KARADENZ TEKNK NVERSTES MHENDSLK FAKLTES

MAKNA MHENDSL BOLM

YATAY EKSENL RZGAR TRBN TASARIMI

TASARIM PROJES

Berat BEKEN Mustafa NAL

Eren CAN Ufuk AYGN

HAZRAN 2012 TRABZON

KARADENZ TEKNK NVERSTES MHENDSLK FAKLTES

MAKINA MHENDSL BOLUMU

YATAY EKSENL RZGR TRBINI TASARIMI

Berat BEKEN Mustafa NAL

Eren CAN Ufuk AYGN

PROJE DANIMANI Yrd. Do. Cevdet DEMRTA r. Gr. Dr. M. Sabri DUMAN

Blm Bakan: Prof. Dr. Ertan BAYDAR

Trabzon 2012

NSZ Gnmzde fosil kkenli enerji kaynaklar hem evre zerindeki zararl etkileri hem de kaynaklarnn snrl olmalar insanlar enerji gereksinimlerini karlamak amacyla baka alanlarda alma yapmalar konusunda ynlendirmitir. zellikler gnmzde yenilenebilir enerji kaynaklar zerinde almalar younlamakta ve dnya zerinde yenilenebilir enerji kaynaklar ile retilen enerji yzdesi gn getike artmaktadr. Rzgr enerjisi, git gide yaygnlaan ve byk potansiyele sahip olan yenilenebilir enerji kaynadr. Bu projede bir rzgr trbinin tasarm iin gerekli olan hesaplamalar yaplmtr. Projenin hazrlanmas srasnda bizden yardmlarn esirgemeyen sayn hocalarmz Yrd. Do. Dr. Cevdet DEMRTA ve r. Gr. Dr. M. Sabri DUMAN hocalarmza teekkr bor biliriz.

NDEKLER

NSZ............................................................................................................................................II NDEKLER..............................................................................................................................III ZET.............................................................................................................................................VI SUMMARY.................................................................................................................................VII EKLLER DZN....................................................................................................................V I I I 1.GENEL BLGLER......................................................................................................................1

1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar..................................................................................................1 2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Yneliin Nedenleri..............................................................2 3. Enerji Arznn Gvenlii Ve Sreklilii......................................................................................3 4. Rzgr Enerjisin Tanm.............................................................................................................4 5. Trkiye Rzgr Hz ve Potansiyeli Dalm Haritalar..............................................................6 6. Trkiye' deki Rzgar Enerjisinin Geliimi..................................................................................7 7. Trkiye' de Rzgr Enerjisinin Blgelere Gre Dalm............................................................8 8. Trkiye'de Rzgr Enerjisinin llere Gre Dalm....................................................................9 9. Rzgr Enerjisinin Avantajlar Ve Dezavantajlar......................................................................9
1.10. Rzgr Enerji Dnmleri..................................................................................................10 2.YATAY EKSENL RZGR TRBN TASARIMI................................................................14

10.Tahmini Rzgr Hz................................................................................................................15 11.Trbin Tasarm........................................................................................................................15 12.Trbin Devir Saysnn Belirlenmesi........................................................................................16 13.Dili Kutusu Tasarm..............................................................................................................17
2.4.1 evrim Oranlarnn Hesaplanmas........................................................................................17 2.4.2. I. Kademenin Hesaplanmas................................................................................................18

14.I. Kademe in Modl Hesaplanmas.......................................................................................19 15.I. Kademenin Boyutlandrlmas ............ 20 16.I. kademe iin kavrama oran:..................................................................................................22
4

17.II. Kademe in Modl Hesaplanmas......................................................................................23 18.II. Kademenin Boyutlandrlmas.............................................................................................24 19.II. kademe iin kavrama oran:.................................................................................................26
2.4.4 Dililerin Mukavemet Kontrol...........................................................................................27

20.I. Kademe Mukavemet Kontrol..............................................................................................27 21.II. Kademe Mukavemet Kontrol.............................................................................................28

2.4.5 Mil 2.4.5.1. 1. Milin Boyutlandrmas29 aplarnn Belirlenmesi29

22.2. Milin Boyutlandrlmas32 23.3. Milin Boyutlandrlmas35

2.4.6 Rulmanl Yatak Seimi38

24.1. Milin Rulman Seimi38 25.2. Milin Rulman Seimi39 26.3. Milin Rulman Seimi40
2.4.7 Kamalarn Boyutlandrlmas41 3. RZGR TRBNLER..........................................................................................................43

27.Yatay Eksenli Rzgr Trbinleri..............................................................................................43 28.Dey Eksenli Rzgr Trbinleri.............................................................................................44 29.Rzgr Hz Ve Trbinde retilen G Arasndaki liki.........................................................44
4. ENERJ VE EVRE LKS..................................................................................................50 4.1. Enerjinin evre ve nsan Salna Etkileri............................................................................50 4.1.1. Enerjinin evre Salna Etkileri.......................................................................................51

30.Sera Etkisi ve Kresel Isnma...................................................................................................51 31.klim Deiiklii......................................................................................................................51 32.Dier evresel Etkiler..............................................................................................................52

4.2. Enerjinin nsan Salna Etkileri...........................................................................................52 5

5. MALYET ANALZ................................................................................................................53

33.Birim Tesis Bedeli Erisi.........................................................................................................53 34.Yllk retilen Enerji Miktar...................................................................................................54 35.Birim Yatrm Maliyeti.............................................................................................................54 36.Birim letme ve Bakm Maliyeti.............................................................................................54 37.Birim Elektrik Enerji Maliyeti.................................................................................................55
6. SONULAR.............................................................................................................................56 KAYNAKLAR..............................................................................................................................57

ZET Rzgr enerjisi, kayna gne olduundan dolay yenilenebilir bir enerji kayna olarak kabul edilmektedir. Rzgr enerjisi yenilenebilir olmasnn yannda evre dostu olmasndan dolay fosil kkenli kaynaklara alternatif olabilecek bir kaynaktr. Yksek yatrm maliyetlerine ramen ksa srede bu maliyetin edebilmesi baka bir tercih sebebidir. Rzgr enerjisinden elektrik enerjisi elde edilmesi rzgr trbinleri yardmyla gereklemektedir. Bu trbinler yatay ve dikey eksenli olmak zere iki ksma ayrlr. Bu projede yatay eksenli bir rzgr trbini hesab yaplmtr. Burada, rzgrdan elde edilen mekanik enerji, bir dili kutusu yardmyla alternatre aktarlp, bu alternatrden de elektrik enerjisi elde edilecektir. Bu projede belirli rzgr hzna gre rzgr gc belirlenmi, dili kutusuyla gerekli devir geileri yaplarak rzgrdan en yksek dzeyde yararlanma amalanmtr. Anahtar Kelimeler: Rzgr, Enerji, Rzgr Enerjisi, Rzgr Trbini

SUMMARY Windpower is an energy source which is constant and restorable that enables them to be an alternative source to the fossil origined sources. Besides, since it does not have harmful emission and environmental pollution, it shines out. Although its high cost standards, it compensates this cost in a short time. Via the wind turbines, electric power could be produced. There are two types of wind turbines consisting of vertically and horizontally positioned. In this project, a horizontally positioned type wind turbine is examined. Here in this project, the mechanical energy ,obtained from the wind, is tranferred to the alternator by using a gear case in order to obtain electric power. The main purpose of this project is to get the best utilization from the wind by using the gear case which has a stable wind power according to velocity of the wind. Key Words: Wind, Energy, Wind Energy, Wind Turbine

EKLLER DZN

ekil 1. Rzgr Trbinleri iftlii...................................................................................................5 ekil 2. Trkiye Rzgr Potansiyel Dalm...................................................................................6 ekil 3. Trkiye Rzgr Hz Dalm............................................................................................7 ekil 4. Yllara Gre Trkiye'de Rzgrdan retilen Enerji............................................................7 ekil 5. Trkiye'de Rzgr Enerjisinin Blgelere Gre Dalm....................................................8 ekil 6. Blgelere Gre Enerji retimi............................................................................................8 ekil 7. Trkiye' de Rzgr Enerjisinin llere Gre Dalm..........................................................9 ekil 8.llere Gre Rzgrdan Enerji retimi..................................................................................9 ekil 9. Rzgr Enerjisi Dnm Sistemi....................................................................................11 ekil 10. Rotor Kanadna Rzgr Girii Ve k........................................................................11 ekil 11. Trbin Veriminin ( Cp), Hzlar Oranna Gre Deiimi.................................................13 ekil 13. Di Form Faktr qk.......................................................................................................19 ekil 14. Yatay Eksenli Rzgar Trbini........................................................................................44 ekil 15. Dey Eksenli Rzgar Trbini........................................................................................45 ekil 17. Birim Hava Ktlesi.........................................................................................................46 ekil 18. G - Rzgar Hz likisi...............................................................................................48 ekil 19. Dey Eksenli Rzgar Trbin Kantlarnn Tarad Alan...............................................49 ekil 20. Birim Tesis Bedeli Erisi................................................................................................54

