Adabul Murid Osman Sems Efendi

OSMAN EMS EFENDNN DBUL-MRD FSOHBETL-MURD ADLI MESNEVSNN TAHLL Selami MEK ZET db, edep kelimesinin oulu
olup, lgatte terbiye, incelik, nezket, utanma, iyi ahlk ve usluluk gibi anlamlara gelmektedir. Tasavvufta mridlerin eyhine ve dervilere kar taknmas gereken edep kurallar, dbul-Mrdn, Edebl-Mrd, el-Vasy, Tarkatnme, Hurde-i Tarkat ve, Miyr- Tarkat ad altnda mstakil risleler, eserler yahut eser iinde blmler eklinde kaleme alnmtr. Trk edebiyatnda bu tarzda yazlm pek ok eser mevcuttur. te bunlardan birisi de XIX. asr mutasavvf irlerinden Osman ems Efendinin dbul-Mrd f Sohbetil-Murd adl mesnevsidir. Bu makalede sz konusu mesnev tahll edilerek yeni harflere baz aklamalarla aktarlmtr. Osman ems Efendi, bu eserinde mrid, mridin gereklilii ve mrdin db gibi seyr slkla ilgili ana konuya temas etmitir. Anahtar Kelimeler: db, mrd, mrid, tarkat, Osman ems Efendi, Kdiriyye. murd,
THE ANALYSIS OF OSMAN EMS GENTLEMANS MESNEVI WHICH IT IS NAMED ADABUL-MURID FI SOHBETIL-MURAD ABSTRACT Etiquette, is plural of manners word. It is meant educating, slenderness, refinement, bashfulness, good moral and sensible etc. in dictionary. In the sufism manners rules which disciples are assumed against the sheik and dervishes was write out free treatises, works or parts in works in form Adabul-Mridin, Edebl-Mrid, elVasaya, Tarikatname, Hurde-i Tarikat ve, Miyar- Tarikat
Yrd. Do. Dr., Rize niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi. selami_simsek@mynet.com
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Turkish Studies
Volume 4/7 Fall 2009
Osman ems Efendinin
539
as the name bottom. A great many works are in Turkish literature in this style. The mesnevi of Osman ems Gentleman who is sufi-poet from nineteenth century is thus one of this kind that it is nmed Adabul-Mrid fi Sohbetil-Murad. In this article aforementinoed mesnevi was analyzed and cited Turkish version with some explanation. Osman ems Gentleman touched on perfect three main matter with seyr u sluk which is perfect guide, necessary of perfect guide and etiquette of disciple etc. Key Words: Etiquette, disciple, desire, perfect guide, order, Osman ems Gentleman, Kadiriye. Giri Tasavvufta sflerin uymak zorunda olduu mueret kurallarna db1, erkn2, db- sfiyye ve db- tarkat gibi isimler verildii bilinmektedir3. te yandan sfilerin sohbetinde bulunanlarn, onlara balananlarn ve bir tasavvuf yoluna girenlerin uymalar icab eden db ve erkn ile seyr slk esnasnda gz nnde bulundurulmas gereken kurallardan bahseden, mridlere ve dervilere klavuzluk yapan eserlere dbul-Mrdn, Edebl-Mrd, el-Vasy ve Tarkatnme gibi adlar da verilmitir4. Yine tasavvufta mridlerin eyhine ve dervilere kar taknmas gereken edep kurallar, mstakil risleler ve eserler eklinde olduu gibi tasavvufla ilgili genel bilgi veren eserler -bunlara tasavvuf klsikleri de denilmektedir- ierisinde bir blm olarak da ele alnmtr. Tasavvuf tarihinde mstakil olarak yazlm eserlerden ilkinin Yahy Muz er-Rz (. 258/872)nin Kitbul-Mrdn adl
1 db, edep kelimesinin oulu olup, lgatte terbiye, incelik, nezket, utanma, iyi ahlk ve usluluk gibi anlamlara gelmektedir (Bkz. Mustafa arc, Edep, DA, X, 413-414; Sleyman Uluda, Edep (Tasavvuf), DA, X, 414-415. a.mlf., Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul 1995, s. 162; Ethem Cebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay., Ankara 1997, s. 236). Seyyid erif Crcnye gre edep, herkes tarafndan beenilen sz ve davranlardr. Bkz. Seyyid erif Crcn, Arapa-Trke Terimler Szl (KitbutTarft), trc. ve erh: Arif Erkan, Bahar Yay., stanbul 1997, s. 35. 2 Erkn, rknn oulu olup, lgatte, esslar, destekler, direkler, stunlar anlamnlarna gelir (Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yay., Ankara 1996, s. 229). Erkn, tasavvufta ummiyetle db kelimesiyle e anlaml olarak kullanlmtr. 3 Cebeciolu, a.g.e., s. 83. 4 Sleyman Uluda, dbul-Mrd, DA, I, 336.
Turkish Studies
540
Selami MEK
eseri olduu kaydedilmektedir. Hris el-Muhsib (. 243/857) dbun-Nfs5, Hkim et-Tirmiz (. 285/898)nin dbul-Mrdn, Eb Necib es-Shreverd (. 563/1167)nin dbul-Mrdn6 ve ihbddn Eb Hafs mer b. Muhammed es-Shreverd (. 632/1234)nin rdl-Mrdn7 adl eseri de yine ayn balamda yazlan eserler arasnda saylmaktadr8. Tasavvuf klsikleri arasnda yer alan eserlerde de mridlerin db konusuna geni bir ekilde yer verildii grlmektedir. Bunlardan ilki, Eb Nasr Serrc et-Ts (. 378/988)nin, el-Lumadr. Sz konusu eserde bu konu, Tasavvufta db bal altnda ele alnp incelenmitir9. Bir dieri Eb Tlib elMekk (. 386/996)nin Ktl-Kulb adl eseridir. Sz konusu eserde, mridlerin uymalar gereken db ve esaslara ilikin bir blm ayrlm olup, eserin pek ok yerinde eitli vesilelerle konuya yer yer temas edilmitir10. Abdlkerim el-Kueyr (. 465/1072), erRislesinde ise, hem irde, hem edep, hem de eserine ekledii son ksmda db kurallarna yer vermitir11. Ali b. Osman el-Hucvr (. 470/1077)nin Keful-Mahcbunda da bu konuya yer verildiini gryoruz12. rdl-Mrdn adl eserin shibi ihbddn Eb Hafs mer b. Muhammed es-Shreverdnin, Avriful-Marif adl eserinde de bu konu olduka geni bir ekilde ilenmitir13.
Kiinin hayatta ve tasavvufta uymas gereken i disiplini anlatan eserle ilgili geni bilgi iin bkz. Zafer Erginli, Tasavvuf Dncesinde Muhsib, Karadeniz Kitabevi, Rize 2008, s. 181-182. 6 Mridlerin uymas gerekn kurallardan bahseden eserde ayrca sfilerin itikatlar ile fakr, tasavvuf, melmet ve kermet terimler zerinde durulmutur.Eser hk. geni bilgi iin bkz. Uluda, dbul-Mrdn, DA, I, 337. 7 Shreverd, dost ve mridlerinin talepleri zerine kaleme ald bu eserinde, erat, tarkat ve hakkat lsn akladktan sonra vakt, makm ve hl gibi baz tasavvuf stlahlarn izah eder. Geni bilgi iin bkz. Hasan Kmil Ylmaz, Shreverd, Hayat ve Eserleri, Avriful-Marif (inde), Erkam Yay., stanbul 1989, s. XXX-XXXI. 8 Uluda, dbul-Mrd, DA, I, 336. 9 Bkz. Eb Nasr Serrc Ts, el-Lma (slm Tasavvufu, Tasavvufla lgili Sorular ve Cevaplar), haz. Hasan Kmil Ylmaz, Altnoluk Yay., stanbul 1996, s. 151-236. 10 Bkz. Eb Tlib el-Mekk, Ktl-Kulb, Drus-Sadr, Beyrut tsz., I, 63, 81, 94, 267; II, 213, 237. 11 Bkz. Kueyr, Tasavvuf lmine Dair Kueyr Rislesi, haz. Sleyman Uluda, Dergh Yay., stanbul 1991, s. 340-343, 450-454, 589-608. 12 Bkz. Hucvir, Keful-Mahcb (Hakkat Bilgisi), haz. Sleyman Uluda, Dergh Yay., stanbul 1982, s. 478-516. 13 Bkz. Shreverd, Avriful-Marif (Tasavvufun Esaslar), trc. H. Kmil Ylmaz-rfan Gndz, Erkam Yay., stanbul 1989, s. 156, 254, 342, 348-369, 396, 417, 429, 458, 519, 545.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
541
Tasavvufun tarkat dnemi14 olarak nitelendirilen dneminde de yukarda zikrettiimiz eserlere ilve olarak Hurde-i Tarkat, Miyr- Tarkat ad altnda, Arapa, Farsa ve Trke eserler kaleme alnmtr15. eyh abn- Vel (. 976/1568)nin Miyr- Tarkat, Sinn b. Yakb (. 989/1581)un Snen MeyihilHalvetiyye, Azz Mahmd Hdy (. 1038/1628)nin Tarkat-nme, Abdlmecid Sivs (. 1049/1639)nin Miyr't-Tark, emlelizde Ahmed Efendi (. 1086/1678)nin ve-i Tarkat- Gleniyye, Selm Ali Efendi (. 1104/1693)nin Tarkat-nme, Niyz-i Msr (. 1105/1694)nin Risle-i Usl-i Tarkat, Yakb Afv Efendi (. 1149/1736)nin Hediyyets-Slikn, Abdullah Salahaddn-i Uk (. 1197/1782)nin Tuhfetl-Ukiyye, Muhammed b. Hasan el-Halvet (. 1200/1786)nin el-dbus-Seniyye, Muhammed b. Abdullah elHn (. 1279/1862)nin el-Behcets-Seniyye ve Harrzde Muhammed Kemleddin Efendi (. 1299/1882)nin Risle-i KenzlFeyz adl eseri, mridlerin uymas gereken edepler kategorisinde kaleme alnm eserlerden en mehur olanlardr16. Sz konusu eserlerde, genellikle mrid kimdir ve mridin lzmu, inbe veya beyatn zarreti ve db, mrid huzrunda bulunma ve sohbet db, gnlk hayattaki davranlar, tarkatin uslleri, vird ve evrd okuma db, sem veya devrn db, seyr slk srasnda yaanacak baz hller ve makmlar, etvr- seba ile ilgili hller, hrka ve tc giyme, kemer takma db gibi amel tasavvufla ilgili pekok hussa temas edilmitir. Uslle ilgili olarak bu tr eserlerin yazlma sebebinin ise, mride nce edep sonra tevhid dncesinde irfn kazandrmak olduunu sylemek mmkndr. Sfler, sliklerin yolda ilerlemesini, usle riyet etmek artna balamlar ve bundan dolay da Uslsuz vsl olmaz 17
14 Tasavvuf tarihin dnemleri iin eitli tasnifler yaplmakla birlikte ummiyetle Zhd Dnemi, Tasavvuf Dnemi ve Tarkat Dnemi diye kategorize edilmektedir. Geni bilgi iin bkz. Hasan Kmil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarkatlar, Ensar Neriyat, stanbul 1994, s. 87-160. 15 Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc-Halil eltik, Trk Edebiyatnda Miyr Gelenei inde Yiitba Ahmed emseddin Marmaravnin Hurde-i Tarkat, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Say: 3, Nisan 2000, s. 44; Mustafa Akar, Tasavvuf Tarihi Literatr, K.B. Yay., Ankara 2001, s. 141. 16 Geni bilgi iin bkz. Uluda, a.g.m. s. 336-337; Akar, a.g.e., s. 141-155; Kurnaz-Tatc-eltik, a.g.m., s. 47-48. 17 Lumada bu sz, Usl kaybedenler vuslden mahrm kalr. eklinde gemektedir. Bkz. Ts, a.g.e., s. 349. Shreverd, Avrifte Sfyn es-Sevr (. 161/777)den naklen bu sze benzer bir ifde kullanmtr: Usl zyi ettikleri iin vuslattan da mahrm edildiler. Bkz. Shreverd, a.g.e., s. 665. Slem ise Tabaktnda asl ve fer terimlerini aklarken bu konuya temas ederek yle demektedir: Fer asla, dal kke bal olduundan usle uymayan vusl bulamaz.
Turkish Studies
542
Selami MEK
demilerdir18. te bu tarzda kaleme alnm eserlerden birisi de XIX. asr Trk mutasavvf irlerinden olan Osman ems Efendinin dbulMrd f-Sohbetil-Murd adl mesnevsidir. u ana kadar zerinde herhangi bir akademik alma yapldn tespit edemediimiz bu eserin tahlline ve yeni harflerle metnini aktarmaya gemeden nce Osman ems Efendinin hayat ve eserleri hakknda ksaca bilgi verelim. 1. Hayat ve Eserleri Osman ems Efendinin asl ad Osman Nreddin19 olup, 1 Rebulhir 1229/23 Mart 1814 tarihinde stanbul Sirkecide Hocapaa Mahallesinde dnyaya gelmitir. Babas, Mliye Nezreti Esham Kalemi ileri gelenlerinden ve Nakibend tarkatndan Hoca Emin Efendi diye mehr Seyyid Muhammed Efendi (. 1279/1862)dir. Osman ems Efendi, gen yata, komular olan Nak eyhlerinden smil Efendinin mrdi olmu, onun veftndan sonra dnemin nl eyhlerinden Kuadal brahim Efendi (. 1264/1848)den el alm ve bu dnemden sonraki iirlerinde Nr mahlasn brakarak emsi kullanmaya balamtr20. 1265/1849da nyeli eyh Abdurrahim Efendi (. 1273/1856) tarafndan ird ile grevlendirilen Osman ems Efendi, eyhinin 1856da vefatndan sonra Kdiriyyenin pri Abdlkdir Geyln (. 561/1166)nin ruhn feyzine ve mnen veyslik pyesine nil olmu, bu tarkatn Enveriyye besini tesis etmitir.
