ELN 3402 Haberleme Sistemleri

Tuncay ERTA

Ders Notlar-1

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Kullanlan Ders Kitab: Communication Systems, 3./4. Bask, Simon Haykin Haberleme Sistemlerinin Temelleri, J. G. Proakis ve M. Salehi, Prentice-Hall Dersin Amac Sinyal ve sistemleri zaman ve frekans ortamnda analiz etmek Analog haberleme sistemlerini kavramak ve grlt performansn irdelemek Saysal haberlemenin kavram ve tekniklerini anlamak ve bunlar saysal haberleme sistemlerinin analiz ve dizaynna uygulamak. Dersin Hedefi Dersin tamamlanmas ile genel olarak aadaki becerileri kazanacaksnz: Sinyallerin ayrk ve srekli spektrumlarn izebilmek Fourier Transformunun zelliklerini anlamak ve kullanabilmek Gauss rastsal srecini anlamak Beyaz grltye szgelemenin etkisini anlamak AM, DSB-SC, SSB, VSB, FM, PM modlasyonlarnn zaman ve frekans ifadelerini verebilmek Genlik ve Frekans modlasyon-demodlasyon bek gsterimlerini izebilmek ve bant geniliklerini hesaplamak AM, DSB-SC, SSB, FM sistemlerinin sinyal-grlt analizini yapabilmek

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-1

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Nicemlemeyi ve etkilerini anlamak. Hat kodlama tekniklerini aralarndaki farklar ile anlamak ve g spektrumlarn hesaplamak. Uygun szge ile ilintisel alc kavramn anlamak ve bunlar farkl modlasyon teknikleri ile kullanarak bit hata olasln hesaplamak. BPSK, QPSK ve BFSK sinyalleri iin bant genilii ve bit hata olasl takaslarn kavramak. Saysal haberleme sistemlerinin tasarmndaki temel takaslar tanmlayabilmek. Haberleme Sistemleri ile ilgili problemleri MATLAB kullanarak zebilmek.

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Ders Program
HAFTA YER ZAMAN
Pazartesi

KONU

ERK
Sinyallerin snflar, Fourier serisi, Fourier transformu ve zellikleri, Hilbert transformu ve zellikleri zilinti, apraz ilinti, g spektral younluu, enerji zellikleri, zilinti ilinti younluu spektral younluu, zamanla deimeyen dorusal sistemlerden iletim, bant geiren sinyal ve sistemlerin temsili. DSB-LC (AM) genlik modlasyonu, AM sinyallerinin retimi, spektrumu, ve demodlasyonu, zarf takipi. DSB-SC sinyallerinin retimi, spektrumu, ve demodlasyonu, SSB sinyallerinin retimi, spektrumu, ve demodlasyonu, VSB sinyallerinin retimi ve demodlasyonu, frekans blmeli oullama, dik taycl oullama, FM stereo oullama, super-heterodyne alclar. Frekans ve Faz modlasyonu, darbant FM, genibant FM, tek ve ok tonlu FM sinyallerinin spektrumu, FM sinyallerinin transmisyon bantgenilii (Carson kural). FM sinyallerinin retimi, FM sinyallerinin frekans ayrc ve PLL ile demodlasyonu. Rastsal sreler d raanl k ergodiklik ko ar ans ve ilinti fonksi onlar sreler, duraanlk, ergodiklik, kovaryans e fonksiyonlar, Gauss sreci, sl grlt, beyaz grlt, beyaz grltye szgelemenin etkisi, darbant grlt ve temsili, grlt edeer bant genilii. Evre uyumlu ve zarf takipi demodlasyonu kullanan AM sistemlerinde grlt, sinyal-grlt oran, figure of merit, FM sistemlerinde grlt, FM in grlt bastrma etkisi, limiter, n ve ters vurgulama, sezinleme sonras szgeleme. 10. HAFTA SINAV HAFTASI

