Kitap

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2278 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1275
AIKRETM FAKLTES OKULNCES RETMENL LSANS PROGRAMI
ETM FELSEFES
Yazarlar Yrd.Do.Dr. Turan Akman ERKILI (nite 1, 2, 3) Prof.Dr. Selahattin TURAN (nite 4) Prof.Dr. Veysel SNMEZ (nite 5)
Editr Yrd.Do.Dr. Adnan BOYACI
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Prof.Dr. Levend Kl Genel Koordinatr Yardmcs Do.Dr. Mjgan Bozkaya retim Tasarmcs Do.Dr. Mjgan Bozkaya Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur Dil ve Yazm Danman Okt. Sevgi alr Zenci lme Deerlendirme Sorumlusu Uzm. Blent Gezen Kitap Koordinasyon Birimi Do.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. Tevfik Fikret Uar Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Eitim Felsefesi
ISBN 978-975-06-0952-7
3. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 24.000 adet baslmtr. ESKEHR, Ocak 2013
indekiler
iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ Kullanm Klavuzu........................................................................................ v vi
Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi ........................................................................

GR .............................................................................................................. FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI ............................................................. Felsefenin Ura Alanlar ............................................................................. FELSEFE BLM LKS................................................................................ FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES ...................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Okuma Paras ........................................................................................... .. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
1. NTE
1
3 3 5 7 9 12 14 15 16 17 17
Felsefi Akmlar ve Eitim.......................................................... 19

GR .............................................................................................................. FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER................................... dealizm ......................................................................................................... dealist Felsefe Asndan Eitim.................................................................. Realizm........................................................................................................... Realist Felsefe Asndan Eitim................................................................... Pragmatizm .................................................................................................... Pragmatist Felsefe Asndan Eitim ............................................................ Varoluculuk.................................................................................................. Varoluu Felsefe Asndan Eitim ............................................................. Liberalizm ..................................................................................................... Liberal Felsefe Asndan Eitim .................................................................. Materyalizm.................................................................................................... Materyalist Felsefe Asndan Eitim............................................................ Natralizm...................................................................................................... Natralist Felsefe Asndan Eitim .............................................................. Pozitivizm ...................................................................................................... Pozitivist Felsefe Asndan Eitim............................................................... Postmodernizm.............................................................................................. Postmodern Felsefe Asndan Eitim.......................................................... GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar .............................................. 21 21 21 22 23 24 25 26 26 27 28 29 30 32 33 33 34 36 37 37 39 41 43 44 45 45
2. NTE
Eitim Felsefesi Akmlar ........................................................ 49

GR .............................................................................................................. ETM FELSEFESNN LEVLER .............................................................. 51 51
3. NTE
iv
indekiler
ETM FELSEFES AKIMLARI...................................................................... Daimicilik-Perennializm ................................................................................ Esasicilik-Essentializm ................................................................................... lerlemecilik -Progressivizm.......................................................................... Yeniden Oluturmaclk-Reconstructionizm................................................. Politeknik Eitim ........................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...............................................
54 54 56 58 61 63 66 67 68 68 69
4. NTE
Eitim Felsefesi ve ada Eitim Sistemleri ...................... 71

GR .............................................................................................................. ETMN VE OKULUN LEVLER.............................................................. ADA ETM SSTEMLER VE OKUL.................................................... ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELETRLER....... MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM........................................... BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER.................... Okul Sistemi ve Liderlik ............................................................................... renme-retme Sreci ............................................................................. retmen Davranlar .................................................................................. Okul klimi .................................................................................................... Okul evre likileri ...................................................................................... SONU........................................................................................................... zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 73 73 75 77 81 82 83 84 85 85 86 86 88 89 90 91 91 92
5. NTE
Trk Eitim Felsefi Temelleri ................................................ 93

GR .............................................................................................................. SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN DAYANDII FELSEFE................................................................................... SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII FELSEFE ......................................................................................................... SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE ... CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE .................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Okuma Paras .............................................................................................. Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... majlar in Yararlanlan nternet Adresleri ................................................. 95 95 96 100 103 108 109 110 111 111 112 112
Szlk ................................................................................... 113 Dizin ...................................................................................... 115
nsz
nsz
21. yzyl toplumlar kreselleme, siber iletiim ve bilgi ekonomisi gibi deikenlerin etkisi ile yapsal bir dnm sreci iine girmi; bu srete eitim ve okul merkezde tanmlanan geler olmutur. Eitimin ve okulun merkezde tanmlanmas; eitimin stratejik deiim ajan olarak toplumsal ilevlerinden, eitim ve okul kurumunun dier kurumlarla olan iliki dinamiklerinden ve belirlenen eitim felsefelerinin toplum kurgusunun temelinde yer almasndan kaynaklanmaktadr. Toplumlar var olma stratejilerini ada eitim felsefeleri ve eitimle toplum arasndaki iliki dinamikleri erevesinde yeniden yaplandrrken, eitimin ve okulun felsefi anlamnn, deiimi gerekletirecek olan sistem yrtcleri tarafndan kavranmas yadsnamaz bir gerekliliktir. Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde, toplumsal kalknma ve srdrlebilir gelimenin en nemli deikenlerinden biri olarak tanmlanan eitimin; zellikle toplumsal ve felsefi anlam kavranmadan, salt teknik ve yasal bir sre olarak yaplandrlmas ve srdrlmesi okullardan balayarak sistemin genelinde eitli sorunlara neden olmaktadr. Bata retmenler, eitim ve okul yneticileri ile politika yapclar eitimin bir yap, sre, rgt ve sistem olarak toplumsal ve felsefi anlamn kavradklar lde, okullardaki snflardan sistemin geneline kadar geni bir yelpazede beliren sorunlarn zmne ynelik btncl bir bak as kazanabilirler. Eitim felsefesi kitab, eitim felsefesi alann tanmanz, gerekletireceiniz eitim retim etkinliklerinin felsefi arka plann kavramnz, retmenlik mesleinin ilev ve etkilerini felsefi adan konumlandrmaya ynelik bilgi ve beceri kazanmanz amacyla hazrlanmtr. Bu amaca ynelik olarak kitapta, felsefenin tanm, kapsam, felsefe-eitim ilikisi, eitim felsefesi; felsefi akmlar ve eitim, eitim felsefesi akmlar; eitim felsefesi ve ada eitim sistemleri ve Trk Eitim Sisteminin felsefi temelleri konularna yer verilmitir. Konular kendi kendinize alarak renmenize olanak salayacak biimde, uzaktan eitim ilkelerine uygun olarak hazrlanm bu kitaptaki bilgileri daha kolay ve etkili biimde renebilmeniz iin ncelikle nitelerin ba ksmlarnda yer alan amalar blmn gzden geiriniz. nitelerin iindekiler ksmlarn inceleyiniz. nitelerin iine yerletirilmi olan sorularn ve tartma nerilerinin gereini dikkate alnz. nitelere ilikin metni altktan sonra nite sonundaki zeti okuyunuz. nitelerin sonundaki deerlendirme sorularn yantlaynz. Konuyla ilgili ayrntl bilgi iin nitelerin sonlarndaki kaynaklara bavurunuz. Kitaptaki kimi niteler iin ekilen televizyon programlarn izlemeye zen gsteriniz. Kitabn yararl olmasn umuyor, baarlar diliyorum. Editr Yrd. Do. Dr. Adnan BOYACI
vi
Kullanm Klavuzu
endi kendine renme ilkelerine gre hazrlanm olan bu kitabn ilevlerini renmek iin hazrlanan Kullanm Klavuzu, konular anlamanzda ve snavlara hazrlanmanzda sizlere fayda salayacaktr.
Giri: nitede ilenen konulara ilikin bilgi veren, konuya balamadan nce sizi dnmeye iten, gerektiinde konular daha iyi kavrayabilmeniz iin yapmanz gerekenleri belirten ksa aklamalardr.
Amalarmz: niteyi tamamladnzda kazanacanz bilgi ve becerilerdir.
rnek Olay: nitede ilenen konularn gnlk yaama yansmalarn ieren, kuramsal aklamalarla evrenizde yaanan olaylar arasnda ba kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olaylar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.
Yana kma: Metin iinde yer alan nemli kavram ve ifadelere ilikin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok ksa zeti gibi dnlebilir.
Anahtar Kavramlar: nitede amlanan temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara ilikin ipular verir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Dnelim: Metnin herhangi bir yerinde ve geDNELM rektiinde sizlerin dnmesini, dndklerinizi belirli bir konuya younlatrmanz salamak amacyla soS da O R U yapmanz beklenen davranlardr. rulan sorular ya sizin
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
indekiler: nite iinde hangi konuSIRA SZDE larn ileneceini gsterir. Ana konuAMALARIMIZ larn balklarn ierir.
DNELM K T A P S O R U
Sra Sizde: lenen konular kavrayp SIRA SZDE kavramadnz kendi kendinize lAMALARIMIZ menize yardmc olmaya amalayan, dnmeye ve uygulamaya sorulardr. D N E L ynlendiren M
K T A P
S O R U
TELEVZYON DKKAT
TELEVZYON DKKAT
Kullanm Klavuzu
vii
zet: nitede ayrntl ilenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.
Okuma Paras: Bu blmde, baz dorudan ilikili bilimsel bir almadan alnan okuma paralarna yer verilmektedir.
Kendimizi Snayalm: nitede ilenen konular renip renmediinizi kendi kendinize lmenizi salayacak, bir tr snava hazrlk testidir. Snavlarda kabilecek trde sorular ierir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar: "Kendimizi Snayalm" blmndeki sorularn cevaplarn ve ilgili olduklar konular ierir. Yanl cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki baarnz artrabilir.
Yaamn inden: nitede aktarlan kuramsal aklamalar ile gnlk yaammzda karlatmz olaylar arasnda iliki kurmanz salamak iin verilmi haber ve alntlardr.
Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde yer alan sorularn cevaplarn ierir. Her hangi bir Sra Sizde sorusuna verdiiniz cevap ile bu blmdeki cevab karlatrarak, ilgili konuyu ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar: lenen konulara ilikin daha geni bilgi edinmek isteseniz bu blmde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.
Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi
Kaynak: http://www.doc.gold.ac.uk/seminars/AISB08/Philosophy.jpg Eriim Tarihi: 30.06.2008
Dnn basit toplumlarndan bugnn kresel kyne dein tm tarihsel geliim dnemlerinde eitimin, kim iin, hangi amala, nerede ve nasl gerekletirileceine ilikin sorularn yantlar herzaman aranmtr. Eitim programlarnn geleri asndan bakldnda amalarn neler olaca, bireyin neden, hangi konularla, nasl eitilecei ve renmelerin nasl llecei sorular, pedagojik olmann yannda znde sosyo-ekonomik ve politik ierikli sorulardr. te eitim felsefesi, bu sorulara yant ararken ayn zamanda ynetici, eitimci ve retmenlere yol gsteren ve eitim srecine klavuzluk yapan bir alma alan olmutur.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak, Felsefenin ura alanlarn aklamak, Felsefe ile bilimin ilikisini aklamak, Felsefe ile bilimin benzerliklerini ve farkllklarn kavramak, Felsefe ile eitim ilikisini aklamak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
Eitim Felsefesi
rnek Olay retmenler Odasndan Eitim Felsefesi Manzaralar

retmen arkadalarmzn bir ksm okulumuzun retmenler odasnn bir kesinde hararetle tartmaktadrlar. Biraz yorgunlukla yanlarna varp katlmaya altm. Ne hacet ok yorgunum. zledim, sizlerle paylaaym dedim. *** Ahmet retmen okullarda okutulan derslerin ortak bir felsefesinin olmadn anlatmaya alyordu. Ahmet retmen, ders kitaplar ve yardmc kaynaklarn n sayfalarnda Atatrk resmi ile Ulusal Mar ve Atatrkn Genlie Hitabnn bulunmasna karn, ieriklerinin yer yer Atatrklkten uzak olduunu vurguluyordu. Aniden ok uzaklatk Atadan ok ... dedi ban sallayarak. Ayla Hanm okulumuzun gen retmenlerinden, drt, be yllk bir retmen kardeimiz. Kuann aksine heyecanla atlyordu tartmalara. lkenin eitim sistemi nce demokratik olmaldr, insancl olmaldr ve eitim programlar lke koullar ile halkn gereksinmelerine yant vermelidir. tezini savunuyordu zetle. Ayrca eitim sistemi retimi baz almal, eitim retim iindir diyerek gr belirtti sonradan. Ali retmen de eskilerde uzun yllar srgnlere gitmi; ak sal 68-78 kua arasndan bir kuak misali, emekliliini doldurmu eski dernekilerden, sendikaclardan. Ayla Hanma katlmakla birlikte eitimin retim iin olmasnn deil; retimin kim iin yapldnn nemli olduunu belirtiyordu. Konuya materyalist baklmal. diyerek Eski amlar bardak oldu, her ey deimektedir; bir de bizim eitim sendikalar deise . . . diye ekledi. George yar bozuk Trkesiyle atld. Siz Trkler oklukla sisteme siyasi bakyorsunuz! dedi. Araya giren Ali retmen: yle deil mi yani, George? diyerek teledi. George, hafif krl salar, bize olan sevgisiyle siz nasl diyorsunuz hmanizma, fonksiyon ilev lazm yani diyerek ayrld kemizden. Onun dediinin bizdeki karl insancllk! diyerek atld sze Trk Dili Edebiyat retmenimiz Sezgin Hanm. Ne ontoloji, ne epistemoloji, ne mantk ne de aksiyoloji konuuluyor burada. Yksek lisansta hoca bize bunlar hep anlatt. Sahi, biz bunlar niye rendik; ne iimize yarad tm bunlar? Felsefesiz bir sistem klavuzsuz bir gemiye benzemez mi? diye ekleyerek sonlandrd sorularn. Dilara Hanm, ngilizce retmenimiz. Ne ok politik ve felsefi konuuyorsunuz. dedi sze girdi. Ben Amerikada da ngilterede de grmedim byle eyler. Oralarda herkes gzlerini kapyor, vazifesini yapyor! diye ekledi. Ahmet retmen: ncelikle eitim amalarna yn veren bir baka gereksinme var o da biz de Atatrklktr diyordu, ben oracktan ayrlrken... ***
Anahtar Kavramlar
Felsefe Sevgi (Philia) Bilgi Bilgelik (Sophia) Ontoloji (Varlk Bilgisi) Epistemoloji (Bilgi Sorunu) Aksiyoloji (Deerler Sorunu) Mantk Etik Sosyal Politik Dnme Biimleri Aklc Dnme Bilim ve Felsefe FarkllklarBenzerlikleri Eitim Felsefesi
indekiler
GR FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI Felsefenin Ura Alanlar FELSEFE BLM LKS FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES
1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi
GR
Eitimin istendik davran oluturma sreci olarak tanmlanmas genel kabul gren bir yaklamdr. Bu z gerei istendik davran deiimi oluturmak eitimin genel amacdr. Ancak istendik davrann oluturulmasnn, her eyden arnk koul ve ortamlarda olumad aktr. Eitimin sosyal, ekonomik, psikolojik, tarihsel, siyasal, pedagojik ve felsefi ynlerinin olduu bir gerekliktir. Eitimin hangi amalar gerekletirecei, bu amalar gerekletirmek iin hangi ierie sahip olaca, ierie bal olarak hangi yntem ve tekniklerinin uygulanaca ve renilenler ile srecin hangi lte gre ve nasl llp deerlendirilecei nemli sorun alanlardr. te genelde felsefe, zelde eitim felsefesi bu sorunlarn zlmesinde klavuzluk yapan, yol ya da yntem reten bir alma alan olarak deerlendirilebilir.
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI

Dorudan felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilmesi olduka gtr. Felsefenin tek bir tanm yoktur. Baz dnrlere gre felsefenin tanm yaplamaz; nk o bir st dildir (Snmez, 2006, s.66). Felsefenin tanmnn yaplmasnn zorluunun temel nedenleri u biimde zetlenebilir: Birincil neden, farkl felsefe trlerinin varldr. rnein metafizik, ahlak ve bilgi felsefesi gibi ok deiik felsefe trleri bulunmaktadr. kincil neden her felsefe kolunda deiik eilim, kuram ve retilerin varldr. rnein realizm, idealizm, pragmatizm ve rasyonalizm gibi deiik felsefi yaklamlar bulunmaktadr. Felsefenin tanmlanmasn zorlatran ncl ve temel neden ise, tarihsel srete retilerin kartl ve birbirini yadsmas ve alma alannn karmak soyutluudur (Yldrm, 1991, s.10). Her bir felsefe anlay, teori ve yaklamn farkl tanmlamalarnn bulunmas tanmlamay zorlatrmaktadr. Basit ve genel bir tanmla felsefe bilgelik (hikmet) sevgisi olarak ifade edilebilir. Aristo, felsefeyi ilk nedenlerin bilimi olarak tanmlarken, felsefeye olaylarn temeline inmek kinatn zn aratrmak anlam yklenmitir (Ergn, 2006, s.56). Ancak felsefenin salt metafizii konu edindii sylemek olanakl deildir. zellikle yeni ala birlikte felsefenin temel alma alan bilim olmu ve buna bal olarak bilim felsefesi domu, gerei btn olarak deerlendirme genel kabul grmtr. Genel olarak felsefenin mitos, din ve iirden doduu kabul edilir. Zamanla zgn dnmenin temellerini atarak gerei btnyle aklamaya alm; yaama bak as anlam kazanmtr (zyurt, 2000, s.166). lk zamanlar tm bilimleri kapsayan felsefeden zamanla matematik, fizik, antropoloji, biyoloji, kimya, astronomi, sosyoloji ve psikoloji gibi kimi bilimler ayrlmtr. Tarihsel olarak bakldnda felsefe teriminin ilk kez Pytagorasn kulland belirtilmekle birlikte felsefe (Philosophia) terimi kesin anlamn Platon ve Aristoteles felsefesinde kazanmtr. Kayna Yunanca philosophia terimine dayanan felsefe, sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin birlemesinden olumutur (Akarsu, 1988, s.80). Szlk karl olarak felsefeye u anlamlar yklenmektedir (Ouzkan, 1993, s.56):
Felsefe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde) ve yaamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme amac tayan dnce etkinliidir. Felsefe, bilgi, kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve eletirilmesinde aklk arayan dnce yntemidir. Felsefe, bir kiinin davran ve dncelerine klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl gr btndr. Felsefe, genel olarak mantk, ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi dallardan oluan geni bilim alandr.
4
Felsefe terimi, kayna Yunanca philosophia terimine dayanan sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin birlemesinden olumutur.
Eitim Felsefesi
Belirtildii gibi felsefeyi tek bir tanmla aklamak olduka gtr. Felsefenin ne olduunu ortaya koyan u gr ise yaygn olarak kabul grmektedir (Szer, 2002, s.83): 1. Felsefe insann niteliini, dnyann yap ve ileyiini anlama abasdr. 2. Felsefe gerei bulma ve retme yolunda bir bitmeyen derinlemedir. 3. Felsefe insan iyiye, doruya ve gzele ynelten bir dnce biimidir. Felsefe tanm konusunda belirli bir uzlama olmamasna karn, genel zellikleri ve ilevleri u biimde zetlenebilir: Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr (Snmez 2006, s.62). Felsefe, aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir. Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir abadr. Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakknda kuramlardr (Tozlu, 2003, ss.7-9). Felsefe dilin mantksal analizi, kavramlarn ve szcklerin tanmlanmas ve anlamlarnn aydnlatlmasdr (Trkolu, 1996, ss.168-169). Felsefe bilimlere yol gstericilik yapan onlara ama, yntem ve teknik nerilmesidir (elikkaya, 1999, s.87). Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr: Bireyin gnlk yaamda kiiliinde odaklaan her tavr ve anlay temel dzeyle felsefe olarak nitelendirmek olasdr. rnein bir alverite ortaya koyduumuz anlayn felsefi bir bakn rn olduu sylenebilir. Yerli mal kullanma, markasz giyecek tercih etmeme, semt pazar yerine manav tercih etme gibi ayrntlar bile bir bakn sonulardr ve basit anlamda bir felsefeyi ierir. Kald ki ulusal bamszlk, yurt ve dnya ynetimine ilikin siyasal gr, medya ve gazete tercihleri ile din inanla ilgili grlerin yaama ve evrene ilikin birer tavr olduu aktr. rneklerdeki bak alar, aslnda bilinli ya da bilinsiz birer felsefi anlayn yansmalardr. zetle felsefe bir dnya grdr ve yaama bak asdr, evreni btnyle kavrama ve yakalama uradr (Snmez, 2002, s.4). Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir: Felsefe olay ve olgularn belirli bir sistematik iinde aklc dnme ilke ve tekniklere dayandrlarak irdelenmesini amalar. Bu balamdaki felsefe artk basit ve dar anlamda felsefeden farkldr ve akademik deer tar. Felsefe, insana birok konuda doru, ak ve neden-sonu ilikileriyle delillere dayal olarak dnmeyi retir. Felsefi dnme yntemleri insana hemen her konuda akl yrtebilmesi iin gerekli temelleri hazrlar (Cevizci, 2007a, s.30). rnein gnlk yaamda olay ve olgulara bakmzda tmevarm ve tmdengelim gibi mantk yrtme tekniklerinden yararlanrz. Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir abadr: Felsefe bireyin dnden bugne kazand bilgi ve deneyim birikimi ile edindiklerinin sistemletirilmesine olanak verir. Bu sre bir bakma bireysel bir dnya grnn oluturulmasdr. Ancak felsefe olay ve olgulara dar, tek ynl bir anlayla deil; btncl bakmay ama edinir. Filozof bak, yaam bir i adam ya da sanatnn salt kendi uzmanlk alan asndan grmek yerine; bir btn olarak kavranlmasn amalar (Tozlu, 2003, s.8). Felsefe burada dnce felsefesini eletirel felsefeden ayrk tutar. Felsefe deiik bilim ve alma alanlarnn dnce ve sonularn alarak daha btncl olana ve evrensele yaklar. Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakkndaki kuramlardr: Felsefe kken olarak bilgiyi ve bilgelii sevmek, doruluu aratrmak, zgr d-
nce ve eletiriyle salam bilgilere ulap yaam buna gre dzenlemeyi amalar (Hilav, 1985, s.14). Bu balamda felsefe srekli sorunlar ve sorunlarn zmn ura edinir. Felsefede bilim, din gibi kimi alma alanlarnda olduu gibi ortak kabul gren doruluuna ve kesinliine inanlan, benimsenen sonulardan sz etme olana olduka zayftr. Buna gre belki Kantn belirttii gibi renilecek felsefe yoktur; ancak felsefe yapmak, felsefi dnmek vardr. Bu ynyle felsefe, srekli aray ifade etmektedir (iman, 2000, ss.87-88). Felsefe srekli tm boyutlaryla sorunlar belirlemeye ve btncl yaklamla sorunlarn zmne alr. Ksaca felsefe evrende her eyin genel ve sistemli bir biimde incelenmesine ve yorumlanmasna alan bir dnce sistemidir (Szer, 2002, s.83). Bu dnce sistemiyle felsefe insan yaam ile ilgili ya da insan rahatsz eden her trl sorunun yntemli bir biimde zm etkinliklerini ierir. Felsefe, kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr: Felsefenin tanmnn yaplamayaca, onun bir st dil olduu gr, genel kabul gren bir anlaytr (Snmez, 2006, s.62). Bu genel kabul gr; analiz, sentez ve deerlendirme ile anlamlandrma temel grevini felsefeye yklemektedir. Buna karlk iki tr grn bulunduu sylenilebilir. Birinci gr felsefeye analiz yolu ile tm szck ve kavramlar aklama ilevi yklemektedir. Dier gr ise felsefenin tm yaama ilikin deneyimleri aydnlatmak ve aklamak grevi bulunduunu ileri srmtr (Tozlu, 2002, s.10). Ksacas felsefe; olay, olgu, durum, koul, kavram ve btn olarak yaama anlam verme ve aklama etkinlikleri btndr denebilir. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar, yntem nerir: Felsefenin temel zelliklerinden biri de yol gsterici olup yntem nermesidir. Platon, felsefenin kendine zg bir yntemi bulunduunu belirterek diyalektik yntemi kullanmtr (Cevizci, 2007b, s.22). Bilim ile felsefe balangta i iedir. Bilim ve felsefe arasndaki iliki 17. yzyldan sonra da devam etmekle beraber yeni ala birlikte kimi bilim alanlar felsefeden ayrlmaya balamtr. Felsefe ile bilim arasndaki temel benzerlik, her ikisinin de akln rn olmasdr (Cevizci, 2007a, ss.24-25). Ancak felsefeye bu balamda den grev, akl yrtme yntem ve tekniklerini gstermektir. Felsefenin bir alma alan olarak mantk bu ilevi yerine getirmeye alr (Cevizci, 1997, s.456). Felsefenin din ve bilimden ayrlmas hangi sonular dourmu olabilir? SIRA SZDE
DNELM Felsefenin ura alanlar zerinde bir birliktelik yoktur. Bu durum, z itibariyle her felsefi yaklam ya da filozofun grece farkllnn doal bir sonucu olarak gS O R ura U rlebilir. Bununla birlikte eitim felsefesi alannda felsefenin balca alanlarnn Ontoloji -Varlk Bilgisi-Epistemoloji -Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Sorunu- ve Mantk biiminde verildii grlmektedir. DKKAT Ontoloji (Varlk Bilgisi): Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele alarak kaynan, zn, nitelik ve SIRA SZDE kategorilerini ele alan felsefe daldr (Hilav, 1985, s.212). Ontoloji varl, mikromakro boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan oluum ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alma alandr (zyurt, 2000, AMALARIMIZ ss.171-172). Bu anlamda felsefenin ilk ve temel ura alanlarndan biri olup tm varlk alann, kozmosu, doay ve evreni, bunlarn oluum, dnm ve deiimi konularn inceler (Deermenciolu, 1997, s.33). Ontoloji boyutunda yant aranan K T A P sorulardan ilki arkeye ilikindir. Yani Tm varolanlarn balangc, ilk tz ne-
Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr. Felsefe, aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir. Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir abadr. Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakkndaki kuramlardr. Felsefe kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar, yntem nerir.
Felsefenin Ura Alanlar
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT Felsefenin balca ura alanlar Ontoloji -Varlk Bilgisi-, Epistemoloji -Bilgi SIRA SZDE Sorunu- ve Aksiyoloji Deerler Sorunu- ve Mantktr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Eitim Felsefesi
Ontoloji varlk bilgisi- varlk sorunu, varlk felsefesi olarak bilinir. Ontoloji varl, var olan mikro-makro boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan oluum ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alma alandr.
Epistemoloji Trkede bilgibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir. Bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan bilginin nasl gerekletirildii konusu zerinde de durur.
Aksiyoloji deerler alan ilikilerini zellikle yaama dzeni bakmndan aydnlatmay amalar.
dir? sorusuna yant aranr. Felsefeciler bu soruya yant vererek felsefelerini temellendirilir. Arke (tz, kz) evrende hi bir ey yokken var olduuna inanlan ya da var olduu kabul edilendir. Tarihsel geliim iinde Descartes Tanr, Hobbes madde, Spinoza Tanr ya da doa, Marx madde ve deime, Dewey deime ve Satre insan arke olarak kabul etmilerdir (Gkberk, 2005). Felsefeler genel bir yaklamla bu soruya verdii yanta gre gruplanabilir. rnein soyut ya da manevi gelerden birini arke olarak belirleyen felsefi yaklamlar idealist anlay olarak deerlendirilir. Buna karlk somut ya da maddi gelerden bir geyi arke olarak belirleyen felsefi yaklamlar ise materyalist anlay olarak belirlenir. Felsefenin bu dal u sorulara yant aramaya alr (Snmez, 2006, s.65; Szer, 2002, s.84): 1. Varlklarn kkeninde bir tek nesne mi, yoksa ruh ve madde diye iki ayr nesne mi vardr? Ruh ve madde diye iki ayr nesne varsa bunlarn nitelikleri ve birbirleriyle ilikisi nedir? 2. Evrende olup bitenlerin belli bir amac ve btnl var mdr? 3. Doa yasalar denen zorunlu ilikilerin varlk nedeni nedir? Epistemoloji (Bilgi Sorunu): Epistemoloji, felsefenin en temel ve merkezcil alanlarndan biridir. Yunanca episteme (bilgi), ve logos (bilim, aklama, gereke, reti) szcklerinin birleiminden oluan kavram, Trkede bilgibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir (Ba, 2007, s.23). Dorudan doruya genel bir anlayla bilgilerin kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr (Yldrm, 1989, s.10). Daha ok bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan, bilginin nasl gerekletirildii konusu zerinde durur (Sarpkaya, 2004, s.152). Bilgi teorisi alan u sorulara yant aramaya alr (Snmez, 2006, s.66; Szer, 2002, s.84): 1. Bilginin kaynaklar nedir? Bilgi nereden gelir? Nasl biliriz? 2. Bilginin nitelii, doas nedir? Zihnin algladklar dnda gerek bir dnya var mdr? 3. Bilginin geerlilii ve gvenirlii nedir? Doruyu yanltan nasl ayrabiliriz? Bilgilerimizin geree uygunluk derecesi nedir? Bilginin kaynana gre kimi felsefi adlandrmalar tanmlanabilir. rnein, bilgi edinmede akla ncelik veren felsefe tr rasyonalizm, tm bilgilerimizin deneyimlerimizden kaynaklandn savunan felsefe akm emprisizm olarak adlandrlr (Yldrm, 1989, s.10). Doruluu ya da gereklii eylem sonularna gre belirleyen felsefi akm pragmatizm; bilgi kaynann olgular olduunu savunan akm ise positivizmdir (Akarsu, 1988, s.151 ve s.136). Aksiyoloji (Deerler Sorunu): Bu kavram Yunanca axios (deer) ve logos (bilim, reti) szcklerinin birleiminden tretilmi olup deerler alan ilikileri, zellikle yaam, dzeni bakmndan aydnlatmay amalar (Akarsu, 1988, s.50). Bir bakma aksiyoloji, etik ve estetik deerlerle, bir varln kendi huy, miza ve seciyesini aratrr. Ksaca deerler ve yapp etmeler ile ilgili sorunlar inceler ve deerlendirir (Deermenciolu, 1997, s.36). Deerlerin incelenmesi konu edinilir. Kural olarak deerlerin incelenmesi temel tartma konusu etrafnda ekillenir. Birincil konu deerlerin znel veya nesnel, kiisel ya da toplumsal olmas sorunudur. kinci tartma konusu, deerlerin deiip deimedii; nc olarak da deerlerin hiyerarisinin olup olmaddr (Alkan, 1983, ss.3-4). Deerlerin kayna, nitelii, snflamas ve insanlkla ilikisi zerinde duran alma alandr ve iyi, gzel ve doru aratrlr. Aksiyolojide neyin iyi olduu ya da ahlaki deerlerle ilgili blmne ahlak (ethics) denir. yi ahlak, kt ahlak nedir? Mutlu insan, mutsuz insan kimdir? lt-
leri nelerdir? ltler doutan m geliir; yoksa toplumdan m kaynaklanr? sorular irdelenir (Trkolu, 1996, s.174). Gzelin, irkinin nitelii ya da neyin gzel olduu estetiin konusudur. Yaamn estetik yan bu boyutuyla deerler kuramnn inceleme alandr (Sarpkaya, 2004, s.152). Etik, insan eylemlerine ve ahlaki deerlere felsefi bir bakla ynelir; estetik ise, sanatta ve doada gzellii irdeler. Dolaysyla, aksiyoloji bir deer aratrmasdr (Gutek, 2001, s.7). Bu blmn bir inceleme konusu olan neyin doru olduu sorusu ise sosyal politiin inceleme alanna girmektedir. Mantk (Logic): Yunanca logike szcnn karlnda kullanlan mantk, dncelerin dncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir (Hanerliolu, 2006, s.242). Szlk karl olarak nermelerin tutarll ile karmlarn geerliliini belirleyen kurallar konu edinen bilim alandr (Grnberg ve dierleri, 2003, s.85). Gnmzde gnlk yaamda mantk kavram tutarl ya da doru dnme, us (akl) yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Dnme ise nermeler arasnda ba kurarak bilinenden bilinmeyeni elde etme sreci ve bu srecin sonunda oluan rndr. Ksaca mantk iin doru dnce incelemesi denebilir (Szer, 2002, ss.84-85). Felsefenin mantk alma alannda u sorulara yant aranmaya allr (Snmez, 2006, s.67). Akl nedir? Akln kurallar var mdr? Varsa nelerdir? Bu kurallar doutan mdr; yoksa sonradan m renilmektedir? Evrensel ve geerli midir? Greceli ve deiken midir? Doru dnmenin kurallar nelerdir? Akl yrtme yollar var mdr? Varsa bunlar nelerdir? Felsefenin ura alanlarnn en belirgin ayrt edici zellikleri ne olabilir? SIRA SZDE
Yunanca logike szcnn karlnda kullanlan mantk, dncelerin dncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir.
FELSEFE BLM LKS
SIRA SZDE
Felsefe, bilim ilikisi tarihsel sre iinde kimi farkllklar gstererek geliim gstermitir. lk alarda bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deildir. Felsefenin S O kimi R U sorular yade bilimsel alma alanlar gibi insann bilme, anlama, aratrma, ntlama ve gelime gereksinmesinden doduu aktr. Felsefe z gerei dier bilgi dallarnn bir ynyle inceledii konular genel kavramlarDkullanarak inceleKKAT mektedir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.61). Felsefe adan aa, blgeden blgeye kimi farkllklar gstererek gelimitir. lk ada, Antik Yunan uygarlnSIRA SZDE da, felsefe gerei bulmaya almay i edinmitir. Buna karlk Douda dnrler farkl biimde dnmek iin ve felsefeyi sosyal evre ile uyumlu ilikiler gelitirmek iin kullanmay amalamlardr. Orta ada ise AMALARIMIZ felsefenin merkezine din ve inanlarn yerletii grlmektedir. Felsefe bu balamda Tanr, kutsal ve varolu tartmalarn konu edinmitir. Modern dnyada laikleen kltr ile birlikte bilimin merkeze yerlemeye balad; giderek din, bilim ve felsefenin K T A P birbirlerinden ayrld grlmektedir (Cevizci, 2007a, ss.12-13). Felsefe ile bilimin ilikilerinde temel olan, birbirlerinin tamamlaycs olmalardr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden kaynaklanr. Felsefe dT E L E V bir Z Y Obakma N nme, akl yrtme, sorun zme, kuram gelitirme, aklama, yorum ve dnme biem yol ve yntemlerini konu edinir (Deirmenciolu, 2000, s.84). Bilim ve felsefe birbirlerinden tmyle kopuk deil; sk bir iliki iinNTERNE T dedir: Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte birbirlerinden ayrlm olduu bilinmektedir. Buna karlk bilim ile felsefenin tmyle birbirlerinden kopuk olduu dnlemez. zellikle 20. yzyldaki ba dndrc uzmanlamaya ve bunun
DNELM
DNELM lk alarda bilim ve felsefe birliktelii vardr. Felsefe insann bilme, anlama, O R U aratrma, kimi S sorular yantlama ve gelime gereksinmesinden domutur. D K K A T
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
8
Bilim ve felsefe sk bir iliki iindedir. Bilim gerei paralara ayrarak incelerken felsefe gerei bir btn olarak inceler. Bilim geree bilimsel yntemi kullanarak ulamaya alrken felsefe temellendirmeyi amalar. Bilimsel nermeler genellikle sentetiktir; ancak felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir. Bilim de felsefe de bilgiye srekli eletirel bir gzle baklr. Bilim ve felsefe iin sorular nemlidir. Felsefe ve bilim zihinsel sreleri ie koar.
Eitim Felsefesi
sonucunda bilimin felsefeden, felsefenin de bilimden hzla kopmasna karn, bilimsel dnce ve gelimeleri dikkate almayan felsefe anlaynn yaamas olanakszdr (Irzk, 2007). Her bilimsel alma alan bilgi kuramndan yararlanmak ve mantkta geerli olan dnme biimlerini kullanmak durumundadr. Yaygn bir ifadeyle bilimsiz felsefe sar ve dilsiz; felsefesiz bilim ise krdr (Snmez, 2006, s.62). Felsefenin bilimle ilikisi pozitif bilimlerin felsefeden ayrlp kendi ayaklar stnde durmay baardklar 19. ve 20. yzylda ok daha netlemitir. Bu dnemden sonra felsefe bilim zerine dnp bilimlerin mantn kurmaya daha ok zaman ayrmtr. Bu nedenle de bilim ve mantkla ok daha nceden de ilgilenmesine karn, felsefenin bilimle ilgili alt dal olan bilim felsefesinin milad bu yzyllar kabul edilir. Bu dnemin en ok sz edilen konusu da felsefenin kendisinin de metafizikten arnp bilimsel olmas gereklilii olmutur (Can, 2007). Bilim gerei paralara ayrarak incelerken felsefe gerei bir btn olarak ele alp inceler: Bilim alma konularn tek tek paralara ayrarak incelerken, felsefenin konulara daha btncl bakmas temel ilkedir. rnein, sosyoloji toplumu, kimya maddelerin organik ve inorganik yaplarn, tarih toplumlarn gemilerini, psikoloji insan davranlarn inceler. Buna karlk belki de gerek bunlarn blnmez bir btndr. Bilim btnle ilgilemezken felsefe btne bakmay ama edinmitir. Gerei olutururken bilim elde edilenleri lerek bir sonuca ulatrr ve gnlk yaam ve gelecek iin kullanr, faydacdr. Buna karlk felsefenin bilim gibi pratik kar ya da yarar dncesi yoktur (Cevizci, 2007b, s.39). Bilim geree bilimsel yntemi kullanarak ulamaya alrken felsefe temellendirmeyi amalar: Hem felsefe hem de bilim akla dayal alma alanlardr. Bununla birlikte yntem bakmndan farkllklar gsterirler. Bilim, kulland deneysel ynteme ve matematiksel aklama tarzna ek olarak, kantlama ve ispat amalar. Felsefede filozof akl yrtr ve tartmalar gelitirir (Cevizci, 2007b, s.39). Bilimsel yntem, olgular betimleme ve aklama amacyla izlenen sistemli bilgi edinme yoludur. Bilimsel yntemde birinci aama betimlemedir. Betimleme aamasnda aratrma konusu olgular ve bu olgular aras ilikiler saptanr, snflanr ve kaydedilir. Aklama ile betimlenmi olgular, bu olgularn ve birbirleriyle olan ilikilerini yanstan ampirik (grgl) genellemeler baz kuramsal kavramlara bavurularak anlalr hale getirilir. Hipotez, gzlenen olaylar hakknda yaplan geici bir aklamadr. Kuram, sistemli bir biimde dzenlenmi olgular aklama aracdr. Bilimsel yasa, bir bilim dalnn alanna giren olgular arasnda srekli tekrarlanan ve bilim adamlar topluluu tarafndan doru kabul edilen ilikilerin neden-sonu biiminde dile getirilmesidir (Can, 2007). Felsefede ise temellendirme egemendir. leri srlen nermeler birbirleriyle elimez; sonular, temel alnan nerme ya da nermelerden akl yrtme yoluyla karlr. Bu nedenle felsefi nermeler, kimi zaman gerein bilinen zelliklerine ters debilir (Snmez, 2006, s.63). Bilim btncl, nesnel ve doru olmay ama edinirken, felsefe kapsaml, aklc ve yeterli olmay amalar (Trkolu, 1996, s.176). Bilimsel nermeler genellikle sentetiktir; ancak felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir: Felsefe ve bilim zleri gerei akln rnleridir, yani ikisinde de aklc bir eylemlilik sz konusudur ve her ikisi de varl konu edinir (Cevizci 2007a, s.25). Buna karlk bilimsel nermelerin evrende karlklar vardr ve kantlanan trdendir. Felsefi nermeler ise analitik ve metafiziktir yani deney, gzlem, aratrma ve belgeleme yoluyla kantlanacak trden deildir. Bir bakma temele alnan bir nermeden onunla elimeyen i tutarl olan nermeler elde edilir (Snmez, 2006, ss.63-64).
Bilimde ve felsefede elde edilen ve kullanlan bilgiye srekli eletirel bir gzle baklr: Her iki alma alan da birer sretir. Tm gerei bulmay amalarken, bir hlden bir hle gei iinde yani sre iindedirler. Ancak bu srete bilim ve felsefe her olay ve olguyu eletiriden geirir. Bilimin temel zelliklerinden biri kukucu olmasdr. Buna karlk felsefede de filozof iin olmu, bitmi bir bilgi yoktur (Snmez, 2003, s.3). Hem bilim hem de felsefe iin sorular nemlidir: Bilimsel aratrma ncelikle bir sorunun tanmlanmasyla balar. Bilimsel aratrma daha sonra problem ve alt problemlerde sorulan sorulara yantlar bulmay amalar. Felsefe de ayn biimde sorular ok nemlidir. Ancak felsefenin bu balamda fark, yantlarn daha ok nemsenmesidir. nk felsefede genellikle benzer sorular sorulurken yantlar felsefeye gre farkllamaktadr. Gerek, varlk, Tanr, ruh, insan, zaman, bilgi, dnme, zgrlk, ahlak vb. nedir? tmne, bazlarna en azndan birine her filozof ya da felsefi sistem yant aramak durumundadr (Snmez, 2006, s.64). Felsefe ve bilim zihinsel sreleri ie koar: Felsefe ve bilim alma alanlarnda srekli olarak zihinsel sreleri ie koar. Bilim problemin yantlarn ararken, felsefe de geree ulamay amalarken srekli aklc olmak durumundadr. Tm sreler tmdengelim, tmevarm, analoji, hipotetik - dedktif, diyalektik, akln geriye dnmesi, retrodktif, aksiyomatik, ve fuzzy (mulak) mant olarak snflandrlabilir. Bu balamda bilim ile felsefe arasndaki farkllk, bilim zihinsel srelerin ne olduu ile uramazken; bu akl yrtme yollarnn ne olduu felsefenin ana alma konusudur (Snmez, 2006, s.64). Bilim ile felsefe arasndaki farkllklar ve benzerlikler Snmez (2006), Ergn (2006) ve Cevizci (2007a - 2007b)den yararlanlarak Tablo 1.1de gsterilmitir.
BLM Gerei paralara ayrarak inceler. Bilimsel yntemi kullanr ve objektiftir. nermeler genellikle sentetiktir. Elde edilen bilginin kesinlii kantlanr. Bilim ler ve g oluturur. Bilimsel aratrma sretir. Eletirel yaklam egemendir. Sorular nemlidir. Zihinsel sreleri ie koar. FELSEFE Gerei bir btn olarak ele alr inceler. Felsefe temellendirmeyi amalar. Akl yrtme yollarn kullanr. Felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir. Elde edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl olmayabilir. Pratik yarar ve kar yoktur. Felsefi etkinlikler bir sretir. Eletirel yaklam egemendir. Sorular nemlidir. Zihinsel sreleri ie koar. Tablo 1.1 Bilim ve Felsefe Arasndaki Farkllklar ve Benzerlikler
Felsefe ve bilimin benzerlikleri farkllklar nasl alglanmaldr? Bu SIRA farkllk ya da benzerSZDE liklerinden hangisi daha nemlidir?
DNELM FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES
SIRA SZDE
DNELM S O R U
Eitim sistemlerinin ama, ierik, retme ve renme sreleri ile deerlendirme S O R Ugenellikle lboyutunda dzenlenmesi bir bak as gerektirir. Bu bak asnn ke siyasetinden soyutlanmayan bir bak olduu sylenebilir. Ancak eitimin hangi amalarla, kim iin, nerede, ne kadar, nasl sunulaca ve sre ile ktlarn neDKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
10
Eitim felsefe ilikileri u biimde zetlenebilir: Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden biri felsefedir. Eitim ve retim programlar bir felsefi almann ve kabuln rndr. Benimsenen felsefeye uyum kurumsal etkilik ve verimlilii artrr. Felsefe ve eitimde deer ve nitelikler nemlidir. (Bu tmceler yan kmada alt alta gsterilebilir)
Eitim Felsefesi
ye gre nasl llecei, sosyal, ekonomik, psikolojik ve eitsel boyutlu bir yaklam gerektirir. Bu olgu genelde karmak ve tartmal bir konu olan lkenin eitim anlay ve uygulamalarn gndeme getirir. Bu durum, znde bir boyutuyla da eitim felsefesi ile eitim sistemi ilikisidir. Eitim-felsefe ilikisi ok boyutluluk gsterir. Bir bakma felsefe eitimin temel talarndan biridir. Kimin, ne iin, nerede, ne kadar, nasl eitilecei ve nasl deerlendirilecei siyasal, sosyal ve ekonomik boyutlu sorulardr. Ancak tm bu sorular ve verilecek yantlar z gerei birer felsefi sorudur denebilir. Kimlerin, nasl ve nerede eitilecekleri siyasal ve ekonomik kararlardr. Bununla birlikte sorun, soruna bir bakma nasl baklacadr. Bu da felsefi bir bak ve tercihtir. Gelien srete tartmalar eitimin tm boyutlaryla nasl olaca tartmasna odaklanmaktadr. Bir bakma eitimin amac, trleri, programlar ve ynetime ilikin sorular, ontoloji, epistemoloji, aksiyoloji, etik ve mantk alanlarn ksaca felsefeyi ilgilendirmektedir. Eitim felsefi, bir bakma ynlendirici retimdir (Bilhan, 1991, ss.45-46). Eitim-felsefe ilikisinin ok boyutluluuna karn, bu nitede eitim sistemlerinin temel yol gstericisi olarak felsefe, felsefi almann ve kabuln rn olarak eitim ve retim programlar, kurumsal etkilik ve verimlilii artrmada benimsenen felsefenin etkisi ile felsefe ve eitimde deer ve nitelikler balamnda eitim felsefe ilikisi irdelenmitir. Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden biri felsefedir: Felsefe; eitim sistemlerinin oluumu, dzenlenmesi, geliimi, deerlendirilmesi ve deiiminde temel yol gstericilerden biridir. Eitim hem davran deitirme srecidir hem de toplumsal ak sisteme gre alan bir toplumsal kurumdur. Bu nedenle eitim srecinin deikenleri ok boyutludur ve deikendir. Eitim sreci bu balamda sosyal, kltrel, dinsel, hukuksal, siyasal ve ekonomik birok deikenden etkilenir. Ancak her ekonomik, politik ve siyasal sistem bir felsefeye ve bir sayltya dayanr (Snmez, 2002, s.46). Her saytl da z gerei bir felsefi niteliktir (Ertrk, 1998, ss.42-44). Bu durum, eitim sistemlerinin temel deikenlerinin birinin felsefi bak ve anlay olduunu gsterir. Eitim ve retim programlar bir felsefi almann ve kabuln rndr: Genel bir bakla tm eitim programlar belirli bir felsefeye ya da felsefe birlikteliklerine dayanr. Eitim, retim ve ders programlarnn oluturulmasnda program planlamasna bal olarak snf ders planlarnn yaplmasnda felsefeden yararlanlr. Bir lkenin eitim amalar genel olarak Niin insan yetitireceiz? sorusu ile benzer sorulara verilen yantlara gre oluturulur. Bir bakma eitim programlarnn oluturulmas ou kez sistemletirilmi, birer kuram dzeyine getirilmi modellere dayanr. Bu nedenle her eitim program bir felsefe ya da felsefe takmna dayanr (Topses, 2006, ss.24-25). Genel olarak eitimin amac, istendik davran deiiklii oluturmaktr. Bu durumda, insanlar belli amalara gre yetitirme ngrlmektedir. Bu ama, her eyden nce renme, retim, iletiim yoluyla ve felsefenin anlamna bal bilgili, bilgiyi seven nitelikli insanlarla olanakldr. Dolaysyla felsefe szcnn ierdii genel anlam, eitimde temel ve genel bir ama olmaktadr (Deirmenciolu, 2000, s.82). Bu temel bak, aslnda her eitim etkinliinin bir felsefeyle yol bulduunu gstermektedir. Eitim programlarnda ve eitim program planlamasnda felsefe geni bir boyutta yardmc olur. Felsefe, genel amalarn belirlenmesi, zel amalarn ve renme etkinliklerinin oluturulmas, okulda grev alan personelin rollerinin saptanmas ve snfta renme yntem ve stratejilerinin ynlendirilmesinde temel belirle-
11
yicilerden biridir (Wiles ve Bondi, 2002, s.57). Bu temel bakla felsefe program gelitirmenin lme ve deerlendirme boyutunda da lt gelitirme, lme arac trlerinin seimi gibi konularda klavuzluk yapar. Nitekim yaygn gr, amalar oluturma konusunun, uzmanlk bilgisini aan bir felsefe sorunu olduudur (Yldrm, 1989, s.14). Benzer biimde programn dier boyutlarnn da uzmanlk bilgisi yannda bir bak as yani felsefe gerektirdii tartmaszdr. zetle felsefe; eitim, retim ve ders programlarnn ama, ierik, retme-renme sreci ve lme-deerlendirme boyutlarnn bir klavuzudur. Benimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilii ve verimlilii artrr: Eitim, retim ve ders programlarna yn veren genel felsefi bakn uygulayclar tarafndan kabul, eitim sistemlerinin baarsnda nemli bir etkendir. Eitim felsefesinin uygulayclar tarafndan benimsenmesi, rgtsel ve bireysel olarak amalarn daha st dzeyde gereklemesini katkda bulunur. Bu sonu etkili kurum yaratlmasna olanak salar. Etkili rgt ve birey verimliliin n artdr. Bylece daha etkili ve verimli birey ve kurumlar oluturulur. Ksaca, felsefe kurumsal olarak rgtn havasnn ve ileyiinin belirlenmesinde etkilidir. Kurumsal kltr bir bakma kurum felsefesinin de yansmasdr (Bartol ve Martin, 1998, ss.190-191). Eitim bilimleri ile eitim felsefesi arasndaki farkllklar ve benzerlikler Snmez (2006), Ergn (2006) ve Trkolu (1996)dan yararlanlarak Tablo 1.2de gsterilmitir. Eitim felsefesinin eitim bilimine ve eitim alanna katklar retim program SIRA SZDE gelitirme ve eitim ynetimi asndan nasl yorumlanabilir?
DNELM
SIRA SZDE
DNELM
ETM BLM Objektiftir. Deneye ve uygulamaya yneliktir. Deney ve laboratuvar nemlidir. Dn ve bugnle daha ok ilgilenir. Doruluk nemlidir. Kuram-uygulama tutarl nemlidir. Alanda tek problem zmne baklabilir.
ETM FELSEFES Kapsamldr.