Vuslszlk, uslszlkten dolaydr. Asllarn asl db ve erkna riyet etmektir. Bkz. Eb Abdurrahman es-Slem, Tabaktus-Sfiyye, Kahire 1949, s. 263, 288, 400. 18 Kurnaz-Tatc-eltik, a.g.m., s. 49. 19 Osman ems Efendinin ad, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd adl eseri istinsah eden Muhammed Emin tarafndan Osman emseddn eklinde kaydedilmektedir. Bkz. Osman ems Efendi, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar No: 4031, vr. 10b. 20 Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar, No: 2305, I, 132; Ahmed Sf, Sefnets-Sf, Cerrahpaa Tp Tarihi Enstits Arivi Nr. 2096, (Fotokopi Nsha), XI, 1324; bnlemin M. Kemal nal, Son Asr Trk irleri, stanbul 1930, s. 1761-1762; Keml Edib Krkolu, Osman ems Efendi Dvnndan Semeler, Kubbealt Neriyat, stanbul 1996., s. 8; Abdullah ztemiz Hactahirolu, eyh Osman ems, Dirili, Say: 13, Eyll 1975, s. 25-28; Selami imek, Bir Gnl Tekkesi eyhi Seyyid Osman Nureddin ems (. 1893) ve Mersiye-i Cenb- Seyyid-heds, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Yl: 11 (2004), Say: 26, s. 120; Nihat Azamat, Osman ems Efendi, DA, XXX, 473.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
543
Yine o, Abdlkdir Geylnden sonra Pr-i Sn (kinci Pr)21 saylm ve kendisine Byk Prin Bzul-Eheb-Alaca ahin22 nvnndan mlhem olarak Bzul-Enver-En Nurlu hin denilmitir. Bir sre ktip olarak devlet hizmetinde bulunan Osman ems Efendi, bir ara Sirkecide bir ttnc dkkn amsa da alt ay sonra kapatmak zorunda kalmtr. 1278/1861de Hersekli rif Hikmet Bey (. 1321/1903)in Aksaraydaki evinde, aralarnda Nmk Keml (. 1306/1888)in de bulunduu birok irin iirlerinin okunup tartld haftalk Encmen-i uar toplantlarna katlmtr23. Bursada da mrd ve muhiblerinin bulunmas hasebiyle 1307/1889 ylna kadar stanbul-Bursa arasnda pek ok seyahat yapan Osman ems Efendi, 18 Cemaziyel-hir 1311/27 Aralk 1893 tarihinde skdar Selimiyedeki evinde bek yurduna g etmi olup, kabri Karaca Ahmed Sultan Trbesi karsnda, ndiye yolu zerindeki kabristanda ile mezarlndadr24. Onun Dvn25 bata olmak zere, Bir Mektup, em-i ebistn, Kenzl-Men, Mersiye-i
Abdulkdir Geylnden sonra Pr-i Sn nvn Erefolu Rm (. 874/1469) ve smil Rm (. 1041/1631)ye verilmitir. Kerkkl Ziyeddin Hlis Tlebn (. 1275/1858)ye Pr-i Rbi denilmitir. Osman ems Efendiye Pr-i Sn denilmesi, onun Kdirlik ierisindeki yeri ve nemini gstermesi asndan dikkate yndr. 22 Bzul-Eheb (Alaca hin), Abdlkdir Geylnnin yaygn addr. Osman ems Efendi, mridi Abdurrahim nyevye Bzul-Ebyz (Ap-ak hin) demi, evresindekiler de kendisine Bzul-Enver (En Nurlu hin) demilerdir. Krkolu, a.g.e. s. 30. 23 Vassf, a.g.e., I, 134, 137-138; a.mlf., Osman ems Efendi, Mahfil Mecmas, Rebiul-Evvel 1341 (Ekim-Kasm 1922) Say: 29, s. 112-113; Krkolu, a.g.e. s. 14-15; Dilver Grer, Abdlkdir Geyln, Hayat, Eserleri, Grleri, nsan Yay., stanbul 1999, s. 374-375; Nihat Azamat, Kdiriyye, DA, XXIV, 135. 24 Vassf, a.g.e., I, 140; Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, st. 1333, II, 271; Fatn Dvd Efendi, Htimetl-Er, stanbul 1271, s. 424; Mehmet Nil Tuman, Tuhfe-i Nil (Divn irlerinin Muhtasar Biyografileri), haz. Cemal KurnazMustafa Tatc, Bizim Bro Basmevi, Ankara 2001, II, 2096; Krkolu, a.g.e., s. 31; imek, a.g.m., s. 130; Azamat, a.g.m., s. 474. 25 Dvnn stanbul ktphanelerinde birok nshas olduunu biliyoruz. Ancak hemen belirtelim ki bunlar eksik nshalardr. Mesel bkz. Sleymaniye Ktphanesi, Aslan Kaynarda, No: 198; stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman Ergin Yazmalar, No: 1801, Rika, 217 vr; Yap Kredi Bankas Sermet ifter Ktphanesi, No: 435, 93 vr.; No: 514, 40 vr. Dvn, ksmen yeni harflerle yaymlanmtr. Bkz. Keml Edib Krkolu, Osman ems Efendi Dvnndan Semeler, Kubbealt Neriyat, stanbul 1996.
21
Turkish Studies
544
Selami MEK
Cenb- Seyyid-hed26 ve dbul-Mrd f Sohbetil-Murd adl eserleri vardr27. 2. dbul-Mrd f Sohbetil-Murd Mesnevsinin Tahll 2.1. Eserle lgili Baz Husslar 2.1.1. Eserle lgili Grler dbul-Mrd f Sohbetil-Murd hakknda son asrn nemli biyografi kaynaklarndan olan gerek Osmanl Mellifleri, gerek Son Asr Trk irleri ve gerekse Sefne-i Evliyda28 herhangi bir bilgi yoktur. Eser hakknda yegne bilgiyi, Keml Edib Krkoludan renmekteyiz. yle ki o, Osman ems Efendiye ait Klliytn fotokopisine dayanarak hazrlad sz konusu almasnda, eserin sayfalk mensur bir mukaddimeden sonra Mevlid vezninde on sayfalk mesnev ile devam edip sona erdiini ve onun keml devrinin bir rn olduunu kaydetmektedir29. 2.1.2. Yazl Tarihi Osman ems Efendinin bu eserini ne zaman telif ettii hussunda herhangi bir bilgiye sahip deiliz. Ancak Krkolunun, Eserin, Osman emsin keml devrinin mahsl olduunu tahmin etmekteyiz ifadesine baklacak olursa, onun bu eseri mrnn sonlarna doru kaleme aldn sylemek mmkndr. 2.1.3. Eserin Telif Sebebi ve smi Osman ems Efendinin, dbul-Mrd f SohbetilMurdn, telif edi sebebini ncelikle eserinin kapak sayfasnda zikrettiini gryoruz. Nitekim o, sz konusu kapak sayfasnda, Taraf- fakrnemden dervi efendi ihvnmza yazlm ve ydigr olunmutur diyerek eserini derviler ve ihvn iin yazdn ve onlara hediye ettiini aka belirtmektedir. Osman ems Efendi, eserinin mukaddimesinde ise hem telif sebebi ve hem de ismi hakknda bilgi vererek unlar syler: Binenaleyh mtkn- ddr hid-i maksd olan mrd-i edbe teshl-i tahsl-i matlb in lzm ve vcib olan db u erknn teberrken sret-i mesnevde beyn ve tafsline ibtidr olunub dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd tesmiye
26
Bu eser, tarafmzdan yeni harflerle yaymlanmtr. Bkz. imek, a.g.m., s.
135-148. Geni bilgi iin bkz. Krkolu, a.g.e., s. 42-44; imek, a.g.m., s. 132135; Azamat, a.g.m., s. 474-475. 28 Son Asr Trk irleri ve Sefne-i Evliyda, Osman ems Efendinin dier eserleri hakknda da bilgi yoktur. 29 Bkz. Krkolu, a.g.e., s. 43-44.
27
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
545
olundu.30 Bu bilgilerden de anlalaca zere eser, Hakkn cemline mtk olan edepli mridlerin matlbuna kavumasn kolaylatrmak iin gerekli olan db ve erkn, teberrken mesnev tarznda beyn etmek maksadyla kaleme alnm ve bundan dolay da dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd ismi verilmitir. 2.1.4 Yazma Nshalar dbul-Mrd f Sohbetil-Murdn, almamzda esas aldmz Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar, No: 4031de (Nesih, mst. Muhammed Emin, 10 vr) kaytl nshasnn dnda pek ok yazma nshas da olup unlardr: 1. Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar, No: 846, Nesih, mst. Hfz Muhammed Emin, 12 vr. 2. Mill Ktphane, Ankara Adnan tken l Halk Ktphanesi Koleksiyonu, No: 3802/2, Rika, vr. 73b-80a. 3. Yap Kredi Bankas Sermet ifter Ktphanesi, No: 434, Rika, 15 vr. 4. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman Ergin Yazmalar, No: 235/2, Nesih, vr. 81b-89a. 5. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman Ergin Yazmalar, No: 931, Rika, 21 vr. 6. stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitapl, Osman Ergin Yazmalar, No: 1441, mst. Cemleddn b. Ali, 1324/1906, 9 vr. 7. Almanya Mill Ktphanesi Trke Yazmalar, Ms. Or. Oct. 2328, vr. 200b-219a. 2.2. ekil Hussiyetleri dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, varaklk mensr bir mukaddimeden sonra 200 beyitten oluan kk bir din-tasavvuf mesnevdir31. erisinde mesnevden baka nazm tarz ile yazlm ksmlar yoktur. Eser, klsik tertip hussiyetlerine uygun olarak varaklk mensr ve on dokuz beyitlik manzm dibce ile balar. Nat, mirciyye, medh-i ehr-yr- gzn, sebeb-i telif vb. blmler de yoktur. Eserin, 3a-3b ve 4a-4b varaklar arasnda Mukaddime DerBkz. Osman ems Efendi, a.g.e., vr. 2b. Din-tasavvuf mesnev, din kurallarn, peygamber ve din byklerinin hayatlarndaki hdiseleri, eitli sembollerle tasavvuf prensiplerini anlatan mesnev trlerinden birisidir. Geni bilgi iin bkz. Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 2004, s. 180-188.
31 30
Turkish Studies
546
Selami MEK
Lzm- Mrid-i Kmil, Tarf-i Mrid-i Kmil ve Edeb-i Marifet-i Mrid-i Kmil balklar altnda kmil mridin gereklilii, tarifi, edepleri hakknda malumat vardr. 4b-10b varaklar arasnda ise on sekiz balk altnda mrdin mridine kar taknmas gereken edep kurallar uzun uzadya anlatlr. 2.2.1. Vezin Mesnevlerin feiltn/feiltn/feiln, filtn/filtn/filn, mefiln/mefiln/faln ve faln/faln/faln/fal gibi ksa vezinlerle daha ok yazldn biliyoruz32. Osman ems Efendi de eserinde, manzm olan 200 beyitlik ksmda batan sona filtn/filtn/filn kalbn kullanmtr. dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, vezin asndan ekseriyetle baarl saylabilir. Ksmen de olsa vezin kusurlarna rastlamak mmkndr. Yer yer imlelere bavurulduu grlmektedir. Aadaki beyitte birinci msrada bir, ikinci msrada bir olmak zere iki imle bulunmaktadr: Gremezsin lem-i nr ayn demezsin seyr-i b- l-mekn (19/162)33 2.2.2. Kafiye Eser, kafiye bakmndan da baarldr diyebiliriz. Osman ems Efendinin zengin bir kafiye lgati vardr. Kafiye ve redifler birlikte deerlendirmeye tabi tutulduunda 200 beyitlik mesnevnin 100 beytinde Arapa, 27 beytinde Trke, 24 beytinde TrkeArapa, 8 beytinde Trke-Farsa, 18 beytinde Farsa, 23 beytinde Arapa-Farsa kelimelerle kafiye yaplmtr. Bu rakamlardan da anlalaca gibi Osman ems Efendi, kafiyelerde daha ok Arapa kelimeleri tercih etmitir. Ayn dilden kelimelerin biribiriyle kafiyelenmesine byk lde dikkat etmi, usl-vusl (1/5), hl-intikl (2/20), kud-uhd (3/38), limn-ayn (13/132) vb. Arapa kelimelerle 100; bilemezidemez (1/10), eyleme-syleme (5/65), haykrub-smkrb (11/111)
Haluk pekten, Eski Trk Edebiyat (Nazm ekilleri ve Aruz), Dergh Yay., stanbul 2003, s. 59. 33 Manzm metin neirlerinde eserin varak/sayfa numaralarnn gsterilmesinin yan sra balklar ile bu balklar altndaki beyitlerin numaralandrlmas ve metin ierisinde gndermede bulunulaca zaman (19/162) rneinde olduu gibi kullanmn yaygn olmas sebebiyle biz de byle bir yola bavurduk. Parantez ierisindeki birinci ksm iirin metin ierisindeki balk numarasn, ikinci ksm ise beyit numarasn gstermektedir.
32
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
547
vb. Trke kelimelerle 27, kird-gr-perverdigr (1/1), bed-ham (5/66), b-abdest-dest (4/63), nin-drbn (5/71) vb. Farsa kelimelerle 18 kafiye kurmutur. Klsik kafiye anlayna gre en makbl kafiye kabul edilen mukayyed (zengin) kafiye Arapa ve Trke asll kelimelerle yaplan kafiyelerde dikkatleri celbedecek kadar fazladr: revc-ilc (1/4), ird-ilhd (1/8), herkese-vesvese (1/11), fuhl-kabl (10/110), kudsud (5/70), zamn-gmn (1/19; 4/52), ayn-mekn (19/168). ok olmasa da tun kafiyelere rastlamak mmkndr: Usl-vusl (1/5), bdest-dest (4/63), ol-yol (21/198). Tam kafiyeler ise, Trke, TrkeArapa, Arapa-Arapa yahut Trke-Farsa kelimelerin meydana getirdii kafiyelerde oka kullanlmtr: Hud-kibriy (1/1), felakHak (4/46), evliy-ged (7/98), eger-sefer (16/141), neseb-taleb (19/169), bil-kil (21/191), ruyetleri-hletleri (18/156).. Yarm kafiyelere de yer verilmitir: Gir-c ( 5/87), izzini-szn (13/121), ftiha-htime (21/200) k ve tekke iirinde yadrganmamakla birlikte dvn iiri estetii ierisinde ho grlmeyen redifli kafiyelere de yer verildiini mhede etmekteyiz. Kelime redif: sdk isen-yank isen (1/3), sn degil-irfn degil (1/7), feryd itdiler-yd itdiler (21(-/181). Ek redif: irda-ilhdda (1/8), irfnn-iznn (2/24), cnile-imnile (3/39), dmenin-prmenin (4/50), eyleme-syleme (5/65). Ancak burada hemen belirtelim ki, henk ve konu btnln salayan bir unsur olarak iirde yer alan redifler, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murdn yarya yaknnda kullanlmtr. 200 beyitten mteekkil mesnevnin 76 beytinde redif vardr. Kalan 124 beyitte ise redife yer verilmemi, zengin, tam ve yarm kafiye ile yetinilmitir. 2.3. Dil ve fde Hussiyetleri dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, yukarda telif sebebi ksmnda da belirtildii zere mridlerin vuslata ermesi iin gerekli db ve erkn aklamak iin kaleme alnm din-tasavvuf bir eserdir. Dervi ve slikleri bilgilendirmek maksadyla yazlm byle bir eserde onlarn anlayaca bir dilin kullanlmas pek tabidir. Bundan dolay mesnevde dil, manzm olan ksmda nisbeten yaln olsa da zellikle mensr olan ksmda Arapa ve Farsa terkiplere oka yer verilmesi sebebiyle ardr. Eserin mensr olan mukaddimesindeki u ifadeler durumu rnekler mahiyettedir: Amm bad, hakkat- srt- mstakm ki btn- sblsselm ve hrh- Kabe-i visl-i Rabbl-enmdr, yan elsine-i nsda tarkat ve rh- hakkat olub ann slkuna dir srr- msten mey-i rakrk- muhabbet-i dvnegn selsil-i incizb- meveddet olan Turkish Studies
548
Selami MEK
mrd-i sdka vsl- Rabb-i enm ve nil-i aks-i merm olmak in34. Dilinin ar oluuna manzm olan ksmdan ise u beyitleri rnek verebiliriz: Sne-k- te-i ak- Hud k- ddr- nr- kibriy (1/2) Tbi-i isr-i Muhammed Mustaf Shib-i hulk-i azm-i stf (2/29) G idince bir mazanne merd-i pk Cevher-i genc-i defni genc-i hk (3/36) r- destinle tut ann dmenin r- eminle gzet prmenin (4/50) tme post- mride vaz- kadem Eyleme p-ml an sen dem-be-dem (7/95) Kfirun-nime olur ehl-i azb Byledir hkm-i kitb- mstetb (18/161) Oldu anlar cevssul-kulb Olsa da her end Settrul-uyb (18/165) Eserin gerek mensr gerekse manzm olan ksmnda ummiyetle didaktik ve nasihatvri bir slubun hkim olduunu gryoruz. Elzemdir sana, anla, etmeli, ide, idersen, isen, olmaz, gstere, gerek, gzet, ol, al, syleme-eyleme, bul, eylesen gibi ifdeleri bu duruma rnek olarak gstermek mmkndr. 2.4. Muhtev Hussiyetleri Din-tasavvuf nasihatnme trnde bir eser olan dbulMrd f-Sohbetil-Murd, varaklk mensr bir giri ve manzm olarak 21 balk altnda 200 beyit hlinde yazlmasna ramen muhtev bakmndan blmde deerlendirilebilir. Mensr olan ksm nsz olarak kabul edersek, 1-19. beyitler arasn ihtiv eden Mukaddime-i Der-Lzm- Mrid-i Kmil bal altndaki ksmn giri, Tarf-i Mrid-i Kmil balndan Edeb-i Semniyete Aere balna kadarki ksmn gelime, yani konunun ilendii blm ve 177-200. beyitler arasn ihtiv eden Edeb-i Semniyete Aere ksmn da sonu blm olarak deerlendirebiliriz.
