn; zihnin bilinmeyen yerlere adm atarken nasl korkak ve rkek hareket ettiinin bir rnei olarak da okunabilir. Ulusal Sorun ve Aznlklar sorunu (Trkiyedeki tartmalarda Ulusal sorun ve Milliyetler sorunu diye ayrlan ey) iki ayr sorun deildir. Ya da daha dorusu yle diyelim. Dile, dine, etniye dayanan ulusuluk asndan, bir ulusal sorun bir de aznlklar ya da milliyetler sorunu vardr. Milliyetler, aznlklar yzdeki sivilceler gibi katlanlmas gereken sorunlardr. Ya da sivilceleri salk iareti gren bir anlayla sivilceler zamann modasna gre, sivilceler bir salk ve gzellik iareti olarak da alnabilir. Bu gnn aznlklar renklilik ve eitlilik olarak tanmlayan anlay, aslnda btn o ilerici grnnn ardnda; gerici ulusuluun btn varsaymlarn paylar. Aznl yok etmez, sadece onun karsndaki tavrn deitirir. Sorun olarak deil zenginlik olarak grmeye balar. Yani aznlklar zenginlik olmasa derhal tavrn deitirecektir.

Halbuki, ulusu, dil, din, etni, tarih vs, ile tanmlamay reddeden; tm dillerin, kltrlerin, etnilerin eitliine dayanan; bunlarn politik olann tanmndan dland bir devrimci demokratik ulusulukta, ounluk olmad iin (Dile dine etniye dayanan bir millet olmad iin), aznlklar da (milliyetler de) olmaz. Ama tam da bunlarn olmad yerde, kelimenin gerek anlamyla aznlklar sorunu, gerekten aritmetik ya da saysal anlamyla aznlk olmaktan doun sorunlar gndeme gelebilir. *

Bu gnk tartmalara gelince. Buraya kadar sylenenler bir de bu balamda somutlayalm. Trkiyede Aznlklar konusundaki son tartmalar hep ounluk tarafndan yaplmakta ve yanl varsaymlara dayanarak yaplmaktadr. Birinci yanl udur: Aznlk sorununu aznlklar yok ederek deil, aznlklarn varlna dayanarak zmek tartlmaktadr. Sorunun tartlmasna en kritik yanl: matematik olarak aznlk ile hukuki ve politik olarak aznlk kavramnn kartrlmasdr. Aznlk sorunu ncelikle, politik ve hukuki bir sorun olarak ele alnabilir. Politik ve hukuki bir zm iin, brakalm sosyalizmi bir yana, Aznlk sorununun, devrimci demokratik bir zm, Aznlklar yok ederek mmkn olur. Aznlklar yok etmenin biricik yolu ise, ounluu yok etmektir. Ve bu da bir tek taleple ifade edilebilir: Tm dillerin, etnilerin, kltrlerin, uluslarn, kavimlerin eitli i; devletin dini, etnisi, kltr, kavmi, ulusu olmamas. Tpk gerek bir laiklikte din karsnda nasl bir konumda olursa, diller, etniler, kltrler, kavimler ve uluslar karsnda da ayn konumda bulunmas. Zina tartmalarndaki geri ve gerici konumlar aznlk tartmalarna da damgasn vurmutur. Aslnda sorun son derece kolay ve basit olarak zlr. Nasl hukuken evliliin olmad yerde, hukuken zina da olmazsa, politik ya da hukuki olarak tanmlanm bir kritere gre ounluun olmad yerde, aznlk da olmaz. Konu aznlklar tartmasnda dinsel, ulusal, dilsel, kltrel aznlklar olduuna gre, bu aznlklar yok etmenin yolu : bu kriterlere dayanan ounluu yok etmekten geer. Yani Ulusun ya da devletin tanmndan Trkl kaldrdnz zaman Ermenilii, Sryanilii, Rumluu, Zazal vs.yi de yok etmi olursunuz. Elbette politik ve hukuki anlam olmayan bir kavram olarak Trkler, Ermeniler, Rumlar, Sryaniler var olma ya devam ederler. Ama devlet ya da politik olan, her hangi bir dil, din, etni, kltr ile tanmlanmad iin; ortada politik ya da hukuki olarak bir ounluk bulunmaz.

te gerek anlamyla aznlk sorunu, tam da burada, politik olarak tanmlanm ounluklarn olmad noktada ortaya kar. Yani ulusun ya da devletin dini, dili, etnisi, tarihi, soyu olmad durumda da, politik ya da hukuki anlam olmamakla birlikte, aritmetiksel olarak aznlklar var almaya devam ederler. Aritmetik olarak aznlkta olmann kendisi bizzat o aznlktakilerin, politika ve hukuk dnda ekonomi ve kltr alanlarnda bask altnda kalmasna yol aar. ounluk olmann kendisi zaten bir g olmay ifade eder. Gerek bir demokraside, yani zel trden bir demokraside, devletin g revi: var olan politik ve hukuki eitlie ramen, politika dnda, sosyal hayatta, her an yeniden ortaya kacak eitsizlikleri dengelemek olmaldr. Bunun ne olduunu hi de politik olmad hemen grlecek, bu gn de politik anlam olmayan baka bir aznlk rneiyle aklamaya alalm. rnein, zrller, tekerlekli sandalye araclyla hareket edenler. Hukuken ve politik olarak ayaklaryla yryenlerle eit olmalarna ramen, btn yollar, kaldrmlar, tuvaletler vs. hep ayaklaryla yryen ounluk gzetilerek yaplr. Tekerlekli sandalye ile hareket edenlerle yryenler hukuken ve politik olarak eit olmasna ramen, tekerlekli sandalye ile hareket edenler, srekli bir bask altnda ve daha zor hayat koullarnda yaarlar. Burada toplum u soruyla kar karyadr: zrllerin bu fiili eitsizliini dengeleyecek tedbirler alacak mdr, yoksa onlar bir yk, bir hastalk gibi grp kendi kaderleriyle ba baa m brakacaktr? Burada, toplum asndan ok byk bir masrafa yol asa da, fiili olarak ortaya kan eitsizlii gidermek iin zrllere uyan yollar, tuvaletler vs. yaplmas ve onlarn nfus iindeki oranlar ve katklarndan ok daha byk bir meblan bu fiili eitsizliin giderilmesi iin kullanlmas ve kotalama gibi (rnein zrllere ilerde ncelik verilmesi veya kota uygulanmas) gibi tedbirler, bir lde olsun bu eitsizlii gidermeye yararlar. Gerek anlamda aznlklar sorunu ve zm budur. Ayn durum kolaylkla, dilsel, dinsel vs. aznlklara da aktarlabilir. Devletin dilinin, dininin olmad; bunlarn hibir politik anlamnn bulunmad bir toplumda da sadece sayca aznlk dininden veya dilinden olmak bile bir sr eitsizliklerin ve aznlklar zerinde fiili kltrel basklarn olumasna yol aar. rnein byk bir ounluu Snni olan bir lkede, Alevi veya Hristiyan olmak, gnlk hayatta bir ok kltrel bask ve dezavantajl duruma yol aar. Tpk zrller rneinde olduu gibi, devletin grevi, bu fiili dezavantaj dengeleyecek tedbirler almak olmaldr. rnein, Trke byk ounluun ana dili olduundan, devletin resmi dili, her hangi bir eitsizlie yol amamak iin rnein ngilizce olsa bile (Bir ok Afrika lkesinde, bu kaygyla olmasa da fiilen byle bir durum vardr.) ounluun gnlk hayatta Trke konumas, dier diller karsnda bu dil ana dili olanlarn avantajl bir durumda olmasna ve dier dillerin zamanla yok oluuna yol aar. Ana dili Trke olmayanlarn bin bir biimde kltrel bask

altnda olmasna yol aar. Aznlklar sorunu, bu fiili eitsizlik leri dengeleyecek bir program sorunudur. Hemen grlecei gibi, Trkiyede tartlan aznlk sorunu deil, ulusun nasl tanmlanaca sorunudur. Ne Trkiyelilik st kimlii, ne Krt Trk kurucu yelii, bu konuda tutarl bir zm oluturmaz. Ayn ekilde, bu gn Trkiyede resmen aznlk olarak tanmlanm aznlklarn dinsel olarak tanmlanm olmas, devletin laik olmadnn da zmni bir itirafdr. Bu gnk aznlk tanm, laik bir devletle de uyumaz. O halde, aznlklar sorunuyla kar karya kalabilmek iin, politik ve hukuki olarak, tm aznlklarn dolaysyla ounluun yok edilmesi gerekir. Ancak bundan sonra gerek anlamyla aznlklar sorunu tartlabilir hali gelir. (Gerek anlamda aznlklar sorununun tmyle yok olmas ise, demokrasinin tesindeki zgrlkler aleminde; herkese emeine gre ilkesinin geerli olmad; dolaysyla her hangi bir yaptrma artk ihtiya duyulmayacak bir toplumda ; herkesten yetenei kadar, herkese ihtiyac kadar ilkesinin geerli olduu zenginliklerin grl grl akt bir toplumda gerekleebilir.) Btn bunlar olsa, yani devletin nasl dini olmamas gerekiyorsa, dili, etnisi, soyu, sopu, kavmi ulusu olmasa bile, kimi akl evvellerin ok sevdii ifadeyle bu ulus devletin sonu deil; etniye, dile, soya dayanan ulusuluun ve byle tanmlanm bir ulus devletin sonu olur. Ulus ve ulusuluk, dine, dile, etniye dayanmayan; insan haklarna dayanan bir ulusuluk ve ulusal devlet olarak var olmaya devam eder. Yani bu imdi artk kimsenin hayal bile edemedii zm de aslnda, ulusuluun ve ulusal devletin sonu deildir ve bu gnn dnyasnn sorunlar karsnda gerekte bir zm deil; sorunun ta kendisidir. Trkiyedeki tartmalarda, szde en radikal konumda olanlar arasnda bile hi konu edilmeyen ve tartlmayan da budur. Ulus devletin sonu, politik olann (yani devletin), nasl tanmlanrsa tanmlansn, ulusal olana gre tanmlanmasnn reddi; yani fiilen ulusal devletlerin yklmas; bu da fiilen dnya apnda bir Proletarya Diktatrl demektir. Dier bir ifadeyle Proletarya Diktatrl, somutta politik olan ulusal olarak tanmlama zerinde bir diktatrlk, ulusal olan politika dnda tutmadr. Yani bu gnk ulusuluun klasik dinlere yaptn ulusulua yapmaktr. * Trkiyedeki tartmalarn ikinci zellii, onlarn ounluk tarafndan yaplan bir aznlklar tartmas olmasdr. Yani ounluk aznln nasl tanmlanacan ve aznlklarn ne olacan tartmaktadr. Aznlklar tartmann znesi deil nesnesidirler . Halbuki, Avrupadaki Trkler, seksenli yllarda, bir aznlk olarak, hangi hedefler iin mcadele edecekleri ynnde tartmlard. Biz de bu tartmalarn iinde yer almtk. liikteki metinler, aznlklarn bir zne olarak sorunu nasl tarttklar ve tartabilecekleri

konusunda nemli dersler iermektedir. Birinci ders, aznlklarn iinde de, aznlklarn hangi hedefler iin nasl mcadele edileceine dair bir snf mcadelesi olduudur. kincisi, aznlklar iindeki sosyalistler, aznlklarn sadece kendi sorunlaryla uramasnn en nemli eletirmeni olmak zorundadr. ncs de bu ikinciden kar. Aznlklar, toplumun ounluunu taleplerine kazanabilmek iin, tm toplumun nne kendi sorunlaryla birlikte byk ounluun sorunlarn da zen bir programla kmak zorundadrlar. Almanyada seksenli yllarda yaplm tartmalar balamnda yazlanlarn, Aznlklar sorunun tartlmasn epey aydnlatacan dnyoruz. 03 Kasm 2004 aramba demir@gmx.,li http://www.comlink.de/demir/

Gmenlerin Bir Aznlk Olarak Talepleri Neler Olmaldr?

