Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. DORULTMA VE FLTRE DEVRELER ........................................................................ 3 1.1. Dorultma ve Filtre Devreleri....................................................................................... 3 1.1.1. AC Gerilimin Drlmesi veya Ykseltilmesi .................................................... 4 1.1.2. AC Gerilimin DC Gerilime evrilmesi (Dorultma) ............................................ 5 1.2. Filtre Devreleri............................................................................................................ 17 1.2.1. Kondansatrl Filtre Devresi............................................................................... 18 1.2.2. Bobinli Filtre Devresi .......................................................................................... 19 1.2.3. Pi () Tipi Filtre Devresi ..................................................................................... 19 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 23 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 24 2. REGLE DEVRELER ..................................................................................................... 24 2.1. Zener Diyotun Reglatr Olarak Kullanlmas ........................................................... 24 2.2. Seri Regle Devresi .................................................................................................... 27 2.3. Entegre (IC) Gerilim Reglatrleri ............................................................................. 30 2.3.1. Pozitif Gerilim Reglatr .................................................................................. 31 2.3.2. Negatif Gerilim Reglatrleri.............................................................................. 34 2.3.3. Ayarlanabilir Gerilim Reglatrleri .................................................................... 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 41 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 42 3. GERLM OKLAYICILAR ............................................................................................ 42 3.1. Gerilim kileyiciler...................................................................................................... 42 3.2. Gerilim leyiciler ..................................................................................................... 43 3.3. Gerilim Drtleyiciler................................................................................................... 43 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................................. 48 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 51
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0021 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak Dorultmalar ve Regle Devreleri Dorultma ve regle devrelerinin tasarmn yapma bilgi ve becerisini kazandran renim materyalidir. 40 / 32 saat Bask devre ve Lehimleme modln baar ile bitirmi olmak. Dorultma,filtre ve regle devrelerini kurmak. Genel Ama Bu modl ile, gerilim oklayclarn balantsn yaparak, dorultma, filtre ve regle devrelerini kurabileceksiniz. Amalar 1. Dorultma ve filtre devrelerinin montajn yapabileceksiniz. 2. Regle devrelerinin montajn yapabileceksiniz. 3. Gerilim oklayclarn montajn yapabileceksiniz. Ortam: Atelye, Laboratuar, her trl elektrik ve elektronik cihazlarn bakm ve onarmn yapan iyerleri. Donanm: Transformatr, diyotlar, kondansatrler, transistrler, Regle entegreleri, delikli plaket, bakrl paket, lehim, havya, yan keski, kargaburnu, bobin, Avometre, osiloskop, diren, bask devre karmada kullanlan dier malzemeler. Her renme faaliyeti sonunda, kendi kendinizi deerlendirebileceiniz uygulama faaliyetleri verilmitir. Modln sonunda ise dorultma ve regle devrelerine ynelik bir uygulama faaliyeti verilmitir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GR
Sevgili renci, Elektrik ve elektronik cihazlar ounlukla doru akmla (DC) almaktadr. Halbuki evlerimizdeki prizlerde alternatif akm (AC) vardr. Elektronik cihazlarn besleme katlar; prizlerden gelen 220 Voltluk AC gerilimi, daha dk gerilim seviyelerinde DC gerilime evirme ilevini yerine getirirler. Besleme katlarnda, ebeke dalgalanmalarndan kaynaklanan deiimler sonucu arza oluabilir. Dorultma ve Regle Devreleri modl ile elektronik cihazlarn besleme katnn alma prensiplerini reneceksiniz. Modlmzn ieriinde, dorultma ve regle devrelerini bread board, niversal delikli plaket, bakrl delikli plaket ve bask devre karma yntemini kullanarak bakrl pertinaksa uygulayarak reneceksiniz. Modl iindeki devrelerin uygulama faaliyetlerini yaptka modlmz daha ok seveceksiniz. Dorultma ve regle devreleri, elektrik-elektronik cihazlarda bulunan besleme katnn temel elemandr. Bu cihazlarda meydana gelen arzalarn byk bir ksm da besleme katndan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla bu modl tamamladktan sonra besleme katnn yapsn tanm olacak, bu kattan kaynaklanan arzalar onarabileceksiniz.