34
Bkz. Osman ems Efendi, a.g.e. vr. 1b.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
549
Bu bilgilerden sonra imdi Osman ems Efendinin mezkr mesnevsinde ele ald mrid, mridin gereklilii ve mrd-mrid ilikisi konularn inceleyelim. Ancak bu konulara gemeden nce irde, mrd ve murd kavramlar zerinde ksaca durmakta yarar gryoruz35. 2.4.1. rde Lgatte istek, arzu, talep anlamlarna gelen irde36, tasavvufta birok ekilde tanmlanmtr. Seyyid erif Crcnye gre, nefsin isteklerinden vazgemek, Allhn emirlerine uymak ve rz olmaktr37. Kueyrye gre, tasavvuf ve slk yolunda gidenlerin balang hli olup, Hakka vuslata kasd ve niyet edenlere verilen ilk isimdir. Bu sfata irde isminin verilmesi, her iin bann irde olmasndandr. Kul, bir eyi irde etmezse onu yapmaz. Allha giden yolu tutanlar iin ilk i bu olduundan buna irde ad verilmitir. Bylece irde, her iin banda bulunan kasd ve niyete benzetilmitir38. Yine Kueyrye gre, eyhlerin byk bir ksm irdeyi yle tarif etmilerdir: det zere olan eyi terk etmektir. ounlukla insanlarn deti gaflet yerlerinde bulunmak, arzularn peine dmeyi temel ilke hline getirmek, isteklerin dvet ettii eylere dalmaktr. Mrd, btn bu gibi husslardan syrlm kimsedir. Bu gibi eylerden k, irdesinin doruluunun bir ireti ve dellidir. Bu hle, detten k mnsna gelen irde ismi verilmitir. Onun iin deti terk etmek irdenin bir delli saylmtr39. Osman ems Efendinin pri Abdlkdir Geylnnin bu konudaki yaklam yukardaki dnceler paralelindedir. Ona gre irde, det hline gelmi alkanlklar terk etmek, kalbi Hakk talep etmeye ve ondan gayrisini brakmaya yneltmek demektir. Yine ona gre, irdenin temelinde sevgi olup, hakk irde havf ve rec ile tahakkuk eder. Kiinin irdesi yoksa muhabbeti de yoktur. rde mcerred yani baka eylerden syrlmad mddete gerek irde saylmaz. Tecerrd ise, kalbe korku ateini atp, orada olanlar yakmakla mmkn olur40.
Sz konusu konular zerinde durulurken, Osman ems Efendinin dncelerinin daha iyi anlalmas ve deerledirilmesi amacyla tasavvuf klsiklerine bavurmann yan sra rhaniyetinden feyz ald Kdiriyyenin pri Abdlkdir Geylnnin bak asna da yer verilecektir. 36 Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 271. 37 Crcn, a.g.e., s. 16. 38 Kueyr, a.g.e, s. 345. 39 Kueyr, a.g.e, a. yer. 40 Grer, a.g.e., s. 236 (Abdlkdir Geyln, el-Gunye li-Tlibi Tarkil-Hak, Dmak tsz., II, 158den naklen).
35
Turkish Studies
550
Selami MEK
2.4.2. Mrd Mrd lgatte, irde ve talep eden, isteyen, arzulayan kimse anlamndadr41. Bir tasavvuf stlah olarak ise, irdesini devre d brakan, irdesini kullanmayan, bir tarkata girerek mride balanan, mridin emir ve irdesine tabi olan kii demektir42. Mrd kelimesi, zaman zaman dervi, bende, slik, tlib, fakir, ihvn, ashb ve kul kelimeleriyle e anlaml olarak kullanlmaktadr. Serrca gre mrd, balang hli salam, ismi Allaha ynelenlerin arasna girmi, irdesinin doruluuna sdklarn kalblerinin hidlikte bulunduu ve henz hl ve makamlara erimemi olan kimsedir. Mrd irdesiyle henz seyr hlindedir43. Seyyid erif Crcnye gre mrd, irdeden soyunmu kii demek olup, bnl-Arabnin ifadesiyle nazar ve istibsrdan kesilip Allha ynelen, varlk leminde bakasnn diledii deil de ancak Allh Telnn dilediinin vki olduunu bildiinde, irdesinden syrlan irdesini yok edip ancak Allhn dilediini dileyen kimsedir44. Abdlkdir Geylnye gre ise, irdesini msivdan syrarak btnyle Hakka ynelmi, onun rzsn uman ve ona ar sevgi duyan kiidir. Yine ona gre mrdin ilk ii Allaha ve ona itata ynelmektir. Ondan baka kimseye yzn evirmez ve icbet etmez. O Rabbinden iitir yani Kitap ve Snnetle amel eder. Onun dnda kalanlara kar sardr. Hakkn nruyla bakar, kendisinde ve bakasnda yalnzca onun fiilini grp, gerekte ondan baka fil bulunmadn mhede eder45. 2.4.3. Murd Lgatte maksat, dilek, sevgili anlamna gelen murd, tasavvufta gerekli olan her ey kendisine bahsedildikten sonra irdesi alnarak zahmet ekmeden btn engelleri ve mertebeleri katederek Hakka kavuan kimse demektir46. Seyyid erf Crcnye gre, irdesinden meczb olandan ibrettir ve bundan maksat ise mahbb olandr. Glkler ve musbetlerle hallerinde denenip snanmas, mahbbun zelliklerindendir. Eer denenmise, bakas deil ite bu kii sevilmi kimse olur47.
Uluda, a.g.e, s. 388; Cebeciolu, a.g.e., s. 526. Crcn, a.g.e., s. 207; smil Ankarav, Minhcul-Fukar ve HuccetsSem, Rza Efendi Matbaas, stanbul 1286, s. 35, 39. 43 Serrc, a.g.e., s. 417. 44 Crcn, a.g.e., a. yer. 45 Grer, a.g.e., s. 236-237. 46 Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 376. 47 Crcn, a.g.e., s. 207.
42 41
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
551
Kueyrye gre, her hakk mrd ayn zamanda murddr. yle ki, Cenb- Hak onun mrd olmasn dilemeseydi o mrd olamazd. Hakkn murd mrd, mrdin murd Haktr. Mutasavvflara gre, mrd (tasavvufa yeni girmi olan) mbted, murd ise mntehdir. Mrd yorgun ve bitkin hlde bulunan, sknt ve meakkatlere gs geren zttr. Murd ise meakkate girmeden ii (Allah) tarafndan ltuf ve rfkile mumele edildii iin mreffehtir48. Kueyr, sz konusu eserinde Cneyd-i Baddnin u szlerine de yer verir: Mrd devaml olarak er ilim ile idre edilir. Murd ise srekli olarak Hakkn riyet ve gzetlemesi ile idre edilir. nk mrd yrr, murd ise uar, yryen uana ne zaman yetiecektir?49 Abdlkdir Geylnye gre, mrd tlib, murd matlbdur. Mrdin ibdeti mchede, murdnki ise mevhibedir. Mrd mevcd, murd fndir. Mrd, ameli iin karlk bekler, murd ameli grmez, tam aksine tevfki ve kendisine ihsn edilen iyilikleri grr. Mrd, yaklamaya, yakn olamaya gayret eder, murd yaknlatrlr50. Mrd tevbesinin glgesine snrken, murd ise Hakkn inyetinin glgesine snr. Mrd yryerek giderken murd uarak yol alr. Mrd kapnn eiinde beklerken, murd kaplarn tesine geerek Hakka kurbiyyet kesbetmitir. ayet mrd slih amel hussunda devamllk gsterirse, nihyet murda ular51. Ancak burada hemen belirtelim ki Abdlkdir Geyln her ne kadar mrd ile murd arasnda fark olduunu sylemise de, seyr u slk bakmndan tasavvufta ummiyetle bu ikisi iin bir ayrm yaplmam, hem mrd hem de murd iin gerekli husslar mrdin db bal altnda ele alnmtr. Bu durumun Geylnde de ayn ekilde tezhr ettiini gryoruz. Nitekim o, tasavvuf terbiyesini mrd ve murd ayrm yapmakszn gerekletirmi ve bunu, ister mrd olsun, ister murd olsun herkes iin zarr grmtr52. 2.4.4. Mrid Mrid, lgatte, rehber, delil, klavuz, yol gsteren, uyaran anlamlarna gelmektedir53. eyh kelimesiyle e anlaml olarak da kullanlan mrid, Shreverdye gre, Allah kullarna gerek anlamda sevdiren, kullarn da Allaha sevdiren ve yaklatran
Kueyr, a.g.e., s. 348. Kueyr, a.g.e., s. 349. 50 Grer, a.g.e., 238. 51 Abdlkadir Geyln, Cilul-Htr (Yolun Esaslar), trc. Dilaver Grer, Gelenek Yay., stanbul 2006 (2. Bask), s. 38. 52 Grer, a.g.e., s. 239. 53 Bkz. Uluda, a.g.e, s. 388; Cebeciolu, a.g.e, s. 527..
49
48
Turkish Studies
552
Selami MEK
kiidir54. Seyyid erif Crcnye gre, doru yolu gsteren, sapklktan nce Hak yola ileten kimsedir55. Mesnev erhi ile mehr smil Ankarav ise, Crcnnin tarifine u ilveleri yapar: Mrid, Kurn ve Snnete sk skya bal, tarkatn btn edepleriyle meddep, ilim ve irfn shibi ve Allahn honut olduu gzel insandr.56. Abdlkdir Geylnye gre ise, Kitap ve Snneti bilen, onlarn hkmyle amel eden, hikmet shibi, ilim reten ve halka nashat veren ve tamahkr olmayan bir zttr57. Tasavvuf yolunda ilerlemek isteyen kiiye byle bir nder ve rehber gereklidir. nk mrd, ierisinde akrepler, ylanlar, fetler, susuzluk ve vah hayvanlar olan sahrda bulunan bir kiinin durumundadr. Mrid onu bu fetlerden korur. Ona suyun ve meyveli aalarn bulunduu yeri gsterir. Kii bu sahrda tek bana kalacak olursa gidecei yer yrtc hayvanlar, akrepleri, ylanlar ve fetleri ok olan pis ve vah bir yerdir58. Osman ems Efendiye gre mrid, det kimy (ok az bulunan deerli ey) gibi olup, onu bulmak iin de kimyger olmak lazmdr. Mrid, kevn ve sr kermet59, olaanst hller gsteren kii deildir. Mrid, gnl ehli ve btnyle Hakkn nrunun mazhardr. Onun kermeti, ilimleri kefetmek olup, esrrna akl ve idrkin ermesi zordur. Hz Peygamberin izini takip eder. Onun yce ahlkyla ahlklanmtr. Mridlerin gnlnden yeniden yeniye hicb perdelerini kaldrr. pheye yer brakmakszn Hakkn cemlini gsterir. Yine onlarn ahlkn gnden gne gzelletirir. Hata ettiklerinde ise doru yolu gsterir. Mrid, felekleri, ruhlar gsterir, varlklar ve cisimleri bildirir. Her hlkrda gam ve kederi defedip, Hakkn nrunu aka gsterir. te bylesi mridleri var gcyle arayp bulmak ve bulunca da onlara kul, kle olmak gerekir: Kanda ol bir mevsl- kurb- ilh Kimydr kimy b-itibh
Shreverd, a.g.e., s. 103-104. Crcn, a.g.e., s. 207. 56 Ankarav, a.g.e., s. 28 vd. 57 Grer, a.g.e., 243 (Abdlkdir Geyln, el-Fethur-Rabbn vel-FeyzurRahmn, Dmak tsz., s. 116dan naklen). 58 Grer, a.g.e., a. yer. 59 Tasavvufta kermet iki ksmda ele alnmtr: 1. Kevn ve sr kermet: Uzun mesafeyi ksa zamanda alma, az gday oaltma, denizde yrme, gnlden geeni bilme gibi olaanst hllerdir. Sfiler bu tr kermetlere fazla ehemmiyet vermeyip mekr-i ilh olmasndan korkarlar. Halk bu tr kermetlere itibar eder. 2. Manev ve hakk kermet: lim, irfn, ahlk, ibdet, tat, amel, edeb ve insanlkta gsterilen yce vasf ve hasletlerdir. Kt ve irkin huylardan syrlp gzel ve tasvib edilen huylarla bezenmektir. Sflerin itibar ettii kermet eidi budur. Geni bilgi iin bkz. Uluda, a.g.e., s. 307-308; Ylmaz, a.g.e., s. 333.