nmzdeki toplantnn gndemindeki konulardan biri de "Kltrel zerklik". nceki toplantda, ayr bir gndem maddesi olmamakla birlikte, dier konular balamnda bu konu da yer yer ve dank bir ekilde tartlm; ortaya olduka deiik pozisyonlarn kt grlmt. Esasnda "Kltrel zerklik" gndem maddesi de tpk "ifte Vatandalk" maddesinin yanllna sahiptir. Toplantdaki tartmalardan da grl kadaryla "Kltrel zerklik" grlerden sadece biridir. Bu balkla, grlerden birine bir imtiyaz tannmaktadr . Konunun bal daha doru olarak u olabilirdi: Bir Aznlk Olarak Gmenlerin Talepleri Ne Olmaldr? Ancak bu balk bile, gmenlerin ayn zamanda bir ulusal aznlk olduu varsaymna dayand ve bu konuda bir gr birlii olup olmad bilinmedii iin gerekte ikinci aamada tartlmas gereken bir konuyu ierir. Bu bal amdaki ilk madde: "Gmenler bir ulusal aznlk oluturmakta mdrlar?" gibi bir ey olmaldr kanmzca. Biime ilikin bu ksa deinmelerden sonra konunun kendisine gelelim. Kanmzca gmenler ayn zamanda birer ulusal aznlk oluturmaktadrlar . Osman'n da (Hamburg) belirttii gibi bu yeni bir fenomendir. Normal olarak ulusal aznlklar, ok eski alardan beri, belli bir ulusun topraklar zerinde dalm; bu sre zarfnda kendi ulusal kimliklerini korumu topluluklardr. Bunun en bilinen rnei Yahudilerdir. Trkiye'de bulunan, tm imha, mbadele, asimilasyon abalarna ramen hala az da olsa varolmaya devam eden Ermeniler, Rumlar, Sryaniler de bu tr aznlklara bir rnek olarak gsterilebilir. Avrupa'daki gmen aznlklar ise, tamamen yeni, Sava sonrasndaki boom dneminin ortaya kard bir fenomendirler. Bu aznlklarn yeni ortaya km olmas, onlarn bir aznlk olmad anlamna gelmez. eitli uluslardan bu gmenler, kendilerini baka bir tarihsel yaantnn ve gelenein devamclar olarak kabul ettiklerine; ulusal zelliklerini koruduklarna gre; ayr bir milliyet ve kltr evresinden olduklar duygusu onlarda bulunduuna gre birer ulusal aznlktrlar ve birer ulusal aznlk olarak bask altndadrlar. Ne var ki bu aznlklar belli bir toprak paras zerinde younlam olmadklar iin problemin zm karmak bir hale gelmektedir. Eer belli bir toprak paras zerinde younlam olsalard, onlarn kendi kaderlerini tayin hakk savunulur ve taleplerin ne olaca konusunda pek fazla bir problem kmazd. O halde sorun udur: Belli bir toprak paras zerinde younlamam aznlklarn urad zgl basklara kar talepler neler olmaldr? Bu soruyu sorarken, o aznlklardan insanlarn hukuki, siyasi vs. eit haklarnn olduu, ama bir aznlk olarak zgl konumlarnn

tannmad varsaymndan hareket ediyoruz. rnein, ngiltere'deki birok gmen grubu bu kategoriye girmektedir. ngiliz pasaportu tamaktadrlar ve bir ngiliz'in sahip olduu haklara sahiptirler. Trkiyelilerin durumu daha problemli olduundan, konuya aklk getirmek iin byle bir soyutlama yapmak gerekmektedir. Toplantlara katlan bir grup arkada (rnein Gmen dergisi evresinden gelenler) bu soruya "Kltrel zerklik" cevabn veriyorlar. Ne var ki, "kltrel zerklik nasl bir eydir? Bundan kastedilen nedir?" gibi sorulara ak cevaplar veren bir metin ortada yok. Varsa da biz bilmiyoruz. Daha ziyade kiisel konumalardan karabildiimiz kadaryla, "Kltrel zerklii" savunan arkadalar, bu sloganla kltr sorunlarna ilikin bir zerklii kastediyorlar. Fakat bu izlenimimizden de emin deiliz. Deiliz nk, bu arkadalardan bazlarnn, Lenin'in "kltrel otonomi" slogann reddetmesinin yanl olduunu sylediklerini ya da en azndan bu kanda olduklarn biliyoruz. Tam bu noktada "kltrel otonomi" diyen arkadalarn, bundan kltrel alanda bir otonomiyi kastettikleri yolundaki izlenimimiz yok oluyor. Ya bizim bu izlenimimiz yanl ya da bu arkadalar Lenin'i yanl anlam durumdalar. Konuyu biraz aalm: Trkiye Solu'nda da "Kltrel Otonomi"den, mthi bir yanl anlama ile, kltr hayatnda, kltrel alanla snrl bir otonomi anlalmaktadr. Ancak bu anlaylara kaynak olan mehur tartmada ve Lenin'in ok bilinen yazsnda, ne Lenin, ne de eletirdii muhataplar, "Kltrel Otonomi"den Trkiye Solu'nun anladn anlamamaktadr. O tartmada bu kavramn ierii udur: Alan, belli bir blgede younlama sz konusu olmad iin, blgeye deil, kltre gre belirlenen hukuki, siyasi, mali vs. bir otonomidir. Yani "Kltrel Otonomi" slogannda "Kltr", otonom olacak eyin kendisini deil, ieriini deil; tabiri caiz ise snrn belirlemektedir. Bir bakma "Blge"nin karl olarak, onun olanakszlndan -nk blgesel bir younlama yoktur- onun yerine ikame edilmi bir kavramdr. Konuyu bir rnekle somutlayalm. Diyelim ki Almanya'da yaayan insanlar kendilerini u ya da bu ulusun yesi olarak kaydettirecekler ve rnein Almanya'nn eitli ehirlerine, sokaklarna, blgelerine dalm olan Trkler, kendilerini Trk olarak kaydettirenler olarak, ortaklaa ayr bir meclise, bakanlara, mahkemelere, hukuk sistemine, dolaysyla btn bunlar iin zerk vergilere, vergi toplamak iin vergi memurlarna okullara sahip olacaklardr. Yani blgesel otonomiden kastedilen gibi, ortada otonom, yani ii ilerinde serbest bir devlet olacaktr. Sadece farkl olarak, bu devletin belli bir toprak paras olmayacak; oraya buraya dalm bir nfusu olacaktr ve bu nfusun kimlerden oluacan da "Kltr" belirleyecektir. Lenin'in muhataplar "Kltrel Otonomi"ye bu anlam veriyorlard ve Lenin de onlarla bu anlamda tartp kar kyordu. Sanrz bu toplantda "Kltrel Otonomi"yi savunanlardan hi kimse ona bu anlam

yklemiyor1. O halde, hem talebin "Kltrel Otonomi" olarak adlandrlmas yanltr ve yanl anlamalara yol amaktadr; hem de Lenin'e yneltilen sulama samadr. Eer, yorumladmz gibi, srf kltr alanyla snrl bir otonomi kastediliyorsa, konu yine ak deildir. nk "Kltr"den anlalann ne olduu belli deildir. Kltr kavram birok farkl anlamlara sahiptir bu anlamlar arasnda kesin bir snr izmek de gtr. rnein Kltr, "bir yaam tarz" olarak anlalabilir. Farkl kltrler arasndaki, Almanlarn "Gnlk Hayat" dedii alandaki kltrel atmalardan sz e derken, "Kltr fark" gibi bir kavram kullanldnda, Kltr'n buradaki anlam yaam tarzdr. Yani kimi sandalyede yemek yer, kimi bada kurup, kimi elle yer, kimi atal bakla, kimi duran suyu aktp ykanr, kimi akan suyu durdurup ykanr vs.. Ve bu yaam tarz farkllklar "Gnlk hayatta" mthi atmalara yol aarlar. Ancak bu atmalara ne devrimle, ne yasalarla ne kararnamelerle son verilemez. Bunlar ancak hayatn kendiliinden ak iinde deiip yok olma ansna sahiptirler. Dolaysyla siyasi bir slogann konusunu oluturamazlar. "Kltrel Otonomi"den kastedilen herhalde bunlar olmasa gerek. Yani "yaam tarz" anlamnda kullanlmyor olsa gerek. Kltr, gzel sanatlarn genel bir karl olarak da kullanlr. Kastedilen herhalde bu da deil. Kimsenin u veya bu iiri yazmasna; u veya bu mzik parasn bestelemesine kimsenin kart yok. rnn kaderi de byk lde kapitalizmin pazar yasalarna gre belirlenir. Kltr, toplumdaki btn maddi ve manevi deerler olarak anlalyorsa , sorun daha basitlemi olmuyor. rnein Trklerin, Almanlarla ortaklaa maddi ve manevi deerleri, ayr olanlardan ok fazladr. Ayn tipte, mutfak, banyo, tuvalet, odalardan mteekkil, ekirdek aileye gre yaplm evlerde yayorlar, ayn fabrikadan km elbiseleri giyiyorlar, ayn fabrikalarda alyorlar, ayn trden arabalara biniyorlar, hesaplarn ayn zaman, para, l birimlerine gre yapyorlar, ayn saatte kalkyor ve ayn saatte yatyorlar, ayn yollarda yryp, ayn maazalardan al veri ediyorlar vs.. Ama btn bunlar iinde ayr olanlar, yani ayr mzikten zevk almak, ayr tad zevki bulunmak vs. kastediliyorsa hem bunlarn siyasi bir sloganla ilikisi yoktur, hem de bu snrn nerede ekilecei belli deildir. Bir ulustan insanlar arasndaki farklar ou kez, ayr ulustan insanlar arasndakilerden daha fazladr. En geni anlamnda Kltr kavramna Hukuk da girer. Yani kastedilen hukuki bir otonomi olmasa gerek. Buna hi bir devlet msaade etmez. rnein "gze gz, die di" ba ka bir hukukun temelidir. Hukuku kapsayan bir kltrel otonomi, belli bir aznln kendi aralarndaki anlamazlklarda kssas ilkesini kabul eder ve dier mahkemeler onlara karamaz. Kimsenin byle bir eyi savunduunu sanmyoruz. Demek ki, Kltr kavramna burada hukuk dahil edilmemektedir. Kltr'den okumuluk yazmlk dzeyi de anlalr. "Kltrl insan" denildiinde, bu
1

Ne var ki, bu yargmzn aceleci ve dikkatsizce yaplm bir yarg olduunu toplantlarda grdk. Die Brcke (Kpr) dergisinden Necati Mert, tam tamna, snr kltrle belirlenmi byle devletleri savunuyordu.

anlamda kullanlm olur. Aa yukar bilgili, ok okumu, ok mrekkep yalam demektir. Bunun kastedilmedii de ak. En geni anlamla bile Kltr' anladmzda, bundan: 1) Yaam Tarz, 2) Hukuk, 3) Maddi ve manevi deerler 4) Bilgi Dzeyi'ni kardmzda geriye ne kalyor? Herhalde bir ok eyin yan sora u e: 1) Dil, 2) Din, 3) deolojiler. Esas tartmann bu sorunlarla ilgili olduu aktr. O halde eyaya adn koyalm. Kltr gibi ne olduu belirsiz bir kavram yerine, konumuz bakmndan nemli olan bu sorunu ele alalm. Burada yaptmz gibi "Kltrel Otonomi" kavramn analiz edip, kastedilmeyenleri kardmzda, geriye bu nemli e kalda gre; "Kltrel Otonomi" talebi, bu arkadalarn kullanmnda: Dinsel, dilsel, ideolojik Otonomi demektir. imdi bu eyi ve her biri konusunda taleplerimizin neler olmas gerektiini ele alalm. Din'den balayalm. Dinsel Otonomi demek, dini bir cemaatin i ilerinde serbest olmas demektir. Sz konusu olan aznlklar olduuna gre, aznlk dinlerinin i ilerinde serbest olmas demektir. Ama bu zmnen, devletin tand resmi bir din olabilecei anlamna da gelir. Ve bu anlamda, bir talep olmaktan ziyade, Almanya'daki geerli durumu tanmlar, aznlk dinlerine otonomi kavram. nk Devlet, resmen Katoliklii ve Protestanl tanmakta, onlara vatandalardan (bu arada o dinden olmayanlardan da) ald vergilerden bahiler datmakta; ynetici ve memurlarn almaya balaylarndaki yeminlerinde dini unsurlar bulunmaktadr; tatil gnleri Hristiyan dinine gre belirlenmektedir vs.. Buna karlk, rnein Mslmanlar tamamen otonom bir hayat yaamaktadr. badet yer lerini kendi paralaryla yapyorlar. Birok yerde imamlarn kendileri bulup finanse ediyorlar; dini eitim veren okullarn kendileri kuruyorlar vs.. Dinsel Otonomi bizlerin talebi olamaz . O, zaten verili durumu srdrmek demektir. Ama bizlerin talebi, rnein slamiyetin de resmi bir din olmas olamaz. Biz, devletin dinsel inanlara her trl mdahalesine, yani baz dinlerin imtiyazl, bazlarnn imtiyazsz olmasna kar kmal, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasn savunmalyz. Yani Hristiyanla tannan imtiyazlara kar kmal, onun da Mslmanlkla ve dier dinlerle ayn statye getirilmesini savunmalyz. Ama ayn ekilde, kimi akl evvellerin talep ettii gibi, rnein kuran kurslarnn kapatlmas gibi taleplere de kar kmalyz. Her cemaat tamamen kendi zverisiyle istediini yapabilmelidir. O halde bizlerin slogan, dinsel otonomi deil, din ve devletin ayrlmas klasik talebi olabilir. Ancak slamlk sz konusu olduunda durum daha karktr. Din ve devlet ilerinin ayrlmas talebi, dinin belli bir tanmna, yani sadece kiisel bir inan sorunu olduu; kiiyle Allah arasnda bir sorun olduu; dinin baka bir eyi kapsamad anlayna dayanr. Ama baz dinler kendilerini byle tanmlamazlar. rnein slamlk. O sadece bir inan sistemi deildir; ayn zamanda bir hukuk sistemidir . nsanlar aras ilikileri dzenler. Dolaysyla, yaayan deil ama "Ortodoks" slamlkla laiklik ilkesi arasnda uzlamaz bir eliki vardr. Hi bir devlet kendi egemenlik alan iinde baka bir hukuk sistemine msaade etmez. Ama ayn ey slam hukuku iin de geerlidir. Bu durumda sorunun zmnn bir tek yolu

