MakinaElemanlarnn Mukavemeti

VedatTemiz

Giri
Herhangibirteknikyaptveyamakinaeleman genellikle3sebeptendolaykullanmdkalabilir. Bunlar: 1. Parakrlmasveyakopmas(mukavemetsnrnn almas) 2 Zamaniindemeydanagelenanma 2. 3. Teknolojisieskimesi(yenivedahaucuzteknolojilerin limesi) i) geli

MakinaElemanlarI

Etkiyen y Kuvvetler
Kuvvetlereitlifizikseletkilersonucuortaya kabilirler. k bili l
1. 2. 3 3. 4. 5. 6. 7. 8 8. Uygulanankuvvetler ArlkKuvvetleri SrtnmeKuvvetleri Basntankaynaklanankuvvetler Havadirencinden di i d kaynaklanan k kl kuvvetler k l Dengesizliktenortayakankuvvetler(merkezka) Ataletkuvvetleri Manyetikveelektrikselkuvvetler kuvvetler.............
MakinaElemanlarI

NormalveTeetselGerilmeler
D kuvvetlerinve/veyamomentlerinetkisindekibir makinaelemannnherhangibirkesitindetepkiolarak ikuvvetleroluur.Elemannkesitindebirimalana isabetedenvehesapyoluylatayinedileni kuvvetlere u et e ege gerilme e adverilir. e Gerilmelertemelolarakikiyeayrlr:

1. N 1 Normal lgerilmeler il l ( (yzeye dik) 2. Teetselgerilmeler g (yzeye (y y paralel) p )

MakinaElemanlarI

Gerilmeler
Kuvvetlerboyuttanbamszolarak deerlendirildiindemakinaelemanlarnn mukavemetihakkndabirfikirvermezler. vermezler
rnek:10mmapndayapeliindenbirubuunucuna takl 20tonluk t l kyk, k bu b ubuk b kiin i i ok kfazla f l olmas l nakar k n,ayn malzemeden100mmlik birubukiinbuykpekfazlabirey ifadeetmez.

Gerilmebirimalanaetkiyenkuvvetolaraktarifedilir. Trnegre veya ilegsterilir gsterilir.

F ( veya ) = A

MakinaElemanlarI

NormalveTeetselGerilmeler
Normalgerilme

Teetselgerilme

MakinaElemanlarI

MakinaElemanlarnnZorlanmaHalleri
Makinaelemanlarndakinormalveteetsel gerilmeler,buelemanlarndeiikekillerde zorlanmasndandolaymeydanagelir gelir. Buzorlanmalarsrasile a) ekmebasma ) Kesme( (makaslama) ) b) c) Eilme d) Burulma olaraksnflandrlabilir
MakinaElemanlarI

ekmebasma
Tekeksenliekmebasmamakinaelemanlarnda karlalanenbasityklemedurumudur.

F = A
EtkiyenFyknnyndeitiindeayn elemanbuseferbasmagerilmesine maruzkalacaktr.Buifadeninkesitteki ortalamagerilmeyiifadeettiinihatrda tutmakgerekir. gerekir ekmegerilmesininbu ekildeifadesimhendislik hesaplamalarndaounluklayeterlidir.

MakinaElemanlarI

ekmebasmayazorlananbaz makinaelemanlar

Zincirler Cvatalar Kaylar

MakinaElemanlarI

Makaslama (Kesme) ( )
Butipbirgerilmebirbirineokyaknolaraketkiyentersynl kuvvetlerinbulunduudurumlardaszkonusudur.Butip gerilmeleregenelliklepim,cvataveperinlibalantlarda, yaptrma, rma lehimbalantlarndarastlanr. r Makaslamadapratik olarakbireilmeetkisimevcutdeildir.
F

xy
A

F = A

f arasndaki d k mesafenin f k Kuvvetifti pratik olaraksfrayaknolduudurumlardabu basithesapgenellikleyeterlidir. yeterlidir

F

a)

MakinaElemanlarI

Makaslama (Kesme) ( )
Bununlabirliktekuvvetiftininetkimenoktalararasndaalttaki ekildeg grldg gibiihmaledilemeyecek y birmesafevarsabu durumdahesaplamalardahafarklekildegerekletirilir. Buradabuhesaplamalarnayrntsnagirilmeyecektir.
F