10

1.GENEL BLGLER 1.1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Yenilenebilir enerji kaynaklar, yeryznde ve doada ounlukla herhangi bir retim srecine (prosesine) ihtiya duymadan temin edilebilen, fosil kaynakl (kmr, petrol ve karbon trevi) olmayan, elektrik enerjisi retilirken C0 2 seviyede gerekleen, evreye zarar ve etkisi geleneksel enerji kaynaklarna gre ok daha dk olan, srekli bir devinimle yenilenen ve kullanlmaya hazr olarak doada var olan hidrolik, rzgar, gne, jeotermal, bioktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi ve gel - git, hidrojen gibi enerji kaynaklarn ifade eder. Ksaca, yenilenebilir enerji, doada var olan ve srekli kendini yenileyen enerji kayna demektir. Hidroelektrik enerji, rzgar enerjisi, gne enerjisi, jeotermal enerji, bioktle enerjisi, gel-git enerjisi gibi kaynaklar yenilenebilir ve bunlar kullanmakla eksilmeyen enerji kaynaklardr. Gne enerjisi gneteki hidrojenin helyuma dnmesi srasnda oluur. Gne enerjisinden ilk alardan beri dorudan veya dolayl olarak yararlanlmaktadr. lk alarda snma ve aydnlanma iin kullanlan gne enerjisi gnmzde de uygun uygun enerji dnm teknikleri ile endstriyel amal s ve elektrik retimi iinde kullanlmaktadr. Yeryzne dank olarak gelen gne radyasyonu gne kolektrleri ile younlatrlarak piirme, stma ve elektrik retimi iin kullanlr. Gne enerjisinden yararlanmak iin ayrca gne havuzlar, gne bacalar, gne pilleri gibi dzeneklerde gelitirilmitir. Rzgr enerjisinden basit yapdaki yel deirmenleri ile eski alarda tahl tmek, su pompalamak gibi ilerde yararlanlmtr. Teknolojinin gelimesi ile birlikte gnmzde rzgr trbinleri kullanlarak elektrik retilmektedir. Jeotermal enerji kaynaklar, yer altnda depolanm scak su veya buhar eklindedir. Jeotermal enerji magmaya dayand iin yenilenebilir bir kaynak olarak kabul edilir. Scakl 20 C den yksek ve iinde normal yeralt ve yerst sularna gre daha fazla erimi halde mineral tuz ve gaz bulunan sular jeotermal akkan olarak adlandrlr. Uygun sondaj yntemleri ile jeotermal hazneden yeryzne karlan jeotermal akkan snma, salk gibi amalarla kullanlmasnn yan sra bir termodinamik evrimde yararl i retmek iin de kullanlabilir emisyonu az bir

11

Dalga enerjisi rzgrn deniz seviyesinde esmesi srasnda deniz suyunda oluan salnmlar ile meydana gelir. Bu salnm hareketi dalga enerjisi dnm sistemleri ile mekanik veya elektrik enerjisine dntrlebilir. Dnya, ay, gne arasndaki ekim kuvvetleri gel - git olayna neden olur. Denizin kabarma ve alalma periyotlar srasnda aknt zerine yerletirilen hidrolik trbinlerle elektrik retilir. Dier taraftan okyanustaki akntlar ve scaklk gradyanndan da eitli dnm yntemleri ile elektrik enerjisi retilebilir Bioktle enerjisi bitkilerin fotosentez yoluyla bnyelerinde depoladklar enerjidir. Bioktle enerjisi ya bitki, hayvan atklar gibi kaynaklar ya da modern bioktle olarak da adlandrlan ve bioktle enerjisi iin yetitirilen bitkilere dayanmaktadr. eitli bitkisel atklar ehirsel ve endstriyel organik atklar, 0 2 ' siz ortamlarda paralanarak metan gaz retilebilir. Metan gaz da yakt olarak kullanlabilir. 1.2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Yneliin Nedenleri Enerji amzda en nemli tketim maddelerinden biri ve vazgeilmez bir uygarlk aracdr. Gelimilik dzeyi yksek lkelerin ihtiyalarnn banda gelen enerji tketimi, srekli artmakta ve bu art gelecekte de devam etmektedir. Bugn sahip olduumuz teknolojik gelimelerin devam etmesi ve sunduu imknlarn yaammzda srmesi iin dorudan ve dolayl olarak enerji tketmek zorundayz. Tketmek zorunda olduumuz enerjinin bugn byk bir ounluu fosil yaktlardan, geri kalan ise nkleer ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmaktadr. Fosil yakt kullanmnn evre ve insan salna verdii tm dnya zerindeki zararlar, nlem alnmazsa bu zararlarn telafisi iin gelecekte yaayacak insanlarn deyecei bedelin ok byk boyutlara eriecei kanlmaz olacaktr. Enerji retiminde fosil kaynak kullanmnn devam edebilme olanann kalmad, kabul edilmesi gereken bir gerektir. Bu durumda, sanayinin gelimeye balamas ile kullanm giderek artan, kalknma ve sanayileme yolunda verdii zararlar, nceleri gz ard edilen bu enerji kaynaklarnn yerine evremizin kendi doal rn olan yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasnn arttrlmas gerei her geen gn daha iyi anlalmaktadr.

12

Hava, su, toprak kirliliinden bitki rtsnn ve hayvanlarn yok olmasna kadar uzanan evre sorunlar, bu sorunlardan etkilenen insanlarda gelecek kaygs uyandrm, bu kayg ile beraber, evrenin korunmasna kar hassasiyet de giderek artmaya balamtr. 1.3. Enerji Arznn Gvenlii Ve Sreklilii Fosil yaktlar kullanlarak elde edilen enerjinin kullanlmasnn neden olduu sorunlar da bamllk, yksek ithalat giderleri, kresel snma gibi nemli evre sorunlardr. Bilinen bir dier olumsuzluk da fosil kaynaklarn yakn gelecekte tkenecek olmasyla ortaya kacak enerji sorunudur. Hammadde ve enerji kaynaklar kapasitelerinin snrl olmasna karn, hammadde ve enerji ihtiyacnn hayatmzda her geen gn yeni teknolojik rnlerin kullanm ile srekli ve hzl bir biimde art gstermesi, insanl yeni kaynaklar bulmaya zorlamaktadr. Var olan petrol, doal gaz, kmr vb. fosil kaynaklarn gelecekteki nfus art ve gnlk yaamda kullanlan cihazlarn artmas nedeniyle hzl bir ekilde azalmas beklenmektedir. Bu nedenle, yerel ve yenilenebilir doal zenginlikler konumunda olan yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm hem lkemizde hem de dier dnya lkelerinde enerji ihtiyacnn karlanmas bakmndan byk nem tamaktadr. Bu yzden tm dnyada yenilenebilir enerji kaynaklarna hem teknolojik aratrmalar asndan hem de bu kaynaklardan retilen enerjileri kullanmaya ynelme ba gstermitir. Bu balamda, "enerji eitlendirilmesi", enerji gvenlii ve srekliliini salamak asndan vazgeilmez hale gelmitir. Geleneksel anlamyla enerji gvenlii, enerji kaynaklarnn eitliliini ve bu kaynaklara ulalabilme kolayldr. Ancak enerji retimi ile yaadmz evre arasndaki etkileimin neden olduu olumsuz sonularn nlenmesi zorunluluu gnmzde, enerjini temiz ve gvenli olmas kavramn ierecek biimde yeniden tanmlanmasn ve benimsenmesini gerektirmitir. Enerjide d kaynaklara bamlln nne geilmesi ve herhangi bir kaynaktan ileri gelebilecek bir azalma, tkenme, kesilme gibi aksaklklarn ortaya kmasna kar nlemlerin alnmas, enerji eitlerinin arttrlmas ile mmkn olabilmektedir. Tek tr kaynaktan salanacak enerjinin, bamll douraca dikkate alnmaldr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasyla;

13

thal edilen yaktlara olan bamllk azalacak, Yerli z kaynaklara nceli verilmesi salanacak Yerli retim sonun istihdam artacak Srdrlebilir ekonomik byme ve gelimeye imkan salayacak Enerji arz gvenlii artacak

Enerji talebini karlamada salanan gvenli ile enerjiyi kullanan sektrleri olumlu ynde etkileyecek ve yatrm yapmalarn tevik edecek

Sosyal ekonomik hayatta refah, istikrar da artacaktr. 1.4. Rzgr Enerjisin Tanm Rzgr, gnein douundan batna kadar yeryzndeki farkl yzeylerin farkl hzlarda

snp soumasyla olumaktadr. Hareket halindeki havann kinetik enerjisine ise rzgr enerjisi denmektedir. Rzgr, atmosferdeki havann dnya yzeyine yakn, doal yatay hareketleridir. Hava hareketlerinin temel prensibi, mevcut atmosfer basncnn blgeler arasnda deimesidir. Rzgr, alak basnla yksek basn blgesi arasnda yer deitiren hava akmdr, daima yksek basn alanndan alak basn alanna doru hareket eder. ki blge arasndaki basn fark ne kadar byk olursa, hava akm hz o kadar fazla olur. Rzgrdan elektrik enerjisi yksek kulelerin zerine monte edilen rzgr trbinleri yardmyla retilebilmektedir. Gelen hava trbinleri dndrmekte, trbin kanatlarnn bal olduu mil de jeneratr altrmaktadr. retilen elektrik enerjisi kablolar ile rzgr trbini kulesindeki enerji panosuna alnr. Rzgr trbinleri gelen rzgrn ynne gre konum alabilmekte ve mekanik veya g elektronii devreleri ile otomatik olarak kontrol edilebilmektedir. Kanatlar kendi ekseninde hareket edebilmekte ve yksek hzlardaki rzgrlarda oluabilecek zarar nlemek iin frenleme yapabilmektedir. Rzgr enerji santrallerinden en yksek verimi elde edebilmek iin rzgr hznn yllk olarak belirli bir ortalamann stnde ve srekli olduu alanlarda trbinlerin kurulmas gerekmektedir. Elektriin temiz ve yenilenebilir kayna olan rzgr enerjisi, dnyada elektrik enerjisine en kolay ve abuk dntrlebilen bir enerjidir. Rzgr enerjisinden elektrik enerjisine dnm, yenilenebilir enerji teknolojilerinin en hzl ilerleme kaydedilen alandr. Rzgr enerjisi, tamamen doal bir kaynak olarak