S O R U
Dnce ve akl yrtmeye yneliktir.

DKKAT Mantk yrtme nemlidir.
Tablo 1.2 Eitim Bilimi ve S O R U Eitim Felsefesinin Karlatrlmas

DKKAT
Gelecekle daha ok ilgilenir. Yeterlik nemlidir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
nerme-gerek tutarl nemli olmayabilir. Problemlere btncl baklmas amalanr.

K T A P AMALARIMIZ AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
12
Eitim Felsefesi
zet
A M A
Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak Felsefenin tek bir tanm yoktur. Yunanca philosophia teriminden kaynaklanan felsefe, sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin birlemesinden olumutur. Szlk karl olarak felsefeye u anlamlar yklenmektedir. Felsefe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde) ve yaamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme amac tayan dnce etkinliidir. Felsefe; bilgi, kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve eletirilmesinde aklk arayan dnce yntemidir. Felsefe, bir kiinin davran ve dncelerine klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl gr btndr. Felsefe, genel olarak mantk, ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi dallardan oluan geni bilim alandr. Felsefenin kapsam u temel zelliklere dayandrlr: Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr. Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir. Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir abadr. Felsefe, hem sorun hem de sorunlarn zm hakkndaki kuramlardr. Felsefe; kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar yntem nerir. Felsefenin ura alanlarn aklamak Felsefenin ura alanlar zerinde bir birliktelik olmamakla birlikte genel olarak balca ura alanlarn Ontoloji -Varlk Bilgisi-, Epistemoloji Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Sorunu- ve Mantk biiminde belirlemek olasdr. Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele alarak kaynan, zn, nitelik ve kategorilerini ele alan felsefe daldr. Ontoloji varl, var olanla varl olanakl ve makul olan mikro-makro boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan oluum ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alma alandr. Epistemoloji, Yunanca episteme (bilgi) ve logos (bilim, aklama, gereke, reti) szcklerinin birleiminden oluan bir kavramdr. Trkede bilgibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir.
Dorudan doruya genel bir anlayla bilgilerin kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr. Daha ok bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan bilginin nasl gerekletirildii konusu zerinde de durur. Aksiyoloji, Yunanca axios (deer) logos (bilim, reti) szcklerinin birleiminden tretilmitir ve deerlerin incelenmesini konu edinilir. Yunanca logike szcnn karlnda kullanlan mantk, dncelerin dncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir. Gnlk yaamda mantk kavram tutarl ya da doru dnme us (akl) yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Mantk iin doru dnce incelemesi denilebilir.
A M A
A M A
Felsefe ile bilimin ilikisini aklamak Felsefe adan aa, blgeden blgeye kimi farkllklar gstererek gelimitir. lk alarda bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deildir. Felsefe ile bilim birbirlerinin tamamlaycsdr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden kaynaklanr. Felsefe bir bakma dnme, akl yrtme, sorun zme, kuram gelitirme, aklama, yorum ve dnme biem yol ve yntemlerini konu edinir. Bilim ve felsefe birbirlerinden tmyle kopuk deil, sk bir iliki iindedir. Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte birbirlerinden ayrlm olduu bilinmektedir. Buna karlk bilim ile felsefenin tmyle birbirlerinden kopuk olduu dnlemez. zellikle 20. yzyldaki ba dndrc uzmanlamaya ve bunun sonucunda bilimin felsefeden, felsefenin de bilimden hzla kopmasna karn, bilimsel dnce ve gelimeleri dikkate almayan felsefe anlaynn yaamas olanakszdr.
13
A M A
Felsefe bilim benzerlik ve farkllklarn kavramak Felsefe ve bilim arasndaki benzerlikler u biimde belirlenebilir: Hem felsefe hem de bilimsel aratrma, sretir. Her iki alma alannda eletirel yaklam egemendir. Bilim ve felsefe iin sorular nemlidir ve zihinsel sreleri ie koar. Felsefe ve bilim farkllklar u biimde verilebilir: Bilim, gerei paralara ayrarak incelerken felsefe, gerei bir btn olarak ele alp incelemektedir. Bilim, bilimsel yntemi kullanr ve objektiftir. Buna karlk, felsefe temellendirmeyi amalar ve akl yrtme yollarn kullanr. Bilimsel almalarda nermeler genellikle yapayken felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir. Bilimde elde edilen bilginin kesinliinin kantlanmas amalanr. Felsefede ise elde edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl olmayabilir. Bilimsel alma lmeyi lmelere gre nesnel olarak deerlendirip g oluturmay amalarken, felsefe pratik yarar ve kar bekleme amacnda deildir.
A M A
Felsefe ile eitim ilikisini aklamak Eitim felsefe ilikileri u biimde sralanabilir: Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden biri felsefedir. Bir bakma felsefesiz bir eitim dnmek olanakszdr. Eitim ve retim programlar bir felsefi almann ve kabuln rndr. Her eitim program bir biimde bir felsefe ya da felsefe takmnn klavuzluundadr. Benimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilik ve verimlilii artrr. Felsefe ve eitimde deer ve nitelikler nemlidir.
14
Eitim Felsefesi
Kendimizi Snayalm
1. Felsefenin tanmlanmas ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. Felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilmesi olduka gtr. b. Felsefenin kesin bir tanm yaplamaz; nk o bir st dildir. c. Farkl felsefe trlerinin varl, felsefenin tanmnn yaplmasn gletirmektedir. d. Deiik felsefi eilim ve retilerin varl felsefenin tanmlanmasn gletirmektedir. e. Felsefe farkl dnce ve deerlerin atma alan olarak tanmlanr. 2. Aadaki ifadelerden hangisi felsefeyi doru biimde tanmlar? a. Felsefe gerein tmn ilkeler asndan inceler amalar bakmndan incelemez. b. Felsefenin kesin bir tanm yaplabilir; nk o bir st yap dilidir. c. Felsefe gerei bulmay amalar, retmeyi ama edinmez. d. Felsefe sevgi, bilgi ve bilgelik anlamna gelmektedir. e. Bilimlere yol gstericilik yapma felsefenin grevi deildir. 3. Aadakilerden hangisi felsefenin temel zelliklerinden biri deildir? a. Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr. b. Felsefenin sorun zme amac vardr. c. Felsefe ncelikle paralar zerinde aratrmay amalar. d. Felsefe kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr. e. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar ve yntem nerir. 4. Felsefede ontoloji ne anlama gelmektedir? a. Deerler bilgisi- deerler sorunu b. Varlk bilgisi- varlk sorunu c. Bilgi sorunu d. Dnme biimi ve akl yrtme e. Bilginin doruluu 5. Felsefe bilim ilikileri ile ilgili aadakilerden hangisi dorudur? a. Felsefe insann salt bilme; bilim ise salt aratrma gereksiniminden domutur. b. lk alarda bilim felsefe ayrm vardr. c. Felsefenin geliimi aa, blgeye gre aynlk gsterir. d. Felsefe dier alanlar gibi bilgi dallarn tek ynyle inceler. e. Antik Yunan uygarlnda felsefe gerei bulmay amalamtr. 6. Aadakilerden hangisi bilimin temel zelliklerinden biridir? a. Bilim gerei paralara ayrarak inceler. b. Bilim temellendirmeyi amalar. c. Bilimde pratik yarar ve kar yoktur. d. Bilimde genellikle nermeler analitiktir. e. Bilimde sorulardan ok yantlar nemlidir. 7. Aadakilerden hangisi felsefenin temel zelliklerinden biridir? a. Felsefe gerei paralara ayrarak inceler. b. Felsefe bilimsel yntemden yararlanarak tm incelemeyi amalar. c. Felsefe ler ve g oluturur. d. Felsefede elde edilen bilginin kesinlii kantlanr. e. Felsefede sorulardan ok yantlar nemlidir. 8. Aadakilerden hangisi bilim ve felsefe arasndaki benzerliklerden biridir? a. Bilim ve felsefe bir srece dayanr. b. Her iki alma alan ler ve g oluturur. c. Bilim ve felsefe de nermeler genellikle analitik ve bazen de metafiziktir. d. Her ikisi de temellendirmeyi amalar ve akl yrtme yollarn kullanr. e. Bilim ve felsefe beraber gerei bir btn olarak ele alr incelerler.
15
Okuma Paras
9. Aadakilerden hangisi eitim felsefesinin temel zelliklerinden biri deildir? a. Felsefe, eitim sistemlerinin temel yol gstericilerin biridir. b. retim programlar bir felsefi almann ve kabuln rndr. c. Benimsenen felsefeye uyum kurumsal etkilik ve verimlilii artrr. d. Eitim felsefesi problemi paralara ayrarak inceler. e. Felsefe ve eitimde deer ve nitelikler nemlidir. 10. Aadakilerden hangisi eitim biliminin temel zelliklerinden biri deildir? a. Objektif olma esastr. b. Kuram-uygulama btnl nemlidir. c. Dn ve bugnle daha ok ilgilenir. d. Problem zm zerinde durulur. e. Deneyden ok mantk yrtme nemlidir. Prof. Dr. Bedia Akarsu (1921 - .... )* stanbul niversitesi Felsefe Blmnde yapt dil, kltr ve ahlak felsefesi almalaryla tannan felsefecimiz Bedia Akarsu, 27 Ocak 1921de stanbulda dnyaya geldi. apa lkokulu ve apa Ortaokulundan sonra stikll Lisesini bitirdi. Yksekrenimini 1943 ylnda mezun olduu stanbul niversitesi Felsefe Blmnde yapt. Ayn blmde Ernst von Asterin ynetiminde balad doktora almalarn Joachim Ritterin yannda Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balants konulu tezle tamamlad (1954). Arnold Gehlen ve Hans Freyerin stanbul niversitesinde verdii bir dizi konferans ve Ritterin derslerini Trkeye evirdi. 1956-1958 yllarnda Almanyaya giderek Heidelberg niversitesinde Gadamerin fenomenoloji seminerlerine katld ve Scheler zerine aratrmalar yapt. 1960 ylnda Max Schelerde Kiilik Problemi adl almasyla doent oldu. 1968de Felsefe Tarihi Krssnde profesrle ykseltildi. Blmde Ahlak Felsefesi, ada Felsefe Akmlar, Felsefe Tarihi Semineri gibi dersler verdi. Felsefe Blm bakanl yapt. 1963-1983 yllarnda Trk Dil Kurumu ynetim kurulu yeliinde bulundu ve felsefe terimlerinin Trkeletirilmesi almalarnda Macit Gkberkle birlikte etkin rol ald. Ardndan 1984 ylnda emekliye ayrld. 1988-1989da ukurova niversitesi Eitim Fakltesinde Felsefe Grubu retmenlii Blmnn kurucusu olarak grev ald. 1990-1996 yllar arasnda ise stanbul niversitesi Atatrk Enstitsnde doktora dersleri verdi. stanbul niversitesinde Takiyettin Mengolunun balatt fenomenoloji ve felsefi antropoloji gelenei Nermi Uygurla geliirken, Bedia Akarsu Ernst von Asterin de etkisiyle daha ok dil, kltr ve ahlak felsefelerine eildi. Doktora almasnda gerek yntem gerekse yaklam asndan hocas Alman felsefe tarihisi Ritterin olduka etkisinde kald. rencilii srasnda izledii Mengolunun felsefi antropoloji seminerleri ve daha sonra Heidelberg niversitesinde katld Gadamerin fenomenoloji seminerleri ise onun Scheler zerine almasn olumlu ynde etkilemitir.
16
Eitim Felsefesi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Bedia Akarsunun Kant ahlakna ynelmesiyle, 1933 niversite Reformundan sonra Trkiyede egemen konuma gelen Alman felsefe eiliminin temelinde yer alan Kant, Mengolundan sonra bir kez daha ne kmtr. Akarsu, ada Felsefe Akmlar adl eserinde de daha ok Alman felsefe akmlarn ve filozoflarn tantr. Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balants (1955), Max Schelerde Kiilik Problemi (1962), Modern Toplumda Kadn (1963), Ahlak retileri I: Mutluluk Ahlak (1963), Ahlak retileri II: Immanuel Kantn Ahlak Felsefesi (1968), ada Felsefe Akmlar (1979), Atatrk Devrimi ve Yorumlar (1969), Felsefe Terimleri Szl (1979), ada Felsefe: Kanttan Gnmze Felsefe Akmlar (1987), Atatrk Devrimi ve Temelleri (1995), Max Scheler Felsefesinde Kip Kavram ve nsan-Olma Sorunu (1998), Metafizik ve Din zerine Grmeler (Malebranchetan eviri, 1946) balca eserleridir. Ayrca makaleleri Felsefe Arivi, Felsefe Tercmeleri Dergisi, Trk Dili, Aray, Gsteri, ada Eletiri ve Cogito gibi dergilerde yaymlanan Akarsunun Cumhuriyet gazetesinde de yazlar kmtr. Kaynak: Felsefe szl Bilim ve Sanat yaynlarndan yararlanlarak hazrlanan bu alma http://www. kimkimdir.gen.tr//kimkimdir.php adresinden 30.11.2007 tarihinde alnmtr. 1. e 2. d 3. c 4. b 5. e 6. a 7. e 8. a 9. d 10. e Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve Kapsam blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve Kapsam blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve Kapsam blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve Kapsam blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim likisi blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim likisi blmn gzden geiriniz.
17
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Felsefe, bilim ve dinin toplumda farkl ilevleri vardr. Bu alma alanlarnn birbirinden ayrlmas toplumsal kargaay nledii sylenebilir. Bir kutsal olarak dinin, nesnellii gerektiren bilimin ve yer yer znellii ve btncl bak gerektiren felsefenin kendi mecralarnda bulunmas bir gerekliliktir. Bu durum bilimin nesnelliini, toplumsal ynetimin laik olmasnn ve zgr dncenin geliiminin temel dinamiini oluturduu sylenebilir. Sra Sizde 2 Felsefenin her bir ura alan birey ve toplumun arad kimi zaman znel gre gre ekillenen sorulara yant vermesi bakmndan ayrt edilebilir. Ontoloji ile varla; epistemoloji ile bilginin kaynaklarna, aksiyoloji ile deerlere ve mantkla dnme biimlerine ilikin sorulara yant aranr. Her bir ura alan kendine zgdr. Sra Sizde 3 Farkllklar, bilim ve felsefenin kendilerine zglnn bir yansmasdr. rnein nesnelliin olmad bir alanda bilimden sz etme olana yoktur. Buna karlk btncl bak, felsefenin olmazsa olmazdr. Bilimde nermeler genellikle sentetik buna karlk felsefede nermelerin genellikle analitik ve bazen de metafizik olmas alanlarn kendine zglklerinin doal bir yansmas olarak kabul edilebilir. Bu adan farkllk ve benzerliklerden kimilerini daha az ya da ok nemli bulmak doru bir anlay olmayabilir. Sra Sizde 4 Felsefe znde klavuzluk ve yol gstericilik ilevi grr. Eitim felsefesi ve eitim bilimi alan ders programlarnn ama, ierik, retme renme sreci ve deerlendirme boyutlarnda neden, nasl, kim iin vb. sorulara yant vererek programlarn ekillenmesini salar.
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: nklap Kitabevi. Alkan, C. (1983). Eitim felsefesi. Bursa: Uluda niversitesi Basmevi. Ba, M. (2007). Epistemoloji. Felsefe. Tadelen, D. (Ed). Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Bartol, K. M. ve David C M,. (1998). Management. Boston: Irwin McGraw-Hill. Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar. Bykkaragz, S., Muammer M., Hasan Y. ve nder, P. (1998). Eitim Felsefesi. retmenlik mesleine giri. Konya: Mikro Basm Yayn Datm. Can, M. (2007). Bilim Felsefesi. 30 Kasm 2007 tarihinde http://www.turkmania. com/archive/index. php adresinden alnmtr. Cevizci, A. (1997). Felsefe szl. Ankara: Ekin Yaynlar. _____. (2007a). Felsefeye giri. stanbul: Sentez Yaynclk. _____. (2007b). Felsefe. stanbul: Sentez Yaynclk. Deermenciolu, C. (1997). Eitim felsefe ilikisi- eitim felsefesi. Eitim bilimine giri. Kkahmet, L. (Ed). Ankara: Gazi Kitabevi. _____. (2000). Eitimin felsefi temelleri: eitim felsefe ilikisi- eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri. Ankara: Nobel Yayn Datm. Ergn, M. (2006). Eitimin Felsefi Temelleri. Eitim Bilimine Giri. (Ed. . Demirel ve Z. Kaya). Ankara: Pegem A Yaynclk. Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Ankara: Meteksan. Gkberk, M. (2005). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi. Grnberg,T., Grnberg, D., Onart, A. ve Turan, H.. (2003). Mantk terimleri szl. Ankara: ODT Gelitirme Vakf Yaynclk ve letiim A. . Yaynlar. Gutek, L. G. (2001). Eitime felsefi ve ideolojik yaklamlar. Kale, N. (ev). Ankara: topya Yaynlar. Hanerliolu, O. (2006). Felsefe szl. stanbul: Remzi Kitabevi. Hilav, S. (1985). Yz soruda felsefe el kitab. stanbul: Gerek Yaynevi.
18
Eitim Felsefesi
Irzk, G. (2007). Al Konumas. 03. 12. 2007 tarihinde http://www.tuba.gov.tr/files_ tr/haberler/haberdata /Akademi2005/GurolIrzik.doc adresinden alnmtr. Ouzkan, F. (1993). Eitim terimleri szl. Ankara: Gl yaynevi. zyurt, S. (2000). retmenlik mesleine giri. Adapazar: Deiim Yaynlar. Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri . Eitim bilimine giri. Celep, C. (Ed). Ankara: An Yaynclk. Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri . Eitim bilimine giri. Snmez, V. (Ed). Ankara: An Yaynclk. _____. (2002). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk. Szer, E. (2002). Eitimin felsefi temelleri. retmenlik mesleine giri. Szer, E. (Ed). Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. iman, M. (2000). Eitim bilimine giri. Ankara: Pegem A Yaynclk. Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. Kkahmet, L. (Ed). Ankara: Nobel Yayn Datm. Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Mill Bakanl Yaynlar. Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk. Wiles, J. ve Bondi, J. (2002). Curriculum development. Ohio: Upper Saddle River. Yldrm, C. (1989). Eitim bilimleri eitim felsefesi. Hakan, A. (Ed). Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Felsefi Akmlar ve Eitim
19
Kaynak: http://blog.qatestlab.com/2011/03/14/philosophy-and-software-testing/ Eriim Tarihi: 08.05.2011 Eitim bir yandan istendik davran deitirme sreci olarak tanmlanarak pedagojik nitelik tarken dier yandan sosyo-ekonomik politik yaplanmasyla toplumsal nitelik gsterir. Eitimin ham maddesinin insan olmas, ok ynl tartlmalar da beraberinde getirir. Tartmalarn znde ise nasl bir insan yetitirilecei vardr. Bu dorultuda nasl bir insan yetitireceiz? sorusuna ynelik olarak genel felsefelerin, genel felsefelere yn veren ekonomi-politik ve sosyal gerekliklerin ve eitimle ilgili dourgularnn kavranlmas byk nem tamaktadr.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra, Genel felsefi akmlarn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini kavramak, Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk Eitim Sistemi zerindeki etkilerini tartmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
20
Eitim Felsefesi
rnek Olay retmenlerin Syleilerinden Bir Kesit

Bizim retmen evimiz ilek bir caddenin kysnda irin bir ortamda gzel bir ev. Gen yal birok arkadamzn bulutuu sosyal bir ortam. Kimilerininn ikinci adresi. Souk birgn. Siyasi ortam gergin. Bir kede kalabalk bir kme; Ali, Ahmet, Evrim, Kemal beyler ile Aye, Fatma, Burcu ve Selda hanmlar bir kede oturmu bir yandan aylar yudumluyorlar bir yandan koyu bir syleiye dalmlard. Ali Bey, emekli edebiyat. Ayln azlndan yaknyor. Ardndan gen retmenlerde ideal eksikliine getiriyor sz: Nerde bizim zamanmzn rnek retmenleri, nerde imdiki feysbuk genlii? diyor. Evrim Bey gen bir tarih retmeni. 70li yllarn toplumsal olaylarnda ve retmen rgtlenmesinde yer alm bir retmen babann olu. Ali Beyin sznden alnm olmal. Sze girdi: yle deme Ali retmenim.. Biz de, ben merkezci yerine biz merkezci olmaya alyoruz. Halkmz dnyoruz. Mustafa Kemalle balayan aydnlanmann nda pozitivist ve bilimsel yaklamaya alyoruz konulara... Fatma hanm da imdi emekli din kltr ve ahlak bilgisi derslerini okuttu uzun sre liselerde Evrimin szn keserek Yok yle Evrimcim. Eitimin amac yeni nesli terbiye etmek onlara eski kltrmz aktarmaktr. imdiki nesiller byk kk bilmiyor, din iman hak getire.. Fatma hanmn uzayp gidecek ahlaksal tlerinin nn Aye hanm kesti. Aye hanm da gen kuaktan Eitimin amac, lkemizin ulusal yararlarna sahip kacak gen kuaklar yetitirmektir; uslu, terbiyeli ocuklar deil diyerek Fatma hanma biraz diklendi. Sosyoloji retmeni Ahmet Bey arkadalarnn kapmaya gireceini hissederek sze girdi: Eitim bir st yap kurumudur. Eitimin amacn lkede egemen olan retim ilikileri belirler. tesi faso fiso... imdi egemen olan retim ilikisi kapitalist retim ilikileri. Belirleyici olan bu. Tabi reel sosyalizmin tkanm olmas, kukusuz eitim strateji ve taktiklerini olumsuz etkiledi dedi. Eski tfekler gibi konutun Ahmet hocam dedi Burcu hanm. Sz kapmken bir gr de o koydu ortaya: Bence nfusu denetleyen, pragmatik ve demokratik, liberal deerlerle glendirilmi bir anlay, birok sorunumuzu zer dedi. imdiye kadar sze girmeyen Selda hanm durur mu? O da sze atld. Ben bu sylediklerinizden pek ok ey karyorum. Bizim fakltede Turan Hoca vard. O tek bana doru bir anlay yoktur; tm felsefe ve anlaylardan yararlanarak btncl bir yaklama ulamak gerekir. znde eitim sorunlarn zmek iin hazr hap yoktur derdi.. retmen evi aycs Battal aylarrr! diyerek yaklarken, baka bir kede bir kmenin pr dikkat izledii televizyonda canl ma yaynnda bir gol daha atlyordu.
Anahtar Kavramlar
Felsefi yaklamlar dealizm Realizm Pragmatizm Varoluculuk Materyalizm Pozitivizm Postmodernizm
indekiler
GR FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER
2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim
21
GR
Yirminci yzyl, eitim asndan okullama orannn art, eitim teknolojilerin daha yaygn kullanlmas, demokratikleme ve daha ilevsel retim uygulamalarnn ortaya konulmas tartmalarnn yapld bir dnem olagelmitir. Anlan yzyl uzun yllar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk sava dnemi ile bu bloklarn dnda genelde az gelimilik nitelii ile bir nc dnyann olduu bir tarihe tanklk edilmitir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik rneinin sonlanmas, kimi uygulamalarn da bakalamlk nitelii ile bir bakma tek kutuplu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmitir. Bylesi bir dnyada hangi bakn egemen olaca kukusuz tartmaldr. Ancak gnmz retmeninin dnyadaki gelimeleri daha geni bir vizyonla kavramas, yorumlamas ve bilimsel dnme becerileri kazanmas tartmaszdr. Eitim felsefesi dersinde genel felsefelerin allmasnn birok nedeni bulunmaktadr. ncelikli olarak retmenin ilevsel, ievuruk bir yaam tarz oluturabilmesi iin felsefi bir bak as kazanmas bir gerekliliktir. kincil neden kimi eitim felsefelerinin z gerei bir bakma kimi genel felsefelerin izdm nitelii gstermesidir. Bir baka neden ise genel olarak dnme yntemlerinin kimi genel felsefelerin bir yansmas olmas gereidir. Eitim alannda genel felsefelerin allmasnn bir baka ve daha genel bir gereke ise felsefi yaklamlarn genelde sosyo-ekonomik ve politik bak alarnn bulunmasdr.
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER dealizm

dealizm szcnn iki farkl biimde kullanld sylenebilir: Felsefe tarihinin her anda birok dnr tarafndan temsil edilen idealizm, gnlk yaamda yce amalar iin kendini adama ya da adanma anlamyla kullanlr. Eitimde genellikle kendini gerekletirme olarak anlr. Bilgiye ilikin gr, bilginin sadece akln rn olduu biimindedir. nk esas gerek fizik evrende deil akln iindedir. dealist eiticiler insan deerini ok yksek grrler ve bunun eitimle ykseltileceine inanrlar (Ergn, 2006, ss. 30-31). kinci karl yani felsefi boyutta idealizm, tm gereklii ruhsal ya da dnsel sayan, tm bilgilerimizi alg, imge ve dnce gibi bilin srelerine indirgeyen grtr (Yldrm, 1991, s. 10). Platon, Sokrat ve Hegel en nemli temsilcileridir (Tozlu, 2003, s. 36-37). Bir baka ifadeyle idealizm, genel bir ereve iinde fakat biraz daha teknik ve felsefi anlamda kukuculuun pozitivizm, ve ateizmin karsnda yer alan bir reti olarak insann gereklie ya da deneyime ilikin yorumunda ideal olana ncelik veren felsefi baktr (Cevizci, 2000, s. 486). dealizm, varln dnceden bamsz bir biimde varolduunu gerekiliin, maddeciliin ve doalcln tam kart bir yerde bulunmaktadr. Bu balamda idealizm, bir bakma materyalist anlayn kart bir felsefe olarak yorumlanabilir. dealizm, mutlak gerein fiziksel olmaktan ok ruhsal olduunu savunarak ruhsal bir nesne olan insann balca amacnn kendi doasn anlatmak, gstermek olduunu ileri srer (Szer, 2008 s. 62). dealist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr: Ontolojik adan idealist felsefeye ilikin u karmlar yaplabilir: dealist felsefeye gre arke insan zihninde bulunan idea yani fikir dir. dealist felsefe genel bir bakla insann her trl maddi varln ruhsal bir temele indirgenebileceini savunur (Kale, 2009, s. 455). Evrenin tanr tarafndan yadealizm genel anlamda lkyle belirlenmi olan ve bu lkye kar gtmeden bal kalan yaam biimi ve dnya gr anlamna gelir. Zihinsel ya da ruhsal geree nem veren dnce sistemi ya da dnya grdr. Apriori kelime anlam nceki demektir. Deneyden nce anlamnda kullanlr. Deneyden sonra aposteriori (sonsal) kavramnn zttdr. Aposteriori kelime anlam sonsal demektir. Deneyden anlamnda anlamnda kullanlr. Deneyden nce apriori kavramnn zttdr.
22
Eitim Felsefesi
ratld, evrende oluagelen olaylarn bizim gerekliimiz dnda olutuu gibi savlarn savunur. Ontolojik idealizm, fizik dnyann sadece zihin iin bir nesne va da zihin ierii olarak vardr (Cevizci, 2007, s.117). Bu adan bakldnda idealist felsefe ontolojik balamda muhafazakr bir izgiyi temsil eder. Epistemolojik adan idealist felsefenin temel zellikleri u biimde aktarlabilir: ncelikli olarak epistemolojik idealizme gre d dnya insan zihninden bamsz deildir. Bir bakma bilgi insan zihnine gre olumaktadr ve dealizme gre bilgi aprioridir. Tm doru, mutlak, kesin bilgileri insan aklnda nceden vardr. (Snmez, 2009, s. 74). Dnsel olarak genelde metafizik felsefenin dnce biemleriyle kendini gsteren idealizm, tm bilgilerin dorudan ya da dolayl olarak karlalanlara dayanr. Uyum ve tutarllk bilginin iki temel ltdr. nsan bilgisi insann kendi doal yaantlarnn birbirleriyle ilikilerini yorumlayarak gerei anlamadaki abalarnn rndr (Alkan, 1983, s.11). Deerler balamnda idealist felsefe u biimde yorumlanabilir. dealizm nesneyi zneye, bilineni bilene bal klan; her trl maddi varln ruhsal bir temele indirgenebileceini savunan yaklamdr (Kale, 2009, s. 455). Bu adan aksiyolojik adan idealizme gre deerler, ideallerin belirledii zihince belirlenmi sonulardr. Genelde maddi kazanm tesinde bir inan, maneviyat gibi tinsel bir lkye ballk olarak gzlenir. Felsefi olarak idealizmin deerleri mutlak, deimez ve evrensel saylr. yilik, gzellik, doruluk insanlara grecel nitelikler deil; evrenin yapsnda bulduumuz mutlak deerlerdir (Yldrm, 1991).
dealist Felsefe Asndan Eitim

dealist felsefede dorudan bir eitim tanm bulunmas olduka gtr. Bununla birlikte, idealist felsefeye gre eitim, genel bir yaklamla nceden varolan yani apriori olan bilginin aktarlmas deerler asndan da ideal varla ulamak iin idealin tekrar biiminde betimlenebilir (Snmez, 2009, ss. 38-39). Eitim, insann zihinsel srelerinin gelitirilmesidir. Entelektel eitim nemlidir. Bu felsefeye gre insan, zgr iradelidir, kii kendi dncelerini gzden geirerek geree ulaabilir. Eitim, bireyi, iyi, doru ve gzele tevik etmeli; insann doutan getirmi olduu kimi yetenekleri ortaya karmaya aba gstermelidir (Szer, 2008, s. 62). retim programnn ama boyutu asndan bakldnda, idealist eitimde ama kiiyi iyiyi, doruyu ve gzeli aramaya yneltmektir. dealizmin bilgi teorisine gre gerek bilgi, akln rn olan bilgidir. Bu nedenle eitim durumlar insan akln altrmay salayacak ve onu Tanrya ulatracak biimde dzenlenmelidir (Kazu, 2002, s. 74). dealizme gre, akla dayal ve insan Tanrya ulatracak olan davranlar istendiktir. Bu balamda idealizmde eitim durumu, insann akln altrmay salayacak ve onu Tanrya ulatracak biimde dzenlenmelidir. (Snmez, 2009, s. 46). dealist felsefede merkezde konular, dersler, evrensel dorular ve bunlar aktaracak retmen bulunmaktadr. Bu nedenle idealistler bilgi merkezli eitim programlar gelitirme yaklamn benimsemilerdir (Alkan, 1983, ss. 23-25). Bu balamda idealist bir eitimin amac, rencileri doruyu aramaya tevik etmek ve bu dorultuda zihnin almasna olanak vermektir (Gutek, 2001, s. 15). dealist felsefenin etkisinde bulunan eitim sistemi ierik ve konu asndan akl yrtmeyi n planda tutmas nedeniyle aritmetik, felsefe, mantk, ahlak tarih ve din derslerinin okutulmasn savunur. erikte sunulan nermeler akla dayal ve kesin (mutlak, deimez) dorudur. stelik bunlar, rencinin akln altrp kullanmasn salayacak biimde verilmelidir (stner, 2005, ss. 99-101). dealist eitimin davransal boyutu, etik unsurlarn bir bakma deerlerin zengin bir kayna
23
olan kltrel miras, felsefe, teoloji, tarih, edebiyat ve sanat eletirisi gibi konularla aktarlmaktadr. Deer eitimi, idealist anlaya gre rencinin deerli davran ve insan modellerini rnek alarak onlarn slubunun taklit edilmesi ve srdrmesi amacn gtmektedir (Gutek, 2001, s. 29). retim programnn retme-renme sreleri asndan bakldnda, idealizmin program anlayna gre, programlar asl gereklii ve ona ilikin metafizik bilgiyi yanstmal, evrensel deerleri kapsamaldr. Eitim bireye akl kullanmay, evreni tanmasna olanak verecek etkinlikleri iermelidir. Bu nedenle idealist felsefeye dayanan eitim sistemlerinin akl yrtme etkinliklerini n planda tutmalar bir gerekliliktir. nsan akln kullanarak doru bilgiye ulaabilecei dnlerek; rencilerin tmdengelimi ve kurallarn renerek kullanmal ve kendi iine dnmelidir (Snmez, 2002, s. 65). dealistlerin eitim anlayna gre, renme srecinde diyaloa dayal retim yntemleri kullanmaldr. reticinin uyar ve ynlendirmesine dayal olarak rencinin zihinsel becerilerinin gelitirilmesi amalanr. Bu amala dz anlatm, soru cevap retim tekniklerini kullanmlardr (Sarpkaya, 2004, ss. 158-159). retme ve renme srecinde rencilerin doutan getirdikleri yetilerinin farkna varmalar salanmaldr. Sosyal bir kurum olarak okul, rencilere bilmeleri, paylamalar ve kiiliklerini belirlemeleri iin kltrel miras oluturan deerleri retmelidir (Gutek, 2001, s. 15). dealistler retmen - renci ilikilerinde merkeze retenin konulmas savndadr. Bir bakma retim sreci retmen odakl yrtlmektedir. dealist reten tpk Sokrat gibidir. retmenin asl ilevi renciye bilgiyi sezdirme ve kefettirmedir (Tozlu, 2003, s. 40). Deerlendirme renci baarlarnn birbirleriyle kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih edilmektedir. dealizmde, snama durumu genellikle akla dayal, yani rencinin akln altrp altrmadn len sorulardan olumaldr (Snmez, 2009; 50). Deerlendirme konular rencilerin genel zihin yeteneklerini kullanmalarn gerektiren konular arasndan seilmektedir (Trke Bilgi, 2007). dealistlere gre retmen, eitim durumunda bilgiyi aktarmamal, yalnz rencinin akln altrmasn, doruyu bulmasn salamaldr. nsan akln ktye kullanabileceinden, bu gibi durumlarda ona ceza verilmelidir (Gutek, 2001; 29-31; Snmez, 2009; 44-47). retmen ayrca idealler bakmndan rnek ve model olmal, reticilik becerileri ile uzmanln sentezleyerek almal ve rencide isteklilik yaratmaldr (Snmez, 2009; 75).
Realizm
Szlk karl ile gnlk dildeki kullanm ve felsefi bir akm olarak iki tr realizm betimlemesi yapmak mmkndr. Gnlk dildeki karl ile realizm gerekliin insan zihninden bamsz olduunun benimsenmesi, gereki tavr taknma, grnlerin yoldan saptramad, yanlsamalara kaplmayan ve duygulara kaptrmayan anlay, tavrdr (Cevizci, 2000, s. 793). Realizm, Trkede gerekilik kavramyla karlanmakla birlikte felsefi olarak d dnyann bilgi ve duyularmzdan bamsz olarak var olduunu savunan felsefi akm biiminde tanmlanr (Yldrm, 1991, s. 10). Gerek, insan zihninin dnda yaamda var olandr. Gerek bilgi insann dnda var olagelen bireyden bamsz bulunmaktadr. Bir bakma bu duruma gre gerekilik deiik trleri olsa da zneden bamsz olan zne olsa da olmasa da kendiliindenlie sahip bir gereklik bulunduunu savunan grtr (Topdemir, 2008, s. 38). Deiik dnemlerden realist felsefenin kimi nclleri, Fransada Descartes, Hollandada Spinoza, Almanyada Leibniz saylabilir (Bilhan, 1991, ss. 132-133). Realist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr:
Realizm, gerei insan zihninin dnda bamsz olarak var olduunu savunan felsefi grtr.
24
Eitim Felsefesi
Ontolojik adan realist felsefe toplumsal gereklii anlamay merkezine alr. Nitekim realist felsefe en genel ifadeyle bilinten bamsz bir gerekliin var olduunu savunur (Kale, 2009, s. 454). dealist felsefenin evrendeki olup biteni ve nesneleri ruhsal olan asl gerekliin grnts ya da alglarmzn bir yansmas olarak grmesine karlk realistler iin evren bir d ya da hayal deil; somut olarak var olan bir gerektir; alglarmzdan bamszdr (Yldrm, 1991, s. 50). Epistemolojik adan realist felsefeye gre bilginin apriori olmas ve bilginin gereklerin alglanmas ile ilgili olmasdr. Realizme gre bilgi, insan zihni ile insan dndaki dnyann karlkl etkileimiyle gerekleir. Alglama, bir nesnenin maddi yan ile ile ilikilidir. Alglama, bilmenin balangcdr ancak sonu deildir. Varla ilikin bilgimiz, duyu organlarmzla algladklarmzla ile snrldr (Arslanta, 2009, s. 90). Aksiyolojik adan realist felsefeye gre deerler, toplumun kendisinde bulunmaktadr. Toplumsal yap gelenek, grenek, doa koullar ve toplum yelerince karlkl etkileimle oluturulmutur. Deerler, doa yasalarna uygun olanlardr. Estetik deerler ise doay yanstt lde gzeldir. Ahlak asndan iyi en ok insann yararna olandr. Bu da mutluluk, bazlar iin erdemdir. Toplumsal deerlerin temelleri, toplumda deil, fiziksel evrende ve tek tek her insandadr. nsan iyi ve ktnn bir karmaas, evreye uyum gcnde olan bir varlk ve doal dzenin bir parasdr. nsan, akll ve ayn zamanda toplumsal-politik bir hayvandr (Snmez, 2009 s. 39).
Realist Felsefe Asndan Eitim

Realist felsefenin retim programnn ama boyutunda u grlere yer verilebilir. Realist eitimde genel ama, bireyin topluma uyumunu salamaktr. Bu balamda yeni kuaklara kltrel miras aktarmak, insan toplumsal yaama hazrlamak, mutlu ve erdemli klmak bu temel amacn alt amalar olarak sralanabilir. stendik davranlarn ltleri, toplum ve doaya uyum salamak iin bireyi bilgi ve becerilerle donanm hle getirmektir (Kazu, 2002, s. 73). Realistler genelde her kurumun toplumda zel bir rol ve bir ilevinin olduunu ifade ederek okulun temel grevinin bilgi, kltr aktarmak, aratrcl ve zihinsel geliimi salamaya ncelik vermek olduunu ileri srerler (stner, 2002, s.103). Eitimin amac ocuu kendine zg zellikleriyle evresinden kopuk bir kiilik haline getirmek deil; fiziksel ve kltrel evreyle her ynden uyumlu hogrl bir birey haline getirmektir (Trer, 2009, s. 28). erik ve konu asndan realist felsefe renci deil konu merkezli almay amalar. Tpk idealizmdeki gibi konu alan merkeze alan eitim programlar benimsenir. Ancak en nemli fark realist programda konularn mantkl bir dzen iinde snflanarak belirli disiplinlerle verilmesidir. Nitekim okullarda disiplinlerin alt disiplinlere ayrlmas realist programn bir izdmdr (Helvac, 2007, s. 94). retme- renme sreleri bakmndan u zellikler ne kmaktadr. Realizmin eitim program anlayna gre ama; insann doaya, topluma uyum salamasn gerekletirecek davranlar olduundan, eitim durumlar doaya ve topluma uyum salamak iin gerekletirecek davranlar olmaldr. Realist eitim anlay da insan akln ne alr ve konu alann merkeze alan program anlayn benimserler (Trke Bilgi, 2007). Bu durum okullarda fizik, kimya, biyoloji ve matematik vb. derslerin esas alnmasn gerektirir. Realizmin eitim anlay, bireyi toplumsal gereklie gre hazrlamay amalar. Bu nedenle gereklii anlayp, rencilerin yaama uyum salamalarna alr. retmen dz anlatm, gzlem, tartma ve deney yoluyla kltr ve bilgi aktarmaclk ilevi yklenir (s-
25
tner, 2005, s. 103). Realist eitim bir lde tutucudur; bireysel ilgi ve moda trnden geici beenilere deil, insanln kalc nitelikte sayd bilgi, beceri ve davran birikimine arlk verir (Yldrm, 1991, s. 51). Realist programn retmen, retilecek bilgi ve renci olmak zere esi vardr ve renme sreci sk tutulmaldr (Terzi, 2008, s. 63). lme deerlendirme bakmndan realist felsefenin bak u biimde zetlenebilir. Realistler rencilerin uygulama, gzlem, deney vb. almalarla deerlendirilmesini de amalar. Bu noktada retmenin nemi byktr. nk retmen yaam bilen ve renciyi tanyan olarak; renciyi yaama hazrlamakla grevlidir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s. 68). Realist felsefeye gre retmen, eitimde mutlak otoritedir ve konuya bal retmen odakl bir srecin yneticisidir. renmenin sorumluluu renciye aittir. Ancak okulun ilevi rencilerin zihinsel geliimini salayarak kltr odakl bilgi ve beceri sahibi klmaktr (Arslanta, 2009, s. 90). Genel olarak bakldnda realist eitimcilik anlay, eitimin ilevini kiiyi u ya da bu ynde koullandrma abas yerine doal ve kltrel evresine uyumlu hale getirme abasdr. Bu balamda evreyi tanma, renme, ideal bir dnya kurmay deil gerek dnyay anlamaya ve onu deitirmeden renilmesini amalar (Yldrm, 1991, s. 51).
Pragmatizm
Pragmatizm, Trkedeki karl yararclktr ve genel olarak Amerikan felsefesi olarak bilinir. Pragmatizm bir kavram, ilke veya grn anlam veya doruluunu pratik sonularyla belirleyen felsefe akmdr (Yldrm, 1991, s. 10). Darwin ve Lamarkn biyoloji kuramna dayal olarak fonksiyonalizm (ilevselcilik) yaklamdr. Yaklama gre dorunun lt, yarardr. Yararl olan ey dorudur (Topses, 2006, s. 32). Balca temsilcileri Charles Sanders, C. S. Pierce, William James ve John Deweydir (Tozlu, 2003, s. 48). Bir felsefi anlay olarak pragmatizm metafiziksel pragmatizm, bilimsel pragmatizm ve dini-ahlaki pragmatizm biiminde boyutta incelenebilir. Metafiziksel pragmatizme gre evren oulcu yapya sahiptir; evren tek ya da birka arkesi (tz) deil; sesler ve kokular gibi niteliklerden ve bu nitelikler arasndaki ilikilerden meydana gelmitir. Bilimsel pragmatizme gre bilimsel bir teori ya da yasann doruluuna; yalnzca pratik deerine uygulamadaki sonularna baar ya da baarszlna bakarak karar veren anlaytr. Dini pragmatizm ise, dini inan ve dogmalar, insan yaamna katk yapmas, olumlu bir amaca hizmet etmesi, ahlaki yaama yn vermesi bakmndan deerlendirir (Cevizci, 2000, s. 774). Pragmatizm genelde karar srecinde pratik yararn seilmesi temel varsaymna dayanr. Pragmatik felsefenin temel temas gerein deitii, deerlerde grecelik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte olduu, yaam tarz olarak demokrasinin ve insan ynetiminde kritik zeknn nemli olduu grlerine dayanr (Alkan, 1983, ss. 11-12). Sorunlarn zmnde en iyi yntem pragmatik ve deneysel olandr (Bykdvenci, 1987, s.90). Pragmatist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr: Ontolojik balamda pragmatik felsefeye ilikin grler u biimde zetlenebilir. Gerein z deimedir ve gerek insan deneyimlerinin rndr. Her eyin deeri, yararl olmasyla llr (redi, 2009, s. 56). Pragmatizme gre deime gerekliin zn olutur; gereklik ise deneyimlerimizle oluan bir sretir. Bununla birlikte; gerei oluturmada insan ile evresi birbirini tamamlayc katklar salamaktadrlar (Yldrm, 1991, s. 51).
Pragmatizm bir kavram, ilke veya grn anlam veya doruluunu pratik sonularyla belirleyen felsefe akmdr.
26
Eitim Felsefesi
Pragmatik felsefeye gre epistemolojik balamda u nitelikler sralanabilir: Pragmatist eitimde bilgi aposterioridir, yani sonradan edinilir. Bilgi, bilimsel yntemle snama ve yanlma yoluyla renilir. Pragmatizmde bilgi, yaant yoluyla elde edilen ve doruluk deeri tayan denencedir. Doruluk deeri, snama yoluyla belirlenmi nermeler elde etmek iin bilimsel yntem ve zellikle tmevarm ie koulmaldr (Snmez, 2008, s. 41). Pragmatik felsefeye gre deerler, srekli deiim iindedir. Gerei, insan evre ile etkileimi iinde yaratr. Yararclk doas gerei insancldr. nsan deerleri, insan tercihlerinin sonucudur ve grecelidir (Sarpkaya, 2007, s. 171). nsan deerleri, insan tercihlerinin sonucudur. Karakterleri oluturan tercihler, ayn zamanda deerleri de tayin eder (Alkan, 1983, s.13).
Pragmatist Felsefe Asndan Eitim

Pragmatizme gre eitim, bireyleri ehliyetli, gl ve verimli kiiler olarak yetitirmek iin yaplan toplumsal bir itir. Bu srete birey ile toplumun ibirlii iinde almalar esastr. Pragmatistlere gre istendik davranlarn lt, ehliyet, g, verimlilik, i birlikli alma, problem zme, yaant ve bilginin greceliidir (Ocak, 2004). Pragmatist felsefeye gre eitim durumlar yaamn kendisi olmaldr (Kazu, 2002, s. 74). Pragmatik felsefeye gre eitimde konu ve ierik; anlaya bal olarak ieriklerin yaamda kullanlabilecek bilgi, beceri ve sorunlarn zmne ynelik davranlarn edinilmesini iermelidir. Pragmatist eitimde bireylere toplumsal yaamda ie yaracak, ileri kolaylatracak bilgi, beceri ve tutumlarn edinilmesi amalanr. Eitim programnn temel amac, bireyi yaama hazrlamaldr. Pratik yn, gzlem ve deneye arlk veren bir felsefe olmasndan tr retim sreleri uygulamaya ynelik etkinlikleri ierir. reten merkezli olmak yerine btncl renen merkezli bir anlay egemendir. retim sreci, yaparak ren yaptrarak ret ilkesiyle bireysel farkllklar da gzeten bir anlaya sahiptir (Bilhan, 1991, s. 135). Pragmatik felsefeye gre renme srecinde gzlem ve deneye, bilimsel aratrmaya dayal retim yntemleri kullanmaldr. Bu anlaya dayal olarak eletirel dncenin gelitirilmesi ve demokratik davranlarn iselletirilmesi yarara dayal karsamalarn yaplmas nceliklidir (Snmez, 2002, ss. 88-89). Bu felsefede lme ve deerlendirmenin, renci edinimlerinin toplumsal yaamda kullanabilme ve geliim becerilerine gre yaplmas esastr. Pragmatik retim programlarnda renen merkezli program gelitirme yaklamlar benimsenir. Programlarda hedefler esnek olup, sre ierisinde deimeye aktr. Bu adan deerlendirme boyutunda geleneksel yntemlere ek olarak bireyin kendi baarsn lt bireysel deerlendirme teknikleri de kullanlmaktadr (Terzi, 2008, s. 65). Pragmatik felsefede eitim bir sosyal sre olarak grlerek okulun temel ilevi zerinde durulur. Buna gre okulun ilevleri basitletirmi evre ile yaant ortam salamak ve sosyal evredeki kiileri dengelemek (Deirmenciolu, 2000, s.91). Okul bu ilevleri yerine getirirken demokrasi ve katlm igrlerine yer vermesi amalanr. Demokratik snf ortam, rencinin aktif biimde derse katlm salayan etkinliklerin oluturulmas ile bireyin geliimi amalanr. Okul yaama hazrlk deil, yaamn kendisidir (Terzi, 2008, ss. 64-65).
zgrlk iinde insann varoluunu ve kendini gerekletirmesi sorunlarn irdeleyen ada bir felsefe akm.
Varoluculuk
Egsistansiyalizm, Trkedeki karl Varoluuluktur. nsan merkeze alan, insann yabanclamasna kar zgrlemesini ama edinen bir felsefi akmdr. Felsefenin arkesi (tz) tek tek insandr ve en ne kan temsilcileri, Frederick Nietzs-
27
che, Karl Jasper ve Jean Paul Sartredr (Hilav, 1985, ss. 138-140). Varoluu felsefeye gre eitim bireyi yaratmal, zgrl gelitirmeli, bu konudaki gizli ve ak basklar belirlemeli ve etkisizletirmelidir. Ama bireyin uyumlatrlmas deil, zgrletirilmesi olmaldr (Tozlu, 2003, s.57). Varoluculuk, bireyin geliimi odakl almalar esas alr. Aklc olmayan bu dnyada bireyin var oluunu aratrma konusu edinilir. retmen iin renci nesne deil znedir ve retmen, okul ya da toplumun gereksinimlerinin karlanmas iin kullanlan bir ara deildir. Okul, bireyin kendisini bulmasna olanak salamaldr (Kuntus, 2001). Varoluu eitimin kimi zelikleri u biimde zetlenebilir: Eitimin en temel amac, insann kendini gerekletirilmesine olanak verilmesidir. alma konular toplum bilimleri, sanat ve felsefe odakl seilmesini savunur. Bilgi nesnel ve kesin deil, zneldir. zgrlk bir bakma seme, eylemde bulunma ve sorumluluk almadr. Birey btndr, btncl olarak ele alnmaldr. Birey hem yaayan gereklik hem de olabilecek potansiyeldir. Snama boyutunda bireyin varoluunu gerekletirip gerekletirmedii deerlendirilmesi amatr. Aslnda renciyi okul ve retmen deil, kendi snamaldr (Snmez, 2006, ss. 81-83). Varoluu felsefeye gre eitim temel amalarndan biri, bireyin bilisel ve duyusal yetenekleri gelitirmek olmal. rencinin geliimi, dnce retebilme yeterliliine ya da yeteneklerine gre belirlenir. Eitimin amalar her zaman insancl deer ve ltlere gre oluturulmaldr. Bilgi var olanlarn tekrar deil, insan tarafndan yaratlandr. Birey kendinden sorumludur ve zgrlk salanrsa yaratclk geliir (Topses, 2006, s. 39). Varoluculuk felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr: Ontolojik balamda varoluculuk felsefesine ilikin u grler ortaya konulabilir. Heiddgere gre arke kendiliinden olan, gelitirilemeyen bir bilin formu, yani ruh halidir. nsan kendi kendini meydana getirir, bakalarna bakarak onlarn iinden geerek kendi kendini deerlendirir. nsann kendini zgrlk iinde yaratmas ve bunun sorumluluunu duyumsamas beklenir (Ergn, 2006, ss. 33-34). Epistemolojik adan u dnceler ifade edilebilir. Kayg, endie, tedirginlik gibi insan kiiliin kimi niteliklerin en temel zellii apriori olmalardr. Bilgi, bilinen olmann bilincidir. Bilmek demek, nesne araclyla kendimize ne olmadmzn haberini vermek demektir (Snmez, 2008, ss. 121-122). Varolucular iin bilgi nesnel ve kesin deildir. Bilgi hem aposteriori ve sezgisel olabilir. Bilgi insann yaants ve tasarmlarnn sonucudur (Ercan, 2008, s. 65). Varoluculua gre gerek bilgi aklla elde edilemez, gereklik daha ok duyumsanarak renilir (Bilhan, 1991. S. 141). Varoluculuk felsefesine gre deerlerin yaratlmas insann kendi znn yaratlmasdr. Deerler mutlak deil; srekli oluum iindedir. nsan kendi kendini semek, belirlemekten sorumludur. Deerlerin oluumu, insann kendisinin oluumuna paraleldir (Yazc, 2001, s. 145).
Varoluu Felsefe Asndan Eitim