Ancakekildeverilenyklemedurumundaubuun daireselvedikdrtgen g ekillerdeolmasdurumunda kesittekigerilmeyaylvemaksimumgerilmenin deerinivermekleyetinilecektir. 4 F max= . 3 .F

3 A max= 2 A

b)

MakinaElemanlarI

Makaslamayazorlananbaz makinaelemanlar

Pernolar Perinler

Radyal pimler

Federler

MakinaElemanlarI

Eilme
ekilde bir eilme momenti etkisindeki eleman grlmektedir.Bu eleman l n kesitindeki k i i d ki eilme il gerilmesi il i yayl ekildeki kild ki gibidir. ibidi Mukavemet derslerinden hatrlanaca gibi byle bir elemandaki eilme gerilmesi

Me e = y Ix

Me;eilme momenti Ix;alan atalet momenti, momenti y: tarafsz eksene olan mesafe

MakinaElemanlarI

Eilme
Eilmegerilmesinormalgerilmetrndenbirgerilmedir. Hatrlanacagibiaadaverilenbantilehesapyapabilmekiin belirliartlarnsalanmasgerekir.Bunlar a) Hesaplananelemanbalangtadzolmalvedeformasyondan sonradaayndzlemdekalmaldr. b) Malzemehomojenolmalvegerilmelerelastikliksnriinde kalmaldr. c) Eilmegerilmesininhesaplandkesitgerilmeylmas olabilecekblgelerdenuzakolmaldr.

Me e = y Ix

MakinaElemanlarI

Eilme
Hesapkolaylasndanbazhallerdealanataletmomentiile tarafszekseneolanmesafebirliktedzenlenerekdenklem basitletirilebilir.Budurumdaeilmegerilmesi

Me e = Wx
eklindeyazlr.BuradaWx=Ix/y dir vemukavemetmomentiolarak isimlendirilir. Alanataletvemukavemetmomentleriilgilitablolardankolaylkla t i edilebilir. temin dil bili
MakinaElemanlarI

Alanataletvemukavemetmomentleri

MakinaElemanlarI

Alanataletvemukavemetmomentleri

MakinaElemanlarI

Eilmeyezorlananbaz ki elemanlar l l makina

Miller

Akslar Spiralyaylar
MakinaElemanlarI

Burulma
Genelliklegaktaranmakinasistemlerindekarlalanve teetselgerilmelerenedenolanzorlanmadr.

Mb b = r Ip
Mb;burulma momenti l atalet l momenti, i Ip;polar r: tarafsz eksene olan mesafe

MakinaElemanlarI

Burulma
Hesapkolaylasndanbazhallerdepolarataletmomentiile tarafszekseneolanmesafebirliktedzenlenerekdenklem basitletirilebilir.Budurumdaburulmagerilmesi

Mb b = Wp
eklindeyazlr.BuradaWp=Ip/r dir vepolarmukavemet isimlendirilir momentiolarakisimlendirilir.

MakinaElemanlarI

Burulma
Burulmadankaynaklananteetselgerilmeninkesitiindekideiimi eilmegerilmesineokbenzerdir.

MakinaElemanlarI

Polarataletvemukavemetmomentleri

MakinaElemanlarI

Burulmayazorlananbaz ki elemanlar l l makina

aftlar Heliselyaylar

MakinaElemanlarI

Gerilmeylmas
Kuvvethatlarnnyndeitirmesi,o blgedekigerilmeninartmasna neden d olur. l Buartstatikyklemehalinde snek malzemelerdepekdikkate alnmaz.Ancak,gevrek malzemelerdeyklemestatikolsa bilegerilmeylmasnndikkate alnmasgerekir. Dinamikyklemehalindegerilme ylmasbtnmalzemelerde dikk al dikkate lnr. Kuvvethatlarnekadarkeskinyn deitirirse, tirirse gerilmeylmaso kadarbykolur.
MakinaElemanlarI

Ayrntlbilgiiinbkz: Millerveakslar

ekildeitirmeler
G Gerilme il alt ltndaki d ki uzamannilkboya oranbirimuzama olaraktariflenir.