vardr: g ilikisi. Gl olann sistemi dieri zerinde bir diktatrlk demektir. Bu durumda sorun udur: Biz hangi hukuk sisteminden yanayz ya da yana olmalyz? Biz laik bir sistemden yana olmalyz. Bu bir inan sistemi olarak Mslmanln devletten bamszl demektir ama ayn zamanda bir hukuk sistemi olarak, onun tannmamasndan yana olmak demektir. Bu, kimi militan slam gruplarla ak bir elikiyi davet eder. Ancak fazla abartlmamaldr. Bu tarikatlerin yesi dahi olsalar Mslmanlarn ou byle bir programdan yana deildirler; ezilenler arasnda yaayan slamlk bakadr; slam felsefesi ve hukuku bakadr. Devlet dininin slamlk olduu dnemlerden bile, halk arasndaki problemleri er'i deil rfi hukuka gre zmlemitir. Hatta Osmanl mparatorluu'nda rfi hukuk daha byk bir neme sahip olmutur. O halde bir daha tekrar edelim: Kltrel otonomi kavramnn ieriinde din varsa, sloganmz kltrel, yani dinsel otonomi olamaz. Tek doru slogan devlet ve din ilerinin ayrlmasdr. Gelelim dilsel otonomiye. Sloganmz bir dilsel otonomi de olamaz . Bu talep, azlk dillerinin dezavantajl durumunun korunmas anlamna gelir. Yani devlet azlk dillerinin retilmesine; o dili kullananlar arasnda bir kltrel hayatn gelimesine karmayacak demektir, ki bugnk durum aa yukar tam da buna tekabl eder. Bizim sloganmz Dillerin Eitlii olmaldr. Yani hi bir dile imtiyaz tannmamas; hi bir dilin bask altna alnmamas. Dillerin eitlii, isteyene ana dilinde eitim hakk demektir. Ya da ayn zamanda ana dilini ikinci bir dil olarak seme hakk demektir. Bu okullarn ayrlmasn gerektirmez. Temel ilke, kimsenin ana dilinden baka bir dilde eitim yapmaya zorlanmamas; ama ayn zamanda ana dilinde eitim yapmaya da zorlanmamasdr. Bu devletin btn yaynlarnn tm aznlk dillerinde yaplmas demektir. Bu televizyon ve radyoda dier dillerin de yaynlarnn bulunmas demektir. Ama btn bunlar "kltrel zerklik" kavramna girmez; dillerin eitlii kavramna girer. Ve kltrel zerklik kavramna kar kan Lenin'in savunduu da budur. Ancak, dil bir aratr. nsan onunla dnceyi iler. Tpk makinalarla doay iledi i gibi. Peki, ilenecek olan dnce ne olacaktr? Burada nc eye, ideoloji bahsine geliyoruz. Modern toplumda hi bir dnce yoktur ki ideolojiler yani snfsal karlar d olsun. Kltrel zerklik, eer ideoloji kavramn da ieriyorsa, "ideolojik zerklik" gibi bir samala varrz. Ezilenlerin slogan ancak, ideolojik sava olabilir ki, bunun en uygun koullar fikir zgrln garantileyen kanunlarla oluur. Bu durumda biz, rnein, meslek yasa gibi yasalara kar kmak zorundayzdr. O halde, bir aznlk olarak gmenlerin talepleri "Kltrel zerklik" deil, her iki anlamyla da deil, laiklik, dillerin eitlii ve fikir zgrl olabilir. Btn bunlar ise, biz gmen aznlklarn sorununun sadece bir yann; ve esasnda daha da az yakc olan yann temsil eder. Bugn bir gmen aznlklar hareketini tartan bizler

arasnda "kltr" sorununun byle ne kmas; ve ok harc alem bir eymi gibi, eit haklar, kotalama, imtiyazl fonlar gibi; ok daha can alc sorun ve sloganlarn ikinci plana dmesi de bir rastlant deildir. Bunu tartanlar gmen aznlklarn genel kitlesinin eilimlerini ve sorunlarn yanstmamaktadr. Bu tabaka genel ii kitlesine oranla, gnlk hayatta, yaam tarz anlamnda, ama hi de siyasi bir mcadelenin konusu olmayan bir alanda Almanlarla srekli bir eliki iinde bulunduundan; ve mesleki ilgileri genellikle kltre ynelik olduundan bu sorunlar ne kmaktadr. Gnlk hayatta karlalan kltrel atmalar amann; Almanlarn etno -sentrizmini en azndan trplemenin yolu, kltrel hogr zerine nutuklar ekmekten; brorler yazmaktan ve "kltrel otonomi"slogann atmaktan gemez. Btn bunlar sadece onlarn hor grlerine hakllk kazandrr ve pekimesini salar. Bu alandaki gerek deiiklik , milyonlarca gmenin haklar uruna militan bir mcadeleye girmesinden geer. Byle bir ynsal ve politik hareket, gnlk hayat da etkiler. Ama bunun art: Doru program ve stratejiler ortaya koymak; gmen ynlara ulamaktr. Demir (Hamburg) 1988

Kltrel zerklik Tartmalar ve Lenin

Domas mmkn olan bir gmen aznlklar hareketi, dier hareketlerin deneylerine dayanarak olumaldr. Ancak bylece onlarn getii aamalar daha hzl, minyatr llerde ama olanana sahip olabilir. Fakat, henz kelimenin gerek anlamnda domam olan bu hareket, bugn, tm hareketlerin bir gerileme, yatana ekilme dneminde; bunun yaratt moral bozukluklar, zel hayata dnler, genel olarak teoriye ve zel olarak da Bilimsel Sosyalizme duyulan bir gvensizlik ve ilgisizlik dneminde; bylesi bir tarihsel atmosferde, -ekillenme eilimi gstermektedir. Bu eilimler gmen azanlklarn sorunlarnn bilincine varan; kendileri bu gmen aznlklarn bir entelijansiyas olmaya aday aydnlar zerinde de yansmakta ve bylece ancak teorik alma araclyla kavranabilecek olan dier hareketlerin tarihsel tecrbelerinin hzla almas olanaklarn azaltmakta; henz tohum. halindeki bu hareket birbiri pei sra kmaz sokaklara; Amerika'y yeniden keflere yneltmektedir. Glklerin byk blm tam da bu zgl tarihsel durumdan kaynaklanmaktadr. Bu tarihsel koullarda gmen sorunlarna ve bir gmenler hareketine yneli; ayn zamanda Burjuva ve Kk~Burjuva Sosyalizmlerinin Marksizm'le balarn koparmalarna tekabl etmektedir. Marksizm'in itibar olduu dnemlerde (rnein 1960'lar sonu ve 70'lerde) bu snfsal eilimler kendilerini Marksist bir terminolojiyle; Marksizm alan iinde ifade etme eilimindeydiler. Bu eilimlerin gerek snfsal anlamlarn kavramay gletirmekle birlikte; en azndan, bir lye kadar taraflarca kabul edilen ortak bir kavramsal temel salyordu. Bugn ise, Marksist kabuun atlmasyla birlikte, tartmalar tamamen farkl teoriler, kavramlar ve programlar biiminde ortaya kmaktadr. Farkllklar tespit nispeten daha kolaydr, nk bu farklar dorudan doruya kavram ve hedeflerde ifadesini bulmaktadr; ama ayn zamanda tartmay yrtecek bir ortak dil bulmak zordur. Ve tam da bu nedenle ayrlklar, daha somut, programatik bazda tartlma olanana sahiptir. Gmen aznlklarn sorunlarna yneliin ayn zamanda Marksizm'de n ve genel olarak teoriden uzaklamaya paralel gitme eilimi gstermesi, yzeysel olarak bu sreci gzlemleyenlerde, gmen aznln sorunlarna ynelmenin ancak sosyalizmden uzaklamayla mmkn olabilecei, ya da bu uzaklamann bir ifadesi olduu gibi b ir yanlsamaya yol amaktadr, ki bu yanlsama iinde bulunanlar genellikle kendilerini "Marksist" olarak tanmlayanlardr. Bunun sonucu olarak da, taraflar birbirine karlkl kantlar sunmakta; birbirlerinin grlerine varlklaryla hakllk kazandrmaktadrlar. Sonu olarak ortaya ylesine bir sahte ikilem kmaktadr: Eer Marksizm'e inanyorsanz, bir gmen hareketi karssnda ilgisiz hatta dmanca davranmak zorundasnz; eer gmen

hareketine yneliyorsanz Marksizm'den uzaklamak zorundasnz. Bu sahte bir ikilemdir. Taraflar gerekte ayn madalyonun iki yzn oluturmaktadrlar. Bir gmen hareketinin imkan ve gerekliliklerini kabul etmek, Marksizm'den uzaklamay gerektirmez; aksine tam da Marksizm bu imkan ve gereklilii grmeyi gerektirir; tersine gmen hareketine yneli, o hareketin baars iin Marksizm'i gerektirir. Ama dogmatik bir Marksizm'i deil, Tarihin grd en devrimci reti olan, eletirel ve yaratc Marksizm'i. Biz bu nc alternatifi; sahte ikilemin karsndaki kutbu savunuyoruz. Bu nedenle de Marksizm'e ynelik eletirilere cevap verme gereini her an, her admda hissediyoruz. Gmen hareketi iinde, ortak problemlerden kaynaklanan pratie ynelik bir birliin yan sra, program ve strateji balamnda ayrlklar, tartmalar olacaktr. Ama ayn zamanda "ideolojiler aras" bir tartma da olacaktr. Marksistlere ynelik, u sralar en yaygn eletirilerden biri de "Kltrel zerklik" sorunu etrafnda dmlenmektedir. Denilmektedir ki , Lenin Kltrel zerklii reddederken yanlmaktayd, ama biz bunu savunmalyz. Bu anlay Gndemde de ifadesini bulmu ve gndeme konu zerklik bal altnda alnmtr. Bu eletirilere kar kanlar da grlyor. Ancak bu talebi, kendilerini Marksist olarak kabul ettikleri iin reddedenler, Kltrel zerklikten bu talebi ne srenlerle ayn eyi anlyorlar:. Sadece Kltr'le snrl bir zerklik; sadece Kltr' kapsayan bir zerklik. oumuz Trkiye sosyalist hareketinden geliyoruz. Bugn Marksizm'i savunsak da savunmasak da onu orada rendik. Trkiye sosyalistleri arasnda, ok yaygn ve korkun sonular douran, muazzam bir ounluun paylat baz ortak yanlglar vardr; Kltr' kapsayan bir zerkliin "Kltrel zerklik" slogannn anlam olduu gibi. Tek yaygn yanlg bu deildir. rnein, 1905'te Lenin'in savunduu "ilerin Kyllerin Demokratik Diktatrl" slogan, Trkiye solunun hemen hepsince "Kyllk Desteinde Bir Proletarya Diktatrl" olarak anlalr. Bu, mthi ve gc yaygnlndan gelen yanl anlama nedeniyle Trkiye Solu, gerek ki Taktii, gerek Nisan Tezleri'ni, gerek daha sonraki tartmalar ve gerekse Ekim Devrimi'nin kendisini doru yorumlama, anlama olanan yitirir. Bir baka korkun ve yalan yanl anlama, bir tarihsel gei dnemiolan Proletarya Diktatrl ile, Komnizmin alt aamas olan Sosyalizmin ayn ey saylmasdr. Bylece gerek "Tek lkede Sosyalizm" tartmalarn; gerek Sovyetlerdeki gelimeleri; gerek Sovyet Devletinin karakterini; gerek Gorbaov reformlarn anlamak olanakszlar. Bunlarn sonucu olarak gerek amza damgasn vurmu en byk olaylar; en byk tartmalar gerekse bugn varolan glerin byk bir blm. Trkiye solu iin anlalmaz ve kavranlmaz kalmaya mahkum olur. te, "Kltrel zerklik" sorununda da bylesine korkun ve yaygn bir yanl anlama sz konusudur. Dier yanl anlamalarda olduu gibi, bu problemde de Marksizm'i eletirenlerin eletirdii Marksizm deil kendi yanl anlamalar; ama Marksizm'i szde savunanlarn da savunduklar Marksizm deil, kendi yanl anladklar Marksizm'dir. O sahte dilemma burada da karmza kar.

Hem bu sahte dilemmay somut olarak gsterebilmek; hem de gerek Marksizm'i bu yanl eletiri ve savunular karsnda savunabilmek iin bu blmde mehur "Kltrel zerklik" tartmasn, alntlarla zetleyip tezimizi kantlamaya alacaz. Kaynak, Lenin'in iki makalesidir. Her iki Makale de, Sol Yaynlar tarafndan. yaynlanm olan "Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakk" adl kitabn l ve 52. sayfalara arasnda bulunmaktadr. Birinci makale: "RSDP'nin Ulusal Program "; ikinci makale ''Ulusal Sorun zerine Eletirici Notlar" baln tamaktadr. *** Birinci Dnya Sava ncesinde varolan Avusturya-Macaristan imparatorluu bir "Uluslar Mozaii"dir. Bu yakcl nedeniyle "Ulusal Sorun" o zamanki Avusturyal Marksistlerin daima tarttklar bir problemdi. Avusturya Sosyal Demokrat Partisi, 1899'daki Brnn Kongresinde gndeminin bana "Ulusal Sorun"u alr. Ortada iki karar tasars vardr. Birincisi Parti'nin Merkez Komitesi'nin tasarsdr: Blgesel bir zerklii talep etmektedir. kincisi, Gney Slavlar Sosyal -Demokrat Parti Komitesi'nin tasarsdr: "Kltrel zerklik" talep etmektedir. te, Lenin'in yazlarnda tartmalara ve Lenin'in "Kltrel zerklii" reddetmesine ve eletirmesine yol aan tasar budur. Peki bu tasarda kltrel zeklikten kastedilen nedir? Bu en ak biimde, tasar metninden anlalabilir. Yalnz tasar metnini aktarmadan nce, iki ksa aklama gerekiyor. Kltrel zerklii savunan tasar, Yahudileri bu tasarnn kapsamnda grmemektedir ve Kongre bu tasary reddedip, aslnda bir uzlamay ifade eden Merkez Komitesi'nin tasarsn kabul etmitir. imdi tasarnn metnine bakalm; Lenin'in aktard kadaryla tasarnn birinci paragraf yle: "Avusturya'da yaayan her ulus, yelerinin bulunduu blge hangisi olursa olsun, (dil ve kltr alanna giren) btn ulusal sorunlarn tam bamsz olarak dzenleyen zerk bir grup oluturur."(s. 38) Aktarlan paragrafta, zerkliin sadece dil ve kltr konularyla m snrl olduu yoksa, dier alanlar da kapsayp dil ve kltre gre mi belirlendii, muhtemelen eviriden kaynaklanan bir belirsizlie Sahiptir. Ama "btn ulusal sorunlar" ifadesi, kastedilenin kltrle snrl olmadn gsterir. Burada kastedilenin sadece kltr kapsayan bir zerklik deil, kltre gre belirlenen ama d ileri hari bir devletin btn dier alanlarndaki zerklii olduu hem tasarnn alternatifinden, hem de Lenin'in baka yerlerdeki aklamalarndan anlalmaktadr. Tasarnn Merkez Komitesi tarafndan sunulan alternatifi, snr blgelere gre ekmeyi neriyordu, dil ya da kltre gre deil. Yani tartma zerk olacak eyin ieriinde deil, zerkliin neye gre belirleneceinde idi. Lenin yukardaki ilk paragraf aktardktan sonra bunun reddedildiini belirtip, unlar yazyor: "Bunun yerine lkelik (territorrialiste) bir program, yani 'ulusun yelerinin yaad blgeyi

