Abbas Vali ile Akademi zerine

Harun Ercan: Bize biraz kendinizden, yani nerede yaadnzdan, hayatnzda nasl gelimeler olduundan ve akademiyle nasl bir iliki srdrdnzden bahseder misiniz? Ayrca yaantnzn nemli bulduunuz sorunsallar nasl deitirdiini, akademik almalarnz nasl etkilediini bilmek istiyoruz. Abbas Vali: Pekl, ben st-orta snf diyebileceimiz bir ailenin ocuu olarak Mahabadda dodum. lk ve orta renimimi Tebrizde tamamladm; Azerice konuulan bir yerdi; orada okula gittim. Ailem de Mahabaddan tanmt. Annemle babam, esas airetimden akrabalarm, Krdistanda kaldlar fakat Mahabaddaki Krt Cumhuriyetinin yklmasndan sonraki siyasal gelimelerin ve basklarn sonucu oray terk ettiler. Ben Cumhuriyetten 4-5 yl sonra, Cumhuriyetin yklndan be yl sonra dodum. Mahabadda dodum ama biz Tebrize geldik ve babam orada i tuttu, ben orada okula gittim. Oradaki renciler arasndaki farkll ilk tecrbe ediim elbette ailemin arka plan; ailemin arka planndaki linguistik farkllk idi: Evde Krte konuuyor, Farsa eitim gryordum, ehirdeki insanlarsa Azerice konuuyordu. Yalnz, Krte gibi Azerice de yasakt. Yazl deil, szl bir dildi. Sonra phesiz yabanc dil olarak ngilizce, keza Arapa renmek durumundaydk ve bir ekilde hepsi birbirlerine girdi. Bu bahsettiim dnem okul zamanyd. Keza yle diyeyim, bakalarndan ayr dtm grdm ilk tecrbeleri hakikaten okulda yaadm. Birincisi, u ynden sylemek gerekirse, dinin temellerini ve dini inanc sorgulamaya baladm. ansma bu adan sanyorum bizi okumaya tevik etme konusunda ok etkisi olan son derece iyi bir biyoloji retmenine sahip oldum. Darwinci bir retmendi; Darwinizmle ilgili gayet basit ama o dnemde son derece etkili metinler okutuyordu. Sonra on be-on alt yalarmda siyasal eitim balad diyebilirim. On alt yamdayken sol literatr okumaya baladm. On yedi yamdayken Komnist Manifestoyu, Anti-Dhringi ya da ne bileyim Bir Adm leri, ki Adm Ge-

190
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

riyi okumutum. te Sol Komnizm: Bir ocukluk Hastaln, Ne Yapmaly Bunlarn hepsi de niversite ncesindeydi. Dolaysyla Tahranda siyaset bilimi lisans okumaya niversiteye gittiimde bunlar biliyordum Daha yeni kurulmu, ran Ulusal niversitesi adnda, Harvardn ders programnn, bununla ilikili bir programn okutulduu bu niversiteye gittim. Deyim yerindeyse, bir nevi zengin ocuklarnn gittii elit bir niversiteydi. Elitlere ynelik bir niversite olduu iin dier niversitelerden ok daha liberaldi. Lisans orada bitirdim. Bununla beraber, o srada randaki siyasal koullar ve durumun gerei, niversite giderek siyasallamt. nc yla geldiimizde aka siyasal bir niversiteydi. Grevler oluyordu, dier herhangi bir niversitede olduu gibi polisin mdahalesi gibi eyler grlyordu. Siyasal olarak aktif herhangi bir renciye olduu gibi, o sra biz de tutuklanabiliyor veya polislerin ve sivillerin tacizlerine urayabiliyorduk. HE: Herhangi bir siyasal ya da toplumsal hareketle, Krt hareketi veya sosyalist bir hareket ile ilikiniz var myd? AV: Oraya geliyorum. Sonra elbette gzaltlar, tutuklamalar oluyordu. Bunlarn ardndan niversiteye geri dnp snavlarm abucak verdim. Gelgelelim, randaki kurallar yznden lkeyi hemen terk edemiyordunuz. stelik 45 yan altndaysanz, askerliinizi yerine getirmeden lkeden kmak iin pasaporta da bavuramyordunuz. nce askerlik grevinizi yapmanz gerekiyordu. Baka yolu yoktu, nce bunu yapmanz artt. randa 18 ay askerlik hizmeti yaptm, o zamanki grev yerim yukarda ran, Afganistan ve eski Sovyetler Birlii arasndaki l kuzeydou snryd. Olduka sert bir blgeydi, askerlik grevimi orada tamamladm. niversite yllarm ise randa siyasal alkant zamanna denk geliyor. randa radikal solun yeni ba gsterdii zamand; radikal sol her zaman, belki burada da, hatta tastamam burada olduu gibi Sovyetler Birlii Komnist Parti Kongre kararlarnn eletirisiyle balyordu ve Latin Amerika, Kba deneyimlerinden, Kba devriminden, Cezayirdeki gelimelerden ve Filistin hareketinden etkilenmiti. Dolaysyla tm bu etkiler, elbette Maocu radikalizmin ve uluslararas komnizmin etkileri de sz konusuydu. Evet, ben ve arkadalarm o zaman niversite ikinci, nc snftaydk; deyim yerindeyse bu tr bir Maocu siyasete dahil olmutuk. Fakat iki gruptuk, bu tr radikal siyasetin iki akm vard. Biri phesiz Guevaraclard, Che Gueverann takipileriydi. Dieri ise Maoculard. Guevarann takipileri daha znel devrimci eylem ynelimli bir hareketti, devrimi biz balatacaktk. Maocu olan ise daha aamacyd. nce unlar, bunlar gerekletirebilecek zemini hazrlayp krsala gelecektik, bunlar biliyorsunuzdur. Dolaysyla niversitede renciler arasnda bir atma vard. O zaman niversite ok farklyd. ran devriminin gereklemesi beni en ok artan olaylardan biri olmutur. Zira randa 1960larn sonunda ve 1970lerin banda niversiteye devam ettiim srada, niversitedeki tm renci siyasetine sol dnce hakimdi, solun eitli akmlar mevcuttu. slamclar ya yoklard ya da etki alanlar son derece snrlyd. Sanrm benim gittiim niversitede muhtemelen 20-25 kiiden fazla deillerdi. Buna karn solcular birka yz buluyordu, yzlerceydi. 1974-