RENME FAALYET-1
AMA
RENME FAALYET-1
ARATIRMA
12V kl bir telsiz telefon adaptrnn i yapsn aratrnz. Elde ettiin sonular bir rapor haline getir ve sonularn arkadalarnza sununuz.
G kaynaklarnn yapsnda drt aama vardr. Bunlar srasyla; AC gerilimin drlmesi veya ykseltilmesi AC gerilimin DC gerilime evrilmesi (do rultulmas) Do rultulan DC gerilimdeki dalgalanmalar n nlenmesi (filtrelenmesi) DC gerilimin sabit tutulmas yani regle edilmesi
Yukarda birinci ve ikinci basamaklarda yazl olan ilemler tm g kaynaklarnda yaplmas zorunlu olan hususlardr. nc ve drdnc basamaklarda belirtilen iler ise g kaynann kalitesini arttran ve retilen gerilimi mkemmel hale getiren ilerdir. imdi srasyla bu saylan noktalarn nasl gerekletirildiini grelim. DC gerilimin sabit tutulmas konusunu bir sonraki renme faaliyetinde greceksiniz.
Transformatrler sac nveli (ekil 1.3) bir karkas zerine sarlm iletkenlerden oluur. Bu sarlm iletkenler bobin olarak adlandrlr. letkenin karkas zerindeki bir turuna da spir denir. Transformatre gerilimin uyguland bobin primer sargs, gerilimin alnd bobin ise sekonder sargs olarak adlandrlr. Primer ve sekonder sarglar birbirinden bamszdr. Sekonder birden fazla sargdan oluabilir.
Transformatrlerin primerlerine uygulanan gerilimleri ykseltip drmeleri tamamen primer ve sekonder sarglarndaki spir saylaryla orantldr. Bir transformatrn primerindeki spir says sekonderindeki spir saysndan fazlaysa bu transformatr gerilim dren bir transformatrdr. Buna karlk transformatrn sekonder spir says primer spir saysndan fazlaysa bu transformatr gerilim ykselten bir transformatrdr. G kayna uygulamalarnda genellikle gerilim dren transformatrler kullanlr. Gerilim dren transformatrlerde primer sargs ince sekonder sargs ise kaln iletkenlerden yaplmtr. Bu suretle transformatrn terminallerine balanm olan iletkenlerin kalnlklarndan hangi ularn primer sargsna hangi ularn sekonder sargsna ait olduunu anlamak mmkndr.
Transformatrlerin salamlk kontrol Avometre kullanlarak yaplabilir (ekil 1.4). Bunun iin nce Avometre diren lme blmnde en dk kademeye (X1 veya R1 konumuna) alnr ve sfr ayar yaplr. Salam bir transformatrde primer taraf ile sekonder taraf arasndaki lmede Avometre hi sapmamaldr. Primerin iki ucu ve sekonderin iki ucu llrken ise Avometre sapmaldr. NOT: Gerilim dren transformatrlerde 220 Voltluk ebeke gerilimi yanllkla sekonder sargsna uygulanrsa transformatr ar akmdan dolay yanabilir. nk bu transformatrlerde sekonder sargs az sayda spirden olumutur ve ok dk bir direnci vardr. Geen ar akma dayanamaz.
