T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

EL VE G ALETLER
522EE0016

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................................. iii GR ......................................................................................................................................................1 RENME FAALYET1 ...................................................................................................................3 1. KONTROL VE VDA SIKMA ALETLER .......................................................................................3 1.1. Faz Kontrol Kalemi .....................................................................................................................3 1.2. Dijital Faz Kontrol Kalemi ..........................................................................................................4 1.3. Dz Tornavida .............................................................................................................................5 1.4. Yldz Ulu Tornavida .................................................................................................................6 1.5. ki Azl Tornavida ....................................................................................................................6 1.6. Saati Tornavidas Takm...........................................................................................................7 UYGULAMA FAALYET ...............................................................................................................9 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................12 RENME FAALYET2 .................................................................................................................13 2. BAST KESC VE EKLLENDRC ALETLER ........................................................................13 2.1. Pense .........................................................................................................................................13 2.2. Yan Keski ..................................................................................................................................14 2.3. Kargaburun ................................................................................................................................ 16 2.4. Kablo Soyma Pensi ...................................................................................................................16 2.5. Dz Ulu Keski .........................................................................................................................17 2.6. ak ...........................................................................................................................................18 2.7. Cmbz .......................................................................................................................................19 2.8. Nokta .........................................................................................................................................20 2.9. izecek (Bz) ............................................................................................................................. 21 2.10. Maket Ba ...........................................................................................................................22 2.11. Lastik eki............................................................................................................................. 23 2.12. Plastik eki ............................................................................................................................ 23 2.13. Metal eki ............................................................................................................................. 24 2.14. Ee...........................................................................................................................................25 2.15. Demir Testeresi .......................................................................................................................26 2.16. Aa Testeresi .........................................................................................................................27 2.17. Makas ......................................................................................................................................28 2.18. Teneke Makas ........................................................................................................................29 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................30 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................32 RENME FAALYET-3 ..................................................................................................................34 3. KESC VE DELC ALETLER .......................................................................................................34 3.1. Darbeli Matkap ..........................................................................................................................34 3.2. Krc Matkap ............................................................................................................................ 36 3.3. Krc-Delici Matkap .................................................................................................................36 3.4. arjl El Matkab .......................................................................................................................37 3.5. Pnomatik Matkap ......................................................................................................................38 3.6. Tezgh st Matkap .................................................................................................................39 3.7. Matkap Ucu Seti ........................................................................................................................39 3.7.1. Elmas Ulu Matkap Ucu Seti ............................................................................................ 39 3.7.2. Dz (delici) Ulu Matkap Ucu Seti ...................................................................................40 3.8. Spiral Talama ve Kesme Makinesi ..........................................................................................41 3.9. arjl Tornavida .........................................................................................................................42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................43 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................45

RENME FAALYET-4 ..................................................................................................................46 4. ANAHTARLAR ............................................................................................................................... 46 4.1. Kombine Anahtar Takm ..........................................................................................................46 4.2. Kurbaack Anahtar .................................................................................................................47 4.3. Boru Anahtar ............................................................................................................................ 47 4.4. Alyan Anahtar ...........................................................................................................................48 4.5. Lokma Anahtar ..........................................................................................................................48 4.6. Yldz Anahtar Takm...............................................................................................................49 4.7. Ayarl Pense .............................................................................................................................. 50 4.8. Takm antas ...........................................................................................................................51 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................52 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................54 RENME FAALYET-5 ..................................................................................................................55 5. LEHMLEME MALZEMELER ......................................................................................................55 5.1. Lehim Pompas ..........................................................................................................................55 5.2. Kalem ve Tabanca Havya ..........................................................................................................56 5.3. Havya Altl ............................................................................................................................. 57 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................59 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................61 RENME FAALYET-6 ..................................................................................................................62 6. DER FAYDALI EKPMANLAR .................................................................................................62 6.1. Silikon Tabancas ......................................................................................................................62 6.2. Deney Bordu ............................................................................................................................. 62 6.3. Yadanlk ..................................................................................................................................63 6.4. Merdiven ...................................................................................................................................64 6.5. Ispatula ......................................................................................................................................64 6.6. Mur ..........................................................................................................................................65 6.7. Mengene ....................................................................................................................................65 6.8. ektirme ....................................................................................................................................66 6.9. Zmpara .....................................................................................................................................66 6.10. Giyotin Makas ........................................................................................................................67 6.11. Bkme Presi ............................................................................................................................ 68 6.12. Bileme Ta ............................................................................................................................. 68 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................69 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................69 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................71 RENME FAALYET-7 ..................................................................................................................72 7. GVENLK ALETLER ..................................................................................................................72 7.1. Gzl .................................................................................................................................72 7.2. Toz Tutucu ................................................................................................................................ 72 7.3. izme ........................................................................................................................................73 7.4. Eldiven ......................................................................................................................................73 7.4.1. Kauuk Eldiven .................................................................................................................73 7.4.2. Deri Eldiven.......................................................................................................................74 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................................75 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................................76 MODL DEERLENDRME .............................................................................................................77 CEVAP ANAHTARLARI ....................................................................................................................78 KAYNAKA ........................................................................................................................................81

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0016 Elektrik Elektronik Teknolojisi Alan Ortak El ve G Aletleri El ve G Aletleri ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/24 Bu modln n koulu yoktur. Her trl el ve g aletini tanmak, gerektiinde gvenli bir ekilde kullanmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve koul salandnda her trl el ve g aralarn tanyacak, gvenli ve verimli bir ekilde kullanabileceksiniz. Amalar 1. Kontrol kalemleri ile devrede enerji kontrol yapabilecek ve eitli vida skma elamanlar ile devre ve ekipman balantlarn hatasz yapabileceksiniz. 2. Basit kesici ve ekillendirici aletleri tanyacak, gvenli kullanm ekillerini renecek, bu aletlerin u deiimini doru olarak yapabileceksiniz. 3. Kesici ve delici aletleri tanyarak bu aletlerin gvenlik zelliklerini renip gvenli bir ekilde kullanabileceksiniz. 4. eitli lm cihazlarn tanyarak nasl ve nerede kullanldklarn renecek ve gerekli lmleri hatasz olarak yapabileceksiniz. 5. Anahtar takmlarn tanyacak ve bunlar uygun ekilde kullanabileceksiniz. 6. Lehimleme malzemelerini tanyacak ve bunlarn kullanm ile ilgili becerileri kazanacaksnz. 7. Dier faydal el ve g aralarn tanyacak, kullanm zelliklerini gvenli bir ekilde kullanabileceksiniz. 8. Elektrik-Elektronik ve mekanik ilemler yaplrken yerine getirilmesi gerekli olan gvenlik tedbirlerini alabileceksiniz. Ortam: Atlye ortam Donanm: Kontrol ve vida skma aletleri, basit kesici ve ekillendirici aletler, kesici ve delici aletler, anahtarlar, lehimleme malzemeleri, gvenlik aletleri ve dier faydal ekipmanlar

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

iv

GR

Sevgili renci, El ve G Aletleri modl ile ElektrikElektronik Teknolojisi Alannda i ve ilemlerinizi gerekletireceiniz el ve g aletlerini tanyacak, kullanm alanlarn ve tekniklerini reneceksiniz. Endstrinin ve otomasyon tekniklerinin gelimesi ile malzeme ekillendirme ve montaj gibi ilemler, bilgisayarlarla ya da kontrol sistemleri ile kumanda edilen makineler yardmyla yaplmaktadr. Ancak bir prototip (ilk rn) yaplmak istendiinde her zaman el ve g aletlerine ihtiya duyulacak ve bu ekipmanlar hibir zaman yerlerini tamamen otomatik makinelere brakmayacaktr. Bu nedenle el ve g aletlerini tanmak ve gvenli kullanm tekniklerini bilmek, teknoloji ile uraan insanlar iin her zaman bir zorunluluk olacaktr. renim ve alma hayatnz boyunca hibir zaman gvenli alma ortam olumadan i yapmaynz. Unutmaynz ki sizin iin en deerli ey, can gvenliinizdir.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Bu renme faaliyeti sonunda kontrol kalemlerinin yaps hakknda bilgi sahibi olacak, kontrol aletleri ile devrede enerji kontrol yapabilecek ve eitli vida skma elamanlarn tanyp devre ve ekipmanlarnn balantlarn hatasz tamamlayacaksnz.

ARATIRMA
evrenizde ElektrikElektronik ile profesyonelce uraan kiilerden kontrol kalemi ve tornavidalar nasl kullandklar hakknda bilgi alnz. Yaadnz yerde bulunan hrdavat satan yerlere gidip deiik tipte tornavidalar inceleyiniz. nternet ve kitaplarnz yardmyla kontrol ve vida skma aletlerinin eitleri, nasl kullanldklar ve yaplaryla ilgili aratrma yapnz.

