KOMPOZT MALZEMELER KOMPOZT MALZEMELERN TANIMI Teknolojik gelimelerin temelinde malzeme alanndaki ilerlemeler ve yeni bulular yatmaktadr.

Gnmzde malzeme bilimi tek bir mhendislik dal olmaktan km, alt branlar olan metaller, ametaller, kimyasallar, organikler, inorganikler, polimerler vb gibi kollara ayrlmtr. Kompozit malzemeler ise bu gruplar ierinde en nemlilerinden biri olarak ok geni bir uygulama sahas bulmutur. Havaclk, otomotiv, tekstil gibi nemli endstri kollar kompozit malzemelerin nemini benimsemi ve srekli gelimelerden kendilerine den pay almlardr. Genel olarak kompozit malzeme fiziksel ve kimyasal zellikleri farkl iki veya daha fazla malzemenin bir araya gelerek oluturduu ok stn zelliklere sahip olan malzemelerdir. Kompozit yaplar at ve matris diyebileceimiz iki farkl oluumun uygun usullerle bir araya getirilmesiyle tekil edilirler. Adnda artrd gibi at kompozit yapnn mekanik mukavemetinin salamakla ykmldr. Kompozitlerde aty tekil eden uygun malzemelerin iplikik halindeki formlardr. Matris ise fiberleri bir arada tutan ve fiberler arsnda gerilim aktarmn salayarak kompozit yapnn mekanik zelliklerinin oluumunu dolayl olarak etkileyen ve fiberleri fiziksel ve kimyasal d etkenlerden koruyarak kompozit yapnn bir sistem olarak ortaya kmasn salayan ksmdr. Matris malzemesi olarak uygun metal alamlar kullanlabilecei gibi daha yaygn olarak reineler kullanlmaktadr. Kompozit malzemelerin, metal malzemelere tercih edilmelerinin nedeni arlk olarak % 25 lere ulaan miktarda malzeme tasarrufu salamalardr. Bununla birlikte aada sralanan avantajlar bu malzemelere olan talebin nedenlerini gstermektedir. . yi bir grnm vermeleri . Dier malzemelere uyumluluu . Kolay imal edilebilirlik ve yksek retim miktarlar . Dk maliyet . Kalite . Uzun kullanm sresi ve iyi performans . Ham malzeme temin kolayl . ok iyi fiziksel ve kimyasal zellikler. KOMPOZT MALZEMELERN UYGULAMA ALANLARI Cam elyafl kompozitlerin, mukavemet, hafiflik, dk maliyet ve korozyon direnci gerektiren uygulamalarda kullanlmas olduka yaygndr. Gnmzde ise uzay sanayinde kullanlan malzemelerden spor malzemelerine kadar ok geni bir spektrum ierisinde uygulama aln bulmutur. Kompozit malzemelerin uygulama alanlarndan belli ballar; Uak Sanayi: Elyaf destekli kompozitler uak paralar iin gittike ok cazip hale gelmitir. Bu alanda en ok kullanlan elyaf, karbon, aramid ve camdr. Matris malzemesi olarak 120-170C arasnda polimerleen epoksiler kullanlmaktadr.

Uzay ve Roket Sanayi: Roket sanayinde kompozitlerin ilk kullanm aln roket klf uygulamasdr. Bylelikle roketlerin tama kapasitesi ve menzili artrlmtr. Uzay mekikleri metal matrisli kompozitlerinn bol miktarda kullanld ilk uygulamalardan birisidir. Uzay mekaniinin ana ats, 242 tek ynl borun elyaf alminyum ana yapl tplerden olumutur. Bu tpler alminyum tiplere gre % 44 alk tasarrufu salamtr. Otomotiv Sanayi: Otomotiv uygulamalar grn ve yapsal dayankllk olmak zere iki snfa ayrla bilir. Mesela kaporta iin grn nem arz eder. Ancak asi gibi yk tayan elemanlarda mukavemet nemlidir. Denizcilik Sanayi: Boyu 50 metreye kadar olan gemi ve tankerlerin gvdelerinin kompozitlerden imali ekonomik olarak mmkndr. Dier taraftan lks yatlar ve srat motorlar kompozitlerden imal edilirler. KOMPOZT MALZEMELERN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Kompozit malzemelerin, metallere gre avantaj ve dezavantajlar u ekilde sralayabiliriz: Avantajlar: . atlak ilerlemesi olay minimize edilmitir. . Titreimleri absorbe edilme zellii salanmtr. . Kompozitlerden bazlar ok yksek akma snr (akma gerilmesi) deerlerine sahiptir. . Korozyon problemi yoktur. Bunda matris ve malzemenin uygun seilmesinin nemi byktr. Aksi takdirde birbirleri ile temasta bulunan malzemeler pil oluturacak ve galvanik korozyona neden olacaktr. . Kopma uzamas metallere gre daha yksektir. . Yorulma direnleri olduka yksektir. . Arlka tasarruf edilmitir. Dezavantajlar: . Metallere yapmazlar. . Frnlamadan (piirmeden) kullanlamazlar. . Deiik dorultuda deiik mekanik zelliklere sahiptir. Ayn kompozit malzemeler iin ekme, basma, kesme, eilme mukavemet deerleri farkl farkldr. Elyaf dorultusundaki elastik modl, elyafa dik dorultudaki elastik modlnden daha byktr. . retimi nispeten pahaldr. . Nem ve hava zerrecikleri, kompozitlerin mekanik ve yorulma zelliklerini olumsuz ynde etkiler. . Delik delme ve kesme tr ilemler liflerde almaya yol amaktadr (Ancak 3 boyutlu dokumada bu olay sz konusu deildir. Zira 3 boyutlu yapnn kesilmesiyle elde edilen ve 2.5 boyutlu yap ad verilen malzeme tr iyi zellikler vermektedir.)

KOMPOZT MALZEMELERN SINIFLANDIRILMASI Kompozit malzeme matris ad verilen bir ana bileenle, yksek mukavemete ve yksek elastik modlne sahip olan takviye edici (fiber, tane, tanecik, dolgu,kat) olarak adlandrlan yapsal bileenlerden oluurlar. Kompozitleri balca ana grupta inceleyebiliriz. 1-Fiber takviyeli kompozitler 2-Tabakal kompozitler 3-Tanecikli kompozitler 1-Fiber takviyeli kompozitler Fiberglas Uaklarda panellerde kullanld gibi, roket motorlarda da kullanlmaktadr. Avantajlar;fiyatnn greceli olarak ucuz olmas, kolay temin edilmesi, ilenme kolayl, yksek mukavemeti, esnek olmas ve dk kalp maliyetidir. Dezavantaj ise; neme kar ok duyarl olmasdr. Havaclk ihtiyalarn karlamak zere temel olarak iki tip fiberglas bulunmaktadr. Bunlar E-Cam ve S-Cam dr. E-Cam Molekler yaps Kalsiyum Oksit / Almina-Borasilkat esasldr. Alkali en ok %2 olabilir. Genel amaldr. Mukavemet ve yksek elektrik iletkenliinin gerekli olduu alanlarda kullanlr. Dier fiberlere nazaran daha ucuzdur. Fiberglasn en yaygn olarak kullanlan tipidir. Genellikle fiberglas dkmanlar bu tip iin hazrlanmaktadr. S-Cam Bir Siliko-Almino-Magnesia kompozisyonudur. Almina ierii E camna gre daha fazladr ve mukavemeti E-camna gre %40 daha byktr. Yksek scaklklarda zelliklerini daha iyi koruyabilmektedir. ok yksek dayanm gereken yerlerde kullanlr. Fiberglasn bu tipi dokuma halinden ziyade iplikcik halinde bulundurulur ve kompozit tekili srasnda istenilen formda dizilirler. Fiberglas demetleri genellikle reine esasl bir madde ile kaplanr ve sarg makineleri yardmyla uygulama yaplr. C-Cam Soda-kire-borasilikat ierir. Kimyasal stabilitenin en nemli faktr olduu alanlarda kullanlr. Asitlerle temas olan yerlerde kullanlabilirler. Kuartz Dk dielektrik zellikleri istenen anten, radar ve bunun gibi paralarda kullanlr. Boron Elastisite modl yksek kompozit tekili iin kullanlr. Boron fiberleri normal olarak nceden reine emdirilmi teypler halinde salanabilirler. Bu reinelerden teyp miktar, hacimsel olarak %50 fiber ierecek ekilde ayarlanmaktadr. Ancak deiik uygulamalar iin reine / fiber oran deitirilebilir.