14

kirlilie neden olmayan ve tkenme olasl bulunmayan bir enerji kaynadr. Uluslararas Enerji Ajans (IEA)' na gre, dnya rzgr enerjisi potansiyeli 53 000 TWh/yl (bu dnyann 2020 ylnda gereksinim duyaca elektriin iki katndan oktur.) olarak hesaplanmtr.

ekil 1. Rzgr Trbinleri iftlii Rzgr enerjisinden yararlanma fikri insanlk tarihinde ok eskilere dayanmaktadr. Su ve rzgr deirmenleri dnyann ilk endstrilerine g salamtr. Rzgr enerjisinden elektrik retimi ilk kez 1891 ylnda Danimarka' da gerekletirilmitir. 1990'dan itibaren dnyada en hzl gelien yenilenebilir enerji kayna rzgr enerjisidir. Bu gelimelerin altnda yatan en nemli etkenlerden biriside verimin yksek ( %59 civar ) olmasnda yatmaktadr. Gnmzde yeni teknoloji ve yeni malzemeler yannda kontrol teknolojisindeki gelimelerle birlikte, rzgr trbinleri insanlarn aydnlatma, stma, soutma ve dier ev aletleri iin gerek duyduu en temiz elektrik enerjisini retmek iin kullanlmaktadr. Halen dnyada zerinde gittike artan rzgr trbini ile elektrik retilmektedir. Bunlarn rzgr iftlikleri eklinde daha yksek bir kapasitede elektrik reten rzgr trbin gruplar olarak almaktadr. Ayrca denizlerde daha kesintisiz ve daha gl rzgr olmas nedeniyle deniz st rzgr santralleri kurulmaya balanmtr.

15

Rzgr elektrik sistemleri ebekeden bamsz kurulabildii gibi ebekeye bal olarak da kurulabilir. ebekeden bamsz gl sistemlerde yedek enerji kayna da kullanlmaktadr. ebekeye bal rzgr santralleri genelde elektrik iletim hatlarna yakn yrelerde kurulmas ve yrelerde kurulmas ve yredeki trafo kapasitesinin santrale uygun olmas gerekmektedir. Halen yllk ortalama rzgr hz 5 m/s ve zerindeki rzgr, enerji retimi iin nemli potansiyel saylmaktadr. Son zamanlarda trbin retimindeki teknolojik gelimelerle birlikte bu durum 3 m/s' ye kadar dmtr. Rzgr kurulumu yaplacak blgenin uygunluu en az bir iki yllk lmler neticesinde yaplan ok ynl almalarla belirlenmektedir. Rzgr enerjisinin ucuz ve temiz bir yenilenebilir enerji kayna olma nedeniyle yakalad bu geliim hz, konuyla ilgili Ar - Ge almalarnn artmasn ve teknolojik geliimi beraberinde getirmitir. Teknoloji gelitike ve iyiletike piyasa bymekte, bylece rzgar santrallerinin maliyetleri de azalmaktadr.

----ekil 2. Trkiye Rzgr Potansiyel Dalm

16

ekil 3. Trkiye Rzgr Hz Dalm 1.6. Trkiye' deki Rzgar Enerjisinin Geliimi

YILLAR

ekil 4. Yllara Gre Trkiye'de Rzgrdan retilen Enerji

17

1.8. T?rkiye'de R?zg?r Enerjisinin ?llere G?re Da??l?m? 18

?ekil 7. T?rkiye' de R?zg?r Enerjisinin ?llere G?re Da??l?m?

ekil 8.lere Gre Rzgrdan Enerji retimi 1.9. Rzgr Enerjisinin Avantajlar Ve Dezavantajlar Rzgr santralinin retim hayat boyunca yakt maliyeti yoktur ve iletme maliyetleri yok denecek kadar azdr. Yerli bir kaynak olmas nedeniyle enerjide da bamll azalmaktadr. Rzgar trbinleri modller ( paral - deiebilir) olup herhangi bir byklkte imal edilebilmekte ve tek olarak ya da gruplar halinde kullanlabilmektedir. Rzgr, kirlilik yaratmayan ve evreye yok denecek kadar az zarar veren yenilenebilir enerji kaynadr. Enerjinin evsel kullanmlarnda iyi alternatif enerji kaynadr.

19

Rzgr tarlalarnn geni alan istemesi sorun gibi grlmektedir. Ancak, rzgr santralinde trbinlerin kaplad gerek alan santral toplam alann % 1-2' si kadardr. Trbinlerin aralarnda tarm ve hayvanclk yaplabildiinden arazi kayb olmamaktadr. Tarm alanlarnda iftilik faaliyetlerine engel olmamaktadr. Rzgr enerjisinde retimde kullanlan doaya hibir zarar olmayan rzgr trbinleri hem fazla alan alan kaplamamakta, hem de kurulduklar alanda yaayan insanlar iin i alan yaratmaktadr. Dier bir nemli zellii de rzgr trbinleri deniz de de kurulabilir. Rzgr iftlikleri kolayca sklebilmekte ve bulunduklar arazi kolayca eski haline getirilebilmektedir. Rzgr santrallerinin grsel ve estetik kirlii, grlt yapmas, ku lmlerine neden olmas, kularn g yollarn deitirmesine neden olmas, gerek radyo gerekse televizyon alclarnda parazit oluturmas ( 2- 3 km' lik alan iinde ) gibi olumsuz evre etkilerinden sz edilebilmektedir. Rzgr trbinlerinden yaylan grltler yakn noktalarda insan kulan az da olsa etkiler. Bu grltlerden biri aerodinamik ya da geni bant grlts olup, bu grlt makinann kanatlar zerinden hava geerken oluan dieri ise tonal ya da tek frekans grltsdr; dili kutusu ve jeneratr gibi dnen mekanik ve elektriksel elemanlar tarafndan oluturulur. Ayrca rzgr santralleri krsal alanlara kurulduunda arkeolojik adan nemli alanlara zarar verme riski tamaktadr. Bu nedenle, santralin yaplaca arazi zerinde ayrntl arkeolojik aratrma yaplmas gerektiinden inaata balama sresi uzatmakta ya da hi yaplmamaktadr. 1.10. Rzgr Enerji Dnmleri Bir rzgr enerji dnm sisteminin temel safhalar ekil 9'da gsterilmitir. Trbin rotoru aerodinamik ( hareket eden kat cisimlerin rzgr ile etkileimi) olarak tasarlanm kanatlar yardm ile rzgr dalga enerjisinin bir ksmn yakalayarak mekanik enerjiye evirir. Dk hzl bu mekanik enerji dili kutusu yardm ile yksek jeneratr hz seviyesine karlr. Eer jeneratr yksek kutup saysna sahip ise dili kutusuna ihtiya duyulmayabilir. Yksek dn hzna sahip mekanik enerjiye evrilmi bu enerji ise

20

jeneratr aracl ile elektrik enerjisine dntrlr. Daha sonra transformatr ve iletim hatlar aracl ile yerel elektrik ebekesine elektrik sayac ve kesici zerinden balanr. Tercih edilen rzgr enerjisi sistemi yapsna bal olarak transformatrden nce g elektronii niteleri ile elektrik enerjisi farkl formlarda dntrlebilir.

ekil 9. Rzgr Enerjisi Dnm Sistemi Trbin kanalarn kesen rzgrn tamam rotorda mekanik gce dnmez. Rzgrn kinetik enerjisinden elde edilen mekaniksel g ifadesi iin rotor verimi hesaplanmaldr. Rotor kanatlar tarafndan yakalanan gerek g miktar, rzgr kanal girii ile rzgr kanal k hava aklar arasndaki kinetik enerjilerinden farkldr.

ekil 10. Rotor Kanadna Rzgr Girii Ve k Pft ^( birim zamanda akan ktle miktar ).x( vf- V<?)

21

P k -> Rotor kanatlarnn yakalad mekanik g (trbin gc ) ?i -> Rotor kanatlarnn giriindeki rzgr hz ?D -> Rotor kanatlarnn kndaki rzgr hz vt -* Rotor kanatlar dzlemindeki rzgr hz Grld gibi rzgr kanal boyunca hareket ederken srekli sabit formda deildir. Dolaysyla dnen kanatlar boyunca hareket eden havann ktle ak oran ortalama hz ile hava younluunun arpmndan elde edilebilir. m

= p. A. vk = p. A.

-).

(i?

+ v0)

fadesini P k denklemimizde yerine yazarsak

Pk =

Q) -P- - (
A

i + v o)-( v i ~ v o ) olacaktr.

Elde edilir. Burada C rotor verimi olarak bilinir. Ayn ekilde genel olarak vt = v ve
A = tanmlandnda

rotor veriminin maksimum deeri A = 1/3 iken elde edilir ve

deeri Cvmax = 0,5926 ya da %59,26 olmaktadr. Bu maksimum verime Betz limiti veya Betz kanunu denir. Yalnz pratik uygulamalarda bu deer 0,5' in altnda kalmaktadr. Trbin veriminin ile olan deiimi izilirse ekil 11'de grafik elde edilmi olur.

22

ekil 11. Trbin Veriminin ( Cp), Hzlar Oranna Gre Deiimi Verilen bir rzgr hz iin, rotor verimi rotor dn orannn bir fonksiyonudur. Eer rotor ok yava dnyor ise verim der nk kanatlar etkilemeden geen rzgr miktar daha fazladr. Eer rotor ok hzl dnyor ise rotor verimi yine der nk bir kanadn neden olduu trblans gittike artan bir oranla takip eden dier kanad etkiler.