devler

1-2

D223 D201

08:45 12:30

17:00 20:15

Sinyaller ve Sistemler

Pazartesi

3-4

D223 D201

08:45 12:30

17:00 20:15

Genlik Modlasyonlar

Pazartesi

5-6

D223 D201

08:45 12:30

17:00 20:15

Frekans Modlasyonu

dev 1

D223 D201

Pazartesi 08:45 12:30 17:00 20:15

Rastsal Sreler AM ve FM Sistemlerinde Grlt

Pazartesi

8-9

D223 D201

08:45 12:30

17:00 20:15

dev 2

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-2

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Ders Program
Hafta
11-12

Yer
D223 D201

Zaman
Pazartesi 09:45-12:30 19:30-22:00 19 30 22 00 Pazartesi 08:45 12:30 17:00 20:15

Konu
rnekleme ve Darbe Modlasyonu y

erik
Saysal Haberlemeye giri, Temel takaslar, rnekleme lemi, deal rnekleme, Nyquist Frekans, rtme, Dz Tepeli rnekleme, Analog Darbe Modlasyonlar, Zaman Blmeli oullama, Dorusal Nicemleme, Companding, DKM Hat K dl Ni l C di DKM, H t Kodlar Sinyal Uzay, lintisel Alclar, Uygun Szge Tipi Alclar, kili Evre Kaydrmal Anahtarlama, kili Frekans Kaydrmal Anahtarlama, Bit Hata Olaslklar

devler
dev 3

13-14

D223 D201

Bant Geiren Saysal Modlasyon

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Deerlendirme Ev devi %15 Dnemii Snav %35 Dnemsonu Snav %50

Ev devleri Dnem iinde 3 adet ev devi verilecektir. Baz devler yazlm eklinde olacandan temel MATLAB dilinde program yazmnn bilinmesi gerekmektedir. devler dersin Web sayfasndan indirilebilir. Ev devleri, belirtilen tarihte saat 17:00 a kadar teslim edilmelidir. Zamannda teslim edilmeyen devler kesinlikle kabul edilmez. birlii Politikas devleri ncelikle kendiniz zmelisiniz. Takldnz yerleri bir snf arkadanzla veya benimle tartabilirsiniz. Dier bir kiinin zmne bakmak, ksmen veya tamamen kopya etmek kesinlikle yasaktr Dersi alan btn renciler bu ibirlii ve karlkl gven politikasn kabul ve yasaktr. renciler, buna uymay taahht etmi saylr. Bu durum, teslim ettiiniz devlerin zerinde imzaladnz Bu devde msaade edilen miktarn dnda yardm almadm ve kimseye yardm etmedim ibaresi ile ifade edilir. Bu ksmn bulunmad devler kabul edilmez.

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-3

ELN3402 Haberleme Sistemleri

Derse Gerekli n Bilgiler Bu dersin iyi anlalabilmesi iin, Sinyaller ve Sistemler ile Mhendislik Olasl derslerinin alnm olmas tavsiye edilir. Derse Devam Derse devam esastr. %70 Devam alamayan renciler devamsz saylr. Derste bulunmayan rencilerin, yaplan duyurulardan doan grevlerinin sorumluklar kendilerine aittir. Dersin internet sayfasnn http://home.uludag.edu.tr/~tertas/ her zaman kontrol edilmesi tavsiye edilir.

Blm I Sinyaller ve Sistemler

Temel Bilgiler
Sinyaller ve Snflandrlmas G ve Enerji Fourier Serileri Fourier Transformu ve zellikleri Dirac Delta Fonksiyonu

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-4

Sinyaller
Bir g(t) sinyali zamann bir fonksiyonudur
Gerilim v(t) veya akm i(t) olabilir

Temel Bilgiler

Bir sinyalin fiziksel olarak gereklenebilmesi iin, sinyal :

Zamanda snrl olmaldr. Bant genilii sonlu olmaldr. Zamanda srekli olmaldr. Ald deerler sonlu olmaldr. Gerel deerli olmaldr.