75te randan ktmda, hemen ardndan, 4-5 yl sonra 1979da devrim olduunda ne kadar ok insann slamc olduunu grebilirdiniz. Bana inanlmaz gelmiti bu. Son dnemde ortaya kan slam vaizleri nemliydi ama dini kurumlarda siyasal dini rgtlemiyorlard. Bu o dnemde o kadar belirleyici deildi. Sonra niversitede tesettre giren kz renci says herhalde bir avutu diyeceim. O niversitede yirmiyi gemezdi, belki daha azd ve aralarndan bazlar niversitenin kapsna geldiklerinde balarn ap antasna koyarlar, sonra geri balarn rterlerdi. Mesela burada grdnz gibi trban takma diye bir ey yoktu. Hakikaten benim ayrldm 1974-75 yllar kadar yoktu, byle bir eyden bahsetmek mmkn deildi. Byle bir gelimenin olmas bende mthi bir aknlk uyandrmt. Her neyse, askerlik grevimi yaptktan sonra lkeden kp Britanyaya okumaya gittim. O sralarda Britanya renim iin gidilecek revataki yerlerden deildi. Almanya, Fransa, hatta ABD gibi deildi. Orada (Krt veya Krt olmayan) ranl ok fazla renci yoktu, Krtler daha azd. Oraya okumaya gittim. Devrim olduunda doktora almalarmn ikinci ylna gelmitim. Dier herhangi biri, dier renciler gibi elini abuk tutup tezimi bitirmeye ve dnmeye alyordum. Aslna baklrsa, devrim hakknda pek iyimser deildim, olduka karamsar bakyordum. Londra niversitesinde bir panelde, devrimden ksa bir sre sonra bir konuma yaptm. Sanrm ok sayda baka ranl solcuyla birlikte Fred Halliday de o paneldeydi. Bu devrimin gelecei ve sonular hakknda derin endielerimi belirttim. Solcu renciler tarafndan ciddi biimde eletirildim, hatta eletiriler beklentilerimin yerine gelmedii nk tam anlamyla mkemmel bir burjuva devrimi gereklemedii, benim bu yzden hayal krklna uradm noktasna vard. O sra ran tarihini, kendi almam iin de okuyordum ve olup bitenler gerekten bu okuduklarmla da rtmyordu. Bu yzden karamsardm. Mart, Nisan, Mays aylaryd ve o sralar, slami Devrim Muhafzlarnn son derece acmasz bir ekilde (ah rejiminde otuz yedi yl boyunca grlmeyen bir vahetle) Krdistana saldrmas Austosu bulmad. Ykma, bombalama, soykrma dnk saldrlar barndran ilk topyekn savat. Ailem Tahrana, Kerece ve baka yerlere dald. Ben o sra Britanyada kalp renimimi srdrdm ve doktora almam bitirmeden akademide ilk kadromu aldm. 1981de akademide ilk iime baladm, doktoram 1983te de tamamladm. Wales niversitesinde srekli bir i nerilince oraya gittim. Orada Siyaset Teorisi ve Siyasi Kurumlar blmnde ders vermeyi srdrdm. Benim ran devrimine ilikin talihsiz yorumum ve bunun sonular beni genel ran siyaseti, sol siyasetten uzaklatrarak Krt siyasetine daha da yaklatrd. ran tarihi zerine ilk kitabm tamamladktan sonra sistematik bir ekilde Krt sorunu zerine almaya, bu konu hakknda okuyup yazmaya baladm. Krt siyasal partilerle her zaman ok yakn aile balarm oldu. Ailem yelerinin ou partiliydi. Bununla birlikte, onlar hakknda srekli olarak yazp eletiride bulundum. Ama dnyorum da, bir ekilde benimle iyi bir iliki srdrdler. Bana kar tavrlarn hibir zaman sertletirmediler. Ben de hl bylesi bir tavr srdryorum. randaki Krt siyaseti hakknda ok sk yazyorum veya rportaj veriyorum. Bu sre zarfnda ek olarak Uppsalada ve ABD niversitelerinde misafir retim yesi olarak bulundum.

191
Abbas Vali ile Akademi zerine

192
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

2004te buraya geldim. Ocak-ubat aylaryd. Geldiim zaman Irakta rejim km ve orada bir Krt ynetimi kurulmutu. Irak Krdistanna nice zaman sonra ilk defa gitmitim. Celal Talabani dhil olmak zere, birok siyasetiyle tantm. Celal Talabani ve arkadalar yksek renim alannda reform yapmak istiyorlard. Benden kalp bu ii stlenmemi istediler. Etrafta dolap insanlarla konutum. Bunun yapabileceim bir ey olmad bsbtn ortaya kt, zira orada byk lde bir tabanm, sosyalliim yoktu. Tamam, bir Krt entelekteli ve yazan ve konuan biri olarak tannyordum. Ama ne Sleymaniyeden ya da Hewlerden idim ne de KYBye ya da KDPye yakndm. Bu iler allageldik temellerde yrr, eer orada bir dayananz yoksa byle eyleri yapamazsnz. Bu yzden Talabaniye bunun aslnda benim yklenebileceim bir i olmadn syledim. O arada, imdi babakan olan ve daha nce de Krdistana gitmemi isteyen Neirvan Barzani beni davet etti. Elbette o da ayn dnceye sahipti, herkes yksek retim reformundan bahsediyordu. Ona da ayn eyi syledim: Krdistan gibi bir yerde, bilhassa Irak Krdistannda yksek retim reformu akademik bir i deildir, politik bir itir aslnda. Bu sebeple siyasal gce, siyasal kalabalklara, zellikle de siyasal balantlara sahip olmanz gerekir. Oysa ben bunlara sahip deildim. Neden yeni bir niversitenin kurulaca pilot bir projeyle ie balanmasn gibi bir fikir ortaya kmt. neri ok ekiciydi ama siyasetilere, zellikle de Krt siyasetilere uzun zamandr gvensizlik besliyordum. Dolaysyla bunu akam yemeinde gelen basit bir teklif, bir tr mutabakat gibi grdm, ciddiye almadm. Benden gerekten bir projeyle gelmemi istedi ama bunu yapmadm dorusu. stanbula geri dndm ve ders vermeyi srdrdm. Geri gittim nk yalnzca bir dnemliine stanbuldaydm. O srada, burada, blmde smestri tamamlamtm; muhtemelen ders vermemden, rencilerimle ilikilerimden honutlard. Dolaysyla istersem geri gelebileceimi sylediler. Bylece tamam dedim, bavurumu sonraki yla uzattlar. Walesteki niversiteye geri dndm ama Neirvan Barzani, talebini yinelemeye ve birilerini gndermeye devam etti. 2005 Ocaknda yeniden Trkiyeye dndmde, Krdistana da gittim; Barzani gerekten son derece somut planlar ne sryordu. Kabul edip yapacam syledim ama ayn zamanda bunun iin gerekli koullarn neler olacan da syledim. Sylediim her eyi, hepsini alenen (makamnda bakalar da oturuyordu) kabul etti. Buna modern niversite fikrinin aslnda hayranlk verici binalar, zengin devasa ktphaneler ya da ok sayda bilgisayar ile ilgisi olmadn sylemi olmam da dhildir. Bunu ok ok iyi hatrlyorum. Modern bir niversitenin kurulabilecei temelin konuma ve ifade zgrl, farkl grlere sayg olduunu belirttim. rencilerin onlardan farkl olacan, partisinin eflerini dinlemeyeceini anlamalar gerektiini syledim. O zamanlar bunlar kabul ediyordu. Geri dnp, evremde tandm Krt akademisyenlere arda bulundum. Projelere katlmalar iin davet ettim. Kimi hevesli, kimi gnlsz geldi. Bazlar biraz, bazlar hayli kukuyla yaklat. Yine de geldiler. Balang olarak babakann can gnlden ve bu adan samimiyetle destekledii projeyle baladk. Projenin bu adan ok baarl olduuna inanyorum. niversitenin

