TOTEM ve TABU II SIGMUND FREUD

eviren: Niyazi Berkes

BLM III ANMZM, SHR VE DNCELERN SALT ERK Psikanaliz grn manevi bilimlere uygulamaya alan incelemelerin her iki alana da eit davranamamas kanlmaz bir eksikliktir. Onun iin bu incelemeler uzmanlar yreklendirme, aratrmalarn yaparken kendilerine yararlanacaklar dnceler esinleme grevine zg kalmaktadr. Bu eksiklik, animizm denen koca alan incelemeye alan byle bir denemede zellikle kendini iddetle duyumsatr.(1) Animizm, dar anlamnda, ruhla ilgili kavramlar kuram, geni anlamndaysa, genellikle tinsel varlklar kuramdr. Animatizm, yani dardan cansz grnen doann ruhlandrlmas (canlandrlmas), iine animalizmi ve manizmi de alan daha geni bir blmdr. nceleri belirli bir felsefe sistemi iin kullanlan animizm terimine bugnk anlamn veren E. B. Tylor olmutur.(2) Gerek gemite, gerekse zamanmzda yaayan ilkellerin doa ve dnya zerine ok dikkate deer grleri kavranmaya allrken bu terimler kullanlmaya balanmtr. Bu ilkel insanlara gre dnya insanlara iyilik ya da ktlk yapan birok ruhsal varlkla doludur. lkeller doa olaylarnn nedenlerini bu cinlere ya da eytanlara yklemektedir. Bundan baka yalnzca hayvanlarn ve bitkilerin deil, cansz eylerin de bu ruhlarla canlandrldna inanmaktadrlar. Bu ilkel "doa felsefesi''nin nc ve belki de en nemli bir blm bize o kadar garip gzkmez; nk bugn biz ruhlarn varlnn snrlarn ok daraltm olduumuz halde ve doa olaylarn kiisel olmayan maddi glerle akladmz halde bile, bu felsefeden tmyle kurtulmu saylamayz. O da udur: lkeller, insanlar iin de dier eylerde grdkleri "ruhlulua'' inanyorlar. Onlara gre, insanlarda da bulunduklar yerden ayrlarak baka varlklara geebilen ruhlar vardr; bu ruhlar birtakm grnmez etkinliklerde bulunurlar ve bir dereceye kadar bulunduklar "bedenler''den bamszdrlar. Balangta ruhlar tpk bireyler gibi dnlrd; fakat uzun bir evrimle maddi karakterlerini yitirdiler ve daha yksek bir anlamda ruhlandrma gr olutu.(3) Birok yazar, bu ruh grnn animizm sisteminin ilk ekirdei, cinlerinse ancak bedenden kurtulmu ruhlar olduunu, insan ruhuna benzetme yoluyla hayvanlarda, bitkilerde ve eyada da ruh olduu dncesinin doduunu sanmaktadr. Acaba ilkel insanlar, bu animizm sisteminin dayand ruh ve beden ikilii grne nasl varmt? Sanldna gre bu gr, uyku (d) ve uykuya benzeyen lm olaylarna bakarak insanlar bu kadar yakndan etkileyen bu durumlar aklama abasnn sonucu olarak ortaya kmtr. Herhalde lm bu grn ortaya knn balang noktas olsa gerektir. lkel insan iin yaamn sreklilii yani lmezlik apak bir eydi. lm kavram daha sonra ortaya kan

ve ancak ister istemez kabul edilen bir kavramd; nk lm dncesi bizim iin bile ii bo ve gereklii anlalamaz bir kavramdr. Animizm kavramlarnn ortaya kmasnda dlerde grlen imgeler, glge, yansma gibi gzlem ve deneyimlerin oynad sanlan rol zerinde de tartmalar olmu, fakat bunlar hibir sonuca varmamtr. Kendisini dndren olaylar karsnda ilkel insann kafasnda bu ruh kavramnn domasnda ve sonra bu kavram d dnyadaki eyaya kaydrmasnda doal olmayan gizemli bir sr grmemeliyiz. Animizm kavramlarnn birok ulus arasnda ve birok devlette birbirine benzediini gren Wundt (4), bu kavramlarn "efsane kurucu bilincin zorunlu ruhsal rnleri olduunu ve ilkellerdeki animizmin, grebildiimiz kadaryla insanlarn doa halinin ruhlandrlm bir anlatm saylabileceini'' syler.(5) Hume, Dinlerin Doal Tarihi adl yaptnda cansz doann canllatrlmasn hakl grr ve yle der: "Btn insanlkta her eyi kendisi gibi grme ve yakndan tand ve bildii nitelikleri her eye kaydrma eilimi vardr'' (6). Animizm bir dnce sistemidir, tek bir olay aklamakla kalmaz, btn dnyay bir noktadan bir sreklilik (continuit) olarak kavrayan bir aklama verir. Yazarlar, zamann gemesiyle bu trden dn sisteminin, dnya sisteminin ortaya ktn kabul etmektedir: animistik (mitolojik) dn, dinsel dn ve bilimsel dn sistemleri. Bunlardan ilk sistem olan animizm, belki de en tutarl ve en kapsaml olan ve dnyann i yzn btnl iinde aklayan tek sistemdir. nsanln bu ilk dnya sistemi bugn bir psikoloji kuramdr. ster bo inanlarda olduu gibi eski alardan kalma bir kalnt biiminde, ister dilimizin, inanlarmzn, felsefemizin temelinde olduu gibi yaayan bir biimde olsun, bu grn bugnk yaammzda hl ne kadar yeri olduunu gstermek konumuzun dnda kalr. Birbiri ard sra gelen bu dnya gr evresini gz nnde tutarak diyoruz ki, animizmin kendisi henz bir din deildir, ancak daha sonra dini douracak olan ilk koullar tamaktayd. Efsanelerin (mitoslarn) animizmin temelleri zerine kurulmu olduu aktr; fakat bunlarn animizmle olan ilgisinin ayrnts baz temel noktalarda henz aydnlatlm deildir. Bizim psikanaliz incelemelerimiz ie baka bir noktadan balayacaktr. nsanln, en eski dnya grn srf "speklatif'' bir bilgi hrsyla yarattn sanmamalyz. Doaya egemen olmak gibi uygulamayla ilgili gereksinimlerin herhalde bu ite bir pay olmutur. Onun iin animizm sistemiyle birlikte baka bir eyin daha yrdn, yani insanlar, hayvanlar, eya ve ayn zamanda cinler zerinde egemen olma yntemlerinin de ilerlediini grrsek bunda alacak bir ey yoktur. S. Reinach (7) "byyle sihir'' adn verdiimiz bu yntemlere animizmin stratejisi adn vermek istemektedir; fakat ben Mauss ve Hubert ile birlikte, bunlar teknie benzeteceim (8). Acaba by ve sihir kavramlar birbirinden ayrlabilir mi? Ancak kendi yetkimize dayanarak, dil alkanlklarmzn keyfiliklerinden kendimizi kurtarmay gze alrsak bunu yapabiliriz. O zaman bynn temel olarak, belirli koullar altnda insanlara nasl davranlyorsa, ruhlara da yle davranma yoluyla, yani onlar honut etme, uzlatrma, bizi kayrmalarn salama, gzlerini yldrma, glerini ellerinden alma, kendi istenci altna sokma yoluyla etkileme sanat olduunu grrz. Btn bunlar yaayan insanlarn zerinde etkisi olduu grlen yntemlerin ayn olan yntemlerle yaplmaktadr. Oysa sihir baka bir eydir; o temel olarak ruhlarla uramaz, bildiimiz psikolojik yntemleri kullanmaz, zel aralar kullanr. Sihrin daha eski ve daha nemli bir animizm teknii olduunu

kolaylkla kestirebiliriz; nk cinlere kar davran biimleri arasnda sihir trnden olanlar da grlmtr (9). Bundan baka sihrin doann canllatrlmad yerlerde kullanld grlmektedir. Sihir ok eitli amalara yarar. Doa olaylarn insann istencine baml klar, insan dmanlardan ve tehlikelerden korur, insanlara dmanlarna zarar verme gc kazandrr. Fakat sihir etkinliinin dayand ilkeler o kadar ortadadr ki btn yazarlar ayn eyi grmtr. rnein E. B. Tylor'un dncesine gre sihri en ksa bir biimde onun u szleriyle anlatabiliriz: "Zihinde kurulan bir ilikiyi gerekte olan bir iliki sanmak.'' Bu zellii iki tr sihri ele alarak aklayalm. Dmana zarar vermek iin kullanlan en yaygn sihir yntemi bir dmann herhangi bir maddeden bir figrn yapmaktan ibarettir. Tpk benzemek art deildir, hatta herhangi bir ey onun figr saylabilir. Bundan sonra bu imgeye ne yaplrsa, nefret edilen aslnn bana geleceine inanlr. rnein figr herhangi bir yerinden incitilirse, dmann vcudunda ona karlk olan yer hastalanacaktr. Ayn sihir teknii, ktlk yapmak iin kullanld gibi iyi amalar iin de kullanlabilir; rnein kt eytanlara kar tanrlara yardm etmek iin de kullanlabilir. Frazer (10) yle der: "Eski Msr'da Gne-Tanr Ra her gece karanlk batdaki yerine batt zaman, ba eytan Apepi'nin nderlii altnda btn eytanlar ona saldrr. Ra, btn gece onlarla dvr ve hatta bazen karanln gleri mavi Msr gklerinde onun n karartmak ve zayflatmak iin bulutlar gnderir. Gne Tanr'ya bu her gnk savanda yardm etmek iin Thebes'deki tapnanda her gn yin yaplr. Dman Apepi, mumdan yaplm korkun ehreli bir timsah suretinde ya da kangall bir ylan biimiyle simgelenir ve zerine eytann ad yeil mrekkeple yazlr. zerine yeil mrekkeple Apepi'nin dier bir resmi izilen bir papirs bi r koruyucuya sarlarak resim siyah sala balanr, zerine tkrlr, ta bir bakla zerine vurularak yaralanr ve yere atlr. O zaman rahip onun zerine sol ayayla yeniden basar ve sonunda onu belirli bir aatan ya da ottan yaplm bir atete yakar. Apepi'nin kendisi bylece kesin olarak yok edildikten sonra balca eytanlarnn, onlarn babalarnn, annelerinin ve ocuklarnn mumdan figrleri yaplr ve ayn biimde yaklr. Bu ayine belirli efsunlarn okunmas da katlr ve bu ayin yalnzca sabahleyin, leyin ve akam zeri deil, frtna koptuu ve iddetli yamur yad ya da siyah bulutlar gnein parlak klarn kapatmak zere g kaplad zamanlarda da yaplr. Karanlk bulut ve yamurun eytanlar, figrlerine kar yaplan ktlkleri kendilerine kar yaplm gibi duyumsarlar; hi olmazsa bir zaman iin geip giderler ve iyiliki Gne-Tanr yengi kazanarak yeniden parlar'' (11). Buna benzer amalarla yaplan daha bir sr sihir ilemi vardr; fakat ilkel budunlar arasnda hep byk bir rol oynayan ve evrimin daha yksek evrelerinde grlen efsanelerde ve kltlerde ksmen kalan iki sihir biimi zerinde duracam, bunlar sihirle yamur yadrma ve meyve verdirme sanatdr. Yamur sihrinde, yamura yknerek ve hatta yamuru yadran bulutlara ve frtnalara yknerek yamur yadrlr. Bu det, "yamur oyunu oynamak'' gibi bir eydir. rnein Japonya'nn Ainolar, byk bir kalburdan su dkerek yamur yadrrlar, baka yerlerde byk bir kaba tpk bir gemi gibi yelken ve krek takarlar, ondan sonra bu kab kyn ve bahelerin evresinde srklerler. Topran verimlilii iin yaplan sihir ise, topran stnde insanlar arasnda cinsel ilikide bulunmaktan ibarettir. Birok rnekten bir tanesini analm: Java'nn baz yerlerinde, pirinlerin ieklenme zamannda, pirinlerin

iyi rn vermesi iin rnek olsun diye kyller geceleyin tarlalara karak iftleirlerdi (12). Ayn zamanda yasak olan "ensest''in yaplmasnn, topra zararl otlarla dolduracandan ve rn verdiremeyeceinden de korkulur (13). Baz olumsuz kurallar, yani sihirle ilgili saknma nlemleri vardr ve bunlar da, bir tr sihir biimine sokulabilir. rnein Dayak kylerinde kyllerin bazlar yabandomuzu avna ktklar zaman, kyde kalanlarn av sresince elleriyle yaa ya da suya dokunmalar yasaktr, dokunurlarsa bu hareketleri avclarn parmaklarnn yumuamasna ve avn ellerinin arasndan syrlp kamasna neden olur (14). Gilyakl bir avc ormanda av peinde koarken, ocuklarnn aa ya da kum zerine resim izmesi yasaktr. nk sk ormanlardaki patikalar bu resimlerdeki izgiler kadar karabilir ve bylece avcnn avnn yolunu armasna neden olabilir (15). Gerek bu rneklerde gerekse bunlar gibi olan daha birok rnekte uzakln hesaba katlmamas, telepatinin doal bir ey gibi kabul edilmesi, sihrin zelliklerini kavramamz kolaylatrr. Btn bu rneklerde etkili g olarak kabul edilen eyin ne olduunu aka grebiliriz: bu g, gerekletirilen edimle beklenen olay arasndaki benzerliktir. Bunun iin Frazer bu trl sihre yknmeyle yaplan ya da homoeopathic sihir diyor. Yamur yamasn isterseniz, yamur gibi grnen ya da yamuru anmsatan bir ey yapmanz yeterlidir. Daha sonraki evrim aamasnda yamurun sihirle yadrlmas yerine, evliyalardan yamur yadrmalarn rica etmek iin tapnaklara gidilerek dua edildiini grrz. Sonunda bu din teknii de terk edilmi, bunun yerine yamurun yamasnda havay etkileyen glerin neler olduu anlalmaya allmtr. Sihrin dier bir trnde ise benzerlik ilkesi yoktur, bunlarda baka bir ilke vardr, bu ilkeyi u rnekler anlatabilir. Bir dmana ktlk etmek iin baka bir yntem daha kullanlabilir. Onun stnden herhangi bir ey, rnein bir sa, trnak paras ve hatta giysinin bir paras elde edilir ve bunlara dmanca bir ey yaplr. Adeta o adamn kendisine yaplm gibi, bunlarn etkisi olduuna ve ona ilgili olan eyann bana gelenlerin onun da bana geleceine inanlr. rnein ilkel adamn dncesine gre, ad, bir adamn kiiliinin bir parasdr; onun iin bu adamn ya da bir ruhun ad bilinirse, o ad tayann zerine de etki etme gc kazanlm olur. te tabuyu irdelerken deinmi olduumuz (16) adlarn kullanlmasndaki dikkate deer saknma ve snrlamalar bu aklar. Bu rneklerde benzerlik yerine parann btn yerine konmas ilkesi gemektedir. lkel insanlarn yamyamlnn ok daha yksek kaynaklar ve anlam da bu biimde ortaya kmaktadr. nk bir kimsenin vcudunun paralarn yemekle ve onu kendimizin bir paras yapmakla o adamn zelliklerine de sahip olmu oluruz. te baz durumlarda yemek yeme konusunda birtakm saknmalara ve yasaklara dikkat etmenin kayna buradadr. rnein gebe bir kadnn baz hayvanlarn etini yemekten saknmas gerekir; nk onlarn, rnein korkaklk gibi istenmeyen zelliklerinin beslemekte olduu ocua gemesi olasl vardr. Sihrin etkilemesi iin iki ey arasnda kesinlikle bir dokunu ya da hi olmazsa en nemli noktada dokunu koulu yoktur. rnein bir yarann iyileip iyilemeyecei, bu yaraya neden olan silaha baldr; yarann geleceiyle silahn kendisi arasnda bir ba olduunu sanan byle bir gr hi deimeden binlerce yl boyunca izlemek olasdr. Bir Melanezyal kendisini yaralayan yay eline geirirse, yarann iltihaplanmasnn nne gemek iin onu souk bir yerde dikkatle saklar. Fakat eer yay dmann elinde kalrsa, yarann ate gibi

acmas ve iyice iltihaplanmas iin yay kesinlikle bir ate kenarna konur. Pliny Doal Tarih'inde (XXXVIII) u neride bulunur: Bir kimse birinin cann acttna piman olursa, bu ktl yapan elinin stne tkrsn, incitilmi kiinin acs derhal diner. Francis Bacon Doal Tarih'inde, pek revata olan yle bir inantan sz ediyor: Yaralayan silahn stne merhem koymak yarann iyilemesine neden olur. Hatta bugn bile ngiliz kylleri bu dete uyar ve orakla bir yerlerini kestikleri zaman, yarann cerahatlenmemesi iin o andan itibaren arac temiz tutmaya bakarlar. 1902 yl Haziran'nda yerel bir ngiliz haftalk gazetesinin bildirdiine gre, Norwichli Matilde Henry adnda bir kadnn ayann tabanna kazayla demir ivi batm. Kadn yaraya hi aldr etmeksizin ve hatta orabn bile karmakszn tek tedavi nlemi olmak zere kzna bu iviyi derhal yalamasn emreder; fakat yarann mikrop kapmas yznden kadn birka gn iinde tetanostan lr (17). kinci tr sihir yntemleri zerine buraya kadar aldmz rnekler, bize Frazer'in bulakan sihirle yknmeyle yaplan sihir ayrmn gsterir. Bu rneklerde etkili olarak kabul edilen g benzerlik deil, bir yerde birlikte bulunu, bitiiklik ve hatta dsel bir bitiiklik ya da bu bitiikliin anmsanmasdr. Fakat benzerlik ve bitiiklik, zihinde dncelerin birbirini armas olaynn iki temel ilkesi olduu iin btn bu sama sihir kurallarn bu olayla aklayabileceimiz sonucu ortaya kyor. Yukarda Tylor'un sihiri nitelendirmek iin syledii "zihinde kurulan bir ilikiyi gerekte olan bir iliki sanmak'' sznn ne kadar doru olduunu imdi grebiliriz. Bunu aa yukar ayn terimlerle anlatan Frazer'in u szleri iin de syleyebiliriz: "nsanlar kendi kafalarndaki dnce dzeninin doann dzeni olduunu sanm ve bu yzden kendi dncelerini denetleyebilmelerinin ya da denetler gibi grnmelerinin kendilerine eyay da denetleme erkini verdiini sanmlardr'' (18). Sihirin ne olduunu aydnlatan bu aklama biimini baz yazarlarn inandrc bulmayarak reddetmeleri bize ilk bakta garip gelir (19). Fakat daha yakndan incelersek, sihrin dncelerin armyla aklanmasnn, bize yalnzca sihrin getii yollar akladn, onun asl niteliini anlatmadn, yani doa yasalar yerine psikolojik yasalarn konmasna yol aan yanlmay bize aklamadn grrz. Burada aka gryoruz ki, dinamik bir etmenin bulunmas gerekir; fakat bu etmenin ne olduunu ararken Frazer'in kuramn eletirenler de yanlmaktadr; oysa biz sihrin dnceler armyla aklanmasn daha ok inceleyerek ve daha ok derinletirerek inandrc bir aklama yolunu kolayca bulabiliriz. nce yknmeyle yaplan sihrin daha basit ve daha nemli olan biimini ele alalm. Frazer'e gre, bulakan sihir kural olarak yknmeyle yaplan sihrin varlna bal olduu halde, yknmeyle yaplan sihir kendi kendine yaplabilir (20). Bir kimseyi sihir yapmaya ynlendiren nedenler ortadadr. Bu nedenler, insanlarn istekleridir. Yalnzca ilkel adamn, kendi isteklerinin gcne kar byk bir gveni olduunu kabul etmemiz gerekir. lkelin sihir aralaryla elde ettii eyler, salt bu eyleri istemesinden tr yaplmas gereken eylerdir. Bu yolla balangta, sihirde yalnzca ilkelin isteinin byk rol vardr. Dier bir yazmzda, buna benzer ruhsal koullar iinde bulunan ama henz daha devinimsel etkinlikte bulunmayan ocuun durumunu zmlerken,

ocuun nce kendi isteklerini birtakm "hallucination''larla gerekten doyurduunu, yani bu "hallucination''larda duyu organlarnn merkezinden gelen komutlarla kendine doyurucu bir durum yarattn ileri srmtk (21). Ergin ilkel ise baka bir yol bilmektedir. Isteklerine devinimsel bir zorlamay da, yani istenci de katmaktadr, daha sonralar isteklerin doyumu uruna dnyann yzn deitirecek olan bu isten, ilkel insanda isteklerin doyumunun simgesi olmaktadr ve bu doyum hareketi "hallucination''larla elde edilebilmektedir.Doyurulmu istein bu biimdeki simgeletirilmesini ocuklarn oyunlaryla karlatrabiliriz; ocuklarda oyun salt kendine doyum salama tekniinin yerine geer. Eer oyun ve yknmeyle canlandrma ocuu ve ilkeli doyuruyorsa, bunu ne bizim anladmz anlamda bir alakgnlllk belirtisi ne de gszlklerini anlamaktan ileri gelen bir boyun ei rn saymalyz; bu, salt isteklere ya da istee dayanan istence ve istein tuttuu yola pek fazla deer verilmesinin doal bir sonucudur. Fakat zamanla sihir ediminin nedenlerinin nemi kalkarak onun yerine sihrin aralar, yani sihirediminin kendisi nem kazanr. Belki de doru olan, ilkel insann, kendi ruhsal edimlerine haddinden fazla deer verdiini sihirde kulland aralarla aka grnceye kadar bu davrannn farkna varmamasdr. Hatta belki de istenen eye benzedii iin sihir ediminin kendisinin, isteklerin doyurulmasna insan srkledii sanlmaktadr. Animist dn evresinde olaylarn gerek durumu henz daha nesnel bir biimde gsterilememektedir; fakat daha sonraki bir evrede bu yntemler yine kullanladursa bile, kukuculuk adn verdiimiz ruh olay istekleri iten bir g halinde kendini gsterdii zaman bu mmkn olmaktadr. Bu evrede insanlar inan olmadka ruhlara yalvarmann para etmediini, duaya inanmaynca da duann hibir sihir etkisi olmadn anlamlardr (22). yleyse bitiiklikle arma dayanan bulakan sihrin mmkn olmas bize, istein ve istencin ruhsal olarak deer kazanmasnn, istencin egemenlii altna giren btn ruhsal edimleri kendi kapsamna aldn gstermektedir. Diyebiliriz ki, btn ruhsal yollarn hepsine de ar deer verilmektedir, yani dnyaya kar alnan tavrda gereklikle dnce ilikisi bakmndan dnceye deer verilmektedir. Eyay temsil eden dncelerin nnde eya glgede kalmaktadr; dncelerde olan biten her eyin eyada da olduu sanlmakta, dnceler arasndaki ilikilerin eya arasnda da olduu varsaylmaktadr. Dnme uzaklk tanmad, yer ve zaman bakmndan birbirinden ok ayr olan eyleri tek bir bilin edimiyle birletirdii iin sihir dnyas da telepati araclyla yer ve uzaklk tanmamaktadr, gemiteki bir arm imdi olan bir arm saymaktadr. Animistik evrede i dnyann glgesi, bildiimize inandmz dier dnyann, d dnyann stne der. una da iaret edelim ki armn iki ilkesi, yani benzerlik ve bitiiklik ilkeleri, dnp dolap yine dokunu ilkesinde birleir. Bitiiklikle arm dorudan doruya anlamnda dokunutan ibarettir, benzerlikle arm da, szcn mecazi anlamnda dokunu demektir. Tabunun zmlemesinde bulduumuz dokunu kavram da bu kategoriye girer (23). zet olarak, diyebiliriz ki sihire egemen olan ilke ve animistik dnme ynteminin teknii "dncelerin kesin erki"dir. 3 "Dncelerin kesin erki" terimini obsession nevrozundan dertliyken psik analiz tedavisiyle iyileerek yeteneklerini ve saduyusunu gsteren ok zeki bir

