Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnda iir

Yazar Prof. Dr. Olcay NERTOY

NTE

Amalar
Bu niteyi altktan sonra; Cumhuriyet Dnemi Trk iirini tanyacak, iirin z ve biimiyle ilgili savunulan deiik grleri renecek, air topluluklar ile bamsz airleri bilecek, Toplumsal gelimelerin, olaylarn iire etkisini kavrayacaksnz.

indekiler
Giri 1920'li Yllarda Trk iiri 1930'lu Yllarda Trk iiri 1940'l Yllarda Trk iiri 1950'li Yllarda Trk iiri 1960'l Yllarda Trk iiri 1970'li Yllarda Trk iiri 1980'li Yllarda Trk iiri 1990'l Yllarda Trk iiri

 zet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

alma nerileri
niteyi dikkatlice okuyunuz. Topluluk zellikleriyle dnem zelliklerini karlatrnz. nite sonundaki kaynaklara ulamaya alarak daha ayrntl bilgilere ulanz. nite sonundaki sorular yantlayp kontrol ediniz. Yanl yantl sorularla ilgili konular bir kez daha alnz. Siz de nite sonundaki sorularn benzerlerini hazrlaynz.

ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

99

1. Giri
Roman ve yk trnde olduu gibi, Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda daha nceki yllardan bu dneme gelen airlerle karlayoruz. Bu airlerin banda, ulusal yazn anlayn yanstan Trke ve hece lsyle etkileyici iir rnekleri veren Be Hececiler geliyor. Be Hececilerin dikkati eken yanlar, iirlerinde Anadoluya ynelik olanlar bata olmak zere, kahramanlk duygularn kamlayan temalara yer vermeleridir. Ele aldklar temalar, lirizmin egemen olduu bir syleyile okuyuculara aktaran airlerin, kendileriyle ayn yllarda iirlerini yaymlayanlar etkiledikleri gibi, kendilerinden sonrakileri de etkiledikleri gze arpyor. En ok Faruk Nafizin iirlerinde grlen lirizm, kimi iirleriyle Ali Mmtaz Arolatta (1897-1967), daha etkili olarak Necip Fazl Ksakrekte (19051983) dikkati ekiyor. Arolat hece lsn ve dizeleri ksal uzunlu kullanmada Enis Behiin balatt biim deiikliine yenilerini etkilemitir. air iirlerini Bir Gemi Yelken At, Hayal kliminden Dnen Diyar ki adl iki kitapta toplamtr.

2. 1920'li Yllarda Trk iiri

iirin i yapsyla d yaps arasnda bir uyum bulunmas gerektii dncesinden hareket eden Necip Fazl Ksakrek otuzlu yllarn balarna dein sren youn airlik yaamnda, lirizmin ar bast iirler yaymlamtr. Duygularn deiik biimde yanst, deiik benzetmeler kullanarak iirlerini renklendiriiyle bu yllarn airleri arasnda ayr bir yer almtr. iirlerini rmcek A, Kaldrmlar adl iki kitapta toplam, daha sonra, yapt semelere yenilerini ekleyerek, Ben ve tesi, Sonsuzluk Kervan ve ileyi yaymlamtr. Kemalettin Kami Kamu (1901-1948), Necmettin Halil Onan (1902-1968), Ahmet Hamdi Tanpnar (1901-1962) ve mer Bedrettin Uakl (1904-1946)y da bu yllarn airleri arasnda saymak gerekir. Hece ile iir yazlmasnn gelimesine, lirizmin ar bast, iten duygularla yazlm, daha ok yurtseverlik temasn iledii iirleriyle katkda bulunan Kemalettin Kamunun iirleri dergilerde yaymlanmtr. lmnden sonra Rfat Necdet Evrimenin hazrlad Kemalettin Kamu Hayat ahsiyeti ve iirleri adl kitapta bir araya toplanmtr. Milli Edebiyat dneminde de bireysel duygular dile getiren airler var mdr? Milli Edebiyat hareketinin gelitii srada yetien Necmettin Halil Onan iirlerinde bireysel duygulanlaryla, ulusal duygular birlikte ilemitir. iirlerini akl Talar ve Bir Yudum Daha adl kitaplarnda toplayarak bize brakmtr.
AIKRETM FAKLTES

100

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

Onunla ayn yllarda yetien mer Bedrettin Uakl daha ok bireysel duygulanlarn yanstt iirlerini Deniz Sarholar, Yayla Duman, Sankz Mermerlerinde topluca yaymlamtr. iirlerini tek kitab iirlerde bir araya toplayan Ahmet Hamdi Tanpnar, iledii temalarla bu airler arasnda ayr bir yer alr. Tanpnar, iirlerinde insan ruhuna, zellikle bilin altna ve zamana yer veriiyle, romanlarnda iledii konulara yaklar. Ayn yllarn airi olarak Ahmet Muhip Dranas (1908-1980) iirlerini 1974te iirler adl kitabnda bir araya toplamakla birlikte, onlar ok nceden 1920li yllarn sonlarnda yaymlamaya balamtr. Dranas, iirde biime nem verii, iledii temalar, simgecilikten hareket ederek yaratt yeni bir iir diliyle kendi dnemindekileri olduu gibi sonra gelenleri de etkilemi bir air olarak nem tar. Btn iirleri 1993te yeniden iirler ad altnda topluca yaymlanmtr. Nazm Hikmet'in iirlerinin neden gnmzde de etkili olduunu arkadalarnzla tartnz. lk iirlerini Cumhuriyet ncesi yllarda yaymlayarak, 1920li yllarn sonunda 835 Satr ve Jokondile Si-Ya-U kitaplaryla kamuoyunu etkileyen Nazm Hikmetin (1902-1963) ise iirimizde ayr bir yeri vardr. Gerek biim gerekse tema bakmndan iirimize byk bir genilik getiren air, iir diline de kendisinden sonra gelenleri etkileyecek lde yenilik getirmitir. iirde kullanlan, kullanlmayan szckler diye bir ayrm yapmayan Nazm Hikmet, dizeleri kullanmaya getirdii zgnlkle de zgr kouk biiminin gelimesinde byk bir rol oynamtr. Ad geen iki kitabn izleyerek iirleri, Varan 3,1+1=Bir, Sesini Kaybeden ehir, Gece Gelen Telgraf, Benerci Kendini Niin ldrd,Taranta Babuya Mektuplar, Portreler, Simavna Kads Olu eyh Bedrettin Destan, Saat 21-22 iirleri, Memleketimden nsan Manzaralar, Son iirleri kitaplarnda bir arada toplanmtr.