23

2. YATAY EKSENL RZGAR TRBN TASARIMI Rzgr trbinleri rzgr enerjisini elektrik enerjisine dntren sistemlerdir. Rzgr enerjisi kanat-pervane diye tanmlanan elemanlar vastasyla hareket enerjisine dntrlr ve bu hareket enerjisi ya direk olarak zel olarak retilmi jeneratr miline balanarak veya ara bir dili sistemiyle devri aktarlarak jeneratr miline balanr. Bu sayede elektrik enerjisi retimi iin temel girdi olan hareket retilmi olur. Rzgrdan retilecek elektrik enerjisi rzgrn hzna baldr. Rzgar hz ykseklikle (2.1) eitliinde verildii gibi gc de (2.3) eitliinde grld gibi rzgar hznn kpyle orantl oranda artar.

V = VR

" (2.1)
V hR J

Burada vR: referans seviyedeki rzgar hz, hR : referans alnan seviye ykseklii, G: yzey przllne bal stel katsaydr ve (2.2) eitlii ile verilir. a = 0.351 - 0.192 log( vR) (2.2) Rzgardan elde edilebilecek maksimum g (2.3) eitliinde verilmitir, P = 2 p ^ A V (2.3) p: Hava younluu olup 1.225 [kg/m ] olarak alnabilir. A: Kanatlarn tarama alan [m ] V: Rzgr hz [m] P: Rzgr enerjisinin sahip olduu gc verir [W] Rzgrdan elde edilebilecek maksimum g, toplam rzgr gcnn 0.59'u veya 16/27 si olarak verilir ve bu katsay Betz' Kanunu olarak ifade edilir.

24

38.Tahmini Rzgr Hz
Tasarmda kullanlacak ortalama rzgr hzn belirlemek iin, Trabzon ehrinde Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlnden alnan verilere gre 50 m referans yksekliinde rzgr hz 9.5 m/s'dir. Przllk katsays yaklak olarak 0.12 alnrsa (2.2) eitliinden 10 m'ye kurulacak olan rzgar trbinine etki edecek rzgar hz,

V=9.K 50 r
v = 7.83 m/s olarak bulunur. Rzgr hz ortalama olarak alndndan tasarmda ilem kolayl salamak iin, rzgr hz v = 8 m/s olarak alnmtr.

39.Trbin Tasarm
Rzgr trbinin tasarmnda dikkate alnacak ilk husus, kullanlan alternatrden alnmas hedeflenen g 1200W deerindedir. Kullanlacak alternatrn verimi yaklak n=%75 olarak alnmtr ve alternatre dili kutusunun kndan verilmesi gereken g, PA = P = i200 = 600^ A rj

0.75

olarak hesaplanmtr. Dili kutusunun mekanik verimi yaklak n=%98 olarak alnrsa, trbinden dili kutusuna giren g, PD = P =1600 = 1778^ D rj

0.98

olarak bulunur. Bilindii zere normal artlarda bir rzgr trbinin verimi nemli lde kanat tasarmna baldr. Kanat tasarm ve imalat mekanik olarak aslnda sistemin kalbini tekil eder. Betz limiti bir rzgr trbininden elde edilecek g verimin maksimum %59 olabilecei yolundadr. En iyi tasarlanm kanatlarda g verimi %45'ler seviyesinde olup bu seviye byk gl trbinlerde yakalanabilmektedir. Yaplacak trbin iin kanat g verimi (Cp(X)) olarak %30luk bir baar kriteri ngrlmektedir. Buna gre rzgrn trbine giri gc,

P = -D-PD 1778= 5927^ = 111^1 25

K C p 0.30 olmaldr. Burada (2.3) eitliine trbine gelen g ve ortalama rzgar hzn yerine koyarsak trbinin tarama alan, , 2 PK 2 5927 n n 2 K A= = = 18.9m2 p - v3 1.225 83 olarak bulunur. Buradan trbin ap, , 4A 4-18.9 c V n
\ n

olarak belirlenmitir. 2.3 Trbin Devir Saysnn Belirlenmesi kanatl rzgr trbinleri iin kanat u hz oran iin aadaki ifade verilmektedir. 1 = ^ (2.4) v Burada R [m] kanat uzunluu, v [m/s] rzgr hz,
co

[rad/s] trbinin asal hzn gstermektedir.

Bu ifadenin dzenlenmesi ile rzgr trbininin ortalama devir says iin,

n=

(2.5)
n-R

ifadesi elde edilir. Burada sistemin tam verimde almas asnda nceki hesaplarda kullanlan ortalama rzgr hznn yars dikkate alnmaktadr. Ayrca 3 kanatl trbin tasarm iin u hz (1) oran 6-7 arasnda seilmektedir. U hz oran 7 seilirse ve rzgar hz 4 m/s olarak dikkate alnrsa trbinin ortalama devir says, 3074 n=
n-

= 107d / dk 2.5

26

olarak hesaplanr. Trbinin ortalama devir says olarak ilemlerde n= 100 d/dk dikkate alnmtr. 2.4 Dili Kutusu Tasarm Dili kutusu trbinden ald gc alternatre iletirken devrin alternatrn ihtiyac dorultusunda ykselmesi gerekmektedir. Bundan dolay ortalama trbin hz alnarak sabit evrim oranna sahip dili kutusu tasarm yaplacaktr. Dili kutusunda kullanlacak dililerin malzemesi St50 olarak seilmitir ve a

= 110N/mm2 ve Pm = 340N/mm2
T Y

eem em

olarak alnmtr. 2.4.1 evrim Oranlarnn Hesaplanmas Rzgr trbininden elektrik enerjisi elde edebilmek iin kullanlacak alternatrn anlk 1200W gc retebilmesi iin yaplan deney sonucunda 2500d/dk olduu saptanmtr. Trbinin en iyi verimde ortalama hz 100 d/dk olduu ifade edilmiti. Dili kutusunun tasarm yaplrken ilem karmakln ortadan kaldrmak iin, dili kutusunun giri milini alternatrden gelen mil, k milini ise trbinden gelen mil olarak dnlmektedir. Ayrca dili kutusunun iletecei g 1778W olarak hesaplanmt. Tasarlanacak dili kutusunun toplam evrim oran,
= nI!r1_ =

2500 = 25 nuh
top

100 olarak bulunmutur. Bulunan toplam evrim oranna gre dili kutusunun 2 kademeli olmas yeterli olacaktr. Buna gre I. kademenin evrim oran, = 1.25 -J = 1.25^ = 6.25 II. kademenin evrim oran,

i1 6.25 olarak

bulunmutur.

27

2.4.2. I. Kademenin Hesaplanmas I. kademe iin b/do oran, her iki taraftan rijit yataklanm pinyon milli arklar gz nne alnarak 0.8 olarak seilmitir ve darbe faktr f B dzgn ykl i makinesi gurubunda dnlerek gnlk ortalama 8 alma saati gz nne alnmtr ve darbe faktr 1 olarak seilmitir. Buna gre,
Ma

B-

d1

=>

d1

olarak ifade edilebilir. 1. mil iin dndrme momenti hesaplanrsa, P 1 778 Md1 = 9550 = 9550= 6.79Nm d1 n1 2500 olarak bulunur. 1. milde mille e retilecek pinyon dili kullanlrsa, pinyon dilinin di says z1=18 alnmtr. 1. milden 2. mile hareket pinyon dili ile dz dili ark ile yaplmak istenmektedir. Dili arkn di says ise, z2 = i1 - z1 ^> z2 = 6.25-18 = 113 olarak bulunur. 1. pinyon-dili ark grubunda profil kaydrma yaplmayacaktr (x13x2=0).

0.7 - 6.79-103 - 210-103 6.25 +1 1 183 - 0.8 - 3402

28

' 6.25 '

2.4.2.1 I. Kademe iin Modl Hesaplanmas Gerekli, yuvarlanma noktas faktr ve di form faktr deerleri ekil 12 ve ekil 13'den baklarak yc =1.76 ve qu=2.28 olarak alnmtr. Di dibi mukavemetine gre modl hesabn yaparsak,

m>
3 2

2 *

t1 * q k1

d oj

rb)

2 6.79-103 2.28 182 0.8-110

-a

m > 1.03 mm Yzey basncna gre modl hesab yaparsak, z

3 1 3

m>

0.7 -M 1 - E
t

i +1
i

P
V d 0j

m > 1.88 mm olarak bulunmutur. I. kademe iin modl 2 olarak seilir.

29

2.4.2.2 I. Kademenin Boyutlandrlmas Taksimat daireleri aplar, d01 = m z1 = 2 -18 = 36mm d02 = m z2 = 2 -113 = 226mm Di genilikleri,

Pinyon iin => b1 = d01

1b) = 36 0.8 = 28.8mm

olarak bulunur. Fakat pinyon dilinin genilii dili arktan fazla olmas gerekmektedir. nk sl genlemelerden dolay dili arkn pinyon dili zerinden kmas istenmemektedir. Bu nedenden dolay pinyon dilinin genilii b=32 mm, dili arkn genilii b2= 28.8 mm olarak alnmtr. Eksenler aras mesafe, m/ \ 2 / \ a0 = {z1 + z2 ) = 2 -(18 +113) = 131mm a = 131mm olarak alnmtr. (x3x2=0) Pinyon dilinin ana boyutlar: Taban dairesi ap: dtaX = d01 - 2 -(m + c)+ 2 m x1 x1 = 0, m = 2, c = 0.2 m dtaX = 36 - 2 \2 + 0.4)
dta1 =
31.1mm

Ba dairesi ap:

db1 = d01 + 2 m (1 + x1) db1 = 36 + 2 2 db1 = 40mm

30

Temel dairesi ap: dn = d01 cos a0 dt1 = 36 cos20 dn = 33.8mm alma dairesi ap: dw1 = d01 Sa cos aw
w

dw1 = 36mm Dili arkn ana boyutlar: Taban dairesi ap: dta2 = d02 -2(m + c)+2 m x2
X2 =
0

dta2 = 226 - 2- ( 2 + 0.4) da 2 = 221.2mm Ba dairesi ap: db2 = d02 + 2 m -(1 + x2) db2 = 226 + 2 2 db2 = 230mm Temel dairesi ap: dt2 = d02 cosa0 dt2 = 226 cos20 dt 2 = 212.4mm alma dairesi ap: dw2 = d02 Sa cos a w dw2 = 226mm
w2

31

2.4.2.3 I. kademe iin kavrama oran: J d\x - dl + J d l2 - d 2 t 2 - 2 a sin a w s= ^ 2 - i - m cos a0 yj402 -33.82 W2302 -212.42 -2-131-sin20 s=

2 - i - 2 cos20 s = 172 > 1.1 olduundan emniyetlidir.

32

2.4.3 II. Kademenin Hesaplanmas II. kademe iin b/d0 oran, her iki taraftan rijit yataklanm pinyon milli arklar gz nne alnarak 0.8 olarak seilmitir ve darbe faktr f B dzgn ykl i makinesi gurubunda dnlerek gnlk ortalama 8 alma saati gz nne alnmtr ve darbe faktr 1 olarak seilmitir. Buna gre,

Mt 2 = B
f

d2

=> M t 2 =

d2

olarak ifade edilebilir. 2. mil iin dndrme momenti hesaplanrsa, n1 2500 n2 = = 2 il 6.25

= 400d / dk

P 1 778 M d 2 = 9550 = 9550d2 n2 400

= 42.45Nm

olarak bulunur. 2. milde mille e retilecek pinyon dili kullanlrsa, pinyon dilinin di says z3=20 alnmtr. 2. milden 3. mile hareket pinyon dili ile dz dili ark ile yaplmak istenmektedir. Dili arkn di says ise, z4 = i2 z3 => z2 = 4 20 = 80 olarak bulunur. 1. pinyon-dili ark grubunda profil kaydrma yaplmayacaktr (x,x2=0). 2.4.3.1 II. Kademe in Modl Hesaplanmas Gerekli, yuvarlanma noktas faktr ve di form faktr deerleri ekil 2.1 ve ekil 2.2'den baklarak yc=1.76 ve qk2=2.37 olarak alnmtr. Di dibi mukavemetine gre modl hesabn yaparsak,

m>

m > 1.79 mm Yzey basncna gre modl hesab yaparsak,

l?i-1.762 33

0.7 M t 2 E i2 +1 2 m> y =3 3 -3 m > 3.2mm olarak bulunmutur. I. kademe iin modl 4 olarak seilir. 2.4.3.2 II. Kademenin Boyutlandrlmas Taksimat daireleri aplar, d03 = m z3 = 4 20 = 80mm

/ i em V d0 .

0.7 42.45O3 210O3 183 0.8 3402 4

t/04 = m z4 = 4 80 = 320mm Di genilikleri, (b^ Pinyon iin => b3 = ^03

= 80 0.8 = 64mm

^0 J

olarak bulunur. Fakat pinyon dilinin genilii dili arktan fazla olmas gerekmektedir. nk sl genlemelerden dolay dili arkn pinyon dili zerinden kmas istenmemektedir. Bu nedenden dolay pinyon dilinin genilii b3=70 mm, dili arkn genilii b4= 64 mm olarak alnmtr. Eksenler aras mesafe, a0 = m (z3 + z4 ) = - ^(80 + 320) = 200mm a = 200mm

34

olarak alnmtr. (x3,x4=0) Pinyon dilinin ana boyutlar: Taban dairesi ap: ^ia3 = t/03 - 2 (m + c)+ 2 m x3 x3 = 0, m = 4, c = 0.2 m d 3 = 80 - 2-(4 + 0.8)
ta

35

dta3

= 70.4mm

Ba dairesi ap:

db3 = d03 + 2 m (l + x3) db = 80 + 2 4

3

db = 88mm Temel dairesi ap: di3 = d03 cosa0 dt 3 = 80 cos20 dt 3 = 75mm alma dairesi ap: dw3 = d03 C0Sa<> cosaw d , = 80mm
w3

Dili arkn ana boyutlar: Taban dairesi ap: dta4 = d04 - 2 (m + c)+2 m x4
X4 =

dta4 = 320 - 2 -(4 + 0.8) da = 310.4mm Ba dairesi

4

ap:

db4 = d04 + 2 m ^(1 + x4) db4 = 320 + 2 4 db4 = 328mm

Temel dairesi ap:

dt4 = d04 cosa0

36

dt4 =320cos20

37

dt4 = 300.7mm alma dairesi ap: dw4 = d04 cosa0 cos a w dw4 = 320mm Tablo 2.2 II. kademe dili boyutlar Pinyon Dili 4 70 0 80 70.4 20 75 St50 88 80 Dili ark 4 64 0 320 310.4 80 300.7 St50 328 320

Modl (m) [mm] Di genilii (b) [mm] Profil kaydrma (x) [mm] Taksimat dairesi ap (d0) [mm] Taban dairesi ap (dta) [mm] Di says Temel dairesi ap (dt) [mm] Malzeme Ba dairesi ap (db) [mm] alma dairesi ap (dw) [mm]

2.4.3.3 II. kademe iin kavrama oran:

d d V b 3 W f4
d 2

2 "a

s n a

s=-

2 n ^ m cosa0

^882 -752 W3282 -300.72 -2 200 sin20

s =

2 s = 1.7 > 1.1

4 cos 20

38

olduundan emniyetlidir. 2.4.4 Dililerin Mukavemet Kontrol 2.4.4.1 I. Kademe Mukavemet Kontrol I. kademedeki dililerin izgisel hz,

22 olarak bulunmutur. Dililerin emniyetli almas iin eilme kontrol ve yzey basnc ezilmesine gre kontrol yaplmas gerekmektedir. Eilme Kontrol: Pinyon dili iin^ > a e l = qkl < a e e m => F 377
i
K

2.28
~

eem

b1 m Dili ark iin =^>"e2 = qkl < a e e m => F 377 b2 m K eem Yzey ezilmesine gre Kontrol: Pinyon dili iin; 0.35 E F
b

32 2

2.28 28.8 2

i +1 d

y<P

01 i1

= , 0.35 210^103 V

1.76 = 2947V/mm2 < 3407V/mm2

32 36 6.25

Dili ark iin; 0.35 E

7

F
b2

u
7
i

i +1
1

y<P
c e m

" d02 1

39

P = , 0.35 210^103
max V

1.76 = 124N/mm2 < 340N/mm2

38.8 226 6.25

40

2.4.4.2 II. Kademe Mukavemet Kontrol II. kademedeki dililerin izgisel hz,
42.4510

M 42 45 0 03 Fu =MJ2, = = 1061 u d03 80 T2

olarak bulunmutur. Dililerin emniyetli almas iin eilme kontrol ve yzey basnc ezilmesine gre kontrol yaplmas gerekmektedir.

Eilme Kontrol:

Pinyon dili iin^>"e3

=- - q <^ => 2.37 = 8.98N/mm < 110/mm b m 70 4

F k2
eem

1061

Dili ark iin=>ce4 = qk2 < a e e m =>1061 2.37 = 9.82N/mm2 < 110/mm2 b4 m 64 4 Yzey ezilmesine gre Kontrol: Pinyon dili iin; F
max

P=

i +1 0.35 E i- yc < Pem

b3 ^ d03 i2

P = , 0.35 210103-1-6-- 4--1 ^1.76 = 232N/mm2 < 340N/mm2 V 7080 4 Dili ark iin; F i +1 0.35 E-Fu <P b4 ' d04 2
i

P = 0.35 210-103
max

1061

4--1 ^1.76 = 121.42N/mm2 < 340N/mm2 64 320 4

41

2.4.5 Mil aplarnn Belirlenmesi Mil malzemesi daha nce St50 olarak seilmiti. St50 malzemesinin mukavemet deerleri
A

AK

420N/mm2,(TD = 26N/mm2 olarak alnmtr.

Mil aplarnn belirlenmesi iin ilk olarak dili ve yataklarn konumlar tahmini olarak belirlenmelidir. n tasarm olarak belirlenen konumlar dili boyutlar ve tahmini yatak boyutlar dikkate alnarak ekil 2.3'de grlmektedir.