1. KONTROL VE VDA SIKMA ALETLER

1.1. Faz Kontrol Kalemi
Kontrol kalemi, bir elektrik devresinde ya da sistemde gerilimin olup olmadn anlamak iin kullanlan bir test aletidir. lk bakta bir tornavidaya benzese de tornavidadan farkl olarak tutma ksm saydamdr ve bu ksmn iinde neon lamba ve bir diren vardr. Ayrca metal ksm da ucunda ok az bir aklk kalacak ekilde yaltlmtr. Tutma ksmnn st tarafnda ise metal bir para yerletirilmitir. Kontrol kaleminin alma prensibi ok basittir. Gerilim olup olmad anlalmak istenen noktaya (bir prizde faz ular ya da bir buat iindeki kablolar gibi) kontrol kaleminin metal olan u ksm dokundurulduunda, eer o noktada bir gerilim varsa tutma ksmnda bulunan diren ve neon lamba zerinden bir elektrik akm akacaktr. Ancak birbirine seri bal diren lamba iftinden geen elektrik akm topraa ulamak iin bir yol bulamaz. Bu durumda kontrol kalemini kullanan kiinin tutma ksmnda bulunan ve lambann bota kalan ucuna bal olan metal paraya dokunmas gerekir. Bylece elektrik akm kullanc zerinden topraa ulaacak ve neon lamba k verecektir. Burada kullanc zerinden geen elektrik akmnn neden kullancya zarar vermedii sorusu akla gelebilir. Lambaya seri bal diren elektrik akmnn geiini snrlayaca iin elektrik akm, insan vcudu tarafndan hissedilmeyecek seviyelerdedir.

Resim 1.1: Kontrol kalemi

Kontrol kalemi kullanrken dikkat edilecek hususlar unlardr: Kontrol kalemi bir vida skma aleti deildir. Bu nedenle zellikle g gerektiren vida skma ilemlerinde kullanlmaz. Kontrol kalemi kullanrken yaltlm ksmlar ve tutma ksmnn stnde bulunan iletken para dnda kalan ksmlara dokunulmamaldr. Kontrol kalemi test edilecek noktaya tam olarak dedirilmeli ve temas yzey alan azaltlmamaldr.

1.2. Dijital Faz Kontrol Kalemi

Dijital faz kontrol kalemleri bir elektrik devresinde ya da sistemde gerilimin olup olmadn, varsa bu gerilimin cinsini (DC yada AC) ve gerilimin bykln (12V, 24V, 50V, 120V, 230V, 400V gibi) zerinde bulunan ledlerle (k yayan diyot) ya da LCD (likit kristal ekran) zerindeki saylarla gsteren test cihazdr. Dijital faz kontrol kalemlerinin tek ulu olan tipleri, kontrol kalemleriyle ayn prensipte alr. Yine toprak balants kullanc tarafndan salanr. Ancak lm yapma ve bunu gsterme ekli, elektronik yntemle yaplr. ki ulu tiplerinde ise canl noktaya

(gerilim olan nokta, faz) krmz renkli u dokundurulurken siyah renkli u toprak balantsna dokundurulur.

Resim 1.2: Dijital faz kontrol kalemleri

1.3. Dz Tornavida
Dz tornavida, dz vidalar (yass kafasnn merkezinde ap boyunca tek yark olan vidalar) duvar, tahta gibi yzeylere monte etmek ya da daha nceden bu vidalar iin alm oyuklara vidalar dndrerek srmek ve oyuklardan karmak iin kullanlan bir el aletidir. Tornavida iki ksmdan oluur; el ile tutulan sap ksm ve kuvvetin vidaya uyguland metalden yaplm u ksm. Sap ksm nceleri tahtadan yaplrken endstrideki teknolojik gelimeler ile yerini tutma kolayl ve elektriksel yaltm daha iyi salayabilmek iin sert plastik malzemeye brakmtr.

Resim 1.3: Dz tornavida

1.4. Yldz Ulu Tornavida

Yldz ulu tornavida dz tornavida ile ayn ileve sahiptir. Tek fark, yldz ulu tornavidann metal u ksm yldz vidalar (yass kafasnn merkezinde, ap boyunca birbirini 90 derecelik alarla kesen iki yark olan vidalar) dndrerek srmek iin kullanlr. Yldz ulu tornavidalarn dz ulu tornavidalara gre bir avantaj vardr. Dz ulu tornavidalarda dndrme ilemi srasnda kuvvet vida kafasna iki noktadan uygulanrken yldz ulu tornavidalarda kuvvet, drt noktadan uygulanr. Dolaysyla yldz ulu tornavidalar, u ksmnn yaps anmadan daha uzun sre kullanlabilir.

Resim 1.4: Yldz ulu tornavida

1.5. ki Azl Tornavida

ki azl tornavidalar, basit vida skma ve gevetme ilemlerini yapabilmek iin iki farkl tornavida tamak yerine iki farkl uca sahip tek bir tornavida tama fikriyle retilmitir.

Resim 1.5: ki azl tornavidalar

1.6. Saati Tornavidas Takm

Kk boyutlu elektronik cihazlarn (CDROM, Dijital fotoraf makinesi vb.) mekanik ksmlarn birbirine tutturabilmek iin minyatr vidalar kullanlr. Bu vidalar skp takmak iin ise saati tornavidalar kullanlr. Dz ve yldz ulu olan tipleri vardr. Boylar birka santimetredir. Tutma ksm ve u, ayn mil zerindedir fakat birbirinden bamsz dnebilir.

Resim 1.6: Saati tornavidas takm

Tornavida kullanrken dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Bunlar yle sralanabilir: Yaplacak i iin doru tipte tornavida seilmelidir. Tornavidalar, elbise ya da nlk ceplerinde tanmamaldr. Tornavida bir bakasna verilirken nce tutma ksm uzatlmaldr.

Vida boyutuna uygun tornavida seilmelidir. Tornavida, levye ya da herhangi bir el aleti yerine kullanlmamaldr.

ekil 1.1: Baz vida eitleri

Resim 1.7: Baz vida eitleri ve bunlara karlk gelen tornavida ular

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kontrol kalemleri ile devrede enerji kontrol yapnz ve eitli vida skma elamanlar ile devre ve ekipman balantlarn hatasz yapnz.

lem Basamaklar
Takm antanzdan kontrol kaleminizi karp yapsn inceleyiniz. Kontrol kaleminiz ile atlyenizde bulunan prizlerdeki faz ularn tespit etmeye alnz. Takm antanzdan dz ve yldz ulu tornavidalar karp yaplarn inceleyiniz. 5-10 adet yldz ya da dz ulu aa vidas hazrlaynz. Vidalama ileminde kullanacanz planeteleri hazrlaynz. Vidalara uygun byklkte ve tipte tornavida belirleyiniz. Planete iine bir vida srmeden, ilk nce (2), bir bz, bir ivi ya da matkap kullanarak (1) viday sreceiniz yere bir pilot delik anz.

neriler
Kontrol kalemi ile faz kontrol yaparken kontrol kaleminin ucunun baka herhangi bir metal ile ksa devre yapmamasna zen gsteriniz. Setiiniz vida eidi iin uygun tornavida ucunu kullannz. Vidalama ilemi yaparken elinizle asla vida kafasna ya da vida gvdesine dokunmaynz. Destek olmas iin sol elinizi (sa elini kullananlar iin) tornavidann orta ksmna yerletirebilirsiniz. Vidalar yerinden karmak iin asla yan keski, kargaburun ya da pense kullanmaynz.

Vida kafas ile tornaviday ayn dorultuda tutacak ekilde tornaviday (2) vida kafasna (1) oturtup saat ynnde evirdiinizde vida planeteye doru srlecektir.

 Viday yerinden karmak iin tornaviday, vida kafasna oturttuktan sonra saat ynnn tersine dndrmeniz yeterli olacaktr.

10

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1- Faz kontrol kaleminin kullanm rendiniz mi? 2- Dijital faz kontrol kaleminin kullanmn rendiniz mi? 3- Dz tornavida kullanmn rendiniz mi? 4- Yldz ulu tornavida kullanmn rendiniz mi? 5- ki azl tornavida kullanmn rendiniz mi? 6- Saati tornavida kullanmn rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. Evet Hayr

11

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan ksmlara doru ifadeleri yaznz. 1. .. bir elektrik devresinde ya da sistemde gerilimin olup olmadn anlamak iin kullanlan bir test aletidir. ki ulu dijital kontrol kalemlerinde canl noktaya (gerilim olan nokta, faz) krmz renkli u dedirilirken siyah renkli u .. balantsna dedirilir. ..tornavidalarda dndrme ilemi srasnda kuvvet vida kafasna iki noktadan uygulanrken .. tornavidalarda kuvvet, drt noktadan uygulanr. Kk boyutlu elektronik cihazlarn (CDROM, Dijital fotoraf makinesi vb.) mekanik ksmlarn birbirine tutturabilmek iin kullanlan minyatr vidalar skmak ya da gevetmek iin .. kullanlr. Tornavidalar ..ceplerinde tanmamaldr. Tornavida bir uzatlmaldr. bakasna verilirken nce .. ksm

2.

3.

4.

5. 6.

12

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Bu renme faaliyeti sonunda basit kesici ve ekillendirici aletleri tanyacak, gvenli kullanm ekillerini renecek, bu aletlerin u deiimini doru olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Pense, kargaburun, yan keski, kablo soyma pensi, cmbz, bak eitleri, eki eitleri ve testere eitleri hakknda internet ve yazl kaynaklar kullanarak bilgi toplaynz. evrenizde ad geen el aletlerinin satld yerleri gezerek eitlerini aratrnz. Bu el aletlerini profesyonelce kullanan elektrik teknisyeni ve makine teknisyeni gibi kiilerle grerek kullanma teknikleri ve gvenlik nlemleri ile ilgili bilgi almaya alnz.

2. BAST KESC VE EKLLENDRC ALETLER

2.1. Pense
Penseler, birbirinin ayns ancak simetrii iki parann sabit bir noktada birbirine monte edilmesi ile imal edilir. Birbirine simetrik olan bu iki para sabitlendikleri noktada yaklak 30 dereceye kadar alabilir. Bu el aleti birok ama iin kullanlabildii iin ok ilevseldir. Metal u ksmndaki paralel diler yardmyla kablo tutma, ekme ve bkme ilemleri, orta ksmndaki kesiciler yardmyla kablo soyma ve kesme ilemleri gerekletirilebilir. Penselerin sap ksmlar kazalara neden olmamak iin elektriksel olarak yaltlmtr.

