You are on page 1of 204

Mslmann Zamanla imtihan

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bu kitap Derin Dnce Fikir Platformunun okurlarna armaandr. www.derindusunce.org

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

indekiler
Mslmanlarn i hastalklar (Mehmet Ylmaz) .................................................................... 6 Qua Vadis mmet? (Cemile Bayraktar) ................................................................................. 17 Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? (Prof. Dr. Aladdin Baar) .............. 26 Kuran, Hadisler ve slami oulculuk (Mustafa Akyol) ................................................... 30 Trkiyede derin din 1 (hsan Eliak) ..................................................................................... 36 Trkiyede derin din 2(hsan Eliak) ...................................................................................... 47 Bernard Lewis Nerede Yanl Yapt? (Nader Hashemi, Denver niversitesi)........... 59 Bizi kim tedavi edecek? Blm I(Cemile Bayraktar) ........................................................ 68 Bizi kim tedavi edecek? Blm II (Cemile Bayraktar) ..................................................... 71 Ben Neden Buradaym Waldo?( Cemile Bayraktar) ............................................................ 73 Mcahid Abi, beni bildin mi?( Cemile Bayraktar) ............................................................... 76 Reis-i Cumhura ve Bavekile (Said Nurs) ............................................................................ 80 mmeti-i Muhammed,Minare mi istemitiniz ? (Cemile Bayraktar) ........................... 84 Zina da byle bir ey ite(Mehmet Ylmaz) ....................................................................... 87 Kadercilik Sahiden Dinden mi Gelir? (Mustafa Akyol) ...................................................... 91 nce Vatan m, nce Adalet mi? (Mustafa Akyol) ............................................................. 93 Tevhidin ve Hikmetin anlam (Dilaver Demira) .............................................................. 95 Para Tanrs (hsan Eliak) ....................................................................................................... 100 Ho Geldin Ey ehr-i Ramazan (zlem Yaz) .................................................................. 107 Bizim Dnyamz (Mehmet Bahadr) ....................................................................................... 111 Hukukun stnl olarak eriat (Noah Feldman) New Yok Times ......................... 117 Mana Boyutlu, Olgun Demokrasi (Mehmet Bahadr) ...................................................... 127 Milli Menfaatler Ahlaktan nemli midir? (Mustafa Akyol) ........................................... 130 slam yeniden yorumlamak (Mustafa Akyol) ................................................................... 132 Bediuzzamanla Ortadou Problemlerine Bak (Mehmet Bahadr) ........................... 139
3

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Vicdan Ne Yana Der Usta, Medeniyet Ne Yana? (zlem Yaz) ............................. 158 Mslmanlar din zerinden servet yabilir mi? (hsan Eliak) ................................. 161 Dini bu ie bulatrma, din ayr dnya ayrdr! (hsan Eliak) ................................... 166 Baty eytanlatrmadan (Sever Ik) .............................................................................. 171 Bize dinden bahset (hsan Eliak) ...................................................................................... 176 slmcln Tatilden Tarih Sahnesine Dn (Sever Ik).......................................... 182 Cihadizm ve Cihad ayn ey deildir (Mustafa Akyol) .................................................... 188 Hitamuhu Misk Mustafa slamolunu Anlamak (Tuncay Ylmazer) ...................... 192 Din Olmadan Ahlak Olur mu? (Mustafa Akyol) ................................................................. 194 Komik Mslman olur mu? (Mehmet Ylmaz) .................................................................... 196 Sosyetenin slmsi Olur mu! (Ece Ar) ................................................................................ 199 ttiha- slamn Tam Zaman Gelmeye Balyor (Bedizzaman Said Nurs) .......... 202

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mslmanlarn i hastalklar (Mehmet Ylmaz)

Marake, Nisan 1998 : Fasn i blgelerindeki Marake ehrinde bindiimiz taksi Jam-al-Afna meydanna doru ilerliyordu. Trke konutuumuzu fark eden ofr birden arkasna dnd, Hakan kr, cim bom bom diye haykrd. Bir ey sormamza vakit kalmadan baz hkmet yelerini ve bu arada Hlya Avar da andk beraberce! aknlmzn gemesine izin vermeden Franszca olarak konumasna devam etti : Ah ne yazk ki Trke bilmiyorum. Ama gene de her akam Trk televizyonlarn seyrediyoruz ailece. anak anten taktrdm da. Gittiimiz her yerde buna benzer sahneler yaadk. Trk olduumuzu renen her fasl bizi Galatasarayn ve Fenerbahenin baarlar iin tebrik etti. Futbolda olsun bir zafere susam Mslmanlarn gz Trklerin ve Trkiyenin zerindeydi.
6

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Badat, Austos 1099: Sarksz ve salar kaznm bayla yasta olduu anlalan bir zt haykryordu: Nasl byle glgede huzur iinde uyuklayabilirsiniz? Ka mslman kardeiniz ldrld? Ka namuslu kzn rzna geildi? Hi bir zaman slm lkesi byle yamalanmamt, bu kadar mslman kan dklmemiti! Ne oluyor? Mslmanlar zulme alyorlar m? Harekete gemek iin ne bekliyorsunuz? Dmann Badata dayanmasn m? Kad Ebu Saad al-Haravinin Badatta Halife El Mustazhirbillahn huzurunda 9 asr nce sarf ettii bu szler Suriyedeki hal zulm karsnda atl kalan Mslmanlar uyandrmak iindi. Bu konumadan ancak 279 yl sonra 2 Ekim 1187de Selahaddin Eyyubi Kuds hallardan kurtaracakt. Mslmanlar uygarla ok nemli ve kalc katklarda bulundular. Gerek anlamda ilk niversiteleri yani birka disiplinin birden ayn bir at altnda okutulan medreseleri kurdular. Gene deney ve gzlemi bat dnyasna reterek bugnk pozitif bilimin temellerini attlar. [1] 1600lere kadar da asker ve siyas alanlarda liderliklerini korudular. Ortaada Mslmann seviyesine erimek isteyen Avrupal elit ocuklarn Badata tahsile yolluyor, bunu yapamayan ise Venedikte, Viyanada, Pariste kyafetiyle Mslman taklid ediyordu. 2007deki grnm ise bambaka: Uluslararas siyasetten silinmi, bilimde, ekonomide dier milletleri gerilerden takip eden Mslmann en doal haklar olan yaama hakk bile ellerinden alnabiliyor: Saraybosnada , Groznide , Gazzede, Badatda petrol iin, toprak iin ldrlebiliyorlar. Nadiren mahkeme edilen katiller ise ceza dahi almyor. Bu ackl manzara karsnda Kad Ebu Saad al-Haravinin ackl konumasn aratmayacak yazlar ve insanlarn bakmaya dahi dayanamad fotoraflar vicdan sahibi btn insanlar isyan ettiriyor. NEDEN HASTALIKLAR? Ne yaplmal? sorusu btn kafalarda. Soruyu biraz deitirip yanl yaplan nedir? eklinde sormak ise ok zor geliyor. Bunca insanlk suundan sonra eli kanl ordular sulamak dururken BZ MSLMANLAR NEREDE HATA YAPTIK? diyebilmek gerekten de byk bir cret. nk bu soruyu soran mslmann din kardeleri tarafndan aforoz edilmesi sz konusu. Gnah karmakla, Bat yardaks hatta srail casusu olmakla sulanyor buna kalkanlar. Peki slam dnce eletiriye ve zeletiriye nasl bakyor? nsan akl ve dnce hrriyetinin dinimizdeki yeri nedir? phesiz, yeryznde yryen canllarn ALLAH katnda en kts, akllarn kullanmayan (gerei grmeyen) sarlar, dilsizlerdir. (Enfl 22) ayeti ve Fikirlerimizin ztl bizler iin rahmettir (SAV) hadisi bile tek balarna akl kullanmann ve hr tartmann kapsn aralamaya yeter. Kuranda konuyla ilgili ayetlere (Bakara 179 ve 197, Al-i mrn 7 ve 190, Mide 58 ve 100, Ynus 100, Ysuf 2 ve 111, Rad 19, brahim 52, T h 54 ve 128, Furkn 44, Ankebt 63, Sd 29 ve 43, Zmer 9, 18 ve21, Mmin 54 ve 67, Talk 10, Fecr 5, )
7

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

baktmzda ise akln kullanmann her mslman iin farz olduu sonucu bile kartlabilir. Zaten slmn ykseli dnemlerindeki parlakla baskc, dayatmac bir rejimle veya klla varlabileceini dnmek dpedz islamofobinin alanna girmez mi? Kuran ve hadislerden sonra mezheb imamlarnn szlerinin de konuya k tutaca kanaatindeyiz. Yntem ve yaklamlarnn dayand hadisler dolaysyla birbirlerinden farkl drt ayr fkh grnn, sonradan, imamlar kabul edilen ve kendilerinden sonra gelenler tarafndan gelitirilmi olan drt ayr mezhebin kurucusu olarak addedilen mam Mlik bin Enes, mam Eb Hanfe, mam Muhammed afi ve mam Ahmed bin Hanbel Halm, atklar fkh yollarnda eletiri yaplmakszn takld edilmelerini de asla uygun grmediler [2] : Benim szlerimdeki hatalara, tenkid edilecek yerlere baknz! Dinde Reslullahn sznden bakas red ve tenkid edilebilir (mam Mlik). Benim szm Kurna ve Reslullahn Snnetine uygun olursa alrsnz, kar olursa atarsnz (mm Eb Hanfe). Dellimi bilmeyen adama benim szmle fetv vermek haramdr! (mam Eb Hanfe). Benim her dediimi takld etme! Kendin tefekkr edip delllerime bak; zir dinde bakasna gvenmek ciz deildir (mam afi). Din ilerinize kendiniz baknz; zir takld zemmedilmitir. Takld, gz olan adamlar gzsz eder (mam Ahmed bin Hanbel). Dmanlar Mslmanlarn eletiri celb eden ynlerini oktan biliyor ve istifade ediyor. Bu zayflklar saptamak ve gidermek kanmzca her mslmann hakk ve devi. te Aye Bhrlerin de baaryla tahlil ettii gibi zeletiriden kama Mslmanlarn i hastalklarnn birincisi. Ayrca ahiret inanc ile birlikte hesabn Allah katnda grlecei ve orada da af umudunun ykseklii ile kendileri yzlemekten pek de holanmaz buna da ihtiya hissetmezlerdi. Gnah ve sevaplar yazan Kiramen Ktibin meleklerinin ahirette alacak olan defterlerine ii havale edip yaz ktip demek yeterliydi. Bir de ser verip sr vermemek, kol krlr yen iinde kalr gibi deyimlerin iaretiyle zeletiriden kanmann erdemlilik sayld bir toplumun bireyleri olmak vard. fa etmek ile kendisi ile yzlemeyi birbirine kartran toplumsal gelenei de bu faktrlere ilave etmek gerekiyor. DI SALDIRILAR SEBEP M SONU MU? slm leminin sorunlarnn tartld platformlarda bugnk geriliin sebebi olarak en ok ne srlen aklama Hallar ve Moollarla balayan ykm sreci. Bunu ne sren arkadalar felaketler silsilesinin Avrupa smrgecilii, ABD ve srail saldrganl ile devam ettiini sylyorlar. Bu aamada srarla sorulmas gereken soru u: D saldrlara yenik dmek sebep mi yoksa sonu mu? 1. Hal ve Mool ykmlarnn bu boyuta varmas mslman prenslerin aralarndaki ekimelerin sonucu olamaz m? [3] 2. Bilime, teknolojiye srt eviren [4] halklarnn okuma-yazma seviyesini asgar

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

seviyede tutan Mslman ynetimler d dmanlarna onyllardr davetiye karmyorlar m? TEMSL EDLMEYEN SLM LEM 6,5 milyar olan Dnya nfusunun 1,4 milyar (%22si) mslman lkelerde yayor. Oysa bu insanlarn Dnya ekonomisine katklar (ve/veya aldklar pay) %2 ile %4 arasnda deiiyor. Gerek IMFnin ve gerekse Dnya Bankasnn verilerine gre 2005te btn lkelerin toplam GSMHi (Gayri Safi Mill Hasla) 44 trilyon Amerikan dolarn aarken Mslman lkelerin toplam 2.3 trilyon ile Almanyadan kk bir ekonomi arz ediyor. hracatta da toplam 10 trilyon dolarlk uluslararas ticaretin sadece %10u Mslman lkelere ait. Bunun da nemli bir ksm Suudi Arabistan, ran ve dier krfez lkelerinin petrol ihracatlar.

te srail mallarn boykot etmek gibi yntemlerin etkisiz kalmasnn sebeplerinden biri de slm leminin bu ekonomik kkl. Tabi ki istisnalar var. Trkiye, Endonezya, Malezya gibi lkeler dinamik ekonomileriyle dikkat ekiyorlar. Bu ekonomik kkln bir sonucu olarak mslmanlar uluslararas karar mekanizmalarnda temsil edilmiyorlar. Mesel BM (Birlemi Milletler). ye lkelerin tamamna yakn tarafndan imzalanm olan BM Tznde belirtildii gibi Gvenlik Konseyi tm ye lkeler asndan balayc kararlar alabilen tek organ. Bu organdaki 5 daimi ye ise ABD, Fransa ve ngiltere, Rusya ve in. srail aleyhindeki kararlarn ABD tarafndan veto edildiine ska tank oluyoruz. Dou Trkistandaki bamszlk yanls Uygur Trklerini BM kanalyla terrist iln eden ini ve eenlerin uluslararas platformlarda temsiline mni olan Rusyay da hatrlarsak Mslmanlarn byk bir diplomatik gten mahrum kaldklarn ve cidd bir temsil sorunu ile kar karya olduklarn daha iyi grrz.
9

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Prof.Dr.Ekmeleddin Ihsanolunun genel sekreterlie getirilmesinden sonra belli bir hareketlilik kazanan IKnn veya Amr Musa ynetimindeki Arap Birlii benzeri bir organn bu temsiliyet eksikliini tazmin etmesi en azndan imdilik olduka uzak grnyor. KIZAA ALINMANIN SEBEPLER Bu kzaa alnma srecinin balangcnda bilime ve teknolojiye srarla srtn dnen bir slm lemi var karmzda. Kaynaklarn verimli kullanamayan, mamul mallar yerine hammadde ihra eden mslman lkeler bilimsel ilerlemenin doal bir sonucu olan zenginleme yarnda arkalarda kalyorlar. Oysa Kuranda insanlar arasndaki hukuk ilikileri dzenleyen yetlerin says 250 civarnda iken kutsal kitabmzn %12,5i yani 750 kadar yet Mslmanlar: 1) retmeye ve renmeye, 2) Dnmeye, 3) Doay aratrmaya, 4) Akl en iyi ekilde kullanmaya, 5) Bilimsel almalar toplumsal hayatnn bir paras hline getirmeye davet ediyor. Ayrca Hz. Peygamberin 200den fazla hadisi bilimin ve akln nemini gsteriyor. ste bilime ve teknolojiye srtn dnmek ve bunda srar etmek Mslmanlarn ikinci i hastaln tekil ediyor. Farknda olmadan da olsa Kurann 750 ayetini en iyi ekilde uygulamaya koymu olan Batnn ve Japonyann dier lkelerden ok daha gl hale gelmi olmas Mslmanlar dnmeye sevk etmeli. SELAHADDN EYYUBDEN USAME BEN LADENE CHAD Kurann ve snnetin rettii Cihad ile 2007de baz Mslmanlarn alglad Cihad arasnda byk bir fark var. 1100lerde Avrupal dmanlarn dahi kendisine hayran brakacak kadar centilmence savaan bir komutand Selahaddin Eyyubi. Kurana ve hadislere uygun olarak, savaamayacak durumda olanlara, aman dileyenlere kl kaldrmyor, dman kavimden bile olsalar tarlasnda alan kyllere dokunmuyordu. Gene slmn hkmleri dorultusunda kleleri ocuklarndan ayrmyor, esirlere kt davranmyordu. Bugn ALLAH adna hareket ettiini ve Cihad yaptklarn syleyen silahl gruplar sanki Ondan mit kesmiesine savayorlar: 1. stanbulda, Newyorkta ve Madridte arlara, metro istasyonlarna bomba koyuyorlar, 2. Evlatlarn intihara tevik ediyorlar, 3. Esir aldklar askerlerin (bazen de sivillerin) kafalarn keserken filme ekiyorlar, 4. Kendileri gibi inanmayan Mslmanlarn camilerine bile bomba koyuyorlar. Eylemlere katlmayan ama daha kalabalk olan bir grup ise bunlar onaylyor, savunuyor veya sessiz kalyor.

10

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

te bu tezat karsnda neyin deitiini sorgulamak gerekiyor. Deiimin kaynan yaznn maksadna uygun olarak darda deil ieride aranmas gerektii kanaatindeyiz. Kuranda anlatld ekliyle Cihad uygulanmas imknsz bir ideal midir? Peygamberimiz benzeri durumlarda ne yapmtr? Suat ztrkten dinleyelim: [O] kznn katilini, amcasnn katilini affeden, Uhuddaki bozgun sonras, onca arkadann ehid olmasnn yan sra kendisinin de ald 70e yakn kl darbesine, yanann yarlmasna, diinin krlmasna ramen Ya Rabb onlar bala, gremiyorlar diyen, tm bu skntlar ektirmi olan Mekkelileri fetih sonras affeden bir peygamberdi. Bu bilgilere dardan, Batnn penceresinden bakacak olursak gerek Hz Muhammedin gerekse Selahaddin Eyyubnin hkmran konumunda olduklarn sylemek durumundayz. Yani balangta muzaffer olmasalar dahi olaylara yn veren bir lider konumundalar. Hedefleri, ilkeleri ve yntemleri olan, ne yaptn bilen siyaseti ve komutanlar var karmzda. ste tam bu noktada denebilir ki hkmran konumu bir anlamda kazanan (veya kazanacana emin) olan nderin konumudur. Byklk gstermesi, balamas, sivilleri korumas doas gerei olduundan kolay bile denebilir. Gene konuya Batnn tarznda bakan birisi ezilen bir topluluun mesel Filistinlilerin ayn bykl gstermesini beklemeyecektir. Zira kendisinden kat kat stn bir ordu karsnda yenileceinden emin olarak savaan her insan cinnet geirir. Bu durumda da kendini yakmas veya sulu susuz ayrt etmeden nne geleni ldrmesi anlalabilecektir. KURAN HKMLERNE KARI KFRLERN SNNET Bu anlalabilirlik ne yazk ki merulua dnyor baz mslmanlar iin. slmn penceresinden bakarsak u sorunun sorulmas kanlmaz oluyor: Zaruret karsnda Ondan umut kesilebilir mi? Mslman ALLAH korkusunun yerine dman korkusunu koyabilir mi? 2007lerde baz mcahitler Kurandan deil dmann tavrndan, Amerikan, srail, ordularnn acmaszlklarndan ve kullandklar yntemlerden ilham alabiliyor! Baz ksm ulem koullarn zor olduunu, zaruret karsnda Kuran hkmlerinin uygulanmayabileceini sylyorlar. Oysa vahi bir dman karsnda veya yenik durumda kullanlmak zere Bazen Kurana aykr davranabilirsiniz demek zor. slma gre savata uyulmas gerek bir hukuk var ve bu muhkem ayetlerle ok aka belirtilmi: Bakara 177, 190-194 ve 205, Enfal 61-63 ve 69-71, Hucurat 9, nsan 8-12, Kasas 83, Muhammed 4, Ns 94 ve 128, ura 41-42. Bask ve yenilgi karsnda dahi Kurandan uzaklalamayacan bilakis ona smsk sarlmak gerektiini szleriyle deil yaantsyla anlatan bir mcahid Cezayirli Emir Abdlkadirdir (1808-1883). gale kar 150 yl direnen Mslmanlarn liderlerinden olan bu gen kahraman karsnda Fransz ordusu
11

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

akna dnmt. Sayca ve silah ynnden ok stn kuvvetler Emirin bir avu imanl kuvveti karsnda aresiz kalmt. General Bugeaud Fransaya gnderdii raporlarnda slerine durumu yle aktaryor: Abdlkadir hzl, zeki ne yapaca belirsiz bir tehlike. Dehas ve inanc ile kazand saygnlkla halk bize kar harekete geiriyor. Kendisi sradan bir insan deil, Mslmanlarn sevdii, arzu ile bekledii ve zlemle kucaklad bir lider. Emir Abdlkadire kar stn gelemeyeceklerini anlayan Franszlar sonunda Mslmanlar birbirlerine kar kkrtrlar ve onu esir alp Fransaya gtrrler. O esaret ve srgnle geen hayatna ramen asla Hristiyan kini gtmedi. 1860ta Lbnandaki Drz isyan srasnda galeyana gelerek Hristiyanlar katletmek isteyen Mslmanlarn nne geti ve haykrd: Gafiller! Byle mi yceltiyorsunuz Peygamberinizi? Yazklar olsun size! Sizin elinize tek bir Hristiyan vermem. Onlar benim kardelerim![5] Hz Muhammed, Selahaddin Eyyub ve Emir Abdlkadir ile Usama Bin Ladenin, Yasser Arafatn Hassan Nasrallahn Cihad anlaylar arasnda nemli farklar var. 2007lerde mslmanlara savata liderlik eden bir ok kimsenin: 1) D dmana kar yaplan Kk Cihad tek Cihad gibi grdklerini, nefse kars yaplan Byk Cihad ise arka plana ittiklerini, 2) Onun Kurandaki hkmlerini deil Ondan umudu kesmiesine, dmannn snnetini referans aldklarn, 3) Soylu, veren, affeden byklkten hrs ve intikam ile hareket eden kkle getiklerini, 4) Komplo teorileri sebebiyle adeta panie kapldklarn, 5) Bar frsatlarn reddettiklerini, 6) Ebed mazlum kimliini benimsediklerini mahede ediyoruz. Cihad kavramnn iinin boaltlmas ve yerine kin, intikam, intihar gibi her trl nefsan drtnn doldurulmas altn izmek istediimiz hastalklarn ncs. DMAN KOMPLOSUNA KARI ALLAHIN KOMPLOSU Kuran ve Snnete gre Kk Cihad slmn kendisi deil. Kk Cihad dinimizin amac da deil. Eer bir d dmana kar sava kanlmaz ise hi bir koul altnda sivillerin canna kastedilmemeli. ntihar etmek yasak.[6] Sava gereksiz yere srdrlmemeli, mmkn olduunda bar yaplmal. (Ns 90, Bakara 190-193, Enfl 61) Gene Kurandan anlalaca gibi bir Mslman hayatn komplo teorilerine gre dzenlememeli. Komplo korkusu ALLAH korkusunun nne geip mslman Onun yolundan ayrmamal. Onlar tuzak kurdular. ALLAH da tuzak kurdu. ALLAH tuzak kuranlarn en hayrlsdr. ( l- Imrn 54) (Ayn konuda : Enfl 30, Ynus 21, Nahl 127, Trk 15-16)
12

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

KAVM DMANLII, KORKU VE FAZM Mslman bugn dnyaya baktnda bir kuatlmlk hissiyle sarslyor. Temsil edilmeyen, nemsenmeyen, can ve mal tehdit altnda, kendini savunamayan mazlumlar gryor. Bu kuatlmlk hissinin yol at iine kapanma ise kurtuluuna giden yolu tkyor: Tartmay ve tahlili reddedip sloganlarla dnen, eletiriyi saldr olarak gren Mslmanlarn iddeti bir yntem (tek yntem) kabul etmesi kanlmaz oluyor. D dman - i dman ikileminde balayan paranoyann hkim olduu birok mslman lke kendi ordusunun igali altnda. ranlama korkusu, Siyonist tehdit, Sevresin hortlatlmas, misyoner istilas derken demokratikleme sreci erteleniyor. Darbeyle gelen asker cumhurbakanlar, lmeden koltuktan indirilemeyen diktatrler hkim birok slm lkesine. Gazeteciler, yazarlar, aratrmaclar hapse atlyor, faili mehul cinayetlere kurban gidiyor: Libyada Albay Kaddafi (1970ten beri), Suriyede Hafz Esad (1970ten 2000deki vefatna kadar, yerine olu geti ), Msrda Hava kuvvetleri komutan Hsn Mbarek (1981den beri), Pakistanda General Pervez Merref (1999dan beri). Mslman lkelerin birou 1930lardan kalma millet-devlet modelinin etkisi altnda. Trk ve arap milliyetileri tozu dumana katm. Aznlk durumuna dm krtlere ve berberlere ana dillerini konumak yasaklanm. Ayrlk terrle mcadele adna kyler boaltlyor, yz binlerce masum insan sefalete mahkm edilmi mslman ordular tarafndan mslman topraklarda. Mslman aydnlarn bir ksm kaba kuvvete, orduya devlete tapmaktan ibaret olan faizmi grmeden, kendi lkelerinde kk salan rkln ayak seslerini duymadan Filistine alyorlar. Yan balarnda krt ve berber kardeleri sralarn bekliyor. Kavim dmanl dikkat ekmek istediimiz hastalklarn drdncsdr. [7] HER AACIN KURDU ZNDEN OLUR Bana ztrab veren yalnz slmn mruz kald tehlikelerdir. Eskiden tehlikeler hariten gelirdi; onun iin mukavemet kolayd. imdi tehlike ieriden geliyor. Kurt, gvdenin iine girdi. imdi, mukavemet gleti. Korkarm ki cemiyetin bnyesi buna dayanamaz.. nk dman sezmez. Can damarn koparan, kann ien en byk hasmn dost zanneder. Cemiyetin basiret gz byle krleirse, man kalesi tehlikededir. (Bedizzaman Saidi Nursi) 1700lerden itibaren slm leminde ciddi bir dnsel ykm yaanmaya balad: Mslman aydnlar Batnn ykselen ekonomik ve teknolojik seviyesi karsnda kendi tezlerini retememenin yol at aalk kompleksi ile krletiler. Hayranlk ve nefret duygusuyla kh batya endeksli kh batya tersinden endeksli

13

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

tezler koydular ortaya. Ancak elit snfn bu zaafnn bedelini btn mslmanlar deyecekti: Batnn tezlerine ayn kavramlarla cevap vermeye altka, slmn derinliinden uzaklald. Batnn toplumsal dnm modellerine daha sk sarldka (veya srf batdan geliyor diye hepsini reddettike) slm algs bir gelenee, bir folklora dnt. Kyafetiyle batl olmaya alan gibi kyafetiyle mslman kalmaya alanlar dinin iini boaltt, babadan oula aktarlan ekl bir bilgiye dntrd. Msr, Cezayir, ran gibi lkelere ok pahalya patlayan bu zorla bat gmlei giydirme ve eklen direnme abas Trkiyede de baz hasarlara yol at. Sorunlarn kk gibi zmlerin kknn de bizde olduu kanaatindeyiz. Ama zm aramadan nce sorunlara yol aan hastalklarn tehisinde mutabk kalnmas zarur gzkyor. Aksini yani sorunlarn darda olduunu savunmak bizi atalete itiyor. Zira kendi dmzdan zm beklerken Batdan merhamet veya Ondan mucize beklemek durumunda kalyoruz. Baz Mslmanlar Katrina kasrgasnda, sraildeki intihar oranlarnn artmasnda veya antibiyotiklere cevap vermeyen virslerde nafile teselli aryor. NEO-CAHLYYENN TARF Yahudiler ve Ermenilerin tarihini ve bugnk sylemlerini inceleyen aydnlar derhal ortak bir noktay tehis ederler : Ebed mazlum kimlii. Bu iki topluluun liderleri de atalarnn ektikleri skntlar (Nazi zulmn ve soykrm iddialarn) ulusal/din kimliklerine katm, bundan siyas rant elde etmeye almaktadrlar. Siyas bir manevra olarak bunun deeri ve fiyat tartr. Ama Mslmanlarn byle bir eye tenezzl etmeye ihtiyalar yok kanmzca. Daha nce deindiimiz ve hastalk adn verdiimiz sapmalarn bugnk katlanlan zulmlerin balca kaynadr. Ancak bugn baz Mslman gruplarn benimsedii Ebed mazlum kimlii de bir hastalk. Ackl iir ve arklarla, kanl posterlerle desteklenen bu mazlum edebiyat nananlar kadercilie itiyor. Oysa kadere inanmak ile kadercilik arasnda ok kaln bir izgi var. Dinimize gre karamsarla, Ondan umut kesmeye hakkmz yok. Ayrntlaryla sunduumuz i hastalklar zetlenecek olursa: 1. 2. 3. 4. 5. zeletiriden ka, Bilime, teknolojiye ve eitime srt evirme, Cihad kavramnn iinin boaltlmas, Kavim dmanl, Ebed mazlum kimlii ve kadercilik.

ste bu hastalklardan muzdarib slm Dnyas bir ka asrdr Neo-Cahiliyye adini verdiimiz bir uzaklama dneminde. Cezayirli direnii Emir Abdlkadir Avrupallar karsnda Mslmanlarn yenilgisini Suriyedeki bir toplantda u ayetle aklar: ALLAH size yardm ederse,
14

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

artk size stn gelecek hi kimse yoktur. Eer sizi brakverirse, ondan sonra size kim yardm eder? (Al-i mran 160) NEO-CAHLYYE DEVRNN SONU Elbette resmin tamam bu derecede karanlk deil. Bugn bu manev boluu yeniden slm ile doldurmak isteyen gen ve aydn bir aba var. zellikle Trkiye gibi dinamik lkelerde mslman ve demokrat bir snf komplekssiz, kendisiyle gemiiyle bark bir ekilde almaya devam ediyor. Bu gen Mslmanlarn bugn ekilen skntlardan kurtulmak iin bu hastalklarn bilincine vardklarn ve zm u ekilde ierde aradklarn mutlulukla gryoruz: 1) zeletiriye kiisel olarak ak olmak, devletlerin ise demokratiklemesi, dnce zgrl, 2) Bilime ve eitime devlet btelerinden ayrlan payn arttrlmas, 3) Cihadda ze dnlmesi, Kurana ve snnete uymayan mcadelelere Cihad denmemesi, 4) Milliyetilik, vatanseverlik ve rklk konularnn Mslmanlarca tartlmas, 5) Ebed mazlum kimliinin terk edilmesi, zafer ve iyimserlik zerine olan gerek Mslman kimliine dnlmesi. Yazarlarmzdan Mehmet Edebali bir yorumunda yle diyordu : Dn Suriyede, belki Lbnanda, Irakta, Azerbaycanda, Orta Asyada aka grdk ki Nuh Gnltan gzel deyimiyle tarih ve mensubu olduumuz medeniyet bizi eteklerimizden ekiyor. Bu corafyada Trkiye ayakta kalacaksa, Adriyatikten ine, Afrikaya byk bir hamleyle ataa gememiz gerekiyor. Bugn artan diplomatik trafik gzel yarnlarn umut Ancak Bundan sonrasnda Trkiyeden daha fazla ey beklenecek, daha fazla ey istenecek. Bu satrlar bizim gzmzdeki ve gnlmzdeki k yolunu iaret ediyor. Teekkr: Ahmed Yksel zemrenin Islmda akln nemi ve snr adl eseri, yazarlarmzdan Mustafa Akyolun ve Suat ztrkn sitelerinde yaynladklar makaleleri, Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz tartmalar bu yaz iin bilgi ve ilham kayna olmutur. KAYNAKA (1) Fransz bilim adam Briffault Making of Humanity adl yaptndan : bilim dediimiz olgu Avrupaya araplarca getirilen deney, gzlem ve lm yntemlerinin sonucudur. Bilim slm uygarlnn Dnyaya en nemli hediyesidir der. Amerikal bilim tarihisi George Sartona gre ise : Ortaan temel fakat bir o kadar da az bilinen baars, deney ruhunun uyandrlmasdr ki bu, her eyden nce, 12nci asra kadar Mslmanlarn sayesinde olmutur. (k2) Hseyin Kzm Kadri: 20. Asrda slmiyet; Pnar Yaynlar, sayfa: 99).

15

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

(3) Mslmanlarn Hal saldrlar esnasndaki zayflklar (Dnemin mslman tarihilerinin azndan) Hallarn saldrlar Ibni al-Kalanisi, Hicr 490 ylndaki gnl, Ibni al-Atir (1160-1233) Al-Kamel fit-Tarih, 10, 11 ve 12inci blmler. (13 ciltlik arapa basks 1979da Beyrutta yaplmtr) Ibni Jobair, Seyahatler Moollarn saldrlar Msrli al-Makriz (1364-1442) Cemalettin Ibni Vassel (1207-1298) Ibni Abdelzaher (1233-1293) Abulfida (1273-1331) Muktasar Tarih el Baar (4) Institute for Scientific Information tarafndan ihds edilmi olan ve bilime yaplan katklar lmede bir kstas olarak kullanlan SCIENCE CITATION INDEX tek bana kullanlmamaldr. Aydnlatc bir eletiri iin (http://www.ozemre.com/index.php?option=com_content&task=view&id=63&Ite mid=57) (5) The History of Lebanon in 18th and 19th centuries, Mikhael Mishaqa, Newyork 1988 (6) Hayber Gazvesi srasnda byk fedakrlklar gsteren Kuzman adndaki birisinin, sonunda cehenneme gidecei Hz. Peygamber tarafndan haber verilmiti. Bunun zerine Ashab- kiramdan Huz Eksm, Kuzman izlemi ve Onun, ald yaralara sabredemeyip, klc zerine yaslanarak intihar ettiini grmtr. Kuzmann lm ekli Allah Resulune iletilince yle buyurmutur: Insanlar arasnda yle kimseler vardr ki, d grne gre, cennet ehline yarar hayrl iler yaparlar; halbuki kendileri cehennemliktir. yle kimseler de vardr ki, cehennemliklere ait kt iler yaparlar, halbuki kendileri cennetliktir (Buhri, Kader, 5, Rikk, 33; Mslim, Iman, 179). [7]Yazarlarmzdan Fatih Demirin Gamal Hilalin Ykselii balkl yazs ve izleyen yorumlar bu konuda iyi bir balang noktas olabilir.

16

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Qua Vadis mmet? (Cemile Bayraktar)

Sahip olduklarmza dair Tercihlerimiz ou kez bize kim olduumuz sorusunun cevabn verir.Tercihlerimizin verdii cevaplarn doruluu ancak ve ancak onlara sahip olabilme lmzle mmkndr.Sahip olmak,istemenin sonucudur.stemek ardndan sahip olmak,bu iki eylem,sahip olmann sonunda noktalanmaz,bir nc istei dourur;sahip olduunu kaybetme korkusu.Pekala; 1.)stemek 2.)Sahip olmak 3.)Sahip olduunu kaybetme korkusu olarak klandrabiliriz. Balmz mslmanlar,konumuz din (slam) olduu iin,bu klandrmay;Dinin mensubu olmak(istemek),Din ierisinde var olmak,dindar olarak kendini tanmlama(sahip olmak),Kendi varl ile btnletirdii dinin zarar grmesinden ve kendi kimlii olan dindarln zarar grmesinden korkmak(kaybetme korkusu) olarak rnekleyebiliriz. ou kez istemek ve sahip olmann masumiyetini,kaybetme korkusu ile zalimletirebilir insan.Ve bunu yaparken ou kez kendi verdii zararn dardan gelecek zararlardan byk olabileceini dnemez.Karlatmz zorluklar(kaybetme korkusu) biz de histeri nbetine yol aaca iin var olan potansiyelimizi de bu etki ile gremeyebiliriz. Gnmz mslmanlarna baktmzda,bu handikaplara rastlamamak neredeyse
17

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

mmkn deil.Sadece gnmz deil, miladi 610 vahyin nzul ile balayp miladi 632 vahyin son bulmas ile biten srecin hemen ardndan balayan bu sancl dnem bugnlere gelene kadar kah zarar grerek kah kendine zarar vererek hemen hemen 1400 yl gibi uzun bir srece yaylmtr. Rasulullah dnemi mslmanlar,cevap bulma konusunda Rasulullaha danma,buna ek olarak yaananlar konu alan vahiyden yardm alma gibi kolaylklara sahiptiler.Ayrca fetihlerin,yaylmacln,teki ile karlamann,zaman ierisinde deien-gelien olaylarn da muhatab olmadklar iin gnmz mslmanlarndan ok daha anslydlar. Gnmz mslmanlarnn sorunlarna younlarken,d etkilerin etkisinde sahip olduunu kaybetme ya da ona zarar verme yaplan hatalarn banda gelmektedir.Bu nedenle var olma abas iinde yaplacak ilk eylem sahip olduklarnn farknda olmaktr.Bunun hemen akabinde gemie bakp deneyimlerden salam bacak edinmek de mslman iin yaplacaklar iler listesinin banda gelmektedir.Bu nedenle sorunlarn tespitine ve gemiine ait meseleler iin slam dncesinin temel bal;Selefiye,Kelamiye,Sufiye bunlarn yan sra gnmze damgasn vuran lml slam gibi konu balklarn irdelemek gerekir. Aklamakta fayda var;bu alma mslmanlar ile mslman olmayanlar arasnda ya da dou-bat arasnda baar-baarszlk gibi konulara deinecek ama temel almayacak zira tema Mslmanlarn sahip olduklar,sahip olduklarnn farknda olup olmadklar,deien ve gelien dnya ya cevap retme abas ierisinde kendilerini var etme abas bu aba ile birlikte yitirdikleri zetle sorunlarn zm iin durum tespiti. Konu balklarmzdan ilkine gemeden nce,ksaca deinelimslam dinini seen her bireyin dini ierisinde ayn potansiyeli gsteremeyeceini,bunun bir eksiklik deil ftrattan kaynaklanan bir farkllk olduunu her eyi bir sebep zere yaratan Allahn her sorumlu bireye de farkl grevler yklediini belirtelim.rneklemek gerekirse;Rasulullah dnemi mslmanlar ierisinde Ashab suffay oluturan sahabenin,bir ksmnn gnlk ilerde alp kazan elde etmesi,bir ksmnn tebli ve irad ile grevlendirilmesi,bir ksmnn ise ibadete devam etmek sureti ile manevi destek salamas.Demek ki mslman dnyasn oluturan her bireyden ayn potansiyeli beklemek hata olur,her birey kendisi iin oluturulmu boluu doldurmak iin grevlendirilmitir. SELEFYE slam dncesinin yapsn oluturan ekollerden biri de Selefiyedir.Kelime anlam olarak Arap dilinde nceki anlamna gelir.Selefiye mezheb olarak ise sahabe,tabiun ve tebe-i tabiin izinden gidenler,onlarn inan ve dncelerini takip edip asla ve asla onlar amayanlarn oluturduu ekoldr.Belirtmekte fayda var,burada geni bir Selefiye incelemesi yapmayacaz sadece slam dncesinin ana balklarndan biri olarak ele alp,ksaca deineceiz. Selefiler,Kuran ve hadis ile birlikte sadece ilk nesli(sahabe,tabiun,tebauttabiin) sz ve davranlarn kutsal saym,bunlarn tmne nakil,nas,haber
18

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

demilerdir.Nakil ve nass dokunulmaz kabul ederler.Kurann tefsir edilmesine tmden kar olmasalar dahi onlara gre dokunulmaz olan nass ve nakil ayrca nesil ile birlikte din tamamlanmtr.Bu tamamlanan din ayn zamanda ilimdir.Bu saylanlarn dndakiler ilim deildir.Dinin tamamlanm olmasna,tefsir ilmine de uzak durmalarna kant olarak; Bugn dininizi tamamladm(Maide/3) ayetini gstermilerdir. Selefi alimlerden bn Kayymn Mmine gerekli olan ey ilim ve imandr.lim ve imandan kast ise Hz. Muhammedin tebli ettii,sahabenin rendii ve tabiunun da anlad ve benimsediidir. szleri ilim tanmlamas asndan dndrcdr. Selefin yolu ou kez akl ile birlemez nass,nakil,rivayetlere o kadar kutsiyet katar ki sadece onunla hareket eder,sadece onu referans olarak alrlar.Rey ve kyas asla kullanmadklar yntemlerdir,hatta Ahmed b. Hanbel Zayf hadis kiilerin rey ve kyaslarndan daha muteberdir szleri ile durumu zetler. Bu noktalarda Selefin iki zellii ortaya kmaktadr.Tevil ve bidat red.Tevil(yorum) onlar iin nass,nakil ve rivayetin mahiyetini deitirmektir.Bidat ise ana kaynaklarn(sahabe,tabiun,tebaut-tabiin) yapmadklar uygulamalar olduu iin yine kar kmlardr.Rasulullah dnemin de uygulanmad halde sonradan gelien ve dinin mahiyetinden ayrlmayan bidat- hasene dahi red edilmitir.Selefiye,hadisi ele alrken zahiri manay ve lafzi manay semi bu nedenle her trl yeniliin,din d olmad halde karsnda durmutur. slam dnce yaps ierisinde sahip olduunu kaybetme korkusu ile bu denli ketumlaan baka bir oluum yoktur.Bu iyi niyet,dinin varln korumak asndan etkili olduu kadar dinin olumsuz ynde eletirilmesi adna da olduka etkili olmutur.Bu dnemler de gelien Kelamiye ve Sufiye bu ekol tarafndan olduka eletirilmitir.En u rnekler bir birlerini zndk,kafir ilan etmeye kadar gitmitir.Hatta Kelamclar eletirmek adna,felsefe ve mantk gibi okumalar yapmann helal ve mbah olmadn savunmulardr.Sufileri,zhd namna dnyay terk etme,ilim(nakil,nass,rivayet) tahsilini terk etme,nefsi arndrma yollarn ar bularak semeleri nedeniyle eriat d ilan etmileridir. Grld zere Selefiye,dini ana kaynaklarndan devam ettirme,onu koruma noktasnda tercih ettikleri slubun olumlu ynlerinden hem faydalanm,hem de faydalanmasn salamtr.Buna mukabil daha dar almadan kendi ilerinde mensubu olduklar dinin savunuculuu adna bir birlerine dmek asndan olduka zarar verici olmulardr.Bu Selefiye iin eletiri deil,tespittir.Bunun yan sra salt Selefi kalmayan Kelamiye,Sufiyeden esinlenen Selefilerde olmutur. Bata drt mezhep kurucular ve Ktb-i Sitte mellifleri olmak zere en mmtaz temsilcileri unlardr: bn Kuteybe,Tahavi,Herevi,bn Cevzi,bn Kudame,bn Teymiye,bn Kayym,Ali Kari.Ayrca son dnem ada Selefiye Hareketi ekol kurucular :Cemalettin Afgani,M.Abduh,Muhammed kbal,Mehmet Akif,Mevdudi,Seyyid Kutub gibi isimlerdir.ada Selefiye Hareketi ekol savuncular zaman ierisinde kazandklar tecrbeler sayesinde ilk dnem ekolcleri kadar sert olmamladr.Nitekim tefsire souk bakan savunucular olduu halde Seyyid Kutub etkili bir tefsir yazmtr.
19

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

KELAMYE Akla birinci derecede nem veren ekoldr.Kelam ilmi slam frkalar iinde akla en byk deeri verdii iin aklc(rasyonalist)bir yapya sahiptir.Mutezile kaynandan beslenir lakin Mutezile kadar u grleri olmamtr.Temelleri, Vasl b. Ata tarafndan atlan ekol sonraki dnemlerde Eari ve Maturidi tarafndan Ehli Snnet bnyesine ithal edilmitir. Aklc olan bu ekol de bahsi geen akl,hissi ve madde aleminin tesinde bulunan hususlar inceleyen nazari ve speklatif bir akldr. Kaynak olarak akl alan ekoln Akl olmayann dini de yoktur,Allah kendisi iin akldan daha deerli varlk yaratmamtr zayf hadisleri gibi dayanak noktalar vardr. Genel prensipleri; a.)Aklla nakil atrsa akl evvel,nakil onunla mnevveldir. b.)eirat akla aykr olmaz. c.)Aklen caiz olan ey naklen de caizdir. d.)Dinin temelini oluturan ey akldr. Kelam,Selefiye gibi sadece nasslar ele alarak yaklamam,nass ve nakile akl da olduka etkili bir ekilde ilemitir.Naaslarda geen her hangi bir hkm bilmek onun mot a mot kabul edilmesini gerektirmez o hkmn akln szgeinden de gemesi gerekir grn savunmulardr. Kelamiye, nass ve nakilde harfe dahi dokunmadan lafzi manalar ile ilerleyen kalpla,bu kalplktan oluan hurafeler ve yanllklara kar bir duru olarak akl birinci plana almas dinin arndrlmas asndan olumlu ynde etkili olmu olsa dahi aklcln getirdii fitneden olumsuz ynde nasiplenmesi gibi olumsuz etkileri dourmutur. Kelamn kendi iindeki zararl gelimelere dur demek kadar dardan gelen etkilere de cevap bulma asndan olumlu etkileri olmutur.Selefin ak kap olarak brakt darya kar savunma yapma noktasnda uzak durulan ilim ve felsefe alanlarn bu ekol,elinden geldiince kapatmaya alm,ksmen baarl olmutur.Gelien ve deien dnya ile birlikte ortaya kan yeni akmllar;Pozitivizm,Materyalizm,Seklerizm,Nihlizm,Septizim gibi slama aykr akmlar karlamak yine bu ekoln vazifesi olmutur. F.Razi,Seyfuddin Amidi,Ebu Hanife(fkhen),Gazali(sonradan Sufiyeye yaklamtr),bn Tumart,ehristani,Kad Beydavi,Tusi gibi ahsiyetler bu ekoln isimleridir. SUFYE Sufiye(Tasavvuf),slam dininde ki manevi ve ahlaki deerleri birinci plana almtr.Zhd ve takva hayatn benimseyen,kendi ierisinde deien zamanla
20