gz nnde tutmayan' hi bir ulusal grup yaratmayan bir program benimsendi."(s. 38) Baka bir sayfada da Lenin yine bu Kltrel zerklik programn yle aklyor: "Her yurtta, kendisini u ya da bu ulusun bireyi olarak kaydettiriyor ve her ulus, yelerini vergilendirme yetkisi olan, bir ulusal parlamentosu (diyeti) ve ulusal 'devlet sekreterleri' (bakanlar) olan bir hukuksal btn oluturur." (s. 32) Alntlardan da aka anlald gibi, zerk olan ey sadece kltr olmayacak, kltr ve dil'e gre belirlenen bir hukuk ve maliye sistemi, yani bir devlet olacaktr. Bu devletin sadece belli bir toprak paras bulunmayacak, ama kendi meclisleri, bakanlar, btesi, vergileri toplayacak memurlar, vergi karanlar hapse atacak polisleri, o polisleri ve vergi memurlarn eitecek okullar vs. olacaktr. Bunu bugnn Almanya'sna ve rnein buradaki aznlklara uygularsak yle bir manzara ortaya kacaktr: Trkler, spanyollar, Yugoslavlar vs. her biri, kendini bir ulusun yesi olarak kaydettirecek, bunlarn her birinin topra olamayan ama a ilerinde serbest olan zerk bir devleti olacak; her birinin kendi memurlar, okullar olacak vs. . Bu plann samal ve uygulanamazl ortadadr. Sanrz bunu imdi kimse savunmuyor. Bunu reddeden ve eletiren Lenin'in hi de haksz olmad ortadadr. Dolaysyla Lenin'e yneltilen eletiriler anlamszdr. Bu durumda "Kltrel zerklii"savunan arkadalar diyebilirler ki: "Evet, Lenin buna itiraz ederken hakl, biz, kabaca, "Kltrel zerklie" kar kt iin Lenin'i eletirmekte yanlmz. Ancak, hakl olduumuz bir yan var. Bizler "Kltrel zerklik"ten, sadece Kltr sorunlarna has bir zerklii kastediyoruz, yani esas olarak okullar. Lenin bu anlamda bir kltrel zerklii de reddetmektedir." Dorudur, Lenin bu anlamda da bir kltrel zerklii reddetmektedir. Yani okullarda retilecek standart dersleri, her dil ya da ulus grubunun belirlemesini, bunlarn okullarnn ayrlmasn reddetmektedir. rnein yle yazyor: "Pratik uygulamada 'toprak-d' (u ya da bu ulusun zerinde yaad topraa bal olmayarak) zerklik plan, ya da 'ulusal kltr zerklii' bir tek eyi ifade edebilir: okulun uluslara gre, blnmesi, yani eitimde ulusal kapal alanlarn kabul. Proletaryann sosyalizm uruna, snf sava bakmndan sorunu ele almasndan vazgetik, demokrasi asndan bile nl Bund'u plann btn gerici niteliini anlayabilmek iin, bu plann gerekten neyi temsil ettiini aka grmek yeter." (s. 36) Peki, Lenin, okullarn ayrlmasna ve onlarn programlarnn o aznlklar tarafndan belirlenmesine hangi gerekelerle itiraz etmektedir? Lenin, itirazlarn toplumsal tecrbeye ve soyutlamalara dayandrmaktadr. Okullarn ayrlmasnn nasl bir sonu verdiine ve kime hizmet ettiine rneklere bakarak bir karar verir. O zamann dnyasnda, okullarn uluslara gre ayrld tek rnek, ABD'nin gney eyaletleridir. Orada siyahlar ve beyazlar ayr okullara gitmektedirler: "Bir rnek ve okulun 'ulusallatrlmas' iin bir proje, bize neyin sz konusu olduunu aka

gsterecektir. Amerika Birleik Devletleri'nin btn yaamnda, Kuzey eyaletleriyle Gney eyaletleri hal blnm durumdadr; Kuzeyde zgrlk ve kle sahiplerine kar savam gelenekleri egemendir; Gneydeki eyaletlerde iktisadi baskya urayan, kltrel bakmdan geri halde tutulan (...) vb. zencilere kar zulmn kalntlaryla birlikte, . kleci gelenekler egemendir. Kuzey eyaletlerinde zencilerle beyazlar ayn okula giderler, Gneyde zenciler iin zel okullar -eer deyimi uygun grrseniz 'ulusal' ya da rksal okullar - bulunmaktadr. Bana yle geliyor ki, bu, okulun 'Ulusallatrlmas'nn biricik pratik rneidir." (s. 36) Keza, Lenin'in yazy yazd sralarda, ar'n bakanlarndan biri, Yahudi okullarnn "ulusallatrlmas" yani ayrlmas ynnde bir yasa tasars hazrlam bulunmaktadr ve Lenin itirazna bir argman olarak bunu da getirir. Lenin tavrn belirlerken, somut olgulardan hareket ediyor. Soruyor; "okullarn uluslara gre ayrlmas kime hizmet ediyor ve bunu kim istiyor?" diye. Ve rneklerle cevaplandryor: Amerika'nn klecileri, arn bakanlar. Bu nedenle, brakn bir sosyalisti, bir burjuva demokratnn bile buna kar kmas gerektiini yazyor. Ayn gerici, ayrc eilim, ilke olarak deil ama pratik bir uygulama olarak bugnk Almanya'da da grlmektedir. Yabanclarn ocuklar sistematik olarak "Sonderschule"lere aktarlmaktadr. Ancak, buna da itiraz edilebilir. Denilebilir ki, ayrlma var, ayrlma var. Sz konusu rnekler, eitsiz durumlarda, zorla yaplan ayrlmalardr. Biz eit olacamz varsaymndan hareketle, gnll bir ayrlmadan yanayz. O zaman bu tehlikeler sz konusu olmaz. Aznlklar bylece kendi kltrlerini zerk olarak gelitirme olana bulurlar. lk bakta pek mantki gibi geliyor, ancak meseleyi biraz derinliine ele almaya alalm. Bir an iin, Trk aznln btn haklara sahip olduunu ve bu aznln kendi okullar, mfredat programlar, retmenleri olduunu var sayalm. (Programlarn ierii bahsine sonra geleceiz. ) Bir ok ocuk ve gen iin bu okullara gitmek, corafi nedenlerle olanaksz ya da ok g olacaktr; bu okullardaki eitimin kalitesi ister istemez Alman okullarna gre daha dk olacaktr, daha ok ezbere dayanacaktr, Trkiye'nin ve Trklerin daha kalitesiz retmenleri tarafndan verilecek, ayn kalitesizlik kitaplara da yansyacaktr. Eitim Trke olduundan, ne kadar iyi retilirse retilsin renciler Almanca'ya daha az egemen olacaklardr vs.. Okulu bitirdikleri andan itibaren, bir aznlk olmalar dolaysyla fiiliyatta aleyhlerine olacak tercihlerin ntr olacan varsaysak bile, eitimin kalitesi nedeniyle daha az i bulma anslar olacaktr. Ve bir ka kuak sonra Almanlarla Trkler arasnda bugnknden ok daha byk bir kastlama, Trklerin de alt kast oluturma durumu ortaya kacaktr. Bu srecin ulusal dmanlklar ve nyarglar ne kadar krkleyecei de iin cabasdr. Kltrel zerklii neren arkadalar, aznlklara, fiilen Huxley'in Yeni Dnya'snda gamma kategorisinden bir rol ngrmektedirler. Ve bu, tam da burjuvazinin "kili Toplum" planlarna denk dmektedir. Lenin'in okullarn ayrlmasna itirazlarndan biri de, bu okullarn fiilen papazlarn elinde olacadr. Ayn ey Trkler iin de geerlidir. Ayr Trk okullar demek, hocalarn egemenliindeki okullar demektir. Ve bu burjuvazi iin hi de kabul edilmeyecek bir ey

deildir. Gnlnde yatan aslandr. Lenin'in, Kltrel zerklie kar karken ki mantki itiraz ise Kltr'n deoloji'den ayrlamayaca noktasnda toplanr. yle yazyor: "Eitim alann ayr tutmak her eyden nce sama bir topyadr, nk (genel olarak 'ulusal kltr' gibi) okulu ekonomiden ve siyasetten ayrmak olanakszdr." (s. 35) deoloji Kltrn bir esidir ve onu soyutlamak mmkn deildir. Ama her hangi bir ulus ya da aznlk iinde bir tek ideoloji olamaz, snf ayrlklar varsa bunlar kendilerini farkl ideolojiler biiminde yanstrlar. Ne var ki snflarn konumlar da eit deildir, egemen snflarn ideolojisi egemen ideolojidir. Kltr ideolojiden soyutlamak mmkn olmadna; egemen snfn ideolojisi de kltre egemen olduuna gre, kltrel zerklik demek, aznln burjuvazisinin, egemen snflarnn ideolojik zerklii demektir. Kltrel zerklii savunan arkadalar. Evet biz de tam bunu kastediyoruz, Alman burjuvazisinin ideolojik egemenlii yerine, Trk burjuvazisinin ideolojik egemenlii altnda olalm, hi olmazsa kimliimizi kaybetmemi, kltrmz gelitirmi oluruz diye dnyor olabilirler. Kendi alarndan hakl da olabilirler, nk kendileri bizzat o burjuva ideolojisinin tayclardrlar ve burada Trk aznlnn burjuvazisinin, yani kendilerinin karlarn korumu olmaktadrlar, ama o aznlk iinde egemen olmayan bir ideolojiyi savunan bizler de, tam da bu noktada onlarn savunduu ideolojinin egemenliine kar kmak; bizim grevimizin bizzat ncelikle "kendi" burjuvazimizle savamak olduunu sylemekte serbestiz ve haklyzdr. Sizler iin tayin edici ulusal kimlik olabilir, onun karlnda kendi burjuvazinizin saflarnda yer alabilirsiniz, bizler iin tayin edici olan ise snfsal kimliktir, onu ulusal ya da kltrel kimliimiz karsnda harcamaya niyetimiz yok. Kltr'n u ya da bu grnmn ideoloji'den ayrmak; dnce dzeyinde yaplabilecek bu soyutlamay gerek hayatta yapmak mmkn olmad iin Lenin "Kltrel zerklik" sloganna, zerkliin kendisi srf kltrle snrlanyor olsa da kar kmaktadr. Eer kltrel zerklii savunanlar ideolojinin ayrlmasn mmkn gryorlar ise, bu ayrlmann nasl olabileceinin somut mekanizmalarn da gstermek zorundadrlar. Lenin'in, ideolojinin Kltr'n soyutlanamaz bir esi olduundan hareketle; her toplumda iki kltr olduundan sz etmesi, bu soyutlanamazlk gz ard edildii, grmezden gelindii iin yanl anlalmaktadr. imdi de bu yanl anlamann zerinde duralm. Lenin yle yazyor: "Her ulusal kltr, gelimi olmasa bile, demokratik ve sosyalist bir kltrn elerini ierir, nk her ulusta, yaam koullar zorunlu olarak demokratik ve sosyalist bir ideolojiyi douran, smrlen bir emeki yn vardr. Ama her ulusta, ayn zamanda bir burjuva kltr de vardr ve bu, ulusal kltrn "bir esi" olarak kalmaz; egemen kltr biimine brnr. Bylelikle, "ulusal kltr", genel olarak byk toprak sahiplerinin, papazlarn ve burjuvazinin kltrdr." (s. 21) Bu ok bilinen alntda Lenin'in egemen ve alt olarak niteledii ey gerekte ideolojidir . Ama ideoloji'yi kltrn herhangi bir boyutundan pratik hayatta ayrmak mmkn olmad iin, Lenin okuyucunun anlayna snp, kavramsal dzeyde bu ayrm yapma

gereini duymamakta, dolaysyla "iki kltr"den sz etmektedir. Ayn Lenin'in Devrimden sonraki tartmalarda "Proleter Kltr" kavramna kar kt ve onu sama bulduu da bilinir. Peki, Lenin kendi kendisiyle elimi olmuyor mu? Olmuyor, nk bu tartmada da Kltr baka bir anlamda kullanlmaktadr. Eer Kltr' sanat eserleri olarak anlarsak, ki Devrim sonras tartmada bu anlamda kullanlmaktadr, bir "proleter kltr" olamaz. Olamaz, nk proleter ve burjuva devrimlerinin karakteri farkldr. Burjuvazi iktidara gelmeden nce kendi kltrn tpk ekonomiye egemen olduu gibi gelitirebilmi ve kendi deer yarglarn topluma egemen klabilmitir. Ama proletarya toplumsal konumu gerei burjuvaziden daha stn bir kltr gelitiremez, var olan enerjisini, en iyi beyinlerini, kltrel-sanatsal yaratmlara deil ekonomik, politik ve ideolojik mcadeleye ayrmak zorundadr. ktidara geldii andan itibaren ise, o gne kadar kendisi nden esirgenmi olan, burjuvazi dahil tm insanln kltrn zmlemeye ynelmek zorundadr. En geni ynlara okuma, yazma ve tahsil imkanlar salamak; insanln sanatsal yaratmlarnn ucuz basklarn yapmak vs. gibi ileri baarmak zorundadr. Pro letarya, ancak, tm yaratlm kltrleri zmledikten sonra onlar aabilir. Ama bu srecin kendisi, ayn zamanda proletaryann yok oluuna da denk der. Proletarya iktidara egemen bir snf olmak ve bu egemenlii srdrmek iin deil, tm snflar, dolaysyla da kendini yok etmek iin gelir. Ve iktidara gelme kendini yok etme srecinin ilk admdr. Dolaysyla gelecein kltr bir "proleter kltr" deil, burjuva medeniyetinden daha stn bir medeniyetin, sosyalist bir medeniyetin kltr olabilir. Sosyalist bir kltr olabilir, snfsz toplum kltr olabilir. Proletarya, snfsz bir topluma ulancaya kadar, sadece sosyalist bir ideolojiyi gelitirebilir, ama bir kltr deil. deoloji Kltr'n bir esi olduu. lde, genel anlamyla kltrn sadece bu esini gelitirme yeteneinde olabilir. O halde Lenin'in yukardaki mehur alnts, sanatsal yaratmlar, ayr bir deer sistemi anlamnda anlald taktirde Lenin'in ne dedii anlalmaz olur. nk byle bir sosyalist kltr yoktur. Fakat ezilenler arasndaki bir kltrden, Kltr'n baka bir anlamnda. yani bir yaam tarz anlamnda, belli ller iinde sz edilebilir. iler arasnda, adeta evrensel bir karakter tayan ime, seksist akalar, futbol ve takm taraftarl gibi bir alt kltrden sz edilebilir. Keza, fabrikadaki retimin insan tketen - yabanclam emeine bir tepki olarak, insann retim iinde kendini gelitirme ve gerekletirme ihtiyacnn bir rn olarak son derece yaygn olan, i saatleri dnda el ileriyle, bahe ileriyle uramak da hemen hemen srf iilere has bir kltr saylabilir. Gerekte ii snfnn st ve kalifiye tabakalar arasnda bu kltr, alt tabakalar arasnda da futbol, seksist akalar vs. kltr daha bir yaygnlk gsterir. Ne var ki, Lenin'in tartma konusu bunlar deildir. (Esasnda burada ele alnan rneklerde grlen, Kltr kavramnn, son derece belirsizliinden, birbiri iine gemi deiik anlamlarndan dolay. "Kltr" szcne dayanan bir slogann nasl belirsizlikler ve tehlikeler ierdii de ortaya kmaktadr. ) ***