13

Resim 2.1: Pense

Pense kullanrken dikkat edilecek hususlar unlardr: Pense, tutma ve kesme ilemleri iin kullanlr. Cvata ve vida skmek iin kullanlmamaldr. Penselerle i yaplrken metal olan u ksmna parmaklar yaklatrlmamaldr. U ksmdaki diler anmsa ya da sap ksmnn elektriksel yaltkanl kalmamsa yenisi ile deitirilmelidir.

2.2. Yan Keski

Yan keskilerin yaps penselere benzer. Yine sabitleme noktasnda birbirinin ayns ancak simetrii olan iki para, yaklak 15 dereceye kadar alabilir. Penselerden farkl olarak yan keskilerin u ksmnda diler yoktur. Sadece karlkl iki adet keskin metal bak vardr. Bu sayede yan keskiler ile tel ve kablo kesme ve kablo zerindeki izoleyi soyma, yumuak metal paralarn kesilmesi gibi ilemler gerekletirilebilir.

14

Resim 2.2: Yan keski

Yan keski kullanrken unlara dikkat edilmelidir: Yan keski, tutma ve ekme ilemlerinde kullanlmamaldr. Yan keski ile ilem yaplrken metal olan u ksmna parmaklar yaklatrlmamaldr. Kesilecek tel ya da kablo boyutuna gre yan keski seilmeli ve mini yan keskiler kaln kablolar kesmede kullanlmamaldr.

15

2.3. Kargaburun
Kargaburun da penseye benzer bir yapya sahiptir. Penseden farkl olarak metal u ksm daha uzundur ve pense gibi kt deil sivridir. Bu ekli, kuun gagasna benzedii iin bu ismi almtr. Kargaburun ile pensenin ulaamayaca yerlere ulalabilir ve zellikle elektronik devre elemanlar kolaylkla tutulabilir. Ayrca lehimleme ilemi srasnda elektronik malzeme kargaburun ile tutularak havya ile malzemeye uygulanan scakln ele zarar vermesi de engellenmi olur. Bunun yannda kargaburunlarn metal ularnn orta ksmnda bulunan keskin ksmlarla kablo soyma ilemi de yaplabilir.

Resim 2.3: Kargaburun

2.4. Kablo Soyma Pensi

Kablo soyucu pensler, deiik aplardaki kablolarn d ksmnda bulunan ve elektriksel yaltkanl salayan izole malzemeyi kablodan ayrmak iin kullanlan el aletleridir. Bu ilem iin kullanlan kablo soyucular, iki grupta incelenebilir. Bunlar, el ile ayarlamal kablo soyucular ve otomatik kablo soyuculardr. El ile ayarlamal kablo soyucularda kablo ap gz karar ve el yordam ile belirlenirken, otomatik kablo soyucularda kablo aplar soyucunun zerinde yazar ve sadece kullancnn uygun ap semesi gerekir.

16

Resim 2.4: El ile ayarlamal ve otomatik kablo soyma pensleri

2.5. Dz Ulu Keski

Dz ulu keskiler, iyi cins karbonlu elik malzemeden yaplm ve tahta, metal, ta gibi maddelere ekil vermek iin kullanlan el aletleridir. Tahta iin kullanlan tiplerinde aatan ya da plastikten bir tutma ksm bulunurken metal ve ta iin kullanlanlarda byle bir ksm bulunmaz. ounlukla plastik ya da metal ekiler yardmyla kuvvet keskiye, keskinin keskin ucundan da ekil verilecek malzemeye uygulanr.

17

Resim 2.5: Dz ulu keskiler

2.6. ak
aklar; ierisinde birden fazla ban gizlenebildii, cepte tanan, bak boyutlar 1 cm ile 30 cm arasnda deiebilen ve kt kesme, kablo soyma, aa yontma gibi birok ama iin kullanlabilen el aletleridir. aklar, retim teknolojilerinin gelimesi ile ilerine mini tornavidalarn, baklarn ve trplerin de yerletirildii ok amal ve kullanl ekipmanlar hline gelmitir.

18

Resim 2.6: aklar

2.7. Cmbz
Cmbzlar, yzey temasl elektronik malzemeler ve ok kk boyutlu vidalar vb. elle tutulamayacak kadar kk boyutlu malzemeleri tutmak iin kullanlan el aletleridir. Elektronik, kozmetik, optik ve kimya gibi alanlarda, ok eitli boylarda cmbzlar yaygn olarak kullanlmaktadr.

19

Resim 2.7: Cmbzlar

2.8. Nokta
Nokta, matkapla alacak bir deliin posizyonunu nceden belirlemek ve iaretlemek iin kullanlan metalden yaplm el aletidir. Yzeyde delinmek istenen yer, tam olarak tespit edildikten sonra noktann sivri ucu yzey stne yerletirilir ve yass st ksmna ekile darbe uygulanr. Bylece delinmek istenen yer, matkap ucunun kaymayaca ekilde iaretlenmi olur.

20

Resim 2.8: Nokta

2.9. izecek (Bz)

izecek, elikten yaplm sivri bir ucu ve ahap ya da plastikten yaplm bir tutma ksm olan, tahta ve plastik gibi malzemelerin zerinde, dzgn kesme ilemleri gerekletirebilmek iin izgiler ve iaretler oluturmaya yarayan bir el aletidir.

21

Resim 2.9: izecek (Bz)

2.10. Maket Ba
Maket baklar, ounlukla kt, karton, duvar kd, muamba, kuma ve deme malzemelerini kesmek iin kullanlan, plastik ya da alminyumdan tutma ksm olan ve keskin olan ba bu tutma ksmnn iine srlerek gizlenebilen bir el aletidir. Maket baklarnn kesici metal ksm, fazla kuvvet uygulandnda abuk krlabilir ve krldnda yenisi ile deitirilebilir.

Resim 2.10: Maket ba

22

2.11. Lastik eki

Lastik ekiler, tamam tek bir para hlinde lastikten yaplmtr ve vurularak kuvvet uygulanan yzeye fiziksel zarar verilmemesi gereken durumlarda (rnein izilmemesi gereken ahap mobilyalarn ya da otomobil paralarnn montajnda) kullanlr. Bu ekilerin kafa ksm botur ve ileri kum ya da elik tozu ile doldurulmutur. Bu yap, vurulan yzeyden ekicin geri sekmemesini salar.

Resim 2.11: Lastik eki

2.12. Plastik eki

Plastik ekiler, kafa ksmlar sert plastikten, sap ksmlar ise aatan ya da fiberglastan yaplm olan eki trdr. Genellikle metal plakalara onlara zarar ver meden ekil vermek ve eitli cihaz ve makinelere tespit pimlerini yerletirmek iin kullanlr.

Resim 2.12: Plastik eki

23

2.13. Metal eki

Metal eki, metal bir kafaya ve aatan, fiberglastan ya da metalden bir sapa sahip ve vurma ilemleri iin kullanlan bir el aletidir. Birok eidi vardr. Bunlar: Ta ekici Yontma ekici Keserli eki Markalama ekici Raspa (syrma) ekici

Bu trlerden baka kullanm alanna gre isimlendirilen daha birok eki eidi vardr.

Resim 2.13: Ta ekici

Resim 2.14: Yontma ekici

Resim 2.15: Keserli eki

Resim 2.16: Markalama ekici

24

Resim 2.17: Raspa ekici

eki kullanrken dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Bunlar yle sralanabilir: Yaplacak ie uygun boyutta ve tipte eki seilmelidir. Baka kiiler vurulacak nesneyi tutmamaldr. ekiler kaymaya neden olmamas iin ya ile temastan korunmaldr. eki bann sapa skca tutturulduundan emin olunmal ve sapn krk ya da atlak olmamasna dikkat edilmelidir.

2.14. Ee
Ee, zerindeki diler yardmyla tala kaldrarak i parasn istenen biim ve lye getirmeye, yzeyleri dzeltmeye ve bilemeye yarayan bir el aletidir. Birok eidi vardr. Bunlar: Sivri ulu yass ee Kt ulu yass ee Yarm yuvarlak ee Kl ee ke ee Yuvarlak ee Drt ke ee Yark eesi Bak eesi Hzar eesi Kudili ee Baret eesi

Ee kullanrken dikkat edilecek hususlar unlardr: Ee hibir zaman sapsz kullanlmaz. Eeleme srasnda talalar flenerek mengene zerinden uzaklatrlmamaldr. Talalar gze kaabilir. Fra kullanlmaldr. Ee i yaplan para zerinde braklmamaldr.

25

Resim 2.18: Ee seti

2.15. Demir Testeresi

Demir testeresi, her byklkte ve biimde metal paralar kesmek iin kullanlan bir el aletidir. Demir testerelerinde, kesilecek metalin trne gre sert ve esnek olmak zere iki eit bak kullanlr. Bak, bir ereveye zerindeki kk deliklerden pinler yardmyla sabitlenir ve gerginlii erevenin u ksmnda bulunan bir vida ile ayarlanr.