L = = L L

MakinaElemanlarI

ekmetesti
Standartbirparaya,birekmemakinasnda hasaroluana kadareksenel kuvvetuygulan yg r.Testsrasndahemkuvvet, , hemdeuzamasrekliolarakllr.
Orantsnriinde g gerilmeuzama ileorantldr.Orantsabiti Elastiklikmodlolarak adlandrlr. r (Hooke kanunu)

= E

MakinaElemanlarI

ekmetesti
ekmetestisonularmalzemedavranhakkndaengvenilir kaynakt y rvep pekok malzemeiin ilgili g literatrdemevcuttur.

MakinaElemanlarI

ekmetesti
Bazmalzemelerbelirginbirakmagstermedenhasara uramaktadr.Butrmalzemelerdeise%0,2kalc d f deformasyona neden d olan l gerilme il teknik k ikakma k snr olarakifadeedilir.

MakinaElemanlarI

Kayma y deformasyonu y
Kaymagerilmelerininetkisindeoluandeformasyonnormal gerilmeleretkisindeoluandanfarkldr. r Budeformasyon elemanlardabirbiimdeiiminesebepolur.Normalgerilmeler iseelemanlarnformundabirdeiiklienedenolmazlar( (rn. daireleryinedairekalrlar). YenidurumdaHooke kanunuaadakiekildeyazlr.

= G
Kayma modl od
MakinaElemanlarI

Kayma y deformasyonu y
Birkbikhacimelemanndakayma y gerilmeleri g etkisindeoluan deformasyon.

MakinaElemanlarI

Poisson oran
Basite ekme testindetarifedilirse, ,enlemesinebirim uzamann,boylamasnabirimuzamayaorandr.

t = x

x =

L d ve t = L d

Elastiklikmodlilekayma modlarasndakiiliki

E G= 2 (1 + )

MakinaElemanlarI

Gerilmehalleri
M Makina ki elemanlar l l pek kok khalde h ld birden bi d fazla f l zorlanmavebununsonucugerilmeyemaruz kalr.Butrgerilmehallerinde,ikiveya eksenlig gerilmedurumuszkonusuolup, p, bunlarbileikgerilme olarakadlandrlr. Bileikgerilmelerinhesabndasperpozisyon prensibiesasalnr.Yanielemandameydana gelengerilmelerayrayrhesaplanarak dorudanveyamukavemethipotezleriyle birletirilir.
MakinaElemanlarI

Gerilmehalleri
rnekolarak olarak,aadakimakinaelemanhem basmaya,hemeilmeyehemdeburulmaya zorlanmaktadr. r

MakinaElemanlarI

3eksenlig gerilmehali
Karlalabilecekengenelhaldir.
ndislerindzenlenmesi Teetselgerilmelerde; ndistekiilksembolgerilmenin dikolduuekseni kincisembolisegerilemenin paralelolduueksenigsterir. Pozitifvenegatifiaretkural geerlidir.

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Makinakonstrksiyonunda3eksenligerilmehallerineender olarakrastlanr.Geneldekarlalangerilmehalinormal gerilmelerdenbirininolmaddzlemgerilmehalidir.

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
rnek:ekmeyeveburulmayamaruzbirkiriteaada gsterileng g gerilmelermeydana y gelir. g rnekcvatabalantlar

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Dzlemgerilmeyemaruzelemanbir asilekesilsin(ekilde aa dorusu).Butakdirdeoluanteetselvenormali gerilmelersrasile ve iletemsiledilsin.

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
ekildebirimalankabulileile ve dorultularndakidenge denklemleriyazlp,bunlardzenlenirse,dyklersonucu malzemedeoluangerilmelereldeedilmiolur.

x + y
2 =

x y
2

cos 2 + xy sin 2

x y 2

sin 2 + xy cos 2

Denklemlermalzemeiindekigerilmelerin as iledeitiinigstermektedir.Farkldorultularda farkldeerlerszkonusudur.

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Kesitiindekimaksimumnormalgerilmeiin lemleryaplrsanormal gerilmeninmaksimum olduudorultu

d =0 d

tan 2 =

2 xy

x y

2 asnnpozitifdeerindenormalgerilme maksimum k (1)di d erinde d iseminimumdur d (2). ) Bugerilmelere asalgerilmeler,budorultularaise asaldorultularadverilir.