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

birlikte deiikler gsteren bu ekoln ilk isimleri Slemi,Kueyri,brahim Edhemdir. Tasavvuf,nass ve nakili kaynak alr ama ondan nce kef ve ilhama nem verir.Dorudan vastasz elde edilen bilgiye yani kef ve ilhama dayanr.Tasavvufi bilgilerin bir dier zellii ise srri ve batni olmasdr.Tassavufulara, mistik denilmesinin bir sebebi de budur. Kef ve ilhama birinci derecede nem veren Tasavvufularn dinin bireyi nefis ve ktlkten arndrma,Allaha korku yerine ak ile yaklama gibi olumlu etkileri olsa dahi slamn pratiini pasivize etme insan melekletirmeye alrken ftratyla oynama gibi olumsuz etkileri de olmutur. Tasavvufular ierisinde Hz.Peygamberin slam ahlakndan sapmayan sufiler olduu gibi ok u noktalara varm olarak;Veliler bilgilerini,Peygambere vahiy getiren melein ald kaynaktan almlardr.(bn Arabi),Bana kalbim Rabbimden haber verdi ki gibi cmleler kurmulardr. Sufiye de Selefiye gibi ilime nem vermez.Hatta baz sufilerin namaz surelerini dahi bilmedikleri,kitaplarn gmdkleri rivayet edilir.Buna mukabil slam ahlaknn yaygnlatrlmas asndan ne Kelamiye ne de Selefiye,bu ekol kadar baarl olamamtr. bn Arabi,Mevlana,Yunus Emre,Gazali(son dnem),Abdlkadir Geylani gibi ahsiyetler bu ekoln nde gelen isimleridir. Sonu olarak slam dinine talip olma,sahip olma,kaybetmekten korkma gdmleri ile yol alan ve kendisini mslman olarak tanmlayan her birey,muhatab olduu kendisi,kendisi gibi dnenler ve kendisi gibi dn(me)yenler arasnda yrtt bu yolculuu elbette ki en iyi niyetler ile sonlandrma hevesindedir.Lakin,bu iyi niyetlere gelien ve deien dnem ile birlikte iyi niyetin amelini bozan akideler de eklenmitir.Bu konuda tek fail ilan etmek olduka byk bir hakszlk olur.Bu failli(birey,bireyin iinde bulunduu topluluk,bireyin dnda kalan topluluk) konu belki de eit oranda zarar ve kar salayarak yani varlndaki gcyle hemen hemen ayn etki ile bu gnlere gelmitir. imdiler de Gnmz mslmanlarna baktmzda(asla ve asla snflandrmak,tekiletirmek,etiketlemek,yaftalamak amal deil de durum tespitine ynelik almamzda;Kim nedir?Ne yapar? sorularna cevap verip,doru tanmlamalarda bulunmak adna); a.)Mslman olan fakat sosyal hayatna slam pratiini dahil etmeyen,bir nevi pasivize zellii asndan bu gnlerde moda olan Sufiye ekolnn sadece ksmi ynlerinden beslenen,etliye stlye dokunmayan,konformist bir yaam tercih edenler,zorlama durumlarnda Kelamiyenin aklcn yine ksmen tercih edenler.Yine gelenekten kaynaklanan bir gd ile Sufiyenin lafzi yaklamndan
21

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

ksmen faydalananlar.Dnya ve sosyal yaam birinci plana alarak dini onun zerine bina etmeye alanlar. b.)Mslman olan,bu tercih ierisinde salt olarak Selefe bal kalan,akl ikinci plana iten,gnmz tehlikeli tanm lml slam eletirilerini hakl karan,dini sahip olduklarn kaybetme korkusu ile zarara uratan,kendisini yenileyemedii iin dini an dna farknda olmadan itenler. c.)Mslman olan,sahip olduunun farknda olan(?) kendine gre teki olana cevap retme abas ierisinde ana kaynaktan uzaklaarak faknda olmadan heteredoks bir din anlay gelitiren,Kelamn aklclndan olmas gerekenden fazla beslenen,dini bilgilere ksmen sahip olup dnyevi bilgilere tmden sahip olma abas ierisinde,Mevlanann pergel metarofundan gerekli retiyi almam,salam bacan dinin temel ritellerine dayatmad halde,sahip ol(ma)d halde kendini sahip ilan ederek ederek bir de stne savunma abas iine girenler. klar oaltmak elbette ki mmkn,lakin balkta ok yaymadan tespitlerde bulunmak daha toparlayc. lk gurupta(a kk) bahsettiimiz tercihleri ok fazla ele almayacaz,onlar slam d olarak kabul ettiimiz iin deil.O tercihi yapanlar yaam ierisinde mslman bireylerin ektii sanclara muhatab,ortak olmad iin ve kendileri sisteme uygun rahat zmler getirebildii iin.Hemen belirtmekte fayda var,dnem ile poplerite kazanan ve artk tehlikeli olmaya kadar giden,insanlar konuturmayacak boyutlara ulaan tekiletirme yaktrmasndan burada nasiplenmek istemiyoruz.Niyet tekiletirmek deil durum tespiti.Zaten sk sk her paragrafta deinilen niyet erhi,yaptn srekli olarak aklama abas tekiletirmenin yapldna dair eletiriler almamak ve zehirlenmek adna yaplan bu aba tekiletiriyorsun ithamlarnn ne denli tehlikeli olmaya baladnn kant. kinci gurupta(b kk) bahsettimiz tercihler ise gnmz mslmanlar ierisinde kendi ilerindeki blnmenin sebebi ve kendileri dndaki guruplar(farkl dini guruplar,idelojik guruplar) tarafndan yneltilen eletirilerin hakllk kazanmasna sebep olan gurup.Bu gurup tercihler tekiletirme iini sadece dars iin deil kendi ilerindekiler iin de baarabilenlerin oluturduu guruplardr.tekiletiriyorusun,yaftasna en layk olan gurup olarak ele alacamz gurubun,temele sahip olmadaki,sahip olduunu korumaya almasndaki kulland lafzi olandan kurtulamama handikap hem mslmanlara hem de slam dinine en byk zarar vermektedir. Ilml slam eletirilerine bu gurubun farknda olmadan olduka etkisi olmutur.Zira dini genel ahlak ve kurallar ierisinde deil de ksmi olarak ele alan,bu ekli ile tebli yer yer tehir yapan bu gurup mensuplar slamn genel duruundan bihaber olduu iin kendi despot durularn dine yamamlardr.Sonu olarak kendileri geri ekilince ortada Zalim bir Allah imaj kalmtr.Din adna davet edici Peygamberin sahih snnetinden ziyade sert fkh alimlerinden beslenen,uydurma rivayetlere dayanan,cahiliyenin alasn yaayan yine bu guruptur.rada ihtiyac olduu halde,irad yapan bu gurup olduka
22

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

ironiktir.Genel Kuran ve Peygamber ahlakndan yoksun dini koruma siyasetini dinin kendi dili hatta hatta dinin bir nass olarak kabul eden bu gurup dine dardan gelen zararlardan daha fazla zarar vermektedir.zellikle bu gurup ierisinde,bir yntem olarak gelien Cemaat,Tarikat yaplanmalar eksik bilgi ve dejenerasyon neticesinde Cemaatiilik,Tarikatlk halini alm,kan kaybetmeye devam etmitir. Son gurupta (c kk) ele alacamz mslmanlar birinci gurup kadar etkisiz,ikinci gurup kadar zarar verici olmasa dahi hallerini deitirmedii,farknda olmad zaman ilk iki guruptan daha vehim neticelere ulaabilir. Dnyevi bilgiye sahip olma abasna talipli olmada birinci sraya yerleeyen bunun yan sra bu tercihin bir sahip olduunu koruma siyaseti olduuna inana bu gurup,gtt siyasetin olumlu taraflarndan faydalanr ve faydalandrr.Dialog asndan,kendini ifade etme asndan,ikinci gurubun zararn minimuma ekmek asndan baarl olduunu kabul etmek lazmdr.Ancak bu gurubunda faydadan zarara gitmesi dur noktasn bilmemesiyle mmkn olabilir.Yani ikinci gurubun tehisinde deindiimiz dnyevi ve dini bilginin eksikliine ramen bu gurup dnveyi bilgiye sahip dini bilgiden olduka uzaklamtr.Bu noktada uzaklama seviyesine dur diyemez ise ikinci guruptan ok daha zararl olabilir. Muhatab olduu dnyevi bilgilere fazlaca sahip buna mukabil dini bilgiden uzak kalm bu gurubun dnyevi bilgi ierisinde eriyip gitmesi,en yakn grnen zarar olarak ne karmaktadr.Mevlanann pergel meteforu retisi bu gurup iin en toparlayc etkiye sahiptir.Salam bacanz din zerinde,gezebilir bacanz dnya zerinde ise sorun yok ama iki bacak da hareket halinde ise ite o zaman durum vahimdir. Dnsenize Nevton fiziine,Quantum fiziine bilgi dzeyinde sahip,bunlar ile dine vurgu yapan mslman bireyler Kuran ve Snnet asndan bir o kadar eksik bilgiye sahipler.Felsefenin ve felsefecilerin(slam Felsefecileri de dahil) etkisinde evlerinin yolunu aracak kadar kendini kaybeden mslman bireyin Kuran tanmlarna ksmen dahi sahip olmamas ya da Kuran Rasulullahn yaantsndan deil de her hangi bir felsefecinin yaklamndan kartmaya almak ne kadar doru?Adet olduu zre yine aklayalm,dnyevi bilgiden yoksun mslman bireyler zaten arzu ettiimiz bireyler deil ama dnyevi bilgi ierisinde eriyip dini bilgiden uzaklaan bireyler de en az onlar kadar arzu etmediimiz bireyler. Mistik olan efsunlu bulan,felsefik olan cazibeli bulan bu tarz yaklamlarn etkisi altnda dini koruyacam abas ierisinde dnyevi baarnn peinde komak,slam olmu birey iin ne kadar gerekli?Bu biraz da kendini kaybedi deil mi? Bu bahsettimiz gurubun her daim moderniteye kar ayaktayz sloganlar yrd yolda kaybettikleri ile susmuyor mu?Baar nedir? sorusuna verilecek olan cevap,zgrlk nedir?sorusuna verilecek cevap dini cevaplardan kp dnyevi ve maddesel cevaplara dnm ise ipin ucu oralarda bir yerlerde kamyor mu? ou kez zgrlk gibi snrlarn belirlemenin mmkn olmad bir at model
23

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

de var olmak yerine slam vurgusunda bulunarak slamn temel ritellerinden hogr yaklamn at model alarak,ana kaynaa bal,ortodoks bir yaplanma ierisinden cevap retmek ya da zmszl ortadan kaldrmak mmkn deil mi? Neden zgrlk deil de hogr? Mslman kendini yitirmeye kelimelerin bys ile balyor da ondan.Her oluumun bir dili bu dile bal kelimeleri vardr.Dnyevi,modern,postmodern sistemlere aina ola ola onlarn dillerini benimseyen birey zaman ierisinde kendi dilini kaybeder.Kulland dil ona sahip olmaya balar.zm hep o dilden aramaya balar.Tm bunlarn stne kendi dilinin yetersizliinden(yetersiz olduu iin deil yle belletildii iin) kaynaklanan bir kompleks, sahip olduunu koruma abasnn yok olmas,sahip ol(ma)dna benzeme hareketini dourmuyor mu?zgrle bu denli dknlk,bireylerin normal olmadn gstermiyor mu?Mslmann zgrlk kelimesine ykledii anlam ile genel kalplarn kabul ettii zgrlk ayn eyler mi?Ayn deiller ise Neden hogr deil de zgrlk? teki dnyann kelimesi,baar hem elde edilme ekilleri asndan hem de anlam asndan mslman bireyi dili,dilin kelimelerinin etkisi ve anlam noktasnda kendine ekmiyor mu?Klie olarak mslman bireylerin diline yerlemi Mslman Dou dnyas neden baarsz?Bu soruyu ilk soran biz deiliz.Yukarda Selefiye ekol ierisinde saydmz isimlerden M.Abduh ve ekol de hemen hemen ayn soruyu sormutur.slam dnyas Batya oranla neden baarsz?Cevap olarak slam hatal olamaz,yle ise hata biz de bir Kuran yanl yorumladk diyerek dini gelenekten ayrtrma,bidatlardan temizleme abas iine girmileridir.1800l yllarda gelien bu akm dnem iin olumlu ynde etkili olmutur ancak mesele tmden zlmemi,cevaplanmam soru iaretlerine bir de kyasa bal kompleksler eklenmitir.Halen bu durumun devam etmesi slamn yanl yorumlanmasndan olduu kadar mslmann kendi dilindeki baar kelimesi ile dnyevi dilin kendi dilindeki baar kelimesinin anlamlarnn farkl olmasndan kaynaklanyor. Mslmanlar kendi dilleri ile konuup,kendi kaynaklarn cevap bulmak iin kullanmadklar dnyevi olann kaynan ve dilini tercih ettii srece hem o dil iinde kendini yitirecek hem de byk bir kaybedi yaayacaktr.Maalesef ki bu kaybedi eer gerekleirse ite o zaman lml slam adna en byk rnei oluturacaklardr. Kuran ayetleri ierisinde mteabih kabul edilen,hurufu mukatta dediimiz harfler vardr.Surelerin banda bulunan (Elif,Lam,Mim) bu harfler sureye girmeden nce dikkati ekmek asndan nemlidir.Manasna dair bir ok gr vardr.Kelimleri oluturan harflerin varlna vurgu olmas asndan da nemlilerdir.Zira harfler kelimeleri,kelimeler ise dili oluturur.Dil ise dndke kalbe,yaama yn izer.Yukarda zerinde durduumuz yaarken diline sahip k temasnn kayna belki de Kurann bu harflerinde gizlidir. zerinde durduumuz nc gurup dnyevi,teki ve modern olana muhatab olma konusunda saydmz guruplardan en yakn olan ise ki yle burada en
24

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

byk grev nc gurupta klandrdmz tercihi yapanlara dmektedir.Bir baca salam basmay baarabilirse bu gurup tm zmszlklerin zm olabilecei gibi rk bir baca seerse tm zmszlklerin nedeni dahi olabilir.tekinin dilini kullanabilen bunun yan sra kendi dilini temel alabilen bireyler mslmanlarn yaam ierisinde kaybettiklerini geri kazanmalar asndan olduka mit vaad ediyorlar. Selefin nass ve nakilinden,Kelamn aklclndan,Sufiyenin ilhamndan yeterli lde edinip diline de sahip olduktan sonra Neyim?Kimim? sorusuna verdii yant doru olaca gibi Nereye gidiyorsun? sorusuna verecei cevap da doru olacaktr. Diline sahip olmak ise kullanlan kelimelere ve bu kelimelerin anlamlarna baldr.O dilin kelimelerinin,harflerinin kayna da Kurandr. Elif,LAM,RAte bunlar sana apak bir kitabn ayetleridir(harfleridir).(Yusuf/1)

25

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? (Prof. Dr. Aladdin Baar) Madem El-Hakku Yalu haktr. Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? Yani, Madem ki hak stndr, ona stn gelinmez. Kfirlerin Mslmanlara, kuvvetlinin haklya galip gelmesine ne dersiniz? Bu sorunun cevab drt ayr ynyle ok z ama ok doyurucu olarak verilir. nce vesileler zerinde durulur ve bu hikmet dnyasnda vesilelerin, sebeplerin arptna dikkat ekilir. Mslman olsun kfir olsun, her kim ulamak istedii sonucun n artlarn yerine getirir, sebeplerine vesilelerine tam riayet ederse baar onun olacaktr. Hangi rnden hangi artlarda hangi tekniklerle ve nasl bir planlama ile verim alnaca bellidir. Bu artlara kim uyar, bu vesileleri kim yerine getirirse baar onundur. Soruda geen kuvvet kavramna da yle deinilir: Kuvvetin bir hakk var, bir srr- hilkati var. Baarl olmak, dmannza, yahut rakiplerinize galip gelmek istiyorsanz kuvvetli olmaya almanz gerekir. Zira, kuvvetin de bir hakk vardr. O hakk kim elinde tutarsa galip gelmesi kuvvetle muhtemeldir. elikle tahtay arptrrsanz tahtann malup decei bellidir.

26

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kinci olarak, mesele insandaki sfatlar alemi ynnden ele alnr. Btn gzel sfatlar Allah kelamnda zikredilmi ve Resulullah (a.s.m.) tarafndan da en gzel ekilde sergilenmitir. u var ki uygulamada nefsin, eytann, bozuk toplum yapsnn ve daha nice faktrn tesiriyle, bir Mslman bu gzel sfatlarn tmn hayatnda sergilemeyi baaramayabilir. Yine bir gayr- mslimde, grd eitimin ve toplum yapsnn bir rn olarak baz gzel sfatlar bulunabilir. Bunlar ondaki mslim sfatlardr. Bir i grlecei zaman, kalplerdeki inanlar deil, bu sfatlar arprlar. Ticaret hayatn rnek verelim: Bilgi, drstlk, alkanlk, mesai tanzimi, prensiplilik gibi sfatlar ticaretin sonucuna dorudan tesir ederler. Bir gayri mslim bu sfatlara sahipse ve yine bir mslman bu sfatlardan mahrumsa o gayri mslimin mslmandan daha zengin olmas beklenen bir sonutur. Burada kfir mslmana deil, mslim sfatlar gayri mslim sfatlara galip gelmilerdir. Ve sonu, sfatlar aleminde, yine hakkn olmutur. Bu konu ilenirken fikrimize ufuklar aan yle bir tespite yer verilir: Hem dnyada, hayatn hakk amil ve mmdr. O rahmet-i mmenin bir cilve-i manidar, onun bir srr- hikmeti var; kfr mani deildir. Hayatn hakk umumidir, amildir. Yani bu noktada mmin, kfir, insan, hayvan fark yoktur. Kime hayat verilmise ona rzk da verilir. Rzk; imann ve ibadetin deil hayatn hakkdr. Onlarn hakk ahiret yurdunda ebedi saadettir. Bu ufukta dncelerimizi yle srdrebiliriz: Allahn her isminin tecellisi iin farkl aynalar, ayr zeminler sz konusudur. Bunlarn ou, kiinin inancyla ilgili deildir. Mesel, Rezzak isminin tecellisinden daha fazla nasip almak isteyen bir ifti bunun iin gerekli artlar yerine getirdiinde tarlasna daha fazla mahsul verilir. Burada kiinin inancna baklmaz. Yine, afi isminin kendisinde tecelli etmesini isteyen birisi, hastalna faydal ilac kullanr. Onun ifa bulmasnda da inancna baklmaz. nk kii bu ismin tecellisini istemeyi bilmitir ve bunun karl olarak kendisine ifa ihsan edilmitir. Bu yola girmeyen bir insan, kmil bir mmin de olsa, ifaya kavumayabilir. Buna gre bir Mslman dnya hayatnda lh isimlerin feyzinden faydalanmay diliyorsa, o tecellilere layk bir ayna olma yolunu tutmaldr. Bunu yapmazsa sonu alamaz. Ama ayn mmin ibadet, salih amel ve ihlas artlarn yerine getirmekle ahiret yurdundaki lh ltuflara talip olmu olur. Bu artlar yerine getirmeyen bir insan da dnyada ne kadar baarl olursa olsun, cennetten nasip alamaz. Ayn parada konunun bir nc boyutuna da dikkat ekilir: Allahn iki ayr kanunlar manzumesi olduu nazara verilir. Bunlardan birisi insann irad fiillerini nizam altna alan Kuran hkmleridir. Dieri ise kinatn ve iindeki eyann nizamn salayan kanunlardr. Birincisi bildiimiz eriattr. kincisine de eriat- tekvini deniliyor. Tabiat kanunlar bu ikinci eriattandr. Kuran hkmlerine itaat ve isyan edenlerin mkafat ve cezalarn ekseriyetle ahirette grecekleri, tekvini eriata uyanlarn yahut uymayanlarn ise byk
27

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

ounlukla karlklarn bu dnyada grecekleri ifade edilir. Buna gre tekvini eriata uymayan bir mmin cezasn baarszlk, sefalet, perianlk olarak bu dnyada eker. Bu kanunlara uyan bir gayr- mslim ise lh iradeye bilmeyerek de olsa uygun hareket etmesinin mkafatn bu dnyada grr. Bu madde baarnn yahut baarszln telem sebepleridir. Ve olaylarn ok byk ounluu bu maddelerin biriyle yahut bir kayla aklanr. u var ki, bazen btn artlar yerine getirdiiniz halde malup debilirsiniz. Burada lh takdirin gizli bir rahmet hikmet cihetini aramakla mkellefiz. te cevabn drdnc blmnde bu noktaya iaret edilir; konunun kader ve lh irade ynne dikkat ekilir. Drdnc maddede, batln ksa sreli de olsa bazen hakka galip gelmesinin, hakkn inkiafna yardm ettii, onu daha da glendirdii, parlatt nazara verilir. Bu maddenin u noktadan nemi byktr: Bir hadisi-i erifte Belalarn ou peygamberlere, sonra derecesine gre Allahn dier sevgili kullarna gelir. buyrulur. Peygamberlerin ounun mmetlerinden, hakaret grmeleri, lkelerinden kovulmalar, ikencelere tabi tutulmalar Rabban bir sr lah bir hikmettir. Onlarn ektikleri skntlar, Nur Mellifinin ifadesiyle birer menfi ibadettir. Sabr esasna dayanan, tevekkl ve rza esasna dayanan ama katlanlmas olduka zor olan bu ibadetin mkafat da ayn lde byktr. Bu skntlarla bata peygamberler olmak zere Allahn sevgili kullar hem manen terakki ederler, hem de ou zaman bunun karl olarak hak davalar ge de olsa insanlarn kalplerinde yer tutar. Onlara zulmedenler kabirlerinde azap ekerlerken, onlarn mmetleri yeryznde hakk yaar ve yaatrlar. Bir bitkinin gelimesinde gecenin ve gndzn ayr faydalar olduu gibi insan ruhunun inkiafnda da celal ve cemal tecellilerinin, tesirleri yledir. Bu bir lh hikmettir. Ve Hak dostlarna, bu sr ile gelen bela ve musibetlerin ilk maddeyle bir ilgilisi yoktur. Konuyla lgili Okuma Paras: BZ GER BIRAKAN SLAM MI? Bir zamanlar ska gndeme tanan imdi de yer yer nkseden bir hastalk var: Dinin, terakkiye mani olduunu sanmak ve Hristiyan lkelerden geri oluumuzun sebebini slm dininde aramak. Bu iddiaya cevap vermeden nce baz noktalara iaret etmek isteriz. Birinci nokta: slm dini ilk zuhur ettii dnemde Mslmanlar bir sre mriklerin basklarna, zulmlerine maruz kalmlar, daha sonra devlet haline gelmi ve bir asr ncesine kadar srekli ilerlemilerdir. Asr- saadetin bir iman, ahlak, fazilet,adalet ve huzur asr olmas bunun ilk delilidir. Daha sonra Endls Emev devletinin Avrupaya ilimde nder olmas, Seluklu ve Osmanl mparatorluklarnn hem ilim hem de
28

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sanatta ykseldikleri ahikalar bu tr iddialarla rtlecek, saklanacak cinsten deildir. Burada slm ve Mslman kavramlarn birbirinden ayrma gerei ortaya kyor. lerleyen de Mslmanlardr, gerileyen de. slm ne ise odur. Bugn sizin dininizi ikmal ettim (kemale erdirdim). zerinize nimetimi tamamladm. Ve sizin iin din olarak slm beendim. (slma raz oldum.) ( Mide Sresi, 3) O zaman u sorunun cevabn aramak gerekiyor: mparatorluklar kurduumuz dnemlerde mi slama daha ok balydk, geri kaldmz dnemlerde mi? Bir dier nokta: Geri kalmzn sebebi olarak slm gsterenlerin, Mslmanlar bir tarafa brakp slm zerinde konumalar ve Kurann u hkmleri, Resulullahn u hadisleri terakkiye manidir. diye yola kmalar ve delillerini ortaya koymalar lazm gelir. Mesel, yalan, zulm, ikiyi, kumar, zinay, stokuluu, faizi, gybeti, rkl ksacas her trl ktl yasaklamann terakkiye engel olduunu ispat etmeleri gerekir. nc nokta: Hristiyanlarn bizden ileri olmalarn slma hamledenlere bir vazife daha dyor. O da, bu gnk teknolojinin, madd kalknmann esaslarn ncilde arayp bulmak ve Biz bunlardan yoksun olduumuz iin geri kaldk. diye bir gereke ile ortaya kmak. Bunu yapmalar mmkn deil. Zira ncilde ne iktisadi hayata ne de devlet ynetimine dair bir tek ayet mevcut deil. Son bir noktaya da iaret edip cevabna geelim: Bu iddiay ortaya atanlarn, dnn alkan, cevval, hamiyetli, drst, vatansever insann, bugnn hak hukuk tanmaz, soygunculuu hner sayan, ehvet dkn, her eyi nefsine feda eden, egoist insan haline getiren eitim dzeninin slmdan kaynaklandn da ispat etmeleri gerekir.

29

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kuran, Hadisler ve slami oulculuk (Mustafa Akyol) Son gnlerde sitenin yorum blmlerinde hadislerin slamdaki yeri ve hadis literatrnn gvenilirlii hakknda bir tartma sryor. Baz okurlar hadislere kar kukucu ve hatta reddiyeci yaklarken, dierleri bu yaklam eletiriyor ve farkl llerde de olsa hadis literatrn savunuyorlar. Bu konudaki baz grlerimi ifade etmekte yarar gryorum. Bunlarn birincisi ve belki de en nemli olan ise, slami oulculuun nemi. Bir baka deyile birbirinden farkl slam yorumlar olabileceinin batan kabul edilmesinin ehemmiyeti. Farkl slam yorumlar, slamn ilk dnemlerinden beri var oldu. mmet iinde ilk bata siyasi nedenlerle balayan ayrlklar, zamanla farkl mezhepleri dourdu. Snni-ii ayrm byle ortaya kt. te yandan vahiy-akl ilikisi, kaderin mahiyeti, hadislerin rol gibi pek ok konuda farkl grler geliti. Bunlar arasnda kimi zaman salkl tartmalar, kimi zaman kanl kavgalar yaand. lk bir ka yzyldan sonra klasik mezhepler ekillendi, Snni fkh mam afinin kurduu sistematik zerine oturdu. iiler ise mam Caferin metodolojisini izlediler. Getiimiz iki yzylda ise temel kaynaklarn (Kuran ve hadislerin) yeniden okunmas ve yorumlanmasn savunan reformist grler geliti. slamn ikinci veya nc yzylnda formle edilmi mezheplerin an ihtiyacn karlamadn, dahas pek ok gelenein din zannedilerek korunduunu savunan
30

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sz konusu reformist Mslmanlar, gelenei eletirmekte ortak bir nokta bulsalar da, birbirinden ok farkl alternatifler nerdiler. Sonuta bugn slam dnyasnda ok farkl din anlaylar varln srdryor. Klasik mezheplerin arasndaki farklarn yannda, ayet ve hadislerin yeni yorumlarna ihtiya olduunu savunan modernistler, tek kaynak Kurandr diyen redd-i hadisiler, ya da Kuran dahil tm kaynaklarn belirli lde tarihsel olduunu savunanlar var. Bu farkl akmlarn iinde de farkl grler yer alyor. Tek kaynak Kurandr diyenlerin arasnda, rnein, namazn vakitleri, hatta ekli bir namazn varl konusunda bile ihtilaf var. Mslmanlar arasndaki dini olmayan ayrmlar - dil, kltr, siyasi gr veya yaam biimi farklar - da cabas. Bu tablo karsnda da pek ok Mslman, nasl olup da ortak bir zemin bulacaz, tek bir anlayta uzlaacaz diye soruyor. Bu sorunun cevabn da, bazlar, herkes benim anlaym kabul ederse doru yolda birlemi oluruz diye veriyor. Yani kendi slam anlaynn tek doru slam anlay olduuna emin bir ekilde, dierlerini bu doru yola davet ediyor. Bu gre sahip olan baz Mslmanlarn iyice ileri giderek dier Mslmanlar sapmlkla sulad, hatta tekfir ettiini (kafir saydn) biliyoruz. Tarihteki Harici vaheti ve amzda grdmz Vahhabi taassubu - ve en son Irakta yaanan Mslmanlar ii sava ve terr - bu tekfirci anlayn ne kadar tehlikeli sonular verebileceinin nemli ve ac gstergeleri. Ksacas, denebilir ki, tm Mslmanlar tek bir doru slam anlay zerinde birlemeye zorlamak, aslnda onlar daha fazla blyor, aralarndaki gerilimi daha da artryor. Peki zm ne? Bir Mslman olarak benim buna cevabm, slami oulculuktur. Mslmanlar, ancak, slamn farkl yorumlar olabileceini, kendileri bunlardan birine mensup olsalar da, dierlerine hogryle bakmalar gerektiini kabul ederlerse uzlaabilirler. Bunu yaparlarsa, Frenklerin dedii gibi anlamamakta anlaabilir ve Sufilerin dedii gibi oklukta birlik salayabilirler. Tevhidde Uzlamak Szkonusu oulculuk anlay, sadece pragmatik bir zm deildir; dorudan Kurandan kaynak bulmaktadr. Kuran vahyolunurken elbette tek bir doru slam anlay vard: Peygamberin (s.a.v.) uygulad ve rettii slam. Ayetler de inananlar peygambere itaate aryordu. Ancak o dnemde geerli olan Resule itaat ve onun emri altnda birlik olma ynndeki ayetlerin, sonraki dnemde bire-bir uygulanmas imkanszlat; nk Resul artk yoktu ve bugn olsa ne yapard sorusuna verilen cevaplar ok farklyd. Bugn de hala yle.

31

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

te, bu resul-sonras durumda ne yaplmas gerektii sorusuna, Kurann daha nceki lahi dinlerin mensuplar (yani Kitab Ehli; Yahudiler ve Hristiyanlar) hakkndaki ayetleri yol gsterici olabilir. Bu ayetlerden zellikle biri ok nemlidir; nk Mslmanlara Kitap Ehli ile tek bir ilke - Allahn varl ve birlii ilkesi - zerinde uzlamay emretmektedir: De ki: Ey Kitap Ehli, bizimle sizin aranzda mterek (olan) bir kelimeye (tevhide) gelin. Allahtan bakasna kulluk etmeyelim, Ona hi bir eyi ortak komayalm ve Allah brakp bir ksmmz (dier) bir ksmmz Rabler edinmeyelim. Eer yine yz evirirlerse, deyin ki: ahid olun, biz gerekten mslmanlarz. (Ali mran, 64) Dikkat edilirse ayet Kitap Ehlini (Yahudi ve Hristiyanlar) Mslman olmaya deil, sadece Allahn varln ve birliini kabul edip bu temel zerine Mslmanlarla uzlamaya armaktadr. (Buradan hareketle, bir insann kurtuluu iin Kurana tabiyetinin zorunlu olmad sonucu karlabilir. Nitekim bir ayette farkl dinler iinde her kim Allaha ve ahiret gnne iman eder ve salih amellerde bulunursa kurtulua erecei bildirilmekte [Bakara, 62]; bir dier ayette ise ncil sahipleri Allahn onda indirdikleriyle hkmetsinler denmektedir. [Maide, 47] Kurann Hristiyanlar terk etmeye ard ey, ncil deil, Teslis [leme] doktrinidir.*) Burada nemli olan nokta, Kurana gre, dinler arasnda aranmas gereken tek dini uzlama zemininin Allahn varln ve birliini tasdik oluudur. Bu durumda, Kurann Allahn vahyi olduunda ittifak eden - Bedizzaman Said Nursinin ifadesiyle peygamberi bir, dini bir, kblesi bir, kitab bir olan Mslmanlar da pek ala ortak bir kelime olan tevhidde uzlaabilirler. Bu kritik konuda anlarken, anlaamadklar konular da Allahn dnnz yalnzca Banadr, hakknda anlamazla dtnz eyde aranzda Ben hkmedeceim (Ali mran, 56) hkmne dayanarak ahirete havale edebilirler. Allahn farkl mmetler iin uygun grd oulculuu ve hayrlarda yarma ilkesini slam mmeti iinde de hayata geirebilirler, aadaki ayette emredildii gibi: Sizden her biriniz iin bir eriat ve bir yol-yntem kldk. Eer Allah dileseydi, sizi bir tek mmet klard; ancak (bu,) verdikleriyle sizi denemesi iindir. Artk hayrlarda yarnz. Tmnzn dn Allahadr. Hakknda anlamazla dtnz eyleri size haber verecektir. (Maide, 48) Hadis Eletirisi Szkonusu oulculuk ilkesinin Mslmanlar aras atmalarn ve gerilimlerin almas iin ok gerekli olduunu dnyorum. Ancak bu oulculuk, Mslmanlarn kendi slam anlaylarn savunmamalar, din hakkndaki yorum ve grlerini ifade etmemeleri gerektii anlamna gelmiyor elbette. Aksine, bunun yaplmas gerek. Bu nedenle ben de sitenin yorum blmnde sregiden hadis tartmas hakknda grlerimi ifade edeyim. Elbette dini bir otorite hatta bir ilahiyat dahi deilim, ama slami literatr incelemekten olumu bir kanaatim var. Bu
32

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kanaatimi de iki cmleyle aka ifade edeyim: Bence Kuran doru anlamak ve tefsir etmek iin hadislere ihtiyacmz vardr. Ancak mevcut hadis literatrnn yeniden ve eletirel bir gzle ele alnmas, bu yaplrken de Kurana uygunluun temel kriter olarak belirlenmesi gerekir. nce neden hadis literatrnn yeniden incelenmesi gerektiini dndm aklayaym: Ktb- Sitte olarak da bilinen 6 temel hadis klliyatnn tmyle sahih olduuna geleneksel bir anlay olsa da, bu kitaplar inceleyen ve Kurana gre tartan her objektif yorumcu, bu klliyat iindeki baz hadisleri kabul etmekte zorlanr. te yandan baz hadisler de amzda ulatmz bilim ve kltr dzeyi asndan rahatsz edici durmaktadr. Zaten slama kar propaganda yrten anti-slami kalemler de (lhan Arsel, Turan Dursun vs.) en geni malzemeyi hadis literatrnden derlemilerdir. Peki sz konusu rahatsz edici hadisler, aslnda Peygamberimizin szleri ve eylemlerinin arptlmas, yanl anlalmas, nesilden nesile bozulmaya uramas veya dorudan uydurma szlerin ona atfedilmesi yoluyla ortaya km olamazlar m? Kritik soru budur. Elimizdeki hadis kaynaklar peygamberin vefatndan yaklak iki yzyl sonra yazldna gre, bu pekala mmkndr. Buna kar kan geleneksel anlay, hadis klliyatn toplayan mam Buhari, mam Mslim gibi muhaddislerin ne kadar titiz ve ihlasl olduuna vurgu yaparlar. Ancak sz konusu muhaddislerin ihlasna ve titizliine sayg duymakla birlikte, yanlm olabileceklerini dnmek de mmkndr. Sonuta din, insanlarn iyi niyetlerine deil, doruluundan kuku duyulmayacak lahi vahye dayanr. Bir Mslman olarak doruluundan kuku duymadmz tek kaynak Kuran olduuna gre de, hadisleri, temel kriteri Kurana uygunluk olan yeni bir eleme ve dzenlemeden geirmekte yarar vardr. Hadis uzman ilahiyat Prof. Hayri Krbaolunun bu yndeki grlerini nemli ve deerli buluyorum. (Prof. Krbaolu, gemite hadislere hep ravi zinciri asndan bakldn, metin ynnn ihmal edildiini, oysa asl baklmas gerekenin metin olduunu savunmaktadr.) Hadis Savunmas stteki yorumlar zerine madem hadis literatr sorunlu, bu literatre neden gerek var, sadece Kuran dikkate alalm denebilir. Zaten denmektedir de. Baz Mslmanlar, sadece Kuran temel alp hadisleri ve genel olarak snneti tamamen terk etmeyi savunmaktadrlar. Bu anlay savunanlarn bir ksm, hadislerin ortaya kn adeta slama kar bir komplo olarak grmekte ve muhaddisleri ar ekilde sulamaktadrlar da. Bu yaklama da katlmadm belirtmeliyim. nk bata belirttiim gibi, Kuran doru anlamak iin hadis literatrne ve genel olarak snnete ihtiyacmz olduu kanaatindeyim. Bunun nedeni de, kanmca, bizzat Kurann ieriinin bunu gerekli klmasdr. Her eyden nce unu belirtmek lazm: Bize Kuran ulatran kaynak, slami gelenein kendisidir. Kurann nasl vahyolunduunu, nasl toplandn ve
33

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

oaltldn, hadisler, siret ve slami gelenein dier kaynaklarndan reniyoruz. Hi bir gelenei kabul etmeyen bir anlay, Kurann bize nasl ulatn da aklamakta zorlanacaktr. Dahas sadece Kuran grn savunan Mslmanlar, Kuran ayetlerinin kendi bana anlalr olduunda srar etseler de, dikkatli bir okuma, Kurandaki baz ayetleri anlamak iin o ayetlerin indii ortama (sebeb-i nuzle) ve ayetin peygamber tarafndan nasl yorumlanp uygulandna (snnete) da bakmak gerektiini gsterir. Szgelimi Nur Suresinin 11-18. ayetlerinde uydurulmu bir yalanla gelenlerden sz edilir ve cinsel ierikli bir iftiraya itibar eden Mslmanlar eletirilir. Eer sadece Kuran ilkesini kabul edersek, burada sz edilen iftirann ne olduunu bilme ansmz yoktur. Oysa Kuran vahyedildiinde sahabe bu iftirann ne olduunu biliyordu ve bylece ayetlerde uyarlan hatann ne olduunu ak bir ekilde kavramt. Ama biz orada deiliz, ayetin nasl bir ortamda vahyolunduunu, hangi olaydan bahsettiini grmyor, nasl uygulandna ahit olmuyoruz. Aradaki bilgi boluunu kapatabilmenin - ki bu tam olarak mmkn deildir - tek yolu, hadis ve siret (peygamberin hayat) gibi kaynaklarn bize ulatrd snnete mraacat etmektir. Bu bilgi boluuna pek ok rnek verilebilir. Hani siz vadinin yakn kenarnda, onlar uzak yamacndaydlar; kervan ise sizden daha aadayd, eer szleseydiniz, kanlmaz olarak szleme yeri hakknda anlamazla derdiniz (Enfal, 42) ayetini daha iyi anlayabilmek iin, sz edilen olayn nasl cereyan ettiini, kast edilen vadinin ve kervann ne olduunu da bilmek gerekir. Bunu bize reten, Bedir Sava diye bir olay yaandn anlatan kaynak, hadisler ve sirettir. Veya Mescid-i Haram yannda kendileriyle anlatklarnz (Tevbe, 7) dendiinde, kiminle yaplm nasl bir anlamadan sz edildiini anlamak iin de yine hadislere ve sirete bakmak zorunludur. Ebu Lehebin kim olduunu, namaz klma fiilinin nasl gerekletirileceini, tavafn nasl yaplacan, haram aylarn hangileri olduunu ve daha pek ok detay anlamak iin de, hem snneti hem de o dnemde Arabistanda egemen olan kltr bilmek gerekir; bunu bize aktaran en zengin kaynak da yine hadisler ve sirettir. Hemen unu da belirteyim: Kuran hkmlerini anlamak iin o hkmn hangi olay zerine indiini (yani sebeb-i nuzln) anlamak, hkm o olayla snrlamak anlamna gelmez. Aksine, hkmler evrenseldir. Zaten slam geleneinde bu konuda bir konsenss vardr. Ancak bu evrensellii doru uygulamak iin, sadece ayetin lafzna deil, ayn zamanda ardndaki lahi maksada da dikkat etmek gerekir ki, bu ikincisini anlayabilmek iin ayetin indii ortamn artlarn bilmek zorunludur. Bu yaplmadnda, yani ayetler esbab- nuzl ve snnet balamndan koparlp serbeste kullanldnda - ki sadece Kuran yaklam bunu savunmaktadr ayetlerin insani maksatlara gre suistimal edilmesi tehlikesi doar. zellikle amzda bu suistimalin pek ok rneini grmekteyiz. Kendince slam devrimi yapmaya karar veren bir militan Zulmetmekte olanlar, nasl bir inklaba urayp devrileceklerini pek yaknda bileceklerdir ayetini (uara, 227) bir slogan gibi kullanmakta; kendisinden farkl dnen bir Mslmana fkelenen bir bakas, ona kar mnafk ayetlerini yneltebilmektedir. slam adna terr uygulayan

34

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

silahl gruplarn da Kurandaki sava ayetlerini geliigzel kullanp suistimal ettiklerini grmekteyiz. Dolaysyla sadece Kuran yaklamn, bizzat Kurann doru anlalmasna engel olabileceinden endie ettiim iin, problemli buluyorum. Bu yaklamn problemli oluu ise, hadislerin problemsiz olduu anlamna gelmemektedir elbette. Bata bunu belirttim. Tm bunlardan vardm sonu ise, ortada ok kolay ve basit bir reete olmaddr. Aslnda sorun, bizim 14 asr nce vahyolunmu ve uygulanm olan lahi kitab, 14 asr sonra yeniden anlamaya almamzdadr. Bu, tabiat gerei, zor bir itir; hassas ve temkinli davranmay gerektirir. Bu i iin hem ciddi bir bilgi birikimi hem de samimiyet ve tevazu gerekmektedir. Son belirttiim husus, bizi ilk bata belirttiim konuya dndrr: slam anlaymzn mutlak doru olduundan emin olamayz. Bu yzden kendimize her zaman bir hata pay brakmamz, farkl dnen Mslmanlara da hogryle bakmamz gerekmektedir. Hi unutmamz gereken ilke, slami gelenekte gayet doru bir biimde ifade edilmitir aslnda: En dorusunu Allah bilir. * Zaten Teslis, ncil d bir doktrindir. Drt ncilin Kurandaki tevhid inancna uygun bir okunuu mmkndr. Teslisi kabul etmeyen Ariyanizm (tarihsel) ve niteryanizm (modern) gibi Hristiyan mezhepleri bunun kantdr.