Karbon Fiberler Karbon fiberler cam fiberlere gre ekme dayanm, elastikiyet modl, sl iletkenlik, boyut kararll, anma direnci, srnme ve yorulma dayanm gibi birok alanda stnlk salar. Cam fiberlere nazaran kat daha yksek elastikiyet modlne sahip olan karbon fiberler sertliin nemli olduu paralarda tercih edilirler. Matris ierisine karbon fiberi eklenmesi ile kompozit paralar iletken haline getirilebilir. Bu zelliklerinden dolay makaral yataklarda, plastik elektrotlarda, motor farlarnda kullanlr. Grafit Fiberler Mkemmel ilenebilme yetenei ve dk sl genleme katsays, grafitin dier stnlkleridir. Filamanlarn mkemmel ekillendirilebilme kabiliyetlerinden dolay keskin ekilde keler yaplabilir. Isl iletkenliin yksek oluu, sl gerilmelerin radyasyon ve konveksiyon yolu ile niform olarak dalmas salanr. Dezavantaj ise dk genleme katsaysnn sebep olduu sl gerilmelerdir. Organik Fiber Dier fiber trlerinden farkl olarak para-aromid fiberi aromatik polyamid yapda bir organik polimerdir. Para-aromid mevcut organik ve inorganik fiberlerden en yksek ekme mukavemetine sahip fiberlerden birisidir. Para-aromid malzemenin en byk avantaj dk younlukta olmasdr. Bu zellii nedeniyle havaclk ve denizcilik endstrisinde kullanm yaygndr. zellikle pilot kask imalinde ve hz teknesi inasnda bu zelliinden faydalanlmaktadr. arpma mukavemetinin yksek olmas sebebiyle, son yllarda balistik koruyucu yelek, kompozit mifer gibi rnlerde de kullanlmaktadr. UHMWPE (Yksek Molekler Arlkl Polietilen) Fiber 1990 ylnda seri retimine geilen UHMWPE fiberleri ok yksek ekme mukavemetine sahip olmas (elikten 10 kat daha salam) nedeniyle dnyada bilinen en salam fiberdir. Yksek molekler arlkl polietilen tel sama ileminden geirilmesiyle elde edilir. Balangta karmak bir yap ihtiva eden polietilen, bu ilemden sonra ba yaplar paralelletirilerek ve yksek dzeyde kristal bir yap (%85) oluturularak ok stn zelliklere sahip bir fiber elde edilir. Ei bulunmayan zelliklerinden bazlar: Yksek ekme mukavemeti ok yksek elastisite modl Sudan hafif olmas (0.97 gr/cm) ok yksek enerji emebilme zellii Tekrar kullanlabilmesi Bu zellikleriyle UHMWPE fiberi yapsal kompozit paralarn imalinde balistik korucu yelek ve dier korucu elemanlarda, her tr koruyucu giysi, yksek mukavemetli halat, parat ipi, balk a yapmnda. Hafiflii nedeniyle denizcilik gibi alanlarda kullanlabilecek cazip bir malzeme olmaktadr. Baz metalik malzeme ve fiberlerin mekanik zellikleri tabloda grlmektedir.

Malzeme Younluk ekme Day. Elastik Modl Spe.ekm.Day Spec.Modl (gr/cm3) (Gpa) (Gpa) (Gpa/(gr/cm3) (Gpa/(gr/cm3) Alumin. L65 2,8 0,46 72 0,17 26 Titn TD 5173 4,5 0,93 110 0,21 24 elik 4340 7,8 0,99 207 0,13 27 E-Glass Fiber 2,54 2,6 84 0,98 33 Karbon Fiber 2 1,9 400 0,95 200 Boron Fiber 2,5 3,5 420 1,4 168 Kevlar Fiber 1,44 2,8 130 1,94 90 UHMWPE 66 0,97 3,2 99 3,3 99 Seramik Fiberler Srekli seramik fiberler yksek mukavemet ve elastik modl zelliklerini yksek sya dayankllk ve evresel artlardan fazla etkilenmeme zellikleri ile birletirilmektedir. Baz karakteristikler, yksek scakla dayankl malzemeler arsnda zel bir konum kazandrmaktadr. rnek olarak silikon carbide (SiC), fiberler ve alminyum oksit (Al2O3) fiberler verilebilir. Metalik Fiberler Tel eklindeki birok metal yksek mukavemet zellikleri gstermektedir. Berilyum teli elik ve tungsten en nemlileridir. Metalik tellerin en nemli avantajlarndan biri tane herhangi bir seramik fiberden daha karal mukavemet deerine sahip olmasdr. zellikle berilyum yksek modl ve olduka dk younlua sahip olmasndan dolay yksek fiyatna ramen iyi bir fiberdir. Mukavemeti dierine dktr. Tabakal Kompozitler En az iki deiik malzemenin tabakalar halinde dizilerek, tekil etmi olduu kompozit malzemelere tabakal kompozitler denir. Tabakalama, tabakalar meydana getiren malzemelerin daha faydal bir malzeme oluturmas iin tekil edilir. Tabakalama ilemiyle kompozit malzemelerin mukavemeti, rijitlii, korozyon direnci, anma direnci, termal izolasyonu iyiletirilir. Bu tr iyiletirilmi zellikler bir metalden haddelenmi metallerden, tabakalanm camlardan, plastik tabakal laminantlarda ok gzel ekilde grlebilir. Bi Metalller: Termal genleme katsays olduka farkl, iki deiik metalin tabakalanmasndan elde edilir. Scaklk deitike belli bir lde bir tarafa ve dier tarafa eilir veya arplr. Bu tr metaller scaklk lm aleti olarak veya termostat olarak kullanlr.

Kaplanm Metaller: Bir metal baka bir metalin zerinde her iki malzeme zelliinden daha iyi sir zellik elde etmek iin yaplr. Mesela yksek mukavemetli Al alamlar korozyona daha az direnlidirler. Buna ramen, saf alamlar korozyona daha direnlidirler. Yksek mukavemetli Al alam korozyona dayankl baka bir alamla kapland zaman meydana gelen kompozit malzeme her iki malzemeden daha ekici avantajlara sahiptir. Elde edilen kompozit malzeme hem korozyona direnli hemde yksek mukavemetlidir. Son zamanlarda Al tel %10 bakrla kaplanarak elde edilen kompozit malzemenin, yani kompozitlerin bakr teller yerine kullanld grlmektedir. Al tel hafif ve ucuzdur. Buna karlk baka malzemeyle kaynak edilmesi ve yksek scaklklara dayanmas zordur. Dier taraftan bakr tel pahal ve olduka ar, kaynak ve dier balantlarn yaplmas kolaydr. Bakr kaplanm Al tel ise hafiftir. Kolayca kaynak balants yaplabilir. Bakr kapl Al tel 3/16 lik apl tel haline gelebilir. ine 0.015 lik apa kadar bakrn korozyonundan etkilenme olmadan ekilebilir. Dezavantaj ekme srasnda tabakalar arasnda ayrlma olumasdr. Bu yzden dikkatli kontrol gereklidir. Tabakalanm Fiber Kompozitler: Tabakalanm elyafl kompozitler, kompozitlerin merkez snfn olutururlar. nk bunlar elyafl kompozitler ve tabakalanma tekniini ayn anda ihtiva ederler. En yaygn bir isim tabakalanm elyaf takviyeli kompozitlerdir. Buradan tabakalar veya elyaf takviyeli malzemenin tabakalar, her biri deiik ynlerde dizilmi tabakacklarn birletirilmesiyle meydana gelmitir. Meydana gelen kompozit malzemenin mukavemeti ve rijitlii deiik ynlerde takviyelendirilmitir. Tabakal elyaf takviyeli kompozitlerin mukavemeti ve rijitlikleri ina edilecek yap elemanlarnn dizayn ihtiyalarna gre belirlenir. Tabakal elyaf takviyeli kompozitlere, roket lonerleri (klflar), fiberglas, kayk veya robot gvdeleri, hava arc kanat panelleri ve gvde blmeleri, tenis raketi, golf sopalar vs verilebilir.

Tanecikli Kompozitler: Tanecikli kompozitler bir veya daha fazla malzemenin taneciklerinin baka bir matris malzeme ile birletirilmesinden meydana gelir. Paracklar ve matrisler metalik veya metalik olmayan matrisle birlemesiyle meydana gelen kompozitler veya bunlarn tersi olan kompozitlerdir. Parackl kompozitlere rnek olarak betonu verebiliriz. Beton kum ve akl paracklarnn imento ve su ile birletirilmesi sonucu olur. Betonda ne parack nede matris malzeme metaliktir. Metalik olmayan matris metalik parack birleimi kompozitlere rnek, roket pervaneleridir. Roket pervaneleri polietan ve polislfat kauuklar ierisine Al tozlar ve perklorat oksitleyicilerin katlmas ile elde edilir.

Metalik Olmayan Taneciklerin Metal Olmayan Matrislerdeki Dalm: Metalik olmayan matris ierisinde metal olmayan tanecikli sisteme rnek betondur. Betonda, kum ve mcr partiklleri imento ile suyun kimyasal reaksiyonu ile birleerek yeni bir malzeme tekil edilmitir. Betonun mukavemeti normal olarak kayaya denktir. Takviyelendirilmi betonlar elyaf takviyeli kompozitlerin konusuna da girdii gibi tanecikli kompozitlerin konusuna da girer. Mika veya cam gibi metalik olmayan malzemelerin paralar cam veya plastiklerin ierisine kartrlmasyla elde edilen kompozitler olduka etkilidir.