kiiden aldm (24). Bu kii, kendisini ve kendi hastalna yakalanm olanlarn yakasn brakmayan birtakm garip ve zc duygular anlatmak iin byle bir terim bulmutu. rnein aklna birisi geldii zaman, sanki bu adam karsna arm gibi gerekten kar karya geldiklerini sanyordu. oktan beri grmedii bir tandnn sal anszn kendisine sorulursa, o tandnn hemen lm olduunu iiteceine, hatta lnn telepati araclyla dikkatini kendisine ekmi olduuna bile inanyordu; tanmad birine kar bilerek bilmeyerek azndan bir kfr karsa o adamn ok gemeden leceine ve bu lmden kendisinin sorumlu olacana inanrd. Bu gibi durumlarn ounu tedavi sresince kendisi aklayabiliyor, kuruntularnn nasl doduunu, bu bo inanlarn artmasnda kendinin de hayli pay olduunu syleyebiliyordu (25). te btn "obsession'' nevrozlular bu biimde hurafecidirler ve ou kez btn akl yrtmelerine karn byle oluyorlar. Dncelerin salt erkinin darl en aydn biimde "obsession''lu nevrozda grlr. Bu hastalkta bu ilkel dnce ynteminin sonular ou kez bilinte bulunur ya da bunlara bilinte raslanr. Fakat bunda bu nevrozlarn ayr t edici niteliini ararken sakngan davranmalyz; nk psikanaliz aratrmalar ayn mekanizmann dier nevrozlarda da olduunu gstermektedir. Her nevrozda belirti oluumunun temeli, olaylar deil, dnmenin kendisidir. Nevrozlular yle zel bir dnya iinde yaarlar ki, o dnyada, baka yerde de sylediim gibi, yalnzca "nevrozlunun piyasa lleri'' geer. stne dlen ya da iddetle sylenen eyler, d gereklie ister uygun olsun, ister olmasn, nevrozluyu etkileyen eylerdir. Histerikler, histeri nbetlerinde ve belirtilerinde yalnzca imgelemlerinde geen olaylar yineler ve saptarlar, son zmlemede bunlarn hepsi, olan olaylara dayanr. Ya da bu gibi olaylarn rn olarak olumu olsalar bile histerik, yalnzca imgelemindeki olaylarla urar. Nevrozlunun gnahkr vicdann, gerekte yaplm yanllara indirgemekle anlayamayz. Bir "obsession'' nevrozlusu insanlara kar ocukluundan beri ekingen ve kibar davrand halde iinde adeta bir caniye yakr bir gnah duygusunun basks vardr. Byle olduu halde, bu gnah duygusunun yine bir nedeni vardr ve bu da yaknlarna kar ancak bilinsiz olarak kendini sk sk gsteren iddetli lm istekleridr. Bu gnah duygusunun nedenleri bilerek bulunulan davranlar deil, bilinsiz dncelerdir. Bylece dncelerin salt erki, dier bir deyile, gereklie karlk ruhsal srelerin gereinden ok deer kazanmas nevrozlunun zntl yaamnda ve zntl yaamyla ilgili eylerde snrsz bir etki yapar. Onu psikanaliz tedavisi altna aldmz ve bilind dncelerini bilinli hale getirdiimiz zaman grrz ki, hasta, dncelerin zgrlne inanmaktan kanr ve kt isteklerini syler sylemez bunlar olacakm korkusuyla isteklerin aa vurmaktan hep korkar. Fakat bu durumuyla yaamnda etkin bir rol oynayan yersiz inanmalaryla, d dnyay salt kendi dnceleriyle deitirebileceini sanan ilkele ne kadar benzediini aa vurur. Bu nevrozlularn, balca "obsessive'' davranlar gerekte tmyle sihirsel bir niteliktedir. Sihir deillerse bile bir tr sihirsel nlem niteliindedirler ve amalar nevrozun baladna iaret olarak daima grdmz bir korkuya, ktlk etmeye kar kendini korumaktr. Bu gibi noktalara derinlemesine girince bu beklenilen ktln iinde daima bir lm olduunu grdm. Schopenhauer'e gre, her felsefenin banda lm sorunu gelir; animismin zellikleri olan ruh anlaynn ve eytanlara inanmann ortaya knda da, hep lmn insan zerindeki etkisinin rol oynadn biliyoruz.

Bu ilk "obsession'' ve korunma davranlarnn benzerlik ilkesine mi, yoksa dokunu ilkesine gre mi ortaya ktn belirlemek gtr; nk nevrozlarda bunlar daima nemsiz bir olay ya da kendiliinden hibir anlam olmayan bir edim zerine kaydrlarak biimini deitirmi grnrler (26). Zorlanma nevrozunun koruyucu tlsmlarnn sihir bylerinde bir karl vardr. Fakat "obsession''larn deimesini, bu gibi davranlarn cinsel yaamla hibir ilgisi olmayan kt isteklere kar bir tr tlsm biiminde balayarak sonunda yasaklanm cinsel etkinliklerin yerine getiklerine ve asllarna tp tpna ykndklerini gstererek anlatabiliriz. Eer insann dnya anlaynn yukarda sylenen evrimini kabul edersek, yani animistik evreden sonra dinsel evre ve ondan sonra bilimsel evre geldiini kabul edersek, "dncelerin salt erki"nin gelimesini btn bu evrelerde izlemekte glk ekmeyiz. Animistik evrede insan, salt erkin kaynann kendisi; dinsel evredeyse tanrlar olduuna inanr; fakat onu yine ciddi olarak brakmaz; nk isteklerinin karlar, tanrlarn davranlarn denetleme hakkn kendine brakr. Yaama kar bilimsel tavrdaysa artk insann salt erkine yer kalmamtr; insan kkln kabul etmitir ve bir boyuneme duygusu iinde btn dier doal zorunluluklar gibi lme de boyun emitir. Byle olmakla birlikte gerekliin yasalaryla karan insan kafasnn erkine beslediimiz gven hl dncelerin salt erkine olan bu ilkel inancn bir paras olarak iimizde yaamaktadr. Bireydeki libido itepilerinin olgun biiminde geriye doru, yani ocukluktaki ilk balanglarna doru gittiimiz zaman ilk defa Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie (1905) adl yaptmzda gsterdiimiz nemli bir ayrm buluruz. Cinsel itepilerin grnmlerini balangtan itibaren seebiliriz; fakat bunlar balangta herhangi bir d nesneye evirilmi deildir. Her birey cinsel itepiler tayan bir insan olmas nedeniyle, zevk almaya urar ve bunun doyumunu kendi vcudunda bulur. Bu evreye otoerotizm evresi demi ve nesne semesi evresinden ayrmtk. ncelememizi daha da ilerlettike bu iki evre arasna bir nc evre koymay, daha dorusu ilk otoerotizm evresini ikiye ayrmay kolaylk salayc ve zorunlu bulmutuk. ncelemeler yapldka nemi artan bu ortanca evrede nceden ayr olan cinsel itepiler birleir ve hatta kendilerine bir nesne de bulurlar; fakat bu nesne bireyin dnda ve ona yabanc deildir, bu dnemde olumu olan onun kendi egosudur. Bu yeni evreye narsizm demitik. Bu terimle adlandrlmasnn nedeni de, bu evrenin, sonralar gzlemlenme olasl olan patolojik biimidir. Birey sanki kendine km gibi davranr; zmlemelerimiz bakmndan ego itepileri ve libidonun istekleri henz daha birbirinden ayrlm deildir. Daha nce birbirinden ayrlm olan cinsel itepilerin bir btn halinde birletii ve egonun nesne olarak alnd bu narsist evre henz kat bir biimde ayrt edilemese de, narsistliin bundan sonra asla kaybolmadn syleyebiliriz. nsan belirli bir dereceye kadar, hatta libidosu iin darda nesneler bulduu zaman bile narsist kalr ve libidosunu ynelttii bu nesneler, egosuyla birlikte kalan ve egosunun iine ekilebilen libidonun grnmlerini simgeler. Olduka dikkate deer psikolojik bir olay olan ve normal bir psikoz prototipi olan k olma durumu, kendi kendine k olma evresinin kart olarak, bu libido grnmlerinin en yksek evresine denk der.

Ar deerlendirme biiminde grdmz ve ilkellerle nevrozlular arasnda bulduumuz bu "ruhsal edimlerin yksek deerlendirilmesi'' durumunun, narsizmle ilikisini imdiden pekl gsterebiliriz ve narsizmin temel bir paras olarak yorumlayabiliriz. lkel insanlar arasnda dnmenin henz yksek derecede nesnelendirilmi bir durumda olduunu syleyebiliriz, bunun nedeni de dncelerin salt erkine olan inan ya da dnyaya egemen olma erkine kar olan ve henz daha sarslmam gven, insann dnyadaki gerek konumunu kendisine aydnlatacak doal olaylar anlayamamasdr. Nevrozlularda bir yandan bu ilkel zihniyetin nemli bir blm bir etmen olarak kalr; dier yandan da onlardaki cinsel tutukluklar dnce srelerinin yeniden nesnelemesine yol aar. Libidonun dnsel bakalamnda, ister ilk ilkel biiminde, ister geriye dnm biiminde olsun, her iki durumda da psiik sonular birdir, yani dnsel narsizm ve dncelerin salt erkidir (27). lkellerin narsizminin bir kant olarak ele alrsak, insanlarn dnyay anlaylarnn eitli gelime evrelerini bireylerin libido gelime evreleriyle karlatrmaya giriebiliriz. O zaman animistik evrenin, gerek zaman gerekse ierik asndan, narsizme denk dtn grrz; dinsel evre, baba ve anneye baemenin anlatt nesne bulma evresine denk der; bilimsel evreyse, zevk ilkesiyle ilikisini keserek ve kendini gereklie uyumlulatrarak nesnesini d dnyada arayan bireyin olgunluk durumuna tmyle denk der (28). Dncelerin salt erki kendi uygarlmzda yalnzca bir alanda, sanat alannda kalmtr. nsanlar bugn yalnzca sanat alannda isteklerine uyarak, bu isteklerin doyumuna benzer bir ey yaratyor ve bu oyun, sanatsal imgeler sayesinde gerekmi gibi sonular ortaya karyor. Sanatn sihrinden hakl olarak sz ediyoruz ve sanaty sihirbazla hakl olarak karlatryoruz. Fakat bu karlatrma, savlandndan belki de ok daha nemlidir. Hi kukusuz, sanat sanat iindir biiminde balamam olan sanat, kkensel olarak bugn byk bir blmyle artk varolmayan eilimlerin iine yaramt. Bunlar arasnda eitli sihirsel amalarn bulunduunu varsayabiliriz (29). yleyse, insanln kurmay baard ilk dnya gr olan animizm psikolojik bir anlayt. Onu kurmak iin herhangi bir bilime gerek yoktu; nk bilim, dnyay bilmediimizi ve onu bilmemiz iin gerekli olan aralar aramamz gerektiini anladktan sonra ortaya kar. Oysa animizm ilkel insana doal ve ak geliyordu; dnyay oluturan eylerin tmyle insan gibi davrandn, kendi zel deneyimiyle anlyordu. yleyse ilkel insann kendi ruhunun kuruluundaki ilikileri (30) d dnyaya aktarm olmas kolayca aklanabilir. Buna kar imdi animizmin eyann i yz zerine bize rettiklerini yeniden insan ruhuna dndrebiliriz. Animizmin teknii olan sihir, ak ve yanlmaz bir biimde psiik yaamn yasalarn eyann gereklii zerine zorlama eilimini gsterir, bu durum ruhlarn henz daha bir rol oynamadklar ve henz sihir iinin nesneleri olarak alnabilecekleri koullar altnda olur. yleyse sihirin kabul ettii ilkelerin kkeni animizmin ekirdei olan cinler grnn kkeninden daha eskidir. Psikanaliz gr burada R.R. Marett'in bir gryle birlemektedir; bu gre gre animizmden nce gelen bir pre-animizm evresi vardr ve bunun i yzn bize en iyi animatizm (her eyi canlandrma gr) anlatr. Uygulamada pre animizm zerine fazla bilgimiz yoktur; nk henz cinler kavramna sahip olmayan hibir budun bulunmamtr (31).

Sihir, dncelerin btn salt erkini henz korurken, animizm bu salt erkin bir parasn cinlere vermi ve bu yolla bir din oluturmaya yneltilmitir. yleyse ilkel insan bu ilk vazgeme davranna srkleyen acaba neydi? Bunun nedeni, varsaymlarnn yanlln derinden anlamak olamazd; nk yine sihir tekniini korumay srdryordu. Baka yerde gsterildii gibi, cinler ve eytanlar ilkel insann cokulu itepilerinin darya evrilmesinden baka bir ey deildir (32). Libidosunun saplantlarn, kendi imgeleminin yaratt "tanr nlar"nn kbetinde becerikli paranoyak Schreber gibi (33), lkel insan etki ykledii eyay kiiselletirmi, dnyay bunlarla doldurmu ve kendi iindeki ruhsal olular kendi dnda yeniden bulmutur. Daha nce baka bir nedenle yaptmz iin (34), psiik sreleri d dnyaya atma eiliminin kkeni sorununu tartmayacaz. Bununla birlikte bu d dnyaya atma eiliminin ruhsal bir hafiflik verdii zaman daha gl olduunu syleyebiliriz. tepiler salt erki elde etmek iin birbirleriyle attklar zaman byle bir durumu kesinlikle bekleyebiliriz; nk bu itepilerin hepsi birden byle bir erk sahibi olamaz. Paranoyadaki hastaln geliimi psiik yaamda gzken bu gibi atmalar ortadan kaldrmak iin bu stne atma ( projection) mekanizmasn kullanr. Bununla birlikte, bir karsavn iki paras arasndaki byle bir atmann rnei, sevilen bir kimsenin lm karsnda yas tutma sorununda incelediimiz iftdeerli duygu duyma durumudur. Byle bir durum darya evirme mekanizmasn altrmaya en uygun olan durumdur. Burada da yine, cinler arasnda ilk nce kt cinlerin doduunu kabul ederek ruh kavramlarnn kkenini lmn yaayanlar zerinde brakt izlenimlerde bulan yazarlarla birleiyoruz. Ayrldmz nokta, lm olaynn yaayanlar zerine yapt dnsel etkiye birinci derecede nem vermeyiimizdedir, biz onun yerine lm olay karsnda yaayan kimselerin iine dtkleri duygu atmasn incelemeye bizi srkleyen gcn zerinde duruyoruz. yleyse , insanlarn ilk kuramsal baars olan ruh dncesi de, insanlarn ilk boyun edikleri ahlk kurallaryla, yani tabu kurallaryla ayn kaynaktan kmtr. Fakat bunun byle oluu, nceden, onlarn zaman bakmndan da ayn olduu yargsna varmamz gerektirmez. Eer ilkel insanda dnmeyi ilk uyandran olay gerekten de lmle karlamas ve bunun karsnda kendi erkinin bir parasn ruhlara brakmas, devinim ve isten zgrlnn bir blmndan vazgemesi olmusa, bu ilk ekin rnleri, insanlarn narsizminin karsna dikilen anagch'nn ilk kez tannmas demektir. lkel adam lm yadsr grnrken, imdi lmn stn erkine boyun emektedir. Varsaymmz biraz daha ileri gtrmeye cesaret edersek, stne atma mekanizmasyla ortaya kan ruhlarn ve cinlerin yaratlnda psikolojik paymzn hangi blmnn yansdn aratrabiliriz. uras aktr ki tmyle nesnel olmayan daha sonraki ruh anlayndan henz daha ok uzak olmakla birlikte, ilkellerin ruh anlaynda ona benzer bir yan vardr ve bu bakmdan insanlar ve eyay bir ikilik olarak grr; bu biimde grlen nitelikler ve deimeler bu ikiliin iki esi arasnda blnr. Herbert Spencer'in deyiiyle (35) bu kken ikilii bizim ruhu bedenden ayrmzda grlen ikiciliin ayndr ve bunun hl dilde yaayan grnlerini, rnein baylan ya da sabuklayan kimseler iin kullanlan "kendinden geti"gibi deyimlerde buluruz (36). Tpk ilkel insann yapt gibi biz de d gereklie yle bir durumu kaydryoruz ki, bunda hem belirli bir eyin duyu ve bilincimize baedii, hem de o eyin gizli olarak bulunduu ve yeniden baeebilecei bir durum yan yana bulunmaktadr. Dier bir deyile alg ve bellek yan yana bulunur. Daha genel olarak sylersek, bilinli ruhsal srelerin yannda bilind ruhsal sreler bulunmaktadr (37).

Kukusuz ne ilkel ruh anlaynda, ne de bugnk ruh anlaynda (bugnk bilimin ruhsal yaamda bilinliyle bilinsizi birbirinden ayrt edii gibi) ruhun dier ksmlardan bak kesimi ayrt edildiini beklememeliyiz. Tersine, animizmde anlalan ruh, her iki blmn da zelliklerini kendinde birletirmektedir. Ruhun uuculuu ve hareketlilii, bedenden ayrlma erki, geici ya da srekli olarak baka bir bedene girme yetenei bize yanlmaz bir biimde bilincin i yzn anmsatan zelliklerdir. Fakat somut grnlerinin arkasna gizlenmesi bize bilindn anmsatr; bugn artk biz onun deimezliini ve yok edilemezliini bilince deil, bilind srelere balyoruz ve bunlara yaamn gerek ierikleri olarak bakyoruz. Animizmin bir dn sistemi, ilk ve tam bir evren gr olduunu sylemitik. imdi bu sistemin psikanalizce yorumundan baz sonular karmak istiyoruz. Gnlk deneyimimiz bize bu "sistem"in balca zelliklerini gsterebilir. Geceleyin d grrz, gndzn dmz yorumlatrz. D, ierii gerei bize kark ve tutarsz grnebilir; fakat dier yandan da deneyimimizden edindiimiz izlenimlerin srasna yknebilir; bir olaydan dier bir olay karabilir, bir olayn iindekilerin bir parasn bir dierine geirebilir. D bunda az ok baarl olur; fakat dn yapsnda bir yerde kesinlikle bir samalk ya da bir boluk olmamasna olanak yoktur. D yoruma bal tutarsak grrz ki, ieriinin bu kaypak ve kark dzeninin d anlaymzda byk bir pay yoktur. Dn ana blm, hi kukusuz anlaml ve tutarl bir dzene sahip olan dteki dncelerdir. Fakat bunlarn dzeni, dn hatrmzda kalan ieriinden tmyle farkldr. Bizim anmsadmz biimde, d dnceleri arasndaki tutarllk bozulmu ya da tmyle ortadan kaybolmutur ya da yerine d ieriinin eleri arasnda yeni bir sralama yaplmtr. D elerinin younlatrlmasndan baka, bu elerin asl srasndan az ok bamsz olan yeni bir sralama yaplr. Ksacas, dteki dnce gerelerinden dn oluturduu yapt bir tr ikinci bir ilenmeye bal klnr ve bunun da amac, dn yapsnn oluturduu tutarszl ve anlamszl ortadan kaldrp yerine yeni bir anlam koymaktr. Bylece ortaya kan bu yeni anlam artk dteki dncelerin anlam deildir. Dn bu biimde ikinci bir dzenlemeye bal klnmas, sistemlerin i yzn ve savlarn bize gzelce gstermektedir. nsanlarda bulunan zihinsel bir ilev, alglarmz ve dncelerimizi birletirmemizi, onlara bir tutarllk ve bir anlam vermemizi ister, bunlar arasndaki kk balar birtakm koullarn etkisi altnda bulamaynca yanl ilikiler kurmaktan bile ekinmez. Bu gibi sistem kurmalar yalnzca dlerde deil fobilerde, takntl dnc elerde ve kuruntularda da (delusion) grrz. Kuruntularda (paranoyada) sistem kurma en ustaca biimini alr ve btn belirtilere egemen bir duruma gelir; fakat dier btn nevropsikoz biimlerinde de savsaklanabilecek gibi deildir. Btn bu durumlarn hepsinde, sistem bakmndan anlamlandrlmak kouluyla ruhsal gerelerin yeni bir dzenlemeye sokulduunu gsterebiliriz; bu i bazen ok iddetli olur. yleyse bir sistem kurulduunu bize gsteren en iyi iaret, iki ayr nedenin ortaya karlmasdr; bu nedenlerden biri sistemin temellerinden gelir ve bu yzden kuruntu (delusion) nedenleridir. tekiyse gizli ama gizli olmakla birlikte gerek ve asl kaynaktr. Bir nevroz rnei bunu pek gzel betimler. Tabu konusundaki blmde obsessionlarnn Maoriler arasndaki tabu kurallarna benzediini grdmz bir yanl anmtm (38). Bu kadnn nevrozu, kocasna kar evrilmiti ve kocasnn lmne kar yaayan bilind istee kar kendini savunma biiminde gzkyordu. Fakat kadnn grnteki sistematik fobisi, genellikle lmn sznn edilmesine karyd; bunda kocas tmyle ortadan kalkmt, bilinli kuruntu nesnesi deildi. Bu kadn bir gn kocasnn, krleen usturalarn biletmek iin bir dkkna verilmesini buyurduunu syler, garip bir rahatszln

ynlendirmesiyle kadn kendisi dkkna gider, dnnde bu usturalardan salt kendi iyilii iin vazgemesini kocasndan rica eder; nk usturalarn gnderildii dkknn yannda tabut ve cenaze gereleri satan bir dkkn bulunduunu grmtr. Kadnn savna gre, kocas srekli olarak usturalarla lm dncesi arasnda karsna kasten bir iliki karyordu. yleyse sistemde korkunun nedeni bu olay gibi gzkmektedir, hastann, oradaki dkkn grmemi olsayd bile eve yine bu ustura yasayla dneceinden emin olabiliriz; dkkna giderken yolda bir cenaze arabasna, yasl bir adama ya da elenk tayan bir kimseye rasgelmesi yeterliydi.Etmenlerin oluturduu a kendine hep bir av yakalamaya hazrdr, bu av ana ekip ekmemesi basit bir itir. Kadnn baka durumlarda da bu gibi raslantlara gz yumacan ve eve dnd zaman herhalde "gzel bir gezinti" yaptn syleyeceini kesinlikle syleyebiliriz. Ustura korkusunun asl nedeninin, kocasnn bu keskinlemi usturalarla grtlan kesmesi gibi kadnn aklna gelen zevkle kark bir dnceye kar gsterdii direni olduunu kolayca kestirebiliriz. Yine bu biimde, belirti bir kez bilind bir istei temsil etmeyi ve bu istee kar savunma dzeni oluturmay baard m, "abasite" ya da alan korkusu (agoraphobie) biiminde devinimsel bir yasaklama kkleir ve dal budak salar. Hastann yaayan btn bilind fantezileri ve anlar bir kez ald m, artk bu kanaldan belirti biiminde kendilerini gstermeye alrlar ve devinim bozukluklar alannda yeni bir dzenle sralanrlar. yleyse, rnein bir agorafobinin belirtilerinn yapsn ve ayrntlarn bu hastaln kendi savlaryla anlatmaya kalkmak bouna ve gerekten sama bir ey olur. nk bu savlarn btn mantkll ve gsterdii ilikilerin btn kesinlii yalnzca grnten ibarettir. Dlerdeki faade'n oluumunda olduu gibi, belirti lerin yapsnda da byk bir tutarszlk ve keyfilik olduunu daha dikkatli bir gzlem bize gsterir. Byle bir fobi sisteminin ayrntlarnn asl nedenleri, yrme yasayla hibir ilgisi olmayan gizli etmenlerden gelir; ite bunun iindir ki bu gibi fobilerin saysz biimi vardr ve ayr ayr kimselerde birbirine o kadar kart biimlerde grnrler. imdi animizm sisteminin izlerinden geriye doru gitmeye alrsak dier psikolojik sistemlerden edindiimiz bu grten unu karabiliriz: lkel insanla r arasnda da, bir kuraln ya da detin biricik ve asl nedeninin "bo inan" olmasna olanak yoktur, onun iin gizli rgeler aramak zorundayz. Animizm sisteminin egemenlii altnda her kuraln ve her davrann bugn bizim "hurafevi" dediimiz bir dnce sistemiyle dorulatrlmas kesinlikle zorunludur. Fakat "znt", "d" ve "eytan" gibi "bo inan" da, psikanaliz aratrmalaryla psikolojinin yklan ilkelerinden biridir. Biz bunlarn gerisinde neler olduunu kavrayabilirsek, ilkellerin psiik yaamnn ve ekinsel durumunun imdiye kadar yanl anlalm olduunu grrz. tepilerin boulmasn, varlan ekin dzeyinin bir ls olarak ele alrsak, animizm sisteminin de bo inanlardan geldii iin haksz yere deerlendirilemeyen bir ilerleme ve evrim olduunu kabul etmemiz gerekir. lkellerin, sefere ktklar zaman yolda temizlenme kurallarna uyduklarn ve pislemediklerini grdmz zaman (39), bunu yle aklamaya alyoruz: Eer dmanlar kiinin bir paras olan bu pislikleri ele geirirse, sihir araclyla kendilerine bir ktlk yapabilirler. Onun iin pisliklerini karmazlar. Orularn da buna benzer bo inanlarla aklayabiliriz. Oysa itepinin bastrlmas bununla aklanmaz, vahi savann karlk olarak baka bir eyi elde etmek iin bu kurallara baediini kabul edersek, sorunu daha iyi anlarz; nk baka durumlarda kendisine yasak edilen dmanlk ve ktlk etme itepilerini imdi istedii gibi doyurma frsatn elde edecektir. Ayn ey cinsel snrlamalarla ilgili birok olayda da geerlidir (40). Bu yasaklarn nedenlerinin sihirle bir ilgisi olduu kabul edilse bile, az nce sylediimiz gibi

istekleri doyurarak g kazanmak istei yine temeldir ve yasa hakl gstermek iin sihirin gtt nedenlerin sala ilikin bir neden olduunu da savsaklamamak gerekir. lkel boyun yeleri balk, vb. avlamaya, savamaya ya da ie yarar bitkiler toplamaya gittii zaman, evde kalan kadnlar bir sr yasaklarn basks altna girerken vahilerin kendilerine gre bu avn ya dasavan baarsn uzaktan duygusal olarak etkiler. Fakat uzaktan etkileyen bu enin av dnmek, geride braklanlar zlemek gibi eylerden baka bir ey olmadn anlamak iin ve bu kla brnm duygularn altnda erkeklerin geride kalan karlarnn ne yaptklarndan tmyle emin olduklar zaman daha iyi alabileceklerini gsteren ok yerinde bir psikolojik seziin gizlendiini kestirmek iin ok byk bir zekaya gerek yoktur. Bazen ayn dnce sihir dnceleri, vb. karmakszn da anlatlr ve kadnn kocasn aldatmasnn uzaktaki kocasnn iini alt st ettii aka sylenir. lkellerin kadnlarnn ayba zamanlarnda bal olduklar saysz tabu kuralnn nedenleri bir boinan olan kan korkusudur ve gerek nedeninin de bu olmas olasdr. Fakat bu kan korkusunun yannda, daima sihirsel nedenlerle rtlen estetik ve sala ilikin amalarn da olmas olasln savsaklamak yanl olur. Yaptmz bu aklamalarn karsnda, bizi bugnk vahilere psikolojik bir incelik yklemek gibi sama bir i yapmakla sulayanlar olacan sylersek herhalde yanlm olmayz. Fakat biz erginlerin hi de iyice anlayamadmz, zenginliine ve duygu inceliine pek az nem verdiimiz ocuun psiik yaamnda yaptmz yanl animizm evresinde bulunan budunlarn psikolojisinde de yaptmz sanyorum. imdiye kadar aklanmam olan bir iki tabu kuraln daha anmak isterim; nk bunlar da psikanalizin yorumlar altna girebilir. Birok ilkel budun arasnda baz durumlarda evde keskin silahlarn ve kesic i aletlerin bulundurulmas yasaktr (41). Frazer, ban keskin yan yukarya dnk olarak bir yere braklmamasn, nk tanrnn ve meleklerin bundan zarar greceini buyuran bir Alman boinancn anar. Bu tabuda, keskin silahn bilind kt itepilerce kullanlmasn mmkn klan baz "belirti niteliindeki edimler"e (42) kar bir uyarnn sakl olduunu grmemek mmkn m? BLM IV TOTEMZMN OCUKLUKTAK YNELENMELER

Ruhsal etkinliklerin ve oluumlarn ok derin belirlenimciliini ilk kez ortaya karan psikanalizin din gibi karmak bir olguyu tek bir kaynaktan karmaya kalkacandan okurlarmz korkmamaldr. Eer psikanaliz bu kurumun kaynaklarndan yalnzca birini ister istemez aratryorsa, bu tek kaynan her eyi aklamaya yeteceini asla savlamad gibi dinin etmenleri arasnda ona birinci dereceyi de vermez. Ancak eitli aratrma alanlarndan alnacak

sonularn bileimi, bize dinin douunda imdi tartacamz mekanizmann grece nemini belirleyebilir; ancak byle bir grev, psikanalizcinin hem aralarnn, hem de amalarnn dnda kalr. 1 Bu kitabn birinci blm bize totemizm kavramn tantmt. Totemizmin Avustralya, Amerika ve Afrika'nn baz ilkel insanlar arasnda dinin yerini alan ve toplumsal rgtlenmenin temelini oluturan bir sistem olduunu renmitik. Biliyoruz ki 1869'da skoyal Mac Lennan eski ve hatt yeni birok toplumda birok det ve gelenein totemizm dneminin art olduunu ortaya atarak o zamana kadar ancak merak konusu saylan totemizm olaylarna herkesin ilgisini ekmiti. O zamandan beri bilim, totemizmin bu nemli konumunu anlamtr. Bu sorun zerine en son sz olarak Wundt'un Elemente der Vlkerpsyhologie (1912) adl yaptndan (1) bir para alyorum: "Btn bu olaylar bir araya getirince, totemizm ekininin daha sonraki evrim aamalarndan nce gelen ilk aama olduunu ve ilkellik aamasyla tanrlar ve kahramanlar dnemi arasnda, gei evresi olduunu duraksamadan kabul edebiliriz." Bu blm anlamak iin totemizmin ne olduunu daha derinden kavramak gerekir. Daha sonra anlalacak baz nedenlerden tr burada 1900 ylnda Code du totemisme adl bir yazsnda totem dininin on iki maddelik bir tr kateizminin ana hatlarn izen S. Reinach'n taslan alyorum: (2) 1- Belirli baz hayvanlar ldrlmeyecek ya da yenmeyecek, trlerinden birer hayvan alnarak onlara baklacaktr. bu hayvan

2- Bunlardan kazayla len olursa onun iin yas tutulur ve oyman bir birey ine kar gsterilen sayg hayvana da gsterilerek gmlr. 3- Yeme yasa bazen hayvann yalnzca belirli bir parasyla snrl olur. 4- ldrlmeyen bir hayvan bir zorunluluk nedeniyle ldrmek gerekirse, hayvandan af dilenir ve eitli hile ve oyunlarla tabunun ineniini hafifletme yoluyla hayvan ldrmeye giriilir. 5- Eer hayvan ritlerle kurban edilmise ona trenle yas tutulur. 6- Dinsel trenler gibi belirli trenlerde baz hayvanlarn derileri giyilir. Totemizmin hl varolduu yerlerde bunlar totem olan hayvanlardr. 7- Oymaklar ve bireyler totem olan hayvanlarn adlarn alr. 8- Birok oymak, hayvanlarn resimlerini arma olarak kullanr ve silahlarn bunlarla ssler; hayvan resimlerini vcutlarna izer ya da dvme yapar. 9- Totem korkulan ve tehlikeli hayvanlardan biriyse, adn tayan oyman yelerine acyaca kabul edilir. 10- Totem olan hayvan oymak yelerini korur ve onlara yol gsterir. 11- Totem olan hayvan kendisine inananlara gelecei bildirir ve onlara nderlik grevi yapar.

12- Bir totem oymann yeleri ou kez totem hayvana ortak bir kken bayla bal olduklarna inanr. Reinach'n bir zamanlar bir totem sistemi olduunu gsteren btn iaretleri ve ipularn da kullanm olduunu anmsarsak, totem dininin bu kateizminin deerini daha iyi kavrayabiliriz. Bu yazarn sorunu ele alndaki zellikler, totemizmin temel niteliklerini bir dereceye kadar savsaklamasnda kendini gsterir. leride bu yazarn, totemizmin kateizminin belli bal iki kuralndan birini ikinci derecede gsterdiini greceiz, dierini ise bsbtn gzden karmaktadr. Totemizmin zyapsal nitelikleri zerine daha geni bilgi edinmek iin bu konuya drt ciltlik bir yapt ayrarak bu konudaki btn gzlemleri toplayan ve bu gzlemlerden kan sorunlar btn ayrntlaryla inceleyen baka bir yazara bavurmamz gerekir. Psikanalizin aratrmalar bizi bu yazarn vard sonulardan baka sonulara gtrmekle birlikte, bize verdii zevk ve bilgiden dolay Totemizm and Exogamy (3)'nin yazar J.G. Frazer'e ok ey borluyuz (4). Frazer ilk yaptnda (5) yle der: "Bir totem vahilerin sayg gsterdii bir maddi eya beidir; ilkel kendisiyle bu topluluun iinde bulunan eya arasnda sk ve zel bir iliki olduuna inanr. Totemle birey arasndaki bu balln iki yana da karlkl yarar vardr; totem insan korur, insan da eer bu totem hayvansa ldrmeme, bitkiyse kesmeme ya da toplamama yoluyla eitli biimlerde ona sayg gsterir. Totem, fetiten farkl olarak tek bir ey deil, her zaman bir eya beidir, bunlar genellikle bir hayvan ya da bitki tr, ara sra da cansz doa eyas ve pek az da yapma eyadr." En az totem tr ayrlabilir: 1- Btn boyun ortak totemi olan ve kuaktan kuaa geen boy totemi, 2- Boyun btn erkek ya da kadnlaryla ilgili olan cinsellik totemi, 3- Bireyle ilgili olan ve ocuklarna gemeyen bireysel totem. Son iki tr totem, boy totemine oranla daha az nem tar. Eer yanlmyorsak bunlar sonradan ortaya kmlardr ve tabunun ierii ynnden nemsizdirler. Boy totemi (klan totemi), adlarn bu totemden alan, kendilerini ortak bir atadan gelme ve birbirlerinin kan akrabas sayan ve gerek totem inanlarnda, gerekse birbirleriyle ilikilerinde ortak borlarla sk skya bal olan erkek ve kadnlardan kurulu bir topluluun sayg konusudur. Totemizm, toplumsal olduu kadar dinsel bir sistemdir. Dinsel cephesinde bir kimseyle totemi arasnda karlkl sayg ilikisinden, toplumsal cephesinde de boy yelerinin birbirlerine ve dier oymaklara kar borluluk ili kilerinden ibarettir. Totemizmin daha sonraki tarihinde bu iki cephe birbirinden ayrlmaya doru bir eilim gsterir; toplumsal sistem genellikle dinsel sistemin izlerini yaatr ve buna karlk totemizm zerine kurulu toplumsal sistemin kaybolduu lkelerin dininde totemizmin arta kalanlar yaar. Totemizmin kkeni konusundaki bilgisizliimiz karsnda, bu iki cephenin balangta nasl

birbirine kark bir durumda olduunu kesin olarak sylemek olanakszdr. Fakat genel grnm asndan balangta totemizmin bu iki cephesinin birbirinden ayrt edilebilmesi olasdr. Dier bir deyile geriye doru gittike, bir boyun bir bireyinin totemiyle kendisini birtrden saymakta olduunu ve totemle olan ilikileriyle boy arkadalaryla olan ilikileri arasnda bir ayrlk grmediini daha aydnlk olarak gryoruz. Dinsel bir sistem olma asndan totemizmi betimlerken Frazer, bir boyun yelerinin, totemlerinin adn aldn ve ayn zamanda kural olarak bu totemden geldiklerine inandklarn srarla gstermektedir. Bu kan yznden ilkeller totem olan hayvan avlamaz, ldrmez ya da yemezler ve totem eer hayvan deilse onu hibir biimde kullanmazlar. Totem tabular, totemin ldrlmesi ya da kesilmesi yasandan ibaret deildir; bazen toteme dokunmak ya da hatta bakmak bile yasaktr; birok yerde totem kendi adyla anlmaz bile. Totemi koruyan tabularn dikine bir davran, vahim bir hastalkla ya da lmle otomatik olarak cezalandrlr (6). Boy tarafndan bazen totem hayvanlarndan rnekler yetitirilir. Ve tutsak olarak korunur (7); l bulunan bir totem hayvan iin yas tutulur ve oymak yesi gibi gmlr. Bir totem hayvann ldrlmesi gerekirse, bu, ancak balanma istei ayinleri ve tvbe trenleriyle yaplr. Boy, toteminden korunma ve sabr bekler. Totem tehlikeli bir hayvansa (rnein yrtc ve vahi ya da zehirli bir hayvansa) bir zarar vermeyeceine inanlr ve bu inancn doru kmad zamanlarda saldryla karlaan kii boydan atlr. Frazer'e gre, antlar kkensel olarak "ordalie'' (*) idiler, bir kimsenin soyu bu yntemle totemler tarafndan belirlenirdi. Totem hastalk durumlarnda yardm eder ve boya uyarlarda bulunur. Totem olan hayvann bir ev yaknnda grnmesi ou kez bir lm haberi saylr, totem kendisinin olan almaya gelmitir" denir (8). Bir boyun yeleri totemle ilikisini birok anlaml yolla glendirmeye alrlar: Totem-hayvann derisini giyip ona dtan benzemeye alarak ona yknrler, totemin resmini vcutlarna dvdrrler, vb. Doum, erkeklie erdirme (initation) ya da cenaze alay gibi trenlerde totemle bu zdeleme (identification) ii birok davran ve szle yaplr. Boyun btn yeleri totemlerine benzeyen klklara girerek ve onlar gibi devinimler yaparak dans eder, bunlar da birok sihir ve din ereine hizmet eder. Sonunda totem hayvann yinlerle ldrlmesi trenlerine sra gelir (9). Totemizmin toplumsal cephesi her eyden nce yasaklarda grlen iddetle ve snrlamalarn genilik ve bolluuyla kendini gsterir. Bir totem boyunun yeleri karde ve kz kardelerdir, birbirlerine yardm etmek ve birbirlerini korumak zorundadrlar; klann bir yesi bir yabanc tarafndan ldrlrse, ldrenin boyunun tm yeleri bu cinayetin hesabn vermek zorundadr ve lenin boyu tam bir dayanmayla aktlan kann temizlenmesini ister. Totem balar bizim bugnk aile balar zerine dncelerimizden daha gldr; ilkeller aile balaryla bal deildiler; nk totem kural olarak anadan kaltm olarak geer, balangta baba kaltmnn hemen hemen hi nemi yoktu. Totemdaln dourduu tabu snrlamas, birbiriyle evlenen ya da birbirleriyle her ne biimde olursa olsun cinsel ilikide bulunan ayn boyun yelerine kar konan yasaktan ibarettir. nl ve bilmeceli ekzogaminin totemizmle olan ilikisi budur. Kitabmzn ilk blmn buna ayrmtk, onun iin burada yalnzca ekzogaminin ilkel insanlarn iddetli ensest korkularndan doduunu ve topluluk evliliklerinde enseste kar bir gvenlik nlemi biiminde anlalabileceini, nceleri daha gen kuan ensestten ekinmesini saladn

ve ancak daha sonraki geliimde eski kuaa kar da bir engel olduunu gstermek yeterlidir (10). Bu konu zerine en nde gelen yaptlardan olan Frazer'in yaptnn totemizm konusundaki bu betimlemesine ben imdi en son zetlerin birinden birka para katacam. W. Wundt, 1912'de kan Elemente der Vlkerpsychologie'sinde yle der: (11) "Totem hayvan, ata hayvan saylr. yleyse totem hem bir topluluk ad, hem de bir soy addr ve soy ad olmak asndan bu adn ayn zamanda mitolojik bir anlam da vardr. Fakat kavramn btn bu anlamlar kesinlikle snrlanm deildir, baz durumlarda bazlar arka plana atlr, o zaman totemler boy blmlerinin yalnzca adlandrlmasndan ibaret olurlar, dier baz durumlardaysa soyu gsteren bir kavram olurlar; yani totemin toplumsal anlam n safta kalr... Totem kavram boyun dzenlenmesini ve rgtlenmesini belirler. Bu kurallar ve boy yelerinin inan ve duygularnda bunlarn yerlemesi, kkensel olarak, totem-hayvann herhalde bir bein ad deil, kendisine denk den kolun atas saylmas olgusunun nedenidir. Bunun da nedeni, bu hayvan atalarn bir ekin nesnesi olmasdr. Bu hayvan ekini, zel trenden ve lenlerden baka totem olan hayvana kar taknlan tavrda da kendini gsterir: Yalnzc a tek bir hayvan deil, ayn zamanda ayn trn btn temsilcileri de belirli bir dereceye kadar kutsal hayvanlardr; totem yelerinin totem hayvann etini yemesi yasaktr ya da ancak baz durumlarda yenmesine izin verilir. Bu durum, burada grlen anlaml bir kartlkla, yani baz durumlarda totem olan hayvann etinin trenle yenmesi olgusuyla uyumludur..." "... Fakat bu totemik boy rgtnn en nemli toplumsal cephesi topluluklarn, birbirleriyle olan ilikilerinde, belirli davran kurallarna bal olmas durumudur. Bunlarn en nemlisi, evlilik ilikileri konusundaki kurallardr. Bu oymak blmleri bu yolla kendini nce totemik dnemde, yani ekzogamide gsteren nemli bir olayla ilgilidir." Daha sonraki gelimelere ya da gerilemeye denk dme olasl olan her eyi eleyerek ilk totemizmin zyapsal niteliklerini bulmak istersek, u temel olaylar buluruz: Totemler balangta yalnzca hayvandlar ve tek boylarn atalar saylmlardr. Totem yalnzca anne yoluyla geerdi; totemi ldrmek (ya da yemek, ki bu ilkellere gre ayn ey demekti) yasakt; bir totemin yelerinin birbiriyle cinsel ilikide bulunmalar yasakt (12). Reinach'n izdii Code du totmisme'de ikinci tabu, yani totem hayvandan geldiine inanma gr anld halde, birinci tabu, yan i ekzogaminin anlmamas bize garip grnyor. Bununla birlikte Reinach bu alanda kendisine ok borlu olduumuz bir yazardr; onun betimlemesini, imdi dikkatimizi ynelteceimiz yazarlar arasndaki gr ayrlklarna bizi hazrlamas iin semitim. 2 Totemizmin, kesinlikle her ekinin bir evresi olduuna ne kadar inanrsak, onu anlama ve i yznn bilmecesini zme zorunluluu da o kadar artar. Evet, totemizm zerine her ey bilmece niteliindedir; kesin sorun, totemin kkeni, ekzogaminin (ya da onun temsil ettii ensest tabularnn) kaynaklaryla ikisi arasndaki, yani totem rgtyle ensest yasa arasndaki iliki sorunudur.

Sorunu hem tarihsel, hem de psikolojik ynden kavrayabiliriz; bu bize, bu garip kurumun ne gibi koullar altnda gelitiini ve insann hangi ruhsal gereksinimlerini anlattngsterecektir. Bu sorunlara ne kadar farkl baklarak yant verildiine ve uzman aratrmaclarn dncelerinin birbirinden ne kadar ayrldna okur kukusuz aacaktr. Totemizm zerine ileri srlebilecek hemen hemen her dnce kukuludur: Hatta Frazer'in 1887'de yaymlanan bir makalesinden yukarda aldmz anlatm bile, yazarn keyfi bir tercihini anlatyor diye eletirmek olasdr ve o gre bu konu zerindeki dncelerini srekli deitirmi olan Frazer'in kendisi bile kar kacaktr (13). Aktr ki totemizmle ekzogaminin i yzleri, her iki kurumun kkenine daha yakndan deinebilseydik, ok daha kolayca kavranabilirdi. Fakat sorunun durumu zerine yargya varrken, Andrew Lang'n u uyarsn da unutmamalyz: lkel budunlar bile bu zgn biimleri ve aslndaki koullar anmsamamaktadr ve bu yzden gzlem yapamaynca tmyle varsaymlara bal kalmak zorundayz (14). Psikoloji bakmndan yaplan aklamalar arasnda bazlar daha balangta n yanl grnmektedir. Bunlar ok aklcdr ve aklamak istedikleri eyin duygusal zyapsn gz nne almazlar. Bazlar da gzlemlerin kantlayamad varsaymlara dayanr; bazlarysa pekl baka bir yoruma baml klnabilecek olaylara bavurur. Bu eitli irdelemelerin reddedilmesi genellikle pek g deildir; genellikle yazarlar kendi yaptlarna yaptklarndan ok birbirlerine kar yaptklar eletirilerde daha gldr. Ele alnan noktalarn biroundan kan sonu bir non liquet'den ibarettir. Onun iin burada brakmak zorunda olduumuz yeni yaynlarn ounun, totem sorunlarnn toptan zlmesi olanan reddeden yaptlar olmas alacak bir ey deildir. (rnein bkz.: B. Goldenweiser: Journal of American Folklore, XXIII, 1910. Bu, Britannica Year Book'da incelenmitir, 1913) Bu birbirine kart varsaymlar gsterirken tarih srasna bakmadm. (a) Totemizmin Kkeni Totemizmin kkeni sorunu u biimde de anlatlabilir: lkel insanlar, kendileri ve boylar iin hayvan, bitki ve cansz eya adlarn nasl semilerdir? (15) Totemizm ve ekzogaminin varln kefeden skoyal MacLennan (16), totemizmin kkeni konusundaki grlerini yaymlamaktan ekinmitir. Andrew Lang'n bildirdiine gre (17), MacLennan bir ara totemizmi dvme detine dek indirgeme eilimindeydi. Ben totemizmin nereden kt konusunda ileri srlen grleri bee ayracam: (a) Nominalist, (b) sosyolojik, (g) psikolojik grler. (a) Nominalist Grler Bu grlerle ilgili bilgileri okuyunca bu bal niin kullandm anlalacaktr. Peru nkalarndan gelme bir kii olan ve on yedinci yzylda kendi budununun tarihini yazan Gracilaso de la Vega totem olaylarn, boylarn birbirlerini adlarla ayrmalar gereksiniminden doduu biiminde yorumlar (18). Ayn dnce yzyllarca sonra A.K. Keane'nin Ethnology adl yaptnda da grlmektedir, burada totemlerin heraldik imlerden doduu ve bireyler in, ailelerin ve oymaklarn bu imlerle kendilerini bakalarndan ayrmak istedikleri sylenir (19).

Max Mller Contributions to the Science of Mythology adl yaptnda ayn irdelemeyi yapar. (20). Ona gre bir totem: 1. Boyun bir imi, 2. Bir boyun ad, 3. Boyun atasnn ad, 4. Boyun sayg gsterdii eyin addr. Daha sonra J. Pikler 1899'da bekler ve bireyler iin, yazda srekli olarak korunabilecek adlara gereksinim duyulduundan sz eder. Demek ki totemizm dinsel bir gereksinimden deil, insanlarn sradan ve gnlk gereksinimlerinden domutur. Totemizmin temeli olan adlarn verilmesi ilkel yaz tekniinin bir sonucudur. Totem kolayca gsterilebilen bir yaz simgesi niteliini tar. Fakat vahiler nceleri bir hayvan adn tarken, akrabalk dncesini bu hayvandan karmlardr (21). Herbert Spencer de (22) totemizmin oluumunda ad vermenin kesin rol olduu dncesindedir. Ona gre baz bireylere, hayvanlarn adlarna gre nitelikler verilmitir ve bylece sonraki kuaklarna kadar kalan onur adlar ve lakaplar almlardr. lkel dillerin kesin olmay ve kavranlmasnn gl yznden, sonra gelen kuaklar bu adlar bu hayvanlarn kendilerinden gelmi olduunun bir kant sanmlardr. Bylece totemizm, atalara kar gsterilen amaz bir saygnn sonucudur. Eski ad Sir John Lubbock'la tannm olan Lord Avebury de bu yanl anlamaya nem vermemekle birlikte, totemizmin kkeni zerine ayn dncededir. Hayvanlara kar gsterilen saygy aklamak istersek, insan adlarnn ou kez hayvanlardan alndn unutmamalyz. Ay ya da aslan diye arlan bir adamn ocuklar ve torunlar doal olarak bu ad ata ad olarak alrlar. Bu yolla hayvann kendisi bir sayg ve en sonunda da bir tapnm konusu olmaktadr. Fison, totem adnn bireylerin adndan ktn savlayanlara kar redde dilemez bir itiraz ileri srer (23). Avustralya'da totemin bir bireyin imi deil, hep bir insan topluluun imi olduunu gsterir: Fakat bunun tersi olsayd, yani totem kkensel olarak bir bireyin ad olsayd, soyun anne yoluyla gemesi yznden asla o adamn ocuklarna gemezdi. Buraya kadar gsterilen grler aka yanltr. Bunlar, hayvan adlarnn ilkel oymaklara nasl verildiini aklayabilir ama totemik sistemi oluturan ad vermeye gsterilen nemi asla aklayamazlar. Bu topluluun en dikkate deer gr, Andrew Lang tarafndan Social Origins (1903) ve The Secret of the Totem adl kitaplarnda ileri srlmtr. Lang, bu grte adlandrmay sorunun merkezi olarak ele alr; fakat ilgin iki psikolojik etmeni de araya sokar. Bundan dolay totemizm sorununun son zmne yardm etmi olduunu savlayabilir. Andrew Lang'a gre, boylarn hayvan adlarn almalar sorunu nemli deildir. lkellerin, gnn birinde aldklar adlarn nereden geldiini bilmeden aldklarnn farkna varm olmalar olasdr. Bu adlarn kkeni unutulmutur. O zaman adlarnn zerinde dnp tanma yoluyla daha fazla bilgi almaya almlar ve adlarnn nemine kar olan inanlar ve bundan da adn nemli olduu inanc ve totem dncesi domutur. Bugnk ilkeller iin olduu gibi insanlar iin de ve hatta ocuklarmz iin de (24) ad, bizim sandmz gibi anlamsz ve keyfi olarak konmu bir ey deil, nemli ve temel bir eydir. Bir adamn ad onun kiiliinin balca elerinden birisidir ve belki de onun ruhunun bir parasdr. Hayvanlarn adlarnn ayn olan adlar tamalar durumu, ilkel insanlarda herhalde kiilerle zel hayvan trleri arasnda gizli ve nemli bir ba olduu kansn dourmutur. Bu ba kan

bandan baka ne olabilirdi? Fakat adlarn benzerlii bir kez byle bir kanya yol anca, ekzogami de iinde olmak zere kan tabusuyla ilgili btn totemik yasaklarn nedeninin bu olmas gerekir... "Ekzogami de iinde olmak zere, btn totemik kurallarn ve davranlarn kkeninin nedeni ancak u ey olabilir: Kkeni bilinmeyen bir bek hayvan ad; insan ya da hayvan olsun ayn ad tayanlar arasnda akn bir ballk ve kan bo inanlar inan.'' (The Secret of the Totem, s. 126.) Demek oluyor ki Lang'n aklamas iki dnemi kapsamaktadr. Lang, totemik sistemi psikolojik zorunlulukla totem adlarndan karmakta ve adlandrmann kkeninin unutulmu olduunu kabul etmektedir. Kuramnn dier blm bu adlarn kkenini aydnlatmaya alr. Bunun tmyle farkl bir damga tadn greceiz. Lang'in kuramnn bu dier blm "nominalist'' adn verdiim grlerden pek farkl deildir. Ona gre, ayrt etme gereksinimi, boylar ad almaya ynlendirmitir ve bu yolla her boy kendisine dier boy tarafndan verilen ad benimsemitir. te bu "dardan adlanma'' Lang'n kuramnn zelliidir. Bu yolla kabul edilen adlarn hayvanlardan alnm olmasnda alacak bir ey yoktur ve hi kukusuz ilkel insanlar bunlar aalama ya da alay olarak dnmyorlard. Bundan baka Lang, tarihin daha sonraki dnemlerinden rnekler alarak dardan verilen baz adlarn nceleri alayc anlamlar olduu halde, bu lakaplarn zamanla verildii kimseler tarafndan kabul edildiini ve istenerek tandn gstermitir. (Guise'ler, Whig'ler, Tor'ler gibi.) Lang'in grnn bu blmn, bu adlarn zamann gemesiyle unutulmu olmas varsaym az nce andm birinci blmyle birletiriyor. (b) Sosyolojik Grler Totemik sistemin artklarnn izlerini daha sonraki dnemlerin detlerinde ve kltlerinde bulmay baaran S. Reinach, daha balangtan totem hayvann soyundan gelme etmenine ok az deer vermekle birlikte, totemizmin "une hypertrophie de l'instinct social''den baka bir ey olmadn vurgular (25). Ayn yorum E. Durkheim'n 1912'de kan Din Yaamnn lkel Biimleri adl yaptnda grlr. Durkheim'a gre, totem bu budunlarn toplumsal dininin bir simgesinden baka bir ey deildir. Totem gerek sayg hedefi olan toplumu gsterir. Dier yazarlar, totemik kurumlarn ortaya knda toplumsal zorlamalarn roln daha gl nedenlerle gstermeye almtr. rnein A.C. Haddon her ilkel boyun kkensel olarak zel bir bitki ya da hayvan tryle yaadn ve belki de bu maddeyle ticaret yaptn ve onu dier boylarla deitirdiini kabul etmektedir. Bu durumda bir boyun, dier boylar bu kadar nemli bir rol oynam olan hayvann adyla tanmas gerekiyordu. Ayn zamanda oyman hayvana kar bir tr alkanlk kazanm olmas, ona kar zel bir ilgi duymasn gerektiriyordu ve bu da insann en ilkel ve zorunlu gereksinimi olan alk gibi ruhsal bir kaynaa dayanmaktayd (26). Totem zerine ileri srlen grlerin en aklcs olan bu gre yaplacak itirazlar bu biimde bir besin salanmas sorununun ilkel insanlar arasnda asla grlmedii ve belki de hi bulunmaddr. Vahiler ilkellikleri orannda hem et, hem ot yiyicidirler. Bundan baka, byle bir zel beslenme biiminin toteme kar tmyle dinsel bir tavr nasl ortaya kard ve bu besinlerden kesinlikle neden saknlmas gerektii anlalamaz.

Frazer'in, totemizmin kkeni zerine ileri psikolojiktir. Onu baka yerde anlatacaz.

srd

grn

birincisi

Frazer'in burada tartacamz ikinci gr, Orta Avustralyal aratrmacnn nemli bir yaptnn (27) etkisi altnda ortaya kmtr.

iki

Gillen ve Spencer, Arunta denen boylar beinin birok garip kurumunu, detini ve dncesini betimlemitir, Frazer de onlarn irdelemesine dayanarak bu zelliklerin en ilkel evrenin zyapsal nitelikleri olarak ele alnmasn ve bunlarn totemizmin ilk ve asl anlamn aklayabileceini kabul eder. Aruntalarn bir paras olan Arunta boyundaki bu zellikler unlardr: 1- Bu boy birtakm totem oymaklarna ayrlr; fakat totemler kaltsal deildir, bireyler tarafndan belirlenir (ileride greceimiz gibi). 2- Totem oymaklar ekzogam deildir, evlenme kurallar hayli gelimi olan ve totemlerle ilgisi bulunmayan evlenme snflar blmlerinin sonucudur. 3- Totem oymann ilevi sihir yoluyla yenebilen totem hayvann reten bir ayin yapmaktan ibarettir. (Bu ayine Intiiuma denir). 4- Aruntalarn gebelik ve yeniden dou zerine garip bir grleri vardr. Onlara gre kendi totemlerinden bir lnn ruhu yeniden domak iin baz yerlerde pusuda bekler ve buralardan geen kadnlarn vcuduna girer. ocuk doduu zaman anne, ocuunu hangi ruhtan gebe kalarak dourduunu bildirir. te bu, ocuun totemini belirler. Bundan baka, onlara gre gerek lnn, gerekse yeniden doann ruhlar uringa denen ve bu yerlerde bulunan garip birtakm ta paralarna baldr. Frazer'i totemizmin en eski biiminin Aruntalarn kurumlarnda bulunmu olduuna inanmaya iki etmen yneltmitir. Birincisi, Aruntalarn atalarnn hep kendi totem hayvanlarnda yaadn ve kendi totemlerinden baka kadnla evlenmediini savlayan baz efsanelerin varldr. kincisi, gebelik grlerinde cinsel ilikiye ak bir biimde nem vermeyileridir. Gebeliin cinsel ilikinin sonucu olduunu ktn henz bilmeyen insanlar bugn yaayan en geri ve en ilkel rk olarak dnlebilir. Frazer, totemizmi aklamak iin ntiiuma ayinine bavurunca, totemik sistemi tmyle baka bir bakmdan grmtr, yani bu sistemin insann en doal gereksinimlerini salayan pratik bir rgt olduunu grmtr (Burada Haddon'un yukarda geen dnceleriyle karlayoruz (28).) Sistem "ortak sihir"in bir parasndan baka bir ey deildi. lkel insanlar, sihirsel bir ele geirme ve tketme kooperatifi diyebileceimiz bir ey kurmulard. Her totem oyma, belirli bir tr besin maddesinin temizliini salamay stne almt. Zararl hayvan, yamur, rzgr ya da bunlara benzer eyler gibi yenmeyen totemlerdeyse totem oymann grevi, bu doa olaylarna egemen olmak, onlar zararsz duruma getirmekti. Her oyman abas, btn dier oymaklarn iyilii iindi. Klan kendi totemini yiyemedii iin ya da yalnzca ok kk bir blmn yiyebildii iin, bu deerli rn dierleri iin hazrlyordu ve karlk olarak da onlarn totem konusundaki toplumsal grevlerine kar gsterdikleri zenden yararlanyordu. ntiiuma treninin bu biimde yorumlanmasyla Frazer, totemi yemeye kar konan yasan, bu

ilikinin ok daha nemli dier bir ynnn, yani bakalarnn gereksinimi iin yenebilen totemi olabildii kadar ele geirme ynnn, gzlemcilerin gznden kamasna yol amtr. Frazer, her totem oymann balangta hibir koula bal olmakszn yalnzca kendi totemiyle geindiini syleyen Arunta geleneini kabul eder. Bu yolla, bunu izleyen evreyi anlamak glemektedir, bu evrede vahilerin niin totemin yenmesini kendilerine yasaklarken bakalarna izin verdikleri anlalmamaktadr. O zaman Frazer, bu yasan asla bir tr dinsel sayg sonucu olmadn, hayvanlarn kendi trlerini yemediini grerek ortaya ktn, yleyse bu noktada da totem gibi davranlmazsa hayvan zerinde e gemen olma erkini elde edemeyeceklerini anladklarndan bu yasan ortaya ktn kabul ediyor ya da hi olmazsa kendisine kar ilgi duyulan hayvan ldrmeme isteinden domakla aklayabiliyordu. Frazer bu aklamann glklerini saklamamaktadr (29). Aruntalarn efsanelerindeki totem iinde evlenme detinin nasl ekzogamiye dntn gstermeye de cesaret edemiyor. Frazer'in intiiuma zerine kurulmu olan grnn doruluu ya da yanll Arunta kurumlarnn en ilkel kurumlar olup olmadna baldr. Durkheim (30) ve Lang'in (31) ileri srd itirazlar karsnda bunu kabul etmek olanaksz grnmektedir. Aksine, Aruntalar Avustralya oymaklarnn en olgunlar olarak grnyor ve totemizmin balang dnemlerinden ok dalma dnemlerini gsteriyorlar. Frazer'i byle bir dnceye srkleyen ve bugnn kurumlarna kart olarak Aruntalarn efsanelerinde, totemin yenebildiinin ve onunla evlenilebileceinin anlatlmas altn an efsaneleri gibi gemie yneltilen istek fantezileri olarak kolayca aklanabilir (g) Psikolojik Grler Frazer'in, Spencer ve Gillen'in gzlemleriyle tanmadan nce ileri srd ilk psikolojik gr, ruhun baka bir eye gemesi inanc zerine kurulmutu (32). Bu inana gre, totem kendisini korkutan tehlikelerden kamak iin ruhun snd gvenilir bir snakt. lkel insan ruhunu toteme yerletirdikten sonra kendisinin yararlanamayacana inanyor ve doal olarak kendi ruhunu tayan eye ktlk yapmamaya dikkat ediyordu. Fakat kendi ruhunun, sz konusu trn hangi bireyinde tandn bilmedii iin, trn hibir bireyini tketmemeye dikkat ediyordu. Frazer'in kendisi de sonralar, totemizmin bu inantan karlmas grnden vazgemitir. Spencer ile Gillen'in gzlemlerini aktardktan sonra, az nce sylediimiz gr ortaya koymu, fakat o zaman totemizmin kkeni olarak grd rgenin ok "aklc'' olduunu ve bunun iin de ilkel denemeyecek kadar karmak olan bir toplumsal rgt kabul etmi olduunu grmtr (33). O zaman sihir kooperatifleri ona totemizmin tohumu olmaktan ok meyvesi olarak grnmeye balamtr. Bu biimlerin ardnda totemizmi ilkel inanma durumunda oluturan daha basit nedenler aramtr. Ve sonunda bu ilk etmeni Aruntalarn dikkate deer grnde bulmutur. Biraz nce sylediimiz gibi, Aruntalar gebelikle cinsel davran arasnda bir ba grmyorlard. Bir kadn kendisini anne olarak duyumsuyorsa, bunun anlam yeniden domay bekleyen evredeki en yakn ruhlardan birisinin vcuduna girmi ve bir ocuk olarak domu olmas demekti. Bu ocuun totemi de o belirli yerdeki ruhlarn toteminin aynsyd. Fakat bir adm daha ilerlemek

istersek ve kadnlarn, kkensel olarak bir hayvann, bir bitkinin ya da bir tan ya da gebe olduunu duyumsamaya balad anda imgeleminde yer alan baka bir eyin gerekten vcuduna girdiine ve insan biiminde vcudundan doduuna inandn kabul edersek, o zaman bir insann totemiyle aynl, gerekten annenin inan zerine kurulabilecek ve dier btn totem yasaklar (ekzogami dnda) kolayca bu inantan karlabilecekti. nsanlar o belirli hayvan ya da bitkiyi yemekten ekineceklerdi; nk bu kendi kendilerini yemek anlamna gelecekti. Fakat bazen totemlerinin bir blmn trenlerle yemek zorunda kalmaktadrlar; nk bununla totemizmin temel bir blm olan totemle kendilerini bir sanmalarn glendirmi olmaktadrlar. W.H.R. Rivers'in Bank Adalar halk zerindeki gzlemleri, byle bir gebelik kuramn, yani kendilerini totemleriyle dorudan doruya bir sandklarn kantlar gibidir (34). Bu durumda, totemizmin son kaynaklar ilkellerin, insan ve hayvanlarda iftlemeyle dourmann mekanizmasn, zellikle de erkek tohumunun roln bilmemeleridir. Tohumun alanmasyla ocuun domas ya da ocuun ilk devinimlerinin duyumsanmas arasndaki uzun ara da bu bilgisizlii kolaylatrmtr. yleyse totemizm erkek kafasnn deil, kadn kafasnn bir yaratsdr. Kkleri de gebe kadnn aermelerindedir. Kadn, kendisini anne olarak duyumsad, yaamnn bu gizemli annda dikkatini eken her eyi rahmindeki ocukla kolayca zdeletirebiliyordu. Kadnn bu denli doal ve bu denli evrensel grnen bu aermeleri, totemizmin kkeni olarak grnmektedir (35). Frazer'in bu nc kuramna yaplacak balca itiraz, onun ikinci grne, yani sosyolojik grne kar yaplacak itirazn aynsdr. Aruntalar totemizmin balanglarndan ok daha ileride grnmektedir. Babal yadsmalar, aka bilgisizliklerine dayanmamaktadr, tersine birok durumda soyun baba yolu saylmas deti de vardr. Babal, ruhlarn onurlandrmaya alan bir tr dne kurban etmi grnmektedirler (36). Bunlar bir ruh araclyla gebe kalma efsanesini genel bir gebelik grne gtryorlarsa da, biz bu nedenden tr onlar, iftlemeyle gebelik durumu konusunda, Hristiyanlk efsanelerinin ortaya kmas srasnda yaam olan eski uluslardan daha da bilgisiz sayamayz. Totemizmin kkeni zerine dier bir psikolojik gr, Hollandal yazar G.A. Wilcken tarafndan ileri srlmtr. Bu gr, totemizmle ruh g arasnda bir ballk bulur. "Yaygn inanca gre, lnn ruhunun getii hayvan bir kan akrabas, bir ata olur ve bu onur nedeniyle sayg grr." Fakat ruhlarn hayvanlara gemesi inanc totemizmi dourmam, totemizmden kmtr (37). Totemizm zerine dier bir gr, nl Amerikan etnologlar Franz Boas, Hill Tout ve dierlerince ileri srlmtr. Bu gr, totemli Amerika Kzlderili oymaklar zerinde yaplan gzlemlere dayanr; buna gre, totem kkensel olarak bir atann dnde alarak soyuna brakt koruyucu ruhudur . Totemizmi tek bir bireyin kaltmyla karmann glkleri bilinir; bundan baka Avustralya gzlemleri, totemin gzeten ruha dayandrlmasn dorulayacak nitelikte deildir (38). Psikolojik grlerin sonuncusu olan Wundt'un gr, iki olay kesin grmektedir: Birincisi, en eski ve bir hayli kabul gren, totemin hayvan olmas; ikincisi, ilk totem hayvanlarn ruhu olan hayvanlardan olmas (39). Ku, ylan, kertenkele, fare gibi hayvanlarn, son derece hareketli olmalar, havada umalar gibi aknlk ve korku uyandran birok nitelikleri yznden

bedenlerinden ayrlabilen ruhlar olduu kabul edilmitir. Totem olan hayvan, insan ruhunun hayvansal bakalamlarnn bir ocuudur. Bylece, Wundt'a gre, totemizm ruh inanc ya da animizmle dorudan doruya baldr. (b) ve (c) Ekzogaminin kkeni ve totemizmle ilikisi Totemizm grlerini olduka geni olarak ele aldm; bununla birlikte srekli konuyu toparlama zorunluluundan tr, onu yeterli derecede aydnlatamadm sanyorum. Okurun karn dnerek, kacak dier sorunlar da zetleme cesaretini gsteriyorum. Totemli budunlarn ekzogamisi konusundaki tartmalarn, kullanlan gerelerin ierii yznden zellikle karmak, inat ve hatta kark olduu sylenebilir. Bereket versin ki bu yaptn amac, yol gsterici noktalara iaret etmekle ve konunun daha geni olarak incelenmesi iin sk sk alntlar yaptm uzmanlar gstermekle yetinmeme uygundur. Bir yazarn ekzogami sorunlarna kar ald tavr, totem grlerinden birine kar ald durumdan hi kukusuz bamsz deildir. Totemizmin bu aklamalarndan bazlarnn ekzogamiyle hibir ball yoktur, bunlar iki kurumu birbirinden ayrmaktadr. Demek ki birbirine kart iki gr buluyoruz; birisi, ekzogaminin totemik sistemin temel bir paras olduunu kabul ettii halde, dieri byle bir ballktan kuku duymakta ve en eski ekinlerdeki bu iki niteliin raslant sonucu bir arada bulunduuna inanmaktadr. Son yaptlarnda Frazer iddetle bu ikinci grten yanadr. Frazer, "totemizm ve ekzogami kurumlarnn birok boyda raslantsal olarak attn ve kaynatn grmekle birlikte kken ve ierik asndan ayr olduklarn hep aklnda tutmasn okurdan rica ederim" demektedir. (Totemism and Exogamy, I, nsz, XII) Frazer, teki grn birok glk ve yanlmaya yol aacandan ekinmektedir. Byle olduu halde, birok yazar ekzogamiyi totemizmin zorunlu bir sonucu olarak grmenin yolunu bulmutur. Durkheim (40) yazlarnda, toteme yklenen tabunun, ayn oymaktan bir kadn cinsel alanda kullanmaya kar nasl birtakm yasaklar koymu olmas gerektiini gstermektedir. Totem, insanla ayn kana sahiptir ve bu nedenden tr kan ba (bekaretin bozulmas ve ayba araclyla) ayn totemden bir kadnla cinsel birlemeyi yasaklamaktadr (41). Burada Durkheimle ayn kanda olan Andrew Lang, ayn boydan olan kadnn tabu olmas iin kan tabusunun koul olmadna inanmaya kadar varmaktadr (42), rnein totem olan aacn glgesinde oturmay yasaklayan yaygn totem tabusu yeterliydi. Andrew Lang ekzogaminin bir kkeni daha olduuna inanmakta (aaya bakn) ve bu iki aklamann birbiriyle ne dereceye kadar ilgili olduunu kukulu brakmaktadr. Totemizmle ekzogami arasndaki zaman ilikilerine gelince, yazarlarn ou totemizmin, daha eski bir kurum olduu ve ekzogaminin daha sonra geldii dncesinde birlemektedir (43). Ekzogamiyi totemizmden bamsz olarak aklamaya alan grler arasnda, yazarlarn ensest sorununa kar ald eitli tavrlar gstermek asndan, yalnzca birka tanesini anmaya gerek vardr.

MacLannan (44), ekzogaminin, kadna zorla sahip olmann daha eski biimlerine iaret eden birtakm detlerin artklarndan km olduunu kestirmektedir. Ona gre, eski zamanlarda kadnlar yabanc boylardan salama yoluyla evlenmek det olduundan, ayn boydan bir kadnla evlenme yava yava "det olmad iin uygun" olmamaya balamtr. Bylece MacLennan, ekzogami detinin kaynan bu boylar arasnda kadn ktlnda aramtr, bu da birok kz ocuunun doarken ldrlmesi detinden geliyordu. Biz burada, gerekteki olaylarn MacLannan'n varsaymlaryla uyuup uyumadn aratrmakla ilgilenmemekteyiz. Ensest sorununun burada tmyle savsaklanmasndan baka, bu varsaym u sava da yant vermemektedir: Boyun erkekleri niin kendi kanlarndan olan bu az saydaki kadnlarla evlenmiyor? (45) Aksine, dier yazarlar, ekzogaminin ensestin nne geen bir kurum saylmas gerektiini kukusuz hakl olarak kabul etmektedir (46). Avustralya'daki evlenme kurallarnn gittike karmaklamasn incelersek, Morgan, Frazer, Howitt ve Baldwin Spencer'n sandklar gibi (47), bu kurumlarn Frazer'in deyiiyle bilinli bir plan damgasn tadn ve edim olarak yapmakta olduklar ilevi yerine getirmek amacyla oluturulduunu kolay kolay kabul edemeyiz. "Bu kadar karmak ve bu kadar kurall bir sistemi btn ayrntlaryla aklamak, baka hibir biimde olas grnmyor." (48) uras dikkate deer ki, evlilik snflarnn kurulmasnn ortaya kard ilk yasaklar, gen kuan cinsel zgrln, yani erkek kardelerle kz kardeler arasnda ve oullarla anneler arasndaki ensest ilikisini etkiledii halde, babayla kz arasndaki ensest yalnzca daha kkten nlemlerle kaldrlmtr. Bununla birlikte ekzogaminin cinsel yasaklarn amalara dayandrmak, bu kurumlar yaratm olan rgenin anlalmasna hibir ey katmaz. Son zmlemede, ekzogaminin kk olarak tannmas gereken ensest korkusu nereden kmaktadr?. Aka grlyor ki, kan akrabalaryla cinsel birlemeye kar igdsel bir nefrete bavurmak, yani ensestten korkmay ensest korkusuna yklemek yeterli deildir; nk toplumsal deneyim, bu igdye karn, ensestin bizim toplumumuzda bile ender bir olay olmadn ve tarih deneyimimiz de birtakm ayrcalkl kimselerin tabu olan kimselerle evlenmesinin det olduu yerler bulunduunu bize gstermektedir. Westermack (49) ensest korkusunu yle aklar: "ocukluktan beri birlikte yaayan kiiler arasnda cinsel ilikiye kar bir nefret vardr ve bu gibi kiiler kural olarak kan akrabas olmalar ynnden, bu duygu birbirine bu denli yakn kimseler arasnda cinsel ilikiyi yasak eden det ve yasalarda doal bir anlatm bulmaktadr." Bu nefretin igdsel ieriini Havelock Ellis Studies in the Psychology of Sex adl yaptnda tartma konusu yapmakla birlikte, o da ayn aklamay temelleri asndan kabul etmektedir: ocukluktan beri birlikte yaayan erkek ve kz kardelerde, olan ve kzlarda birleme igdsnn doal olarak grnmemesi, bu koullar altnda iftleme igdsn uyandracak koullarn bulunmamas yznden ortaya kan, tmyle olumsuz bir olaydr... nk ocukluktan beri birlikte byyen kimseler arasndaki alkanlklar grme, iitme ve dokunma gibi maddi ekimleri kkletirir ve cinsel istei uyandrmak iin koul olan erotik uyarlar uyandrma gcn ortadan kaldrarak dingin bir sevgi kanalna evirir." ocukluklarn bir arada geiren kimseler arasnda cinsel ilikiye kar doutan gelen bu nefreti, Westermarck'n biyolojik bakmdan ieriden remenin tr iin

zararl oluunun psikolojik bir anlatm olarak dnmesi, bana ok dikkate deer geliyor. Byle bir biyolojik igdnn psikolojik grnmnn, reme bakmndan zararl olan kan akrabalar arasnda evlenmeyi etkilemekle kalmayp bu bakmdan zararsz olan ayn at altnda yaayan kimseler arasndaki evlenmeyi de etkilemesi kabul olunamaz. Burada, Frazer'in Westermarck'a kar ileri srd yetkin eletirileri anmaktan kendimi alamyorum. Frazer, cins el duyarlln bugn ayn at altnda yaayan kimseler arasnda cinsel ilikiye asla engel olmad halde, bu isteksizliin bir sonucu olduu savlanan, ensest korkusunun bugn bu kadar etkili olmasn anlayamadn sylemektedir. Fakat Frazer'in eletirileri daha da ileriye gider, tabu konusundaki blmmzde ileri srdm savlara temel bir biimde uyduu iin bunlar olduu gibi buraya geiriyorum. "Kkl bir insansal igdnn yasa yoluyla glendirilmesine neden gerek olsun? nsana yemeyi ve imeyi buyuran ya da ellerini atee koymasn yasaklayan bir yasa yoktur. nsanlar bu igdlerine kar yaplacak iddet hareketleriyle ve hukuki cezalarla deil, doal cezalardan korktuklar iin igdsel olarak yer, ier ve ellerini atee sokmaktan saknrlar; yasa, insanlarn ancak igdlerinin kkrtt eyleri yapmalarn yasaklar; doann kendisinin yasaklad ve cezalandrd eyi yasann da yasaklamas ve cezalandrmas sama bir eydir. yleyse hemen kabul edebiliriz ki, yasann yasaklad cinayetler, birok kimsenin doal bir eilim duyduu cinayetlerdir. Eer byle bir eilim olmasayd, byle cinayetler olmaz ve bu cinayetler de ilenmemi olsayd, onlar yasaklamaya gerek kalmazd. yleyse, enseste kar gsterilen doal nefretin yasa tarafndan yasakland iin domu olduunu kabul etmek yerine, ondan yana alan doal bir igd olduunu kabul etmek gerekir; yasa bunu yasaklyorsa, uygarlam insanlar bu doal igdlerin doyumunun toplumun genel karlarna zararl olduunu anlad iin yasaklyor" (50). Frazer'in bu deerli savna ben unu katarak diyeceim ki, psikanaliz denemeleri ensest ilikilerine kar doutan bir tiksinme olduunu kabul etme olanan ortadan kaldrmtr. Tersine, bu denemeler genlerin ilk cinsel itepilerinin daima ensest yapmaya eilimli olduunu ve bu edinilmi itepilerin, daha sonraki nevrozlarn nedeni olarak kabul edebileceimiz bir rol oynadn gstermitir. yleyse ensest korkusunu, doutan gelen bir itepi olarak aklamaktan vazgemek gerekir. Ensestin kkeni zerine birok yanda olan dier bir gr iin de, yani ilkel budunlarn iten remenin gsterdii tehlikeyi grerek bilinli olarak ensest yasan koyduunu kabul eden gr iin de ayn eyi syleyebiliriz. Ensest korkusunu bylece aklamak isteyenlere kar birok itiraz ileri srlmtr (51). nsanlar, iten remenin soyun nitelikleri zerine yapt etkiyi ancak hayvanlardan renebilirdi, oysa ensest yasann evcil hayvanlarn retiminden nce bulunmas yle dursun, ieriden remenin zararl sonular bugn bile btn kukulardan bamsz olarak kantlanmamtr ve insanlarda byle bir sonu dourduu da ancak glkle gsterilebilir. Bundan baka bugnk ilkeller konusundaki bilgilerimiz, bu insanlarn en eski atalarnn, gelecek kuaklarn zarar grmesinin nne gemeyi dndn sanmamz salayacak gibi deildir. Bugn bizim ekinimizde bile kolay kolay yerlemeyen salk ve rk sal dnce lerinin, yarn dnmeden yaayan ve bugne gre insanln ocukluk dneminde bulunan insanlar arasnda dnldn sanmak, adamakll gln bir ey olur (52). Ve sonu olarak unu da belirtelim ki, rk zayflatma etmeni olma asndan ieriden remeye kar uygulamasal salk dnceleriyle konan bir yasak, bizim toplumumuzun enseste kar duyduu derin tiksintiyi aklayamaz. Bu ensest korkusu, dier bir yerde de gsterdiim gibi (53), uygar insanlardan ok bugn yaayan ilkel insanlar arasnda ok etkili ve gldr.

Ensest korkusunun kkenini aratrrken burada da sosyolojik, biyolojik ve psikolojik aklamalar arasnda bir seme yapmamz beklenebilirdi ve biz psikolojik rgeleri belki de biyolojik glerin grnmleri olarak ele alabilirdik. Buna karn yine en sonunda insan Frazer'in dncelerinden vazgeerken, onun sylediklerine, yani ensest korkusunun kkenini ve hatta onu nasl tahmin edeceimizi bile bilmediimiz szne katlmaktan kendini alamyor. Buraya kadar ileri srlen bilmecenin zlme yollarndan hibiri bize inandrc gelmemektedir (54). Burada, imdiye kadar sylenen grlerden tmyle ayr bir ierikte olan ve ensestin kkenini aklamaya alan dier bir gr daha anmalym. Buna tarihsel aklama diyebiliriz. Bu aklama giriimi, Charles Darwin'in insanln ilk toplumsal durumu konusundaki bir varsaymndan ortaya kmaktadr. Darwin, daha yksek maymunlarn alkanlklarna bakarak insanlarn da, kkensel olarak kk srler halinde yaad ve bu srlerin iinde en eski ve en gl erkein kskanl, cinsel promiskuite'yi * yasaklad sonucuna varmt. "Rakipleriyle dvmek iin zel silahlarla donanm olan btn erkek "drt ayakllar''n kskanl zerine bildiklerimizden, doa durumundayken promiskuite biiminde birlemenin kesinlikle olaslk d olduunu karabiliriz... Buna dayanarak ok gerilere gidersek ve bugnk biimiyle insann toplumsal alkanlklarna bakarak yargya varrsak, insanlarn balangta, her biri tek ya da glyse birok kars olan ve bu kadnlar bakalarna kar kskanlkla savunan kk topluluklar halinde yaam olmalar olasdr. Ya da toplumsal bir hayvan deildiyseler bile, goril gibi, birok diiyle birlikte yayorlard; nk btn yerliler, oy birliiyle yalnzca bir ergin goril erkein topluluk iinde grldn sylemektedir; gen erkek byd zaman bir stnlk kavgas balar; en gl olan bakalarn ldrerek ya da srerek kendisi topluluun bana geer. (Dr. Savage'in Boston Journal of Natural History, cilt V, 1845-7.) Daha gen erkekler bu yolla srlerek babo dolarlar. Her biri en sonunda bir e bulmay baarnca, kendi ailesinin snrlar iinde remeyi daha sk bir biimde yasaklar.'' (55) Darwin'in betimledii bir ilkel srde grlen bu koullarn gerekte gen erkeklerin dardan evlenmesi kuralna yol atn ilk anlayan Atkinson (56) olmutur. Bu srgnlerin her biri, bakann kskanl yznden ieriden iftlemenin yasak olduu baka bir topluluk bulabiliyordu ve zamanla bu koullarn, bugn yasa olarak bilinen "srnn yeleriyle cinsel birleme olamaz'' kuraln ortaya karmas olasdr. Andrew Lang (57) ekzogaminin bu aklamasna yanda olduunu ilan etmitir. Fakat yine ayn kitapta ekzogamiyi totem yasalarnn bir sonucu olarak aklayan Durkheim'in grn de savunur. Bu iki aklama biimini uyuturmak ok gtr; birincisinde, ekzogami totemizmden nce gelmektedir; ikincisinde ise totemizm onun bir sonucudur (58). 3 Bu karanl psikanaliz incelemeleri aydnlatyor. ocuun hayvanlarla olan ilikisinin ilkel adamn ilikisiyle birok ortak yan vardr. Ergin uygar adama kendisiyle btn dier hayvanlar arasnda bak kesmiesine bir ayrm yaptran gururun ocukta henz daha hibir izi grlmez. ocuk hi ekinmeksizin hayvanlar kendisiyle eit sayar; hayvanla

kendisi arasnda, hi kukusuz daha gizemli olan erginden ok daha sk bir iliki grr ve bunu kendi gereksiniminin ynlendirdii bir zgrlk iinde yapar. ocukla hayvan arasndaki bu eksiksiz anlamada sk sk birtakm garip karmalar grlr. ocuk birdenbire bir hayvan trnden korkmaya ve bu trn bir bireyini grmeye ya da dokunmaya kar kendini korumaya balar. Bu yan psikonevrozlu hastalklar arasnda en sk geenlerden biri olan ve belki de byle bir hastaln en eski biimi olan hayvan fobisinin hastalkl grnm ortaya kar. Bu fobi genellikle ocuun o zamana kadar en canl ilgisini gsterdii hayvanlara kardr ve tek bir hayvanla hibir ilgisi yoktur. Kentlerde fobinin nesnesi olarak seilen hayvanlarsnrldr. Bunlar at, kpek, kedi, pek ender olarak ku ve dikkati eken biimde genellikle tahtakurusu ve kelebek gibi ok kk hayvanlardr. Bazen ocuun resimli kitaplardan ve masallardan rendii hayvanlar, bu fobilerle kendini gsteren anlamsz ve ar znt nesneleri olur; allmn dnda byle bir zntnn ortaya k biimini renmek ender olarak mmkndr. Aadaki olay, Dr. Karl Abraham'a borluyum: Bir ocuk eek arsndan korkmakta ve bu korkusunu da eek arsnn renginin ve naklarnn, kendisine korkun yklerden iittii kaplanlar anmsatmasyla aklamaktadr. ocuklarn hayvan fobileri henz daha dikkatli bir zmlemeli aratrmann konusu olmamtr, oysa byle bir incelemeye konu olmaya deerler. Bu savsaklamann nedenleri, bu kadar kk yataki ocuklar zmlemenin g olmas olasldr. Onun iin bu gibi hastalklarn genel anlamnn bilindii sylenemez, ben kendim de bunun anlamnn btn olaylarda ayn olacan sanmyorum. Fakat daha byk hayvanlara yorulan benzer birtakm fobilerin zmlenebilecei kantlanm ve bu yolla srlar aratrmacya almtr. Btn olaylarda incelenen ocuklar olan olduu zaman, korkunun dibinde baba korkusunun olduu ve yalnzca bunun hayvan zerine kaydrld grlmtr. Psikanalizde deneyimi olan herkes hi kukusuz bu gibi olaylar grm ve ayn izlenimi edinmitir. Fakat ben bu konu zerinde ancak geni kapsaml birka rapora iaret edebileceim. Bunun nedeni, bu gibi olaylar zerindeki yaynlarn azldr; fakat bundan genel savmzn yalnzca dank gzlemlere dayanaca sonucu karlmamaldr. rnein ocuklarn nevrozlarn byk bir anlayla inceleyen bir yazar, Odesal M. Wulff'u anacam. Wulff, bir hastaln yksn anlatrken, dokuz yanda bir olan ocuun drt yandayken kpek fobisine tutulduunu syler. "ocuk sokakta koan bir kpek grr grmez alamaya ve 'cici kpek bana dokunma; uslu duracam' diye barmaya balyordu. " 'Uslu durmak'la, 'Bir daha keman almayacam' (Yani mastrbasyon * yapmayacam) demek istiyordu.'' (59). Bundan sonra ayn yazar durumu yle zetler: "ocuun kpek fobisi gerekte kpek zerine kaydrlm baba korkusudur; nk 'kpek, uslu duracam', yani 'mastrbasyon yapmayacam' anlatm gerekte kendisine mastrbasyonu yasaklam olan babasna iaret ediyordu.'' Yazar bundan sonra, benim deneyimimle tmyle birleen ve ayn zamanda bu gibi deneyimlerin bolluuna tanklk eden baz eyler ekler: "Bu gibi (at, kpek kedi, tavuk, vb. evcil hayvan) fobiler, kanmca, ocukluktaki pavor nocturnus kadar sklkla grlr ve genellikle zmlemede kendilerini ana babadan birine kar olan korkunun hayvanlar zerine kaydrlmasyla gsterirler. ok yaylm olan fare fobisinin de ayn mekanizmay tadn savlamaya hazrlanm deilim.'' Jahrburch fr psychoanalytische und psychopathologische Forschungen'in ilk cildinde babas tarafndan tedavim altna verilmi olan "Be yanda bir olan ocuun fobisinin zmlemesi''ni bildirmitim (59).

Bu bir at korkusuydu ve bunun sonucunda da ocuk sokakta yrmek istemiyordu. Hatta atn odasna kadar gireceini ve kendisini sracan sylyordu. Bu gsteriyor ki, ocuk atn dmesi (lmesi) iin iinde duyduu istein bir cezas olarak onun kendisini sracandan korkuyordu.Kendisine gven vererek baba korkusundan ocuu kurtardktan sonra, ocuun kendi iinde babann yokluunun (ayrlmas ya da lmesi) oluturduu isteklerle atmakta olduu grlmt. Yalnzca, yeni almaya balayan cinsel isteklerinin karanlk ynlendirmelerle annesine kar duyduu sevgide babasn kendisine rakip duyumsamakta olduunu aka gstermiti. yleyse bu ocukta, erkek ocuklarn ana babaya kar ald "Oidipus karma'' adn verdiimiz ve ierisinde genellikle nevrozlarn merkezi karman bulduumuz tavrn bir rnei vard. "Kk Hans''n zmlemesiyle totemizm iin ok deerli bir olay, yani bu gibi koullar altnda ocuun duygularnn bir blmn babadan bir hayvana kaydrdn renmekteyiz. zmleme, byle bir kaydrmann, ierik bakmndan hem anlaml, hem de raslantsal olan arm yollarn bize gstermitir. Ayn zamanda bu kaydrmann rgelerini tahmin etmeyi de mmkn klmtr. Anne iin babayla yarmadan doan nefret, ocuun psiik yaamndan yasaksz gemezdi; balangtan beri babas iin duyduu efkat ve hayranln ardna dmek zorundayd, yle ki ocukta babasna kar ifte ya da ift deerli bir duygu vard. Bu ift duygu atmasndan kendini, dmanca duygularn babasnn yerine gelebilecek birisinin zerine kaydrmakla kurtaryordu. Bununla birlikte kaydrma ii sevgi duygularyla dmanlk duygular arasnda bir denklik oluturarak atmay hafifletemiyordu. Aksine, atma duygular, kaydrlm olduu ve ift duygularn evrildii nesne zerinde sryordu. Hi kukusuz, kk Hans atlardan yalnzca korkmuyor, ayn zamanda onlara kar sayg ve ilgi de duyuyordu. Korkusu azalnca Hans kendini korktuu hayvanla zdeletirdi; bir at gibi srad, o zaman babasn sran kendisi oluyordu (60). Fobinin zlnn dier bir evresinde ana babasn dier byk hayvanlarla zdeletirmekten ekinmedi (61). ocuklarn bu hayvan fobilerinde, totemizmin baz niteliklerinin olumsuz bir biimde anlatldn seziyoruz. ocukta olumlu totemizm olay demek gereken gzel bir bireysel gzlemi S. Ferenczi'ye borluyuz (62). Ferenczi'nin anlatt kk Arpad'da totemik ilgiler Oidipus karmayla dorudan doruya ilgili olarak uyanmamakta, narsistik bir temelle, yani hadm edilme korkusuyla balamaktadr. Fakat kk Hans'n gemiine dikkatle baklacak olursa, orada da, babann reme organlar byk olduu iin ocuun ona hayranlk ve korku duyduu, ocuun kendi r#########eme organlarn tehdit etmesinden korkulduunu gsteren birok kant olduu grlr. Hadm edilme karmanda olduu kadar Oidipus karmanda da, baba, ocuun cinsel ilgilerine kar korkulan bir karc roln oynamaktadr. Hadm edilme ve onun yerine geen krlk, ocuun korktuu cezadr (63). Kk Arpad iki buuk yanda, bir yazlkta, tavuk kmesinde iemeye alrken, bir tavuk ocuun reme organn srm ya da gagalam. Bir yl sonra yine ayn yere geldikleri zaman ocuk tavuk oluyor, yalnzca kmesle ve kmeste olup bitenlerle ilgileniyordu, insan gibi konumaktan vazgeerek gdaklamaya ve tmeye balamt. Gzlem dnemi srasnda, be yandayken, yeniden konumaya balamt; fakat btn szlerinin konusu pililer, tavuklar, horozlard. Tavuklardan baka hibir oyuncakla oynamyor, iinde tavuklarla

ilgili bir ey olmayan hibir ark sylemiyordu. Totem hayvanna kar ald tavr tmyle ift bir duyguydu, yani tavua kar ar bir nefret ve sevgi gsteriyordu. Tavuk kesme oyunu oynamaya baylrd. "Tavuk kesildii zaman, onun iin eksiksiz bir len olurdu.Hayvann lsnn evresinde saatlerce dans eder ve bu srada iddetli bir coma durumu gsterirdi" (64). Fakat ondan sonra, kesilen hayvan per, elleriyle okar, kt kulland oyuncak tavuklarn temizler ve okard. Bu garip davranlarn anlamn Arpad'n kendisi aydnlatt. Zaman zaman isteklerini totemik anlatm yntemi yerine gnlk yaamn anlatm yntemiyle dile getiriyordu. Bir gn yle bir ey syledi: "Babam horozdur; ben km, ben pilicim. Bydm zaman tavuk olacam. Daha ok byynce horoz olacam." Bir gn anszn (tavuk kzartmasna benzeterek) "Anne kzartmas" yemek istediini syledi. reme organyla oynamas yznden kendisini hadm etmeyle tehdit ettikleri kadar kendisi de bakalarn aktan aa hadm etmeyle tehdit ediyordu. Ferenczi'ye gre tavuk kmesinde olan bitenlere kar ocuun gsterdii ilginin kkeni kuku duyulamayacak kadar ortadadr: "Tavukla horoz arasndaki srekli cinsel etkinlik, yumurtlama ve civcivlerin kmas, bu ilginin kkenidir." (65). Bu olaylar, ocuun insanlar arasndaki ilikilere kar duyduu cinsel merak doyurmuyordu. Komu bir kadna syledii u szlerde grld gibi nesne isteyi biiminde tavuun yaam kendisine rnek oluyordu: "Seninle, kz kardeimle, kuzenimle ve ayla evleneceim; hayr, ann yerine annemle evleneceim." Bu gzlemler konusundaki dncemizi daha sonra tamamlayabileceiz; imdilik yalnzca totemizmin iki niteliine benzeyen iki nitelie iaret edeceiz, o da totem hayvanla tam bir zdeleme (66) ve hayvana kar ift deerli bir duygu beslenmesidir. Bu gzlemler karsnda totemizmin erkek formlnde totem olan hayvan yerine babay koymakta pekl haklyz. Bunu yapmakla yepyeni ve gzpek bir adm atm da oluyoruz. nk bunu bizzat ilkellerin kendileri sylemekteler; totemik sistemin bugn geerli olduu yerlerde, toteme ata ve ilk baba denmektedir. Biz yalnzca bu budunlarn kulland ve etnologlar artan ve o yzden bu noktay savsaklamaya ynelten bu anlatm olduu gibi alyoruz: Oysa psikanaliz bu noktaya gzmz amakta ve totemizmi aklamaya alrken, onunla totemizm arasndaki ba gstermemizi anmsatmaktadr (67). Bu yer deitirmenin ilk sonucu olduka dikkate deer. Totem olan hayvan eer babaysa, o zaman totemizmin balca iki buyruu, yani onun ekirdeini oluturan iki tabu kural (totem hayvan ldrmeme ve ayn toteme bal kadn cinsel amalar iin kullanmama kurallar) ierik asndan, babasn ldren ve annesiyle evlenen Oidipus'un iki cinayetinin; ve ocukta yeterli derecede itilmemesi ya da yeniden uyanmas yznden btn nevrozlarn ekirdei olan iki ilkel istein aynsdr. Eer bu benzerlik raslantnn aldatc bir oyunu deilse, tarihten nceki zamanlardaki totemizmin kkeni aydnlatlabilecektir. Dier bir deyile, kk Hans'n hayvan fobisi ve kk Arpad'n tavuk saptm nasl Oidipus karman oluturan koullar altnda gereklemise, totemik sistemin de byk bir olaslkla bu koullar altnda olutuu gsterilebilecektir. Bu olanan nasl ortaya ktn gstermek iin totemik sistemin ya da totemik dinin imdiye kadar tartma konusu yapmadmz bir zelliini inceleyeceiz. 4

1894'te len ve fiziki, filolog, Kutsal Kitap uzman ve bir arkeolog, keskin ve zgr dnceli olduu kadar ok ynl bir bilgin olan W. Robertson Smith, The Religion of the Semites (68) adl yaptnda, totem leni denen garip bir trenin balangtan beri totemik sistemin tamamlayc bir paras olduu varsaymn ortaya atmt. Bu varsaymn kant olarak da, elinde o zaman .S. 500 ylndan kalma tek bir belge vard; bununla birlikte eski Samiler arasndaki kurbann i yz zerine yapt zmlemede varsaymna byk bir olaslk derecesi verebilmitir. Kurbanda tanrsal bir kii dncesi olduu iin, burada yksek bir dinsel tapnm evresinden en aa evreye, yani totemizme geri gitme sorunuyla karlayoruz demektir. Robertson Smith'in bu yetkin yaptndan (69) bizim iin byk bir nemi olan kurban ayininin kken ve anlam konusundaki satrlar alacam; yalnzca ok ayrntya giren blmleri ve daha sonraki geliimlerle ilgili olan yerlerini atlayacam. Byle bir parada yaptn zgn sav gcn, akcln okura duyurmak olanakszdr. Robertson Smith, sunakta kurban verilmesi detinin eski dinlerin ayinlerinde temel bir blm olduunu gstermektedir. Kurban btn dinlerde ayn rol oynamakta ve kkeninin, sonular her yerde ayn olan ok genel nedenlere dayandrlmas gerekmektedir. Fakat kurbann (kutsal edim catezogh ierourgia sacrificium) kkenindeki anlam sonraki zamanlarda anlalan anlamndan bakayd: Kurban, tanry bartrma ya da kazanma amacyla tanrya bir tr armaan sunma anlamna geliyordu. Szcn din dnda anlalan anlam, kendini yadsmak demek olan ikincil anlamndan sonralar kmtr. Kurban balangta "tanryla kendisine arkadalk ii"nden baka bir ey deildi. tapanlar arasnda toplumsal bir

Kurban olarak tanrya yenecek ve iilecek eyler getiriliyordu; insanlar tanrlarna kendilerini yaatan et, tahl, meyva, arap ve ya gibi besinleri sunuyorlard. Ancak kurban eti zerine birtakm kurallar ve kuraldlar vard. Tanr, bitki trnden olan kurbanlar yalnzca kendisine brakld halde, hayvan trnden olan kurbanlar kendisine tapanlarla paylayordu. Herhalde hayvan kurbanlar daha eskiydi ve bir zamanlar kurbann tek biimi byleydi. Bitki trnden kurban vermek, ilk meyvalarn sunulmasndan kmtr; topran ve yurdun efendisine bir tr vergi vermek gibi bir eydi. Oysa hayvan kurbanlar tarmdan daha nce balamtr. Dilde kalan izler, tanrya sunulan kurbann onun gerekten besini sayldn kesin olarak gstermektedir. Zamanla tanr maddi olmayan bir varlk olarak grldke, bu gr saldrgan bir nitelik kazand ve tanrya yalnzca etin su blmnn sunulmasyla yetinilmeye baland. Daha sonralar kurban etini dumanlar iinde sunaktan ykselten atein kullanlmasyla tanrlar iin daha uygun bir besin olarak insan besinlerinin sunulmas balamtr. ki kurban, kkensel olarak, kurban edilen hayvanlarn kanyd; sonralar bunun yerine arap konmutur. lkel insan araba, bugn hl airlerimizin de dedii gibi, "zmn kan" gzyle bakard. yleyse atein ve tarmn bulunmasndan nce, kurbann en eski biiminde, kurban etini ve kann tanrlarla inananlar birlikte yiyorlard. nemli olan, her iki tarafn da etten paylarn almalaryd.

zetle, kurban genel bir ayin, btn klann bir treniydi. Temelde btn din bir kamu sorunuydu; dinsel grev, toplumsal borlarn bir parasyd. Kurban ve len btn budunlarda hep birlikte bulunurdu; her kurbann bir bayram vard, hibir bayram kurbansz kutlanmazd. Kurban leni, herkesin seve seve kendi karlarnn stne ykseldii, toplumun ve toplumla birlikte tanrnn ykseltildii bir vesileydi. Genel kurban leninin ahlksal gc, hep birlikte yeme ve ime kurallar zerine kuruluydu. Bakalaryla birlikte yeme ve ime, ayn zamanda topluluun ve karlkl ballklarn tanndnn bir iareti ve dorulanmasyd; kurban yeme inananlarn arasndaki ilikileri glendirerek btn inananlarn bir tanrya erdiini dorudan doruya gstermeye yaryordu. Bugn l Araplar arasnda yaamakta olan baz detler, bir arada yemek yemenin oluturduu balayc gcn dinsel bir etmen olmadn, ama bu yemekten sonra oluan karlkl borlarn yeme ediminin sonucu olduunu kantlar. Bir Bedeviyle birlikte bir lokma yiyen ya da stnden bir yudum ien bir kimsenin artk ondan bir dman olarak korkmasna gerek yoktur, onun koruma ve yardmna her zaman gvenebilir. Birlikte yenen yemek bedende kald kabul olunmakla birlikte, bu sonsuza kadar sremez. te bunlarn anladklar birlik ba dncesi bu kadar gerekidir; glenmesi ve srmesi iin yinelenmesi gerekir. Fakat ortaklaa yeme ve imeye yklenen bu balayc g nereden kyor? En ilkel toplumlarda tek koulsuz ve srekli olan ba, akrabalk badr. Bir topluluun bireyleri her zaman birbirinin yannda ve birbirine baldr. Akrabalar, yaamlar ortak bir yaamn ayr ayr paras saylabilecek derecede birbirlerine maddi olarak bal saylan bir insan beidir. Bu akrabalardan bir birey ldrlrse, oyman kan akmtr demezler, kanmz akmtr de rler. Oymak ilikisini anlatan brani sz udur: "Sen benim bel kemiim ve etimsin". yleyse akrabalk ortak bir zde birleme anlamna gelir. Akrabalk yalnzca bizi douran ve style besleyen annemizin znn bir paras olmamzdan ileri gelmez, sonralar yenen ve vcudu yeniletiren besin araclyla da akraba olunur ve bu akrabalk glendirilir: Bir kimse dier bir kimsenin tanrsyla birlikte yemek yerse, onun da kendisinin znden olduu sylenir; onun iin yabanc saylan bir kimseyle birlikte asla yemek yenmez. yleyse kurban yemei, ancak bir soptan (kin) olanlarla birlikte yemek yenebilir kural uyarnca, kkensel olarak bir akraba leniydi. Bizim toplumumuzda yemek, aile yelerini birbirine balar; oysa kurban yemeinin aileyle bir ilgisi yoktur. Sopdalk (kinship) aileden daha eskidir; bildiimiz en eski aileler hep ayr ayr akrabalk beklerine bal olan kimseleri ierir. Erkekler yabanc oymaktan kadnlarla evlenmi ve ocuklar annenin oymana gemitir; erkekle ailenin dier bireyleri arasnda hibir akrabalk yoktur. Byle bir ailede ortak hibir yemek yoktu. Bugn bile ayr ve yalnz yerler ve totemizmin yemek konusundaki dinsel yasaklar ou kez onlar karlar ve ocuklaryla birlikte yemek yemekten alkoyar. imdi yine kurban hayvana dnelim. Sopdalarn hayvan kurban olmakszn toplanmadn grdk; fakat byle bir ayin vesilesi dnda hibir hayvann kesilmemesi de anlamldr. nsanlar hi dnmeksizin meyve yer, evcil hayvanlarn stn ierler; fakat dinsel yasaklar bir bireyin evcil bir hayvan yemek iin kesmesini kesinlikle nler. Robertson Smith, hi kukusuz, her kurbann kkensel olarak bir oymak kurban olduunu syler, bir kurban hayvann ldrmek kkensel olarak bireye yasak olan ve ancak btn sopdalar sorumluluu zerlerine aldklar zaman yasal olan edimlerle ilgiliydi. lkel insanlarn bu nitelie sahip yalnzca bir tr davranlar vardr ve onlar da sopun ortak kannn kutsallna dokunan edimlerdir. Hibir bireyin alamad ve ancak oyman btn bireylerinin rzas ve katlmyla kurban edilecek bir yaam,

sopun bir bireyinin yaamyla ayn dzeydeydi. Kurban yemeinde bulunan her konuun, kurban hayvannn kanna katlmas, sopda su ileyen bir bireyin ancak btn sop tarafndan ldrlebilecei kuralnn iki ayr anlatmdr. Dier bir deyile, kurban hayvan sopun bir organ gibidir; kurban kesen topluluk, topluluun tanrs, kurban edilen hayvan hepsi bir kandandr ve ayn oyman yesidir. Robertson Smith, birok kanta dayanarak kurban hayvann eski totemhayvanla bir grmektedir. Daha sonraki bir evrede iki tr kurban ortaya kmtr, biri genellikle yenebilen evcil hayvanlarn kurban, dieri temiz olmad iin yasak olan hayvanlarn allmn dndaki kurban. Daha ok incelenince, bu kirli hayvanlarn kutsal hayvanlar olduu ve tanrlara kurban edildii, kkensel olarak tanrlarla yeniletirildii ve kurban kesmekle inananlarn tanr ve hayvanla olan kan balarn belirttii grlr. Fakat allm kurbanlarla "mistik'' kurbanlar arasndaki bu fark daha eski zamanlarda yoktu. Balangta btn hayvanlar kutsald, etleri yasakt ve ancak ender durumlarda yenebilirdi, o da btn sopun katlm olmak kouluyla. Bir hayvann kesilmesi sopun kannn akmasna neden olur ve bunun iin ayn alkanlk ve gvenceyle yaplmas gerekirdi. Evcil hayvanlarn evcilletirilmesi ve sr cinsinden hayvanlarn retilmesi, ilk zamanlarn saf ve iddetli totemizmine her yanda son vermi olur (70). Fakat "pastoral din''de hl evcil hayvanlara yklenen kutsallk, bize onun totemik i yzn gsterecek kadar aktr. Hatta klasik zamanlarn sonlarnda bile birok yerde kurbandan sonra kurban sahibinin sanki kendisinden alnacakm gibi kama zorunluluu vard. Eski Yunanistan'da bir zamanlar kz ldrmenin gerekten cinayet saylmas yaygnd. Atina'nn Bouphonia leninde, kurbandan sonra, lene katlan herkesin arld resmi bir mahkeme kurulurdu. Muhakemede en sonunda cinayetin suunun baa balanmasna karar verilir ve bunun zerine de bak denize atlrd. Hayvan sopda sayld iin onu ldrmekten korkulmasna karn, zaman zaman resmi trenlerle hayvan ldrmek, etini ve kann oymak yeleri arasnda paylamak zorunlu olmutur. Byle davranmay gerektiren buyruk, kurbann i yznn en derin anlamn aa vurmaktadr. Gryoruz ki, daha sonraki zamanlarda birlikte yemek yeme, vcutlara giren ayn ze katlma, yeler arasnda kutsal bir ba kurmaktadr: En eski zamanlarda bu yalnzca kutsal bir kurbann zne katlma anlamna geliyordu. Kurbanla ldrmenin kutsal gizinin nedeni, yeleri birbirine ve tanrlarna balayan ban ancak bu lmle kurulabilecei dncesidir (71). Bu ba, kurban leniyle etine ve kanna katlan btn yeleri birletiren kurbanlk hayvann yaamndan baka bir ey deildir. Bu dnce, daha sonraki dnemlerde bile herkesi birbirine balayan kan balarnn temeliydi. Bir zde birleme biimindeki kan akrabal gibi gereki bir dnce, bu akrabal niin zaman zaman kurban yeme gibi fiziki ilemlerle tazelemek gerektiini bize anlatr. Robertson Smith'in bu dncelerindeki temel noktalar zetlemek iin burada duralm. zel mlkiyet dncesi ortaya kt zaman kurban, tanrya verilmi bir armaan, insann mlkiyetinden tanrnn mlkiyetine bir gei saylyordu. Fakat bu yorum, kurban ayininin btn zelliklerini aklayamaz. En eski zamanlarda kurban hayvannn kendisi kutsald, yaamna dokunulamazd. Btn oymak bireylerinin birbirleriyle ve tanryla zdeliklerini hayvann etini yemek yoluyla salamak iin, onun yaam, ancak tanr huzurunda btn oymak

halknn hazr bulunduu ve gnaha katld bir yerde alnabilirdi. Kurban bir dinsel edim, kurban hayvannn kendisi de sopun yelerinden biriydi. Gerekte bu hayvan eski totem hayvan, yani ilkel tanrnn kendisidir, onun ldrlmesi ve yenmesiyle oyman bireyleri olduklar gibi kalyor ve tanryla benzerliklerini salyorlard. Robertson Smith kurbann i yz zerine yapt bu zmlemeden antropomorfik tanrlarn tapld evreden nce totemin belirli zamanlar da ldrlmesinin ve yenmesinin, totem dininin nemli bir blm olduu sonucunu karr. Byle bir totem leninde yaplan trenleri, ona gredaha sonraki zamanlarla ilgili olan bir kurban bayram betimlemesinden reniyoruz. Saint Nilus .S. IV. yzylda Sina l'nde yaayan Bedevilerin bir kurban detini bize betimler. Kurban olan deve balanm ve talardan kurulu kaba bir sunak zerine konmutur; oyman nderi katlanlar bir ilahiye davet ederek sunan evresinde kez dndrr, hayvana vurulan ilk darbeyle fkran kan ier. Ondan sonra btn topluluk hayvann zerine ullanr, henz daha titreyen cesedi kllaryla paralayarak i i o kadar aceleyle yerler ki, bu kurbann, uruna kestikleri sabah yldznn douundan gnein nlar arasn da kayboluuna kadar geen ksa sre iinde btn kan, eti, derisi, kemikleri ve barsaklar smrlr. Birok kanta gre ok eski bir gemii olan bu barbarca ayin ender bir det deil, sonraki zamanlarda birok deiiklie urayan totem kurbannn ilk genel biimiydi. Birok yazar, bu totem leni dncesine nem vermemektedir. nk totemizm evresinde bunu dorudan doruya gzlemleme yoluyla aratrmann olana yoktur. Robertson Smith gsterdii baka rneklerde, Azteklerin kurban lenini anmsatan insan kurban etmelerinde, Amerika'da Ouataouaklarn ayn boyun ayn kurbannda dinsel bir tren olma anlamnn ak olduunu syler. Frazer, son kan byk yaptnn iki blmnde de bu ve buna benzer olaylar uzun uzadya anlatr (72). Kaliforniya'da yrtc bir tr byk ahine tapan bir Kzlderili oyma, bu hayvan her yl bir defa dzenledii ayinlerle ldrr, ondan sonra ku iin yas tutulur, derisi ve tyleri saklanr. Yeni Meksika'daki Zuni yerlileri de kutsal kurumlar iin ayn eyi yaparlar. Orta Avustralya oymaklarnn ntiiuma ayinlerinde Robertson Smith'in varsaymlarna tmyle uygun bir nitelik grlyordu. Yenmesi yasak olan toteminin artmas iin sihir yapan her boy, baka boylar bu toteme dokunmadan nce bir tren yaparak onun bir blmn yemek zorundayd. Frazer'e gre, dier durumlarda yasak olan totemin kutsal trenle yenmesinin en iyi rnei Bat Afrika'da Binilerin gmme treninde grlr (73). Baka durumlarda yasak olan totem hayvann dinsel trenle ldrlmesi ve ortaklaa yenmesinin totem dininin nemli bir nitelii olmas sorununda biz Robertson Smith'i izleyeceiz (74). 5 imdi bu totem yemei evresini ele alarak onu ncelikle dnlmesi olana bulunmayan baz olas niteleklerle ssleyelim. imdi elimizde, totemini haince bir ayinle ldren, onun i olarak kann, etini ve kemiklerini yiyen oymak var. Ayn zamanda da oyman yeleri toteme yknerek giyimlerini deitirmekte ve sanki onunla ortak ayin yerlerini belirtmek ister gibi onun btn ses ve davranlarna yknmektedir. Bundan baka btn bireylere yasak olan ve ancak herkesin katlmyla doru saylabilen ve bu ldrme ve len trenine

herkesin katlmak zorunda olduu bir iin yapld da bilinli olarak bilinmektedir. Bu i yapldktan sonra ldrlen hayvan iin alanmakta ve yas tutulmaktadr. lm yas zorunludur; nk olas bir ceza korkusu bunu gerektirmektedir ve balca hedefi, Robertson Smith'in buna benzer bir vesilede iaret ettii gibi, herkesi kendini ldrme sorumluluundan temize karmaktr (75). Fakat bu yastan sonra, btn itepileren zincirlerinin krlmas ve istenildii gibi doyurulmasna izin verilmesi anlamna gelen byk bir len neesi gelir. Burada bayramn i yzn kolayca anlayabiliriz. Bayram, bir yasan resmi olarak inenmesine izin verir ya da bunu zorunlu klar. Bayramlara zg ar davranlar herkes bir bayram durumuna girsin gibi bir buyrukla yapmaz, bayramn i yznn kendisinde arlk vardr; bayram durumu, dier durumlarda yasak olan eylerden kurtulmayla ortaya kar. Fakat totem hayvann lmyle tutulan yasn, bu bayram havasnn ortaya kmasyla ne ilgisi var? Eer insanlar, dier durumlarda kendilerineyasak olan totemi ldrmekle mutlu oluyorlarsa, neden onun iin yas tutuyorlar? Oyman yelerinin totemi yeme yoluyla kutsallatn ve bunu yapmakla ayn zamanda totemle ve birbirleriyle olan zdeliklerini de glendirdiklerini grmtk. Totemin znde bulunan kutsal yaam kendi nefislerine geirmeleri bu bayram durumunu ve onun btn sonularn aklayabilir. Psikanaliz bize, totem hayvann gerekte babann yerine konmu bir ey olduunu gstermitir, bu bize karlatmz tutarszl, yani totemin ldrlmesinin sradan durumlarda yasak olmasn ve ldrld zaman da bayram edilmesini, dier yandan da hayvan ldrld zaman yas tutulmasn aklar. Bugn hl ocuklarmzda bulunan ve ou kez erginlerin yaamnda da sren baba karmann bir nitelii olan ift duygu, bylece babann yerine geen totem hayvana dein geniletilmektedir. Ancak eer psikanalizin totemi bu yorumlama biimini, totem leniyle ve Darwin'in betimledii ilk insan toplumlaryla karlatrrsak daha iyi anlarz ve bize imgesi bile grnse, imdiye kadar birbirinden ayrlan birok olay arasnda beklenmeyen bir birlik kurma gibi bir yarar olan bir varsaym elde etmi oluruz. Darwin'in gsterdii ilk sr, kukusuz, totemizmin balamasna uygun deildir. Bu srde btn kadnlar kendine saklayan, byyen oullar srden kovan gl, kskan bir baba vard. Toplumun bu ilk durumu hibir yerde grlmemitir. Bugn henz baz oymaklarda egemen olan en ilkel rgt, eit haklara sahip, totem sisteminin kurallarna bal bireylerden kurulu ve anaerkillie, yani anne tarafndan akrabala dayanan insan topluluklardr. Bu, tekinden kabilir mi ve kmsa bu nasl olabilir? Buna, savmz totemin kutlandrlmas olayna dayayarak yant verebiliriz: Bir gn (76) srden kovulmu olan kardeler birleir, babalarn ldrerek yer ve bylece babann srsne bir son verirler. Her birinin tek bana yapmasna olanak olmayan bir ii el birliiyle yapmaya cesaret eder ve baarabilirler. Ekindeki bir derecelik bir ilerlemenin, rnein yeni bir silahn icadnn onlara bu stnlk duygusunu vermesi olasdr. Kukusuz bu yamyam vahiler kurbanlarn yemitir. Bu gl ilk baba, btn kardelerin kskand ve korktuu bir rnekti, imdi onu yeme yoluyla onunla zdelemi olmakta ve her biri onun gcnden bir para kazanmaktadr. nsanln belki de ilk bayram olan totem leni, bu cinayetin birok eyi, toplumsal rgtlenmeyi, ahlk

kurallarn ve dini balatan bu unutulmaz olayn yinelenmesi ve anlmas olmutur (77). Bu sonular kabul edebilmek iin varsaymmzdan tmyle ayr olarak yalnzca birleen kardeler beinin, ocuklarda ve nevrozlularda grdmz baba karmandaki ift duygunun ierii olan kart duygularn etkisi altnda bulunduunu kabul etmemiz gerekir. Oullar cinsellik ve erk isteklerinin yolunda olanca gcyle karlarna ka n babadan nefret ediyor ama ayn zamanda onu seviyorlar ve ona hayranlk duyuyorlard. Onu ortadan kaldrmakla nefretlerini doyurduktan ve onunla zdeleme isteklerini gerekletirdikten sonra itilen efkat itepileri bu kez grnmeye balar (78). Bu bir pimanlk biiminde olmu ve genel olarak duyulan pimanlkla birleen bir gnah duygusu ortaya kmtr. O zaman l, yaayanlardan daha gl olmaya balamtr. Bugn bile insanlarn sonunda bunu grrz. Babann salnda yasaklad eyleri (psikanalizin bize ok iyi gsterdii ve "arkadan gelen baeme'' adn verdiimiz ruh durumuyla) imdi kendileri yasaklamaktadr. ledikleri cinayeti babann yerine konan totemi ldrmenin yasak olduunu ilan etmekle onarmakta ve kadnlarnn herkese serbest olduunu reddetme yoluyla cinayetin yararndan vazgemektedirler. Bylece totemizmin temel iki tabusu oulun gnah duygusundan ortaya kmaktadr, ite bu nedenden tr bunlar Oidipus karmann itilmi iki isteine denk dmektedir. Bu tabulara baemeyenler, ilkel toplumun tek derdi olan iki suu ilemi olur (79). Ahlkn balangcn oluturan totemizmin iki tabusu psikolojik bakmdan denk deerde deildir. Bunlarn biri, yani totem hayvann ldrlmemesi tmyle etkili, acl rgelere dayanr; baba ortadan kaldrlmtr, gerekte hibir ey onun yerini tutamayacaktr. Oysa dierinin, yani ensest yasann, bundan baka, uygulamada gl bir temeli vardr. nk cinsel gereksinimler onlar birletiren bir ey deil, birbirine dren bir eydir. Geri kardeler babay yenmek iin glerini birletirmise de, kadnlar karsnda birbirlerinin rakibiydiler. Hepsi de babalar gibi kadnlar kendi tekellerine almak istiyordu, birbirleriyle dvrken oluan yeni rgt yok olabilirdi. nk artk babann roln baaryla oynayacak ve hepsinden daha gl olan biri yoktu. yleyse, birlikte yaamak istiyorlarsa (belki de birok deneyimden sonra grlen buydu), kardeler iin ensest yasan koymaktan baka are yoktu. O zaman hepsinin istedii ve hatta uruna nce babalarn ortadan kaldrdklar kadndan vazgeiyorlar, bylece srgnlkleri srasnda byk bir olaslkla alm olduklar homoseksel duygulara ve etkinliklere dayanan bu rgtkurtarm oluyorlard. Bachofen'n kefettii ana hakk kurumunun tohu munun bu durum olmas olasdr, daha sonralar babaerkil aile rgt buna bir son vermitir. te yandan totemizmin bir din giriimi olarak dnlmesi sav, totem hayvann yaamn koruyan teki tabuyla ilgilidir. Oullarn duygular babann yerine hayvanda doal ve uygun bir vekil bulmutur; fakat ona kar gsterdikleri yreksiz davran, pimanlk gsterme gereksiniminden daha glyd. Gnahlarnn yakc duygusunu dindirmek ve babayla bir tr uzlama salayabilmek iin, belki de babann bu vekilini kullanmak istemilerdir. Totemik sistem babayla bir tr uyuma biimi olmutur; baba, ocuk fantezisinin kendisinden bekledii her eyi, koruma, zen ve sabr gstermeyi sz verir, buna karlk da yaamna sayg gstermek, yani gerek babay ortadan kaldran davran toteme kar yinelememek iin sz verilir. Totemizmde bunu yasallatran bir aba vardr. "Eer baba bize totem gibi davranrsa, biz de asla onu ldrmeye kalkmayz.'' Bylece totemizm, durumu tatlya balamaya ve insana kkenini borlu olduu olay unutturmaya yardm etmitir.

Bu noktada her dinin zyapsn belirleyen baz zellikler ortaya kmtr. Totem dini, oullarn duyduu gnah duygusundan, bu duyguyu dindirmek ve incinmi babay, yeniden baemeyle bartrma giriiminden domutur. Btn daha sonraki dinlerin de ayn sorunu zmlemeye abalamann bir sonucu olduunu gsteren belirtiler vardr, yalnz bu abalamaya sahne olan ekinin dzeyine ve ald yola gre ayr ayr biimlere brnmlerdir, yoksa hepsi de ekinin balangc olan ve bundan sonra da insanln yakasn bir daha brakmayan ayn byk olaya karlk olarak olumutur. Bundan baka yine bu evrede totemizmde ortaya kan ve dinde ballkla korunan bir zellik daha vardr. Kart duygulardaki gerginlik belki de hibir arala rtbas edilemeyecek kadar bykt ya da psikolojik koullar bu kart duygular her ne biimde olursa olsun zmlemeye hi uygun deildi. Baba karmana bal olan ift deerliliin totemizmde ve btn dinlerde de srdn kolayca grebiliriz. Totemizm dininde yalnzca pimanlk grnmleri ve uyuma giriimleri deil, babaya kar kazanlan utkunun kutlanmas da vardr. Bundan elde edilen doyum duygusu totem lenindeki anma trenini ortaya karr. Bu trende "sonradan gelen baeme''nin koyduu yasaklar kaldrlr, totem hayvan kurban etmekle baba ldrmn yinelemeyi bir greve dntrr, bu ldrmn salad yararlar, yani baba erkinin ele geirilmesi, yaamn deien etkileri altnda ortadan kalkmaya her yz tutuunda bu grev yinelenir. Oulun babaya kar koymas olayna, ou kez en dikkate deer giyimlerde ve bambaka biimler altnda daha sonraki dinlerin oluumunda raslarsak amamalyz. Buraya kadar dinde ve ahlkta (bunlar totemizmde birbirinden pek o kadar ayrlmamt) babaya kar duyulan sevgi duygularnn pimanlk biimine dnmesinin sonularn gstermisek de, baba ldrmne neden olan asl eilimlerin stnlnn srdn unutmamalyz. Bu byk deimenin dayand toplumsal duygular ve kardelik duygular, bundan sonra gelen dnemlerde toplumun gelimesi zerine en byk etkiyi yapmtr. Ortak kann kutsallatrlmas ve oymak yaamnda dayanmann nemi bunun anlatmdr. Kardeler, herkesin yaamn gvenceye almakla babalarna yaptklarnn bakalarna da yaplmayacan gstermektedir; babann sonunun yinelenmesine engel olmaktadrlar. Dinsel dncelerle ortaya kan totemi ldrme yasana imdi toplumun bir de karde ldrmeyi yasaklamas eklenmektedir. Ancak ldrme yasann boy yelerini snrlandrmaktan kmas ve yalnzca "ldrmeyeceksin'' biimini almas, ok daha sonradr. Balangta karde oyma, baba srsnn yerini almakta ve kan ba da bu konuda gvence vermektedir. Toplum, artk ortak cinayette su ortakl zerine, din, gnah ve arkadan gelen pimanlk duygusu zerine kurulmu olmaktadr, ahlksa ksmen toplumun zorunluluklar ve ksmen de bu gnah duygusunun buyurduu af dileme zerine kurulmaktadr. Bylece psikanaliz, totemik sistem konusundaki daha yeni dncelerin aksine ve daha eski dncelere uygun olarak gerek totemizmle ekzogami arasnda sk bir balant olduunu, gerekse bunlarn kkenlerinin ayn zamana denk dtn kabul etmeyi gerektirmektedir. 6 Dinlerin totemizmden balayarak bugnk durumlarna kadar geirdii gelime evrelerini tartmaya kalkmaktan beni alkoyan birok gl nedenin etkisi altndaym. Yalnzca, belirgin bir biimde kendini gsteren iki ipucunu izleyeceim: totem kurbanyla baba-oul ilikisi (80).

Robertson Smith, eski totem leninin kurbann zgn biimi olduunu bize gstermitir. kisinin de anlam ayndr: Yani birlikte yemek yemekle kutsallamaktr. Kurbanda, ancak btnn katlmyla dindirilebilecek olan gnah duygusu da srer. Buna ek olarak, huzurunda kurbann kesildii varsaylan boy tanrs da vardr ve o da, boyun bir bireyi gibi yemee katlr ve bu yeme edimiyle boy kendisini onunla zdeletirir. Acaba tanr kkensel olarak kendisine yabanc olan byle bir duruma nasl gelmitir? Bunun yant u olabilir: Bu srada -ne zaman olduunu kimse bilmez- tanr dncesi ortaya km, btn yaama egemen olmu, olduu gibi kalmak isteyen her ey gibi totem leni de kendini yeni sisteme uydurmak zorunda kalmtr. Bununla birlikte bireyler zerindeki psikanaliz incelemeleri, bize zellikle tanr kavram rneinin hep baba olduunu, tanryla kiisel ilikimizin vcudumuzun babasna olan ilikisine baml olduunu, onunla birlikte dalgalanp deitiini retmektedir. Tanr aslnda ykseltilmi bir babadan baka bir ey olmamtr. Totemizmde olduu gibi burada da psikanaliz, tpk ilkellerin totemlerine ata dedikleri gibi tanrya baba diyen dindara inanmay tlemektedir. Tanrnn psikanaliz tarafndan aydnlatlmayan btn die r kken ve anlamlar ne olursa olsun, eer psikanalizin dikkate alnmaya deer bir deeri varsa, babann tanr kavramndaki paynn ok nemli olmas gerekir. Fakat baba ilkel kurbanda iki defa temsil edilmi oluyor demektir, birincisinde tanr olarak, ikincisinde de kurbanlk totem hayvan olarak temsil edilmi olmas gerekir, psikanalizin verdii snrl hal suretlerini kabul edersek, bunun mmkn olup olmadn ve anlamnn ne olabileceini aratrmamz gerekir. Tanrnn kutsal hayvanla (totem ve kurban edilen hayvanla) birok ilikisi olduunu biliyoruz: 1. Genellikle bir hayvan, hatta bazen birok hayvan her tanr iin kutsaldr. 2. Baz kurbanlarda, zellikle kutsal kurbanlarda, "gizemli'' kurbanlardan tanr araclyla kutsallatrlan hayvann kendisi tanrya kurban edilir (81). 3. Tanrya ou kez bir hayvan biiminde sayg gsterilir ya da dier bir bakmdan, hayvanlar totemizm dneminden ok sonra da tanr gibi sayg grmlerdir. 4. Mitlerde tanr sk sk bir hayvan biimine, ou kez kendisine k utsal olan hayvann biimine sokulur; bylece tanrnn kendisinin hayvan olduu ve dinin daha sonraki evresinde hayvandan geldii varsaym apak olur. Fakat totemin kendisini, babann yerine geirmeden baka bir ey olmadn da dnrsek, birok tartmadan kendimizi kurtarrz. yleyse totemin, babann yerine ilk geen biim olmas, babann kendi insan biimini yeniden kazand daha sonraki bir dnemde, tanrnn babann dier bir biimi olmas gerekir. Btn dinsel evrimin kknden byle yeni bir rnn, yani babaya zlemin ortaya kmas, zamanla babayla ve belki de hayvanla ilikide oluan bir deiikliin sonucunda mmkn olmu olabilir. Hayvandan ruhsal bir soumann balamasn, ayn zamanda hayvanlarn evcilletirilmesiyle totemizmin bozulmaya balamasn bir yana braksak bile, bu deiiklikleri yine de kolayca ortaya karabiliriz (82).

Babann yenilmesiyle ortaya kan durumda, zaman getikte son derece oalan bir baba zlemiyaratmas gereken bir etmen vard. nk babay ldrmek iin glerini birletirmi olan oullarn her biri, baba gibi olma isteinin basks altndayd, bu isteklerini babann yerine koyduklar eyin paralarn totem leninde birletirmelerinde gstermilerdir. Karde oymann her bir bireye yapt bask sonucunda, bu istek doyurulmam olarak kalmtr. Hi kimsenin babann tam erkini elde etmesine (hepsinin arad ey bu olduu halde) izin verilmemi ve hi kimse de bunu baaramamtr. Bylece oullar cinayete ynelten, babaya kar duyulan bu ac duygunun zaman getike dinmi ve baba zleminin oalm olmas mmkndr; ierii oullar babaya baml klma istei kadar gl olan, yenilgiye uram babann yasaklarndan kurtulu demek olan bir ideal domas mmkndr. Boyun bireyleri arasndaki eski demokratik eitlik, ekindeki deiikliklerin ie karmas yznden artk srdrlemezdi; bunun sonucu olarak da eski baba idealini, stn bir bireye sayg gstererek onu tanr aamasna ykseltme yoluyla, yeniden canlandrma eilimi uyanmtr. Bir adamn tanr olmas, tanrnn lmesi gibi, bize bugn irkin grnen bir dnce klasik Antikite'nin dncelerine bile uymayan bir dnce deildi (83). Fakat boyun kendi atas sayd ldrlm babann tanrlatrlmas, totemle daha nce yaplan szlemeden daha nemli bir af dileme abasyd. Belki de her yerde baba tanrlardan nce gelen byk ana tanrlarn bu evrimdeki yerini gstermem olanaksz. Fakat baba-oullar ilikisindeki deiikliin yalnzca dine zg kalmad kesin gibidir, babann sessizliinden etkilenen insan yaamnn dier cephesine, yani toplumsal rgte dein doal olarak geniletilmitir. Baba-tanr kurumuyla babasz toplum yava yava ata erkil bir duruma gelmitir. Aile, daha nceki ilk srnn yeniden kurulmas ve ayn zamanda babalarn eski haklarnn byk bir blmnn kendilerine geri verilmesi demekti. Bu durumda, yine aile bakan babalar vard; fakat karde oymann elde ettii toplumsal baarlardan vazgeilmemiti ve yeni aile bakanlaryla hibir snr tanmayan eski baba arasndaki asl fark, dinsel gereksinimin, yani babaya kar duyulan doyurulmam zlemin snmemesini salayacak kadar bykt. yleyse boyun tanrsndan nce baba, kurban sahnesinde gerekte iki kez, yani bir keresinde tanr olarak, ikinci keresinde de kurbanlk totem hayvan olarak grnyor demektir. Fakat bu durumu anlamaya alrken, bunu stnkr bir benzetme deyip geivermek isteyen, bu olutaki tarihsel evreleri unutan yorumlara kar uyank davranmalyz. Babann iki biimde grn, sahnenin birbiri ardna gelen iki anlamna denk der. Gerek babaya kar duyulan ift duygular, gerekse oullarn sevgi duygularnn dmanlk duygularn yenmesi, burada esnek bir anlatm bulmaktadr. Bunda babann yenilgiye uratlmas, drlmesi oullarn en byk utkusunu gsteren gere olmaktadr. Kurbann hemen her tarafta kazand anlam, yaplan kt davrann ansnn yaamas durumunun kendisinde, yaplan aalamaya karlk babann doyumunu salayacak bir ey bulmasdr. Daha sonraki evrelerde hayvan kutsalln yitirir, kurbanla totemin kutlamas arasndaki iliki ortadan kalkar; kurban ayini yalnzca tanrya bir armaan sunumu, tanr uruna bir zveriyi simgelemeye dnr. Bu dnemde tanrya insann stnde o kadar yksek bir yer verilmitir ki, ancak arac rol oynayan bir rahibin araya girmesiyle kendisiyle ilikiye girilebilir. Bu srada toplumsal dzen de ataerkil sistemi devlete dntren tanr krallar ortaya karr. Tahtndan indirilen ve yeniden yerine geen babann cnn ok haince

olduunu syleyebiliriz; nk bu alma, son derece gl bir yetke biiminde kendini gstermitir. Yola getirilen oullar bu yeni ilikiyi, eski gnah duygularndan kurtulmak iin kullanmlardr. O zaman oluan kurban artk onlarn ii deildir. Bu kurban ancak tanr istemekte ve buyurmaktayd. Tanrnn kendisi iin kutsal olan, ama gerekte kendisinden baka bir ey olmayan hayvan ldrmesine ilikin efsane ite bu evreyle ilgilidir. Bu olay, toplumu ve gnah duygusunu balatan byk yanln olas en byk yadsnmasdr. Bu kurban treninde ikinci bir amaz anlam daha vardr. Daha nce babann yerine konan tanrnn, imdi daha yksek bir tanr kavramna yer vermesine raz oluu anlatr. Sahnenin grnndeki alegorik yorum, tanrnn hayvana kar utku kazanm olarak simgelendiini sylemekle, pskianalizin yorumuna ancak kaba bir biimde denk dmektedir. (84). Fakat ataerkil yetkenin yeniden doduu bu dnemde baba karmayla ilgili olan dmanca itepilerin tmyle yok edildiine inanmak yanl olur. Tam tersine, baba yerine iki yeni biimin, yani tanrlarn ve krallarn ilk egemenlik evreleri, bize dinin zyapsal zellii olan ift tavrn en gl anlatmn aka gstermektedir. Frazer byk yapt olan The Golden Bough'da, Latin boylarnn ilk krallarnn, tanr rol oynayan ve bu rolnde zel bayramlarda trenle kurban edilen yabanclar olduu sansn ileri srmektedir. Bir tanrnn yllk kurban edilii (kendi kendini kurban bundan farkldr) Sami dinlerin nemli bir nitelii olarak grnmektedir. Dnyann eitli insan yaayan yerlerinde yaplan insan kurban treni, bu insanlarn yaamlarna tanrnn temsilcileri sfatyla son verdiklerini kesin olarak gstermektedir. Bu kurban detinin izlerini daha sonraki zamanlarda, canl kii yerine cansz bir eyin (manken) taklidinin konmasnda buluruz. Ne yazk ki hayvan kurbann incelediim kadar salkl bir incelemeye giriemeyeceim, teheoanthropik tanr kurban, kurbann en eski biimlerini kesin olarak aydnlatr. Fakat kesin kanmza gre, kurban ediminin nesnesi hep ayn ey olmutur, bu ey de bir tanr olarak sayg gsterilen eyin, yani babann kendisidir. Hayvan kurbannn insan kurbanyla ilikisi sorunu imdi kolaylkla zlebilir. lk hayvan kurban zaten insan kurbannn, yani babann ldrlmesinin yerine geirilmiti ve babann yerine geirilen ey yeniden insansal biimini alnca, yerine geirilen hayvan da insan kurban biimine geti. Bylece ilk byk kurban ediminin ans, btn unutma abalarna karn yok edilemez olduunu gstermektedir. nsanlar bu kurban ediminin nedenlerinden mmkn olduu kadar kendilerini kurtarmaya abaladklar anda o yine eski biimini deitirmeksizin bu kez tanr kurban olarak ortaya kmaktadr. Bu yeniden grn birtakm yeniden yorumlamalarla mmkn klan dinsel dnn geirdii evrim aamalarn burada tmyle gsterecek deilim. Kurban insanln ilk tarihinin bu byk olayna geri gtrme dncesinden hi kukusuz ok uzak olan Robertson Smith, eski Samilerin tanrnn lmn kutladklar len trenlerinin "efsanevi bir trajedinin ansnn anlmas'' olduunu, bu trenle birlikte yaplan alamalarn zelliklerinin kendiliinden sevimli olmayp zorlayc bir nitelik gsterdiini, bunun tanrsal bir fkeden korku olduunu bize syler (85). Bu yorumun doruluunu kabul edebilecek durumdayz, kurban bayramn kutlayanlarn duygularnda szn ettiimiz durumun dorudan doruya anlatmn grrz.

imdi, dinlerin daha sonraki geliiminde bu iki temel etmenin, yani ou lun gnah duygusuyla bakaldrma duygusunun asla kaybolmadn bir gerek olarak kabul edebiliriz. Dinin ortaya koyduu sorunun zmne doru yaplan her giriim, birbirine kart iki ruhsal gcn uzlatrlmas giriimleri, ekin deimelerinin, tarihsel olaylarn ve ruhsal i deimelerin belki de hep birden etkisi altnda, yava yava ortadan kalkar. Oulun, kendini baba-tanrnn yerine koyma abas gittike daha belirgin olarak gzkmektedir. Tarmn ortaya kmasyla ataerkil ailede oulun nemi artar . O zaman oul, ana-topra altst ederek ilemekte simgesel anlatmn bulan ensesti libidosuna yeni bir anlatm verme cesaretini gsterir. Attis, Adonis, Tammuz, vb. tanr biimleri ortaya kar; bunlar bereket tanrlar olduu kadar ana-tanrlarn yaknlk gstermesinden yararlanarak babaya bakaldran ve anneleriyle ensest yapan gen tanrlard. Fakat bu simgelerle dindirilmeyen gnah duygusu, efsanelerde ana-tanrlarn bu gen klarna ksa mr verme, onlar hadm etme cezasyla ya da hayvan biiminde grnen baba-tanrnn fkesiyle cezalandrma biiminde kendini anlatr. Adonis'i, Afrodit'in kutsal hayvan olan erkek domuz ldrr; Kibele'nin k olan Attis, hadm edildii iin lr (86). Bu tanrlarn lm karsnda tutulan yas, yeniden dirildikleri zaman gsterilen sevin, tanrl sonsuz olan baka bir oul kltne de gemitir: Hristiyanlk eski dnyada ortaya kt zaman, Mitra dininin rekabetiyle karlamt ve uzun zaman hangisinin tanrsnn utku kazanaca kesin olarak belli olmamtr. Gen ran tanrs Mitra'nn parlak ehresi gzden kamtr. Mitra'nn kzleri ldrdn gsteren tasarmlardan, Mitra'nn, babay yalnz bana kurban ederek kardeleri olaya karma glklerinden kurtaran olu simgeledii sonucunu karabiliriz. Bu gnah duygusunu dindirmenin baka bir yolu daha vard, bunu da sa yapmtr. Yani sa kendi yaamn kurban etmi ve bu yolla kardelerini ilk gnahtan kurtarmtr. lk gnah grnn kkeni Orpheus inanlarndadr; bu gr dinsel oyunlarda yaam ve sonralar eski Yunan felsefe okullarna gemitir (87). Bu gre gre, insanlar gen Dionisos Zagreus'u ldrerek vcudunu paralayan Titanlardan gelmitir ve bu cinayetin arl onlarn stne yklenmitir. Anaximander'den kalan bir yaz, dnyann birliini bu ilk cinayetin bozduunu, ondan kan her eyin bu cinayetin cezasn ekeceini syler (88). Nilus'un betimledii totem kurbann (Antikite'nin dier birok efsanesinde, rnein Orpheus'un kendisinin lmnde olduu gibi) aka anmsatmakla birlikte, burada gen bir tanrnn ldrlmesi gibi bir farkllkla karlayoruz. Hristiyan efsanelerinde insann ilk gnah hi kukusuz tanr-babaya kar bakaldrmasyd, eer sa kendi yaamn kurban etmekle insanl bu ilk gnahn yknden kurtarmsa, bu gnahn aslnda bir ldrme olduu sonucu karlabilir. nsanda ok derin kkleri olan ayn biimde karlk verme yasasna gre, bir ldrme ancak baka bir cann kurban edilmesiyle denebilir; kendi kendini kurban etmek, bir kan gnahna iaret eder (89). Eer bir kimsenin cann kurban etmesi, tanryla, yani babayla bir uzlamay salyorsa, o takdirde, tvbe edilmesi gereken cinayet ancak babann ldrlmesi olabilir.

Bylece Hristiyanlk kuralnda insanlk en ak biimde ilk zamanlarda ilenen gnahn kabul ediyor; nk imdi oulun kurban olarak lmnde en eksiksiz temizleniini bulmutur. Bu kuralda, babayla uzlama ok daha baarl; nk bu kurbanla birlikte, insanln babaya kar bakaldrmasna neden olan kadnda da tmyle vazgeme vardr. Fakat o zaman da kart duygularn psikolojik zorunluluu kendi hakkn istiyor, babaya mmkn olan en byk tvbeyi ettiren edimin kendisinde ayn zamanda oul da babann aleyhine besledii isteklerin hedefini elde etmi oluyor. Kendisi de babasnn yannda ya da babasnn yerine bir tanr oluyor. Oulun dini babann dinini izliyor. Bu yerini almann bir gstergesi olarak eski totem leni yeniden komnyon biiminde canlanyor, kardeler birlii artk babann deil, oulun etini ve kann yiyorlar; bunu yapmakla kardeler oulla kendilerini zdeletiriyor ve onunla kendilerini kutsallatryorlar. Bylece eitli dnemlerde totem leniyle hayvan kurbannn, theoanthropik insan kurbannn ve Hristiyan encharistinin ayn eyler olduklarn gryoruz ve btn bu ayinlerde insanlara o kadar bask yapan ve fakat ayn zamanda o kadar da gururlandran cinayetin sonularn seebiliyoruz. Bununla birlikte, Hristiyan komnyonu temelinde babann yeniden bir kez daha ortadan kaldrl, gnahnn temizlenmesi gereken cinayetin bir yinelenmesidir. "Hi kuku duyulamaz ki Hristiyan komnyonu Hristiyanlktan ok daha eski olan sacrament'i kendi iinde eritmitir" diyen Frazer'in bu sznde ne kadar hakl olduunu gryoruz. (90) 7 lk babann kardeler birlii tarafndan ortadan kaldrl gibi bir olayn insanlk tarihinde silinmez izler brakm olmasnn, kendini hi olmazsa anmsanacak birok yerine geirme biimiyle sk sk gstermesi gerekir. (91) Bu izleri, bulunmas pek g olmayan mitolojide gstermek hevesinden saknyorum, yalnzca S.Reinach'n Orpheus'un lm zerine yapt esinleyici incelemedeki bir kayd izleyerek baka bir alana geiyorum (92). Derin ayrlklarna karn Robertson Smith'in kefettii totem lenine Grek sanat tarihinde gze arpacak kadar yakn bir durum vardr. Bu, en eski Grek trajedisinin durumudur: Ayn ad tayan, ayn giysileri giymi kimselerden kurulu bir topluluk bir tek figrn evresini sarar ve onun szlerine ve davranlarna baml olur; bu, koroyla kahramann aslnda tek olan temsilcisini simgeler. Daha sonra gelierek oyundaki karclar temsil etmek iin, ikinci ve nc bir aktr daha ortaya km, fakat gerek kahramann zyaps, gerekse bu kahramann koroyla ilikisi deimemitir. Trajedinin kahraman ac ekiyordu; bu hl bugn trajedinin ana ieriidir. Bu kahraman kendi stne, aklamas her zaman kolay olmayan "trajik bir gnah" alyordu. Gnah hemen her zaman tanrsal ya da insansal bir yetkeye kar bakaldrmaktan ibaretti, koro kahramana sempatiyle katlyor, onu tehdit etmeye ya da uyarmaya alyor ve en sonunda onun yapmaya kalkt edimin hak ettii cezaya gelince kahramann sonu iin yas tutuyordu. Fakat trajedinin kahraman niin ac ekiyordu, onun "trajik gnah"nn anlam neydi? Tartmay ksa bir yantla keseceiz. Kahraman ac ekiyordu; nk o ilk babayd, o ilk trajedinin kahramanyd, (bu trajedinin oyunda yinelenmesi belirli bir evrime denk der), trajik gnahsa koroyu gnahtan kurtarmak iin kendi stne ald gnaht. Sahnede grdmz grnm, tarihsel sahnenin istenerek bozulmu bir biimiydi, hatta incelmi bir ikiyzlln sonucu olduunu bile syleyebiliriz. Gerekte ilk durumunda, kahramann aclarna neden olanlar koro yelerinin kendileriydi; oysa onlar burada kahramana kar olan sempatilerini ve yazklanmalarn gstererek dvnmektedirler, kahramansa gnahnn acsn kendisi eker. Kahramann stne atlan cinayet, yani byk bir yetkeye kar saldr ve bakaldrma, gemite koro yelerine,

yani kardeler birliine bask yapan saldr ve bakaldrmann kendisiydi. Bu yolla trajik kahraman, kendi istencine karn, koronun kurtarcs durumuna getirilmektedir. Grek trajedisinin oynannda kutsal kei Dionisos'un aclarn, onun yannda bulunan ve kendilerini onunla zdeletiren dier keilerin yaslarn anmsarsak, hemen hemen snm olan dramn orta zamanlarda niin sa tutkusunda yeniden canlandn kolayca anlarz. Buraya kadar ok ksa bir biimde yaptmz bu incelemeyi bitirirken, din, ahlk, toplum ve sanatn balanglarnn Oidipus karmanda birletikleri sonucunun ktn sylemek isterdim. Bu dnce, psikanalizin vard sonulara, yani bugnk bilgimizin bize bildirebildiine gre, btn nevrozlarn ekirdeinin Oidipus karma olduu sonucuna tmyle uygundur. Budunlar psikolojisinin bu sorunlarnn da, rnein babayla olan iliki gibi, tek bir kiiletirilmi rnekle zmlenmesine ok ayorum. Belki de bunda baka bir psikolojik sorun vardr. Cokularn ifteliliini gerek anlamnda ok kez gsterme frsatn bulmutuk, yani nemli ekinsel oluumlarn kknde ayn nesneye kar ak ve kinin birlikteliinden sz etmitik. Bu ifteliliin kkeni zerine hibir ey bilmiyoruz. Onu yalnzca coku yaammzn temel olaylarndan biri olarak kabul edebiliriz. Fakat bana, dier bir olanan da stnde dnlmeye deer gibi grnyor: Kkensel olarak coku yaammza yabanc olan bu duygu iftliini insanlk baba karmandan (93) kazanmtr. Bireylerin zerinde yaplan bugnk psikanaliz incelemeleri bunun en gl anlatmn gsterir (94). Szlerime son vermeden nce btn bu rneklerden elde ettiimiz sonularn birbirine uymas ve hepsinin tek bir nokta evresinde bulumas, varsaymlarmzn kesin olmayna ve sonularmzn karlat glklere kar bizi krletirmemelidir. Okurlarn da herhalde farkna varm olduu bu glklerin ikisini gstereceim. Birincisi, her eyi toplulua ilikin ruh varsaym zerine kurduumuz, toplulua ilikin bu ruhtaki psiik srelerin bireyin ruhunda olduu gibi gerekletiini kabul etmekte olduumuz herhalde kimsenin gznden kamamtr. stelik bir olayn gnah duygusunu binlerce yl arta kalm olarak, bu olaydan hi haberi olmayan kuaklarda bile izler braktn da kabul etmekteyiz. Babalarnn kt davranlaryla karlaan oullarn arasnda kabilecek zc olaylar, babay ortadan kaldrma yoluyla bu davrantan kurtulan oullarn kuana kadar uzatmaktayz. Bunlar gerekten ar itirazlar gibi duruyor ve buna benzer varsaymlardan saknacak baka bir aklama yelenebilir gibi grnyor. Fakat daha fazla dnrsek, bizim kendimizin, byle bir cretin btn sorumluluunu tamak zorunda olmadmz grrz. Toplulua ilikin bir ruhu kabul etmeden ya da bireylerin ortadan kalkmasnn sonucu olarak ruhsal edimlerin kesintilerini dikkate almamamz mmkn klan bir sreklilii insanln coku yaamnda kabul etmeden, toplumsal psikoloji asla mmkn olamaz. Eer bir kuan ruhsal sreleri ondan sonra gelen kuakta srmeseydi, eer her kuak yaama kar tavrn yeniden dzenleseydi, bu alanda hibir ilerleme ve hibir gelime olamazd. O zaman iki yeni soruyla karlayoruz: Kuaklarn birbiri ardnca geliinde bu ruhsal sreklilie ne dereceye kadar nem verilebilir ve bir kuak kendi ruhsal durumlarn gelecek kuaa geirmek iin ne gibi yntem ve aralar kullanr?

Bu sorunlarn yeterli derecede aklandn, bir kuaktan dier kuaa dorudan doruya gemenin ve gelenein bunu aklayabildiini savlamyorum. Toplumsal psikoloji genellikle sonraki kuaklarn ruhsal yaamndaki zorun lu srekliliin nasl ortaya kt sorunuyla pek az ilgilidir. Etkili olabilmesi iin herhalde yine bireysel yaamda baz nedenlerin varl iin zorunlu olan ruhsal eilimlerin kaltmla gemesi olayyla bu aklama ksmen yaplyor gibidir. airin "atalarndan sana kalana kendin sahip olmaya al" sznn anlam bu olsa gerektir. Eer arkalarnda iz olarak hi bir ey brakmayacak kadar tutuklu kalm ruhsal itepilerin var olduunu kabul etseydik, sorun daha da gleecekti. Fakat bu yoktur. En byk tutukluk bile biim deitirmi vekillere ve bunlardan doan tepkilere yer verir. Fakat bu noktada, hibir kuan en nemli ruhsal srelerini kendinden sonra gelen kuaktan asla gizleyemediini kabul edebiliriz. nk psikanaliz bize, herkesin bilind ruhsal etkinliklerinde bakalarnn tepkilerini yorumlamamasn mmkn klan bir araca sahip olduunu, yani dier kiinin kendi duygularn anlatrken grnrde gsterdii bozulmalar dorultan bir arac olduunu retmitir. Sonraki kuaklarn, kkensel olarak baba ilikisinin kalt olan btn detleri, trenleri ve yasalar bilind anlama yntemiyle kalt olarak almay baarm olmas olasdr. zmlemeli dn ynteminin bizzat kendisinin ortaya ataca dier bir itiraz daha vardr. Ahlkn ilk kurallarn ve ilkel toplumun ahlksal snrlamalarn, ileyenlerine bir cinayet duygusu vermi olan bir olaya kar tepkiler olarak yorumlamtk. Olay gerekletirenler bu olaydan etkilenmi, bir daha yinelenmemesine ve yinelenmesinin bir kazan salamayacana karar vermitir. Bu yaratc gnah duygusu bizim aramzda snmemitir. Onun toplumsal nitelikte olmayan sonularn, kendileri iin birtakm yeni ahlk kurallar yaratan, yaptklar yanl davranlardan tvbe niteliinde ya da yapmalar olas yanl davranlardan saknma niteliinde birtakm yeni kanma kurallar yaratan nevrozlular da buluyoruz (95). Fakat bu gibi tepkilere neden olan olaylar iin nevrozlar incelediimizde, d krklna urarz. nk olaylar bulmuyoruz, yalnzca ktlk is teyen ama o ktl ilemekten alkonan birtakm itepiler ve duygular buluyoruz. Nevrozlunun gnah duygusunun temeli gerek olaylar deil, yalnzca birtakm ruhsal gerekliklerdir. Ruhsal bir gereklii gncel bir gerekliin stne koymak, normal adamn gerekliklere verdii tepkileri ayn ciddilikle dncelere de vermek, nevrozlulara zg bir eydir. lkel adam iin de durum ayn olamaz myd? lkellerin narsisizmlerinin ksmi bir grnm olarak ruhsal durumlarna olaanst deer verdiini savlayabiliriz (96). Buna gre, babaya kar sradan dmanlk itepileri ve babay ldrmek ve yemek gibi fantezili bir istek, totemizmle tabuyu yaratan ahlksal tepkiyi ortaya karmaya yeterliydi. yleyse, pek hakl olarak gururunu duyduumuz ekinsel varlmzn balanglarn, btn duygularmz yaralayan korkun bir cinayete geri gtrme zorunluluundan kendimizi kurtaryoruz. Bu sayede bu balangla imdiki zaman birletiren nedensel ballk kopmam olur, nk ruhsal gereklik btn bu sonularn nedeni olarak dnlecek kadar nem kazanm olur. Baba srsnden karde oymana kadar toplumun biiminde gerekten bir deiikliin olduu kabul edilebilir. Bu gl bir savdr; fakat kesin deildir. Bu deiiklik daha hafif bile olsayd, yine de ahlkn olumasna neden olabilirdi. lk babann basks duyumsandka, ona kar duyulan dmanca duygular yaayacak, baka bir frsat gelinceye kadar bu duygulardan

pimanlk duyulmayacakt. kinci itiraz, yani tabularn, kurban kurallarnn hep babaya kar beslenen kart duygulardan karlmasna kesin olarak inanlmasna ve bunun gerek olarak kabul edilmesine yneltilecek itiraz ise pek yerinde deildir. Zorlanma nevrozlularnn trenleri ve yasaklamalar de bize bu nitelii gsterdii halde, bunlar yalnzca ruhsal bir gereklie, edime deil niyete dayanrlar. Yalnzca maddi deerlerle dolu olan kendi gerek dnyamzn yalnzca dncede kalan ve isteklanan eylere kar duyduu kmsemeyi, ancak i zenginliklerle dolu olan ilkelin ve nevrozlunun dnyasna sokmaktan saknmalyz. Burada gerekte pek kolay olmayan bir kararla karlamaktayz. Fakat nce, bakalarna temel grnen farkn, bizim dncemizde konunun en nemli blmne deinmediini kabul etmekle ie balamalyz. Eer istekler ve itepiler ilkel adam iin tam bir olay deerine sahipse, bize den ey, byle bir dnceyi kendi llerimize gre dzeltmek deil, onu anlamaya almaktr. Fakat o zaman da bu itiraza yol aan nevroz prototipini daha yakndan incelemeliyiz. Bugn fazla ahlklln basks altnda bulunan obsession nevrozlularnn kendilerini yalnzca heveslerin ruhsal gerekliine kar savunduklar, kendilerini yalnzca duyumsadklar itepiler iin cezalandrdklar doru deildir. in iinde tarihsel bir gereklik paras da vardr; bu kiilerin ocukluklarnda yalnzca kt itepileri vard ve ocukluk gleri elverili olduu oranda bunlar ba edime yerletirmilerdir. Bu ar iyi insanlarn hepsinin ocukluunda bir ktlk dnemi, sonraki gereinden fazla ahlklln ncesi olan bir ters evre vard. yleyse, eer nevrozlularda, yapsndan hi kuku duyulmayan ruhsal gerekliin kkensel olarak asl gereklikle bir olduunu, btn kantlara gre ilkellerin gerekte yapmay istedikleri her eyi yaptklarn kabul edersek, ilkel insanlarla nevrozlular arasndaki benzerlik ok daha temelli olarak gsterilmi olur. Fakat ilkel insanlar konusundaki yargmz, nevrozlularla olan benzerliin fazla etkisi altnda kalmamal. Aradaki ayrlklar da hesaba katlmaldr. Hi kukusuz dnmeyle yapma arasndaki keskin ayrm, ne vahilerde ne de nevrozlularda vardr. Fakat nevrozlu her eyin stnde edimlerini yasaklam kimsedir; dnme onda edimin tam bir vekilidir. lkel insansa yasaklamalar altnda deildir, dnce onda dorudan doruya eyleme geer; eylem ona gre daha ok deta dncenin bir vekilidir ve bundan dolay verdiimiz yargnn salt kesinliine kefil olmamakla birlikte, tarttmz konuda pekl unu kabul edebileceimizi sanmaktaym: "Balangta eylem vard."