35

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Trkiyede derin din 1 (hsan Eliak) Devletin derini oluyor da dinin derini neden olmasn? Madem derin devlet var, bir de derin din var. nce iki anekdot: 1- Havuzlu bir cami Ramazan aynn ilk haftasnda mahalleli yurdum insan havuza hcum ediyor. Earbn, sandan bir tutam kakl grnecek ekilde ve ene altndan dmeleyerek balayan ilkokul mezunu veya terk yzlerce kadn Telala havuzdan kaplarna su dolduruyorlar. ocuu olmayanlar, hamileler veya yeni domu ocuklar bu zemzem suyundan ierlerse hasta olmazlarm Hz. Hzr zemzemi Kabeden caminin iine getirmi Spiker caminin hocasyla sylei yapyor havuzun banda. Geride kadnlar ne spikere, ne kameraya, ne de hocann dediklerine dnp bakmyorlar bile. Caminin hocas bu havuzun ebekeden gelen suyla yapldn; dertlere deva, hastalklara ifa, ksrla veda durumlarnn olmadn anlatyor ha anlatyor Spiker Bunlar vatandalara sylemiyor musunuz? diye soruyor. Bakn dinleyin anlatlanlar diyor kadnlara bir yandan da ama nafile; hibiri dnp bakmyor! Hoca gayet dertli: Kzm dinlemezler bouna urama. Ben neler yapm neler. Yazlar yazdm bak (Duvarda Dikkat! ebeke suyudur yazyor), topladm konumalar yaptm, ayet okudum, hadis okudum, hh fayda etmiyor. Bak gryorsun doldurup doldurup gidiyorlar, baka bir dnyada onlar

36

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

2- Almanyada Trklerde din zerine gurbeti ocuklar zerine bir aratrma yaplm. En son neyinizden vazgemezsiniz? diye sorulmu. Sonu ok ilgin: ki iebileceklerini, kumar oynayabileceklerini, bara, diskoya gidebileceklerini, apknlk, hovardalk edebileceklerini, Alman biri ile evlenebileceklerini, Hristyan olabileceklerini, hatta Trklkten kp Alman bile olabilecekleri sylemiler ama bir ey var ki asla: domuz eti yemeyiz! *** Earbn, sandan bir tutam kakl gstererek ve ene altndan balayan lkokul mezunu veya terk yzlerce kadn Nazm Hikmetin tarifiyle: baka ve ok kk bir dnyadan gelmiler gibi korkun ve mbarek elleri ince, kk eneleri, kocaman gzleriyle anamz, avradmz, yarimiz ve soframzdaki yeri kzmzden sonra gelen oynak, ar kalalar ve zilleriyle bizim olan kadnlar, bizim kadnlarmz ki ieriz, bara, diskoya gideriz, din bile deitiririz ama domuz eti asla diyen o ocuklar yetitirenler de onlar Felein binbir emberinden gemi bir bilmilikle Trk erkeinin atna (arabasna), silahna, ikisine, kumarna ve apknlna ses etmeyeceksin, bileceksin fakat bilmemezlikten geleceksin diyen, mutlu yuva zmn byle bulan o bilge (!) kadnlarmz eyhler, hurafeci hocalar, cinci mollalar, seydalar, muskaclar, frkler, ifreciler hep bunlardan g alyor, bunlar sayesinde mehur oluyor nk toplumumuzun en savunmasz kesimi bunlar ve gayet donanmszlar. Sulu bir gz, uzaklara bakan bir eda ve genizden gelen mistik bir telkin ile hemen etki altna girebilecek durumdalar. Kimse bouna efelenmesin; diniyle, devletiyle Derin Trkiyenin arkasnda bu kadnlar var. yle ya her baarl (!) din-u mubin hizmetinin arkasnda bir kadn(lar) vardr!

37

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bunlar Trkiyedeki derin dinin tayclar, yklmaz kaleleri *** Trkede derin has m has eski Trke szcklerden. Farsadan m Trkeye gemi, Trkeden mi Farsaya gemi tam belli deil. Eski Trkede (11. yy) terin eklinde geiyor. Ter Farsadaki der ile ayn anlamda; -de, i, iinde, ieri manas veren bir edat. Ender eklinde de syleniyor. Avesta dilinde (eski Farsa) a(n)ter, HindAvrupa dil kknde ise en-ter olarak okunuyormu. ngilizcedeki i, ieri, giri anlamna gelen enter de bu kkten. Demek ki her eyin bir ii, ierisi; -desi, teri, enteri var. ngilizce bir sitede enteri tkladnzda nasl ie, ieriye, daha derine giriyorsanz, grnen devletin veya grnen dinin derinine de byle girebilirsiniz. Grnenle yetinmemelisiniz. Yunusun dedii gibi insan bile byledir; Bir Ben var Benden ieru Demek ki bir de din var dinden ieru Enter yapp girelim bakalm neymi bu dinden ieru din; derin din *** Turan illerinde (Trk kavimlerinde) ikibin yldr deimeyen bir Tanr ve din anlay var. yleki sonraki dinler sadece bir grng deiimi oluyor. Yeni kabul edilen din ikibin yldr deimeyen ve dipten akan derin dinin kalbna dklyor, yeniden biim (form) alyor. Bu manada Trkler iman etmez din deitirir sz ipucu olabilir. Hemen anlalabilecei gibi bu derin din amanizmdir. yle ki: 1- Trkler ikibin yldr Mavi Gn Tanrsna (Ulu Tengri) iman ederler. 2- aman (arac, ruhlarla iliki kuran, cinci) olmadan yapamazlar. 3Atalar klt (mezar, trbe, yatr, kutsal yer, gn ve geceler) esastr. 4- Kurban (riteller) dinin direidir ve 5- Domuz lanetli hayvandr. te derin din bu be esas zerinden akar ve iki bin yldr hi deimez. Hangi din olursa olsun eer Trklerin dini olmak istiyorsa bu kalba girmek zorundadr. Aksi halde Turan illerinde yaayamaz. Bunlara daha da yakndan bakalm (enter yapalm): 1- GK TANRI: Sibiryadan Akdenize kadar Avrasya corafyasnn iki bin yldr deimeyen tanrs Mavi Gk anlamna da gelen Kk Tengridir. Ne Hristiyanlk, ne Musevilik, ne Maniheizm, ne Budizm ne de Mslmanlk bu ismi deitirememitir. Bu corafyada din deitiren halklarn hangi dine girerse girsin Tengri (Tanr) ismini deitirmediklerini gryoruz. Mool ve Kalmuklarda Tengri, Buryatlarda Tengeri, Volga Tatarlarnda Tengere, Beltirlerde Tengir ve gnmz
38

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Trkiye Trkesinde de Tanr olarak kullanlan bu szck tanrsal olan ifade iin kullanlyor. Hatta inlilerde Tei, Tao, Smerlerdeki Tingir (Dingir), Latin dillerindeki Teo/Dei (Teoloji/Deizm) de bu kktendir. Trkler, Mslmanlkla karlanca acaba neden Tengricilii brakmadlar? Turan illerinde Tengri adna yaplm herhangi bir putun bulunamay da gsteriyor ki Trkler, Tengriye, her eyi yaratan, ezeli ve ebedi gk tanrs olarak inanyorlard. Kuranda Allah iin O Gkteki tabiri kullanlr. (Mlk 16,17). Bu nedenle Tengri, Kurann Allahna yatkndr. Fakat sadece gn deil yerin de, dounun da, batnn da, tm alemlerin de rabbinin Allah olduu vurgulanr. Tengricilikte kozmik dzen yani dnyann ve toplumun rgtlenmesi ve insanlarn yazgs Ulu Tengriye baldr. O halde her hkmdarn nvann Gkten almas gerekir. Orhun yaztlarnda u ifadeleri okuruz: Babam Kaan ykselten Tengri mparatorluu veren Tengri, o Tengri beni de Kaan yapt in modeline gre de kaan Gn Oludur. Ayn inan Mool devrinde de vardr: Ezeli ve ebedi Gn yetkisi ve gcyle Han oldu (Eliade, J.P. Roux). Kuranda ise Tanr olu inanc kkten reddedilir: Allah birdir, blnmez bir btndr. Dourmam ve dourulmamtr. Hibir ey Ona denk olamaz. (Tevhid; 1-3). Bylece imparatorlarn (siyasi iktidarlarn, devletin) yetki ve meruiyeti gkten yere indirilmi ve halkn (en-Ns) eline verilmi oluyor. Tengrinin gc ve teklii, hkmdarn gc ve teklii ile srdrlr. Kargaa hkm srmeye, boylar dalmaya, ortada imparotorluk diye bir ey kalmaynca Tengri bir deus otiosusa (bo, uzak, emekliye ayrlm tanrya) dnme, yerini ikincil gk tanrlarna brakma veya parampara olma eilimine girer. Hkmdar kalmaynca gk tanr da unutulur, halk tapm glenir ve baat hale gelir Moollar her birinin kendi ismi ve belirli bir ilevi olan 99 tengri bilirdi. Tengrinin pasiflemesi ve paralanmasn frtna, bereket, yeralt vs. baka tanrlarla zdeletirme izler. rnein Tunguzlarn Bugasna tapnma yoktur; her eyi bilir, ama insanlarn iine karmaz, hatta ktlkleri bile cezalandrmaz. Yakutlarn Toyonu gn yedinci katnda oturur, her eyi ynetir, ama yalnzca iyilik yapar cezalandrmas yoktur. Altaylarn Tengeresi yerini Bay lgene (ok Byk) brakr ama sadece ok byktr o kadar, ona sadece at kurban (ritel) sunulur. Bu anlay hala deimi deildir. Deus otiosus Latincede bo tanr, uzak tanr, emekliye ayrlm, ununu elemi eleini asm tanr demektir. Platonun Yasalarnn onuncu kitabnda inanszlar e ayrlyor: tanrlar tmden yadsyanlar, tanrlarn dnya ilerine srt evirdiini ileri srenler ve tanrlara rvet verilebileceini dnenler. te deus otiosus bu ikincilerin inand tanr: dnyay yaratm olsa da olmasa da dnya ilerine kendi karmayan bir tanr Kimi eski dnya dinlerinde, eski Trkler ve Araplarda ve aydnlanmac deizmde olduu kadar Aristo ve Epikouros gibi kimi eski Yunanllarda da bu tanr anlay vardr. Kuran ise yle der: lk yaratma ile yorulup emekliye mi ayrldk? Hayr, boyuna yeniden yaratmaya (halk- cedid) bir trl inanamayan kendileridir. An
39

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kulanz! nsan Biz yarattk, nefsinin ona ne fsldadn ok iyi biliriz. Biz insana ahdamarndan (hablul-verid) daha yaknz. (Kaf; 15-16). Keza Kurana gre Allah uyku ve uyuklama tutmaz, Allahn gleri (melekeleri) vardr, her an her yerde gcn ve kudretini gsterir. Yzn her nereye dnsen oradadr. Tanr tek bir tanedir, ondan baka tanr veya yar tanr yoktur! Moollarn 99 tengri, Yunanllarn 12 yardmc tanr, branilerin 4 byk tanrsal melek dedii aslnda o tek bir Allahn isim, sfat ve zelliklerinden (melekelerinden) baka bir ey deildir. ster Allah deyin ister Rahman (ister Tengri, ister Tao, ister Brahman, ister Zeus) tek bir tanr vardr ve btn gzel isimler (Esmal-Hsna) Onundur. Grld gibi derin dinde tanr, hkmdar, g, kudret, devlet ve imparatorlukla ilgili alglanyor. Bunlar yoksa tanr da unutuluyor, pasifleiyor. Tengri insanlarn dnyasnda belirli bir rkta, gte, kudrette, mlkte ve devlette tecelli ediyor, halkta; zayflarn, ezilenlerin, yoksullarn araynda, eresizin umudunda, mazlumun acsnda deil Trklere dirlik, dzen, devlet ve kut veriyor, teki milletlere deil Yani Turann Tengrisi, Kurann Allah gibi herkesin tanrs (Alemlerin Rabbi) deil braniler ve eski Araplar de byleydi. steseydi Allahn doyuraca kimseyi biz mi doyuracaz? (Yasin; 47) derlerdi. Yani fakirin Allah var madem, o doyursa ya, bize ne? Bize g, kudret, mlk, devlet ve imparatorluk verecek tanr lazm! 2- AMANLIK: Gk Tengri pasifleip bir deus otiosusa (emekliye ayrlm tanrya) dnnce Yaratc olsa da eserleri (dnya ve insan) eytani bir dmann kurnazca mdahelesiyle bozulunca nsan ruhu savunmasz kalnca Cinlerin ve kt ruhlarn yol at haslklar ve lmler arttka nsan ge ve yer alt katmanlarna giden karmak metafizik yollar bilemeyince derin dinde amanlk sahneye kar. aman, kendiliinden bir esinle, amanlk mesleini soyundan miras alarak veya kiisel bir kararla ya da kabilenin istei ile aman olur. Seim yntemi ne olursa olsun amann ifte eitim alm olmas gerekir: 1- Esrime (dler, grler, ryalar, kendinden geme halleri) 2- Yetitirilme (aman teknikleri, cin kovma, ruhlarn adlar ve ilevleri, kabile mitolojisi, soy kt, gizli dil vb.) Mistik esinin belirtileri unlardr: aman aday tuhaf tavrlaryla topluluktan ayrlr. Dalgnlar, yalnz kalmak ister, ryalar grr, mistik grleri vardr, uyurken ark syler vs. Soydan geen amanlkta ise ata amanlarn ruhlar aileden birisini seer. O zaman bu kii hayalcileir, kehanet grleri belirir, ruhlar alemine gider, orada meslein srlar, ruhlarn isimleri ve onlara tapnma biimleri konusunda ata amanlarn eitiminden geer. Ruh bu yetime (erginlenme) ilemi tamamlandktan sonra yeniden bedenine dner. Artk kalplerden geeni bilmekte ve ayn anda birka yerde birden olabilmektedir. Siz yeter ki Medet ya aman! deyin

40

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

amanlarn zel giysileri (cbbeleri) vardr. Giysilerin zerinde her birinin ayr anlam olan iaretler bulunur. Cinlere ve hastalklara kar olduu kadar kara byyle savarlar. amanlar lme, hastala, ksrla, talihsizlie ve karanlklar dnyasna kar hayat, sal, dourganl ve k dnyasn savunurlar. Cinler ve ktlk gleriyle kuatlm yabanc bir dnyada insanlara yalnz olmadklar duygusunu yaatrlar. Dualar edilen ve kurbanlar sunulan Tengri uzakta, ok uzaklarda kalnca aman imdada yetiir. Ge Tengrinin katna kar, yeraltna inip cinlerle ve kt ruhlarla savar. Harikalar diyarnda dolar. Mucizeler ve kerametler izhar eder. Bylece her eyin mmkn grnd, llerin hayata dnd, yaayanlarn lp yeniden dirildii, doast zgrln kurgusal biimde yanstld bir dnyann perdesi aralanr. amancl mucizeler derin dinin yaplarn glendirmekle kalmaz, imgelem gcn de harekete geirip besler, dle somut gereklik arasndaki snrlar kaldrp, tanrlarn, llerin ve ruhlarn yaad dnyalara pencereler aar. Bylece din gerek hayat mecralarnda akan, gcn yerlerin ve gklerin melektunda yani apak kainat kitabnda gsteren/gstermekte olan Allah kaybolur, llerin, ruhlarn, cinlerin, ifritlerin, bylerin, tlsmlarn, afsunlarn aman gelir Yukardaki aman zelliklerini iyi okuyun. Derin dinin, slamn peygamberlerini de byle algladn gryoruz. Resullerin aman formatna sokulduu apak ortada Etrafnza bakn derin dinin grngleriyle karlacaksnz. aman klnda ve davranlarnda dinsel tipler greceksiniz. O zaman derin din ile ne anlatmak istediimi daha iyi anlayacaksnz. Bu tipler iki bin yldr deimeyen bu muhayyileden besleniyor. Yurdum insan, Ulu Tengriyi uzakta, ok uzaklarda alglaynca her mahallesine mantar gibi aman yor Onlar besliyor, bytyor, palazlandryor. Eer bu uzak tanr alglamas olmasa amanlar neden sn? Eer Allah ahdamarndan daha yakn grse, enfus (kendinde varolan) ve afk (evrede, doada) varolan apak ayetlerden bilgi, g ve enerji devirebilse amanlara ne gerek kalacak? Demek ki amancl muhayyileyi, esasen o caminin iindeki havuzdan kabna su dolduran, sylenenlere hi kulak asmayan, sanki baka ve kk bir dnyadan gelmi gibi ve sofradaki yeri kzmzden sonra gelen kadnlarmz ve onlarn kucanda yetien nesiller srdryor. Derin din onlar zerinden gelecek nesillere aktarlyor ve her dnemde yayor 3- ATALAR KLT: Tengri uzakta, ok uzaklarda olunca aman sahneye kar madem. O zaman aman lnce ne olur? Veya ktlkleri savmaya, lme, hastalklara, ksrl gidermeye are olamazsa ne yaparz? lm amanlar ve ata ruhlarn imdada arrz! Onlar nerede? Mezarlarda, trbelerde, yatrlarda O halde trbelere, yatrlara hcum! Macarcada sten tanr demek. Nereden geliyor bu? Gktrk Devletinin kurucusu stemi Han (l. 756)dan. nk derin din de len hkmdar tanr olur Hkmdar lnce Han, Kaan, Ata adyla tanrlar.
41

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Atalara tapn ok eski bir kltr. Eski dnya dinlerinde ok grlen bir ey. Gcn Allahn yaayan ayetlerinden; insandan, hayattan ve doadan karamayan biare kitleler amanlara ve atalara snr, onlardan medet umarlar. Hkmdarlar, krallar, byk zatlar lnce tanrlatrrlar. ldne inanamazlar. lse bile bir gn geri gelecek diye beklerler. Onlar kaybetseler bile anlaryla yaarlar. Kutsal yer, gn ve geceler de buradan gelir. nk onlar trbe ve yatrlarda yatmakta fakat anlar kutsal yer, gn ve gecelerde yaamaktadr Aada, Trkiyede derin dinin Mslman, Hristyan, Yahudi, Ermeni, Rum, Sryani, Yezidi, Alevi, Trk, Krt vb. farkl kkenlere mensup din grnmleri nasl ayn potaya soktuuna, ayn biimi nasl verdiine ve kendine nasl benzettiine dair 10 rnek greceksiniz. Bunlarn hepsinde mantk ayndr: Atalar klt len kahraman (kral, peygamber, aziz, azize) yceltisi, onun anlaryla yaama (kutsal yer, gn ve geceler) ve kimlik oluturucu ve topluluu (cemaati) ayakta tutucu ritel olarak bunlara sarlma Dikkatle bakarsanz bunlar aslnda sosyoloji retmi, saf din deil. Sonra sosyolojik ihtiya dini bir kisveye brnm Ayias Theklas: Rumlar, Ayias Theklas adl azizeyi andklar bu bayramda, Bykada Aya Yorgi (Ayios Yeoryios) tepesindeki manastra kar, mucizesine inanlan Ayia Thekla ikonasn ziyaret ederler. Manastra yalnayak klr ve bir mum yaklarak ya da kandile ya ekleyerek adak adanr. Cemaat Bayram: Yezidilerin (Ezidiler) en nemli bayram 7 gn srer. Yezidilerin piri eyh Adinin bir araya getirdii ilk cemaatin ansn tazelemek iin kutlanr. Eskiden 23-30 Eyll aras kutlanan bayram, 20. yzylda 6-13 Ekime alnd. Tren, eyh Adinin trbesinin bulunduu kutsal topraklarda yaplr. Trene, her aireti temsilen bir kii katlr. Hzr Orucu: Darald zamanlarnda insanlarn imdadna yetitiine inanlan Hzr ansna tutulur. 13 ubatta balar, gn srer. nana gre Nuh Peygamberin gemisi frtnaya tutulduunda, gemidekiler Yeti ya Hzr (aman) bizi kurtar der. Tanr dualarn kabul eder ve frtna diner, ite o zaman Tanrya gn oru adanr. Aleviler arasnda yaygn olan bu orucun bitiminde kmbe ve benzeri yemekler piirilir, ee dosta lokma datlr Alevi inancna gre Hzr ve Ilyas, Ab- Hayat (lmszlk suyu) aramaya kar ve bu suyun kaynan bulup ierler. Bylelikle lmszleen Hzr karada, lyas ise denizde yardma muhta olanlarn imdadna yetiir. Krtler, 6 Maysta birbirine kavuan Hzr (Hdr) ve Ilyasn gizemli gcnden yararlanabilmek iin eitli kutlamalar yaparlar. Baharn da mjdecisi olan Hdrellezde, parasnn oalmasn isteyen gm bir paray keseye koyup gl aacnn dalna asar, ev sahibi olmak isteyen er-pten ev yapar, salk isteyen ise krlarda yuvarlanr. Mevlit Kandili: Mevlid, domak, doum yeri ve gn anlamlarn birlikte ierir. Mevlid Kandili, Mildi 571 ylnda Rebil Evvel aynn 12. gecesi dnyaya gelen Hz. Muhammedin doum yldnm olarak kutlanr. Trk slam kltrnde bugn camilerde Mevlit okunur ve Hz. Muhammetin ruhuna hatim indirilir.

42

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mira Kandili: Hz. Muhammedin, bir gece Mescid-i Aksdan Allahn diledii yksekliklere karlmasdr. Bu gecede Cebrail , Hz. Muhammedi Mescidi Haramdan Mescid-i Aksya gtrm. slam Peygamberi burada Buraka binerek Ara kmtr. Allah, ona ve mmetine be vakit namaz bu gecede farz klm, Bakara Suresinin son ayetlerini indirmi, cennet ve cehennemi gstermi, cemaliyle merref klmtr. Nevruz: (Newroz) Gnein Ko burcuna girdii gn. Trkler bu gn Ergenekon Efsanesine dayandrarak, Asena adl bir boz kurdun rehberliinde demir dan eritilmesiyle Trk boylarnn Ergenekon Vadisinden kurtulduu gn olarak enliklerle anarlar. Bu gnn demir dan eritilmesine telmih olarak zelikle bir Ahilik gelenei olarak demir dvlr Ancak Krt inannda bugn Demirci Kawann zalim Dahhak ldrerek halk zulmden kurtard gndr. Bu efsaneye gre Dahhak, yakaland amansz hastalktan kurtulmak iin byc hekimlerin tavsiyesi ile her gn gen bir insan ldrerek beyinlerini ila niyetine yemekteydi. Demirci Kawa, olunun ldrlmek istenmesi zerine isyan ederek halk da arkasna alarak Dahhak ldrr Krtlerde bu olay temsilen Trkler gibi rs ve ekilerle demir dverler. Paskalya: Byk Perhizden sonra gelir. Paskalya haftas, sann armha gerilii ve lm haftasdr. Rumlar, kendi inanlarna gre sa Mesihin armhta can verdii gn olduuna inanlan Cuma gn perhiz tutar, et ve hayvansal gda yemezler. Cumartesi gecesine dek yas tutulur. Cumartesi gecesi cemaat kiliseleri doldurur ve tam saat 24.00te herkes bir mum yakarak, sa Mesihin temsili diriliini kutlamaya balar. Gece yarsndan sonra eve dnldnde krmz yumurta tokuturulur. Paskalya Pazar gndr. le yemei iin zengin bir sofra kurulur. Sa rgs biiminde yaplan Paskalya rei ise gnn vazgeilmez yiyeceidir. Hampartsum: Tm kiliselerle birlikte Ermeniler de Surp Zadikin 40. gnnde sann ge alnn, Hampartsum Yortusu adyla kutlar. Ayn zamanda bu ad tayanlarn isim gndr. Hristiyanlk ncesinde, bir tr bahar karlamas olarak kutlanr ve Vicag (niyet) adn tard. O tarihlerde, Vicag gnnde genler yaylalara kp elenirler, kendi aralarnda niyet ekerek bahtlarn renirlerdi. Ermenilerin byk bir blm, bugnde Hampartsum sofrasndan marulu eksik etmez. Purim: Musevilerin, baz lkelerde festival boyutlar kazanan bu bayramndan bir gn nce, zellikle Ester ismini tayanlar oru tutar. Mordehayn yeeni Ester, Kral Ahavero tarafndan beenilerek kralie ilan edilir. Kraln veziri Aman, nnde diz kmeyi reddeden Yahudi kavmini imha etmek iin kral ikna etmeye alr. Kralie Ester, bu durumu nlemek iin kavminin gn boyunca oru tutmasn ister. Kendisi de oru tuttuktan sonra kraln huzuruna karak Yahudilerin ldrlmesini engeller. Bylece Adar aynn 14. gn bayram ilan edilir. ahro Dmor Gabriyel: Sryani Kilisesinin azizlerinden Gabriyel, 634.-668 yllar arasnda Mardin-Midyat yresinde, Turabdinde yaad. Geleneksel olarak Turabdin blgesinde birok azize ahro kutlamalar yaplr. Bu azizlerin en

43

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

nemlilerinden olan Aziz Gabriyel Gnnde cemaat tm evre kylerden gelir, o gece manastrda kalr ve sabaha kadar azizin mezar banda dua eder *** Btn bunlar Atalar kltnn (Klt: tapma, tapnma, ayin) derin dindeki yansmalardr. Kuranda ise onca peygamberden bahsedilmesine ramen onlarla ilgili hibir gn ve gece yoktur. Kuran atalar kltne dpedz saldrr. Gerek hayat dininin (dinul-gayyime) yaylmas nndeki en byk engellerden birisi olarak grr. Olumlu olarak kulland bir iki yerde ise onlardan kalan anlar ritlletirerek kutsamay deil; onlarn yapt iyi eyleri yapmay tler. Srekli olarak gemie deil; imdiye, lye deil; yaayana, olmua deil; olmakta olana vurgu yapar. Keza slamda ritel (nusuk) dier dinlere nazaran iyice azaltlm olup bambaka bir ama iindir. (bkz. Din ve ibadet anlaymz 1-2 balkl makaleler). nsanlar gemiten uzaklatka atalar yceltirler. Dikkat edin, hurafe uzak gemie gittike artar, yakna geldike azalr. Yaanan ana gelince ise tmden yokolur. nk yaanan anda kimse bir ey uyduramaz. Olanca grnrl ve test edilebilirlii ile apak ortada ve yaanmaktadr. Kurann apak ortada olan (ayet) dedii ey ite budur. Bu nedenle kr lr badem gzl olur. Bir byn (kraln, peygamberin, azizin) hakknda hurafe uydurulmas iin lmesi beklenir. Arlatrmalar (vme veya yerme) salndan ziyade lnce balar. nk lnce nasl olsa kendisi yoktur, cevap verecek durumda deildir. Salnda karsna kamayanlar lmesini beklerler ki hakknda atp tutsunlar. Gayet kallee olan bu yntem yz yllardr srp gidiyor. Acaba neden? Zayf, bilgisiz ve biare insanlar apak ortada olan (ayet) ve grnenden (uhud) ziyade, grnmeyen (cinn), test edilemeyen (ayb) glere ynelirler ve dertlerine areyi onlardan beklerler. nk bu gayet tembel ve kolayc bir yntemdir. Hastaln nedenini, ksrln sebebini vs. aratrmaya, renmeye gerek yoktur, bu gayet uzun ve zor bir yoldur. Bunun yerine caminin iinde Hzrn getirdii mistik sudan doldurup iersiniz ve hi bir eyciiniz kalmaz (!). Veya bir amana gidersiniz o sizi tlsmla, afsunla iyiletirir. Grlyor ki bu zihin grnene deil; grnmeyene, yaayana deil; lene, bugne deil; gemie, apak ortada olana deil; gizli olana, test edilebilene deil; test edilemeyene ynelmekte ve derdine devay orada aramaktadr. Halbuki derdine deva grnende, yaayanda, bugnde, test edilebilende, apak ortada olandadr. Allah btn maddi ve manevi dertlere devay (hikmeti) etrafmza samtr ve adeta gzmzn iine iine sokmaktadr. Fakat sar, kr ve dilsiz olunca bunlar gremez insanolu. Srnn obann sesini brt olarak anlamas gibi doadan gelen sesi (Allahn sesini) hrt, grlt, zrlt, patrt zanneder. Daha zel, daha gizemli eylerden medet umar. Bu nedenle yaayanla ve grnenle tatmin olmaz, hep lme, grnmeyene ynelir.

44

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Eski dnya dinleri ile gerek hayat dini arasndaki fark sanrm anlyorsunuz. Bu fark anlamadka slam zamann ruhuna tayamayz, asrn idrakine syletemeyiz. nandmz ve yaadmz aslnda bir eski dnya dinidir fakat slam olduumuzu zanneder dururuz. Aslnda derin dindir zihinlerimizi oluturan, onu dntrmek iin gelmi gerek hayat dini deil *** Baknz, gerek hayat dininde (Kuranda) Adem getii yerde sen ben o btn insanlar, Nuh getii yerde btn kurtulu arayanlar, Yusuf getii yerde btn hayatta dibe vuranlar, srtndan ekilenler, brahim getii yerde btn soru soranlar, vicdan uyananlar, ann putlarndan phe duyanlar, Ashab- Kehf getii yerde btn (tarih, gelenek, rk, din, mezhep, cemaat) maaralarnda uyuyanlar, Zlkarneyn getii yerde btn krallar, otoriteler, devletler, hkmetme makamnda olanlar, Musa getii yerde btn byleri bozmak iin ayaklananlar, sa getii yerde btn tapnak dinlerine bakaldranlar, Muhammed getii yerde btn kszler, garipler, dnyaya adalet, alemlere sevgi ve merhamet getirmek isteyenler anlatlyordur. Hangi isim geiyorsa gesin onun yerine kendimizi koyalm bizi, seni beni onu anlatyordur. Hepsi bugn anlatr, bugn! Kadir gecesi bitmemitir. Her kim Kuran anlaya anlaya okur ve yaamaya balarsa ona ruh iniyor demektir. Kuran okumaya, anlamaya ve yaamaya baladn gn/gece senin Kadir gecendir. nk Kurana gre vahiy ruhtur; lm kalpleri diriltir, canlandrr, yaam verir. T selamete erinceye (kurtulua), sabaha kavuuncaya (aydnlanncaya) kadar kalplere iner de iner Ramazan bayramnn asl ad Iydul-ftrdr. Yani ftr sadakas verme, tekini dnme, paylama, blme, kaynama, sevgi ve merhamet yuma olma bayram Kurban bayramnn asl ad Iydul-edhadr. Yani fedakarlk, canndan geme, cann cananna feda etme, ftuvvet (diergamlk, cmertlik), kalenderilik (gsteriten kama, sadelik), ahilik/uhuvvet (kardelik) bayram[ki gerek derin dinin' ahlaki kkleri buradadr. Bu da ayr bir yaznn konusu] Demek ki edha bayram (derin din kurban diyor) byk hac mevsiminde Allahn evi etrafnda beyaz kefenlere brnerek ve dnyann drt bir kesinden bulunduklar yerden onlara katlanlarla birlikte yaanr. Kaynalr, yaknlalr, yekvucut (tevhid) olunur, sen-ben ortadan kalkar, biz gelir. Yoksa Yeayann lnda getii gibi (bkz. Yeayann l balkl makele) koyun, yn, deri, teke, et, barsak ve dana bayram deildir! Grld gibi gerek hayat dininde zaten sadece bir tane olan gece (Kadir gecesi) kimlik ayrc ve topluluk oluturucu bir riteller gecesi deildir. Kiinin selamete ermesi (kurtulua ermesi) ve sabaha ermesi (aydnlanmaya balamas) ile ilgili bir durumdur. Ylda bir gn toplanmaya, riteller icra etmeye gerek yoktur. Ne peygamberimiz ne de sahabe byle bir tren yapmamtr. Sonradan Nebiye atf ile binlerce herze uydurularak kurulan yeni (derin) dinin
45

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

ritellerinden birisi haline gelmitir. nk derin din kutsal gnsz ve gecesiz yapamaz. O gnn/gecenin yln hangi gnnde olduu senin vicdan yneliine, Kurann bir ruh (yaam, can, hayat) olarak kalbine inmeye balamasna baldr. Bu manada herkesin Kadir gecesi herhangi bir gnde/gecede olabilir. Keza gerek hayat dininde bayramlar (ftr, edha) da bir kiiyi (atay) anmakla ilgili deildir. Bir tren ve ritel icras hi deildir. Tamamen kalplerin kaynamas, hayatn paylalmas, bllmesi, benliin ortadan kaldrlmas ve biz (bir/btn) olma ile ilgidir. Dinler dnyasnda bayram byle vazeden bir din grlmemitir. slamn reformcu nitelii daha bir anlalyor olmal. Siz siz olun dininizin kymetini bilin ve bu gl yapma iek demetine katmayn! Derin dinin Gk Tanr, amanlk ve Atalar kltnden (trbe, yatr, kutsal gn ve geceler) sonra son iki rkn de Kurban ve Domuzun lanetli olmas ile ilgilidir. lk n ele aldk, son ikisi yaz ok uzuyor ikinci blme kalsn

46

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Trkiyede derin din 2(hsan Eliak)

4- KURBAN: Trkiyede halkn en yksek dini davran ve grnmleri zerine yaplan aratrmalarda birinci srada domuz eti yememek (% 98), ikinci srada da ise kurban kesmek (% 95) geliyormu Namaz, oru, hac, son sralarda ki nemli deil, zekatn ad, faizin (yasann) esamesi yok. Hak, hukuk, adalet, drstlk, emek, iinin hakkn vermek, aldatmamak, yalan (sylememek) vb. ise dini davran ve grnm olarak grlmediinden tmden liste d Acaba neden? nk derin din kurban kesmeyi ve domuzun lanetli hayvan oluunu din ritel sayyor. Tabi sonradan kabul edilen din (slam) sebebiyle deil; eskiden beri varolan derin din sebebiyle. Glhane Parknda ceviz aac olduundan, ne o bunun farknda ne de polis farknda (!). Derin din, sadece riteli dini davran ve grnm sayyor. Soruyu soran da, soruya muhatap olan da, cevaplar okuyanlar da byle dnyor. Laiki, demokrat, solcusu, sacs hatta ve hatta slamcs dahi byle Hepsi de ayn potaya nasl da girmi! Malum derin din derken, hali hazrdaki dini davran ve grnmlerin, Anadoluda eski Hititlerden Harran dinlerine, Lidyallardan en son slama kadar
47

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

bir dizi dsal grngnn, kadim olan (Gk Tengricilik/amanlk) potasnda isellemi, yeniden biimlenmi (con-form) halini kastediyoruz. Burada ana ereveyi izen, belirleyen daima Gk Tengricilik/amanlk olmaktadr. simlerin deimesinin, motiflerin baka baka ekle girmesinin pek nemi bulunmuyor. *** Neydi, Ulu Tengri uzakta, ok uzaklarda olunca aman imdada yetiiyordu. Ancak amana ramen kt ruhlar lme, hastal, ksrla vs. yol amaya devam etmekteydi. amanlar da derde deva olmaynca ata ruhlar arlmaktayd ve ant-mezarlara, yatrlara, trbelere hcum edilmekteydi Peki bu da zm olmuyorsa? Bu durumda ktcl ruhlar yattrmak iin kolay ve en etkili yntem; kurban! Bir kaza atlattn kurban yeri atn kurban Yangndan kurtuldun kurban Siyasi parti lideri karladn kurban Merdivenden dtn kurban Gelin gittin kurban, damat oldun kurban Bayram oldu kurban, seyran oldu kurban Kurban ha kurban Kurban kan gnahlar affettirir ve belalar savarm! Kan akmaynca yatmyor demek tanrlarn gazab. Kan kan kan! diyen bir Tanr ha! *** Tengricilikte kurban genellikle ak arazide ve bir amann nclnde kesilir. Ak arazide (da, su kenar, aalk vs.) kurban kesmek, kurbann kendisi kadar nemlidir. nk doada var olan ruhlarn mekan da, su kenarlar, aalklar, krlardr Trkiyede slamn ydul-edhasn (fedakarlk, kaynama, yaknlama bayram) ile btnletirerek, onu ak arazide ve yaygn bir ekilde icra edilen kurban bayramna dntren ite bu derin bilinaltdr. Bu nedenle AB etkisiyle kurbanlarn ak arazide kesilmesine kar kmak hatta ondan utanmak bouna grnyor. Derin din bunu da geitirip kendine benzetecektir. Her yl kurban bayramnda trafii fel eden ipini koparan kzgn dana grntleri hibir zaman yok olmayacaktr. Sanki dana dahi derin dinden yana tavr alarak kurban olmak iin ak arazi aramaktadr! amanlkta trenler genel olarak ikiye ayrlr ; belirli gnlerde yaplanlar veya nceden belirlenmemi trenler. Bu trenlerde, eitli halklarn inan, gelenek ve greneklerine gre farkllklar olmakla birlikte mutlaka kurban adeti vardr. Kutsal saylan bir yere, bir deere bir ey sunmak, eya adamak, amann davuluna, eitli maddelerden yaplan tanr tasvirlerine (tz, ongon, tangara, eren ) yemek
48

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sunma, atee iki dkme ya da atma kansz kurbandr. Kansz kurbanlarn bir baka biimi de ruhlara adanp krlara salverilen hayvanlardr. amanlkta kurbansz tren de, trensiz kurban da yoktur! Ktcl ruhlar sunulan kurbanlara ramen hala lmlere neden oluyorsa bu sefer yeni doan ocuklara, ncekiler gibi olmamas iin Yaar, Durmu, Duran, Satlm gibi isimler konulur. Mslman olan Ouzlar, Dede Korkut yklerinden anlaldna gre aman geleneklerini korumulard. Matem treninde lnn bindii atn kuyruunu keserek kurban etmek, aac kutlu saymak, trbelere adak adamak, dilek aalarna aput (bez paras) balanmak Trkiyede namaz klmaktan, oru tutmaktan daha yaygn ve kuvvetli ritellerdir. Derin dinde ritel esasnda kurban etrafnda dnmektedir. Dini, diriler iin ve gerek hayat mecralarnda yaanan bir hayat tarz olarak anlamayan amanizm, llere, ruhlara, atalara ve grnmeyen varlklara (cinn) ynelmekte ve dini bunlarla ilgili kavramaktadr. Dikkat edilirse Trkiyede din denilince akla gelen bir takm ritellerdir. Yani nceden belirlenmi, yeri, zaman ve mekan olan tekrarlanan hareketler Ba ritel kurbann yanna slamn ritlleri de (nusuk) konarak din diye buna denmektedir: kurban, namaz, ezan, oru, hac, cenaze, kandil, mevlit, l ykama, talkn verme Dikkat ederseniz Trkiyede Diyanetin grevi tamamen bunlar yapmakla ilgilidir. HLlerin amac bunlar icra edecek meslek erbab yetitirmektir. nk derin dine gre din bunlardan baka bir ey deildir. Eski Hunlarda, Gktrklerde, Hititlerde, eski Harranda, Lidyallarda, Osmanllarda dine, din adamna, tapnaa, l gmme ilemlerine (cenaze) ve kurbana biilen rol neyse, bugn Trkiye Cumhuriyetinde de hemen hemen ayn *** Kurbana gelelim Antropolojik adan baktmzda, insanlkta kurban adetinin, insanolunun en temel kaygs olan yaam sava ve can derdi ile ilgili olarak ortaya ktn gryoruz. Kurbann Smerlerden Kzldirililere, inlilerden Avrupa halklarna, Hindden Afrikaya en kadim bir dini ritel olmasnn en mantkl aklamas bu olsa gerektir. yle ki: ok eski zamanlarda insan kurban adeti vard. ou eski a dinlerinde insanlarn birbirini kurban etmesi, kesmesi, boazlamas adeti hkm srmekteydi. nsanlk tarihi asndan son derece trajik olan bu durumu amak yle kolayna olmamtr. nsanln hafzasnda derin izler brakan bu trajik hal hayvan totemi dnemine geile almtr. Yani insan toplumlar bir nceki dnemde yaadklar aclarn nedenini, bir sonraki srama dneminde sembolletirerek kendileri iin zararsz hale getirmiler. rnein koyunu veya inei totem hayvan olarak gren bir topluluk, kendi yerine koyunu veya inei kurban olarak sununca bu hayvanlar totem halini almtr. Kendini bu hayvanlarla
49

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

zletirerek cann kurtarm, cann kurtard iin de sz konusu hayvan totemletirmitir. Hayvan kurbannn olduu yerde bilin ki daha nceki dnemde insan kurban vardr. Gemi alarda bir ok topluluun kurt, aslan, balk, boa, koyun, kartal gibi hayvan isimleriyle anlmas bouna deildir. Hatta bitki totemi dneminde mercimek, fasulye, bakla gibi tahl bitkileriyle anlan topluluklar bile var. (Buna az sonraki domuz maddesinde daha geni deineceiz). *** Kanmca ilahi irade kurban ryas vesilesi ile brahim anda insan kurban adetini kkten kaldrm, Muhammed anda ise dindeki yerini yok hkmnde sayacak denli en aza indirerek dini ritller dnyasndan karmak istemitir. Kuranda kurbann sadece hac ayetlerinin getii yerde ve olmakta olan tasvir sadedinde geiyor olmasndan bunu karyoruz. stelik olmakta olann (Kabeye hedy) eti ve kan Allaha ulaacak da deildir. Kuranda kurban dorudan ve herkese emredilmi bir farz deildir. Araplara ait bir hac riteli olarak gemektedir. Yani hacca gidenlerle ilgilidir. Hacca gitmeyenlerin kesmesine bile gerek yoktur. Hacca gidenler dahi kurban kesmese haclar kabul olmaz diye bir ey sz konusu deildir. Kurann Tanrs Neden bana kurban kesmediniz? diye sormaz! Kevser suresinde geen ayette Rabbine ynel (salat et) ve glklere gs ger (nahr yap) denmektedir. Buradaki salat bildiimiz anlamda namaz, nahr da bildiimiz anlamda kurban deildir. Nitekim bir ok mfessir bu grtedir (Razi, Kurtubi, bn Kesir). Bildiimiz anlamda namaz daha ok es-salt veya eqimussalt geen yerlerdedir. Yahudilerin, peygamberimizi kabul etmeme gerekelerinden birisi de kurban (yakmalk sunu) emretmemi olmasyd. Bu durum Kuranda yle anlatlr: Allah bize, yaklarak sunulan bir kurban getirmedike peygamberlik yapan reddetmemizi emretti diyenlere syle: Size benden nce de bir takm peygamberler sze dayal apak delilleri ve o dediinizi getirmiti. u halde eer doru sylyorsanz onlar niin ldrdnz? (Al-i mran; 183) Yani yakmalk kurban sunular, Yahudilere gre Musann eriatndand. Peygamberlik iddiasnda bulunan birisi bunu emretmeliydi. Muhammed byle bir ey sylemedii iin peygamberlik iddias geersiz saylmalyd. (Razi, Kurtubi, bn Kesir). Keza Ademin iki olu (Habil-Kabil diye bilinir) kssasnda Kuran Allaha yaknlamann artn aklar. Kin, ihtiras ve katillik insan Allahtan uzaklatrr, bylesinin yaknlama istei kabul edilmez. Bunlardan saknann (takva sahibi olan) yaknlamas ise kabul edilir. (Maide; 27-31) Ademin iki olu kssasnda Allaha kurban sunma, yakn olmak iin yaklamaya almak demektir. nk qurban kelimesi Kuranda Yahudiler anlatlarken
50