Metalik Kompozitlerdeki Metalik paracklar: Alamlardan farl olarak metalik matrisler ierisinde metal parackla erimemi yani zlmemitir. Kurun partiklleri bakr alamlar ierisine karmas bu tr kompozitlere bir rnektir. Benzer olarak kurun paracklar elie de kartrlr. Hedef meydana gelen malzemeyle ilenebilirlii artrmaktr. Buna ek olarak kurun bakr alamlardan yaplm yataklarda ve rulmanlarda tabii yalama grevini de yerine getirir. Bunun yan sra tungsten, krom, molibden gibi metal paracklar szerek matrisler ierisine kartrlabilir. Meydana gelen kompozit malzeme snektir ve yksek scaklk zelliine de sahiptir. Metalik Kompozitlerde Metalik Olmayan Partikller: Seramik gibi metalik olmayan partikller, bir matris ierisine kartrlmasndan elde edilir. Meydana gelen kompozite sermet denir. Sermetlerin en yaygn iki grubu unlardr: Oksit tabanl kompozitler Karbr tabanl kompozitler Oksit tabanl sermetler yada oksit parackl bir oksit matris, ierisine yerlemilerdir. Bu tr sermetler erozyon reziztansnn gerekli olduu yerde yksek scaklkta alet yapmnda kullanlr.

KOMPOZTLERDE MATRS ETLER Bir kompozit yapda matrisin grevi, yaptrc ve tutucu zellii ile, fiberleri bir arada tutmak, yk fiberlere aktarmak, datmak ve kompozit yapy d etkenlerden korumaktr. 1. Plastik matrisli kompozitler Matris olarak plastik esasl malzemelerin kullanld kompozit malzemelerdir. rnek olarak cam elyafl plastikler verilebilir. 2. Metal matrisli kompozitler Matris olarak, Al,Mg,Cu ve elik ile benzeri metallerin kullanld kompozit malzemelerdir. KOMPOZT MALZEMELERN MALNDE KULLANILAN MATRS MALZEMELER PLASTKLER Plastik, molekllerin belirli bir dzen ierisinde sralanmas ile oluan organik kimyasal bir maddedir. Genel olarak plastik, dklerek veya preslenerek ekil verilen ve metal olmayan malzeme trlerine verilen bir isimdir. Plastikler hafif ve kolay ilenebilmeleri nedeniyle ok geni bir uygulama alanna sahiptir. Plastik isminin kullanlmasnn nedeni, bu malzemelerin belirli artlarda plastik bir kvam gstermeleri ve bir kalba basnla enjekte edilerek kolayca ekil almalardr. Metaller bir plastik malzemedir. Fakat plastik deildir. Bakalit bir plastiktir, fakat bir plastik cisim deildir. nk plastik ekil deitiremezler. Plastik malzemelerin hammaddeleri: Kmr Hava (N,O) Petrol Su Kire ta Pamuk Tuz (NaCl, MgCl2) Odun Kkrt Ve dier ziraat maddeleri olarak saylabilir. Plastik malzemeler son 40-50 yl iinde byk gelimeler gstererek metallerle ayn oranda kullanlmaya balanlmtr. Bunun nedenleri ise unladr: Plastik malzemeler olduka ucuzdur. Kolayca ilenebilirler. Arlklar dktr. Kimyasal ve korozyon direnleri yksektir. Isl ve elektrik zellikleri iyidir. Yeterli mekanik zelliklere sahiptir. C*** karbon vs gibi elyaflarla kuvvetlendirilerek mekanik ve fiziksel zellikler iyiletirilebilir.

ELASTOMERLER boyutlu ebeke yaps oluturularak yksek esneklik gsteren polimerlerden meydana gelmitir. TERMOPLASTKLER Molekl yaps olarak yan zincirler ve gruplar ihtiva ederler. Molekller elastomerlerde ve termosetlerde olduu gibi boyutlu bir yap tekil etmezler. Molekller arasnda zayf Vander Wals ba vardr. Bu nedenle rijit yapya sahip deildirler. Is altnda yumuarlar ve bu zelliklerinden faydalanarak stlmak suretiyle ekillendirilirler. Bu ekil deiiklii esnasnda hibir kimyasal deiiklie uramazlar. Tekrar tekrar stlarak yeni ekiller alabilirler. Piyasada ise toz ve granr halde bulunurlar. Kompozit imalatnda azda olsa kullanlrlar. a) Asetol reineler aft yata b) Akrilikler (polimetil metakrilat) Ikl c) Selilozik (selloz asetat) Selefon kad d) Florokarbon Teflon tava e) zosiyonatlar Is izolasyonu f) Poliamitler p, orap,amar g) Poliolefinler (Polietilen-polipropilen) Naylon torba h) Stiren(polistren) Okul gereleri i) P.V.C. Boru j) Polikarbonat Trafik klar

TERMOSETLER Molekller bir boyutlu ebeke yaps tekil edecek ekilde birbirine bal bir yap ihtiva edeler. Bu balama esnasnda meydana gelen bu olay tek ynl kimyasal bir reaksiyondur. Plastik malzeme ekil aldktan sonra sertleir ve malzeme artk yumuamayp ekil deitiremez. a) Amino reineler (melamin formaldehit) Tabak b) Ekopsi reineler Uaklarn i donanm c) Furan reineler Koruyucu kaplama d) Alkitler Boya e) Fenolik reineler Elektrik aksam f) Silikonlar Oto cilas g) Poliesterler -Cila tipi -Dkm tipi -Cam takviyeli plastik tipi Plastik malzemeler en ok reine diye adlandrlrlar. Kompozit malzemelerin imalatnda en ok kullanlan termosetlerdir. Ekonomik, verimli ve gelimi mekanik zellikleri olan paralar, termosetlerden kolaylkla yaplrlar. Gnmzde deniz aralar yapmnda, otomotiv sanayinde, inaat sektrnde, depo, tank boru yapmnda bilhassa ekonomik olmas sebebiyle yaygn olarak kullanlrlar.

Termoset plastikler iinde en yaygn kullanlan poliesterler, fenolik reineler, ekopsi reineler ve silikonlardr. Poliester ise bunlarn ierisinde en yaygn kullanlandr. zellikleri imalat kolayl ve yatrmn dk olmas poliesterlerin tercih edilme nedenidir. Fenolik reineler ise yksek mukavemetin yan sra, byk s direnci istenen yerlerde kullanlrlar. PLASTKLERE KATKI MADDESNN KATILMASI Pratikte plastik malzeme zeliklerini iyiletirmek gayesiyle ilave katk maddeler katlarak kullanlr. Bu katk maddeleri ise unlardr: Polimer reineler Cam ve karbon elyaflar Dolgu malzemeleri Yumuatclar Stabilizatrler Yalayc Renk verici Aleve kar koruyucu Bu gibi katk maddeleri ise eitli yntemlerle plastik ierisine katlrlar. Harmanlama: En iyi malzeme zelliklerini salamak gayesi ile iki veya daha ok plastiin veya katk maddelerinin kartrlmas ilemine denir. Harmanlama ileminin zellikleri unlardr: 1-Harmanlama sadece polimerlerin karlatrlmas iin uygulanan mekanik bir usuldr. Harmanlanan polimerlerin kimyasal balarnn nemi yoktur. 2-Elde edilen karmn tek bir ergitme ve cams yapya gei scakl vardr. Bu scaklk her iki polimerin scaklklar arasnda olabilir. 3-Harmanlama sonucunda polimerlerin en az bir zellii ok iyi bir ekilde dzelir. 4-Harmanlama oranlar %2550 arasnda olabilir. Harmanlama 3 ekilde yaplr: 1-Fiziksel harmanlama: Uyumayan polimerler birlikte tlr ve yumuama scaklnn zerindeki bir scakla kadar stlr, soutulur. Soutma sonucu bir ana faz yani matris yap iinde kresel, silindir veya lamel eklinde dier fazdan oluan iki fazl bir yap oluur. 2-nter polimerizasyon: Polimerizasyon ileminin devam iin katalizr olarak organik peroksit bileikleri kullanlr. 3-Alama polimerizasyon: Plastiklerden birinin zincir yapsn bir baka plastik malzeme alanr. Bylece zelliklerde iyiletirme salanr.