55
54
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
553
Kimyger lzm an bulmaa Hkde iksr-i cn bulmaa Mstaid isen eger ol nimete Var ise behren o ha vuslata Sana tarf edeyim irfnn Ol velnin sret-i iznn Arama sr kermetle an htir- hark- detle an Kim sana lzm degil bu rtbede Ne sihirbz ve ne ehl-i ubede Sana bir mrid gerek kim ehl-i dil Mazhar- nr- Huddr b u gil Kim kermt ola kef-i ulm Ermeye esrrna akl u fuhm Tbi-i isr-i Muhammed Mustaf Shib-i hulk-i azm-i stf de senden nev-be-nev kef-i hicb Vech-i Hakk gstere b-irtiyb Dem-be-dem ahlkn tehzb ide Her hatda meslekin tasvb ide Gstere eflki ervh sana Bildire ekvn ebh sana Ola her hlinde sana gam-gsr Gstere nr- Hudy ikr Yorulunca arayub bulmak gerek T olunca ana kul olmak gerek (2/21-34) 2.4.5. Mridin Gereklilii Tasavvufta zerinde en ok durulan konulardan birisi de mridin gerekli olup olmad hussudur. Sfiler, insanlarn, kendilerini iyiye gtrecek, ktlklerden vaz geirecek bir eyh bulmalarnn gerekli olduunda ittifk etmilerdir. Kueyr, mehr Rislesinde bir eyhten edeb ve tasavvuf renmenin mrd zerine vcip olduunu, std olmayann ebediyyen felah bulamayacan ve bu balamda Byezd-i Bistmnin eyhi olmayann eyhi
Turkish Studies
554
Selami MEK
eytndr. dediini belirtmektedir60. Abdlkdir Geylnye gre de kiinin tasavvuf yolunda ilerleyebilmesi ve ledn ilmini tahsil edebilmesi iin de din bilgi ve tecrbe shibi bir stdn olmas zarrdir61. Osman ems Efendiye gre, Hudnn rzsn kazanmak ve onun has kulu olmak isteyen sdk klara, cieri yanklara, aka kymet verenlere, ayrlk derdine dermn bulmak isteyenlere db ve erkn gstermek, vuslat yolunu buldurmak iin mutlaka ama mutlaka bir mkemmel mrid lzmdr. Ancak o kmil insn bulmak kolay bir i deildir. Bu konuda iddia shibi olanlar irfn shibi deildir. Zira sreten ird shibi olanlar ya grnte kalm ya ilhda dm ya da tasavvuftan baz szleri okuyup ezberleyip bir takm eser kaleme almlardr ki bunlar, Hakkn yoluna neyin uygun, neyin uygun olmadn bilemezler. Yine onlar sflerin athiyytn62 anlama ve kavrama kabiliyetinden uzak olduklar gibi anlamadklar bu szleri herkese nakletmekten geri durmayarak insanlarn kaplerine vesvese drrler. Dinleyenleri slm diresinden karp, bu apak dinin det yol kesen ekyas olurlar. yle ki, o atahat tr szlerin anlalmas iin irfn, yani zevk, hl ve vicdn gereklidir. nk bu
60 Kueyr, a.g.e., s. 592. Hasan Kmil Ylmaz, Byezd-i Bistmnin bu szn Luman sonuna ekledii Tasavvufla lgili Sorular adl blmde u ekilde vuzha kavuturmaktadr: Btn uygulamal ilimlerde o ilmin renilmesi, bir std yoluyla olmaktadr. O konu ile ilgili eserleri okumak, o ilmi renmek iin yeterli deildir. Mesel slm ilimlerden Kraat uygulamal bir ilim olduundan fem-i muhsinden yani yetkili azdan renilir. Tecvd ve kraat kitaplar okunarak kurr olunmaz. Yine nasl ki tp fakltesini bitiren bir kimse, bir uzmann yannda ihtisas eitimi almadan uzman olamaz ve olmaya kalktnda insanlar canndan ederse, ayn ekilde bir stdn yannda tasavvuf terbiye grmeden kendi kendine sfilik etmeye kalkan kimse de mutlaka yanlr ve eytann oyunca haline gelir. Bu szle eyhsizlikten maksad, tasavvuf ilminin eyhsiz renilip uygulanmayacadr. Bkz. Ylmaz, Tasavvufla lgili Sorular, (el-Lma iinde), s. 480. 61 Grer, a.g.e., 243. 62 athiyyt, lgatte yalpalama, kprdama, kprme anlamna gelir. Tasavvufta bu kavrama drt trl mn verilmitir: 1. zerinde benlik kokusu bulunan kelm. Enel-hak, Subhn m ame n gibi, 2. Dilin sylemekten kand, kulan duymak istemedii bir sz, 3. Zhiren din nasslara aykr sz, 4. Ne sylenmek istenildii kolaylkla anlalmayan sembolik, kapal ifde (Bkz. Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, s. 485-486). Ysuf Nebhnye gre, atahat sflerden, sekr ve gaybet hlinde gelen vridatla vk olup, mbh bir sebeble gelen sekr, snrlar fkh kitblarnda izilmi artlar dahilinde kalmak kaydyla er teklfi (mkellefiyeti) drr. Bu meslekte bulunanlar sekrden dolay mzr saylrlar. Bkz. Zafer Erginli, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Szl, Kalem Yay., stanbul 2005, s. 762. Ayrca bkz. Mustafa Tatc, Tasavvuf Edebiyatnda athiyt- Sfyne Gelenei, Trk Kltr, Say: 267, Yl: XXIV, Temmuz 1985, s. 481-487; a.mlf., Tasavvuf Edebiyatnda athiyeler, Trk Kltr, Say: 280; Austos 1986, s. 500502; Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Trk Edebiyatnda athiye, Aka Yay., Ankara 2001.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
555
tr szler tarkat ilmiyle sylenen kelm deildir. Sddk olanlar hl ile belki onu bulurlar. Kim seyr slk ile o hli yakalarsa, uhdu kesbe himmetini sarfetmeli, ilmel-yakn, aynel-yaknden geip nihyetinde hakkal-yakne ulamaldr. Kesrette vahdet lemini seyredip halvetle celveti kazanmaldr. Hlden kle intikl edilirse (lisn makm)63 ilim ve kemller kaynandan alnmaldr. te o zaman rif-i billh, kmil mrid olunur ve Hak, eksiz phesiz anlalr: Ey rzyin Hud-y Kird-gr Abd- hs- hazret-i Perverdigr Sne-k- te-i ak- Hud k- ddr- nr- kibriy Fil-hakka k- sdk isen Sne-k- cigeri yank isen Virmeye bzr- aka ho revc Derd-i hecre etmeye f ilc Sana gstermen n db- usl Bulmaa ol hazrete rh- vusl Anla kim elbetde elzemdir sana Bir mkemmel mrid-i rh- Hud Lk an bulmak sana sn degil Mddeler shib-i irfn degil Grnenler sret-i irdda Kaldlar y resm u y ilhdda Y tasavvuf okuyub baz kelm Hfz idb takrre eyler ihtimm Kim hlf- er-i Hakdr bilemez nki athiyytdurur fehm idemez Nakl ider bezminde an herkese Kim ider ilk kulba vesvese
63 Allh, vsln sadrn mhesinin nruyla vasl ve ns makmnda genilettiinde ve dilindeki illeti kaldrdnda kalb ve zhir lisn tek bir lisn hline gelir. Vsl, latf iretler ve fash ibrelerle keifler ve marifetlerin erhi cihetinden Hakkn lisnyla konumaya g yetirir. Bkz. Rzbihn- Bakl, Kitbu MerebilErvh, haz. Nazf Muharrem Hoca, Edebiyat Fakltesi Matbaas, stanbul 1973, s. 216.
Turkish Studies
556
Selami MEK
Smiin ihrc ider slmdan T olur dn-i mbne rh-zen Ol kelmn fehmine irfn gerek Yani zevk u hlet-i vicdn gerek n kelm eyler degil ilm-i tark Belki hl ile bulur an sddk Kim slk ile bulub ol hleti Etmeli kesb-i uhda himmeti Rtbe-i ilmel-yakn aynel-yakn Mntehda olmal hakkal-yakn Seyr idb kesretle vahdet lemin Kesb idb halvetle celvet lemin Mehazndan ahz idb ilm keml Hlden kle idersen intikl rif-i billh olursun ol zamn Fehm idersin Hakk b-ekk gmn (1/1-19) 2.4.6. Mrdin db Mrdlerin mridleriyle birlikteyken uymalar gereken db kurallar, sflere gre en nemli husslardan birisidir. Onlar bu konuda Hz. Peygamber ve Ashb- Kirma uyarlar. Nitekim Cenb- Hak, Ey imn edenler, Allhn ve Raslnn huzrunda (szde ve ide) ne gemeyin, Allhdan korkun. nk Allh hakkyla iiten ve her eyi bilendir64 buyurmutur. Hatt sfilerin bir ksm tasavvufu batan sona edebden ibrettir eklinde de tarif etmilerdir65. Mrdlerin db konusuna, gerek tasavvuf klsiklerinde gerekse tarkat dneminde yazlan eserlerde yer verildiini yukarda belirtmitik. Biz burada Osman ems Efendinin pri Abdlkdir Geylnnin bu konudaki dncelerini aktararak kendi grlerini incelemeye alacaz. Abdlkdir Geylnye gre, bir kimse bir eyhten el alp onun terbiyesi altna girmek istediinde, ncelikle o civarda o eyhten daha fazletli ve stn bir ahsiyetin bulunmadna kesin bir ekilde kanaat etmeli ki ondan gerektii ekilde feyz alp istifde edebilsin66.
64 65
Hucrt, 49/1. Bkz. Shreverd, Avrif, s. 504, 508. 66 Grer, a.g.e., s. 239.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
557
Mrd ile mridi arasndaki iliki, renci ile retmeni arasndaki iliki gibidir. renci retmeninin yannda edebe riyet etmeli, susmas konumasndan ok daha fazla olmaldr. retmenin yannda suskun olmak onun kalbine yaknlama iin gzel bir sebeptir. Gzel edep insan yaknlatrr. Kt edep ise uzaklatrr. Edepliler ile birlikte olmadan edebi renmek mmkn deildir. retmenden rz olup onun hakkndaki dncelerini gzelletirmeyen renci bilgi shibi olamaz. Burada bir baka noktada da udur: Edeb ancak eyhlere hizmet edilerek ve onlarn bz hallerine vkf olunarak gzelletirilir.67 Abdlkdir Geylnye gre mrdin mridine kar taknaca baz edep kurallar yledir: 1. Mrd, eyhine zhirde muhlefeti, btnda tiraz terk etmelidir. 2. Mrd, eran kerih grlen bir fiilin eyhinden sdr olduunu grrse, o olayn hakkatn iret ve darb- mesel yoluyla renmeye almaldr. eyhin kendisinden nefret etmemesi iin olay ona aktan aa sylemesi doru deildir. 3. Eer mrd eyhin bir aybn grrse o ayb rtmeli, mmkn olduunca nefsini itham etmeli ve eratta o hdisenin yorumunu aramal, ayet bulmazsa eyhi iin du etmelidir. 4. Mrd, eyhinden hibir ahvlini ve srrn gizlememeli, onun kendisine emrettii husslar bakasna sylememelidir. 5. Mrd, eyhin huzrunda bir mesele olduunda o konuda bilgi ve gr shibi olsa bile susmal, Cenb- Hakkn eyhinin dilinden ihsn edecei aklamalar ganmet bilmelidir. ayet eyhin cevbnda bir noksanlk yahut kusur olursa hemen onu reddetmemeli, kendisine balanan ilim, nr ve fazletten dolay Hakka kretmelidir68. Abdlkdir Geyln, bu gyelerde mrde u tavsiyelerde de bulunur: Her halkrda Hakk zikret, zira o her hayr iine alr. Her trl zarar defeden Allahn ipine smsk sarl. Kaz ve kaderin getireceklerine hazrlkl ol ki o bir gerektir. Btn hareketlerinden sorumlu olduunu unutma. Allha ve Raslne ve onun dostlarna itat et. Vakit iin en uygun olan ile megl ol. nananlara kar hsn-i zan besleyip onlarn slhn iste. Hell lokma ye. Bilmediklerini, Allh bilen limlere sor. Allhtan utan. Onu sevenlerle dostluk kur. Her gn sadaka vermeye al. Akam olunca, o gn vefat etmi
67 68
Grer, a.g.e., a. yer. Grer, a.g.e., s. 239-241.
Turkish Studies
558
Selami MEK
Mslmanlar iin cenze namaz kl. Yatsy klnca istihre namaz klDu ve tesbhi dilinden brakma!69. Geyln, bu konuda son olarak unlar syler: Mrd, Rabbine vuslat bulana kadar eyhini asla terk etmemelidir. Zira insanlar birbirlerinin fikirlerine her zaman ihtiya duyarlar. Mrd vuslata erince, onun terbiye ve tezhbini Cenb- Hak zerine alr. eyhine gizli kalm birok mny retir. Onu istedii ite kullanr. Ona emreder, ona nehyeder, bast eder, kabz eder, ona zenginlik verir, fakirlik verir, telkinlerde bulunur, onu pek ok eye muttal eder70. Osman ems Efendinin, mrdin db hussundaki dncelerine gelince, ona gre tasavvuf yoluna girip adamakll yrmek isteyen kii, pk bir Allah dostunu iittiinde ve det yerin altndaki definelerin cevherlerine benzeyen kmil insan bulduunda onlarn yanna abdestli olarak varp meclisine samimiyetle girmeli, edeple elini perek karsna oturmaldr. Szlerini can kulayla dinlemeli ve sohbetine inceden inceye dikkat kesilmelidir. Kalbini kalbine dndrp, matlabn kalbiyle kalbine sylemelidir. yet o vakit bu gnlleri okayan kmil, hlinden baz srlar aa vurursa hl deiir ve her eyden fri olunur. Yine yannda huzr bulunur ise havtrdan zuhr akseder. Eer bir kii, bir ztn huzrunda bulunduu srada kalbinde Hakka yaknlamaya dir bir ns, huz ve rc meyli hsl olursa, o zt hakkaten Allah adam ve kmil mriddir: bu matlabda idb temr-i sk Get kl her cy ber-vech-i vifk G idince bir mazanne merd-i pk Cevher-i genc-i defni genc-i hk Bul ana abdest ile kurb- vusl Hlisne bezmine eyle duhl p elin db ile eyle kud Vechine karu otur eyle uhd stim eyle kelmn cnile Vazna eyle nazar imnile Kalbini tevch eyle kalbine Matlabn kalbiyle syle kalbine Sana hlinden iderse kef-i rz Remz-i b-tasrh ile ol dil-nevz
69 70
Grer, a.g.e., s. 241. Grer, a.g.e., a. yer.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
559
T sana vk olub tayr-i hl Ger olursun fri-i ml u mell Hem gelb sana havtrdan zuhr Ger bulur isen huzrunda huzr Kim gelrse kalbine ns huz Hak Tel kurbuna meyl-i rc Bil ki ol merd-i Hud-y nmdr Mrid-i Hakdr veldir ikr (3/35-45) Osman ems Efendi, mrdin mridi huzrunda taknaca edep kurallarn ise Edeb-i Evvel, Edeb-i Sn, Edeb-i Slis gibi on sekiz balk hlinde sralamtr. imdi biz de bu sray takip ederek bu db kurallarn on sekiz madde halinde aklamaya alalm. 1. Mrd, mridinin eteine drt elle sarlmal ve yannda gzlerini drt amaldr. nk mrid, meknszlk dann anks ve devrin hikmetle hkmeden Sleymndr. Zamann mehdsi de odur. Ledn ilminin sermyesi ve kn (ol) emrinin haznesinin anahtar ondadr. Zira gerek anlamda insan olan, srla ereflenen ve cmle esm kendisinde toplanan odur. Onun kalbi, kutslerin tavaf ettii evdir. Emniyet yurdunun derghnn eiidir. Ayann topra, gze k ve srmedir. Vcdu, Hakkn vechiyle ayn olmutur. O aka Hakkn ridsdr ve onda Onun srr gizlenmitir. Meleklerin secdeye kapan onun iindir. Gezegenler onun emrine boyun emitir. Bundan dolay mrdler de onun etrafnda melekler gibi gece gndz tavaf etmelidir: r destinle tut ann dmenin r eminle gzet prmenin Kim odur ank-y Kf- l-mekn Hkm-i hikmetle Sleymn- zamn Hem odur bil mehd-i shib-zamn Kandadr srr- hidyet-i b-gmn Andadr ser-mye-i ilm-i ledn Andadr mifth- kenz-i emr-i kn Bil muhakkak dem-i man odur Mazhar- sr cmle-i esm odur Kalbidir beyt-i matf- kudsiyn sitn- dergeh-i drul-emn
Turkish Studies
560
Selami MEK
Hk-i py ttiy-y nr- ayn Vech-i Mevlya vcdu oldu ayn Kim ridl-kibriydr ikr Anda mahf oldu srr- Kird-gr Ann in oldu mescd-i melek Emrine mnkd olub devr-i felek Sen de kl melek gibi an mutf Gece gndz evresin eyle tavf (4/50-59) Mrd, her hlkrda db ve erkn, Allh adamlarnn yolunu gzetmeli, onlarn meclisine sayg ve suknetle girip hatt teeddp ederek selm bile vermemeli, hrmetle niyza durmaldr71. Yine onlarn meclisine asla abdestsiz girmemeli, temiz olmayan elini pk eline dedirmemelidir. Zira Hudnn pk dostlar phe zerine eran temiz olmayanlardan uzak durmulardr: Her zaman db- erkn gzet Meslek-i knn- merdn gzet Bezmine gittike ey l-tebr Eyle tazm u sknet ihtiyr Kl teeddb kim ana verme selm Kl niyz destine b-ihtirm Dhil olma bezmine b-abdest Urma dest-i pkine n-pk dest tdi pkn- Hudy irtiyb erile n-pklardan ictinb (4/60-64) 2. Mrd, hrkasn kartal kanat giymemeli, lubli olmamal, bo szler sylememelidir. Hrkasn omuzuna atp sarholar gibi yrmemeli, mridin huzruna edeple girip suskun durmaldr. Elini itenlikle gsne koyup saygyla eilerek niyz etmelidir. Huzrunda ayakta durmal, gkyz gibi edepte dim olmaldr. Meclisinde emine pervne ve sann zincirine deli-dvne olmaldr. Oturacak yerlerin en aasna oturmay emrederse hemen oturmaldr. Zira
Niyza durmak, eyhe saygl olmak, elini pmek, eteini tutmak ve mridin eyhinin huzurunda boynunu bkerek ondan himmet istemesi demektir. Mrdlerin bal olduklar tarkat uslne gre eyhlerinin huzruna kmas niyz olarak tanmlanr. Her tarkatn kendine mahsus bir niyz metodu olup, mesel Mevlev dervileri, sa eli sol, sol eli sa omuza koyup, sa ayann ba parma ile sol ayann ba parma zerine basarak hafife eilir ve niyzda bulunurlard. Bkz. Cebeciolu, a.g.e., s. 558.