Periyodik ve Aperiyodik Sinyaller

g (t) = g (t +To) , t
Temel Bilgiler eklinde ifade edilebilen sinyallere periyodik sinyal denir. Aksi takdirde g(t) aperiyodiktir. Yukardaki banty salayan en kk T0 deerine sinyalin temel periyodu denir.

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-5

G: Anlk ve Normalize
Bir devrede Anlk G : Ohm kanunundan, Temel Bilgiler
p (t ) = v (t )i (t )
p (t ) = v 2 (t) 2 t) = i (t ) R R

Anlk normalize g R=1 Ohm alnarak bulunur:

p (t ) = v 2 (t ) = i 2 (t )

g(t) bir gerilim veya bir akm olabileceinden g(t) sinyalinin anlk normalize gc:
p (t ) = g 2 (t )

olarak yazlr.

Ortalama Normalize G
Bir sinyalin ortalama normalize gc anlk normalize gcnn zaman ortalamas alnarak bulunur:

Temel Bilgiler

1 P = g (t ) = lim T T
2

T /2

T / 2

(t )dt

burada zaman ortalamas operatrdr.

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-6

G Sinyalleri
Ortalama normalize gc sfrdan farkl ve sonlu olan sinyale g sinyali d i l i l i li denir Temel Bilgiler

0< P<
G sinyalleri fiziksel olarak gereklenemez!
nk bu sinyaller ya sonsuza kadar devam eder ya da bir anda sonsuz bir deer alrlar. Dolays ile enerjileri sonsuzdur!

G sinyalleri periyodik veya aperiyodik olabilirler.

Enerji Sinyalleri
Bir sinyalin normalize enerjisi
T /2

Temel Bilgiler

E = lim
olarak tanmlanr.

T / 2

(t ) dt

Enerjisi sfrdan farkl ve sonlu olan sinyallere enerji sinyali denir. yle ki,

0< E <
Dikkat: Enerji sinyallerinin ortalama gc sfrdr!

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-7

Sinyallerin Snflandrlmas
Bir sinyal g veya enerji sinyali olarak snflandrlr Temel Bilgiler
G Sinyali: Enerji Sinyali:

0< P< 0< E <

G sinyalleri periyodik veya aperiyodik olabilir Enerji sinyalleri daima aperiyodiktir.

Sinyaller G Periyodik Enerji

Aperiyodik

Periyodik Sinyallerin Gc
Periyodik bir sinyalin ortalama normalize gc, bir periyot boyunca anlk normalize gcnn ortalamasdr.

Temel Bilgiler

1 P= To

To / 2

To / 2

(t ) dt

Dikkat: Limit operatrne gerek olmadn fark ediniz!

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-8

rnek
Aadaki g(t) sinyalinin ortalama normalize gcn bulunuz.
1

Temel Bilgiler

P=

1 2

1 dt = 1 Watt

A cos(2f 0t ) sinyalinin ortalama normalize gcn bulunuz.

P= = 1 2 2 A cos (2f 0t ) dt T 0 A2 T
T T

T = 1 / f0

1 + cos( 4f 0t ) A2 dt = Watt 2 2

Baz nemli Sinyaller

1 t t = rect = T T 0
t t 1 = T T 0
(t/T)

Temel Bilgiler

T 2 T if t > 2 if t

-T/2

t
T/2

if t T if t > T
-T

(t/T)

sinc(x)

sinc ( x ) =

sin( x ) x

-5 -4

-3 -2

-1

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-9

Fourier Serisi
Periyodu T0 olan bir g p (t ) sinyali iin, Temel Bilgiler
g p (t ) = ao + 2

a
n =1

n cos

2nt 2nt + bn sin T o To

a0 =

1 T0

T0 / 2

T0 / 2

g p (t ) dt

an =

1 T0
1 T0

T0 / 2

T0 / 2
T0 / 2

2nt t g p (t ) cos T dt , 0
2nt g p (t ) sin T dt , 0

n = 1, 2, 3, .L

bn =

T0 / 2

n = 1, 2, 3, .L

Kompleks Fourier Serisi

g p (t ) = ao +
g p (t ) =

(a
n =1
n exp

j 2nt j 2nt jbn )exp T + (a n + jbn )exp T o o

Temel Bilgiler

n=

j 2nt To

cn =

1 T0

T0 / 2 T0 / 2

j 2nt dt , n = 0, 1, 2,L g p (t ) exp T0

a n jbn , n > 0 c n = ao , n=0 a + jb , n < 0 n n

Genel olarak,

c n katsaylar komplekstir. Dolays ile, cn = cn exp[ j arg( cn ) ]