1.1.2.1. Yarm Dalga Dorultma Devresi Yarm dalga dorultma devresinde tek dorultma diyodu kullanlmtr. Bir diyotlu yarm dalga dorultma devresi, AC yi DC ye eviren tek diyotlu devredir. Yarm dalga dorultma devresinde k sinyali tam dzgn olmaz. Bir diyotlu yarm dalga dorultma devresinin almasn anlayabilmek iin baz hatrlatmalar yapmamz gerekir. Bilindii zere transformatrlerin knda zamana gre yn ve iddeti srekli olarak deien dalgal bir akm vardr. Trkiyede kullanlan AC sinyalin ak yn, saniyede 100 kez deimektedir. Transformatrn kndaki deiken akm, pozitif ve negatif olmak zere iki alternanstan meydana gelmitir. Diyotlar tek ynl olarak akm geirdiinden transformatrn kndaki sinyalin yalnzca bir yndeki alternanslar alcya ulaabilmektedir. Bu temel bilgilerden hareket ederek yarm dalga dorultma devresinin almasn u ekilde ifade edebiliriz: ekil 1.6'da verilen devrede grld gibi transformatrn st ucundaki (A noktas) sinyalin polaritesi pozitif olduunda diyottan ve alc zerinden akm geer. Transformatrn st ucundaki sinyalin polaritesi negatif olduunda ise diyot akm geirmez (kesimde kalr). Sonuta alcdan tek ynl akm geii olur (ekil1.7). Yarm dalga dorultma devrelerinde ktan, transformatrn verebilecei gerilimin yaklak yars kadar (Vk = 0,45*Vgiri) bir doru gerilim alnr. Bu nedenle bir diyotlu yarm dalga dorultma devreleri kk akml (50-250 mA) ve fazla hassas olmayan alclarn (oyuncak, mini radyo, zil vb.) beslenmesinde kullanlr. Yarm dalga dorultma devrelerinde ktan alnabilecek doru akmn deeri ise, Ik = 0,45*Igiri olmaktadr. 6
imdi, yukarda anlatlan yarm dalga dorultma devresinin bir uygulamasn bread board (ekil 1.8) zerinde yapacaksnz.
Malzeme Listesi:
1 adet 220V/2X6V 4W transformatr 1 adet 1N4001 diyot 1 adet 1K diren
lem Basamaklar
ekil 1.6daki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi kurunuz. bread board zerine Devreyi altrnz. Avometre ile gerilim lmlerini yapnz.
neriler
Malzemeleri retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Elemanlarn bread board ierisine tam olarak yerletiinden emin olunuz Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz l aletinin ularna dikkat ediniz. RY direnci bal deil iken lm yapnz RY direnci bal iken lm tekrarlaynz Dalga ekillerini Grafik 1e iziniz. (Vgiri, Vk)
VAB
VC
VRY
Tam dalga dorultma devresinde, sekonderi orta ulu bir transformatr ve iki adet dorultma diyodu kullanlr. Tam dalga dorultucuda, AC gerilimin pozitif alternanslarnda diyotlardan biri, negatif alternanslarda ise di er diyot iletken olur. ekil 1.10'da verilen devrede grld gibi transformatrn st ucunda (A noktas) pozitif polariteli sinyal olutuunda D1 diyodu ve alc (RY) zerinden akm geii olur. Transformatrn alt ucunda (B noktas) pozitif polariteli sinyal olutuunda ise D2 diyodu ve alc (RY) zerinden akm geii olur. Grld zere diyotlar sayesinde alc zerinden hep ayn ynl akm gemektedir. Bu dalgal DC gerilim ekil 1.11de gsterilmitir. ki diyotlu dorultma devresinin kndan alnan DC gerilim, uygulanan AC gerilimin etkin deerinin 0,9u kadardr. Bunu denklem eklinde yazacak olursak: Vk = 0,9*Vgiri olur. k akmnn DC deeri ise, Ik = 0,9*Igiri 'tir. Burada Igiri transformatr sekonder akmnn etkin deeridir.
Orta ulu transformatrl tam dalga dorultma devresinde D1 ve D2 diyotlarndan geen akmlar transformatrn orta ucundan devresini tamamlar. Devrenin yapmnda kullanlan transformatrn sekonder sarm uludur. Bu sayede transformatrn knda iki adet gerilim olumaktadr. ekil 1.10'da transformatrn sekonder sarmnn iki eit sargdan olutuu grlmektedir. Bu iki sarmda birbirinin tersi polaritede iki gerilim doar. Yani transformatrn A noktasnda oluan sinyalin polaritesi pozitif iken, B noktasnda 10
oluan sinyalin polaritesi negatif olmaktadr. Transformatrde oluan akmlarn devresini tamamlad u ise orta u olmaktadr.