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

yakmalk sunu (Eski Harran veya Mecusilikte kurban atete yaklarak olurdu, Yahudilie oradan gemi) dedikleri eyi anlatmak iin kullanlan tek yer hari hep yaknlama, yaknlk anlamnda kullanlmtr. Kuranda Q-R-B kknn getii 96 yerde de byledir. Ademin iki olu kssasnda da bugnk anlamyla kurban kesmek dediimiz ey deil; yakn olmak iin yaknlamak istei (qarreben qurbnen) dile getirilir. Allahtan baka yaknlatrc ilahlar (qurbnen lihe) edindiler ayetinde etii gibi. (Ahkaf, 46). Bu anlamda kssa tarihte olmu bitmi bir olay deil u an yaann anlatr. Ademin iki olu, kin, mlk hrs ve agzllk yznden tekine dman olan ve kardeini ldrerek kan dkp fesat karan biz insanoullarn anlatr. Kssadaki Ademin iki olu biziz; sen, ben, o Maksat cinayete ve kan dkmeye engel olmaktr. Nitekim kssa u ayetle bitirilerek niin anlatldn apak ortaya koyar: Kim haksz yere bir kiiyi ldrrse btn insanl ldrm gibidir, kim de bir kiinin hayatn kurtarrsa btn insanlarn hayatn kurtarm olur (Maide; 32). *** Bayrama ydul-edha (fedakarlk, tekini dnme, kalplere sevin brakma, kaynama, paylama, yaknlama) denilmitir. Gel gr ki derin din bayramn bu ynnden ziyade kendi kadim ritelini parlatarak olay kurban (et, kan, barsak, dana, teke, koyun) bayramna evirmitir. Trkiyede edha (halk arasnda kurban deniyor) bayramnda insanlar neden birbiriyle kaynamaktan, hemhal olmaktan plajlara, tatil yrelerine kamakta? te yandan da kurban neden % 98 orannda dini davran ve grnmler sralamasnda birinci srada? nk derin din kurban ritelini ikibin yldr dinin direi sayyor. Gayet acl bir sre olan insan kurban dnemini, sonraki dnemde havyan kurban ile sembolikletirip aan insanolunun, kurban tmden ortadan kaldrarak nihai amaca varmas gerekmiyor mu? Kuranda kurbann neredeyse yok hkmnde saylacak kadar en alt dzeye ekilmi olmasna bir de bu adan bakmak gerekmez mi? Gerek hayat dininde bayram hayat paylamay, blmeyi, kaynamay, birbirine kurban olmay yani fedakarl, tekini dnmeyi (edha), bylece bir (tevhid) ve btn (samed) olmay hedefler. Onun iin slamda herhangi bir ritel dinin direi olamaz. Dinin direi doruluk ve drstlk, yetimi ve yoksulu doyurmak, komusu aken tok yatmamaktr! Aksi halde bunlara ramen yaplan riteller (brakn kurban, klnan namazlar bile) riya ve gsteri trenlerine dnr. Akifin tabirleriyle mbtezel bir ok merasim, eilip bklmeler, yatmalar Kuran bu duruma dini yalanlamak/dinin direini ykmak (yukezzibu bid-din) demektedir. (bk. Dinin direi nedir? balkl makale) 5- DOMUZ: Hi dndnz m neden baz hayvanlar kutsal bazlar lanetlidir? nsanlk tarihinde, bunun da, insan kurbanndan hayvan kurbanna gei sreciyle ilgili olduunu gryoruz?
51

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Buna birazdan geleceiz ama nce hayvan/ku ve bitki totemi dnemi ile ilgili baz bilgilere gz atalm. 12 hayvanl eski Trk takviminde en son yl domuz yl. Acaba neden? 12 Hayvanl Trk Takvimi, 12 yln 5 kat olan 60 yllk devreleri ile Gktrklerde, Uygur Trklerinde, Tuna Bulgarlarnda, til Bulgarlarnda ve daha nceleri de byk ihtimalle Hun Trklerinde kullanlm olup, Trkler arasnda ok yaygn bir sistemdi. Gktrk Yaztlar, Uygur kitap ve hukuk belgeleri, Tuna Bulgarlarnn yaztlar, Bulgar Hakanlar Listesi bu takvimle tarihlendirilmi. Hatta, Manas Destanndaki baz olaylarn bile On ki Hayvanl Trk Takvimi ile tarihlendirildiini gryoruz. Asyada kullanlan 12 Hayvanl takvim Trklere ait bir takvim sistemiydi ve inliler bu takvimi Trklerden almlard. Yllar yleydi: San (Fare) yl, Ud (Sr/kz/Ouz?) yl, Bars (Pars/Arslan) yl, Tavgan (Tavan) yl, Lu (Ejderha) yl, Ilan (Ylan) yl, Yunt (at) yl, Koy (Koyun) yl, Biin (Maymun) yl, Tabuk (Tavuk) yl, t (Kpek) yl ve Tonguz (Domuz) yl Mesela birisi doduu tarihi yle anlatrd: Tonguz (Domuz) ylnn drdnaynda (drdnc aynda) dodum Keza Ouz boylarnn herbiri bir kutlu ku/hayvan figr (totem?) ile anlmaktayd. rnein: Knk boyu (akrdoann erkei), Kay boyu (sungur/ahin), Bayndr boyu (lain /gezgin ahin), Yuva boyu (tuygun/yal erkek akrdoan), Salur boyu (brgt /kartal), Afar boyu (ure-lain/erkek doan), Begtili boyu (bahri/balk-kartal), Bgdz boyu (italyu/dii doan), Bayat boyu (k/grandk), Yazgr boyu (turumtay/bozdoan), Eymr boyu (isperi /delicedoan) , Karablk boyu (kyenek/sar kerkenez), Akblk boyu (kyenek/kerkenez), Idr boyu (karcay/akrdoan), Yreir boyu (biku/gecekuu) Yine Babil mitolojisinde de yl aylar buna benzer isimlendirilmi ve bugn adna Burlar dediimiz sistem domutu: Ko, Boa, ikizler, Yenge, Aslan, Baak, Terazi, Akrep, Yay, Olak, Kova, Balk Bunlar daha sonralar ge nispet edilerek yldz kmesi haline getirilmi ve buradan bir astrolojik teoloji karlmsa da, ilk doduu zaman bunlar antropolojik teolojiydi. Yani yerin (yeryznn/Babil mparatorluunun) egemen olduu topraklar anlatyordu. Kabileler/lkeler totem hayvanlaryla anlyor ve 12 ittifakl imparatorluk dzenini ifade ediyordu. Avrupa Birlii (AB) bayrandaki 12 yldzn ittifaka (birlie) katlan lkeleri temsil etmesi gibi Demek ki yerin dili gkleerek mitleiyor, antropoloji astrolojiye dnyor. Yere ait politikekonomik dzen, ge ait mitik-astrolojik dille ifade ediliyor. Cahiliye Araplarnda da durum benzerdir. Tanr ve kabile isimlerinin genellikle hayvan/ku/bitki ad olmas herhalde tesadf olamaz: Yes (aslan), Yek (at), Nesr (kartal) Ben Esed (aslan oullar), Ben Kurey (kpek bal oullar) vb
52

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kuranda ve chiliyye iirinde rastlanan bilgilerden, kurban veya adak olarak kullanlan hayvanlarn banda deve ve koyunun geldii reniyoruz. lk doan hayvanlarn kurban edilmesine fera ad verilirdi. Ayrca receb aynda putlara atre denilen bir kurban sunulurdu. Kuranda iaret edilen develer ve koyunlar adak zelliklerine gre bahre (deve), sibe (deve), vasle (koyun) ve hm (deve) adn alrd. Yine Suriye Nabatleri arasnda balklardan seilme ok sayda totem mevcuttu ve zellikle bunlarn en ok sevileni olan yunus bal adna tapnaklar in edilmiti. Ayrca kii adlar arasnda pek ok hayvan ad bulunuyordu. Bakenti Ninova olan Asurlular (Asurya/Suriye/Suryan) de su tanrs Enki balk totemi ile ifade deliyordu ve Enki rahipleri balk eklinde giyinmekteydiler. Dikkat edersiniz hep hayvan/ku isimleri Byle tarihte bir ok hayvan/ku/bitki/tahl ismi kavim ve kabile (topluluk) ad olarak gemektedir. Bunlarn daha sonralar evrilerek mitolojikletiini gryoruz. Gnmzde bile yabanc gelmiyor: Trklerin mitolojik atas neden Kurt? rann ad neden Persian (Pars/Arslan)? Gurlulur (Farsa ve Krte Gur: Kurt) kim? Karakoyunlu, Akkoyunlu ne demek? Neden bayraklarnda koyun (totemi) var? Eczacln sembol neden ylan? Bineklerimizin ad neden ahin, ere, Kartal, Doan? skambil kadnda neden Sinek var? Sarkanaryalar kim? Karakartallar nasl ampiyon oldu? vs Hayvan/ku adlarnn bylesi kullanma sahip olmas bizi artmamaldr. Hayvan figrleri eski alarda insanlarnn ta kendileriydiler. nsan kurban trajedisini amak iin hayvan totemlerini yceltip, tanrsallatrdlar: Yerine cann vererek yaamasn salayan hayvan kutsama Dirlik, dzen ve yaam veren hkmdarn lnce kutsanmas Tm insanlk iin kendini feda eden/kuzu/kurban olan sann tanrlatrlmas Hristyanlarn kuzu/kurban olan sann etini (ekmek) yeme ve kann (arap) ime riteli bir zamanlar aynyla vakiydi. Yani basbaya topululuk (insanlk) adna birisi canl kanl kurban edilip eti yeniyor, kan iiliyordu. nsanlk bunu sembolikletirerek at, fakat daha sonlar sembolizmin kendisi din riteli haline geldi. nsanlar, bylece, nceki dnemin aclarn sonraki dnemde sembolikletirerek unutmak istediler. Hayvan/ku/bitki figrleri daha sonralar da mitolojiye dnt ve gnmze hayatn deiik alanlarna (siyaset, spor, edebiyat, teknoloji, tasavvuf, folklr, uzak dou dv sanatlar) yaylp eitlenerek geldi. *** En eski dini metinler ve onlarn ayrc (furkan) ve dorulayc (musaddk) son yz olan Kuran, bylesi bir dil, din, tarih, kltr ve corafya evreninden konumaktadr. Kuran, ilk dou (nzul) ortamnda Orta Arabistann, daha geni andan Mezopotamya -Akdeniz havzasnn ve t Smer-Akkad-Assur-Babil alarna kadar uzanan geni zamann ruhu ile irtibatldr. Bu, bazlarnn sand gibi
53

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

onlardan iktibas ve devirme ile olutuu anlamna gelmez. Smerde, Akkadta, Assurda, Babilde olan teolojiler aa yukar benzer temalarla Orta Arabistana (Mekke) evrilerek gelmiti. Mezopotamya-Akdeniz havzasnn ortak kaderi din muhayyileyi de benzetirmitir. Bu nedenle dil, tarih ve corafya evreni tek bir zamann ruhu gibidir. Kurann dili bu nedenle prizma ( krarak/ayrtrarak yanstan) gibidir. Yani Kuranda hem gemi zamanlarn n, hem de krlarak/ayrtrlarak gelecek zamanlara yansyn grrsnz. Musaddk ve Furkan bu olmak icap eder. Bu manada Kuran eski zaman ile modern zaman arasnda durmaktadr. Bir tr ara gei diline sahip olduunu syleyebiliriz. Kuran tefsirine bu adan bakmak, bu nedenle ihmal edilemez. Bu adan baktnz zaman Sleymann kularla (Hititler), karncalarla (Sebeliler) konumas, cinleri (Babil kabilelerini) altrmas, Hdhd (Hitit subay) ile diyalou, Yunusun baln (Assur hapishanesi) karanlklarna (karnna) girmesi ne demek apak ortaya kar. nk Mezopotamyadaki kabile adlar ve dzeni, Orta Asyadakinin bir benzeriydi *** Domuzun lanetli hayvan oluuna gelelim. Bu zaviyeden baklnca bir hayvann neden lanetli olduu anlalabilirdir. Kuran yle der: Onlarn zerine tufan, ekirke, haere, kurbaalar ve kan gnderdik (Araf; 133). yle ki bu kan belas ile rmak kpkzl oldu, suyu kokmaya balad, iilmez oldu (Tevrat; k; 6-20). nk insan kurban klt Msrda da vard. Bunun iin Tevratn tanrs nsan olsun, hayvan olsun her rahimin ilk rn bana adanacak (k; 6-13) diyerek buna mani olmaya alt. Trkiyede kurban bayramnda kesilen tm kurbanlarn Kzlrmak kenarlarnda kesildiini ve hayvanlarn kanlarnn rmaa dkldn dnn te eski Msrda insan rahimlerinin rn aynen byle toplu insan kurban etme treni ile rmaa aktlyordu ve rmak kpkzl oluyordu. Kan belas buydu. Kuran, domuz etinin yasaklanmasn hep le, kan, domuz eti (lahme hnzr) ve Allahtan bakas iin kesilenler ile birlikte zikreder. Getii 4 yerde de byledir (Maide; 3, Enam; 145, Nahl; 115, Bakara; 173). Bir yerde de yle der: De ki: Allah katnda bunlardan daha iddetli bir cezay hak edenleri size haber vereyim mi? Onlar Allahn lanetledii, gazap ettii, kendilerini maymunlar ve domuzlar yapt kimselerle, tauta tapanlardr. Byle doru yoldan sapp gitmi olanlar ok berbat bir yer bekliyor. (Maide: 60) Buradaki maymun ve domuz yapmak ifadesi erken dnem (h. 1. yy) .mfessirlerinden Mcahide gre semboliktir. Yani domuz gibi ehvetleriyle maymun itahllk yapan, heva ve heveslerinin, kuruntularnn, arzularnn klesi olan kimseler demektir. Yine Kuran domuz eti yasan gerekelendirir: Enam 145de domuz eti ki o pisliktir (lahme hnzr feinnehu ricsun). Mddessir 5de peygambere pislikten
54

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

uzak durmas istenir: Pislikten uzak dur (vercse fahcur). u halde rics(pislik) Kuran kavramsallatrmasna gre yalan, putlara tapmak, zarar vermek, fuhu, sznde durmamak vb. gayr-i ahlaki davranlardr. Malum Kuran insanolunun yeryznde kan dkp fesat karacandan bahseder. Le, kan, domuz eti ve Allahtan baka kesilenlerin daima birlikte zikredilmesi bununla ilgilidir. Demek ki bu insanolunun l (insan) eti yeyip, kann ime (ki mecnunlar, cinciler ve amanlar gizli glere vakf olabilmek iin kan ierdi) ve at, eek, koyun, inek, boa kurbanlarnn (ki bunlar bir zamanlar insan topluluklaryd) sona erdirilmesine yneliktir. nsan topluluu olmaktan kp, sembolik totemlere dnnce, onlar kurban etmek insanlar kurban etmekmi gibi oldu. nsan kan durdu fakat hayvan kan akmaya devam etti. Burada ama hep kan dkp fesat karmaya (cinayet, kan, kym) mani olmaktr. nsanolunun en temel gvenlii vardr: can (rz), mal ve kamu gevenlii Bunlar yzyllar boyu hi deimemitir. eriat (yasa) dediimiz ilk dini emir ve yasaklarn esas amac bu gvenlii salamaya yneliktir. Bugnk temel hukuk (can, mal, rz, kamu gvenlii) ile ayn eydir. Smer-Akkad metinlerinden, Tevrat ve Kurana kadar hep bu temay grrz. Dini metinler bunu aaca yaklamamak, sudan imemek, deveye dokunmamak, domuz eti yememek, inek kesmek gibi kendi znel dilleriyle ifade ederler: Aaa (gie, kie; kiiye, ahsa) dokunma, snrlarn ineme; ldrme, kan dkme, insan ldrp etini yeme, saldrma, tecavz etme Sudan (mlkten, maldan, servetten) kana kana ime (servet iinde yzme!). Kim ondan kana kana ierse (sava/ mcadeleyi mal mlk sevdasna dkerse) benden deildir. Az mstesna (nafaka miktar, ihtiya miktar, geimlik hari) Deveye (topluluun ortak mlkne, kamu malna, herkese ait olana, kimsesize, sahibi herkes olana) dokunma, onlar talan etme, zimmetine geirmeye kalkma nei (Firavun totemini (bakara), her tr putuluu , totemcilii) kes, onlardan uzakla, zgrle te bu erevede domuz pisliin sembol olarak grld iin, Kuran bu kadim dini muhayyile srdrm ve her trden ahlaki pislik insanoluna yasaklanmtr. nsanolu adam ldrme, tecavz ve zinadan saknmal (aaca yaklamamal), komusu aken servet iinde yzmemeli (sudan imemeli), kamu malna, sahipsiz ve kimsesize dokunmamal (deveyi kesmemeli), putlardan ve totemlerden zgrlemeli (inei/bakaray kesmeli) ve domuz etinden (zarar vermekten, ahlaki pislikler iinde yaamaktan) uzak durmaldr!
55

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Yahudi ferisileri, her trden ahlaki pislik iinde yzdkleri, halkn parasn hakszca karnlarna doldurduklar halde ekli olarak domuz eti yememeyi dayattklar iin Hz. sa yle dedi: nsan azna giren deil, azndan kan kirletir! Pavlos da bunu Demek bizi azmzdan giren deil; kan pisletir, o halde domuz eti caizdir diye anlad. Bylece Hristyanlkta domuz eti caiz oldu. Kuran ise, domuz eti yasann getii yukardaki drt yerde de yasaklamakla birlikte ayetin sonunda muhakkak Mecbur kalrsanz baka, o zaman yiyebilirsiniz istisnasn koyar. Bu da gsterir ki domuz etini yasaklamaktan maksat salk sorunu filan deildir. Domuzun lanetli hayvan oluu hi deildir. Nitekim son yaplan aratrmalarda zellikle yaban domuzlarnn ormanlarn yenilenmesi ve srdrlmesine byk faydalar olduu ortaya kmtr. nk domuzlar orman aalar altndaki yapraklar arasnda bulunan bitkisel ve hayvansal gdalar bulup yemek iin burnu ile topra kartrrlar. Bu esnada bitki artklar arasndaki tohumlar topran uygun ortamlarna tanr ve imlenirler. Bu da ormanda belli bir zaman srecinde aalar yalanrken, yeni fidanlarda arkadan gelerek ormann genlemesini salar. Yani domuzlarn da doal denge iinde bir yeri vardr. Bou bouna ve srf pislik, lanetlik olsun diye yaratlm deillerdir. Allahn her yarattnda bir hikmet yok muydu? Ancak tarihi sre iinde Avrasyadan Afrikaya kadar insanlar doada var olan ktlk glerini, zararl ruhlar, pislik ve er saan her lanetli eyi domuz ile sembolletirdikleri iin, ayrca domuzlarn fiziki tipleri, yaadklar yer, kokular, yedikleri, amurda debelenmeleri vs. bir tr pislik (rics) figr olarak alglanmalarna sebep olmutur. Domuz eti yememek, ite bu nedenle pis ve kt olana kar uyanklk ve uzak durma tavr olarak halklarn muhayyilesinde yer etmitir. Kuran ite bu muhayyileye hitap ediyor ve domuz eti yememe ve ondan uzak durma yasan srdryor. Burada ne nceki Yahudi hahamlarnn, ne de sonraki Hristiyan rahiplerinin hatasn tekrarlamamak gerekir. Domuz eti haramdr, evet fakat bu zinhar eti yenmez, lanetli bir totem hayvan olduu anlamna gelmez. Mecbur kalnca yenebilir. Demek ki asl maksat et deildir. Ayn zamanda pislie (ricse) yani gayri ahlaki olana kar uyankl srdrme anlamnda ie yarayan etini yeme yasan iptal etme anlamna da gelmez. u halde Yahudilie kayana nsan azna giren deil, azndan kan kirletir, Hristiyanla kayana da Pisliklerden uzak dur, yeme demek gerekir. Keza Yahudilerde domuzla beraber deve etinin, Yezidilerde balk eti, marul ve kurufasulyenin, Alevilerde tavan etinin, Trklerde domuz etinin haram oluu vs. bunlarn hi biri salk sorunu, az tad veya mutfak zevki sebebiyle deildir. Temsil ettii olumlu veya olumsuz anlam sebebiyledir. Gemi alarn sregelen bilinaltyla ilgilidir. Kuran eti yenmeyecek hayvan olarak sadece domuzun adn anar. Sonra Allahn ad anlmadan kesilenlerden bahseder ve genel olarak iyi ve temiz olanlarn helal, kt ve pis olanlarn haram olduunu syler. Bakaca bir isim zikretmez.

56

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Allahn ad anlmadan kesilenler ifadesi de le, kan ve domuz etinin devam mahiyetinde anlamak icap eder. nk drd hep beraber zikrediliyor: Le (l) eti yememek, hem insan kurban hem hayvan leleri yeme vahiliine kar kmak iindir. Gybetin (arkadan konumann) l eti yemeye benzetilmesi bundan olmaldr Yine kan (hayat, ruh gesin diye) ime de haramdr Yine domuzun sembolik anlamda tm teki pisliklerin; yalan, rza tecavz, saldr ve her trden ktln haram oluu demek olur. Velev ki bunlar dman kavmin insanlar (domuz srleri!) de olsa Ayn ekilde Allah hie sayarak birbirini kesen, dorayan hi bir kanl eylem caiz deildir. Bunlarn hepsi; le, kan, domuz eti, Allahn ismine ramen (izni, varl hie saylarak) kesmek, doramak, yeryznde kan dkp fesat karmak demektir. Kanmca bu tr yasaklarn mihveri hep kan dkp fesat karmamak etrafnda dnmektedir. Kurann insann davranlarna ynelik yasaklarn hep bu ilke erevesinde anlamak icap eder. Aksi halde Yahudilerdeki koer gibi bir helal gda paranoyas retilir. Hayvan eti yerken Tanrnn ad anlm m, anlmam m, domuz eti mi deil mi diye kl krk yaran ve fakat gzn krpmadan ehre girip 1500 insan oluk ocuk demeden ldren, geride insan leleri brakan, kan dkp fesat karan yamyam tipler trer nsanlk bir adm ileri gidemez. Adam, insan (etini) gzn krpmadan doruyor, kesiyor, ldryor, sonra lokantada oturup Allahn ad anlarak kesilmi hayvan eti olup olmadn soruyor. Burnu pisliin (cinayetin, hrszln, yalann, dolann, kadn, sahtekarln) iinde, pis diye zinhar domuz eti yemem diyor. Hz. sann dedii gibi azndan her trl pislik kyor, o azndan girenin pis olup olmadnda Bu yasaklarn ruhunu iyi anlamak gerekir. Kurann esas mihverini hi kaybetmemek gerekir. Aksi halde ayrnt vadilerinde debelenir dururuz. Baknz, insanolu uygarlamaya insan kurban, le yeme, kan ime (yamyamlk), ensest (aile ii zina), fuhu, yiyecek ve iecekle ilgili yasaklar (tabular) ile balamtr. Ev hayat (beyt) onun iin yceltilmi, Mslmanlara Kabe yaplmtr. Adem insanla bunlar getiren, bu yasaklara uyarak (kendini tutarak) yaayan insana denir. Bunlar ne demek iyi dnn Tarih boyunca dini metinler ve onlarn reformcu devam olarak Kurann esas amac bunu salamakt. Aksi halde insan hayatnn neye dneceini bir dnn(Ayrca bkz. terim: Beyt, eriat ve Oru balkl makale). *** Sonu olarak derin din konusunda slam Tanrnn teklii, ezelilii ve ebedilii konusunda derin dinle rtmektedir. Fakat uzak Tengri (gklerde oturan Tanr), Tengrinin olu, amanlk ve Atalar klt konusunda ayrmaktadr. Kurbann ve domuzun tmden ekilcilie dklp totemlemesine ve hibir sembolik manasnn kalmamasna itiraz vardr. zellikle kurbann kitlesel bir hayvan ldrme ayinine dnmesine ve bayramn teke, koyun, dana, et ve inek boazlama lenine dnmesine iddetle itiraz vardr.( Daha dorusu benim anladm slam itiraz etmektedir). nsann biyolojik olarak hayvan etine ihtiyac
57

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

olmas (ki bu normaldir) baka, bunu trenselletirmek/dinselletirmek bakadr. Yine Kuran hayvan (domuz) figr zerinden de olsa her trden somut (maddi) ve soyut (manevi) pisliklerden uzak durmay ifade eden kadim muhayyileyi benimsemekte ve srdrmekte, evet, ama bu ne et sal sorunu, ne de mutfak kltr meselesidir. Allah Mslmanlara damak zevki retiyor deildir. Mesele bakadr, bunu grmeliyiz. Anlalm olmal ki ayrt ve itiraz ettii konularda slam derin dini dntrebilmi deildir. Bilakis derin din slam yaz boyunca anlatmaya altmz ekilde 5 temel kalb iine dkerek yeniden yaplandrm ve biim vermitir (bozmutur!). slamn kendine zg emir ve yasaklarnn fazla rabet grmeyip, derin din ile rtt veya o kalp iine girdii yerlerin rabet gryor olmas bundandr. Ritllerin (kurban, namaz, oru, hac, cenaze, ezan, l gmme, bayram, kandil) gerek hayat dinindeki yeri % 10 bile deildir. Bu, dinler dnyasnda en aza indirgenmi riteli (nusuk) olan din manasna da gelir. Oysa Trkiyede derin din sz konusu % 10u dinin tamam sayyor. te slamn derin dine esas itiraz buradadr. Gerek hayat dini olarak kendini vazeden diri bir din, bu l kalplara sokulmay kabul edemez. Kurandan az bir ey anlayan herkesin buna itiraz etmesi gerekir. Aksi halde ne olur? Gerek hayatta Allaha fersah fersah uzakta yaar yurdum insan, fakat bayramda her yan kan glne evirerek Allaha yaknlaacan zanneder. Gerek hayatta her trden (ahlaki) pisliin iinde yaar yurdum insan, fakat domuz etini zinhar yemez. nk dini grnm ve davranlarn ynlendiren temel saik yaayan, diri, dipdiri din (vahiy) deil; lm, donmu derin dindir, hala Demek ki Trklerin slamlama sreci bitmemitir.

58

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bernard Lewis Nerede Yanl Yapt? (Nader Hashemi, Denver niversitesi) eviren: Ekrem Senai slam ve Seklerizm likisini Yeniden Dnmek Bu yaz, 29-31 Austos 2008, Amerika Siyasi Bilimler Kurulu Yllk Toplantsnda datlmak zere hazrland. slamn seklerlik kavramn tanmad artk standart bir klie halini almtr. Normatif olarak, bizlere dnyann dini gelenekleri iinde sadece slamn kendi dini ve medeni kltr iinde, din ve politikann ayrmn reddeden anti-modern bir gelenek olduu sylenegelmitir. Sosyal bilimlerde bu tezin en etkili ve tannm destekleyicisi Princeton niversitesi Cleveland E.Dodge Yakn Dou almalar Profesr Bernard Lewistir. Lewis in tezi slam ve Hristiyanla karlatrmal bir baka dayanr ve temel olarak slamn seklerizmle probleminin inantaki belirgin temel farkllklar ve iki din kltr deneyiminin farkll iddiasndan kk bulur. Bu yaz slam ve seklerizm sorununda Lewise alternatif bir okuma salama amac gtmektedir. Daha nceki Lewis eletirilerinde onun, ynetimlerinde de facto seklerizmin bulunduu Mslman tarihini yanl okuduu sylenmiti. Bu yazda ise Lewisin
59

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sadece slam siyasi tarihini deil, Hristiyanlk siyasi tarihini de yanl okuduu gsterilmeye allacak. Seklerizmin yokluunu/ykseliini erken dnem slam/Hristiyanlk dini deneyimlerinin farkllna atfetmenin ramna, vurgunun Avrupa erken modern ana verilmesi gerektii ortaya konulacaktr. Zira bu dnem iindedir ki Avrupaya has baz politik koullarn Reform sonras dnemde oluturduu politik seklerizm - gnmzde anlald ekliyle- gerek anlamda kklenmeye balamtr. Bu yaznn temel sav udur ki, tarihsel olarak Mslman toplumda seklerizm gelimemitir, nk Hristiyan Avrupann aksine, Mslmanlar hibir zaman seklerizm konusunda dnmek zorunda kalmamlardr. Bu yaznn son blm ise modern dnem ile ilgilidir. Mslman toplumlarn ounda (ama hepsinde deil) seklerizmin destek bulunmamasnn sebepleri ve 20. yyda seklerizm konusundaki olumsuz deneyimler masaya yatrlmaktadr. Bernard Lewis Lewisin slam ve seklerizm arasnda uyumazlk olduu tezi u iki gzleme dayanmaktadr: slama zg seklerizmin olmamas, ve Hristiyanlk rneinden ilham alan ithal seklerizmin geni bir Mslman kitle tarafnda reddedilmesi. Bu durum iki dini kltr arasndaki inan ve farkl tarihsel balanglara atfedilmektedir. 1 Ve ikinci olarak: Mslmanlarn kendi balarna bir sekler hareket gelitirememelerinin ve seklerizmin dardan alnmas giriimlerine keskin bir ekilde reaksiyon gstermelerinin sebepleri, Hristiyan ve Mslman tarihlerindeki farkllklardan kaynaklanmaktadr. En bandan beri, Hristiyanlara, temel prensip ve uygulama olarak Tanr ile Sezar ve ikisine kar farkl sorumluluklar birbirlerinden ayrmalar retilmitir. Mslmanlara ise byle bir retide bulunulmamtr. 2 zetle, Lewise gre, Seklerizmin Batda ortaya karken, Mslman lkelerde ortaya kmamasnn sebepleri: 1. slam ve Hristiyanln farkl dini tarih ve doktriner inanlara sahip olmas, ve 2. Hristiyanlk ve slam arasnda, ilk dini retilerde bulunan teorik ve pratik farklardr. Bu tez, bir kader tarihi olduunu ima etmekte ve Batnn siyasi tarihinde ortaya kan baskn dalizmin kritik bir fark yaratarak seklerizmin Hristiyan geleneinde ortaya kmasna; slami gelenekte ise kmamasna sebep olduunu iddia etmektedir. Birok akademisyen de slam ve seklerizmle ilgili bu argman desteklemekte ve ancak az bir ksm ciddi alternatif bir yaklam sunabilmektedir. 3 Benim tezim ise farkl bir kategoride. Bence, Prof.Lewis hem seklerizm zerindeki tartmann temellendii ilk dnem slam siyasi tarihine yanl
60

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

yaklayor, hem de Bat siyasi tarihini, seklerizmin temelleri ve ykselii asndan hatal bir ekilde deerlendiriyor. Lewis, slam dnyas tarihine ve blgenin temel dillerine hakim ciddi bir tarihidir. Onun akademik almalarnda olgusal hatalar veya kaytlarda ve metinlerde saptrmalar gibi yanllar bulmak o kadar kolay deildir. Benim ana anlaamamazlm, onun vurguyu yapt konu seimidir. zel olarak, slam ve seklerizm arasndaki ilikide: 1. Prof.Lewis, slam ve Hristiyanln balang tarihine gereinden fazla vurgu yapmakta; seklerizmin Batda bundan ok uzun sre sonra ortaya k dinamiklerini ve Mslman dnyadaki honutsuzluklar gz ard etmektedir. a. sann havarilerine syledii mehur ayet olan Matthew 22:21 Sezarn hakk Sezara ve Tanrnn hakk Tanrya sz fazlaca vurgulamaktadr. b. Benim, ilk dnem Hristiyan dnyasnda ve sonraki yllarda bu ifadenin kilisedevlet ilikilerindeki nemi konusunda phelerim var. Lewis bunun ok byk bir nemi olduunu sylyor. Benim byle dnmyorum. Bu konuyu, nmzdeki aylarda derinletirerek incelemeyi dnyorum. c. Gnmze kadar bu ayet etrafnda sren bir tartmay incelemedim. Bunun, ilk Hristiyan dnyasnda kilise-devlet ilikileri zerine bir etkisi olduunu dnmyorum. Benim anladm o ki, orta a boyunca Sezar/Tanr ikilemi ve bunun etrafndaki deerlendirmeler din-devlet ilerinden daha ok vergi sorunu ve ekonomik konularla ilgili yaplmtr. tabi yanlyor olabilirim, bu konuda her zaman dzeltilmeye am. d. Ayrca, tm bunlar derin ve detayl bir ekilde ruhsal hermnetik konusuyla balantldr, ki mehur Tanr/Sezar ayetindeki iliki konusunda nemli sorular ortaya karmaktadr - beyan edildii zamandaki tam anlam- ve daha sonra nasl anlald ve sonraki yllarda Hristiyan toplum tarafndan nasl yorumland konular son derece nemlidir.

slam ve sekler Hadisler: Prof.Lewis En bandan beri, Hristiyanlara ana prensip ve uygulama olarak Tanr ve Sezar ve her birine kar sorumluluklarn ayrmalar retilmiti. Mslmanlar byle bir emir almadlar, derken benzer bir durumun slam tarihinin ilk yllarnda ortaya ktn gz ard ediyor ve Mathew 22:21in (Sezarn hakk ayeti) ahlaki ve politik karl olarak pekala deerlendirilebileceinden bahsetmiyor. Mslimdeki sahih bir hadiste, Hz.Muhammedin bir grup Mslmana hurma aalarn alamasn nerdii anlatlr. Aalarn durumu ktye gittiinde ise onun tavsiyesine koulsuz uymalar Peygamberi artmtr. yle dedii kaydedilir:
61

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ben de sizin gibi bir insanm. Size din konusunda bir ey emredersem emirlerime uyun, ama size kendi fikrime gre bir ey nerirsem, benim bir insan olduumu unutmayn. bn Hanbelin Msnedinde bu ifade: dnyaya ait iler(de karar vermek) size aittir dine ait eyler(de karar vermek) ise bana. eklinde geer. Bir baka kaynakta ise Muhammed Peygamberin bu olayda yle dedii kaydedilir: Dnyevi ilerde sizler benden daha bilgilisiniz 4 Dolaysyla, eer Hristiyanlara en bandan dnyevi alanla ruhsal alan ayrmalar retildiyse, ayn ey Mslmanlar iin de geerlidir. Peki o halde Mslman dnyada seklerizm neden gelimedi? Sorusu ise ayrca incelenmelidir. Kilit Yorum Noktas: Politik seklerizmin kklerini ararken, 2000 yllk ncilden baz alntlara dayanp seklerizmin ykseliini veya olmayn u veya bu dini gelenee balamak yeterli bir aratrma stratejisi deildir. Hristiyanln ve slamn erken dini tarihini n plana kartp, son derece kompleks ve ok ynl bir fenomen olan Batda politik seklerizmin ortaya kmasn ve gelimesini bu ekilde aklamak da yeterli deildir. Alternatif bir yaklam olarak, devlet-toplum ilikilerine baklmas gerekir. zelde de devlet-toplum ilikilerinde ve politik krizlerin kritik zamanlarnda dinin oynad role. Prof.Lewis Kilise ve Devlet arasndaki baskn dalizmden bahsederken aslnda bundan bahsediyor. Konu slam olduunda ise, Hristiyanlktaki politik yaam gerei din-devlet ilikilerindeki genilik ve derinlik olarak ok daha kompleks ve komplikedir. Evet, iki g, Tanr ve Sezar, vard ve bu dnyada sacerdotium ve regnum olarak simgeleniyordu, veya modern terimlerle kilise ve devlet olarak. Fakat bunlarn arasnda Prof.Lewisin takdir edemedii bir yakn iliki ve karlkl bamllk yn de bulunmaktadr..5 Camiada saygn bir kitap olan l domu Tanr: Din, Siyaset ve Modern Bat (Knopf, 2007)da, Mark Lilla; tarihsel olarak hemen tm medeniyetlerin Tanr, insan ve dnya arasndaki kutsal iliki zerindeki meru politik otoriteye dayandn gzlemliyor. Lila diyor ki, Politik teoloji, medeniyetlerin, din, politika ve ve onlar evreleyen dnyann doal dzeni arasnda kurmaya altklar ilikinin oluturduu orijinal medeniyet durumudur. Bu tartmayla ilgili soru udur ki, nasl Tanr, insan ve toplum arasndaki bu ba Latin Hristiyan dnyasnda anm, dolaysyla politik seklerizme dnmtr ve gnmz Mslman toplumlarnn bundan alaca karlatrmal dersler neler olabilir? Bat seklerizminin tarihi uzun ve karmaktr ve Batdaki entelektel tartmalarda genellikle yanl anlalr (zellikle slamla karlatrma yapldnda). Charles Taylorn Sekler a kitab (Harvard University Press, 2007), tartmaya iyi bir balang noktas salayabilir. Gemie bakldnda Baty sekler hale getiren drt geni eilim ayrt edilebilir: 1) modern kapitalizmin ykselii;

62

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

2) modern ulus-devletin ve milliyetiliin ykselii; 3) Bilim Devrimi; ve en nemlisi, 4) Protestan Reformu ve 16. ve 17.yzyllarda sren Din Savalar. te bu gelimedir ki politik seklerizmin ortaya kmasnda merkezi neme sahiptir, zellikle Anglo-Amerikan geleneinde, ve zellikle Mslman toplumlardaki din-devlet ilikileri sorununu aydnlatmada. Reform sonras Avrupada dini hogr ile ilgili yeni tartmalar alevlenmiti. Sadece Katolikler ve Protestanlar arasnda deil, birok Protestan mezhepler arasnda da husumet vard. Bu byk hogrszlk devrinde, birok Hristiyan mezhebi kendi mezhebini topluma dayatyordu. Her biri dnyada Tanrnn iradesine dair zel bilgiye sahip olduunu iddia ediyor ve dini hogrnn yaylmasna izin verilirse sosyal karklk tehlikesi bulunduunu sylyordu. Ksaca, dini hogr ve politik istikrarn ters orantl olduu retiliyordu. Kamusal alandaki dini uygulamann tek tip olmas gerektiine ve kurumsallam devlet dini ihtiyacnn bar, dzen ve baar iin n koul olduuna geni bir kesim tarafndan inanlyordu. Perez Zagorinin Hogr Dncesi Batya Nasl Geldi? (Princeton University Press, 2003)de belirttii gibi bu gr, 17.yy. sonlarna kadar baskn bir grt. Hogr ve politik dzen arasndaki ilikiyi yeniden dnmek ii John Lockea kalmt. Locke, mehur Hogr Konusunda Bir Mektup (1685)da daha nceki kilise ve devletin birlemesi fikrinden vazgemiti ve Avrupay istila eden temel politik probleme yeni bir zm sunuyordu: Kamusal alanda dini oulculuk ve politik kararllk birbirine baldr, diyordu Locke. Bunun koulu ise bizim: sivil hkmetin ii ile dininkini ayrmamz ve biriyle dieri arasndaki doru snrlar belirlememizdir. Bir baka deyile, seklerizmin yumuak bir ekli gerekliydi. Buradan karlacak ana sonu u ki, politik seklerizm ngilterede, lkeyi paralayan varlk krizinin dorudan sonucu olarak ortaya kt. Bu atma yllardr artyordu ve zmszd, diye onaylyor Locke. Avrupa bar, refah ve istikrar nedir bilmeyecekti. Bu krizin bykl gz ard edilemez. Mark Lillaya gre bu konu zlmeseydi Batnn kendini yiyip bitirmesi ok byk bir olaslkt. Tam olarak, Bat dnyasnn gelecek politik istikrar tam bir eik noktasndayd. Seklerizm bu yzden hayatta kalma mcadelesinin bir sonucu olarak Anglo-Amerikan geleneinde ortaya kt. Charles Taylorn belirttii gibi: Batl seklerizmin kayna Din Savalaryd; veya sava yorgunluu ve korkudan bir k arayyd .6 zetle, kilise ve devletin ayrlmas dncesi bu varolu ikileminden politik bir zm olarak kt. Bu tabloyla, Mslman dnyann dini hogr ve siyasi dzen asndan durumu arasndaki ztlk temel sorunu aydnlatmaktadr. Tarihiler byk lde hemfikirdir ki karlatrmak gerekirse, Mslman toplumlar dini oulculuk anlamnda Hristiyan dnyasndan ok daha hogrl olmulardr. Mesela 20. yyn ortasna kadar, Badat ehri nfusunun te biri Yahudiydi. Ben burada Mslman dnyann gnmzde anladmz ekliyle liberal toleransn kalesi olduunu, ve aznlklara hibir zaman kt
63

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

davranlmadn sylemiyorum; sylediim bundan farkl. Ksaca unu ifade etmek istiyorum: Mslman toplumlar ve imparatorluklar tarihsel olarak uzun din savalar ve Avrupa politik tarihinde erken modern dnemde merkezi bir neme sahip dini hogr ve politik dzen tartmalaryla hibir zaman yzlemedi. Karlatrmak gerekirse, Snni-ii ilikileri ve dini aznlklara yaklam son bin yl iinde Mslman dnyada Avrupaya gre ok daha fazla hogrlyd. Bu nisbeten fazla hogr gereinden kan temel sonu udur ki, politik mcadelenin ana damarnn din olduu bu devlet ve toplum yapsnda can yakc politik sorunlar ortaya kmamtr. Bunun sonucu olarak, Orta Douda, Avrupada 17inci yzylda seklerizmin ykselii iin kritik olan argmanlarn geliimine n ayak olan entelektel ve ahlaki tezlerin geliimini salayan i politik dinamikler ortaya kmamtr. Mslman toplumlarn yzletii sosyo-politik dzeni tehdit eden ana siyasi problemler ise mahkemelerde rvet ve adam kayrma, doal ktlk ve afetler, ve en nemlisi yabanc mdahale ve igalleriydi. (11-13.yzyl arasndaki Hal Seferleri, 1258 Mool istilas, berya Yarmadasnn yeniden igali, ve modern ada giderek artan bir ekilde Rus, Fransz, ngiliz ve daha sonra Amerikan mdahalesi, smrgecilii ve emperyalizmi. Bu tarihi hogr ve sorun farklar slam/ seklerizm ilikisini anlamakta anahtar neme sahiptir. Mslman toplumlar hibir zaman seklerizm ile ilgili dnmek ihtiyacnda kalmamlardr nk hibir zaman bir varlk krizi oluturacak din-devlet ilikisi ortaya kmamtr ki seklerizm deva olsun. Ayrca, Noah Feldmann slami Devletin D ve Douu (Princeton University Press, 2008)nda belirttii gibi, Mslman dnyadaki din-devlet ilikileri Batdakinden ok daha salam ve arkadaayd. Din, bin yldan fazla bir sre, istikrar ve nceden bilinebilirlilik asndan yapc bir role sahipti. Reform sonras srete dinin, derin bir atma kayna olduu Avrupa deneyiminin tersine, Mslman dnyada din ve onu yorumlayan ulema, halife ve sultanlarn kiisel kapris ve arzularna; ynetimde dini snrlar gzetmesi karlnda meruiyet salayarak kstlamalar koymakta baarl oldular. Hkmdarlar kanunun zerinde deildi - 20inci yzylda oldular ama onunla balydlar, dolaysyla otokrasi ve keyfi ynetim snrlanyordu. Mslman dnyadaki din-devlet ilikileri bu yzden ballarna farkl tarihi dersler ve hatralar miras brakt. Din, nfusun byk bir paras iin politik zorbaln bir aleti ve bir kavga sebebi deil, politik despotizmin kstlaycs ve istikrarn kayna olarak grld. Feldmana gre, bu durum, bize neden gnmzde dine politikada daha geni bir alan isteyenlerin kitlelerce cokuyla desteklendiini (slamclarn iktidarda olmad yerlerde) aklyor. Son 200 ylda Mslman dnyann seklerizmle ilgili deneyimi byk lde olumsuzdu. unu teslim etmek gerekir ki Avrupa seklerizmi sosyoekonomik ve politik gelimelerle birleip evrilen ve entelektel argmanlarla beslenen - ve dini gruplar tarafndan eletirilerle- ve nihayetinde politik kltrlerinde derin kkleri olan yerel ve aamal bir prosesin sonucu olarak ortaya kt. Bunun tersine, Mslmanlarn seklerizm deneyimi dardan, nce smrgeci ve igalciler tarafndan dayatlan, sonra da smrge sonras dnemde iktidara gelen yerel
64

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

elitler tarafndan canl tutulan yabanc bir ideoloji olarak ortaya kt. Ksaca, Avrupada seklerizm geni lde aadan yukarya bir prosesti ve sivil toplum iindeki tartmalarla balantlyd; Mslman toplumlarda ise yukardan aaya bir prosesti ve nce smrge devleti, sonra da smrge sonras devlet tarafndan yrtlmt. Bunun sonucu olarak, Mslman dnyada seklerizmin entelektel kkleri zayf kald ve istisnalar dnda seklerizm Mslman toplumun geneline her zaman yabanc kald. Ayrca, 20. yyn sonunda Mslman dnyadaki devletlerin ou geliemediler. Smrge sonras dnemde devlet-toplum ilikileri seklerizmin namn daha da lekeledi. Otokratik modernletirici devlet, genellikle d destekle birlikte, sivil toplumu bodu ve muhalefeti camiye itti, ve bu ekilde istemeden de olsa politik slamn ykseliine katkda bulunmu oldu. Devletlerin yukardan-aaya zoraki modernletirme, seklerletirme ve Batllatrma politikalar - ok ksa bir sre iinde - geni bir sosyal ve psikolojik yabanclama ve kavram kargaas ortaya kard. Bir yanda hzl ehirleme, deien kltrel ve sosyo-ekonomik ilikiler , dier yanda artan rvet, ekonomik yanl ynetim, ykselen yoksulluk ve gelir adaletsizlii devletin meruiyetinin altn oydu. Bu gelimeler seklerizm zerinde olumsuz sonular dourdu nk smrge sonras Mslman dnyada iktidardaki ideolojiler hep sekler ve milliyetiydi. Dolaysyla, smrge dnemi sonrasnda yetien Mslman jenerasyonu iin seklerizm; despotizm, diktatrlk, ve insan haklar ihlalleriyle birlikte anlyordu. Sekler milli hkmetlerin basksn yaayan Mslman politik aktivistler normal olarak seklerizmin bir bask ideolojisi olduu sonucuna vardlar. Bu gzlem sadece (ah ynetimindeki) randa deil, Tunusta, Cezayirde, Msrda, Suriyede, (Saddam ynetimindeki) Irakta, Yemende, Trkiyede, ve yirminci yzyln ikinci yarsnda da geerlidir. Bu eilimi Vali Nasr yle zetliyor: Mslman dnyada seklerizm hibir zaman smrge kkeninin stesinden gelemedi ve hibir zaman smrge dnemi sonras devletlerin toplumu srekli bask altnda tutmas ile balantsn yitirmedi. Devlet ideolojisi sorun haline geldike, ve onun eylemleri sosyal gleri yabanclatrdka, seklerizm daha ok reddedildi ve yerli dnya grleri ve sosyal kurumlar geliti-ki bunlarn byk ounluu slam ile ilgiliydi. yle ki, seklerizmin d Mslman dnyada smrge sonras devletin knn yansmasyd..7 Sonu olarak, din-devlet ilikilerindeki farkl tarihler sz konusu olduunda daha duyarl olunmaldr, zellikle seklerizm konusunu tartrken. Mslman dnyada, tarihsel olarak, devlet-toplum ilikileri bir i dinamik oluturmad, bunun yannda seklerizm/din-devlet ayrm daima politik krizleri bastrmak iin bir zm yolu olarak gsterildi. Seklerizm sorununa sadece slam/Hristiyanlk arasndaki (alar boyunca hep ayn anlam tamlar gibi) i teolojik doktrinlere veya erken dnem karlatrmalar yapmak yerine, yukardaki ereve bu duygu ykl ve nemli konuda daha objektif bir ereve salayacaktr.