*

Gerel Deerli Sinyaller iin, c n = c n , dolays ile de

c n = cn

ve arg c n = arg cn

( )

( )

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-10

rnek
T T A, t g p (t ) = 2 2 0, periyodun kalan iin
AT / T0

cn
T = 0. 2 T0

Temel Bilgiler

g p (t )
A

3 T

2 T

1 T

0
1 / T0

1 T

2 T

3 T

n / T0

T0
1 cn = T0

T 2

T 2

T0

T0 / 2

T0 / 2

j 2nt dt A exp T0

a(cn )

Genlik spektrumu

n / T0

nT A = sin T , n = 0,1,2,.... n o

DKKAT! Spektrum ayrk Darbe parametrelerinin etkisi Faz tek, genlik ise ift simetriye sahip

nT TA sinc T To o

Faz spektrumu

Sinyal ve Frekans Spektrumu

Genlik

Temel Bilgiler

Fourier Dnm

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-11

Fourier Transformu
Bir aperiyodik g(t) sinyali iin
G( f ) =

g (t ) exp ( j 2ft )dt

Fourier Transformu Ters Fourier Transformu

F 1 G( f ) = g( t )

Temel Bilgiler

g (t ) =

G( f ) exp ( j 2ft )df

g( t ) G( f )

F [ g( t ) ] = G ( f )

g(t) nin Fourier transformuna g(t) nin Spektrumu da denir. Fourier Transformu genellikle komplekstir: G( f ) = G( f ) exp[ j ( f ) ] Gerel deerli bir sinyal iin: G( f ) = G * ( f ) Dolays ile, G( f ) = G( f ) ift simetri
( f ) = ( f ) tek simetri

rnek
t A rect AT sinc( fT ) T

Temel Bilgiler

|G(f)|
g(t) AT

A t
T/2

-T/2

2 3 1 T T T

1 T

2 T

3 T

t t g (t ) = A rect = A T T

G( f ) =

T / 2 A exp ( j 2ft )dt

T /2

sin (fT ) = AT fT

= ATsinc( fT )

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-12

rnek
g(t)
1

g(t)
1

Temel Bilgiler

g( t ) = exp( t ) u( t )
G( f ) =

g( t ) = exp( t ) u( t )
G( f ) =

exp(t ) exp ( j 2ft )dt

p 0 exp[ (1 + j 2f )t ]dt
1 1 + j 2f

exp(t ) exp ( j 2ft )dt

p exp[(1 j 2f )t ]dt
1 1 j 2f
0

=
=

=
=

exp( t ) u( t )

1 1 + j 2f

exp( t ) u( t )

1 1 j 2f

Dorusallk zellii
ag1 ( t ) + bg 2 ( t ) aG1 ( f ) + bG2 ( f )
g(t)=exp(-|t|)
1

Temel Bilgiler

g1 (t ) = exp ( t )u (t )

g 2 (t ) = exp (t )u ( t )
0 t

g (t ) = exp( t ) = g1 (t ) + g 2 (t )
G( f ) = 1 1 + 1 + j 2f 1 j 2f

g1 (t )

1 1 + j 2f 1 g 2 (t ) 1 j 2f

exp( t )