inas abucak tamamland, babakan bize istediimiz fonu salamt. Ayrca niversiteyle ve baka konularda onunla dorudan temas ve iliki kurabiliyorduk. 2006nn Kasm ayyd, niversite lisans rencilerinden oluan ilk grupla ald. Gerekten olaanstyd. Aslna baklrsa kendini fazlasyla adam bir grup Krt akademisyenin ve yneticinin youn abas bunu mmkn klmt. ou gayet yksek maal, son derece iyi ileri brakmlard. Mesela burada almaya gelmek iin maann yzde altm azalmasn gze alm bir arkadam vard. Bireysel bir adanmlkt bu. Hibiri gerekte mali olarak bundan fazlasn kazanmyordu. Zira ou, uzun zamandan beri akademisyendi, Britanya ve ABD niversitelerinden, karlatrlmas bile mmkn olmayan maalar alyorlard. u halde btn bu insanlar, niversite ve renciler uruna kendilerini adamlard. Sonuta bu renciler geldiler ve ktphane kuruldu. Hepsi balad ama ifade zgrl fikrini, yani, neyi rettiin, nasl rettiin, ktphanede hangi kitaplarn olduu, rencilerin ne sylediklerini beraberinde barndryordu. Mesela bana kalrsa niversite Britanyadaki niversitelerin modelindeydi: Britanya niversitelerinde renci birlikleri olur, bu birlikler Amerikan niversitelerindeki gibi deildir; son derece aktif, hatta son derece siyasal bir ekilde rgtlenmitir. niversitede siyasete mdahil olmakla kalmayp, lkenin geliimiyle de srekli olarak temas halindedirler. Buna tepki verirler, kendilerini ifade ederler. Kald ki bu renciler bunu yapmak istiyorlard ve yaptlar. ktidardaki parti bundan holanmamt. Benim ve benimle gelen Krt akademisyenlerin iki sebepten tr gzden dtmze inanyorum. Birincisi, niversitenin (radikal diyemesem de) liberal bir kurum olarak, huzursuzluk kayna haline gelmesiydi. renciler parti basksndan bamszlatklarnda grlerini ifade edebildiklerinin farkna vardlar. Mesela bu kurum, getiimiz yl Trk ordusu Krdistan bombaladnda gsteri dzenleyen ilk niversiteydi. O zaman hatrlayn, Kandil blgesinde byk bir arpma olmu, ordu gelmi, sonra geri ekilmiti. Sonu olarak dier niversitelerde hibir ey olmam gibiydi. Oysa bu kk niversitede renciler gsteri dzenlemi, sokaklara kmlard; bayraklar, unlar bunlar vard, gazetecilerle konuuyorlar, dncelerini ifade ediyorlar, hkmeti, partiyi eletiriyorlar idi. Tamam, eer PKK kartysanz bombalama olayna kar bir ey yapmamanz anlalabilir. Ama bu PKKden daha geni bir meseleyse, buna tepki gstermeniz, bununla ilgili pozisyon almanz gerekir. renciler ayn zamanda hkmetin hayli bo vermi tutumunu da eletiriyordu: Hkmet Trkiye ile ilikisini, o krlgan ilikiyi bir nevi sarsmak istemiyordu. Bu iin bir yzyd. br yz, benim ve meslektalarmn bu niversiteyi ynetirken ders vermeyi hi brakmam olmamzd. niversitenin idarecisiydim, bununla birlikte baka herhangi bir niversitede olduu gibi hl siyaset teorisi dersleri veriyordum. Ders vermeye gnll olmutum nk bir yneticiye dnme fikrinden nefret ediyordum. Temasm srdrmek iin rencilerle, ktphaneyle, retmen olmakla, snftaki tartmalarla vb. bamn olmas esast. Hem siyaset hem de sosyoloji blmnde ders veriyordum. Yine sosyoloji blmnde lisans ve lisansst seviyede Modern Devlet adl bir ders amtm. Siyaset blmnde Milletler ve Milliyetilik zerine, modern siyaset teorisi dersi veriyordum. ktisat, petrol mhendisi, istatistiki olan meslektalarm da ayn ekilde ders veriyorlard.

193
Abbas Vali ile Akademi zerine

194
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

Bunlar yaparken bizim, zellikle de benim, unu yapmamz nem kazand. Ayn zamanda, tam anlamyla olmasa da olduka dzenli bir ekilde babakann yanna arlyor, eitli konularda, bilhassa siyasal meselelerde grlerime bavuruluyordu. Bir sre iin ben ve meslektalarm, iktisatlar, iletmeciler, petrol mhendisleri, hepimiz bir eit beyin takm, danma kurulu gibi bir eyi oluturduk. Mesela meslektalarm enflasyon zerine makaleler yazyorlard, ben buradaki siyasal durum zerine konuuyordum, namus cinayetlerinden bahsediyorduk. Bu durum iktidar partisi iinde derin bir husumet yaratt. Dier taraftan, siyasal alanda varlk gstermekten hi geri durmadk. Srekli rportaj verdik, fikirlerimizi akladk. Bazlarmz bunu serte, bazlarmz da kastl olarak, bunu yapyorduk. Elbette bazlar siyasal ortam o kadar tanmyordu. Sanyorum bir anlamda btn bunlarn birleimi varlmz, en azndan stlendiimiz bu rol orada istenilmez hale getirdi. Oradan ayrldktan sonra babakanla ok tartmamz oldu, evet, byk bir i baardm ama yarattm eyin sorun olduunu gayet net bir ekilde aklad. Bylelikle bize baka iler nerdi ama kabul etmedik. Daha ziyade bizi orada devam ettirip para deyecekler ama hibir ey yapmayacaz gibi duruyordu. Biz de ayrldk. HE: Deneyimlerinizle ilikili olarak, Britanya, Galler ve Trkiyedeki akademiyi tandnz, ayrca ABDde de deneyiminiz olduunu syleyebiliriz. Ayn zamanda bunlarn karlatrmal bir analizini yapmaya alyorsunuz. Siyaset ve akademiyi birbirinden ayran ince snrlar dnerek, sizin bahsettiiniz ideal tipte, ifade zgrln barndran bir Krt akademisinin kurulmas hakknda ne syleyebiliriz? Irak rnei Krt ynetiminde gerekleen ilk deneyimdi. Trkiyede ve randa da Krt akademisyenler ve yneticiler var... Bu akademisyenler herhangi bir Krt talebine ya da akademik Krt aratrmalarna kar kan siyasal ynetimler tarafndan engellenebiliyorlar. Bu konu hakknda ne syleyebiliriz? AV: Bakn, ikisinin balam farkldr. Britanyada otuz sene boyunca siyasal durumla hi ba kurmadan iyi bir akademisyen olabilirdim. Devam edebilirdim, yle de vg alabilir, gze girebilir, kitap ve makale yazabilirsiniz. Britanyada siyasi akademisyenlerin olmadn sylemiyorum. Ama siyasetin doas ve siyasal ilikiler ok farkldr. randa, Trkiyede ya da Irakta akademisyenlik yapyorsanz, kanmca zellikle sosyal bilimlerde iiniz temelde siyasal bir itir. Sosyal bilim eitimi bu anlamda temelde siyasal bir eitimdir. Kendinizi bundan ayramazsnz. Elbette buradaki durumun farkl olduuna inanyorum. Bildiim kadaryla Trkiye niversitelerinde yle Krt akademisyenleri diye tannm bir oluum hi olmad. Szgelimi bu niversitede on kadar Krt akademisyen olduunu sylyorlar. Bunlarn ok az Krt olduklarn, kimliklerini vb. kabul edecektir. Ama bunun aksine gerekte Krt akademisyen ya da akademik Krt almalar diye bir eyden bahsedebileceimiz durumlarda en nemli engeli genel siyasal-entelektel (veya tam tersi entelektel-siyasal) koullarn oluturduuna inanyorum. Krt entelijansiyas, siyasi partilerin glgesinde yayor. Siyasi partiler ynetimde olmasalar bile ynetiyorlar: Siyasal alandaki muhalefeti ynetiyorlar. Bu iliki hem akademinin hem zgr entelektel dncenin geliimi asndan ok