65

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

1 Bernard Lewis, What Went Wrong? Western Challenge and Middle East Response(Yanl Giden Neydi:Bat Meydan Okumas ve Orta Dou Karl) (New York: Oxford University Press, 2002), 100 2 a.g.e., 103. 3 Ira Lapidus, Dale Eickelman, James Piscatori ve en son Abdullahi An-Naim gibi akademisyenler hatal olarak modernlik ncesi zamanda Mslmanlarn politik rejimlerinden ounun de facto sekler olduunu, nk ulema gibi teologlarn politik gce sahip olmadklarn; daha ok farkl kabilelerin, klanlarn ve etnik gruplarn dini bir enstrman olarak kullanp hakimiyetlerini merulatrdklarn savunmutur. 4 Kaynak iin bkz: Abukhalil in MEJ, 1994. 5 Bkz: Lewis, syf. 2-3 Political Language of Islam-slamn Siyasi Dili 6 Charles Taylor, Modes of Secularism (Seklerizm Tarzlar), Rajeev Bhargava .Secularism and its Critics- Seklerizm ve Eletirileri (New Dehli: Oxford University Press, 1998), 32. 7 Vali Nasr, Secularism: Lessons from the Muslim World,(Seklerizm: Mslman Dnyadan Dersler) Daedalus 132 (Summer 2003), 69.a.g.e.., 103.

66

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

67

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bizi kim tedavi edecek? Blm I(Cemile Bayraktar) Getiimiz yllarda YeniAktelde bir balk dikkatimi ekmiti SLAM PROZAC TOPLUMU ek balk olarak Sonunda Dindar Kesimde De Antidepresan Kullanm Patlad , yazy okudum.Genel olarak dindar mslman kesimin maruz kald ayrmcln sonucu oluan huzursuz ortam nedeniyle depresyon yaayan insanlarn halini samimi saylabilecek bir dille ele almt yazar. Ben o dnem yazara katlsam da daha sert yaklap iyice modernletiimiz eletirisinde bulunmutum. Modern insann hastal depresyonun modernleerek iimize yerletiini ve tevekklmz kaybettiimizi dnmtm.Byk dndm sanyordum ki artk yava yava byk deil yanl dndm anlyorum.znt Allahtan gelirse tevekkl edersin,insan eli ile gelen zulme tevekkl etmek ses kartmamak,kendi yemek olsa olsa psrklk olur vazgemilik olur. Trkiye Cumhuriyeti kurulumu ile balayan srete stiklal Mahkemelerinden 28 ubatlara kadar verdiimiz kayplarn tm zellikle 28 ubat sonras katmerlenen,ayyuka kan yok etme abas artk yava yava tohumlarn veriyor.Maalesef oumuz depresyonla yayoruz.Tabii en ar olan yine bartl kadnlar yayor.Yzlerce kez okumu ve bkm olabilirsiniz yine yine yeniden yazmaktan bkmyorum,utanmyorum. Toplum ierisinde grdmz mahalle basklar,okuma hakkmza el konmas,alma hakkmzn engellenmesi,toplumda yok saylmak,azmz ap
68

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

konutuumuzda ya da yazdmzda grmezden gelinmek gibi trl trl ayrmclk ve aalanma ile her an yzyze yayoruz.Bunlarn sonucu olarak depresyon sahibi olmamz olduka doal.Hatta bir ka arkadam tedavi grd,bir daha asla eskisi gibi olamayacak arkadalarm da var.Oralarda bir yerlerde sevincimizi ve heyecanmz kaybettik biz sanmam ki bir daha ayn nee ile glebilelim.Sanmam ki bir daha eskisi gibi olalm. Dindar,vicdanl,demokrat kesimlere de hakszlk etmek istemiyorum.Eylemler,imza kampanyalar ile oka destei de yine bu kesimden grdk.Sonu deimedi elbet ama en azndan yalnz deildik. imdi ise olduka yalnz hissediyorum,acaba ben de mi,diyerek sk sk ruh salm kontrol ediyorum.Arada dozaj artan bir fkem var ama depresyon ya da ruh sal bozukluu gibi bir durumum hayret edilecek bir ekilde yok,ok kr. Buna ramen son zamanlarda yeni ortaya kan gereklikler ruhumu huzursuz etmiyor da deil.Son zamanlarda iyice unutulmaya yz tutmu bu barts meselesi zerinde dn konuan dindar mslman kesimin beylerinin grme(me) ve duyma(ma) duyarszlklar beni olduka rahatsz ediyor.abalarna ve iselletirmelerine ahit olduum birka dindar mslman bey dnda pek kimsecikler azn amak istemiyor gibi.Yazlan iki adet temas bartllerden zr diliyorum olan,metin ise yreimize tam su serpecek derken ; yine mslman beylerden birinin kaleminden dklen iyi niyetli olduundan phe etmediim bir yaz ile yle mhlanp kalyorum pc banda. Bartl Kzlarla Kim Evlenecek? ( 1 ) balkl yaz doruluu nedeni ile benden onay alsa da ierii nedeniyle beni olduka eziyor. Yaadmz tm olumsuzluklara ve vicdanszla ramen actasyon ierisinde eriyip gitmeye terk edilmi bartller olarak yklerimizin actasyon kokmamasna dikkat ettike sanki daha bir hzn kaplyor bizim hikayemizi daha bir onurumuza dokunuyor yaananlar. Okulu brakmak bir tercihtir,alma hayatnn olmamas bir sonutur,toplum ierisinde ayrmcla ve baskya maruz kalmak ise yine o toplumun aybdr ama i artk yeni hayatlar kurmaya ve kalbe dokunan eylemlere dklmse orada bir tuhaflk var demektir.nk artk insanlarn aznda evliliiniz konusu sakz olmusa bunda gerekten byk bir tuhaflk var demektir.Yani duruma yorum yapacaz diye insan onuruyla bu kadar oynanmaz.Bartl kzlarn evlilik sorunu Ahmet Hakann satlm kesinde ele alnacaksa eer bizi prozac dahil hibir ey sakinletiremez.Kendime bakyorum da tm yaatlanlara ramen ruhen olduka iyi durumdaym ama sanrm bunu kaldramayacam.nsan zntleri bir kenara itip dorulabiliyor belki ama onurunuza dokunan cmlelere ahit olunca donup kalyorsunuz.nsan iin bundan daha alaltc bir olay tasavvur edemiyorum. Siz dm olabilirsiniz ama biz daha o kadar dmedik.Blent Arnn gelini eletirilecek diye biz bartllerin evleneme(me) konusu ortaya irkin kalemlerden dklmemeli.Artk glge etmeyin ltfen.Dierlerini belki kaldrdk ama sanrm bunu kaldramayacaz,gerekten olduka ar.
69

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

yiletirmeye mi,daha beter etmeye mi alyorsunuz?Anlayamyorum. Ka kesime ayrmclk yaptnzn farknda msnz? Bartsz bayanlarla evlenen mslman dindar beylerin hidayetlerine vesile olacam gibi olduka iki yzl aklamalarna ek olarak bartsz bayanlara dinsiz muamelesi yapmasna olduka bozulduumu ifade edeyim.Pardon da siz kimsiniz?Bu ne cret?Bu ayrmcl yapmaya ne hakknz var?Yalan aklamalarnz olduka ireti durduunun farknda msnz? Gelelim bartllere yaptnz ayrmcla sosyal yaam ierisinde stat sorunu olan,almad iin eve maddi destei olmayan,zulmn altnda ezildikten sonra grmediiniz bartl kzlar tercih etmeyiinizin toplumda onlarn maruz kald ayrmclktan nasiplenmemek adna yanna yaktramadnz bu czzaml (!) kzlara yaptnz zulmn tekilerden daha fazla olduunun farknda msnz? Ke yazlarnzda ele aldnz ve acta acta kendi popleritinize kurban ettiiniz bu kzlarn evleneme(me) sorunlar zerine yazarken onlar ne kadar rencide ettiinizin,onurlarna dokunan cmleler kurduunuzun,kendini bilmezlerin nne yem gibi attnzn farknda msnz? Artk sloganlarnz anlamn buldu ; bartl baclarm diye haykran mcahid (!) abilere,o kzlar artk sizin olsa olsa bacnz olur demek istiyorum. Sonu olarak ; Daha tekilerin zulmnn etkisinden kurtulamadan sizin yaptnz bu zulmn arl altnda u an barts yasa sorunu zlm olsa dahi gemi yllarda yaadklarmz nedeniyle ruhumuzda braktnz o insan hasta eden etkinin sonucunda bizi kim,nasl tedavi edecek?Diye haykrmak istiyorum.

70

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bizi kim tedavi edecek? Blm II (Cemile Bayraktar) Bugn yaadm bir olay nedeniyle,Blm 1 de bahsettiim salkl ruh halim zerine dndm deSanrm o kadar da salkl deilim. Ben ehrin iinde baheli bir evde yayorum,bilgisayarm kapp gzel havalarda balkona yerleirim,hafif deniz manzaram da var,yayarm kitaplarm masamn stne,ay fincanm eliinde kah yazarak kah okuyarak gnlerimi dolu dolu geirmeye gayret ederim.Bugn yine o gnlerden biriydi tam Blm 1 i yazyordum ki yksek sesler duymaya baladm.Bam evirince adamn,birinin elinde silah vard,aralarnda bir ocuu tutmu gtrdn grdm.Ne dndm bilmiyorum,iimden geen tek resim TMK maduru ocuklarn haliydi.Kardeimin ne oldu,sorusuna cevap vermeden koar admlarla kendimi sokaa attm.yle ya duramazdm elinde silah olan sivil bir ocuu yakapaa gtryorsa ben durup izleyemezdim.Olaya beynimle koarken,bedenim hala geri dnebilirsin diyordu.Adamlarn yanna varnca durumun ne olduunu sordum gidene kadar aklmdan geen silah korkusuna aldrmadan,konutuum bey sivil polis olduunu olaya karmam syledi.Etrafta da kimseler yoktu.Benim olaya karmamam mmkn deil zira ortada bir ocuk var.Kimliini grmek istediimi syledim,sizin polis olduunuzu nerden bilebilirim ki aklamasnda bulundum.Bunu sylerken u bardan srklenerek gtrlen kadnn hikayesi geiyordu aklmdan,polis klndaki tecavzcler geiyordu aklmdan sanrm geenler de Meksika Snrna da konu olmutu bu olay.Memur bey gerekten nazike kimliini gsterdi,beni sakinletirmeye alt.Ben de ocuklar grnce endihelendiimi izah ettim.Bu arada bana kimliini gsteren polis memuru
71

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

yanndaki ocukla olduka nazik tavrla konuuyordu,iim rahatlad,tam dnyordum.Derken ilerde bekleyen ara olduunu farkettim iinde iki sivil polis baka bir ocuk daha vard.Derken arataki sivil polis bana yksek tondan sen kim oluyorsun? deyince durumu izah ettim ve kim olduklarn anlayamadm iin olaya mdahale ettiimi syledim.Ve ekledim tm ocuklar bizim.Memur bey ne dese beenirsiniz? Hrszlarda senin ocuun mu? .Neyse dedim uzatmadm,evime geri dndm.Tabii iimden hrsz dahi olsa ocuklarn bizim olduuna inanyorum cmlelerini geirerekten.Bilemem belki o eitimsizlik,aile destei grmedii iin yanl eyler yapan ocuklar yarn benim canm da yakabilir.Bu bizim ocuklarmz olduu gereini deitirmez.ocuklar yanl olmaz,onlarn yorulduu toplum ya da ortamlarn yanldr bu. Artk tedaviye ksmen ihtiya duyduumu dnyorum.Siz inanmasanzda bu byle.Neden mi?Hibir akl banda insan bugn yaadm olaya benim gibi atlamaz .Ben bu lke de yaadm eyleri,kendi yaamadm kendim gibi aznlk olanlarn yaad eyleri yle iselletirdim ki bazen olaylara salkl bakamyorum.Haddinden fazla tepkiler verebiliyorum.Bu srekli devam eden bask ve gvensizlik ortam beni hatta bizleri normalin stnde tepkiler vermeye itiyor.Bunlara artk dur denmezse bu gvensiz ortamn yaratt olumsuz etkiler hepimizi olumsuz ynde etkilecek.Kaos toplumu olmaktan,kabus toplumu olmaya giderken ltfen biraz daha dikkat.Biraz daha ehemmiyet.Zira bu lke de kalc hasar brakanlar asla sularn stlenmiyor.ldrtlmaya altnz zor gnlere bir de ruh hali bozuk insanlar damgas yiyerek devam edersek gerekten tedaviye muhta hale geleceiz. Maalesef yineliyorum ; imdi bizi kim tedavi edecek?

72

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ben Neden Buradaym Waldo?( Cemile Bayraktar)

Szler vardr,sz olsun iin sylenen.Szler vardr,kendi iin sylenen.Szler vardr,herkes iin sylenen.Szler vardr,sz gibi sylenen,z gibi kkreyen.Szler vardr,vura vura sylenen szden grleyen,szden inleten. nsanlar vardr,kendi iinde kendi iin var olan.Yalnzca ben,yalnzca bennsan vardr,kendi iin var eden,kendi iin kendi var eden.nsan vardr,kendi iin yok eden kendi dnda kendi iin yok eden.Yalnzca ben,yalnzca ben.nsan vardr,herkes iin kendince var eden,herkes iin var eden.Yalnzca biz,yalnzca biz. nsan vardr,sz ile birleen.Sz vardr,insan iin birleen.nsanln ve szlerini bir eden,insandan insan da vardr.nsan vardr,sz kul eden,sz ile kul eden,sz iin kul edilen.nsan vardr. Sokrates vardr,insan iin lme giden. Gandhi vardr,yalnzca ben demeyen.Benliini bizler iin hi eden.Snrlardan snrsz geen,Gney Afrika hkmetinin snrlarn snrsz bizlii ilen geen.Ynlar snrsz alanlara kavuturmak iin snrl hapishanelere giren.Gandhi vardr,bir Gandhingiliz Hkmetini bir avu tuz ile bir avu insan iin hi eden.Bir Gandhi vardr,yalnzca biz,yalnzca bizBir Gandhi vardr,bir deri bir kemik edinceye kadar,yalnzca biz,yalnzca biz Danimarka Halk vardr,yalnzca biz deil,yalnzca hepimiz diyen.Yahudileri seip ayrt etmek isteyen Nazileri dize getiren bir Danimarka Halk.Yahudiler iin biilmi,srt damgal giysiyi kendi ien bien,hepimiz Yahudiyiz diyebilen bir Danimarka Halk vardr,sz en iyi syleyen.Hasta denilen hkmdarlarn kurtarmann yolunu lkeyi sarsacak kadar iek gndererek bulan.nsan iin
73

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

insanlndan var olan. Thoreau vardr,vicdanna smad iin sava ganimetine kullanlaca iin vergi demeyen.Snrlarn dndaki insanlar iin snrlarn olduu hapishaneye kendini hapseden.Bir Waldoda vardr,dnyann Waldosu.Gelip o hapishaneye sen burada ne aryorsun Thoreau diyen.Bir Thoreau vardr,sen neden burada deilsin Waldo diyen.nsan iin insanlndan var olan. Bir Martin Luther King,vardr.Yine insan iin insanlndan,z iin sznden var olan ******************** Bahsi geen isimlerin hepsi sivil itaatsizlik kavramnn oluumunda,geliiminde katkda bulunan mevcut kanunun yeterli olmad zamanlar da ya da insancl olmad zamanlarda kendilerine,nefsen insanlklarna ramen kendi vicdanlarnn kanunlarn tercih eden insanlardr.En kutsal yolun yolcusu,zor tercihlerin insanlar.Onlar var olmalarnn mmknatn ancak ve ancak dier insanlarn varlna balarlar.Ezilen,smrlen,haklar ihlal edilen insanlarn haklar iin kendi haklarndan vazgeer bunu yaparken de yine en kutsal tercih ile nc ahslara zarar verme(me) tercihi ile yaparlar. Bir de isel itaatsizlik vardr.Dahili olduunuz btnn yntemleri,terchileri vicdannz szlatrsa onlara kar giritiiniz,yanl anlalp btn dna itilmenizin pek mmkn olduu bu tercihte ne yaparsanz yapn ben yapmak iin sylyorum,ykmak iin deil samimiyetinizi anlatamazsnz.Bu guruplar iinde yalnz kalmak,kalabalklar iinde yalnz kalmaktan ok daha zordur.Bu topluluun iinizi szlatan tercihleri ve yntemlerine pek sz ile de cevap veremezsiniz.Zira onlarn bu tutumu sz ile cevap verebileceiniz szsel bir eylem deil de daha ok iiniz yana yana hissedebileceiniz bir hldir.O hlin karsnda siz bir hal olursunuz.Sz sylemek yle dursun en ufak ima hakknz dahi olmad gurubun yntemleri,kuralsz kurallar,slubu,gidiat,halleri,halden hale geileri sizi tketir,tketir.Giritiiniz herhangi bir isel itaatsizlik yntemi annda sonu verir.Ama bu sonu beklediiniz sonu deildir.Sizi tam da itaatsizlik ettiiniz yntem ile vurular.Sonu tam ters istikamete der. Dahili olduunuz bu btn yle bir btndr ki.Tek olarak sizi kapsamayaca gibi siz olmadan da btn oluturamaz.Sonu olmayan bir yolculukta birlikte yrmek zorunda olduunuz bu btn ile ilikiniz birbirinden asla ve asla kopmayacak,kopamayacak birbirine skca bal bir sistematie baldr.Bir(tek) olmak mmkn deilse,bir(btn) olunmal gibi kuralsz kurallar olan bu btnden kopacak her para(birey),kendi iinde kendi insanldan var olmak iin kendi iinde kendinden olanlar tarafndan yok edilir. Bir gn insan olmaya,vicdannz en yksek tondan sz sylemeye gcnz yeterse o gn o btn ierisinde her yazda,her kitapta,her tepkide,ou kez grmezden gelen tepkisizlikte size ses kartmadan bara bara sen burada ne aryorsun diyenlerin,halleri vicdannz iki ta arasnda tmeye balarsa onlara dnn ve tm insanca szlerinizle sen neden burada deilsin deyin ve daha tek soluk cmleniz arasna girmeden ekleyin,bu yol birlik(btnlk) yolu ise ve sen,siz yanmda deilseniz ben burada ne aryorumdeyin. Sz vardr,Szler vardr,sz gibi sylenen,z gibi kkreyen.Szler vardr,vura vura sylenen szden grleyen,szden inleten,zden syleten. Ey brnp rtnen,Kalk (ve) bundan byle uyar,Rabbini tekbir et Mddesir/1,2,3
74

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Oku,Yaratan Rabbin adyla oku,Oku, Rabbin en byk kerem sahibidirAlak/1,2,3 Sarp-rtt zaman geceye andolsun,Parldayp-aydnland zaman gndze,Erkei ve diiyi yaratana,Gerekten sizin abalarnz (elikili, para para) darmadanktr.Leyl/1,2,3,4 Asra andolsun;Gerekten insan, ziyandadr.Ancak iman edip salih amellerde bulunanlar, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler baka.Asr/1,2,3 ALLAHn sz dorudur.

75

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mcahid Abi, beni bildin mi?( Cemile Bayraktar) Mcahid abi, beni bildin mi?Bilmi tanmsndr eminim, ben ayn ben. Seni tanmakta zorlandm, oysa. ok deimisin, eski gnlerden aina olmasam imkan yok tanyamadm. Eski gnler dedik de . . . Ne kutsal abimizdin sen Mcahid abi. En nde, slogandan bir aabeydin yle. ekilden ; evirme sakal, kuma pantolon. Yrekten ; Vicdanl bir yrek, bir adalet, bir inan, Allah rzas. Her zulme savrulacak bir cmlen vard. eenistan, Filistin, Bosna. . . Aliyalar, Malkomlar daha bir ok idol. Rasul deyince, szlardn iinden. Bir mer kard, bir Ebu Zer, gznden ya. Cuma Sohbetleri, kk ama samimi kraathanelerde byk ve gl bir kararllktn sen. Ahlak, iman, dzen ve adelet. Ne ok gzelliin vard. . . Ne ok inandn. . . En bata kendine inanrdn, biz de sana. . . Yeryz halifesi olmana u kadarck kalmt ki. . . Yksek bir patrd koptu, o gn. Porselenenin ufalandr. Zor tandm inan, ne ok deimisin, ne ok da zlemiim. imdi kimse yok, ssz bir ada gibi bizim mahalle, czzam ve vebadan sonra kimse kalmad. Bir terkedi, yle ite. . . Parlamsn Mcahid abi, nerede o eski adam ?Epilasyon mucizesi Mcahid, sinek kayd, sen de kl kk kalmam, yumurta gibi, prl prl. Yzne bakamyorum, zaten eskiden de bakmazdk biz, sen gzlerini iyice devirir
76

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

olmusun, nedir bu?Beni beenmiyor musun?Kaar gibi durma yle daha edecek ok kelammz var. Sar ve uzun salara evirir olmusun o felfecirlemi gzlerini, bizden karp o yana evirirken, bilmem, tuhaf, nceden estafirullah vard, hatrlar msn?Bizden kardn gzlerin acaba biliyor mu, bizim salarmzn omzumuza dklmeyip, boynumuza dolandn. Yanna da yakmadm hani ya. Zaten yanyana deiliz, okuyan yle sanyor, grnmyor aramzdaki kocaman uurum . Gzm kamayor Mcahid abi, Rolex mi o?ok parltl, ok parltsn, ok parltlsnz. Gzm kamayor Mcahid abi, dilim, kalbim sana bunlar sylerken iim kamayor, parladn at sanki. Gne gzlklerinde pek fiyakal, sanrm Avrupa tatilinden bir an, marka olmal e haklsn ultraviole, kaz aya, dikkat etmek lazm. Gbeini ieri ekme Mcahid abi, atlayacaksn, e o kadar ak bfenin sonu budur olmad liposaknnn. Salarn az daha ekillendirirsen sana albm bile yapabiliriz, o denli yani. Buram buram da kokuyorsun Mcahid abi, nedir o? Tommy olmal. Eskiden alkosz esanslarn, Yahudi, Amerikan ambargolarn adam, evirme sakall, samimi Mcahid vicdanmn direini szlatacak kadar yabanc kokuyor. Sahi cumalar ya da perembe akamlar devam ediyor mu hala arada yaptnz Tefsir konumalar, kitap, fikir paylamlar?Sanrm pazar sabahlar yaplan i adam kahvaltlarndan ya da yllk irket tatillerinden frsat kalmyormu. sraftan ak bfeye giden yolda kaprisli bir Mcahid. Ahh Mcahid abi ahh, nceden Mekkeden Allaha giden bir yol vard, sizin yrdnz biz de peinizden, ne olmu yle?Mekkeden, Dubaiye saat ba uak seferi, Vip, havalanndan jiip iimden bir para koptu, dilimden bir svg, Mcahid abi biiiip. Ne ok deimisin Mcahid abi, az kald tanyamayacaktm. Mutluda olurdun hani ya svp gitmek , kem sz dinlememek, uzun zamandr syrdn gibi bundan da syrabilirdin hatta ben yle dikilmesem ani bir manevra ile svabilirdin. Yok brakmam bu sefer, nicedir bekliyordum, daha ok szm var sana daha karpuz keseceim ama sana alevli meyve taba. Yllar nceydi, senin Mcahid, bizim yeni filizlendiimiz zamanlar olmal. Bize de bazen rahat durmayp ok el atardnz. Pardesnn altna giydiimiz kot, belki bir srme, hafif bir koku ocuka belki gen kzlk zentisi yle kk prltlarda atmak istemitik, sade hayatmzn ortasna. lk ses sizden geldi, kot haramd (!), srme yasak(!), koku ya da bir kokma zinasdr, sapttrp eklediniz. Konuamadk bile, azmz atk yine sapttrp bir fetva koparttnz ses zinas , dnyay grmek iin az bakndk gz zinas , zina birken bin oldu. Ya sizin o dnem beyinlerimize yaptnz, znden kopartlm kadn figr zinas ?Evden kmak da haramm, el-yz-gz- ayak hepsi haram, haram. Mcahid abi, Allah seni bildii gibi yapsn, Allahn helal kldn bize haram kldn, fetva zanisi Mcahid !Okuduun sapkn iki fikirle beynimizi ttn Mcahid abi. Uydurdun uydurdun, geldin gzmze gzmze soktun. Sonra vnn, ilk frsatta Mcahid arazi. ok deimisin Mcahid abi, e biz de bo durmadk. eren erkekler nden, kadnlar arkalarndan. Bir grsen bizi sen de aalarsn, grmsndr elbet, grnmeyecek gibi deiliz. Bir earplar takyoruz, sen gibi parldyor, altna yastk koyuyoruz, o uzay tiplemesi E. T gibiyiz, koca kafal, nne hoop bir ine, bir adr Nasuh Mahruki sar. stelik Burrberyy, tanesi 500 boru deil. Bir de makyaj, kocaman YSL anta, kollar havaya, iri bir yzk, iyice ar oldu hamal
77

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

olduk haberimiz yok, tayt gibi bir kot, Diesellden gayrs kesmiyor bizi, Armani kokuyorum ohh miss, Badat Caddesi bile kesmiyor artk bizi. Tabii kltrl kzlarz, zel niversitelerde okuyoruz, paamzdan akyor anlayacan. Ne yapalm ba nereye, ayaklar oraya, siz gittiniz biz sizi takip ettik. nk bizim nce erkeklerimiz pes etti, nce onlar satld. Siz yklmasaydnz bizi kimse ykamazd Mcahid abi. Ama yine rahat durmadnz Mcahid abi, bizim erkek versiyonumuz olarak zenginlik ikonas gibi ortalarda gezip yine bizim tesettrsz giyimimizi kendinize rant yapp siz konutunuz, benden ne farkn vard Allasen?Ya sizin tesettrszl am, ahlaksz ve vicdansz yaamlarnz? Yklmadm, ayaktaym. . . Ayakta kalanlar. . . Mcahid abi, bir biz vardr bizde bizden ieru, imdilerde daru. Peinizden gelmeyenlerde oldu elbet. Bir ka erkek ou kadn sizin gibi ufalanmayanlar, ayakta kalanlar da oldu elbet. Erkekleri sen gibi bir Mcahid abi tiplemesinden ok uzak, pardon Mcahid abi meteforu demeliydim, daha fiyakal, sana en ok yakan yine sayemde yrttn, nl oldun. Bak Mcahid Abi Meteforu olarak gelip gndeme bomba gibi dceksin imdi, ansl kerata. Dnelim bize ite yle olduu gibi kalanlarz biz okulu brakan, almayan, evlenemeyen ama hala inand gibi yaayan kzlar bir ka da erkek var ama ok azlar. Biz bartl ve deimeyen, erimeyen kzlar olduumuz yerde saym gibi dursak da olduumuz gibi ve olmas gereken gibi kaldk Mcahid abi. Utanmazsan rnek al, tipinde insanlar btnyz. Kzarp kama, yemem. imdi konutuk bitti sanma, bitmez. Bu benim sadece sana yazdm, e Allah da soracak size bu kzlarn hesabn. uzun yani, uzunda olmal. Kolay deil, bizi yle i yerlerinin, atldmz niversitelerin kaplarnda yetim gibi brakp gitmenin bir bedeli olmal elbet. Eitimimiz, statmz, maamz yok diye ne burs verdiniz, ne ie aldnz ne de nikahnza bununda bir bedeli var elbet. Asln istersen sizin amacndan sapm i yerleriniz, imann paray cebine sokarken yreinden drm tipleriniz bizim kzlarn yreinin skun bulaca ne bir alma ortam ne de bir evlilik hayat srdrebilecek bir kapasitede deil. Sanrm istemeyerek de olsa kapy gsterme sras biz de. Mcahit abi, yolun sonu. . . Biz de uygun grdk sizin k amacnz, elbet sanayileme, kazan, eitim, bilim, ilim hepsi yakrd Mslmana en ok insana. Olmad ama her eyi eline yzne bulatrdn gibi onu da eline yzne bulatrdn. Ticaret yapacaktn yle mi?Kalknp glenecektik. Keke yapsaydn, olsayd. Ama olmad, sen ticaret yapmadn, sen o ticareti ama olarak i yerinde de brakmadn. Getirdin evin ortasna koydun, huzurumuz kat. Ticaret yapacam derken Mslman taciri oldun, ne ihracat ne ithalat srekli Mcahidden verdin, verdin de verdin. Hep sa, hep sa, eski kodlama bunlar o sol sana sadece abdestten sonra burnunu smkr diye verilmedi. Hem sa hem sol iki elini kullana da bilirdin. Ne yaparsn fkhi saplantlar yle kolay kurtulunmuyor deil mi? Mcahidi uurlarken. . . Kem sz ar gelir insana, bakaym sana yzn kzard m? Yoksa iyice talatn da laf kar etmiyor mu?Bilemem. Hadi Mcahid abi yol uzun, i ok. Buraya
78

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kadarm. Sana sayarken de iim yanmad deil ha, senden kt oldum stelik. Sen de durum ne? Neyse sus, iim kaldrmaz imdi bir de kendini savunursun iyice utanmazlk grrm yok onu da kaldramam vallahi. Syleyeceim de tkendi zaten. Selametle Mcahid abi.

79

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Reis-i Cumhura ve Bavekile (Said Nurs)

Kaynak: Zehra Dernei Kabir kapsnda ve seksen ksur yanda, birka hastalkla hasta bulunan ve lme kendini yakn gren bir biare garib ihtiyar der ki: Size iki hakikat beyan ediyorum: Evvel: Sizlerin Pakistan ve Irakla gayet muvaffakiyetkrane ittifakn, bu millete kemal-i samimiyetle, srr ve ferah ile kazanmanza btn ruh u canmzla tebrik ediyoruz. Bu ittifaknz, inaallah drt yz milyon slmn sulh-u umumiyesine ve selmet-i ammenin teminine kati bir mukaddime olarak ruhumda hissettim. Ve namaz tesbihatndaki kuvvetli bir ihtar ile bunu size yazmaa mecbur kaldm. Otuz-krk seneden beri dnyay ve siyaseti terkettiim halde, iddetli bir alka ile bu ihtar- kalbnin sebebi: Elli seneden beri iman kurtarmak iin gayet ksa bir yolu bulan ve Kurann bu zamanda bir mucize-i maneviyesi olan Risale-i Nurun, Arabistan ve Pakistanda her yerden daha ziyade tesirat olduu ve makbul olmas, hatt aldmz habere gre, mahkemece tesbit edilen miktarn misli Risale-i Nurun talebelerinin o havalide bulunmalardr. Bu sr iin, ahir hayatmda kabir kapsnda bu netice-i azimeyi grmek ve beyan etmeye ruhen mecbur oldum. Saniyen: Irklk fikri, Emeviler zamannda byk bir tehlike verdii ve hrriyetin banda Kulpler suretinde byk zarar grlmesi ve birinci harb-i umumide yine rkln istimali ile mbarek karde Arablarn mcahid Trklere kar zarar grld gibi, imdi de uhuvvet-i slmiyeye kar istimal edilebilir ve istirahat- umumiye dmanlar gizli dinsizler, yine o rklkla byk zarar vermee altklarna emareler grnyor. Halbuki, menfi hareketle bakasnn zararyla beslenmek, rkln seciye-i ftrisi olduu halde; evvel bata Trk milleti dnyann her tarafnda Mslman olduundan, onlarn rklklar slmiyetle mezcolmu, kabil-i tefrik deil. Trk, Mslman demektir. Hatt Mslman
80

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

olmayan ksm, Trklkten de kmlar. Trk gibi Araplarda da Araplk ve Arap milliyeti slmiyetle mezcolmu ve olmak lzmdr. Hakiki milliyetleri slmiyettir. O kfidir. Irklk, btn btn bir tehlike-i azimdir. Sizin bu defaki Irak ve Pakistanla pek kymettar ittifaknz, inaallah bu tehlikeli rkln zararn defedecek ve drt-be milyon rklarn yerine, drt yz milyon karde Mslmanlar ve sekiz yz milyon sulh ve msaleme-i umumiyeye iddetle muhta Hristiyan ve sair dinler sahiplerinin dostluklarn bu vatan milletine kazandrmaa tam bir vesile olacana ruhuma kanaat geldiinden size beyan ediyorum. Salisen: Altm be sene evvel bir vali bana bir gazete okudu. Bir dinsiz mstemlekt nazr Kuran elinde tutup konferans vermi. Demi ki: Bu slmlarn elinde kaldka, biz onlara hakiki hkim olamayz, tahakkmmz altnda tutamayz. Ya Kuran sukut ettirmeliyiz veyahut Mslmanlar ondan soutmalyz. te bu iki fikirle, iki dehetli ifsat komitesi bu biare fedakr, masum, hamiyetkr millete zarar vermee almlar. Ben de altm be sene evvel bu cereyana kar, Kuran- Hakmden istimdat eyledim. Hakikate kar ksa bir yol ve bir de pek byk bir Drlfnun-u slmiye tasavvuru ile, altm be senedir, ahiretimizi kurtarmak ve onun bir faidesi olarak hayat- dnyeviyemizi de istibdad- mutlaktan ve dalletin helketinden kurtarmaa ve akvam- slmiyenin mabeynindeki uhuvvetini inkiaf ettirmee iki vesileyi bulduk. Birinci vesilesi: Risale-i Nurdur ki; uhuvvet-i imaniyenin inkiafna kuvvet-i iman ile hizmet ettiine kati delil, emsalsiz bir mazlmiyet ve cizlik hletinde telif edilmesi ve imdi lem-i slmn ekseri yerlerinde ve Avrupa ve Amerikaya da tesirini gstermesi ve ihtillcilere ve dinsiz felsefeye ve otuz seneden beri dehetli bir surette maddiyyun ve tabiiyyun gibi dinsizlik fikrine kar galebe almas ve hibir mahkeme ve ehl-i vukuf dahi onlar cerhedememesidir. naallah bir zaman da, sizin gibi uhuvvet-i slmiyenin anahtarn bulan zatlar, bu mucize-i Kuraniyenin cilvesini lem-i slma iittireceksiniz. kinci vesilesi: Altm be sene evvel Camil-Ezher*e gitmek istiyordum. lem-i slmn medresesidir diye, ben de o mbarek medresede bir ders almaya niyet ettim. Fakat ksmet olmad. Cenab- Hak rahmetiyle bir fikir ruhuma verdi ki: Camil-Ezher, Afrikada bir medrese-i umumiye olduu gibi; Asya, Afrikadan ne kadar byk ise, daha byk bir drlfnun, bir slm niversitesi Asyada lzmdr. T ki slm kavimlerini, mesel, Arabistan, Hindistan, ran, Kafkas, Trkistan, Krdistandaki milletleri, menfi rklk ifsat etmesin. Hakiki, msbet ve kuds ve umum milliyet-i hakikiye olan slmiyet milliyeti ile 1 Kurann bir kanun-u esasisinin tam inkiafna mazhar olsun. Ve felsefe fnunu ile ulm-u diniye birbiriyle barsn ve Avrupa medeniyeti, slmiyet hakaikyla tam msalha etsin. Ve Anadoludaki ehl-i mekteb ve ehl-i medrese tam birbirine yardmc olarak ittifak etsin diye vilyat- arkiyenin merkezinde hem Hindistan, hem Arabistan, hem ran, hem Kafkas, hem Trkistann ortasnda Medresetz-Zehra* manasnda, Camil-Ezher slbunda bir drlfnun; hem mekteb, hem medrese olarak bir niversite iin, tam elli be senedir Risale-i Nurun hakaikna altm gibi, ona da almm. En evvel
81

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

bunun kymetini (Allah rahmet etsin) Sultan Read* takdir edip yalnz binasn yapmak iin yirmi bin altn lira verdii gibi, sonra ben eski harb-i umumdeki esaretimden dndm vakit, Ankarada mevcut iki yz mebustan yz altm mebusun imzas ile yz elli bin lira, o zaman parann kymetli vaktinde, ayn o niversite iin vermeyi kabul ve imza ettiler. Mustafa Kemal de iinde idi. Demek, imdiki para ile be milyon liraya yakn bir tahsisat vermekle, t o zamanda byle kymettar bir niversitenin tesisine her eyden ziyade ehemmiyet verdiler. Hatt dinde ok lkayd ve garbllamak ve ananattan tecerrd etmek taraftar bulunan bir ksm mebuslar dahi onu imza ettiler. Yalnz onlardan bir ikisi dediler ki: Biz imdi ulm-u anane ve ulm-u diniyeden ziyade garpllamaa ve medeniyete muhtacz. Ben de cevaben dedim: Siz, farz- muhal olarak, hibir cihette ihtiya olmasa da, ekser enbiyann Asyada, arkta zuhuru ve ekser hkemann ve feylesoflarn Garpta gelmelerinin delletiyle Asyay hakiki terakki ettirecek, fen ve felsefenin tesiratndan ziyade hiss-i din olduu halde, bu ftr kanunu nazara almayarak garpllamak namyla anane-i slmiyeyi braksanz ve ldin bir esas yapsanz dahi, drt-be byk milletlerin merkezinde olan vilyat- arkiyede; millet, vatan selmeti iin dine, slmiyetin hakaikna katiyen taraftar olmak, size lzm ve elzemdir. Binler misallerinden bir kk misal size syleyeceim: Ben Vanda iken, hamiyetli Krd bir talebeme dedim ki: Trkler slmiyete ok hizmet etmiler. Sen onlara ne niyetle bakyorsun? dedim. Dedi: Ben Mslman bir Trk, fask bir kardeime tercih ediyorum. Belki babamdan ziyade ona alkadarm. nk, tam imana hizmet ediyorlar. Bir zaman geti (Allah rahmet etsin) o talebem, ben esarette iken, stanbulda mektebe girmi. Esaretten geldikten sonra grdm. Baz rk muallimlerden ald akslamel ile, o da Krdlk damar ile baka bir meslee girmi. Bana dedi: Ben imdi gayet fask, hatt dinsiz de olsa bir Krd salih bir Trke tercih ediyorum. Sonra ben onu birka sohbette kurtardm. Tam kanaat geldi ki, Trkler, bu millet-i slmiyenin kahraman bir ordusudur. Ey sual soran mebuslar! arkta be milyona yakn Krd var. Yz milyona yakn ranl ve Hintliler var. Yetmi milyon Arap var. Krk milyon Kafkas var. Acaba birbirine komu, karde ve birbirine muhta olan bu kardelere, bu talebenin Vandaki medreseden ald ders-i din mi daha lzm? Veyahut o milletleri karacak ve rkdalarndan baka dnmeyen ve uhuvvet-i slmiyeyi tanmayan srf ulm-u felsefeyi okumak ve slm ilimleri nazara almamak olan o merhum talebenin ikinci hli mi daha iyidir? sizden soruyorum! te bu cevabmdan sonra, anane aleyhinde ve her cihetle garpllamak fikrini tayanlar, kalktlar imza ettiler. simlerini sylemeyeceim. Allah kusurlarn afvetsin; imdi vefat etmiler. Rabian: Madem Reis-i cumhur gayet mhim mesail-i siyasiye iinde ark niversitesini en ehemmiyetli bir mesele yapp, hatt harika bir tarzda altm milyon lirann o niversiteye sarf iin bir kanun karmak derecesinde fevkalde bir hizmet ile medresenin medar- iftihar ve kendisine byk bir eref verdiren bu medrese-i slmiyeye, eski hocalk hissiyatyla balamas, btn ark hocalarn minnettar etmi. Ve imdi orta-arkta sulh-u umumnin temelta ve
82

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

birinci kalas olan bu niversiteyi yine mesail-i azime-yi siyasiye iinde yeniden nazara almas; elbette bu vatan, bu devlete, bu millete bu azim, faideli hizmeti netice verecek. ulm-u diniye o niversitede esas olacak. nk; hariteki kuvvet tahribat, manevdir, imanszlkladr. O manev tahribata kar atom bombas ancak manev cihetinde, maneviyattan kuvvet alp o tahribat durdurabilir. Madem elli be sene bu meseleye btn hayatn sarfetmi ve btn dekaik ile ve neticeleri ile tedkik etmi bir adamn bu meselede reyini almak ve fikrini sormak lzm gelirken; Amerikada, Avrupada bu meseleye dair istiareye kendinizi mecbur bildiinizden, elbette benim de bu meselede sz sylemeye hakkm var. hamiyetkr olan btn bir millet namna sizden bekliyoruz Hasta halimde konutuum szlerimdeki tabirattan kusura bakmaynz.