2 1 + ( 2 f )
2

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-13

Genletirme zellii
g (at )
F [g ( at )] =

1 f G a a

Temel Bilgiler

g (at ) exp ( j 2ft )dt

1 a g ( ) exp j 2 a dt

= at yazarak
F [g ( at )] = f

1 f G a a

rnek

exp( at ) , t > 0 1 , g( t ) = t=0 2 0, t<0

G( f ) =

a( 1 + j 2f / a )

Dualite zellii
G (t ) g ( f )
g ( t ) =

Temel Bilgiler

G( f ) exp( j 2ft )df

ve t ile f birbirinin yerine yazlrsa,

g ( f ) =

G (t ) exp ( j 2ft ) dt

rnek

g (t ) = Asinc(Wt )
g(t)

A f rect W W
G( f )
A/W

t
3 2 1 W W W 1 W 2 W 3 W

f
-W/2 W/2

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-14

Zamanda teleme zellii

g( t t o ) G( f ) exp( j 2ft o )
= t t 0 yazlrsa,
F [g (t t o )] = exp( j 2ft o )

Temel Bilgiler

g ( ) exp ( j 2f ) d = exp ( j 2fto ) G( f )

g a (t )
A

rnek
Ga ( f ) = ATsinc( fT ) exp( jfT )

t T

g b (t )
A

Gb ( f ) = ATsinc( fT ) exp( jfT )

-T

Frekansta teleme zellii

exp( j 2f c t ) g( t ) G( f f c )
F [exp( j 2f c t )g (t )] =

Temel Bilgiler

g (t ) exp[ j 2t ( f f c )] dt = G ( f f c )
f cT >> 1
g(t) A t

rnek

t g( t ) = A rect cos( 2f c t ) T

1 fc

cos( 2f c t ) =
G( f ) =

1 exp( j 2f c t ) + exp( j 2f c t ) 2

]
T

AT {sinc [( f f c )T ] + sinc [( f + f c ) T ]} 2
AT/2

| G( f ) |

AT sinc [( f f c ) T ], G( f ) 2 AT sinc [( f + f ) T ], c 2

f >0 f <0
fc
f

fc

2 T

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-15

g(t) ve G(f) Altnda Kalan Alan

Temel Bilgiler
rnek

g (t ) dt = G(0)

g (0) =

G( f ) df

Asinc(2Wt )

A f rect 2W 2W

f=0 yazlrsa,

Asinc (2Wt ) dt = 2W
A

Ayrca, zel olarak A=1 ve 2W=1 alnrsa,

sinc (t) dt = 1

Zamanda Trev zellii

d g (t ) j 2fG ( f ) dt
Temel Bilgiler
n. trev iin ise,

dn n ( ) n g t ( j 2f ) G ( f ) dt

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-16

Zamanda ntegral zellii

Temel Bilgiler
g(t)
g (t ) = d dt
t
t

g ( ) d

1 G( f ) j 2f

G(0)=0 iin

g ( ) d

eklinde ifade edilip, trev zellii

kullanlrsa,

G( f ) = j 2f F

g ( ) d
1 G ( 0) ( f ) 2

G (0) 0 iin ise,

g ( ) d j 2f G( f ) +

dev
g ( ) d j 2f G( f ) +
Temel Bilgiler
Olduunu gsteriniz.
t

G ( 0) ( f ) 2

pucu:

g ( ) d integralini, g(t) nin birim basamak

fonksiyonu u(t) ile konvolsyonu olarak dnnz.

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-17

rnek
g (t )
AT

g(t) gen darbesinin Fourier transformunu bulunuz.

t
g1 (t )
A

Temel Bilgiler

-T

G1 ( f ) = AT sinc ( fT )[exp( jfT ) exp( jfT )] = 2 jAT sinc( fT )sin(fT )

T -T 0 -A

g(t), g1(t) nin integrali olduundan,

G( f ) = 1 G1 ( f ) j 2f
sin(fT ) sinc( fT ) f

= AT

= AT 2 sinc 2 ( fT )