71
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
561
sonunda yce sadr ile ykseli vardr. Mridinin huzurunda sddklerin oturduu gibi diz kp oturmal ve onun gzn, can gzne drbn yapmaldr. Yine mrid, mridinin nasihatn pr dikkat dinlemeli ve o tlerinden gerekli ders ve ibretleri karabilmelidir. Alak gnlllk gsterip rzsn kazanmal ve bylelikle himmetini almaldr. Mridi konuurken szn kesmemeli, anlayna batan ayaa kulak kesilmelidir. Mridi sze baladnda da, susup dinlemelidir. Zira asl sylenmek istenenler ilk szlerdedir. Mridin syledii szler bo lkrtlar gibi grnse dahi lafa deil mnya ynelmek gereklidir. nk gnln maksdu mn ynnedir ki o mn, mn lemidir. Mrd bu szleri anlamazsa iinden sul edip gnlden gnle hasbihl etmelidir. Eer mrid bir yanlta bulunursa itiraz etmemeli, yksek ses tonuyla onunla konuulmamaldr. yle ki o, mrdlerin cn u gnlden, samim bir ekilde teslm olup olmadklarn grmek iin snamaktadr. yet mrid mrde tarkat meselerinden bir ey soracak olursa nce dncelerini sylemeli, sonra aratrmaya girimelidir. Mrid zamanla her mkili zer, suyu, topra znden fark eder. Mrd, kendinde bulunmayan bir hlin srlar hakknda niteliksiz ve niceliksiz olarak bu hl tecell edene kadar mridine soru sormamaldr. Mrd, mridinde zuhr eden ilh tecellyi aka grmeli, huzruna edeple varp sylemelidir. Mridi konuurken asla szn kesmemeli, szn bitirene kadar sabrla dinlemelidir. Mrdin baka bir mkili de olursa bunu edeple mridine sormaldr ki vecdile kazand hl ve durumu tasdik edilebilsin. Mrd, konuurken kahkaha ile glmemelidir. nk bu durum akln hafifliine iret eder. Tebessm etmek gzeldir. Ancak yumuak, tatl sz sylemek ok daha gzeldir: Hrkan kartal-kand eyleme Lubl yve szler syleme Olma mestne revi hrka be-d Gir huzruna edeble ol ham Destini kavudurub eyle hu Destine eyle niyz b-hud Dur huzrunda ayakta kim ol sumn-s edebde dim ol Meclisinde emine pervne ol Zlfnn zencrine dvne ol
Turkish Studies
562
Selami MEK
Saff- nale emr iderse et kud Sadr- uly zre eylersin sud Diz ekb ol makad- sdk-nin Aynn cn gzne kl drbn Vazna imnile bak ibret al Kl tevzu eyle rz himmet al Ol tekellm eylesn sen ol ham Fehmine ol badan ayaa g Dinle sen ol eylesn bed-i kelm btid ki szdedir hsl-merm Olsa b-man eger lf u gzf Lfdan manya eyle insrf Lf koy maksd- dil manyadr Kim o man lem-i mandadr Anlamazsan eyle kalbinden sul T gnllerde bulunsun hasbihl Ger galat eylerse tarz eyleme Ref-i asvt ile sohbet syleme Kim seni yed ki eyler imtihn T gre etdin mi kim teslm cn nki limsin nidersin mridi Anladnsa mrid ile mlhidi Ger mesilden ise ol gft g Bir zamandan sonra eyle cst c Vakti ile hall ider her mkili Cevherinden fark ider b u gili Sorma hlin olmayan esrr hem T mehdun ola b-keyf u kem Gr tecell-i ilhyi ayn Var huzrunda edeble kl beyn Szn kat itme sylerken kelm Sabr kl t szn itsn tamm
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
563
Olur ise mkilin andan gir t sul dbile kl cst c T ki tasdk ola ahvlin senin Vecdile kesbettigin hlin senin Kahkahayla glme eylerken makl Hiffet-i akl iktizsdr o hl Ger tebessm eyler isen hb olur Rfkile sz sylemek mahbb olur (5/65-90) 3. Mrdin ba ak oturmas edepsizliktir. nk bykler bu ekilde oturmay ho grmezler. Mrd bir byn meclisine gittiinde orann arlndan dolay kendisini ateteymi gibi bile hissetse vehme kaplp ban amamal ve yan gelip uygunsuz szler sarfetmemelidir. Mridin meclisinde edepsiz davranp sonra ondan feyz talep etmek olmaz: Bir kibrn bezmine gitsen eger Sikletinden meskenin olsa sakar Aamazsn ban vehm eyleyb Vaz- n-sz idemezsin yan gelb Bezm-i mridde olursun b-edeb Sonra andan feyz eylersin taleb (6/91-94) 4. Mrd, mridinin postuna ayak basp oray srekli ayak alt etmemelidir. Mridi dvet etmedike onun seccdesi zerinde namaz bile klmamaldr. nk bu durum sdk n makmndan bir iret ve nndan bir mjdedir. Allh dostlar kimseye makmn vermezler. O hn tahtna zengin fakir kim olursa olsun ayak basamaz: tme post- mride vaz- kadem Eyleme p-ml an sen dem-be-dem Klma hem seccdesi zre namz T ki davet eyleye ol pkbz Kim makmndan iretdir ann Hl-i nndan beretdir ann Kimseye vermez makmn evliy Taht- ha basamaz by u ged (7/95-98) 5. Mrd, mescidde, cmide mridi hizsn gzetmeli, yani kafasna gre bir yere geip namaz klmamaldr. yet mridi
Turkish Studies
564
Selami MEK
lutfedip onu dvet ederse, o temiz bir gnlle icbet etmelidir. Farz sayg ve hrmetle ed ettikten sonra huzruna teekkrle niyz edip, gerisin geriye en arka safa ekilmeli ve burada tek bana snnetleri klmaldr ki Allh dostlarnn detleri byledir: Mescid cmide ola hem-inn Yani kim durma namza yan yayn Lutf idb davet iderse o kerm Kl icbet ana b-kalb-i selm Az girce dur namz kl tamm Farz itmm eyleyb b-ihtirm Destine eyle teekkrle niyz Kalk ekil saff- ahre bz bz Kl girde mnferid snnetleri Evliynn byledir detleri (8/99-103) 6. Mrd, mridinin meclisinde tesbih ekip igzrlk yapmamal, stdna hnerini arz- endm etmemelidir. nk bu i, byklerin allagelen hareketidir ve onu byk Allh adamlar yapar. Btn felek ve esm onun elinde tesbihtir. Mrd, mridinin yannda zhidlik ve byklk taslamamal, sz uzatmaktan ekinmelidir: Sbha-gerdn olma bezminde hazer Eyleme stdna arz- hner Vaz- mutd- ekbirdir o kr Eyler an merd-i merdn- kibr Sbhadr eflk esm destine Nitekim esm msemm destine Eyleme zhr- zhd itil Eyle tatvl-i shenden ittik (9/104-107) 7. Mrd, mridinin meclisinde asla yanna oturmamaldr. Zira ayrlk ateine debilir. nk mrid, vahdet makmna erimi, teklik rtbesine mazhar olmutur. Allh adamlar det olduu zere iret ve sembollerle konuur. Ancak hibir zaman Mutlak Bire ortak komaz: H meclisde oturma yanna D olursun firkatin nrnna n irimidir makm- vahdete Mazhar olmu rtbe-i ferdiyyete
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
565
Remz ider detle merdn- fuhl Ferd-i mutlak eylemez irket kabl (10/108-110) 8. Mrd, mridinin yannda vh, eyvh deyip haykrmamal, aksrarak, smkrerek onu rahatsz etmemelidir. Onun kulland su kabndan, o emretmedii srece su imemeli ve abdest almamaldr. nk byle yaplrsa o su, idrkten menedilmi olur ve o pk sudan mahrm kalnr. Mride vuslat her eyde asl maksattr ve giri kaps Mevlnn kurbuna alr: Hyile hambze itme haykrub tme tacz atse ile smkrb me ibrkinden b-dest alma hem T meger emreyleye ol muhterem Men idersin ol suyu idrkden Kim olur mahrm o em-i pkden Mride her eyde matlabdr vusl Kurb- Mevlya kridir bb- duhl (11/111-114) 9. Mrid mrde bir ey verdii zaman, mrd mridinin elini perek onu almal, can gibi saklayarak kabul etmeli ve remzini anlayp dnmeli, gnlnde bulmaldr. Mrde verilen bu ey her ne olursa olsun bir htradr ve mrde ait olup bir gn srr ikr olacaktr. nk mrid, Hakkn ihsn ve ikrmna mazhar olmutur ve her ii bir hikmete mtuftur: Ger sana bir ey at eylerse hem Destini takbl idb ahz it o dem Hrz- cn ile an idb kabl Remzini fehm it dn gnlnde bul Her ne ise verdigi ey ydigr O senindir bir gn olur ikr nki mazhardr o dest-i kudreti Her ii vbestedir bir hikmeti (12/115-118) 10. Mrd, mridinin yannda bir eyhi br leme gm olsa bile vmemelidir. nk mrid, kmil bir zt ise zaten kimin lim, nks ve chil olduunu iyi bilir. Mrd, sret ve zhdn gzelliine bakarken mrid, sretine, i yzne bakp seyreder. yle ki mrd, bir ztn grnne bakarak onun takv shibi, zhid, lim ve rif olduunu zanneder. Halbuki srette onlar byle deildir, dinsiz imanszdrlar. Mrd, onlarn bir bede gsterdii olaanst durumlar kermet zanneder ve mr boyunca urar, didinir fakat Turkish Studies
566
Selami MEK
onlardan zerre kadar himmet alamaz. nk onlarn himmeti olsa nce kendilerine yarar olur, nefis ve eytann tuzana dmezlerdi. Hak yolunun rifleri onlar reddederler ve Haktan utanp onlar tasdik etmezler. Bundan dolay baz chil ve akl ksalar riflere dman olur ki, bu dmanlk slka engel tekil eder ve Hakka giden vuslat yolu kapanr. Mridin yannda bu trl limleri vmek ho deildir. Aka mridin chil olduu belirtilmi olur. nk mridini chil grenler ondan feyz alamaz, feyzinden yoksun kalp, kymete kadar hibir ey elde edemezler: tme bir eyhi huzrunda sen lem-i alya idb irtik Hem dah bir lim-i n-mili Sret-i lemde nks chili Kmil ise ol bilr hem izzini Hem grr hem iidir dem-szn Sen grrsn zb-i zhd sretin Seyr ider ol sret mhiyetin Sret takvda zhid grdgn lim-i gh rif bildigin Sret zhdile h ynedir Mande bir mlhid-i b-dindir Her kermt olur bir ubede Sen kermt zann idersin ey dede mrn olduka ekersin gayretin Alamazsn zerre denl himmetin Himmeti olsa iderdi kendine Dmez idi nefs eytn kandine rif-i billh an inkr ider An tasdke Huddan r ider Hasm olursun rif-i billha sen Ey kasrul-fehm fart- cehlden O husmet sedd-i rh olur sana Kim almaz rh- vasl- Kibriy Hem dah yle sen-y limn Mridi techl itmekdir ayn Turkish Studies
Osman ems Efendinin
567
Bir kii kim mridin techl ider Kanda andan iktisb- feyz ider nki feyzinden ann mahrm olur T kymet hib u hsr kalur (13/119-134) 11. Mrd, bir i hussunda mridiyle istire ettiinde, onun gr dorultusunda hareket etmelidir. Aksi takdirde kr yerine zarar eder. Dolaysyla bir i yaplaca zaman ya mride danlmamal, yahut danlmsa onun dedii ekilde hareket edilmelidir. nk kr da zarar da mrde aittir: Bir iinde istire eylesen Her ne rey eylerse durma eylesen Yoksa aksi zhir olub b-gmn Kr meml iken eylersin ziyn Y an emrinde klma mster Sana iddir ziyn yhud ki kr (14/135-137) 12. yet mrd yolda giderken mridiyle karlarsa, msait bir yerde durup edeple ona selm vermelidir. nk bakasna selm vermek kiiyi stn klar. Zira Cenb- Hak, Tahiyyatta Hz. Peygambere selm verin diye fermn buyurmutur: Rhda itsen tesdf ger ana Dur gzerghnda behr-i merhaba Sen teeddb it ana vir selm n imm eyler at gayre selm Eyleyb talm ol Rabbl-enm Vir tahiyyetde Nebiyye es-selm (15/138-140) 13. Mrd bir yere mridi ile birlikte giderse yani yolculua karsa, her mkilinin hallolmasn istiyorsa onun peinden yrmeli, onun getii yerden gemelidir. nk bunlar mrdin kalbine zevk ve sevin getirir, ins, cin ve eytn ondan kaar, bylelikle mrd bu yolda bir kpr bulmu olur. Ne cin, ne de eytan mrdin yolunu asla kesemez. Zira her eyi bilen Rab, mrdi emniyeti altna almtr. Mrd bylelikle hem zhirde, hem de btnda mridine uymu ve baka yollara dmekten kurtulmu olur: Bir yere gitsen maiyyetde eger Mridinle eylesen yan sefer Yr ardnca ol l menzilin ster isen hall ola her mkilin Turkish Studies
568
Selami MEK
Gedigi yerden ann itmek mrr Kalbine rd ider zevk u srr n kaar andan eytn u peri Sen de ol yolda bulursun maberi Rh-zenlik idemez dv racm Kim emn eyler seni Rabb-i Alm Zhir u btn idersin ittib Gayri meslekden idersin inkt (16/141-146) 14. Mrd, mridinden baka bir eyhden el almamaldr. Zira bu yol ikilik kabul etmez. Asla kimseden teberrk yoluyla da olsa tc, hrka giyilmemeli, havs yahut bir htra kabul edilmemelidir. nk bu gibi durumlar seyr slka bir engel ve Hakkn cemlini mhedeye perde tekil eder. ayet mrid olmazsa ikisinin hli de yaman olur. Yine bu gibi durumlar mridi inkr etmektir ki, byk talihsizlik saylr. Mridinden bakasndan el almak Hakk inkr gibidir ki, inkrclar sonsuza dein asla felh bulmaz. Onlar Haktan uzak kalp kesinlikle helk olurlar, topraa, ukura derler. Yani o kimse dinden kp nefsine malup olmu olur ki aynen cihanda babo gezen eytana benzer. Ne yazk ki Mevlnn derghndan kovulmu ve firkat ateindeki yerini almtr: Gayri eyhe eyleme nisbet hazer Kim kabl itmez bu yol irket hazer Kimseden alma teberrk zinhr Tc u hrka y havss u ydigr Mni-i seyr slk-i Hak olur Hep hicb- hid-i mutlak olur Mrid olmazsa eger ol bed-gmn kisinin de olur cy yamn yle hlet mridi inkrdr Mridi inkr ok idbrdr Hakk inkr itmedir ol vaz- yed Mnkirin iflh() olmaz t-ebed Kim olur bud u katatde helk T olur ftde-i hk u mak Yani kim mrted olub emmreye Benzer bls-i cihn vreye
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
569