83

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

mmeti-i Muhammed,Minare mi istemitiniz ? (Cemile Bayraktar) Dnya Mslmanlarnn svirenin minare inaas engellemesi,bu eylemi oylamas,oylama sonucu kacak olan kararn olumsuz olmas ihtimali zerine konuuyor.Dnya Mslmanlar hangi ahval ve erait ierisinde tepki veriyor,aklamalar nelerdir,savunmalar nelerdir,bilemeyeceim. Trkiye Mslmanlarda sviredeki bu gelime ve arkasndan gelecek kararlar zerinden gr belirtiyor,duruma mdahil oluyor,hatta ben de dn akam sevgili arkadam Ebru Afatn Sky TVde konuyla ilgili grlerini beeni ile izledim. Ben konuulann dnda bireyler sylemek istiyorum,dnya Mslmanlarn konuya dahil etmeden,Trkiyeli,Trk Mslmanlara konuacam,bizimkilere,Muhammedin mmetine,yani yarn eer Rasulullahn o mbarek yzne bakabilecek yzleri olanlar varsa ite onlara ; Ey Trkiyenin Mslman mmeti ! Minare mi,istiyorsunuz? Ne iin? Mahya asmak iin mi? Trklnz vmek iin mi? Irklk yapmak iin mi?
84

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Minare mi,istemitiniz? O yle olmaz din kardeim ! Bu din minare ile din olsayd,Mslmanlarn eklen zrafa olmas gerekirdi. Minare mi,stemitiniz? stemekle olmaz,din kardeim ! Gel beri ; imdi o minareyi istemekten nce bir kendin gibi olmad iin mum sndrmekle,karde bilmezlikle,namussuzlukla itham ettiin tm Alevilerden gel bir helallik iste nce,arn,paklan,pis pis minareye klmaz,zaten zrafada deilsin,deil mi? Minare mi,istiyorsunuz? Bir bak bakalm yle lkeye ok kr adm ba camiilerin olduu bu lke de yaklmaya allan Alevilerin ansna bir bak bakalm,vicdann bir konutur,senin adm ba camiine kar bu insanlarn ibadet haneleri var m,yok mu?Bir bak bakalm. Minare mi,istemitiniz? Gel beri ; o i yle olmaz din kardeim,nce k bir bakalm Milli Eitim Bakanlna a azn yum gzn ;Yahudinin,Hristiyann,Pagann ocuuna nasl zorunlu din dersi verebilirsin diye bir sor bakalm. Minare mi,stemitiniz ? Bu din temizlenmeden kiinin ibadet etmesini uygun bulmaz.imdi aziz din kardeim,kendi yurdunda devletinden yetim,anadan-babadan zaten yetim olan Ermeni ocuklarn alnnn teri,minik ellerinin emei Tuzla Yetimhanesini gasp ettikten ve edenlere sustuktan sonra o pislikle hangi minareden,nasl,nereye ykseleceksin?Zrafa isen o baka! Minare mi,istemitiniz? Hrant Dinkin bir Ermeni olarak ounluu Mslman bir lkede korunmas ve savunulmas biz Mslmanlarn boynunun borcu iken katledilmesinden sonra halen ses kartmadysan,imdi o minareyi,tepesine kp hepimiz ognz diye barmak iin mi istiyorsun,hey gidi din kardeim! Minare mi,istemitiniz? Heybeli Ruhban Okulu almasn,din elden gidiyor naralar ile korumaya altn,slamn bel kemiine en ar darbeyi indirirken, inanan insanlarn inanlarnn gereini yerine getirmesine engel olurken,ey benim sakaldan,vatan sevgisinden,cengaverlikten mtevellit din kardeim o minareyi hangi hakla,hangi yzle talep edeceksin?
85

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Minare mi,istemitiniz? Ne verdin ki,ne istiyorsun? Senin dinin sana,onun dinin yine sana,yle mi? Vallahi onun asl ; benim dinim bana,senin dinin sana.Yani Rabbena,hep bana bir dua girii deil,vallahi onun da asl ; Rabbena,atina Minare mi,istiyorsunuz din kardelerim? Sizin minarenizin yolu ancak analar,evlatlar,eleri gzaltnda kaybolmu Krtler ile omuz omuza onlarn kayplarnn hesabn sormaktan,onlarn haklarn talep etmekten geer.Yoksa, Zrihin nl Helvetiaplatz Meydannda,bada kurup ; svirede yok minare, Beri gel olan,beri gel. Cierim doldu yare, Beri gel olan,beri gel. diye ili ili sylenirsin.

86

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Zina da byle bir ey ite(Mehmet Ylmaz) Oh lord wont you buy me a Mercedes Benz. - Tanrm, bana bir Mercedes almaz msn? My friends all drive porsches, I must make amends. - Arkadalarm Porche kullanyor. Worked hard all my lifetime, no help from my friends. - Hayatm zor, kimseden

hayr yok,

So oh lord wont you buy me a Mercedes Benz - Tanrm, bana bir Mercedes almaz msn? Oh lord wont you buy me a color TV. - Tanrm, bana renkli bir televizyon almaz msn? Dialing for dollars is trying to find me. - dll TV yarmalar beni bulmaya alyor. I wait for delivery each day until 3. - Teslimat iin her gn 3e kadar msaitim. Janis Joplinin bu ahane arks insanlarn din ile nasl sapk bir ilikiye girebileceini anlatan, dikkate deer bir eser. Teorik olarak maddiyattan syrlm, iman etmi biri Tanrdan otomobil ve TV istiyor! Zina deyince akla hemen yatak odas gelir ama znde daha genel bir ey sz konusu. Neden?

87

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Zina* kelimesinin ingilizce karl adultery. Kkeni latince adulterareden geliyor, altn gibi iyi bir eyin iine bakr vs daha ucuz eyler katarak deerini drmek, kirletmek, sulandrmak gibi anlamlar var. Semav dinlerin ncesindeki geleneklerin etkisiyle olacak, gerek Yahudiler, Hristiyanlar gerekse Mslmanlar sevap-gnah kavramlarn biraz kafalarna gre yorumlamlar sanki? Belden aa gnahlara byk tepki verilirken daha makul(!) veya makbul(!) gnahlar halnn altna sprlm: Balk paras, kan davas, rklk, milliyetilik, putsal devlet Tabi ortaya kan tablonun tutarszl neticesinde GNAH kelimesinin anlam yani akl ve vicdan zemini grnmez oluyor. Bir baka deyile kanunu meru klan zemin tahrip edilince insanlar ister istemez yasaklara ve dllere odaklanyor. Dini din yapan temeller kuma gml. Bugn slm da dahil bir ok dinin (grnen) kurallar ve uygulanan ekilleri kafa kartrc bir halde. nsanlar iyi ama, diye balayan cmlelerle bir sr itiraz getiriyorlar. Bu itirazlara verilen ezberci yantlar ise oldum olas sev(e)medim: - ALLAH yle emretmi! - yi ama sebebi ne? Hikmeti ne? - Kuranda byle yazyor! tiraz m ediyorsun? - Yaw hocam bunda bir tutarllk olmal. Emirleri, yasaklar birletiren bir zemin olmal. Kul hakk? irk? Pozitivizm ile zina: slam inancnn kirletilmesi Moderniteyi, pozitivizmi ok eletirdik bu sayfalarda. Hatta bir kitap bile yaynladk Bilim ve teknoloji insanla yol gsterici olabilir mi? adnda, tam 74 sayfa! Bu kitapta savunduumuz fikirlerden belki de en nemlisi pozitivizm yznden insanlarn her eyi blp paralayarak anlamaya almasyd. nk Hayat, nsan ve Kinat kavramlarn, kelimelerin, saylarn ve formllerin iine hapsederseniz anlam kaybedersiniz. Bir fkrann neden komik olduunu aklayarak kimseyi gldremezsiniz! ** Zannediyorum slam dncesine de en byk zarar veren bu paralama merak oldu. man nce kelimelere, ardndan sarklara, cppelere, belirli tip binalara, haftann belli gnlerine hapseden bir paralama sreci balad. Ne zaman? Belki de slamdan ok nce. Zira insan kendinden uzaklatran, kendisiyle arasna mesafe koyan bu paralama gds bizim doamzn bir paras, daha dorusu nefsimizin doal bir ilevi. Ama bu hayvan ileve kar mcadele etme zgrlne de sahibiz. O halde devam edelim: Evet, slam inanc ve slam dncesi nasl oldu da ieriden paraland? Anlam boaltlp ekle mahkm edildi? Kimi insanlar yaplar gerei dierlerine gre daha fazla gven ihtiyac iindedir. Hergn ayn yoldan gemek, ayn lokantada yemek, ayn gazeteyi okumak onlara gven verir. Bu tandk ortam onlar rahatlatr. Baz meslekler(***) de insanlar bu yne iter: Muhasebe, hukuk, mhendislik Kanunlar, ilkeleri oturmu, srprize, maceraya yer olmayan mesleklerdir bunlar. Tersine reklm, basn,

88

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

turizm gibi mesleklerde srekli yenilik vardr. Bu meslekler insan esneklie altrabilir. te bu gven ihtiyac insanlarn din ile ilikisini de belirliyor zannediyorum. Yani bu durumdaki insanlar kat bireyler aryorlar tutunacak, iine snacakDuvarlar ritelleen alkanlk tulasyla rlm barnaa snan insan bilimsel determinizimde bulamadn dinsel determinizmde(!) aryor. lh mesajn ieriini anlamaya almak olduka rktc olabilir bu balamda. Ya beklenmedik bir ey karsa? Ya yeterince kesin olmazsa? Ya ZGRLKten kamam imknszsa? Neticede yol ikiye ayrlyor: Ya hesaplaryla kontrol edemedii hereyi (din, inan, metafizik, ) reddeden bir pozitivist oluyor ya da Kuranda byle yazyor! tiraz m ediyorsun? diyen kat bir Mslman. kinci gruptaki Mslmanlarn Tasavvufa ve felsefeye de ateli biimde gayr slam diyerek kar ktklarna tank olduk sitede son zamanlarda, hatrlayacaksnz. Ne ilgintir ki balklarn, meyvalarn zerinde ALLAHtan iaret arayanlar, Kurandaki ayet ve surelerin saysn arparak, blerek ifre bulanlar(!) da yine bu kat gruptan kyor. Bak sen u ie! Demek ki ALLAH var eklinde zetleyebileceimiz mucizeperverlik korkarm iman zayflndan geliyor: - Karna neden aksn? - Sar salar var, boyu uzun, ayrca ok zeki ve tahsilli. - Daha uzun, daha sarn, daha zeki bir kadn bulursan boanacak msn? Elbette ilk soru yanlt, akn objektif sebebi olsayd herkes ayn kiilere ak olurdu. nanmak da objektif biimde aklanabilecek bir ey deil. Hele kat kavramlara, ritellere paralanmasnda, rasyonalize edilmesinde byk saknca var. Bu balamda Tanrnn varln mucizelerle ispat etme ihtiyac da iman deil bir gvenlik aray kanmca. Heyy! Demek ki deli deilim, bir Tanr varm! Tanr varlna dair elle tutulur, gzle grlr ispatlar aramann yolu korkarm materyalizden geiyor! 1600lerde Beden-Ruh dikotomisine zm arayan Descartesn Ruh ile Bedenin temas ettii yeri bulmak iin kadavralar zerinde yapt bilimsel(!) aratrmalar geliyor akla. Maddenin iinde Ruh aramak En sonunda Pineal Bez denen bezelye byklnde bir salg bezinde karar klmt zavall adamcaz. Ulus-Devlet ile zina: slam inancnn rklk ile kirletilmesi slm corafyasnn d dmanlar vard eskiden: Hallar, Moollar imdi Irak igal eden ABD ordusu var. srail var. D dmanlardan daha tehlikeli olann i hastalklar olduunu dnyorum uzun zamandr. erinden gelen tehlikeye kar pek bir savunmasz durumdayz. En son Diyanetin rk mahyalar ile canland tartma ama sorunun kkenleri cahiliyye dnemine kadar uzanyor. Arap yarmadasndaki kabilelerin arasndaki kan-soy kavgalar insanlarn Madde ile Ruhu kartrma hatasna kolaylkla debildiini gsteriyor. Felketlerin Mslmanlarn zerinden silindir gibi getii hemen her dnemde rklk
89

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

gryoruz. Pusuda bekleyen, tam tedavi olmam bir hastalk gibi tekrar tekrar kyor ortaya. Mustafa slmolu bir videosunda Endls seyahatini anlatyordu ve Endlsn kn: nce Araplar ile Berberler birbirlerine dmler. Berberler bertaraf edilince Marib Araplar ile Suriye Araplar blnm. Suriyeliler galip gelince am ve civarndan gelenler teki Suriyelilere stnlk taslam. 1100l senelerde Endls ykan kan-soy-rk saplantsnn 1900lerde Osmanly da ieriden kertmesi bir raslant m? 2009 Trkiyesinde hl Trk-Krt kavgas sryor. Devletten maa alan insanlar camilerimize Ne Mutlu Trkm Diyene yazabiliyor korkmadan, utanmadan. te bunun iin yazdm bu yazy: Ak Seks ile, Mutluluku Tatmin ile, Kudreti Silah ile, zgrl Para ile, Takvay Irk ile, Ruhu Madde ile, Kartran yollarn ayn yere ktn dnyorum. ok sevdiiniz bir dostunuz gznzn nnde bir bakasnn karsna sulansa ne hissederdiniz? Mide bulants? Camilerdeki rk sloganlar, tekilerin otobsn talayanlar, cenazelerdeki sloganlar da bana kusma hissi veriyor. Zinann ve irkin yolu bu Madde ve Ruhu kartrann yolu. Tavsiye okuma: Dinleraras diyalog : Diyanetizm ve slm Kurtlu hilal Mslmanlarn i hastalklar Trk Milliyetiliinin intihar: CHP ile MHP birlesin!

(*) Trke/Arapa eski anlamlarn da aradm hatta Sevan Nianyana bile sordum ama tatmin edici bir yant alamadm. Bilenler sylerse memnun olurum. (**)Bergsonun dedii gibi gz ne kadar blerseniz bln GRME denen eyi gremezsiniz. (***) Mesleiniz kaderinizi belirliyor tarz bir klie okumayn ltfen, sadece rneklemek amacyla kullanyorum.
90

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kadercilik Sahiden Dinden mi Gelir? (Mustafa Akyol)

Her ikisi de niversiteden hocam olan Ali arkolu ve Ersin Kalaycolunun yrtt Trkiyede Dindarlk aratrmasn ilgiyle okudum. Tespitleri, ilgin ve nemliydi. Mesela hogr meselesi Raporda, Trkiyede yzde 89 lsnde mthi bir ounluun kendi inanlarnda olmayan dinlere de sayg gsterilmesi gerektiini dnd belirtiliyor. Yani durum ilk bakta iyi. Ama bu hogry hayata geirmeye gelince iler deiiyor. Gayrmslimlerin kitap basp yaynlamas veya fikirlerini aklamas hakk sorulunca, buna olur verenlerin oran yzde 35 civarna geriliyor. Yani, bizim toplum hogrnn iyi bir ey olduuna inanyor ve dahas buna sahip olduunu dnyor. Ancak bu hogrnn ierii pek dolu deil. Ayn, tabii ki Krtlere sayglyz, ama yle ulu orta Krte konumasnlar diyenlerde gzkt gibi. Metafizik gler Benim asl deinmek istediim mesele, aratrmada kadercilik zerine sylenenler. Trkiyede deneklerin sadece yzde 28i hayatn akn kendimizin deitirebileceine inanmaktadr tespiti yapldktan sonra u yorum yaplm: Kadercilik, veya metafizik gler tarafndan byk lde belirlenen bir hayat algsnn toplumda yaygn olarak paylald izlenimi ortaya kmaktadr.

91

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bunu dikkatlice okumayan birisi, metafizik glere inanmann kaderciliin dorudan sebebi olduunu dnebilir. Oysa aratrmada bu yargy geersiz klacak ok nemli bir rnek var: Amerikan toplumu. Amerika, Kanada ile birlikte, Hayatmzn akn deitirebilmek iin yapabileceimiz ok az ey vardr yargsna en az katlan toplum olarak ortaya km. Amerikallarn yzde 80inden fazlas, hayr, hayatmz deitirebiliriz demi. Ama ayn Amerika, Allah tek tek herkesle ilgilenir mi? sorusuna, evet cevabn en yksek oranda veren toplumlardan biri olarak da ortaya km: Yzde 73. (Ayn oran Dou Almanyada yzde 20nin Fransada yzde 30un altnda.) Yani, Amerikallarn ezici ounluu, hem Allahn hayatlarnn iinde olduuna inanyorlar, hem de hayatlarn kendi elleriyle deitirebileceklerine dair gl bir zgvene sahipler. Dinin illa pasifizm rettii ezberine inananlar, bu iki durum arasnda eliki grebilirler. Oysa eliki deil, aksine dorusal iliki var. nk Amerikal dnce tarihisi Walter Russell Meadin vurgulad gibi, ABDdeki yaygn din anlay, Allahn her insana kendi hayatn ynetme hakk ve gc verdiini kabul ediyor. Amerikan iyimserliinin ve dinamizminin temelinde diyor Mead, dini inan vardr. slamda dinamizm ve pasifizm Baz ilahiyatlar, slamiyetin de aslnda ilk bata dinamizm reten bir din olduunu, ama Emevilerle balayan bir sre iinde kaderci hale geldiini savunur. Zihniyet tarihisi merhum Prof. Sabri lgener de ayn yargy paylar ve u tehisi yapar: Kadercilik, dinin ve hele slamn getirdii bir ey deil; l ve bozkr adamnn eip-bkemedii tabiat zoru karsnda aczinin ifadesi demek Mmkndr ki, teslimiyet ad ve maskesi ile dine -slama- kapa atp varln onun desteinde ve stelik de kutsallam olarak srdrmenin kolayn bulmu olsun. (Zihniyet ve Din, s. 10) Yani boynu bkk kadercilik ile dindarlk, farkl eylerdir. Bazen i ie geseler de Peki bu kadercilik, dinden ayr olarak, tek bana, sekler biimde de var olur mu? Tabii olur. Tm dnyann her eye kdir komplocular (emperyalistler, kapitalistler, Siyonistler, vs.) tarafndan ynetildiine ve bizim de bunlarn elinde srekli piyon ve oyuncak olduumuza inanmak, tam da byle bir eydir ite

92

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

nce Vatan m, nce Adalet mi? (Mustafa Akyol) Geen haftann tuhaf ilerinden biri stanbulun Kurtulu Gn etkinlikleri erevesinde baz camilere aslan tuhaf mahyalard. Minareler arasnda birden bire ne mutlu Trkm diyene, milli birlik esastr, ordumuza kran borluyuz, ve nce vatan gibi laflar beliriverdi. Akabinde, bunun Diyanet leri Bakanlnn deil de, stanbul Vakflar Blge Mdrlnn marifeti olduunu da rendik. Bu mahyalar ou yorumcu gibi benim de yanl bulmamn sebebi, klasik deyimle tam bir dini siyasete alet etme rnei olmalar. Zaten ne garip memlekettir u bizimkisi ki, din zgrln savunanlar dini siyasete alet ediyorsunuz diye sulayan ve susturan devletllar, kendi resmi ideolojilerini din zerinden topluma empoze etmekte hi bir saknca grmez. Bir mahyalara el atmadklar kalmt, sonunda onu da akletmiler. Aslnda pek ok insann canm ne varm bunda, milli deerlerimizi camilerde ifadenin ne zarar var diyeceine eminim. Buna kar iki ey syleyeyim. Birincisi, bir siyasi slogann gerekten milli olan (yani tm millete benimseneni) dahi camiye yakmaz. nk camiler sadece bir millete deil, tm insanla hitap eden evrensel bir ilahi mesajn ifade bulduu kutsal mekanlardr. kincisi, sz konusu sloganlar milli dahi deil, dpedz ideolojik. Atatrkn, zamannda tm toplumu birletirme niyetiyle syledii ne mutlu Trkm diyene sz bile, bugn ne yazk ki Krt kimliini tanmamay veya bastrmay savunan
93

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

evrelerin slogan haline gelmi durumda. stedikleri kadar, bunun etnik anlam yoktur, sadece vatandalk ban ifade eder deyip dursunlar. Ortada Bulgaristan Trkleri, Yunanistan Trkleri, daha nice soydamz ve hatta Adriyatikten ine Trk dnyas var iken, ve 80 yllk asimilasyon politikasnn yaralar ortadayken, Krtleri ikna etmeleri pek mmkn deil. Benim sz konusu sloganlar iinde en yanl ve bir camiye en yakmaz bulduum ise u nce vatan laf. Bir dnelim, buna inanan bir insan nasl davranr. Diyelim ki o her eyin zerinde tuttuu vatann ordular, baka bir lkeyi igal etti ve halkna zulmediyor. Veya diyelim ki bu vatan zerinde orann yksek menfaatleri iin bir takm insanlarn mallar gasp ediliyor. Yahut masumlar hapse atlyor, mahkumlara ikence yaplyor, dini kurumlara (camiye, kiliseye, sinagoa, vesaireye) bask uygulanyor. Eer nce vatan diyorsanz ve bu zulmlerin vatan iin lazm geldiine inanyorsanz, bunlara ses karmaz, hatta belki alk tutarsnz. nk vatandan daha yksek bir deeriniz yoktur. Ama bakn, Kuran- Kerim Mslmanlara en yksek deer olarak adaleti gsterir, aidiyet balarn bunun stne karmamalar iin de onlar uyarr: Ey iman edenler, kendiniz, anne-babanz ve yaknlarnz aleyhine bile olsa, Allah iin ahidler olarak adaleti ayakta tutun. (Nisa Suresi, 135) nsan elbette ailesini ok sevdii gibi, yaknlarn, hemehrilerini, milletini, vatann ve devletini sevebilir. Bunda problem yoktur. Problem, bunlarn en yksek deer haline gelip adaletin nne gemesidir. (Hatta unu da ekleyeyim: mmeti adaletin zerine karmak, dolaysyla her yerde ve her artta haklhaksz olduklarna bakmakszn Mslman din kardelerimizi peinen desteklemek de yanltr.) in en ironik (ve belki de hikmetli) yan ise udur: Bir vatana en byk fayda, nce vatan diyenlerden deil, nce adalet diyenlerden gelir. nk ancak onlarn eliyle o vatanda adalet kurulur, hak ve zgrlkler korunur. Marifet, bu deerleri vatana feda etmek deil, o vatan bunlarla yceltmektir.

94

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Tevhidin ve Hikmetin anlam (Dilaver Demira) Sunu: Aada Sevgili Dostum ve Trkiyede en deer verdiim entelektellerden olan Dilaver Demiran bir yazs var. Derin Dncede siyasi, ekonomik, ekolojik, toplumsal ve ahlak birok meseleyi farkl perspektiflerden inceleyen yazlar kyor. Dilaver Demiran aadaki yazs, Trk solunda eer umut edilecek bir dal varsa, umut beklememiz gereken o perspektifi gstermesi asndan nemli bir yaz bence. Anarist bir solcu; ama benim kendisini tanmladm ekliyle bir hikmet solcusu olan Dilaver Demiran yazsnn bu sitede nemli tartmalar ve almlar yaratabileceini dnyorum. Kendisinden izin alarak Derin Dncede yaymladmz bu yazs, umarm ortak bir ahlak - muhalif yapnn kurulmasnn da itici glerinden olur. Enver Glen Not: Yaz Yeil Gazetede yaymlanmtr. KOZOF TARTIMALARI - I brhm iimdeki putlar devir, elindeki baltayla/krlan putlarn yerine yenilerini koyan kim. Gne buzdan evimi ykt/koca buzlar dt, putlarn boyunlar krld. brhm/Gnei evime sokan kim. Asma bahelerinde dolaan gzelleri/buhtunnasr put yapt/ben ki zamansz baheleri kucakladm, gzeller bende kald. brhim, gnlm put sanp da kran kim? (Asaf Halet ELEB ) Sevgili Yoldam Ramazan Kayaya TEVHDN VE HKMETN ANLAMI La lahe llallah sz bir devrim arsdr. nsanlarn kula kulluk ettii bir zaman diliminde dalmlk da deil birlikte evrensel kardelii gerekletirmek mlkiyet ve iktidar tarafndan esir alnm olan, zulmle varolan dzene bir bakaldryd. Adaletin ars, esenliin ars, insanlar arasnda eitliin arsyd dahas tm tahakkm biimlerinin kkten bir reddi idi. Bir Fransz yazarn gzel bir sz vardr: Devrimler gen ve gzel bir siluetle doarlar, ama daha sonra ryen bir ceset gibi olurlar. Tek Tanrl dinler de bir devrim olarak gencecik ve gzel bir yzle dodular ama zamanla Bakunin ok hakl olarak bir Tanr varsa da yok edilmelidir demesine yol aacak denli iren, ktcl bir kimlie dntler. Bu yzden tanrszlk ya da tanr tanmazlk bir itiraz olarak meruydu. nk Tanr evrensel kardeliin, eitlii ve snrsz zgrln deil ezenlerin, smrgenlerin, zalimlerin Tanrsyd. imdi Nietzchenin arsna uyarak bu Tanry ldrme zaman, ama asli olan diriltmek kayd ile. Stuasyonist Enternasyonal adn alan ve kklerini dadaclk dediimiz temelinde aknlkla bir baka temas alan oluturmaya abalayan, Romantik devrimciliin bir uzants olan sanatsal ykclk hareketi olarak doan bu toplumsal hareketin
95

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

mensuplarndan Mustafa Hayati ktidar Szckleri esir alr, onlar kleler gibi kullanr, bu yzden onlar esaretlerinden kurtarmak ktidarn kleliinden kurtarmak gerekir demiti. Ben de kendi adma Allah kavramn iine dt esaretten kurtarmaya abalyorum (dindarlar Allah kavram olarak tanmlamama itiraz edip tevhide vurgu yapmama karlk, tevhidden koptuumu syleyeceklerdir, oysa yanlyorlar. Allah bir isimdir, mahiyet deil. Allahn ne olduu konusunda dilde herhangi bir szck mevcut deildir, nk O insan algsnn snrlar iinde yer almaz, nk bir nesne deildir ve bu yzden de tanmlanamaz) ve onu Aknlk alan olarak mthi bir zgrleme ars olarak alglyorum. Dnn ki lmn bile sizi snrlandrmad, size eriemedii dolaysyla da sizi snrlayacak ya da balayacak hibir snrn olmad lye gelmez bir zgrlk. okluk Olarak Yabanclama Yabanclama iin en gzel tanm Marksa aittir. nsann kendi eylemliliine, edimselliine yabanclamas. Bu anlamda put olarak okluk insann kendi eylemine yabanclamasdr. Put kavramn sadece suret ile ya da herhangi bir nesne ile snrlandrmyorum, nsann kendi insani potansiyeline snr koyan, onun eyleyiine ipotek koyan yani tahakkm olarak tezahr eden (ortaya kan) her eyi put olarak gryorum. nsan evrensel birliktelikten, evrensel kardelikten alkoyan her eyi bir put olarak tanmlayabiliriz. Tahakkm insann zgr bir varlk olarak esir dml ise eer tevhid yani putlam okluklarn tmn reddederek, her trl ikinliin bizi tasallut altna almasn yani esir almasn reddederek insan olarak kendi eylemliliimin hi bir insani snr olmadan gereklemesine olanak vermektir. Beni zgrlmden al koyan her ey bir yabanclamadr. Bu kimi zaman kendim bile olabilirim. nk ben toplumsal bir varlk olarak kltrel belirlenmilie maruz kalmmdr ou kez. Kimi zaman dil bile bir hapishane olabilir insan iin-ki yledir de oklukla- yleyse o hapishanelerin tmnn parmaklklarn krmak bizi zgr klar. Bugne dek bu lde bir zgrlk dzeyine pek az toplum ve birey ulaabildi. Ama bu ulalmaz ya da ulalamayacak demek deil. Bir kez korkularmzn perdesini yrtarsak Bakunin, Kropotkin, Proudhon gibi nclerin ipularnn verdii ama doal olarak aydnlanmadan kaynaklanan kstlar nedeni ile tam olarak ortaya koyamadklar snfsz, imtiyazsz, insann insan olarak kendi i dinamiklerini hayata geirmek ve insan olarak insanlamasn salayacak, onun adeta bir tohumdan bir iee durmasn salayacak zgrlk dnyasna varacamz dnyorum. Evet, Anarizm tarihin rettii en devrimci fikirlerden biridir ve bana gre brahimle balayan devrim yolunun modern zamanlardaki yansmasdr. Bu nedenle Ali eriati ile Tolstoyun elele verdii bir devrimci ardr. Anarizm devletsiz bir dnya tasavvur eder. nsann sayg ve sevgi gibi kimi deerler dnda hibir siyasal otoriteye boyun emedii, kendi yasasn kendisinin (kendi gibi zgr benlerle birlikte) koyduu bir toplumsal dnyay tasavvur eder. Aslnda anarizmin szgecinden gemi bir brahimi devrimcilik de ayn tasavvuru ngrr. Bu yzden La lahe llallah tarihin kaydettii en devrimci slogandr. Allah dnda hi bir otoriteyi tanmayan devlet denen putu ykmas gereken bir ar. nsann kendi eliyle icad ettii ve karsnda esir dt btn kavramlar, kurumlar ve deerler karsnda kaytsz kalp, onlar redde dayal bir bakaldr
96

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

gerekletirmektir. Aknlk bu nedenle anti-otoriterdir. nk aknlk toplumsal hayatta bizi ele geiren, ruhumuzu, beynimizi, duygularmz, aklmz tutsak alan her eyden kurtulmak, onlar toplumsal hayatmzn dna atmak ya da iselletirmektir. Bu anlamda tevhid bit tr kusma ve temizlenme eylemidir. imizde Aknlk dnda yer alan ve bizi tutsak alan her eyi hem zihnen hem de toplumsa hayat babnda iimizden karp atma eylemidir. Bu bakmdan anarizm ile gerek muvahhidlerin yani tevhid eylemcileri olarak ibrahimilerin diyalogu nemlidir. Ve bana gre bu an en nemli devrimci koalisyonu anlamna gelir. Kapitalizmden, devlete, mlkiyete, insan tutsak alan akl, insancllk, aydnlanma ve hatta doa, maddi nesneler, duygular ksacas akla gelebilecek tm tutsaklklara srtn dnp, bunlar aan, bunlar reddederek baka bir boyuta geen snfsz bir toplum kanmca ancak bu iki devrimci iarn bilekesi ile oluur. Elbette bunlara ekolojik devrim de eklenmelidir. Ama hikmetsiz bir ekolojik devrim de bu kez doay putlatrmak anlamna gelir. Peki, hikmet ne ola. Hikmet surette asl grmektir. Metini okurken yazar fark edebilmektir. Hikmetin Ruhu Ekolojik deerler de La sprgesini kullanr. nsann doay tutsak almas ama ayn zamanda kendinin de tutsak dmesinin, iindeki ve dndaki doay drmesinin anlamn fark etmektir. Bu bakmdan doay zgrletirmek insan da zgrletirmektir. nsan doaya gml deildir ama doa onun yuvasdr, onun hayat alandr. Hikmet ba eik bir bilgidir, znde tevazuya dayanr. Doann doal olmadnn, onun akn bir zne tarafndan hayat bulmasnn sz konusu olduunu bilmek dolaysyla kendimizi doann sahibi grmemektir. Doadan alarak doay kullanmak insann insan olarak edimsellii ve eylemselliidir. Ama insan doay kullanr, doay smrmez bu halde. Smr yabanclamann bir tezahrdr ve yabanclamadan kurtulmu bir bilin bir yan ile doann onun he yapta, hem de varlk unsuru olduunu bilir. Lkin insan doann bir paras da deildir. nk insan hayvanlar ile bitkiler ile ta ve toprakla, galaksiler vb ile e deer deildir. nsan bakadr, ama insan doann efendisi de deildir. nsan olsa olsa bahenin bekisidir, o kadar. Bahenin bekisi deil de sahibi gibi davranp baheyi tarumar ettiinde o bahe ona yle amar patlatr ki o zaman anlar baheye sahiplik etmeye kalkmann ne demek olduunu. Ekolojist bak asnn nmze koyduu en nemli sorun nsann doay boyunduruk altna almas, onun efendisi olarak onun zerinde her tr tasarrufta bulunma hakkn kendinde grmesidir. Bu bizi insan merkezcilik dediimiz hiyerarik bir anlaya gtrr. Oysa hiyerari bir puttur ve insan tutsak klmtr. nsan tutsak dt iin doay da tutsak drmtr. nsanlar dnyadaki ilk varolularnda doadan yararlanyordu, ya da bir baka deyimle doadan fayda salayacak biimde doay kullanyordu. Uygarlk ya da tarm ncesi dediimiz bu hal iinde insan doann verdikleriyle yayordu. Ne zamanki insan retmeye, almaya, emek vermeye balad o zaman doa
97

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kullanlmaktan kp smrlmeye balad. Ve doa insann iinde de dnda da dmeye balad. Doann kltre alnmas olarak uygarlk tarihi insann doadan yabanclamas olduu kadar kendine de yabanclamas demektir. Hiyerari ve snf, mlkiyet, devlet ve smr, tapnak din denilen kurumlam smr biimi, ya da rahipsel egemenlik insann doay kullanmak kp smrsnn bir sonucudur. Ve insan o zamandan bu zaman kendini doann efendisi ve sahibi olarak grmek dediimiz yanlgya srklendi. Bu benimdir dedii anda hem kendini tutsak etti, hem doay hem de dier insanlar. Bu yzden snfl toplumla uygarlk sreci arasndaki ba dikkate alarak ekolojik smrnn e zamanl bir sre olduunu gz ard edemeyiz. te hikmet burada devreye girer. Hikmet insana snr izer, bu anlamda haddini bildirir. Kendisinin sahibi ve yaratcs olmad, varoluunda hibir etkisi ve gc olmad bir ey zerinde snrszca tasarrufta bulunamayacan ayet bunu yapmaya teebbste bulunursa doann ona bakaldracan ve ona kar ok acmasz olacan bildirir. nsan doada oluan dengelere uyarsa ve doay smrmek yerine sadece hayati gereksinmelerini karlayacak lde ondan alrsa o zaman doa da ona hizmet edecektir. Sufilerin aslann zerine binmesinde temsil edilen ey de budur. nsann kendi yabanclam doasn uygarln getirdii paslar ve kirlerden temizlemesi halinde, doann da ona uyarak ona son derece uysal ve sevgi dolu bir davranta bulunaca anlatlmak istenir. Hikmetin ba eik bir bilgi biimini temsil etmesini anlam da budur, burada ba eiklik boyun emilik anlamn deil tevazu anlamn tar. Yani bu bilgi insan doay kefetmeye anlamaya yneltirken dier yandan da doa karnda insann gcnn bir snr olduunu, doayla ancak doaya uyum gstererek verimli bir iliki iinde olabileceini syler. Bu yzden ekoloji aslnda kaybettiimiz bilgelii yeniden bulma teebbsdr ve insan bu bilgeliin ierdii deerleri anlar ve iselletirir ise ancak doa ile uyumlu olur. Sanrm bu nedenle ekoloji hareketinin de tpk Anarist hareket gibi ibrahimi deerler ile verimli bir diyalog iinde olmasnda ok ciddi faydalar olduu kansndaym. Bu yazy bana yazdrtan eye gelince, yaadmz son sel felaketi ve bu eksende gndeme gelen kresel snma ve ekolojik ykm tam da insann haddini yani kendi snrnn bilmeyerek Tanr rol oynamasnn ve tevhid ile hikmet ilkesini tamam ile gz ard etmesinin ya da Heiddegerin ifadesi ile varl unutmasnn bir sonucu. Kukusuz tevhid de, hikmet de zerine sayfalarca yazlacak denli zengin anlamlar olan kavramlar. Ben burada dilim dndnce ve kendi anladmca bir eyler sylemeye abaladm. Yazdklarmn klelemi dindarlarca da, klelemi materyalistlerce de gerek mahiyeti ile anlalamayacan biliyorum. Maddecileri bir kenara brakrsak, bugn her trl otoriteye btn benliini klece teslim eden szm ona dindarlar kendime hi yakn bulmuyorum. Tam da bu nedenle Ateizmi deerler silsilesi olarak btn ile benimsemem de ateistleri kendime her trl ikiyzlle kaplm dindarlardan daha yakn buluyorum. nk Ateistler de klelemi din putunu deviren zgr ruhlu insanlar, onlara bin
98

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

selam olsun. Kukusuz ateizmin de eletirilecek ynleri var ve bunu da kendimce yapmaya alacam, ama kimi eletirilerime ramen, Ateizmin de la sprgesi ile ie balayan put krclar olmas ok deerli. Kald ki sorgulanmayan bir inan deersizdir ve bu anlamda ateistler dindarlara ok deerli eletiriler ile katk sunarlar. Ama dindarlar nedense bu insanlarn bu deerli katklarn anlamak ve bu eletirilere doru ve anlaml cevaplar vermek yerine hn duyuyorlar. Sakn ola zgrle duyduklar hntan olmaya?

99

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Para Tanrs (hsan Eliak) Aramicede zenginlik anlamna gelen mamon szc, para ya da para kazanma hrs demektir. Oradan Grekeye telaffuzu deimeden ayn anlamda gemi. Oradan da bat dillerine kk deiiklerle yaylm: ngilizce (money), Almanca (mammon), Franszca (monnaie), spanyolca (moneta) hep ayn kkten. Aramice konuan Hz. sann dilinde orijinal haliyle (mamon) kullanlm: Hi kimse iki efendiye kulluk edemez. Ya birinden nefret edip brn sever, ya da birine balanp brn hor grr. Siz hem Tanrya hem de paraya (mamon) kulluk edemezsiniz! (Matta: 6/24, Luka: 12/33-36, 16/13). Aramice mamon kknden gelen menn szc Kuranda ayn manay artrr ekilde kullanlr: Ve sizi bulutla glgeledik, size kudret helvas (menn) ve bldrcn (selva) gnderdik; verdiimiz gzel nimetlerden yiyiniz. (Taha; 80). Fraxinus omus aacnn torba eklinde ve ii sv dolu yerine yaplan kesiklerden kan kudret helvasnn botanikteki ismi de ayn kkten; manna Yiyen kiiye g ve kudret verdii iin kkn anlamna uygun olarak manna denmi Ayette srailoullarna (ve onlar zerinden bizlere) eski alarn ve zellikle de Msr Firavunluunda gcn ve kudretin sembol olan buza/boa (bakara) totemine ynelmemeleri, onunla ilikilerini kesmeleri yani ilerindeki ona ynelik ihtiras skp atmalar (buzay/boay/inei kesmeleri), bunun yerine Allahn doal evrede varolan nimetleri ile yetinmeleri, bitki kklerinin, ku etlerinin zaten buna yetecei, bu kadar para ehveti ve g ihtiras iinde olmamalar tleniyor. Buradan Erich Frommun tabiri ile sahip olmak ile olmak arasndaki fark da anlyoruz.
100

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Modern ada para kazanma hrsnn mabedi olan borsann sembolnn boa olmasndan da anlalaca gibi Kuranda getii ekliyle bakara (boa/inek/kz/buza) eski alarn mlk (iktidar, mal, para, zenginlik, g) tanrsnn sembolyd. nei kesmek veya altndan buza yapmak gibi deyimler hep bununla ilgilidir. Onun iin Hz. sa ayn kandilin ndan diyor ki: Hem Allaha hem Mamona kulluk edemezsiniz! Birini kabul ediyorsanz dierini kesmeniz gerekir. Keza para, altn, g, kudret ve zenginlik hrsn ifade eden menn kelimesi, daha drdnc surede (Mddesir, 6) Hz. Peygamber ile ilgili de kullanlr: Servet yma hayallerine kaplma. (Ve la temnun testeksir). Yani menn talebinde bulunma, byle bir ihtirasn iinde olma, oalma, biriktirme, yma (teksr) beklentisi iinde peygamberlik (din sylemi) yasaktr! ** Buradan, Kurann 23. sureye kadar putlarn ismini hi anmayp neden mlk meselesi zerinde durarak, zellikle ehre hakim 9 eteye (saydm tam 9 kii ediyor) sarsc eletiriler ynelttiini daha bir anlyoruz. Bir taraftan peygamberine menn talebinde bulunmay yasaklyor, diger taraftan menn muhterislerini yani mamona tapanlar iddetle eletiriyor: Bana brak doarken yapayalnz olan o adam Zenginliine zenginlik kattm, etrafnda dolanp duran oullar/adamlar ile nne alabildiine geni imkanlar serdiim o adam Hala gz doymuyor; ihtirasla verdiimden daha fazlasn istiyor Onu dimdik bir yokua sreceim! (Mddesir; 11-15). nk tarih boyunca put veya totem dediiniz ey insanolunun tutku, drt ve ihtiraslarnn davurumudur. Mesela Yunan tanrlarndan Afrodit heykeli, aslnda insann ehvet drtsnn dsallam, heykel, totem veya put haline gelmi eklidir. Onun iin ak tanras derler. Keza eski Msrda boa/bakara (Izs ve Oziris) da byledir. Sumerdeki anna da byledir. nsanolundaki g, kudret, ehvet ve zenginlik hrslarnn davurumlardr. Araplardaki Lat, Menat ve Uzza da yledir. Bunlar sonu itibariyle tatan tahtadan bir takm heykellerdi. ehre (Mekkeye) hakim 9 etenin mlk hrsn ifade etmekteydiler. Her ne kadar dallap Kabenin iine, saa sola heykel olarak dikilmilerse de, esasnda onlar Ebu Cehil, Ebu Lehep, Velid bin Muire gibi ehre hakim 9 ete elebasnn (Yeda Ebu Lehepin) isel dnyalarnda, tutku ve ihtiraslarnda arayacaksnz. nemli olan nce bunlarn yreklerden sklmesiydi. nk insan dndaki deil; iindeki kirletir! Hz. sann nsan azndan giren deil; azndan kan kirletir demesi gibi, put da insan dardan deil; ieriden ynetendir. Asl put insann iindedir; dtaki ta ve tahtadan baka nedir ki? Hz. sa der ki Ruhta yoksul olanlara ne mutlu! Yani ruhen agzllkten ve ihtiraslarndan arnm olanlara, iinden bunlar skp atm olanlara ne mutlu! Kuran onun iin ie buradan balyor.