Genel olarak varoluu eitim anlay, zgrlklk, bireyselcilik ve bireyin kendini gerekletirmesi temalarna dayanr. Bu amala klasik eitim tanmlarnda ilenen istendik davran kazandrma asndan toplum ya da otorite odakl deil; birey odakllk sz konusudur. Varoluu felsefeye gre eitim sistemlerinin amac bakmndan en temel gr, ocuu zgr birey olmaya tevik etmektir. Eitim bask unsuru olarak kullanlmamaldr. Uzmanlamann isel gelimeyi engellemesi nedeniyle ar uzmanlamaya kartlk vardr (Ercan, 008, s. 65). Ayrca varoluculuk bir sosyal varlk olarak insann toplum iinde ve insan ideali iin eitil-
28
Eitim Felsefesi
mesine kardr. Varoluu anlaya gre lm bize varolmann ve yaamann deerini gstermektedir. Yaygn bir deyimle kiinin yarn lecekmi gibi yaamas ve hi lmeyecekmi gibi almas ve kendini gerekletirmesi gerekliliktir (Ergn, 2006, 34). Varoluu felsefe sosyal organizasyon ve grup dinamizmine kartl nedeniyle bireysel gven duygusunun da gelitirilmesini amalar (zyurt, 1999, s. 179). Varoluu felsefeye gre retim programlarnda konu - ierik ve renmeretme sreleri doal sreler olmaldr. Her nerede eitim gereksinimi varsa, retici, renen ve retilecek konu varsa, orada eitim olasl vardr. Eitim sreci doal ve serbest olduunda sonsuz bir boyutla ilgilenmek olana doar yani snrsz bir program uygulanma olana bulunur. Varoluu felsefeye gre retme renme sreci de btnyle retim program da dondurulmu olamaz. Beeri konular merkeze alnarak insann su, gnah, zdrap, trajedi, lm ve nefret aklamalar beeri adan anlatlmaya allr. Toplumsal olmaktan yerine bireysellik n plana karlarak grup renimi yerine bireysel farkllklar odakl almas esastr (Ergn, 2009, s. 52). retim yntemleri bakmndan probleme dnk almalardan ok bireysellii gelitirecek sanat ve dn birliktelii salayacak teknik ve yntemlere yer verilmesi amalanr (Alkan, 1983, ss. 26-27). Varoluu felsefeye gre lme deerlendirme sreleri asndan formal bir sre izlenildiini sylemek olduka gtr. Bununla birlikte renenin kendi varolucu anlaya gre lme deerlendirme srecinde u noktalara dikkat edilmesi beklenir. Bireyin kendini gerekletirip gerekletirmedii yoklanmaya allmaldr. Bireyin sezgiye dayall ve zgr seim yapp yapmad belirlenmelidir. Sorumluluk duygusunu ve yaratclk becerilerini snayan lme deerlendirme etkinlikleri oluturulmaldr (Snmez, 2008, s.130). Genel bir yaklamla varoluuluk felsefesinin eitime yansmalar zgr birey, zgr toplum ilkeleriyle zetlenebilir. Bir yandan genel bir toplumsal birliktelik yerine bireyin kendini gerekletirmesi amalanmaktadr. Varoluu anlay, zgrlk ve ada nitelikler gstermekle birlikte; devletin egemenlik hakk, ortak bilin ve kltrlerin oluturulmas bakmndan uygulamada ne derece gerekletii nemli bir tartma konusudur.
SIRA SZDE
Sizce Trkiyede eitim uygulanmakta mdr? Uygulanyorsa hangi okullarda uySIRA pragmatik SZDE gulanmaktadr?
DNELM Liberalizm
DNELM
Liberalizm, zgrl birincil S O politik R U deer olarak ele alan bir ideoloji, politika gelenei ve dnce akmdr. Bu balamda DKKA T bir felsefi liberalizmi salt akm olarak alnmasndan ok daha geni bir sosyoekonomik politik bir SIRA SZDE anlaytr.
AMALARIMIZ
K T A P
Liberalizm kavram zerine tartmalar genitir. Genel olarak etimolojik bakmdan zgrlk karl S O R U olarak kullanlmakla birlikte gnlk dilde farkl anlamlarda kullanlmaktadr (Yayla, 2002, ss. 16-17). Liberalizm, zgrl birincil politik deer olarak ele alan bir ideoloji, politika gelenei ve dnce akmdr. Bu balamDKKAT da liberalizmi salt bir felsefi akm olarak alnmasndan ok daha geni bir sosyoekonomik politik bir anlaytr. Tarihsel olarak gemii daha ncelere gitse de aSIRA SZDE da anlamda liberalizm ondokuzuncu yzyl ideolojisidir. Liberal ideoloji burjuva snfnn ok fazla ekonomik sorunlar olmad iin ruhban ve aristokrat snf ile hukuksal haklar konusunda yasa nnde eitlik isteyen yeni burjuvazinin ideoloAMALARIMIZ jisidir (ztekin, 2001, s. 255). Yine sosyo-ekonomik ve politik adan liberalizm, bireylerin ifade zgrlne sahip olduu, din, devlet ve kimi zaman kurumlarn gcnn snrlandrld, dncenin serbest bir ekilde dolat, zel teebbse K T A P olanak salayan bir serbest piyasa ekonomisinin olduu, hukukun stnln geerli klan effaf bir devlet modelini ve toplumsal hayat dzenini hedefler. LibeTELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
29
ral demokrasi olarak adlandrlan bu devlet dzeninin, ak ve adil olduu iddia edilen bir seim sistemi ile birlikte tm vatandalarn kanun nnde eit olduu ve frsat eitliine sahip olduu bir sistemdir (Tr. Wikipedia, 2011). Liberalizm temel nitelikleri bireycilik, zgrlk, akl, eitlik hogr, rza, snrl hkmet biiminde zetlenebilir (Trkne, 2003, ss. 120-121). Liberalizmin kukusuz dorudan salt bir felsefi anlay olmamas nedeniyle dier temel felsefelerde ifade edilen ontolojik, epistemolojik ve aksiyolojik alanlarda belirgin grler ortaya koymak olduka gtr. Bununla birlikte, liberalist anlayn kimi zelliklerini aada tartlan biimde zetlemek olanakldr: Ontolojik adan liberalizm, temel olarak zgrlkleri merkeze alan bir anlaytr. Bireyin hak ve zgrlklerin nihayetinde kamunun yararna genelin karna sonulanacan ileri srer. Liberalizm snflar yerine bireylerden oluan bir toplum grn benimseyip; bireylerin zgrln en yksek ama olarak belirleyip bu zgrln serbest teebbs ve rekabet zgrl, inan ve ibadet zgrl olarak tanmlar (Cevizci, 2000, s. 599). z olarak liberalist felsefe varln zgrlklerin oluturulmas ve gelitirilmesine odaklamtr. Epistemolojik adan liberalizm bilimsel bilgi savunucudur. nsan aklnn tek yol gsterici olduu kabul edilmi, insan aklnn srekli bir ekilde ileriye doru gelitii anlay sonucu akl d engellerin kaldrlarak akla uygun rasyonel bir dzen kurmann gerekliliini savunur (Aaoullar ve Kker, 1991, ss. 156-157). Deerler asndan liberalist anlayn dayana birey yine zgrlklerdir. Liberalizm, kendisini bireye dayanarak var klma ve gelitirme amacn tamaktadr. Bireyi snrlayan ve gelimesine engel olan toplum ve devlet basklarna kar bireyin tarafn tutar. Bireyi her eyin temeline oturtmas sonucu onun her alanda zgr olmasn salamaya alr. Toplumu ve devleti bu alanlar snrlandran bask unsurlar olarak deerlendirir. Devletin zorunluluunu kabul etmekte, toplumsal ilikilerin kanlmazln vurgulamakta ve bireyin zgrlnn baka bireylerin zgrl snrna kadar olduunu belirtmektedir (etin, 2002, ss. 93-94).
Liberal Felsefe Asndan Eitim

Liberalizmin salt yaln bir felsefe olmamas; ekonomi politik ynnn baskn olmas eitim yorumlarn farkllatrmaktadr. Bu durum, liberalizmin eitimle ilgili alg, bak ve anlaylarnn farkl oluunu dourmaktadr. Bir bakma bu grler, liberallerin pedagojik balamda eitime ilikin btncl program ve grlerinden ok; sosyal, ekonomik ve politik duruun eitim alanna yansmas olarak grlebilir. Liberalizmin eitime ilikin grleri bir ksm dorudan liberalizmin ak manifestosu olmayabilir. Ancak yzyllardr sosyo ekonomik ve politik olarak yaygn uygulama alan bulan bir anlayn eitim dnyasna da mirasnn olduu aktr. Liberal felsefeye gre eitim sistemlerinin amac zgr ve ekonomik bireyi yetitirmek olmaldr denilebilir. Liberal eitimin genelinde Prens Sabahattinin birey toplum iin deil, toplum birey iindir biiminde aklad anlay egemendir. Bu balamda bireyci sosyolojinin giriken, kendine yeten, zgr davranan birey yetitirmeyi amalad aktr (Tezcan, 1991, s. 8). Liberalist felsefe asndan retim programlarnn ieriinde balamnda zgrlklk ve ok ynllk egemendir. Liberalistler bireyin ok ynl, zgr, etkili ve verimli olmasn salayacak ders ve program ieriklerine yer verilmesini savunurlar. Liberalizm eitim sistemleri bireylerin hak ve zgrlklerini gelitirme, refah artrma ile zgr iletiim olana ve sosyopolitik denge salamay temel amalar olarak belirlemitir (Kale, 2009, s. 330). Liberalist eitim anlaynn retme ve renme srelerinde grecelik ve duruma uygunluk egemendir. Liberalist anlayn doruluk lt
30
Eitim Felsefesi
olarak ie yararllk, etkili, verimli olma ve bireycilik anlaylarna gre uygun yntem ve tekniklerin bulunmas serbestsi aktr. Bu balamda farkllatrlm retim, ibirlikli renme, yaplandrmaclk kimi uygulama ve amalaryla liberal anlaya greceli uygunluklar olan yaklamlardr. Nitekim Prens Sabahattin Trkiyedeki okullar fen ve dil derslerindeki kuramsallk ve rencilerin de dnsel dzey zayflklar bakmndan eletirmitir (Tezcan, 2005, s. 215). Liberal anlaya dayal olarak eitiminde lme ve deerlendirme sisteminin amac u biimde zetlenebilir. Eitim gerek sre gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlklerin bilincinde etkili, verimli, bamsz ve yaama hazr bireyler hainle gelip gelmedikleri llmelidir. Liberal eitim anlay eitim, okul ve snf ynetimine ilikin kimi grleri u biimde sralanabilir. Okullar merkeziyeti ynetim anlay ile sk bir ynetim algs iinde boulmaktadrlar. Okullar ve btn kamunun ynetiminin adem-i merkeziyeti bir dayal olmaldr (Tezcan, 2005, s. 215). Liberaller eitim politikalarnda akademik zerklie, renme ve retme zgrlne zel bir anlam ve nem verirler. retmenlerin retme, rencilerin renme hakk vardr. retmenler renmeyi kolaylatran bir snf atmosferi yaratmakla grevlidirler. renimi engelleme bakalarnn renme hakkn engellemektir. Salanmas zor olmakla birlikte, okullar siyasal ideolojiden uzak tutularak liberal yurtta yetitirecek ilevler, deerler, davranlar yntemler ykleyerek bir denge oluturmaldr (Kale, 2009, ss. 335-336).
SIRA SZDE
Trkiyede liberal eitim etkileri hangi uygulamalar olabilir? SIRA SZDE

D Trkede NELM Materyalizm, bu kavrama karlk olarak maddecilik ve zdekilik szckleri kullanlr. Materyalist eitim felsefesi kuramsal desteini tmyle materyalist bilgi kuramndan alr. Her trl gerekliin yalnzca nesnel (objektif) deil, S O R U ruhsal ve manevi olan gerekliin de zn ve temelini maddede gren, maddeden baka hibir tzn bulunmadn ne sren dnya grdr (Akarsu, 1988, DKKAT s. 144). Materyalizm, madde ve maddenin hareketleri ile deiimleri haricinde hibir eyin var olmadna dair felsef teori sistemidir. Bu gr benimseyene madSIRA SZDE deci, zdeki veya materyalist denir. Ayrca popler kltrde materyalizm, madd varlklara ve fiziksel rahatla ruhan deerlerden daha fazla nem verme anlamnda da kullanlr. Yalnzca maddenin gerek olduunu, madde ve maddenin deiAMALARIMIZ imleri dnda hibir eyin varolmadn ve varln madde cinsinden olduunu ne sren gr; maddenin, evrenin biricik ya da temel bileeni olduunu savunan varlk anlayn benimser (Cevizci, 2000, s. 629). Materyalist felsefenin eitim K T A P ve toplumsal yap ilikilerine ilikin gr u biimde zetlenebilir: Eitim ncelikle ileyii ekonomik alt yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumudur. Buna karlk eitim dier kurum ve etkinlikleri ile ekonomik sreleri etkiler. Bylece TELEVZYON ekonomik srelerle eitim sreleri arasnda belirleyen ve etkileyen olarak ift ynl bir etkileim yaps ortaya kar (Topses, 2006, s. 40). Materyalist felsefeyi tarihsel geliim iinde lk a Materyalizmi, Mekanik Materyalizm ve Diyalektik Materyalizm biiminde N T E R N E T incelemek olanakldr. lk a Materyalistlerinden Thales evrenin arkesini deimeyen olarak grmtr. Buna karlk lk a Materyalizmin ikinci gr Herakletiousa gre ise varlk madde cinsinden Ateten gelmektedir ve ate yakarak ykarak her eyi ve evren deimektedir. Mekanik materyalizm ise gerek varln madde ve maddesel varln oluturduu evren olduunu savunur (Ccen, 2000, s.230-231). Tarihsel geliim iinde eitli aamalardan geen materyalizmin ada dnyada en ok sz edilen tr Diyalektik Materyalist felsefedir.
D Ngerekliin ELM Her trl zn ve temelini maddede gren, maddeden baka hibir S O R U tzn bulunmadn ne sren dnya grdr. DKKAT
Materyalizm
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
31
Mit (sylence) szlksel anlam toplumsal ya da ilahi konularda ortaya kan toplumun gelenek ve grenekleriyle azdan aza ulatrlan ve zaman iinde deiiklik gsteren sylencelerdir.
Materyalist felsefenin bir felsefe olmaktan ok sosyo-ekonomik ve politik alanda bir politik k olarak daha ok yer edindii bir gerekliktir. Sosyolojik alanyaznda Marksist ya da atmac yaklam biiminde yer alan bu yaklamn kimi zellikleri u biimde sralanabilir: Toplumlar retim aralarna gre snflardan oluur. Marksa gre toplumsal snf olgusunun temel belirleyicisi retim aralarnn mlkiyetidir ve buna gre retim aralarna sahip olanlar ve olmayanlar olmak zere iki snf bulunmaktadr (Doan, 2004 ve Hilav, 1985, s. 123). rnein sanayi devrimi sonras kapitalist toplumda Marks sermayeye sahip olanlarn ya da kapitalistlerin egemen bir snf olutururken alt bir sosyo ekonomik katman olarak da proletarya oluturmutur. Marksa gre kapitalizm znde snf ilikilerinin atmayla nitelendii bir snf dzenidir (Giddens, 2005). Marksa gre altyap, retim aralar, retim gleri, retim ilikileri gibi ekonomi temelli kavramlarla tanmlanrken styap, din, sanat, felsefe, bilim, ahlak gibi kltr kurumlarndan olumaktadr (Kzlelik, 1994). Marks bir snfn dieri zerindeki ekonomik egemenliiyle ilgilenmi ve iilerin rettii rnlere kullanamadklar iin yabanclat ve iin kendisinin de sadece maa iin yaplan bir eylem anlamna indirgendii zerinde durmutur (Noddings, 2007). Marks devleti snf hakimiyetinin bir arac olarak tanmlam ve siyasi hakimiyeti de snflararas atmann bir yansmas olarak grm, snfsz toplum ortaya karken devletin de ortadan kalkacan iddia etmitir (Wallace, ve Wolf, 2004). Marks sanayileme ilerledike iilerin artan sefalete srkleneceini ileri srm ancak tarihi gelime aksine olmutur. Teknolojik byme Marksn ileri srd gibi her zaman mlkiyetin daha snrl ellerde toplanmasna yol amam mlkiyeti datan anonim irketler, hisse senetleri, kooperatifilik, zararl tekellere kar alnan nlemler, iiye toplu pazarlk gc veren sendikaclk, sosyal gvenlik nlemleri Marksizmin tahminlerini boa karmtr. Marks eit ve genel oy ilkesinin etkilerini de yeterince deerlendirememitir. Demokratik rejimle ynetilen lkelerde eit ve genel oy, siyasi iktidar geni halk kitlelerinin dertleriyle ilgilenmeye itmitir (Doan, 2004). Materyalist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr. Ontolojik adan materyalist felsefe arkenin madde ile maddedeki elikinin dourduu srekli devinim olduunu ne srer (Snmez, 2008, s. 113). Toplumsal olgularn nedeninin madde olduunu ve deiimin kanlmaz bir olgu olduunu savunur. Bu deiimin de tez, antitez ve sentez srecinden oluur. Materyalizmde asi bir ruh anlay vardr ve bu anlaya gre toplum; meruluklar hakknda benimsenen mite dayanarak bir arada tutulan bir gler sistemidir (Scruton, 1995). Epistemolojik adan materyalist felsefeye gre bilgi beynin diyalektii ile doann diyalektiinin etkileimin sonucu oluur. Materyalist felsefede ruh ve manevi deerleri yaratan maddedir ve asla maddesiz ruh grlememektedir. Madde her ruhun dnda vardr. dealistlerin aksine eyleri yaratan fikirlerimiz deildir; fikirler eylerden yaratlr (Politzer, 2005, s. 54). Aksiyolojik balamda materyalist felsefeye gre deerler, srekli deiim iindedirler. Deerler maddi dnyann bir yansmasnn rndr. Grnen, somut geleri gereklik olarak benimseyen materyalizm idealist anlay ve tavrlara kartlk gsterir. Nitekim, genelde vahiye dayanan gelenek ve kutsanan batl inan ve kanaatlere kar olumsuz tavr gelitirir (Trkebilgi, 2011). Dnce biimi asndan materyalist felsefenin en nemli katks diyalektik dnme biimini kazandrm olmasdr. Diyalektik materyalist felsefenin temel ilkelerini u biimde toplamak olanakldr. Evrende her ey karlkl etkileim iindedir ve birbirlerine baldr. Her ey deiir ve dnr. Nicel birikimler zamanla ni-
32
Eitim Felsefesi
tel deimeye neden olur. Evrende srekli olarak kartlarn mcadelesi vardr (Politzer, 1998, ss. 57 - 117). Dnceyi maddenin, bilgiyi gerekliin bir yansmas olarak almas dolaysyla Yansma Teorisi olarak bilinen teoriyle ayn zemine dayand sylenebilir (Wikipedia, 2011). Diyalektik materyalist akm, geni kitlelerin olay, olgu ya da sreleri idealist dnme biiminden farkl dnlmesini salamtr. Ayrca birinci ve ikinci dnya savalar ncesi ve sonras sosyalist kuramn ve reel sosyalist uygulamalarn dnsel temelini oluturmutur. Felsefede idealizme; ekonomik yaamda kapitalizme ve liberalizme kar anti tez oluturarak yeni sosyal demokrasi, sosyal refah devleti gibi anlay ve sentezlerin olumasn salamtr.
Materyalist Felsefe Asndan Eitim

Materyalist felsefe kendisinin dorudan bir eitim felsefesi olmasndan ok yeni bir eitim felsefesi oluturulmasna katk salamas asndan nemlidir. zellikle sosyalist lkelerde uygulama olana bulan politeknik eitim materyalist felsefenin bir bakma eitim alanna yansmasdr denebilir. Materyalist felsefenin eitime baknn temeli eitimin snfsal ve maddi znn bulunduu grne dayanr. Materyalist eitim, dorudan materyalist bilgi kuramn temel alr. Bu balamda maddi olan, srekli olarak son etkiyi oluturur. Baka deyile maddi sreler, ekonomik sreler, st yapsal kurum olan eitimin temel belirleyicisidir. Bilin, nasl bir evrede maddeye dnyorsa eitimde maddeye dnr (Canbaz, 1998, ss. 11-12). Materyalist felsefeye gre eitim sistemlerinin amac daha ok sosyo-ekonomik ve politik odakldr. Kukusuz, materyalist eitim felsefesi temel desteini sosyolojik atma kuramndan alr. Materyalist yaklamn eitimi sosyolojik olarak yorumlad ne srlebilir. Bu balamda eitimi toplumsal bir st kurum olarak yorumlar. Eitim amac, egemen snflarn istedii biimde sistemi yeniden retme, sisteme uygun i gc ve istendik davranlara sahip birey yetitirmektir (Macionis ve Plummer, 1998, ss. 538-539). Materyalist felsefe asndan retim programlarnn ieriinde retime dnk derslerin olmasdr.Bu balamda en belirgin nitelii eitimin retim amal grlmesidir. rnein ekonomi, politika, felsefe, fizik, kimya, biyoloji, matematik, tarih, sanat ve beden eitimi ve zellikle teknik dersler temele alnmaldr (Snmez, 2008, s. 44). Materyalist eitim anlaynn retme ve renme srelerinde eitimi daha ok snfsal z ile ele alr ve eitimin bilimsel sosyalizmin ilkelerine dayandrlmasn amalar. retim programlar u ilkelere dayandrlmaldr. Eitim etkinliklerinde kuram-uygulama btnl olmaldr. Eitim retim iin ilkesine bal olarak okul bir endstri kurumu olmaldr. Bireylerde kollektif bilin oluturulmal ve retime ynelik alma alkanl gelitirilmelidir. Eitim ortamnda karakter eitimine yer verilmelidir. Diyalektik akl yrtme retilip, kullanlmas salanmaldr (Snmez, 2008, ss. 118-119). Materyalist eitime gre lme ve deerlendirme boyutunda u anlaylara yer verildii grlebilir. ncelikle retime dnk alma alkanl kazanlp kazanlmad, diyalektik materyalist dn biiminin kavranp kavranmadn snanr (Snmez, 2008, s. 120). Materyalist felsefe eitim sistemlerinin ileyiine ynelik eletirileri ile daha ok radikal pedagojinin douuna katklar bulunmutur. Bu katklar erevesinde arztalep dengeleri ile eitimin hkmetlerce kamusal bir ykmllk olarak tannmasna da nemli etkileri olmutur. retim programlarnda dnsel adan ve felsefi ileyi bakmndan kapitalist ilikiler kar anti tez oluturarak toplumlarn demokratiklemesine etkisi olduu sylenebilir.
33
Natralizm
Naturalizm, Trkede doaclk szcyle karlanmaktadr. Natralizmin pratikte birbirini tamamlayan iki grle betimlemek olanakldr. ncelikle natralizm her eyin doal olduu, yani varolan her eyin doal dnyann bir paras olup, aratrmaya zg yntemlerle aratrlmas gerektiini savunur. Her eyin doa bilimlerinde rneklenen yntemlerle aklanabileceini savndadr. Natralist anlay ayn zamanda doann paras olduunu ifade eder (Cevizci, 2000, s. 275). Rousseau, Pestalozzi ve Spencer bu akmn en ok bilinen nclleridir. Natralizm, doann tm gereklik olduu dncesinden hareket eder. Doann kendisi insanlar, insan doasn ve tm varlklar ieren ve bunlar aklayan btnsel bir sistemdir. Natralizm devinim halinde olan maddenin yaln bir dzen iinde olduunu ileri srer (stner, 2005). Natralist felsefe realist felsefeden etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve deer kayna olarak grmtr. Natralistler, insan zihnini doal kavramlarla aklayarak, insan doal bir varlk olarak iyi olduunu ifade ederler (redi, 2009, s. 59). Edebiyat, felsefe ve etik boyutlarnda natralist felsefenin grleri; felsefenin doann yanstlmas olduunu, doann egemenlii, rol ve ahlak anlaynda da yine doal bir bakn egemen olduunu ileri srer. Edebiyatta ve sanatta natralizm ya da doalclk, doay detaylar ile olduu gibi yanstmay ngren akmlarn genel addr. Felsefede natralizm, hereyin doal varlklardan, doal nedenlerle olutuunu, doast varlklara ve aklamalara itibar edilmemesi gerektiini savunan dncedir. Ahlak felsefesinde natralizm, ahlak karmlarn, ahlak olmayan ifadelerden yaplabilecei kuramn benimser (Yazc, 2001, ss. 105-107). Natralist felsefenin doa, insan ve toplum ileyiine ilikin grlerinin ana temas, doa odakllk, doann egemenlii ve doaya uyum biimindedir. yle ki natralizme gre doann, nesnel yasalar uyarnca ileyen bir dzeni vardr. Gzlem ve deneye dayal bilimler, ite bu yasalar sayesinde doa ile ilgili her alanda salam, kesin bilgilere ulaabilir. Natralizm, doa bilimlerinin sanata ve edebiyata uygulanmasyla ortaya kmtr. Natralist anlaya gre gerek olduu gibi yanstlmal, yaamn kaba ve baya saylarak ele alnmayan ynleri de ilenmelidir. Natralist anlaya gre birey, iinde yetitii toplumsal ve doal evrede biimlenir. Ekonomik ve toplumsal basklar altnda ezilen bireyler, ilerinden gelen gl drtlerle hareket ederler. Alnyazlarn belirleyebilme gcnden uzak olduklarndan davranlarndan da sorumlu tutulamazlar (Gutek, 2006, ss. 80-86).
Realist felsefeden etkilenen natralist felsefe doay tek gereklik, bilgi ve deer kayna olarak grmtr. Natralistler, insan zihnini doal kavramlarla aklayan, insan doal bir varlk olarak iyi olduunu ifade ederler.
Natralist Felsefe Asndan Eitim

Natralist felsefe genel olarak eitime katklar insana odaklanma, doaya uygun ve uyumlu alma biiminde verilebilir. Eitim sistemlerinin kltrleme ve bilgi aktarmaclk ilevinin yerine natralizm akm ad stnde eitim srecini doala brakan bir anlaya dayanmas gerektiini belirtir. Natralist felsefeye gre eitimin amac, insanlar insan doasnn gerektirdii ekilde ve bu doaya uygun bir yaam dorultusunda yetitirmektir. Birey doal bir ortamda reneceklerini ilgi ve yeteneine gre seecektir (Kazu, 2002, s. 68). Natralist eitim anlayna gre eitimin amalar belirlenirken u dnceler temel alnmaldr. Program evrenin bir paras olan doaya ve insana uygun olmaldr. Duyumlar doann anlalmasn kolaylatrr; duyumsamalar gelitirilmelidir. Doadaki sreler yava olduu iin eitim sreleri de yava seyretmelidir (stner, 2002, s. 105). Natralist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve konu
34
Eitim Felsefesi
balamnda ilenilecek ders ve konular insann doay kavramasna ve insann doal geliimine katk odakl olmaldr. ocua yetikin olana kadar hibir inan ve deer benimsetilmemelidir. retim programnn odana ocuun duygular konulmaldr (Terzi, 2008, ss. 63-64). Natralist felsefeye gre retme renme srelerine ynelik retim program ncelikle renci merkezli ve demokratik olmaldr. Hazr bilgi olmamal, bizzat yaparak yaayarak renmeli, doal bir ortamda karlat problemleri kendi zmeli, duygularn gelitirmeli, bilgiyi sylenildii iin deil; anlad iin edinmelidir (Deirmenciolu, 2000, ss. 93-94). erik bireyin doayla uyumunu kolaylatracak ekilde oluturulmaldr. retim programlar hazrlanrken ocuun drtleri ve duygular temel alnmaldr. Bireylerin alglarn gelitirmeye ynelik, ezberci olmayan yntemler kullanlmaldr. retmen rolleri, renciyi zorlamamal, onun evresiyle etkileimin gelitirmeye almaldr. Natralizm anlaynda retmen aceleci olmamal, sabrl olmaldr ve ocua seenekler sunmaldr. Natralist retim anlaynn temel amac ocua bir ey retmek deil, ona doru, aydnlk dnce oluturmasna katk vermek ve doal olarak renmesini salamaktr (Snmez, 2008, s.107-108). Bu nitelie uygun olarak natralizmin zel bir lme ve deerlendirme sistematiinin olduunu sylemek olduka gtr. Nitekim Natralist felsefenin ncllerinden Rousseau Emile adl eserinde retmen kendi hedeflerini Emilee dikte etmeye kalkmayacak, aksine Emilein ihtiyalarna gre eitim verecektir. Rousseau ocuun renmeye hazrbulunuluun da nemli olduunu ifade eder (Noddings, 2007). Bireye zorlama yaplmamal, istek ve ihtiyalar dikkate alnmaldr. Hazrbulunduklar zaman lme ve deerlendirme uygulanmaldr. Natralist felsefe ve ncllerinin eitim alanna etkilerini insan iin, insana gre ve doaya uygun sloganlaryla anlatmak olanakldr. nsan odak almas, doann ileyi ve duyarlln yaama ve eitime uyarlanmas balamnda Naturalist felsefe eitim alanna nemli katklar sunmutur. ada eitim sistemlerinde de insan, evre ve doa gibi konularn aratrma ve gelitirme boyutlu allmas natralist yaklamn gnmze kimi yansmalar olarak yorumlanabilir. Bununla birlikte natralizme kar kimi eletiriler de yaplmaktadr. Bu eletirilerin odanda insanlar iyi kabul etmenin bizi ahlaki kntden kaynaklanan hayal krklna urataca kaygs bulunmaktadr. Natralizmin savunucular da modern insann kendini incelemesi ve evrendeki durumunu anlamas ile kendini bulaca iddias ile karlk vermektedirler (Mayer, 1992).
Pozitivizm
Pozitivizm, olguculuk modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizm anlayta sadece fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlay vardr. Pozitivizm Auguste Comteun 19. yy. da ortaya att dncelerle yaplanr. Daha sonra 1920de Viyana evresi tarafndan mantksal pozitivizm ad ile yeniden yaplandrlr. Pozitivizmin ana iddias metafiziin hibir deeri olmad iddiasdr. ncleri ondokuzuncu yzylda August Comte (1789-1857) ve yirminci yzylda Machdr (1838-1936). Bu felsefi yaklamn onsekizinci yzyldaki aydnlanma felsefesinin izdmleri olduu sylenebilir. Comte, Kantn metafiziin hi olmazsa ahlaki bir deeri olduu anlayna kar kmakta ve metafiziin ahlaki deeri olduunu kabul etmemektedir (Arslan, 2007).
35
Pozitivizm, olguculuk modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizmde teoloji ve metafiziin dland, sadece fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bir bilim anlay vardr.
Pozitivist felsefe ve geleneinin en nemli filozoflarndan Auguste Comtea gre toplumlar bilimsel yani pozitivist dnme aamasna ulancaya kadar uzun bir tarihsel sre yaamtr. Felsefe ve sosyoloji alanyaznnda hal yasas olarak bilinen bu anlaya gre felsefi ve dini bak alar teolojik aama, metafizik aama ve pozitif aama olmak zere deiik aama geirmitir. Teolojik aamada tm olay ve olgularn oluumu tanr ya da kutsallk atfedilen varlklarla aklanmaya allmtr. Tanrbilimsel aama adyla da anlan bu dnemin en belirgin zellii, insanolunun anlayamad olay ve durumlar akn bir kaynakla aklama yoluna gitmi olmasdr. Metafizik aamada ise olay, olgu ve durumlar ruh, lmszlk gibi doast soyut kavram ve deerlerle aklanmaya allmtr. Evreni yneten artk insana benzeyen bir varlk deil; soyut nitelii, iyilii, gzellii olan varlklar almtr. Ortaan sonunda balayan pozitif aamada ise bilinmeyenler bilimsel yntemle aklanmaya allmtr. Akln btnyle imgelemin stesinden geldiinin varsayld bu son dnemde insanolu artk deneye ak olgularla, bu olgular arasndaki ilikilerle, bu olgularn altnda yatt dnlen yap, dzen ve yasalarla ilgilenmektedir. Bu dnemde insanlar doadaki ve toplumsal yaamdaki olgular aklayabilmek iin somut gzlenebilir olgular incelemeye ynelmilerdir. Bu inceleme esnasnda olgular arasndaki neden-sonu ilikileri gzlenip, bu ilikilerdeki dzenlilikler ve ardarda geliler yasalarla ile aklanabilmektedir. Bununla birlikte bu anlay zamanla pozitif din, pozitif ahlak kurmak biiminde eletirilmi ve olanakszl zerine kimi kartlklar gelitirilmitir (Arslan, 2002, ss. 61-62). Pozitivist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini aadaki biimde zetlemek olanakldr Pozitivist felsefeye gre ontolojik balamda u grler n plana kmaktadr. Ancak olgular bilinebilir ve olgular konusundaki bilgiler de mutlak deil sadece grecelidir. Bilmek nceden grmek iindir. Kantlanmad srece bir nesnenin varl ifade edilemez. Salam bilgilere olgularn incelenmesi yoluyla ulalabilecei ve kesin bilgilere yalnzca deneye dayanan bilimlerle ulalabilecei varsaylr (Hilav, 2003, s. 297). Comte deerli bilginin sadece kullanlabilen bilgi olduunu ne srmektedir. Bilginin ne olduunu aklayan bilgi kuramlar deil gerek hayatta kullanlabilen bilgi nemlidir (Frost, 1989). Ona gre eer bir kii problemlerini zebilecek ve ihtiyalarn karlayacak bilgiye sahipse bu bilginin tarihsel kaynann nemi yoktur (Arslan, 2007). Bu nedenlerden tr pozitivistler asndan bir ilkin belirlenmesi deneye bal bir kantlama gerektirir. Pozitivizme gre epistemolojik adan u zellikler sylenebilir. Bilgiler olgulara dayanmaldr ve aprioridir. Kantlanmayan, olgulara dayanmayan bilgilerin geerlilii yoktur. zellikle mantk pozitivistler bilimsel bilginin deneyime dayal olmasn savunmulardr. (Cevizci, 2007, ss. 66-67). Pozitivizm olgularla desteklenen ve olgularla ilgili verilere dayanan bilginin en salam bilgi olduunu ileri sren yaklamdr. Pozitivizme gre deerler u biimde olumaktadr. Toplumlar ve deerler duraan deil hareket ve deiim halindedir. Ahlak konusunda en yksek ide (fikir) insanlk idesidir. Toplumun duran deil kmldayan yn olan sosyal dinamiin en temel idesi ilerlemedir (Gkberk, 2008, 416-417). Pozitivistler bir bakma deerleri insanln ulat son durum olarak deerlendirirken bu durumun srekli deiime ak olduunu belirlemilerdir. Pozitivist felsefe dnrleri bilimsel dnce biimini benimsemilerdir. Pozitivist felsefe bilgilerin dorulanabilir, kantlanabilir bilgiler olmas kouluyla kabul edilebileceini savunur. Anlaml nerme dorulanabilir nermedir. nermelerin
36
Eitim Felsefesi
doruluu deneysel dorulama ile mmkndr (Arslan 2003, ss. 51-52). Ondokuzun yzyldaki gelimelerle birlikte pozitivistler, insan zihninin tm gereksinimlere yant verebileceini bunun bilimsel bilgi ile karlanabileceini baka bilgi trlerinin dorular bulamayacan ileri srerek bir mutlaklatrma yoluna gitmilerdir (Topdemir, 2008, s. 34). Bir bakma pozitivist felsefe dnrlerinin zamanla bilimsel bilgi tek doruculuktur anlayna yneldikleri sylenebilir. Scwartz ve Ogilvy (1979)dan aktaran Yldrm ve imek (2008, s. 31)a gre bilimsel dnmeye yol gsteren pozitivist paradigma u temel nitelikleri gstermektedir. Gereklik basittir ve hiyerari dzenin ilkesidir. Evren mekaniktir. Gelecek ve yn bellidir. Paralar arasnda nedensellik ilikisi vardr. Deiim niceliksel ve birikimlidir. Nesnellik zorunludur. Genel olarak yaplan bu zetle evreni akl yoluyla anlama mmkndr, deikenler arasnda nedensellik kolayca gzlenebilir ve aklanabilir.
Pozitivist Felsefe Asndan Eitim

Pozitivist felsefeye gre eitimin amac, insanlar modern bilimi temel alan, batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden birey olarak yetitirmektir. Pozitivist felsefe ilkelere doal olmayan karsnda doal olana ynelmek, doaln bilgisiyle yetinmek, despotik, kleci, zgrlk kart irrasyonel durum ve uygulamalar karsnda rasyonel olann yannda olmak ilkelerine gre eitimi tanmlar (Kale, 2009, s. 298). Pozitivist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve konu boyutunda bireyin bilimsel dnmesini gelitirecek konulara yer verilmesi amalanr. Metafiziksel ifadelerden uzak bir ieriine sahip olunmaldr. Ayrca program ierii her ey dorulanabilir ilkesine bal olmaldr. Pozitivist felsefeye gre retme renme srelerinin dzenlenmesinde deney ve gzleme dayal almalarla bilimsel aratrmalara yer verilmesi tercih edilir. Pozitivistlere gre nerme ancak ve ancak doruluu ya da yanll ampirik (grgl) gzlem yoluyla kesinletirilmesi olanaklysa bilimseldir (Toprak, 2005, ss. 134-135). Pozitivist felsefeye gre lme ve deerlendirme, nesnel lmelere dayandrlmaldr. lme aralarnn geerli ve gvenirlii belirlenmi olmaldr. Sorular pozitivist bakn kavranlp kavranlmadn ve bilimsel dnme srelerini lebilir nitelikte olmaldr. Bilginin rencinin zihninde depolandn gsteren llebilir, gzlenebilir davran deiikliklerini belirlemeye ynelik lme ve deerlendirme aralar kullanlmaldr. Pozitivist felsefenin eitim, okul snf ynetimi balamnda eitime etkisi olduka nemlidir. Bu etki bir bakma pozitivist yaklamn genel ynetim yaklamlarna etkisinin bir rndr. Klasik ynetim yaklamlarndan Fordizm, Fayolizm ve brokratik yaklamdaki hiyerarik anlay znde pozitivizm etkisidir (Frat, 2006, s. 43). Bu durum pozitivizme gre okullarn merkezi otoriteye ballk ve merkezden ynetim anlayn glendirmektedir. Ayrca eitim, okul ve snf ynetiminde ast-st, retmen-renci ilikilerinde objektif bir yaklamn olmas esastr. Pozitivist felsefenin hem genel yaama hem de eitim alanna katklar iki farkl adan yorumlanabilir. yle ki ncelikle bilimsel dncenin yaama aktarlmas insan ve toplum yaamnda geni ufuklar at aktr. Olay, olgu ve durumlarn bilimsel olarak kavranlmas, yorumlanmasnda bylece adalama yolunda cumhuriyet ve demokrasi ideallerinin gelimesinde olumlu etkiler yaratmtr. Bununla birlikte kimi sorunlarn zm ya da sorularn cevaplanmasnda pozitivist felsefenin eksik kaldna ilikin eletiriler de yaplagelmitir. Nitekim pozitif bilim anlaynda deerlerin bilimin konusu olmasn reddedilmi ve deerlerin bilim iinde meru bir yerinin olamayaca ileri srlmtr. (Keat ve Urry, 2001). Daha
37
sonralar yorumsamac paradigmalarn temel k kaynaklar ve eletirleri de bu gr temel almtr. Pozitivist felsefenin eitim alanna etkileri hem program hem de ynetim boyutlu gelimitir. Eitim alannn bilim olarak gelimesi, aratrma ve gelitirme abalarnn eitim alanna uygulanmas program boyutlu kimi katklardr. Ynetim alannda ise, eitim ynetim alannda bilimselliin egemenlii ve buna bal olarak klasik ynetimin kimi uygulamalarnn eitim kurumlarna uygulanmas bu katklarn bazlardr (Frat, 2006, s. 44). Norm kadro uygulamalar, kural ve dzenlemeler yaplarak yasa temelli bir sistemler kurulmas ve meslek eleman seiminde nesnellik gibi uygulamalar bu yine yine eitim ynetimi alanna ynelik katklar olarak tanmlanmaktadr.
Postmodernizm
Postmodernizm, modernizm sonras ya da tesi anlamnda kullanlmaktadr. Postmodernizm olumlu ya da olumsuz anlamda modernizmden farkllaan tm siyasal ve toplumsal deiimleri, dnsel ve kuramsal rnleri ve kltrel pratikleri kapsayan bir formlasyondur. Belli bal kalplam bir ideoloji olmaktan ok; pozitivist anlaya kar, modernlik sonras anlama, alglama, retme ve tketme anlay ile aklanr. Tanmlamak postmodernist felsefeye aykr bir durumdur. Tanmlandnda zaten kabul edilenin bir paras olur. Bu nedenle daha ok var olan dnemi postmodern durum olarak niteler. Modernizmin tam bir kartl ya da sonu olmaktan ziyade, eletirel bir kar durutur. Toplumu, Marksist yaklamn aksine retim biimleri deil; biimlendirilmi medya ekillendirmektedir (Giddens, 2006, s. 115). Postmodernizmin temel zelikleri zerine farkllklar olmakla birlikte, temel zellikleri u balklar altnda toplanabilir (Aydn, 2006): Gereklik ve doruluk: Kltre, dilsel yaplara ve zneye bamldr. Nesnellik: deolojik bir kavramdr, g, otorite ve iktidarlarn bir maskesidir. Srekli deiim: Deimeyen hibir ey yoktur. Odakszlk veya ok-odakllk: Ne kadar kltr varsa o kadar odak vardr. Temelsizlik: Varlk, bilgi ve deerin dayand sarslmaz bir temel yoktur. Benlik: Evrensel bir benlik ya da insan imgesi bulunmamaktadr. Yorumsamaclk: Her metin, farkl anlamlandrlmaya ak bir testtir. Evrensellie kar yerellik: Evrensellik, beyaz rkn deerlerini dnyaya empoze etme aracdr. Toplum mhendislii: Anti-demokratik ve totaliter bir tutumdur. st anlatlar: Baskc byk yklerdir. oulculuk: Tekilie kar oulculuun yaygnlatrlmas gerekir. Eklektizm: Her ey olur, her eyden iki yz elli gram almak gerekir. Postmodern anlay klasik retim sreleri ile rgtlenme modellerine de kartlk gstermektedir. Fordist retim tarz yerine modernizasyona bal olarak esnek alma, esnek uzmanlama gibi kavram ve anlaylarn geerli olageldii grlmektedir. Bu gelimeye bal olarak postmodern dnyann ynetsel kimi zellikleri u biimde zetlenebilir: Kurumlarda ilevsel farkllama yerini farkszlamaya brakmaktadr. Modern kurumlarn snrlar belliyken postmodern kurumlarda snrlar daha belirsizlemitir. stihdam trleri yar-zamanl istihdam, esnek alma gibi uygulamalarla deimitir. rgtlenme ilevsel gruplara gre deil, proje gruplarna gre ekillendirilmeye balanmtr (Grsel, 2003, s. 346).
Posmodernizm kimi zellikleri u biimde zetlenebilir. Gereklik ve doruluk, nesnellik, srekli deiim, odakszlk veya okodakllk, temelsizlik, benlik, yorumsamaclk, evrensellie kar yerellik, toplum mhendislii,st anlatlar, oulculuk, eklektizm. Fordizm Amerikan otomobil endstrisinin ncs Henri Ford (1863-1947) tarafndan ortaya koyulan ve uygulamaya geirilen ynetim kuram. srelerini ard arda gelecek biimde olabildiince kk paralara blerek, i srelerinde etkililik ve verimlii salamay amalar. retim bir retim band zerinde gerekleir. iler sadece iin kk bir paras zerinde beceri sahibidirler. ileri niteliksizletirmesi asndan eletirilir. Eklektisizm farkl dnce sistemlerinden seilen retilerin belli bir amala seilerek bir sistem olarak btnletirilmesidir.
Postmodern Felsefe Asndan Eitim

Postmodernizm bir eitim felsefesi olmaktan ok; siyasal, sosyal, ekonomik ok geni bir alana ynelmesi nedeniyle ok tartmal bir alandr ve eitim alan zerinde etkileri tartlmaktadr. Postmodernizm eletirel bir pedagoji yaratarak kimi almlar oluturur. Farkllklarn ve oulcuun kabullenilmesi, mutlak deerler yeri-
38
Eitim Felsefesi
ne yoruma ak seeneklerin konulmasna olanak verilmesi, tek mutlak doru egemenliine kar olunmas, grecelilik, eklektik dnme, teknoloji aracl ile gl bilgi aktarm, bilgilendirme, znellik ve znenin ykselii postmodernizmin eitim alanyla da ilgili kimi zellikleridir (Tr - wikipedia, 2007). Postmodern anlay ile tm toplumsal yap ve ileyie ilikin modern alg ve anlaya kart bir yap oluturulmaktadr. Kukusuz, bu yeni anlay, yap ve tavr yeni eitim anlay yaratma eilimi aktr. Aslnda postmodern anlayn kendine zg bir retim program olup olmad tartmaldr. Genel kabul gren gr, postmoderrn anlayn grecelilii, aslnda nesnel bilgiyi yok saymas gibi, mmkn olduu kadar nesnel verilere dayanan eitimbilimini de yok sayma biimindedir (Aydn, 2006a). Tm tartmalara karlk bir sre olma bakmndan postmodernizm adna oluan eitim anlaynn kimi temel zelliklerini aada verilen biimde toparlamak olanakldr. Postmodern felsefeye gre eitim sistemlerinin amac bir kesin olutan ok greceli bir oluudur. Bireyin yaamasn kolaylatracak, tketimi dzenleyecek tm dzenleme ve anlaylar bir bakma postmodern anlayn onaylad anlaylardr. ncelikle toplum artk sanayi toplumu deildir ve buna bal olarak eitim yapsal olarak kitle yn eitimi ve meslek kazandrma ilevi artk greceli olarak ilevini yitirmektedir. Bireyin yaratclk ile eletirel dncenin gelitirilmesi, esneklik, zerklik, dinamizm, yksek iletiim becerisi, empati, ikna ve ibirlii gelitirilmesi gereken niteliklerdir (ahin, 2004). Postmodern felsefe asndan retim programlarnn ieriinde ok ynllk, ok kltrllk, bir bakma dzensizlik bulunmaktadr denilebilir. z itibariyle serbesti bir anlay ve algya sahip olan postmodern yaklam kat bir program anlay olmayn dourmaktadr. Postmodern eitim anlaynn retme ve renme srelerinde grecelik ve bireysellik baskndr. inde yaadmz yzylda bilginin renilmesinde ok tketilmesi nem kazanmaktadr. letiim teknolojisinin hzla gelitii dnyamzda bilgi ok ksa srede kitlelere ulamaktadr. Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gncelliini yitirmektedir. Kukusuz byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmek olacaktr (Szer, 2011). Postmodern eitimde snfn art koulmas yoktur (Tezcan, 2002, s. 13). Bu balamda her yer eitim programlarnn uygulama alan olarak grlebilir. Postmodernist felsefe bilginin retilmesinden ok tketilmesini nemsemektedir. letiim teknolojisinin hzla gelitii dnyamzda bilgi ok ksa srede kitlelere ulamaktadr. Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gncelliini yitirmektedir. Kukusuz byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmek olacaktr. Postmodern eitimin zel bir lme ve deerlendirme sistemi oluturduunu sylemek olanakl deildir. Modernist eitimde retmen erki temsil ederken, postmodern eitim retmenin ak erkine kar klmaktadr. retmenin erki temsil etmesi eitimsel olarak basknn, iddetin ve ideolojik alamalarn temeli olarak kabul edilir (Aydn, 2006b, ss.62-63). Bu durum bir bakma renci merkezlie doru eilmedir denilebilir. Bununla birlikte postmodernizm, modernizmin renci ile retmen arasndaki uurumunu ve sosyolojik mesafesini kaldrrken, renci ve retmen arasnda gvene dayal bir iliki yaratlmasn n plan karr. Evrensel bilgi ve yksek kltr ile kitle kltr arasndaki ayrm ortadan kalkmaya balamtr. Onun yerine toplumlarn kendi deerleri n plana kmaktadr. Evrensel doruluk veya snf anlay geerliliini yitirmi daha esnek ya da daha ok birey odakllk g kazanmaya balamtr. Postmodern grlerin eitime ilikin kimi sonular u biimde zetlenebilir (Szer, 2007):
39
Grecelik, eklektik yaklam ve merkezi kontroln kalkmas eitimin belirli amaca gre almas kimi zorluklar karmaktadr. Eitimde medyann rolnn deimesi ve nem kazanmas retmenin ve kalp retim programnn etkisini azalmaktadr. Okuryazarlk tm medyann okuryazarlna ynelmitir. Yetenee gre eitim yaplmaldr. Kitle eitiminden kiisellemi retime, tek retimden oulcu retime, kat programlardan esnek programlara, retmenin program balatma ve yneltmesinden, rencinin balatmasna ve grup planlamasna, baml ierikten, bamsz ierie gei salanmaldr Postmodern eitim anlayna ynelik olumlu olumsuz grler u biimde verilebilir. ncelikle postmodern eitim bir dzensizlik nedeniyle eitim biliminin kastl ve istendik davran deitirme temel anlayna kartlk oluturmaktadr. Bu durum, sosyalletirme, ulusal birliktelik gibi birletirici ilevi bulunan eitim sistemlerinin sarslmasna neden olabilir. Buna karlk farkllklarn gz nne alnmas, ok kltrllk, yorumsamac bak gibi alg ve anlaylarla hem felsefi dnyaya hem de eitime yeni baklar kazandrd da bir gerekliktir. Sizce Trk Eitim Sistemi daha ok hangi genel felsefelerin etkisindedir? SIRA SZDE
SIRA SZDE
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME DNELM ETKLER

Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda eitim sisteminin oluturulmasna etki eden S O R U en temel anlay yeni ulus devletin kurulmasdr. Bu bak as uzun yllar eitim sistemini etkiledii grlmektedir. Trkiyede erken cumhuriyet biiminde tanmladmz Cumhuriyetin ilk yllarna damgasn vuran dnsel bak asnn DKKAT eitime bak Mustafa Kemalin grlerinde kendini bulmaktadr. Mustafa Kemalin temel bakna bal olarak eitim alanna yansmalar ve eitime felsefi etSIRA SZDE kileri u biimde aktarlabilir. ncelikle ada bir ulusal devlet yaratlmas amac eitimin milli olmasn dourmutur. Bir baka temel nitelik ise eitimin ievuruk ve uygulamal olmas istemidir. Laiklik ve bilimsellik bir baka nitelik olarak grlAMALARIMIZ mektedir. Mustafa Kemal dnce sistematii iinde sorunlarn aklc gereki, bilimsel ve insancl zme yaklam egemendir. Bu baka gre de Mustafa Kemalin yaam ve eitim gr baskn bir biimde rasyonalist, pozitivist bir K Tve A hmanist P ierik tamaktadr denilebilir (Alkan, 1983, s.50-51). Kurulutan 1950lilere hatta 1980lerin sonuna kadar eitim sisteminde genel hatlaryla Kemalizmin etkisi son derece yksektir. Felsefi olarak Atatrkn pragmatist, pozitivist T E L(olgucu) E V Z Y O N ve rasyonalist (aklc) bir lider olmas eitim felsefelerini de son derece etkilemitir. Atatrkn eitim anlaynda ulusal olma, bilimsellik, uygulamal ve ilevsel olma, laiklik, frsat eitliine sayg ve retim birlii gibi ilkeler en nemli satr balardr NTERNET (Tezcan, 2000, ss. 16-20). retim basamaklarna gre ise, okulncesi eitime ge geilmi olmas bu alanda hem niceliksel hem de niteliksel sorunlarn birikmesine neden olmutur. Bununla birlikte coua grelik, yaamla i ielik gibi nitelikleri nedeniyle Trkiyede okulncesi eitim pratik adan yaamla en ok uyumluluk gsteren bir kademedir. Oyun, okul, aile ve evre ibirlii nitelikleri nedeniyle yer yer pragmatizm, yer yer realizm ve natralizm etkilerin sistemde grlmektedir. lkretim kademesinde genel felsefelerin etkisi belirli lde yine yararclk, yaama hazrlama nitelikleri gstermektedir. lkretim genel olarak finansman, fizik mekn, reh-
DNELM
Mustafa Kemal dnce sistematii iinde sorunlarn S O R U aklc gereki, bilimsel ve insancl zme yaklam egemendir. Bu baka gre DKK AT de Mustafa Kemalin yaam ve eitim gr baskn bir biimde rasyonalist, pozitivist ve hmanist bir SIRA SZDE ierik tamaktadr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Trk eitim sisteminde baskn olarak bilgi ve kltr aktarmaclk egemendir. Pozitivist felsefenin yer yer egemenlii olmakla birlikte, yaplandrmaclk anlaylarnn nfus ve snav basks nedeniyle uygulanma olana zayf kalmaktadr.
40
Eitim Felsefesi
berlik hizmetlerinin gerei gibi yaplamamas ve zel eitime muhta ocuklarn eitimden yararlanamamas gibi sorunlar yaamaktadr (Erdem, 2010, s. 36). lkretimde bilimselliin temel alnmas nitelii ile pozitivizm; yaama hazrlk ve kltr aktarmaclk etkisi ile realizm felsefeleri olduka basknlk gstermektedir. Ancak sitemin srekli nfus basks altnda olmas, bir st retim basaman snavna hazrlk kaygs sistemi olumsuz etkilemektedir. Bu kayg sistemin giderek bilgi aktarmac esasici bir anlaya srklemektedir. Yaplandrmac tm uralara ve isteklere karlk sistem uygulamada bilgi ve kltr aktarmacla doru eilim gstermektedir. Ortaretim kurumlarn genel ve mesleki ortaretim biiminde iki farkl boyutta incelemek olanakldr. Genel orta retimin daha ok eitlilik gstermesi, ders programlarnn pratik yaamdan uzak oluu ve niteliksel sorunlarla kar karyadr. Bir bakma genel orta retim sistemin nfus basks ve arz-talep sorunu nedeniyle daha ok yksekretime gei rol yklenmektedir. Bu balamda bilgi aktarmaclk ile kltr aktarmacln egemen olduu bir sistem nitelii gstermektedir. Mesleki ve teknik ortaretim yksekretime gei sorunlar yaamas nedeniyle ncelikle bir talep sorunu ile kar karyadr. Okulun talep, ok eitlilik, i bulma ve yksekretime gei sorunlar sorunlarnn en temel olanlardr (Erdem, 2010, ss. 41-42). Bununla birlikte Trk eitim sistemi iinde pragmatiklik, ok tekniklilik niteliklerini en ok gsteren retim kurumlardr. stelik mesleki ve teknik ortaretim bilgi ve kltr aktarmaclk ilevlerini de getirmekle de ykmldr. Yksekretim giri, sre ve ktlar asndan bir baka felsefe benimseme bakmndan sorunlu alanlardan biridir. Talebi karlayamama, Trke alanyazn yetersizlii, akademik, mali ve ynetsel zerklik, yenileme, aratrma ve gelitirmede yetersizlik, mezunlarn istihdam gibi ok eitli sorunlarla kar karyadr (Erdem, 2010, ss. 46-47). Buna karlk sistemin pozitivist yn ar basmakta; ortak derslerle ortak kltr ve ulusal deer aktarm yaplagelmekte; ancak sre pragmatik ve liberal olma alarndan sorun yaamaktadr. Yaygn eitim yeterince yaygn olmamakla birlikte ie vurukluk, yaam boyu renme, i iinde eitim rnekleri bakmndan kimi baarl rnekleri bulunmaktadr. Yaygn eitimde yaam boyu retim ile i eitimi realist ve pragmatik etkilerin grld sylenebilir. Genel olarak bakldnda Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir ideoloji aktarm ile idealist felsefe baattr. evreye uyum ve kltrel davranlarn kazandrlmas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr. Pozitivist felsefenin etkisi olduka geni olmakla birlikte kltrel deiim ve etki ile postmodernizmin etkisi yaygnlamaktadr. deolojik tercihler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak eitim sisteminde materyalist felsefe reel olarak etkisizdir. Ancak bir alma alan olarak bu felsefenin st retim kurumlarnda deinildii sylenebilir. Farkllatrlm retim, ibirlikli renme gibi ada uygulamalar sistemin arz-talep sorunu ve yetersizlikler ve geleneki yapsnda pek fazla yer bulmamaktadr.
41
zet
A M A
Genel felsefi akmlarnn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini kavramak dealizm, tm gereklii ruhsal ya da dnsel sayan, tm bilgilerimizi alg, imge ve dnce gibi bilin srelerine indirgeyen grtr. dealist felsefeye gre, bilgi sadece akln rndr. nsan deerini ok yksektir ve bu deer eitimle ykseltilebilir. Eitimde ama kiiyi iyiyi, doruyu ve gzeli aramaya yneltmektir. Eitim bireye akl kullanmay, evreni tanmasna olanak verecek etkinlikleri iermelidir. retmenin asl ilevi renciye bilgiyi sezdirme ve kefettirmedir. Deerlendirme renci baarlarnn birbirleriyle kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih edilmektedir ve akln kullanlmasna olanak verilmektedir. Realizm, gerein insan zihninin dnda var olduunu ve gerek bilginin insann dnda bireyden bamsz bulunduunu savunur. Realist eitimde genel ama bireyin topluma uyumunu salamaktr. Buna temel amaca bal olarak amalar, yeni kuaklara kltrel miras aktarmak ve insan toplumsal yaama hazrlamaktr. Eitimle bireyin toplumsal gereklie gre yaama hazrlamas amalanr. rencilerin uygulama, gzlem, deney vb almalarla deerlendirilmesine allr. Pragmatizm, ilke veya grn anlam veya doruluunu pratik sonularna gre belirleyen bir felsefe akmdr. Pragmatizme gre eitim bireyi becerikli, gl ve verimli kii yapmak iin yaplan toplumsal bir itir. reten merkezli olmak yerine btncl ve renen merkezli bir anlay egemendir. erikten ok dnme, sorun zme, yaratclk ve yararclk nemlidir. renme srecinde gzlem ve deneye, bilimsel aratrmaya dayal retim yntemleri kullanmaldr. Eletirel dncenin gelitirilmesi ve demokratik davranlarn iselletirilmesi yarara dayal karsamalarn yaplmas nceliklidir. Varoluuluk, insan merkeze alan, insann yabanclamasna kar zgrlemesini ama edinen bir felsefi akmdr. Eitimin amac bireyin yaratlmas, zgrlnn gelitirilmesi, basklarn etkisizletirmesini salamak olmaldr. Varolucu eitim bireyin geliimi odakl almalar esas alr. alma konular toplum bilimleri, sanat ve felsefe odakl seilmesini sa-
vunur. renci, retmen iin nesne deil znedir ve birey retmen, okul ya da toplumun gereksinimlerinin karlanmas iin kullanlan bir ara deildir. Liberalizm hem bir felsefe hem bir siyasal reti ya da ekonomik bir uygulamadr. Liberalizm zgrl politik bir deer, bireylerin ifade zgrlne sahip olmas gerektiini din ve devlet gcnn kimi zaman snrlanmasn savunan dncenin serbest ekilde dolamasn ve ekonomide zel teebbse olanak verilmesini ve serbest piyasa ekonomisini savunmaktadr. Eitimin ieriinde zgrlklk ve ok ynllk egemendir. Liberalist eitim anlaynn retme ve renme srelerinde grecelik ve duruma uygunluk egemendir. Eitim gerek sre gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlklerin bilincinde etkili, verimli, bamsz ve yaama hazr bireyler hainle gelip gelmedikleri llmelidir. Eitimin adem-i merkeziyeti bir anlayla ynetilmesi tercih edilir. Materyalizm, her trl gerekliin zn ve temelini maddede gren, maddeden baka hibir tzn bulunmadn ne sren dnya grdr. Evrende her ey karlkl etkileim iindedir ve birbirlerine baldr. Temel dnme biemi u temel ilkelere dayanr: Her ey deimektedir ve dnr. Nicel birikimler zamanla nitel deimeye neden olur. Evrende srekli olarak kartlarn mcadelesi vardr. Eitim amac, egemen snflarn istedii biimde sistemi yeniden retme ve sisteme uygun i gc ve istendik davranlara sahip birey yetitirmektir. Eitim ncelikle ileyii ekonomik alt yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumudur. Ekonomi ve eitim arasnda ift ynl bir etkileim vardr. Natralizm, realist felsefeden etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve deer kayna olarak grmtr. Natralistler, insan zihnini doal kavramlarla aklayan, insan doal bir varlk olarak iyi olduu, zlem ve deneye dayal bilimler, ite bu yasalar sayesinde doa ile ilgili her alanda salam, kesin bilgilere ulaabileceini savunmaktadrlar. Natralist felsefeye gre eitimin amac, insanlar insan doasnn gerektirdii ekilde ve bu doaya uygun bir yaam dorultusunda yetitirmektir. Eitim, renci merkezli ve demokratik olmaldr. Yaparak yaa-
42
Eitim Felsefesi
yarak renmeli, doal bir ortamda karlat problemleri kendi zmeli, duygularn gelitirmeli, bilgi anlamak iin edinmelidir. Natralistler eitimi bireye retmek iin deil, bireyin aydnlk dnce oluturmasna katk vermek iin dzenlenmesini savunurlar. Pozitivizm, modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizm teoloji ve metafizik iermeyen, sadece fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlay vardr. Eitim alannda ise bilimsel yaklamn egemen olmasn amalayan pozitivizm, deney ve gzleme arlk vererek nesnel sonulara ulalmasn savunmutur. Postmodernizm, kalplam bir ideoloji olmaktan ok; pozitivist anlaya kar modernlik sonras anlama, alglama, retme ve tketme anlaydr. Postmodern felsefeye gre, toplumu retim biimleri deil; biimlendirilmi medya ekillendirmektedir. Eitim alanna yansmalar, medyann daha youn kullanm, ok seslilik, merkezi kontroln kalkmas eletirel bir pedagoji yaratlmas, tek retimden oulcu retime, kat programlardan esnek programlara gei istemleri biiminde zetlenebilir.
A M A
Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk Eitim Sistemi zerindeki etkilerini tartmak Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir ideoloji aktarm ile idealist felsefe baattr. evreye uyum ve kltrel davranlarn kazandrlmas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr. Pozitivist felsefenin etkisi olduka geni olmakla birlikte kltrel deiim ve etki ile postmodernizmin etkisi yaygnlamaktadr. deolojik tercihler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak eitim sisteminde materyalist felsefe reel olarak etkisizdir. Ancak bir alma alan olarak bu felsefenin st retim kurumlarnda deinildii sylenebilir. Farkllatrlm retim, ibirlikli renme gibi ada uygulamalar sistemin arz-talep sorunu ve yetersizlikler ve geleneki yapsnda pek fazla yer bulmamaktadr.
43
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi retmenlerin genel felsefeleri renme gerekelerinden biri deildir? a. Eitim felsefelerinin daha iyi kavranlmas b. retmenlerin felsefi bak as sahip olma gereksinimi c. retmenlerin mesleki bir rneklik oluturma gereksinimi d. Dnme yntemlerinin daha iyi kavranlmas e. Eitimin niceliinin artrlmas 2. dealist felsefe ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. Eitim, bireyin zihinsel srelerini gelitirmeyi amalar. b. nsan, zgr iradeli bir varlktr. c. Eitimde temel ama faydal ve ie yarar bilgiyi retmektir. d. nsan, kimi yeteneklere doutan sahiptir. e. Geree ulamann bir yolu, insann kendi dncelerini gzden geirmektir. 3. dealist felsefeye gre aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. Ceza, eitimde kullanlmamas gereken bir yntemdir. b. retmen, bilgi aktarmcs deildir. c. rencinin doruyu bulmaya almas nemlidir. d. reticilik becerisi tek bana yeterli deildir. e. rencinin istekli olmas bir gerekliliktir. 4. Realist felsefe ile ilgili aadakilerden hangisi yanltr? a. Bilgi, insan zihni ile d dnyann etkileimiyle gerekleir. b. Varla dair bilgi, duyu organlarmzla algladmzn tesindedir. c. Alglama, nesnenin maddi yanyla ilgilidir. d. Ahlak asndan iyiliin lt insan yararna olmasdr. e. Deerler topluma oluturulur. 5. Materyalizme gre altyap aadaki kavramlardan hangisi ile tanmlanr? a. Din ve sanat b. Eitim ve felsefe c. Bilim ve ahlak d. Ekonomi ve retim e. Kltr kurumlar 6. Natralist felsefeye gre eitimle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? a. retim program renilecek bilgiyi hazr sunmaldr. b. Bilgi sylendii ekliyle edinilmelidir. c. Bireylerin alglarn gelitirmeye ynelik yntemler kullanlmaldr. d. renci gerektiinde zorlanmaldr. e. retim program retim odakl olmaldr. 7. Aadaki ifadelerden hangisi ontolojik balamda pozitif felsefenin grn yanstmaktadr? a. Bilgiler mutlaktr. b. Deney yanlglara yol aabilir. c. Bilginin tarihsel kayna nemlidir. d. Ancak olgular bilinebilir. e. Olaylar arasndaki balantlar nemsizdir. I. Eitimde temel ama bireyin yaama hazrlanmasdr. II. Eitimde bireysel farkllklara deil, ortak zelliklere odaklanmaldr. III. Gzlem ve deneye dayal retim yntemleri kullanlmaldr. IV. Her tr bilgiyi vererek rencileri hem teorik hem pratik adan yetitirmelidir. V. Eitim programlar amalar esnek ve deiken deil, nceden planlanm olmaldr. 8. Yukardakilerden hangileri pragmatist felsefenin eitim ile ilgili grleridir? a. I ve III b. I ve V c. II ve IV d. II ve V e. III ve IV
44
Eitim Felsefesi

I. Okullar adem-i merkeziyeti bir anlayla ynetilmelidir. II. Tek tek bireylerden ziyade toplumun yarar nceliklidir. III. Eitimde ama topluma uyumlu bireyler yetitirmektir. IV. Doruluun lt bilginin ie yararl ve etkililiidir. V. Eitimde lme deerlendirme srece deil rne ynelik olmaldr. 9. Liberal eitim anlayna gre yukardaki ifadelerden hangileri dorudur? a. I ve III b. I ve IV c. II ve III d. II ve IV e. IV ve V 10. Aadakilerden hangisi postmodern eitim anlaynn zelliklerinde biridir? a. Eitim sistemlerinin amac nettir ve bireyin yaamn kolaylatrmaya yneliktir. b. retme ve renme srelerinde toplumsal odakllk baskndr. c. retmen gc-otoriteyi temsil ederek eitimin merkezinde bulunur. d. Eitimin amac, bilgiyi aktarmak ve toplumsal yaam retmektir. e. Eitim, meslek kazandrma deil, bireyin yaratclk zelliklerini gelitirmeye yneliktir. 1. e Yantnz yanl ise, Felsefi Akmlarn allmas Gerekeleri blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, dealist Felsefeye Gre Eitim blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, dealist Felsefeye Gre Eitim blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Realizm blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Materyalizm blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Natralizm blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Pozitivizm blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Pragmatizm ve Eitim blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Liberalizm ve Eitim blmn yeniden gzden geiriniz. Yantnz yanl ise, Postmodernizm ve Eitim blmn yeniden gzden geiriniz.
2. c 3. a 4. b 5. d 6. c 7. d 8. a 9. b 10. e
45

Sra Sizde 1 Bu soruya dorudan evet ya da hayr biiminde yant verilmesi bizleri yanl bir noktaya gtrebilir. Dorudan bir dersin tmyle pragmatik felsefeye dayandn da sylemek mantkl olmayacaktr. Ancak zellikle fen bilgisi, corafya teknoloji ve tasarm gibi dersler ile meslek liselerinde kimi almalar pragmatik felsefenin kimi ilkelerine sahip olduu sylenebilir. Bununla birlikte zellikle bilgi teknolojilerinin geliimi, nfus art, st retim kurumlarna talep gibi sorunlar nedeniyle lkemiz eitim sistemi srekli bilgi aktarmacla ynelen bir eilim gstermektedir. Sra Sizde 2 Bu konuda retimin uygulamas ve ynetim olmak zere iki boyutlu yant verilebilir. retim balamnda dersler ne kadar zgrlk, tartmal ve birey kendini ifade etme olana buluyorsa, ders o kadar liberal izler tamaktadr denilebilir. Kukusuz bu lkenin sosyo ekonomik gelimilik ve demokratikleme dzeyiyle dorudan ilgilidir. Ynetim balamnda ise sistemin ok merkezi olmas liberal niteliklerin uygulanmas bakmndan olumsuz etkiler gstermektedir. zetle uygulanagelen eitim sisteminde liberal etkiler hayat bilgisi, demokrasi ve vatandalk bilgisi gibi kimi ders programlar dnda son derece snrldr denilebilir. Ancak eitimde zelletirme gibi uygulamalarla ekonomik liberalizmin etkisi kendini gstermey balamtr. Sra Sizde 3 Trk eitim sistemi daha ok idealist ve realist felsefelerinin etkisindedir. Bilgi ve kltr aktarmacl daha baskndr. Merkezi otoriteye ballk, ortak ders programlar, bilisel dzey davran kazandrma youn bir biimde sisteme damgasn vurmaktadr. Ky Enstitleri ile 1940l yllarda pragmatik felsefenin egemen olduu uygulamalara yer verilme olana bulunmutur denilebilir. Yaplandrmac eitimin uygulanma olana, nfus basks ve ekonomik olanaklar, retmenlerin hazrbulunuluu gibi sorunlar nedeniyle son derece snrl kalmaktadr.

Aaoullar M. A. ve Kker, L. (1991). Tanr devletinden kral devlete. Ankara: mge Yaynlar. Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: nklap Kitabevi. Alkan, C. (1983). Eitim felsefesi. Bursa: Uluda niversitesi Basmevi. Arslan, A. (2002). Felsefeye giri. Ankara: Vadi Yaynlar. Arslanta, H. . (2009). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. A. . Salam). Ankara: Maya Akademi. Aydn, H. (2006a). Eletirel akln nda postmodernizm, temel dayanaklar ve eitim felsefesi. Eitimde politika analizleri ve stratejik aratrmalar dergisi, 1(1). http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/hasanaydin_postmodernizm_egitimfelsefesi.pdf adresinden 4.4. 2011 alnmtr. Aydn, (2006b). Eitimde modern ve postmodern modeller. Bilim ve gelecek dergisi. 33, 60-69. Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management. Boston: Irwin McGraw-Hill. Baaran, . E. (1978). Eitime giri. Ankara: Bima Matbaaclk. Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar. Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effective teaching. Boston: Allyn and Bacon. Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. Ankara: Yargolu Matbaas. Bykkaragz, S., Muta, M; Ylmaz, H. ve Pilten, . (1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri. Konya: Mikro Basm Yayn Datm. Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve yaam Yaz- Gz. 11-19. Cevizci, A. (2007). Felsefeye giri. Bursa: Sentez Yaynclk. . (2000). Paradigma felsefe szl. stanbul: Paradigma. etin, H. (2002). Liberalizmin tarihsel kkleri. C. : ktisadi ve idari bilimler dergisi. 3 (1), 79-96. Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri: Eitim felsefe ilikisi. retmenlik mesleine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm. Ercan, R. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk. Erdem, A. R. (2010). Trk eitim sisteminin yaps. Trk eitim sistemi ve okul ynetimi. (R. Sarpkaya). Ankara: An Yaynclk.
46
Eitim Felsefesi
Erden, M. (1998). retmenlik mesleine giri. stanbul: Alkm Yaynlar. Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks. _____. (1985). Karlatrmal eitim 17. 12. 2007 tarihinde http://www.egitim. aku.edu.tr/ kegitim.pdf adresinden alnmtr. Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Ankara: Meteksan A.. Frat, N. (2006). Pozitivist yaklamn eitim ynetimi alanna yansmas: Alana getirdii katk ve snrllklar. Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi Dergisi20: 40-51 Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime giri. Ankara: Alkm Yaynevi. Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press. Hilav, S. (1985). Yz soruda felsefe el kitab. stanbul: Gerek Yaynevi. Gkberk, M. (2008). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi. Grsel, M. (2003). Modern ada rgtsel yap ve ynetim. Eitime yeni baklar. (Ed. A. M. Snbl). Ankara: Mikro Basm- Yaym Datm. Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed: F. Ere). Ankara: Maya Yaynevi. Kale, N. (2009). Felsefiyat. Ankara: Pegem Akademi Yaynclk. Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei. (Ed: M. Tapnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi. Keat R. ve Urry, J. (2001). Bilim olarak sosyal teori. (ev. N. elebi). Ankara: mge Kitabevi. Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12. 2007 tarihinde http://www.schoolforchampions.com/education/philosophies.htm adresinden alnmtr. Macionis, J. ve Plummer. MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing polytechnic education 17. 12. 2007 tarihinde http://www.moe.gov.sg/press/a.htm adresinden alnmtr. Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel temelin etkileri 14. 12. 2007 tarihinde http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF Interstitial adresinden alnmtr. zyurt, S. (1999). retmenlik mesleine giri. Adapazar: DeiimYaynlar. ztekin, A. (2001). Siyaset bilimine giri. Ankara: Siyasal Kitabevi. Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: . Erdost). Ankara: Sol Yaynlar.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk. (2007) Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk. Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yaynclk. _____. (2002). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk. Szer, E. (2004). Eitimin felsefi temelleri. retmenlik mesleine giri. (Ed. E. Szer). Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. M. Gltekin). Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11. 2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~sozer/post.htm adresinden alnmtr. ahin, . (2004).Postmodern a ve hmanist eitim. XIII Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay. 4.4. 20011 tarihinde http://www.pegema.net/dosya/dokuman/63.pdf adresinden alnmtr. Terzi, A. R. (2008). Eitim bilimine giri. Ankara. Detay yaynclk. Tezcan, M. (2005). Sosyolojik kuramlarda eitim. Ankara: An Yaynclk. . (2002). Postmodern ve kresel toplumda eitim. Ankara: An Yaynclk. . (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara: An Yaynclk. . (1991). Eitim bilimleri eitim sosyolojisi. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Topdemir, H. G. (2008). Felsefe. Ankara: Pegem Akademi. Toprak, E. (2005). Eitimin bilimsel temelleri. Eitim zerine. (Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynclk. Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri Eitim bilimine giri (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm. Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakanl Yaynlar. Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2011) Liberalizm. 23. 3. 2011 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/ Liberalizm adresinden alnmtr. Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2007) Postmodernizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmtr. Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12. 2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/ felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html adresinden alnmtr.
47
Trke Bilgi. (2011). Materyalizm 23.3 2001 tarihinde http://www.turkcebilgi. /materyalizm/ ansiklopedi#ansiklopedi html adresinden alnmtr. Trer, A. (2009). Eitim bilimine giri. Ankara: Detay Yaynclk. Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk. Trkne, M. (2003). Siyaset. Ankara: Lotus Yaynevi. redi, L. (2009). Eitimin felsefi temelleri Eitim bilimine giri (Ed. L. Krolu ve C. Elma). Ankara: Pegem Akademi. stner,M. Eitimin bilimsel temelleri Eitim zerine. (Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynevi. Wiles, J. ve Bondi, J. (2002). Curriculum development. Ohio: Upper Saddle River. Wikipedia. (2011). Diyalektik materyalizm. 21.03. 2011 tarihinde http://tr. wikipedia. org/wiki/Diyalektik_Materyalizm adresinden alnmtr. Yazc, S. (2001). Felsefeye giri. Bursa: Alfa Aktel Kitabevi. Yapc, M. (2007). Eitim politikalar ve etkileri 10.10. 2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/ text.php adresinden alnmtr. Yayla, A. (2002). Liberalizm. Ankara: Liberte Yaynlar. Yldrm, A. ve imek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel aratrma yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk. Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed: Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Eitim Felsefesi Akmlar
49
Kaynak: http://www.citibabes.com/education/category/educational_philosophy Eriim Tarihi: 08.05.2011 Eitimin bir davran deitirme sreci olarak grlmesi doru ancak eksik bir yaklamdr. Eitim lke ynetimine katks asndan politik; kt kaynaklarn retilmesi ve tketilmesine etkisiyle ekonomik; insan davrann toplumsal srete deitirmeyi amalamas ynyle de toplumsal nitelik tar. Eitimin bu sosyoekonomik ve politik nitelii, sre ve kurumlarnn ok ynl incelenmesi ve deerlendirilmesini gerektirir. Ancak bu inceleme ve deerlendirme bir yandan genel felsefi bir baka bir yandan da pedagojik alann kendine zglne bal olarak farkl felsefi yaklamlara gereksinim duymaktadr. Eitim, retim ve ders programlarnn ama, ierik, retme-renme sreleri ile lme deerlendirme boyutlarna ilikin hangi baklarn egemen olaca, retmenin ve rencinin ilevlerinin nasl olaca, ynetim, disiplin ve psikolojik hizmetlerin nasl verilecei bir bakma birer eitim felsefesi sorun alanlardr.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra, Eitim felsefesinin ilevlerini aklamak, Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini tartmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
50
Eitim Felsefesi
rnek Olay niversite ve retmenler Eitimi Tartt! Teknik niversiteye rektr olarak Prof. Dr. Turul Erkln atanmasndan sonra niversite kent i birlii rneklerine bir yenisi daha eklendi. Teknik niversitenin yeni rektr farkl grlere son derece ak ve kent-niversite i birliine yatkn bir kiilik sergiliyor. Bu etkinliklerden biri, Ky Enstitleri Kuruluu yl dnm nedeniyle niversitenin Atatrk Kltr Merkezi Krmz Salonunda 17 Nisan Pazartesi gn saat 10.00da yapld. Panelin konusu Eitim Sistemimizi Etkileyen Felsefeler Dn Bugn ve Yarn biiminde belirlenmiti. Tren alnda istiklal marnn okunuu, Baretmen Mustafa Kemal ve tm ehitler iin sayg duruu ve al konumalarndan sonra panele geildi. Salon retmen aday genler, ilimiz emekli retmenler derneine ye emekli retmenler ve retim elemanlaryla hnca hn doldurulmutu. Eitim Fakltesi Dekan Prof. Dr. Aygl Karzek tarafndan ynetilen panelin katlmclar, Eitim Emekileri Sendikas ube Bakan Ali Emeki, Emekli retmenler Dernei ube Bakan brahim retmenolu, Eitim Fakltesi retim Grevlisi Hdr Trkz ile retim yesi Do. Dr. Ayegl retir katldlar. Paneldeki ilk konumac Hdr Trkz, yeni Cumhuriyetin ky enstitleri modelini mill devletin ihtiya duyduu yeni insan yetitirme almas olarak niteledi. Ancak Trkiyede eitimin genel olarak bilgi ve kltr aktarmacl konusunda yetersiz kaldn ve mill hars kltrden uzak olduunu vurgulad. Sistemin, srekli olarak smrgeci glerin hegemonyas altnda bulunduunu da ekledi. Eitim Emekileri Sendikas adna sz alan Bakan Ali Emeki konumasna; eitim sistemlerinin retim ilikilerinden soyutlanamayacan, sosyoekonomik alt yapnn st yap kurumu olan eitim sistemini belirlediini vurgulayarak balad. Trkiyede eitimin emperyalist sisteme bal ilediini, bilgi aktarmacl ile daimici, kltr aktarmacl ile esasici ve muhafazakr olduunu ayn zamanda oven ve rk ierie sahip olduunu aktard. Ayrca neoliberal etkilerle eitimde zelletirmenin srdrlerek eitimin yoksul halk ocuklarna kapatldn ifade etti.. Panelde nc olarak sz alan Emekli retmenler Dernei Bakan brahim retmenolu, eitim sistemlerinin bir yandan retici gleri gelitirirken dier yandan ulusal deerleri de aktarc nitelikte olmasn gerekirken Trkiyede uygulamalarn bunun tam tersi olduu savn ileri srd. Bununla birlikte sistemin doay hi ama hi nemsemediini aksine bilgi dzeyini srekli len oktan semeli soru odakl, yarmac bir sistemin oluturulduunu vurgulad. Ayrca genlere tt genler yani tost ile test genleri demenin bir yanl olduunu ifade ederek Mustafa Kemalin, yarnn umudu olan genlere yakan bir eitim sistemi oluturamamann byklerin suu olduunu vurgulad. Panelin son konumacs Ayegl retir, eitim felsefelerin sistemlerin pusulas olduunu vurgulayarak lke eitim sistemlerinin tek bana bir eitim felsefesine dayandrlamayacan belirtti. Buna karn politik yapnn, sistemleri srekli bask altnda tuttuunu ve sistemi politize ettiini sistemin Trkiyede srekli nfus basks altnda bulunduunu aklad. Trk eitim sisteminin bu nedenle bilgi aktarmac odakl altn eitimin retimden soyut ve ezberciliin arlkl olduunu belirtirken zellikle son yllarda yaplandrmac yaklamla dev, uygulama almalarna da yer verilmesinin desteklenmesi gerektiini syledi. Panelin ardndan, Ky Enstitlerinin kurulu, geliim ve kapatlmas srecini konu edinen bir belgesele de yer verildi. Bu ilk etkinliin ardndan emekli retmenler, retim elemanlar, eitim fakltesi rencileri ile niversite yneticileri birlikte le yemeine katldlar. Yemein ardndan merkez ktphanede Ky Enstitl retmen yazarlarn kitap sergisi ald.
Anahtar Kavramlar
Eitim felsefeleri Daimicilik Esasicilik lerlemecilik Yeniden oluturmaclk Politeknik eitim
indekiler
GR ETM FELSEFESNN LEVLER ETM FELSEFESNN AKIMLARI
3. nite - Eitim Felsefesi Akmlar
51
GR
Yirminci yzyl, eitim asndan yaygnlama, eitim teknolojilerin daha yaygn kullanlmas, demokratikleme ve daha ilevsel retim uygulamalarnn ortaya konulmas tartmalarnn yapld bir dnem olagelmitir. Anlan yzyl uzun yllar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk sava dnemi ile bu bloklarn dnda genelde az gelimilik nitelii ile bir nc dnyann olduu bir tarihe tanklk edilmitir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik modelinin sonlanmas, kimi uygulamalarnn da bakalamlk nitelii ile bir bakma tek kutuplu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmitir. Artk yirmibirinci yzyl yirminci yzyldan sorunlarla birlikte nitelikli bir eitim, eitimin yaygnlatrlmas ve tm toplumsal kesitlere ulatrlmas, frsat ve olanak eitlii, demokratikleme, mikro dzeyde disiplin sorunlarnn zmlenmesi, eitim srelerinin dinamiklii, ilevsellii ve ievurukluu sorunlarn tartmaktadr. Bu sorunlarn belirlenmesi, zmlerinin tartlmas ve zm uygulamalar z gerei bir ynden felsefi bir bak as sorunudur. Eitim felsefesi hem eitim yneticisinin hem de retmenin bir bakma yol gstericidir. Gerek eitimin sosyo-ekonomik, politik ve pedagojik ilevlerinin kavranmas, gerekse eitim, retim ve ders programlarnn oluturulmas, uygulamaya konulmas ve deerlendirilmesinde bir bak as, strateji ve taktik oluturmak bir gerekliliktir. Bu gereklilik iyi kavranlm ve iselletirilmi felsefi bir bak asyla yerine getirilebilir. Kukusuz bak as kazanmak ise alana zgnl ile eitim felsefelerinin renilip iselletirilmesi ile olanakldr.
ETM FELSEFESNN LEVLER