60

100

60

60

40

120

40

ekil 2.3. Dili konumlar n tasarm 2.4.5.1. 1. Milin Boyutlandrmas x-z dzleminde;

X z

R1

120

40

Ax

Bx

FU1 = 377N FR1 = FU1 tan20 = 377 tan20 = 137N M A = 0; ^ B x-160 -120 = 0

42

Bx = 102.75N

F, = 0; 34.25N

y-z dzleminde;

Ay
120 40

By

U1

0; => By-160 - Fm -120 = 0 B

=
E
F

282.75N

y=

;A

94.25N

Moment diyagramlar,

[N/mm 2]

43

Me =^My2 + Mx2 = V41102 +113102 = 12033Nmm MB = Mtl = 6790Nmm Maksimum ekil deitirme hipotezine gre mil aplar hesaplanrsa, j J + er < <j
vu v v eem

16

jv

=V

+je+3 -?b

J=0 ~
J

~b =

v=J e

Me Me

~TT we

7- d
32

JvU =

~73~ 7-d 32 16

+ V3

b T

<Jeem

7-d

44

12033 7-d

+ V3

/r 6790 2
7-d

< 110N / mm

32 16 d > 11.83mm olarak bulunmutur. Mil ap mmkn olduu kadar byk seilerek srekli mukavemet blgesinde kalmas salanmak istenmektedir. Ayrca mille birlikte retilecek pinyon dilinin boyutlar da gz nne alnarak mil ap d=20 mm seilmitir. 2.4.5.2 2. Milin Boyutlandrlmas 2. milin boyutlandrlmasnda 1. milden farkl olarak mil zerinde bulunan dili arkn arl gz nne alnmaldr. Dili arkn arl,
GD1 = VD1

-P

- g

33

ifadesiyle hesaplanabilir. Burada G [N] dilinin arl, V [m ] dilinin hacmi, p [kg/m ] St50 malzemesinin younluu, g [m/s ] yerekimi ivmesini ifade etmektedir. Buradan GD1 =
b2 77 4

- b2 - p D - g =

' 7 - 0.028 - 7850 - 9.81 = 92N

olarak hesaplanmtr. x-z dzleminde;

x z

F
60

R3

G
40

D1

60

Ax

R2

FU 2=377N FR2 = FU2 - tan20 = 377 - tan20 = 137N

45

FU 3 = 1061N

Ay

By
46

FR3 = FU3 tan20 = 1061 tan20 = 386N

2M

= 0; => B -160 + FR2 120 - GD1 120 - FR3 60 = 0 B

X

=1 1 1 N

2 F = 0;
A =230N y-z
X

dzleminde;

0; ^ FU2-120 - FU3 60 - By-160 = 0 By = 681N

22
Y

= 0;

A =757N Moment diyagramlar;

My

[N/mm 2]

+ \par

Mxi

- d3 32

7 t - d 3 16
47

M M Me = ^ M y W"

+ Mx

2 =

V 13800

2 +

454202 = 47470Nmm

t - d3 MB = Mt2 = 45420Nmm 32

Maksimum ekil deitirme hipotezine gre mil aplar hesaplanrsa,

vu v v eem

* =0

e = 0

M.

M
T

- d 16

3 eem

48

47470

rr 42450 2

+ V3 - < 110N / mm
n-d n-d
32 16 d > 19.8mm

olarak bulunmutur. Mil ap mmkn olduu kadar byk seilerek srekli mukavemet blgesinde kalmas salanmak istenmektedir. Ayrca mille birlikte retilecek pinyon dilinin boyutlar da gz nne alnarak mil ap d=40 mm seilmitir. 2.4.5.3 3. Milin Boyutlandrlmas 3. mil zerindeki dili arl,

GD2 = db4n - b2 - p D - g = x-z dzleminde;

324 '

- 0.064 - 7850 - 9.81 = 416N

GD2

60

100

FR4

FU 4 = 1061N F 4 = 386N
R

^ M A = 0. ^ Bx-160 + FR4- 6 0 - GD2- 6 0 Bx = 11.25N

x=0

Ax = 18.75N

49

y-z dzleminde;

Ay

Uz
' 60
FU4

100 '

By

M A = 0; ^ By -160 - FU3 60 = 0 B =398N

y = 0;

Ay = 663N Moment diyagramlar;

My [N/mm 2] 1125

[N/mm 2]

60 60

39780

Me =^MyT^MJ

V 1125

2 +

397802 = 39796Nmm

50

MB = M33 = 169600Nmm Maksimum ekil deitirme hipotezine gre mil aplar hesaplanrsa,

vu

v eem

=0

Ce = 0

wb

d 16

ff

=0 ~

Tb =

~
a

v =Ce =

Me Me
=

We

71

~TT d

32

CvU

^ + J3 7t ^ d 32 16

4 < eem 7t ^ d
c

39796 mm2 7T ^ d

+ V 3 r-169600 <
7T ^

110 N 2 /

32 16 d > 25.9mm olarak bulunmutur. Mil ap mmkn olduu kadar byk seilerek srekli mukavemet blgesinde kalmas salanmak istenmektedir. Mil ap d=50 mm seilmitir.

51

2.4.6 Rulmanl Yatak Seimi Tasarlanan rzgar trbini sisteminin rzgar enerjisinin sreksizlii gz nnde bulundurularak gnde ortalama 8 saat alt varsaylmaktadr. Ayrca kurulan sistemin en az 5 yl almas istenmektedir. Buna gre sistemin optimum mr,

52

Lh = 8

365 5 = 1500 Saat

olarak alnmtr. 2.4.6.1 1. Milin Rulman Seimi 1. milin hz n=2500 d/dk'dr. Yataklarn optimum mr sresi boyunca devir toplam devir says,
L
L

= L n 60 = 15000 2500 60 = . = = =2250 milyon devir

H

A yata iin rulman seimi; PA =

V Al + Ay = V 34.25 + 94.25 = 100N

2 2
a

L = { j j

=>

c = Ela

c = 22501/3 ^100 = 1310 d = 17mm J NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6203 nolu rulman seilmitir.

B yata iin rulman seimi; PB = 4 Bl + Bl = V 102.752 + 282.752 = 301N = (;p-) ^c = }/a-P

c = 22501/3 301 = 3944 d = 17mm J NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6203 nolu rulman seilmitir.

53

2.4.6.2 2. Milin Rulman Seimi 2. milin hz n2=400 d/dk'dr. Yataklarn optimum mr sresi boyunca devir toplam devir says, T L n60 1500040060 h ^0 = A yata iin rulman seimi; PA =

- 360 milyon devir

LP

VA + y = J 230 + 757 - 791N J =>

A 2 2

c=L

x,a

-P
=

c = 3601/3 4791 = 5627 d 35mm J

NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6907 nolu rulman seilmitir. B yata iin rulman seimi; PB =

l+K=V

m2

+ 6812 = 690N

c=UP

c = 3601/3 690 = 4908 d = 35mm J NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6907 nolu rulman seilmitir. 2.4.6.3 3. Milin Rulman Seimi 3. milin hz n3=100 d/dk'dr. Yataklarn optimum mr sresi boyunca devir toplam devir says, T L n60 15000-10060 =

=90 milyon devir

54

A yata iin rulman seimi; PA =4[+Iy = V 18.752 + 6632 = 663.3N

L=^PJ c = 901/3 2973

=>
663.3

c = Llla-P

1 d = 45mm J

NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6809 nolu rulman seilmitir. B yata iin rulman seimi; PB =

l + K = J 11 252 + 3982 = 398.2N

c=P

c = 901/3

1785 d = 45mm J

398.2

NKS rulman kataloundan hesaplanan deerlere gre 6809 nolu rulman seilmitir. 2.4.7 Kamalarn Boyutlandrlmas Kama malzemesi seiminde mil ve dili anmasn nlemek iin daha yumuak St37 malzemesi seilmitir. St37 iin akma mukavemeti mukavemeti
T
a

Ak

= 230N/mm2, kayma

150

N/mm2 olarak alnmtr. Kamalar boyutlandrlrken emniyet katsays s=2

olarak seilmitir. Buna gre emniyet gerilmeleri, Pm= ^=

e

= 115N/mm2 s 2

*em

= 75N/mm2 s

Kamalar boyutlar mil aplarna gre TS 147 standartndan seilmitir. Seilen kama boyutlar,

55

1. dili ark ap 40mm iin, b=12mm Fu h=8mm t=5mm t2=3.3mm

377 2 r= < rmm => < 75N / mm em bl 12 l l > 0.42mm l = 25mm olarak seilmitir. Ezilmeye

gre kontrol edilirse, F 377 P = -F- = = 4.57N/mm2 < 115N/mm2 l t2 25 3.3 olduundan emniyetlidir.

40.dili ark iin seilen kama, Kama B

12x8x25-St37 TS147/9

41.dili ark ap 50mm iin,

b=14mm Fu r= < rem b l em h=9mm t1=5.5mm t2=3.8mm

1061 2 < 75N / mm 14 l

l > 1mm l = 56mm olarak seilmitir. Ezilmeye gre kontrol edilirse, P = _FL_ = 1061 = 4.98N/mm2 < 115N/mm2 l t2 olduundan emniyetlidir. 2. dili ark iin seilen kama, Kama B 14x9x56-St37 TS147/9 56 3.8

56

3. RZGAR TRBNLER Rzgrn kinetik enerjisini mekanik enerjiye dntren makinalar rzgar trbini olarak adlandrlr. lk rzgar trbinleri M.S. 10.yy' da ran' da gelitirilmitir. Bu trbinler dey eksenlidir ve tahl tme ve su pompalama amalaryla kullanlmtr. 19. yy' n 2. yarsnda ABD' de ok kanatl rzgar arklar kullanlmaktadr. Rzgar enerjisinden elektrik retme almalar 19. yy' n sonlarnda balamtr. Bu amala 2 veya 3 aerodinamik kanatlar olan yatay eksenli rzgar trbinleri gelitirilmitir. Rzgar trbinleri genel olarak trbin rotorunun konumuna gre yatay eksenli ve dey eksenli olarak snflandrlr. 3.1. Yatay Eksenli Rzgr Trbinleri Yatay eksenli rzgr trbinleri rzgra paralel yatay bir eksen etrafnda dnen rotorlara sahiptir. Bu trbinler kanat saysna gre 2, 3 veya ok kanatl trbinlerdir. Trbin rotorunun ynne gre rzgra kar veya rzgr ynnde trbinler olarak snflandrlr. Yatay eksenli rzgr trbinleri kanat balant mafsalna gre ise rijit veya destek mafsall trbinler olarak snflandrlr. Bu trbinler rzgrdan daha fazla yararlanabilmek iin bir kulenin tepesine yerletirilir. Kuleler kafes yapsnda veya boru eklinde olabilir. Bir kulenin tepesine yerletirildikleri iin bakmlar zordur ve yerekimi nedeniyle tekrarl gerilmelere maruz kalrlar. Trbin kanatlarnn rzgra ynlendirilmesi gerekir.