Tard olub dergeh-i Mevldan hazn Dzah- firkatde olmudur mekn (17/147-155) 15. Mrd, mhede ettiklerini ve hizmetle kavutuu hlleri inkr etmemelidir. Zira zevk, uhd, hl, cezbe, vecd ve vcda kavumak byk bir nimettir. Bu nimetlere kretmek ve bulunan hllere mlik olmak gerekir ki Hak katnda makm shibi ve hakkat mihrbnda imm olunabilsin. Zira nimete kr onu artrr, kfr ise insan berbat eder. Azap ehli nimetleri inkr yznden azaba dr olmutur ki Kurnn hkm de byledir: Olma mnkir itdigin ryetleri Hidmetinde bulduun hletleri Kim byk nimetdir ol zevk u uhd Zevk hl cezbe v vecd vcd H teekkr eyle ol nimetlere Mlik ol t bulduun hletlere Kurb- Hakda olasn shib-makm Sadr- mihrb- hakkatda imm n teekkr nimeti mzdd ider Kfr-i nimet demi berbd ider Kfirun-nime olur ehl-i azb Byledir hkm-i kitb- mstetb (18/156-161) 16. Mrd, mridinin meclisine kt dncelerle giderek mridinin kararna engel olmamaldr. Hibir yerde mridinin arkasndan konumamal ve bunu det edinmemelidir. nk mridler her ne kadar ayplar gizleseler de ayn zamanda kalplerin csusudurlar. ayet mrd bunu kefetme cihetine gitmez ve sayg yolunu tutmazsa mride tm bu olanlar ayn olur. Mrd bu durumda hangi yzle mridinden feyz ve himmet talep edebilir? Hem bu kt dnceler, ek ve pheler sebebiyle ikisinin arasnda dalar gibi perdeler husle gelir. Mrdin seyr yolu kapanr, nifk manastrna der. lemi apak nrla gremez ve sonsuzluk bahesini seyredemez: Fsid efkr ile gitme bezmine Olma ol vechile mni azmine Eyleme hem gayri yerde gybeti det itme kendine ol hleti Oldu anlar cevssul-kulb Olsa da her end Settrul-uyb Turkish Studies
570
Selami MEK
Aybn ger sana izhr eylemez Seni mahcb itmek in sylemez Kefine ger yver itmezsen ann Rh- tazmine gitmezsen ann Farz idelim olsa ger ana ayn Gybetinle htrn kef beyn Andan ol hl ile ey l-neseb Feyz u himmet nice eylersin taleb Hem olur m-beyne dalarca hicb yle s-i zann u ekk irtiyb Sedd-i rh olur kudmn seyrine Skt olursun nifkn deyrine Gremezsin lemi nr- ayn demezsin seyr-i b- l-mekn (19/163-172) 17. Mrd, mridine ismiyle seslenmemeli ve barp onu rahatsz etmemelidir. Mrd, mstehcen szlerden de saknmal, erata muhlif bir i ilememelidir. Glerken asla kahkaha ile glmemeli, yle yakksz eyler yapmaktan haya etmelidir. nk bu ilerin sonu ta ile dnp alamak, uzak vdilere dp bir bana yapayalnz kalmaktr: Hem arma nmn yd eyleyb Eyleme tacz feryd eyleyb Zikr-i mstehcen hussu syleme Hi hlf- eri bir i eyleme Kahkahayla hande itme zinhr yle vaz- n-revdan eyle r Sonra alarsn dgnb ta ile Vdi-i buda db bir ba ile (20/173-176) 18. Osman ems Efendi, son edep ksmnda ise, buraya kadar anlattklarndan ne anlalmas gerektiini belirterek unlar syler: Btn szlerim edebi renmekten, saf ve feyze ulamaktan ibrettir. Bu szler, Hakkn talimi ile hsl olmutur. Bunlar ancak rif olanlar anlar: Cmle talm-i edebdir szlerim Bis-i feyz u tarabdr szlerim
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
571
Dinle talm-i Hddr bu suhan rif isen remzini fehm eylesen (21/177-179) Osman ems Efendi bu bilgilerden sonra byk bir ihtimalle Hucrat Sresinin 2. yetinin72 tefsrini73, hikye tarznda anlatarak peygamberlerin vrisi olan mridlerle nasl konuulmas gerektiini Kurndan rnek vererek aklar: Bir hikyet kim rivyetde gelr Yani kim tefsr-i yetde gelr Geldi bir gn baz ashb- kirm Hric-i beyt-i Resle bis-selm Y ebn dey feryd itdiler Hak Rasln bylece yd itdiler Bilmeyb n- rislet hrmetin tdiler tahrk Mevl gayretin Nehy olundular bu tabrtdan grenb evsfn ytdan Bildiler vasf- Raslullhdr n hatm-i enbiyullhdr Badezn ber-mcib-i emr-i kitb Kldlar ol servere arz- hitb (21/179-185) Osman ems Efendi, daha sonra Allh dostlarnn peygamberlerin vrisi olduunu belirterek onlarn ilmiyle asfiynn ereflendiini, bundan dolay vellerin an shibi olduunu, onlara azz unvnnn verildiini, bu sebeple de onlarn baba ve dede adlaryla yd edilmediini, baka bir adla arlmadn syler: Enbiylar vrisidir evliy Anlarn ilmine mazhar asfiy Annin evliy z-ndr Anlara ism-i azz unvndr Yd olunmazlar eb ced ad ile arlmazlar diger bir ad ile (21/186-188)
Bu yet yledir: Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinden yksek karmayn. Ona szle birbirinize bardnz gibi barmayn ki; siz farkna varmadan amelleriniz boa gidiverir. (Hucurt, 49/2). Mel iin bkz. antay, a.g.e., III, 947. 73 Tefsri iin bkz.
72
Turkish Studies
572
Selami MEK
Osman ems Efendiye gre, Allh dostlarna verilen azz unvnnn anlam vardr: Birincisi, cihnda ilc bulunmayan, ikincisi kendisine ar ihtiya duyulan ve ncs insanlarn elinden tutan, yardmc olan ancak kendisine ulalmas pek kolay olmayan kimsedir. Azz olan zt, bu art ile mmetlerin stnde ve iki dnyada sevgili ve saygn olur. Zira o, ilh isme mazhar, nrlarn gs ve tecellnin kayna olmutur. Ona ihls ve samimiyletle hizmet etmek gerekir ki kiiye esenlik yurdu olsun: men var azz isminde bil Bak ne srr hmil olmu b u gil Ana derler kim cihnda l-ilc Kendsine ola fart- ihtiyc Bir dah ola kim ola b-dest-gr Kendsine vsl olmak pek asr Oldu bu art ile fevkal-mem ki lemde azz muhterem Kim olub ism-i ilh mazhar Sadr- envr u tecell masdar Hidmetinde sdkile eyle kym T ki olsun sana ol drus-selm (21/191-196) Osman ems Efendi manzmesini u szlerle bitirir: Ben de Allh dostlarna bu ekilde hizmet ettim. dba riyet ederek onlardan gzel himmet aldm. emsin bu verdii srlar anlayp onun izinden git ki vahdet gn bulup doru yola ulaasn ve Hakkn yznn sarhou olup ona yaknla lyk olasn. ine bu dm giri yap ki, iyi bir ekilde bitirme sana ksmet olsun: yle kldm evliyya hidmeti Aldm dbile hsn-i himmeti Anla bu esrr emse pey-rev ol sumn- vahdete bul doru yol Ola kim ser-mest-i ddr olasn Kurb- Mevlya sezvr olasn Emrine eyle bu pendi ftiha Behre olsun sana hsn-i htime (21/196-200) Osman ems Efendinin yukarda on sekiz balk altnda ortaya koymu olduu gr ve dncelerini mrdin terbiyesi asndan bir deerlendirecek unlar syleyebiliriz: Mrd, mridine candan teslim olur, her hlkrda ona itaat eder, db ve erkna en Turkish Studies
Osman ems Efendinin
573
ince noktasna kadar riyet ederse felaha kavuur, kmillerden olur. Aksi takdirde bu yolda bir adm dahi ileriye gidemez. Sonu Tasavvufta sflerin uymak zorunda olduu grg kurallarna db- sfiyye, db- tarkat, db ve erkn gibi isimler verilmitir. Bu konuda ilk dnemden son dneme kadar dbulMrdn, Edebl-Mrd, el-Vasy ve Tarkat-nme gibi adlar altnda Arapa, Farsa ve Trke pek ok eser yazlmtr. Osman ems Efendi, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd adl varaklk mensr bir mukaddime ile 200 beyitten mteekkil Trke eserini, mrdlerin Hakka vuslatn kolaylatrmak maksadyla teberrken mesnev tarznda kaleme almtr. Filtn/filtn/filn kalbyla yazlan eser, vezin asndan ummiyetle baarl olup, ksmen de olsa vezin hatalarna rastlamak mmkndr. Osman ems Efendinin zengin bir kafiye lgati olup, kafiyelerde bilhassa Arapa kelimeleri tercih etmitir. Eserinde k ve tekke iirinde yadrganmamakla birlikte dvn iiri estetii ierisinde ho grlmeyen redifli kafiyelere de yer veren Osman ems Efendinin dili manzm blmde ksmen yaln olsa da Arapa ve Farsa terkipleri oka kullanmas sebebiyle ardr. dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, din-tasavvuf nasihatnme trnde bir eserdir. Eser, her ne kadar varaklk mensr bir giri ve manzm olarak 21 balk altnda 200 beyit hlinde yazlm olsa da ierik bakmndan blmde mtalaa edilebilir. Mensr olan ksm nsz olarak kabul edilirse, 1-19. beyitler arasn ihtiv eden Mukaddime-i Der-Lzm- Mrid-i Kmil bal altndaki ksm giri, Tarf-i Mrid-i Kmil balndan Edeb-i Semniyete Aere balna kadar ki ksm gelime yani konunun ilendii blm ve 177-200. beyitler arasn ihtiv eden Edeb-i Semniyete Aere ksmn da sonu blm olarak deerlendirmek mmkndr. Osman ems Efendi, sz konusu mesnevsinde mrid, mridin gereklilii ve mrdin db gibi seyr slkla ilgili ana konuya temas etmitir. Ona gre mrid, ok az bulunan kymetli mcevher gibi olup, onu bulmak iin de o iin mtehasss olmak gerekir. Nasl ki inci elde etmek iin denize girilmesi ve dalg olunmas gerekiyorsa, kmil mridi bulmak iin de ayn ekilde bu yolun yolcusu olmak gerekir. Osman ems Efendiye gre mrid, olaanst hller gsteren kii deil, gnl ehli ve istikmet shibi bir kimsedir. Hz. Peygamberi rnek alm ve onun gzel ahlk ile ahlklanmtr. Turkish Studies
574
Selami MEK
Kendisi gzel ahlk shibi olduu gibi mrdlerin ahlkn da gzelletirir. Onlara rehberlik yapar, yol gsterir. Her durumda onlarn sknt ve zntlerini paylap giderir. Dolaysyla Osman ems Efendi, kermete deil istikmete ehemmiyet veren bir sfidir. Osman ems Efendi, mridin gereklilii hussunda pri Abdlkdir Geyln gibi dnmektedir. Ona gre Hakkn rzsn kazanmak ve onun has kulu olmak isteyen kimselere mutlaka bir kmil mrid gereklidir. Ancak kmil insn bulmak pek kolay deildir. Zira baz kimseler irfn shibiymi gibi grnrler ki, onlara aldanmamak lzmdr. Tasavvuftan baz eyler okuyup renerek yazp izerek kmil mrid olunmaz. nk bunlar Hak yoluna neyin uygun, neyin uygun olmadn bilemedikleri gibi athiyyt da anlama ve kavrama yetenekleri yoktur. Onlar, idrkten ciz olduklar bu szleri insanlara sylemekten ekinmeyip onlar vesveseye drrler. Bundan dolay onlara dinin yol kesicileri de demek mmkndr. Osman ems Efendiye gre, athiyyt anlamak iin irfn, hl ve vicdn gereklidir. Her kim bu hli yakalarsa mhedeye arlk vererek yoluna devam etmeli, ilmel-yakn, aynel-yakn ve nihyet hakkal-yakne ulap, kesrette vahdet lemini seyredip, halvetle celveti kazanmal ve hlden kle (lisn makm) intikl etmelidir. te bylesi ztlar, rif-i billh ve mrid-i kmildir. Ayrca bir kiinin kalbinde, bir ztn huzrunda bulunduu srada Hakka yaknlamaya dir bir ns, huz ve rc meyli hsl olursa, o zt hakkaten Allah adam ve kmil mriddir. Osman ems Efendiye gre tasavvuf yoluna girip bu yolda yrmek isteyen kii, gerek bir kmil mrid arayp bulmal ve bulunca ona cn u gnlden teslim olmaldr. Teslim olduktan sonra ise ne mridinden baka bir eyhten el almal, ne de onun yannda bir baka kmilden sz etmelidir. nk bu yol ikilik kabul etmez. Ona gre mrd, mridinin huzrunda bulunduu srece onu rahatsz edecek ve kracak her trl sz, fiil ve davrantan kanmal, dba ve erkna en ince noktasna kadar riyet ederek kemle ermelidir. Aksi takdirde bouna alm ve yorulmu olur. Ksacas uslsz vusl olmaz. Osman ems Efendinin temas ettii konulardan birisi de Allh dostlarna verilen azz ismidir. Ona gre azz, dnyada ilac bulunmayan, kendisine iddetle ihtiya duyulan, insanlarn ellerinden tutan ve kendisine ulalmas pek kolay olmayan kimsedir. Bu hasleti kendisinde bulunduran zt, mmetlerin stnde ve iki cihanda sevgili ve saygn olur. Turkish Studies
Osman ems Efendinin
575
Hulsa, Osman ems Efendiye gre tasavvuf yoluna girmek ve bu yolda yrmek isteyen kiiye, mutlaka ilim, irfn ve istikmet shibi bir kmil bir mrid gerekli olup, byle bir zt bulunduunda ona intisab edilmeli, her hlkrda tarkat db-erkn gzetilmelidir. 3. dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd (Metin) Hz Mecma- dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd Taraf- fakrnemden dervi efendi ihvnmza yazlm ve ydigr olunmutur. 18 Muharrem 1331/27 Aralk 1913. (vr. 1b) dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd Bismillhirrahmnirrahm Elhamdlillhillez halakal-insne ve eddebe bil-ilmi vel-irfni bi-tenzlil-kurnillez kle f kelmih: er-Rahmnu allemel-kurne halakal-insne allemehul-beyn74. Ves-saltu ves-selmu al nebiyyih ve habbih ve reslih muhammedin hve rhul-ervh ve ekmell-insn el-edbl-meddibi bil-kurn velfurknillez kle f hadsihi: Eddeben rabb fe-ahsene tedb75. Ve al lih ve ashbih ve etbihilleznehm ktedev bihi aleyhisselm f-cemil-akvli vel-efli vel-dbi vel-erkn bi-kemlilkni ve etemmel-mn vehm yeklne f akvlihim allemen reslullhi hattal-hirs. Amm bad, hakkat- srt- mstakm ki btn- sblsselm ve hrh- Kabe-i visl-i Rabbl-enmdr, yan elsine-i nsda tarkat ve rh- hakkat olub ann slkuna dir srr- Msten mey-i rakrk- muhabbet-i dvnegn selsil-i incizb- meveddet olan mrd-i sdka vsl- Rabb-i enm ve nil-i aks-i merm olmak in (vr. 2a) bil-cmle teklf-i eriyye itynndan sonra azam- esbb, ve enb il rabbikm ve eslim leh min-kabli en-yetiyekml74 Kurn o ok esirgeyici (Allah) retti. nsan o yaratt. Ona beyn o talim etti. (Rahmn, 55/1-4). Mel iin bkz. Hasan Basri antay, Kurn- Kerm ve Mel-i Hakm, antay Kitabevi, stanbul tsz., III, 988. 75 Beni Rabbim terbiye etti ve ne gzel terbiye etti. Temel ve ikinci el kaynaklarda bulunmayan bu hadis, bnul-Esrin en-Nihyesinde gemektedir. Bkz. bnul-Esr, en-Nihye f Garbil-Hads, thk. Tahir Ahmed ez-Zav-Mahmd Muhammed et-Tanh, Kahire 1963, I, 4. limler hadisin zayf olduu kanaatindedir. Bkz. Acln, Keful-Haf ve Muzll-lbs Ammatehere minel-Ahds Al Elsinetin-Ns, Drul-Ktbil-lmiyye, I-II, Beyrut 1408 (1988), I, 62.