Kompleks Elenik zellii

g * (t ) G * ( f )
Temel Bilgiler
g (t ) =

G( f )exp( j 2ft )df

g * (t ) =

G ( f )exp( j 2ft )df

*

=
=

G * ( f )exp( j 2ft )df

*

G ( f )exp( j 2ft )df

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-18

rnek
g( t ) = Re[ g( t ) ] + j Im[ g( t ) ]
g * ( t ) = Re[ g( t ) ] j Im[ g( t ) ]

Temel Bilgiler

Re[g (t )] =

1 g (t ) + g * (t ) 2

]
]

Im[g (t )] =

1 g (t ) g * (t ) 2j

Re[g (t )]

1 G ( f ) + G * ( f ) 2

Im[g (t )]

1 G ( f ) G * ( f ) 2j

arpma ve Konvolsyon zellii

g1 ( t ) g 2 ( t )

G1 ( ) G2 ( f ) d

Temel Bilgiler

g1 (t )g 2 (t ) G1 ( f ) G2 ( f )

Zamanda Z d arpma

g1( ) g 2 (t ) d G1( f ) G2 ( f )
g1 ( t ) g 2 ( t ) G1 ( f ) G2 ( f )

Zamanda Z d Konvolsyon

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-19

dev
t 2 t x(t ) = 3 + 2 10

Temel Bilgiler

Sinyalinin Fourier transformunu bulunuz.

Dirac Delta Fonksiyonu

Dirac delta fonksiyonunun tanm:

( t ) = 0 , t 0 iin , ve

Temel Bilgiler

(t ) dt = 1

mpuls olarak da bilinir. zellikleri:

( t ) = (t )
(at ) = 1 (t ) |a|

g (t ) (t )dt = g (0)
0

g ( t ) ( t t

) dt = g ( t 0 )

g (t ) (t t0 ) = g (t0 ) (t t0 )

g ( ) (t )d = g (t )
g( t ) ( t ) = g( t )

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-20

Dirac Delta Fonksiyonu

Dirac delta fonksiyonunun Fourier transformu:

Temel Bilgiler

F [ (t ) ] =

(t ) exp ( j 2 ft ) dt = 1

(t) 1

g(t)
1

|G( f )|

(t) Uygulamalar
DC Sinyal
g( t )
1

1 ( f )

Temel Bilgiler

exp ( j 2ft )dt = ( f )

t
0

G( f )

Kompleks Exponansiyel Sinsoidal Sinyal

cos( 2f c t ) =

exp( j 2f c t ) ( f f c )
1 ( f fc ) + ( f + fc ) 2

cos( 2f c t )

1 exp( j 2f c t ) + exp( j 2f c t ) 2

]
|G( f )|

g(t)

1/ f c

t
0

fc

fc

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-21

(t) Uygulamalar
Sinsoidal Sinyal

Temel Bilgiler

sin (2f c t )
sin (2f c t ) =

1 [ ( f f c ) ( f + f c )] 2j

1 [exp( j 2f c t ) exp( j 2f c t )] 2j

1/ fc
g(t) (

j G( f ) (

t
0

fc
0

fc

(t) Uygulamalar
Birim Basamak Sinyali

Temel Bilgiler

( ) d = j 2f +
u (t ) =

( f )
2
1 1 + ( f) j 2f 2
|G(f )|

( ) d

u( t )

g(t)
1 0

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-22

(t) Uygulamalar
aret Fonksiyonu

sgn( t )

Temel Bilgiler

1 jf
sgn( t ) = 2u( t ) 1

1, t > 0 sgn( t ) = 0, t = 0 1 t < 0

g(t)
1 0 -1

j G(f)

Periyodik Sinyallerin Fourier Transformu

g p (t )
g(t)

Temel Bilgiler

3T0 2

T0 2

T0 2

3T0 2

T0 / 2

T0 / 2

g p (t ) =

m =

g (t mTo )
1 To

g p (t )

n =

G T

n n f To o

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-23

dev
g p (t ) sinyalinin Fourier transformunu bulunuz.
g p (t )
1

Temel Bilgiler

T 4

T 4

ELN3402 Haberleme Sistemleri

1-24