57

3.2. Dey Eksenli Rzgr Trbinleri Dey eksenli rzgr trbinlerinin en yaygn trleri savanius ve darrieus arklardr. Savanius ark eksenleri birbirlerine gre kaydrlm 2 yarn silindirin birletirilmesi ile olumutur. Dey eksenli rzgar trbinlerinin rotorlar dey bir eksen etrafnda dner ve bu trbinlerin rzgar her ynden alabilir. Bu nedenle bir ayar dzeneine gerek yoktur. Kumanda mekanizmalar ve jeneratr yerde olduklar iin bakmlar kolaydr ve tekrarl gerilmeler altnda almazlar. Buna karn dnerken kanatlarda deiken gerilmeler oluur. Bu nedenle tasarmlarda yorulma dayanmlarnn gz nne alnmas gerekir. Ykseklere yerletirildiklerinde ykseklerdeki kuvvetli rzgarlardan yararlanamazlar. Yere yerletirildikleri iin daha fazla trblansl yeryz snr tabaka blgelerinde alrlar. 3.3. Rzgr Hz Ve Trbinde retilen G Arasndaki liki Rzgr trbin kanatlarna arpan ve rotorun dnmesini salayan bir hava ktlesi olduunu bilmekteyiz. Bu durumda trbin hareketi esen rzgrn hz ile ilikili olarak deimektedir. Bu durumda "v" hz ile hareket eden "m" ktlesine sahip havann bir kinetik enerji aadaki ekilde olacaktr.

58

= (l ) - ~ v 2
Bu ekilde hareket

Goule) w.

halinde olan hava akndaki g, birim zamanda akan kinetik

Kinem atikEnerji

enerji ak olacandan. Enerji = G x Zaman eitliinden birim zamanda ki enerji ak;

iv =Pt=P1
VY KinematikEnerji
i 1 L

Bu durumda birim zamanda akan hava ktlesi iin W= P olacaktr. Burada A gibi bir alan boyunca v hz ile hareket eden hava ktlesinin oluturaca g;

59

e k i l

1 7 .

B i r i m

H a v a

K t l e s i

60

P
a

a l a n

b o y u n c a

a k a n

61

o l a r a k

a l r s a k

b u

d u r u m d a ;

62

\2/

\ z am an / \ 2/

Olacaktr. Hava ktlesini hesaplamak iin hava younluunu ve hacmini arpmamz gerekecektir.

63

m = p.V Hava ktlesi m ' in A alan boyunca v hz ile birim zamanda hareket edecek olursa birim hava ktlesi m; m = p.A.v m eitliini g ifadesinde yerine yazacak olursak;

Elde etmi oluruz. Burada denklemi genel anlamda A alan boyunca oluan rzgar gc asndan yazarsak;

Burada; Pw : Rzgr akndaki mekaniksel g (watt) p : Hava younluu {)

Not:

1 atmosferlik hava basncnda ( deniz seviyesinde ) ve 15a C scaklkta p = 1,225-^

A = Rotor kanatlarnn sprd alan ( rzgarn getii blgenin kesit alan )( m 2 ' ) p.A.V birim zamanda akan havann ktlesi (kg/s)

G eitliinden de anlalaca gibi g ifadesinin rzgar hzna bal olarak deiimi hzn kp ile orantl olarak deitii grlmektedir.

64

ekil 18. G - Rzgar Hz likisi Burada verilen g birim mA2 bana karlk gelen g olup, bu byklk bir blgenin zel gc olarak veya g younluu olarak adlandrlr. Dolaysyla bir blgenin zel gc Pw = (j) . p .
V3

olup birimi ( watt /m )' dir.

2

Not : ki blgenin rzgar potansiyeli, zel rzgar gleri cinsinden karlatrlr ve dnen kanatlarn sprd alan asndan w/m olarak verilir. Bu g rzgar hznn kp ile orantl
2

olarak deitiinden, rnein rzgar hznn iki katna kmas gcn 8 kat artmas 10mph hznda 8 saatte elde edilebilir. Hz 5 mph' ye derse ayn enerjiyi yakalayabilmek iin trbini 64 saat altrmak gerekir.( yaklak 2,5 gn ). Tabi dk hzlarda rzgar trbinleri hareket ettirmez. Pw P-A. g ifadesi ayn zamanda trbin rotorunun sprd alan ile

V3

doru orantldr. Yatay eksenli trbin iin rotor sprme alan;

D: Rotor ap

Grld zere A alan yatay eksenli kanat apnn karesi ile orantldr. Dolaysyla rzgr gc " D 2 " ile orantldr. Yani kanat ap iki katna karld takdirde rzgr gc 4 katna kar. Bu basit inceleme daha byk rzgr trbinleri ile alma konusunda ekonomik lt hakknda bize genel karlatrma imkn verir. Bu rzgr trbininin maliyeti yaklak kanat ap ile orantl olarak artar. Hlbuki g kanat apnn karesi ile orantldr. Sonu olarak daha byk rzgar trbinleri daha ekonomiktir. Dey eksenli rzgar trbininin (rotorun) sprd alan tam dairesel olmamasndan dolay daha karmak bir yap arz eder. Bu alan yaklak olarak;

ekil 19. Dey Eksenli Rzgar Trbin Kantlarnn Tarad Alan Burada: D: Rotor kanatlarnn maksimum genilii H: Rotor kanatlarnn dikey maksimum ykseklii gstermektedir. Rzgar trbinlerindeki en nemli noktalardan biri farkl rzgar hzlarndaki yakalanacak enerji miktardr. Rzgar ve g arasndaki dzensiz ilikiden dolay, rzgar ortalama g bantsn elde edebilecek toplam enerji tahmininde kullanmalyz. rnek 1: 0 C' de ve 1 atmosfer basn altnda 8 m/s rzgar hzndan 200 saatlik bir alma sresinde 1 m 2 ' lik alanda retilebilecek enerji miktarn hesaplaynz.

66

66

( p = 1,293 kg/m3)

/>w = 331,008 x 200 saat = 66201,6 Wh' lk enerji retilir. rnek 2: 0 C de ve 1 atmosfer basn altnda 4 m/s rzgar hzndan 100 saat boyunca ve 12 m/s rzgar hznda 100 saatlik alma sresinde 1 m2' lik alanda retilebilecek enerji miktarn hesaplaynz.(p = 1,293 kg/m3)

41,376 x 100 saat = 4137,6 Wh' lik enerji retilir.

P w 2 = 1117,152 x 100 saat = 11171,2 Wh'lik enerji retilir.

P w T = 4137,6+ 111715,2 = 115852,8 Wh'lik enerji elde edilmi olur. Grld zere bir iletme periyodu boyunca ortalama rzgar hz kullanm olduka byk hatalar oluturabilmektedir. Her iki rnekte de ortalama hz ayn olmasna ramen 2. rnekteki sonu 1. rnee oranla daha fazladr.

4. ENERJ VE EVRE LKS Yenilenebilir enerji kaynaklarna yneliin evresel nedenlerinin daha iyi aklanabilmesi iin ncelikle enerji ile evre arasndaki ilikinin ortaya konulmas gerekmektedir. Enerji-evre ilikisinin doru bir biimde anlalabilmesi iin ncelikle evrenin tanmnn yaplmas gerekmektedir. evre, "insan faaliyetleri ve canl varlklar zerinde hemen ya da sre iinde dolayl ya da dolaysz bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir zamandaki toplamdr." Bu toplam etkileyen en nemli elerden biri enerjidir. lkelerin sanayilemesinde, sosyal ve ekonomik kalknmasnda, nemli ve vazgeilmez bir gedir. Enerjiye ynelik etkinlikler birok evre sorununu da beraberinde getirmektedir. retiminden tketimine kadar her safhas ayr ayr evre sorunlarna neden olabilen enerjinin ekonomik, evreci, gvenli kaynaklardan salanmas, artan enerji talebini en gvenli ve doru biimde karlayacak bir anlay erevesinde, enerji-evre ilikisinde iyi bir denge kurularak oluturulmas iin yaamsal bir gerekliliktir. Yaadmz dnyann hzla yok olduu ve bu yok oluu durdurmak, en azndan azaltmak iin bir an nce bir eyler yaplmas gerektii kabul edilen bir gerektir. Enerji ile evre arasndaki ilikiye bakldnda iki konunun bir btn olduu ve birlikte deerlendirilmeleri gerektii grlmektedir. Yenilenemeyen, fosil kaynaklarn kullanmndan doan evresel sorunlarn zm, yenilenebilen, evre dostu enerji kaynaklarnn tercih edilmesinden gemektedir. 4.1. Enerjinin evre ve insan Salna Etkileri Doal evreyi tm insan faaliyetleri etkilemektedir. Bu faaliyetlerin en etkilileri enerji alannda gerekleenlerdir. nsan etkinliklerinin dorudan etkiledii bir olgu haline gelmi; iklim deiiklii, bata enerji retimi olmak zere eitli insan etkinlikleri ile tanmlanr hale gelmitir. Fosil yaktlarn kullanm ile ortaya kan olumsuz sonular gerek bitki ve hayvan yaamn gerekse insanlarn salklarn tehdit etmektedir. Canllar dnyasna kar giderek byyen bu tehdidi daha iyi anlayabilmek iin enerji kullanmnn evre ve insan salna etkileri ayr balklar altnda incelenecektir.

68

4.1.1. Enerjinin evre Salna Etkileri Otomobillerimizin ve fabrikalarmzn kardklar CO2'nin havakrede birikerek

dnyamza ne byk zararlar verdii bilinmektedir. Karbon ieren yaktlarn kullanm sonucu, havakredeki CO2 oranlar artmaktadr. Bu artn evresel zararlara yol atnn bilinmesine karn, yakt ve enerji sistemlerimiz doludizgin kullanlmaya devam etmektedir. Son yllarda bu zararlarn giderilmesi iin enerjinin yenilenebilir kaynaklardan verimli biimde kullanm gibi nlemler alnmaktadr.