ekil 1.11: ki diyotla yaplan tam dalga dorultma devresinin dalga ekilleri
imdi, yukarda anlatlan 2 diyotlu tam dalga dorultma devresinin bir uygulamasn bread board zerinde yapacaksnz. Malzeme Listesi 1 adet 220V/2X6V 4W transformatr 2 adet 1N4001 diyot 1 adet 1K diren
11
lem Basamaklar
ekil 1.10daki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi bread kurunuz. Devreyi altrnz. board zerine
neriler
Malzemeleri retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Elemanlarn bread board ierisine tam olarak yerletiinden emin olunuz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. RY direnci bal deil iken lm yapnz. RY direnci bal iken lm tekrarlaynz. Dalga ekillerini Grafik 2ye iziniz. (Vgiri, Vk)
VAB
VC
VRY
12
Tam dalga dorultma devresinin uygulamasnda elde ettiiniz sonular arkadalarnzla tartnz.
13
Kpr tipi dorultma devresinde 4 adet dorultma diyodu kullanlmtr. AC'yi en iyi ekilde DC'ye dntren devredir. Her trl elektronik aygtn besleme katnda karmza kar. ekil 1.13'te verilen devrede grld gibi transformatrn sekonder sarmnn st ucunun (A noktas) polaritesi pozitif olduunda D1 ve D3 diyotlar iletime geer. Akm, RY zerinden dolar.
Transformatrn sekonder sarmnn alt ucunun (B noktas) polaritesi pozitif olduunda ise D2 ve D4 diyotlar iletime geerek RY zerinden akm dolar. ktan alnan DC gerilim, girie uygulanan AC gerilimin 0,9u kadardr. Kpr tipi tam dalga dorultma devresinin k dalga ekli ekil 1.14te gsterilmitir. Vk = 0,9*Vgiri olur. Devrenin k akm ise; Ik = 0,9*Igiri kadardr.
14
ekil 1.14: Kpr tipi tam dalga dorultma devresinin dalga ekilleri
imdi, yukarda anlatlan kpr tipi tam dalga dorultma devresinin bir uygulamasn bread board zerinde yapacaksnz. Malzeme Listesi: 1 adet 220V/2X6V 4W transformatr 4 adet 1N4001 diyot 1 adet 1K diren
15
lem Basamaklar
ekil 1.13teki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi kurunuz. breadboard zerine
neriler
Malzemeleri retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Malzemelerin breadboard zerine tam olarak yerletiinden emin olunuz Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. Ry direnci bal deil iken lm yapnz Ry direnci bal iken lm tekrarlaynz Dalga ekillerini Grafik 3e iziniz. (Vgiri, Vk)
Devreyi altrnz.
Avometre ile gerilim lmlerini yapnz. Osiloskop ile dalga ekillerini gzlemleyerek grafiini iziniz.
VAB
VC
VRY
16
17
Pratikte, 1 Amper k verebilen bir dorultma devresinin kna 100-2200 Flk kondansatr balanmaktadr. Yani kullanlacak kondansatrn kapasite deeri alcnn ektii akma baldr. Filtre olarak kullanlan kondansatrn k gerilimini ykseltmesinin nedeni yle aklanabilir: Kondansatrler AC gerilimin maksimum de erine arj olurlar. AC gerilimin maksimum deeri etkin (efektif) deerinden % 41 fazla olduundan, dorultma devresinin kndaki DC, giriteki AC gerilimden yaklak % 41 orannda daha yksek olur. Devrenin kna yk balandnda gerilimdeki bu ykselme der. rnein, 12 volt k verebilen bir transformatr kullanlarak tam dalga dorultma devresi yaplrsa, devrenin kna alc bal deilken yaplan lmde voltmetre 16-17 voltluk bir deer gsterir; nk 12 voltluk AC' nin maksimum deeri Vmaks = Vetkin*1,41 = 16,92 volttur.