zarar verici, ok olumsuzdur. Balca rnek olarak akla Irak Krdistan geliyor. Irak Krdistannda KYBden, KDPden bahsedebiliriz. KYBnin bir araya getirdii entelektelleri vard, bunlarn arasnda airler, felsefeciler var. Aklnza ne gelirse Kendilerine yetecek her eye sahipler. Gelgelelim hepsi de parti entelekteli. Niye? nk geimlerini partiden kazanyorlar. Sivrilen bir gazeteci haline geldiysen parti senin zerine dyor. Partinin ats altna girmezsen ekonomik adan kt bir duruma dersin. Bu kadar! Entelektel alann bu ekilde parti himayesine sokulmasnn genel olarak Krt entelektel alannn ve zel olarak akademik almalarn az gelimelerinin sebeplerinden biri olduuna inanyorum. HE: Trkiye hakkndaki analizi aacak olursanz, ayn konu hakknda ne sylersiniz? Koullar gerekten farkl ama burada kutuplam bir siyasal iklim var. AV: Kutuplam bir iklim olduu doru. Burada bildiim kadaryla zellikle kamusal alanda (devlet ve devletin faaliyetleri tarafndan tanmlanm snrlar iinde) byle bir ey olduu sylenebilir. Krt sorununu PKKden ayrmann zor olduunu dnyorum. Btn bunlar biliyorsunuz. Bence bu son derece olumsuz bir yaklamdr. Bu yaklama karym, buna her zaman itiraz ettim. Trkiyede Krt sorunu PKK ile zde deildir ve PKKden ok daha genitir. PKK, bu meselenin baz alardan ifadesi olmutur. phesiz hkim olan ifade odur, arpan g odur. Tabiri caizse bu dzlemde haklarn teslim etmek gerekir. Onlarn arpan bir g olduunu, iddialar olduunu kabul etmelisiniz. Bana sorarsanz bunlar hayata gememitir. Dolaysyla bana gre Krt sorunu bir yanda hkmet, gvenlik aygtlar ve derin devlet ile dier yanda da PKK arasnda skmtr. Bu bask, Krt sorunun ya sylemsel olarak ya da siyasal eylem asndan baka trl dile getirilebilecei baka bir alann almas imknn devaml olarak snrlamaktadr. Bu alan ok ama ok kstldr. Mesela son zamanlarda gryoruz ki yeni televizyon; Krt 1 adyla yeni bir Krt televizyonu kurulduunu sylediler. Kendal Nezan ve ortaklar iletiyor. Bu kanal kurulduunda PKKnin gayet dmanca bir tutum aldn sylediler. (Buna kendim tank olmadm ama pek oklarndan duydum). Bu kanal kendilerine rakip kyormu gibi alglyorlar; bu bence doru deil. imdi bu kanal kuruldu, ne olduunu, ne olacan bilmiyorum. Mevcut durumu, kltrel alan, entelektel alan, genel olarak sylemsel alan tekeline alma abas olduunu gryoruz. Bunun, Trkiyede Krt siyasetinin, kimliinin ve taleplerinin ifade edilmesine zarar verdiini dnyorum. Bu bak asnn, Krt meselesini hep PKK ile ve silahl mcadeleyle zdeletirmek isteyen iktidar yapsnn belli bir kesiminin karlarna hizmet ettiine inanyorum. Bu sylediim ey PKKye dncesizce bir saldr veya eletiri olarak alnmamal, ben bunu sylemiyorum. Sylediim ey, bence burada onlarn da hareket etmek durumunda kald ve paras olduu koullarn tekrardan yeni bir deerlendirmesine ihtiya duyduumuzdur. PKKnin paras olmad durumda bu koullar deerlendiremezsiniz. Durumun yeniden deerlendirilmesinde onlarn son derece aktif bir ekilde rol alp yeni gelimeler, olup biten deiimler erevesinde koyduklar kurallar tekrar belirlemeleri gerektiine inanyorum. Bunca za-

195
Abbas Vali ile Akademi zerine

196
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

man dalarda olmak gereklie dair ok baka bir resim sunar. Dada olduysanz bunu bilirsiniz. Eletiriyorum ama saldrda bulunmuyorum. Dolaysyla entelektel, kltrel alann almas ya da yeniden almas, radikal bir ekilde tekrar bir durum deerlendirilmesine ve oradaki glerin oynayaca role son derece baldr. Durumun deitiinde -ki bana kalrsa deimitir- byle bir eyi dnemezsiniz. Bunu grmeyi kabul etmeyip deiimi inkr edemez, ben 20 yl nceki insanm ve ayn eyleri, ayn haklar istiyorum diyemezsiniz. Bunun artk byle olmadndan eminim. Kltrel, siyasal alann ama aka kltrel, entelektel alann bu ekilde yeniden deerlendirilmesi gerekten elzemdir. Trkiyede Krtlerin, imdi olduundan ok daha geni ve gl bir kltrel, entelektel arl tayabileceklerine inanyorum. Byle bir arln olmamas, Trkiyedeki Krtlerin eksikliidir. Getiimiz yirmi ylda, randaki gelimelerle ilgili bir rnek vereyim. ran Krdistannda entelektel alan hi bu kadar canl ve yaygn bir ekilde beslenmemiti. Onlarn (sizin gibi insanlar ya da yazarlar vb. geimini kltrel alandan kazanan insanlar) kltrel alanda alanlardan ok daha ileri olduuna inanmam iin ok sebep var. Onlarn yeni biimler, yeni bir siyaset dili, iktidarla ya da onlara kar duran iktidarla diyalog kurmann yeni dilini gelitirdiklerini, bu zel koullardan faydalanabildiklerini dnyorum. Bunu sylediime zgnm ama bu, byk lde randaki Krt siyasal partilerin zayfl sayesinde mmkn olmutur. Gemiteki glerini iki sebeple srdrmeyi baaramadlar. Birincisi phesiz bu partilerin de bal olduklar kurumsal Marksizmin k, ikincisi de hkmetin ok stlerine gelmesiyle uradklar askeri yenilgidir. Bu partiler Irak Krdistannda varlk gsteriyorlard; rana, hkmete kar askeri eyleme girimeyecekleri kuralna uyarak sadece Irak Krdistannda var olabiliyorlard. Dolaysyla aktif deildiler. Sanyorum bu faaliyetsizlik baka partilerin almasna imkn tand. randaki dergilerde, getiimiz on ylda yazlanlara baktnzda bunu grebilirsiniz. Reformist slamclarn iktidarda olduu bir srada yanlmyorsam on be, on sekiz kadar Krte yayn vard. Bunlar sistematik olarak kapand. ok deil iki hafta nce yine kapanan bir tanesini biliyorum. Kapanp tekrar yayn hayatlarna baladlar, fakat bu arada ok fazla yayn ortaya kt. Orada ilgin olan nokta, siyasal partilerin bilindik sylemlerinin ok uzanda siyasal ve tarihsel konularda bir tr sylemin geliiyor olmasdr. ok uzakta, gayet deiik, gayet yeni bir dille Krtlerle ilgili konular hakknda konuuyorlar. Hemen bir sonu alacaklarn dnmyorum ama ifade etmek istediim ey, bunun yeni bir balang olduudur. Bu hl devam ediyor. u halde Trkiyeye dnersek, bu yeniden deerlendirmenin son derece nemli olduunu dnyorum. Burada eksik olan yn, kltrel bir gcn varldr. Bana kalrsa imdi entelijansiyann (bu terimi ok geni kullanyorum), Krt ve Krt ynelimli entelektellerin (birinin Krt sorunu hakknda fikri olmas, pozisyon almas iin mutlaka Krt etnik kimliine sahip olmas gerektiini sylemiyorum) zamandr. nanyorum ki bu birikimin siyasal glerin iznini almadan, bir alan ap kendini bu alanda kurabilecek ekilde ortaya kaca, geliecei zaman gelmitir. Bu gerekletiinde siyasal gler de bunu idrak edip tanmak, sayg duymak, ii bu adamlar gtryor de-