Turkish Studies
576
Selami MEK
azbu smme l tunsarn76 yt- celll-beyyint mfd- mnfince bir nib-i Hak celle ve al ve ridul-kibriy olan hmil-i esrr- Hud ve vris-i ilm-i enbiy ehlit-tuk ven-nk mteerri ve mteverri rif-i billh ve mrid-i gh merdn- Huddan bir mrid-i kmile inbetle intisbe ve itb idb li-eclit-terbiyye her hlde emrini kabl etmek in taalluk- kalbiyye ve muhabbet-i vicdniyye hsl etmekdir. Muhabbet istihsl dah bir vechile hsl ve mmkin olamayub ancak ol mrid-i ghn zamr-i mnrinde mteayyin olan hubb- fillhdan kalb-i mrde, beyt: L yuhtcu alel-hubbi delln/Minel-kalbi ilel-kalbi sebln77 mantkunca iniks tarkiyle hsl olub, bu vechile envr- muhabbetin iniks hussunun dahi azam- vesili mrt- edebdir ki edb olan gnl edbe l-cerem temyl eyleyb anda aaa-p olan envr- muhabbet mrid-i edbin mirt- dilinde sret-nm olur. O muhabbet o mrd-i muhibb-i edbi murda vsl klub insn- kmil eyler. nki b-edeb olan kimesneden nefret ve ictinb olunub anda (vr. 2b) envr- muhabbetin mnakis olamamas emr-i zarr olduundan evz- ksthne ile melf olanlar ve riyz- db- muhabbetden gl-n olmayanlar mnend-i behmetl-enm th-i dallet yaylaklarnda halul-izr, serseri, ser-gerdn get gzr ile ifn-y mr-i azz idb ftde-i hk helk hicrn olurlar, nez billh. Binenaleyh mtkn- ddr- hid-i maksd olan mrd-i edbe teshl-i tahsl-i matlb in lzm ve vcib olan db- erknn teberrken sret-i mesnevde beyn ve tafsline ibtidr olunub dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd tesmiye olundu. Ve minellhittevfk. Malm ola ki mrid olan veliyy-i kmil, mttak-i mkemmel, merdn- ilh ve seltn-i melm gerek ziyy-i meyhda olmayub sret-i avmda da yan taht- kbb- izzetde mestr olarak kimesneden tazm ve tekrm mmd etmez. Mekrim-i ahlk ile mtehallik olmakla minhc- n-savba gitmez. Mayib-i mrdn iddet-i ihtiyc mes etmedike lisn- sarhatle izhr etmeyb lisn- remz iret istimliyle her ahsn hline, fehm ve idrkine gre mumelede zhirde bil-sipre-i mera ile mlebbes, btnda lemi kudse taalluk ile mukaddes srette fakr u fen (vr. 3a) ile boyana. Amm hakkatda mesned-i velyetde pdih- man olman o hs- Hudnn huzruna ruhsat-yb- duhl ve mahremghna reh-yb- usl olmaa mstaid olan saadetmendn-
Size azap gelip atmadan nce, Rabbinize dnn, ona teslm olun. Sonra yardm edilmezsiniz. (Zmer, 39/54). Mel iin bkz. antay, a.g.e., II, 832. 77 Muhabbet iin delile gerek yoktur. O, kalpten kalbe akp gider.
76
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
577
db- zhir ve btn ile edb ve erb olmak ayn- farz ve farz- ayn olduu delil-i akl v nakl ile mberhen ve vreste-i kayd u beyndr. yle bir mrid-i kmilin lzmu ve ann almt, icmlen tercme-i hlt, ol cevher-i azz--n arayub bulmann ve idrk etmenin db u tarki beyn mukaddemtyla on sekiz db mtemil bir ydigr ihvn- mminn-i tarke veda klnd. 1 Mukaddime Der-Lzm- Mrid-i Kmil Filtn/filtn/filn 1 2 Ey rzyin Hud-y Kird-gr Abd- hs- hazret-i Perverdigr Sne-k- te-i ak- Hud k- ddr- nr- kibriy Fil-hakka k- sdk isen Sne-k- cigeri yank isen Virmeye bzr- aka ho revc Derd-i hicre etmeye f ilc Sana gstermek n db- usl Bulmaa ol hazrete rh- vusl (vr. 3b) 6 7 8 9 10 11 12 Anla kim elbetde elzemdir sana Bir mkemmel mrid-i rh- Hud Lk an bulmak sana sn degil Mddeler shib-i irfn degil Grnenler sret-i irdda Kaldlar y resmu y ilhdda Y tasavvuf okuyub baz kelm Hfz idb takrre eyler ihtimm Kim hilf- er-i Hakdr bilemez nki athiyytdurur fehm idemez Nakl ider bezminde an herkese Kim ider ilk kulba vesvese Smiin ihrc ider slmdan T olur dn-i mbne rh-zen Turkish Studies
3 4 5
578
Selami MEK
13 14 15 16 17 18 19
Ol kelmn fehmine irfn gerek Yani zevk u hlet-i vicdn gerek n kelm eyler degil ilm-i tark Belki hl ile bulur an sd(d)k Kim slk ile bulub ol hleti Etmeli kesb-i uhda himmeti Rtbe-i ilmel-yakn aynel-yakn Mntehda olmal hakkal-yakn Seyr idb kesretle vahdet lemin Kesb idb halvetle celvet lemin Mehazndan ahz idb ilm keml Hlden kle idersen intikl rif-i billh olursun ol zamn Fehm idersin Hakk b-ekk gmn 2 Tarf-i Mrid-i Kmil (vr. 4a) Halbuki zevk-i uhd u vecd-i hl Mrid-i kmilsiz olmaz intikl Kanda ol bir mevsl- kurb- ilh Kimydr kimy b-itibh Kimyger lzm an bulmaa Hkde iksr-i cn bulmaa Mstaid isen eger ol nimete Var ise behren o ha vuslata Sana tarf edeyim irfnn Ol velnin sret-i iznn Arama sr kermetle an htir- hark- detle an Kim sana lzm degil bu rtbede Ne sihirbz ve ne ehl-i ubede Sana bir mrid gerek kim ehl-i dil Mazhar- nr- Huddr b u kil Kim kermt ola kef-i ulm Ermeye esrrna akl u fuhm Tbi-i isr-i Muhammed Mustaf Turkish Studies
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
Osman ems Efendinin
579
Shib-i hulk-i azm-i stf 30 31 32 33 34 de senden nev-be-nev kef-i hicb Vech-i Hakk gstere b-irtiyb Dem-be-dem ahlkn tehzb ide Her hatda meslekin tasvb ide Gstere eflk ervh sana Bildire ekvn ebh sana Ola her hlinde sana gam-gsr Gstere nr- Hudy ikr Yorulunca arayub bulmak gerek T olunca ana kul olmak gerek (vr. 4b) 3 Edeb-i Marifet-i Mrid-i Kmil 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 bu matlabda idb temr-i sk Get kl her cy ber-vech-i vifk G idince bir mazanne merd-i pk Cevher-i genc-i defni genc-i hk Bul ana abdest ile kurb- vusl Hlisne bezmine eyle duhl p elin db ile eyle kud Vechine karu otur eyle uhd stim eyle kelmn cnile Vazna eyle nazar imnile Kalbini tevch eyle kalbine Matlabn kalbiyle syle kalbine Sana hlinden iderse kef-i rz Remz-i b-tasrh ile ol dil-nevz T sana vk olub tayr-i hl Ger olursun fri-i ml u menl Hem gelb sana havtrdan zuhr Ger bulur isen huzrunda huzr Kim gelrse kalbine ns huz Hak Tel kurbuna meyl-i rc Bil ki ol merd-i Hud-y nmdr Turkish Studies
580
Selami MEK
Mrid-i Hakdr veldir ikr 4 Edeb-i Evvel Der-Huzr- Mrid 46 47 Ey mnb-i nib Rabb-i felak Slik-i rh- visl u kurb- Hak Ey veller bezminin mestnesi eb-er- vaslnn pervnesi (vr. 5a) Ey muhabbet nrnn hkisteri Vey erenler hnn meydn eri nki buldun rh- Hakda rehberi Mrid-i Hak vris-i peygamberi r destinle tut ann dmenin r eminle gzet prmenin Kim odur ank-y Kf- l-mekn Hkm-i hikmetle Sleymn- zamn Hem odur bil mehd-i shib-zamn Kandadr srr- hidyet-i b-gmn Andadr ser-mye-i ilm-i ledn Andadr mifth- kenz-i emr-i kn Bil muhakkak dem-i man odur Mazhar- sr cmle-i esm odur Kalbidir beyt-i matf- kudsiyn sitn- dergeh-i drul-emn Hk-i py ttiy-y nr- ayn Vech-i Mevlya vcdu oldu ayn Kim ridl-kibriydr ikr Anda mahf oldu srr- Kird-gr Ann in oldu mescd-i melek Emrine mnkd olub devr-i felek Sen de kl melek gibi an mutf Gece gndz evresin eyle tavf Her zaman db- erkn gzet Meslek-i knn- merdn gzet Bezmine gittike ey l-tebr Turkish Studies
48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61
Osman ems Efendinin
581
Eyle tazm u sknet ihtiyr 62 Kl teeddb kim ana verme selm Kl niyz destine b-ihtirm (vr. 5b) Dhil olma bezmine b-b-dest Urma dest-i pkine n-pk dest tdi pkn- Hudy irtiyb erile n-pklardan ictinb 5 Edeb-i Sn 65 66 Hrkan kartal-kand eyleme Lubl yve szler syleme Olma mestne revi hrka be-d Gir huzruna edeble ol ham Destini kavudurub eyle hu Destine eyle niyz b-hud Dur huzrunda ayakta kim ol sumn-s edebde dim ol Meclisinde emine pervne ol Zlfnn zencrine dvne ol Saff- nale emr iderse et kud Sadr- uly zre eylersin sud Diz ekb ol makad- sdk-nin Aynn cn gzne kl drbn Vazna imnile bak ibret al Kl tevzu eyle rz himmet al Ol tekellm eylesn sen ol ham Fehmine ol badan ayaa g Dinle sen ol eylesn bed-i kelm btid ki szdedir hsl-merm Olsa b-man eger lf u gzf Lfdan manya eyle insrf Lf koy maksd- dil manyadr Kim o man lem-i mandadr (vr. 6a) Turkish Studies
63 64
67 68 69 70 71 73 74 75 76 77
582
Selami MEK
78 79 80 81 82 83 84
Anlamazsan eyle kalbinden sul T gnllerde bulunsun hasbihl Ger galat eylerse tarz eyleme Ref-i asvt ile sohbet syleme Kim seni yed ki eyler imtihn T gre etdin mi kim teslm cn nki limsin nidersin mridi Anladnsa mrid ile mlhidi Ger mesilden ise ol gft g Bir zamandan sonra eyle cst c Vakti ile hall ider her mkili Cevherinden fark ider b u gili Sorma hlin olmayan esrr hem T mehdun ola b-keyf kem Gr tecell-i ilhyi ayn Var huzrunda edeble kl beyn Szn kat itme sylerken kelm Sabr kl t szn itsn tamm Olur ise mkilin andan gir t sul dbile kl cst c T ki tasdk ola ahvlin senin Vecdile kesbettigin hlin senin Kahkahayla glme eylerken makl Hiffet-i akl iktizsdr o hl Ger tebessm eyler isen hb olur Rfkile sz sylemek mahbb olur 6 Edeb-i Slis Ban aub oturma b-edeb yle vaz eylemez l-neseb (vr. 6b) Bir kibrn bezmine gitsen eger Sikletinden meskenin olsa sakar Aamazsn ban vehm eyleyb Vaz- n-sz idemezsin yan gelb Bezm-i mridde olursun b-edeb Turkish Studies
85 86 87 88 89 90
91
92 93 94
Osman ems Efendinin
583
Sonra andan feyz eylersin taleb 7 Edeb-i Rbi 95 96 97 98 tme post- mride vaz- kadem Eyleme p-ml an sen dem-be-dem Klma hem seccdesi zre namz T ki davet eyleye ol pk-bz Kim makmndan iretdir ann Hl-i nndan beretdir ann Kimseye vermez makmn evliy Taht- ha basamaz by u ged 8 Edeb-i Hmis 99 100 101 102 103 Mescid cmide ola hem-inn Yani kim durma namza yan yayn Lutf idb davet iderse o kerm Kl icbet ana b-kalb-i selm Az girce dur namz kl tamm Farz itmm eyleyb b-ihtirm Destine eyle teekkrle niyz Kalk ekil saff- ahre bz bz Kl girde mnferid snnetleri Evliynn byledir detleri 9 Edeb-i Sdis (vr. 7a) 104 105 106 107 Sbha-gerdn olma bezminde hazer Eyleme stdna arz- hner Vaz- mutd- ekbirdir o kr Eyler an merd-i merdn- kibr Sbhadr eflk esm destine Nitekim esm msemm destine Eyleme zhr- zhd itil Eyle tatvl-i shenden ittik 10 Edeb-i Sbi 108 H meclisde oturma yanna Turkish Studies
584
Selami MEK
D olursun firkatin nrnna 109 110 n irimidir makm- vahdete Mazhar olmu rtbe-i ferdiyyete Remz ider detle merdn- fuhl Ferd-i mutlak eylemez irket kabl 11 Edeb-i Smin 111 112 113 Hyile hambze itme haykrub tme tacz atse ile smkrb me ibrkinden b-dest alma hem T meger emreyleye ol muhterem Men idersin ol suyu idrkden Kim olur mahrm o em-i pkden Mride her eyde matlabdr vusl Kurb- Mevl(ya) kridir bb- duhl 12 Edeb-i Tsi Ger sana bir ey at eylerse hem Destini takbl idb ahz it o dem (vr. 7b) Hrz- cn ile an idb kabl Remzini fehm it dn gnlnde bul Her ne ise verdigi ey ydigr O senindir bir gn olur ikr nki mazhardr o dest-i kudreti Her ii vbestedir bir hikmeti 13 Edeb-i ir 119 120 121 122 tme bir eyhi huzrunda sen lem-i alya idb irtik Hem dah bir lim-i n-mili Sret-i lemde nks chili Kmil ise ol bilr hem izzini Hem grr hem iidir dem-szn Sen grrsn zb-i zhd sretin Seyr ider ol sret mhiyetin Turkish Studies