Cumhuriyet Dneminin ilk topluluu hangisidir? 1920li yllarn sonunda, 1928de Cumhuriyet dneminin ilk topluluu olan Yedi Mealenin kurulduunu gryoruz. 1933e dein almalarn birlikte srdren topluluk alts air, biri yk yazar olan yedi kiiden olumutur. Amalarnn iirin tekdzelikten kurtarmak olduunu aklayan airler, Ziya Osman (Saba), Cevdet Kudret (Solok), Sabri Esat (Siyavugil), Muammer Ltfi, Yaar Nabi (Nayr), Muammer Ltfi ve Vasfi Mahir (Kocatrk)tr. air olarak pek amalarna ulaamayp, deiik alanlara kayanlar arasnda nn srdren Ziya Osman Saba (1910-1957) olmutur. ocukluk yllarna duyduu zlem, aile sevgisi, kk eylerden duyulan mutluluk, lm, aln yazsna boyun ei gibi temalar iledii iirlerinde biim olarak gittike zgn koua ynelmitir.
ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

101

Trkeyi kullanndaki baarsyla da etkileyici iirler yazan Sabann iirlerini topluca Sebil ve Gvercinler, Geen Zaman, Nefes Almak adl kitaplarnda bulabiliriz.

3. 1930'lu Yllarda Trk iiri

lk iir kitaplarn 1930'lu yllarn banda yaymlayarak adn duyuran Ercment Behzat Lav (1903-1984) ll, uyakl iire kar kyla dikkati ekmitir. Gerekstclkten balayarak deiik iir akmlarn deneyen air,iirimize alayslamay getiren ilk air olma zelliini tar. S.O.S, Kaos, Al Kilidim Al, Mau Mau, Anadolu iirlerini bir araya toplad kitaplardr. imizdeki Maher O Bir ehrin uzak homurtusu imizdeki maher Cmert ve kra topran z O adn koyamadmz duygu O bambaka ey Belki sevin Korku belki O yaknln iinde raklk O rmek ve yeermek O gzlerde parlt Ve lezzet dudaklarda O Bir daln kendini rzgra brak Ve kollara bir belin. Ercment Behzat Lv 1930'lu yllarda iirde hece lsn kimler kullanr? 1930lu yllarda hece lsyle iir yazma Ahmet Kudsi Tecer ve Behet Kemal alarla srerken, iirimizi etkileyen airler olarak, Cahit Stk Taranc (19101956) ile Fazl Hsn Dalarcay gryoruz. Cahit Stknn ilk kitab mrmde Skutla, Fazl Hsnnn Havaya izilen Dnya adl kitaplar ayn yl yaymlanarak iki air adlarn birlikte duyuruyorlar. Cahit Stk, Fransz airleri ile kendinden nce gelen birka airin etkisinde iir yazmaya balam, giderek kendisine zg, lirizmin ar bast bir iir dnyas yaratmtr. Savunduu Trkeyi iyi kullanan
AIKRETM FAKLTES

102

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

Cahit Stk, iirde, kesinlikle l, uyak kullanlmas gerektii dncesine, iiri herhangi bir dnceyi iletmekte ara olarak grmeye kar kmtr. iirlerinde akn ve yaamann gzelliini, ona kar lm tema olarak kullanan Tarancnn teki iir kitaplar OtuzBe Ya, Dten Gzel ve Sonrasdr. lk iir kitabndan sonra yaymlad ocuk ve Allahla ne lde zgn bir iir yetenei olduunu ortaya koyan Fazl Hsn Dalarca, dikkati zerine ekmitir. Ayrca kendine zg, benzetmeler,simgeler, hayaller kullanan Dalarca, bireyin i ve d dnyasyla birlikte yurt ve dnya insanna dein genileyen bir emberde genel olarak, insann, davran ve atmalarn yanstmtr. Says krk bulan iir kitaplar arasnda, akrn Destan, Toprak Ana, Sivasl Karnca, Yedi Memetler, anakkale Destan, 19 Mays Destan, Yeryz ocuklar adlar en ok bilinenlerdir.