26

Resim 2.19: Demir testereleri

2.16. Aa Testeresi
Aa testeresi, zerinde ince dz dileri olan bir baa ve bu ban vida ile tutturulduu plastik ya da aatan yaplm bir sapa sahip olan ve aa, tahta kesmekte kullanlan bir el aletidir. Testere eitleri unlardr: Kol Testereleri Kaptrma testeresi Zvana testeresi Zemin testeresi

27

El Testereleri Pala testere Srtl testere Altrma testeresi ekme testere Kaplama testeresi Fare kuyruu testere

Resim 2.20: Testereler

Testere kullanrken aadaki hususlara dikkat edilir. Kesmeye balamadan nce kesilecek dzleme nce iz alr. Kesme ilemi srasnda testere boyunca uzun hareketlerden ziyade testerenin belli ksmn kullanan ksa hareketlerle ilem yaplmaldr.

2.17. Makas
Makaslar, bir ift metal baa ve iki parman geebilecei bir tutma ksmna sahiptir. Parmaklar, alp kapandnda birbirine bir noktadan sabitlenmi keskin baklar st ste gelerek kt, kuma, karton ve ince plastik gibi materyalleri keser.

28

Resim 2.21: Makaslar

2.18. Teneke Makas

Teneke makas, metal plakalar el ile kesmeye yarayan el aletidir. Yaps makaslara benzer ancak makastan daha uzun bir sap ksmna, daha ksa ve kt baklara sahiptir.

Resim 2.22: Teneke makaslar

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Basit kesici ve ekillendirici aletleri tanynz. Aletlerin u deiimini doru olarak yapnz. lem Basamaklar Kablo soyucu kullanarak iki para telin bir ucundan 5 cm uzunlukta izole malzemesini syrnz. neriler Kablo soyma ilemi srasnda kablo soyma pensinin doru kalnlktaki tel iin ayarlandndan emin olunuz. Kablo soyma srasnda elinizi pensenin metal ksmna yaklatrmamaya zen gsteriniz. Pensenin keskin ksmn kullanarak kabloyu kesiniz. Kabloyu paralamak iin eme, bkme gibi yollara bavurmaynz. Kablo kesme ilemini yan keski ile de yapabileceinizi unutmaynz.

zolesi soyulmu iki adet teli sol eliniz yardmyla st ste getirerek (1) birletiriniz.

Pensenin trtkl u ksm ile (3) ile tellerin ucunu (2) birini dierinin zerine dolayarak ve penseyi dndrerek (4) kvrn.

30

 Kvrma ilemi tamamlandktan sonra tellerin u ksmn pensenin keskin ksmn (5) kullanarak kesin.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1- Kablo kesici ve ekillendirici kullanmay rendiniz mi?

2- Kesici aletleri kullanmay rendiniz mi? 3- ekillendirici malzemeleri kullanmay rendiniz mi? 4- Testereleri kullanmay rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi kablo kesmek iin kullanlmaz? A) Pense B) Cmbz C) Kargaburun D) Yan keski Deiik aplardaki kablolarn d ksmnda bulunan ve elektriksel yaltkanl salayan izole malzemeyi kablodan ayrmak iin kullanlan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Testere B) Bak C) Kablo soyma pensi D) Maket ba yi cins karbonlu elik malzemeden yaplm ve tahta, metal, ta gibi maddelere ekil vermek iin kullanlan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Dz ulu keski B) Kargaburun C) Testere D) Pense Yzey temasl elektronik malzemeler ve ok kk boyutlu vidalar vb. elle tutulamayacak kadar kk boyutlu malzemeleri tutmak iin kullanlan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Kargaburun B) Cmbz C) Makas D) ak Tahta ve plastik gibi malzemelerin zerinde, dzgn kesme ilemleri gerekletirebilmek iin izgiler ve iaretler oluturmaya yarayan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Nokta B) izecek (bz) C) Testere D) Cmbz Aadakilerden hangisi bir eki tr deildir? A) Metal eki B) Lastik eki C) Plastik eki D) Cam eki

2.

3.

4.

5.

6.

32

7.

zerindeki diler yardmyla tala kaldrarak i parasn istenen biim ve lye getirmeye, yzeyleri dzeltmeye ve bilemeye yarayan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Ee B) eki C) Makas D) Testere erisinde birden fazla ban gizlenebildii, cepte tanan, bak boyutlar 1 cm ile 30 cm arasnda deiebilen ve kt kesme, kablo soyma, aa yontma gibi birok ama iin kullanlabilen el aleti aadakilerden hangisidir? A) Makas B) ak C) Maket Ba D) Nokta Metal plakalar el ile kesmeye yarayan el aleti aadakilerden hangisidir? A) Teneke makas B) Makas C) Maket ba D) Testere Vurularak kuvvet uygulanan yzeye fiziksel zarar verilmemesi gereken durumlarda (rnein izilmemesi gereken ahap mobilyalarn ya da otomobil paralarnn montajnda) kullanlan eki tr aadakilerden hangisidir? A) Lastik eki B) Plastik eki C) Tahta eki D) Metal eki

8.

9.

10.

33

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET-3

Bu renme faaliyeti sonunda kesici ve delici aletleri tanyarak, bu aletlerin gvenlik zelliklerini renecek ve gvenli bir ekilde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Matkap eitleri, matkap ular, talama aletleri ve arjl tornavidalar hakknda, internet ve yazl kaynaklar kullanarak bilgi toplaynz. evrenizde ad geen el aletlerinin satld yerleri gezerek eitlerini aratrnz. Bu el aletlerini profesyonelce kullanan elektrik teknisyeni ve makine teknisyeni gibi kiilerle grerek kullanma teknikleri ve gvenlik nlemleri ile ilgili bilgi almaya alnz.

3. KESC VE DELC ALETLER

3.1. Darbeli Matkap
Darbeli matkap temel olarak metal bir klf ierisine yerletirilmi bir elektrik motorudur. Bu elektrik motorunun hareketli miline tutturulmu mandren ad verilen bir matkap yuvas vardr ve bu yuvaya matkap ular ya da dier kesici, delici ekipmanlar taklabilir. Arka ksmnda ise tutma ksm bulunur ve bu hliyle darbeli matkap bir silah andrr. Darbeli matkaplarn esas kullanm amac duvar, tahta ve metal yzeylere istenen aplarda delikler amaktr. Ancak yuvaya balanan eitli ularla bime, cilalama, parlatma gibi ilemler de gerekletirilebilir.

34

Resim 3.1: Darbeli matkap, mandren ve mandren anahtar

Resim 3.2: Darbeli maktap i yaps

Resim 3.2deki matkabn paralar aadaki gibidir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. altrma butonu, Motor, Soutma pervanesi, Salyangoz dili, Mandren, Byk ark

35

3.2. Krc Matkap

Krc matkaplarn elektrikli tiplerinde darbeli matkaplarda olduu gibi metal klf ierisine bir motor yerletirilmitir. Bu motor dnme hareketini gerekletirir ve dnme hareketi bir piston mekanizmas ile ileri geri harekete dntrlr. Bylece beton ya da ta krma ilemleri gerekletirilebilir. Krclarn duvar krma iin elde kullanlan tipleri ve kaldrm, asfalt krma iin ayakta kullanlan tipleri vardr. El tipleri dakikada 1900 darbe, ayakta kullanlanlar ise dakikada 850 darbe gerekletirebilir.

Resim 3.3: Krc matkap (el tipi)

Resim 3.4: Krc matkap (ayakta kullanlan tip)

3.3. Krc-Delici Matkap

Krc delici matkaplar, seilen uca gre hem delme hem de krma ilemlerini gerekletirebilen matkap trdr. Bu el aletleri ile beton, ta, elik ve ahap delme ilemleri yaplabilirken mandrene krc u taklarak duvar ve ta paralama ilemleri de yaplabilir.

36

Resim 3.4: Krc-delici matkap

Resim 3.5: Krc-delici matkap

3.4. arjl El Matkab

arjl el matkabnn tutma ksmnn altnda bir bataryas vardr. Metal klfnn iinde bulunan ve dnme hareketini salayan motor enerjisini bu bataryadan alr. Bataryalar DC gerilim kaynaklardr. Gerilim deerleri 15V, 18V, 24V, 28V ve 32V olabilir. Batarya gerilimi ykseldike matkabn torku da (kuvvet momenti) artar. ebeke gerilimi ile alan darbeli matkaplar kadar gl deildirler. Bu nedenle ounlukla ahap ve plastik delme ilemlerinde kullanlr. Mandrenleri el ile gevetilip matkap ular takldktan sonra yine el ile sklr.

Resim 3.6: arjl el matkab

37

3.5. Pnomatik Matkap

Pnmatik hava ile alan demektir. Pnmatik matkaplar, dnme kuvvetini oluturmak iin elektrik enerjisini deil, bir kompresr yardmyla sktrlm havann itme kuvvetini kullanr.

Resim 3.7: Pnmatik matkap

Resim 3.8: Pnmatik matkap i yaps

Resim 3.8deki matkabn paralar aadaki gibidir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. rs, Pin, eki kafesi, eki, Rotor, Rotor silindiri, n kapak, n plaka, Rotor ba, Ama kapama valfi

38

3.6. Tezgh st Matkap

Tezgh st matkap, bir tezgh zerine monte edilmi ya da zemine sabitlenmi matkap eididir. Bir tezgh st matkap, temel olarak unlardan oluur: asenkron motor, stun, tabla ve matkap mandren yuvas. Tezgh tipi matkaplar ok az kuvvet harcayarak hassas delme ilemleri yaplabildii iin ok kullanldr. Kullancnn delme ilemi yapabilmesi iin sadece az bir kuvvet harcayarak matkap kolunu aa ekmesi yeterlidir. Tablasnda bulunan mengene ile delinecek malzemenin sabitlenmesi salanr ve bu durum gvenli bir delme ilemi iin nemli bir avantajdr. Tezgh st matkaplar el matkaplarna gre ok daha gl motorlar kullandklar iin sert metal paralarn delinmesinde el tiplerine gre ok daha baarldr.