18
ekil 1.19'daki C1 ve C2 kondansatrleri paralel bal konumda olduundan toplam kapasite artmaktadr. Dolaysyla da RY zerinden dearj yava olduundan k gerilimindeki dalgalanma (ripple) azalmaktadr. Bu nedenle C1 ve C2 paralel balym gibi etkinlik gstermektedir. DC akmda L bobininin direnci ihmal edilebilecek kadar kk olduundan C1 ve C2 ular ksa devre gibi dnlebilir. Ancak akm deiiminde bobin daha nce akland gibi grevini yapmaktadr. ekilde grld gibi balant ekli pi () harfine benzedii iin bu tip filtrelere Pi tipi filtre denmitir. Pi tipi filtrenin u dezavantajlar vardr: C1 kondansatrnn arj srasnda diyotlardan darbeli bir akm gemesine neden olur.
19
lem Basamaklar
ekil 1.20deki devrenin malzemelerini temin ediniz.
neriler
Malzemeleri retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Bask devre karma ilemi iin gerekli olan malzemeleri temin ediniz
Bask devrenin stten grnn ve devre elemanlarnn yerleimini karnz Bask devrenin alttan grnn karnz Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandna emin olunuz.
Diyotlarn (veya kpr diyotun) ynne dikkat ediniz. Kondansatrn kutuplarna dikkat ediniz 20
lem Basamaklar
Devreyi altrnz. Avometre ile gerilim lmlerini yapnz. Osiloskopla dalga ekillerini gzlemleyerek grafiini iziniz.
neriler
Devreyi altrmadan nce bir kez daha kontrol ediniz. l aletinin ularn kontrol ediniz. Osiloskopun kalibrasyonunu yapnz. VC ile VD noktalarndaki dalga ekillerini grmek iin C ile D noktalarn ayrnz.
VAB
VC
VD
21
22
23
RENME FAALYET-2
AMA
RENME FAALYET2
ARATIRMA
Regle devre eitleri hakknda bilgi toplaynz. Elde ettiiniz sonular bir rapor haline getiriniz ve sonularn arkadalarnla paylanz.
2. REGLE DEVRELER
G kaynaklarnda aranan en nemli zelliklerden birisi de giri gerilimindeki veya ka bal ykte meydana gelen deiimlerin k gerilimini etkilememesidir. G kaynaklarnn k gerilimlerini sabit tutma ilemine reglasyon, bu i iin kullanlan devrelere de reglatr devreleri denir. Reglatr devrelerinde, zener diyot, transistr veya entegre gerilim reglatrleri kullanlr. imdi regle devrelerini daha ayrntl olarak inceleyelim.
ekil 15. Zener diyodun reglatr olarak kullanlmas devresini bread board zerine kurunuz, sonular aadaki tabloya ve Grafik 5e iziniz, arkadalarnzla tartnz.
24
ekil 2.1deki Zener diyodun reglatr olarak kullanlmas devresini bread board zerine kurunuz. lem basamaklarn daha nceki uygulamalardan faydalanarak kendiniz oluturunuz.
Malzeme Listesi: 1 X 220V/12V 4W transformatr 4 X 1N4001 Diyot 1 X 1000 F Kondansatr 1 X R1 100 Diren 1 X R2 1 K Diren 1 X Z 9.1V Zener diyot
25
26
Seri reglatr, yk akmn sabit tutmak iin kullanlr. Bu tr bir uygulama bir veya iki transistrle gerekletirilebilmektedir. Transistr yk hattna seri balandndan, bu tr devreye seri regle devresi veya seri reglatr ad verilir (ekil 2.3). imdi, yukarda anlatlan seri regle devresinin bir uygulamasn niversal delikli plaket (bakrl veya bakrsz plaket) zerine yapacaksnz.