101

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

nce iteki putlara; mlk hrsna, para tutkusuna, zenginlik, altn ve mal ihtirasna yneliyor. Asl bunlar yklnca Mamon (para hrs, g tutkusu, bencillik) sklm olacak, Allah (iyilik, merhamet, kardelik, paylam) kalplerde kk salm olacaktr. *** e buradan balayan Kurann, 23 yl boyunca insanolunu bu tutku ve ihtiraslardan kurtarmaya altn gryoruz. Bunun iin bir ok ayet geliyor, kssalar anlatlyor, rnekler (meseller) veriliyor, uyarlar yaplyor. Bunlardan birisi de iki adam rnei trnden rneklem (mesel) yntemidir. Aada bunlardan iki fragman (para/blm) okuyacaksnz. lk fragmanda Mamona kulluk edenle Allaha kulluk eden iki adam rnei karlatrlr. Buradan, her ikisinin de temel zelliklerinin neler olduu, bunlar nasl tanyacamz gsterilir. kinci fragmanda ise Mamonu iinden skp atm ve Allaha kabul etmi iki adam rnei ne geilir. Bunlar arasnda da bir ayrm yaplr ve hangisinin makbul olduu anlatlr. *** (Birinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: Her trl zmden ona iki bahe vermitik, her ikisini hurmalarla donatmtk; ikisinin arasna da bir ekinlik yapmtk. ki bahenin ikisi de rnlerini vermi, hi bir eyi noksan brakmam ve ikisinin ortasndan bir de nehir aktmtk. Baka geliri de vard bu adamn. Bu yzden arkadayla konuurken Ben senden malca daha zenginim, evrem daha gl diyordu. te byle kendine yazk eden bu adam bir gn Buralarn yok olacan hi sanmyorum diyerek baheye girdi. Bir taraftan da Kyametin kopacan da zannetmiyorum. ayet Rabbime dndrlrsem, bundan daha fazlasn alrm; bundan hi phem yok diyordu. (Kehf; 18/32-37). KNC ADAM: Arkada da ona yle karlk vermiti: Seni topraktan, sonra bir damla sudan yaratan, sonra da insan ekline koyan Rabbini inkar m ediyorsun? Bak o Allah benim Rabbim ve ben Rabbime kimseyi ortak komam. Bahene girdiin zaman Maallah, Allahn yardmndan baka hi bir kuvvet yoktur deseydin olmaz myd? Geri sen beni kendinden yoksul gryorsun. Ama bakarsn Rabbim bana senin bahenden daha hayrlsn verir; seninkinin de stne gkten bir afet indiriverir de yerle bir olur. Yahut suyu ekiliverir de yerinde yeller eser. Nitekim rnn telef olup bahesinin yerinde yeller estiini grnce yapt masraflara karn ellerini dverek Ah, keke Rabbime kimseyi ortak komam olsaydm diyordu. nk Allahn yerine hi kimse onun yardmna komad. Kendi bann aresine bile bakamad. (Kehf: 18/38-43)
102

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

KISSADAN HSSE: Mal, mlk ve oullar dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir. (Kehf; 18/46). Grld gibi ilk fragmanda birinci adam bahesini Mamon yerine koyarak ona ok gvenmekte, Burann yklacan sanmam, kyamet filan da yok demektedir. stelik Eer Rabbime dndrlrsem (kyamet varsa) orada bana daha da fazlasn verecektir diyerek dindarl da kimselere brakmamaktadr. Yani bu kii Allaha inanan bir dindardr. Allaha itikad vardr ama Mamona (bahesine, bana, parasna, altnna, sermayesine) iman etmektedir. Bunlara gvenmekte ve snmakta bu nedenle de hayatta sahip olduu eylere ihtirasla sarlmaktadr. stelik bunun caiz olduunu, Allahn kendisini zenginlikle imtihan ettiini, zaten bunun byle olmasn Onun istediini, Allahn huzuruna vardnda kendisinin taltif edilip daha da fazlasnn (cennet, kk, huri) verileceine inanmaktadr. Yani hem bu dnyada hem de ahirette mal gtreceine ve keyi dneceine inanmaktadr. Demek ki bu adam dindarl tacir kafasyla anlamakta ve yaamaktadr. Bahesinin yerinde yeller esince (iflas edince, sahip olduklarn kaybedince), Keke Allaha ortak komasaydm demekte ve fakat hala yapt masraflara zlmektedir! Byle inanmakla Mamona taptnn farknda olmayan bu kiiye Allaha inanmann ne demek olduu anlatlmaya allyor. Mslman zihnin mlk konusunda kt yer de ite burasdr. Allaha inanmayan birisi bu kiiye lisan- hal ile adeta yle demektedir: Hem Allahm var diyorsun hem de parana, malna, mlkne, altnna, bana, bahene sarlyorsun. Hani Allah vard, kulara rzkn verdii gibi insana da verirdi, bu kadar dnyaya tapmamak gerekirdi. Ben Allaha inanmayan bir ehl-i dnyaym ama benden daha hrslsn be hac abi? kinci adam zerinden syletilen Allah inkar m ediyorsun?, Keke Rabbime kimseyi irk komasaydm? ifadeleri de ilgintir. Burada irk koulan nedir? Putlardan bahsedilmediine gre irk koulan ey bahe oluyor. Bunlara ebedi grerek duyulan gven Allah inkar etmek olarak deerlendiriliyor. Kyameti inkar irk deil ilhaddr. irk olmas iin hem Allaha inanp hem de baka bir eyin ebedi, kalc, gven veren, yediren, doyuran, koruyan, yeterli olduuna inan gerekir. Bu da meselde aka grld gibi bahe (para, altn, servet, sermaye) olarak ele alnyor. ki adam rneinden sonra kssadan hisse de yle karlyor: Demek ki mal, mlk ve oullar (evre, taraftar gc) dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir. Yani asl gvenilecek (iman edilecek) olan Allahn katndakidir. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk adna yaptklarndr. Bana, bahene, sermayene, parana gvenme. Bir gn hepsi yok alacak, kefeninle huzura geleceksin. Baka hibir eyin olamayacak, olsa bile sana daha da fazlas verilmek bir yana sahip olduklarnn hesab sorulacak! Onun iin Hz. sa der ki: Yeryznde kendinize hazineler biriktirmeyin. Burada gve ve pas onlar yiyip bitirir, hrszlar da girip alar. Bunun yerine kendinize
103

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

gkte hazineler biriktirin (Allahn katndaki daha deerlidir). Orada ne gve ne pas onlar yiyip bitirir, ne de hrszlar girip alar (mitvar olmak iin bunlar yeter). Hazineniz neredeyse, yreiniz de orada olacaktr. (Matta; 6/19). *** (kinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: Kendine bile sahip olamayan zavall bir kul Sahibine yk olmaktan baka hi bir ie yaramayan, bir yere gitse bir hayr dokunmayan bir dilsiz KNC ADAM: Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri Bunlar hi ayn olur mu? (Nahl; 16/75-76). KISSADAN HSSE: u gkyznn boluunda Allahn doaya emaneti olarak uuan kular grmyorlar m? Onlar bolukta tutan ancak Allahtr. Bunlar iman edecek bir halk iin birer ayettir (Nahl; 16/79). Grld gibi ikinci fragmanda ise Mamonu yreinden skp atm, artk Allahtan bakasna gvenmeyen iki adam rnei veriliyor. Bunlardan birinci adam sahip olma hrsn terk etmi fakat kendisi bakas tarafndan sahip olunmu (abden memluk) aciz bir kuldur. almamakta, sahibine yk olmaktan baka bir ie yaramamakta, kimseye bir hayr dokunmamaktadr. Bir ie gnderilse eline ayana bulatrmakta, elinden bir i gelmemektedir. stelik de dilsizler gibi kimseye bir ey sylememekte, diyecei bir ey de bulunmamaktadr. Byle birisine denilmektedir ki: Mamona kulluktan kurtuldun, gzel Ama Allaha deil; bu sefer bakalarna kul oldun. almyorsun, bakasna el avu ayorsun, kendine mal gibi sahip olunmasna izin veriyorsun. Bir baltaya sap olamadn. Allah bunu da istemiyor! Peki neyi istiyor? Bu da ikinci adam rnei zerinden anlatlyor ve Allahn istedii ideal insan tipi iziliyor: Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri Burada gzel rzk emek ve alnteri ile kazanlanlardr Gizli ak infak bollukta ve darlkta srekli paylama ve blme ahlakdr Adaleti emretmek elinden bir i gelmek, dilsiz olmayp dnyaya bir diyecei (ars, sylemi, projesi, kurtulu teolojisi) olmak, olaylarn ortasnda ve hadiselerin iinde yer almak, hayatn atardamarlarna girmek, bir keye ekilmemek, bir baltaya sap olmak demektir Doru yolda yrmek bu karakterini ve davrann hi bozmadan yry halinde olmak, byle bir hayat srmek demektir
104

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Peki, kssadan hissede kularn rnek verilmesinin ve onlar zerinde dnmemizi istemenin, ba, bahe ve Mamon ile ne alakas var? Ayn kandilin n dinleyin: Size unu sylyorum: Ne yiyip ieceiz diye cannz iin, Ne giyeceiz diye bedeniniz iin kayglanmayn. Can yiyecekten, beden de giyecekten nemli deil mi? Gkte uan kulara bakn! Ne eker, ne bier ne de ambarlara yiyecek biriktirirler. Tanr yine de onlar doyurur. Siz onlardan ok daha deerli deil misiniz? Hangi biriniz kayglanmakla mrn bir dakika uzatabilir? Giyecek konusunda neden kayglanyorsunuz? Kr zambaklarnn nasl bydne bakn! Ne alrlar, ne de ipek eirirler. Size unu sylyorum: Btn grkemine karn Sleyman bile bunlardan birisi (zenginler/hahamlar) gibi giyinmi deildi. yleyse yarn iin kayglanmayn. Yarnn kaygs yarnn olsun. Her gnn derdi kendine yeter! (Matta; 6/25-34, Luka; 12/12-31). Burada anlatlmak istenen nedir? nsanlarn kular ve kr zambaklar gibi hrslarndan arnm olmalar gerektii! Grkemli imparatorluklar ynetsen bile Sleyman gibi zengince giyinmemen, yaamaman, ruhta yoksul olman; mlk hrsndan arnman gerektii! Keza Hz. Yusuf, Tevratda bollukta biriktiren darlkta bunlar insanlar kleletirmek iin kullanan mamoncu bir tiptir. Kurann Yusufu ise bollukta biriktirdiklerini, darlkta yoksullara datan ileriyi dnen, tedbirli idareci kiilik rneidir. Kimi Hristyanlar yukardaki ncil ifadelerini almamak, hibir ey yapmamak gerektii eklinde anlamlardr. Hatta almak Hrstiyanlkta konsil kararyla kabul edilmitir! Bunun doru yorumu iin kandilin br na tekrar bakn, yukarda ikinci fragmanda tefsir edilmiti. deal rneklik orada anlatlyordu. Yusuf, Sleyman rnekleri hep o kiiyi anlatr. Bunlar ayn kandilin olduu iin birbirini tamamlyor, tam bir uyum var. te bu ideal kii rnei Kuranda iman edenler iin en gzel rnek (usve hasene) olan Allahn elisi Muhammedtir. nk o yeni bir meseldeki ikinci adam; Yusuf, Musa, Sleyman, sa rneidir Ne sahip olma hrs iinde olmu, ne de kendisine bakas sahip olabilmitir. Ne servet yma hayallerine kaplarak menn/mamon peinde komu, ne de elinden bir i gelmeyen, kesine ekilmi, aciz, zavall, eline vur ekmeine al bir kul (abden memluk) olmutur Meydana atlm, olaylarn iine girmi, hadiselerin ortasnda yer alm, zulme kar savam, smrye kar vurumu, adaleti emretmi, yoksullarn sesi olmu, ihtiya fazlas her eyi paylam, blm, infak ahlakn karakter haline getirmitir. Ve bu halde doru yolda amadan yrm, erdemli ve drst bir hayat srm ve ldnde ne bir dinar, ne bir dirhem, ne bir deve, ne bir altn brakmadan ve bahe sahibi olmadan bu dnyan gp gitmitir. Komusu aken (btn ehir komundur!) bir ev, bir binek ve yllk drt bin dirhem nafakadan fazlasna sahip olmay Mammon karakteri ve mlkte irkleme olarak grm olmal ki srekli datm ve dattrmtr!

105

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mamona deil; Allaha tapanlar iin en gzel rnek (usve hasene) bu deilse nedir? Asl Ehl-i Snnet bu deilse hangisidir? Kabir azab haktr, mesh zerine mesh caizdir, iman amelden bir cz deildir, Kuran gayr- mahluktur, krkta bir yeter, sakal uzatn; by ksaltn, gm yzk snnetir, kabak yemei cennet taamdr, yemein kabn syrmak snnetir vs. oyunda oynata olmalar m? *** Baknz, nsanolu hayat boyunca hep bir eylere sahip olmak ister. Bununla yetinmez daha da fazla, daha da fazla sahip olmak ister. ster ki bin yl yaasn. Bunun iin yklmayacak bir hkmranln (mlki la yebla) ve sonsuz bir egemenliin (ecere-i huld) peinden koar durur. Bu ebedilii sahip olduklarnn salayacana inanr. Bunun iin iindeki mlk hrsn yceltir; paray totemletirir Mamon yapar; sonra dner ona tapar. Ki modern an tanrs da bu deil mi? Ama dikkat ettiniz mi insanolu bunca sahip olma hrsna ramen, tarihte hep sahip olduklarndan vazgeebilenleri kahramanlatrmtr. Onun iin kahramanlar serden ve yardan vazgeenler, yurtlarn terk edenler, nne gelen cazip imkanlara dnp bakmayanlar, frsatlar elinin tersiyle itenlerdir. Hepsi serdengetilerdir! Hangi kahraman okudumsa byle: brahim babasnn sarayn, memleketini terk etmitir Budha prenslii terk etmitir Musa Firavun sarayn terk etmitir sa, peinden gelenlere sahip olduunuz her eyi terk edip yle gelin yanma demitir Muhammed evini, ocan terk edip hicret etmitir, ldnde sahip olduu hibir mlk yoktur Peki neden? Neden insanolu hayat boyunca hep sahip olma hrs ile yanp tutuur da, sahip olduklarn terk edebilenleri kahramanlatrr? Neden insanolu hayat boyunca Mamona tapar da, sonunda sahip olduu tek eyle; kefeni ile Allahn yanna gider? Hangisi yalan, hangisi gerek?

106

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ho Geldin Ey ehr-i Ramazan (zlem Yaz) Bildiim btn lgnlk ve dahilik snrlarn oktan am doktoruma bir zamanlar hafzam ok acayip, eskiden olanlar en ince ayrntsna kadar hatrlyorum oysa yeni eyleri bir trl aklmda tutamyorum diye ikayetlenmitim. Beklediim sana verdiim B12 haplarn kullandn m trnden esasl bir azar iken doktorum hi istifini bozmadan -nk srekli gemite yayorsun, baz insanlar ise hep hayal kurar. Dorusu bu gn yaamaktr, bugn yaa deyince suratma dik dik bakan bu adamn her zaman doruyu bildiine olan kesin inanc sebebiyle bozulup, biraz da kzarak -Yok canm gemiin ne arts vard ki gemite yaayaym diye cevab yaptrmtm. Bir de kmadan evvel -Seni severim, cehennemde yanman istemem; hemen Arapa ren szlerini de duyunca her defasnda 3-5 saat beklememe ramen beni buraya getiren sevdiklerime, gvendiklerime sonuna kadar gvenmek ve vazgeememek huyuma svp sayarak kmtm muayenehanesinden. Tespihlerin digital sayalara, gzelim sar cami klarnn soluk florasanlara, camilerin garip, geometrik, yeil boyal, alt arl yaplara, mtevazi iftar sofralarnn lks otel davetlerine, mahyalarn toplumsal mesaj
107

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

veren iletiim aralarna dnt u gnlerde, gelen Ramazanla birlikte en fazla yapacamz bir gn rastgele bir lokantaya girip ef garsonun stanbul iin iftar vakti, afiyet olsun! komutuyla beraber okkal kazk eliinde tklm tk bir iftar merasimi iken doktoruma ne kadar da haksz cevap verdiimi dnmeye baladm. Bugn beni saran hzn yaadm deil sadece ucundan kenarndan grebildiim ama yaayamadm bir Ramazan ryasnn burukluudur. Ailemizin bir taraf yaad gle beraber ocuklarnn sraryla atlan babaannemin araf gibi kendisine douyu ve doulu olduunu hatrlatan ne varsa silerken br tarafnn da hikayesi Peyami Safann Fatih Harbiye romann andrr bir ekilde 2. Dnya Savann yokluk yllarnda engelky konaklarndan arambadaki ahap kck eve geile birlikte, hep yaad eski refaha kavumann zlemini eken genlerinin, kafay balolara, lame ayakkablara, siyah beyaz filmlerden tandmz zamann twist, charliston gibi modern danslarna, Shirley Temple sa modellerine, ilide bir apartman arklarna takm ocuklarnn hikayesidir. Yarm kalm zlemleri cebinde stanbuldan kp giden annemle babam birka senede bir stanbula geldike bazen yaza gelen scak aylar ve ramazan gnlerini az da olsa gzleme frsatm olurdu. Balkonda sabrla ve azck Trkesiyle -Aallah bin kr diyerek iftar saatini bekleyen beyaz bartl babaannem ve uzun zaman nce rahmetli olan byk halam dnda bizden kimse oru tutmasa da Kandil akamlar ve iftar saatleri tavuun budu senin, gs benim diye barbar bararak zevkle kavga eden kuzen grltleri arasnda olduka neeli ve aaal yaanrd. Benimse en byk zevkim iftar sonrasnda benden nce ve sonra gelen tm torunlarn yapt gibi kl seccade zerinde namaz klan babaanneme sinsice yaklap nce taklit ederek sonra da srtna karak nedense hi kzmad eziyet oyunumu oynamakt. O kck arka balkonda Kuran dinlenerek beklenen iftar saati, paralanana kadar zerinden karmad beyaz hac kyafetleri ierisindeki babaannemin buruuk elleriyle ektii tespih krtsna karr, burnuma ise kulland btm sabununun kokusu gelirdi. Pek de anlamadm bu oru olayn akn bir ekilde izler iki de bir ok acktn m babaanne ok susadn m diye kadncaz soru yamuruna tutardm. Top patladnda Fatih camiinden gelen ezan sesi ise sanki imdiki alelacele ezanlara hi benzemeyen bir gzellik tard. Babaannem ok ackr myd bilmem ama o zamanlar aslnda ok itahsz bir ocuk olan ben balkonda geen uzun bekleyiin skntsndan m yoksa Siirt yemeklerini senede bir grmenin hasretinden mi bilinmez sanki gn oru tutmu gibi gz kara bir hrsla babaannemin yapt nefis kitellere saldrrdm. En gzeli ise bayram sabahlar idi phesiz. Hala bile akl sr erdiremediim bir ekilde 70 metrekarelik bu eve san inanlmaz kalabalk slale sada solda saflam ve birbirlerini ekitiren kskan gelinlerin becerikli abukluklaryla ikramlara boulurken biz ocuklar elimize sktrlan bozuk paralarn ve mendillerin sevincini yaardk. Ver elini Fatihin arnavut kaldrml dar sokaklar, maytap, kz karan ve yldz elenceleri. leden sonra biraz daha byk kuzenlerin eliinde Vatan caddesinde imdi Migros ve Burgerking olan
108

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

alandaki lunaparka gider alveri merkezlerinin sinir bozucu oyuncaklarna hi benzemeyen bu l l yerden, yapacak pek ok ey varken byklerin zoruyla btn paralar arpan otolara yatrmann hayal krkl ierisinde dudaklarmz uzam ve alamakl eve dnerdik. Sonraki yllarda bir daha ramazanlarda stanbula gelme imkanm olmad. Ramazan ise benim iin annemin anlatt ocukluk yllarnda ikinci dnya savann ktlk ortamna ramen mahallenin yal dullarnn eve toplanp dedemin getirdii asker taynlaryla iftar edildii, eker yerine kuru zm yiyerek ay iildii, kek olarak ince bir dilim msr ekmei ikram edildii, asla bo olmad iddia edilen mazi sofralaryd. Bir de ramazan iinde babamn itii sigara ve lserinin etkisiyle ok zorlanarak tuttuu benim de her iftarda mutlaka kusarak elik ettiim birka gn. ou zaman itiraf etmesem de o ktlk iinde bunca gnl geni resmedilen dedeme ve anneanneme dair hikayelerin palavra olduunu dnrdm. Bizim evde ise top genelde kaliteli bir aile kavgas ile patlard. Bayramlar, belki hibir ekilde yanna yaklaamadm akraba scaklnn ve maneviyat duygusunun etkisiyle kendim gibi birka kafadar arkada ile beraber en eski kotlarmz ekip bunalm yaparak geirdiimiz protesto gnlerine dnt zamanla. Yeni kyafetlerini giyerek akraba ziyaretlerine giden cici ocuklar haset dolu gzlerimizle dikkatle izlenir nmzdeki gnlerde alaylarmzdan ve dilimizden nasibini alrd. imdi Ramazann geldiini duyan kk kzm yarm saatte bir sahura kaldrmam hatrlatyor. Hergn yalvar yakar oru atryoruz gn ortasnda kk cadya. Dn saat 14.00 te amtm bugn 16.00 da amm. Vay bee tam 16 saat oru tutmuum demek ki. Bugn iyi Mslman oldum ben, senden bile iyi Mslman oldum abi. Sen ok ktsn birisin ama koca kafal diye diye aabeyisini bartp duruyor dzenli aralklarla. Her akam beni Ramazan gezmesine gtrn yarn diye szler almaya alyor tm cilveli hallerini taknarak azmzdan. Hani oyuncakl yerler var ya oralara Beyaz bartl, btm sabunu kokulu babaanneler, sokaklarnda maytap patlattmz Arnavut kaldrmlar, hangi oyuncaa bineceiz diye ekiip durduumuz lunapark alanlar, illaki Karagz Hacivat gsterileri ile balayan siyah beyaz televizyonlar kalmasa da artk hayatmzda, ocuklarn ierisinde Ramazana dair o nee varolduka, biliyor musun abla Fatihteki iftar adrna gidiyorum kzmla her gece, dn akam dondurma bile vermilerdi, ok gzeldi, Allah raz olsun bu insanlardan Ramazan ok seviyorum diye dua eden dilleriyle 11 ay boyunca grmediklerimiz daha bir grnr olduka gzlerimize, bir gece yars televizyon kanallarn dolatnzda mptezel yaamlar aras bir Hsrev Hatemi lezzetini sunmusa hayat, gn boyu zlemini ektiiniz demli aynzn yannda, kaacak bir Sultan Ahmetiniz varsa, hele bir de tarihin derinliklerinden kopup
109

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

gelmi kitap kokularyla almsa sizi Burger Kingli, nce bindirim sonra indirimli alveri tapnaklarndan, ftar sofranzda orbanz kaklarken Gazzeden canl yayna geilmise, hala ve hala sryorsa hayat ellerinde ramazan fenerleri ile glmseyen yzl insanlarn diyarlarnda ta kalpli bir dnyann ablukasna inat, bir eyler taklabiliyorsa orbamz yudumlarken boazlarmza, Ve hala utandrabiliyorsa bizleri C.tesi annelerinin Ramazan aynda bile aralksz sren yzlerce haftalk nbetleri, Bu lke ta atan ocuklarn lkesi olmasn diye rpnan insanlar varsa eer, ya sev ya terk et diyen sava tacirlerine sen yoksan ben de yokum diyebiliyorsak her gn biraz daha cesurca, yani insansak, yani insana dair bir eyler kalmsa iimizde, varsn yksnlar onlar ocukluumuzun bayram yerlerini. Klnden yaratr yine de terk etmez bizi Ramazan. Onbir Ayn Sultan Ho Geldin mahyalar yanar gnlmzn bahelerinde.

110

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bizim Dnyamz (Mehmet Bahadr) aflarna snarak nsanolu yeryzn cennete evirmenin hayallerini kurmu, hep cennet vari bir dnya tasavvur etmilerdir. Bu amala nice yazarlar topya ad verilen eserler ortaya koymular. Nice sistem ve ideolojiler bu amala ortaya kmlardr. Bunlarn birou, hayal olarak kalrken, hayata geirilmeye allan bir ksm da yeryzn kana boup gitmilerdir. Farabi Medinetl Fazlasnda topik kalm, Eflatun (Platon) Cumhuriyetinde yine topik devlet yapsn anlatmtr. 20.yzyl boyunca dnyann yar corafyasna hkmeden Karl Marksn komnist topyas da, insanlarn iki dnyasn da karartm ve dnyay kan glne evirmekten baka bir ie yaramamtr. Yine daha nceki yazmzda belirttiimiz zere dnyada kapitalizme gei de ok ar bedeller karlnda olmu ve bu bedeller hala denmektedir. Anlatacam dnya; Bizim dnya yukardaki dnyalardan farkl, baka bir dnya. Cennetin kk bir katresini gsteren ve insana cenneti soluklatan bir dnya. Evrensel deerleriyle; insana, teleri gsteren bir dnya. Yaama, kainata ve insana bakyla; insana kim olduunu, nerden geldiini, nereye gideceini ve gerek yurdunu gsteren bir dnya. Bir Yeryz Cennet projesi diyebileceimiz, bizim dnya balangta topik gelebilir. Oysa o bir sistemin, yeryzn; belli zaman ve mekanlar itibaryla cennete eviren gerek bir yansmadr. Bizim Dnyamz; bizi yoktan var edip, bizi bizden daha iyi bilen, sonsuz ilim sahibinin, mutlu olmamz iin koyduu ilkelerine ve kaynana (Kuran), Habibinin getirdii pratiine (snnet), mmetin zerinde birletii dorulara (icma) ve bu kaynak esas alnarak ortaya konan dier esaslara (kyas) baldr. Bu kaynaklardan mahrum insanlarn, ortaya koyduklar sosyal ve ekonomik sistemlerin, insanla mutluluk ve huzur getirdii grlmemitir. Nitekim hasta bir insan iin uygulanan tedavi yntemi, salkl insan iin hastalk sebebi olabilecei gibi, toplumun sancl dnemlerinde ortaya konan gzlem ve tespitler de, salkl dnemler iin geerli olmayacaktr. Bu sebeple sancl dnmelerde ortaya konan btn beeri sitemler, zaaflardan kurtulamamlardr. Dahas, defalarca yaanan ac tecrbeler, tm zamanlar ve tm insanlar iin mutluluk ve huzur getirmesinin mmkn olmadn gstermitir.

111

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

lahi Vahye dayanan Kuran ve onun pratii snnet ise, Allahn her eyi kapsayan ilminden kaynaklanmas ve her eyi mazi ve gelecei de kapsayacak ekilde bakt iin her trl zaaftan ve arzadan mnezzehtir. Allah zaman ve mekandan mnezzeh olarak her eyi i ie grmekte ve ona gre hkm vermektedir. Onun hkmleri, her trl krizlerin ve buhranlarn stnde kalabilecek niteliktedir. Bizim dnyamzda, gkyzn, kainat, btn insanl ve btn canllar kuatan bir merhamet ve hogr vardr. Necip Fazln Reis Beyinin ifadesiyle; Gklerin merhamet dolu olduuna inanyorum. Bizse nefsimizin beton atsn tepemize dikmi, yaamay ldryoruz! Merhamet.. Alem bu temel zerinde! Eer topraa, tohuma hatta kire, lekeye merhamet olmasayd, su olur muydu? Rengi merhamet, sesi merhamet prltl, ltl su Ne duruyorsunuz! Skn sahte su borularn! Ev ev merhamet ebekesi kurun! Tepelerinizdeki atlar da ykn! Gklerle temasa gein! O zaman greceksiniz ki; ac su borularndan, kendi kendine tatl su akacak Ve balar zerinde gnee yol veren kubbeler ykselecek te bylesi merhamet yangnn kt bir dnya bizim dnyamz. Bizim dnyamzda, fertler ve toplumlar eittir. Bu hukuk karsnda, istisnasz herkesin can, mal, rz garanti altna alnmtr. Platonun dnyasnda kurmaya alt, eytani stnlk davasna referans olmu rklk akmlarna yer yoktur. stnlk tende, renkte, kanda aranmam, stnlk Allah ile olan yaknlkta, samimiyette ve takvada aranmtr. nsan; erefi mahluk, Allahn yaratt en deerli varlk olarak, yaratlndan gelen ftri yapsyla, eilimleriyle, alkanlk ve zaaflaryla, mit ve korkularyla olduu gibi kabul edilmitir. Btn getirilen evrensel deerler ve dzenlemeler, onun bu zellikleri dikkate alnarak getirilmitir. nsann bu zelliklerini dikkate almayan en kuvvetli sistemler dahi, parampara olmu ve tarihin pln boylamtr. Bizim dnyamz, ekonomik refah ve huzuru salam temellere oturtmu topluma , toplumu da salam aile yapsna ve en nemlisi Allahtan bakasna kulluk etmeyen, btn varla kar sevgiyle yaklaan, yaamaktan ok yaatmay hedef alm fedakar, gnl erlerine dayanr. Bu dnyann fertleri, Allahtan baka hibir eye kulluk etmeyecek kadar zgrdr. Fani, geici ve sfli arzularna esir dmeyecek, en geni zgrl tatma bahtiyarlna ermilerdir. Bizim dnyamzda insan, Hak karsnda gerek yerinin uurundadr ve kendini insanlardan bir insan veya varln herhangi bir paras kabul eder. O, kendinde zt hibir kymet grmez. hretperestlie pirim vermez. stn sfatlarla yaratlm olduklarna inanmaz, kendilerini farkl grp, gsterip ve evrelerine
112

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

birer misyon adam olduklarn empoze etmez. Ben bilirim, ben yaparm, ben yanlmam demez. Gurur, kibir ve btn bunlar kfr ve nifak sfat sayar. Dolaysyla da, methedilmekten hi holanmaz, vlmekten memnun olmaz. Evet, o byk insan da hibir zaman takdir beklememitir. Hatta kendisine takdir hissiyle bakan talebelerini hemen tekdir etmi; Niin yzme yle bakyorsunuz? Ben kendimi sevmiyorum. Bana haddimden fazla makam vereni de sevmiyorum demitir Bizim dnyamzda; bir insann can, btn insanln can gibi aziz tutulmu, baz byk sulara verilen ar cezalar da fert ve toplumun hukukunu korumaktan baka ama tamamtr. Bu dnyada suluya verilen cezalar, ona ac ektirmek iin deil, sutan caydrmak iindir. Masumlar ve toplumun huzurunu korumak iindir. Bizim dnyamzda; fert ve toplumlara zarar veren davranlar; dorudan doruya zorla yasaklama yoluyla deil, yava yava ve aama aama, zamana yaylan eitim, ikna ve kendi iradeleriyle fertlere evrensel, insani ve ahlaki deerleri benimsetme yntemiyle tedavi edilmitir. Bizim dnyamz; en byk hakikat olan Allah inancnn hakim olduu, bunun yannda farkl dn ve inanlarnda temsil edildii ve dile getirildii ve herkesin din ve vicdan hrriyetine sahip olduu bir toplumun huzur ve refah dolu dnyasn btn ynleriyle temsil eder. Bu dnya alabildiine genitir. nk o; toplumlarn diline, dinine, rengine, milliyetine bakmakszn istinasz herkese kucak amtr. Bu farkllklar bir zenginlik bilip, herkesi ayn at altnda bar ve refah ierisinde yaatmay hedef alr. Yine btn farkllklaryla btn insanl tek bir aile gibi dnr. Bu dnyadaki farkllklar, bir baheyi btnleyen rengarenk iekler gibi grr, insanlarn birbirlerini tanma vesilesi ve yeryznn imarnda i blm gerei sayar. Bizim dnyamzn hakim zellii; btn inan ve fikirlerin aka ve zgrce ifade edilmesi ve yaanmas, kimsenin ve hatta kurumlarn, fertlere ya da toplumlara zorla fikirlerini veya yaam tarzlarn empoze etmeye kalkmamasdr. Dncelerin aka ve zgrce ifade edilmesi, toplumda hakkn er ya da ge stn gelmesi demektir. nk eit artlar altnda Hak batla, aydnlk karanla galebe alacaktr. Bizim dnyamzda; btn insanlar, Allahn kulu ve Habibinin getirdii evrensel deerlerin tebliine muhatap olarak dnlmtr. Kendi inanlarn paylamasalar bile bar ve huzur ierisinde beraber yaamaya istekli ve arzulu bir ekilde, dnyalarn herkese amlardr. nk bu onlara hayatlarnn gayesi olan Hakk tebli frsatn tanr. Sadece tebliini yapar. Hidayeti Allahtan bekler. Gerisine karmaz. Bizim dnyada; kadn ve erkek bir btnn iki eit yars olarak grlm ve bunlarn kurduu scak yuvada yetien yavru salam toplumun yap ta olmutur. Bu salam toplumda tam bir eitlik yardmlama ve dayanma hkm srmtr. Erkekle birlikte kadna da mlk edinme ve miras hakk tannm ve kadn toplumda hak ettii yeri almtr. Bizim dnyada kadn, cenneti ayaklar
113

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

altna serecek kadar abidelemitir. Btn insanlk tek bir aile, btn yeryz de tek bir lke gibi grlmtr. Bizim dnyamzda fertler; ktle ve hakszla kar olduka duyarldr. Vicdan muhasebeleri daima iler vaziyettedir. Hukuk ve kanunlar nnde, hkmdar ile kle eit muamele ve haklara sahiptir. stnlk Allaha yaknlkta aranmtr. Yneticilik, sadece bir sorumluluk ve halka hizmet arac grlmtr. Ateten bir gmlektir yneticilik. Bizim dnyamzda ferdin mutluluu, iinde yaad toplumun refah, huzuru ve mutluluu ile ayrlmaz bir btndr. nk slam insanlarn sadece ahiret mutluluunu esas almam ayn zamanda ahirete hazrlk yeri olan dnyay da esas almtr. Ona gre dnya ve ahiret bir evin iki odas gibi yan yanadr ve birbirinin tamamlaycsdr. Bizim dnyamzda; insanolu iin almaktan baka bir ey yoktur. Ancak insan bu almayla birlikte iyi ve kt amellerinin karln mutlaka alacann ve Allaha hesap vereceinin bilincindedir. Fert bu hayat, daima br hayata gre tanzim ederek toplum iinde dengesiz bir fert olmaktan kurtulmutur. Bu prensiplerle iktisat da payn almtr. Bylece insan sfli arzularn peinden koan homoeconomicus olmaktan, Allahn rzasna talip kutlu varlk haline gelmitir. Snrsz ve lgn tketimin yerini, kanaat ve tutumluluk almtr. Toplum iinde dayanma ve yardmlama zirvededir. Zira ekonomik sistemlerin baars; toplumun ihtiya duyduu mal ve hizmet retiminin salanmas ve bu gelir dalmnn, toplumun fertleri arasnda dengeli ve adil bir ekilde paylam ile llr. Beeri sistemlerden liberal eilimli olanlar retim problemini zerken, gelir dalmda snfta kalmtr. kolektivist eilime sahip olanlar gelir dalm problemini zerken, retim problemlerini aamamlardr. Herkes iin maksimum ekonomik refahn hedeflendii bizim dnyamzda, her iki problem de zlmtr. Geni ekonomik zgrlklerin tannmas, almann tevik edilmesi yiyiniz iiniz fakat israf etmeyiniz dsturuyla z kaynaklarn atl vaziyete getirilmeMEsi, millet ve milletler aras ticaretin nn tkayan engellerin kaldrlmas ile retim problemi zlmtr. Temelde faiz yasa ve zekat esasna dayanarak ve daha ok eitli gelir dalm sistemleriyle paylam problemleri de ortadan kaldrlmtr. Bizim dnyamzda, servet, zenginlerin elinde dolaan bir g olmaktan km, bakalarn kendi nefsine tercih etme duygusunun hakim olduu bir dnyadr. Elhasl; Sava meydannda yaral bir ekilde yerde yatan birka sahabenin su diye inlerken, su hakkn bir dier kardeine ncelik vererek, son nefeste dahi kardeini kendi nefsine tercih edenlerin ve sonuta bu tercihlerin
114

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

karlkl olmas neticesinde, hibirinin de su imeye muvaffak olamadan cann Rahmana teslim edenlerin dnyasdr bizim dnyamz. nsand, beerdi ve kardeine cahiliye adedinde grlen bir cmle sarfetmiti Siyah kadnn olu diyerek hakaret etmiti. Sonunda kendini kardeine affetirebilmek iin evinin kapsnn nne yzn topraa yaptrr. Ardndan yle der: Ayan ile yanama basp inemedike, vallahi yzm yerden kaldrmayacam Bunun zerine kardeini affeden mbarek insan, bu yz baslmaya deil, plmeye layktr diyerek onu barna basar. Karlkl alap sarlrlar. te byle bir dnya, bizim dnyamz. Bizim dnyamz, devlet bakanlarnn makamnda kaynaklanan gururu krmak iin, pazara kp srtnda uval tayacak kadar bir vicdan duruluuna sahip olduu; ok geni bir corafyada devlet bakanndan baka, zekat verilecek kimsenin kalmad; eyaletteki fakirler listesinin banda, yine o eyaletin valisinin yer ald; devlet bakan ile hizmetisinin bir tek binei nbetlee kulland; yine devlet reisinin, evinde hasta yatanlar kimseye hissetirmeden yaralarn sard, yal ninenin stn sad; hkmdarn bir aznlk mensubuyla ayn sandalyeye oturtularak mahkeme edildii ve hkmdarn aleyhine karar verilerek elinin kesilmesine karar verilecek kadar adalet dncesinin zirveye ulat bir dnyadr. Bizim dnyamz; a insanlarn bile yolda bulduklar byk miktardaki paray dahi el srmeden getirip sahibine verdii; fertlerin sofrada kaklarn bo gtrp getirerek, kendileri ve ocuklar a kalarak, misafirlerini doyurmaya alan ve bu hareketleri dolaysyla haklarnda ayet nazil olan kutlularla dolu, yaamay deil, yaatmay dnen bir dnyadr. Bizim dnyamz, haklarnn zayi edilmeyeceine inanan iilerin, iverenlerinin kendilerine takdir ettii creti hak etmedikleri dncesiyle fazla bulup itiraz bile ettikleri; iverenin bir koyunluk cretini almadan giden iisinin cretini nemalandrarak srye dntrd ve yllar sonra bu tek koyununu almaya gelen iisine bu sry teslim edecek kadar hak dncesinin bayraklat bir dnyadr. Bizim dnyamz, sabahleyin siftahn yapan bir satcnn, komusunun da siftah yapmadan baka bir mteriyi kabul etmedii ve kimsenin a akta kalmaktan korkmad ve toplum fertlerinin hibirinin tek kuru demeden sosyal ve ekonomik gvencesinin saland bir dnyadr. Anlatlan dnya topik bir dnya deil. Masallar diyar da deil. Bir film, bir roman da deil.

115

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Anlatlan dnya, insanlarn en hayrlsnn ve Onun sahabelerinin, tabiinlerin, Allah dostlar ve slam alimlerinin, Hz.merlerin, mer bin Abdlazizlerin, Bilal-i Habeilerin, Ebu Zerrlerin, Halid bin Velidlerin, Cleybiblerin, Zbeyr bin Avvamlarn, Musab bin Umeyrlerin, Fatihlerindnyas. Yaanm ve hala yaanabilecek, yeryzn cennetlere evirebilecek gerek bir dnya Not : Bu yaz, Prof.Dr.smail zsoyun yazsndan ilham alnarak yazlmtr. Ayrca Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz hasb-i hal neticesinde byle bir yazya karar verilmi Ve Sanayisiz Osmanl adl makalenin yorum ksmnda Aziz Ylmaz Beye verdiim szn gerei olarak dnlmtr. Bu vesileyle bata Aziz Ylmaz Bey kardeime ve ismini sayamadm dier deerli yorumcu kardelerime teekkr bor bilirim.

116

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Hukukun stnl olarak eriat (Noah Feldman) New Yok Times eviren: Ekrem Senai Noah Feldman, Harvard niversitesi profesr ve D likiler Konseyi yesidir. Bu makale, yazarn slami Devletin k ve ykselii adl kitabndan derlenmitir.

Canterburry bapsikoposu Rowan Williams, Londrada akademik bir konuma yapt ve masaya yatrd konu, Britanya hukuk sisteminin aile yasasna ilikin hristiyan olmayan mahkemelere karar yetkisi verip vermemesi gerekliliiydi. Britanyada kilise ve devletin anayasal ayrl bulunmuyor. Bapsikopoz diyor ki ngiliz kilisesinin yasas bu topraklarn yasasdr; kiliseye ait mahkemeler- ki eskiden evlilik ve boanmaya bakarlard, hala ngiliz hukuk sistemine entegredir; kilise, mlkiyet ve doktrinler konusunda hala kararlar almaktadr. Feldmann nerisi, tm taraflarn anlamas art ve kadnlarn eit haklara sahip olmas kesin kuralyla birlikte, evlilik ve boanma ile ilgili konularda slam ve Ortodoks Yahudi mahkemelerine yetki vermenin iyi bir fikir olabilecei eklindeydi. Bunun zerine kyametler koptu. Politikaclardan tutun kilise din adamlarna kadar ; ngiliz tabloid gazetelerinden, dnyann ikinci byk Hristiyan mezhebinin liderlerine, Feldmana szn geri almas ve hatta istifa etmesi arlar seslendirildi. Williams son birka yldr, gay rahiplerle ilgili tartmalar ve ecinsel evliliklerin tannmas tartmalaryla yz yze gelen kresel Anglikan toplumunu
117

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

birarada tutmaya almakla meguld. Onun dini mahkemelerle ilgili bu nerisi ite bu kavgalarn ortasnda bagsterdi. Tabi ki, fkenin sebebi Williamn Ortodoks Yahudi yasasyla ilgili syledikleri deildi. Kamuoyunu alkalayan radyoaktif kelime eriatt. Bir dereceye kadar, bir Batl lkede eriata resmi bir konum kazandrlmaya allmasnn fkeyle karlanmas anlalmaz bir ey deil. Herhalde hibir yasa sistemi bu derece imekleri zerine ekmemitir. Birok insan iin, eriat kelimesi, el kesilmesi, zina edenlerin talanmas ve kadnlarn bask altna alnmasyla e anlamldr. Oysa, bugn ka kii sevgili ngiliz genel yasasnn yzlerce farkl su iin ldrmeyi bir ceza eidi olarak belirlediini biliyor, hatta be iling almak bile bu ceza sistemine dahil! Ka kii 18.yzyla kadar, Avrupa lkelerinin birounda yasann ikenceyi su-adalet sisteminin resmi bir esi olarak belirlediinden haberdar? Cinsiyet ayrmcl konusu da durum farkl deil; genel hukuk uzun sre evli kadnlar mlkiyet hakkndan ve hatta temel kiilik haklarndan mahrum brakmad m? Britanyallar baz smrgelerinde mslmanlara eriat yerine kendi yasalarn uyguladklarnda, bunun sonucu ne oldu dersiniz? Kadnlar, slami yasann onlara tand mlkiyet hakkndan mahrum kaldlar - ki bu durumun kadn-erkek eitlii konusunda bir ilerlemeye tekabl ettiini sylemek pek mmkn deil. Aslnda, tarih boyunca, slam yasas dnyann en liberal ve insancl hukuki prensiplerini sergilemitir. Gnmzde, eriate atfedilen bir avu sert cezadan bahsedildiinde, nedense bunlarn uygulanabilmesi iin gerekli delil sunulmasn ne denli kat kurallara bal olduu gzden karlyor. rnein, zina suunun cezalandrlabilmesi iin, zanlnn suunu drt defa itiraf etmesi veya gvenilir karakterde drt yetikin erkein cinsi eyleme bizzat ahid olmalar art bulunuyor. Halbuki bizim yasal sistemimizdeki arlklar, rnein baz uyuturucu sularna verilen cezalar, nedense gzden kayor. Medeni yasamzdaki son gelimelerden (!) neden bahsetmiyoruz mesela? eriata, kendi korkunluumuzu yansttmz bir perde, ve bylece bizleri stten km ak kak gibi gsteren bir folyo olarak ihtiya duyuyoruz galiba. Mslman dnyada ise, eriat kelimesi etrafnda son yllarda olaanst bir canlanma gzleniyor. Yz yl nce, baz Mslmanlar eriatn zamann artlarna uymadn syleyip, reformdan, yahud tamamen terk edilmesi gerektiinden bahsederken gnmzde Msrllarn yzde 66s, Pakistanllarn yzde 60 ve rdnllerin yzde 54 eriatn lkelerinde tek yasal kaynak olmas gerektiini dnyorlar. hvan- Mslimin gibi slamc siyasal partiler, kendi politik platformlarnda eriat propoganda malzemesi olarak kullanyorlar. Ve mesajlar yank da buluyor. slamclarn seime girmelerine izin verildii Arapa konuulan lkelerde hkmetlerin izin verdii kadar sandalyenin tamamna yaknn kazanyorlar. Ilmlsndan radikaline farkl yapdaki slamc hareketler Mslman dnyada kolayca ve hzlca geniliyor ve eriat bu partilerin programlarnn en nemli paras. Nasl oluyor da bunca Batl eriat slamn en cazibesiz ve modernlik ncesi esi olarak gryorken, birok Mslman ise, slamn kresel yeniden ykseli hareketinin ateli, cazibeli merkezinde gryor? Bunu, elbette Mslmanlarn eriat kullanarak feminizmi tersine evirmek ve kadnlar kontrol etmek
118

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

istedikleri ekilde basit bir varsaymla aklayamazsnz - hele slamclar ve eriat benimseyen byk bir kadn kitlesinin de bulunduu gerei ortadayken. eriat Hukukun stnl mdr? Batllar ve Mslmanlarn, eriat kelimesi zerindeki gr ayrlklarnn kaynanda bu kelimeyi farkl eyleri ifade etmek iin kullanmalar yatyor. eriat kelimesi yerine slami yasa deyimi oklukla kullanlsa da, aslnda bu yavan ngilizce eviri mslmanlar tarafndan anlald ekliyle eriat teriminin tm balamn kapsamaktan olduka uzak. eriat, dzgn anlaldnda, sadece bir takm yasal kurallar anlamna gelmez. nanan mslmanlara gre, daha derin ve yksek, ahlaki, metafizik amalar tayan bir anlama sahiptir. ekirdeinde eriat, tm insanlarn ve tm beeri ynetimlerin, kanun hkmleri altnda eit olarak adalete bal olmas fikrini yanstr. Aslnda, Arapada slami yasal muhakeme veya bununla retilen kanunlarn karl olan szck eriat deildir, fkhtr, ve slami hukuk anlamna gelir. eriat kelimesi ise akn olanla balantldr ve Tanrnn iradesine uygun olarak hayat dzenlemeye ilikin deimeyen inan ve prensipleri anlatr. Batllar genelde eriatn yasa hkmleri kayna olarak Kuran aldn dnr. Fakat gerek bundan ok daha komplekstir. slamc politikaclarn, lkenin yasa kayna olarak eriat denilince neyi kastettikleri olduka belirsizdir - ve bunun iyi bir sebebi vardr. nk byle bir prensip sunmak, yasa sistemin pratik ileyi ekli asndan hibir ey ifade etmeyecektir. eriat, her ne kadar baz spesifik dnyevi kurallar ierse de, en doru ekilde bir nevi yce bir kanun manzumesi olarak tanmlayabiliriz. rnein, tm Mslmanlar eriatn paray faize koymay yasaklad konusunda hemfikirdirama risklerin ve dnlerin paylald yatrmlara konulmas konusunda deil; veya Mslmanlarn alkoll ikiler imesi yasa hemfikir olunan ritel yasan bir baka rneidir, hatta inanl liberal yorumcular iin bile byledir. eriatle zdeletirilen baz kurallar ise phesiz modas gemi ve kaba grnmektedir. Kadnlarn nafaka vermeden boanma davas aamamas gibi eitsiz muameleler bulunmaktadr. Homosekselliin yasaklanmas-geri tarihte genellikle bu konuda bir bask kaydedilmemi olsa da- ayn cinsten ilikilerin tannmasn engellemitir. Ama eriat ayn zamanda rvetilii veya mahkemede adam kayrmay da yasaklamtr. Zengin ve fakirlerin eit muamele grmesini istemitir. Orta Dou lkelerinde hala grlen yasal yetkisi olmadan cezalandrma eklindeki namus cinayetlerini mahkum eder. Ve insanlarn mlkiyetinin ellerinden zorla alnmasn - buna kadnlar da dahil- engeller. Barts takmann yasal olarak zorunlu olduu ve dini polis tarafndan zorla dayatld rann aksine, birok dier Mslman lkedeki slamc gr, bartsnn alakgnll bir giyinile dini ykmll yerine getirmenin bir yolu olduu; kanunla dayatlmas gereken bir ey deil, arzu edilen bir sosyal norm olarak alglanmas gerektii eklindedir. Dinden dnenlerin cezalandrlmasnn zorunlu hale getirilmesi konusu seilmi slamclarn ajandasnda bulunmamaktadr. Yozlam otokrasilerde yaayan birok gnmz mslman iin, eriat ars, cinsiyet ayrmclna, karanla veya vahi cezalara yaplan bir ar deildir; Batnn politik adalet prensibi olarak belirledii en stn prensip olan hukukun stnlne yaplan bir ardr.