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Aynilemlerkaymagerilmeleriiindeyaplabilir

d =0 d
lemleryaplrsateetselgerilmeninmaksimumolduudorultu

x y tan 2 = 2 xy y

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Asalgerilmedorultusunaaitdenklemaadakiformda tekraryazlrsa;

tan 2 =

2 xy

x y

sin 2 =

2 xy

x y

cos 2

Budorultukaymagerilmesidenklemindeyerinekonursa

= =

x y

2 x y 2

sin 2 + xy cos 2 2 xy x y cos 2 + xy cos 2 = 0

Asaldorultulardakaymagerilmelerisfrdr.
MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
Benzerilemlermaksimumkaymagerilmesiiinde yap y plabilir; ;Maksimumkayma y g gerilmesidorultusu

x y tan 2 = 2 xy
=
=

x y sin 2 = cos 2 2 xy
x + y
2 2 + +

Budorultunormalgerilmedenklemindeyerinekonursa

x y
2 2

cos 2 + xy sin 2

x + y

x y

x y cos 2 + xy cos 2 2 xy

Maksimum k kayma k gerilmesi l do d rultusunda l d normalgerilme:

x + y
2

MakinaElemanlarI

Dzlemg gerilmehali
2 xy Bulunanasaleksendorultular tan 2 = x y normalgerilmedenklemindeyerinekonarak asalgerilmelerindeerleridzlemgerilmehaliiinelde edilebilir:

1, 2 =

x + y
2

x y 2 + xy 2
2

Aynilemlerkaymagerilmesiiindeyaplrsa

maks

x y 2 + = xy 2
2
MakinaElemanlarI

Mohr dairesi
Yap planbtnbuilemleribirgrafikte g g gstermeninenkolay y yoluMohr dairesidir. Birelemandaoluangerilmelerx,yvexy y olsun. BuhaldeMohr dairesiiziminin3aamas: 1) Apsisinormalgerilmeyi(),ordinatiseteetselgerilmeyi() temsiledenbireksentakmizin. 2) Bueksentakmzerindekoordinatlar(x,xy )olanbirx noktasvekoordinatlar(y,xy )olanbiry noktasiaretleyin. 3) Bunoktalarbirdoruilebirletirin.Budoruyuapkabul edendaireyiizin.

MakinaElemanlarI

Mohr dairesi
Grafiktekixvey noktalarn incelemekonusuelemannx veyyzlerineetkiyen gerilmeleritemsil etmektedir.

MakinaElemanlarI

Mohr dairesininzellikleri
emberin b i h herbi bir noktasndakikoordinatlar, szkonusuelemandao dorultulardakiteetselve normalgerilmeleritemsil etmektedir. emberdeki asilegerek elemandakikesitas arasnda2katfarkvardr. rneinemberdeki90 lik a,gerekkesitte45 ye denkgelmektedir. g
MakinaElemanlarI

Mohr dairesininzellikleri

MakinaElemanlarI

Gerilmeuzamailikileri
Gerilme Gerilme,tarifitibarilehayalibirbyklkolduundanfiziksel olarakllemez.Ancakuzama,dolaysilebirimuzamay lmek mmkndr.Bunedenleg gerilmeileuzamaarasndaki ilikilerbilinirse,uzamannlmsuretiileszkonusu elemandaoyklemedurumuiingerilmelerhesaplanabilir. Asalgerilmelerdorultusundakibirimuzamalaraasalbirim uzamadenirse,budorultulardakaymagerilmesinden k kaynaklanan kl ekil kilde d ii imi iolmayacakt l ktr. Tekeksenligerilmehalindebirimuzamalar;

1 1 = , E

2 = 1,

3 = 1
MakinaElemanlarI

Gerilmeuzamailikileri
1 1 = , E 2 = 1, 3 = 1

Dzlemg gerilmehalinde3=0olacaktr.Sperpozisyon p p y p prensibi uygulanrsaasaldorultulardakibirimuzamalar;

1 2 1 = E E 2 1 2 = E E 1 2 3 = E E
MakinaElemanlarI

Gerilmeuzamailikileri
Aslama llen birimuzamalardanasalg gerilmelerin deerlerinieldeetmekolduuiin,denklemlerbunagre tekrardzenlenirse;