Resim 3.9: Tezgh st matkaplar

3.7. Matkap Ucu Seti

Matkap ular, mandren ucuna taklan ve delinmek istenen blgeye kuvvetin uyguland ekipmandr. lenmek istenen her madde iin farkl matkap ucu ve delme yntemi kullanlmaldr. Burada hangi matkap ucunun hangi delme ilemi iin uygun olduunu gsterilecektir. 3.7.1. Elmas Ulu Matkap Ucu Seti Tula veya betondan yaplan duvarlar darbeli matkap veya krc/delici kullanmn gerektirir. Duvar eer gzenekli malzeme kullanlm delikli tuladan yaplmsa sadece dnme kuvvetiyle (darbe olmadan) delinebilir. Ayn ey boluklu yap tulas ve levha elemanlardan yaplan duvarlar iin de geerlidir. Bu malzemelerle yaplan tm almalarda ta matkap ucu (elmas u) gereklidir. Bu delme ilemi, matkap ucundaki sert metal plaka araclyla gerekleir.

39

Resim 3.10: Elmas matkap ucu

3.7.2. Dz (delici) Ulu Matkap Ucu Seti nceltilmi ulu matkap ular demir iermeyen metaller iin uygundur. Bunlar, alminyum, bakr, pirin, inko, demir ve alamsz eliktir. zel alaml elik iin kobalt alaml yksek performansl hzl elik matkap ucu veya titanyum kaplamal matkap ucu gereklidir. Bunlar normal matkap ularndan pahaldr ama yksek matkap ucu anmas olmadan zel eliin delinmesini olanakl klar.

Resim 3.11: Dz (delici) ulu matkap ucu seti

Bahsedilen matkap ularnn dnda ahap delme ilemlerinde kullanlan matkap ucu eitleri de vardr. Helezonik aa delici ular, iki n kesicili uzun merkezleme ucuna sahiptir. Bu u aa liflerini deler ve ierideki derinlik stoperi bunlar keser. Daha byk delme ap iin genellikle delik ac aa matkap ucu, mentee ama ucu veya delik ac matkap ucu kullanlr; ahaba derin delik amak iin ylan matkap ucu vardr.

40

Resim 3.12: Aa matkap ular (spiralli ve budak - mentee ucu)

Matkapta alrken alnmas gereken gvenlik nlemleri unlardr: Mandren anahtar kesinlikle mandren zerinde braklmamaldr. Delme ilemi gerekletirilecek makine ya da tezghn zellikleri iyi tannmaldr. zellikle gerektiinde nasl durdurulaca iyi bilinmelidir. Bu, olabilecek kazalara ilk mdahale iin gereklidir. Delme ileminin yapld tezgh ve evresi temiz tutulmal, rahat alma ortam salanmaldr. paras delinmeden nce emniyetli bir ekilde balanmaldr. nce ve kk paralar kesinlikle elle tutulmamaldr, bu tr ilerde el ya da tezgh mengenelerinden faydalanlmaldr. Matkap durdurulduktan sonra matkap ksa bir sre dnmeye devam eder, mili zamanndan nce durdurmak iin mil elle kavranmamaldr. Delme esnasnda aa kan talalar, tezghtan uzaklatrmak iin plak el kullanlmamaldr. Bu ilem iin fra ya da ilgili avadanlk kullanlmaldr. Ba, dnen matkap milinden uzak tutulmal, almadan nce salar toplanmaldr. nlklerin kollarna lastik geirip sarkmas engellenmeli ve sarkk hlde olmas muhtemel kravatlar, ya karlmal ya da katlanmaldr.

3.8. Spiral Talama ve Kesme Makinesi

Spiral talama ve kesme makinesi, metal, plastik ya da ahap malzemelere ekil vermek ya da onlar kesmek amacyla kullanlabilen elektrikli el aletidir.

41

Resim 3.13: Spiral talama ve kesme makinesi

3.9. arjl Tornavida

arjl tornavidalar, vida skp takmak iin kullanlan, bir motor ve bu motoru srmek iin arj edilebilir bir bataryaya sahip el aletleridir. Bu tip tornavidalar deitirilebilir tornavida ular ile ok byk bir kullanm kolayl salar. Kalem ve tabanca eklinde olan tipleri vardr.

Resim 3.14: arjl tornavida

Resim 3.15: arjl tornavida ular

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kesici ve delici aletleri tanyarak bu aletlerin gvenlik zelliklerini tanynz. Kesici ve delici aletler kullanmn yapnz. lem Basamaklar Delme ilemini yapacanz malzemenin cinsine ve aacanz deliin apna gre uygun matkap ucunu (1) seiniz. Mandren anahtarn (2) mandrenin yan tarafnda bulunan oyuklardan (3) birine yerletirip matkap ucunun girebilecei genilii (5) buluncaya kadar mandren anahtarn ve mandreni (4) saat ynnn tersine doru eviriniz. neriler Matkap kullanrken kesinlikle sarkan bir kravat ve toplanmam salarla almaynz. Matkap alrken matkap ucuna kesinlikle elinizi yaklatrmaynz. Matkab tek elinizle deil iki elinizle kullannz. Deleceiniz malzemenin mengene ile iyice sabitlendiinden ve hareket etmediinden emin olunuz. Delme ilemi gerekletirirken matkap ucunun fazla snmamasna zen gsteriniz.

Deleceiniz malzemeyi mengene ile sabitleyiniz ve deleceiniz noktay (6) bir bz ya da kalemle iaretleyiniz.

Matkabn (7) fiini prize taknz. Matkap ucunu

43

deleceiniz noktaya yerletirip (8) tutma ksmnda bulunan anahtara basarak delme ilemini gerekletiriniz.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1- Matkap ve trevlerini kullanmay rendiniz mi?

2- Elmas ulu matkap ucu seimini yapabildiniz mi? 3- Dz (sac delici) matkap ucu seimini yapabildiniz mi? 4- Spiral talama ve kesme makinesi kullanmn rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

44

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ()Darbeli matkap, temel olarak metal bir klf ierisine yerletirilmi bir elektrik motorudur. ()Matkaplarn tutma ksmna mandren denir. ()Krc delici matkaplar seilen uca gre hem delme hem de krma ilemlerini gerekletirebilen matkap trdr. ()arjl el matkaplar 220V AC gerilim ile alr. ()Pnmatik matkaplar, dnme kuvvetini oluturmak iin elektrik enerjisini deil, svlarn itme kuvvetini kullanr. ()Tezgh st matkaplarda mandren bulunmaz. ()Elmas matkap ucu ile duvar delinebilir. ()Delme esnasnda aa kan talalar, tezghtan uzaklatrmak iin plak elle tutulmaldr. () ()Spiral talama ve kesme makinesi, metal, plastik ya da ahap malzemelere ekil vermek ya da onlar kesmek amacyla kullanlabilen elektrikli el aletidir. ()arjl tornavidalarn ular deitirilebilir.

2. 3.

4. 5.

6. 7. 8.

9.

10.

45

RENME FAALYET4
AMA

RENME FAALYET-4

Bu renme faaliyeti sonunda anahtar takmlarn, ayarl pense ve takm antalarn tanyacak ve bunlar amacna uygun ekilde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Yaadnz evrede bulunan oto tamircisi ve fabrika gibi yerlere gidip burada alan ve bakm - onarm ile ilgilenen kiilerden kullandklar anahtar eitleri, kullanm alanlar ve teknikleri hakknda bilgi alnz. nternet ve yazl kaynaklardan yararlanarak anahtarlarn snflandrlmas konusunda aratrma yapnz. Anahtar takmlar satan yerleri gezip eitli anahtar tipleri ve takm antalarn inceleyiniz.

4. ANAHTARLAR
Anahtarlar, zel olarak somun, cvata, saplama ve borular skmak ya da gevetmek iin tasarlanm aralardr. Krlmalar nlemek iin elik alamdan yaplr. Anahtarlarn ok farkl trleri ve her trn kendi kullanm alan vardr. Yaplmas gereken i iin uygun anahtar kullanmamak, anahtarn krlmasna, i yaplan ekipmanlarn zarar grmesine ve yaralanmalara yol aabilir. Aada farkl anahtar trleri hakknda size bilgi verilecektir.

4.1. Kombine Anahtar Takm

Kombine anahtar takmlar, bir ak azl (atal) anahtar ve bir de yldz anahtarn birleiminden olumutur. Anahtar uzunluu, az byklne gre deiir. Kombine anahtar takmlar, somun ve cvata skp takmak iin kullanlr. Kombine anahtar takmlarnda azlara yakn olan ksmlarda yazan rakamlar milimetre cinsinden az akln belirtir. Anahtarlarda az aklnn nasl gsterildiini ekil 4.1 zerinde inceleyiniz.

46

Resim 4.1: Kombine anahtar takm

4.2. Kurbaack Anahtar

Kurbaack anahtarda bir sabit ve bir de hareketli ve ayarlanabilir ene vardr. Ayarlanabilir ene bir dili tarafndan evrilerek somun byklne gre ayarlanr. Cvata ya da somun zerine fazla kuvvet uygulandnda kurbaack zerindeki dili dzenek zarar grebileceinden bu gibi durumlarda kombine anahtar takmlar kullanlmaldr. Kurbaack anahtarlar, sadece doru boyutlu anahtar veya soket bulunamad durumlarda kullanlmaldr.