Eitim felsefesi tanm, betimleme ve ilikileri incelenirken genelde iki alann ibirliinden hareket edilir. Kukusuz z gerei eitim felsefesi, eitim ve felsefe etkileimin eitim alannda uygulan olarak tanmlanabilir. Felsefe, tm disiplinlerin ynlenmesi, ilemesi ve deerlendirilmesi iin temel yol gsterici bir disiplindir. Bu durum felsefenin sorun, olgu ve olaylara btncl bakmasndan kaynaklanr. Eitim ise genelde farkl alan betimlemesi ile tanmlanr. ncelikle yaygn tanmlamayla bireyin davrann kastl ve istendik ynde deitirme olarak tanmlad grlr. Bir bakma eitim, kiileri yetitirme, gelitirme ve biimleme srecidir (Yldrm, 1991, s.9). Eitim ayn zamanda istendik davran gelitirmenin yapld mikro ortam okul -eitim kurumlar- ve makro tm toplum ve ulusal uluslararas boyutlaryla sosyoekonomik politik bir kurumdur. Eitim bir nc balamda ise sosyoloji, psikoloji ve ynetim gibi kimi disiplinlerden yararlanan uygulamal bir bilim alan olarak da betimlenir. Pedagojik balamda ifade edilen biimiyle eitim bir davran oluturma ve gelitirme sreci olarak programn ynetimidir. Eitim srecinin; ama, ierik, sre ve ktlarnn oluturulmas, ilemesi ve deerlendirilmesi disiplinler aras ura alandr. rnein eitim sreci girdi, sre ve kt boyutlarnn tmnde sosyoloji, psikoloji, siyaset, ekonomi vb. deiik disiplinlerden yararlanr ve etkilenir. Ancak eitimin tm ileyiinde eitim felsefesi klavuz ilevi grr. Bir bakma eitim felsefesi eitim iine yn veren bir disiplindir (Kazu, 2002, s. 71). Bu balamda eitim felsefesinin ilevleri aada belirtilmitir. Eitimin felsefi adan ele alnnda eitimin d grn, eitimin ierii ve kullanlacak dil olmak zere e zerinde durulur. Eitimin dtan grn balamnda kltr ile eitim uzlalar ve eitimin kltr tarafndan
52
Eitim Felsefesi
Eitim felsefesinin eitim srecinin ama, ierik, sre ve ktlarnn nasl oluturulaca, ilenecei ve deerlendirileceine ilikin disiplinler aras egdm salar.
nasl algland veya eitimin kltr nasl grd sorunlar zerinde durulur. Eitimi ierii boyutunda eitimi ynlendiren ilkeler, temel k noktalar, dnceler, idealler, eitim topyalar, eitim tasarm ile ilgili konular sz konusudur. Kullanlacak dil balamnda eitime ilikin kavramlarn terimletirilmesi ile olan ve olmas gereken dil konularnda felsefe eitim alanna katklarda bulunur (otuksken, 1996, ss. 47-53). Bir bakma bu durum u biimde zetlenebilir. Felsefe ve eitim felsefesi bir toplumsal kurum olarak eitime kltrel yap oluumda etki etmektedir. kinci etki ise felsefenin amalar, vizyon, misyon saptamalarndaki ve ideal oluturmadaki rol ile model oluturma etkisidir. nc etki ise eitimin programa asndan nasl kavramsallatrlaca etkisidir. Eitim felsefesi, eitimin gerekletirilmesinde farkl alanlar arasnda egdm salayarak btncl bir yaklam salar. Eitim felsefesi, farkl disiplin ve yaklamlarn eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar. Eitim; planlama, ynetim ve deerlendirme boyutlaryla karmak bir sretir. Eitim felsefesi bu balamda klavuz liderlik ilevi yklenir. rnein ama, ierik, sre ve deerlendirme birlikteliini salanmas iin yol gstericidir. Ayrca eitim felsefesi; sosyal, siyasal yap ve eitim program uyuumunun salanmasna katkda bulunur. Eitim felsefesi eitimin amalarn etkileyen ve belirleyen etkenlerden biridir. Eitimin amalarnn sisteme yn veren sosyal, ekonomik ve siyasal srelerden soyutlanmas olanakszdr. Amalar, zleri gerei okullarn sosyal rolleri ve ocuklarn gereksinimleri asndan bir eitim felsefesini yanstr (Burden ve Byrd, 1999, s. 27). Eitim felsefesi bir bakma amalara yap, ileyi ve olanaklara bal btncl bir ierik kazandrr. Eitim felsefesi, retim programnn elerinin ibirlikli ve dzenli allmasna olanak salar. Genel olarak formel eitimin planl, programl bir ama dorultusunda belirli bir meknda uzman kiilerce yaplmas amalanr (imek, 2008, s. 5). Eitim alannda amal, dzenli ve sistemli allmas zorunluluktur. Bu balamda eitim felsefesi program gelitirme srecinde amalarn temel sayltlarnn akla kavuturulmas, aday amalar belirlenmesi ve deitirilmesi ile ama i ve d tutarllklarn deerlendirilmesi ve amalarn nem srasna koyulmas konularnda eitim alanna katkda bulunur (Ertrk, 1998, ss. 42-43). Eitim felsefesi amalar dnda eitim programnn dier boyutlarnda da i grr. Program ieriini seme ve programn dzenlenmesi, renme ve retme sreleri ile okul ve snflarda ne tr yaant ve etkinliklerin vurgulanmas gerektii konularndaki temel sorulara yant arar (Erden, 1998, s. 124). Bu adan bakldnda felsefenin program gelitirmenin temelleri arasnda ok nemli bir yeri bulunmaktadr. Eitim felsefesi derslerin ama ierik ve deerlendirme tutarlklklar salamaya alr (Topses, 2006, s. 29). Felsefe ve eitim felsefesi eitim kurumlarnn ynetimi alanna ve ynetim srelerinin egdmne katkda bulunur. Eitim felsefesi, eitim alanna eitim program gelitirme yannda eitim ynetimi boyutunda da katkda bulunur. Gerek genel ynetim, gerekse alt sistemlerin ynetiminde vizyon ve misyonun belirlenmesi, znde bir felsefenin ie koyulmasdr. Genel olarak misyonun saptanmasnda rgtte egemen olan inan, deer ve rgtsel ncelikleri ieren felsefe gl bir etmendir (Bartol ve Martin, 1998, ss. 190-191). Bu balamda okul igrenlerinin rollerinin tanmlanmas (Wiles ve Bondi, 2002, s. 57) alma koullar, mesleki rgtlenmeleri, ynetsel strateji ve taktikler birer felsefi bakn rndr. Eitim felsefesi esas olarak eitim politikalarnn nasl olacann belirleyicileri arasndadr. Eitim politikalar gemiin izlerini tayan,
53
Eitim felsefesi, bir eitim politikas belirleyicisi olarak gemiin izlerini tayan, bugnn gereksinimlerine yant veren, gelecee ynelik alglamalar bnyesinde tayan bir alma alandr.
bugnn gereksinimlerine yant veren, gelecee ynelik alglamalar bnyesinde tar. Srekli (srdrlebilir), kapsayc ve gelitirici zelliklere sahip olmas beklenen eitim politikasnn felsefe, kltr ve bilim olmak zere sa ayana oturmas beklenir (Yapc, 2007). Bu adan eitim felsefesi eitim politikalar ve uygulamalarna yn veren varsaym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemlerinin temelinde yatan insan anlaylarn deerlendirir (Ergn, 2006, s. 30). Eitim felsefesi eitim sorunlarnn belirlenmesi ve zmlenmesine de katk salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn felsefeye dayal btncl bir bak asyla ele alnp incelenmesi, deerlendirilmesi, eletirilmesi ve irdelenmesini amalar. Bu etkinlik bir bakma eitimi her ynden aydnlatma, ynlendirme ve netletirme anlamna gelir (Deirmenciolu, 2000, s. 86). Eitim felsefesi eitimin nelii, ne olduu ve ne olmas gerektii sorularn yantlayarak genel strateji ve taktikler izer. Eitim felsefesi eitimin ne olduu zerine de alr. Bir toplumsal kurum olarak eitimin ilevlerinin ne olaca bir eitim felsefesi yaklamn gerektirir. Bu balamda eitimin ne iin var olaca, ilevleri, amalarn gereklemesi iin sahip olunmas gereken g ve nitelikler eitim felsefesinin alma konusudur (Sarpkaya, 2004, s. 157). Felsefesiz bilimin kr ve sar olduu sylemi genel kabul gren anlaylardan biridir (Snmez, 2006, s. 62). Bu bak asna dayanarak eitim alannn eitim felsefesiyle bir rota izdii ve her aamada klavuzland sylenebilir. Felsefe eitim olanaklarnn datlmas ve amalarnn biimlendirilmesinde etkili bir faktrdr. Eitim kurumlarnn makro ve mikro dzeyde hangi amalara gre alaca, kime ne tr ve ne lde eitim olana salanaca zlmesi olduka g, tartmal sorunlardr. Nitekim bu balamda bireylerin yetenek, ilgi ve eilim ynlerinden bireysel farklar nasl belirlenecek ve ne lde gz nnde tutulacaktr sorularnn yantlanmas olduka gtr. Birbirine yakndan bal olan bu sorular dikkatle incelendiinde yantlarn hem bilime dayal olgusal, hem de deer yarglarn ieren tercihlere dayand grlr (Yldrm, 1991, ss. 13-14). Bu balamda deer yarglar ile ilgili olan boyut kukusuz ekonomi-politik, sosyal din gibi ok boyutlu olmakla birlikte felsefi bir sorundur. Eitim felsefesi eitim sorunlarnn zmnn balang noktasdr. Genel olarak eitim bireyleri belli amalara gre oluturma, gelitirme ya da biimlendirme srecidir. Eitim kurumlar bu srete insann ham madde olarak kullanlmas, eitim sisteminin toplumsal ak bir sistem olmas gibi nedenlerden tr srekli sorun, atma ve eletirel alan iindedir. Sorunlarn neye gre ve nasl zlecei bir bakma bir felsefi baka gereksinim gsterir. Eitim felsefesi eitimcilere ve retmenlere deerler oluturulmasna ve deerlerin aktarlmasnn yntem ve tekniklerinin retilmesini salar. Kukusuz eitimin amalarndan biri de deerlerin oluturulmas ve aktarlmasdr. Eitimin insana varlk dnyasn tantmas ve ona deerler kazandrmas ancak bu ynde yaplacak ciddi ve doru bilgilendirmelerle olanakldr. Bylesi bir ama ve koullarn oluumu ise eitimcilerin sahip olduklar felsefi anlaylarn ve dnya grlerinin gelimesi ile olanakldr (Bykkaragz ve dierleri, 1998, ss. 66-67). Nitekim insan eitmenin amac, insan ve insanl bir deer olarak grp, eitilen bireyin hem kendisi hem de insanlk iin deerler yaratmas olursa, insanlk balar korunabilir ve gelitirilebilir. Deerler yaratmada eiticiye yol gsterecek pusula eitim felsefesidir (Hesapolu, 2008, s. 188).
54
Eitim Felsefesi
SIRA SZDE
Okulunuzdan, derslerinizden eitim felsefesinin eitim alanna uygulama ve etkilerine SIRA SZDE ilikin rnekler veriniz.
D NELM ETM FELSEFES AKIMLARI
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Eitim felsefesi akmlar genelde genel felsefi akmlarnn eitim alanna birer yansmasdr. Genel akmlarn kimi temel zelliklerini tamakla birlikte eitim S O R felsefi U felsefelerinde temel vurgular eitimin amalar, eitim sreci alglar, retim ilke ve yntemlerinedir. Bunun yan sra eitim felsefeleri, eitim ynetimi, retmenDKKAT lerin rolleri gibi konulara da iaret etmitir. Eitim felsefesi akmlarnn Daimicilik, Esasicilik, lerlemecilik, Yeniden Oluturmaclk ve Politeknik eitim biiminde SIRA toplanmas SZDE be alt balkta olanakldr.
AMALARIMIZ
Daha ok idealist ve realist felsefeden etkilenen daimicilik felsefesi, en tutucu, K Tgeleneki A P ve esnek olmayan kkleik felsefe olarak bilinir.
TELEVZYON
NTERNET
Daimicilik Felsefesi-Perennializm, Trkede deimezcilik ya da kkleik gr adlaryla da anlr. Daimicilik felsefesi daha ok idealist ve realist felsefeden etkilenmitir.KEitim iinde en tutucu, geleneki ve esnek olmayan felsefe T A felsefeleri P olarak bilinir (Wiles ve Bondi, 2002, s. 64). Bu gre gre btn zamanlar ve toplumlarda gerein yaps deimemektedir. Bu nedenle Daimiciler gemie dnerek insan T doas, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deimeyen grELEVZYON nmlerini ne karrlar (Erden, 1998, s. 128). Genelde yeni kuan davranlarnn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerler. Bu nedenle eitimde kltrel deerlerin aktarmnn son derece nemli olduunu savunurlar (Baaran, 1978, s. 56). NTERNET Bu akmn savunucular R. Maynard Hutching, Mortimerd ve Adlerdir (Trkolu, 1996, s. 184). Daimicilik felsefesine gre retim programnn amalar u biimde zetlenebilir. ncelikle, ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelitirmek hedeflenir. Bu erevede insan akln ve iradesini gelitirme, iinde yaad dnyaya deil, evrensel ve deimez geree uyum salama, ynelme akln kurallarn doru ve etkili kullanma, tmdengelimi ie koma, zgr ve sorumlu olma ile yaama hazrlanma temel amalardr (Arslanta, 2009, ss. 95-96). Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan u nitelikleri gstermektedir. Konular ve ierik genelde yapy koruyan nceden belletilmi apriori bilgilerin aktarlmasn amalayan ieriklere sahiptir. Snf ortamnda gereklerin deil, ideal olann sunulmas ve rencilerin akllarn ve iradelerini gelitirme olanaklarnn yaratlmas savunulur (stner, 2002, s. 114). retim program, insan yaamndaki evrensel ve tekrar eden konulara nem verilmeli, akl gelitirecek dnsel konular iermeli ve mantksal btnllk olmaldr (redi, 2009, s. 68). Daimicilik felsefesine gre ocuklara dilbilgisi, matematik, mantk, klasik ve modern diller ve klasik eserlerin okutulmas nerilmektedir (Ercan, 2008, s. 67). Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile retim ilke ve yntemleri balamnda u nitelikler ifade edilebilir. Programlarn uygulanmasnda kullanlabilecek ideal yntemler; ezberleme, mantkl akl yrtme, gl irade kullanm, anmsama, szck kullanma ve tmdengelimdir (Trer, 2009, s. 29). Daimici felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutuna ilikin grleri ise u biimde zetlenebilir. Eitim ve retimde temel ama akln altrlmas olduuna gre snav sorular da akln doru kullanlp kullanlmadn belirleyecek nitelikte olmaldr. Sorularn ierii gerek yaam deil, ideal ve evrensel gerekleri kapsamaldr (Arslanta, 2009, s. 97). Daimici yaklam elitist bir model olmas
Daimicilik-Perennializm AMALARIMIZ
55
nedeniyle genellikle seici ve eleyici deerlendirme teknikleri ie koyulmaktadr (Erden, 1998, s. 129). Daimicilik felsefesine gre retmen ncelikle alannn uzman olmal, renciye kar davran dosta olmal ve renme istei uyandrmaldr (Terzi, 2008, s. 69). Daimicilik felsefesinin renci anlay ise rencinin kendisi iin neyin iyi olduuna karar verebilecek kadar olgunlamad varsaymna dayanr. Bu nedenle renci ilgisi odakl alma ve kararlar alnmas nerilmez. rencinin grevi sezgi gcn dnce yeteneini gelitirmeye almaktr (Var, 1994, ss. 83-84). Eitim, okul ve snf ynetimi asndan daimicilik felsefesinin z gerei muhafazakr olduu sylenebilir. Daimicilik okulu, konuyu ve retmeni merkeze almas nedeniyle otoriter bir ynetim anlay sergiledii sylenebilir. Daimiciliin evrensel gerek, doann deimezlii ve aklclk, gibi nitelikleri nedeniyle ynetim yaklamlar asndan klasik ynetimin egemen olduu sylemek olanakldr. Nitekim entelektel disiplin eitimi ile iyi disipline edilmi insan yetitirme ve aklclkla insann kontrol edilmesi gerektiini savunur (Alkan, 1983, s. 33). Klasik realist felsefeye de dayal birok idealist tarafndan desteklenen bu anlaya gre eitimin temel ilkeleri deimez ve daimidir. Daimicilik felsefesinin ana ilkelerini u biimde zetlemek olanakldr (Alkan, 1983, s. 32-33; Szer, 2004, s. 88; Arslan, 2002, ss. 258-260): evre farkllklarna karn, insan doas her yerde ayndr. Bu nedenle eitim her yerde ayn olmaldr. Eitimin grevi, ezeli-ebedi dorularn bilgisini kazandrlmasdr. Eitim evrenseldir ve deimezlii vardr. Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin kurulmaldr Okulda zihinsel yetenekleri gelitirmenin geleneksel yntemlerini srekli kullanmak gerekir. Eitimde giriim gc (inisiyatif) retmende olmaldr. Eitim yaamn taklidi deildir, ona bir hazrlktr. Bireye dnyann kalc eyleri hakknda bilgi sahibi olmasn salayan temel konular retilmeli ve klasikler okutulmaldr. renciler klasikleri incelemelidirler. Daimicilik felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.1de verilmitir.
Eitimin z-Esas Amac retim Program erii retim Yntemleri Altrmatekrar ve pratik, dualarkutlama-anma etkinlikleri, ezberleme, hesaplama, ezberleme, tmevarm, problem zme, tartma, diyalog lme retmenDeerlendirme renci Rolleri Nesnel snavlar ve klasik trde lme deerlendirme almalar zverili retici, otorite figr, iyi gzel ve dorunun yaycs, zihnin geliimini salayan direktr, erdemlik taycs ve reticisi Eitim Okul Snf Ynetimi stendik-planl retime uyum, deimez sk yap, zamannda grev, aklkkesinlik, sk disiplin-dzen, tefekkr Tablo 3.1 Daimicilik Felsefesinin Temel zellikleri
Akl ile zihni Dinsel gelitirmek retiler, tarih, yabanc dil, mantk, edebiyat (sekin klasik eserler), karakter eitimi, ahlaki geliim
56
Eitim Felsefesi
Daimicilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde zetlenebilir (Alkan, 1983, s. 35): Daimicilik ncelikle sk, akademik ve aristokratik bir eitimi ngrm olas, akademik durumu iyi olmayan toplumsal kesitlere eitim olanann sunulmas engeleyebilir. Toplumdan soyutlanm aristokrat ve elit gruplarn yetitirilmesine neden olabilir. Salt aznlk, elit bir gruba ynelmi gibi grnen bir anlayn yaygnlatrlp geni kitlelere uygulanmas olanaksz gibidir. Salt bilgi aktarmak ve entelektel yetitirme toplumsal sorunlarn gz ard edilmesine neden olabilir. Deimezlik yaklam gnmzn akl almaz sosyolojik, ekonomik ve teknolojik geliimleri karsnda anlamsz kalmaktadr. Daimicilik felsefesi, eletirilen tm ynlerine karlk bilgi ve kltr aktarmaclk ilevleri ile yirmibirinci yzylda bile yer yer eitim sistemlerini etkiledii sylenebilir. rnein daimici yaklam sistematik eitim kuramlar iinde klasik gr olarak betimlenir. Bu nitelii ile daimicilik daha sonralar liberal eitimin klasiklerin okutulmas ve tm kiiliin gelitirilmesi nitelikleriyle eitim alanna klasik bir yaklamn olumasn salamtr (Var,1987, ss. 69-71). Klasiklerin her alanda tm eskiliklerine karlk nemli yer olduu aktr.
Esasicilik-Essentializm
Esasicilik Felsefesi-Essentialism, Trkede zclk ve temelcilik adlaryla da anlr. Esasicilik felsefesi daha ok realist felsefeden etkilenmitir. Realist felsefeye gre arke gerek dnya olmas nedeniyle konu ve ierikler gerek yaamdan alnmas temel ilke edinilmitir. Eitimin amac, gerek yaamda geerli olanlarn rencilere aktarlmas yani kltrlemedir. Bir bakma eitim insanln miras olan bilgi, beceri ve olgularn korunmas ve yeni kuaklara aktarlmas amalanr (Kazu, 2002, s. 77). Bu akmn savunucular William Bagley, Issac Kandel ve Henmen H. Hornedr (Trkolu, 1996, s. 186). Esasicilie gre insan toplumsal ve kltrel bir varlktr; hibir bilgi ile doutan donank deildir. Bu nedenle toplumsal kltrde bulunan kesin dorular yeni kuaklara aktarlmal; bylece deiim, kuaklararas atma nlenmeli, kltrel miras korunmaldr (Trer, 2009, s. 30). Esasicilik felsefesine gre retim programnn amalar u biimde zetlenebilir. ncelikli ama kltrel deerlerin aktarlmasdr. Gemite renilmi, denenmi bilgi, beceri ve tutumlarn retilmesi temel amatr (redi, 2009, s. 64). Eitimin amac, bir bakma yeni gereklerin asimilasyonuna kar renciler iin bilgi erevesi salamaktr (iman, 2006, s. 33). Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan u nitelikler ne kmaktadr. ncelikle derslerin baat kltrel deerlerle donank olmas amatr. zerinde anlalmam, zlmemi konular ierikte yer almamaldr (Fidan ve Erden, 1994, ss. 123-124). Esasiciler okuma, yazma, matematik ve toplumsal davran bilimleri gibi derslerin bir insan en iyi donanml varlk durumuna getirdiini savunurlar (Sarpkaya, 2007, s. 174). Esasiciler daimiciler gibi ieriin retim srelerinin merkezine almay nermekle birlikte salt klasiklerin okutulmas gibi bir anlaylar bulunmamaktadr. Bu balamda bilgilerin geree uyarland lde bir ilevi bulunabilir (Alkan, 1983, ss. 35-36).
Daha ok realist felsefeden etkilenen esasicilik felsefesi, kltr ve bilgi aktarcln temel grev edinmitir.
57
Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile retim ilke ve yntemleri boyutunda u nitelikler ne kmaktadr. Eitim programnn eleri, retmen, retilecek bilgi ve rencidir. Amalarn gerekletirilmesi iin sosyal bilimler, fen bilimleri, genel kltr derslerine yer verilmesi gerekli grlr. Okulun temel grevi ocua bamsz gereklik retilmesidir. Bu felsefe akmna gre gerek dnya akl kullanlarak deney ve gzlem yaplarak renilir. renmede tmevarm yntemi kullanlabilir. Tek tek olgulardan giderek genel ve geerli mutlak deimez bilgiye ulalabilir (Helvac, 2007, s. 100). retme-renme srecine ilikin en temel gr ise, davran yaklamn egemen klnm olmasdr. Bir bakma esasiciler rencilere tepki vermek zorunda kalacaklar uyarclar sunarak renmeyi salayabileceklerini dnmektedirler (Oliva, 1988, s. 199). Esasicilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutundaki temel zellikler u biimde zetlenebilir. retmen odakllk egemen olup; konunun ieriine bal yantlar verilmelidir. rencilerin akllarnn kullanlmas boyutlu sorulara yer verilmemelidir. Mesleki ve teknik eitimle ilgili lme ve deerlendirmede ise rencinin ara-gere kullanarak ii, rn, davran yapp gstermesi istenmelidir (Snmez, 2008, s. 92). Esasicilik felsefesine gre retmen anlayna gre retimde disiplin iinde uzak amalar izlenmesi nedeniyle birey deil konu ve reten merkezli allmas gerektir. Bu anlaya gre retmenin temel grevi, kltrel miras gelecek kuaklara aktarmaktr. retmenin rol, yetikinlerle ocuklar arasnda araclk ve uzlatrclktr. retmen doru bilgileri ve gerekli becerileri uygun yntem ve tekniklerle ocuklara retmektir (Arslanta, 2009, s. 98). Esasicilik felsefesi renciyi merkeze almayan anlay bakmndan da muhafazakrlk nitelii gsterir. Esasicilere gre renciler, retim program iinde kltrel deerleri kavrayarak, gelenek ve grenekleri renerek sosyalletirilen elerdir. Yeni yap ve asimilasyona kar korunmas gereken varlk niteliindedirler. Eitim, okul ve snf ynetimi anlay ve uygulamalarn esasicilik felsefesinin z gerei muhafazakrlk oluturur. Gelenekilik, disiplincilik ve kltrel korumaclk niteliklerinden tr esasici eitim ynetimi algsnn da klasik ynetim anlayn andrd sylenebilir. Bununla birlikte eitim srecinde deney, gzlem ve var olan durumun llmesi gibi niteliklere yer vermesi olumlu nitelikler olarak belirlenmelidir. Bu anlaylarla bilimsel ynetim yaklamnn kimi niteliklerini yanstt ileri srlebilir. Cezaya yer vermeleri disiplinci yaklamn en belirgin niteliklerinden biridir (Terzi, 2008, s.70). Esasici eitim anlay test edilmi, dnden bugne ulam gerekleri, gelenekleri aktarmakla birlikte zetle u temel ilkelere dayand sylenebilir (Topses, 2006, ss. 36-37): renme zorunlu olarak gtr ve disiplinli almay gerektirir. Eitimde giriim renciden ok; retmendedir ve yetikin ile ocuk arasnda aracdr. renmenin z, belirlenmi bir ieriin zmlenmesidir. Okul zihni disiplinin geleneksel yntemlerini devam ettirmelidir. Esasicilik eitim uygulamas kat, kuralc, disiplinci ve gelenekidir. retmen ve konu merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarmaclkta odaklanlmas ve rencinin ikincil planda olmas bu durum iin kimi rneklerdir. rnein rencinin kendi kendine problem zmesine olanak verilmemesi, ezberleme ve tekrar zerinde durulmas tutuculuk asndan kimi rneklerdir. lme ve deerlendirme boyutun-
58
Eitim Felsefesi
da geleneki anlay benimser ve rencilerin, snavda retmenin yapp gsterdii ve allan konulardan sorumlu olduunu var sayar. Snf ve okul ynetimde srekli denetim temeldir (Snmez, 2006, s. 74). Esasicilik felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.2de verilmitir.
Tablo 3.2 Esasicilik Felsefesinin Temel zellikleri Eitimin z-Esas Amac retim Program erii retim Yntemleri Dz anlatm, ezberleme, Sokratik diyalog, davransal amalar, bilgisayar yardml retim, grsel-iitsel laboratuar lme retmenDeerlendirme renci Rolleri IQ test, standartlatrlm baar testleri, tanma testleri, performans ve yeterlik testleri ve becerilerin llmesi zverili gzel sanatlar, fen ve beeri bilimler reticisi, entelektel iletiimci ve pedagojik becerilerde stnlk Eitim Okul Snf Ynetimi Entelektel disiplin, ahlaki disiplin, kesinlik, dzenlilik ve birliktelik
Bilgi ve Okuma, beceri yazma, hesap, kazandrmak tarih, corafya
Esasicilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler genelde bu felsefenin muhafazakr olmasna ve eitim alanna ynelik sahip olduu tek boyutlu bak asna yneliktir. Esasicilik, rencinin serbestsine kart olmas bakmndan zgrlk kart grlr. Duraan olmas ve sosyal bilimlere gereken nemi vermedii noktalarnda da eletirilir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.70). Bunun yan sra okulun entelektel ynnn gelimesini engelledii ve deiime kar olmas bakmndan da eletiri almaktadr (Terzi, 2008, ss. 70- 71).
lerlemecilik -Progressivizm
Pragmatik felsefeye dayanan ilerlemecilik felsefesi deiim ve geliimi amalar. Tutuculuuna, biimcilie, sk disipline ve dayatmacla kar demokratik eitimden yanadr.
lerlemecilik Felsefesi-Progressivism, Trkede gelimecilik kavramyla karlanan bu felsefe znde pragmatik felsefeye dayanr ve arkesi deimedir. Geleneksel eitimin tutuculuuna, biimciliine, sk disiplinciliine ve dayatmaclna bir tepki olarak yorumlanabilir. Bu akmn savunucular Hareclitus, Protagoras, Gogias, Prodikos, Hippias, Bacon, Auguste Comte ve John Deweydir (Trkolu, 1996, s. 189). lerlemeciler, genel olarak deiim ve geliim almalarna odaklanr. lerlemecilik felsefesi deiime ak olup deimeyi denetleyip toplumu yeniden yaratmay, demokrasiyi egemen klmay, deneme ve yanlmalarla yaam renmeyi, bireyi yaantlar yoluyla gelitirmeyi ve kiinin kendini gerekletirip denge salamasn amalayan bir ierie sahiptir (Snmez, 2006, s. 74). lerlemecilik felsefesi geleneksel eitimin tm alg ve anlaylarna bir bakma anti-tez nitelii tar. Nitekim ilerlemecilik felsefesi geleneki eitim anlaylarnn ar biimciliine, sk disiplinine edilgen retimine kardr (Sarpkaya, 2007, s. 175). Bir bakma merkeziyetilik ve tutuculuktan demokratiklie ve deiimcilie ynelimliliktir. lerlemeciliin u temel ilkelere dayand sylenebilir (Sarpkaya, 2004, s. 165; Szer 2004, s. 89; Arslan, 2002, ss. 260-262): Eitim amac bireyi yaama hazrlamak deil; eitim srecinin yaamn kendisi olmasdr. renme sreleri ocuun ilgileriyle ilikili olmaldr. Problem zme yoluyla renme izlenmelidir.
59
rencilerin eitim etkinliklerinin merkezinde yer almalar amalanr. Anlaml bilgi, kendisiyle bir ey yaplabilen bilgidir. Bireyin geliimine en uygun ortam demokratik ortamdr. renci eletiri ve zeletiriye ak yetitirilmeli ve eitim sreci demokratik olmaldr. retimin amalar retme ve renme sreleri rencilerin kar ve ilgilerine gre oluturulmaldr. retmenin grevi ynlendirmek deil, neride bulunmaktr. retmen eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve klavuzluk rolleri yklenir. Okul bu havay yaatacak biimde dzenlenmelidir. Okul rekabetten ok; i birliini tevik edici olmaldr. Yukarda ifade edilen temel ilkeler perspektifinde ilerlemeciliin retim program ile retmen-renci ve eitim ynetimine ilikin grleri u biimde zetlenebilir: lerlemecilik felsefesinin amalar belirlenmi bir dizi bilgiyi ya da kalplam bir kltr aktarmaktan ok, bireyi farkl gelitirme odakldr. lerlemecilik iin eitim bir rn deil, mr boyu sren bir sre ne dnlmesin gerektiini deil, nasl dnlmesi gerektiini vurgulayan bir akmdr. lerlemecilik felsefesine gre retim programnda deimenin doasn kavrama, bilisel yntemi kullanma, yararl olan ne karma, rencilerin kendi yaantlar yolu ile gizil glerin ortaya karma ve gelitirme gibi amalar bulunur (Erden, 1998, s. 131). lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan renci ve toplumsal yarar odakl bir anlay egemendir. erikte sunulan bilginin mutlak doru olmad yeni ortam ve durumlara gre deiebilecei vurgulanr yani deime gerein esasdr (Helvac, 2007, s. 101; zyurt, 2000, ss. 180-181). Okullar sadece rencilerin mesleki ve alan eitimiyle ilgilenmemeli, ayn zamanda blgenin ekonomik, sna ve kltrel sorunlar ve zmleri zerine allmaldr (Trer, 2009, s. 36). Bu anlayla konu ve ieriin hem yerel hem genel nitelie sahip olmas gerektii sylenebilir. Kuram uygulama ayrmn ortadan kaldrlmas iin konular ve ierik yaamn iinden deneysel ve yaantsal nitelik tamaldr. lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri asndan esas olan yaantlar yoluyla renmenin gerekletirilmesidir. Bu balamda eitimin kimi zellikleri u biimde sralanabilir. ncelikle eitimin aktif, ocuun ilgilerine gre olmaldr. retimde problem zme esas alnmaldr. Okul yaama hazrlk olmaktan ok yaamn kendisi olmaldr. retmenin grevi ynetmek deil, rehberlik etmektir. Okul, rencileri yarmadan ok ibirliine zendirmeli ve yneltmelidir. retim programnn tm srelerinde demokratik eitim ortam salanmas temeldir (Trkolu, 1996, ss.190-191; redi, 2009, ss. 66-67). lerlemecilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme yaamn iinden problem zme odakl snama sreleri yaratlmas amalanr. lme aralarndaki sorularn ezbere dayanmamas, doal sorun zmeyi snayan sre deerlendirme almalarna yer verilmesine allr (Snmez, 2008, ss. 102-103). lerlemecilik felsefesine gre retmen reticilikten ok rehberlik grevi yklenmektedir. retmen snfta demokratik ve ibirliine dayal bir renme ortam oluturma grevi yklenir. retmen toplumsal problemleri snfa getirerek bilimsel yntemi kullanarak retim etkinliklerini srdrmesi esastr (Arslanta, 2009, s.100). lerlemecilik felsefesinin renci anlayna gre renci kendi yaantlar yoluyla kendini gerekletirmesi gereken kiiliktir. rencilerin yaayan organizma
60
Eitim Felsefesi
olarak tanmlanr, kendi gereksinimlerini grebilmeleri ve ne reneceklerine karar verebilmeleri beklenir (iman, 2006, ss. 33-34). lerlemecilik felsefesinin z gerei eitim, okul ve snf ynetimi asndan demokratik ve katlmclk esastr. rencilerin retmen semeden, ynetime katlmaya dein geni katlmc uygulamalar sz konusudur. Okulda ceza gibi tutum ve tavrlara yer verilmemelidir (Terzi, 2008, s. 71). Tm ynetim srelerinin katlmc, bireyi gelitirici ve eitsel amalarla btnlk oluturulmas esas alnmtr. lerlemecilik felsefesinin ncllerinden John Dewey okulun ilevlerini sadeletirmek, daraltmak ve dengelemek biiminde grupta toplamtr. Sadeletirme retim programnn ynetimi ile ilgili olup; programlarn rencilerin geliim dzeyine uygun olmas salamaktr. Daraltma programlarn tekrardan ve karmaklktan kurtarlmas amalanmtr. Dengelemek ise kltrel miras dengeli bir biimde datarak farkl toplumsal kesimler arasnda birlik salamaya ynelik almalardr (Topses, 2004, ss. 112-113). lerlemecilik felsefesinin eitimin z-esas- amac, retim program ierii, retim yntemleri, lme deerlendirme, retmen-renci rolleri ile eitim, okul ve snf ynetimi ilikin temel zellikleri Tablo 3.3te verilmitir.
Tablo 3.3 lerlemecilik Felsefesinin Temel zellikleri Eitimin z-Esas Amac Doal geliimi salamak retim Program erii Deneyim merkezli ve gncel retim Yntemleri Proje yntemi, ibirlikli grup etkinlikleri, eletirel dnme, problem zme, karar verme ve uygulama lme retmenDeerlendirme renci Rolleri Sre merkezlilik, sre izleme ve gzleme dayal deerlendirmeler, gelitirici etkinliklere dayallk, takdir ve destekleme odakl beceriler Kolaylatrc retmen, renme sre yneticisi, rehber ve renme sreci danman ve i birlikli ortak Eitim Okul Snf Ynetimi Demokratik sre, ocuk ve toplum merkezli
lerlemecilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde sralanabilir (Alkan, 1983, s. 31, Sarpkaya, 2007, s. 176): Eitimin yaamn tpk kendisi olmas da hayalci bir anlay olarak yorumlanabilir ncelikle okul zel amalar iin oluturulmu yapay ortamlardr. Okullarn gerek yaam yerine gemesi olduka g bir itir. Bir bakma okulun yaamn tpks olmas anlay tmyle uygulanmas olanaksz bir ilkedir. rencinin ilgi ve isteine gre eitim, hayalci kalabilir. Henz yetikin olmayan rencinin kimi amalar gereki olmayabilir ve olumsuzluklar doabilir. Ayrca siyasal sisteme ynelik eitim tm eitim sistemlerinde vardr. Bir bakma eitim sosyal gereklikten soyut arnk bir ortamda gereklemez. Bu nedenle bireye grelik, isteklilik gibi ilkelerin tmyle gerekleme olana bulamayabilir. lerlemecilik felsefesi, katlmclk, demokratikleme, ocuun merkeze alnmas, yaantlar yoluyla renme gibi ilke ve uygulamalaryla eitim felsefeleri arasn-
61
da muhafazakr esasici ve daimici anlaylarn anti tezidir. Yeni sylem ve anlayla kukusuz eitim alannda bir r at da gerekliktir. lerlemecilik, bir bakma eitimde yerelleme ile evrensellemenin sentezinin oluturulduu devrimdir. Eitmen ve retmenlere bu aamada den grev, uygulama olana bulunanlarn yaama geirilmesi ve eletiri ve zeletiri yoluyla eksiklerin tamamlanmas yanllarn dzeltilmesidir denilebilir.
Yeniden Oluturmaclk-Reconstructionizm
Yeniden Oluturmaclk Felsefesi -Reconstructionism, eitim alannda yeniden kurmaclk ve yaplandrmaclk kavramyla da bilinen felsefe, pragmatik felsefeye dayanr ve arkesi deimedir. Pragmatik felsefeye dayanmas ve kimi benzerlikleri nedeniyle ilerlemecilik felsefesinin devam niteliinde grlebilir (Szer, 2004, s.89). Bu akmn savunucular John Dewey, Isaac Bergson ve T. Bramelddir (Trkolu, 1996, s. 192). Yeniden oluturmaclk, felsefesi dier eitim felsefelerinden temel farkll gelimeci deil, deitirmeci olmasdr. Yeniden oluturmaclk gelime deil bir atlamadr (Var, 1987, s. 73). Bu akma gre bat uygarlnn dt bunalmdan kurtulmas iin toplumun var olan deerlerinin yeniden yorumlanmas kanlmaz bir zorunluluktur. Sorunlarn salt kurumsal dengesizlikten deil ayn zamanda ahlaki karmaa ve belirsizlikten kaynaklandn, ancak bulunacak ve balanlacak yeni ve gl deerlerin mevcut olduunu ileri srmektedirler. Aranlan deer ve zmlerin belirlenmesi, bulunmas ve oluturulmas eitimin en nde gelen grevleri arasndadr (Bykdvenci, 1987, s. 101). Yeniden oluturmaclk felsefesinin temel k imdiye dein gelitirilen yaklamlara ynelik yapt u eletirilerde odaklamaktadr (Alkan, 1983, 39; Tozlu, 2003, s. 52): Geleneksel olarak tm yaklamlar eitimi psikolojik yaklamla ele almlardr. Bylesi bir anlay eksiktir ve eitim antropolojiye dnk olmaldr. Ayrca eitime srekli aktarmaclk ilevi yklenilmesinden tr toplumun ve bireyin yaratclndan yeterince yararlanlmamaktadr. Aksine, eitimin bir bakma toplumsal ve bireysel kazanm odakl olmas beklenmelidir. Toplum srekli deiim iindedir. Dinsel, kltrel, ekonomik, sosyal vb. tm alanlarda srekli deiim bulunmaktadr. Temelde dayanlacak hibir mutlak gereklik yoktur. Bu grten hareketle temel k toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalanmaldr. Yeniden oluturmaclk felsefesine gre eitim retim program ve okulun amalar srekli deime yoluyla toplumu yeniden ina etmektir. Eitimde ama, demokratik yaam gerekletirme, toplumu yeniden kurarak sevgi, ibirlii ve denge deerlerini kazandrarak bar ve insanlarn mutluluunu salamaktr (Trkolu, 1996, s.192). Deiimi amalayan bireyin ncelikle de kendini tanmas gerekir ki bu adan yeniden inaclara gre eitimin amac bireyin sosyal ynden kendisini tanmasdr. Yeniden oluturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan farkl grlere yer vermektedir. retim konusu edilen konular ve ierik deiime aktr ve mutlak doru yoktur. Konular, amalarn gerekletirilmesinde bir aratr. Deiim istemiyle birlikte kltrel mirasn aktarlmasna dorudan reddetmez, kltr ve uygarlklarn eletirel olarak incelenmesi gerektii vurgulanr (Erden, 1998, s. 133).
Pragmatik felsefeye dayanan yeniden oluturmaclk felsefesi toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalamaktadr.
62
Eitim Felsefesi
Yeniden oluturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri duraan deildir. Kuram uygulama btnl iinde uygulama odakl allmas amalanr. Uygulamaya arlk vermesi nedeniyle deney, gzlem, gezi, aratrma ve gelitirme etkinliklerine yer verilir. Kullanlacak strateji, yntem ve tekniklerin rencide bilimsel ve eletirel dnme davranlar kazandrmas temel ltlerden biridir. Deitirmenin temel alnmas ve eitimde baarl olunmas iin yeni retme renme strateji, yntem ve teknikleri gelitirilmeli ve eitim ortamnda kullanlmaldr (Trer, 2009, s. 39). Yeniden oluturmaclk felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutundaki temel zellikler u biimde sralanabilir. Sorular genellikle eletirel dnmeyi ve bilimsel yntemi rencilerin kullanp kullanmadn lecek nicelik ve nitelikte olmaldr. Snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karacak nitelikte olmaldr (Snmez, 2008, s. 106). Yeniden oluturmaclk felsefesine gre retmen, demokratik tutumlara sahip olmal, hibir grn, dncenin taraftarln yapmamal ve kendi dncelerini rencilere dayatmamaldr. retim uygulamalarnda eletirel dnceye arlk vermelidir. retim ortamn dzenlerken her trl materyal, yntem ve teknikten yaralanmaldr. Uygulamalara arlk vermeli ve cezay bir disiplin arac olarak kullanmamaldr (Arslanta, 2009, s. 101). retmen, rencileri demokratik bir biimde deiime hazrlamaldr (Helvac, 2007, s. 102). Yeniden oluturmaclk felsefesinin renci anlayna gre eitim renciden ok toplum merkezlidir. renci bir bakma sosyal reformlarn tetikleyicisi; retmenin rehberliinde inacs rolndedir. Eitim, okul ve snf ynetimi asndan yeniden oluturmaclk felsefesinin z gerei ynetim balamnda da deiimcidir. lerlemecilikten farkl olarak okullar sorunlarn analiz edildii, yorumland ve deerlendirildii yerler deil, bu sorunlara zm retildii yerlerdir. Okul demokratik sosyal bir dzen gerekletirilmesi iin bir aratr (Trer, 2009, s. 39). Temel k amacna bal olarak yeniden oluturmaclk felsefesinin eitimin deiik boyutlarna ilikin grleri u biimde zetlenebilir (Bykdvenci, 1987, s. 101; Deirmenciolu, 2000, s. 95; Arslan, 2002, ss. 264-265; Snmez, 2006, s. 78): Eitim yeni bir toplumsal dzenin kurulmasn amalamaldr. Eitim srecine demokratik deerler egemen olmaldr. Bireyi asl ekillendiren toplumdur. Yeni deerlerin yaratlmas bir zorunluluktur. Eitim aka bir sosyal hareket biimi almal ve toplumu yeniden kurmay salayacak programlar gelitirilmelidir. ocuklar demokratik bir biimde yeniden inacln zm olduuna inandrlmaldr. Eitimin ama ve aralar mevcut kltrel bunalmn yaratt talepleri karlayacak biimde ve davran bilimlerinin bulularna uygun olacak ekilde tmyle yeniden dzenlenmelidir. lme ve deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme odakl olmal, snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karmak iin kullanlmaldr. Yeniden oluturmaclk felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.4te verilmitir.
63
Tablo 3.4 Yeniden Oluturmaclk Felsefesinin Temel zellikleri
Eitimin z-Esas Amac Sosyo ekonomik politik gereksinimlere ve yenilemeye uygun yap kurulmasn salamak
retim Program erii Kltrel oulculuk, insan ilikileri, sosyoloji, deiim politikalar, ekonomi, siyaset bilimi, antropoloji, psikoloji, yabanc diller, gerek yaam ve kresel eitim
retim lme retmenYntemleri Deerlendirme renci Rolleri Grup sreci, problem zme, eletirel dnme, yaratc dnme, karar verme, benzetim ve oyun, uygulamal eitim, alma deneyimi, rol planlama, eiticilerin eitimi Formatif (biimlendirici) deerlendirme, srekli geribildirim ve ibirlikli (mterek) deerlendirme Yeni toplum oluturuculuk, deimeci liderlik, deiim ajan, hogrllk, deiime aklk, atma ynetimi eitimcisi, rgtsel deiim, program deerlendirme, stratejik planlamac
Eitim Okul Snf Ynetimi atma ynetimi ve zm, deneyim, iyimserlik ve esneklik
Yeniden oluturmaclk felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde sralanabilir: Davran bilimlerinde eitim alannda kullanlabilecek geerlilii yksek bulgular yoktur. Bu nedenle eitimde antropolojik deerlerin kullanlmad ya da kullanlmas gerektii nermesi ok geerli olmayabilir. Yeniden oluturmaclar eitime olaanst ilev yklemilerdir. Eitimin bir toplumu yeniden kurmas tartmaldr. Eitimin alt yap kurumu olan, ekonomik yapdan ayr, daha baskn ve belirleyici olmas dncesi tartmaldr. Demokratik yntemlerle kimi zaman ideal llerde konulan kimi amalarn gerekletirilmesi olduka g olabilir. Yeniden oluturmaclk felsefesi kukusuz dier tm felsefelere gre bugn ve yarn yeniden yaplandrmas nitelii ile farkldr. Yeniden oluturmaclk felsefesi karsnda dier felsefeler muhafazakr kalmaktadr. Bununla birlikte yeniden oluturmaclk felsefesi bir eitim felsefesi olmaktan ok toplumu dntrmeyi amalayan sosyo-politik bir nderliin eitimi iin ara olarak kullanlan devrimci bir anlay gibi grlmektedir. Eitime dntrclk rol ykleyen yeniden oluturmaclk felsefesinin uygulamaya konulmas glkleri bulunmaktadr. Ynetici elit ve siyasal otoritenin eitimin dntrclk ilevine na kadar olanak verecei kukuludur. Ayrca bir toplumsal kurum olarak eitimin siyasi otoriteden ne kadar soyutlanaca bir baka sorundur.
Politeknik Eitim
Politeknik szc eski Yunancaya kadar gitmektedir. Poli neki ok anlamna gelmektedir. Teknik szc ise eski Yunancada technicos szcnden gelmekte olup sanat ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Politeknik szc bu ba-
64
Eitim Felsefesi
Politeknik eitim diyalektik materyalist felsefeye dayanr ve retim iinde ok ynl geliimi amalayan bir yaklamdr.
lamda ok ynl teknik ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Buna karlk eitim bilimlerinde bir felsefe olarak politeknik eitim sosyalist lkelerde uygulanan eitim modeli karlnda kullanlmaktadr. Politeknik eitim kavram sosyalist lkeler dnda da genelde ok ynl, boyutlu ve amal teknik orta ya da yksek retim kurumlar iinde kullanlmakta olduu grlmektedir. Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlay genelde reel sosyalist lkelerde uygulama olana bulmutur. Arke olarak madde, maddedeki eliki ve onun dourduu elikidir. Temsilcileri Diderot, Holbach, Marks ve Engelstir. Eitimin genel amac insanlar arasnda bar, kardelii ve adaleti salayarak smrye son verilmesine katk vermektir (Trkolu, 1996, ss. 194-196). Marks ve Engelse gre insann ok ynl gelimesi salanmas temel ama olmaldr. Bu gre bal kalnarak politeknik eitimle bireyin zihinsel ve bedensel almalarnn birletirilmesi gerekmektedir (Marks ve Engels, 2006, s. 62-63). Kapitalist sistemde bunun salanmas olanakl deildir. Sosyalist sistemle kuram uygulama btnl iinde retim ile eitimin btnletirilmesine allmtr. Politeknik eitimin ilkeleri yaam boyu eitim, bilimsellik, demokratikleme, retim iin eitim ve ok ynl geliimi salamadr. Politeknik eitimin asl k ile geliimi farkllk gstermitir. Marksa gre, politeknik eitim salt endstriyel, teknik i srelerine ait bilgiler verir ve bu bilgileri kullanmay salar. Politeknik felsefesine gre retim programnn amalar, insanlar ok ynl yetitirerek doaya egemen olunmas retici glerin geliimin salanmasdr. Bu felsefi yaklamda diyalektik akl yrtmeyi ie koyabilen bireyler yetitirilmesi, eitimle snfsal farklarn kaldrlmas ve tm emekilerin ocuklarnn eitilmesi de amalanmtr (Ergn, 2009, s. 49). Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik balamnda u grlere sahiptir. ncelikle program bireyleri, sosyalist politik ve moral inanlarla uyumlu, geni perspektifte yetenekli, dengeli kiilik zelliklerine sahip, ok ynl yetitirmeye ynelik ders ve konulara sahip olmaldr. Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri ok ynl tekniklerin uygulanmas genel esastr. Diyalektik yntemin retilmesi bir zorunluluktur. retim iin uygulamaya arlk verilmelidir (Canbaz, 1998, s. 12). Politeknik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutunda u nitelikler grlmektedir. rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullanp kullanmad belirlenmeye alr. Bireyin retime katks, kuram ve uygulamadaki baars, kolektif alma gc ve sosyalist gr benimseme ve savunma derecesi lme ve deerlendirmedeki kimi ltlerdir (Snmez, 2008, s. 120). Politeknik felsefesine gre retmenin ideolojik ve kurumsal liderlik zelliklerine sahip olmas, toplumsal nderlik yapmas, ustalk ve beceriklilik rnei gstermesi ve retim yneticisi olmas beklenir. Politeknik felsefesinin renci anlayna gre rencinin retimin odanda olmas ve ok ynl gelimesi amalanr. Politeknik ve sosyalist eitim anlay ile btn ocuklar iin kamusal ve parasz eitim verilmesi esastr (Tezcan2005, s. 26). Eitim, okul ve snf ynetimi asndan politeknik felsefenin grleri u biimde olumutur. Eitim retim iindir anlayna dayal olarak okul bir retim merkezi ilevi grmektedir. Ceza eitici nitelik tamaldr (Canbaz, 1998, s. 12). Okulun yaama ve retime yaklatrlmas temel amalardan biridir (Topses, 2006, s. 40).
65
Politeknik eitim u temel ilkeleri benimsemektedir (Snmez, 2006, ss. 79-80, 108): Uygulama ve kuram arasndaki btnlk salanmaldr. Okul bir endstri kurumu gibi retim merkezi olmaldr. Kolektif bilincin oluturulmas iin birlikte alma ve retimde bulunma etkinliklerine yer verilmelidir. Kiilik eitimi nemsenmelidir. Diyalektik akl yrtme retilmelidir. deolojik eitim yaplmaldr. Beden ve sanat eitimi yaplmaldr. Politeknik eitimde lme ve deerlendirme rencinin diyalektik akl yrtmenin kullanp kullanmadnn, retime katks, kolektif alma gc ve topluma katks gibi konular iermelidir. Politeknik anlay daha sonralar Bat ve Dou toplumlarda destek bulmutur. Ancak bu uygulamalar Marksist uygulamalar deildir. Kapitalist toplumlardaki politeknik eitimler, genelde uygulama arlkl eitim sreleri ile i yaamna benzetilmi ortamlarda i eitimi odakl eitim etkinlerini kapsamaktadr (MOE, 2007). Politeknik eitimin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.5te verilmitir.
Eitimin z-Esas Amac Marks sisteme uyumlu, retken, ok ynl becerilere sahip birey yetitirmek ve kamusal birlik salamak retim Program erii Marks anlay yerletirmeye ynelik bilgi ve kltr aktarclk, zihinsel ve pratik alma becerilerini artrmaya ynelik etkinlikler, retime ynelik almalar retim Yntemleri Uygulamal eitim, grup sreci, problem zme, yaratc dnme, karar verme, uygulama kuram btnl lme retmenDeerlendirme renci Rolleri Diyalektik dnme ve akl yrtmelerin snanmas, retime katk, kolektif alma becerileri deolojik ve kurumsal liderlik, toplumsal nderlik, ustalk ve beceriklilik rnei, retim yneticisi, Eitim Okul Snf Ynetimi Teknik ve bilisel becerileri kazandrc dzenlemeler, ie ve ynetime katlm atma ve elikilerin zm Tablo 3.5 Politeknik Eitimin Temel zellikleri
Okulunuzda eitim felsefelerinin eitim alanna uygulama ve etkilerine ilikin rnekler SIRA SZDE veriniz.
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
66
Eitim Felsefesi
zet
A M A
Eitim felsefesinin ilevlerini aklayabilmek Eitim felsefesi farkl disiplin ve yaklamlarn eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar. Eitimin planlama, ynetim ve deerlendirilmesinde klavuz liderlik ilevi yklenir. Eitim programlarnn ama, ierik, ileyi, lme ve deerlendirme boyutlarnda temel bakn ne olacan belirlemeye alr. Eitim felsefesi eitim politikalar ve uygulamalarna yn veren varsaym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemlerinin temelinde yatan insan anlaylarn deerlendirir. Eitim sorunlarnn belirlenmesi ve zmlenmesini salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn felsefeye dayal btncl bir biimde ele alnp incelenmesi, deerlendirilmesi, eletirilmesi ve irdelenmesini amalar. Eitim felsefesi eitimin nelii zerine de alr. Eitim ama, ierik ve ileyii asndan hangi niteliklere sahip olduunu saptar ve karsamalar yapar. Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini tartmak Daimicilik, idealist ve realist felsefeden etkilenmitir. Eitim felsefeleri iinde en tutucu, geleneki ve esnek olmayan felsefe olarak bilinir. Daimiciler gemie dnerek insan doas, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deimeyen grnmlerini nemserler. Yeni kuan davranlarnn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerek kltr deerlerin aktarmn savunurlar. Eitim evrenseldir ve deimezlii ve her yerde ayn olmaldr. Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin kurulmaldr. Akln ve zihinsel yetenekleri gelitirilmesi srekli klnmaldr. retmende odakllk esas olmal ve eitim grevi ezeli-ebedi dorularn bilgisini aktarmay amalamaldr. Esasicilik, daha ok realist felsefeden etkilenmitir. Eitimin amac, gerek yaamda geerli olanlarn rencilere aktarlmas, kltrlemedir. Okulun temel grevi ocua bamsz gereklik retilmesidir. Derslerin ama ve ieriklerinin baat kltrel deerlerle donank olmas amatr. Konu ve retmen odakl alma esastr. Esasicilik ilkelere dayanan eitim uygulamas kat, kuralc, disiplinci ve gelenekidir. retmen ve konu merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarlmas temeldir. Snavlar retmenin yapp gsterdii ve allan konular ieren geleneki yapdadr. lerlemecilik, pragmatik felsefeye dayanr, deiim ve geliimi amalar. Tutuculua, biimcilie, sk disipline ve dayatmacla kar demokratik eitimden yanadr. lerlemecilik toplumu yeni-
A M A
den yaratmay, demokrasiyi egemen klmay, bireyin yaantlar ile renip kendini gerekletirmesini amalar. lerlemecilie gre eitim amac bireyi yaama hazrlamak deil, eitim srecinin yaamn kendisi olmasdr. renci eitimin baat gesidir ve merkeze alnmaldr. renme yaantlar yoluyla gerekletirilmelidir. retmen eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve klavuzluk rolleri yklenir. Problem zme yoluyla renme izlenmelidir. retmenin grevi ynlendirmek deil, neride bulunmaktr. Okul rekabetten ok; i birliini tevik edici olmaldr. Bireyin geliimine en uygun demokratik ortam salanmaldr. Ezberden uzak problem zmeye dayal, bilimsel yntemin kullanlmasna olanak salayan lmeler yaplmaldr. Yeniden oluturmaclk pragmatik felsefeye dayanmakta ve toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalamaktadr. Eitime aktarmaclk yerine yeniden yaratma, retme ve yaplandrma ilevi yklemektedir. Toplum srekli deiim iinde olmas ve mutlak doru olmamasndan tr k toplumun kltrel ve sosyolojik olarak yaplandrlmasdr. Bu nedenle eitim yeni toplumsal dzenin kurulmasn amalamaldr. Eitim srecine demokratik deerler egemen olmaldr. Eitim aka bir sosyal hareket biimini almal ve toplumu yeniden kurmay salayacak programlar gelitirilmelidir. Eitimin ama ve aralar mevcut kltrel bunalm zecek biimde ve davran bilimlerinin bulularna uygun olacak ekilde tmyle yeniden dzenlenmelidir. Toplumu ve doay deitirmede temel sorumluluk retmen ve okuldadr. retmen, eitimin amalar gerekletirmek iin her trl ara gere, strateji, kuram, yntem, teknik ve taktik gelitirmekle ykmldr. Snf ortam demokratik olmaldr. lme ve deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme odakl olmal, snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karmak iin kullanlmaldr. Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlay genelde reel sosyalist lkelerde uygulama olana bulmutur. Politeknik eitimin ilkeleri: Marksist ideolojiye ballk, yaam boyu eitim, bilimsellik, demokratikleme, retim iin eitim ve ok ynl geliimi salamadr. Politeknik eitimle bireyin hem teknik hem de bilisel becerilerinin gelitirilmesi amalanmtr. Politeknik eitimde lme ve deerlendirme rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullanmas, retime katks, sosyalist gr kabullenmesi ve savunma derecesi, kollektif alma gc ve topluma katk gibi konular kapsar.
67
Kendimizi Snayalm
1. Daimicilik eitim felsefesinde retim programlaryla ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelitirmek hedeflenir. b. nsan akln ve iradesini gelitiren ieriklere yer verilmitir. c. Evrensel ve deimez geree uyum amalanmaldr. d. Tmdengelim yaklam uygulanmaldr. e. Kltrel deerlerin aktarmna nem verilmez. 2. Daimicilik eitim felsefesinde konu ve ierik ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. nceden var olan apriori bilgilerin aktarlmas amalanr. b. Snf ortamnda gerekler deil, ideal olan sunulur. c. rencilerin iradelerini gelitirmeye ynelik almalar yaplr. d. erikte mantksal btnlk gz ard edilebilir. e. Deer yarglarnn gelitirilmesi amalanr. 3. Esasici eitim felsefesine gre aadaki ifadelerden hangisi yanltr? a. Eitim ile bilgi, beceri ve olgularn yeni kuaklara aktarlmas amalanr. b. Eitim, deiimi destekler nitelikte olmaldr. c. Kltrel deerlerin korunmas, eitimin nemli ilevlerinden biridir. d. Eitim, gerek yaamda geerli olanlar rencilere aktarr. e. Eitimin bir ilevi insanln miras olan bilgi ve becerileri korumaktr. 4. Esasici eitim felsefesine gre aadaki ifadelerden hangisi dorudur? a. renmede tmdengelim yntemi kullanlr. b. nceden var olan genel ve geerli bilgi, beceri ve olgular aktarlr. c. Eitimde retmen odakllk egemendir. d. Hangi bilgilerin renileceine renci karar verir. e. rencinin, retim program iinde kltrel deerleri kavramas beklenmez. 5. Aadakilerden hangisi ilerlemeci felsefenin eitim anlayn ifade eder? a. Eitimin amac bireyi yaama hazrlamak olmaldr. b. renme sreleri ocuun ilgileriyle ilikili olmak zorunda deildir. c. Geleneki eitimin disiplinciliine bavurulmaldr. d. lerlemeci felsefe deiime ak olmay savunur. e. Eitimde merkeziyetilik nemlidir. 6. lerlemeci felsefede eitim sistemleriyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? a. renci ve toplumsal yarar odakl bir anlay egemendir. b. Okul, rencileri yarmaya zendirmelidir. c. erikte sunulan bilgi mutlak doru olarak kabul edilir. d. Kuram ve uygulama birbirinden ayr olarak ele alnr. e. Eitim ile ne dnlmesi gerektii aktarlr. 7. Aadakilerden hangisi yeniden oluturmaclk felsefesine gre dorudur? a. Geliim desteklenmelidir. b. Arke deimedir. c. Var olan deerler korunmaldr. d. Eitimin aktarmaclk ilevi srdrlmelidir. e. Var olan deer yarglar aktarlmaldr. 8. Arkesi deime olan ve gelimeci deil, deitirmeci olarak tanmlanabilecek eitim felsefesi aadakilerden hangisidir? a. Daimicilik b. lerlemecilik c. Yeniden oluturmaclk d. Politeknik e. Natralist eitim 9. Sosyalist lkelerde uygulanan okulu fabrika gibi retim merkezi olarak betimleyen diyalektik materyalist dnceyi bir dnme yntemi olarak kabul eden eitim felsefesi aadakilerden hangisidir? a. Realizm b. Yeniden oluturmaclk c. Materyalizm d. Varoluuluk e. Politeknik
68
Eitim Felsefesi

10. Aadakilerden hangisi eitim felsefesinin ilevlerinden biri deildir? a. Eitim uygulamalar arasnda egdm salamak b. retim programnn eleri arasnda ibirlii salamak c. Eitimin ne olmas gerektii konusunda genel stratejiler izmek d. Eitim sorunlarnn zmne ynelik balang noktas oluturmak e. Eitimin politikalarn oluturmak Sra Sizde 1 Trkiyede zellikle iki binli yllarla birlikte uygulamaya konulan yeni ders kitaplar, ev devi arlkl almalar, dosya oluturarak deerlendirme yapma gibi uygulamalarn ardnda yeni bir felsefi bir anlayn etkisi olduu sylenebilir. Yaplandrmaclk anlaynn kimi yansmalar olan bu uygulamalar, olanaklarn kstll, sistemin nfus basks altnda oluu, st retim kurumuna geiin zorluu ve koullarn uymamas gibi nedenlerden tr yeterince uygulama olana bulmamaktadr. Ayrca Trkiyede eitim sisteminin sorunlarnn eitim felsefesi boyutundan ok, ekonomi politik boyutta tartld da bir baka gerekliktir. Sra Sizde 2 Okullarmz sosyal bilgiler, din kltr vb. derslerin ama, ierik ve lme deerlendirme sreleri asndan genelde daimici ve esasici felsefelerin etkisinde olduu sylenebilir. Fen bilgisi, fizik, kimya vb. dersler asndan yer yer ilerlemeci felsefenin etkileri zerinde durulabilir. Politeknik eitim, lke eitim sisteminde son derece snrl bir ekilde yer tutmaktadr. Ancak Cumhuriyetin ilk yllarnda pragmatist ve gelimeci bir tutumun idealizmle yorulmu biiminin hem siyasal hem de eitim alannda yer aldn ve Cumhuriyetin temel amac olan demokratik laik devrime nderlik ettii grlebilir. Kukusuz bu bakn uzun yllar ve gnmzde de etkisinin olduu bir olgudur. Bununla birlikte, hem felsefi nderliin yoksunluu hem de lkenin sosyo-politik gereklii, eitim sisteminin pragmatist, deiimci, lke gerekliine uygun eitim siyasallar oluturulmasn nemli lde olumsuz etkilemektedir.