27
Malzeme Listesi: 1 X 220V/2X6V 4W transformatr 4 X 1N4001 Diyot 1 X 1000 F Kondansatr 1 X R1 330 Diren 1 X R2 1 K Diren 1 X 9.1 V Zener diyot 1 X BD 135 Transistr
lem Basamaklar
ekil 2.3teki devrenin malzemelerini temin edinzi. Devreyi delikli pertinaks zerine kurunuz. Devreyi altrnz.
neriler
Malzemeleri retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Malzemelerin lehimleme tekniine uygun olarak lehimleyiniz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. VAB gerilimini lp tabloya not ediniz. RC filtre dorultma devresine bal deil iken VC gerilimini lnz. RC filtre dorultma devresine bal iken VC gerilimini lnz. VD(k) gerilimini lnz. Dalga ekillerini Grafik 6ya iziniz. (VAB, VC, VC(filtreli), VD(k) )
VAB
VC( filtresiz)
VC(filtreli)
VD(k)
28
29
ENTEGRENN ADI 7805 7905 7809 7909 7812 7912 7815 7915 7824 7924
BACAK BALANTILARI a b a b a b a b a b
ekil 2.6 : a) 78 Serisi Entegre Gerilim Reglatr b) 79 Serisi Entegre Gerilim Reglatr
30
ekil 2.7de transformatrn sekonderinde 6 Voltluk AC gerilim olduu iin, kpr devrenin knda 6 Voltluk dalgal DC gerilim olur. Kpr devre kna paralel bal C1 kondansatr, 6 Voltluk dalgal gerilimin tepe deerine arj olacaktr. Bu duruma gre, entegrenin giriindeki DC gerilimin deeri 6 * 1,41 = 8,46 Volt olur. Reglatr entegresi bu 8,46 Voltluk gerilimi sabit 5 Volta drr. 7805 entegre giriine gelen dalgal gerilim, entegre knda sabit, regleli 5 Volt olarak alnr. Yukarda anlatlan pozitif gerilim reglatr devresinin uygulamasn niversal delikli plaket (bakrl veya bakrsz plaket) zerine yapacaksnz. Malzeme Listesi: 1 X 220V/6V 4W transformatr 4 X 1N4001 Diyot 1 X 1000 F Kondansatr 1 X 1 K Diren 1 X 7805 regle entegresi
31
lem Basamaklar
ekil 18deki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi delikli pertinaks zerine kurunuz. Devreyi altrnz.
neriler
Malzemeleri, retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Malzemelerin ayaklarn teknik kurallara uygun olarak lehimleyiniz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. VAB gerilimini lp tabloya not ediniz. Kondansatr devreye bal deil iken VC gerilimini lnz. Kondansatr devreye bal iken VC gerilimini lnz. VD(k) gerilimini lnz. Dalga ekillerini Grafik 7ye iziniz. (VAB, VC(ak), VC(kapal), VD(k) dalga ekilleri).
Osiloskop ile dalga ekillerini gzlemleyerek grafiini iziniz. Avometre ile yaplan lm sonular:
VAB
VC( ak)
VC(kapal)
VD(k)
32
33
ekil 2.10da transformatrn sekonderinde 12 Voltluk AC gerilim olduu iin, kpr devrenin knda 12 Voltluk dalgal DC gerilim olur. Kpr devre kna paralel bal C1 kondansatr 12 Voltluk dalgal gerilimin tepe deerine arj olacaktr. Bu duruma gre, entegrenin giriindeki DC gerilimin deeri 12V * 1,41 = 16,92 Volt olur. Reglatr entegresi bu 16,92 Voltluk gerilimi sabit -9 Volta drr. 7909 entegre giriine gelen dalgal gerilim, entegre knda sabit, regleli -9 Volt olarak alnr. imdi, ekil 2.10da anlatlan negatif gerilim reglatr devresinin uygulamasn niversal delikli plaket (bakrl veya bakrsz plaket) zerine yapacaksnz. Malzeme Listesi: 1 X 220V/2X6V 4W transformatr 4 X 1N4001 Diyot 1 X 1000 F Kondansatr 1 X 1 K Diren 1 X 7909 regle entegresi
34
lem Basamaklar
ekil 19daki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi delikli pertinaks veya niversal delikli pertinaks zerine kurunuz. Devreyi altrnz.
neriler
Malzemeleri, retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Malzemelerin ayaklarn teknik kurallara uygun olarak lehimleyiniz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. VAB gerilimini lp, tabloya not ediniz.