Resim 4.2: Kurbaack anahtar

4.3. Boru Anahtar

Boru anahtar, yuvarlak yumuak demir borular ve balant paralarn dndrmek iin kullanlan bir anahtardr. Sap ksmyla birleik sabit bir enesi ve sabit ene zerinde yukar aa hareket edebilen ayarl bir ene vardr. Ayarl ene, sonsuz bir dilinin dndrlmesiyle hareket eder. Boru anahtarlar sap uzunluklarna gre 10, 14, 18, 24, 36 ve 48 in (1 in=2,54 cm) gibi boyutlarda retilir.

47

Resim 4.3: Boru anahtar

4.4. Alyan Anahtar

Alyan anahtarlar altgen soket eklinde vidalar skp takabilmek iin kullanlan bir anahtar eididir. Bu tip anahtarlar L eklindedir ve her iki ucu ile de ayn byklkteki altgen soket vidalar sklp taklabilir.

Resim 4.4: Alyan anahtarlar

Boyutlar, milimetre cinsinden ve altgenin karlkl kenar uzunluklarna gre 0,7, 0,9, 1, 1,25, 1,3, 1,5tir. 2 mmden 6 mmye kadar 0,5 mm aralklarla artar. 7 mmden 22 mmye kadar 1 mm aralklarla artar. Daha bykleri 24, 25, 27, 30, 32, 36, 42 ve 46 mm lldr.

4.5. Lokma Anahtar

Lokma anahtar takmlar, farkl aplarda cvatalar iin farkl boylarda anahtar soketleri ve bu soketlere dndrme kuvveti uygulayabilmek iin bir tutma aparatndan oluur. Soketler, dndrlecek cvatann kafasna oturtulduktan sonra soketin st ksmna tutma aparat taklarak cvata gevetilir ya da sklr. Kombine anahtar takmnn yapt ii yapar ancak kombine anahtar takmlarnn ulaamayaca, cvatann bir yuva iinde kald ya da cvata yanlarnda dndrme ilemi iin yeterli alan kalmad durumlarda kullanlr.

48

Resim 4.5: Lokma anahtar takm

4.6. Yldz Anahtar Takm

Yldz anahtarlar, somun ya da cvata balarn her taraftan kuatr. Anahtar azlarnda 6 noktadan ve 12 noktadan kavrayan tipleri mevcuttur. Kare ve altgen cvata balarn dndrmek iin kullanlabilir. Avantaj hem kullanc hem de tehizat iin en iyi koruma salamasdr. Dezavantaj ise skma ya da gevetme ilemi iin cvata ve somunun yukarsnda ve etrafnda yeterli aklk olmas zorunluluudur.

Resim 4.6: Yldz anahtarlar

49

4.7. Ayarl Pense

Ayarl penselerde st ene, alt ene stnde bir dzlem boyunca aa yukar kaydrlarak farkl konumlara hareket ettirilebilir. Bu tasarmn avantaj, pense ile geni ve farkl boyutlarda cvata ve somunlarn istenilen pozisyondan tek bir el aleti ile sklp taklabilmesidir.

Resim 4.7: Ayarl penseler

Anahtar kullanrken unlara dikkat etmek gerekir: Skma ya da gevetme srasnda anahtarn boa dnebilecei ve sapnn krlabilecei unutulmamal ve bu konuda hazrlkl olunmaldr. Anahtarlar, azlarda oluabilecek anmalar ve temizlik iin dzenli olarak kontrol edilmelidir. Anahtarlar, somun ya da cvata balarna iyi yerletirilmeli ve mmkn olduunca bota kalan uca yakn bir yerden kavranmaldr. Somun ya da cvata balar ekile vurularak gevetilmeye allmamaldr.

50

4.8. Takm antas

Takm antasnn kullanm amac, el aletlerinin bir arada ve dzenli bir ekilde muhafaza edilmesidir. Takm antalarnn ne kadar ekipman tayabilecei, ne tip ekipmanlar tanaca ve hangi malzemeden retilmi olduu, tamamen kullanc tarafndan belirlenir. Kombine anahtar takmlar ve lokma anahtar takmlar gibi el aletlerinin kendi muhafaza antalar olabildii gibi bu aletler, takm antas iinde bir arada da muhafaza edilebilir.

Resim 4.8: Takm antas

51

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Anahtar takmlarn, ayarl pense ve takm antalarn tanynz. Bunlar amacna uygun ekilde kullannz.

lem Basamaklar
Skacanz ya da geveteceiniz somun veya cvata iin uygun anahtar boyutunu seiniz. Somun veya cvata kafasna (2) anahtar (1) yerletirin. Gevetmek iin anahtar saat ynnn tersine skmak iin saat ynne doru tam daire izecek ekilde eviriniz.

neriler
Skma ya da gevetme srasnda anahtar boa dnebilir. Bu nedenle dikkatli olunuz. Kullandnz anahtarn aznda anma olup olmadn kontrol ediniz. Anahtarn somun ya da cvata kafasna tam olarak oturduundan emin olunuz. Somun ya da cvata balarn ekile vurarak gevetmeye almaynz.

Skacanz ya da geveteceiniz somun ya da cvatann (2) boyutuna gre bir kurbaack anahtar (1) seiniz. Kurbaack anahtar zerindeki sonsuz vida (3) ile anahtar azn somun ya da cvata kafasndan biraz byk olacak ekilde anz. Kurbaack azn cvata ya da somun kafasna yerletirdikten sonra kafaya tam oturacak kadar sonsuz vida ile anahtar aznz daraltnz. Skma iin anahtar saat ynnde, gevetme iin ise saat ynnn tersine doru eviriniz.

52

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1- Kombine anahtar takmlarn kullanmay rendiniz mi?

2- Kurbaack anahtar kullanmn rendiniz mi? 3- Boru anahtar kullanmn rendiniz mi? 4- Alyan anahtar takm kullanmn rendiniz mi? 5- Lokma anahtar kullanmn rendiniz mi? 6- Yldz anahtar takm kullanmn rendiniz mi? 7- Ayarl pense kullanmn rendiniz mi? 8- Takm antas kullanmn rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

53

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. Kombine anahtar takmlar, bir ak azl (atal) anahtar .. anahtarn birleiminden olumutur. ve bir de

2.

.. anahtarlar, sadece doru boyutlu anahtar veya soket bulunamad durumlarda kullanlmaldr. Boru anahtar, yuvarlak yumuak demir .. ve balant paralarn dndrmek iin kullanlan bir anahtardr. ..anahtarlar altgen soket eklinde vidalar skp takabilmek iin kullanlan bir anahtar eididir. .. anahtarlarnda, soketler dndrlecek cvatann kafasna oturtulduktan sonra soketin st ksmna tutma aparat taklarak cvata gevetilir ya da sklr. ..anahtarlar somun ya da cvata balarn her taraftan kuatr. Anahtar azlarnda 6 noktadan ve 12 noktadan kavrayan tipleri mevcuttur. Takm antasnn kullanm amac ..bir arada ve dzenli bir ekilde muhafaza edilmesidir.

3.

4.

5.

6.

7.

54

RENME FAALYET5
AMA

RENME FAALYET-5

Bu renme faaliyeti sonunda havya, lehim pompas ve havya altl gibi l ehimleme malzemelerini tanyacak ve bunlarn kullanm ile ilgili becerileri tam olarak kazanacaksnz.

ARATIRMA
Yaadnz blgede elektronik malzeme satan yerleri geze rek lehimleme ileminde kullanlan ekipmanlar ve bunlarn eitlerini inceleyiniz. evrenizde elektronikle uraan (TV tamircisi vb.) kiilerden lehimleme ileminin nasl yapld ve ekipmanlarnn nasl kullanld konusunda bilgi edinmeye alnz. Lehimlemede kullanlan malzemelerin eitlerini ve yaplarn internet ve yazl kaynaklardan aratrnz.

5. LEHMLEME MALZEMELER
Lehimleme, en az iki metal malzemenin dokunduu yzeye erime derecesi , nispeten daha dk olan bir dier bir metal malzemenin eritilerek tatbik edilmesi ile gerekletirilen bir birletirme ilemidir. En yaygn kullanm alan, elektronik bask devrelere elektronik malzemelerin montajdr. Bunun dnda mcevher paralarnn retim ve tamiratnda ve kk metal paralarn montajnda kullanlan bir yntemdir.

5.1. Lehim Pompas

Lehim pompas, elektronik bask devre kartlarnda, lehim ile karta tutturulmu olan malzemeyi lehim katmann kart zerinden kaldrarak skmeyi kolaylatran bir el aletidir. Lehim pompas kaleme benzer; iinde bir yay, zerinde bu yay kurmaya (sktrmaya) yarayan bir buton ve yay serbest brakmaya yarayan baka bir buton vardr. Kullanc yay kurduktan sonra pompa ucunu, stlan lehimli yzeye tutar ve yay serbest brakma butonuna bastnda kaldrlmak istenen lehim pompann iine ekilmi olur.

55

Resim 5.1: Lehim pompas ve demonte hli

5.2. Kalem ve Tabanca Havya

Lehimleme ilemi yaplrken birleim yzeyini stmak ve lehimi eritmek iin kullanlan elektrikli el aletine havya denir. Kalem havya ve tabanca havya olmak zere iki eittir. Kalem havya

Kalem havya, uzun bir metal u ve elektrik ve s yaltm salayan bir tutma ksmndan olumutur. Metal ksm iinde bir rezistans (elektrii sya dntren malzeme) vardr ve havya ucunun lehimi eritebilecek scaklk seviyesine gelmesini salar. Kalem havyalar lehimleme srasnda kalem gibi tutulur. Havya ucu boyutlar eitlidir ve eskiyen ya da anan havya ular havyadan sklp yenileri taklabilir.