Lenin'in "Kltrel zerklik" sloganna kar kmas, onun uluslar, diller, rklar zerindeki basklara duyarsz, kr olduu anlamna gelmiyor. Lenin'in alternatif olarak nerdii nedir? imdi de onu grelim. Lenin kendi programn "Dillerin ve uluslarn eitlii, bunlar zerindeki ayrcalklara ve basklara son!" diye ifade ediyor. Peki bu nasl salanabilir? Lenin'in kafasndaki somut tasar nedir? Lenin bu tasary polemii iinde, yer yer dank bir ekilde yle aklyor: Lenin, bunun ilk art olarak sonuna kadar tutarl bir demokratizmi, yani demokratik bir devleti n gryor. Nedir bu demokratik devlet? Bu demokratik dzen, dil ya da ayrlma hakknn, demokratik olmayan bir yoldan zmn olanaksz klan bir dzendir. "Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir." (s. 11-12) Ak ki, Lenin, genel olarak demokratik bir dzen deil, ok zel bir demokratik dzen talep ediyor. nk genel olarak demokrasi, aznln ounlua uymas ilkesinin kabul demektir. Bu ilkeye dayanarak, pekala aznlk uluslar zerinde ounluk ulus gayet "demokratik" bir ekilde istedii dayatmay yapabilir, tpk bugn Almanya'da olduu gibi. Lenin'in kastettii demokratik dzen ise, uluslarn ve dillerin eitliini salamay grev olarak nne koymu, buna gre yaplanm bir dzendir. Byle bir dzenin nasl bir ey olmas gerektii konusunda Lenin u ipularn veriyor: "Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere giriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (s. 19) Lenin'in tanmlad trden, zel demokraside, uluslarn ve dillerin eitlii bir anayasa maddesi olmak zorundadr ve bu maddeye kar bir tasarrufa herhangi bir vatanda bile dava aabilir. tiraz hakk sadece kimi imtiyazl kurululara verilmemektedir, herkesedir. Peki Lenin niin byle bir genel yasa maddesi ile yetiniyor. Niye daha ayrntl bir plan gelitirmiyor? nk zellikle kapitalizmin bir rn olan byk ehirlerde, eitli milliyetler ve diller bir mozaik grnmndedirler. Her zgl durum yasayla dzenlenemez. Bu nedenledir ki, Lenin, pratik uygulamay, yasada belirtilen ilke erevesinde yurttalarn kontrolne brakyor. Lenin`den aktaralm. "nk her akl banda kimse anlar ki, bir programda, ayrnt niteliindeki sorunlar nceden belirlemek gereksiz ve olanakszdr. Program, ancak, temel ilkeleri saptar. ncelediimiz rnekte temel ilke, (...) aka ifade edilmitir. Bu ilke, hi bir ulusal ayrcalk ve hi bir ulusal eitsizlik tanmamak, bunlara gz yummamaktan ibarettir.

"Bunduuyu bu konuda aydnlatmak iin somut bir rnek ele alalm. St. Petersburg kentinde, 18 Ocak 1911'de, okul saym, Ulusal "Eitim" Bakanlna bal ilkokullarda 48.016 renci bulunduunu ve bunlarn 396'snn, yani %1'den aznn Yahudi olduunu gstermitir. Ayrca iki Romanyal, bir Grc, Ermeni vb. vardr. Bu ilikiler ve koullar eitliliini kucaklayan 'kesin' bir ulusal program yapma olana var mdr? (Kukusuz, Petersburg, Rusya'nn ulusal bakmdan en 'kark' kenti deildir: ) yle sanlr ki, bundular gibi ulusal 'inceliklerin' uzmanlar bile, byle bir program yapmay gze alamazlar. "Devletin anayasasnda aznlk haklarn ihlal eden her trl nlemleri geersiz ilan eden bir temel yasa olsayd, her yurtta, devlet hesabna, rnein, Yahudi dili, Yahudi tarihi vb. okutacak zel retmenlerin grevlendirilmesini, ya da Yahudi, Ermeni, Romanyal ocuklar iin, hatta tek bir grc ocuu iin resmi bir lokal ayrlmasn yasaklayan yasa ve kararnamelerin yrrlkten kaldrlmasn isteyebilirdi. Her durumda, hak eitlii temeli zerinde, ulusal aznlklarn akla-yakn ve gerekletirilebilir isteklerini karlamak hi de olanaksz deildir ve bu eitlii savunmann zararl olduunu kimse syleyemez. Tersine, rnein Petersburg'un Yahudi ocuklarna ayrlm bir Yahudi okulu isteyerek, okulun uluslara blnmesini savunmak, elbette ki, zararl olur; 1, 2 ya da 3 ocuktan ibaret de olsa 'btn ulusal aznlklar iin ulusal okullarn kurulmas ise, yalnzca olanakszdr. "stelik lke apndaki hi bir genel yasa, bir ulusal aznln, kendi zel okuluna ya da tamamlayc derslerde vb. zel retmenlere hak kazanabilmesinin, ne lde olacan saptayamaz. "Buna karlk, hak eitlii zerine lke apndaki genel yasa, zel genelgelerle, blge diyetlerinin, kentlerin, zemztvolarn, topluluklarn vb. kararnameleriyle pekala ayrntlarna kadar saptanabilir ve gelitirilebilir." (s. 43-44-45) "Kltrel zerklik" fiilen okullarn ayrlmas olduundan, bu vesileyle, bu slogann taraftarlarna unu sormak gerekiyor: Bu gn Almanya'da, diyelim Hamburg'daki ve her biri ehrin ayr bir yerinde oturan kk Gney Afrikal aznlk iin de okullarn ayrlmasn talep ediyor musunuz? Eer ediyorsanz, bunu pratikte nasl gerekletireceksiniz? Eer diyelim ki, 10 Gney Afrikal ocuk iin Hamburg'da. bir tek okul aacaksanz, bu ocuklar o okula nasl gidecek? Eer her birka ocua bir okul aacaksanz, bu zenginliklerin grl grl akmad bir toplumda gerekletirilemez. "Kltrel zerklik" taraftarlar, "Ama biz, belli bir orann stndeki aznlklar iin bunu istiyoruz" diyebilirler. O zaman da u sorular ortaya kar: Bu belli bir oran nedir ve kim saptayacak? Belli bir orann altndakiler bask altna alnm olmayacak m? Almanlar da ayn mantkla bu belli oran Trkler gibi byk aznlklar darda brakacak ekilde saptayabilirler. Ak ki ortada geriye tepen bir talep vardr. Btn bunlarn yan sra, belli bir orann stndeki baz aznlklara. imtiyaz tanmak mcade leyi bler. Ama Lenin'in nerdii gibi "dillerin ve milliyetlerin" eitlii sloganndan hareketle, herhangi bir aznlktan bir tek ocuk iin bile, ona dilini ve geldii lkenin tarihini retecek, masraf devlet tarafndan karlanan bir retmen temin edilebilir. Grlmektedir ki, Lenin, ulusal ve kltrel basklar karsnda, "Kltrel zerklik" plann savunanlardan ok daha hassas ve ok

daha adildir... Ama sadece bu kadar da deil. O demokratik dzende, dank aznlklarn rgtlenme zgrl dahi garanti altndadr. yle yazyor Lenin: "rnein yle bir durumu nasl aklayacaz: Saratov eyaleti sakinlerinin Alman topluluu art, Riga ya da Lotz iilerinin Alman mahallesi, art, Petersburg dolaylarndaki Alman kasabas vb., Rusya Almanlarnn 'biricik ulusal btn'n oluturacaklardr. (Avusturya S. D. programna gre). Besbelli ki, belirli bir devlet iinde hangi ulusal topluluktan olursa olsun her topluluun rgtlenmesi dahil, her trl rgtlenme zgrln asla reddetmemekle birlikte sosyal demokratlar, byle bir eyi isteyemezler ve byle bir birlie arka kamazlar." (s. 39) Bu alntdan aka grld gibi, o zel demokraside, dank durumdaki aznlklar rgtlenebilirler. Bu hak garanti altndadr. Ama sosyalistler byle bir rgtl enmeye taraftar olmazlar. Taraftar olmamalar, bu hakka kar kmalar anlamna gelmiyor. Keza Lenin, kck bile olsa, trde ulusal bileimi olan blgelerin tam zerkliinden; ve ayn ulusa ait byle kk alanlarn birlikte hareket edebilecekleri imkanlarn da tutarl demokratizm bakmndan nemini vurgular: "Kukusuz, hi bir Marksist -hatta tutarl hi bir demokrat bile- (. . . ) Rus eyalet ve ilelerini savunamaz ve bu eskimi idari blnmeler yerine halklarn ulusal bileimini olanaklar lsnde gz nne alan yeni blnmeler gereine kar kmaz. Ve en sonu kukusuz, kck bile olsa, trde ulusal bileimi alan ve evresinde, aralarnda kuracaklar her trl ilikiler ve zgr derneklerle, lkenin ve hatta dnyann ayr ayr noktalarna dalm olan o ulusal-topluluktan insanlarn birleik halde hareket edebilecekleri zerk kk idari blnmeler yaratmak, her trl ulusal basky ortadan kaldrmak iin son derece nemlidir. Btn bunlar tartma gtrmez ve bunlara ancak gerici ve brokratik bir adan kar klabilir." (s. 51) te, "kltrel zerklii" reddeden Lenin'in anlay ve program byledir. Bu program muhakkak ki, "kltrel zerklik"ten ok daha tutarl, ok daha demokratik ve ok daha aznlklarn haklarn gzeticidir. "Kltrel zerklii" savunanlar ise, henz, bununla daha neyi kast ettiklerini, nasl bir dzen hayal ettiklerini, birtakm genel ve anlamsz laflar dnda aklayabilmi, programlarnn hangi noktalarda Lenin'inkinden daha ileri, daha hak gder, daha eitliki olduunu gsterebilmi deillerdir. Ve bugnn gerekliinde, bu belirsizliiyle, "Kltrel zerklik" parolas, zellikle eski "Marksistler" tarafndan da atlm olduundan, bu parola, gmen aznlklarn haklarna ynelik olmaktan ziyade, bilimsel sosyalizmle kopumann bir bayra olmakta; esas olarak ona saldr grevi grmektedir. *** "Kltrel zerklik" sloganna kar bizler klasik dillerin ve milliyetlerin eitlii slogann savunuyoruz. Bundan ne anladmz da yukar da Lenin'den aktarmalarla somut olarak gsterdik. zerklik parolas karsnda Lenin'in anlayn savunuyoruz. Ama bu hareket noktas ve temel olmakla birlikte yeterli deildir . Marksistler olarak tahlillerimizi ve programlarmz, tarihsel deneyin nda gelitirmemiz gerekmektedir. Yaratc ve eletirel