Kondansatr devreye bal deil iken VC gerilimini lnz. Kondansatr devreye bal iken VC gerilimini lnz. VD(k) gerilimini lnz. Dalga ekillerini Grafik 8e iziniz. (VAB, VC(ak), VC(kapal), VD(k) dalga ekilleri).
VAB
VC( ak)
VC(kapal)
VD(k)
35
36
G kaynann kndan ekilebilecek akm deerine gre transformatrn gc nasl tespit edilir? Aratrnz.
37
lem Basamaklar
ekil 2.12deki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devrenin bask devresini karnz.(Bask devrenin; stten, alttan, malzeme grn) Devreyi altrnz.
neriler
Malzemeleri, retmeninizin ynlendirmesine gre temin ediniz. Bakrl pertinaksa bask devrenin alttan grnn uygulaynz. Plaketi lehimlemeye hazrlaynz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. VAB gerilimini lp tabloya not ediniz. Kondansatr devreye bal deil iken VC gerilimini lnz. Kondansatr devreye bal iken VC gerilimini lnz. VD(k) gerilimini lnz. Dalga ekillerini Grafik 9a iziniz. (VAB, VC(ak), VC(kapal), VD(k) dalga ekilleri).
38
Malzeme Listesi: 1 X 220V/30V transformatr (10W) 1 X 50V/4A kpr diyot 1 X LM 317 Entegre 1 X C1 2200f/50V kondansatr 1 X C2 100nf/63V kondansatr 1 X C3 100nf/63V kondansatr 1 X R1 150 diren 1 X 5K potansiyometre
VAB
VC( ak)
VC(kapal)
VD(k)
39
40
41
RENME FAALYET-3
AMA
RENME FAALYET3
ARATIRMA
Gerilim oklayc (Nleyiciler) hakknda bilgi toplaynz. Sonular bir rapor haline getiriniz ve arkadalarnla paylanz.
3. GERLM OKLAYICILAR
3.1. Gerilim kileyiciler
Gerilim ikileyiciler, girilerine uygulanan AC gerilimin bykln iki katna karr. k gerilimi DC gerilim olup bykl giriteki AC gerilimin maksimum deerinin iki katna eittir. ekil 3.1de gerilim ikileyici devre grlmektedir. Bu devrede AC gerilimin pozitif alternansnda kaynan st ucunun pozitif, alt ucunun negatif olduunu kabul edelim. Bu durumda D1 diyodu iletime geer ve C1 kondansatr AC gerilimin maksimum deerine arj olur. D2 diyodu ise ters polarma olduu iin yaltm durumundadr.
AC gerilimin negatif alternansnda ise kaynan st ucunun negatif alt ucunun pozitif olduunu kabul edelim. Bu durumda D2 diyodu iletime geerek D1 diyodu kesime gider. Bylece C2 kondansatr negatif alternansn maksimum deerine arj olur. C1 ve C2 kondansatrleri seri bal olduu iin k gerilimi kondansatrlerin ularndaki gerilimlerin toplamna eittir. Bu yzden k gerilimi giriteki AC gerilimin maksimum deerinin 2 katna eit olur.
42
43
Bu devredeki ilk diyot gerilim leyici olarak alr. Drdnc diyot ise C4 kondansatrnn eklenmesiyle, devre gerilim drtleyici olarak almaktadr. Bu devrede C1 kondansatr, dier btn kondansatrler ise maksimum deerin iki katna arj olurlar. kta C2 ve C4 kondansatrleri seri bal olduu iin k gerilimi AC giri geriliminin maksimum deerinin drt kat olur.
44
lem Basamaklar
ekil 3.4deki devrenin malzemelerini temin ediniz. Devreyi bread board zerine kurunuz. Devreyi altrnz.
neriler
Malzemeleri okul malzeme odasndan, piyasada elektronik malzeme sat yapan iyerlerinden temin ediniz. Elemanlarn bread board ierisine tam olarak yerletiinden emin olunuz. Transformatrn primer ve sekonder ularnn doru balandn kontrol ediniz. l aletinin ularna dikkat ediniz. VP gerilimini lp, tabloya not ediniz.