1. e 2. d 3. b 4. c 5. d 6. a 7. b 8. c 9. e 10. e Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennializm blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennializm blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentializm blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentializm blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, lerlemecilik blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, lerlemecilik blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Yeniden Oluturmaclk blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Yeniden Oluturmaclk blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Politeknik Eitim blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitim Felsefesinin levleri blmn gzden geiriniz.
69
Yaralanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: nklap Kitabevi. Alkan, C. (1983). Eitim felsefesi. Bursa: Uluda niversitesi Basmevi. Arslan, A. (2002). Felsefeye giri. Ankara: Vadi Yaynlar. Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management. Boston: Irwin McGraw-Hill. Baaran, . E. (1978). Eitime giri. Ankara: Bima Matbaaclk. Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar. Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effective teaching. Boston: Allyn and Bacon. Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. Ankara: Yargolu Matbaas. Bykkaragz, S., Muta, M., Ylmaz, H. ve Pilten, . (1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri. Konya: Mikro Basm Yayn Datm. Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri: Eitim felsefe ilikisi- eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm. Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve yaam. Yaz- Gz. 11-19. Erden, M. (1998). retmenlik mesleine giri. stanbul: Alkm Yaynlar. Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks. _____. (1985). Karlatrmal eitim. 17. 12. 2007 tarihinde http://www.egitim. aku.edu.tr/kegitim.pdf adresinden alnmtr. _____. (2009). Rus eitimde batllama abalar ve reform. Kuramsal eitimbilim, 2 (1), 31-56. 1. 4. 2011 tarihinde http://www.keg.ak .edu.tr/yayinlar/2009/cilt2/sayi1 /c2s1_3.pdf adresinden alnmtr. Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Ankara: Meteksan A.. Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime giri. Ankara: Alkm Yaynevi. Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press. Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. F. Ere). Ankara: Maya akademi. Hesapolu, M. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. M. Grsel ve M. Hesapolu). Konya: Eitim Akademi Yaynlar. Hilav, S. (1985). Yz soruda felsefe el kitab. stanbul: Gerek Yaynevi. Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei. (Ed: M. Tapnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi. Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12. 2007 tarihinde http://www.school-for-champions.com/education/philosophies.htm adresinden alnmtr. Macionis, J. ve Plummer, K. (1998). Sociology a global introduction. London: Prentice Hall Europe. MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing polytechnic education. 17. 12. 2007 tarihinde http://www.moe.gov.sg/press/a.htm adresinden alnmtr. Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel temelin etkileri. 14. 12. 2007 tarihinde http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF Interstitial adresinden alnmtr. Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: . Erdost). Ankara: Sol Yaynlar. Olivia, P. F. (1988). Developing the cirriculum. New York: Foersman and Company. Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk. _____, R. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk. Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk. _____. (2002). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk. _____. (2008). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk. Szer, E. (2004). Eitimin felsefi temelleri. retmenlik mesleine giri. (Ed. E. Szer). Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar. Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11. 2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~sozer/post.htm adresinden alnmtr. imek, S. (2008). Eitimle ilgili temel kavramlar. Eitim bilimine giri. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yaynclk. iman, M. (2006). Eitim bilimine giri. Ankara: Pegem A Yaynclk. Terzi.A. R. (2008). Eitim bilimine giri. Ankara: Detay Yaynclk. Tezcan, M. (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara: An yaynclk.
70
Eitim Felsefesi
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm. _____. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm. Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakanl Yaynlar. Tr. wikipedia-Trkiye Wikipedia, (2007) Postmodernizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmtr. Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12. 2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/ felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html adresinden alnmtr. Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimine giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk. Var, F. (1994). Eitim bilimine giri. Konya: Atlas Kitabevi. Wiles, J. ve Bondi, J. (2002). Curriculum development. Ohio: Upper Saddle River. Yapc, M. (2007). Eitim Politikalar ve Etkileri 10.10. 2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/ text.php adresinden alnmtr. Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed: Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.
Eitim Felsefesi ve ada Eitim Sistemleri
71
Eflatuna gre felsefe, yaamn klavuzudur. Eitim felsefesi ise eitim sistemlerinin ve okulun klavuzudur. Bu nitede, eitimin ve okulun ilevleri zerinde durulmu, eitim ve okul sistemine ynelik baz sosyolojik ve felsefi eletirilere yer verilmitir. Ayrca Eitim sistemlerine ve okullara ynelik btn eletirilere karn etkili ve baarl bir eitim sistemi kurmak olas mdr? sorusunu yantlamaya ynelik alan yazna dayal rehber ilkeler belirlenmeye allmtr.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Eitimin ve okulun ilevlerini aklamak, Eitim ve okulun anlamna ynelik eletirileri aklamak, Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tartmak, Baarl bir eitim sisteminin zelliklerini deerlendirmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
72
Eitim Felsefesi
rnek Olay Gle Gle Mdrm, Yolun Ak Olsun

Aye entrk meslek yaamn, alt okulunda noktalamak istemektedir. O, bu okulda yllarca ynetici olarak hizmet etmitir. Artk emekli olup bundan sonra unlar da yapsam dedii ilerini yapmak istemektedir. Eine ve ocuklarna artk daha ok zaman ayrmay dnr. Bunlar hep dnmtr zaten. Aye retmenin emeklilik dilekesinin yantnn geldii gn, meslee ve okuluna veda etmenin de zaman gelip atmtr. Emeklilik fikrine kendini hazrladn dnse de Aye Hanm o gn ok zgndr. retmen arkadalar onun iin bir veda yemei dzenlemitir. Yemekten sonra konuurken gzlerinden inci gibi damlayan gzyalarna engel olamaz. Konuurken ok duygulanr. Onu dinleyen retmenler de ayn duygu seline kaplp gzyalarna engel olamazlar. retmenlerin mdrlerine olan sevgileri ile ondan ayr kalacaklar dncesinin hzn birbirine karmtr. Yemekler, yenir, konumalar yaplr, gemi gnler yd edilir... Mdire hanma bir buket iek takdim edilir. Bu ieklere bakarken mdire hanm gemiteki binlerce rencisini dnr, onlar bulur bu ieklerin kokusunda... Kaynak: Yukardaki metin, Ayta Akaln, Mehmet iman ve Selahattin Turan tarafndan yazlan Bir nsan Olarak Mdr (2007) adl kitabn 131 ve 132. sayfalarndan alnarak aktarlmtr.
Anahtar Kavramlar
Modern Okul Okulun levleri Hayat Dngs Baarl Okulun zellikleri
indekiler
GR ETMN VE OKULUN LEVLER ADA ETM SSTEMLER VE OKUL ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELETRLER MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER Okul Sistemi ve Liderlik renme-retme Sreci retmen Davranlar Okul klimi Okul evre likileri SONU
4. nite - Eitim Felsefesi ve ada Eitim Sistemleri
73
GR
Eitim felsefesi ve eitim sistemleri arasndaki iliki, antik dnemden balayarak birok felsefi metinde tartlm, felsefi irdelemeler 19. yzyln balarndan itibaren kapitalist toplumlarda derinleerek gnmze kadar gelmitir. Felsefe, sosyoloji ve eitim arasndaki ilikilerin etraflca ele alnp incelenmesi, eitimin kavramsal yapsnn ve srelerinin irdelenmesine ynelik olarak bir arka plan oluturmaktadr. Sosyoloji, felsefe ve eitim arasndaki ilikiyi rettikleri klasik eserleriyle irdeleyen dnrlerin banda Karl Marx (1818-1883), Friedrich Engels (18201895), Max Weber (1864-1920) ve Emile Durkheim (1858-1917) gelmektedir. Eitim konusunda birbirinden olduka farkl grlere sahip olan bu dnrler; eitimin felsefi anlamn ve amalarn toplumsal yap iindeki yeriyle ilikilendirerek tartmlar ve eitimsel dnmlerin sosyal dnmlerin bir sonucu olduu dncesi zerine odaklanmlardr. Marx ve Engelse gre diyalektik felsefe anlaynda eitimin anlam, kapitalist toplumlarda eitsizliklerin yeniden retilmesi egemen snflarn karlarna hizmet olarak tanmlanrken; Durkheima gre ilevsel felsefe anlaynda eitimin anlam, sosyal btnleme ve dayanmay vurgulamakta; Weberin dnce sistematiinde ise eitimin anlam, brokratik egemenlik iin yeni bir kontrol ilkesi olarak belirtilmektedir. Bu dnrlere gre; eitim, eitim sistemleri ve toplumsal kurumlar arasnda dinamik bir iliki vardr. Bu ilikilerin derecesi ve nitelii eitim, okul ve bu balamda eitim sistemini/sistemlerini de etkilemektedir. Gnmzde egemen olan paradigma kapitalizmdir ve eitimi dorudan etkilemektedir. Kapitalist sistemde birey, retim gcn elinde bulunduranlar iin alr ve bir ara durumundadr.
Paradigma; herhangi bir disiplin veya alma alanndaki dnce rntsne gndermede bulanan bir kavramdr. Kapitalizm; cretli emek ve meta retim sistemidir. Diyalektik; tartma sanat ya da elikili yollardan muhataplarn ikna etme sanat ve kartlklar kullanarak gerekletirilen akl yrtme biimidir.
ETMN VE OKULUN LEVLER

Felsefi ve sosyolojik adan eitimin anlam, bireyi zgrletirme ve insanlatrma sreci olarak tanmlanabilir. Eitim, bireyin iinde yaad toplumun deerleri bata olmak zere, yetenek, beceri, tutum ve olumlu kabul edilen btn davranlarnn ok ynl iyiletirilmesini kapsayan karmak bir sretir. Modern zamanlarn retmi olduu en nemli bulularn banda okul gelir. Okul aracl ile bireyin kendini gerekletirmesi, kefetmesi ve sosyal yeteneklerini gelitirmesi beklenir. Okullar, ou zaman bu hedefe ulaamaz. Eitim ve okullar bu yzden toplumsal krizlerin, tartmalarn merkezinde yer alr. Felsefe bize, bu eletirileri belli bir bak as iine yerletirmemize ve sistemletirmemizde yardmc olur. Okul, evreden ve toplumdan bamsz bir yaama alan deildir. Hatta okul, toplumun merkezinde yer alr. Az nce ifade edildii gibi okul, modern zamanlarda retilen en nemli sosyal kurumlarn banda gelmektedir. Bunun birok nedenleri vardr. Bunlardan en nemlisi; eitimin demokratik toplumun oluturulmasnda belirleyici bir rol oynamasdr. Demokratik toplumda, btn vatandalarn siyasal gc eit bir ekilde paylamas ngrlmektedir. Eitlik, bu balamda siyasal zenginliin deil, siyasal gcn paylamdr. Her geen gn sosyal eitsizliklerin artt bir dnyada, eer btncl bir eitim felsefesi dhilinde eitim ve okulun ilevleri yeniden tanmlanabilirse eitim, daha insani bir dnyann inas iin bir ara olarak yeniden kurgulanabilir. Eitim ve okulun ilevleri konusunda eitim felsefecileri ve eitim bilimciler arasnda bir uzlama salanm deildir. Bu durum normal olarak grlmelidir. Eitime ve okula ynelik her birey kendi beklentilerine gre bir anlam yklemek-
74
Eitim Felsefesi
tedir. Bu yzden her lke ve toplum, eitime ve okula farkl bir ilev yklemektedir. Biraz nce ifade edildii gibi bu ilevler, bazen pedagojik bazen de ideolojik olabilmektedir. Tablo 4.1de Cheng (1996) tarafndan gelitirilen eitim ve okulun ilevleri yer almaktadr. Bu ilevler tartmaya ak olmasna karn, eitim ve okulun anlamn ilevleri zerine kuran felsefi yaklamla, btncl bir bak as oluturmak stratejik bir nem tamaktadr. Her toplum kendi gereksinmelerine gre eitim ve okulun ilevlerini farkl tanmlayabilir. Yazara gre eitimin ekonomik, sosyal, politik, kltrel ve eitsel olmak zere be ilevi bulunur. Her bir ilevin bireye, rgte, okulun yakn evresine, topluma ve uluslararas yapya ilikin etkilerinden sz edilebilir.
Tablo 4.1 Eitim ve Okulun levleri Kaynak: Cheng, Y. C. (1996). School Effectiveness and School-Based Management: A Mechanism for Development. London: Palmer.
Ekonomik levler Bireysel Ynden Sosyal levler Politik levler Vatandalk tutum ve becerilerinin gelitirilmesi Kltrel levler Kltrlenme Deerler, normlar ve inanlar iinde sosyalletirme Eitsel levler Nasl renileceini ve geliileceini renme Nasl retileceini ve yardm edileceini renme Mesleki geliim
Bilgi ve beceri Psikolojik eitimi geliim Mesleki eitim Sosyal geliim Potansiyel geliim
Kurumsal Ynden
Ortak yaama alan Ortak alma alan Ortak bir hizmet rgt olarak okul Okul evresinin ekonomik gereksinmelerini karlama Nitelikli i gcnn yetitirilmesi Ekonomik davranlarn deitirilmesi nsan gc yapsna katk
Ortak sosyal birim/sistem Ortak insan ilikileri sistemi, topluluk Okul evresinin sosyal gereksinmelerini karlama Sosyal btnleme Sosyal hareketlilik Sosyal eitlik nsan kaynaklarnn seilmesi Sosyal deime ve gelime Kresel ky Uluslararas dostluk Sosyal i birlii Uluslararas deiim Ulusal, etnik, dinsel ve cinsiyete dayal ayrmclklarn ortadan kaldrlmas
Politik sosyal- Kltr aktar- renme ve letirme yeri ma ve yeniden retim yeri Politik koalisretme yeri Bilgiyi paylayon Kltrel yenima yeri Politik sylem lenme ve b- Eitimsel deya da eletiri tnleme yeri ime ve geliyeri me yeri Okul evresinin politik gereksinmelerini karlama Politik merulatrma Politik yapy koruma ve srdrme Demokrasiyi glendirme Politik gelime ve reformlar destekleme Okul evresi- Okul evresinin kltrel genin eitsel gereksinmelerini reksinmelerini karlama karlama Kltrel btnleme ve sreklilik Kltrel yeniden retim Kltrel sermayenin retimi Kltrel yenilenme Eitim uzmanlarnn gelitirilmesi Eitim yaplarnn gelitirilmesi Bilginin paylalmas renen toplum oluturulmas
Okulun evresi Ynnden Toplum Ynnden
Uluslararas Uluslararas Ynden yarma Ekonomik i birlii Uluslararas teknoloji deiimi evrenin korunmas Bilginin paylalmas
Uluslararas Kltrel farkl- Kresel eitikoalisyon lklar takdir min geliimi Uluslararas etme Uluslararasnanlay lkeler/dinler da eitsel de Savaa kar aras kltrel iim ve i birbar savunma farkllklar kalii Ortak ilgiler bullenme Btn dnya gelitirme Kresel kltve herkes iin atmalarn rn gelitirileitim giderilmesi mesi
75
ADA ETM SSTEMLER VE OKUL

Modern eitim sistemlerinin ve okulun en temel ilevi; toplumun kltrel mirasn kuaktan kuaa aktarmak, ulusal kimlii ina etmek, ocuklar yetikin rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamaktr. Okulun temel ilevleri asndan yaklaldnda eitim kavramnn farkl tanmlar yaplmaktadr. Yaygn biimde eitim; bireyin iinde yaad toplumun kltrn renme sreci, bireyleri sosyal rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak tanmlanabilir (Perrucci ve Knudsen,1983). Kltrn okul aracl ile aktarm, ocuun iinde yaad toplumun deerlerini, normlarn ve sembollerini renme srecidir. Baka bir ifade ile ocuk, iinde yaad toplumun kltrel birikimini okul aracl ile renir ve iselletirir. Bu srete okul; ulusal kimliin ve lkenin geleceini merkeze alabilir. Okul, eitim ve eitim sistemi ile bir lkenin var olma stratejisi arasnda dolayl ve dorudan bir iliki vardr. ocuk, hi kukusuz her eyi okulda renmez. Doumundan lmne kadar, bata aile ve toplum olmak zere, her yerde ve her zaman renir; bazen de bu rendikleri ile okulda rendikleri birbiriyle eliir. Eitim ve okulun anlam, bulunulan toplumsal koullara gre farkllar. Bu farkllamann anlalmas eitim ve toplum arasndaki ilikinin btncl bir bak asyla deerlendirilmesi asndan nemlidir. Geleneksel Toplumlarda Eitimin Anlam: Eitim ve renme srecinde ok eitli kurumlar rol alr. Endstri ncesi geleneksel toplumlarda renme, kuaktan kuaa szl olarak aktarlan deneyim ve grglere dayanmaktayd. Bu toplumlarda ok az bir kesim okuma yazma bilmekteydi. Byk bir ounluk ise yallar rnek alarak iinde yaad toplumun sosyal becerilerini renmekte ve iselletirmekteydi. ocuklar ve aileler, genelde din ve siyasi kurumlar aracl ile eitilmekte, sosyalletirilmekteydi. Kendine zg; fakat genel kabul gren bir kimlik kazandrlmaktayd (Akyz, 2007). Modernleme Sreci ve Okulun Anlam: Modernleme sreci ile birlikte eitim ve okulun temel anlam ve bu anlam zerine kurulan ilevleri deimi olup okulun ve eitimin ilevi, dier sosyal kurumlardan olduka bamsz hale gelmitir. Bu durum; okulun geleneksel ilevi olan kltrel miras aktarma ilevini ve bu balamda ocuun eitiminde ailenin roln olduka zayflatmtr. ocuun yetitirilmesi ilevi byk lde okullara aktarlmt. Bunun en nemli nedeni ise modernleme ile nemli hale gelen toplumdaki i blm ve uzmanlamadr. Bu i blm ve uzmanlamann eitimi amacndan saptrdn, eitimi profesyonellere brakmann ciddi skntlar yaratacan ileri sren birok dnr vardr (Freire, 1998; Illich, 1974). Bireyin sosyal yaamda aktif bir ekilde var olabilmesi, baz temel sosyal becerilere ve zel bilgiye sahip olmasn zorunlu klmaktadr. Bylece modern toplumlarda bir rgt olarak okul, adeta bir zorunluluk haline dnm; retmenler ise, kapitalist ve tketici bir kltrn oluturucusu ve aktarcs olarak grlmtr. Okul ve snf denen yeni sosyal mekn, ocuk zerinde bazen bask kurulan bazen de kapitalist dorularn retildii, yeni bir yaam ve tketim ilikilerinin kurguland ve retildii arenalara dntrlmtr (Giroux, 1997; Illich, 1985; Wheeler, 1966). Bir Yaama Alan Olarak Okulun Anlam: acl eitim sistemleri, hayat performans ile yaam dngs arasndaki ilikinin nemine dikkat ekmektedirler. Eitim ile yaanlmas tasarlanan hayat arasnda dorudan bir iliki vardr. Birey, yaamak istedii hayat ile okul arasnda zihinsel bir iliki in eder. Bu bak asna gre, bireyin yaamak istedii hayat ile okulun zerine ina edildii varsa-
76
Eitim Felsefesi
ymlar birbiriyle elitii zaman okul, birey iin anlamsz hale gelmektedir. Hayat ile okul arasndaki iliki bir bakma paradoksaldr. Hayat performans ile yaam dngs arasndaki iliki, ekil 4.1de zetlenmeye allmtr. Buna gre hayatn nitelii, eitimi srekli yeniden tasarlamak, renen birey, renen okul ve renen toplum inas ile ilikilidir. Okul, hayatn merkezinde yer alan bir kurumdur ve kendi bana toplumdan soyutlanm bir ekilde varln srdremez. Bu yzden okulun toplumu ekillendirmesi yerine, toplumun okulu ina etmesi ve hayatn merkezine koymas daha anlaml olacaktr.
ekil 4.1 Hayat Dngs ve Eitimin levi
HAYAT DNGS VE ETMN LEV renen Birey renen Okul renen Toplum
Hayat Performans
N o r m al Y aa m
Olaan D
Doma Byme
Y
aa
OKUL FORMAL ETM Olgunlama Yaam Dngs Yalanma rme
SIRA SZDE
Hayat dngs ile eitimin ilevi arasndaki iliki nasl olmaldr? SIRA SZDE Okul, sadece bilgilerin ocua aktarld yer olmakla kalmayp ayn zamanda DNELM kltrel normlarn retildii bir mekndr. Kltrel normlar, belli durumlarda nasl davranmamz gerektiini bize hatrlatan ve davranlarmza rehberlik eden ilkeS O Toplumun R U ler btndr. genel kabul gren kurallar da bu balamda okulda retilmektedir. Btn toplumlarda, kltrel mirasn aktarm, eitim kurumlar aracl ile yaplmaktadr. Modern toplumlarda, okulda kuaktan kuaa neyin, nasl DKKAT aktarlaca, bireyler ve sosyal gruplar arasnda ciddi tartmalara neden olmutur. Sosyal Rollerin Hazrlaycs Olarak Okulun Anlam: Modern okulun bir SIRA SZDE baka ilevi, bireyleri iinde yaadklar toplumdaki baz rol ve konumlara hazrlamaktr. Rol ve makam kavramlar olduka karmak olup bireyin toplum iindeki statsn AMALARIMIZ ya da bu statlere atfedilen toplumsal beklentileri ifade eder. Bireyin toplum iindeki stats, byk lde bireyin baarsna gre belirlenmektedir. Modern toplumlarda uzmanlama ve i blm temel olduundan, okulun ana ilevlerindenKbiri gereksinme duyduu farkl alanlarda, belirli bilgi ve be T toplumun A P cerilere sahip bireyler yetitirmektir. Sz gelimi Trkiyede mesleki ve teknik eitimin temel amac; ara insan gc, yani teknisyen yetitirmek, buna karn niversitenin amac ok T E L Eise VZY O N zel bilgi ve becerilerle donatlm doktor, avukat ve retmen gibi uzmanlar yetitirmektir. Eitimde eitsizlik ve snflandrma da bu yapay
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
77
ayrmclkla balamaktadr. Kimin hangi meslei hangi ltlere gre seecei, modern okul ve eitim sisteminin henz zemedii tartmal bir konudur. ocuun gelecekteki baarsn tahmin etmek iin akademik baar esas alnmakta, bu balamda yetenek, tutum ve ilgi testleri uygulanmaktadr. Bu testlerin renci baarsn tahmin edebilirlii ciddi ekilde eletirilmekte, sz konusu eletiriler daha ok okulun bireyleri topluma hazrlamas yerine, belli snflara blme ilevi zerinde younlamaktadr. Modern okul, toplumdaki sosyal tabakalamann bir yansmas ve srdrcs ilevi grmekte, bu balamda eitsizlii kurumsallatran ve merulatran bir kurum olmaktadr. Modern eitim ve okulun nasl bir ilevi vardr?
SIRA SZDE SIRA SZDE
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL DNELM ELETRLER

Modern zamanlarn retmi olduu kltr aktarma aralar olarak grlen, geS O ile R U adeta dev bir miten bugne modern iletmecilik ilkelerinin okula uygulanmas endstriye dnen eitim sistemleri ve onlar oluturan okullar zerinde srekli tartlmakta, alternatif eitim ve radikal okul ad altnda eitli grler ileri srlDKKAT mektedir (Giroux, 1997). Bu eletiriler, yeni olmayp ok eski zamanlara kadar gitmektedir. Bununla birlikte acl anlamda okul ve eitim sistemlerinin ortaya kSZDE nn iki yzyllk bir gemii olup kapitalist toplumun ortaya SIRA kna paralel hzl bir gelime gstermitir. Gnmzde kapitalist toplumda ne kan tketim, retim, reklm ve pazarlamaclk gibi birtakm kavram ve sylemler okullar aracl AMALARIMIZ ile merulatrlmaktadr. Kapitalizm, okullar ve eitim sistemleri zerinde egemenlik kurmu olup okullar araclyla kendi kltrn retmi bulunmaktadr. Bu nedenle sosyal yaamdaki eliki ve honutsuzluklar anlamak K iin T Ayeni P kltr ve buna paralel gelien ideolojileri, ayrca bunlarn merulatrld ve aktarld kurumlar olarak okullarn ve eitim sistemlerinin ilevlerini yeniden sorgulamak gerektii ileri srlmektedir (Duncan, 2002). TELEVZYON Okul ve okulun ilevlerine ilikin eletiriler olduka eskidir. Bu eletirilerin banda ise radikal pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu ekole bal dnrler, eletirilerini yalnzca okul zerine deil, onunla yakndan ilikili olan N T E de R N EyneltmekteT ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun rgtleni biimine dirler. Modern okul, ocuklar slah etmeye, ehliletirmeye ve uysallatrmaya alrken, radikal okul anlay, mevcut yapy destekleyen sosyal tutumlar deitirmeyi ve bireyleri ezilmilikten kurtarmay amalamaktadr. Radikal eitim, bir disiplin olmayp var olan kurum ve varsaymlar sorgulayan bir tr uygulamadr. Baka bir ifade ile radikal eitim, daha demokratik bir toplum oluturma misyonuna sahip bir harekettir (Giroux, 1997; Fletcher, 2000). Eitim ve okulun anlamna ynelik radikal eletiriler; kitlesel eitim anlayna, okul sistemine, okulun toplumsal hareketlilik yaratma ilevine, renciyi pasifletirme srecine (bankac eitim) ynelik balklar altnda irdelenebilir. Bu eletiriler iinde Illich (1985), okulsuz toplum modeliyle eletirilerini alternatif bir yapda somutlatran bir dnr olarak, alan yaznda nemli bir yere sahiptir. Kitlesel Eitimin Radikal Eletirisi: Kitlesel eitimine kar radikal eletiriler 19. yzyln sonlarna doru ortaya kmtr. Modern devletin ortaya kmas ile birlikte devletin dzenledii ve destekledii devlet okullarnda kitlesel eitim verme eilimi ortaya km, birok lkede eitim zorunlu hale getirilmitir. Kitlesel eitimin amac; vatandalar, sanayinin gereksinme duyduu alanlara ynelik ye-
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
78
Eitim Felsefesi
titirmek ve var olan toplum ideolojisini ocuklara retmektir. Okula ilikin radikal eletiriler, birok varsaym zerine kurulmutur. Radikal okul eletirmenlerine gre radikal eletiriler, okulun politik, ekonomik ve sosyal ilevleri zerinde younlamaktadr (Spring, 1997). Okula ilikin radikal eletiriler, genelde noktada toplanmaktadr. Bunlardan birincisini Spring yle ifade etmektedir:
Ulusal bir hkmetin denetimi altndaki devlet okulundaki eitim, kanlmaz olarak hkmetin buyruklarna kr krne boyun eecek, kiisel karlarna ters dtnde ve akl d olduunda bile hkmetin otoritesini destekleyecek, doru ya da yanl olsa da benim lkem trnden milliyeti bir gr benimseyecek vatandalar retmeye yneliktir (Spring, 1997, ss.10-11).
Mit, bir gerei temsil ediyor gibi grnen; fakat bir yalan ieren uydurulmu efsaneler topluluu veya ilkeler btndr.
Retorik, uygulamaya geirilemeyen gzel sz syleme sanatnadr.
Okullar aracl ile devlet, yeni sosyal mitler oluturmakta ve bu mitleri yegne ve biricik dorular olarak retmektedir. Bylelikle egemen snf, okullar aracl ile sahip olduu iktidar srdrmekte, okullarda eletirel dncenin gelimesine frsat vermemektedir. Okullar, renenlerden ok reticilere ve yneticilere hizmet etmekte, byk bir istihdam alan oluturmakta ve toplumun kaynaklarnn nemli bir ksmn tketmekte olup, kendilerinden beklenen sosyal dnm salamakta yetersiz kalmaktadr. Bu haliyle de kapitalist sistemde okul, gllerin amalarna hizmet etmekte, gszlerin glendirilmesi ve yaamlarnn dntrlmesi konusunda onlara belirgin bir katk salamamaktadr. Dolaysyla okul, yoksulluun, gszln yeniden retildii ve srdrld kurumlara dntrlmekte, var olan sisteme hizmet etmektedir. Okulda Eitim Srecine Ynelik Eletiriler: Okula ilikin dier bir eletiri, okulda verilen eitimin srecine ilikindir. Okulda retilen konular, tek dze, skc olup entelektel adan rencilerin ilgisini ekmemektedir. Bireyler, istemedii mesleklere zorla yneltilmekte, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri iin ocuklar bir dizi testlere tabi tutulmaktadr. nsanlar, birtakm zelliklerine gre gruplandrlmakta ve toplumdaki dl sistemleri de buna gre planlanmaktadr. Bu srece bal olarak okullar da kendi aralarnda snflanm; dolaysyla rencilerin farkl okullara yneltilmesinde onlara uygulanan birtakm testler belirleyici olmutur. Oysa bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tartmal bir konudur. Bu haliyle okullar, sosyal eitlie hizmet etmemekte, tam aksine sosyal eitsizlikleri pekitirmektedir. Yoksul kesimlerin ocuklarnn sz konusu testlere hazrlanmasnda, aile kaynaklar yetersiz kalmakta ve ocuun iinde yaad sosyal evredeki var olan eitsizlikler sz konusu testlerin sonularn da etkilemektedir. Bu balamda yoksul ocuklar bu testlerin sonunda baarsz olarak nitelendirilmektedir. Her ne kadar eitimde frsat eitlii sz konusu edilse de bu ilke retorik olmann tesine gidememektedir. Test etme sreci ise bal bana bir sorun olup sz konusu testlere hazrlanmada da okula ek kurumlar ve bireyler rol almakta, bunlar eitime art maliyetler getirmektedir. Bu balamda okul; on iki yllk bir ehliletirme, uysallatrma hapishanesine dntrlmektedir. Okulun Toplumsal Hareketlilik Yaratma levine Ynelik Eletiriler: Okula ilikin nc radikal eletiri ise eitimin sosyal hareketlilii salayc ilevine dnktr. Sosyal hareketlilik, bireylerin toplumdaki farkl konumlar arasndaki hareketliliini anlatan bir terimdir. Bu balamda; okulun vermi olduu diplomalarn, sosyal tabakalamay ortadan kaldraca varsaym temel kabul edilir. Uygulamada tam tersi bir durum ortaya km ve eitim, tabakalama ve snflar ara-
79
s ayrm iyice glendiren bir hal almtr. acl toplumlardaki okullar aras stat farkllklar, sz konusu okullara devam eden ve bu okullar bitiren rencilere farkl diplomalar vermektedir. Varlkl ailelerin ocuklar zel okullarda, yabanc dil eitimi yapan programlarda, hatta yurt dnda eitim grmekte iken yoksul kesimin ocuklar giderek sradanlaan devlet okullarna gitmeye zorlanmaktadr. Hatta devlet okullar arasnda yatay ve dikey geilerde belirli lde snrlandrma olup kimin hangi okullara gidebilecei eitim otoritelerince nceden belirlenmektedir. Bunun da tesinde il iinde renci ve velilere okul tercih olana tannmamakta, hangi sokak ve mahallelerde oturanlarn hangi okullara gidecei nceden tayin edilmekte, sokan bir tarafndakiler bir okula gitmeye, kar tarafndakiler baka bir okula gitmeye mecbur klnmaktadr. Okul ve Bankac Eitim Eletirisi: Okula ve acl eitim sistemlerine dnk eletirileriyle bilinen bir dier nl eitim dnr Paul Freire (1998)dir. Yoksullarn yoksulu olarak adlandrd ezilenlerin zgrl iin kavga vermi ve eserler yazm ender eitimcilerden biridir. Milyonlarca insann alktan ld ve sefalet iinde yaad dnyada insanlarn mlk edinme ve barnma hakkn savunmann gereksiz olduunu dnen Freire (1998), sorunun daha derin olduunu, eitimle bireylerin gszlklerini yenerek kendileri iin eyleme gemelerinin zorunluluu ve gereksinmesi zerine durmaktadr. Freire (1998)nin kulland kavramlardan en nemlisi bankac eitim terimidir. Ona gre eitim, eletirel dnce sreci olarak retilmelidir. Geleneksel retim yntemleri, yararsz baz bilgilerin renciye retilmesinden baka bir ey deildir. Freire (1998) gre, retmenler aktif ve renciler ise pasif olduu mddete rencilerin kavramlar btnyle anlayabilmeleri olas deildir. Bankac eitim kavramnda, retmen zne, aktif, bilgili; renci ise nesne, pasif ve bilgisizdir. Bankac eitime alternatif ise problem ortaya atc eitim olup bu eitim eletirel dnen insanlar meydana getirir. retmenler, rencilerle karlkl etkileime dayal olarak alrlar. retmen ile renci arasndaki iletiim, her ikisi tarafndan ynlendirilmelidir. retmen, sadece retmemeli, rencilerin sylemek istediklerini de dinlemelidir. Eitimin amac, daha iyi bir toplum meydana getirmektir. Bunu salayabilmek iin insanlarn kendi davranlarn aktif olarak dntrebilmeleri gerekir. Baka bir ifade ile eitimin amac; toplumdan dlanan bireyleri toplumla btnletirmek deil, bilakis onlar da ierecek biimde toplumu deitirmektir. Onun zerinde durduu dier bir kavram sessizlik kltrdr. Ona gre herkes, kendi dndakilerle diyalog srecine girerek kendi dnyasna eletirel bir biimde bakabilir ve kendinin bireysel ve sosyal gereklii alglamasna bal olarak onun hakknda dnebilir ve onu dntrmeye dnk eylemde bulunabilir. Freireye (1998) gre, eitim ynteminin merkezinde insanlk ve insanlama problemi vardr. Ona gre sosyal yaamn ve bu balamda eitimin hedefi, dnyann ya da insanln insaniletirilmesidir. Bu ise herkesin kendisini evreleyen ve etkileyen glerin bilincine varmas ile olanakldr. Ne zaman bizi evreleyen gler zerinde dnr ve eylemde bulunursak o zaman dnyay dntrmeyi becerebiliriz. almalarn insann zgrlemesi ve dnyay dntrme zerine younlatran Freire (1998), modern eitimin problemlerini tanmlayarak ie balar. Illich gibi o da eitimin bugn masal anlatma hastalna kapldn, ocuklarn dnceleriyle var olamadn, eletirel bir bilin iin snf ii dinamizmin bir trl salanamadn ileri srer. Duraan yapdaki eitimin materyal ve gerek dnya arasnda ba kuramadn, eitimin olgulara dayandrldn ifade eden d-
80
Eitim Felsefesi
nr, olgularn sadece olgu olduunu bunun ise fazla bir anlam ifade etmediini syler. rencilerin bilgi ile yklenildiini, bilgiye boulduunu, renmenin ve retilenlerin ne anlama geldiinin farknda bile olmadklarn syler. Byle bir eitim yapsnda retmenlerin ise ocuklarn rettiklerini ne kadar ezberlediklerini test eden bir duruma dtklerini ileri srer. retmenlerin rencileriyle iletiim kuramadklarn, bunun sonucu rencilerin retmenlere oranla daha az insan olduklar algsn glendirdiini ifade etmektedir. Alternatif Bir Yap Olarak Okulsuz Toplum: Okula ilikin eletiriler ve okullar slah etme konusundaki almalar, ncelikle gelimi lkelerde gndeme gelmi olup sz konusu eletiriler, okullarnn var olan toplumsal eitsizlik ve adaletsizlikleri kaldrma yerine eitsizlik ve adaletsizliklerin srdrld kurumlara dnt konusunda younlamaktadr (Illich, 1985; Giroux, 1997). Bu konudaki baz eletirmenler, okullar slah etme ve okul reformu almalarna kar kmakta; okullarn btnyle ortadan kaldrlmas gerektiini ileri srmektedir. Bu konuda en u grleriyle tannanlardan biri, Ivan Illichtir. Illich (1985), okullarn btnyle ortadan kaldrlp bunun yerine renme merkezleri olarak adlandrd kurumlarn kurulmas gerektiini savunmaktadr. Ona gre modern okullar rencilere tek doru fikrini alamakta, onlar koullandrmakta, nceden hazrlanm birtakm bilgi paketlerini dayatmakta, retim programnda ngrlen bu bilgileri renmeleri ve yaamlarn buna gre dzenlemeye zorlamaktadr. Illiche (1985) gre, insan renmelerinin ou okul dnda olmaktadr; okul, sadece diploma veren bir kurumdur. Hi kukusuz, birtakm konum ve statlere gelmede bu belgeler belirleyici olmaktadr. renciler de bunlara sahip olmak iin okullara devam etmektedirler. nk okul sonras yaamda sadece diploma ve sertifika gibi belgeler nemlidir. Mevcut haliyle okullar, sadece belge datmaktadr. Bu haliyle okullar, paketlenmi bilgileri pazarlayan iletmelerdir. retmenler de bu bilgileri aktaran profesyonellerdir. retmenler de retmek iin belge almak zorundadrlar. Yaplan snavlar ve testlerle rencilerin bu bilgileri ne kadar rendikleri ve iselletirdikleri belirlenmektedir. Yaplan bu testlerin sonunda kimileri baarl, kimileri de baarsz olarak nitelendirilmektedir. Zorunlu eitimin toplumsal kutuplamaya yol aacan ileri sren Illich (1985, ss.17-18), okullarn eitsizlii ortadan kaldraca varsaymn kabul etmemektedir:
Eitimde frsat eitlii, gerekten hem arzulanr hem de uygulanabilir bir amatr; ama bunu zorunlu retime denk saymak, kurtuluu kilise ile kartrmakla ayn eydir. Okul, ada ii snfnn dnya din durumunu almtr ve teknolojik an yoksullarna bo yere kurtulu vaadinde bulunmaktadr. Ne var ki bu durum, ulusdevleti ve onu benimsemi, bylece de vatandalarn birbiri ardna dizilen diplomalar iin retim basamaklarn trmanmaya mahkm etmitir. Bunun, eskilerin balama trenleri ve dinsel ykseli ayinlerinden pek fark yoktur.
Illich (1985)e gre okul, toplumun kaynaklarn har vurup harman savurmakta, okulla i arasnda herhangi bir iliki kuramamakta, diploma zerine kurulu bir ayrmcl kurumsallatrmaktadr. Okul, okula katlanlar sahiplenir ve bu balamda retmene eitli roller bierek grevini yerine getirmeye alr. Bir beki olarak retmen, rencilerini bir dolamba ayininden geiren bir tren dzenleyicisi gibi davranr. Ahlak olarak ise ana babann, Tanr ya da devletin yerine geerek Yalnz okulda deil, serbest olarak toplum iinde neyin doru neyin yanl olduunu alar. Terapist olarak ise rencinin gelimesine yardm etmek ama-
81
cyla onun zel yaamna girmeyi, kendine bir hak olarak grr. Illich (1985, ss.5657)e gre okul bir iletmedir ve retim programn pazarlar:
Hemen her okulun retim programnn saptanmasna szde bilimsel bir aratrma ile ie giriilir, eitim mhendisleri baar iin gerekli alet ve edevat saptarlar. Tabii bte ve tabularn belirledii ereve ierisinde... Datmc retmen, biten rn tketici-renciye sunar. Onlarn tepkileri de gelecek modelin tasarm iin veri salar, rnein snfsz eitim, renci merkezli eitim, grup eitimi, grsel-iitsel ve konu merkezli eitimler byle doar.
Modern okulun yanl varsaymlar ve retorikler zerine kurulu olduunu syleyen Illich (1985), her yl birbiri peine kenara atlan, yaymc ve yazarlarna para kazandran ve her zaman tartma yaratan ders kitaplar dolandrcl da bu okul sisteminin zerine oturtulur. Ona gre okul, modern an kokuan kltrnn ve modernliin kilisesine dnmtr. Yazar, okulun durumunu yle ifade eder: Dnyevi, bilimsel ve lm-tanmaz nitelikleriyle okul, gnmz dncesinin bir parasdr. Ona gre, Bilim, okulda retilenlerle tanmlanrken retilenler de szm ona bilimsel aratrma ile tanmlanr. mr biter, okul bitmez. Okul, kaplarn kimsenin yzne kapamaz, her zaman bir olanak daha sunar: Yenileme eitimi, yetikin eitimi, srekli eitim... (Illich, 1985, s.60). Illich (1985)e gre okullar, yeni bir dnya kilisesi olup, bu kilisenin endstrisi ve ileyii, bilgi zerine kurulmutur. nsan yaamnda egemen hale gelen ve ou zaman da yanllarn retildii mekndr. retim ve tketim kltr, bu kltrn rettii yapay yaam biimi, insanlar mutsuzlatrmaktadr. Ona gre, nsanlar zorunlu okul uygulamasndan kurtulamadklar srece bu tketim lgnlndan da kurtulamazlar. Modern zamanlarda insan, bir tketim klesi haline getirilmitir. Kapitalist toplumlarda okullar, en byk ve en yaygn iverenler durumuna dnm bulunmaktadr.
SIRA SZDE Eitim ve okula ynelik radikal eletiriler hangi temel noktada toplanmaktadr? SIRA SZDE
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM
Dnya hakkndaki grlerimiz, dnyay alglay biimimizi ekillendirmektedir. Dnya nasl olumutur? Geree nasl ulaabiliriz? Gerek diye bir ey var mdr? S Oyantlar R U Her ey grnd gibi midir? Bu ve benzeri grlere verilecek tartmaldr. Antik grler, gzlerimizle grdmz dnya ile ilahi dnyay birbirinden ayrt etmilerdir. Ortaa boyunca antik gr, dncelerimize egemen olDKKAT mu, sylem ve eylemlere rehberlik etmitir. Rnesans ile birlikte geleneksel dnce biimleri ve dnyaya ilikin bak alar da deimeye balam, baz dSIRA SZDE nrler kendi grdklerine inanmaya balamlardr. Bu balamda yukarda da sz edilen baz dorulara ulamak iin kantlarn gerekli olduunu ileri srmler, buna paralel olarak da baz yntemlerin gelitirilmesinin yeterli olduuna inanmaAMALARIMIZ ya balamlardr. Baka bir ifade ile inanlarn ve geleneklerin yerini rasyonalite ve bilimsel yntem almaya balamtr. Akl ve yntem ile insanla mkemmel bir gelecek ve dnya vaat edilmeye balanlmtr. Doann kontrol K altna T A P alnmas ve insanln yaam standardnn ykseltilmesi iin bilimsel yntemin yardmyla teknolojinin gelitirilmesi zorunlu grlmtr. Fakat ulalan gerei felsefeciler sorgulamaya balayarak, insanln bir felakete ve sefalete srklendiini, moderTELEVZYON nite ve bilim ad altnda insanlarn ve toplumlarn tek boyuta indirgendiini, insan
DNELM
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
82
Eitim Felsefesi
Ulusuluk, tek bir politik topluluun paras olma duygusunu yaratan bir simgeler ve inanlar kmesidir.
ve sosyal yaam yalnzca olgularla aklamann olanakl olmad savn ileri srmeye balamlardr. Postmodernizim, genel olarak moderniteye bir tepkidir. Modernitenin btn kurumlaryla birlikte insanln ilerlemesini salayacana ve mutlu klacana ilikin gvene karn, postmodernite bir proje olarak modernitenin bunu tek bana gerekletiremeyeceini ileri srer. Modernizmin, hayatmz dntrc bir takm deiimlerde rol oynamasna karn, postmodernite daha ok 20. yzylda ne kan, ulusuluk, totalitarizm, teknokrasi, tketimcilik, modern savalar gibi moderniteden doan sonulara bakmakta ve bunlarn sosyal yaammza etkilerini sorgulamaktadr. Giddens (2005, s.419)e gre; totalitarizm, bir toplumdaki btn kurumlarn tek bir merkezden ve tek bir kiinin liderliinde toplanmasna gndermede bulunan bir kavramdr. Teknokrasi ve tketimcilik ise, kapitalist bir toplumda ynetimin teknik uzmanlara braklmas ve toplumun ise bir tketim batana itilmesi anlamna gelmektedir. Postmodernite ile modernite; bilgi ve gerek nedir? sorusuna farkl yantlar vermekte, bu ise sorunun belki de en nemli ksmn oluturmaktadr. Postmodern adan gerek, insanlarn zerinde bir uzlamaya vard bir ey ya da ie yarayandr. Hatta tek bir gerein olmad birden ok gerekten sz edilebilir. Postmodernistler; gereklii geleneksel ve idealize edilmi doruyu reddedip onun yerine dinamik, zaman, mekn ve bak asyla balantl olarak deien bir olgu olarak kabul etme eilimindedirler. Postmodern dnce eitim asndan deerlendirildiinde baz temel zellikleri yle ifade edilebilir (Hlynka ve Yeaman, 1992): Bak alar, anlamlar, yntemler ve deerlerin okluuna ballk, Sylenenin tam tersi ironik anlamlarn, alternatif yorumlarn aratrlmas ve takdir edilmesi Her eyi aklama niyetinde olan byk anlatlarn eletirilmesi veya bunlara phe ile yaklalmas, Bak alarnn ve bilgiye ulama yntemlerinin okluundan dolay birden ok gerein olduunun kabul edilmesi. Buna gre postmodern bir retmen; kavramlar, fikirleri hedefleri bir metin olarak grr ve her metnin yoruma ak olduunu bilir; metinlerdeki karlkl ztlklar arar (iyi kt, ilerleme gelenek, bilim efsane, sevgi nefret, erkek kadn, gerek kurgu gibi). Ayrca postmodern bir retmen, ztlklarn gerek olmadn gstererek, zerinde alt metnin yapsn bozmaya alr; mevcut olmayan metinleri ve temsil edilmeyen gruplar belirler ve ortaya koymaya alr. PostmodernSIRA bir retmenin temel zellikleri nelerdir? SZDE
SIRA SZDE
DNELM S O R U
BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN DNELM ZELLKLER

Trkiyede eitim ve okul, 1860lardan beri tartla gelen bir konu olmutur. O S O R U gnden bugne, eitim alannda birok toplantlar yaplm, kurultay ve uralar toplanmtr. Btn bu toplantlardaki srdrlen tartmalarn temelinde eitim ve okula ilikinDanlamlarn, ilevlerine gre yeniden inas; baarl bir eitim ve okul KKAT sisteminin nasl ina edilecei sorusu yer almtr. Etkili okul, iyi okul, baarl okul kavramlar greceli kavramlardr. Her eiSIRA SZDE tim ve okul sistemi, bu kavramlar farkl tanmlamakta ve anlamlar yklemektedir. Bu kavramlar bazen de birbiri yerine kullanlmaktadr. Bununla birlikte aratrma bulgular, bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduunu gstermekteAMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
83
dir. Etkili okullar daha ok okul ve renci baarlarnn sonucuna vurgu yaparken iyi ve baarl okullar ocuklarn ok ynl entelektel ynlerden geliimini ne karmaktadr. Aratrmalar, acl eitim sistemlerinin birok problemle kar karya olduunu, bunun stesinden gelinmesi iin ulusal ve yerel dzeyde stratejilerin gelitirilmesi gerektiini ileri srmektedir. Trk Eitim Sistemindeki reform almalar, temelde okullarn ve rencilerin baarl olmas iin bir altyap oluturma hedefine dnktr. Bununla birlikte ulusal politikalarn baarya ulaabilmesi iin okulun yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Bu anlamda her eitim reformunun temel uygulama birimi okuldur. Trkiyede eitim, okullardan bozulmaya ve yozlamaya balamtr. Yine okullardan dzelecektir. Son yllarda ulusal ve uluslararas aratrma bulgular, egemen kapitalist sistem iinde eitim ve okulun anlamn ve bu anlamn zerine ina edilecek baarl bir sitemin zelliklerine ilikin genel bir ereveyi ortaya koymaktadr. Her okul ve eitim sistemi bu genel ereveyi kendi balamnda eletirel bir gzle deerlendirmeli ve kendi var olan durumuna uyarlamaldr.
Okul Sistemi ve Liderlik

Eitime ve okula ilikin anlamlarn yeniden inas tartmalarnda; okul sistemi ve liderlik temel srelerdir. Bu sreler iinde; okul sistemine ilikin politikalar, okul ynetim sreleri ve okul yneticisinin liderlik zellikleri eitim ve okula ilikin anlamlarn yeniden inasnda merkezi sreler olarak tanmlanmaktadr. Bu srelerin baz zellikleri unlardr (Balc, 2001; Alton, 1996; Anspaugh, 1995; Bamburg ve Andrews, 1991; Balc, 2001; iman, 2005): Okul Sistemine likin Politikalar Herkes tarafndan kabul edilen ak ve effaf eitim politikalar vardr. Eitim alanlar, politikaclarnn desteini alacak tutum ve davranlar sergilerler. Eitimde mkemmeli gerekletirmenin olanakl olduuna inanlr. Okul Ynetimi Sreci Okul amalar, ak ve effaftr. Okul merkezli karar verilir; retmenler etkinliklere katlr ve sorumluluk alr. Gelecek merkezli, baarl akademik ve retimsel liderlik sz konusudur. Deime ve yenilemeye ynelim vardr. Ortaklaa planlama ve i birlii temeldir ve buna bal olarak performans izlenir ve deerlendirilir. Okul alanlarnda mesai kavram yoktur; okul alanlar, grevlerine ve okula byk zaman ayrrlar. Okul Yneticisinin Liderlik zellikleri Okul yneticisi, bir retim lideridir. Okul alanlarn karara katlma ve sorumluluk stlenmenin sosyal bir davran olarak benimsenmesini salar. Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular. Okul alanlarnn ve rencilerin gdlenmeleri iin stratejiler gelitirilir, renci katlmna ve sorumluluk stlenilmesine nem verir. Okul alanlarn i doyumunun artmasn salar.
84
Eitim Felsefesi
Baar zerinde younlar ve temel amalar deerlendirir. Okul alanlarnn mesleki ynden kendilerini srekli yenileyen ve yaam boyu renmeyi iselletiren kiiler olmasn salar. Zamann gzleyerek ve reterek harcar. Temsil yeteneine sahiptir. retim kadrosuna inanr ve gvenir. retmenlerden yksek dzeyde beklentileri olup bunu kendilerine iletir. Duruma gre liderlik stili belirler. st ynetimin desteine sahiptir. Program gelitirme zerinde younlar. Toplumun ve okul ynetim kurulunun desteine sahiptir. retmenlerin zamanlarn olabildiince retime ayrmalarn salar. Okulun en nemli ilevinin renmeyi salamak olduunu herkese aklar.
renme-retme Sreci
Baarl okullar; nceden ak amalar belirlerler ve rencilere temel becerileri kazandrma zerinde younlarlar. Bilisel renme ve renmenin transferi zerinde younlarlar. Programn ieriini yaplandrr, ama ve ierii dzenlerler. Snfta geen zamann ounu renmeye ayrrlar. rencilerin nceki bilgilerini kullanrlar. rencilere sk soru sorarlar. Sorulara yant oluturabilmeleri iin rencilere yeterli zaman verirler. Yeni bir ierik sunduktan sonra uygulamalara yer verirler. Bir aama renilmeden dierine gemezler. Deerlendirme yapar ve geri bildirim alrlar. Btn rencilerin okulun ve renmenin amalarnn farknda olmasn salarlar. renci geliim ve baarsn dzenli bir biimde ler ve deerlendirirler. rencilerin renme kapasiteleriyle ilgili aslsz n yarg ve bilgilerden kanrlar. rencileri deiik lakaplarla damgalamaktan kanrlar. Baarl okullar, bireysel ya da grup olarak rencilerle ilgili asgari dzeyde kabul edilebilir ama ve standartlar belirlerler. Grup almalarna nem verir, kk renme niteleri zerinde younlarlar. rencileri belirlenen standartlar gerekletirmeye ikna ederler. Olabildiince renciler arasnda heterojen gruplar oluturarak i birliine dayal renmeye nem verirler. Farkl rencilerin farkl alanlarda ve konularda daha iyi olabilecekleri inancn yerletirir, rencilerin birbirlerinin rnlerini grmelerine frsat salarlar. renciler arasnda dostluk ve arkadalk ilikilerinin gelimesini desteklerler. rencilerin renmeye aktif bir biimde katld snf atmosferi olutururlar. rencilere geri bildirim verirken baka rencilerle ve onlarn puanlar ile karlatrmak yerine, onlara srekli bir geliim iinde olduklar hissini verirler. rencilere geri bildirim verirken yararl bilgiler zerinde durur, baarszl deerlendirmezler. Gerektiinde ge renen renciler iin ekstra zaman ayrabilirler. Bir renci, bir aklama ya da gsteriyi anlamadnda onu tekrar etme yerine olabildiince farkl bir yolla tekrar anlatrlar. renciler iin iyi bir model olurlar. renciler arasndaki bireysel ve kltrel farkllklarn farkndadrlar. Baarl bir eitim ve okul sistemi kurmaya ynelik renme retme srecinde deien anlamlar yeni bir paradigmay tanmlamaktadr. Bu balamda zellikle renme retme srecinde amalar ve deerlendirme zerine odaklanan bu paradigma deiikliinin zelliklerinden bazlar unlardr (Lezotto, 1991; Purkey ve Smith, 1983; Rowan, 1983; iman, 2005):
85
Amalar Eitim sisteminin amalaryla ile toplumun gelecei arasnda stratejik bir iliki kurulmutur. Okulda her dzeyle ilgili retim amalar aka belirlenmitir ve bu amalar okulun genel amalarn yanstr, temel becerilerin kazandrlmasn salar. retim amalaryla ilgili standartlar btn renciler iin ayndr. retim kadrosu, retimle ilgili amalardaki ncelikleri bilir ve kabul eder. rencilerle ilgili amalarn gereklemesine ilikin kaytlar tutulur. rencilerin kiisel ve akademik geliimleri amalar balamnda dzenli olarak izlenir ve raporlatrr. rencilerin renme glkleri erken belirlenir ve nlemler alnr, eitimle ilgili her konuda stratejiler gelitirilir. Deerlendirme rencilerin sralanp baarsz diye nitelendirildii bir yap yerine rencilerin baarl olacaklarna dair tam inan vardr. Deerlendirmelerden elde edilen bilgi, retim programnn gelitirilmesi iin kullanlr. Test programlar, rencileri semek ve dzeylerine gre sralamak iin deil, renmeleri tehis etmek iin yaplr. Yetenee gre gruplamadan te, esnek ve heterojen gruplama kullanlr. Akademik rekabete itibar edilmez; birlikte renme ve gdleme iin bir ara olarak grlr. renciler arasnda akademik tabakalama en alt dzeydedir.
retmen Davranlar
Baarl bir eitim sisteminin en nemli gelerinden biri, retmendir. retmenin nitelii ile sistemin baars arasnda olumlu bir iliki vardr. Baarl ve etkili okullar zerinde yaplan aratrmalar bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduunu gstermektedir. Etkili okullar, okulu bir yaama alan olarak grr ve okul kadrosu arasnda gvene dayal, dostane, destekleyici ilikiler vardr. Baarl okullarda; btn alanlar kendilerini mesleki ynden srekli gelitirme abas iindedirler ve st dzeyde bir sorumluluk duygusuna sahiptirler. Okul i birliine dayal olarak ynetilir. Takm almas esastr. retmenler, i birliine dayal birlikte planlamaya nem verirler ve snflarn etkili bir ekilde ynetirler. Okulda pozitif bir alma ve renme iklimi vardr. Btn okul toplumunun yeleri, renci baarsna ilikin yksek beklentilere sahiptirler ve btn rencilerin renebileceine ve baarl olabileceine inanrlar; bireysel yeteneklerini tanma ve gelitirmede rencilere yardm ederler. Ev devlerinden yararlanrlar ve bu konuda nceden planlama yaparlar (Purkey ve Smith, 1983).
Okul klimi
Okul iklimi rencilerin, retmenlerin, okul yneticilerinin okulda alan dier igrenlerin ksaca okul toplumunu oluturan btn bireylerin davran ve tutumlarn etkileyen bir sretir. Bu srete eitim sisteminin genel amalar, toplumsallama ve kltrlenmeye ilikin amalar ve rencilerin akademik ve sosyal davranlar ekillendirilir. Btn bu nedenler olumlu okul kltrn, baarl bir eitim ve okul sistemine ilikin bir sistemin kurulmasna ynelik amalarn yeniden inasnda stratejik bir deiken olarak yaplandrr. Olumlu okul iklimine sahip okulla-
86
Eitim Felsefesi
rn ortak zellikleri yle zetlenebilir (Hoy ve Tarter, 1997a, 1997b; Hoy ve Sabo, 1998; Sergiovanni, 2006; Turan, 2002): Okulun varlk nedeni ve amalar herkes tarafndan bilinir. Okulda dzen ve disiplinle ilgili ak politikalar ve uygulamalar vardr. Okulda disiplin sorunlar daha azdr. Okulda saldrganlk ve ykclk yoktur. Okula rencilerin devam oran yksektir. renci ve retmen morali yksektir. renmeler arasnda bir uyum vardr. renci baars yksektir. Okulu sahiplenme duygusu yksek dzeydedir. Herkes birbirine gvenir, hi kimse sorumluluktan kamaz. Herkes hep birlikte okulun iyilii iin alr. rencilerin yreklendirildii iyimser bir ortam vardr. Herkes okulda sorun zme srecine katlr. Herkes birbirine dosta davranr ve birbirini korur. Okulun yaptklar, aile ve evre tarafndan da desteklenir.
Okul evre likileri