Marksizm bunu gerektirir. Bu balamda nmzde hangi grevler bulunduuna ksaca deinmekte yarar var. Lenin Okullarn ayrlmlna ABD'nin gney eyaletlerini rnek verirken, Kuzey'de siyah ve beyaz nfus arasnda bir eitlik varm gibi yazyor. Kuzey'i adeta bir rnek gibi ele alyor. Ama aradan geen yarm asrdan fazla zaman, ayn okullara gitmenin siyahlarn durumunda bir deimeye yol amadn gsteriyor. Bu durumu nasl bir teorik aklamaya kavuturacaz, taleplerimiz neler olmaldr? Ayn rnee devam edersek, Lenin, okullar ayrlmad takdirde, kapitalizmin kendiliinden, iktisadi yasalarn zoruyla nyarglar, dmanlklar gidereceini, yani rnein zencilerin beyaz nfusla ayn konumlar paylaacan; zenci beyaz ayrmnn fiilen son bulacan ngryor. Bunu aka ifade etmese bile byle bir beklenti iinde olduunu sezdiriyor. Aradan geen zaman, kapitalizmin, emperyalizm aamasnda gettolama ve ayrmclk eilimlerini yeniden glendirdiini gsteriyor. Bu glenme fenomeni hangi mekanizmalarla iktisadi hayata balanmaktadr? Bu deiik srece, rnein Troki'nin Yahudiler balamnda deindii gibi, bir ok Marksist dikkati ekmitir. Ama bu sreci ksaca tasvir eden ve kategorik dzeyde, yani emperyalizmin gericiliiyle aklayan deinmelerdir bunlar. Bu srecin hangi mekanizmalarla altn aklayan (tpk ev iinin art deer, dolaysyla. i gcnn retilmesindeki fonksiyonunu kadn hareketinin bir teorik katk olarak aklamas gibi) teorilere ihtiya bulunmaktadr. Yine bunlara bal olarak Lenin, hem ii snfnn olduka yakn bir zamanda zaferini umduundan; hem kapitalizmin ayrmlar eitleme eiliminin yan sra, ayrmlar glendirici eilimini grmediinden hem de bu basklara urayanlar (kadnlar, aznlklar, zenciler vs. ) bir mcadele znesi olarak ortaya kmadklarndan ve radikal istemleri olan bir hareket gelitirmediklerinden, hi bir zaman bu hareketler karsnda sosyalistlerin tavrnn. ne olmas gerektii gibi bir soru sormamtr. Ama bugn bu mcadele zneleri vardr, ve bir yn teorik sorunu gndeme getirmektedirler. Lenin, her ulusta iki kltr, yani iki ideoloji olduundan sz ederken, ezilenlerin ideolojisinin demokratik ve sosyalist karakterli olduunu sylemektedir. Bu, bize olduka dz bir mantk gibi gelmektedir. Lenin zamanna gre hakl grlebilir: Gerekten de o zaman Avrupa i Hareketi genel olarak sosyalist bir ideolojiye sahiptir. Ama yine de iler her zaman byle basit deildir. Ezilenlerin snfsal karlar sosyalist bir ideolojide, demokratik bir ideolojide yanksn bulabilir, ama snfsal tepkileri ou kez hi de demokratik ya da sosyalist olmayan ideolojiler biiminde ifadesini bulabilir. deoloji, yanl bilin demektir. Ama bu yanl bilin her zaman egemen snfn propagandasndan ve manplasyonundan domaz. Bilgi srecinin kendisinden doar. Yani z ve grnm ayn deildir. Bilimsel bir bilin ancak yksek bir soyutlama dzeyini var sayar. Bylece ideolojiler ile, konumlar ve karlar arasnda ou kez zt grnmler ortaya kmaktadr. Bu fenomen karsnda ne yapmak gerekmektedir? Bask altndaki ezilen gruplarn tepkileri sadece gerici ideolojiler biiminde deil , ayn zamanda ve ou kez bir alt kltr biiminde ifadesini bulmaktadr. Belli giyiniler,

davranlar, mzikler vs. gibi. Yani kltrn sadece ideoloji esi deil, ideoloji d eleri de snfsal tepkinin ifadesi olmakta, zellikle alt kltrlerde, kltr bir btn olarak ezilenlere ait olmaktadr. Ama btnyle ezilenlere ait bu kltr, ideolojisiyle btnyle ezilenlerin karna ve konumuna aykr olabilmektedir . rnek olarak Dazlaklar gsterilebilir. Bu olgu, eer ezilen aa yukar tamamen bir rk, bir aznlk ise, ve sosyalist bir bilin de gelimemise, tepki tamamen ulusal bir kltr grnm alabilmektedir. Bu anlamda ulusal kltr, ideoloji d eleriyle, tamamen ezilenlerin kltr olmaktadr. Almanya'daki Trkler bir rnektir. Trk aznlk iindeki burjuvalar, davran kalplar anlamndaki bu kltrn dndadr. Yani rnein ba rts takmazlar, ocuklarn kuran kursuna yollamazlar vs. Ezilenlerin bu kltr iinde burjuvalarn, hatta kk burjuvalarn yeri yoktur. Bu bir gmen ii alt kltrdr. Bu kltr iinde burjuvazi yoktur ama hem burjuva ideolojisi, hem de dier gerici ideolojiler, sadece manplasyonlarn sonucu deil, yanlsamalarn sonucu olarak da vardr. Bu durumda, her kltr iinde iki snf vardr nermesi gereklii tam karlamamaktadr. te, ksaca aklmza gelen sorunlardan, ki hepsi birbirine yakndan baldr, bazlar. Biz bu ve daha akla gelebilecek baka sorunlar grmezden gelmiyoruz: Cesaretle bu sorular soruyoruz. Bu sorulara verilmi tutarl bir cevabmz olmadn gizlemiyoruz. Ama Marksizm'in bu sorular sormay mmkn kld gibi, onlara cevaplar verebilecek tek reti olduuna da inanyoruz. 22/12/1988

Gmen Aznlklarn Hedefi Ne Olmal?

Solingen'deki kundaklama olayndan sonra gsterilen tepkilerin tozu duman arasnda bu tepkilerin anlam; zm nerileri zerine az kafa yoruldu. Ama asl nemlisi Avrupa'daki gmen aznlklarn "zm nerileri"nin ne olaca. Bu ise her eyden nce gmen aznlklar iinde hedefler yani program konusunda bir tartma gerektirir. Avrupa'nn eitli lkeleri; ABD vs. Almanya'daki bu rk vaheti ne karr ve lanetlerken aslnda tek kaygs Alman kapitalizmini bu bahaneyle biraz keye sktrmak ve baka alanlarda baz tavizler koparmaktr. Trkiye'nin de olaya bak farkl deildir. O da bu olaydan yararlananrak Almanya'dan baz tavizler peinde. Yani Trkiyelileri d politikasnn basit bir arac olarak gryor. Trkiye'li gmen aznlk iinde sesi yksek kanlar ise "ifte Vatandalk" talebini her derde deva ebegmeci gibi ne srp Trk devletinin d politikasnn basit bir arac olmaktan teye bir ey yapmyorlar. Geni kitle ise; Avrupa'nn bu en uysal gmen aznl ise ilk defa bu olayla radikalleme; kendini savunmay rgtleme; sokaa kma eilimi gsteriyor. Ancak bu eilim; gerekli n hazrlktan yoksun olduu iin radikalizmini ilk bakta hi de radikal olmayan sembollerle ifade ediyor. rnein btn Trkiye'lilerin katld protesto yrylerinde bol miktarda Trk Bayra grlyor. Bunu grenler hemen kolayca bayrakl genleri faist diye damgalyorlar. Ve iin kts gerekten bu genleri faistlerin kucana itiyorlar. Trkiye'de Trk bayra tamakla Almanya'da Trk bayra tamak arasnda hibir ortak yan yoktur. Burada her allahn gn Trk olduu iin aalanan; ayrmcla urayan bir insann Trk Bayran tepkisine sembol yapmas; beyaza zenip siyahlndan utanan zencinin "siyah gzeldir"; veya o gne kadar "Kanaken" diye aalanm Yeni Kaledonyalnn; bu ismi benimseyip "evet biz kanakeniz" demesine; veya o gne kadar krtln gizleyen, ondan utanan Krdn gururla Krtln ne karmasna benzer. Ve ezilenlerin mcadelesi bakmndan "enternasyonalist" olup da bu olayn anlamn kavramayarak ve rnein Alman solcularyla ama onlarn gmenleri bir nesne olarak ele alan parolalaryla yryen ve davrananlardan daha radikal ve umut verici bir hareketi ifade eder. Avrupa'daki herhangi bir gmen aznlk; rk ayrmclk karsnda mcadeleye girdiinde ksa bir sre sonra unu grmek zorunda kalacaktr: a) Avrupa ve hatta btn zengin/beyaz lkelerdeki parampara gmen aznlklar birletirecek bir hedef ve bayrak olmadan basklar karsnda savunma salanamaz; b) Avrupa'daki btn gmen aznlklar bir araya gelse bile nfusun kk bir aznln oluturmaktan teye gitmeyecekleri iin, nsanln byk ounluunu oluturan dnyann

yoksul/siyahlaryla ortak bir program ve bayrak altnda birlemek zorundadrlar. Dier bir deyile; kendilerini Avrupa'nn en az imtiyazl kesimi olarak deil; yeryz siyahlarnn en imtiyazllar olarak tanmlamalar gerekir. Elbette byle bir hareket ne Trk ne de herhangi bir ulusun bayranda kendi semboln bulamaz. Ancak geni gmen aznlk ynlarnn bu noktaya varabilmesi iin bugn rnein Trk bayrayla sokaa kmalar; ksacas herhangi bir ekilde mcadeleye girmeleri gerekiyor. En ksa zamanda Trk bayrann; brakalm dier gmen kesimlerini bir yana, Trkiyeli gmen aznln u sralar Krdistan'da yanan atele snan ve zgr bir Krdistanda bu sefaletin son bulaca hayaliyle tm enerjisini oraya aktan Krt dier yarsn bile kazanamayacan ve iteceini grecektirler. Somali'de Birlemi Milletlere kar direnenler ve Avrupa'da Trk bayraklaryla sokaa kp ortal yakan Trk genleri; birbirlerinden habersiz ve bilininde olmasalar da yeni dnya dzeninde; gezegen apnda kurulan apartheid dzeninde ayn safta ilk nc direnileri gerekletiriyorlar. Dnya bu k altnda grlmeden gnmzn hi bir olay kavrana maz. Olaylara siyah gzyle bakmal. Bu karanlkta grmek isteyen siyah bir gzlk takmal.

10.06.1993 DEMIR_AYDIN@CL-HH.ZER ## CrossPoint v2.1 ##

u Aznlklar Konusu
Aznlklar Konusu Trkiye'deki tartmalarda "Ulusalarn Kendi Kaderini Tayin Hakk" sorununun; daha somut ifade etmek gerekirse "Krt Sorunu"nun glgesinde kalm bulunuyor. Bu yazda aznlklar sorununun tartlmasna bir giri yapmay deneyeceiz. Bir yanl anlamaya meydan vermemek iin hemen belirtelim ki, "ulusal sorun" herhangi bir toprak parasnda yaayan insanlarn byk ounluunun kendilerini kader ortakl vs. iinde hissedip bir "ulus" olarak kendi kaderini belirleme hakkyla ilgilidir. Somut bir rnek verirsek, rnein Trkiye'nin dousundaki birok blgede kendilerini Krt olarak tanmlayan insanlar ounluktadrlar. Uygar, insan haklarna saygl, demokratik bir lkede bu sorun son derece sancsz ve basit bir biimde, rnein son zamanlarda Slovaklarn eklerden, eskiden de Norve'in sve'ten ayrlmasnda olduu gibi, zlebilir. nce bir genel oylamayla kimin kendini hangi ulustan addettii ortaya karlr; farkl uluslarn ounluk olduklar alanlar herhangi bir tartmaya yol amayacak ekilde net olarak belirlenir. Bylece snrlar belirlenmi uluslar kendi demokratik seimlerini yapp meclislerini kurarlar ve dier uluslarla birlikte bir federasyon mu, konfederasyon mu, ortak bir devlet mi kuracaklarna kendileri karar verirler. Sorunun normal ya da somut tarihte anormal derecede az grlen zm byle olabilir. Aslnda "Ulusal Sorun" zm teorik dzeyde en basit olan sorundur. Pratik dzeyde ok zor olmasnn nedeni bu hakkn kullanlmasn engellemeyecek trden bir demokrasinin son dere-ce nadir bulunan bir rejim olmasndandr. Bizim bu yazda tartmak istediimiz bu "Ulusal Sorun" ya da klasik ifadesiyle "Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakk" deil; "Aznlklar Sorunu". "Aznlklar Sorunu" ise, teorik dzeyde bile ok daha karmak bir sorundur ve zellikle son bir ka ylda da grld gibi potansiyel yakcl hi de ulusal sorundan daha az deildir. Hi bir lkede, bu lke en demokratik ve uygar biimlerle belirlenmi bile olsa, sadece bir tek ulustan insanlar yoktur. Gerek tarihten gelen, gerek modern igc gnden dolay ortaya kan aznlklar vardr. rnein Trkiye'de Krtler, Krdistan'da Trkler aznlk durumundadr. Her ikisinde de ingenelerden erkezlere, Sryanilerden Araplara kadar onlarca aznlk vardr. Eer bu aznlklar sadece belli kylerde, mahallelerde veya ehirlerde yekpare olarak bulunuyor olsalard, sorun yine "Ulusal Sorun" gibi zlebilirdi. Ama modern toplum ehirleri ve Metropolleri yaratmtr. Modern toplumun nfusunun o unluu ehirlerde yaar. ehirler modern toplumun sinir dmleridir. Ve modern ehirler,