PLASTKLERN GENEL ZELLKLER Plastik malzemelerin genel zellikleri: 1-Plastiklerin d grnleri: plastikler genel olarak renksiz, effaftr ve istenilen renge boyanabilirler. 2-Yzey sertlii: Plastikler yumuak olduklarndan anma direnleri zayftr, baz boyayc maddelerle kartrldnda yzey sertlikleri artrlabilirler. 3-Younluu: Plastiklerin younluu olduka dktr. (0.9-2.5 gr/cm) 4-Isl zellikler: Genel olarak plastiklerin 100-180 C arasnda olur. nk yksek scaklklarda yumuarlar. Is iletim katsaylar ok dktr. Bu nedenle malzeme ierinde biriken s, sl yorulmaya yol aar. Plastiklerin s iletim katsaylarn artrmak iin Al, Cu, C cam elyaf katdr. Ayrca plastiklerin s iletim katsaylar metallerinkinden ok yksektir. 5- Kimyasal zellikler: Genel olarak termoplastikler asit, bazl ve tuzlu zeltilere dayankldr. Fakat termosetler kimyasal etkilere dayankszdr. 6- Yanma zellikleri: Termoplastikler, alev veya ar s karsnda yanarak zelliklerini kaybederler. Alevden uzaklatrldklarnda yanma durur. 7- Havadan etkilenme: Plastikler havadan etkilenerek bozulurlar. Radyasyon, yamur veya dolu erezyonu, rzgar, hava kirlilii gibi etkilerden bozulurlar. Ultraviyole nlar renklerini alr. 8- Elektriksel zellikler: Plastiklerin elektrik zellikleri olduka zayftr. ok iyi yaltkanlk gsterirler. PLASTK MATRKS KOMPOZT MALATI TERMOSET KOMPOZTLERN MALATI Islak Kalplama Bu yntem, tek yz dzgn kk apta retim iin kullanlr. Genellikle CTP kalp kullanlr. Kalp yzeyi ile temas eden CTP yzeyi dzgn, dier yzeyi przl olur. Genellikle 2-10 mm kalnlklar iin bu yntem kullanlr. Byk boyutlu paralara kalnlk daha fazla olabilir, ancak 2 mmnin altnda kalplama tavsiye edilmez. Tipik bir yatrma rnei aada grlmektedir. Genellikle tekne, oto kaportas, cephe kaplama elemanlar, depo ve tank gibi rnlerin yapmnda kullanlan bu kalplama yntemi iki teknikte yaplr; a) El yatrmas b) Pskrtme Kalp hazrlamas ve jelkot uygulamas her iki teknik iinde ayndr. Kalp, nce silikonsuz kalp ayrc vaks ile parlatlr, jelkot uygulanr. Jelkot uygulamas fra ile veya pskrtme ile yaplr. Toplam jelkot kalnl 0.3 0.6(400-500 gr/m) civarnda olmaldr. CTP rnlerinde grlen hatalar byk bir ounluu jelkot uygulamas srasnda yaplan yanllardan kaynaklanr. Bu nedenle jelkot uygulamasnda zel bir zen gsterilmesi gereklidir. rnein gereinden ince uygulanan jelkot, stiren monomerinin umas nedeniyle sertleecei yerde kurur. Jelkot tabakas yeterli sertlie ulamadan zerine CTP ilenirse burumalar oluabilir. Jelkotun ok kaln srlmesi halinde, rn kalptan ktktan birka ay sonra atlaklar oluabilir.

El Yatrmas Jelkot srlm kalp zerine nce 300 gr/mlik cam kee ile uygulama yaplr.cam elyafn polyesterle slatlmas iin yeterli miktarda polyester fra veya yn rulo ile cam elyafna yedirilir. Cam elyaf kalp eklini ald zaman, yatrma amac ile yatay dili rulolarla, hava kabarc giderme amac ile de dikey dili rulolarla elde edilen laminatn rulolanmas gereklidir. Kalplama srasnda zorluklarla karlamamak ve malzeme zayiatn nlemek amac ile cam elyafnn belli bir ablonla nceden kalba en uygun biimde kesilmesi gerekir. Kenarlarn kesimi henz tam sertleme olmadan keskin bir bak aracl ile yaplabilir. rnn kalptan alnmas olduka uzun bir zaman alr. Kalptan karma ileminin abuklatrlmas amac ile kalplanan rn hemen 60 C lik bir frna konarak 1 saat sre ile beklenirse, kalbn soumasndan sonra rn kalptan alnabilir. Pskrtme Jelkot uygulanm kalp zerine cam elyafn ve polyesteri pskrterek ileme yntemidir. Hava ile alan bir pskrtme tabancas birtaraftan cam elyafn krparak pskrtr, dier taraftan katalizlenmi polyesteri pskrtr. Kalp yzeyinde cam elyaf ve polyesterin bir laminant oluturmas iin rulolanr. Cam elyafnn ve polyesterin kalp zerine pskrtlmesinden hemen sonra bir rulo ile polyester ile slanm cam elyaf kalp zerine yatrlmal ve hava kabarc kalmamaldr. Yatrlan cam elyaf zerine istenilen et kalnl elde edilene kadar kademeli olarak cam elyaf ve polyester pskrtmeye devam edilmelidir. Pskrtme ynteminde reine/cam oran genellikle 2/1 3/1 arasnda deiir. Pskrtme makinalarnn kapasiteleri de genellikle 2-10 kg/dakika arasnda deimektedir. Reine Enjeksiyonu Islak kalplama (El Yatrmas) ile souk presi arasnda bir yntemdir. ift cidarl bir kalp ierisine cam elyaf yerletirilir ve bir veya birka enjeksiyon deliinden polyester kalp iine yaklak 1 atm. basnla verilir. Cam elyafnn polyesterle slanmas tamamlannca reine fazlas tahliye borularndan kar. Reine ynteminin avantajlar unlardr: 1- Her iki yz dzgn rn elde etme olana 2-Sabit ekil ve arlkta rn elde etme olana 3-Tek kalpta retilen rnlerden daha kaliteli rn elde etme olana 4-Takviye elemanlar ve dier paralarn tek ilemde eklenebilme olana 5-Kapal kalp kullanlmas nedeni ile stiren buharlamann azalmas 6- Sertlemenin ortam scaklndan fazla etkilenmemesi 7- Daha temiz alma ve az fire verme olana 8- ilik maliyetinde azalma

Bu yntemin dezavantaj ise, ilk maliyetin daha yksek olmas ve kalplarn byk bir zenle, 1den daha fazla sayda hazrlanmas gereidir. Kopuk Rezervuar Kalplama Bu yntem de, ift kalpla her iki dzgn rnlerin yapmnda kullanlr. Yumuak kpk bir malzemeye polyester emdirilir ve kuru cam elyaf yerletirilmi iki kalp paras arasnda sktrlr. Kpe emdirilmi polyester, skma nedeniyle cam elyafn da slatr ve sertlemesi beklendikten sonra iki yz dzgn bir CTP rn elde edilir. Kullanlan cam elyaf ve kpk kalnlna bal olarak deiik mekanik zellik salanmas mmkndr. kinci kademede tm sistem, verilecek ekle gre hazrlanm kalplardan stlm bir blge ierisinde geer ve bu frnlama srasnda reinenin sertlemesi salanr. Sertlemi levhann kesimi ile retim tamamlanr. Ik geirgen levha retimi iin cam takviyesinin toz balaycl kee olarak veya krplm cam elyaf olarak kullanlmas ve polyester reinenin de cam elyafnn krlma indisi ile e deerde bir krlma indisine sahip olmas gereklidir. Bu amala zel polyesterler gelitirilmitir. Profil ekme (PULTRUSION) stenilen ekilde profillerin retimi iin kullanlr. Profil ekilleri tamamen kullanlan kalba baldr ve rnlerde boyuna mukavemet ok yksektir. ekme ynteminde genellikle iki yntem sz konusudur. Birinci sistemde ekilecek cam elyaf nce katalizlenmi polyester banyosundan geirilir ve sonra stlm kalplardan polyester fazlas syrlarak ekilir. Kalplar ayn profilin eklini belirler. kinci yntemde cam elyaf belli bir gerilim ile kuru olarak stlm kalplardan geirilir ve kalp ierisinde reine enjekte edilir. Kenar Kesme ve Yzey leme Kesim ileminin polyester henz tam sertlemeden yaplmas tavsiye edilir. Bu amala keskin bir bak kullanlmas ve CTP rnde herhangi bir bozulma oluturmamas iin ban CTP laminata dik olarak tutulmas yeterlidir. CTP rnlerde almas gerekli delikler 5 mm apa kadar, yksek devirli matkaplarla delinebilir. 5-10 mm aptaki delikler elmas matkap ucu ile delinmelidir. Daha byk aptaki delikler iin kesiciler kullanlmaldr. Kesilmi veya delinmi olan her CTP rn bu ilem yerinde tekrar polyester ile kaplanmaldr. Aksi taktirde, rnn temas ettii su veya kimyasal maddeler laminat arasna szabilir. CTP rnler genellikle kendinden renkli olarak retilir ve boya gerektirmez. Ancak baz zel durumlarda rnn boyanmas gerekebilir. Bu durumda yzeyin kalp ayrc ve parlatc elemanlardan tamamen arndrlmas gerekir.