Okul, toplumun bir parasdr. Hatta toplumun kendisidir. Toplumdan bamsz okulun yaamn srdrmesi olanakl deildir. Bir bak asna gre okul, bir topluluktur ve toplumun merkezinde yer alr. Bu bakmdan okulun baars, velilerin destei ile olanakldr. Eitim politikaclar baarl okul ve eitim sistemleri iin toplumun ve velilerin desteini almak zorundadr. Baarl okul ve eitim sistemlerin okul evre ilikisinde sahip olduu politikalarn bazlar aada belirtilmitir (iman, 2005): Toplumla ilikiler konusunda ak yntemler gelitirilir. Okul toplumunun btn yeleri iin olumlu bir okul atmosferi ve evresi oluturulur. Toplumun okula ve karar srecine katlmna yer veren bir rgt yaps oluturulur. Toplumun okula dnk salayabilecei kaynak ve hizmetler belirlenir. Okul dostu veli, veli dostu okul oluturulur; okul aile ilikileri en st seviyededir ve aileler okula maddi ve manevi katkda bulunur. Aile katlm ile okulda bilgi ve g paylalr. Aileler okulda karar srecine katlr. Aileler retim srecinin bir paras olurlar.
SONU
Eitim ve okula ilikin radikal eletirilerin gemii uzun yllara dayanmaktadr. Bununla birlikte eitim ve okula ilikin radikal eletiriler, 19. ve 20. yzylda popler olmutur. Okulun otoriter bir sosyalleme arac olduunu ileri sren radikal dnrler, eletirilerini kitle eitimine ve devlet okullarna yneltmilerdir. Onlara gre okul, egemen sosyal yap tarafndan desteklenen birer sosyal kurum olup btn adaletsizlik ve eitsizliklerin kurumsallamas ve srdrlmesinde nemli bir aratr. Okula ilikin alternatif yaklamlar, okula ilikin bak alarmz tamamen deitirmemiz, acl okulun ideolojik bileenler olarak adlandrlan ekonomizm, materyalizm ve kitlesel medyann tehdidi altnda olduunun bilincinde olunmas
87
gerei zerinde durmaktadr. Okullar, birer umut, demokratik direni ve kendi z bilincinin farknda olma yerleridir. Yeni okul, baz gruplarn dierleri zerinde imtiyaz kurma alan deil, diyaloa dayal zgr bir dnya ve toplum oluturma hedefi zerine yeniden ina edilmelidir. Bu balamda dnldnde, okulun amalar, deiime, zgr sylem ve harekete olanak salayacak durumlar zerinde odaklanmaldr. Eitimciler en azndan, daha insani bir okul ve gelecek iin aadaki baz basit nerileri dikkate alabilirler (Duncan, 2002): Bu dnyada bir sosyolog ve felsefeci olarak al. Ak ve effaf kurumlar oluturmak iin aba sarf et, hogry yaam biimine dntr ve uygula. Hogry ret. Kendi geleceini belirleme ve bamsz dnebilmeyi tevik et. rencilerine kendilerine gvenmelerini sala. renmenin bir paras olarak insani ilikileri ina et. Birbirinizi sevin ve birbirinize sayg gsterin. ocuklarn geleceinin bize bal olduunu unutmayn, gl ve cesaretli olun. Modern toplumda baarl bir eitim sistemini ve okulu kurmak iin neler yaplabilir? SIRA SZDE
DNELM S O R U
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
88
Eitim Felsefesi
zet
A M A
Eitimin ve okulun ilevlerini aklamak Felsefi ve sosyolojik adan okulun temel ilevi; bireyi zgrletirme ve bireyin iinde yaad toplumun deerleri bata olmak zere, yetenek, beceri, tutum ve olumlu kabul edilen davranlarn ok ynl iyiletirilmesi zerine yaplandrlr. Okul araclyla bireyin kendini gerekletirmesi, kefetmesi ve sosyal yeteneklerini gelitirmesi beklenir. Kukusuz her toplum eitime ve okula farkl ilevler ykleyebilir. Bu ilevler bazen pedagojik bazen de ideolojik olabilmektedir. Eitim ve okulun anlamna ynelik eletirileri aklamak Eitim ve okulun anlamna ynelik eletiriler; kitlesel eitim anlayna, okul sistemine, okulun toplumsal hareketlilik yaratma ilevine, renciyi pasifletirme srecine ynelik eletiriler balklar altnda toplanabilir. Okul ve okulun ilevlerine ynelik eletirilerin banda radikal pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu ekole bal dnrler, eletirilerini yalnzca okul zerine deil onunla yakndan ilikili olan ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun rgtleni biimine de yneltmektedirler. Bu eletiriler iinde Illich, okulsuz toplum modeliyle eletirilerini alternatif bir yapda somutlatran bir dnrdr.
A M A
A M A
Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tartmak Postmodern dnce eitim ve okul asndan deerlendirildiinde baz temel zellikler yle ifade edilebilir: Bak alar, anlamlar, yntemler ve deerlerin okluuna ballk, ronik anlamlarn, alternatif yorumlarn aratrlmas ve takdir edilmesi, Hereyi aklama niyetinde olan byk anlatlanlarn eletirilmesi, Bak alarnn ve bilgiye ulama yntemlerinin okluundan dolay birden ok gerein olduunun kabul edilmesi. Baarl bir eitim sisteminin zelliklerini deerlendirmek Baarl okullar ocuklarn ok ynl entelektel ynden geliimini ne karmaldr. Okul ynetimine ilikin politikalar, okul ynetimi sreleri ve okul yneticisinin liderlik zellikleri merkezi sreler olarak tanmlanmaldr. Baarl okullar; nceden ak amalar belirlemeli ve rencilere temel becerileri kazandrma zerine younlamaldr. retmen davranlar, okul iklimi ve okul evre ilikilerine de nem verilmelidir.
A M A
89
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi eitim alanna eserleriyle nemli katk salayan dnrlerden biri deildir? a. Karl Marx b. Friedrich Engels c. Emile Durkheim d. Max Weber e. Antony Giddens 2. Eitimi, egemen snflarn karlarna hizmet eden bir ara olarak tanmlayan dnr kimdir? a. Emile Durkheim b. Max Weber c. Auguste Comte d. George Herbert Mead e. Karl Marx 3. Aadakilerden hangisi eitimin toplum ynnden sosyal ilevlerinden biri deildir? a. Sosyal btnleme b. Nitelikli i gcnn yetitirilmesi c. Sosyal eitlik d. nsan kaynaklarnn seilmesi e. Sosyal hareketlilik 4. Bireyler istemedikleri mesleklere zorla yneltilmekte, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri iin ocuklar bir dizi teste tabi tutulmaktadr. Oysaki bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tartlan bir konudur biiminde yaplan eletiri, eitimin ve okulun hangi anlamna ynelik bir eletiridir? a. Kitlesel eitimin radikal eletirisi b. Okul sistemine ynelik eletiri c. Okulun toplumsal hareketlilik yaratma ilevine ynelik eletiri d. Okul ve bankac eitim eletirisi e. Alternatif bir yap olarak okulsuz toplum eletirisi 5. Aadakilerden hangisi eitimin uluslararas ynden ekonomik bir ilevi deildir? a. Uluslararas yarma b. Ekonomik i birlii c. Mesleki eitim d. evrenin korunmas e. Bilginin paylalmas 6. Aadakilerden hangisi eitimin ilevlerinden biri deildir? a. Ekonomik b. Sosyal c. Siyasal d. Din e. Eitsel 7. Okulu politik sylem ve eletiri yeri olarak tanmlayan ilev aadakilerden hangisidir? a. Politik b. Ekonomik c. Kltrel d. Eitsel e. Sosyal 8. Okulu uluslararas dayanma ve dostluk yeri olarak tanmlayan ilev aadakilerden hangisidir? a. Politik b. Ekonomik c. Kltrel d. Eitsel e. Sosyal 9. Aadakilerden hangisi okula ynelik radikal eletirilerden en ok bilinenidir? a. Eletirel teori b. Okulsuz toplum c. Zorunlu eitim d. Parasz eitim e. Postmodern eitim 10. Aadakilerden hangisi baarl okul mdr zelliklerinden biri deildir? a. Bir retim lideridir b. Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular c. Temsil yeteneine sahiptir d. Mevzuata baldr e. Program gelitirme zerinde younlar
90
Eitim Felsefesi
Okuma Paras
Ortaretime Gei Sistemi zerine Baz Mlahazalar Zamanla dershaneler okullarn nne gemeye, ilkretim kurumlarmzdaki eitim-retim nemini yitirmeye, 8. snfn sonunda dzenlenen OKSyi kazanmak da rencilerimizin tek hedefi hline gelmeye balad. Tm bu sebeplerle de OKS varln srdrrken eitimi iyiletirme adna yaplan btn almalarn kalc bir etkisinin olmad da ak bir ekilde ortaya kt. Dolaysyla ilkretimden yksekretimin sonuna kadar 16 yl sren eitim retim srecinin tam orta yerinde, 8inci snfn sonunda yaplan hem ilk sekiz yllk temel eitim dnemini bloke eden hem de sonraki ortaretim ve yksekretimi de ieren dnem iin belirleyici unsur ve eik haline gelen OKSnin masaya yatrlmas bir zorunluluk olmutu. te eitim sistemimizi derinden etkileyen ve bata mfredat yenileme olmak zere, eitimi iyiletirme adna yaplan birok almay da adeta anlamsz klan bu problematik erevesinde yeni Ortaretime Gei Sistemi gelitirildi. Yeni sisteme gre fen ve anadolu liselerine girite tek belirleyici lt olan OKS kaldrlmtr. Baarnn, yaklak iki saat sren tek oturumluk bir snavla belirlenmesi, ilkretimin zellikle 6, 7 ve 8inci snflarnda gerekletirilen eitim ve retimin ihmal edilmesine yol amaktayd. Yeni sistemle birlikte rencilerin ilkretim sonundaki performans; 6, 7 ve 8inci snflarn sonunda mfredat odakl snavlarla belirlenecek ve bu ekilde rencilerin bilhassa okuluna ve derslerine nem vermesi salanm olacaktr. Ortaretime geite esas alnacak toplam puan hesaplanrken okuldaki btn derslerden alnan baar puanlar yannda, ayrca rencilerin okula uyumu, z bakm, kendini tanmas, etkili iletiimi, sosyal etkileimi ve deer bilinci, sorun zmesi, sosyal faaliyetlere katlm, takm almas ve sorumluluk, verimli alma ve evre duyarll gibi davran nitelikleri de dikkate alnacaktr. Buna gre 6, 7 ve 8inci snflarn sonunda bu snflar iin mfredat odakl snavlardan elde edilen puanlarn yzde 70i, rencilerin okuldaki ylsonu baar puanlarnn yzde 25i ve belirlenen davran ltlerine dayal olarak elde edilen davran puannn yzde 5i toplanarak renci hakknda, sadece anlk bir performansa dayal deil geni bir zaman dilimine ve retilen ok boyutlu bir performans gstergesine dayal olarak her snf iin puan bulunacaktr. Ayrca bu snftaki performansa dayal olarak elde edilecek snf puanlarndan 6. snfn yzde 25i, 7nci snfn yzde 35i ve 8inci snfn da yzde 40 alnarak Ortaretime Yerletirme Puan elde edilecektir. Bu ekilde oluturulan yeni sistemde rencilerin, yl boyunca motivasyonlarnn devam etmesi ve temel eitim nitelii tayan ilkretim eitiminin ruhuna uygun bir ekilde btn derslerin nemsenmesi salanacaktr. Ayrca 6, 7 ve 8inci snflarn sonunda dzenlenecek olan mfredat odakl merkez snavlarda yabanc dilden de soru sorulmas, lkemizde hep eletiri konusu olan yabanc dil eitiminin niteliinin ykseltilmesi adna bal bana bir adm tekil edecektir. ... Yeni sistemin hayata gemesiyle birlikte ilkretimin adeta rntgeni ekilmi olacaktr. Bylece, ilkretimde bundan sonra yaplacak btn iyiletirme almalar iin yeni sistem sayesinde ok ynl ve ayrntl bir veri taban retilmi olacaktr. Yllardan beri lmeden gelitirmeye allan alanlarda, bundan byle yaplacak iyiletirme almalar, genellemelerle deil ok ynl saptamalara dayal olarak daha bilinli bir ekilde yrtlecektir. Dolaysyla yeni Ortaretime Gei Sistemi ile birlikte bakanlk bir anlamda kendi kendini mercek altna alacak bir mekanizma gelitirmi oldu. Eitim sistemimizin en sorunlu zelliklerinden biri de sistemin her boyutunda hesap verebilirlik mekanizmasnn dk olmas ve hatta baz uygulamalar iin bu durumun hi sz konusu olmamasdr. rnein; verimi ve baars dk bir retmenin ve okul yneticisinin, bu eksikliklerinden dolay herhangi bir yaptrm veya baka bir davranla karlamas sz konusu deildir. Byle bir ileyiin ve kltrn olmamas nedeniyle imdiye kadar OKS gibi merkezi snavlarda rencilerin yaadklar baarszlk, genelde rencilerin devam ettikleri okulla veya dorudan retmenleri ile ilikilendirilmemitir. nk OKS baars gerekten de retmenle ve okulla pek fazla ilikili deildi. Yeni sistemle birlikte rencilerin baars ya da baarszl, ncelikle akla retmenlerini ve okulunu getirecektir. nk yeni sistemde rencinin baarsnn deerlendirilmesinde temel ltler, okulda verilen mfredata dayal eitim retimle ve retmenin niteliiyle ok yakndan ilgilidir. Yeni Ortaretime Gei Sistemini, artlar iyiletirme anlamnda imdiye kadar yaplan okul, derslik ve retmen saysndaki art, bte ve teknolo-
91

jik altyapdaki iyileme gibi almalarla bir tutmamak gerekir. Yeni sistemin bir ruhu ve felsefesi bulunmaktadr. Snrlar ve erevesi ok ak olarak belirlenmitir. Temennileri deil, gereklemesi kesin olan amalar ieren bir yapya sahiptir. Ayrca yeni sistemle ortaya konan amalarn gerekleip gereklemeyecei test edilebilir niteliktedir. Bu nedenle yeni sistemi, bata eitimciler olmak zere kamuoyunun daha zenli bir ekilde ele almas gerekir. Bu arada yeni sistemin daha fazla anlatlmasna gereksinme duyulduu ortadadr. Ancak yeni sistem kamuoyuna yukarda rnek verdiimiz iyiletirme almalarndan birini tantr gibi yzeysel tantm odakl bilgilendirmelerle deil, daha derin, felsefi ve bilimsel temeli olan aklamalarla anlatlmaldr. ... OKSnin, dershanelerin rencinin hayatnda belirleyici unsur haline gelmesine yol aarak okullarmz ikinci plana att, mfredat bilhassa baz boyutlarn tamamen yok sayarak bloke ettii, sekiz yln sonunda iki saatlik bir zaman dilimine sktrld iin renciler zerinde mthi bir stres yaratt doru deil midir? Yeni gelitirilen Ortaretime Gei Sisteminin rencilerin performansnn ok boyutlu olarak srece yaylm bir ekilde deerlendirilmesini salayaca, anlk deerlendirmenin yaratt stresi paralara blerek azaltaca, okulu rencinin nezdinde belirleyici unsur haline getirecei yanl mdr? Sonu olarak hem ilgili ve yetkili kiiler hem de kamuoyu bilmedir ki yaklak 30 yl aradan sonra zellikle temel eitimi bloke eden, okulun ve retmenin rencinin baarsnda belirleyici roln azaltan OKSnin kaldrlarak yeni Ortaretime Gei Sisteminin (OGES) getirilmesi, Trk eitim sistemi asndan yeni bir dnm noktasdr. Kaynak: Yukardaki metin; rfan Erdoan tarafndan yazlan 12 Aralk 2007 tarihli Radikal Gazetesinden ksaltlarak alnmtr. 1. e 2. e 3. b 4. b Yantnz doru deilse, Giri balkl blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Giri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun levleri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun Anlamna Ynelik Radikal Eletiriler blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun levleri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun levleri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun levleri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun levleri blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun Anlamna Ynelik Radikal Eletiriler blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Baarl Bir Eitim ve Okul Sisteminin zellikleri blmn gzden geiriniz.
5. c 6. d 7. a 8. e 9. b
10. d

Sra Sizde 1 Hayat performans ve hayat dngs ile eitimin ilevi arasnda dorusal bir iliki vardr. Eitim sistemi ile bireyin yaam tasarm birbirini destekler nitelikte olmaldr. Bu balamda, eitim ve okulunun bireyin hayat tasarmna katkda bulunmas, gndelik ve gelecek yaamnda karlaaca sorunlarn stesinden gelebilecek kalc problem zme becerileri kazandrmas beklenir. Sra Sizde 2 Modern eitim ve okulun ekonomik, sosyal, politik, kltrel ve eitsel olmak zere be temel ilevi vardr. Bu ilevler bireysel, kurumsal, okulun evresi, toplum ve uluslararas ynlerden bireyin ve toplumun geliimine katk salar.
92
Eitim Felsefesi
Sra Sizde 3 Eitime ve okula ilikin radikal eletiriler; modern okul ve eitim sistemlerinin kapitalist dnya grnn merulatrld ve insan bir ara durumuna drd grn ileri srmektedir. Mevcut okul ve eitim sistemleri, var olan yapnn ve istikrarn srdrlmesine katk salamakta, toplumun dntrlmesine ve daha insani, zgr bir toplumun inasna katkda bulunmamaktadr. Sra Sizde 4 Postmodern bir retmen; hayat bir metin olarak grr ve bu metnin yoruma ak olduunu bilir. Alternatif ve oklu bak alarnn aratrlmas gerektiine inanr. Modern zamanlarda retilmi byk efsaneler, anlatlara phe ile yaklar ve birden ok gerein olduunu bilir. Sra Sizde 5 Toplumun btn kesimlerince benimsenen ak, effaf ve adil eitim politikalar vardr. ok ynl yetimi ve eitim alm retmen, okul yneticileri ve eitim politikaclar vardr. Okul alanlarnda mesai kavram yoktur ve okul bir yaama alan olarak grlr. Okul ve snfta diyaloa ve karlkl gvene dayal bir iletiim ve paylam sreci vardr.

Akyz, Y. (2007). Trk eitim tarihi. Ankara: Pegem A. Allton, J. (1996). An investigation of the relationship between teachers perceptions of their schools climate and the nature of their principals selfReported Instructional Leadership. Dissertation Abstracts International, 578(l), 37-A. Anspaugh, D. L. (1995). Teachers perceptions of instructional leadership and student achievement, Dissertation Abstracts International, 56 (6) 2049- A. Arslan, A. (1996). Felsefeye giri. Ankara: Vadi. Balc, A. (2003). Etkili okul. Ankara: PegemA. Bamburg, J. ve Andrews, R. (1997). School goals, principals and achievemert. School Effectiveness and School Improvement. 2(3), 171-191. Bolay, S. H. (2007). Trk dncesinde gezintiler. Ankara: Nobel. Bolay, S. H. (2007). Felsefeye giri. Ankara: Nobel. Cheng, Y. C. (1996). School effectiveness and schoolbased management: A Mechanism for development. London: Palmer. Durali, T. (2006). Felsefe-bilime giri. stanbul: antay.
Fletcher, S. (2000). Education and emancipation. NY: Teachers College Press. Freire, P. (1998). Ezilenlerin pedagojisi (eviren: D. Hattatolu ve E. zbek). stanbul: Ayrnt Yaynlar. Hoy, W. K. ve Sabo, D. J. (1998). Quality middle schools: Open and healthy. CA.: Corwin Press. Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997a). The road to open and healthy schools: A handbook for changeElementary and middle school edition. CA.: Corwin Press. Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997b). The road to open and healthy schools: A handbook for change-Middle and secondary school edition. CA: Corwin Press. Giddens, A. (2005). Sosyoloji. stanbul: Ayra. Giroux, H. A. (1997). Pedagogy and the politics of hope: Theory, culture, and schooling (A critical reader). Boulder: Westview Press. Illich, I. (1985). Okulsuz toplum (eviren: T. B. stn). Ankara: Birey ve Toplum Yaynlar. Illich, I. (1974). Energy and equity [Enerji ve Eitlik]. London : Calder & Boyars. Hlynka, D., ve Yeaman, R. J. (1992). Postmodern educational technology. (ERIC Digest No. EDO-IR92-5. Lezotte, L. W. (1991). Correlates of effective schools: The first and second generation. MI: Effective Schools Products. Perrucci, R. ve Knudsen, D. D. (1983). Sociology. MN: West Publishing Co. Purkey, S. & Smith, M. (1983). Effective schools: a review, The Elementary School Journal, 83, 427-462. Rowan, B. ve dierleri. (1983) Research on effective schools: a cautionary note, Educational Researcher, 12, 24-31. Sergiovanni, T. J. (2006). The principalship: A reflective practice perspective. San Antonio, Texas: Trinity University. Spring, J. (1997). zgr eitim (eviren: Aye Ekmeki). stanbul: Ayrnt Yaynlar. iman, M. (2005). Eitimde mkemmellik aray. Ankara: PegemA Yaynlar. Turan, S. (2002). Organizational climate and organizational commitment: A study of human interactions in Turkish public schools. Educational Planning, 14 (2), 20-30. Waite, D. (2002). The Paradigm wars in educational administration: An attempt at transcendence. International Studies in Educational Administration, 30 (1), 66-81. Wheeler, S. (1966). The Structure of formally organized settings. Orville G. Brim ve Stanton Wheeler (eds.), Socialization After Childhood. NY: Wiley.
Trk Eitim Sisteminin Felsefi Temelleri
93
Kaynak: http://www.sfusd.edu/schwww/sch618/Literature,%20Poetry/pageantTurkminyat.gif Eriim Tarihi: 22.06.2008
..1000lere dayanan Trklerin tarihinde; ulusal kimliin, yaam alkanlklarnn ve kltrn belirlenmesinde ve srdrlmesinde etkili olan temel deikenlerden birisi de benimsenen eitim felsefesidir. Ayn eitim felsefesi, zaman iinde tutucu bir nitelik kazanarak kurulan byk imparatorluklarnn kn de hazrlamtr. Cumhuriyetle birlikte ortaya kan eitim felsefesi ise ulusun ada deerler etrafnda yeniden yaplanmas srecini ifade etmitir. Bu nitede, slamiyet ncesinden gnmze kadar Trk toplumunun sahip olduu eitim sistemlerini ekillendiren felsefi yaklamlarn zellikleri ve dnrlerin yaklamlar irdelenmitir.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin dayand felsefeyi kavramak, slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi aklamak, Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayand felsefeyi aklamak, Cumhuriyet dneminde eitimin dayand felsefeyi kavramak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
94
Eitim Felsefesi
rnek Olay
Atatrk, Osmanl eitiminin son dnemleri iin 1923te u tehis ve tespitte bulunmutur. Her Maarif Nazrnn, Vekilinin birer program vard. Memleketin maarifinde, eitli programlarn uygulanmas yznden retim berbat hale gelmitir. Bu yirmi otuz yllk maarif mdr memleketimizin eitli yerlerini dolam, dediklerine gre, birbirine zt birok programlar alm, uygulam ve uygulatmtr; nk hkmetin bana gelen her nazr, kendine gre bir program yapyor, onu tamim ediyor, uygulamaya alyor. Bir mddet sonra baka bir nazr geliyor, onu beenmiyor, baka bir program uygulatyor... Eitimimizin amac, kendin, hayat bilmeyen, her konuda yzeysel bilgi sahibi, tketici insan yetitirmek olmutur.... Btn bu uygulama ve programlar ne veriyordu? okbilmi, ok renmi bir takm insanlar... Ama neyi bilmi? Bir takm nazariyat bilmi! Fakat neyi bilmemi? Kendini bilmemi, hayat, ihtiyac bilmemi ve a kalm! te bu renim tarznn uursuz sonucu olarak denebilir ki, memlekette aydn olmak demek, okbilmi olmak demektir, sefalete, fakirlie mahkm olmak demektir. Kaynak: Akyzn (1997, ss.291-292) Trk Eitim Tarihi adl eserinden alnmtr.
Anahtar Kavramlar
Gelenek Grenek Tre Hedef Natralizm (Doaclk) Daimicilik Esasicilik Pragmatizm Pozitivizm Yaplandrmaclk
indekiler
GR SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN DAYANDII FELSEFE SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII FELSEFE SELUKLULARDA VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE
5. nite - Trk Eitim Sisteminin Felsefi Temelleri
95
GR
Medeniyetlerin kurulmas ve varlklarn srdrmesi, byk lde toplumsal yaplarnda kabul gren eitim felsefesinin bir rndr. Benimsenen eitim felsefesi toplumlarn iinde bulunduklar corafyadan, retim biimlerinden, kltrel birikimlerinden, yaam alkanlklarndan ve tarihsel gemilerinden etkilenir. Ayn zamanda eitim felsefesi toplumlarda var olan dn yaplarn etkileyerek toplumdaki kurumlarn zerine kurulduklar sosyal normlar, deerleri ve ksaca sistemleri etkiler. Her toplumun benimsedii eitim felsefesi o toplumun sosyal, kltrel, ahlaki ve tarihsel birikimlerine gre ekillenirken, iinde bulunulan dnemde yaayan dnrlerin grleri de dnemde benimsenen eitim felsefesini etkiler. Bu nitede, slmiyet ncesi Trk toplumunda, slm Trk toplumunda ve Cumhuriyet dnemi Trk toplumunda eitimin dayand felsefe ve bu dnemde benimsenen eitim felsefesini etkileyen dnrlerin grleri ele alnmtr.
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN DAYANDII FELSEFE

slmiyet ncesi Trk toplumundaki eitim felsefesi, byk lde Trklerin yaam biimlerinden ve bu yaam biimini etkileyen ekonomik, toplumsal ve politik ortamlara dayanmaktadr. Trkler, .. 1000 - .S. 453 yllar arasnda Byk Hun, Bat Hun, Gktrk (552-745) ve Uygur (745-840) devletlerini kurmulardr. Yaklak 1450 yl sren bu dnemde, yerleik Uygur toplumu haricinde genelde gebe bir yaam tarz srdrmlerdir. Bu yaam biiminde sava, hayvanclk ve bunlarla ilgili el zanaatlar eitimin temel konularn oluturmutur. Ayrca Trklerin devlet kurduklar coraf, ekonomik ve politik evre, onlarn yaamlarn srdrmeleri iin baz deerler oluturmalarna etki etmitir. Bu deerler asrlarca devam eden ve pek ok durumda snanan ve topluma yarar salayan gelenek ve grenekler olarak belirlenmi, gnlk yaamda geerli ve dzenleyici geleri oluturmutur. te bu treler, Trk toplum yaamn dzenleyen, uyulmas gerekli ve zorunlu kurallar, gelenek ve grenekleri kapsar (gel 1971, ss.270-274). Gelenek, saygn tutulup kuaktan kuaa iletilen kltrel kalntlar, alkanlklar ve davranlardr. Grenek ise, bir eyi eskiden beri grd gibi yapma alkanl eklinde tanmlanabilir. Gelenek ve grenekler ise treyi oluturmaktadr. Trelere gre slmiyetten nceki Trk toplumlarnda genelde toplumsal hedefler, gelenek ve greneklerden yani treden oluur. Bunlar; cihan imparatorluu kurma hakan ve hatuna itaat etme yiit, cesur, adil, iyi, gzel vb. olma anaya, babaya, bye sayg gsterme, kkleri koruma ve sevme hayvanlar ve bitkileri tanma ve koruma bamsz yaama yoksulun ve gszn yannda olma ve onlara yardm etme dayanma, danma, paylama, bilge olma, szn tutma Trk yurdunu, milletini, tresini her ne pahasna olursa olsun koruma, yceltme at binme, kl, ok, yay vb. en iyi ekilde kullanmadr.
96
Eitim Felsefesi
slamiyet ncesi Trk toplumunda: Eitim felsefesi byk lde yaam biimleri gelenek, grenek ve trelerinden etkilenmitir. Toplum, gebe olduundan dolay, yerleik okul kurumu yoktur. Eitim ortam ve snama durumlar, gerek yaamdr. Eitim doaclk (natralizm) felsefesi akmna uygundur.
Ayrca hayvanlar ehliletirme; onlar besleme, bytme, retme, onlardan yiyecek, iecek, giyecek elde etme de hedeflerin bir ksmn oluturur. Demir, bakr, tun vb. madenleri ileme, bunlardan ara gere yapma; ok nemli hedeflerdendir. Treyi bozmak, ya da ona uymamak affedilmez bir sutur ve cezas lmdr (Ergin, 1970, s.6, s.170). Bu toplumsal zellikler dorultusunda eitim doaya ve doann zorunlu kld toplumsal yaam alkanlklarna gre ekillenmitir. Bu dorultuda slamiyet ncesi Trk toplumunda eitimin dayand temel felsefeye ilikin unlar sylenebilir: Toplum, gebe olduundan dolay, yerleik okul kurumu yoktur: Kii, toplum ve aile tarafndan cinsiyete gre eitilmektedir. Erkekler; sava, maden ileri, hayvanclk vb. kadnlar; ev ileri, ocuk bytme vb. ilerle uramaktadr. Byle olmakla birlikte, kadnlarn da sava oyunlarn rendikleri, ok, yay, kl vb. kullandklar, ata bindikleri, avlandklar, savalara katldklar bilinmektedir. Erkeklere belirgin bir ayrcalk tannmamtr. Hatta baz durumlarda kz ocuklarnn erkeklerden stn tutulduklar zamanlar olmutur. Kz ocuun annesi (ana), erkek ocuun babas (ata) gibi olmas beklenmitir (gel, 1971, ss.551 - 552; nan, 1973, ss.70 - 73). Eitim ortam, gerek yaamdr: Eitimde esas olan, gerek durumlarda yaparak yaayarak renmektir. rnein kk ocuklar nceleri at yerine koyunlara bindirilir; ava gtrlr; onlara ku ve fareleri okla vurma altrmalar yaptrlr. Yaparak ve yaayarak, taklit ederek, rnek alarak renme ile kademeli yaklam kullanlr. Her ocua, yapt kahramanlk, gzel, iyi vb. bir iten sonra bir ad verilmitir (Ergin, 1964, ss.30 - 31; Akyz, 1997, ss.3-12). Snama durumlar yaam iindeki gerek durumlardr: Kii, yaamn iinde snanr. Yaamn kendisi, sava ve sava oyunlar, av, renen bireyin yapp ettikleri, ortaya koyduu ara gere ve rnler snama durumlarnn temel geleridir. Kiinin gerek yaamdaki snama durumlarnda yapp ettiklerine gre ad, unvan, yeri gibi toplumsal statsnn geleri belirlenir. slamiyet ncesi Trk toplumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm) felsefesine uygundur: Doaclk akmna gre eitim gerek yaam ortamnda, doada yaplmaldr. Kadn ve erkekler ayn eitimden geerler. Genellikle ayrm yoktur. Kii toplumsal ve doal ortamda karlatklar glkleri giderecek biimde yetitirilmektedir. Genellikle retmen bilge ve yal kiilerdir. Ayn zamanda doann ve yaamn kendisinin de retmen olduu dnlr. Yaamdan ve doadan bireyin reneceklerinin, yaamda kalmasn ve salkla bir yaam srmesini salayaca gr benimsenmektedir.
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII FELSEFE

slm Trk toplumunda; in, Hint, Fars, slm, Yunan, Latin, Anadolu, Msr vb. uygarlklarna kimi deer ve yaam pratikleri Trk yaam biimi iinde sentezlenmitir.
Trkler 9. ve 10. yzyllarda kitleler halinde mslman olmakla birlikte yeni kltrel deerlerle kar karya kalmlardr. Eski deerlerin bir ksm, yeni kltrel deerlerle donatlmaya balanmtr. Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle, slm deerleri sentezlemi; bununla kalmam ayn zamanda eski Grek, Latin kltryle de bu deerleri zenginletirmitir. Bylece yeni kltrel deerler oluturmutur. Bu kltrel deerlerde baskn olan zellik, slmiyettir. slmiyete gre, tm bu evreni yaratan, ebed ve ezel, mutlak bilge, adil, gzel, iyi vb. zelliklere sahip olan Allahtr. Allah; buyruklarn peygamber araclyla kullarna bildirmi ve bunlara uyulmasn buyurmutur. Bunlar, uyulmas gerekli kesin buyruklardr ve Kurnda yazldr.
97
slamiyet sonras Trk toplumunda, iinde eitimin de yer ald sosyal kurumlar, deerleri ve normlar etkileyen yeni felsefi dnceler ortaya kmtr. Bu dnceler temelde tz tanr inanc etrafnda tanmlayarak, bireyin tamas gereken erdemleri, sorumluklar ve zellikleri yeniden ekillendirmitir. Bu anlamda bireyin iinde bulunduu ahlak anlay yeniden kurgulanrken, devlet ve sosyal dzenin devam ve ideal olann kurgulanmasnda eitim, retim ve retmen erdemleri ve zellikleriyle dnce sistematiinin merkezinde yer almtr. Frb, bni Sina, Gazali ve bni Rt gibi slam dnrleri dnce ve dnya grleriyle iinde eitiminde bulunduu geni bir yelpazeyi etkileyen farkl felsefi yaklamlar ortaya koymulardr. Frb (870- 950): Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla slmiyeti birletirmeye alan ilk Trk-slm filozofudur. Frbye gre, tm varlklar Allahtan kar ve tekrar Ona dnerler. Allah, vacib-ul vcuttur; yani varln ve tzn (cevher, zat) hibir eye borlu deildir. Ezeli ve ebed, salt iyilik, akl, gzellik, bilgelik vb. zelliklere sahiptir. Dier varlklar, Ondan sudur (k, meydana geli yoluyla ortaya kar). Aristoya gre, Tanr, evrenin merkezindedir; maddeye biim verir. Frbde Allah ile madde arasnda ikilik yoktur; madde, zorunluluunu Allahtan alr. Her eyin varlk nedeni Allahtr. Ondan olurlar ve Ona dnerler. nsann en son amac Allah anlamak ve Ona ulamaktr. Bunu tasavvufla salayabilir. Frbnin Ahlak Anlay: Ahlak, bilim saptar. Mutluluk, insann kendisine iyilik etmesiyle gerekleir. yilik, zorla deil; zgrlk iinde ve isteyerek yaplmaldr. O zaman iyilik, zne uygun olur ve kii mutlulua eriir. Frbye Gre Devlet: Devlet tm insanl iine alan, adil, bilgiye dayal, sevgi, kardelik, iyiliin vb. bulunduu bir dnya devleti olma anlayna dayanr. Bu devleti; aristokrat aydnlar ynetmelidir. Devleti ynetenin; peygamberlik hrkasn giymi, Tanrsal bir Eflatun olmas gereklidir. Byle bir bakann zelliklerini organlar tam, kusursuz, anlay ve bellei gl, zeki, renmek ve retmek isteyen, gzel konuan, perhize uyan, yalandan irenen, doru syleyen, nefsine gvenen, Allaha tapan, adil ve ilerinde sebat eden bir kii olarak tanmlar. stelik bakan, aydnlar tarafndan seilmelidir. Frb byle bir ehri (devleti), erdemli kent (El Medinet-l Fzila) olarak tanmlar (Ana Britanica, 1988, ss.441-442; slm Ansiklopedisi, 1962; lken, 1957, s.113; zmirli, 1938, ss.18-36; Trker, 1956, s.1. s.51). Frbye Gre retim ve Eitim: Frb, retim ve eitimi birbirinden ayrr. retim, milletler ve ehirlerde nazar (kuramsal) erdemleri var etmedir. Eitim ise ahlaki ve sanatsal erdemleri kazandrmadr. retim, konumayla, bilgi aktarmayla olur. Eitim ise, uygulamal olarak meslekleri ve ileri renme, beceri kazanmayla gerekleir. Bu tr iler ve sanatlar alkanlklarla kazanlr. retim ve eitim yaplrken, kolaydan zora, basitten karmaa, somuttan soyuta, yakndan uzaa ilkesine uyulmaldr (lken, 1957, s.183). Frb, retim yntemi olarak iki yoldan sz eder. Birincisi; inandrc ve etkin szler syleyerek retme; ikincisi ise, zorlama yoludur. Zorlama yolu, kabul edilemez. Frbye Gre Eitimci: Frbye gre tr eitimci vardr. Bunlar; aile reisi, retmen ve devlet bakandr. Aile reisi, ailenin iindekileri; retmen, ocuk ve genleri; devlet bakan milleti eitir. Ona gre bir eitici de iki tr nitelik bulunmaldr. Bunlar doutan gelen ve sonradan kazanlan niteliklerdir. Doutan gelenler; beden, zek, bellek, gzel konuma, renme ve retme sevgisi, yeme, ime ve kadna dkn olmama, doruluu sevme, yumuak huy, azim ve irade sahibi olmadr. Sonradan kazanlanlar ise, bilgelik, bilginlik, akln kullanabilme, toplumun yararn gzetme, iyi bir retici olma, glklere ve yorgunlua dayanmadr.
ekil 10.1 Frb(870-950)

slamiyet ile Antik Yunan felsefesini birletiren ilk filozof Frbdir.
Frbye gre retim bilgiyi aktarmaktr. Bu konumayla olur. Oysa eitim uygulamadr. Beceri, kiilik kazandrmadr ve yaanarak kazanlr.
98
Eitim Felsefesi
ekil 10.2 bni Sina (Avicenna - nc Aristo, 980 - 1037)
bni Sina (Avicenna - nc Aristo, 980 - 1037): bni Sinaya gre ruh, madde trnden deil, manev bir tzdr ve bedenin beden olmasn salar. Bedenle birlemeyen ruhun, bireysel varl yoktur. Onun tek ve kiisel oluu, bedenle birlemesinden ve onu bir ara olarak kullanmasndan sonradr. Ruh lmez; fakat beden lmldr. Baka bir deyile ruh, bedene eklenen, bedeni tamamlayan, bedenin etkinliklerini salayan bir gler toplamdr ve bitkisel, hayvansal, zihinsel olmak zere e ayrlr. Ona gre, insann ruhu kandil; bilim onun , tanrsal bilgelik ise, bu kandilin yadr. bni Sinann Ahlak Anlay: Ahlak anlaynda Eflatun ve Aristo izgisindedir. En yksek mutluluk, Allahla insan aklnn birlemesidir. Ancak saf ve temiz insanlar, etkin akln yardmyla bu birlemeyi salayabilir. Bu noktaya ulamak iin, ruhun ve akln temizlenmesi gerekir (lken, 1957, s.201 ve s.302; Advar, 1970, ss.9096; slm Ansiklopedisi, 1962; Ana Britannica, 1988, ss.438, 439). bni Sinann Eitim Anlay: bni Sina, eitimin doumla balamas gerektiini savunur. ocua, babas iyi bir ad koymal; ocuk her gn ykanmal, tlmemeli, annesi tarafndan gnde iki kez emzirilmeli ya da iyi bir stana tutulmaldr. ocuk stten kesildikten sonra, kt huylar edinmeden eitilmeye balanmaldr. ocuk, iyi arkadalarla oynamal, onun tutarl davranlar desteklenmeli, ona fazla bask yaplmamaldr. Yapt hatalar uygun bir biimde dzeltilmeli, dzeltmiyorsa, azarlanmaldr. Yine bu tutarsz davranlarn srdryorsa, o zaman iddete bavurulmaldr. Alt yana gelince okula gitmeli, 14 yana kadar renim grmelidir. ocuklar teker teker deil, birlikte eitilmelidir; nk tek tek eitim hem ocua, hem de retmene sknt verir. stelik teke tek eitimde, rencilerin birbirlerinden renecekleri de olmaz. Oysa birlikte eitimde hem bu gerekleir, hem de ocuklar birbirleriyle yarmaya balarlar. Bu yarma retimi tutarl ynde etkiler. Ayrca byle bir eitim ortamnda, renciler birbirlerine saygl olmay, bakasnn haklarn korumay da yaayarak renirler. bni Sinaya gre okulda okutulacak dersler; Kurn, din kurallar (eriat), dil, ahlaki iirler, beden eitimi, sanat ve mesleki becerilerdir. Beden eitimi dersinde; yry, yksek atlama, top oynama, ip atlama, koma, gre, ata binme, kl kullanma gibi beceriler kazandrlmaldr. Din kurallar dersinde, slmn temel ilkeleri, bilimin yararlar ve stnl, cahilliin ktl rneklerle ilenmelidir. bni Sinaya Gre retmen: retmen, her ocuun yeteneini, ilgisini, zevkini aratrp bilmeli; bunlara uygun bir sanat ya da meslei ona retmelidir. retmen, dindar, drst, bilgili, insafl, temiz, kibar olmal; ocuklarla srekli ilgilenmeli, onlar yalnz brakmamaldr. O; ocua kar, ne onun kstahlk yapabilecei kadar yumuak; ne de korkup soru sormayaca kadar sert davranmaldr. retmen, meslek ve i eitiminde, gereken ortamlarda rencinin abuk renmesini ve davrann kalcln salamak iin ara gere (eitim teknolojisini) kullanmaldr grn savunur. Gen, rendii meslek, ya da ile yaamn kazanmaya balaynca, babas onu iyi bir ele evlendirip, artk evinden ayrmaldr; nk bu, onun kendine gvenini salar.
99
bni Sinaya Gre Eitim ve retim: Eitim, kadn, erkek herkes iindir. Eitim iini anne, baba yani aile yklenmelidir. ocuklar, oyunla eitilmelidir; nk oyun ocuun doal bir etkinliidir. bni Sinaya gre eitim ve retimin alt tr vardr (Akyz, 1997, ss.21-27): Dnsel (Zihn) retim: Bu tr retimde, retmen genel bir konuyu, yaamdan rnekler vererek aklar. Sz gelii kn suyun donunca, kabn paralayacan belirterek nedenlerini ortaya koyar. iinde (Sna) retim: retmen testere, rende, burgu gibi ara gere kullanmay ve bir i yapmay retir. Ezberle (Telkin) retim: retmen, iirleri, otlarn adlarn vb. tekrar ettirerek retir. tle (Tedib) retim: retmen t vererek, baz deerleri retir. Taklitle retim: retmenin sylediklerinin, yapp ettiklerinin rencilerce hemen yaplmas, gsterilmesidir. Nasihatle (Tenbih) retim: renciye, evresinde karlat olaylarn nedenlerinin retilmesidir. Sz gelii, cisimlerin yerekimi nedeniyle dmesi, yamur yamas, yldzlarn parlamas gibi olgularn retilmesinde nasihatle retim kullanlmaldr.
SIRA SZDE bni Sinann eitime ilikin grlerini bu gnn ada eitim anlayn dikkate alarak irdeleyiniz.
DNELM Gazzali (Haccetl slm, 1058 - 1111): Gazzaliye gre tm evrenin yaratcs Allahtr. Evren Onun tarafndan yoktan var edilmitir. Gazzaliye gre, evreni S O R(sonsuz) U Allah, kendi hr iradesiyle yaratmtr. Evren (lem) ezel ve ebed deildir. Ebed, ezel, mutlak irade ve kudret sahibi Allahtr. Ba ve sonu belli olan evrense, yok olacaktr. DKKAT Gazzaliye gre, neden-sonu balants zorunlu bir balant deil, tersine alkanlk balantsdr. Doa kanunlar, Allahn eylemleridir. Yani bunlar Allahn SIRA ve SZDE koyduu kanunlardr; nk evrendeki dzeni yaratan, koyan srdren Allahtr. yleyse Allah, bu dzeni, kanunlar her an deitirebilir. Nitekim insanlara, peygambere yaptrd mucizelerle, bu dzeni deitirebileceini gstermitir. AMALARIMIZ Duyu ve aklla geree ulalamaz; nk bunlarla elde edilen bilginin yanl olduu ou zaman grlmtr. Doru bilgi, ancak ve yalnz kalple elde edilebilir; nk akl yanlabilir, fakat iman yanlmaz. Bu da sezgiyle salanr. Kiinin kalp K T A P gz aksa, gerek aydnla, doruya kavuur. Aydnla, geree kalp gzyle, sezgiyle ulalr; fakat onunla bir olunamaz. Yani Allaha ulalabilir, fakat Allah olunamaz. TELEVZYON Gazalinin Ahlak Anlay: Gazaliye gre, ahlakl insan, kesin bilgiye sahip olandr; nk kesin bilgi, hakiki ahlaktr. Bu tr ahlak anlaynda, makamdan, maldan, paradan, puldan vb. zelliklerden yani insan yksek amalardan al koyan tm dnyev (maddi) zelliklerden kamak gerekir. NTERNET Gazalinin Eitim Anlay: Gazali insann, hem bu, hem de teki dnya iin yetitirilmesini istediinden rencilere tp, matematik, din bilgilerle; mesleki beceriler kazandrlmasnn fakat din ve eriata aykr felsefe gibi derslerin okutulmamasnn gerektii grndedir. retmen snfta, ezber, tekrar, tartma, dikkatli ve ayrntl tartmay kullanmaldr; fakat bunlarn iinde tartma ve dnme nemlidir. ki harfi anlamak, iki satr ezberlemekten iyidir. Bir saatlik tartma, bir aylk tekrar deerindedir. nermeleriyle tartma ve dnmenin daha tutarl olduunu savunur.
SIRA SZDE
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
ekil 10.3 AMALARIMIZ Gazzali (Haccetl slm, 1058 - 1111)