mek zorunda kalacaktr. Buradaki gvenlik kurumlaryla Krt silahl gleri arasnda sre giden savan dnda bunu yapabilirlerse son derece byk bir baarya ulalacana inanyorum. Bu boluk her ynyle mevcuttur. Krt entelektelleri bunu, diyelim ki Trk entelektellerin iznini almadan ya da cesaretlendirmesini beklemeden, hatta olurunu almadan yapabilirler. Trke yaynlar hakknda ok az ey biliyorum ve pek az okudum. Haberleri izliyorum, insanlarla konuuyorum. Trk entelektel birikiminin ok da gl, yeknesak olduunu sanmyorum. Trk entelektellerine kendi zeminlerinde meydan okunabilir. Bu zeminin dna kmak ya da onlar dna itmek iin meydan okumay kastetmiyorum. Sylemek istediim nokta, Krtlere de bir alan verilmesini kabul etmeleri iin meydan okunmasdr. Bizim kendi gndemimiz olduunu, gndeme kendimizin karar verdiini, kendi gsterimizi yrttmz sylemek, bu gndeme sahip olmaya, kendi gsterimizi yrtmemize hakkmz olduunu gstermek iin meydan okunmal. u halde ortaya yle bir soru kyor: Etnik snrlarla belirlenmi bir siyasal ya da entelektel ve kltrel bir alann yaratlmasna karym. Bunun zellikle Trkiyedeki gibi koullarda iyi bir fikir olmadna inanyorum. Bu siyasal ya da kltrel alana ierme, birinin Hakkriden veya Diyarbakrdan gelip gelmediinden ziyade siyasal ya da kltrel bir ynelim sonucunda gerekleecektir. Birinin nereden geldii tali, hatta nemsizdir. Haklar etnik farkllklardan ziyade sivil demokratik temeller zerinde ina etmenin imkn olan Trkiyede kat etnik ayrm izgilerini tekrar tekrar vurgulamann anlamsz olduunu dnyorum. Etnik farkllklarn nemli olduunu sylemiyorum, ok nemliler. Bununla birlikte etnik farkllklar mutlaklatrp tm ayrmlar buna gre belirlemeye kalkmann uzun vadede ktye gideceini, olumsuz sonulanacana inanyorum. HE: nemli bir sorumuz da udur: Akademik almalara, bilhassa Trkiye akademisinde Krt sorununa ilikin almalara baktmzda, genel olarak dikkatini szgelimi Krt hareketi ile Trk gvenlik gleri arasndaki silahl atmalarn sonucuna odakladn gryoruz. Genel olarak bu sonulara, mesela Krtlerin silahl atma srasnda lke iinde yerinden edilmelerine, Krt ehirlerinden byk ehirlere gn sonucu olarak ortaya kan yoksullua younlayorlar. Bu noktada, politik iddet, onun belirledii iklimin ortaya knn ardndaki sebepleri, nedensellii sorgulatacak bir tr boluk olduu grlyor. Trkiye akademilerine ilikin son birka ylda ok gzleminiz vardr, sizce bunu sylemek mmkn m? Genel ynelim silahl atmann ortaya kp sebeplerinden ziyade sonulara bakmak gibi duruyor. Bununla ilgili ne syleyebilirsiniz? AV: Muhtemelen silahl atmann ortaya kna dair hepinizin kendi yorumu vardr. Benim de silahl atmann ortaya kna dair kendi okumam var. Silahl atmaya ilikin ok sayda alageldik tarzda yaplm analizler var, ou da muhtemelen geerlidir nk tarih byle. Varsayalm ki, Trkiyede yaayan bir Krdm, yabanc deilim. Byle bir noktada pozisyon almak son derece zordur. Burada hkm sren koullarn ak bir eletirisini yapmak ancak alternatif eyler geliirse mmkn olur. Byle alternatiflerin gelitirilmesini salamak iin bu tr eletiriler yaplabilir. Dilerseniz yle

197
Abbas Vali ile Akademi zerine

198
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

syleyeyim; bu silahl atma sonularyla birlikte eletirilebilir, eletirilmelidir de. Bununla birlikte, bunu bugn siyasal yaamn gerei ve etkisini srdren, sonular olan bir ey olarak kabul etmeliyiz. Hem silahl atma hem de sonular bu kltrel alann yaratlma abasnda hesaba katlmal. Tandm arkadalarm var, onlarn hedefi Trkiyede Krtler arasnda bu tekeli krmak iin bir eyler yapmak olmal. Bu tekeli krmak onlar bir yanda Trk makamlaryla dier yanda Krt siyasal gcyle kar karya, yz yze getirecektir kukusuz. Burada yaplmas gereken i u olmal: Bu engele karn byle bir siyasal kltrel alan almal ki yaayabilir bir g haline gelsin. Yalnzca hkmete, hkmetin politikalarna kar kmakla yetindiinizde byle bir alann baaryla alma ans olacan sanmyorum. Ayn zamanda Krt silahl glerinin tekelci politikalarna da kar kmalsnz. Bir kez buna giritiinizde siyasal bir parti kurma abanzn akbetini de grrsnz. Bana kalrsa bir siyasal partinin kurulmasnda hkmetin ileri srecei nkoullar, bu siyasal partinin ileyiinde PKKnin ne srecei nkoullardan farkl deildir. Hkmet partinin PKKyi knamasn, kar durmasn ister; PKK ancak kendi iradesini tanyp izgisini srdrrse varlk gstermesine izin verir. Bir anlamda her iki siyasal tutum da benzerdir. kisi de bamsz glerin ortaya kmasndan honut olmaz. Deyim yerindeyse ikisi de yeni bir siyasal alann, siyasette yeni bir dilin, yeni hak, mcadele dilinin tanmlanmasn istemez. HE: yleyse sizce Trkiyede entelijansiya ya da akademi Krt sorunuyla ilgili olarak bu adan yeni bir alan aabilecek bir gce ya da kapasiteye sahip midir? AV: Entelijansiya canlanrsa, gc olur. Krtede bir deyi vardr; kzn kulanda uyuyor (d guh ga de radzn) derler. Mthi bir uykudalar, onlar uyandrmann zaman geldi. Uyanrlarsa bu ok nemli bir etki dourur. Bu kltrel alann paras olarak akademiden bahsediyorum, salt snflara gidip ders vermekten bahsetmiyorum. Bu zel ilikinin paras olarak akademiden ve akademisyenlikten bahsediyorum. Bu iliki, gerektii gibi harekete geirilmesi durumunda gerekten nemli bir gce dnebilir. Mesela bana Trk gazetelerinde Krtlerin esamesinin okunmadn anlattlar. Kltrel entelekteller gndemin tanmlanmasnda rol almyorlar. Bu snrlar iinde tanmlanmlar, bence byk lde Krt akademisyenlerin eksiklii bundan kaynaklanyor. Dediim gibi, belli bir konuda siyasi bir duru edinmek iin etnik kkenlerinizi iaret etmeniz gerekmiyor. Trkiye hakkndaki spesifik bir konuda siyasal bir duru edinmek iin ben Abbas Valiyim, Krdm demek zorunda deilim. Etnik kimliini ne srmeden yaayan birok Krt akademisyen tanyorum. imdi durum byle olabilir ama bence bu boluun dolmasnn tam zaman; bu gerekten byk bir boluk. Baka lkelerle karlatrrsak, burada Krtlerin arl, muazzam potansiyeli etkin deil. Ben durumu byle gryorum. Sidar Bayram: Krt sorunuyla ilikili olarak konuyu biraz daha akademik alana, kltrel ve siyasal alann otonomisine kaydrrsak; Trk ve Krt entelektelleri ya da dier bileenlerce, konutuumuz gibi bamsz bir klt-