TERMOPLASTK KOMPOZTLERN RETM Klasik termoplastik imalat yntemleri ile termoplastik kompozitler retilmekle beraber ticari dzeyde kullanlan en nemli metod enjeksiyondur. Termoplastik kompozitlerin enjeksiyonunda baz ilave zorluklarda ortaya kmaktadr. Takviye malzemesi basma viskozitesi artacandan enjeksiyon basnc termoplastiklere nazaran %80 kadar daha fazla byyebilir. Kompozitlerde rijitlik termoplastiklerden dah yksek olduundan kalptan karma scakl daha yksek tutulur ve bu yzden bu ilem sresi ksa olmaldr.rijitliin yksek olmas kalp konikliinin artmasna ve enjektr saysnn da oalmasna yol aar. Ayrca pistonlu enjeksiyon makinas yerine karmay ve homojenlemeyi lmeyi ve scaklk kontroln daha iyi salamak iin vidal enjeksiyon makinas tercih edilir. Makinann vida hz ve geri basnc elyaflarn hasar grmeyecei ekilde seilmesi gereklidir. Elyaflarn andrc zellii hem tezgahta hem de kalpta hzl anmaya yol aabilir. Bu mahsur sertletirilmi kalp elii kullanlmas halinde ihmal edilebilecek dzeye inebilir.

1. Enjeksiyon Kalplama: Granl veya toz halindeki malzeme bu kovan ierisinde stlp yumuatlr. Daha sonra bu lleden basnl olarak souk bir kalba iletilir. Paral kalp skca kapatlmtr. Katlama tamamlandktan sonra para kalptan iticiler veya basnl hava ile karlr. evrim otomatik olarak altrlabilir. 2. Ekstrzyon: Kovanlara yerletirilen malzemenin bir stampa yardmyla basn altnda, belirli profillere sahip matrisler ierisinden geirilerek ekillendirilmesine Ekstrzyon ad verilir. Bir kovan ierisinde dnen bir vidadan meydana gelen eksrder en yaygn kullanlan makinadr. Vidann devri plastik tr, kalp zellikleri, granl ap ve plastik scakl gibi parametrelere bal olarak deitirilebilir. Bir ekstrder vidas ksmdan meydana gelir. Besleme blgesinde malzeme n stmaya tabii tutularak basn blgesine iletilir. Basn blgesinde vida derinlii tedrici olarak azaldndan malzemede bir skma grlr. Bu skma ile malzeme ierisindeki hava besleme blgesine itilir. lme blgesinde vida derinlii biraz daha azalr ancak eksenel dorultuda derinlik sabittir. Homojen ekil ve scaklktaki basnla kalba itilir. Her blgenin de uzunluu malzeme trlerine gre deiir. rnein bir kompozit malzeme olan PVC iin basn tm vida boyunca artar. Ekstrder de deiik kalplar kullanlarak eitli imalatlar yapmak mmkndr.

3. Kaplama: Ekstrderden retilen plastik film veya levha kaplanacak malzeme hzl bir ekilde rtldkten sonra kompozit levha haddelenir. Bylece tam bir yapma olur hem de tabak kalnl ayarlanm olur. nemli bir kaplama metodu tellerin zerlerinin kaplanmasdr. zellikle elektrik teli retiminde yzeyi temizlenmi ve stlm tel ekstrderden beslenen kalba girer. Kaplama hz tel apna bal olarak 1-1000 m/dk arasndadr. 4. iirme: i bo kompozit paralar, zellikle byk boyutlu paralar bu metodla kolay ve ucuz ekilde imal edilebilirler. malatn ilk kademesinde yuvarlak bir kalptan erimi bir tp elde edilir. Daha sonra bu boruya iki para kalp ierisinde basnl hava flenir. Birden fazla kalp kullanlarak ilem srekli hale getirilebilir. Bu metodda ektrde bir silindir ve piston eklenir. Her iirme ileminde belirli hacimdeki erimi plastik malzeme iirme ucuna iletilir. Hzl soumay salamak iin iirme havas yerine sv CO2, souk hava veya yksek basnl nemli hava flenebilir. Ancak hzl okuma mekanik zellikleri ve boyutsal stabiliteyi ktletirebilir. 5. Dner Kalplama: iirme kalplamaya benzer ekilde ii bo paralarn imalatnda kullanlr fakat metod farkldr. Hassas olarak tartlan toz malzeme iki paral kalp ierisine konulup kalp kapatlr. Kalplar bir frn ierisinde stlrken birbirlerine dik iki eksen etrafnda dndrlr. Bir sre sonra yumuayan malzeme, kalp cidarlarna homojen tabaka halinde kaplanr. Kalbn dnme hz 20 dev/dk kadardr. Ana ve tali eksen devir saylar oran 4/1 dir. Kalp scakl malzeme trne gre 250-400 C arasndadr. Kalp daha sonra dndrlmeye devam edilirken soutulur. Kalp nce basnl hava ile daha sonra su jeti ile soutulur. Daha sonra para kalptan alnr. 6. Thermoforming-Vakum veya Basnl ekillendirme: Thermoforming, termoplastik kompozit bir levhann katlanabilme veya yumuama scaklna kadar stldktan sonra vakum veya basn etkisi ile bir ak kalp ierisinde ekillendirilmesidir. Vakum-thermoforming ile 0,025 mm den 6,5 mmye kadar kalnlktaki levhalar kalp zerinde gerilir. Kaln levhalar ift tarafl stlp yumuatldktan sonra vakum uygulanr. Is kayna kzl tesi lambasdr. Basnl kalplamada 2Mpa a kadar basn uygulandnda ekillendirme daha kolay olup dier zellikleri ayndr. Kalp dizaynnda ve malzeme aknda derin ekmeye ksmen benzerlik gsterse de burada kalba temas eden ksm hemen souyup katlar.

7. Haddeleme: Haddeler stlr ve aral hassas bir ekilde sabit tutulur. malatta haddelemeden nce malzemenin hazrlanmas, haddelemeden sonra ise retilen levhann korunmas ok nemlidir. ince levha retiminde sarma srasnda merdane hz biraz arttrlarak ksmen ekme ilemi de yaplr. ekme hz 0,1 2 m/sn arasnda seilir. Prosesin ok hassas kontrol edilmesi durumunda bu metotla + 0,005 mm kalnlk tolerans elde edilebilir. Srekli bir imalat metodu olduundan, enjeksiyon gibi kesintili ilemlere gre kompozit malzemeler iin daha uygun bir metottur. 8. Transfer Kalplama: Basnl kalplamann gelimi bir eklidir. Kalp ierisine gnderilecek malzeme nceden ayr bir hcrede stldktan sonra dar bir orifisten kalp boluuna baslr. Malzeme ierisinde s dalm homojen hale geldiinden sertleme hzlanr. retilen mamuln arplma riski azalr. Akn dzgnlemesi ile ok daha karmak paralarn retimi kolaylar. METAL KOMPOZTLER

Metal Matriksler: Alminyum, titanyum, nikel fiberleri ve erimez metal matriksleri bir araya getirilip yaptrlarak metal matriksler elde edilir. Bunlardan bor / alminyum olanlar difzyon yolu ile balanm tabakalar ve plazma pskrtlm eritler eklinde retilmektedir. Yaptrldktan sonra alminyum 530C nin zerindeki scaklklarda ilenecek ise bor fiberlerinin tahrik olmamas ve zelliklerini kaybetmemesi iin borsic fiberleri kullanlmas gerekir. Metal matriksli alminyum kompozitleri srekli veya aralkl olarak retilebilir. Dk maliyetli paralarda aralkl olanlar, arlk kazancnn istendii yerlerde srekli olanlar tercih edilirler. Silikon korpit ve Al2O3 fiberlerinin hem srekli hem de aralkl olanlar mevcuttur. Sreksiz fiberler, metal pskrtme veya toz metalrjisi ile birletirilirler. Tabloda bor / alminyum kompozitinin plazma, difzyon ve tektik balama ilemlerine gre mekanik zellikleri gsterilmitir. Kaynak konvansiyonel tekniklerinden birisidir. Difzyon ile balama ileminde ise birletirilecek yzeyler, boaltlm retort iinde 490Cde ve 69Mpa basnta veya 530C ve 2070pa basnta 30-90 dakika stlmak sureti ile iki kat yzey arasnda difzyon salanarak para birletirilir. tektik balama ileminde birletirilecek paralar, gm veya bakr ile kaplanr ve 6900pa basnta 510-570C scaklkta inert gazla doldurulmu veya boaltlm elik birt retort iine yerletirilerek ilem gerekletirilir.

Bor-Alminyum Kompozitinin Mekanik zellikleri Metal matrikslere uygulanan bu ilemler dier reinelerle karlatrldnda ok masrafl olduu grlr. Ayrca, elde edilen matriksin boyutu ve ekli de snrldr. METAL MATRKS KOMPOZTLERN MALATI Metal matriks kompozitlerde matriks malzemesi olarak Al,Mg,Ti kullanlr. Takviye olarak seramikler, partikl, levhack, visker, elyaf eklinde kullanlr. Matriks malzemesi olarak Cu ve Alda grafit elyaf olarak kullanlr. Metal matriks kompozitler srekli takviyeli ve sreksiz takviyeli kompozitler olmak zere ikiye ayrlabilir. En kolay ve en ucuz takviye fiberdir. Partikl ve levhacklar ise viskerler ve fiberlere gre kolay retilebilirler.