56

Resim 5.2: Kalem havya ve eitli boy ve yapda havya ular

Tabanca havya

Tabanca havyalar, sya fazla ihtiya duyulan yerlerde kalem havyalarla yaplamayan lehimleme ilemlerinde kullanlr. Ar elektrik balantlar (kaln kablo balantlar), vitray montaj ve sac metallerin birletirilmesinde kullanlabilir. Tipik lehim tabancalar 100 ile 240 Watt glerde retilir. Tutma ksmnda bulunan tetie benzeyen anahtar yardmyla iki farkl s derecesi ayarlanabilir. Plastik ekillendirme ve kesme aparatlar da tabanca havya ucuna taklabilir.

Resim 5.3: Tabanca havyalar

5.3. Havya Altl

Havya altl, kalem havyalarn yksek scaklklara ulaabilen ularnn alma alannda bulunan maddelere ve kullancya zarar vermemesi iin kullanlan bir alettir. Bunun yannda havya kullanlmad zaman fiten ekilmesi soumasna neden olur. Bunu nleyebilmek iin helezon eklinde metalden yaplm yaya benzeyen havya altlna yerletirilir. Havya altlklar, havya sehpas olarak da isimlendirilebilir. Altlklarn n ksmnda havya ucunu temizlemek iin kullanlan sellozik sngerlerin konulabilecei bir blme de

57

mevcuttur. Lehimleme istasyonu denilen ve scaklk miktarnn nemli uygulamalarda kullanlan cihazlarda da havya altlklar bulunur.

olduu

Resim 5.4: Havya altl ve lehimleme istasyonu

58

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Havya, lehim pompas ve havya altl gibi lehimleme malzemelerini tanynz.

lem Basamaklar
Lehim, havya, 100 cm zil teli, bakrl plaket (ya da delikli pertinaks) hazrlaynz. Bakrl plakete, tel kalnlna uygun bir matkap ucuyla 20-30 adet delik anz. Zil tellini 5-6cmlik paralara ayrp birer ularnn izolesini soyunuz. zolesini soyduunuz tellerin bakrl ksmlar plaketin bakrl ksmna gelecek ekilde deliklerden geiriniz. Havya kullanarak tel ile bakr yzeyin birletii noktay stnz.

neriler
Havyanz scakken kesinlikle havya altlnda muhafaza ediniz. Havya ucunun temiz olduundan emin olunuz. Temiz deil ise temizleme sngeri ya da ee, zmpara gibi malzemelerle temizleyiniz. Lehimleme ilemini ekillerde gsterildii gibi yapnz. Lehimleme ilemi yapmadan nce tellerinizin ucunu kalaylayabilirsiniz (lehimle kaplayabilirsiniz). Lehimleme yaparken kesinlikle el akas yapmaynz ve ani hareketlerde bulunmaynz.

Isttnz noktann karsndan, bakr yzey ve telin birletii noktaya lehimi dedirip erimesini salaynz.

Eriyen lehim aadaki ekilde grld gibi telin evresine ve bakr plakann zerine yayldktan sonra nce lehim telini daha sonra havyay yzeyden uzaklatrnz.

59

 Bu ilemi btn tel paralar iin uygulaynz. Lehimleme ilemi bittikten sonra lehimlediiniz telleri lehim pompas ile yerlerinden sknz.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1- Lehim pompas kullanm rendiniz mi? 2- Kalem ve tabanca havya eitlerini kullanmay rendiniz mi? 3- Havya altl kullanmn rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. Evet Hayr

60

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. .., elektronik bask devre kartlarnda, lehim ile karta tutturulmu olan malzemeyi lehim katmann kart zerinden kaldrarak skmeyi kolaylatran bir el aletidir. Lehimleme ilemi yaplrken birleim yzeyini stmak ve .. eritmek iin kullanlan elektrikli el aletine havya denir. Ar elektrik balantlar (kaln kablo balantlar), vitray montaj ve sac metall erin birletirilmesinde ..kullanlr. Havya altlklar ..olarak da isimlendirilebilir.

2.

3.

4.

61

RENME FAALYET6
AMA

RENME FAALYET-6

Bu renme faaliyeti sonunda imdiye kadar bahsedilenlerin dnda kalan faydal el ve g aralarn tanyacak ve kullanm zelliklerini bilecek ve gvenli bir ekilde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Yaadnz evrede bulunan el aletleri satan (hrdavat vb.) yerlere gidip nceki ksmlarda bahsedilmeyen el aletleri hakknda inceleme yapnz. Nasl kullanldklarn ve eitlerini aratrnz.

6. DER FAYDALI EKPMANLAR

6.1. Silikon Tabancas
Dolgu mastii (silikon da denir), hava, gaz, grlt, toz, yangn, duman ya da bir yerden sv nfuz etmesini nlemek iin kullanlan bir malzemedir. Tpler iinde muhafaza edilen bu dolgu malzemesini yzeylere uygulamak iin kullanlan el aletine silikon tabancas denir.

Resim 6.1: Silikon tabancas

6.2. Deney Bordu

Deney bordu (breadboard), tasarlanan elektronik devrelerin ilk rneklerinin oluturulmas iin kullanlan bir geretir. Elektronik devrelerin bask devresi hazrlanmadan

62

ve elektronik malzemelerin kart zerine montaj yaplmadan nce karlalabilecek olas sorunlar nceden tespit edebilmek ve zm bulabilmek iin deney bordu kullanlr. Deney bordu kullanrken herhangi bir lehimleme ilemi yaplmad iin devreleri kurmak zaman almaz ve malzemeler lehimleme yaplmad iin zarar grmez.

Resim 6.2: Deney bordu ve i yaps

6.3. Yadanlk
Yadanlk, yapsnda dili ya da piston bulunan (motor vb.) ve srtnmeyi en aza indirmek iin makinelere tatbik edilen ya saklamak ve uygulamak iin kullanlan geretir.

63

Resim 6.3: Yadanlklar

6.4. Merdiven
Merdiven, allacak yerin yksekliinin insan boyunu at durumlarda kullanlan ve zerinde basamaklar olan bir geretir. Duvara dayanan, drt ayakl, aslabilen ve katlanabilen yapda olanlar vardr.

Resim 6.4: Merdivenler

6.5. Ispatula
Ispatula, eitli inaat ilerinde sva, macun gibi malzemeleri yzeylere yaymak ya da bu malzemeleri bulunduklar yzeyden kazmak iin kullanlan bir el aletidir.

64

Resim 6.5: Ispatulalar

6.6. Mur
Mur, ounlukla beton yzeyleri paralamak ve matkapla delinecek yzeylere iz amak iin kullanlan el aletidir. Bir ucunda metal sivri ksm, dier ucunda ise genellikle plastik ya da metal bal ekile vurulan kt ksm vardr.

Resim 6.6: Mur

6.7. Mengene
Mengeneler; delme, kesme, vidalama ve eeleme gibi ilemlerin doru bir ekilde yaplabilmesi iin i parasn tutmak ya da sabitlemek iin kullanlan bir geretir. Mengene zerinde iki ene bulunur ve bunlardan birisi sabittir. Dier ene ise hareketlidir ve bir kolun dndrd vida ile sabit eneye yaklatrlarak tutma ya da sabitleme ilemini gerekletirir.

65

Resim 6.7: Mengeneler

6.8. ektirme
Rulmanlarn, rulman yataklarnn, burlarn ve ya conta halkalarnn karlmas iin kullanlan el aletidir.

Resim 6.8: ektirmeler

6.9. Zmpara
Zmpara, ahap gibi ekillendirilmesi kolay malzemelerin yzeyinde bulunan boya gibi maddeleri kaldrmak ya da ahap malzemeye, yzeyinden andrarak ekil vermeye yarayan bir geretir.

66

Resim 6.9: Zmpara

6.10. Giyotin Makas

Metal plakalar kesmek iin kullanlan bir dzenektir. zerinde bulunan uzun bak, elle ya da bir makine yardmyla metal plakann kesilecek yzeyinin tamamna uygulanarak dzgn bir kesme ilemi gerekletirir.

Resim 6.10: Giyotin makaslar

67

6.11. Bkme Presi

Bkme presi, sac eklindeki metal malzemelerin istenilen ada eilip bklmesi iin kullanlan bir alet ya da makinedir.

Resim 6.11: Bkme presleri

6.12. Bileme Ta
Bileme ta, talama ilemi veya demir el aletlerinin yzeylerini keskinletirmek iin kullanlan, bir elektrik motoru ya da insan gcyle dndrlen daire eklinde bir geretir. Genellikle kum tandan yaplr. Talama makinelerinin hangi hzda dnecei genellikle ayakla kontrol edilen bir pedal yardmyla yaplr.

Resim 6.12: Bileme ta

68

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Faydal el ve g aralarn tanynz. Kullanm zelliklerini biliniz ve gvenli bir ekilde kullannz.

UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Mur (ya da nokta) ve eki hazrlaynz. z amak isteiniz yzeye bir X iareti (1) iziniz.

neriler
Yaplacak ie uygun boyutta ve tipte eki ve mur seiniz. Baka kiilere murcu, ekile vururken tutturmaynz. ekiler ve murcu kaymaya neden olmamas iin ya ile temastan koruyunuz. eki bann sapa skca tutturulduundan emin olunuz ve sapn krk ya da atlak olmamasna dikkat ediniz.