E (1 + 2 ) 1 = 1 2

E ( 2 + 1 ) 2 = 1 2

MakinaElemanlarI

Statikhasarteorileri
Makinaelemanlarndag genelliklebirdenfazlaveo unlukla farkltrdengerilmelermeydanagelir. Bugerilmeleretkisindemakinaelemanndahasaroluup olumayacansyleyebilmekiinmakinaelemannnyapld malzemeninlimitgerilmedeerinibilmekgerekir. Mhendislikmalzemeleriiintasarmcnnelindestatik zorlanmalariinakmasnr,dinamikzorlanmalariinise yorulmasnrvardr. r Makinaelemanndaoluanpekokgerilmeyibusnr deerlerlekyaslaypbirsonucaulamakounluklammkn olmaz. eitlimalzemeleriin g geerli olabilecekvedeney y Bunedenle sonularileuyumlukrlmahipotezlerigelitirilmitir.
MakinaElemanlarI

MaksimumNormalGerilmeHipotezi p
Buteorienbykasalgerilmeakmaveyakopmasnrn atndahasaroluacanifadeeder(1=Akveya1=K) Buteoridesadeceenbykasal gerilmegznnealnp,dier gerilmelerin l l etkisi k pek k dnlmez. rneinsadeceburulmavarsa; 1==K oluncahasarbalar.Bu deneyselverilerepekuymaz.

MakinaElemanlarI

MaksimumNormalGerilmeHipotezi p Hasarart
1 = x + y 2 x y 2 + xy K ( Ak ) 2
2

Mukayese y gerilmesi g
v = x + y 2 x y 2 + xy 2
2

Buteorigevrekmalzemelerdedeneylerle uyumlusonularvermektedir.

MakinaElemanlarI

MaksimumKaymaGerilmesiHipotezi (Mohr Hipotezi)

Buteorideneyselverilerinemniyetlitarafndadr.Genelde snek malzemelereuygulanr. Teorininesas: Birmalzemedekimaksimum kaymagerilmesi,ekme deneyindekikayma mukavemetine k ti eitoldu ld unda d hasarbalar.

MakinaElemanlarI

MaksimumKayma y GerilmesiHipotezi p
Hasarart
maks x y Ak 2 = 2 + xy = 2
2

Mukayesegerilmesi
v =

+ 4 2 xy

MakinaElemanlarI

MaksimumBiimDeitirmeEnerjisi Hipotezi(Von Misses Hencky)

Snekmalzemeleriineniyisonuverenteoridir. teoridir Buteoride malzemeninakmayabalamasnesasalr. Hidrostatikyklemedeeldeedilenakmadayanmlar,ekme deneyindeneldeedilenlerdenoldukabyktr.Bunedenle akmanngerilmealtndakielemannasaldeformasyonuile ilgiliolmasbuteorininesasdr. Biimdeiimiiingereklitoplamenerjiden,hacimdeiimi iingereklienerjikarlrsaasaldeformasyoniingerekli enerjieldeedilir. Bu B enerji jiekme k deneyindeki d i d kitoplam l bi biim i de d itirme i enerjisineeitlenirseakmanoktaseldeedilir.

MakinaElemanlarI

MaksimumBiimDeitirmeEnerjisi Hipotezi(Von Misses Hencky)

Hasar art Mukayesegerilmesi
2 Ak = 12 1 2 + 2 2 v = 12 1 2 + 2

2 2 v = 2 + + 3 x y x y xy

rnek:Sadeceeilmeve burulmayamaruzbirmakina elemaniin

v = e2 + 3 b2
MakinaElemanlarI

SnekMalzemelerin C l bMohr Coulomb M h Teorisi T ii

Btnmhendislikmalzemelerininekmemukavemetleriilebasma mukavemetleriayndeildir.rneinkrdkmedemirinbasma mukavemeti,ekmenin34katdr. Buteoridesadeceekmetestideil, il basmavekaymatestlerininde sonularkullanlr.

Dzlemgerilmeiin

MakinaElemanlarI

GevrekMalzemeleriin D ltil iMohr M h Teorisi T ii Dzeltilmi

Deneyselverilere dahauygundecek ekilde kild deitirilmitir. Yandakrdkme demiriinhasar blgeleriifade edilmitir.

MakinaElemanlarI