rel ve siyasal alan ama imkn var mdr? Bu sorunla cebelleen mevcut dil ve metodoloji ile (hem akademik hem siyasal anlamda) bunu yapmak mmkn m? AV: Sylediinizin kesinlikle zorunlu olduuna inanyorum. Eer farkl bir gndeme sahipseniz, bu gndem zorunlu olarak kendi dilini tayacaktr. Aklma iki nokta geliyor. Mesela geleneksel sol daarcktan bahsedebiliriz. Geleneksel sol szck daarcnn bu yeni gndeme yarar dokunacan ya da ona katk sunacan sanmyorum. te yandan, geleneksel Krt milliyetiliinin daarc da buna katk sunmakta ciddi biimde yetersiz kalmaktadr, yani bunun da yarar olmaz. Ak bir gndem oluturacaksanz ve bu gndem geleneksel Krt milliyetiliinin sylem ve daarcn kullanacaksa bunun, bu alan geniletmeye faydas dokunmayacaktr. Bu yeni bamsz kltrel alann kesinlikle gerekli olduuna inanyorum; bu adan konuyu olduka iyi ifade ettiniz. Bu bamsz kltrel entelektel alann kesin olarak yeni bir dile ihtiyac vardr. ran Krdistanyla ilgili olarak snrl ama grece baarl rnee deindiimde, onlarn hem siyasal partilerin milliyeti dilinden hem de geleneksel radikal solla hkmetin dilinden kukusuz farkl olan bu yeni dili gelitirmeye almalarndan bahsediyordum. SB: Sonraki soru Krt milliyetiliinin kkeniyle ilgili. ran ya da Irak bilmiyorum ama Trkiye Krdistannda bu kkenlerden biri kltrel ya da siyasal alana dhil etmeye altklar tarihsel anlatlardr. Siz yazlarnzda bu tarihsel anlatnn retildii dili, bunun gramerini ve geleneksel milliyeti iddia zerindeki vurgusunu da eletiriyorsunuz o halde. Bastrlm snflar, bastrlm uluslar, etnik grup haklar konularn gndeme tayan Maduniyet almalarn olumlayp olumlamadnz da grebiliyoruz. Bu tr tarihsel anlatlar ya da iddialarla ilgili daha ok epistemolojik ve metodolojik bir sorundan bahsettiimize inanyorum. Hem ierik asndan hem de zamansal olarak ezenlerin yapt gibi ezilenlerin de tarihsel anlatlarn yazmak mmkn m? Tarihsel Krt anlatlarnn tarihsel Trk anlatlarn byk lde taklit ettiini dnyorum. nc dalga ya da nc Dnya milliyetilii olduklarn sylemek istemiyorum fakat bu noktaya dmemenin bir yolu var m? Ayn pozisyonu ifade etmeyen, farklln ayn dille belirtmeyen etkili tarihler nasl yazabiliriz? AV: Bu dilin ya da isterseniz alma ynteminin diyelim, sz hakk olmayanlarn, sz inkr edilenlerin sz olduunu dnyorum. Ama sz hakk olmayanlarn szn syleyebilmesi iin, inkrc ve ezenlerle bastrma hakknda ayn sz daarcyla ve ayn tonlarda konumas halinde ise Mesela Trk solunun olduka duygusal dilinde bu olabilir. Radikal hareketlerin olduu dnemde ABDyi dnn. Okuduunuzda ok duygusaldr ama bu dil 1919 ya da 1934ten beri bu lkedeki insanlarn hayat ve mcadele anlatsn yazmada iimize yaramaz. Konuya yeni yaklam yntemi getirmek iin yeni bir dil kesinlikle gereklidir. Asl konu buna nasl balayacamz, bunu nasl poplerletireceimizdir. Bir sr insan gelip bu dili anlamadklarn, konuyu niye karmaklatrdnz syleyecektir. Ezenlerin kim olduunu bizim kim olduumuzu biliyoruz. Elbette ezenlerin birok yz,

199
Abbas Vali ile Akademi zerine

200
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

yn vardr. Kald ki ezilen hem yeknesak bir kategori deildir hem de orada sadece tek bir ilikiden veya gten bahsedemeyiz. u halde bana bu yntemi nasl gelitireceimizi soruyorsanz, bir yerden balayp devamn getirmemiz gerektiini sylerim. Bu gerekten gereklidir. Bu yeni kltrel siyasal alan, gerek sz daarcn gerekse de bu bastrma, dlanma, inkr anlatsn oluturmada yeni bir yaklam biimini retmenin zeminidir. Bunun nemli olduunu dnyorum. Orada bir girdinin, bir tr modelin, ilham verecek bir eyin olmas gerektii muhakkak. Bence getiimiz yirmi be ylda sosyal bilim ve siyasal teori literatrndeki gelimeler byle girdiler sunmaktadr. Ciddi olarak incelerseniz sizi bu ynde etkileyecek ok ey bulursunuz. Bunun neden nemli olduunu da vurgulamalym. Yalnzca bilindik yollar kullanp eski sylemi kullanmakla bunu baaramazsnz. Bakn, siyasal partilerin bir misyonu, yandalar vardr. nsanlarn ok fazla akl yrtmeye deil, inanmaya ihtiyac var. Size inanmalar iin belli bir syleme gereksiniminiz vardr. Ama insanlarn akl yrtecei (bunun esasen rasyonalist bir sylem olacan sylemiyorum) bir alann almas gerekiyor. Burada kastedilen ey, insanlarn kr krne inanan olmamas ya da olmak istememesidir, akln ve tartmann gcn yeni bir alan amak iin kullanmalardr. Sosyal bilimler sylemi muhakkak byk lde siyasal spektrumun solundan geliyor. Solu ok genel anlamyla tanmlyorum. Bu sylem siyasal spektrumun solundan gelecektir, fakat spektrumun sanda da incelenebilecek, faydalanabilecek son derece nemli kimi fikirler bulunabilecei dncesine ak olunmaldr. Yirmi yl nce insanlarn imdiki szck daarcyla konutuunu zannetmiyorum. rencilerimin Trkiyedeki Krt sorunu hakknda Amerikan niversitelerinden getirdii bavuru formlarna bakyorum. Buradaki dil son derece farkl. Krt sorunu hakknda zellikle ok gl bir sempati besleyen sol grl rencilerin (birounun etnik kimlii Krt olsa da aralarnda Krt olmayanlar da var) kulland dil son on be, yirmi yln dilidir. Bu dilde siyasal spektrumun sandan gelen szckleri grebilirsiniz. stelik bu daarck gayet iyi kullanlmtr. Yirmi be yl nce olsayd dolayszca diyalektik yaklam kullanlrd. Btn bunlar yapmtk, o zaman bu mevcuttu. HE: Bu nosyonlar sadan almaktan bahsederken sa kavramndan ne anlalmas gerektiini daha ak tanmlayabilir misiniz? Yirmi-yirmi be yl ncesiyle bir ayrm yaptnz AV: Entelektalizm, politik ve teorik yenilikler yalnzca sol grl entelektellerin tekelinde deildir. Merkez sa, hatta sac entelekteller de baka alardan bu konular hakknda kafa yoruyor. Bazen almalar son derece nemli olabiliyor. Walter Benjamin gibi sekin bir sol grl entelektelin ve teorisyenin son derece kolay ve ak biimde, sknt duymadan, sonradan Nazi Almanyasnn ideologu saylabilecek Carl Schmittin gelitirdii baz fikirleri aldn grdk. Bugn herkes Carl Schmittin siyasal biyografisini biliyor, ama kimse onu bununla ilikilendirmek istemiyor. Krdistan gibi koullarda hali hazrda bu konular zerinde aratrma yapan ok sayda insan var, olaanst hali, hkmet politikalarn biliyorsunuz. Bu aratrmaclar, onun yazlarnda analitik olarak bir hayli gl olabilen zel bir siyasal sz