Murcu X iaretinin merkezine (2) yerletiriniz.

Murcun kt ksmna (3) ekile (4) vurarak tespit ettiiniz noktaya iz amaya alnz.

69

 Atnz iz X iaretinin tam merkezinde (5) deilse ilemi tekrarlaynz.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1- Silikon tabancas kullanmn rendiniz mi?

2- Deney bordu kullanmn rendiniz mi? 3- Yadanlk kullanmn rendiniz mi? 4- Merdiven kullanmn rendiniz mi? 5- Zmpara ve zmpara talarn kullanmay rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

70

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ()Tpler iinde muhafaza edilen dolgu malzemesini yzeylere uygulamak iin kullanlan el aletine silikon tabancas denir. ()Deney bordu, elektronik devrelerin bask devresini hazrlamak iin kullanlr. ()Yadanlk, yapsnda dili ya da piston bulunan (motor vb.) ve srtnmeyi en aza indirmek iin makinelere tatbik edilen ya saklamak iin kullanlan bir geretir. ()Merdiven, allacak yerin yksekliinin insan boyunu amad durumlarda kullanlan ve zerinde basamaklar olan bir geretir. ()Mur, eitli inaat ilerinde sva, macun gibi malzemeleri yzeylere yaymak ya da bu malzemeleri bulunduklar yzeyden kazmak iin kullanlan bir el aletidir. ()ektirmeler; delme, kesme, vidalama ve eeleme gibi ilemlerin doru bir ekilde yaplabilmesi iin i parasn tutmak ya da sabitlemek iin kullanlan bir geretir. ()Zmpara, ahap gibi ekillendirilmesi kolay malzemelerin yzeyinde bulunan boya gibi maddeleri kaldrmak ya da ahap malzemeye, yzeyinden andrarak ekil vermeye yarayan bir geretir. ()Giyotin makas ile plakalarn sadece bir ksm kesilebilir. ()Talama makinelerinin hangi hzda dnecei genellikle ayakla kontrol edilen bir pedal yardmyla yaplr.

2. 3.

4.

5.

6.

7.

8. 9.

71

RENME FAALYET7
AMA

RENME FAALYET-7

Bu renme faaliyeti sonunda elektrik-elektronik ve mekanik ilemler yaplrken kullanlmas gereken gvenlik ekipmanlarn bilecek ve yerine getirilmesi gerekli olan gvenlik tedbirlerini renmi olacaksnz.

ARATIRMA
evrenizdeki toplaynz. yerlerinde uyulmas gereken gvenlik kurallar ile ilgili bir rapor hazrlayp snf ortamnda arkadalarnza sununuz. fabrikalarda alan kiilere, alrken hangi gvenlik

ekipmanlarn kullandklarn ve bunlarn ne amala kullanldn sorarak bilgi

7. GVENLK ALETLER
7.1. Gzl
zellikle metal ve ahap malzemelerin ekillendirilmesi ve delinmesi gibi ilemlerde uan paracklar gzler iin potansiyel bir tehlikedir. Bu gibi iler yaplrken gz korumasnn salanmas iin koruyucu i gzl takmak gerekir. Bunun dnda talama tezgh gibi makineleri kullanrken makine zerinde bulunan gz koruyucu ksmlar mutlaka kullanlmaldr.

Resim 7.1: Koruyucu i gzlkleri

7.2. Toz Tutucu

Duvar delme ve ta paralama gibi ilemlerde solunan havaya bol miktar da toz karabilir. Bu tozdan burnu ve az tamamen korumak iin toz koruma maskeleri taklmaldr.

72

Resim 7.2: Toz tutucu maske ve kullanm

7.3. izme
Ayaklar, yksekten den paralara kar korumak iin ucu demirli botlar, elektriksel yaltkanl salamak iin taban kauuk ayakkablar ve sv kimyasallardan ve sudan korunmak iin su geirmez izmeler giyilmelidir.

Resim 7.4: Gvenli izme ve bot

7.4. Eldiven
Yaplan i esnasnda ahap malzeme zerindeki kymklarn batmamas, keskin i paralarnn ele zarar vermemesi, elektriksel yaltkanlk salanmas ve eitli kimyasallardan elin korunmas amac ile koruyucu eldivenler kullanlmaldr. 7.4.1. Kauuk Eldiven Kauuk eldivenler, genel olarak ii eldivenidir. Deri paralar eklenerek salaml artrlan modelleri de vardr.

73

Resim 7.5: Kauuk eldivenler

7.4.2. Deri Eldiven Deri eldivenler, kullanm srasnda ele zarar verebilecek keskin, srtnme yaratc maddelere kar yzde yz nleyici olmasa bile gsterdii diren ile dier eldiven eitlerinden, salaml ve uzun sreli dayankll ile ayrlr.

Resim 7.6: Deri eldivenler

kazalarna en ok bilgisizlik, dikkatsizlik ve i kurallarna uymamak neden olur. Bu nedenle kullanlacak ekipman ve i malzemeleri en iyi ekilde tannmal, i yaparken herhangi baka bir eyle megul olunmamal ve gvenlii salayan i kurallarna kesinlikle uyulmaldr.

74

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Elektrik-elektronik ve mekanik ilemler yaplrken kullanlmas gereken gvenlik ekipmanlarn biliniz.

lem Basamaklar

neriler

Koruyucu gzlk, koruyucu ayakkablar, Gvenlik ekipmanlar, hayatmz maske ve eldiven kullanmann i salkl bir ekilde devam ettirebilmemiz gvenliindeki nemi, hangi gvenlik iin olmazsa olmaz olan duyu ara gerecinin hangi meslek alannda daha organlarmz, dier bir deyile ok kullanld ve bu ara gerelerin hayatmz korur. Bu nedenle gvenlik eitleri ile ilgili bir rapor hazrlayp snf ekipmanlarnz eksik ise almaynz. ortamnda arkadalarnz ve retmeninize sununuz.

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1- gzl kullanmann nemini rendiniz mi?

2- Toz tutucular kullanmann nemini rendiniz mi? 3- izme kullanmann nemini rendiniz mi? 4- Eldiven kullanmann nemini rendiniz mi? DEERLENDRME Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

75

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. Metal ve ahap malzemelerin ekillendirilmesi ve delinmesi gibi ilemlerde gz korumasnn salanmas iin koruyucu ..takmak gerekir. Tozdan .. ve az tamamen korumak iin toz koruma maskeleri taklmaldr. Elektriksel yaltkanl salamak iin taban ..ayakkablar giyilmelidir. .., kullanm srasnda ele zarar verebilecek keskin, srtnme yaratc maddelere kar etkin koruma salar.

2.

3.

4.

76

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ()Kontrol kalemi bir vida skma aleti deildir. Bu nedenle zellikle g gerektiren vida skma ilemlerinde kullanlmaz. ()Tornavidalar elbise ya da nlk ceplerinde tanmaldr. ()Tornavida bir bakasna verilirken nce metal ksm uzatlmaldr. ()Pense cvata ve vida skmek iin kullanlmamaldr. ()ekilerin sap ksm tutmay kolaylatrmak iin iyice yalanr. ()Ee, kaybolmamas iin i yaplan para zerinde braklmaldr. ()Anahtarlar somun ya da cvata balarna iyi yerletirilmeli ve mmkn olduunca bota kalan uca yakn bir yerden kavranmaldr. ()Somun ya da cvata balar ekile vurularak gevetildikten sonra anahtarla gevetme ilemi yaplr. ()Aylan anahtarlar T eklindedir ve iki ucu farkl byklkteki soket vidalar skmek iin kullanlr. ()Takm antasnn kullanm amac el aletlerinin bir arada ve dzenli bir ekilde muhafaza edilmesidir. ()Lehimleme istasyonu denilen ve scaklk miktarnn nemli olduu uygulamalarda kullanlan cihazlarda da havya altlklar bulunmaz. ()Elektronik malzemeler deney bordu zerine lehimlenir. ()Mur, ounlukla beton yzeyleri boyamak iin kullanlan el aletidir. ()Rulmanlarn, rulman yataklarnn, burlarn ve ya conta halkalarnn karlmas iin kullanlan el aletine ektirme denir. ()Bkme presi, sac eklindeki metal malzemelerin istenilen ada eilip bklmesi iin kullanlan bir alet ya da makinedir.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

8.

9.

10.

11.

12. 13. 14.

15.

77

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 KONTROL KALEM TOPRAK DZ ULU SAAT TORNAVDA ELBSE VE NLK TUTMA

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C A B B D A B A A

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 DORU YANLI DORU YANLI YANLI YANLI DORU YANLI DORU DORU

78

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 YILDIZ KURBAACIK BORULAR ALYAN LOKMA YILDIZ EL ALETLER

RENME FAALYET-5 N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 LEHM POMPASI LEHM TABANCA HAVYA HAVYA SEHPASI

RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 DORU YANLI DORU YANLI YANLI YANLI DORU YANLI DORU

RENME FAALYET-7NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 GZL BURNU KAUUK DER ELDVENLER

79

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 DORU YANLI YANLI DORU YANLI YANLI DORU YANLI YANLI DORU YANLI YANLI YANLI DORU DORU

80

KAYNAKA KAYNAKA
ZCAN ., H. BULUT , Atlye ve Teknoloji, Gl Yaynevi, Ankara, 1991 ACIELMA F., M. USTA, Elektrik Atlye ve Laboratuvar ve lem Yapraklar 9.snf, M.E.B. Yaynlar, stanbul, 2004.

HACK G., Classic Hand Tools, The Taunton Press, Connecticut, 2001.

81