4. 1940'l Yllarda Trk iiri

iirimiz toplumcu-gerekilik izgisinde ilerlemeye balayarak 1940l yllara geldiimizde ayn koullarda iir yazan ve giderek Krk Kua olarak adlandrlan airlerle karlayoruz. lhami Bekir Tez, Hasan zzettin Dinamo, Rfat Ilgaz, Cahit Irgat, Niyazi Akncolu, A.Kadir, mer Faruk Toprak, Enver Gke, Mehmet Kemal, Ahmet Arif, Vedat Trkali, Abdlkadir Demirkan gibi adlar bilinenlerle birlikte bu yllarn teki airleri, kinci Dnya Savana girmemekle birlikte ekilen skntnn, gittike artan yoksulluun etkisiyle iirler yazmlardr. ledikleri tema,kullandklar nazm biimleri,anlatm zellikleri kendilerine zg olan airler,bir toplumcu airler kua oluturmulardr. ledikleri deiik temalar yannda, ortak temalar, bar, zgrlk, eitliktir.

Cumhuriyet Dneminin ikinci topluluu hangisidir? 1940l yllarn banda Cumhuriyet dneminin ikinci topluluu Birinci Yeniler ya da Garipilerle karlayoruz. 1941de, kendi setikleri iirleri yaymladklar Garip adl kitapla adlarn kamuoyuna duyuran bu kk topluluk, Orhan Veli (Kank) (1914-1950) Oktay Rifat (Horozcu) (1914-1988) ve Melih Cevdet (Anday) (1915)dan olumutur. iirde lye, uyaa, airanelie kar olduklarn aklayan gen airler, bu anlayla yazdklar iirlerinde kullandklar dille, iir dilinin konuma dili yalnln kazanmasnda nemli bir rol oynamlardr. Deiik syleyileri, yaptklar allmam benzetmeler, kullandklar szckler nedeniyle garip karlananmlar, fakat sonra iirleriyle kendilerinden nce iir yazmaya balayanlar da, sonra gelenleri de etkilemilerdir. Bu l de daha sonra lirik iire ynelmitir. Garipteki iirleri dnda, Orhan Veli iirlerini Vazgeemediim, Destan Gibi, Yenisi, Kar adl kitaplarnda bir araya toplamtr. Daha sonra Asm Bezirci,iirlerini yeniden, Btn iirleri ad altnda yaymlamtr. Oktay Rifatn iirleri Gzelleme, Yaayp lmek, Ak ve Avarelik zerine iirler, Aa Yukar, KargaileTilki, Peremli Sokak, Ak Merdiveni, Elleri Var zgrln, iirler, Yeni iirler, obanl iirler, Bir Cgara imi, Elifli, Denize Doru, Konuma, Dilsiz ve plak, Koca Bir Yaz kitaplarnda topluca bulunur. Melih Cevdet de iirlerini Rahat Kaan Aa, Telgrafhane, Yan Yana, Kollar
ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

103

Bal Odysseus, Gebe Denizi stnde, Teknenin lm, lmszlk Ardnda Glgams, Tandk Dnya Kitaplar'nda bir arada yaymlam, daha sonra 1978e dein yazd iirlerini Szckler ad altnda toplamtr. 1940'l yllarn kendine zg airleri kimlerdir? iir kitaplarn 1940l yllarda yaymlayarak adlarn duyuran airler arasnda Bedri Rahmi Eybolu (1913-1975), Cahit Klebi (1917-1997), Necati Cumal gibi airler, kullandklar dil ve anlatm zellikleri bakmndan bu yllardaki iirlerinde Garip iirinin etkisinde kalmllardr. Ancak yresel dil ve anlatm zelliklerini, kendilerine zg temalar, lirizmi kullanarak deiik bir iir yaps oluturmulardr. Bedri Rahmi Eybolu'nun iirleri Yaradana Mektuplar, Karadut, Tuz, Birden, Drd Birden, Karadut 69, Dol Karabakr Dolda bir araya toplanmtr. Klebinin iirleri Adamn Biri, Rzgar, Yeeren Otlar, Atatrk Kurtulu Savanda, St adl kitaplarnda bir araya toplanm daha sonra hepsi bir arada Sknt ve Umutta yaymlanmtr. Sknt ve Umutu izleyerek de Trk Mavisi-Atatrk Kurtulu Savanda yaymlanmtr. Necati Cumal ilk iir kitab Kzlullu Yolunu izleyerek kard iir kitabn Denizin Ykselii adyla bir arada toplam, daha sonraki iirlerini yaymlad kitaplarn da Aklar Yalnzlklar (Toplu iirler I), Ksmeti Kapal Genlik (Toplu iirler II)'de bir araya getirmitir. lk kitaplarn 1940l yllarda yaymlayan airler arasna,temalarn eski Dou uygarl ve masallarndan ald iirlerini He adl kitabnda yaymlayan Asaf Halef elebiyi; halk geleneklerine bal iirden yeni iire geerek Anadolunun dertlerini, sevinlerini, ocuklar dile getiren iirleriyle Ceyhun Atf Kansuyu; szck oyunlar yaparak yaratt esprileriyle Orhan Murat Arburnunu ve halk iiriyle yeni iiri birletirmeye alan brahim Zeki Burdurluyu sayabiliriz. An Kimse yok mu diye arr bozkrn ortasndan Durur karmda tutuklular penceresi Yreimi sryor bir ac hani son nefes ncesi ime bakar atlak dudaklar susuzluk tasndan Dede Sultan'n aznda krmz gl Bir dizesi Sinop'tan gelmi bir duvar Bir dizesi Sivas'ta dama trmanm salkmlar Aatan aaca sryor ld sandn blbl ekip oturtuyorum otuz yl ncesini karma Nektar'n buulu camndayz ikimiz de Sait Faik siroz olduunu bilmiyor daha