K T A P
TELEVZYON
NTERNET
100
Eitim Felsefesi
ekil 10.4 bni Rt (Averrhoes, 1126 - 1198)
bni Rte gre kadnlar devlet yaamnda grev almaldr; nk bu mutluluk ve gnen iin gereklidir.
Gazaliye Gre retmen: retmen, ocuklara kendi ocuklar gibi davranmal; t vermeli; kt davran olanlar uyarmaldr. rnek insan olmal, peygamber gibi davranmaldr. rencinin iyi hareketleri vlmeli, kt davranlar olunca uyarlmal; tekrar ederse, gizlice azarlanmaldr. Son are olarak daya nerir. ocuun gemite yapt hatalar, onun yzne her zaman vurulmamaldr (slm Ansiklopedisi, 1962, ss.976-977; Ana Britannica, 1988, ss.319-320; lken, 1957, s.45 ve s.70; Gazzali, 1980, ss.11-45). bni Rt (Averrhoes, 1126 - 1198): bni Rtte Frb ve bni Sina gibi Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatuncularn grleriyle slmiyeti sentezlemeye almtr. Arke (tz), Allahtr. Allah, ilk hareket ettiricidir. Evren, srekli bir deime ve oluum halindedir. Evren, zorunludur; olas deildir. Onun tz (cevheri), madde ve biimden olumutur. Evren, ncesiz ve sonrasz bir birliktir. Ona yokluk, hilik vb. zellikler yklenemez. Aristo mantn benimser. Btn insanlarn akl, ilk akldan kt iin bir birlik iindedir. Bu akl ebeddir. Tek tek insanlarn akl ise, lmldr. Kurnn bir grn (zahiri), bir de gizil (batin) anlam vardr. Sradan insanlar, grnteki anlamn, bilginler ve filozoflar her ikisini de anlarlar. bni Rt de Eflatun gibi devleti filozof, bilge ve yallarn ynetmesini savunur. Devlet, insanlar mutlulua gtrmeli, onlara erdemleri retmelidir. Kesinlikle insanlara eziyet, ikence, edilmemeli, birlik, kardelik, adalet salanmaldr. Toplum, organik bir btndr. Bu nedenden dolay, toplum yaamna kadnlar da katlmaldr; nk kadnlarla erkekler eit haklara sahiptirler. Kadnlar iradelerini hr olarak kullanmal, dncelerini aklamal, bilgin, fakih, kad olmal; alma yaamna katlmaldrlar; eer byle olmazsa, devlet hem ekonomik, hem de politik adan zayf der ve yklr (slm Ansiklopedisi, 1962, s.12, s.76 ve s.81; Ana Britanica, 1988, ss.437-438; zmirli, 1938, s.26 ve s.40; lken, 1957, ss.48-70).
SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE

lk Seluklu medresesi 1040 ylnda Niaburda, Osmanllarda ise 1330 ylnda znikte kurulmutur. lkokullar; dar-l talim, mektep, mektephane, dar-l ilim, sbyan, mahalle mektebi vb. adlarla almtr. Her mahalle ve kyde bu okullar vardr. Bu okullarda; Kurn okuma, namaz klma ve slmn kurallar retilmektedir. Kurn ezbere okutulmasna karn, anlam ou kez bilinmemektedir. (Akyz, 1997, s.71 s.215). Ayrca hem Seluklularda, hem de Osmanllarda ehzadelerin eitimi iin zel kurumlar oluturulmutur. Seluklularda atabeylik, Osmanllarda ise lalalk bu kurumlara verilen isimlerdir. Medreselerde dersler; slm hukuku (fkh), Tanrnn varl ve birlii bilgisi (kelm), konuma (belgat), szckler ve dilbilgisi (mani), geometri (hesap, hendese), astronomi (heyet), felsefe (ilm-i hikmet), tarih, corafya, morfoloji, dilbilgisi (sarf), cmle yaps (nahiv), hadis ve mantkt (Akyz, 1985, ss.59-61). Bu dersler 16. yzyln sonuna dek okutulmutur. 18. ve 19. yzyllarda ise, arlk slm bilimlere yani fkh, kelm, belagat, hadis derslerine verilmitir. Hesap, geometri, astronomi, felsefe, tarih ve corafya gibi dersler ya programlardan karlm, ya da gerei gibi ilenmemitir.
101
Yenileme, Tanzimat ve Mutlakyet dnemlerinde ilkokullarda dersler; alfabe (elifba), Kurn okuma (Kurn, tecvid), din bilgisi (ilm-i hal), ahlak, Osmanlca dilbilgisi (sarf- Osman), iml, okuma (kraat), Osmanl tarihi, Osmanl corafyas, hesap, gzel yaz, Kurnn 30 cz (ecza-y erife) dr. Mhendis okulunda ise (Mhendishane-i Berri-i Hmayn), din (ilmihal), Arapa, hesap, geometri, cebir, resim, corafya, Franszca, felsefe, dzlem, trigonometri, integral, mekanik, koni hesaplar, ate talimi, lam vb. dersler vardr (Akyz, 1997, s.125). 19. yzyln son dneminde rtiye (ortaokul) ve idadilerde (liselerde) okutulan Kurn, Trke, edebiyat ve ahlak, resm yazma (kitabet-i resmiye), Arapa, Farsa, hukuka giri (kavnin), hesap, muhasebe (usul-i defter), cebir, geometri, trigonometri, kozmografya, makine, kimya, biyoloji (mevalid), corafya, tarih, ekonomi (ilm-i servet), salk, gzel yaz, resim ve aznlklarn dilleri (elsine) temel derslerdir (Akyz 1985, s.215). niversite (darlfnun) ilhiyat, edebiyat ve fen blm olarak 1900 ylnda tekrar almtr. lahiyat blmnde; tefsir, hadis, usul-i hadis, fkh, usul-i fkh, ilm-i kelm ve slm tarihi; edebiyat blmnde; Osmanl edebiyat, Arap, Fars ve Fransz edebiyat, Osmanl tarihi, dnya tarihi, eski eserler, psikoloji, ahlak, felsefe ve mantk; fen blmnde; cebir, geometri, olaslk, biyoloji, meteoroloji, kimya, zooloji, anatomi dersleri vardr (Unat, 1964, s.53; Ergin, 1977, s.1209; Akyz, 1997, s.214). Trk ve Osmanl Eitim Sistemi, Trk rf ve slm temellere dayanmaktadr. Belirlenen hedefleri gerekletirmek iin genelde eitim durumlarnda retmen merkezdedir. Bu duruma; Bilginler, peygamberin varisleridir; onlar sayan Allah ve peygamberi saym olur. Bilginlere itaat ediniz; nk onlar dnya ve ahretin kandilidir. hadisleri ve Trk rfndeki deerler etki etmitir. Bunlarn bir sonucu olarak, retmenin syledii, kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin ileri srdkleri kesin dorudur. renci bunlar zerinde tartmamal, ezberleyip aynen sylemelidir. Kuram ve uygulama arasnda birlik salanmas dncesi hkimdir. Bunun iin medrese ve ilkokullarda teke tek bir eitim ie koulmaktadr. renci, kendisine verileni hazrlar, onu retmenin karsnda yapp gsterir, ya da okuyup ezberden aynen syler. Yanllar ve eksikler annda dzeltilir. Ayrca medrese rencileri, kutsal aylarda kylere, kasabalara gnderilir; uygulama yapmalar salanrd. Kalcl salamak iin, eitim ortamnda tekrara ska yer verilmekteydi. Ayrca Her erkek ocuk, ailesini geindirecek bir i ya da meslek sahibi olmaldr. gr tm Trk-slm dnrlerince savunulmaktayd. Bu dnemde i ve meslek sahibi olma, genelde yaygn eitimle salanmaktayd. Bunun iin erkek ocuk bir ustann yanna, i ve meslek sahibi olmak iin verilirdi. Bu tr eitimde ise, gzlem, snama-yanlma ve ustann ynetiminde, gzetiminde yapma gibi etkinlikler ie koulmaktayd. rencinin yetenei, ilgisi saptanmal ve buna gre bir eitim ie koulmaldr. gr Hseyinolu Ali, Sadi, Ktip elebi tarafndan savunulmutur. Bu gr, Enderuna, daha sonra da asker okullara, mlkiyeye, darlfnuna vb. renci seilirken kullanlmtr. Ayrca, Hseyinolu Ali Bir ders, ya da konu tam retilmeden tekine geilmemeli, renciye kar sabrl ve sevecen davranmal, her renciye uygun renme ve retme yntemi kullanlmaldr. grlerini ileri srmtr.
102
Eitim Felsefesi
kinci Merutiyet dneminde Ahmet Tevfik, smail Mahir, Ethem Nejat ve emsettin Sami kylnn eitilmesini gereini ortaya koymulardr. Bunun iin uygun yerlere kyn sorunlarn giderecek, kyllerin modern tarm ve hayvanclk yapmalarn salayacak okullar kurulmas gereine iaret etmitir. Bu okullardan yetienler; geldikleri kylere retmen olarak tekrar yollanmal ve bu yolla kyl yetitirilmelidir. grlerini savunurlar. Anlaml renmeyi salamak iin Sokratik Tartma teknii kullanlmas, rencinin soru sormas ve yantlamasnn salanmas savunulmu; nk anlayarak renmenin, ezberden daha kalc olduu dnlmtr. Ara gere kullanlmas nemsenmi, rencilerin oyun oynamasna, aratrma-inceleme yapmalarna izin verilmesi n plana karlmtr. Doru yantlayanlarn dllendirilmesi, ocuklara efkatle yaklalmas, retmenin adil, bilge, sevecen, fakat otoriter, slm bilgi ve becerilerle donank, iyi ve gzel huylu, hogrl olma gibi zelliklere sahip olmas n plana karlmtr. renciye kademeli yaklalmal, okul bir cennete evrilmeli gr temel idealler arasnda yer almtr. Ancak Selim Sabit hari; dier tm Trk-slm dnrleri renciye dayak atlmaldr. grndedirler. Gerektii zaman, renci tm nasihat ve uyarlara karn, yanl ve tutarsz davran gstermede srar ediyorsa, retmen tarafndan dvlmelidir. Bu gr tm eitim sisteminde genellikle kabul grmtr. Snama durumlarnda genelde ezbere dayal sorular hakim olmu; i ve meslek eitiminde ise, rencinin bizzat meslein gereklerini yapp gstermesi yeni bir rn ortaya koymas nemsenmitir. rencilerin grmedii ve derste ilenmeyen konulardan soru sorulamamaldr ilkesi de kabul gren ilkeler arasndadr. Tm bu deiik grlerin savunulduu Trk-Osmanl Eitim Sisteminde, 16. yzyln ikinci yarsna dek bilim, aratrma, inceleme, gzlem, anlayarak renme, tartma, kuram ve uygulamay birlikte gtrme genelde medreselerde ie koulmutur. Mderris ve retmenler bilge, adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm deerlerle donank, grevine dkn vb. zellikleri tayan kiiler olarak grlmektedir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren medreseler bozulmu, zellikle de 17, 18, 19. yzyllarda Skolastik Dnce eitim sistemine egemen olmutur. Cahil, alann dahi bilmeyen, bilim ve teknikten habersiz kiiler mderris ve retmen olmu; kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin syledikleri yzde yz doru kabul edilmitir. Bu yzyllarda medreselerden yetienler genellikle her trl bilimsel ve teknik gelimeyi kfirlik, bunlar benimseyip savunan ve uygulayanlar da din dman kabul etmilerdir. Tm bunlarn yan sra ekonomik, politik ve toplumsal nedenlerin bir sonucu olarak Kurn ezberleyen, banaz, bilim ve teknikten habersiz, her trl gelime ve yenilemeye kar, ekingen, yaratc olmayan, kr krne otoriteye bal, tutarl deerlerden yoksun, aalk duygusu iinde bocalayan, her eyi Allahtan bekleyen vb. zelliklerle donank kiiler yetimitir. Dier yandan, zellikle de Tanzimat Fermanndan sonra, Bat eitim (Fransz, ngiliz, Alman) sistemi benimsenmeye balanm, fakat bu anlayla eitim yapan okullardan az sayda insan yetimitir. Devletin kurtarlmas ve tekrar eski gcne ulamas iin, Mehmet Akif gibi dnenler; Batdan bilim ve teknolojiyi almay, fakat slm deerlere dnmeyi; Tevfik Fikret gibi olanlar, tmyle Batllamay; Ziya Gkalp gibiler ise Batllamak, slmlamak ve Trklemeyi ileri srmlerdir. Bu eitli grlerin hibiri, bu dnemde uygulanamamtr (Akyz 1997, s.287, s.403; Gkalp, 1966, s.5, s.125; lken, 1966, s.605, s.713).
SIRA SZDE
Modernleme abalar SIRA SZDE dikkate alndnda Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren eitim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baarsz olmasnn nedenlerini tartnz.
DNELM S O R U
DNELM S O R U
DKKAT
DKKAT
103
Bir btn olarak deerlendirildiinde Osmanl mparatorluunun son dnemine ilikin eitimin dayand felsefenin zeliklerinden bazlar u biimde sralanabilir (Topses, 1982): Eitim daha ok kimi brokratik sekinler tarafndan nemi anlalm, ancak kitlesel bir nitelik kazanmam bir sretir. 1876 tarihli Osmanl anayasasnn (Kanun-i Esasi) 15., 16., 110. ve 114. maddeleri eitim ve retime yer vermesine ve devletin eitim ykmln kabul etmesine karn, kitlesel bir eitimi gerekletirmeye ynelik bir birbiriyle tutarl bir yap, sistem ve eitim felsefesi yaklam gelitirilememitir. Eitim felsefesine ilikin grler kimi brokratik sekinler ve aydnlar tarafndan ortaya atlm, ancak devletin benimsedii belirgin bir eitim felsefesi yoktur. Tanzimat, I. Merutiyet ve II. Merutiyet ideolojilerinin getirdii yeni devlet felsefesi ve ngrd eitim etkinlikleri merkezi ynetimce stten zorlanarak kabul ettirilmeye allrken, sosyal ve ekonomik yapdan kaynaklanan deerler, inanlar ve normlar tepeden gelen deerlerle atm ve daha da nemlisi kitlelere ulaamamtr. Osmanl Trk toplumunda eitli sreler sonrasnda ortaya kan dn akmlar, sz gelimi slamclk, Batclk, Ulusuluk, Trklk, Yeni Osmanlclk, Tanzimatlk ve Batdan ithal edilen Olguculuk (pozitivistim), Kurumsalclk, Materyalizm (maddecilik), Yararclk (pragmatizm), Varoluuk (eksistanyalazim) eitim sistemine yansrken toplumsal yapnn temellerine yabanclam, toplumun sosyal ve kltrel yapsyla uyumam, tek tek ideolojik durular olarak yzeysel kalmtr. Vatanda kimlii henz benimsenmediinden daha ok mmet kltrne dayal birey yetitirmek eitimin genel niteliklerinden biri olmutur.
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE

Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde eitim sisteminde birbirleriyle elien deiik okul sistemleri vardr. Bu okul sistemleri; tekke ve mahalle mekteplerinde srdrlen geleneksel eitim, lonca ve mesleki tekilatlarda yaplan i ve meslek eitimi, bat etkisiyle alan okullarda ve aznlk okullarnda srdrlen eitimi iermektedir. Cumhuriyet dnemindeki eitim felsefesi, Kemalizm ekseninde cumhuriyet ideolojisi izgisinde, eitim sisteminin ve eitim felsefesinin birletirilip kuram ve uygulama alannda yaplan almalarnn temelini oluturur (Topses, 1982). 1924 ylnda karlan Tevhid-i Tedrisat (retim birlii) yasasyla tm farkl okul sistemleri ortadan kaldrlm ve Mill Eitim Bakanlna bal tek tip okul sistemi kurulmutur. Trkiye Cumhuriyetinin resm ideolojisine gre mill eitimin hedefleri, okul sistemleri, dersler ve ierik yeniden dzenlenmi ve bu dzenlemeler yaplrken Trkiyeye Dewey, Knhe, Albert Malche ve mer Buyse gibi yabanc uzmanlar arlm, eitim sistemine ilikin grleri alnmtr. Bu dnemin eitim anlayna, Osmanl dnemi dnrleri, Atatrk, smail Hakk Baltacolu, Hasan Ali Ycel, smail Hakk Tongu ve Rt Uzel gibi pek ok kiinin katklar olmutur. Trk toplumunun ekonomik, politik ve sosyal yaps, Bat dnyasnn etkisi, bilim ve teknikteki gelimeler, yabanc uzmanlarn grleri Cumhuriyet dnemindeki eitim anlayn etkilemi ve gelitirmitir.
104
Eitim Felsefesi
zellikle Atatrkn; Eitim; mill, bilime dayal, ie yarar ve retici, yeni kuaklarn fazilet, dzen, disiplin duygularn gelitirici, toplumu cehaletten kurtarc, onun bilgi ve ahlak dzeyini ykseltici, yeteneklerini ortaya karc ve gelitirici nitelikte olmaldr. gr eitim anlaynn temel noktalarn ortaya koymu ve sistemin buna gre dzenlenmesini salamtr. Ulusal eitim sisteminin kurulmasnda Mustafa Kemalin felsefe ve eitime ilikin grleri eitim sisteminin zerine kurulduu felsefeyi etkileyen nemli deikenler arasnda yer alr. Tezcann (1992) Bozdadan (1988) aktardklar dikkate alndnda Mustafa Kemalin tm yaam alanlarnda felsefeyi yaamn merkezine yerletirdii grlmektedir. Ona gre Felsefe, evren karsnda insann aklc davranlardr. Bu yzden felsefe bilmeyen insan edebiyat da politikac da olamaz. Felsefe bilmeyen asker belki bir sava kazanr ama sava anlayamaz. Atatrk felsefi adan olgucu (pozitivist), ilevselci (foksiyonalist), yararc (pragmatist), insancl (hmanist) gereki (realist) ve aklc (rasyonalist) olarak nitelenmektedir. Bu nedenle felsefi tutumda tm bu akmlar btnletiren ve eyleme dntren bir yaklam benimsemitir. rnein, Mustafa Kemalin ...Bir taraftan cehaletin giderilmesiyle urarken bir taraftan da ocuklarmz toplumsal ve ekonomik yaamlarnda verimli, baarl klabilmek iin gerekli olan bilgi ve becerileri i iinde i araclyla vermek eitim ynetimimizin temelini oluturmaldr. szleri benimsedii yararc felsefeye ynelik vurguyu ortaya koymaktadr (Tezcan, 1992). Bunun yan sra belirledii ilkeleri, eitimi ve retmenleri ulusal kalknmann merkezine yerletirmesi, lkedeki tm kesimlere eitim hizmeti gtrme abalarna ilikin szleri ve eylemleri eitimde olgucu, insancl ve aklc eitim felsefelerini ie komaya ynelik abalarnn bir gstergesidir. Cumhuriyet dnemi eitim felsefesine damgasn vuran nemli uygulamalardan birisi de Ky Enstitleridir. iin i iinde eitim ilkesini gerekletirmek zere 1940lardan itibaren lke genelinde ky enstitleri kurulmutur. Ky Enstitleri: Ky enstitleri dncesi Trk eitim tarihinde yeni deildir. Kyn eitim yoluyla kalknmasna ilikin eitli grleri Ahmet Tevfik, smail Mahir Efendi, Ethem Nejat, Mustafa ekip, Sabri Cemil, M. emsettin Gnaltay ileri srmlerdir (Akyz, 1997, ss.274-278). Kylnn eitilmesi ekoslovakya, svire, Danimarka, Almanya ve svete 18. ve 19. yzyllarda gndeme gelmi ve uygulamaya konmutur. Ky Enstitlerinin mimarlarndan smail Hakk Tongu Almanyada eitim grm, Leibzig Eitimi Seminerine katlm, i eitimi zerine almalarn younlatrmtr. Bu arada Elileri Rehberi (1927), Resim-elileri ve Sanat Eitimi (1932) derlemesi, Kerschensteinerden evirdii retmenin Ruhu ve retmen Yetitirme Meselesi adl yaptlaryla Tongu grlerini olgunlatrmtr. Ayrca Pestalozzi ve J. Dewey yi de inceleyen Tongu; Muhtra, Kyde Eitim, Canlandrlacak Ky ve lkretim Kavram adl yaptlaryla bir senteze gitmi; kendi eitim anlayn oluturup uygulamtr.
105
Ky Enstitleri ve Sosyo-Ekonomik Kalknma: 1930lu yllarda Trkiye nfusunun %80i kylerde yaamaktadr. Kylerin byk bir ounluunda su, yol, elektrik, salk oca, okul yoktur. lkel bir yaam vardr, yokluk, hastalk kol gezmektedir. Toplumsal bir kalknma iin bu durumun deitirilmesi gerekmektedir. ada bir tarm, hayvanclk, salkl bir yaam ancak eitimle gerekleebilir dncesi baskndr. Bu nedenden dolay, Trkiyenin kalknmasna kyden balanmal, kyler her ynyle ele alnp gelitirilmeliydi: Eitim toplum hayatndan kopuk olursa, yani hayatn kendisi deil de baz pedagoglarn ileri srd gibi, hayata hazrlk olarak programlanrsa, gnn birinde kendi yaamsal durumunu anlamaktan aciz kalabilirdi. te tm bu gerekelerden dolay i iin i iinde eitim ilkesi temel alnarak, 1940lardan balayarak drt eitim ve kalknma blgesine ayrlan Anadolunun her kesiminde bir enstit kurulmasna hemen baland. Edirneden Karsa, Trabzondan Antalyaya, Malatyadan Kastamonuya uzanan blgelerin iindeki o ssz kylerde, geni topraklar stnde, parasz yatl, kzl erkekli, bin renci alacak genilikte 20 enstit harl harl almaya balamt. Enstit rencileri ve retmenleri yalnz kendi enstitlerini kurmakla kalmadlar. lkenin drt bucana serpilmi karde enstitlere, ky okullarnn kuruluuna da emeklerini kattlar. Ky Enstitlerinde Eitim retimin Nitelii: Ortaya koyduu alternatif eitim paradigmasyla Ky Enstitleri Trk eitim felsefesinde zgn bir yap olarak deerlendirilmektedir. Ky enstitlerinin alternatif eitim paradigmasnn altn izen niteliklerinden bazlar syle sralanabilir: Eitim ve retimin konularnn gnlk yaamla balantl olarak i iinde renilmesi: Enstitlerde, ncellikle adr hayatndan balanm daha sonra yeni binalar kurulmu; fizik, kimya, aritmetik ve geometri dersleri retilirken ayn zamanda topra ekip bimeye, hayvan beslemeye de yer verilmitir. retmenler, rencilere yurdun tarihsel deerlerini tantma, onlar yurt gezilerine karma, rencileri yazl metin zerinde altrma, derste harita, resim ve eitli aralardan yararlanma, yazl inceleme yapmaya hazrlama gibi yntemleri benimsemi ve uygulamtr. Felsefe, sanat ve mzik retiminin eitim srecinin btnleik geleri olmas: Felsefe, sanat, mzik, bilim, teknik; hayattan korkmayanlarla, onlar seven, kaytsz artsz bir tutkuyla balanabilen insanlarla yaratlr. Onun iin bu olanaklar iinde saklayan halka dnmek ve halktan g ve esin almak. fikri egemendir. Her enstitde bata radyo olmak zere, gramofon, mandolin, davul, zurna, kaval gibi mzik aletlerinin bulunmas arttr. Ayrca enstitlerde, tiyatro oyunlar seilirken dikkat etmeli, ocuklarn en ok holandklar eyleri seerek programa alma yolu tutulmalyd. Kylerde yaamakta olan ulusal oyunlar renciler iyice rendikten sonra teki enstitlerle iletiim yoluyla, orada oynanmakta olan oyunlarn retilmesi de salanmaktayd. iinde ibirlikli renme yaantsnn temel olmas: Enstitlerin btn ileri nbetle retmen ve renci tarafndan grlmektedir. Bu kurumlarda amar ykama, hasta bakma gibi birka i dndaki hizmetler iin teki okullarda olduu gibi hademe kullanlmaz. Herkes kendi iini geni lde kendi grr, topluluu ilgilendiren btn iler, nbeti retmenler ve renciler tarafndan gerekletirilip ynetilirdi.
106
Eitim Felsefesi
Entelektel insan, entelektel retmen yetitirmenin esas olmas: Aydnlar serbest okuma alkanl kazanmayan toplumlarda, dndn yazan ve aklayan pek az insan olur. Byle insanlarn kt olduu yerlerde, fikir hayat canlanamaz. Toplumun en nemli ileri, kanlarn saklayan, esen rzgra gre fikir deitiren kiilerin elinde kalr. Bu gibiler asla ilke adam olamazlar, gnlk politik havaya gre yn deitirirler. retmenlik meslei fikirsiz, ilkesiz insanlarla glenemez. Hayatn isteklerine gre eitilmemi bireylerde oluan bir toplum, eitli sosyal bunalmlara, iddetli sarsntlara uramakta ve kolayca kverecek bir duruma gelmektedir. Bu nedenle btn zorluklar gze alarak eitbilimi bilisel esaslara gre renmek, ilgililer iin ulusal bir grevdir. Ky, iten kaan, nefret eden, edilgen retmen deil, ii seven, ona sarlan, canl ve hareketli retmenler ister. Yeni retmenler, ocuklar i iinde youra youra, bireyleri mutluluk denizinde yzen bir vatan yaratmaldr. Demokratik yurtta kimliinin merkezde tanmlanmas: Demokrasinin geliip tutunabilmesi her eyden nce eit haklara sahip ve amz uygarlnn gereklerine gre alabilen, grevi her eyin stnde tutan demokrat yurttalarn varlna baldr. Bir lkede demokrasinin yerleip kklemesinin birinci koulu eitim dzenini demokratikletirmek, yeteneklere tm eitim yollarn ak tutmak, vatandalar arasnda farklar yaratan sekinci eitim sistemine son vermek, okullar hak ve adalet ilkelerine gre rgtlemektir. Eitim ortamnda dorudan demokrasi kullanlmal, herkes her ite grev ve sorumluluk almaldr. Bu demokrasi iin kanlmaz bir kouldur. renci kesinlikle dvlmemelidir. ada, bilimsel bir eitim verilmelidir. rencinin kafas ve eli birlikte ilemelidir. ok ynl dnen bireyler olmaldr. rencilerin deerlendirilmesinin bir btn olarak ele alnmas: Deerlendirmede renci bir btn olarak dnlmeli ve yaptklar, ortaya koyduklar, arkadalaryla geimi, iletiim kurmas, grev ve sorumluluk anlay, demokratik tutumu, ilgisi, gdlenmilii gz nne alnarak deerlendirilmelidir. Not bir silah olarak kullanlmamaldr. J. Deweynin Ky enstitleri hayalimdeki okullardr. diyerek savunduu bu kurumlar, 1954te amalarndan saptrlarak klasik retmen okullarna dntrlmtr. Bylece Trk Eitim Sistemi ok byk bir kayba uram; kalknmas byk oranda engellenmitir. Bizim vazgetiimiz ky enstitleri modelini, Hindistan, Endonezya, Malezya vb. devletler alp uygulamlardr. Bugn bile ky enstitlerinden karlp uygulanacak pek ok ders vardr.
SIRA SZDE
Ky enstitlerinin iinde bulunduu dnemde baar kazanmasnn nedenlerini tartnz. SIRA SZDE Cumhuriyet dnemide eitim sisteminde benimsenen felsefeye ilikin sonu DNELM olarak unlar sylemek olanakldr: Cumhuriyet dnemi Trk Eitim Sistemi; pragmatik felsefeye ve onun eitimde uzants olan ilerlemecilik akmna dayanmaktaS O R U anayasalar, ve tm hkmet programlar ilerlemecilik eitim dr. Bu dnemdeki akmnn zeliklerini tamaktadr. Anayasalar, yasalar ve hkmet programlarnda ilerlemecilikD akmn kuramsal olarak savunulurken, uygulamalar (ky enstitleri KKAT hari) bu dorultuda gelimemitir. Genellikte her dereceli okulda ilerlemecilik deil, esasicilik ve daimicilik temele alnm ve uygulanmtr. Baka bir deyile SZDE renci deil SIRA retmen ve konular merkeze alnm, bilimsel yntemi kullanan, zgr ve esnek dnen, demokratik, laik, sosyal adaleti, sevgi ve sayg dolu insan
AMALARIMIZ
DNELM S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
107
yerine; genellikle retmenin sylediklerini, kitaplarn yazdklarn ezberleyen, bildiklerinin yzde yz doru olduunu savunan, ekingen, takliti, diktac eilimleri baskn, yaamdan kopuk, skolstik dnce sistemine sahip, her eyi bakasndan ve devletten bekleyen, hazra konan, doyumsuz ve sorumsuz, Bat ya da Dou hayran zeliklerine sahip ezik ya da mark kiiler yetitirilmitir. Ayrca sistem kuramsal olarak her kiinin ilgi, yetenek ve istekleri dorultusunda eitilmesini savunurken, uygulamada bu zelikler genelde dikkate alnmam, tersine eleyici bir yaklam ie koulmutur (Ertrk 1971, ss.18-65; Snmez, 1994). 1950lerden sonra Trk Eitim Sistemi, her gelen yeni hkmetin programnda, yeniden dzenleme almalar kapsamnda ele alnm, ancak dzenlemeler daha ok dier devletlerin eitim sistemlerinin byk lde aynen alnp uygulanmaya allmas biiminde gerekletirilmitir. Son dnemde ise, tm okul programlar yararc felsefenin eitimde uygulan olan yaplandrmac, (yeniden oluturmac) anlaya gre dzenlenmi ve uygulamaya konmutur. Byle olmasna karn okullardaki uygulamalarda ve retmenlerde esasici ve daimici anlay baskndr; nk retmen, veli ve renci eski davranlarn rtk programla srdrmektedirler. lk ve ortaretimdeki uygulamalar yksekretimi de etkilemekte ve bu srete istendik davranlarla donank kiiler yetitirmek zorlamaktadr.
108
Eitim Felsefesi
zet
A M A
slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin dayand felsefeyi kavramak Gebe Trk toplumunda eitim doann ve toplumun koullarna gre yaplmaktayd. Kadn erkek ayrm yoktu. Gelenek, grenek ve zellikle de tre nemliydi. Toplum, gebe olduundan, yerleik okul kurumu yoktu. Eitim ortam, gerek yaamd. Snama durumlar yaam iindeki gerek durumlard. slamiyet ncesi Trk toplumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm) felsefesi akmna uygundu. slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi aklamak Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle, slm deerleri sentezleyerek; ayn zamanda eski Grek, Latin kltryle de bu deerleri zenginletirerek yeni kltrel deerlerini oluturmutur. Bu kltrel deerlerde baskn olan zellik, slmiyettir. Frb, bni Sina, Gazali ve bni Rt gibi slam dnrleri dnce ve dnya grleriyle iinde eitiminde bulunduu geni bir yelpazeyi etkileyen farkl felsefi yaklamlar ortaya koymulardr. Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayand felsefeyi tanmlamak Trk-Osmanl eitim sisteminde, 16. yzyln ikinci yarsna dek bilim, aratrma, inceleme, gzlem, anlayarak renme, tartma, kuram ve uygulamay birlikte gtrme genelde medreselerde ie koulmutur. Mderris ve retmenler bilge, adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm deerlerle donank, grevine dkn kiiler olarak grlmektedir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren medreseler bozulmu, zellikle de 17, 18, 19. yzyllarda Skolastik Dnce eitim sistemine egemen olmutur.
A M A
A M A
Cumhuriyet dnemi eitimin dayand felsefeyi kavramak Cumhuriyet dneminde Atatrkn eitim anlay temele konmutur. Bu eitim anlaynda millyetilik, laiklik, aklilik, ie yararlk, bilimsellik, dnyevilik, kadn erkek herkesin eitilmesi, karma bir eitim, zgr yurtta yetitirme, cumhuriyetilik gibi deerler eitimin zn oluturmutur. Bu anlaya dayanarak kyn, giderek lkenin kalknmasn salamak iin ky enstitleri alm; fakat onlar da ksa bir sre sonra kapatlmtr. Ky enstitleri Trk Eitim dizgesine zg bir eitim uygulamasdr. 1950lerden sonra genellikle pragmatik felsefeye dayal ilerlemeci ve yeniden yaplandrmac eitim akmlar temele alnm; fakat uygulamada esasicilik ve daimicilik srdrlmtr.
A M A
109
Kendimizi Snayalm
1. Gebe Trk toplumundaki eitimde aadakilerden hangisi grlmez? a. Kadn-erkek eitlii b. Doaya ve topluma uygunluk c. Sava ve avclk eitimi d. Gelenek, grenek ve tre e. Resmi bir eitim 2. Hangi Trk devleti ilk kez alfabeyi kullanmtr? a. Hunlar b. Gktrkler c. Uygurlar d. Gazneliler e. Seluklularda 3. Gebe Trklerde eitimin dayand temel zellik aadakilerden hangisidir? a. Devlet b. Doa c. Gelenek d. Grenek e. Tre 4. Kadn ve erkek eitilmelidir ve devlette kadnlar da grev almaldr diyen slam dnr aadakilerden hangisidir? a. bni Rt b. Frb c. bni Sina d. Gazali e. Burini 5. slam dnrleri, eitimde en ok hangi filozofun etkisinde kalmlardr? a. Eflatun b. Aristo c. Tales d. Heraklitos e. Empedokleks 6. Seluklu ve Osmanllarda eitim genellikle hangi felsefenin etkisi altndadr? a. Realizm b. dealizm c. Natralizm d. Pragmatizm e. Materyalizm 7. Osmanl eitim ve devlet anlaynda skolstik dnce hangi yzyldan sonra baskn hale gelmeye balamtr? a. 14. yy b. 15. yy c. 16.yy d. 17.yy e. 18.yy 8. Osmanllar ilk kez Bat tarz eitim veren hangi okulu amtr? a. Asker okul b. dadi c. Tp d. Mlkiye e. niversite (Darlfnun) 9. Aadakilerden hangisi Atatrkn eitim anlayna uygun deildir? a. Laiklik b. Bilimsellik c. Aklilik d. Hayatilik e. Nakilcilik 10. Cumhuriyet dneminde kurulan ky enstitlerinin amalar arasnda aadakilerden hangisi yoktur? a. Ky ve lkeyi kalkndrmak b. zgr dnme c. yapan insanlar yetitirmek d. Partiye bal insanlar yetitirmek e. Problem zme
110
Eitim Felsefesi
Okuma Paras
Ynetime Katlyoruz renci bakann ve iki yardmcsn genel oyla setik. Onlar da bir araya geldiler, kol bakanlarn, alma arkadalarn setiler. Tzklerini, aylk alma programlarn hazrladlar. Okul ynetimine verdiler. Bunlar onaydan kt, rgtmz kuruldu. Bir gn, mdr M. Rauf nan, renci bakann, iki yardmcsn retmenler toplantsna katlmaya ard. Bu durumu bir retmen yadrgad: renci, renciliini bilmelidir. retmenler toplantsnda bunlarn ileri ne? gibi szler etti. Mdr bunu duymazlktan geldi. Topramzn krokisini kardk. 4000 dnmlk yeri ekin tarlas olarak ayrdk. Sebze ve meyve bahesi olarak 300 dnm yeter dedik. Hamidiye kynn gerilerindeki plak tepelere 40 dekarlk orman, 50 dnmlk zm ba kondurmay dndk. Meyveli, meyvesiz dikilecek aacn 100.000in altnda olmamasn kararlatrdk. ... evremiz gn getike genleti, tazeleti, gzelleti ve zenginleti. Yetitirdiklerimizin sonunda, beslenmemiz de deiti. Yurdun ok yerlerinde ekmek karneyle yenmeye balandnda biz tarlamzdan kan budaylarla bu sknty grmedik. stelik baka enstitlere tonlarca buday yardm yaptk. Sebzelerimizden evremiz halkn da bol bol yararlandrdk. ... Biz okulu bitirip gittikten sonra alma planlarmzn tmyle uygulandn; sonutan evre kylerin de etkilendiini, onlarn da bizim gibi ba diktiklerini, bahe oluturduklarn, topraklarn ormanlatrmaya baladklarn duyduk. Bizim aalarn da planladmz gibi 100.000i atn sevinle rendik. ... nnnn Savatepe Ky Enstitsne yapt gezi srasndaki kitap olayn duymayan kalmad: Tula ocana giderken, kmes nbetisi Haticeyi gryor. arp azk torbasnda ne olduunu soruyor. Peyniri, ekmei ve kftesi olduunu sylyor. Baka ne var, atryor torbay. Mill Eitim Bakanlnn klasikler dizisinde yaymlanm olan Sophoklesin Antigone kitab kyor. nnnn gzleri yaaryor, yanndaki Genel Kurmay Bakan Abdurrahman Paaya dnp, Paam gryorsunuz bu klasikler daha yeni kt. Ankarada bile okunmuyor, ama benim ocuklarm Antigone okuyor. Kylmz kentlimiz, erimiz generalimiz kumanyasna ne zaman kitab da ekleyecek duruma gelirse, o gn Trkiye gerekten kurtulmu demektir. diyor. Hatice ekliyor: Efendim ben deil, tm enstit okuyor bu kitab. (Trkolu, 1997, s.251). Enstitnn ne demek olduunu ne mdr, ne yardmcs, ne de maarif mdr hibiriniz anlamamsnz. Cehennem gibi scak bir yerde, hem de bahede lp biilecek, hesaplanacak birok i varken bile renciyi bu bunaltc yere sokmusunuz, matematik retiyorsunuz. retmenler i iinde ders yapmay reninceye kadar kitleyin bu snflarn kapsn!.. dedi. Tongu cebinden erit metresini kard. Bahe nce dnm olarak lld. Bir dnmn kelerine byk talar konuldu. Sonra bir dnm stnde onar metrekareler ve birer metrekareler bulundu. Her fidann dikilecei yere kk talar konuldu. Ka fidan dikilmesi gerektii sayld. pler gerilerek metrekareler yapld, kelerine kazk aklnca kareler iyice ortaya kt, sayld. Bu almalar yaplrken ie el srmeyen renci kalmad... imdi karatahtada bunlarn hesabn yaptrp, ne kadar fidan dikileceini, tarm retmenine bildirirsiniz. dedi. Kaynak: Trkolunun (1997, ss.257-258) Tongu ve Ky Enstitleri kitabndan alnmtr.
111

1. e Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk Toplum Yaps ve Eitimin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk Toplum Yaps ve Eitimin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk Toplum Yaps ve Eitimin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Osmanllarda Eitim ve Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Osmanllarda Eitim ve Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Osmanllarda Eitim ve Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi Eitiminin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz. Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi Eitiminin Dayand Felsefe blmn gzden geiriniz.

Sra Sizde 1 bni Sinann eitime ilikin grleri dikkate alndnda bu gnn ada eitim sistemlerinin zerine kurulduu felsefelerle benzer zellikler gzlenebilir. retimde bireysel farklar, kadn ve erkeklere ilikin eitimden frsat eitliinin salanmas, retmenin tamas gereken erdemler, erken ya dnemlerinde oyunla retimin n planda yer almas ve uygulamal eitim bni Sinann eitim felsefesinin temel talarn oluturan ve gnmz ada eitim felsefesinin n plana kard temel gelerdir. Sra Sizde 2 Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren eitim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baarsz olmasnn nedenlerinin banda eitim sistemine tutucu grlerin hkim olmas gelir. retmenlerin, erdemleri kiiler olmas grn benimseyen eitim felsefesi anlay bozulur ve yerini Skolastik Dnceyi benimseyen tutucu, yetersiz, bilim ve teknolojiyi reddeden kiilerin retmen olmas genel kabul gren bir eilim olarak ortaya kar. Tm bunlarn yan sra zellikle Tanzimat Fermanndan sonra Bat eitim sistemini benimseyen okullarn yetersiz kalmas ve geleneksel eitim sistemi iinde etkisizlemesi de Osmanl Eitim Sisteminin zerine kurulduu felsefenin baarsz olmasn aklayan temel deikenler olarak belirtilebilir. Sra Sizde 3 1930lu yllarda lke nfusunun byk ounlu kylerde yaamasna karn, eitim retim asndan en sorunlu kesin yine kylerdi. Ky ocuklarnn yine kylerinde retmen olmak zere yetitirilmesi ky enstitlerinin baarsnn temel nedenleri arasnda saylmaktadr. Bunun yan sra eitim programnda demokratik yurtta kimliinin merkezde tanmlanmas, i iinde i iin eitim ilkesinin benimsenmesi, eitim retim konularnn gnlk yaam pratikleriyle birletirilmesi, entelektel retmen yetitirme ideali ve rencinin bir btn olarak deerlendirilmesi ky enstits uygulamasnn baarsn aklayan geler olarak tanmlanabilir.
2. c
3. d
4. a
5. b
6. b
7. c
8. c
9. e
10. d
112
Eitim Felsefesi

Advar, A. A. (1970). Osmanl Trklerinde ilim. stanbul: Remzi Kitapevi. Akyz, Y. (1997). Trk eitim tarihi. stanbul: stanbul Kltr Yaynlar No.1. Ana Britannica. eitli Ciltler ve Maddeler. stanbul. Bozda, . (1988). Atatrkn evrensel boyutlar. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. Ergin, M. (1964). Dede korkut kitab. stanbul: Remzi Kitapevi. Ertrk, S. (1971). On yl ncesine kyasla retmen davranlar. (Yaymlanmam aratrma.). HMEF. Ankara. Frb. (1956). El Medinetl Fazla. (ev. N. Danman). stanbul: Remzi Kitapevi. Gazali, Ebu Hamit Muhammed. (1980). Ey oul. (ev. A. Serdarolu). stanbul: Remzi Kitapevi. Gkalp, Z. (1966). Trkln esaslar. stanbul: Remzi Kitapevi. Gkyay, O. . (1963). Dede Korkut. stanbul: Remzi Kitapevi. nan, M. R. (1973). Bir stn adam. Ankara:retmen Yaynlar. slam ansiklopedisi. eitli Ciltler ve lgili Maddeler. stanbul. zmirli, . H. (1938). slam felsefesi dersleri. stanbul: Remzi Kitapevi. gel, B. (1971). Trk mitolojisi. Ankara: Bilgi Yaynevi. gel, B. (1979). Trk kltrnn gelime alar. Ankara: Remzi Kitapevi. Snmez, V. (1994). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk. Tezcan, M. (1992). Atatrk ve eitim. Ankara: Gndoan Yaynlar. Trker, M. (1956). tehaft bakmndan din ve felsefe mnasebetleri. Ankara Trkolu, P. (1997). Tongu ve enstitleri. stanbul. Tongu, . H. (1938). Kyde eitim. Ankara: Remzi Kitapevi. Tongu, . H. (1946). lkretim kavram. stanbul: Remzi Kitapevi. Topses, G. (1982). Eitim felsefesi temel sorunlar. Ankara: Dayanma Yaynlar. Unat, F. R. (1964). Trkiye eitim sisteminin gelimesine tarihi bir bak. Ankara. lken, H. Z. (1957). slam dncesi II. slam felsefesi tarihi. stanbul: Remzi Kitapevi.
majlar in Yararlanlan nternet Adresleri

Frb http://upload.wikimedia.org/wikipedi a/kk/f/f8/Alfarabi.jpg Eriim Tarihi: 26.06.2008 bn-i Sina http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Avicenna_Persian_Physician.jpg Eriim Tarihi: 26.06.2008 Gazali http://hu.wikipedia.org/wiki/K%C3%A9p:Ghazali.gif Eriim Tarihi: 26.06.2008 bni Rd http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/AverroesColor.jpg Eriim Tarihi: 26.06.2008
Szlk
113
Szlk A
Aksiyoloji: Deerler sorunu. Etik ve estetik deerlerle bir varln kendi huy, miza ve dier deerlerle olan ilikisini konu edinen felsefe dal. Aposteriori: Sonsal. Deneyden sonraki Apriori: nceki. Deneyden nceki. Arke: Evrende hibir ey yokken var olduu dnlen, deienlerin znde deimeden kalan, balatan kk.
L
Liberalizm: zgrl birincil politik deer olarak gren, salt bir felsefi akm olmak ok daha geni bir sosyo-ekonomik politik bir anlay.
M
Mantk: nermelerin tutarl ve karmlarn geerliliini belirleyen kurallar konu edinen, akl yrtme ve dncelerin dorulanmasn konu edinen bilim. Materyalizm: Maddecilik, zdekilik. Her trl gerekliin yalnzca nesnel (objektif) deil, ruhsal ve manevi olan gerekliin de zn ve temelini maddede gren felsefe.
B
Bankac eitim: Paul Freire tarafndan ileri srlen eitimi tasarruf yapmak iin yatrma, rencileri yatrm yaplan nesneye, retmenleri ise yatrmclara benzettii model. Bilgi sorunu: Baknz epistemoloji.
N
Naturalizm: Doaclk. Realist felsefeden etkilenen ve her eyin doal olduu, yani var olan her eyin doal dnyann bir paras olduu grne odaklanan felsefe.
D
Daimicilik: idealist ve realist felsefeden etkilenen, insan doas, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deimeyen grnmleri zerine odaklanan felsefe. Deerler sorunu: Baknz aksiyoloji.
O
Ontoloji: Varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi. Varln neliini, kaynan, zn, niteliklerini ve kategorilerini ele alan felsefe dal.
E
Egsistansiyalizm: Baknz varoluuluk. Epistemoloji: Bilgi teorisi. Bilginin kken ve niteliini inceleyen felsefe dal. Esasicilik: zclk ve temelcilik. Realist felsefeden etkilenen, arkesi gerek dnya olan ve eitimde konu ve ieriklerin gerek yaamdan alnmas yaklamn benimseyen felsefe.
P
Paradigma: Dnya gr. Zihniyet. Sistemlerin zerine kurulduu dnceler btn. Bak as. Perennializm: Baknz daimicilik. Politeknik eitim: Diyalektik materyalist felsefeye dayanan, arkesi madde olan ve ok ynl, boyutlu ve amal teknik eitim ve retimi benimseyen felsefe. Postmodernizm: Modernizm sonras ya da tesi. Olumlu ya da olumsuz anlamda modernizmden farkllaan tm siyasal ve toplumsal deiimleri, dnsel ve kuramsal rnleri ve kltrel pratikleri kapsayan duru. Pozitivizm: Olguculuk. Fiziksel veya maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlay. Pragmatizm: Yararclk. Gerein deitii, deerlerde grecelik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte olduu, yaam tarz olarak demokrasinin ve insan ynetiminde kritik zeknn nemli olduu grlerine dayanan felsefi gr. Progressivism: Baknz ilerlemecilik.
F
Felsefe: 1. Bilgelik (hikmet) sevgisi. 2. Gerein tmn, madde ve yaamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve amalar bakmndan inceleme amac tayan dnce etkinlii.
dealizm: dealizm genel anlamda lkyle belirlenmi olan ve bu lkye kar gtmeden bal kalan yaam biimi ve dnya gr. lerlemecilik: Gelimecilik. znde pragmatik felsefeye dayanan ve arkesi deime olan, deiim ve geliim almalarna odaklanan felsefe.
114
Eitim Felsefesi
R
Realizm: Gerekilik. Gerekliin insan zihninden bamsz olduunun benimseyen, gereki tavr savunan felsefi anlay. Retorik: uygulamaya geirilemeyen gzel sz syleme sanat.
T
Tz: Baknz arke.
V
Varlk Bilgisi: Baknz ontoloji. Varoluuluk: nsan merkeze alan, insann yabanclamasna kar zgrlemesini ama edinen bir felsefi akm
Y
Yararclk: Baknz yararclk. Yeniden oluturmaclk: Pragmatik felsefeye dayanan, arkesi deime olan ve toplumun kltrel ve sosyolojik olarak yaplandrlmasna odaklanan yaklam.
Dizin
115
Dizin A
Aklc dnme 2, 4 Aksiyoloji 2, 5-7, 10, 12, 22, 24, 29, 31
K
Kltrel ilev 74
B
Bankac eitim 77, 79 Bilgelik 2-4, 12, 97, 98 Bilgi 2-6, 8-13, 20-27, 29-38, 40-42, 50, 54-57, 59, 64-66, 7476, 79-82, 84-88, 94, 97-100, 102, 104 Bilgi sorun 2, 5, 6, 12 Bilgi teorisi 6, 12, 22 Bilgibilim 6 Bilim 2-9, 11-13, 31, 33-39, 41, 42, 51, 53, 56-59, 62-64, 73, 81, 82, 97, 98, 100, 102-105, 108
M
Mantk 2, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 22, 24, 34, 35, 54, 55, 100, 101 Materyalizm 20, 30, 31, 41, 86, 103 Modern okul 72, 76, 77, 80, 81 Modernleme 75, 102
O
Okul iklimi 85 Okulsuz toplum 77, 80 Okulun ilevleri 26, 60, 73, 74, 77 Ontoloji 5, 6, 10, 21, 22, 24, 25, 27, 29, 31, 35
D
Daimicilik 50, 54-56, 66, 94, 106, 108 Dnme biimleri 2, 8
P
Paradigma 36, 37, 73, 84, 105 Perennializm 54 Politeknik eitim 32, 54, 63-65 Politik ilev 74 Postmodernizm 37, 38, 40, 69, 70 Pragmatizm 3, 6, 20, 25, 26, 39, 41, 94, 103 Progressivizm 58 66, 71, 73, 93, 95, 96, 103-105
E
Eitim felsefesi 1-3, 5, 10, 11, 21, 30, 32, 37, 49, 50-54, 63, Eitim felsefesi akmlar 49, 54, 66 Eitsel ilev 74 Ekonomik ilev 74 Epistemoloji 2, 5, 6, 10, 12, 22, 24, 26, 27, 29, 31 Esasicilik 50, 54, 56-58, 66, 94, 106, 108 Essentialism 56 Etik 2, 6, 7, 22, 33
R
Radikal eletiri 77, 78, 81, 86 Realizm 3, 20, 23, 24, 39, 40, 41 Reconstructionizm 61
F
Felsefe 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 71, 73, 81, 87, 95, 96, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108 Felsefi akmlar 19, 41, 42, 54
S
Sevgi 2-4, 12, 61, 82, 97, 106 Sosyal ilev 74, 78 Sosyal politik 2
T
Toplumsal hareketlilik 77, 78, 88
H
Hayat dngs 72, 76
V
Varlk bilgisi 2, 5, 6, 12 Varoluuluk 26, 28, 41
dealizm 3, 21, 22, 23, 24, 32 lerlemecilik 58, 61, 106
Y
Yeniden oluturmaclk 50, 54, 61-63, 66

Kitap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

AIKRETM FAKLTES OKULNCES RETMENL LSANS PROGRAMI

Editr Yrd.Do.Dr. Adnan BOYACI

Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi ........................................................................

Felsefi Akmlar ve Eitim.......................................................... 19

Eitim Felsefesi Akmlar ........................................................ 49

Eitim Felsefesi ve ada Eitim Sistemleri ...................... 71

Trk Eitim Felsefi Temelleri ................................................ 93

Szlk ................................................................................... 113 Dizin ...................................................................................... 115

Amalarmz: niteyi tamamladnzda kazanacanz bilgi ve becerilerdir.

zet: nitede ayrntl ilenen konularn nemli noktalar tekrar vurgulanr.

Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

Kaynak: http://www.doc.gold.ac.uk/seminars/AISB08/Philosophy.jpg Eriim Tarihi: 30.06.2008

rnek Olay retmenler Odasndan Eitim Felsefesi Manzaralar

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

Felsefenin Ura Alanlar

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

FELSEFE BLM LKS

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

ETM FELSEFES Kapsamldr.

Dnce ve akl yrtmeye yneliktir.

Tablo 1.2 Eitim Bilimi ve S O R U Eitim Felsefesinin Karlatrlmas

Gelecekle daha ok ilgilenir. Yeterlik nemlidir.

nerme-gerek tutarl nemli olmayabilir. Problemlere btncl baklmas amalanr.

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. nite - Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi, Eitim Felsefesi

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Felsefi Akmlar ve Eitim

rnek Olay retmenlerin Syleilerinden Bir Kesit

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER dealizm

dealist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Realist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Pragmatist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Varoluu Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Liberal Felsefe Asndan Eitim

Trkiyede liberal eitim etkileri hangi uygulamalar olabilir? SIRA SZDE

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Materyalist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Natralist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Pozitivist Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Postmodern Felsefe Asndan Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME DNELM ETKLER

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

2. nite - Felsefi Akmlar ve Eitim

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar