T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

DESTLASYON VE ABSORBSYON KOLONU HAZIRLAMA

524KI0281

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 2 1. DESTLASYON .................................................................................................................. 2 1.2. Destilasyon Metodlar ................................................................................................... 3 1.2.1. Fla (Denge) Destilasyonu ..................................................................................... 3 1.2.2. Diferansiyel (Basit) Destilasyon ............................................................................ 3 1.2.3. Rektifikasyon (Zenginletirme) ............................................................................. 3 1.2.4. Su Buhar Destilasyonu ......................................................................................... 4 1.2.5. Vakumlu Destilasyon............................................................................................. 5 1.3. Destilasyon Kolonlar ve eitleri ................................................................................ 6 1.3.1. Rafl (Tepsili) Kolonlar ......................................................................................... 6 1.4. Destilasyon Kolonunun altrlmas ........................................................................ 11 1.4.1. evre Donanmnn altrlmas ....................................................................... 11 1.4.2. Ham maddenin Beslenmesi ................................................................................. 11 1.4.3. almann Kontrol Edilmesi .............................................................................. 12 1.4.4. rn k Kontrol ............................................................................................ 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 19 2. ABSORBSYON ................................................................................................................ 19 2.1. Tanm ......................................................................................................................... 19 2.2. Absorbsiyon Kolonlar ................................................................................................ 20 2.2.1. Seramik Kolon ..................................................................................................... 22 2.2.2. Astarlanm Kolon ............................................................................................... 22 2.3. Sistemdeki Gaz ve Sv Fazlar .................................................................................... 22 2.4. Kimyasal Reaksiyon ile Meydana Gelen Absorbsiyon ............................................... 23 2.5. Kolondaki Gaz ve Sv Komponentler ........................................................................ 23 2.6. Dolgu Malzemeleri Tipi ve zellikleri ....................................................................... 25 2.7. Absorbsiyon Kolonu Donanmlar .............................................................................. 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 34 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36 KAYNAKA ......................................................................................................................... 37

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524KI0281 Kimya Teknolojisi Proses Destilasyon ve Absorbsiyon Kolonu Hazrlama Bu modl Kimya proseslerinde destilasyon ve absorbsiyon kolonunu hazrlama ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Destilasyon ve Absorbsiyon kolonunu hazrlamak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda destilasyon ve absorbsiyon kolonunu hazrlayabileceksiniz. Amalar 1. Destilasyon kolonu altrabileceksiniz. 2. Absorbsiyon kolonu altrabileceksiniz. Ortam: Proses laboratuar,proses snf, ktphane, internet ( bilgi teknolojileri ortam ),teknoloji snf,iletme, ev, kendi kendine veya grupla alabileceiniz tm ortamlar. Donanm: Destilasyon dzenei, rafl ve dolgulu kolon, absorbsiyon kolonu, rn, kolonlara ait kontrol elemanlar ve evre donanmlar, numune alma ekipmanlar. Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Dnyada petrol teknolojisi her gn kendini yenileyen bir alan olmutur. zellikle yenilenemeyen kaynaklar, srekli enerji retimi iin bir handikaptr. Destilasyon, en eski retim aralarndan biridir. Gemii M.. 50li yllara kadar uzanmaktadr. Endstriyel olarak ilk defa 12. yzyldan itibaren alkol retiminde kullanlmaya balanm, 16. yzyldan itibaren de dier retim alanlarna yaylmtr. Bu konudaki ilk teknik yayn 1597de yaplmtr. Destilasyon konusundaki ilk matematiksel ilikiler 1820li yllarda Almanya ve Fransada gelitirilmitir. Bugn petrol, petrokimya ve kimya sanayisinde yaygn olarak kullanlan bir operasyondur. Sadece yeni rnlerin elde edilmesinde deil, ayn zamanda rn geri kazanm ve tekrar kullanm alannda da yaygn olarak tercih edilen bir yntemdir. Destilasyon en nemli birim ilem olmasnn yan sra en nemli enerji youn operasyonlardan biridir. Petrol ve petrokimya, sanayideki en byk enerji tketicilerinden biri olarak enerji tasarrufu konusunda en youn gndemde olan alanlardan biridir. Absorbsiyon, bir gaz karmnda bulunan komponentlerden birini, bir sv ile temas ettirerek bu gaz karmndan uzaklatrmak iin kullanlan bir yntemdir. Sevgili renci, bu modl bitirdiinizde, rnlerin (olabilecek koullarda) geri kazanmn yapabilecek, evreye olan duyarllnz artacaktr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam altrabileceksiniz. salandnda kuralna uygun olarak destilasyon kolonu

ARATIRMA
Yakn evrenizde bulunan iletmelerde kullanlan kolonlarn kullanm amalarn aratrnz.

1. DESTLASYON
1.1. Tanm
Birden fazla bileenden oluan bir karm, bileenlerin kaynama noktalar
arasndaki farktan yararlanarak bileenlerine ayrma ilemine destilasyon denir. Sv karmnn stlp, dk kaynama dereceli olanlarn ksmen buharlamasn salayp, daha sonra tekrar younlatrarak, yksek kaynama derecelilerden ayrma ilemidir.

ema 1.1: Basit destilasyon sistemi

Yukarda bahsettiimiz gibi ham petrol, deiik kaynama noktas ve buhar basncna sahip hidrokarbonlarn karmndan olutuu iin destilasyon ilemini aklarken btn karm gz nne almak gerekir. Ar molekll bir karm ierisinden hafif ksmlar kaynatp almak istediimizde, ar ksmlardan da bir ksm buharlar. Bununla beraber ksmi buharlama ile elde edilen mahsuln iinde hafif ksm ok daha fazladr. Kaynama noktas yksek olan maddeden gaz faznda grld gibi, kaynama noktas dk bileiklere, sv faznda da rastlanr. Buharlama ileminde dk scaklkta kaynayan sratli molekller, yava hareket eden molekllere arparak enerji kaybederler. Bu srada yava hareket eden ar molekller de svy terk eder. Bu bize scakln kaynama noktalarndan ok daha dk olduu hallerde, ilk buharlarn kompozisyonunda neden yksek kaynama noktal molekllerinde bulunduunu izah eder.

1.2. Destilasyon Metodlar

Homojen bir sv karmnn stlarak, dk kaynama dereceli olanlarn ksmen buharlamasn salayp, daha sonra tekrar younlatrarak, yksek kaynama derecelilerden ayrma ilemine dayanan destilasyon, gnmz teknolojisinde eitli metotlarla yaplmaktadr.Bu metotlar fla (denge) destilasyonu, diferansiyel (basit) destilasyon, rektifikasyon (zenginletirme), su buhar destilasyonu ve vakumlu destilasyondur.

1.2.1. Fla (Denge) Destilasyonu

Denge distilasyonunda sv karmnn belirli bir ksm, bir tank ierisinde buharlatrlr. Buhar faz sv fazla temasta braklarak, fazlarn denge durumuna erimeleri salanr. Buhar faz alnr ve bir kondensrde younlatrlr.

1.2.2. Diferansiyel (Basit) Destilasyon

Diferansiyel veya basit distilasyon metodunda sv karm kaynatlarak buhar retilir; retilen buhar sv fazla temasta braklmaz ve teekkl eder etmez younlatrr. Endstride yaygn hale gelmi distilasyon cihazlar ile nemli derecede younlamaya imkn verilmeden ve buhar teekkl eder etmez buharlatrcdan uzaklatrlarak, basit veya diferansiyel distilasyon yaplabilir. Bu ekildeki bir distilasyonla kesin bir ayrma yaplamamaktadr. Bununla beraber, bir ok hallerde ve zellikle, komponentlerinin kaynama noktalar arasnda byk fark olan karmlar ile, kesin ayrlmalara ihtiya gstermeyen hallerde bu metod uygulanmaktadr, Topping kolonu" diye adlandrlan ve ilk nceleri ham petrol distilasyonunda geni bir ekilde kullanlan cihazlar, bu hususta rnek tekil ederler. Laboratuvarlarda kullanlan destilasyon kolonlar (riflaks uygulamayan) da genellikle bu yapltadr.

1.2.3. Rektifikasyon (Zenginletirme)

kinci metod olan rektifikasyon ok fazla gelitirilmi olup, uucu komponentleri birbirinden ayrmada kullanlan en yaygn metoddur. Rektifikasyon cihaz, ematik olarak gsterilmektedir. Cihaz, u ksmlardan meydana gelmitir:

Buharlatrc

Bu ksmda karm buharlatrlr. Rektifikasyon kolonu

Bu kolon ierisinde buhar faz aadan yukarya ykselirken, sv faz yukardan aaya doru iner ve bu iki faz, tekrar tekrar birbirleri ile temasa gelir. Rektifikasyon kolonu, buhar faz ile sv faz birbirleri ile temasa getirir. Bu esnada sv fazdaki dk kaynayan komponent buharlaarak buhar fazna geerken, buhar fazndaki yksek kaynayan komponent younlaarak sv faza katlr. Kolonun ba ksm, taban ksmna oranla souktur. Bu sebepten, sv faz aa indike snr ve buhar faz ykseldike sour. Buhar ve sv fazlarnn birbirleriyle temasa gelmesi sonucu, fazlar arasnda komponent transferi ile birlikte s transferi de meydana gelir. Bu sebeple, fazlarn birbiriyle ok iyi temas etmeleri istenir. Kondensr veya younlatrc

Rektifikasyon kolonundan gelen btn buhar younlatrr. Teekkl eden sv fazn bir ksm, riflaks olarak rektifikasyon kolonuna geri gnderilirken, dier ksm ba rn olarak alnr. Sv faz, kolon ierisinde aa doru inerken yksek kaynayan komponente; buhar faz, kolon ierisinde yukar doru ykselirken dk kaynayan komponente zenginleir.

ema 1. 2: Buharlatrc, rektifikasyon kolonu

1.2.4. Su Buhar Destilasyonu

Su buhar distilasyonu, yksek scaklklarda kaynayan maddeleri uucu olmayan yabanc maddelerden veya ok yksek kaynayan dier maddelerden ayrmak iin kullanlan bir metoddur. Yksek kaynayan fakat sya kar hassas olan uucu yalardan, suda

znebilen yabanc maddelerin ayrlmasn ilk rnek olarak gsterebiliriz. Dier bir rnek de yksek kaynayan bitkisel yalardan, yksek kaynayan yabanc maddelerin (istenilmeyen koku ve lezzete sahip olan) ayrlmasdr. Bu metot, ok yksek vakum altnda distillenebilen veya vakum altnda elde edilen scaklkta bile bir veya btn komponentleri bozunan maddelere uygulanr. Su buhar distilasyonunun uygulanabilmesi iin istenilen rnn (Uucu madde ister kolondan geip gitsin ister uucu olmayan artk kolonda kalsn) su ile karmamas gerekir.

Grafik 1.1: Toluenin su buhar destilasyonuna ait bilgiler

1.2.5. Vakumlu Destilasyon

Ham petroln 360 oCnin zerinde kaynayan ksmlarnn atmosferik basn altnda destilasyona tabi tutulmas yksek scaklktan dolay bu ksmdaki rnlerin bozunmasna neden olur. Bunun nne gemek iin sz konusu ksm vakum altnda destilasyona tabi tutulur. Daha nce bahsedildii gibi vakum, basncn azaltlarak atmosfer basncnn altna drlmesi demektir. Ayrca maddelerin zerindeki basn drlnce kaynama noktalar da der. Bu etkenlerden yararlanarak atmosferik kolonda ok yksek s isteyen ar maddeleri bozunmadan vakum altnda ayrtrlabilir. Atmosferik kolondan alnan dip rn vakum kolonuna arj olarak verilir. Kolon basnc stim jetleri denilen ekipmanlar vastasyla atmosferik basncn altna drlr ve gerekli vakum deerine ulalr. Vakum destilasyonuyla atmosferik dip rn aadaki rnlere ayrlr: rn 1. Hafif Vakum Dizel 2. Ar Vakum Dizel 3. Vakum Dip Kaynama Aral ( oC ) 360 395 395 555 555 +

Tablo 1.1: Atmosferik dip rnlerinin kaynama scaklk aralklar

ema l.3: Vakum destilasyonu ak emas

1.3. Destilasyon Kolonlar ve eitleri

Destilasyon kolonlar Rafl (tepsili) ve Dolgulu Kolonlar olmak zere ikiye ayrlr:

1.3.1. Rafl (Tepsili) Kolonlar

Petrol rafinerilerinin temel fonksiyonu ncelikle ham petrol paralayarak fraksiyonlarna ayrmak ve daha ekonomik kullanmn salamaktr. Bu ilem yaplrken kullanlan ana kaplar kolonlardr. Kolonlar genellikle iinde iki akkann kademe kademe birbirine temasn salayan ii tepsilerle donatlm veya dolgu malzemeleri ile doldurulmu dik silindirik kulelerdir.

Kullanm, imalat kolayl, maliyeti ve iletme uygunluu gz nne alnarak tepsili kolonlar veya dolgulu kolonlar proses mhendisleri ve tasarmclar tarafndan seilir.

Resim 1.1: Kolonlardaki raflar

Aada tepsili ( buble cap tipi) kolonun iinin ematik resmi grlmektedir. Byle bir kolonun alma prensibi yledir: arj (feed) kolona girmeden nce stlr. Bylece kolona beslemesi yaplan karm ( rnein ham petrol) beslenme tepsisinde sv ve gaz fazna ayrr. Gaz faz kolonun st blmne sv faz da alt blmne dalr. Kolonlarn tepesinde ve dibindeki artlarn salandn ters akntlarla yukar kan gaz sv ile aa inen sv ise gaz ile tepsiler zerinde temas ederek ktle transferi salanr. Ham petroln iindeki deiik kaynama scaklna sahip fraksiyonlar kolonun belirli blmelerinden ekilir.

ema 1. 4: Buble cap tipi tepsili kolonun i grnm

Bir distilasyon kolonu arjn giri yerine gre ksma ayrlr:

Alt blge

Syrma blgesi olarak da adlandrlr. arjn yapld tepsinin altnda kalan blgedir. Bu blgede svnn ierisinden hafif maddeler syrlarak yukar doru kar. Fla blgesi

arj yapld tepsi blgesidir. Burada belli bir scakla stlan arj verildii anda arjn ierisindeki hafifler hemen buhar fazna geerler ( fla olurlar). st blge

arjn yapld tepsinin stndeki fraksiyonlama blgesi. Burada yukar doru kan gazn ierisindeki ar maddeler younlar ve gaz faznn daha saf olmas salanm olur. Bu blgeye zenginletirme blgesi de denir. Aada, bir distilasyon kolonu blmeleri, st reflks dram ve beslemenin n stlmas ematik resmi grlmektedir.

ema 1.5. : Distilasyon kolonu olu emas

1.3.2. Dolgulu Kolonlar

Dolgulu kolonlar ekilde grld gibi silindir biiminde ii inert dolgu malzemesi ile dolu kolonlardr. ekilde grlen kolon ii dolgu malzemelerinin zellii gaz ve sv akntnn paralanarak temas yzeylerinin oalmasn salamaktr. Ktle transfer prensibi tepsili kolonlarda olduu gibidir. Kolon iinde genellikle yukardan aaya ve aadan yukarya fazlar arasnda ters bir aknt vardr. Sv yukardan aaya, gaz aadan yukarya hareketi srasnda kolon iinde dolgu malzemesinin boluklarnda temas ederken birbirileri ile madde al verii yaparak istenilen ayrmay salarlar. Dolgulu kolonlarn tasarmnda basn dmesi, tesis yk ve ak kapasitesi gibi mekanik faktrler gz nnde tutulur. Buna ilaveten akkanlar arasnda etkili bir temas alan faktr de vardr. Uygun bir dolgulu kolon aadaki zelliklere sahiptir: Dk basn fark oluumu Yksek kapasite: (Dk basn fark ile yksek aknt salanmas) Dk arlk ve dk sv tutunmas; kolonun toplam arlnn ve sv fazn dolgu malzemesi zerinde az tutulmas Birim hacme den geni aktif temas alan Toplam hacimdeki geni boluk alan Yksek korozyon direnci Kararllk (Uzun sre ayn lde almas) Dk maliyet

ema 1.6: Dolgulu kolonun boyuna kesiti

1.3.2.1. Dolgu Malzemeleri Tepsilere kar mekanik dizayn, imalat kolayl, stokta bulunabilirlik gibi baz avantajlar vardr. Ancak kirli sistemler iin uygun olmamalar, dk sv yklerinde ve byk kolon aplarnda performans sorunlar gibi dezavantajlar vardr. ok dk basn kayb gereken, vakumda alan temiz sistemlerde tercih edilmektedirler. En yaygn olarak kullanlan dolgu tipleri Rashig, Pall halkalar, seramik eerlerden oluan random dolgu tipidir. Dolgu malzemeleri plastik, seramik veya eitli metallerden yaplabilmektedir. Son 20 ylda structured packing denen ve random tip dolgu malzemelerine gre ok daha yksek verime sahip ancak maliyeti de daha fazla olan yeni dolgu malzemeleri de kullanlmaya balanmtr.

10

Berl eyeri

Raschig halkas

Pall halkalar

Resim1.2: eitli dolgu malzemeleri

1.4. Destilasyon Kolonunun altrlmas

Destilasyon kolonunun altrlmasnda izlenilecek yntemler; kolonun evre donanmnn altrlmas, kolona hammaddenin verilmesi, almann kontrol edilmesi ve rn k kontrolnn yaplmas eklinde olmaldr.

1.4.1. evre Donanmnn altrlmas

Devreye alnacak kolonun vanalar kontrol edilir. Giri vanalar, reflks dn vanalar, rn vanalar, reflks dram vanalar ve basn, seviye kontrol ve seviye gsterge vanalar alr. Kolon dip stcs stma hatt k blok vanas, kolon dreyn ve ventleri, reflks dram dreyin ve ventleri, reflks pompa vanalar ve kontrol vanas, by -passlar kapatlr. Kondenser soutma ortam devreye alnr.

1.4.2. Ham maddenin Beslenmesi

Kontroll olarak arj kolona verilir. Kolon basnc kontrol edilerek iletme basncna getirilir.Kolon dip seviyesi, seviye camndan grnd ve dip stcs dolduu zaman yava yava dip stcs stma hatt k blok vanas alr. Kolon dip rnlerinin ekilii, kolon normal alma artlarna gelinceye kadar azaltlmaldr.

11

Tepe rn toplama dramnda (reflks dramnda) alabilecek bir seviye grnd zaman, reflks pompas altrlr. Souk hizmet iin yaplm pompalara zellikle dikkat edilmelidir. Kolon, normal alma artlarna geldikten sonra otomatik olarak kontrol altna alnr. 1.4.2.1. Kolon Beslemesindeki Sv-Gaz Fazlar Oran ki veya daha fazla saydaki bileenden oluan bir sv karm stlp kaynatldnda meydana gelen buhar ve svnn kompozisyonlar birbirinden farkldr. rnein % 10 etil alkol ieren alkol-su zeltisi kaynatlnca meydana gelen buharn alkol konsantrasyonu % 50 olmaktadr. Meydana gelen buhar faz soutularak ayn ileme tekrar tekrar tabi tutulursa elde edilen zeltide etanol konsantrasyonu srekli artar. Destilasyon ilemi bu prensibe dayanmaktadr. Destilasyon kolonlarnda bu ilem srekli yaplmaktadr. Destilasyon kolonunda yukar doru ykselen buhar faz daha uucu bileenleri sv fazdan syrarak daha uucu bileenler bakmndan srekli zenginleir. Ayn ekilde sv fazda, daha az uucu olan bileenlerce zenginlemektedir. Bileenlerin bal uuculuklar bu ayrmada anahtar rol oynamaktadr. Yani yksek bal uuculuk (relative volatility) daha kolay ayrmay salamaktadr. Bal uuculuk basit olarak belirli bir scaklkta bileenlerin buhar basnlarnn oran olarak (Raoult kanunu) dnlebilir. 1.4.2.2. Besleme Scakl Distilasyonda scaklk, rn kalitesine etki eden en nemli etkendir. Basn sabitken scaklk dk olursa distillenen miktar azalr ve kolona verilmesi gereken reflks miktarnn verilememesine neden olur. Bu ise rnlerin birbirinden ayrtrlmasn zorlatrr. Ar yksek olmas ekonomik kayplara yol aar ve reflks miktarnn artmasna neden olur. Ortam basnc ykseltilirse ayn distilat miktarnn salanabilmesi iin o scakln ykseltilmesi gerekir ayrca yksek basn kolon shell kalnlnn artrlmasn gerektirir. arjda buharlama iin gerekli s, kolona girmeden nce s deitiriciler vastasyla, bir baka scak rnden ve daha sonra yeterli gelmedii takdirde, frn tplerinden geirilerek stma vastasyla verilir. Kolon dip scaklnda meydana gelen herhangi bir dalgalanma, tepeye ayn ekilde intikal ederek, rnn kalitesine tesir ettiinden mmkn olduu kadar arj miktar ve scaklnn sabit tutulmas gerekir. Normal olarak kolon dip scaklnn istenilen rn kalite testlerini verebilecek, mmkn olan dk scaklkta tutmak istenir. nk dip scaklnn fazlas daha ok oranda reflks gerektirir ki, bu da tepe kondanserlerinin fazladan yklenmesine sebep olur.

1.4.3. almann Kontrol Edilmesi

arj, kolona alndktan sonra kolonun d kontrolleri devaml yaplmaldr. Belli aralklarda, kolonun belirli yerlerinden istenilen zellikte rn alnarak kalite kontrol yaplr.

12

Tepsili kolonlarda destilasyon srasnda gllenme (flooding), alama (weeping), gibi istenilmeyen durumlar izlenilmelidir.

1.4.4. rn k Kontrol
Youma ve buharlama ilemleri her bir raf zerinde gerekleir. Sv faz kolon iinde yukardan aaya doru raftan rafa akarken uucu olmayan bileence zenginleir. Kolon iine yeterli sayda raf (dolgulu kolonlarda dolgu ykseklii) konulduunda, kolon dibine ulaan ve dip rn olarak adlandrlan bu svnn tamam uucu olmayan (daha az) uucu olan bileen haline gelir.

ema 1.7: Raflarda fazlar arasndaki ak hareketlilii

Buhar faz ise raftan rafa geite uucu bileence zenginleerek kolon boyunca ykselir ve bir youturucudan geirilerek tamamen youturulur. Bu ekilde elde edilen svnn bir ksm st rn (Destilat) olarak alnrken, Kalan ksm raflarda gerekli olan uucu bileence zengin sv fazn oluturmak zere kolona tepeden geri verilirken (geri beslemereflux) svnn kalan ksm st rn (Destilat) olarak alnr.

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Destilasyon kolonu altrnz. Kullanlan ara ve gereler: Destilasyon dzenei, rafl ve dolgulu kolon LEM BASAMAKLARI evre donanmn kontrol ediniz. NERLER

nitede bulunan donanmlarn kontrol sistemin salkl almas asndan ok nemlidir, dikkatli olunuz.

Destilasyon kolonunu kontrol ediniz.

Destilasyon kolonuna ait scaklk, basn ve seviye lerleri gzden geirerek iletme artlarna uygun olup olmadklar mutlaka kontrol ediniz. Kaak olma ihtimaline karn kritik noktalar gzden geiriniz.

14

 evre donanmn devreye alnz.

Destilasyon kolonuna ait donanmlar, prosedrlerine uygun olarak devreye alnmaldr. Bu nedenle devreye alma kurallarn gzden geiriniz.

rn beslemesi yapnz. rn beslemesi yaparken rn miktarna ve ak hzna dikkat ediniz. Dzenli olarak scakl, basn deerlerini kontrol ediniz ve proses artlarna uygun deerlerde kalmalarn salaynz. Tepe rnnden numune alnz.

Numune alma kurallarna uyunuz.

Numuneyi analize gnderiniz.

Numune tama kurallarna uygun olarak analize gnderiniz.

15

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma ortamnz dzenlediniz mi ? Malzemelerinizi atlye sorumlusundan aldnz m? evre donanmn kontrol ettiniz mi? Destilasyon kolonunu kontrol ettiniz mi? evre donanmn devreye aldnz m? rn beslemesi yaptnz m? Tepe rnnden numune aldnz m? Numuneyi analize gnderdiniz mi? Raporunuzu hazrlayp teslim ettiniz mi? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

16

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi destilasyon metotlarndan deildir? A) Fla (denge) destilasyonu, B) Diferansiyel (basit) destilasyon, C) Rektifikasyon (zenginletirme), D) Ekstraksiyon (ekme) destilasyonudur. Destilasyonda sv karmnn belirli bir ksm, bir tank ierisinde buharlatrlr; buhar faz sv fazla temasta braklarak, fazlarn denge durumuna erimeleri salanr; buhar faz alnr ve bir kondansrde younlatrlr. fadesinde anlatlan destilasyon metodu aadakilerden hangisidir? A) Fla (denge) destilasyonu B) Diferansiyel (basit) destilasyon C) Rektifikasyon (zenginletirme) D) Su buhar destilasyonu Su Buhar Destilasyonunun uygulanabilecei maddelerin zellikleri aadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir? A) Yksek scaklkta bir veya btn komponentleri bozunan B) Vakum altnda elde edilen scaklkta bile, bir veya btn komponentleri bozunan C) ok dk vakum altnda destillenebilen D) Komponentleri, yksek scaklk ve basnca kar dayankl, bozunmayan Su buhar distilasyonunun uygulanabilmesi iin gerekli art aadakilerden hangisidir? A) stenilen rnn su ile reaksiyona girmesi B) stenilen rnn su ile karmas C) stenilen rnn su ile karmamas D) stenilen rnn su ile bozunmas Fraksiyonlanma blgesi aadakilerden hangisidir? A) Alt blge B) st blge C) Orta blge D) Fla blgesi Belli bir scakla stlan arj verildii anda arjn ierisindeki hafif rnlerin hemen buhar fazna getii blge aadakilerden hangisidir? A) Alt blge B) st blge C) Orta blge D) Fla blgesi

2.

3.

4.

5.

6.

17

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

7. Tepsili kolonlarda destilasyon srasnda , .. gibi istenmeyen durumlar izlenilmelidir. Atmosferik kolondan alnan dip rn .. arj olarak verilir. zellikle komponentlerinin kaynama noktalar arasnda byk fark olan karmlar ile kesin ayrlmalara ihtiya gstermeyen hallerde ... metodu uygulanmaktadr. Uucu komponentleri birbirinden ayrmada kullanlan en yaygn metot .dir. Yksek kaynayan maddeleri, uucu olmayan yabanc maddelerden veya ok yksek kaynayan dier maddelerden ayrmak iin kullanlan bir metot . dur.

8. 9.

10.

11.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

18

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Gerekli ortam altrabileceksiniz. salandnda kuralna uygun olarak absorbsiyon kolonu

ARATIRMA

evrenizdeki iletmelerde absorbsiyon kolonu kullanlyor mu, aratrnz. Absorbsiyon kolonu yerine destilasyon kolonu kullanlabilir mi, tartnz.

2. ABSORBSYON
2.1. Tanm
Absorbsiyon; akkan fazda znm haldeki belirli bileenlerin bir kat adsorbent yzeyine tutunmasna dayanan ve faz yzeyinde grlen yze tutunma olaydr . Absorbsiyon, bir gaz karmda bulunan komponentlerden birini, bu gaz karmn bir sv faz ile temasa getirmek ve bylece gaz karmdan uzaklatrmak anlamna gelmektedir. Adsorpsiyon ileminde adsorplanan trlere yani yzeye tutunan maddelere adsorban denir. Yzeyinde adsorpsiyon gerekleen madde ise adsorbenttir. Dier bir anlamyla tutan maddedir. Adsorpsiyon ileminin ilerleyii, adsorban ve adsorbentin etkileimine ve oluturduklar sistemin zelliklerine baldr. Farkl kimyasal yapdaki maddeler farkl adsorpsiyon zellikleri gsterirler. Adsorbentlerin zellikleri: Zehirsiz olmal evre iin zararsz olmal Ucuz ve kolay elde edilebilir olmal Adsorbanlarla etkileime girebilecek fonksiyonel gruplar bulundurmal yi bir adsorbentin temel zellii birim ktle bana geni yzey alanna sahip olmasdr. Suda znmemeli Kolayca geri kazanlabilmeli Bilimsel olarak kullanlmas kabul edilmi olmal

19

Kimya endstrisinin ilk yllarnda absorplanmas istenilen gazlar genellikle azot oksitler, klor, klorlu hidrojen ve dier asidik kuleler olduu iin eski absorbsiyon kuleleri aside dayankl yaplmt. stelik bu gazlar olduka dk basnta olduklarndan gazn dolgu maddelerini geite karlad diren olduka nemlidir. Basn dnn nemli derecede olmad hallerde distilasyon, kampana rafl kulede yaplr. Gaz absorbsiyonu bugn daha ok dolgulu kuleler dnda kalan ok deiik cihazlar ierisinde yaplmaktadr.

2.2. Absorbsiyon Kolonlar

Gaz Absorpsiyon kolonlar, genel olarak dik konumlu ve silindir eklinde, boyutlar amaca gre deiebilen, iine, sv akn dzenlemek ve gaz-sv temas yzeyini bytmek iin dolgu taneleri yerletirilmi bir sistemdir. Bu sistemde, sv ve gaz giri-klar iin musluklar (ventiller), vanalar, akkan sevki iin borular, kolon giri -knda ve iinde gaz basnc lmek iin manometreler, akkan devir hzn ayarlamak iin ak lerler (flov metre-flowmeter) ve ilgilenilen gaz deriimini hem gaz faznda hem de sv fazda lmek iin sensrler bulunur. Btn bu sistem elemanlar en gelimi absorpsiyon kolonlar iin geerlidir. Daha basit kolonlarda rnein sensrler bulunmayabilir. Absorbe edilecek gazn her iki fazda giri-k deriimlerini aralkl numuneler alarak lmek mmkndr ve bu analizler sensorun yapaca grev yerine geer.Endstri leinde gaz absorbsiyon kulesi dikey kesiti eklini inceleyiniz.

Resim 2.1: Laboratuvar leinde, eitim amal bir gaz absorbsiyon kolonu

Bu ematik gsterimde, gaz kuleye alttan girmekte, dolgunun altndaki bir datc (distribtr) aracl ile dolgu iine homojen olarak dalmakta ve dolgu iinden yukar doru ilerlerken dolgu yzeyindeki sv filmi ile temas etmektedir. Gazn giri basnc kulenin tepesindeki k basncndan daha yksektir ve basn fark nedeniyle gaz yukar doru hareket eder. Kolona sv girii kule tepesindeki ventil ile kontrol edilir. Sv kolon giriinde yamurlama eklinde datm salayan ve adna nozl (noozle) denilen bir pskrtc ile dolgu taneleri yzeyine homojen ekilde datlr ve yerekimi etkisiyle aa

20

doru ilerler. Endstri leinde gaz absorpsiyon kulesi dikey kesiti eklini inceleyiniz. Bu ematik gsterimde, gaz kuleye alttan girmekte, dolgunun altndaki bir datc (distribtr) aracl ile dolgu iine homojen olarak dalmakta ve dolgu iinden yukar doru ilerlerken dolgu yzeyindeki sv filmi ile temas etmektedir. Gazn giri basnc kulenin tepesindeki k basncndan daha yksektir ve basn fark nedeniyle gaz yukar doru hareket eder. Kolona sv girii kule tepesindeki ventil ile kontrol edilir. Sv kolon giriinde yamurlama eklinde datm salayan ve adna nozl (noozle) denilen bir pskrtc ile dolgu taneleri yzeyine homojen ekilde datlr ve yerekimi etkisiyle aa doru ilerler.

A: Temiz hava k boluugvdesi B: Temiz hava k C: Sis giderim elei D: Blmeler aras balant kua (sis giderici, deiimi de salar) E: Su pskrtme borusu F: Basnl su giri borusu G: Sirklasyon pompalar (bu pompalardan biri devrede iken dieri yedektir) H: Sirklasyon svs szme nitesi I: Sirklasyon ak gstergesi (flovmetre) J: Kolon dolgusu K: Dolgu iin delikli alt destek tablas L: Kolon bakm ve temizlii iin giri delii (menhole: menhol) M: Ykanan gazn sulu zeltisi N: Sv seviyesi kontrol iin bileik kap O: Dolgu kontrol ve deitirme k P: Yeni dolgu giri penceresi

ekil 2.1: Endstri leinde gaz absorbsiyon kulesi dikey kesiti

Sv aa akarken dolgu taneleri yzeyinde ok ince filmler oluturarak ilerler. Kolon ii dolgunun durumu ekilde grlmektedir.

21

Resim 2.2: Absorbsiyon kolonunun grnm

Absorbsiyon kolonlar seramik ve astarlanm kolonlar olmak zere iki grupta incelenir.

2.2.1. Seramik Kolon

Yukardaki artlarn her n birden karlayan malzemelerin en yaygn seramiklerdir. Seramik malzemeler, zellikle inertlik bakmndan esizdir. Ancak yksek mekanik dayanm gerektiren uygulamalarda seramiklerin basnca mukavemeti yetmeyebilir. O zaman, malzeme olarak bir metal seip, inertlii iten astarlama yoluyla salamaya gidilir.

2.2.2. Astarlanm Kolon

Absorpsiyon kolonunun yksek basnca dayanmas gerekiyorsa akla gelen ilk malzeme eliktir. Paslanmaz elikten yaplm kolonu inert hale getirmek iin kolon ii yzeyi inert bir malzeme ile kaplanr ki bu kaplamaya astar denir. nert astar malzemesi olarak, porselen kaplarn yzeyindeki sr yani emaye kullanlabilir.Emaye, ok yksek scaklkta eritilmi Al2O3 ve TO2 gibi bir metal oksiti veya oksitler karmdr. Sv oksit, pskrtlerek elik i yzeyi astarlanr. Bu ilem genelde pahal bir teknolojidir ve ou zaman, astarlama iin teflon gibi bir plastik kullanlr. Kzartma tavalarnn i yzeyine de kaplanan teflon, 350 0 Ca kadar dayanr. Daha yksek scaklkta alan kolonlar iin teflon malzemenin ie yaramayaca aktr. Byle hllerde seramik kaplama tercih edilir. nk seramik 1000 0 Cun zerinde bile zarar grmeden kalr

2.3. Sistemdeki Gaz ve Sv Fazlar

Absorbsiyon, gaz karmndaki bileenin sv iinde znd fiziksel absorbsiyon veya gaz karmndaki bileenin sv ile tepkimeye girdii kimyasal absorbsiyon eklinde olabilir. Ayn scaklk ve ayn basnta farkl gazlarn ayn svdaki znrlkleri farkldr. Bir baka deyile, absorbsiyon gazn cinsine bal olarak deimektedir. Buharlarn kolay svlaabilmesi ile baz gaz ve buharlarn zc sv ile kimyasal tepkimeye girmesi znrln ykselmesine yol amaktadr .

22

Ayn scaklk ve basnta ayn gazn farkl svlardaki znrlkleri de farkldr. Bir baka deyile, absorbsiyon zcnn cinsine de baldr. Saf sv yerine absorblayc olarak asidik ya da bazik zellikteki karmlar da kullanlmaktadr. Amonyak gibi bazik gazlar asidik zeltilerde; hidrojen klorr ve karbondioksit gibi asidik gazlar ise bazik zeltilerde bir kimyasal tepkime eliinde tam olarak absorblanmaktadr.

2.4. Kimyasal Reaksiyon ile Meydana Gelen Absorbsiyon

Absorbsiyon, gaz karmndaki bileenin sv iinde znd fiziksel absorbsiyon veya gaz karmndaki bileenin sv ile tepkimeye girdii kimyasal absorbsiyon eklinde olabilir. Ayn scaklk ve ayn basnta farkl gazlarn ayn svdaki znrlkleri farkldr. Bir baka deyile, absorbsiyon gazn cinsine bal olarak deimektedir. Buharlarn kolay svlaabilmesi ile baz gaz ve buharlarn zc sv ile kimyasal tepkimeye girmesi znrln ykselmesine yol amaktadr. Bir gazn bir svdaki znrlnn dk deriimlerde Henry Yasasna uyar.

2.5. Kolondaki Gaz ve Sv Komponentler

Teknikte bir gaz bir sv iinde absorbe etmek iin sv ve gaz ak halinde birbiri ile temas ettirilir. Bu ilem absorpsiyon kulelerinde ters akml olarak yaplr. Gaz absorpsiyon kulesinin alt ksmndan girer ve belli bir basn d ile yukar doru hareket eder. Gaz absorbe edecek sv kulenin tepesinden aa doru akar. Absorpsiyon kulesinin iinde gaz ile svnn mmkn olduunca geni yzeyler iinde birbirlerine temas etmesi istenir. Kule iinde gaz-sv temas yzeyini artrmak iin eitli dolgu maddeleri kullanlr. Dolgulu kolonlarda gaz ve svnn ak srtnme nedeniyle yavalar. Ancak absorplanan gaz miktarnda art olur. Absorpsiyon ilemi srasnda s aa kabilir. Yukarda belirtildii gibi scaklk arttka gazlarn znrlnde azalma olur. Bu nedenle absorpsiyon kulesi iinde scakln mmkn olduunca dk tutulmas iin soutma yaplmas gerekebilir. Ama gazn byk bir ksmnn zeltiye gemesini salamaktr. Gazn znrl ve scaklk gz nne alnarak kuleye giren sv debisi ayarlanr. Kule iinde birim zamanda, birim yzeyde absorplanan gaz ktlesi yani absorpsiyon hz eitli faktrlere baldr. Absorpsiyon sonunda oluan zelti kulenin tabanndan kar. Gazn znmemi olan ksm (ve varsa inert gazlar) kulenin tepesinden dar atlr. Dar atlan gaz karm iinde zc svnn buharlamasnda ileri gelen bir miktar buhar da bulunabilir. Gazlarn eitli svlar iinde znrlkleri farkldr. Bu nedenle uygun zc kullanarak seimli absorpsiyon gerekletirilebilir. Birok halde absorpsiyonun amac gaz karm iinde bulunan bir bileeni gidermek olabilir. Bu durumda kulenin tepesinden kan gazn mmkn olduunca temizlenmi olmasna allr. Baz halde ise, absorplanan gaz rn olarak kullanlr. Bu durumda sz konusu gazn mmkn olduunca byk bir ksmnn

23

zeltiye gemesi istenir. Her iki halde de, ou zaman %100 absorpsiyon mmkn olmaz. Srekli yryen bir absorbsiyon ileminin akm emas ekilde grlmektedir.

ekil 2.2: Absorsiyon kulesi

Yatkn halde yryen byle bir absorpsiyon kulesinde aadaki ktle denklikleri kurulabilir. 1. Absorbe edilen gaz denklii Absorbsiyon kulesine giren gazn bir ksm absorbe edilerek zelti iine geerken, bir ksm da artk gazlar ile dar atlr. Belli bir zaman sresi iin, kuleye giren ve kuleden kan gaz mol says birbirine eit yazlabilir. Kuleye giren gazn mol says= zelti iindeki mol says + Artk gazlar iindeki mol says 2. zc denklii Kuleye zc olarak giren svnn byk bir blm kulenin tabanndan zelti olarak kar. Ancak baz halde zcnn bir ksm buharlaarak artk gazlar iine karabilir. Byle bir durumun sz konusu olmamas halinde birim zaman iin zc denklii yle kurulabilir. Kuleye giren zc ktlesi= zelti iinde bulunan zc ktlesi 3. nert gaz denklii Baz durumlarda absorpsiyon kulesine giren gaz karm iinde bulunan gazlardan biri veya birka zc iinde absorbe olmadan dorudan dar atlabilir. Bu tip bileenlere anahtar bileen denir. Anahtar bileen denklii ile kuleye giren ve kan gaz karmlarnn debisi hesaplanabilir. Birim zaman iin inert denklii yledir. Kuleye giren inert gaz mol says = Artk gazlar iindeki inert gaz mol says

24

2.6. Dolgu Malzemeleri Tipi ve zellikleri

Raschig halkalar; kule dolgu maddeleri olarak en fazla kullanlandr. Ykseklii apna eit silindirik halkalardan ibaret olup, duvarlarn kalnl yapld malzemenin cinsine bal olarak deiir. Seramik veya metalden yaplabilirler. Birim hacmin arl, serbest hacim, serbest kesit alan ve birim hacmin yzeyi bakmndan en iyi kule dolgu malzemeleridir. Berl eyerleri; bunlar porselenden yaplm eyer seklinde malzemeler olup, kulelere geliigzel doldurulurlar. Bunlarn dierlerinden stn taraf, gaz akmna kars olduka dk srtnme direnci vermeleri ve yeterli gaz sv temas yzeyine sahip olmalardr. Spiral halkalar; ilerinde spiral bir blme bulunan bu halkalar tamamen Raschig halkalarna benzerler, spiral blme halka kesitini tamamen veya ksmen rter. Bu halkalar daima muntazam sralar halinde dizilirler ve hibir zaman geliigzel kule ierisine doldurulmaz. Spiral blme gaz-sv temasn nemli lde artrr, fakat serbest kesit alann ve serbest hacmi pek fazla azaltmaz. Buna ramen hem kendi fiyatlar hem de yerletirme cretleri olduka yksektir. Dolgulu absorbsiyon kolonlarnda dolgu maddesi olarak kullanlan maddeler aadaki zelliklere sahip olmaldr: Birim hacminin arl az olmaldr; bu husus sadece kule tarafndan tanacak tm arla etki etmekle kalmaz, ayn zamanda kulenin projelendirilmesine de etki eder. Kule ierisine geliigzel doldurulan dolgu malzemeleri kule duvarlarna basn yapar ve birim hacminin arl daha fazla olursa, kule yapm fiyatna etki edebilir. Birim hacmin aktif yzey alan fazla olmaldr; daha fazla temas salanabilir. Serbest kesit alan byk olmaldr; kule ierisinde meydana gelen basn dne ve dolaysyla sirklsyonu iin gerekli pompa gcne etki eder. Bundan baka serbest kesit alannn kk olmas, gaz akm hznn bu serbest ksmlarda artmasna ve belirli bir limitin zerinde, sv fazn kule dna atlmasna sebep olur. Dolgu malzemesi tarafndan tutulan sv az olmadr; bu genel olarak istenilen bir husustur, nk kule yknn azalmasn ve sv fazn kuleden mmkn olduu kadar abuk uzaklamasn salar. Gazn sv fazn ierisindeki znrlnn az olmas veya gaz fazla sv faz arasnda meydana gelen reaksiyonun yava olmas halinde bu istenmeyen bir zelliktir. Asit kulelerinde dolgu malzemesi tarafndan sv miktarnn az olmas genellikle istenir, nk bu takdirde kulenin boaltlmas esnasnda daha az kaza riski vardr. Ayrca dolgu maddelerinin fiyat ucuz olmal, belirli bir dayankll olmal, temasta bulunduu gaz ya da sv faz ile reaksiyona girmemelidir.

25

2.7. Absorbsiyon Kolonu Donanmlar

ekil 2.3: Laboratuvar tipi bir absorbsiyon kolonunun teknik izimi ve resmi

Teknik izimdeki numaralandrlm donanmn isimleri unlardr: 1. Basn gstergesi 2. Hava ak ler 3. CO2 ak ler 4. Kontrol dmeleri 5. Sv tank 6. Sv pompalar 7. Vakum tank 8. Vakum manometresi 9. Kolon ii basn deiim gstergesi 10. Su ak kontrol iin rotametre 11. Absorbsiyon kolonu 12. Absorbsiyon Svs Sevk Borusu1 13. Absorbsiyon svs besleme vanas 14. Absorbsiyon Svs Sevk Borusu2 15. Absorbsiyon Svs Sevk Borusu3 16. Absorbsiyon svs k ekil 2.3te grlen seyyar gaz absorpsiyon sistemi emasn daha yakndan ele alalm. Bu sistemde 5 nolu sv tankna hangi svy dolduracamz kararlatrmalyz.

26

Bunun iin, sistemi ne amala kullanacamz bilmek gerekir. Bu sistemin, havadan CO2 gazn uzaklatrmak iin kullanldn dnnz. CO2 gazn tutmak iin deriimi belli soda zeltisi kullandmz varsayalm. Soda (Na2CO3), suda znnce aadaki dengeye gre hidroliz olur.

Na 2CO3 k H2Os 2 Na aq CO32 aq CO32 aq H2Os HCO3 aq

Bu dengeye gre oluan OH , Hava + CO2 karmndaki CO2 ile reaksiyona girerek CO2 molekln HCO3 iyonuna dntrr. Bylece gaz karmndaki CO2, HCO3 iyonu hlinde zeltiye geer. O hlde, sv tankna soda zeltisi koymak uygundur. Tanktaki sv 12 nolu borudan pompaya beslenir. Pompann bast bu sv 13 nolu besleme vanasndan 14 nolu sevk borusuna oradan da ak kontrol nitesine gelir. Burada ak hz ayarlanan sv 15 nolu boru ile nce su ak hzn kontrol eden rotametreye ular.(Kontrol nitesinde ak hz ayarlanrken bu rotametreye baklr.) Ak hz ayarl sv 11 nolu kolona girer ve kolondaki dolgu zerine damlar (emada kolon dolgusu gsterilmemitir).Resmi ve teknik donanm verilen, laboratuvar tipi bir absorpsiyon kolon sisteminin ilevsel hle gelmesi iin gerekli donanm balk altnda toplayabiliriz.

2.7.1. Mekanik Donanm

Sistemde sv dolamn salayan, sv deposu, borular, sirklasyon pompas, vakum sistemi, vanalar (ventiller) ve btn bunlarn monte edildii ana panel mekanik donanma dhildir. Ayrca gaz giri ve k vanalar, gaz sirklasyon borular, kolon iindeki dolgu, dolgu destek tablalar ve kolon kapaklar da mekanik donanmdan saylr. Sistemin ad absorpsiyon kolonu olmakla beraber, yukardaki ekilde 11 numara ile gsterilen kolonun, gerekte sistemin basit bir paras olduuna dikkat ediniz. Ancak karmak sistemin btn, kolonda gerekleen gaz absorpsiyonu olayn etkili ve verimli bir ekilde kontrol etmek iindir.

2.7.2. Elektrik Donanm

Sistemdeki sv sirklasyon pompas (ekilde 6 numara ile gsterilmi), g balant kablosu ve ayrca sistem ii elektrik balant kablolar elektrik donanma dhildir. Pompann motoru da bir indksiyon motoru olup elektrik donanmdan saylr.

2.7.3. Enstrman Donanm

Sistemdeki akkan ak hzlarn len flovmetreler, kolon iinin ve vakum odasnn basnlarn gsteren manometreler sistemin enstrman donanmn oluturur. Gelimi baz gaz absorpsiyon sistemlerinde, absorplanan gazn giri ve k noktalarnda, gaz karmndaki deriimleri len gaz sensrleri ve kolon iinde ilerleyen svnn bileimindeki deiimi izlemek iin iletkenlik len sayalar (kondktometreler) bulunur.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Absorbsiyon kolonu altrnz. Deneyde kullanlacak malzemeler: Absorbsiyon kolonu, absorbsiyon kolonuna ait kontrol elemanlar ve evre donanmlar, numune alma ekipmanlar lem basamaklar evre donanmn kontrol ediniz. neriler

Absorbsiyon kolonunun evresinde bulunan donanmn kaak olma ihtimaline karn kritik noktalar gzden geiriniz.

Absorbsiyon kolonunu kontrol ediniz.

Absorbsiyon kolonuna ait scaklk, basn ve seviye lerleri gzden geirerek iletme artlarna uygun olup olmadklarn mutlaka kontrol ediniz.

evre donanmn devreye alnz.

Absorbsiyon kolonuna ait evre donanmlar, prosedrlerine uygun olarak devreye alnmaldr. Bu nedenle devreye alma kurallarn gzden geiriniz.

28

 rn beslemesi yapnz.

rn beslemesi yaparken rn miktarna ve ak hzna dikkat ediniz. Dzenli olarak scaklk, basn deerlerini kontrol ediniz ve proses artlarna uygun deerlerde kalmalarn salaynz.

Tepe rnnden numune alnz.

Numune alma kurallarna uyunuz.

29

 Numuneyi analize gnderiniz.

Numune tama kurallarna uygun olarak analize gnderiniz.

Kontrollerle ilgili raporu hazrlaynz.

Doru ve dzenli tutulan raporlar, prosesin durumu hakknda nemli bilgiler ierir ve sonraki ilemler iin yol gstericidir.Buna uygun rapor tutunuz. Raporlarnz amirinize teslim ediniz.

Raporunuzu teslim ediniz.

30

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi ? Malzemelerinizi sorumlu retmeninizden aldnz m ? Evet Hayr

1. 2.

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

evre donanmn kontrol ettiniz mi? Absorbsiyon kolonunu kontrol ettiniz mi? evre donanmn devreye aldnz m? rn beslemesi yaptnz m? Tepe rnnden numune aldnz m? Numuneyi analize gnderdiniz mi? Kontrollerle ilgili raporu hazrladnz m? Raporunuzu teslim ettiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. Akkan fazda znm haldeki belirli bileenlerin bir kat adsorbent yzeyine tutunmasna dayanan ve faz yzeyinde grlen yze tutunma olayna ne ad verilir? A) Absorbsiyon B) Adsorbsiyon C) Emlsiyon D) Katalist Aadakilerden hangisi adsorbentlerin zelliklerinden deildir? A) Zehirsiz olmal B) Bilimsel olarak kullanlmas kabul edilmi olmal C) Suda znmeli D) Adsorbanlarla etkileime girebilecek fonksiyonel gruplar bulundurmal Fiziksel absorbsiyon aadakilerden hangisine bal deildir? A) Gazn cinsine B) zcnn cinsine C) Kolon byklne D) Scakla Kolon dolgu malzemelerinden deildir? A) Raschig halkalar B) Berl eyerleri C) Dnerli halkalar D) Spiral halkalar Aadakilerden hangisi absorbsiyon kolonu donanmlarndan deildir? A) Mekanik Donanm B) Statik Donanm C) Elektrik Donanm D) Enstrman Donanm Aadakilerden hangisinde dolgulu absorbsiyon kolonlarnda dolgu maddesi olarak kullanlan maddelerin zelliklerinden deildir? A) Birim hacminin arl az olmaldr B) Birim hacmin aktif yzey alan fazla olmaldr C) Serbest kesit alan byk olmaldr D) Dolgu malzemesi tarafndan tutulan sv fazla olmadr Bazik gazlar hangi tr maddelerle tam olarak absorblanmaktadr? A) Asidik zeltilerde B) Bazik zeltilerde C) Tuz zeltilerinde D) Organik zeltilerde

2.

3.

4.

5.

6.

7.

32

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 8. Adsorpsiyon ileminde adsorblanan trlere yani yzeye tutunan maddelere , yzeyinde adsorpsiyon gerekleen maddeye ise .. denir. Absorbsiyon kolonlar, ve .. kolonlar olmak zere iki grupta incelenir.

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.

33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi destilasyon iin yanltr? A) Homojen sv karmlar bileenlerine ayrmak iin uygulanr. B) Heterojen sv karmlar bileenlerine ayrmak iin uygulanr. C) Dk kaynama dereceli olan bileenleri yksek kaynama derecelilerden ayrma ilemidir. D) Buharlaan bileen farkl bir kapta tekrar younlatrlarak elde edilir. Aadakilerden hangisinde vakum destilasyonunun rn ve kaynama aral yanl verilmitir? rn Kaynama Aral ( oC ) A) Vakum tepe 200 360 B) Hafif Vakum Dizel 360 395 C) Ar Vakum Dizel 395 555 D) Vakum Dip 555 + Dolgulu kolonlarda kullanlan dolgu malzemesinin zellii aadakilerden hangisinde doru verilmitir? A) Ametalik B) Aktif C) nert D) Metalik

2.

3.

4.

Fla destilayonu ile diferansiyel destilasyon arasndaki en nemli fark aadakilerden hangisidir?
A) B) C) D) Sv karmn kaynatlmas retilen buharn sv fazla temasta braklmas Buharn younlatrlmas Younlatrc (kondansr) kullanlmas

5.

Aadakilerden hangisi uygun bir dolgulu kolonun zellii deildir? A) Dk arlk ve dk sv tutunmas; kolonun toplam arlnn ve sv fazn dolgu malzemesi zerinde az tutulmas B) Birim hacme den geni aktif temas alan C) Toplam hacimdeki geni boluk alan D) Yksek maliyet Destilasyon kolonu arjn giri yerine gre blgeye ayrlmaktadr. Aada verilen bu blgelerden hangisi syrma blgesi olarak adlandrlmaktadr? A) Alt blge B) st blge C) Orta blge D) Fla blgesi

6.

34

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 7. Ham petroln 360 oC nin zerinde kaynayan ksmlarnn atmosferik basn altnda destilasyona tabi tutulmas yksek scaklktan dolay, bu ksmdaki rnlerin bozunmasna neden olur. Bunun nne gemek iin sz konusu ksm . destilasyona tabi tutulur. Destilasyon prosesi; sv zeltileri bileenlerine ayrmak iin kullanlan bir.. . ilemidir. Destilasyon kolonlar kolonlar ve kolonlar olmak zere ikiye ayrlrlar.

8.

9.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

35

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FALYET -1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 D A B C B D gllenme (flooding), alama (weeping) vakum kolonuna Diferansiyel (Basit) Destilasyon Rektifikasyon (Zenginletirme) su buhar destilasyonu RENME FALYET-2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C C C B D A

adsorban / adsorbenttir seramik/ astarlanm

MODL DEERLENDRME

1 2 3 4 5 6 7 8 9

B A C B D A vakum altnda ktle aktarm rafl, dolgulu

36

KAYNAKA KAYNAKA
KK Mehmet, Milli Eitim Bakanl Hidrolik Pnmatik Ders Kitab, stanbul, 2006. ZBEK Ali, Nebahat KINAYOLU, Milli Eitim Bakanl Anorganik Sna Kimya Ders Kitab, stanbul, 1997. ATALTA hsan, Kimya Mhendisliine Giri Unit Operasyonlar, nklp Yaynevi, stanbul, 1975. YALIN Hayri, Metin GR, Stokiyometri, Palme Yaynclk, Ankara, 2005.

37