AIKRETM FAKLTES

104

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

Biralar unutulmu bir ykye girmiiz Son ieini bize uzatyor Mihriban kz Bir de bakmz bardaklar boalm imiiz mer Faruk Toprak

5. 1950'li Yllarda Trk iiri

1950li yllarn balarna geldiimizde, krkl yllardan gelen toplumcu airlerin yeni iirler yaymlamadklar dikkati ekiyor. Bunu nedeni de yaymladklar kitaplarndaki iirlerde iledikleri temalarn sakncal bulunmasdr. airler yeni iirlerini yaymlamay sonraki yllara brakmlardr. Bu yllarda ilk iir kitaplarn yaymlamaya balayanlar arasnda, Ahlat Aac ile Mehmet Baaran, Susuzluk ile Talip Apaydn ve onlara, daha nceki yllardan gelerek Toprak Ana ile katlan Fazl Hsn dikkati ekiyorlar. kitapta okuyucuya sunulan iirlerin zellii, romanlarda olduu gibi ky gereini vermeleridir. Ky ve kylyle ilgili temalarn gereki bir grle gzleme dayanlarak verilmesi iirimize ierik bakmndan nemli bir katkdr. 1950'li yllarn balarnda airler bir topluluk kuramam bamsz kalmlardr. iir yazmaya krkl yllarda balamakla birlikte etkilerden syrlarak kendi kiiliini yanstan iirlerini 1950li yllarda yaymlamaya balayan Behet Necatigil (19161979)dir. Necatigilin zellii bamsz bir air olmasdr. Toplumcu gereki bir sanat anlayyla yazd iirleri yannda, bireysel ve psikolojik, metafizik temalar iledii iirleri de tad alnarak okunacak iirlerdir. Toplumsal konulu iirlerinde genelde dar gelirli insanlarn yaamna eilen air, daha ok kendi yaad semti ve o semtteki yaay yanstmtr. lk iir kitab Kapal ary izleyerek, evre, Evler, Eski Toprak , Arada, Dar a, Yaz Dnemi, Divane, ki Bana Yrmek, En / Cam, Zebra, Karaler Aklar,B eyler iirlerini toplad kitaplardr. Bunlar dnda Sevgilerde adyla iirlerinden semeler yaymlanm, lmnden sonra btn iirleri drt kitapta toplanmtr. Sevgilerde Sevgileri yarnlara braktnz ekingen, tutuk, saygl Btn yaknlarnz Sizi yanl tand. Bitmeyen iler yznden (Siz byle olsun istemezdiniz) Bir bak bile yeterken anlatmaya her eyi Kalbinizi dolduran duygular Kalbinizde kald.
ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

105

Siz geni zamanlar umuyordunuz irkindi dar vakitlerde bir sevgiyi sylemek. Yllarn tellarda bu kadar abuk Geecei aklnza gelmezdi. Gizli bahenizde Aan iekler vard, Gecelerde ve yalnz. Vermeye az buldunuz Yahut vakit olmad. Behet Necatigil Bu yllarn dikkati eken bir airi de iirimize yeni imgeler getiren Atilla lhan (1925)dr. 1940l yllarn sonlarnda yaymlad Duvar adl kitabndaki iirlerinde toplumcu bir izgide grnen Atilla lhan, ellili yllara getiinde okuyucularna,zengin imgeler, deiik benzetmelerle renklendirilmi, insann duygularn yanstmaya ynelik iirler vermitir. Duvardan sonra, Atilla lhann iirlerini, Sisler Bulvar, Yamur Kaa, Ben Sana Mecburum, Bela iei, Yasak Sevimek, Tutuklunun Gnl, Byle Bir Sevmek, Elde Var Hzn, Karkrmn Krall kitaplarnda bir arada bulabiliriz. Sisler Bulvar, Yamur Kaa, Ben Sana Mecburum, Bela iei kitaplarn Ayrlk Sevdaya Dahil adyla tek kitapta toplamtr. Ellili yllarn bamsz airleri arasna, Dnya leri ve Hacivatn Kars adl iir kitaplaryla Selah Birseli de katmamz gerekir. Ele ald temalar alays bir ifadeyle yanstan Birsel, bu ifadeyle dndrc iirler yazarak iirimize yenilik getirmitir. Bu iki kitabna Ases, Kikirikname, Haydar Haydar eklemi daha sonra iki kez Kekeler ve Btn iirleri adl kitaplarnda iirlerini bir araya toplamtr. Son iir kitab da Rumba da Rumbadr. Metin Elolu'nu adalarndan ayran zellikleri nelerdir? Yine bu yllarda Ddkl Tencere, Sultan Palamut, Odun adl kitaplaryla katlan Metin Elolunun, kendi yaama koullaryla birlikte an yanstan iirlerinde duygu, dnce ve alayslamay bir arada buluruz. iirlerinin bu zelliiyle kendine zg bir air olma nitelii tar. Horozdan Korkan Olan, Trkiyenin Adresi, Ayemayeyle altml yllara; Dizin Yumuak G, Rzgar, Ekmek, Hep, iirce, Ay Paras, nce Kadnlarla yetmi ve seksenli yllara gemitir. iirde kinci Yeni akmn ortaya atanlar kimlerdir? kinci Yeni'nin zellikleri nelerdir? iirimizi 1960l yllara gtren bir grup airimiz de kinci Yeniler olarak adlandrlanlardr. Balatanlar, lhan Berk (1916), Cemal Sreyya (1931-1990), Sezai Karako (1933), Ece Ayhan (1931), lk Tamer (1937), Tevfik Akda (1932) ve Ylmaz GruAIKRETM FAKLTES