Sreksiz Takviyeli malat Sreksiz takviyeli kompozitler parack, levhack, visker takviyeli kompozitlerdir. En ok kullanlanlar visker ve partikl takviyeli kompozitlerdir. Almina, borkarbr, SC,TC,WC en ok kullanlan partikllerdir. Visker SC (en ok kullanlan), Al.2O3, silis yumnitrr kullanlr. Visker maliyeti paracn 10-100 kat fazladr. SC kullanld zaman mukavemet rijitlik ve anma mukavemetini arttrr. Silindirik paralarda genellikle yksek l/r den dolay viskerler mukavemeti daha fazla arttrr. Ancak imalat esnasnda viskerler krlrsa avantaj kaybolur. Bunun iin zel imalat gerekir. Viskerlerin imalat esnasnda ynlendirilmeleride nemli bir problemdir. Metal matriks malzemelerin imalat primer ve sekonder metotlar olmak zere ikiye ayrlr. Primer metotta toz metal, sv metal emdirme basnl dkm, klasik dkm metotlar kullanlr. Sekonder metotla ekstrzyon, dvme, haddeleme gibi klasik plastik ekillendirme ile talal imalat, kaynak ve lehim birletirmeleri gibi metotlar kullanlr. Primer Metotlar Toz Metalurjisi lk basamak olarak Al alam tozu SC visker ve partiklle kartrlr. Viskerler 10-90 mikronmetre boyutunda ve 0,6 mikronmetre apnda kum ve kok elektrik frnnda buhar reaksiyonu ile elde edilir, krlr ve boyutlandrlr. Kartrma esnasnda viskerlerin krlmas nlenmelidir. Karmn dzgn olmas iin yalayc ve katklar ilave edilir. Kartrmadan sonra buhar yaklr ve buharlatrlr. Bu ilem preslemeden sonrada yaplabilir. Sinter scakl kat hal veya yar sv iin seilebilir. Sktrma scak izostatik presleme yaplr. Toz metalurjisi ile retilen ktk daha sonra ilenir. Sv Metal Emdirme

Preforma dk basnla sv metal emdirilir. SC viskerli alminyum kompozit bu yolla imal edilir. Visker retimi iin iki farkl metot vardr. Bunlardan biri seramik slip dkme benzer ekilde, dieri pulp kalplamaya benzer ekildedir. Her iki metotta viskerlerin koyu bir amur haline gelmesi iin balayc kartrlr. Birincide amur kalp boluuna dklr ve sertletirilir. kincide ise vakumla ekillendirilip sertletirilir. Sertletirilmi amurdan nem ve balaycy uzaklatrmak iin yaklr. Sonuta ksmen balanm ksmen mekanik skm viskerler arasnda sv sznts iin boluk kalm olur. n stma ( metal emilmesini kolaylatrmak iin )yaplr. Emdirme visker dalmnn dzensizlii, gaz boluu, katlamada bzlmedir. Bu ilemden sonra sekonder ilem yaplmas gereklidir. Basnl Dkm Basnl dkmle kokil dkmden daha kaliteli malzeme retilir. nk boluklar daha az ve daha ince taneli yap elde edilir. Seramik preformlar viskerler veya krplm elyaftan elde edilir. Preform stlp kalba yerletirilir, metal dklr ve basn uygulanr. (70-100 MPa). Katlaana kadar basn kaldrlmaz. Alminyum pistonlarda kullanlan dkme demir halkalar yerine daha hafif preform elde edilir. Piyasada ticari yaygn bir metot olduu iin bu ekilde uygulanm bir ok maml vardr. Saffil Koowool hzn izolasyonu iin retilmi alminyumoksittir. Dk maliyeti metal matriks kompozitler iin potansiyel malzemedir. Anma mukavemeti ve hafiflii iin tercih edilir. Toyota firmas dizel pistonu retiminde ( ayda 28000 para ) kullanyor. Konveksiyonel Dkm A 356-A 357 Al alamlar iin vf = % 5-20 SC partiklleri kullanlr. ( Al 356, Al 357 klasik dkm prosesi iin ingot malzemelerdir.) dkm metodu A 356 ve A 357 alamnda partikllerin kelmemesi iin kartrlr fakat yzeydeki oksit tabakas bozulmamaldr. C ) `dir. Koruyucu gazC-790C ( 680Nominal dkm scakl 700 argondur. Gaz giderme veya tuz flux gerekmez. Dkm ve szme normal ilemlerdeki gibidir. Kullanma maliyeti normal dkmn 2-3 katdr. Sekonder lemler Plastik ekillendirme normal alamlarla ayndr. lemede SC andrc olduundan hz elii uygun deildir. Elmas ular ilemede tercih edilir, kesme svs olarak Al kesme svlar kullanlr. Kaynakta TG kullanlr. Fakat alminyum karbr olumamas iin dk olmaldr. Lehimlemede daha fazla SC slanmas iin fluxlar daha etkili olmaldr. Gaz giderme, kabarck ve atlama olmamas iin ok nemlidir.

Srekli Takviye Metotlar Srekli takviyeli kompozit retiminde istenen geometriyi salamak iin imalata ilave olarak birka glk vardr. Takviye elyaf: Krlma olmadan istenen hacmin % sini salamaldr. Yksek scaklklarda oluan reaksiyonlardan minimum hasar grmelidir. Matriksten elyafa ykn transferi iin yeterli ara yzey ba salanmaldr. Srekli takviyeli imalatta ilemler bitmi para geometrisini salayacak ekildedir. Yani sekonder ilemler genellikle snrldr. Plastik deformasyon elyaf kopmasna yol atndan dolay istenmez. Talal imalatta ise elmas tala kesme ve su jeti tercih edilir. Elyaf kesintiye uratacak perin delme vb ilemleri de snrl tutulmaldr. Primer iki temel ilem vardr: Uygun elyaf-matriks preformunun imalat, stenen para geometrisi iin preformun preslenmesi. Primer lemler Scak Presleme Scak presleme ilemi aada verilen ilem basamaklarndan oluur.!! Hidrolik preslerde s ve basnla elyaf matriks arasnda ba oluturulur. Elyaf ap genellikle 0,075 mm veya daha byktr. Takviye; bor, SC veya metal elyaflar, geici bir balayc ile ( akrilik reine, dokuma veya metal tel ve eritle ) bir arada tutulur. Tipik elyaf aral 4-10 elyaf/mm dir.[6] Matriks folyo eklindedir. Kalnl 0,05-0,150 mm arasndadr. Geici balayc da kullanlarak toz matriks seilebilir. Geici balayc ile imalatta byk bir silindir kalp zerindeki folyo matriks zerine elyaf helisel olarak skca sarlr. Daha sonra balayc fra ile veya pskrterek kaplanr. Balayc kuruyunca, elyaf ve folyo krlarak monotape elde edilir. Srt folyosu kompozit ierisinde kullanlmayacak ise sklr. Monotape istenen boyuta kesilerek istenen oryantasyon salayacak katlar dizilir ve kalba yerletirilir. Scak preste malzeme etrafna vakum uygulanarak ve uygulanan balayc gazlanca scaklk ve basn arttrlarak metal ak salanr. Fiber trne gre scaklk eriyinceye kadar tamamen kat halde olacak ekilde seilir. Metal matriks akarak elyaf arasndaki boluu doldurur, bitiikteki folyo ile birleir ve difzyon ba oluturur. Basn kaldrlr ve souyan para kalptan karlr. Dokunmu elyaf ve folyo matrikste balayc gerekmez. Elyaf dokunmu olduundan, imalat srasnda elyaf dzeni bozulmayacandan daha karmak ekiller imal edilebilir. Basn izostatik uygulanabilir. Yani otoklavda scak izostatik basn kabnda uygulanabilir. Skma parann her yerinde ayn derecede oluur. Bu durum zellikle yksek akma mukavemetli paralarda nemlidir. Scak pres SC-Al ve SC-Ti kompozitlerde baar ile uygulanmtr.