C1 Kondansatrnn VC1 gerilimini lnz. C2 Kondansatrnn VC2 gerilimini lnz. Vk gerilimini lnz. Dalga ekillerini Grafik 10a iziniz. (VP, VC1, VC2, Vk)
45
VP
VC1
VC2
Vk
46
47
DEERLENDRME LTLER
1. Doru malzeme seimi yaptnz m? 2. Malzemelerin salamlk kontroln yaptnz m? 3. Malzemeleri bread boarda yerletirdiniz mi? 4. Bread board zerinde devrenin grnn izdiniz mi? 5. Bread board zerinde iletkenleri doru bir ekilde kullandnz m? 6. VP gerilimini devreye uyguladnz m? 7. Devreyi doru bir ekilde altrabildiniz mi? 8. Avometre ile devredeki gerilimi ltnz m? 9.Osiloskop ile dalga ekillerinin grafiine baktnz m? 10.i dzgn bir ekilde tamamladnz m?
Evet
Hayr
48
lem Basamaklar
erisinde kpr tipi dorultma, kondansatrl filtre ve entegre gerilim reglatr olan bir g kayna devresi kurunuz. Malzeme listesini oluturunuz. Gerilim reglatr entegresi olarak; sabit gerilim reglatr veya ayarlanabilir gerilim reglatr entegresi kullannz. Devreden ekmek istediiniz akma ve istenen gerilim deerine gre uygun olan transformatr temin ediniz. Devrenize uygun bask devreyi hazr ediniz. Devrenin montajn yapnz. Devreyi altrnz. Derenin gerilim lmlerini Avometre ile lmn yapnz. Devrenin dalga ekillerini osiloskop ile lmn yapnz.
neriler
renme faaliyetleri, modl ile ilgili kaynaklar ve internetten faydalanarak, devre ekilleri bulunuz. Bulduunuz devrenin ak emasna gre malzemeleri temin ediniz. 7805,.,7824, L200, LM317 gibi
Transformatr istediiniz g deerinden byk semeyiniz. Bask devreyi hazrlarken elemanlarn boyutlarna uygun olmasna dikkat ediniz. Souk lehim yapmamaya dikkat ediniz. Devreye gerilim vermeden nce kontrol ediniz. 220Volta dikkat ediniz. Avometre proplarnn ynne dikkat ediniz Osiloskop kalibrasyonunu unutmaynz.
49
PERFORMANS DEERLENDRME
Uygulama faaliyeti sonunda, aadaki tabloda verilen ilemlerin karlarna deerlendirme yapnz. Deerlendirme sonunda baarsz olduunuz ilemleri tekrar uygulaynz. DEERLENDRME LTLER 1. G kayna devresini kurdunuz mu? 2. Malzeme listesini hazrladnz m? 3. Gerilim reglatr entegresini setiniz mi? 4. Transformatrn seimini yaptnz m? 5. Bask devrenin hazrlanmas ilemini tamamladnz m? 6. Devrenin montajn yaptnz m? 7. Devreyi doru bir ekilde altrabildiniz mi? 8. Avometre ile devredeki gerilimi ltnz m? 9.Osiloskop ile dalga ekillerinin grafiine baktnz m? 10.i dzgn bir ekilde tamamladnz m? Evet Hayr
50
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
Aselsan, Yariletken G Kaynaklar ve Ykselteler, Aselsan, 1985. CANDAN Naci DNLER Ahmet, Atelye ve Lab. II, Elif Ofset, stanbul, 1994. ELK Mustafa, Teknik retmen Ders Notlar, 2004. JICA, Elektronik Atelyesi Cilt I, Yce Yaynlar, stanbul, 1992. ZTRK Orhan YARCI Kemal, Elektronik, Yce Yaynlar, stanbul, 1993. TEKZGEN Erdoan, Elektronik Deneyleri ve Projeleri, zkan Matb., Ankara, 1992. YALI, Oktay, Teknik retmen Ders Notlar, 2004. Web siteleri: www.answers.com www.bvir.de www.cpu.com.tw www.doctronics.co.uk www.dolphin.wmin.com www.kpsec.freeuk.com www.mathew.com www.radioshad.com www.silisyum.net
51