114
115
116 117 118
Osman ems Efendinin
585
123 124 125 126 127 129
Sret takvda zhid grdgn lim-i gh rif bildigin Sret zhdile h ynedir Mande bir mlhid-i b-dindir Her kermt olur bir ubede Sen kermt zann idersin ey dede mrn olduka ekersin gayretin Alamazsn zerre denl himmetin Himmeti olsa iderdi kendine Dmez idi nefs eytn kandine rif-i billh an inkr ider An tasdke Huddan r ider Hasm olursun rif-i billha sen Ey kasrul-fehm fart- cehlden (vr. 8a) O husmet sedd-i rh olur sana Kim almaz rh- vasl- Kibriy Hem dah yle sen-y limn Mridi techl itmekdir ayn Bir kii kim mridin techl ider Kanda andan iktisb- feyz ider nki feyzinden ann mahrm olur T kymet hib u hsr kalur 14 Edeb-i Hdiye Aere
130
131 132 133 134
135 136 137
Bir iinde istire eylesen Her ne rey eylerse durma eylesen Yoksa aksi zhir olub b-gmn Kr meml iken eylersin ziyn Y an emrinde klma mster Sana iddir ziyn yhud ki kr 15 Edeb-i sneyn Aere
138
Rhda itsen tesdf ger ana
Turkish Studies
586
Selami MEK
Dur gzerghnda behr-i merhaba 139 140 Sen teeddb it ana vir selm n imm eyler at gayre selm Eyleyb talm ol Rabbl-enm Vir tahiyyetde Nebiyye es-selm 16 Edeb-i Selsete Aere 141 142 Bir yere gitsen maiyyetde eger Mridinle eylesen yan sefer Yr ardnca ol l-menzilin ster isen hall ola her mkilin
(vr. 8b) 143 144 145 146 Gedigi yerden ann itmek mrr Kalbine rd ider zevk u srr n kaar andan eytn u peri78 Sen de ol yolda bulursun maberi Rh-zenlik idemez dv racm Kim emn eyler seni Rabb-i Alm Zhir u btn idersin ittib Gayri meslekden idersin inkt 17 Edeb-i Erbaa Aere 147 148 149 150 151 Gayri eyhe eyleme nisbet hazer Kim kabl itmez bu yol irket hazer Kimseden alma teberrk zinhr Tc u hrka y havss u ydigr Mni-i seyr slk-i Hak olur Hep hicb- hid-i mutlak olur Mrid olmazsa eger ol bed-gmn kisinin de olur cy yamn yle hlet mridi inkrdr Mridi inkr ok idbrdr
78
Bu msran vezni bozuktur.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
587
152 153 154 155
Hakk inkr itmedir ol vaz- yed Mnkirin iflh() olmaz t-ebed Kim olur bud u katatde helk T olur ftde-i hk u mak Yani kim mrted olub emmreye Benzer bls-i cihn vreye Tard olub dergeh-i Mevldan hazn Dzah- firkatde olmudur mekn 18 Edeb-i Hamsete Aere (vr. 9a)
156 157 158 159 160 161 162
Olma mnkir itdigin ryetleri Hidmetinde bulduun hletleri Kim byk nimetdir ol zevk u uhd Zevk hl cezbe v vecd vcd H teekkr eyle ol nimetlere Mlik ol t bulduun hletlere Kurb- Hakda olasn shib-makm Sadr- mihrb- hakkatda imm n teekkr nimeti mzdd ider Kfr-i nimet demi berbd ider Kfirun-nime olur ehl-i azb Byledir hkm-i kitb- mstetb Dorudur vad u vadinde Hud Hi terk itmez nizmn kibriy 19 Edeb-i Sittete Aere
163 164 165 166 167
Fsid efkr ile gitme bezmine Olma ol vechile mni azmine Eyleme hem gayri yerde gybeti det itme kendine ol hleti Oldu anlar cevssul-kulb Olsa da her end Settrul-uyb Aybn ger sana zhr eylemez Seni mahcb itmek in sylemez Kefine ger yver itmezsen ann Turkish Studies
588
Selami MEK
Rh- tazmine gitmezsen ann 168 169 Farz idelim olsa ger ana ayn Gybetinle htrn kef beyn Andan ol hl ile ey l-neseb Feyz u himmet nice eylersin taleb (vr. 9b) 170 171 172 Hem olur m-beyne dalarca hicb yle s-i zann u ekk irtiyb Sedd-i rh olur kudmn seyrine Skt olursun nifkn deyrine Gremezsin lem-i nr ayn demezsin seyr-i b- l-mekn 20 Edeb-i Sebate Aere 173 174 175 176 Hem arma nmn yd eyleyb Eyleme tacz feryd eyleyb Zikr-i mstehcen hussu syleme Hi hlf- eri bir i eyleme Kahkahayla hande itme zinhr yle vaz- n-revdan eyle r Sonra alarsn dgnb ta ile Vdi-i buda db bir ba ile 21 Edeb-i Semniyete Aere 177 178 179 180 181 182 Cmle talm-i edebdir szlerim Bis-i feyz u tarabdr szlerim Dinle talm-i Huddr bu suhan rif isen remzini fehm eylesen Bir hikyet kim rivyetde gelr Yani kim tefsr-i yetde gelr Geldi bir gn baz ashb- kirm Hric-i beyt-i Rasle bis-selm Y ebn dey feryd itdiler Hak Rasln bylece yd itdiler Bilmeyb n- rislet hrmetin Turkish Studies
Osman ems Efendinin
589
tdiler tahrk Mevl gayretin (vr. 10a) 183 184 185 186 187 Nehy olundular bu tabrtdan grenb evsfn ytdan Bildiler vasf- Raslullhdr n hatm-i enbiyullhdr Badezn ber-mcib-i emr-i kitb Kldlar ol servere arz- hitb Enbiylar vrisidir evliy Anlarn ilmine mazhar asfiy Annin evliy z-ndr Anlara ism-i azz unvndr Yd olunmazlar eb ced ad ile arlmazlar diger bir ad ile Ne sebebden anlara din(il)di azz Eyleyem bu yolda gel kim germ-hz Anla man-y azzin nidgn Lafz- vl-y azzin nidgn men var azz isminde bil Bak ne srr hmil olmu b u gil Ana derler kim cihnda l-ilc Kendsine ola fart- ihtiyc Bir dah ola kim ola b-dest-gr Kendsine vsl olmak pek asr Oldu bu art ile fevkal-mem ki lemde azz muhterem Kim olub ism-i ilh mazhar Sadr- envr u tecell masdar Hidmetinde sdkile eyle kym T ki olsun sana ol drus-selm yle kldm evliyya hidmeti Aldm dbile hsn-i himmeti (vr. 10b) 198 Anla bu esrr emse pey-rev ol sumn- vahdete bul doru yol Turkish Studies
188 189 190 191 192 193 194 195 196 197
590
Selami MEK
199 200
Ola kim ser-mest-i ddr olasn Kurb- Mevlya sezvr olasn Emrine eyle bu pendi ftiha Behre olsun sana hsn-i htime
Temmetir-risleti-erfetil-manzme-i msemm dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd harrereh ve nemekah ve ketebeh hk-i py-i evliy an bih azzl-azz, seyyid, sened, eyhl-azz, an Muhammed Bedrddin el-zz Hazret-i eyhuuyhil-kmiln Osmn emsddn el-skdr el-veys el-Kdir radyallhu tel anhu, kaddesallhu rheh. Muhammed Emn.
KAYNAKA ACLN, smail b. Muhammed. Keful-Haf ve Muzll-lbs Ammatehere Minel-Ahds Al Elsinetin-Ns, DrulKtbil-lmiyye, I-II, Beyrut 1408 (1988). Ahmed Sf, Sefnets-Sf, Cerrahpaa Tp Tarihi Enstits Arivi Nr. 2096, (Fotokopi Nsha), XI, 1324. Ankarav, smil, Minhcul-Fukar ve Huccets-Sem, Rza Efendi Matbaas, stanbul 1286. AKAR, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatr, K.B. Yay., Ankara 2001. AZAMAT, Nihat, Kdiriyye, DA, XXIV, 135. AZAMAT, Nihat, Osman ems Efendi, DA, XXX, 473. Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, st. 1333, II, 271. CEBECOLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Rehber Yay., Ankara 1997. CRCN, Seyyid erif, Arapa-Trke Terimler Szl (KitbutTarft), trc. ve erh: Arif Erkan, Bahar Yay., stanbul 1997. ARICI, Mustafa, Edep, DA, X, 413-414. ANTAY, Hasan Basri, Kurn- Kerm ve Mel-i Hakm, antay Kitabevi, I-III, stanbul tsz. DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yay., Ankara 1996.
Turkish Studies
Osman ems Efendinin
591
DLN, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 2004. el-Mekk, Eb Tlib, Ktl-Kulb, I-II, Drus-Sadr, Beyrut tsz. ERGNL, Zafer, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Szl, Kalem Yay., stanbul 2005. ERGNL, Zafer, Tasavvuf Dncesinde Muhsib, Karadeniz Kitabevi, Rize 2008. Fatn Dvd Efendi, Htimetl-Er, stanbul 1271. GEYLN, Abdlkadir, Cilul-Htr (Yolun Esaslar), trc. Dilaver Grer, Gelenek Yay., stanbul 2006 (2. Bask). GRER, Dilver, Abdlkdir Geyln, Hayat, Eserleri, Grleri, nsan Yay., stanbul 1999. HACITAHROLU, Abdullah ztemiz, eyh Osman ems, Dirili, Say: 13, Eyll 1975, s. 25-28. HUCVR, Ali b. Osman, Keful-Mahcb (Hakkat Bilgisi), haz. Sleyman Uluda, Dergh Yay., stanbul 1982. bnul-Esr, en-Nihye f Garbil-Hads, I-V, thk. Tahir Ahmed ezZav-Mahmd Muhammed et-Tanh, Kahire 1963. NAL, bnlemin M. Kemal, Son Asr Trk irleri, stanbul 1930. PEKTEN, Haluk, Eski Trk Edebiyat (Nazm ekilleri ve Aruz), Dergh Yay., stanbul 2003. KURNAZ, Cemal-Tatc, Mustafa, Trk Edebiyatnda athiye, Aka Yay., Ankara 2001. KURNAZ, Cemal-Tatc, Mustafa, eltik, Halil, Trk Edebiyatnda Miyr Gelenei inde Yiitba Ahmed emseddin Marmaravnin Hurde-i Tarkat, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Say: 3, Nisan 2000, s. 43-64. KUEYR, Abdlkerim, Tasavvuf lmine Dair Kueyr Rislesi, haz. Sleyman Uluda, Dergh Yay., stanbul 1991. KRKOLU, Keml Edib, Osman ems Efendi Dvnndan Semeler, Kubbealt Neriyat, stanbul 1996. Osman ems Efendi, dbul-Mrd f-Sohbetil-Murd, Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar No: 4031. Rzbihn- Bakl, Kitbu Merebil-Ervh, haz. Nazf Muharrem Hoca, Edebiyat Fakltesi Matbaas, stanbul 1973. Turkish Studies
592
Selami MEK
SHREVERD, Eb Hafs ihbddn mer, Avriful-Marif (Tasavvufun Esaslar), trc. H. Kmil Ylmaz-rfan Gndz, Erkam Yay., stanbul 1989. MEK, Selami, Bir Gnl Tekkesi eyhi Seyyid Osman Nureddin ems (. 1893) ve Mersiye-i Cenb- Seyyid-heds, Atatrk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi, Yl: 11 (2004), Say: 26, s. 120. TATCI, Mustafa, Tasavvuf Edebiyatnda athiyt- Sfyne Gelenei, Trk Kltr, Say: 267, Yl: XXIV, Temmuz 1985, s. 481-487. TATCI, Mustafa, Tasavvuf Edebiyatnda athiyeler, Trk Kltr, Say: 280; Austos 1986, s. 500-502. TUMAN, Mehmet Nil, Tuhfe-i Nil (Divn irlerinin Muhtasar Biyografileri), I-II, haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Bizim Bro Basmevi, Ankara 2001. TS, Eb Nasr Serrc, el-Lma (slm Tasavvufu, Tasavvufla lgili Sorular ve Cevaplar), haz. Hasan Kmil Ylmaz, Altnoluk Yay., stanbul 1996. ULUDA, Sleyman, dbul-Mrdn, DA, I, 337. ULUDA, Sleyman, dbul-Mrd, DA, I, 336. ULUDA, Sleyman, Edep (Tasavvuf), DA, X, 414-415. ULUDA, Sleyman, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul 1995. VASSF, Hseyin, Osman ems Efendi, Mahfil Mecmas, Rebiul-Evvel 1341 (Ekim-Kasm 1922) Say: 29, s. 112113. VASSF, Hseyin, Sefne-i Evliy, I-V, Sleymaniye Ktphanesi, Yazma Balar, No: 2305-2309. YILMAZ, Hasan Kmil, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarkatlar, Ensar Neriyat, stanbul 1994.
Turkish Studies

Adabul Murid Osman Sems Efendi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adabul Murid Osman Sems Efendi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OSMAN EMS EFENDNN DBUL-MRD FSOHBETL-MURD ADLI MESNEVSNN TAHLL Selami MEK ZET db, edep kelimesinin oulu

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Bu eser, tarafmzdan yeni harflerle yaymlanmtr. Bkz. imek, a.g.m., s.

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Bkz. Osman ems Efendi, a.g.e. vr. 1b.

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Grer, a.g.e., a. yer. Grer, a.g.e., s. 239-241.

Volume 4/7 Fall 2009

Grer, a.g.e., s. 241. Grer, a.g.e., a. yer.

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin

Volume 4/7 Fall 2009

Volume 4/7 Fall 2009

Osman ems Efendinin