daarc bulabilirler. Onun liberalizme ve liberal hukuk, liberal haklar kavrayna getirdii eletirilerde kulland sz daarcndan faydalanyorsunuz. Bu verilebilecek rneklerden biri. Siyasal felsefe asndan bildiiniz baka rnekler de var. Btnnde bu nemlidir nk bu yeni siyasal sz daarc, yeni siyasal sylemin cephaneliinin ounlukla Avrupadaki ada siyasal ve entelektel gelimelerden, merkez soldan gelecek. Buradan gelecek ve bunun da yarar dokunacak. Bunu sylemiken, benim zamanmda solun acnas, ok ac ve zc karakteristiklerinden birinin de, Avrupada olup bitenlere kmseyici bir gzle bakmas olduuna sz getirmek istiyorum. Sizin de bildiiniz gibi; bu bak asna gre sanki her ey byk bir komplonun parasdr. Benim kuamdan aramzda ok azmz gerekten ngilizce kitap okurdu. Bu tutum devam ettike ok ileri gidemeyiz. Bu sylemin, bu bamsz kltrel siyasal alan aslnda entelektel olarak kendini besleyecek zemini Trkiyenin dnda buluyor. Bunun anlam Trkiyede dnce ve yenilik olmamas demek deildir. Elbette var, bunu inkr etmiyorum. Ama ihtiyacmz olann ou bugn dardadr. Bu ilikiyi srekli klp eviri, tartma asndan, retkenlikle, yazlarla daha gl klmalyz. Bu alan amann gerekli olduuna inanyorum. HE: Krt rencilerin oluturduu yeni kuaktan, daha dorusu Krt sorunu hakknda kafa yoran rencilere deindiniz. yleyse yeni kua yeni bir kltrel ve siyasal alann alabilmesi balamnda nereye yerletirmeliyiz? Bu kuakta yeni tanmlar, yeni fikirler getirme kapasitesi ya da potansiyeli gryor musunuz? AV: Evet, yle dnyorum. Bunu gayet ilgin buluyorum, ama istisnalar dnda paradoksal bir durum da oluturuyor. ou genle ya derste karlayorum ya bir barda ya da restoranda denk gelip tanyorum. Dardaki btn bu gelimelerden haberdar olduklarn gryorum, bununla siyasal etik asndan ilikileniyorlar; eski biimlere hl ballk duyduklarn gryorsunuz. Herkesi kastetmiyorum ama ounluu byle. Mesela PKKyle ilgili tutumlarn grebiliyorsunuz. Bu adan siyasal etik gerekten gl. Bir yere varmayacan bilsem de, bunun yanl bir yol olduunu bilsem de, devletle savaan, kararl bir tutum alan, fedakrlk yapan vb. bir g olduu iin onu savunuyorum. Bu paradoksu anlyorum, ama bu paradoksun ne kadar devam edeceini bilmiyorum. imdi 24-25 yanda olan bu delikanlnn ya da gen kzn 35 yanda yurtdnda (hatta burada) derece alp dndnde hl byle dnp dnmeyeceini bilmiyoruz. Deiimin aralarnn doktora yapmaktan getiini sylemiyorum, yanl anlamayn. Daha fazla rendike, ufkunuzu genilettike bu paradoksun, bahsettiim paradoksal durumun on yl nceki kadar gl olmayacan dnyorum. SB: Baka bir paradoksal konu da u Yeni bir kolektif znellik, Krtlerin ezilmesine kar karken te yandan bu dnyada Krt olmaya (Krt olmaya indirgenmeye) eitli ekillerde kar kyor. Bir taraftan Krtlerin ezilmesine kar karken, devlete kar tutum almak istiyorsunuz ama dier taraftan ok ynllnzn Krt olmaya indirgenmesine direniyorsunuz. Bu paradoksa deindiinizde benim aklma bu geldi, belki bu adan da ba-

201
Abbas Vali ile Akademi zerine

202
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

klabilir. Bana bu paradokslarla yzlememiz gereken retken zeminler var ve muhtemelen doru zmleri gremiyoruz gibi geliyor. Yine de, tamamen yeni olmasa da siyasetin ve Krt sorununun eski kavramsallatrma, hayata geirme biimlerini krmaya alrken bu iki paradoksu aklmzda tutmamz gerektiini dnyorum. AV: Evet, sylediiniz gibi kendimize ilikin algmz, kimliimiz devlet ve devletin politikalar ile iliki iinde belirlenir, bunun nemli bir konu olduunu dnyorum. Sylediiniz paradoksal duruma dnersek, birinin bu bamsz kltrel alanda gelitirdii ve hayata geirdii ynlerin devlet karsnda biimlenen kimlie indirgemenin bu insan asndan sorunsuz bir ekilde uygun, kullanl, hatta kabul edilebilir olduunu syleyebilir miyiz? Cevabn bu bamsz kltrel alann ne kadar bamsz, ne kadar demokratik olduuna bal olarak verilebileceine inanyorum. Bu alan bamszlatka byle ok ynl kimlikleri ifade etme ynnde bir arzu da olacak. Kltrel alan daha kstlayc, daha ezici ve daha ok kontrol altnda olduka, devletle iliki iinde biimlenen yeknesak kimliin ifadesi de daha ok hkim olur. Ama umarm birincisi, ilk versiyonu galebe alar. Bu ok ynl kimliin ya da birinin kimliinin oklu ynlerinin ifadesi iin byle bir ans vardr. Bunun daha fazla nem kazanacana, daha etkin ve hakknda konutuumuz gelimelerle siyasal olarak daha fazla kout olduuna inanyorum. Devlete, inkra ve bastrmaya kar muhalefet ve direni bu tekil kimlii de ekillendirir; bu direni bahsettiimiz znellii tanmlamaya temel olarak yeterlidir, bu tr siyasetin srdrlmesine uygun olacaktr ama bu yeterli deildir. Gnmzdeki teori diliyle konuacak olursanz, zc kimlikler ne olursa olsun her zaman kt deildir derim. Ama bu bir siyaset teorisi dersi deil, dolaysyla bu dili kullanmyorum. Ama siyasette ve kltrde yeknesak bir kimliin snrl bir siyasal, kltrel alanda i grrken etkili olabileceine inanyorum. Kltrel bir alan mevcut deilse ve bu kltrel alan yaratma abalarmz, bakalar karsnda bir fark yaratma hedefini gdyorsa, o zaman burada bu ok ynl kimliin temelde hayati bir neme sahip olduu ve bize de gerekli olduu bilgisi ve bilinci ile yaklamalyz. Bu bamsz kltrel siyasal alanda, eer yapabiliyorsanz farkl hareket edersiniz. Bunu her gn gryoruz. Her eyi tek bir boyut temelinde tanmlamak ie yaramayacaktr. HE: Son sorum Krt almalaryla ilgili olacak. Krt almalarnn ieriine baktmzda, genel olarak Krtlerin yaad ulus-devletlerin snrlar iinde sabitlenmi gibi grnyor. Mesela Krt milliyetilii hakknda bir kitaba baktnzda Trkiyedeki ya da Suriyedeki Krt milliyetiliini gryoruz; metodolojik olarak ve argman boyutunda iki ayr vaka olarak alnyor. Hlbuki Krtlerin kendi iinde sosyoekonomik farkllklar, dilsel farkllama olmakla birlikte, paylalan bir tarihe ya da kltre de sahipler. Benzerlikler ve farkllklar olabilir, ama ayr kategoriler olarak kabul ediliyorlar, bu ulusdevletin snrlar iinde sabitleniyorlar. Krt sorununa ilikin almalarla ilikili olarak bu problemi nasl zebiliriz? Bu rnekleri tek bir byk platformun, tek bir byk sorunun paralar olarak deerlendirebilir ya da karlatrmal bak alar gelitirebilir miyiz? Bu problemi nasl zebiliriz?