Vakumlu Dkm Textron firmas bu yntemle takviyeli elyaf ile alminyumu baaryla dkmtr. Hassas dkm kalba imal edilip ikiye kesilmi elyaf preformu elde edilerek kabuk kalba yerletirilir ve kalp yarlar seramik yaptrc ile yaptrldktan sonra n stlp alminyum dklr. Dkm esnasnda vakum uygulanarak hava emilir ve sv alminyumun elyafa girii kolaylatrlr. Seramik kabuk hava geirir fakat alminyumu geirmez. Katlamadan sonra kabuk kalp krlr ve para alnr. Basnl Dkm Sreksiz elyaf ile dkm metoduna benzerdir. Burada da elyaflar aras boluk katlama sonuna kadar korunmaldr. En iyi sonular dokunmu elyaf ile alnr. Metal Pskrtme Elyaf bir silindirik boru kalp zerine skca sarldktan sonra plazma veya tel ark ile metal elyaf zerine pskrtlr. Toz metal DC ark veya indksiyon plazma ile pskrtlr. ndksiyonda daha iri tozlar kullanlr ve sre ksalr. Safln nemli olduu durumlarda Ti alamlar gibi iri taneler daha fazla emprte ierdiinden bu istenmez. Tel ark pskrtmede, ark matriks malzemesinde iki tel arasnda oluur. Eriyen alam inert bir gazla istenen yzeye pskrtlr. Al alamlar hava ortamnda veya soy gazda pskrtlebilirler. Ti alamlar ve sper alamlar kapal soy gaz ortamnda pskrtlmelidir. Plazma ve ark pskrtmede elde edilen sv metal damlacklar elyaf zerine arptnda boluklar doldurur ve dzletirir. Sonuta %80 hacim yzdesi elde edilir. Yksek mukavemetli monotapenin karlmas elastisite modlne baldr. Ti ve sper alamlarn kalptan karlmas Al ve Mg alamlara nazaran olduka zordur. Monotapeler daha sonra kesilerek istiflenir. Vakum altnda veya HIP ile scak pres uygulanr. ekilde tungsten telle takviyeli sper alam ii bo trbin kanadnn imalat kademleri verilmitir.[7] Sv Metal nfiltrasyonu Grafit-Al ve grafit-Mg kompozitler, kaplanm grafit elyaflarla sv metal infiltrasyonu (LMI) ile imal edilir. Bu ilemde, ok katl bir grafit ini nce yzeysel olarak kimyasal aktivasyon ileminden geirilir. Bu ilemde;elyaf yzeyi 700 C de buhar younlatrma yolu ile bir Ti borit tabancasyla kaplanr. Ti borit iin ise Zn buhar ile Titanyum tetra klorr veya bor tetra klorr kullanlr. Aktif yzey alminyum veya magnezgum ile slanabilir olduundan in sv metal banyosundan geirilerek grafit takviyeli tel elde edilmi olur(%50 Vg). Bu ilemde royan esasl T50 ve T75; PAN esasl T300, Gy70, HM3000 ve Calion ve pitch esasl P55, P100, P120 ve P140 elyaflar kullanlabilir. 1100,A201, 2024, 356, 5083, 5154, ve 6061 Alminyum alamlar ile AZ 31, AZ91, ZE41, QE22, E233 magnezyum alamlar uygun malzemelerdir. Kaplanm telin retiminden sonra, scak pres veya pultrusyon metodunda uygulanabilir. Scak preste elyaf geici bir balayc ile kee formuna getirilerek kullanlr. Kee katlar istenen oryantasyon ve kalnlk salanacak ekilde istiflenir. Dk scaklk ve vakum altnda C) balayc yakldktan sonra yksek scaklk ve basntaC-425(370 presleme yaplr.

ubuk boru CTL profillerinin imalatnda pultruzyon metodu kullanlr. kalp ierisinde ve basn birlikte uygulanarak matriks-elyaf arasnda difzyon ba salanr. 6061 Al alam SC tel preformu (Plazma pskrtme metoduyla elde edilen )SCS-2pultruzyonla profil haline getirilir. 3 m uzunluunda ve 3cm apnda dier metotla ayn presleme derecesinde pultruzyon ile imal edilir. Elektro Kaplama Grafit-Cukompozitlerde elyafn dorudan kaplanmas ile preform elde edilir. Elektro kaplanm elyaflar istenen ekilde flaman sarma ile elde edilip scak preste sktrlr. Metal kaplama 0,5-3 mikronmetre kalnlndadr. P75,P100,P120,IM-6 grafitleri ile saf bakr kullanlr. Grafit-Cu kompozitler kontroll genleme, yksek sl iletkenlik, yksek elektrik iletkenlii, yksek katlk ve mukavemet zelliklerinin istendii metal iskeletli devre kartlarnda kullanlmaktadr. KOMPOZT MALZEMELERN DZAYN VE ZELLKLER Kompozit yaplar , e ynl (izotrop) metaller ile mmkn olmayan dizayn serbestliine yeni boyutlar amtr. Modller, kalnlatrma ve kuvvetlendirme, tek bileenlerde serbeste eitlendirilebilir. Paralar, yksek gerilimli alanlardan gelen ykleri transfer edebilmek iin blgesel olarak yumuatlabilir. Geni, tek paral yaplar, ba ynlarna ihtiya duyulmadan imal edilebilir. Kompozit malzemeler iin dizayn iyi tanmlanm elastik ve plastik gerilmeler davranlarna sahip izotropik metallerden tamamen farkldr. Yapsal paralar iin, tam hatal blgeler aratrlmaldr ve kesme gerilmeleri ile i gerilmelere dikkat edilmelidir. nk bu yaplardaki gerilmeler, birinci derecede matrise baldr, glendirilmi elyaflara (liflere) bal deildir. Bileenler, karbon reineler veya C-GI reine bileenlerinden oluur ve sk sk da gelimi kompozitler olarak adlandrlan yaprakl yaplardan oluurlar. Onlar aslnda izotropik yar izotropik veya fazlaca anizotropik olabilecei gibi, materyal ekline, Lay-up biimine yada retim metotlarna bal olabilirler. Bir ok para, liflerdeki byk ynelmi zelliklere iletmek iin anizotnop olarak dizayn edilir. Karbon, cam veya Kevlar fiberli kompozitler, yaprakl sert yaplar gibi iyi bilenen hale gelirler. Bunlar yani bu materyaller dizayn esnekliinde yeni boyutlar sunarlar. Fakat bu avantajlar beraberinde baz dizayn problemlerine neden olur. MALZEME ZELLKLER Sertlik: Yapsal paralarn dizaynnda, fiberle glendirilmi yaplar nem arz eder. Bu kompozit sistemler uygun nedenlerle birletirilirler. rnein, fiberin blgesel kompozisyonu kabul edilerek, boyutlar ile fiber yapsnn ekli ve tipi deitirilerek, bir kompozit parann farkl alanlardaki sertlik deerleri nemli oranda deitirilir.

Sneklik: ok rijit metallerdeki gibi, karbonla glendirilmi plastiklerde gevrektir. nk karbon lifleri krlgandr. Karbon lifli kompozitler bir davran gstermezler ve darbe direnleri olduka dktr. letkenlik (Geirgenlik): Plastik reineler ierisine katlan karbon fiberleri, elektrik ve s iletkenliini salayan tertiplere neden olurlar. Elektrik iletkenlii doru akm iin faydalar salar. Bu zellik elektrostatik uygulamalar iin bir avantajdr. Isl Genleme: Bir kompozitin sl genleme katsays sadece fiberlerin boyutlarna bal deildir. Fakat matriks metalin sl davranlar da nemlidir. Dolaysyla kompozit malzemelerdeki sl genlemeleri nlemek iin dikkat edilmelidir ve ynler ile boyutlar ilgili tolerans limitlerini amamaldr. Eer ki sl genlemeler zarar verici seviyede ise kesintili fiberlerdeki rasgele ynlenmi yap uygun bir zm olabilir. Matriks materyaldeki genleme fiberlerden daha byktr. Isl genlemeler bir kompozit malzemede kolayca oluabilir. nk matriks reinedeki elastik genlemeler, karbon liflerinden daha geni ve snektir. Ayrca indklenmi sl gerilmeleri absorbe eder. Ara yzey ba kuvveti fiber-matriks boyunca deimez ve kompozit malzemenin zelliklerini etkilemez. Bir kompozit malzemenin alma scaklnn limitleri, matriks yapsna baldr. Yksek scaklk epoksileri iin scaklk dalm birka yz derece olabilir. Maksimum olarak 350F (177C)dir. Eer gerilmelerin seviyesi 30 kips / in (207 Mpa) ve elastisite modl 5-30*10000000 lb. / in (34,5-2076 pa) olaca bekleniyorsa, kuvvetlendirilmi fiberlerin bazlar belirli ekillerde olmaldr. ekiller ( Morfoljiler ): Bir parann istenilen dizaynnda ilk olarak, uygun metaller ekilleri ( formlar ) ve retim metodlarnn anlalmas gerekir. Kompozit yaplar ok eitli ekiller sahip olmalarna ramen hepsi, polister, tipik epoksilen, reine matriskteki uzun fiberlerle meydana gelir.ksa ve rasgele dalm fiberlerde, uzun fiberlerle birlikte bir darbe emici gibi kullanlrlar. Materyal ekillere belirli fabrikasyon ( retim) ilemleri ile temin edilir. ekiller ve ilemler, kartrlan kuru fiberler ve reinelere gre gruplandrlabilirler. DZAYN FAKTRLER Gemite dizayn mhendislerinin yaklam, kompozitlerin yerine geen yeni paralarn dizayn idi. rnein, kompozit malzemelerden trbin motorlar dizaynnda, mevcut bileenleri arlk ve maliyetin azaltlmas gibi bir yol izlenmitir. Kompozit para dizayn, bu nedenle kompozitler genelde nemli olmayan komu tesisatlarla uygunlua zorlanmtr. Sonu olarak, kompozit bileenler, orijinal motor dizaynnda istenmeyen ekstra zellikleri ve fazlalklar ihtiva ederler. Dahas, kompozit yaplarnn belirli mukavemet zellikleri ve daha yksek belirli sertlik gibi tm avantajlarn tamam avantaj olarak alnamaz. Deien isteklerden dolay ortaya kan maliyet ve arlk, motor dizaynna kompozit malzemeleri daha az ekici hala getirir. Kompozitlerin birletirilmesi ile oluan yeni motor dizaynnda dk arlk ve dk maliyet