106

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

da(1930) olan bu harekete Birinci Yenilerden Oktay Rifat da katlmtr. Muzaffer Erdostun adlandrd kinci Yeni Hareketi , birok ynyle Birinci Yeniye kar bir hareket zellii tar. Genelde, onlarn basitlik ve anlalrlk eilimine tepkidir. kinci Yeninin temel dayanaklar, imge kullanmay geniletme, zgr arm, somuttan soyuta ynelme, anlamdan uzaklama, us dna kma, kapallk, evreden ka, dilbilgisi kurallarn ineme ve dzgn anlatmdan kama olarak zetlenebilir. kinci Yeniler bu tutumlaryla iiri yeniden anlalmaz bir duruma getirmilerdir. lhan Berk; stanbul, Gnaydn Yeryz, Trkiye arks, Krolu, Galile Denizi ile ellili airler arasnda yer alm, onlar izleyerek aralarnda en ok tannan Msr Kalyonine olmak zere on be iir kitabyla gnmze gelmitir. Cemal Sreya ilk iir kitab, vercinka ile tannm, daha sonra Gebe, Beni p Sonra Dour Beni, Gz Bitii, Scak Nal adl iir kitaplarn yaymlamtr. Turgut Uyar, Arz- Hal, Trkiyem, Dnyann En Gzel Arabistan kitaplaryla bu yllarn airleri arasnda yer alm, Ttnler Islak, Her Pazartesi, Divan, Toplandlar, Kayay Delen ncirle iirlerini yaymlamay srdrmtr. Edip Cansever ellili yllarda kindi st, Dirlik-Dzenlik, Yerekimli Karanfil, Umutsuzlar Park ve Petrolde iirlerini yaymlam, onlar izleyen onbir kitabyla seksenli yllara gelmitir. Son kitab Oteller Kentidir. Sezai Karako, Krfez adl ilk iir kitabn ellili yllarn sonunda yaymlayarak kinci Yeniler arasndaki yerini alm, ahdamar, Hzrla Krk Saat, Sesler, Tahann Kitab, Gl Mutusu, Zamana Adanm Szler, Leyla ile Mecnun, Ate Dans ile gnmze gelmitir. Ece Ayhanda Sezai Karako gibi, Knan Hanmn Denizleriyle kinci Yeniler arasndaki yerini alm, Baksz Bir Kedi Kara, Ortodokslar, Devlet ve Tabiat, Zambakl Padiah, ok Eski Adyladr kitaplarnda iirlerini yaymlamay srdrmtr. lk Tamer kinci Yeni dorultusunda yazd iirlerini, Souk Otlarn Altndadan balayarak Gk Onlar Yanltmaz, Ezra ile Gary, Virgln Bandan Geenler, ime ektiim Hava Deil Gkyzdr, Sra Gller adl kitaplarnda yaymlamtr. Toplu iirlerini de Yanardan stndeki Kuta bir arada bulabiliriz. kinci Yeni hareketini balatanlar arasnda en az iir kitab olanlar Tevfik Akdala Ylmaz Grudadr. Lacivert Kanatl Bir Kutur Gece ile plak ve Sevinle Akdan iirlerini toplad iki kitab, Kuyumcular da Ylmaz Grudann tek iir kitabdr. Oktay Rifat da Peremli Sokakta yaymlad iirleriyle kinci Yeniler arasna katlmtr.

ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

107

1950li yllarda tannp sonraki yllara da geen bir grup air ise Hisar dergisi evresinde toplananlardr. En ok tannanlar; Mehmet narl, lhan Geer, Mustafa Necati Karaer, Munis Faik Ozansoy, Gltekin Samanolu, Nzhet Erman ... gibi adlar olan airler, daha ok duygusal yan ar basan iirler yazdklar gibi, allm nazm biimlerini kullanmlardr.

6. 1960'l Yllarda Trk iiri

1960l yllara gelindiinde kinci Yeniler iir kitaplarn yaymlamay srdrdkleri gibi, daha nceki yllarda iirlerini yaymlayan Behet Necatigil, Atilla lhan, Melih Cevdet, Oktay Rifat, Nazm Hikmet, Fazl Hsn Dalarca ve Ceyhun Atf Kansu da bu yllarda yeni iir kitaplarn yaymlamlardr. Krmz Uurtma Ceviz aalarnn arasndan Gne o Eti ii araba ekerken ikindi Tanray Gn bats yatana kverdi bir krmz uurtma Kttan, yelden ve sevinten. ocuun kula ikindide Yel geliyor mu? Yel nereden gelir? Yaz altn zerdalilerde Birikti durdu ceviz yapraklarnn iyodunda Birden hrdad gkyz eliisi Bir yaprak dt ve balad yel. Yel bir yiitlemedir kavaklara Ceviz dallarna bir okama Omuz balarna bir gzelleme Ve kverdi bir uurtma ki kanatl gk kapsn ap birdenbire Sevinleme. Karncalar igdyle biriktirirler Yaz otlarndan alarn Ve arlarn biriktirdii bal Bir igd gizeidir ieklerden Sen ey krmz uurtma Bir d birikimisin yaz gne. .....

AIKRETM FAKLTES

108

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

Ve bir kara omcada Alaca buulu bir salkm zm Kzarr gnein koyanda Yarn bir kzdr, byr kindi yelinin tarlasnda Krmz gelinciinde uurtmann. Ceyhun Atuf Kansu Bu yllarda iirlerini yaymlayan airlerden biri,1940 toplumcu airler kuann en genlerinden olan Ahmet Ariftir. Yanklar uyandran, halk iiri, hece iiri ve aruzla yazlm iirlerin syleyi zelliklerinin bir arada bulunduu iirlerini Hasretinden Prangalar Eskittim adl kitabnda toplayarak yaymlamtr.

1960'l yllarn toplumcu arileri kimlerdir? Ahmet Arifle birlikte, Mutlu Olmak Varken ad altnda btn iirlerini bir arada yaymlayan A. Kadir de toplumcu airler kuann 60l yllardaki temsilcisi olarak yer alr. A. Kadire toplumsal temalar ileyen airler olarak Hasan Hseyinle, kran Kurdakulu ekleyebiliriz. Hasan Hseyin nce, kulland dil ve iir dnyasn alglamas bakmndan Atilla lhann etkisinde kalmsa da giderek kendi syleyiini bulmu, Kavel, Kzlrmak, Temmuz Bildirisi adl iir kitaplaryla toplumcu iirde yeni rnekler vermitir. Hasan Hseyin bu kitabna Kzlkuu, Alasn Ay afa, Olak, Acy Bal Eyledik, Kelepenini Karasnda Bir Ak Gvercin... gibi kitaplaryla yetmili ve seksenli yllara gemitir. kran Kurdakul da, iirimizin geleneksel biimleriyle yazd toplumsal iirlerini toplad Nice Kayglardan Sonra, zmirin inde Amerikan Neferi, Giderayak, Halk Ordular kitaplaryla altml yllarn airleri arasna katlp gnmze dein gelmitir. 1960l yllarn sonunda, yetmili yllarn banda kinci Yeni hareketine tepkiler gsterilmeye baland gibi,yeni toplumcu airlerle karlayoruz. Bu yllarn gen kua olarak Metin Demirta , smet zel, Sreyya Berfe, Ataol Behramolu ve zkan Merti gryoruz. iir kitaplarn ayn yllarda yaymlayan bu airler arasnda kinci Yenilere kar kanlar Ataol Behramolu, Sreyya Berfe, zkan Mert ve smet zel olmutur.

kinci Yeni Akmna kar kan airler kimlerdir? Bir Gn Mutlaka adl kitabyla adn duyuran Ataol Behramolu , Yolculuk, zlem ve Kavga iirleri, Ne Yamur Ne iirler, yi Bir Vatanda Aranyor, Kzma Mektuplar, Eski Nisan, Trkiye zgn Yurdum, Gzel Yurdum, Bebeklerin Ulusu Yok, Yaayan Bir iir kitaplaryla gnmze gelmitir.

ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

109

Sreyya Berfe iirlerini Gn Ola, Savrulan, Hayat ile iir, Ufkun Dnda adl drt kitapta toplamtr. Daha nce yaymlad Geceleyin Bir Koudan sonra yetmili yllarn yazarlar arasna Evet syanla katlan smet zel, bu kitabna Cinayetler Kitab, ilk kitabn bir arada bastrd iirler, Celladma Glmserken, Erbaini (4 kitab bir arada) eklemitir. Kitaplarn yetmili yllarda yaymlayarak Cumhuriyet dnemi iirinde yer alan ve yank uyandran airler olarak da Can Ycel, Ali Pskllolu, Eray Canberk, zdemir nce, Ahmet Oktay, Hilmi Yavuz, Glten Akn, Refik Durba, Sennur Sezer ve Nihat Behram dikkati ekerler. iirimizde toplumsal yergiye gncelletirerek canllk kazandran, kulland kendine zg szcklerle yaratt yeni bir glmeceyi lirizmle birletiren Can Ycel ilk iir kitab Yazmay 1950de yaymlamakla birlikte onu izleyen Sevgi Duvarn yetmili yllarn banda yaymlayarak bu yllarn airleri arasna katlmtr. Bu kitaplarn izleyerek iirlerini on kitapta toplamtr. iir kitaplarn ellili yllarda yaymlamaya balayarak Unutma Onlaryla bu yllarn airleri arasna katlan ve iirlerini topluca Babadatta yaymlayan Ali Pskllolu; ilk iir kitaplarn yine ellili yllarn sonlarna doru yaymlamaya balayarak, Krmz Karanfil, Atlar ve Trkler, Seyran Destan ile yetmili yllarda dikkatleri ekip, btn iirlerini Toplu iirlerde bir arada yaymlayan Glten Akn; Kiraz Zaman ile bu yllarn airleri arasna katlp, Toplu iirler, Uykusuzluk ve Mavi Hayyla gnmze gelen zdemir nce; iirlerini altml yllarn sonlarna doru yaymlamaya balayarak, Srgn adl kitabyla yetmili yllarn sonlarnda iirlerini okuyuculara sunup, Srdrlen Bir arknn Tarihi, Kara Bir Zamana Alnlk, Yol stndeki Semender, Atlar ve vglerle gnmze gelen Ahmet Oktay; Bedrettin zerine iirler ve Dou iirleriyle yetmili yllarda tannp , II Cilt Toplu iirler, Gln Ustas Yoktur , Erguvan Szleriyle gnmzde de iirlerini yaymlamay srdren Hilmi Yavuz, iirimizi gerek biim gerekse syleyi zellikleri ve temalar bakmndan kinci Yenilerin iirlerinden tamamen syrarak toplumcu gre ynelmilerdir. Aralarnda Hilmi Yavuz, uyak dzeni, kulland szckler ve benzetmeler, sz dizimi ynnden Divan iirini yeniden canlandrma denilebilecek zgn iirler yazmtr. Bu airlerle birlikte,1960l yllarn banda, Gecekondu adl kitabyla adn duyurup ona Yasak' ekleyen Sennur Sezer, toplumsal konulara deinen bir air olarak grnrken, 70li yllarn airleri arasna katld Dirente topladklarnda ve onu izleyen iirlerinde yaln bir syleyile iten uygularla yazd iirlerini yaymlamtr.