Ortaa kentlerinde Yahudilere yapld gibi aznlklar gettolara tkamazlar. Getto benzeri yerleimler (New York'ta Harlem, Berlin'de Kreuzberg gz nne getirilsin) grlse de bunlar hukuki dayatmalarla deil, kendiliinden olumu younlamalardr ve hi bir zaman ortaa gettolar gibi yekparelik gstermezler. Tartmaya amak istediimiz sorun udur: Bu aznlklarn zgl sorunlar nasl zlecektir? yle mi denecektir? "Demokrasi aznln ounlua uymasn ilke olarak kabul eden idare eklidir. O halde biz ounluk olarak hangi dili konuuyorsak, hangi dilde gazeteler karyor, radyo televizyon yaynlar yapyorsak, hangi dilde eitim yapyorsak aznlklar da buna uymaldr. Bu son de rece demokratik bir zmdr". Evet gerekten de bu demokratik bir "zm" olur! Fakat genel olarak demokratik. Burada genel olarak demokrasi ile zel bir trden demokrasi ayrmna biraz girelim. Genel olarak demokrasi, gericiliin, ovenliin, baskcln arac olmaya msaittir . (Marksist gelenei benimseyen okuyucular iin hemen unu belirtelim ki, genel olarak de mokrasinin bu baskclkla, ezici bir milliyetilikle, her trl aznlklarn ezilmesiyle badaa bileceini Lenin de sylyor: "Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir" diyor.) Gerekten de genel olarak demokrasi ounlua karar hakkn vererek btn silahlar ona sunar. ounluk, pek ala demokratik bir ekilde ounluk olmasna dayanarak, aznlk olan, yine demokratik bir ekilde, bire kadar kltan geirme karar alabilir. Bu bir abartk ifadeyse de genel olarak demokrasinin ne olduunu kavramay kolaylatrr. Somutta henz kimse kltan geirmiyorsa da bir ok durumda taksitle ldrebiliyor. Gnlk hayattan bir rnek verelim. Bir ok toplantda, zellikle geri lkelerin insanlarnn toplantlarnda, sigara ienler ounluktadr. Genellikle sigara imeyenlerden sigara iilmemesi ynnde neriler gelir. Toplantda oylamaya sunulur ve sigara ien ounluun kararyla sigara iilebilmesine karar verilir. Yani sigara imeyenlerin de ienlerin dumanyla taksitle ldrlmesine. Genel olarak demokrasi byledir. Ama zel bir demokraside, daha balangtan, "hi kimsenin bakasnn salna onun rzas hilafna bir zarar veremeyecei" gibi bir ilke, rnein bir Anayasa Maddesi olmas gerekir. Byle bir demokraside, on bin kiilik bir toplantda, 9999'unun da sigara itii bir toplantda, bir tek kii dahi sigara iilmemesi nerisinde bulunduu zaman, artk bu neri "demokratik bir ekilde" oylanmaz, sadece neriye uyulur. Eer uyulmazsa yasa dna dlm, bata konulan ilke ihlal edilmi demektir. Bu durumda o bir kii 9999 kiiyi mahkemeye verip hapse tktrabilir. zel bir demokrasi, ounluun karar alma hakkn birtakm ilkelerle snrlar. Aslnda demokrasinin gelimesinin tarihi, ounluun karar alma alanna yeni snrlar getirilmesinin tarihidir. rnein bugn Avrupa lkelerinin ounda homosekseller, sakatlar, ocuklar, yallar, sigara imeyenler, uyuturucu mptelalar ounluun karar alma alann

kendilerine ilikin sorunlarda snrlam bulunuyorlar. ounluk homoseksel olmasa da kendi ahlakn homoseksellere dayatamyor. ki erkein ya da iki kadnn "ailesi" bir ok lkede yasallam durumda. Sakatlar da rnein merdivenlerin yannda tekerlekli sandalyelerin hareket edebilecei dz yollar veya asansrler vs. talep ediyor. ounluk "hayr vergilerimizi kk bir aznln bu talebine harcayamayz" diyemiyor. rnekler oaltlabilir. u soru sorulabilir: "Nasl oluyor da eitli aznlklar ounlua kendi karar alann snrland-racak bir ilkeyi ounluk karar olarak kabul ettirebiliyor?" Bu kabulde elbette geleneklerin, kltrn, yerleik daha genel ilkelerin bir rol vardr. Ancak bir de "ekonomi politii" var gibi grnyor. Aznln direniinin ounlua o hakkn verilmemesinden daha pahalya patlayaca grlnce o haklar bir ilke haline dnyor. Bir dier tarihsel eilim de bir toplumun zenginlii lsnde bu snrlarn ve ilkelerin oalma eilimi gstermesidir. Demek ki, "aznlklar sorunu"nu genel olarak demokrasi snrlar iinde ele almak, aslnda "aznlklar sorunu" diye bir sorunun varln reddetmek; sorunu ve aznlklar bask altna almak demektir. Soru udur: en azndan tarihsel deneylerin nda ve insanln iinde bulunduu amz koullarnda aznlklar sorununu zecek ilke ne olabilir? En u rnekten balayalm. Aznlklara da tpk belli bir toprak parasnda ounluu olutu ran ulus gibi "Kendi Kaderini Tayin Hakk" tannabilir mi ve bu bir zm olabilir mi? Bu u rnek kafadan uydurma deildir. Avusturya -Macaristan mparatorluu'nda Avusturya'l Marksistlerin tarttklar bir problemdi bu. Avusturya -Macaristan mparatorluu bir "uluslar mozayii" idi. Bu nedenle Avusturya Sosyal Demokrat Partisi'nin 1899'daki Brnn Kongresi'nde gndemin ilk maddesi olarak tartlan "Ulusal Sorun"da iki karar tasarsndan biri olan "Kltrel zerklik" aa yukar byle bir anlay ifade ediyordu. "Kltrel zerklik" denirken "kltr" zerk olacak eyin ieriinden ziyade , zerkliin neye gre yerellie gre mi kltre gre mi- ifade etmek iin kullanlyordu. Benzer bir yaklam Almanya'daki Trkler arasnda da bir eilim tarafndan savunulmutur. Bu yaklama gre Almanya'nn drt bir yanna dalm olan Trkler belli bir toprak paras olmayan bir devlet oluturuyorlar. Kendi hukuk sistemleri, mahkemeleri, okullar ksaca belli bir torak paras haricinde bir devleti devlet yapan her eyleri olacaktr. Bu devletin meclisle ri, bakanlar, btesi, vergi toplayacak memurlar, vergi karanlar hapse atacak polisleri, o polisleri ve vergi tahsildarlarn eitecek okullar vs. olacaktr. Bu plann samal ortadadr. Her ey bir yana pratik olarak uygulanmas olanakszdr. Belki zenginliklerin grl grl akt bir toplumda uygulanabilir ama zaten o zaman da devlete ihtiya olmaz. Bu biimiyle samalk ortada olduundan, bu kltr ve dile gre belirlenmi devletin sadece kltr ve dil alanyla snrl bir egemenlii daha rasyonel gibi gelebilir. (Lenin'in de eletirdii mehur tasar byledir.) Yani aznlklar iin yetkileri sadece kltr ve dil alanyla ilgili alt

devletikler. Kltr ve Dil deyince de her eyden nce okullar akla gelir. Yani her aznlk okullarnda hangi dille, nasl bir program uygulanacan kendi belirleyecektir. Byle bir sistem ise modern toplumda yeni kastlar yaratmaktan baka bir sonu vermez. Aznlklarn okullarnn ayrlmas gericiliin, ve ou kez de ounluk olan ulusun gericiliinin talebidir. Lenin de bu okullarn ayrlmas talebine itiraz ederken ABD'in gney eyaletlerini ve o srada Yahudi okullarnn ayrlmasn neren arn bakanlarn rnek verir. Buna gnmzden de rnek verebiliriz. rnein Almanya'da Trkiye'li ocuklar eitli bahanelerle geri zekal ocuklarn gnderildii "Sonderschule"lere yollanyorlar. tiraz o okullarda hangi dille eitim yapldna deildir. Yaplan veya yaplacak eitimin ieriinedir. Eitimin ieriini bu durumda sadece papazlar ya da imamlar belirler. Ama okullarn ayrlmas pratik olarak da modern toplumda uygulanamaz. Diyelim ki stanbul'da yaayan, ehrin eitli semtlerinde oturan 100 Sryani ocuk iin sorun nasl zlecek. ehrin herhangi bir yerinde alacak bir okula gitmeleri demek ounun mrnn yolda gemesi ya da pratik olarak okula gidememesi demektir. Buna yle bir itiraz yaplabilir: "Belli bir saynn stndeki aznlklara bu hak tannmaldr". Ama o zaman da bu "belli bir oran"n ne olduu ve onu kimin saptayaca sorunu ortaya kar. Pekala toplumun ounluu en byk aznl bile dlayacak bir oran belirleyebilir. te yandan bu oran ne kadar dk olursa olsun dlanan aznlk ezilmi olmayacak m? Demek ki, kltr ya da dile gre aznlklarn ayr devletler halinde rgtlenmeleri veya okullarn ayrmakla yetinmeleri hem gericidir, hem de uygulanma olana yoktur. Aznlklar iin bir tek ilke olabilir: Dillerin ve milliyetlerin eitlii . Bu genel ilke pratikte neyi ifade eder? Okullar ayrlmaz, aznlklarn ayr devletleri; ya da srf kltr sorunlaryla ilgili devletleri olmaz ama hepsi eit haklardan yararlanrlar. Herkes istedii dili ana dil olarak seme ve istedii dilde eitim yapmakta serbest olur. Dier milliyetlerden ocuklarla mahallesindeki ayn okula giden Sryani ocua devlet ona dilini retecek bir retmen temin eder. Bir tek aznlk cocuk iin bile bu yaplabilir. Ve eer rnein Tarih Kitaplar Trk ocuklarna Trk Tarihi retiyorsa Sryani ocuun da Sryani tarihi renme hakk garanti altnda olur. (Zaten bu nedenledir ki "ulusal tarihler"le byle bir demokratik sistem badamaz. Byle bir sistemde ancak insanlk tarihi renilebilir.) Eklemeye gerek yok ki, her aznlk kendi dilinde gazetesini karabilir, radyo, Televizyon yayn yapabilir. Kendi milliyetinden insanlarla lke, hatta dnya apnda birlikler, rgtler kurabilir. Btn bunlar hem o lkenin hem de tm insanln maddi manevi zenginlemesin den baka bir eye hizmet etmez. Lenin'in de savunduu, i hareketinin bu klasik "Dillerin ve milliyetlerin eitlii " ilkesi "aznlklar sorunu"nun zm iin gerek art oluturur. Ama yeter mi? Tarihsel deney yetmediini gsteriyor.

rnein ABD'nin kuzey eyaletlerinde ok uzun zamandr siyah ve beyaz ocuklar ayn okullara gidiyorlar ama rklk ve siyahlarn alt konumunda bir deime olmad. Aznlk demek, somut hayatta, baz istisnalar dnda, daha batan dil bakmndan, kltr bakmndan, younlalan i alan bakmndan, ilikiler bakmndan dezavantajl bir durumda bulunmak demektir. Modern toplum ayn zamanda bu farkllklar da besler ve bir kastlama eilimini de iinde tar. Bunun iin aznlklarn daha batan var olan ve kendini reten dezavantajl durumunu dengeleyecek "pozitif diskriminasyon" denilen mekanizmalar da gerekir. Aznlklara tm organlarda, rgtlerde en azndan nfus iindeki ve eer daha yksek orandaysa o rgt iindeki oranlar lsnde temsil kotalar verilmelidir. rnein ii sendikalarnda aznlklar, cinsler, ya gruplar vs. en az nfus iindeki oranlar ya da o rgt iindeki oranlar lsnde temsil edilmelidirler. Bu da yetmez, ulusal hasladan o aznln nfus iindeki oranndan daha byk bir blm fiili eitsizlii gidermeye hizmet edebilmek iin aznlklara ayrlmaldr. zetlersek: Herkesin istedii dili ana dil olarak seme ve ana dilinde kltrn gelitirme hakk temel insan haklarndan biri olarak kabul edilmelidir. Buna ek olarak fiili eitsizlii gidermeye ynelik ekonomik (daha byk pay) ve hukuki (kotalama) ayrcalklara gerek vardr. Bunun iin ise imdiden sendikalar gibi kitle rgtlerinde aznlklarn diskriminasyonunu dengelemek iin aznlklar iin kotalar koyulmas ynnde mcadele edilmelidir. ounluk elbette bunu kabul etmeyecek ve bunun rnein "ii hareketini blclk" olduunu syleyecektir. Bu burjuvazinin "imtiyazsz snfsz kaynam bir kitleyiz" demesine benzer. Toplumsal mcadeleler tarihi herhangi bir bask biimine urayanlarn dier bask biimine de otomatikman kar ktklarn gstermiyor. Aksine dier bask biimlerine kar kr kalyorlar. i hareketi kadnlarn, uluslarn, aznlklarn ezilmesine hi bir tepki gstermedi. Beyaz ve Erkek olarak kald. Hatta seksizm ve rklk iiler arasnda ok yaygndr da. Kadn Hareketi ii ve siyah kadnlar karsnda ayn krlkle maluldu. i ve siyah kadnlarn ayr giriimlerini blclk olarak tanmlad. Siyah hareketi de iilere ve kadnlara kar ayn krlkle maluldu. Bu hareketlerin her birinde dier bask biimlerine urayanlar bir zne olarak ortaya ktka ve hareketler mcadele iinde radikalletike dier bask biimlerinin yol at sorunlara da sahip kld. Bugn Trkiye'deki i Hareketi Erkek ve Beyaz'dr (daha doru ifadeyle Trk'tr). Byle kaldka da i hareketinin dar snfl; hatta korporatizmi ama ans yoktur. Byle olduu iindir ki, ne kadnlarn, ne aznlklarn ne de dier ezilenlerin sorunlarn bayrana yazmamakta; toplumda alternatif bir g oluturamamaktadr. Trkiye'deki i hareketinin kadnlarn ve aznlklarn "blc" eitimine ekmek kadar, su kadar ihtiyac vardr. i hareketi bunu baarrsa, yarn btn toplum da baarr.