planlanmtr. Kompozit malzemeler, gaz-trbin motorlarnda yaygn olarak kullanlmamaktadr. nk motor sistemlerinin doal yaps, malzeme yapsndaki deimelere kar ar derecede koruyucu tarzda yaplmamtr. Yani ilerlemi spersonik motorlar, en dk arlkta, maksimum performans verecek ekilde dizayn edilmitir. Ticari amal jet trbin motorlarnda kritik kompozit bileenler, trbin motor sistemleri ve askeri alanda kompozitlerin baarl bir ekilde kullanlmasna dayandrlr. Bir iletimsel jet motorundaki malzemelerim toplam scaklk oran 65den yaklak olarak 2200F (-54 den 1220C)ye ulaabilir. Bunlar genellikle uak motorlarnda, fanlarda, baz durumlarda dk basnta kompresrlerde ve shhi tesisatlarda kullanlrlar. Bunlardan 1000F (538C) de kullanlabilen Bsc-Ti haritir. Bu kompozit malzeme 600F (316C) yi geebilecek giri scaklklarnda motorlarda daha ileri seviyede kullanlabilir. Yapsal kompozitler, normal biimde sertletirilen fan pervanelerinde ekicidir. Bu durumda yksek sertlik, kompozitlerin dk younluu, fan veya kompresr veriminin artmas, maliyet ve arln azalmas gibi avantajlar kompozitler ierir. Daha da nemlisi, metal paralarla mmkn olandan %50 daha yksek dnme hz salayan kompozit fanlar yaplabilir.

Motorlardaki yksek scaklklar genellikle, polimid reine veya metal (Al ve Ti) gibi kompozit matrisklerin tipini snrlar. Glendirilmi, sper alaml fiber yaplardaki gibi yeni kompozit sistemler, kompresr ve trbinlerde ilave uygulama alanlar bulmutur. KOMPOZT MALZEMELERN MEKANK DAVRANILARI Kompozit malzemeler onlar daha klasik mhendislik malzemelerinden farkl klacak birok karakteristiklere sahiptir. ou yaygn mhendislik malzemeleri homojen ve izotroptur. Yaplar ile scaklk baml izotropik malzeme zellikleri, bir scaklk deiimine (gradyanna) maruz brakldnda homojen deildir. Fakat hala izotropiktir. Kompozit malzemeler sk sk hem heterojendir ve hem de anizotropiktir. Baz kompozit malzemeler ok basit rnein, yaprak ekilli cam fiberli yap, tabakaya sahiptir ve bunlarn her biri homojen ve izotropiktir. KOMPOZTLERN MEKANK ZELLKLER E-Deformasyon Hali Kompozitin Elastik Modlnn Bulunmas Yaplan kabuller: -Fiber matriks ve kompozitin elastik davran gstermektedir. -Fiber matriks ara yzeyi mkemmeldir. -Fiberler ,uygulanan kuvvete paraleldir. -Fiberler niform dalm gstermektedir. -Fiberler sreklidir. ekil 16 da E deformasyon halindeki bir kompozit malzemeye etkiyen kuvvetler grlmektedir.burada F= Kompozite etkiyen yk, FF = Fiberlere etkiyen yk, FM = Matrikse etkiyen toplam yk, AK=Kompozitin kesit alan, AF= Fiberlerin seti alan ve AM= matriksin kesit alandr.

E deformasyon Halindeki Bir Kompozit Malzemeye Etkiyen Kuvvetler. Hook Bants; F= .A F=FF +FM K=Kompozitteki gerilme,F=Fiberdeki gerilme ve M= matristeki gerilme olmak zere;

K * AK = * AF + M * AM K * AK * LK = F * AF * LF + M * AM * LM K x VK = F x VF + M * VM K = F VF / VK + M *VM / VK VF / VK = F = Fiber Hacim Oran VK = VF + VM VM / VK =M = Matriks Hacim Oran K = F * F +M * M (Karmlar Kural) PK = Kompozitin Younluu, PF = Fiberin Younluu ve PM = Matriks younluu olmak zere ; PK = PF * F + PM * M K = Kompozitin elektrik iletkenlii, F = Fiberin elektrik iletkenlii ve M = Matriksin elektrik iletkenlii olmak zere ; K = F * F + M * M (Paralel Ynl) KK = Kompozitin dik ynde s iletkenlii, KF = Fiberin dik ynde s iletkenlii ve KM =Matriksin dik ynde s iletkenlii olmak zere ; -KK = KF * F + KM * M -(1/KK) = (1/KF) * F + (1/KM) * M F + M = 1 F = AF / AK M = AM / AK M = 1-F -K = F * F + M * (1-F) EK = Kompozitin elastik modl, EF = Fiberin elastik modl, EM = Matriksin elastik modl, K = Kompozitin ekil deitirme oran, F =Fiberin ekil deitirme oran ve M = Matriksin ekil deitirme oran olmak zere; Hooke Bants : = E * EK * K = EF * F + EM * M L = Uzama miktar ve L = Toplam boy olmak zere;

LK / LK = LF / LF = LM / LM = Uzama miktarlar eit olacaktr. LK / LK = K ; LF / LF = F ; LM / LM = M K = F = M olduundan dolay; EK = EF * F + EM * (1 - F) EK * K = EF * F + EM * M EGERLME N KOMPOZTN ELASTK MODLNN BULUNMASI: ekildeki e-gerilme halindeki bir kompozit malzemeye etkiyen kuvvetler grlmektedir. Burada ; F = FK = FM = FF ve A = AK = AM = AF F / A = FK / AK = FM / AM = FF / AF dolaysyla = K= M = F

F MATRKS FBER MATRKS F

F = FK = FM = FF ekil 17: E gerilme halindeki bir kompozit malzemeye etkiyen kuvvetler K = F = F + M ( 1 F ) Hook bants ; = E * = / E K/ EK = F / EF * F + M / EM * M ( 1 / EK ) = ( 1 / EF ) * F + ( 1 / EM ) * M KOMPOZTLERN POSSON ORANIN BULUNMASI ekil 18 de kompozitin x y ynnde ekilmesi ile boyutlarnda oluan uzamalar ve ksalmalar grlmektedir. Bu durumda x- ynnde uzama ve y- ynnde ksalma olmaktadr. h = Ksalma miktar. L = uzama miktar. 1= 1 ynndeki ekil deitirme 2=2 ynndeki ekil deitirme olmak zere : hM/2 MATRKS hM/2 hF/2 hF hK

hF/2 hM/2 hM/2 LK = LM = LF L / 2 L / 2 1 veya x-ekseni 2 veya y-ekseni Bir kompozitin x ynnden ekilmesi ile boyutlarnda oluan uzama ve ksalmalar 1 = L / L = (L / 2 +L / 2 ) / L 1 ynndeki uzama 2 =h / h = (h / 2 +h / 2 ) / h 2 ynndeki ksalma 1 ynndeki uzama iin; 2 ynndeki ksalma iin; L = LK = LM = LF h = hK = hM = hF = poisson oran olmak zere = 2 / 1 = h / h = L / L matriks iin poisson oran ; M = 2M / 1M = ( hM / hM ) / 1M hM =hM * 1M* M fiber iin poisson oran ; F = 2F / 1F = ( hF / hF ) / 1F hF = hF * 1F* F kompozit iin poisson oran ; K = E2K / 1K = ( hK / hK ) / 1K hK = hK * 1K * K hK * 1K * K = hF * 1F * F + hM * 1M * M LK = LM = LF ( 1 ynndeki uzama ) 1K = 1F = 1M hK * K = hF * F + hM+ M VF / VK = F = fiber hacim oran VK = VF + VM VM / VK = VM = matriks hacim oran K = F * F + M * M

KOMPOZTLERN KAYMA MODLNN BULUNMASI ekil 19 da bir kompozitin bir kuvvet neticesinde oluan kayma grlmektir. Burada ; Z = kayma gerilmesi, = kayma ekil deitirmesi, G = kayma modl ve = kayma asdr. Tan = F / hF = F F = hF * F = h * F * F Tan = M / hM = M M = hM * M = h * M * M Kompozit iin ; K = hK * K = h * K = M + F h * = h * M* M + h * F * F = M * M+ F * F Z MATRKS M MATRKS FBER FBER M/2 01 FBER 0 MATRKS M MATRKS F z M/2

MATRKS 0M hM MATRKS M ekil 20: Bir kompozite kuvvet neticesinde oluan kayma. Z = G / = Z / G ve K = ZK / GK ; F = ZF / GF ; M= ZM / GM ZK / GK = ( ZF / GF ) * F + ( ZM / GM ) * M ZK = ZF = ZM olduundan dolay ; 1 / GK = (1 / GK ) * F + ( 1 / GM ) M GK = ( GM * GF ) / ( GM * M + GF * F )