AIKRETM FAKLTES

110

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

7. 1970'li Yllarda Trk iiri

70li yllarn banda Kuytu Sularla iirlerini tantan Eray Canberk, iirlerinde ele ald kiisel ya da toplumsal temalar iten bir duyarllkla diline de zen gstererek yazmtr. Yreinin Burkulduu Zamanla seksenli yllara geen Canberk Eskimi Yalnzla ve Ebrularla gnmze gelmitir.

1970'li yllarn toplumcu airleri kimlerdir? Refik Durbala Nihat Behram bu yllarn toplumcu airleri olarak grlyorlar. Refik Durba 70li yllarn sonunda yaymlad Siyah Bir Acda kitabyla bu yllarn yazarlar arasna girmi, rak Aranyor ve Menzille gnmze gelmitir. iirlerinde 12 Mart olaylarn yanstan bir air olarak dikkati eken Nihat Behram, Hayatmz zerine iirlerle adn duyurduktan sonra, iir yazmay srdrm, Yeniden Kendi ehrimle gnmze gelmitir. 70li yllarn airleri arasnda, Akdeniz, Mor, Drt Kiiydiler Bir de Ben, Yeryznn Yrei, Yerdeli Gkdeli, Zeytinli Frn Soka, Gz Ey, Fide adl kitaplaryla toplayan Cengiz Bekta Sihiyadan Naraya, Dnyaya Bak, Bir Nisan Akamnda kitaplaryla Ergun Evreni eklemek gerekir. nan iekleri Her yanmz iek -Sevmek-iekleri Yaamay sevmek almay sevmek Sevmek iimizi Elimizin usumuzun emeini Dolu dolu Yreimiz titreyerek Sevmek iimiz Bizden olan Dosdoru sevmek "Dostuna dost dmanna dman" Olmay bilerek imiz sevmek Yerimizi yurdumuzu Suda yelde atete Sevmek birliimizi Cengiz Bekta

ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

111

8. 1980'li Yllarda Trk iiri

1980li yllara geldiimizde, bu yllarn gen airleri olarak ilk dikkati ekenler Yaar Mira, Ozan Telli, Abdlkadir Bulut ve Ahmet Ada oluyor. Bu airlerin zellii halk iirinden, dilinden ve kltrnden yararlanmalardr. Yaar Mira, Trabzonlu Delikanl, Ozan Telli, ahince adl iir kitaplarn bu yllarn banda yaymlayarak geni bir okuyucu kitlesini etkileyip, ayn izgide yazdklar iirlerini yaymlamay srdrmlerdir. Ahmet Ada Ta Plak Gazellerle gnmze geldii gibi, Abdlkadir Bulutun iirleri lmnden sonra lkemin iir Atlas adyla yaymlanmtr. 80li yllarda genelde, deiik bak alaryla toplumun aclarn yanstmakla birlikte, deiik temalara deinen yer yer alayslama ve glmeceyi kullanan airler olarak, Abdlkadir Budak, Ali Cengizhan, Metin Altok, Ahmet Telli, smail Uyarolu, Ahmet Erhan, Gven Turan, Turul Tanyol, Erdoan Alkan, Nee Yan, Nurer Uurlu, Adnan zer, Hseyin Yurtta, Gltekin Emre, Enis Batur, Hseyin Ataba, Metin Demirta, kr Erba, Salih Bolat, Enver Ercan en ok dikkati eken airler arasnda yer alyorlar.

9. 1990'l Yllarda Trk iiri

90l yllarda bu airlere kendilerinden sz ettirenler olarak Turgay Kantrk, Glsm Akyz, Metin Cengiz, Sina Akyol, Sunay Akn, Hulki Aktun, Gngr Teke, Akgn Akova, Muzaffer Erdost, Ali Asker Barut, Melisa Grpnar, Ersin Salman gibi adlar eklenmitir. Ku iek Geldi mi desem gece yars Gelecek mi desem Ay alarn sevgisidir ular Sana dek mi desem zlemden kim lmse korkun deil Son soluklar kelebek mi desem Yz bin parlasalar da seni anlatr hep Yldzlar tek mi desem Kumu desem yalnzlma imdi iek mi desem Fazl Hsn Dalarca

AIKRETM FAKLTES

112

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

1930 ylndan beri iirleri beeni ile okunan Fazl Hsn Dalarca'y bu baarya gtren nedenleri tartnz.