Ve byle bir projeye Krtlerin Ulusal Hareketinin de ok daha acil olarak ihtiyac vardr. Byle bir proje bugnk Trkiye'nin btn aznlklarnn sempatisini kazanr ve ulusal hareket bir ulusun uyanyla snrl olmaktan kp bir toplumsal devrim hareketine dnebilir. Demir Kkaydn 03.11.1992

Aznlklar ve Demokrasi
Demokrasiyi savunanlarn ounda, demokrasinin gericilikle, ovenizmle, rklkla badamayaca ynnde yanl bir anlay vardr. Sanlann aksine, Leninin de dikkati ektii gibi, demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir . Hi unutmamak gerekir, Hitler demokratik seimlerle en byk parti olmutu. Trkiyede son seimlerde, Trk ulusunun yzde sekseni inkarc ve oven politikalara oy verdi. Demokrasi, ilke olarak aznln ounlua uymasn kabul eden rejim olduundan, ounlua aznlk hakknda karar hakkn vererek ona btn silahlar sunar. ounluk, ounluk olarak aznl ldrme karar bile alabilir son derece demokratik olarak. lk bakta bu ifade ok abartl gibi grnr ama, yakn zamana kadar toplantlarda, sigara ien ounluun kararyla sigara iilebilme karar alnrd. Yani bir tr taksitle ldrme karar. Genel olarak demokrasi her trl gericilik, milliyetilik vs. ile gayet gzel uyuabilir. Ama zel bir demokraside, daha bata, hi kimsenin bakasnn salna onun rzasna dayanmadan bir zarar veremeyecei gibi bir ilkenin olduu bir demokraside, ounluk bu konuda karar alamaz. Byle bir demokraside, on bin kiilik ve bunlarn 9999unun sigara itii bir toplantda, bir tek kii dahi sigara iilmemesi nerisinde bulunduu zaman, artk bu neri demokratik bir ekilde oylanmaz, sadece neriye uyulur. Eer uyulmaz ise, bata koyulan ilke ihlal edilmi, yasa dna dlm olur ounluk. Bu durumda o bir kii, 9999 kiiyi, mahkemeye verip hapse tktrabilir. Demokrasinin genel olarak, her trl gericilik ve ovenlikle badaabilen genel olarak demokrasi olmaktan kp, bunu snrlayan, zel bir demokrasi olabilmesi iin, ounluun baz konularda karar alamayaca ynnde ilkeler belirlemi olmas gerek ir. Demokrasinin geliim tarihi, bir yanyla ounluun karar alabildii alanlara kstlamalar getirilmesinin tarihidir . Bu gn Trkiyede rnein, ounluk Trke konuuyor ve dierlerini Trke konumaya bin bir yoldan zorluyor. Ama herkesin ana dilini renme, konuma ve gelitirme haklarnn garanti altna alnd bir demokraside, ounluk artk aznln dilleri hakknda bir karar alamaz. Byle bir demokraside bir tek kii iin dahi, ana dilini renmesi iin retmen, mahkemede ona tercman bulmak gerekir. Bu gn Avrupa lkelerinin ounda, bir ok aznln kimi haklar byle garantiler altna alnm bulunuyor. rnein sakatlar, ecinseller, sigara imeyenler, yallar, ocuklar, uyuturucu bamll olanlar vs. ounluun karar alma alann kendilerine ilikin sorunlarda snrlam bulunuyor. ounluk homoseksel olmasa ve bunu bir hastalk olarak grmeye devam etse de, kendi ahlakn homoseksellere dayatamyor. Sakatlar, merdivenlerin yannda, tekerlekli sandalyenin hareket edebilecei dz yoll ar veya asansrler talep ediyor. ounluk hayr, vergilerimizi kk bir aznln talebine harcayamayz diyemiyor. rnekler oaltlabilir. Demek ki, bir takm haklarn ilke olarak dokunulmaz, ounluk tarafndan karar alnamaz

olarak tanmlanmas gerekiyor. Tabii burada u soru ortaya kyor: Nasl oluyor da ounluk, belli ilkeleri kabul ederek, karar alma hakkn snrlyor? Bir kere bu haklarn ve ilkelerin hepsi belli mcadeleler sonunda ounluk tarafndan kabul ediliyor. Peki, aznlk ounluu buna nasl zorluyor? Nasl oluyor da gc yetiyor? Elbette, bu kabullerde, geleneklerin, yerleik deerlerin, yaygn anlaylarn bir yeri var. Ama bir de ekonomi politii var. Btn bu kabuller yle kolay olmuyor. Aznln uzun direni ve mcadeleleri gerekiyor. Buna ramen nasl oluyor da aznlk ounlua galebe alp hakkn ona kabul ettirebiliyor? Burada yle bir yasann varl seziliyor: Aznln direniinin sonularnn, o hakkn verilmemesinden daha pahalya patlayaca grlnce genellikle o haklar bir ilke haline dnyor. Aznlklarn haklarnn tannmas konusunda ikinci bir tarihsel eilim de bir toplumun zenginlii lsnde bu snr ve ilkelerin oalma eilimi gstermesidir. Bu nedenle iktisadi kriz dnemleri bu haklarn yitirildii dnemler olur, Alman faizminde olduu gibi rnein, yani ounluk, ounluk olarak yine aznln haklarn iptal etme karar alabilir. Burada da yine, aznln haklarn yok etmenin getirecei karlarn, zararlardan fazla olmasnn nemli bir rol oynad seziliyor. Yani aznlk haklar ile, toplumdaki refah dzeyi arasnda bir iliki bulunuyor. Tabii bu ok genel bir eilim, somut tarihte, binlerce krlma ve etki buna ekleniyor. Bu balamda ulusal aznlklar konusuna da ksaca deinmek gerekiyor. Son dn em tarihine baktmzda iki eilim grlr. Ulusal devletlerin olumas ve bunlarn btn yer yzn kaplamalar dnemi. Bu dnemde, aznlklarn haklar pek gndeme gelmemekte, standartlama, dolaysyla aznlklarn imha, srgn, katliam, zmleme yoluyla yok edilmesinin, modern standart retime uygun standart dili konuan uluslarn oluumunun belirleyici olduu grlyor. Bu sanayi devrimiyle balyor ve fordizmde zirvesine ulayor. Adeta uluslar bir banttan kan rnlere benzetiliyor. Ancak son on yllarda, tersi bir eilim de ortaya kyor. Bir kere, imdiye kadar bu standartlama salandndan, artk kapitalist retimin ileyii iin ciddi bir problem oluturmuyor. Ama btn buna ramen, hi bir devlet, yzde yz bir safla ulaamyor. Aznlklar var olmaya devam ediyor. Buna ilaveten modern igc gleri de yeni aznlklar yaratyor ve hatta eski aznlklara yeniden bir canlanma getiriyor. Dier yandan bilgisayar ve buna bal olarak retim tekniindeki gelime ve esneklikler, eski bir rnek r etimin yerine, geri yine o bir rneklik erevesinde ama daha farkllklar gsterebilen rnlere olanak salyor. Bu durumda, eski standartlamay srdrmek hem anlamsz hem de gereksiz hale geliyor. Bunun yerine standartlamay ok kltrllk, ok etnilik, ok renklilik gibi esnekliklerle donatmak, kapitalist retimin daha sancsz gelimesi bakmndan zorunlu hale geliyor. Bu nedenledir ki, son on yllarda aznlklarn ve onlarn haklarnn n plana kmas bir rastlant deildir. Bu da bir tek dil ya da etniye dayanan veya bunu ideal olarak koyan ulusal devlet anlay yerine, Amerikada olduu trden, dil ve kltr politik alann dna iten, ulusu baka ortaklklarla tanmlayan, ulusal devletlerin ilk doum dneminin anlaylarnn yeniden itib ar

bulmasna yol ayor. Bu gnn Trkiyesindeki temel mcadele bu ulusuluun eski biimi ile yeni biimi arasndaki bir mcadele olarak da kavranabilir. Trkiye Cumhuriyeti, klasik standardize edici dnemin damgasn tamaktadr. Krtler ise, bu gnn dnyasna uygun, esnek, dili ve kltr ulusun tanm dna iten, yeni ulusulua uygun bir projeyle ortaya km bulunuyorlar. 06 Ekim 2000 Cuma

u Aznlklar Tartmas
Gerek bir Demokratik Cumhuriyeti savunan tutarl bir Devrimci Demokrasinin yokluu nedeniyle, hemen her tartmada olduu gibi aznlklar konusunun tartlmasnda da, tm kavramlar anlamlarn yitiriyor; herkes tam bir kle diliyle konuuyor ve tartmalar netlik salamak bir yana kafa karklklaryla sonulanyor. u an Trkiyede u grleri savunan bir Fikir Akm, bir Toplumsal Hareket, bir Parti olduunu var sayalm: Ulusun dile, dine, etniye, kltre, tarihe gre tanmlanmas bir gericiliktir. Devletin nasl dini yoksa ve olmamas gerekiyorsa, yani inan zel bir sorun ise, dil, din, etni, kltr, ulus da yle olmaldr. Devletin dili, dini, etnisi, tarihi, soyu, sopu, ulusu olduu yerde otomatik olarak bask altndaki aznlklar da oluur. Byle bir izgi karsnda, bu gn ortal kaplam grlerin gerici ve uzlamac nitelikleri apak ortaya kard. * Aznlklar sorunu, birisi ezilenleri blc ve gerici; dieri devrimci ve demokratik olmak zere iki ekilde zlebilir. Birincisi, o aznlklarn tannmasdr. Bunu yle bir rnekle aklayabiliriz. Trkiyede devletin iddias her ne kadar laik olduu ise de, devlet laik deildir ve Snni slamn zel bir yorumu devletin gayr resmi dinidir. Devlet, tm vatandalardan ald paralarla, camilere imam atar, onlarn maan verir, mam Hat ip okullar aar vs.. Btn bunlarn laiklikle hibir ilgisi yoktur. imdi byle bir devlette, Alevilerin de tannmas, yani rnein Cem Evlerinin de Camiler gibi tannmas; dedelere maa balanmas gibi, Snnilere tannan ayrcalklarn aynen Aleviler ii n de geerli olduunu var sayalm. Bu zm gerici bir zmdr. Bu zm, devletin inan alanna karmasn sorgulamaz. Sadece somut olarak devletin tand ya da destekledii din veya dinler deimi olur. Devrimci ve demokratik zm, devletin Alevileri de tanmas deil, dini tmyle zel bir sorun olarak grmesi, sadece onlarn arasndaki eitlii, inan zgrln savunmasdr. Yani rnein mamlarn maann, yetitirilmesinin vs. de tpk imdi Alevilerde olduu gibi btnyle cemaatin gnll katklaryla salanmasdr. Devletin grevi, ounluk dininin, aznlk inanlarn bask altna almasn engellemek olur. Yani rnein, en Snni semtte bile, isteyenin ramazanda gpe gndz yemek yeme hakkn savunmak olur. Trkiyede bir Politik i Hareketi, dolaysyla Devrimci Demokrasi bulunmad iin, bu alandaki btn tartmalar, gerici zm erevesinde yaplmakta, Burjuvazin ile brokrasi

arasndaki o kayk dv ve zmni uzlama tehir edilememektedir. Bu gn mazlum rol oynayan, politik slam bayrakl Anadolu Burjuvazisi, hibir ekilde byle bir tutarl laiklii savunmamaktadr. Onun sorunu, devletin resmi slamnn kendi savunduu slam olmamasdr. Tersinden Aleviler de, ou kez gerek bir laiklikten ziyade, ya politik slam'a kar resmi slamla ittifaka girmekte ve brokrasinin yedei olmaktadrlar ya da Aleviliin de tannmas gibi gerici talepler ileri srmektedirler. Halbuki gerek bir laiklik program, sadece Alevilerin deil, Ateistler, Ezidiler, Hristiyanlar gibi tm dier inanlarn da sorunlarn bir rpda ve kkten zer. * Sorun aynen ulusal sorunda da grlmektedir. imdi Krtler biz Asli unsuruz diyerek aslnda tpk, Alevilerin de gerek bir laiklik yerine Snnilerle ayn haklardan yararlanma politikasna benze r bir politika izlemektedirler. Yani devletin Trk devleti olmaktan kp, Trk-Krt devleti olmasn istemektedirler. Evet bu da bir zm olabilir, ama tpk Alevilerin diyanette yer almas gibi bir zmdr. Demokratik bir Cumhuriyet ile byle bir talebin ilikisi olmaz. Sorun devletin Krt-Trk devleti olmas deil, Trk devleti olmaktan karlmasdr . Demokratik bir Cumhuriyette, devletin nasl dini olmazsa, din nasl btnyle zel bir sorun olarsa, devletin dili, etnisi, soyu, tarihi ulusu da olmaz. Politik olann, devletin ya da ulusun tanm, bunlarla deil, insan haklaryla yaplr. rnein tm dillerin ve kltrlerin eitlii, herkesin ana dilinde eitim hakk . Byle bir toplumda, her hangi bir dil ya da kltr imtiyazl olmayacandan, her hangi bir etnik, kltrel ya da dilsel politik aznlk da olmaz. Tpk gerek bir laiklikte devletin dini olmad iin herhangi bir dinsel politik aznlk da olmayaca gibi. Her hangi bir veya birka dilin, bir ortak konuma dili olarak seimi ise, teknik bir zmdr ulusun tanmna ilikin deildir. Bu dilin en byk ounluklarn, rnein Trklerin ve Krtlerin dili olmas bile gerekmez, pek ala o lkede hi konuulmayan bir dil, rnein ngilizce bile seilebilir. En devrimci demokratik eilimleri dile getiren Krt hareketi bile, hala sorunu kurucu asli unsur erevesinde tartmakta; ulusun dile ve etniye gre tanmlanmasn sorgulamamakta; tutarl bir devrimci demokrasi programn ortaya koyamamaktadr. Ama bu geri ekiliten dolay Aleviler gibi Krtler de sulanamaz. Bunun ba sulusu, byle bir program bayraklarna yazmayan sosyalistlerdir . Trkiyede veya Orta Douda ulusu dil, etni, din, kltrle tanmlamay reddeden ve buna kar mcadele eden gerek bir Demokratik Cumhuriyeti savunan politik ii hareketi olmad iin, Krt hareketi de kendi devrimci demokratik eilimlerini ifade edememektedir. Grev, inancn, dilin, kltrn kiisel bir sorun olduu, btn dil, inan, kltr ve dillerin eit olduu gerek bir Demokratik Cumhuriyeti savunacak devrimci demokratik bir politik akm, bir hareket ve politik bir rgt ve g yaratmaktr. Ancak byle bir program ve izgi, bu gn

ortal kaplam glerin, gerici ve uzlamac niteliklerini grmeyi salayan bir mihenk ta olabilir ve devrimci demokrasiyi daha tutarl bir izgiye ekebilir. demir@gmx.li http://www.comlink.de/demir/ 18 Ekim 2004 Pazartesi