42.Sera Etkisi ve Kresel Isnma

ncelikle CO2 (Karbondioksit), CO (Karbon monoksit), SO2 (Kkrt dioksit), NOx (Azot oksitler), tozlar ve CH (Hidrokarbonlar) gibi gazlar sera etkisi yaparak yer krenin snmasna, evre ve zellikle atmosfer kirliliine neden olmaktadrlar. Tozlar ve hidrokarbon gazlar kirliliin en nemli geleridir. Asit yamurlarnn olumasnda SO2 ve zehirleyici olan NOx' ler etkili olmaktadr. Kresel snmaya neden olan sera gazlarnn en nemlisi CO 2 gazdr ve toplam sera gaz miktar iindeki pay % 80 civarndadr. Ksaca, fosil yaktlarn youn bir biimde yaklmasyla bata karbondioksit olmak zere, atmosferde sera gazlarnn giderek artmas ve buna bal olarak enerjinin dnyamzn yzeyinden ve atmosferden kann engellenmesi sonucu dnyamzn snmas, sera etkisi olarak tanmlanmaktadr.

43.klim Deiiklii
Kmr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlarn yanmas srasnda ortaya kan CO2 ve metan gibi sera gazlarnn ieriklerinde s tutma zelliine sahip olmalar nedeniyle sera etkisi ortaya kmaktadr. Gne, doal dengenin devam iin, gn ierisinde atmosferin iine s ve n vermekte ve bu snn ise belli ldeki miktar tekrar uzaya dnmesi gerekirken, sera etkisi bu dn engellemekte ve dnyann gerekenden daha fazla snmasna yani kresel snmaya yol amaktadr. Bu da iklimin deimesine ve bozulmasna neden olmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm btn bu iklim deiikliine neden olan etmenlerin ortadan kalkmasna olanak salamaktadr.

69

4.1.1.3. Dier evresel Etkiler Karbon ieren yaktlar yakmakla yalnz hava kreye ve salmza zarar vermekle kalmaz, ayn zamanda aalara da zarar veririz. Havakredeki kirleticiler, aalar ldrp byk ormanlk alanlara zarar vermektedir. Ayrca bu kirleticiler yapraklarn zerinde bulunan ve fotosentez (bitkilerin besinlerini retme yntemi) olaynn gereklemesine ya da soluk almalarna yarayan kk delikleri tkayarak (bitkilerin besinleri paralayarak enerjiye dntrme yntemi), onlarn canl kalmalarn engellemektedir. Kirli havakrenin dier bir etkisi ise asit yamurlardr. Asit yamurlar, bitki ve aa yapraklarn yakmakta, topraktaki minerallerin erimesine yol amaktadr. Bitkiler ise eriyen bu minerallerden kendilerine zararl olanlarn szp eleme yapamazlar. in en kt yan ise topran kendisinin ok asit barndrp deiik rn ve byk miktarlarda retim yapmaya elverisiz hale gelmesidir. 4.2. Enerjinin nsan Salna Etkileri Bugn fosil yaktlarn insan sal asndan yaratt olumsuzluklar her geen gn katlanarak artmaktadr. klim deiikliinin, insan sal zerinde ounlukla lmlere de neden olabilecek dzeyde olumsuz ve geni bir etkiye sahip olabilecei bilinmektedir. Bu etkiler dorudan olabilecei gibi dolayl yollardan da ortaya kabilir. Kalp - damar ve solunum hastalklarndan kaynaklanan lmler ve scak hava dalgalarnn iddetindeki ve sresindeki artlar nedeniyle oluan hastalklar, dolayl etkilerin banda gelmektedir. Taknlar ve frtnalar gibi ar hava olaylarndaki artlar, lm, yaralanma ve psikolojik hastalklarn ortaya kma oranlarnda bir ykselme ve tatl su varlnda bir kirlenme oluturabilecektir. klim deiikliinin dolayl etkileri, malarya (stma), baz virs kkenli beyin iltihaplar gibi enfeksiyon salgnlarnn tanma potansiyelindeki artlar iermektedir. Enfeksiyon hastalklarndaki olas artlar, esas olarak tayc organizmalarn etkin olduu corafi alanlarn snrlarndaki ve mevsimlerdeki genilemeden kaynaklanmaktadr.

5. MAL?YET ANAL?Z?

Enerji maliyet hesab? yap?l?rken, sabit y?ll?k sermaye masraf? metodu kullan?lm??t?r. 70

5.1. Birim Tesis Bedeli Erisi Yatrm maliyeti hesaplanrken birim tesis bedeli erisi kullanlarak birim tesis maliyeti (C s ) hesaplanr.

ekil 20. Birim Tesis Bedeli Erisi Buradan C 3 4000 $/kW olarak belirlenir. N e = 1200 kW = 1.2 kW Son olarak yatrm maliyeti l d = C s N e formlnden hesaplanr.

71

I d = 1.2*4000 = 4800

ck = 48oo[;05:+^?25]
Ck

= 341 $

44.Yllk retilen Enerji Miktar

E

= 24*365*JV rj

E = 24*365*1200*0,25 E = 2628000 Wh

45.Birim Yatrm Maliyeti

- 341
&
k

262 SO00

g k = 0,0001298 $/Wh = 0,1298 $/kWh Burada birim kWh bana kan maliyetin yksek olmasnn nedeni bir tek rzgar trbini zerinden hesaplama yaplmasdr. Birim tesis bedeli erisine baklrsa santral gc arttka birim tesis maliyeti dmektedir.

46.Birim letme ve Bakm Maliyeti

Toplam yllk ve bakm masraf rzgr sistemlerinde balang maliyetlerinin %2 si kadardr. Yllk iletme ve bakm maliyeti;
Cm

= /d*0,02 C m =

4800*0,02 C m = 96 $

72

- 56 ^m 262 8000

g m = 0,00003653 $/Wh = 0,03653 $/kWh 5.5. Birim Elektrik Enerji Maliyeti g = 3 m +3 k = 0,03653+0,1298 g = 0,16633 $/kWh = 30kr/kWh stte belirtilen nedenlerden dolay birim elektrik enerji maliyeti de normalden fazla kmaktadr. Tesis kurulmas ya da seri retim durumunda bu maliyet yksek oranda decektir.

73

6. SONULAR Rzgr enerjisi, tesis kurulum maliyetleri yksek olmas ve sreklilik sorunu olmasna karn fosil kkenli kaynaklara nazaran yksek bir paydayla alternatif olabilecek enerji kaynadr. Rzgr enerjisi maliyeti bakmndan ele alndnda, elde edilen g arttka birim tesis maliyeti azalmaktadr. Bu sonu rzgr trbinlerinin ok sayda bir arada bulunmas ile yani rzgr iftlii eklinde enerji retim tesisleri ile enerji retimi yaplrsa kurulum maliyeti daha ksa srede elde edilebilir. Rzgrdan elde edilen enerjinin maksimum olabilmesi iin, arkn giri hznn maksimum k hznn ise sfr olmas gerekir. Fakat bu durum fiziksel olarak imknsz olduu iin, rzgrdan elde edilen enerji snrldr. Bu snr yaplan hesaplamalar sonucunda %59.26 olarak belirlenmitir. Bu limit verime "Betz limiti" ad verilmitir. Rzgr trbinleri, dili kutusu, trbin rotoru, kule, ark ve elektrik jeneratrnden oluur. Rzgrn trbin kanatlarn evirmesi ile elde edilen mekanik enerji dili kutusu vastas ile uygun devirler dorultusunda gc elektrik jeneratrne iletilerek elektrik enerjisi elde edilmektedir. Rzgr enerjisinden elde edilen enerjinin srekli olmamas sorunu ise sisteme volan balamakla, rzgrn bir ksmnn depo edilmesi ve sonradan kullanlmas gibi zmlerle salanmaktadr. Trkiye'de rzgr enerjisi henz gerektii kadar ilgi grmese de, 2005 ylndan bu yana byk bir ivmeyle art gstermektedir.2005 ylnda Trkiye'de rzgrdan yllk elde edilen enerji 20,1MW iken 2011 ylna gelindiinde bu deer 1805,85MW mertebesine ulamtr.

74

KAYNAKLAR

47.Tanrver, M, Rzgr ve Gne Enerjili G Sistemleri, Yldz Teknik niversitesi 2011,

stanbul.

48.Ataman, A, Trkiye'de yenilenebilir enerji kaynaklar, T.C.Ankara niversitesi Sosyal bilimler

enstits Kamu ynetimi ve siyaset bilimi (ynetim bilimleri) Anabilim dal, Ankara, 2007.

49.Genolu, M, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Trkiye Asndan nemi, Frat niversitesi

Mhendislik Fakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, Elaz.

50.Bayraktar, H, Yaynlanmam Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Ders Notlar, K.T.., Trabzon,

2012.

51.Babalk, F, Makine Elemanlar ve Konstrksiyon rnekleri, 3 Bask, Nobel Yayn Datm,

Ankara, 2008

52.en, Z, ve zilingir, N, Teknik Resim Temel Bilgiler, Ege Reklam Basm Sanatlar Ltd,
stanbul, 2007

53.en, Z, ve zilingir, N, Makine Meslek Resmi II, Ege Reklam Basm Sanatlar Ltd, stanbul,
2004

54.URL -1, http://megep.meb.gov.tr/mte program modul/modul pdf7522EE0399.pdf. 2

Nisan 2012.

55.URL -2, http://megep.meb.gov.tr/mte program modul/modul pdf7522EE0413.pdf. 19

Nisan 2012. 10. URL -3, http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/modul_pdf/522EE0421.pdf. 19 Mays 2012.