zet
Cumhuriyet'in ilk yllarndaki iirde Milli edebiyat dneminin airleri etkilidir. Kurtulu Savann aclar, yeni kurulan devletin sorumluluklar iirde kendini lirik bir idealizm olarak gsterir. iirde zamana dikkat ekilir, ierik zenginleirken d yap zellikleri yava yava braklr. nce serbest mstezatla bozulan iir dizesinde krlmalar oalr. Konular toplumsallatka iir; l, uyak gibi gelerden kurtulur. Cumhuriyet dneminin ilk topluluu Yedi Mealeciler'dir. Amalar iiri tek dzelikten kurtarmaktr, fakat Ziya Osman Saba dndakiler pek baarl olamamlardr. Cahit Stk Taranc ile Fazl Hsn Dalarca ok kendilerine zgdrler. Cumhuriyet dneminin ikinci topluluu; Orhan Veli, Oktay Rfat ile Melih Cevdet Anday'dan oluan Birinci Yeniler (Garipiler)dir. iirden l, uyak atlr. iir diline konuma dilinin yaknl getirilir. Konunun da airane olmas gerekmez, sokaktaki adam iire girer. Garip etkisi bugnk iirimizde bile grlr. 1950'lerden sonra toplumsal konulardan uzaklaan airler imgeye ya da alaylamaya ynelirler. Cumhuriyet dneminin nc topluluu kinci Yeniler (Maviciler)dir. Birinci Yeniler kart olarak yeniden d yapda biime, konuda seicilie ve anlatmda airanelie ynelirler. 1960'l yllarda Nazm Hikmet'in kitaplarnn yaynlanmasyla yeni bir toplumcu air kua yetiir. Can Ycel iirin lirizmi iine glmeceyi sokmay baarr.

Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn yantlarn seenekler arasndan bulunuz. 1. iirde konu toplumsallatka neden l ve uyak gibi geler kullanlmaz olur? A. z, biimin nne geince konu dalr. B. l ve uyaa uygun szckler seilirken aktarlan dnceler snrl ya da kapal kalabilir. C. l dnce anlatmna uygun deildir. D. Uyak anlam glendirir, kullanlmasnda saknca yoktur. E. iirle toplumsal konular ilenmez.

ANADOLU NVERSTES

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

113

2.

Cumhuriyet Dnemi Trk iirinin ilk topluluu aadakilerden hangisidir? A. Milliyeti airler, B. Bamszlar, C. Garipciler, D. kinci Yeniler, E. Yedi Mealeciler, Garipiler iin "Gzeli deil, gzel anlatm semilerdir." yorumu aadaki yorumlamalardan hangisi ile eliir? A. Sokaktaki adam ile onun yaamndan iyi, kt her kesiti iire sokmulardr. B. iir dilinin airane olmas gerekmediini savunurlar. C. iiri iir yapan zelliin l, uyak gibi d yap ile ilgisi olmadna inanrlar. D. airaneliin, iiri, ulalmas g bir fantazi yaptna inanrlar. E. Seslerle oynamaktan holanrlar. 1950'li yllarda toplumcu airlerin eser yaynlamadklar grlr. Sizce bunun nedeni aadakilerden hangisidir? A. iirle uramamlardr. B. Toplumculuktan vazgemilerdir. C. 1950'li yllarn hkmet ynetimiyle ters dmlerdir. D. Sanatlarnn anlalamadn dnmlerdir. E. nceki iirlerinin temalar sakncal saylmtr. iirin lirizmi iine glmeceyi sktrabilen air hangisidir? A. Can Ycel B. Ercment Behzat Lav C. Oktay Rfat D. Metin Elolu E. Turgut Uyar

3.

4.

5.

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Akyz, Kenan. Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri I Akyz, Kenan. Bat Tesirinde Trk iiri Antolojisi, 1953. Behramolu, Ataol. Byk Trk iiri Antolojisi, I, II, lk Bask 1987, 4. Bask 1997. Kurdakul, kran. airler ve Yazarlar Szl, 1973. Kurdakul, kran. ada Trk Edebiyat, 4. Cilt, stanbul, 1992.

AIKRETM FAKLTES

114

CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA R

Mutluay, Rauf. Elli Yln Trk Edebiyat. Mutluay, Rauf. 100 Soruda ada Trk Edebiyat (1908-1972), stanbul, 1973. Necatigil, Behet. Edebiyatmzda simler Szl, 13. Bask 1989. Necatigil, Behet. Edebiyatmzda Eserler Szl. Oktay, Ahmet. Cumhuriyet Dnemi Edebiyat, (1923-1950), 1993. nertoy, Olcay. Cumhuriyet Dnemi Trk Roman ve yks, Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1984. zkrml, Atilla. Trk Edibiyat Ansiklopedisi, 4. Cilt 1982, 4. Bask 1984. Tuncer, Hseyin. Merutiyet Dnemi Trk Edebiyat, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat I, II, 1996. Tanyeri, Ali. Hilmi Yavuz, Behet Necatigil Btn Eserleri 1, stanbul, 1981. Trk Dili, Aylk Dil ve Yazn Dergisi, Say 306, Ankara, Mays, 1977. Trk Dili, Aylk Dil ve Edebiyat Dergisi, Say 205, Ankara, Ekim 1968. Trk Dili, Aylk Dil ve Yazn Dergisi, Say 297, Ankara, 1976. Trk Dili, Aylk Dil ve Yazn Dergisi, Say 292, Ocak, 1976. nl, Mahir. mer, zcan. Yirminci Yzyl Trk Edebiyat I (1900-1923), 1987, II (1923-1949), III (1940-1960), 1990, IV (1940-1960) 1991.

ANADOLU NVERSTES