SB: Bu soruya bir ey ekleyebilir miyim? Bu Trk ordusuna kar (Irak Krdistanndaki niversitede) renci birliklerinin protestolarndan bahsettiiniz... Bunun ulusal snrlarn almas gerektiine ilikin iyi bir rnek olduunu dnyorum. Buraya kadar tm tartmamz dikkate alarak, bu ulusal snrlardan hem siyasal hem akademik olarak, dncede ve pratikte kurtulmann imknlarn nasl bulabiliriz? AV: Krt almalar diye adlandrdmz ey kendisine siyasal bir misyon bier. Bana gre nemli olan nokta, bugn yanl deilse de- tmyle hkm gemi bir siyasal misyona sahip olmasdr. Neden? nk kendine yalnzca belli snrlar iinde olan aklamak, aklk getirip zmlemek iin kendisine misyon bier ve bu ya belli bir siyasetin snrlar, yani Krt milliyetilik siyaseti erevesinde mmkndr ya da bunun iinde yer almtr. Bu trdeki Krt almalar gerek bu snrlar sorgulamay gerekse de onlar amay, tesine geerek i grmek gibi bir misyon edinmeyi dnmez. Kendisi iin byle bir misyon tanmlayarak, Krt almalar, Krt kltrel ya da siyasal sylemi kendi hapishanesinde kendini tutsak etmitir; bu sonucu kendisi yaratmtr. Ya bu snrlar reddederek, eletirerek, onlar aarak ya da tamam, burada snrlar var ve burada kalacak ama ben onlarn tesine geip oradan almaya balamak istiyorum deyip bunlar aarak bu snrlar teler. Bylesi Krt almalar geliip glendiinde, birincisi bu sylem alann tek bir snr izmek ve ikinci olarak, etnik milliyetilikle tanmlanm tek bir snr izmek ok zor olacaktr. Byle bir snr ok kstlaycdr; dnce zgrlne, yazmaya, onun dnda dnmeye izin vermez. stelik akademik yoksunlamaya da gtrr. Arap milliyetiliinin durumunda, baz durumlarda ran milliyetiliiyle ve kesin olarak Trk milliyetiliiyle ilgili olarak bu durum geerlidir. Arap milliyetiliinin kurucularnn rettii sylemin, izdii snrlarn, tanmladklar misyonun, takip ettikleri partilerin ya da siyasal glerin tesine gemeye abalayan ok az sayda alma vardr. Krt almalar iin sylenebileceklerin bu olduunu dnyorum. Misyonunu, hedeflerini ve ilerlik kazand alan yeniden dnmek gerekir. Bakn, bir deiim iareti var. Yirmi be ya da otuz yl ncesini dndmzde, Krdistan ya folklor ya da siyasal parti aratrmalarndan ibaretti. Bunun dnda hibir ey yoktu. imdiyse insanlar Krt milliyetiliinin eski snrlarna kapatlamayacak, indirgenemeyecek, tahayyl edilemeyecek ya da dnlemeyecek kadar farkl eylerden bahsediyor. Yine bunu sylemiken ounlukla Krtlerle ve Krdistanla ilgili byk konferanslar dzenlendiini hatrlataym. Mesela 2-3 Nisan tarihlerinde bir tane Exeterde dzenlenecek. Bu organizasyonlara ve bunlara yaplan katklara baktnzda, arlkl ounluu Krt milliyetiliinin tad misyon tarafndan tanmlanm izgilere der. Doktora tezlerinin balklarna bakn. lk adm Krt akademik faaliyetinin ya da Krt akademisinin misyonunu yeniden tanmlamak olmal. Bu misyonun yeniden tanmlanmas elbette akademinin kendisini, hedeflerini yeniden tanmlamas anlamna gelir ve bu ii yapanlar retilen bilginin nerede ilerlik kazanaca ve neyi ifade edecei fikriyle uzlamaldr. u parti iinde cereyan eden u belirli olayn gerekte yle deil de byle olduunu aklamaya alabilirsin. u versiyon doru deil ama b, c ya

203
Abbas Vali ile Akademi zerine

204
Toplum ve Kuram, Say: 1, Mays 2009

da d versiyonu doru olabilir. Bunun ayn zamanda siyaseti ele al biimimizin arkasnda yatan olduka karmak bir konunun ifadesi ya da anlatm olduuna inanyorum. Siyaseti sadece onun izin verdii snrl alanda ele alyoruz, bu siyasetin doduu zemini deerlendirmiyoruz. Toplum, onun kltr ve siyaseti arasnda bu ekildeki i balantlar, btn bu fikir Krt almalarnda noksandr. Bu yzden byk neme sahip meseleler nemlerini kaybediyorlar. SB: Bu rportaj Toplum ve Kuramn ilk saysnda yaynlanacak. Btn bu konular tarttktan sonra derginin konumu ya da kendimizi ve rettiimiz siyasal pratikler, siyasal tahayylleri dnmenin varlk koullarndan bahsedebiliriz; Toplum ve Kuram bunlarn iinde nereye koyabiliriz? Bu tr almalarn imknn gryor musunuz, ne kadar etkili olurlar? Etkileri kamuya nasl yansr? AV: Bu projenin ciddiye alnp ileriye gtrlmesi durumunda nemli bir etkisi olacana inanyorum. Bu etkinin belli bir kuak zerinde grleceini, bir eyi balatacan syleyebilirim; ayn eyi deiik ekillerde yapmaya alan insanlar olacaktr. Bu ok nemli. Ne var ki, misyonu, ynelimi konusunda bu konular hakknda konumak bizi bu konuma srasnda ortaya attmz ok sayda nemli meseleye kolayca geri dndryor. Bunlardan biri siyasal alann yaratlmasyd; dieri ise ister beenin ister beenmeyin ezici ounluu, hatta belki hepsinin etnik kkeni Krt olan bir grup insan tarafndan gerekletiriliyor. in nemli yn, yaptnz almann bu kltrel alann genilemesine dnk bir balang olmasdr. Bunun ardnda kendini yeniden deerlendirmi olmak yatyor. Bu son derece nemlidir. Byle bir deerlendirme bu tr faaliyetlerin nn aar ve bugne kadar kurulmu sylemin var olan siyasal alanla ilikisini, sylemin isel geliimini deerlendirmeye dnktr. Ya kendilerini tekrar ediyorlardr ya da bu snrlar iten, bunlara arpan, bunlar eletiren, ykan, aan, bunlarn stnden atlayan yeni bir yne iaret etmiyorlardr. Dolaysyla evet, nemli bir adm attnza inanyorum. Sizinle daha nce grtmzde de edindiim izlenim buydu. En nemli ey, burada bu faaliyetin nn aan kendine dnk bir deerlendirme esi olmasdr. phesiz bu faaliyet bu kltrel alann alp gelitirilmesine dnk bir inisiyatiftir. Bunun son derece nemli olduunu ve ok nemli sonular reteceini dnyorum.

Rportajn ngilizce transkripsiyonunu eviren: Pnar enouz