119

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ulemann egemenlii eriatn bu cazibesini derinlemesine anlayabilmek iin, Batda genellikle ihmal edilen u nemli soruyu sormamz gerekiyor: slami yasa sistemi denilen ey, aslnda nedir? Yaam sreci boyunca Muhammed Peygamber Mslman inananlarn bulunduu toplumun hem dini, hem de siyasi lideriydi. Ona inen vahiy, Kuran, baz yasalar ieriyordu, zellikle ritel eyler ve mirasla ilgili baz hkmler; ama ncelikle bir yasa kitab deildi; brani ncilin de bir ksmnda rastlanld gibi uzun yasal kanunlar vazeden tipte kitaplardan deildi. nananlarn ilk nesli vahye atfedilmeyen bir konuyla kar karya kaldklarnda, konuyu dorudan Peygamber Muhammede gtryorlard. O da ya kendi dncesi ile cevaplyor veya emin deilse, yeni bir vahiy formunda ilahi rehberlii bekliyordu. Muhammed Peygamberin vefatyla, Mslman toplum iin ilahi vahiy yolu kapand. Politik-dini liderlik rol peygamberden halifelere (Arapa yerine geen anlamna gelir) geti. Bu durum, halifeyi zorlu yasal durumlar zmek konusunda g bir pozisyonda brakt. Halife, Muhammed Peygamberin siyasi otoritesine sahipti ama vahiy almyordu. Bu da toplumu bir eit ba altnda brakmt. Kurann belirli bir soru hakknda ak bir cevab yoksa, yasa neye gre belirlenecekti? Buna slamn ilk birka yzylnda gelierek verilen cevap uydu ki: Kuran, peygamberin yaamna- snnetine, yoluna- atfta bulunarak desteklenebilirdi. (Snnet kelimesi peygamberin yolunu izleyen anlamna gelen Snni isminin de kaynadr). Onun davranlar ve konumalar ilk elden ahitlik edenler tarafndan szl gelenek ile kaydedilmiti. Doru kaytlar, yanl olanlardan ayrlmalyd. Ama tabi ki gvenilir bir kayt bile belirli bir durum iin daha sonra ortaya kan birok yasal problem iin yetmemeye balad. Bu tip problemleri zebilmek iin, bir durumdan analoji yaparak dier bir durum hakknda fikir yrtmek gereksinimi ortaya kt. Ayrca ne yaplacana dair toplumsal konsensse bavurulmas imkan da seeneklerden biriydi. Bu drt tabakal kombinasyon - Kuran, peygamberin yolu (snnet), analojik mantk yrtme (kyas) ve konsenss (icma)- yasal sistemin ana dayanaklarn oluturuyordu. Ama kim bu drt faktrn birbirine uyduunu syleyebilirdi? Ve hangi otorite kaynaklarn bu olduunu, baka bir ey olmadn syleyebilirdi? lk drt halife, Peygamberi yakndan tanyorlard, bu yzden kendi adlarna belki byle bir iddiada bulunabilirlerdi. Fakat, onlardan sonra, halifeler eldeki kaynaklardan yasa kartabildiini iddia eden ve giderek genileyen bir uzmanlar grubuyla kar karya kaldlar. Bu kendiliinden ortaya kan grup ulema olarak bilindi - ve birka nesil boyunca halifelerin, kendilerini yasann koruyucusu olarak kabul etmelerine yol atlar. Tanrdan gelen yasay yorumlamaya balayarak, yasal sistem zerinde kontrol sahibi olmaya baladlar. Bu durum, onlarhalifeleri deil- peygamberin varisileri konumuna getirdi. Snnilerde bu model ok erken zamanda balad ve modern zamanlara kadar etkisini srdrd. iilerde ise, peygamberin nesebi ile gc elinde bulundurmak esas olduundan, Peygamberin halifelerinden ilahi otorite olduunu ileri srenler
120

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

oldu. Bunlardan sonra ise, ii ulema Snnilerden ok farkl olmayan bir rol stlendiler. Ulemann anayasal teorisine gre slam devletinde i blmnde halifeye den balca grev, ilahi emir olan doruyu emretmek, yanltan sakndrmakt. Ama bu halifenin tek bana baarabilecei bir i deildi. Sorumluluu alim hukukulara delege etmesini gerektiriyordu. Bylece ulema da Tanrnn yasalarn, yorumladklar ekilde, uygulayacaklard. Halifenin ulemay istediinde dllendirip, grevden alma yetkisi elbette bulunuyordu ama yasal sonular dikte etmesi mmkn deildi; yargsal otorite halifeden geliyordu ama yasann kayna ulemayd. Halifeler - ve halifeler dnyevi etkilerinin ounu yitirdikten sonra sultanlar - hala byk bir gce sahipti. leri kendi saduyularyla ynetiyorlard. dari dzenlemeleri de etkin bir ekilde yapabiliyorlard. - elbette bu dzenlemelerin ulemann belirttii eriat gereksinimleri ile elimemesi artt. Dzenlemeler, eriatn sessiz olduu alanlarda ie yaryordu. Bunlar, ayrca her durumu mahkemeye gtrmeden bir sosyal idare mekanizmas da oluturuyordu. Mahkumiyetin gereklemesi cezai artlarn sk delillere dayanmasn gerektirdiinden neredeyse imkanszd. Bu dzenlemelerin sonucu olarak, birok yasal durum (belki ou) eriat tarafndan belirlenen kurallarn dna kyordu. Sonu olarak slami yasa sistemi, daima geni bir hareket alan salamtr. te bu yzden gnmz eriat yanllarnn savunduklar ey de eriattan derlenen veya dikte edilen geni kapsaml bir yasal kod deildir - zira bu denli geni bir kapsam slam tarihinde hibir zaman var olmamtr. eriat savunan slamc siyasetilerin ve bunlar destekleyen halkn eriattan anlad ey, Tanrnn kurallarnn zemin tekil ettii bir yasal sistem kurmak, gnlk yasalarn seilmi yasama kurulu tarafndan ynetilmesi ve onaylanmasdr. Baka bir deyile, onlara gre, eriat, modern anayasa gibi fonksiyon grmesi beklenen bir sistemdir. nsanlarn haklar ve Tanrnn haklar Dolaysyla modern slam siyasetinde, eriat ars sadece veya ncelikle kadnlarn kapanmasn zorlamak veya bedensel ceza uygulamak anlamna gelmiyor - nemli anayasal bir boyutu da ieriyor. Evet ama eriat normal yasann zerine yerletirmenin zel cazibesinin kayna nedir o zaman? Bunun cevab geleneksel slami ynetimin pek fazla deinilmemi bir zelliinde yatyor: eriatla ynetilen devlet, bin yldan fazla bir sre boyunca, bir eit hukukun stnl demekti. Hukukun stnln esas alan geleneksel slami devlet, dolaysyla, son yzylda Mslman dnyann hemen tamamnda grlen diktatrlk ve otokratik monarilerden uzakt. slami hkmet iki anlamda meruydu, hem vatandalarnn kiisel yasal haklarna sayg gsteriyordu, hem de kendileri de bu yasalara tabi olarak yayordu. Birey haklar olarak isimlendirilen bu yasal haklar (ritel balla karlk gelen Tanrnn haklarna zt olarak), temel yaam, mlkiyet ve yasal ileme tabi olma haklarn ieriyordu - tm dnyada, yzyllarca, keyfi hkmet basksndan korunma anlamna gelmiti.
121

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Tabi ki, sadece hkmdara yasaya uymasn sylemek tek bana yeterli deildi; onun da yasaya uyma ykmll bulunuyordu. Bunu salayabilmek ise kolay deildi. Bu, ancak ulemann gc paylamas ile mmkn olabildi. Hkmdar, bask kullanarak yasaya uymayan bir karar verebilirdi elbette. Fakat yasadan ulema sorumlu olduundan ve hkmdardan ona uymas beklendiinden bir hkmdarn adaletten ayrlmas, ancak Tanrnn yasasn inemenin byk bedelini demeyi gze almas ile mmkn oluyordu. Bu ise ancak kendi ynetiminin ana temellerinin altn oymak demek olurdu. Uygulamada, ulemann kanuna uyulmasn talep etme gc halifenin seimle ibana gelmesinin salad bir avantajd. Bylece hilafet deiikliinde ulemann eline byk bir koz geiyordu. Greve gelirken, yeni hkmdar - hatta len selefi tarafndan iaret edilmi de olsa- talep sahipleriyle ba etmek durumundayd. htiya duyduu ilk ey kendi gcnn meruluunun dorulanmasyd. Ulema bunu ancak, hkmdarn yasaya uymasnn karl olarak bahedebilirdi. Ynetime gelince, hkmdarlar, kanlmaz olarak istila veya saray darbesi tehdidi ile kar karya kaldlar. Halifenin ulemadan, byle durumlarda devleti savunma cihadnn dini ykmllk olduu konusunda fetva almas gerekiyordu. Ulemay kriz zamanlarnda yannda bulmak, bir hkmdar iin hayati neme sahipti. Hkmdar kanunlara tabi olmaya tahamml edemiyorsa ulema onu hemen lav etmiyordu. Bu aptalca olurdu, nk ulemann kendi ordusu yoktu ama ibanda bulunan halifenin ise vard. Bununla birlikte, onlarn sessizlii demek, meydan okuyanlarn ileri adm atmasna cesaret vermek ve onaylanmas iin bir davet olarak yorumlanrd. Ulemann, yneticiden srarla istei eriata harfiyen uymasyd, nk eriat Tanrnn emirleriydi. Aslnda bunlar, ulemann anlad ekilde Tanrnn emirleriydi. Bu yzden kendinden emin ve grev tanm dzgnce yaplm bu kesim, kararllk ve beklenebilirliliin salayclaryd. Bu durum, zellikle yneticilerin dzensizce ve kan dkerek ibana getii toplumlar asndan byk bir nem tamaktadr. Ulema yasay kontrol altnda tutarak hkmdarn, vatandalarn zel mlkiyetini istimlak etmesini de snrlyordu. Bunun sonucu olarak ise, hkmdar, gelirlerini arttrmak iin kanuni vergilendirmeye dayanmak zorunda kald. Bu durum da hkmdarlarn halkn endielerine duyarl olmas ile sonuland. Ulema ve yasa, slam toplumunun 19.yzyla kadar olan dnemde adalet ve dzenin tesisi iin son derece nemli bir role sahipti. eriat olmasayd, ne Badatta Harun Reid ortaya kabilir, ne Mslman spanyann altn a yaanr, ne de Istanbulda Muhteem Sleymann saltanat ortaya kabilirdi. Nesiller boyunca, geleneksel slami anayasann Batl rencileri hep ulemann hkmdar kontrol etmek iin anlaml bir zorlama mekanizmasna sahip olmadklarn dnmtr. Bir tarihinin yakn zamanda tespit ettii gibi, eriat anayasa olarak fonksiyon grse de, anayasa dayatlabilir deildi, nk ne ulema, ne de halk, hkmdarlarna kanuna tabi olmalarn dayatabilirdi. Ama dnyann hibir yerinde, hemen hibir anayasa hukukusu veya hkmet d aktr, gc kontrol altnda bulunduranlara itaati dayatmay salayamamtr. Birleik Devletlerin Yce Mahkemesinin arkasnda bir ordusu yoktur. Kl gcn arkasnda bulundurmayan kurumlar yneticileri ince yntemler kullanarak
122

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

kstlamaldr. Amerikan anayasal glerin dengesinin salanmas gibi, slam devletlerinde de bu i, zorlama ile deil, kelimelerle ve fikirlerle baarlmtr. Bu yzden gnmz slamclar anayasal devletin hukukun stnlne bal olduunu sylerken hayali bir eyden bahsetmiyorlar. Semenlerinin gznde eriat, gler dengesine riayet edilen, yasal haklara sayg gsterilen bir ynetim olarak alglanyor. eriatten Despotizme Eer eriat, birok Mslman iin, hukukun stnl anlamna geldii iin bu denli poplerse, ayn ilevi gnmzde de srdrmesi mmkn mdr? Burada dikkatli olmak ve phe etmek iin yeterince sebep var. Sorun u ki, geleneksel slami anayasa, yasaya kar sorumlu bir hkmdar ve yasay yorumlayp idare eden ulema snf arasndaki g dengesine dayanyordu. Gnmz slam devletlerinin hkmetleri ise bu zelliklerden yoksundur. Devlet bakanlar, kendilerini kanunun zerinde grrler, kendilerini onunla bal hissetmezler. stelik bir zamanlar etkisi ok gl olan ulema da eski konumlarn oktan yitirmilerdir. Ancak aile yasas mahkemelerinde hakim grevinde kstl bir etkileri vardr. Ulemann gcn srdrd iki istisna var, fakat bu iki durumda da geleneksel rolden bir sapma gzleniyor: lki ran. Kendisi de bir din alimi olan Ayetullah Humeyni, lke ynetiminde de sz sahibi olduunu dnd ve 1979 devrimi sonras ruhani lider oldu. Byle bir dzenleme slam dnya tarihinde tektir. Bu dzenlemede ulemann dengeleyici bir gc yoktur ve bu yzden, otoritesi zerinde kontrol bulunmayan herhangi bir sekler yneticinin ynettii bir devlet kadar adaletsizdir. Dier rnek ise Suudi Arabistandr. Burada alimler bir derece gc elinde tutmaktadr. Yalnz bunun olumsuz sonucu udur ki reform iin uraan her hkmet giriimi bu ekilde sekteye uramaktadr. Ulema; devletin vatandalarna kar sorumlu olduunu hatrlatacak hibir ey yapmamaktadr. Petrol zengini lke, varln srdrmek iin vatandalarndan vergi almaya ihtiya duymad iin, onlarn isteklerine karlk vermek iin de pek bir sebep duymamaktadr. Ulemann, kanunun koruyucular olan kutsal ilevlerini yitirmeleri olduka kark bir hikayedir. Bir deyim iinde zetlemek gerekirse ksmen yaplan reformlar, bazen hi reform yaplmamasndan daha ktdr denebilir. 19uncu yzyln banda, Osmanl imparatorluu askeri yenilgilere i reform hareketiyle karlk verdi. En nemli reform eriat sistemli bir ekle sormak giriimiydi. Bu Batllama prosesi, slami yasa geleneine yabancyd. eriat, bir doktrinler ve prensipler gvdesi olmaktan, ulemann ilmine baml olmaktan kurtarp, yazl metinden baklabilen kurallar btn ekline dntrmenin yolunu bulma abasyd. Kanun yazl metin haline getirildiinden ulema otorite kayna olmaktan kacakt. Kurallarn yazl metin haline getirilmesi, ulemadan sz sahibi olma hakkn alp bu gc devlete devredecekti. Ulemay teskin etmek iin, hkmet eriat mahkemelerinin ilevini srdrmesine izin verdi ama aile yasas konularnda hareketlerini kstlad. Bu strateji ngiliz smrge yaklamndaki, dini
123

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

mahkemelerin kiisel konularla ilgili kararlar alnmasna izin verilmesi ile paralellik arzediyordu. Gnmzde, Kenya ve Pakistan gibi lkelerde, eriat mahkemeleri tarihi misyonuna paralel olarak hala aile yasasna bakmaktadr. Kodifikasyon, ulema snfnn lm ferman demekti, ama tek bana g dengesini ortadan kaldrmaya yetmedi. 1876da yrrle giren Osmanl anayasas, biri seilmi, dieri ise sultan tarafndan atanm olarak iki yasa yapc gvdeden oluan bir yasama kurulu oluturdu. Bu, Mslman dnyadaki ilk demokratik kurumdu; kendi bana kurulmu olsayd, insanlarn nihai yasal otorite kaynan temsil ettii bir nosyon ile poplerleebilirdi. Bylece yasama kurulu, hkmdara kar kurumsal bir denge unsuru olarak ulema snfnn yerini doldurabilirdi. Ama byle olmad. Yasann yrrle girmesinden bir yl gememiti ki, Sultan 2.Abdulhamid yrrl durdurdu - ve nlem olarak, anayasay bir sonraki yl askya ald. Ama ulemaya eski poziyonlarn da geri vermedi. Yani ortada ne ulema, ne de onun yerine ikame edilebilecek bir yasama kurulu kalmt. Sultan kendini mutlaa yakn bir yetki pozisyonunda bulmutu. Bu dzenleme, Osmanl imparatorluu ktkten sonra Mslman dnyada hkmet ynetim ekli halini ald. Yasa, hkmdar zerinde deil, onun bir oyunca konumunda kald. Bunun sonucu da, pek tabi diktatrlk ve dier otoriter ynetimler oldu- ta ki hkmetler, eriat geri getirmek isteyen slamclarla kar akrya gelinceye kadar. Demokratik eriat m? Gnmz slamclarnn ulemay, devlete kar denge konumuna getirmek konusunda bir istek duyduklar sylenemez. slamc hareket, ayn dier modern ideolojiler gibi, mevcut devleti eline geirip toplumu modern devletin yntemleriyle dntrmeyi istiyor. eriat getirmekteki vizyonu, bu sebeple modern ynetimin iki ortak zelliiyle uyuuyor: Yasama kurulu ve anayasa ile. Ana Snni slamc pozisyon, rnein Msrdaki Mslman Kardeler seilmi platformu veya Fastaki Adalet ve Kalknma partisi, seilmi yasama kurulunun slami yasann ruhuna uygun olarak kanunlar oluturup geirmesini savunuyor. slami yasann ak ynlendirme salamad durumlarda demokratik olarak seilmi yasama kurulunun kendi takdir yetkisini kullanarak slami deerlere uygun kanunlar karmas bekleniyor. Bunun sonucu, slami yasann altndaki teorik yapdaki byk deiimdir: eriat, seilmi yasama kuruluna verilen nemle demokratiklemitir. Irak Anayasas eriatn, yasann kayna olduunu syler, rnein, ama prensipte onun ruhunu yanstan yasalar geiren Ulusal Meclistir. slamclar, meclisin yanlmas durumunda, slami yasa ve deerlere uygunluu hukuki gzden geirme ile garanti altna almak gerektiini savunurlar. Bunu tutarszlk cmlesi olarak adlandryorlar. Yarg, slama aykr yasalar yrrlkten kaldrabilmektedir. slam ve demokrasiyi uyuturmaya alan birok konu, son dnemlerde hazrlanan anayasalarda yerini almtr. rnein 2004 Afgan Anayasas ve 2005 Irak anayasasnda olduu gibi. (Irakl kanun yapclara
124

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

benim de acizane tavsiyelerim olmutu.) slami hukuki inceleme, devletin en yksek hukuki organn slami yasaya uygunluun garantrl konumuna getirmitir. Yksek mahkeme bylece bu gc slami yasann muhafazakar vizyonunu bastrmak iin kullanabilir, Afganistanda veya daha lml versiyonu Pakistanda olduu gibi. slami hukuki inceleme, mahkemeyi bir zamanlar ulemann iinde bulunduu konuma benzer bir pozisyona getiriyor. Ulema gibi, inceleme mahkemesinin hakimleri de, kendi incelemelerini slami yasann yorumu olarak sunuyorlar. Ama tabi ki slami hukuki inceleme ile uraan hakimler din alimi deiller, ya normal hakimler (Irakta olduu gibi) veya hakimler ile ulemann karm (Afganistanda olduu gibi). Geleneksel dzenlemeye aykr olarak, hakimin otoritesi dorudan eriattan gelmiyor ama onlara hukuki inceleme gc veren yazl bir anayasadan geliyor. eriatn modern dnyada yeniden vcut bulmas, hukuun stnlnn ne alnmas asndan nostaljik ama bu sonucu elde etmek iin kullanlan metdolar asndan, ayrca ileri grl. slamclarn genellikle kabul etmedii ise, bu kurumlarn kendi balarna hukukun stnln salayamaz olmalar. Yrtc otorite de yasal ve anayasal hkmlere uyum konusunda ballk gelitirmeli. Bunu salamak ise eriate atfedilecek scak duygusal bir bala olacak i deil; elle tutulabilir gerek dnya drtlerine dayanmal. Yrtc otoritenin, kendi gcn nasl olup da hukukun stnlne teslim ettii konusu bir srdr. Devrim, on yllardr slam devletlerinde kt bir gemie sahip. randa ahln ortadan kalkmasyla sonulanan devrim, daha otoriter bir st-ar anayasal yap oluturdu. Irakta da ortaya kan benzer devrimci ryalar - liberal sekler devlet, slami demokrasi hayalleri de- imdilik meyve vermekten ok uzak grnyor. Yava deiim bu yzden giderek kt seenekler iinde en iyisi olarak ortaya kyor. Bu yzden gnmz politik slamclarnn birou - Fasta, rdnde, Msr ve hatta Irakta - yava deiimden yanalar. Bunlarn amac, mevcut politik kurumlar slami deerler ve baz slami yasalarla besleyip adapte etmekten ibaret. Tabi ki, bu eit partiler genelde ABDye dman, en azndan ilerine burnumuzu soktuumuz yerlerde. (Irak ak bir istisna - oradaki birok ii slamc yakn mttefikimiz.) Ama bu ayr bir konu, hukukun stnln savunmak iin bir g olup olamayacaklar ise ayr. slamc partilerin seim baarlarnda, hkmetlere Kuran yasasna uymalar konusunda bask oluturmalar rol oynuyor olabilir. Bu durum, hukuk adamlarnn kendilerini, devletin deil, yasann koruyucusu konumunda grmeleri ile sonulanabilir. Bu eit bir ey Trkiyede gerekleiyor olabilir. slam dnyasndaki benzerlerinden ok daha liberal olan bu slamclar, eriatn getirilmesini de savunmuyorlar (bu poziyon onlar, askeriye tarafndan kapatlma durumuna getirdi). Ana odaklar hukukun stnlnn salanmas ve baskn devletmerkezli seklerizme kar temel haklarn geniletilmesi. Mahkemeler, bu vizyona ayak uydurmak konusunda kendilerini giderek daha ok zorunlu hissediyor.

125

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

eriat bu hukuki rol tekrar dnmek iin gerekli kaynaklar salayabilir mi? znde, eriat, kanunun her insana, byk veya kk, yneten veya ynetilen, eit olarak uygulanlmasn amalar. Kimse onun zerinde deildir, ve herkes her durumda onunla bamldr. Fakat eriatn tarihi gsteriyor ki hukukun stnl ideali boluk iinde gerekletirilemez. Bunu gerekletirmek iin devlet, etkili kurumlara ihtiya duyar. Bunlarn da sistem iindeki aktrler tarafndan tannmas ile desteklenmesi gerekir. slamclarn, hukukun stnln salamak konusundaki bu gayretlerinin baar ihtimali bu yzden yksek deil. Ynetici egemenliini dengeleyecek kapasitede yeni kurumlar oluturmaktan daha zor bir ey yok nk. randa, slamclar inanrllklarn yitirdiler, ve benzer bir ey Irakta da gerekleiyor. Tm riskleri ve tehlikeleriyle, slamclarn geleneksel hukukun stnl dncesini yenileme amalar, modern kurumlarla ayn seviyeye gelmeleri abalar ise yrekli ve saygn abalar - ve Mslman dnyann ou iin adil ve hukuka saygl devletler oluturmak iin bir yol tekil edebilir.

126

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mana Boyutlu, Olgun Demokrasi (Mehmet Bahadr) Daha nceki yazmzda farkl farkl demokrasi anlaylarndan ve uygulamalarndan bahsetmi ve bu farkl benimsenen demokrasileri; genel anlamda liberal ve militan demokrasi olarak iki ana ekolde toplamtk. Bu iki ekoln temsilcisi olan demokrasilerin de suistimale ak olduunu rneklerle savunmutuk. Bu balamda demokrasinin, kemale ermi, insanla mutlak sadedi sunan bir kavram deildir. Demokrasi yokuunu hl trmanmakta olan insanlk; yasay, inan, dn ve kltrleriyle, tecrbe ve birikimiyle bu deere neler katabilir? bu aray iinde olunmas gerektiini sylemitik. Buradan hareketle, slam demokrasiye neler katabilir? sorusunun cevabn aramadan nce slam ve Demokrasi kavramlar birbiriyle eliir mi? sorusunun cevaplanmas gerekmektedir. Din ve demokrasi mnasebetinden bahsedenler, demokrasi ile dinin kesinlikle badamayaca yanllna ou kez dmlerdir.Gereke olarak, din Allahn hakimiyetine, demokrasi ise milletin reyine dayand tezini ortaya koyarlar. Oysaki Hakimiyet kaytsz artsz milletindir sz hkmranln -haaAllahtan alnp, millete verilmesi manasna gelmedii gibi, aksine Cenab Allahn hkmranl baskc ve zorbac elitlerden alp, yine toplumun yelerine vermesi olarak anlalmaldr. Bununla beraber slam ve Demokrasi birbiriyle kyaslandnda biri ilahi, semavi bir din dierinin ise beeri bir ynetim biimi olduu asla unutulmamaldr. Bu sebeple slam ve demokrasinin kyaslanmas sz konusu olamaz. Ayrca Hz. Peygamberden (S.A.V) sonra ilk idarecilerini yani ilk drt halifeyi seimle ibana getirmi bir anlayn mirass olarak slam dinin zaten demokrasi ile bir problemi olamaz.

127

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kemale ermi, herkesin benimsedii ve herkesin mutlak tatmin olduu bir demokrasiden bahsetmek mmkn olmasa da, slamn demokrasiye katabilecei zenginlik mutlaka dnlmelidir. Zira, Ebed bir Ztn tevecchnden ve ebediyetten baka hibir eyle tatmini mmkn olmayan insanolunun manev ihtiyalarna da cevap verebilecek bir demokrasinin gelitirilmesi meselesi de etraflca dnlmelidir. sterseniz byle bir demokrasiye Mana Boyutlu Demokrasi de diyebilirsiniz. nsanlarn hak ve hrriyetlerine saygl, din ve vicdan hrriyetlerini gzeten ayn zamanda insanlarn inandklar gibi yaamalarna ortam hazrlayan bir demokrasi nsanlarn ebedle ilgili isteklerini yerine getirme mevzuunda yardmc bir demokrasi nsanlarn maddi-manevi, ruhi-cismani btn isteklerine cevap verebilecek olgun bir demokrasi te demokrasiyi bu denli gelitirip, insaniletirmenin yollar aranmaldr.(2) Ancak byle bir demokrasi kemale ermi, olgun bir demokrasidir. Maalesef insanlk henz bu ufka ulam saylmaz. nsan hayat dnya ile balamad gibi, dnya hayatyla da son bulmuyor. Dnya onun iin sadece bir urak, o ebedi kalaca diyara asli vatanna gidiyor. ayet onu idare eden sistem, bu gerekleri gz ard ederse, beer iin ok nemli bir meseleyi gz ard etmi olur. Bu adan da, demokrasi hl yokua doru trmanmakta olan bir sistemdir. Bu manada, demokrasi yokuu henz alamamtr. Bunlar yazarken Nedimin u muhteem beytini hatrladm. Yok bu ehr ire senin vasfettiin dilber Nedim Bir peri-suret grnm bir hayal olmu sana Bugnk Trke ile karln, yazmzla da ilintilersek; Ey Nedim! Senin anlattn gibi byle gzel bir dilber (olgun demokrasi) bu ehirde (dnyada) yok. Olsa olsa sana bir perinin yz grnmtr. Diyor sevgili airimiz Nedim. Gerekten de lkemizin kendine has zel artlar! Ve yaananlara baklacak olursa bana ancak bir perinin yz ya da hayal grnmtr diye dnmekten de kendimi alamyorum.

128

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bunun yannda bir konuya da deinmeden edemeyeceim. Sayn Rasim Ozan Ktahyalnn Eyll 2009 darbesini nleyelim yazsn okuduktan sonra yaadmz demokrasiyi tekrar sorgulama ihtiyac hissettim. stelik gemiteki ac tecrbelere ve yaananlara bakarak mevcut rejime; demokrasi diyebilmek iin, insann siyasi mezhebinin olduka genilemi olmas gerekir. Nerede yaanyor ve yaatlyorsa; genel mana yaadmz demokrasi neye benziyordu peki? smini hatrlayamadm bir air yle diyor; Hm
(1)

utu yuvasndan yerine koydular Bm i

Grenler kald hayret, dediler ki Hm bu mi ? Yani Hm kuu yuvasndan uup gidince yerine baykuu (bmi) koymular. Bunu grenler de hayrete dp Hm kuu bu mu? diye sormular. Bu gn demokrasi adna yaplan da aynen budur. Demokrasiyi yuvasndan edenler, yerine her trl darbeyi, jakoben ve militarist zihniyeti koymular, meseleye biraz vakf olanlar hayrete dp hm kuu bu mu? diye sormular. Sonu: Ksaca yaanan demokrasi, demokrasinin bayku halidir dersek yanl olmaz. lkemize ilk adm olarak normal ve dz bir demokrasi getirebilirsek, ancak o zaman bir sonraki merhaleleri ve demokrasinin olgununu dnebiliriz. yle ya popler olarak ifade edecek olursak, nce dz, basit yapl demokrasi daha sonra evrimlee evrimlee mana boyutlu, olgun demokrasi ok bekler miyiz dersiniz?

Dipnot : 1. Hm :zerinden utuu kimselere mutluluk getirdiine inanlan masal kuu. 2. Herhangi bir dine mensup olmayan, ateist vatandalarmzn da, eer ideolojik bir krlkleri yoksa, bylesi olgun, insani ve evrensel bir demokrasiye itirazlarnn olacan dnmyorum.

Kaynaklar : 1. Modern Dncenin slam Anlay 2. Krk Testi


129

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Milli Menfaatler Ahlaktan nemli midir? (Mustafa Akyol)

nceki hafta bir haber kanaln izliyordum. Konu, tiyatrocu Atilla Olgan itiraf ettii ve byk grlt koparan esir Rum askerini ldrme olayyd. Sunucu, stdyo konuu olan uzmana, bunun ulu orta ifade edilmesi Trkiyeyi ok zor durumda brakt, deil mi diye sordu ve ardndan una benzer bir ey dedi: Savata byle eyler olur, bunlar byle kp ortada kp sylemek ise Trkiyenin milli menfaatlerine aykdr. Ekranlar banda bu sunucuyu izleyen pek ok kii, bu gre hak vermi olabilir. nk biz, Trkiyenin milli menfaatlerinin, Trkiyenin ayplarn rtbas etmeyi gerektirdiine inandrlm bir toplumuz. Oysa bu ezberde ciddi bir sorun var. Sorun, bu ezber sahiplerinin empoze ettii deerler hiyerarisinde. Buna gre, devletin ve milletin biz vatandalar iin en yce deer olmas arttr. Hak, adalet ve drstlk gibi ahlaki deerler ise ikinci plandadr. Devlet ve millet, bu deerleri koruduu ve sahiplendii lde kymetli deildir. Aksine, sadece onlara mensubiyet tadmz iin kymetlidirler. Ve o kadar kymetlidirler ki, onlar uruna sz konusu ahlaki deerler kolayca gz ard edilebilir. Byle dnmeye alm bir zihin, ahlaki deerleri stte tutan insanlar anlayamaz. Onlarn ya gafil ya da hain olduklar sonucuna varr. Mesela
130

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

lgatmza yakn zaman nce giren vicdani reti ele alalm. Bu yolu tutan insan, benim inancmda veya felsefemde hangi gereke ile olursa olsun iddete yer yoktur demekte ve bu yzden askerlik yapmay reddetmektedir. (Onun yerine de bir baka kamu hizmetine koulacaktr.) Eer biz onu yine de kulandan tutup askere gtrrsek, milli menfaatler senin ahlaki kstaslarndan daha nemlidir arkadam demi oluruz. yi ama devlet ve millet gibi politik ve sosyolojik kavramlar, neden hak, adalet ve drstlk gibi evrensel deerlerden daha stn olsun? Neden herkes byle dnmek zorunda kalsn? Buna zorlanan bir toplum, toplum deil, garnizon olmaz m? Dahas, eer devleti ve milleti bu ahlaki deerlerden stn tutar isek, o zaman sz konusu devleti ve milleti nasl iyiletirebilir, nasl daha erdemli hale getirebiliriz? rnein ikence yapan devletin suunu yzne vurup ona hesap sormadka, aksine kol krlr, yen iinde kalr dedike, devleti ikencecilikten nasl vazgeebiliriz? Gerekte, devlet ve milleti, uruna her eyin feda edilmesi gereken birer feti haline getirmenin aslnda ne devlete, ne millete ne de bireylere faydas yoktur. Aksine, bireylerin bu fetileri aan bir deerler sistemine sahip olmas gerekir ki, dnp de devleti ve milleti eletirip dzeltebilisinler. Kendilerini riske atarak bu ie girimeleri ise, vatan hainlii deil, aksine vatanseverlik iareti saylmaldr. Amerikal siyaseti Robert Kennedynin zamannda dedii gibi; en sert eletiriler, ounlukla idealizm ve vatan sevgisi ile el eledir. Bizde Cumhuriyetin bandan beri i dman saylan liberallerin, solcularn, Krtlerin ve mtedeyyin Mslmanlarn rejim muhalifliini biraz da byle anlamak gerek. Ancak bu gruplarn, zellikle de ilk nn fark etmesi gereken bir ey daha var: Trkiye fetiizmini i edinen i gler olduu gibi, Trkiye dmanln meslek edinen d gler de mevcut. Birincisine kar koyarken ikincisinin yrngesine girmemeye dikkat etmek gerek. Tm bu farkl g merkezleri arasnda salam durmann tek yolu ise, zihinsel ve vicdani ibremizi hak, adalet ve drstlk gibi evrensel deerlere evirmektir. O zaman hem lkemizin kirli amarlarn ortaya karp onu adam akll eletirebilir, hem de ona hakszlk yapanlara kar ilkeli bir duru sergileyebiliriz. Her ikisinin de fazlasyla gerektii bir devirdeyiz zaten.

131

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

slam yeniden yorumlamak (Mustafa Akyol) [Orijinali FrontPage Magazine'de yaynland, eviren: Ekrem Senai] Dedem iten dindar bir Mslmand. 10 yamdayken, yaz tatilinde bana baz dini bilgiler retebilmek iin bykannemle birlikte oturduklar eve ard beni. Bana nasl namaz klnacan ve Arapayla ilgili baz ok temel bilgileri retti. Bu neeli yaz okulundan holanmtm; scak aile deerlerinin yannda, Tanry, Yaratcm ve Onun gnderdii dini renmekten mutluluk duyuyordum. Bir gn dedemin kitaplar arasnda, arka kapanda alnt bulunan bir dua kitabna rastladm. lk iki alnt Kurandand ve Allahn bizleri nasl ve neden yarattyla ilgiliydi. Allahn szlerini okuyor olmak ok ulvi bir duyguydu ve okuduklarm beni derinden etkilemiti. . Fakat nc alnt ok ediciydi. ocuklarnz 10 yana kadar namaz klmaya balamadlarsa, diyordu alnt, onlar dvn. Korkmutum. Biliyordum ki dedem- ki ok ince, merhamet dolu bir insand- beni asla dvmezdi, hatta benimle kaba bir ekilde bile konumazd. Ama ailelere ve byklere bunu slamn emretmesi ok rahatsz ediciydi. Sonra, nemli bir detay farkettim: nc alnt Kurandan deildi. Yani Allahn sz deildi. Hadisti, bu daha nce duymadm bir terimdi. Bykbabama hadisin ne olduunu sordum. Bana Onlar peygamberimizin szleridir, dedi. Ama tatmin olmamtm. emin misin?, diye sordum, bunlar gerekten o mu sylemi?
132

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bu annn zerinden yirmi yl geti. Ve zamanla anladm ki benim, Hz.Muhammed (S)e atfedilen szler ve davranlarla, yani hadislerle ilgili ocuka phelerim yanl deildi. Tabi ki birok gzel hadisler, yce ahlaki gerekleri sergiliyordu. Fakat bunun yannda rahatsz edici, tuhaf, mantk d olanlar da vard. Bunlarn farkna daha ok vardka geleneksel slami kaynaklarn yeniden deerlendirilmesinin gerekli olduunu daha youn bir ekilde hissetmeye baladm. Bu, aslnda nemli yeniliki alimlerin de grdr. Seyyid Ahmed Han (. 1898) ve Pakistanl byk alim ve yeniliki yazar Fazlur Rahman (. 1988) gibi nemli alimler gnmze gelen hadis klliyatlarnn kkl bir ekilde yeniden deerlendirmeye tabi tutulmas gerektiini sylemilerdir. Bu klliyatlar, Hz.Peygamberin irtihalinden en az iki yzyl sonra baz Mslman alimler tarafndan biraraya getirilmitir. Hz.Peygamberin gerek szlerini, sahte ve yanl aktarlm olanlardan ayrmak iin, bu alimler, rivayet eden zincirlerinin gvenilirliine dayanan bir metod gelitirmilerdir. Fakat metodlarnn balca bir eksii vardr. Baz Batl ilim adamlarnn da bahsettii gibi, hadislerin metin olarak adlandrlan ierii ok nadir olarak eletirel bir bakla incelenmitir ve bunun sonucu olarak, en salam bulunan hadisler bile . . . ieriinde anakronistiktir, birbiriyle eliir veya Kurann lafz ve ruhundan sapma gsterir.[1] Yani ksaca hadisler problemlidir. Belki bunun neden bu derece nemli olduunu merak ediyorsunuz. Bu son derece nemlidir, nk slami gelenein en otoriter, priten ve ad ynleri hadislere ve slamn dier ikincil kaynaklarna dayanr. - mesela icmaya, yani slam alimlerinin konsenssne - Kurana deil.. Birka rnek verelim: - kincil kaynaklara gre, slamdan ayrlanlar ldrlr. Bunun Kuranda bir temeli yoktur ve aslnda Dileyen inansn, dileyen inkar etsin (18:29) gibi ayetler dini zgrl vurgular ve bu ldrmeleri imkansz hale getirir. - kincil kaynaklar tm gzel sanatlar, zellikle resim ve heykeli yasaklar. Kuranda byle bir emir yoktur, tam tersi, Peygamber (Kral) Sleymann (S) kendisi iin yaptrd heykeller vlr. (34:13) - kincil kaynaklar kadnlar iin ok kat bir giyim kodu belirler ve bu, genellikle slam hakimiyetindeki tm kadnlara uygulanr. Kuran ise yalnz Mslman kadnlar iin bir giyim ekli belirler ve bu da yoruma aktr. Bartsn aka emreden ayet yoktur- - ki nerede tm vcudu rten burka iin olsun.[2] - kincil kaynaklar kadnlarn erkeklerden tecrit edilmesini destekler. Bu ayrmn Kuranda temeli yoktur. Tam tersine, Kuran bize peygamberler ve kadnlarn medeni diyaloglarndan bahseder. (28:25, 27:44)

133

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

- kincil kaynaklar herbir gnah ve gayr-i ahlaki davran cezalandrr. rnein, alkol imek veya namaz klmamak iin cezalar vardr. Halbuki bunlarn Kuranda hibir temeli yoktur. Kurann ceza ngrd sadece toplumsal sulardr, gnah veya ahlakszlk deil. Zina edenlerin talanmas ikincil kaynaklara dayanr, Kuranda hibir dayana yoktur. Benim iddiam udur ki, son derece priten retiler -Talibannki veya Vehhabi Suudi Arabistannki gibi - ikincil kaynaklarn Kuran zerinde stnlk salad yzyllar boyunca oluturulmutur. (Vehhabiler aslnda reformun bir rndr ki bu ileri daha da gletirmitir, bunun nedenini aada anlatacam.) slami gelenekte anti-Semitizmin ykselii dahi -her ne kadar orta a hristiyan anti-semitizminden ok daha mutedildir-bununla ilgilidir. San Diego Devlet niversitesi Dini limler Blm Yrd.Prof.Halil Muhammed diyor ki, Kuran, Yahudilii ana monoteist din olarak grrken Bir sre sonra hadise yaslanlarak Yahudiler ve Yahudilik lanetlenmitir. Problem o derece derindir ki baz geleneksel slam alimleri, hadisin Kuran ayetlerinin geerliliini kaldrabileceini dahi iddia edebilmilerdir. zm, birok hadisin ayklanmas ve Kurann yeniden yorumlanmasndadr. kincil kaynaklarn ve geleneksel slam literatrnn byk entelektel ve manevi baarlar elbette kullanlmal ama sadece onlara bal kalnmamaldr. Yeniden slami yenilenme Sevgili arkadam Stephen Schwartzn The Islamic Reformation Revisited. Makalesini okurken bunlar dnyordum. Makaledeki argmanlarn birouna katlyorum. Arkadam hakl olarak Hristiyanln Protestan Reformu ile gnmz slam dnyasnn yenilenmesi arasndaki analoji kurulmasnn yanl olduunu belirtiyor. Bir kere, Protestan reformu hi de ho olmayan bir devredir - vahet, kaos ve anti-Semitizm doludur. ayrca, amz slam dnyas, Lutherin zamanndan ok farkldr. Bizim reforme edebileceimiz, Katolik Kilisesi gibi bir merkezi otorite bulunmamaktadr. Bunun yerine son derece paralanm bir mmet (global slami toplum) vardr. Umutsuzca merkezilemeye ve gelitirilmeye muhta bir toplumdur bu. Bu yzden yaknlarda Paul Marshalln bahsettii slami kardevrim terimi yerindedir. . Schwartz, slam tarihinde orijinal kaynaklara dn savunan birka reformasyon gerekletiini hatrlatmakta hakl. Fakat gerek u ki, bu reformlarn rettikleri olduka hogrsz, baskc ve agresif doktrinler oldu, Vehhabilikte olduu gibi. Yalnz bir noktada itirazm var: Orijinal kaynaklara dn, eer zellikle Kurandan bahsediyorsak illaki Vehhabi tarz bir fundamentalizm anlamna gelmiyor. slami modernizm, modern dnyayla uyum iinde slamn yeniden yorumlanmas mcadelesi de ayn kaynaklardan douyor fakat tamamen farkl
134

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sonulara ulayor. Bu yeniliki ekoln en gze arpan ismi Fazlur Rahman, bize neden modernlik ncesi yenilikilerin, rnein Vehhabilerin itihad ( bamsz yorumlarla legal kararlar almak metodu ) kullanarak ortaya fanatizm kardklarn aklyor: Eer bu eski yenilikiler, bir yenilenme konusunda gnlsz davransayd ve bunu yapmasalard Mslman dnyann daha gelimi lkeleri- Trkiye, Msr ve Hindistan yarmadas- slam dnce tarihinde r am temsilcilere sahip bu lkeler, on dokuzuncu yzyln ortasnda slami yenilenmeyi gerekletireceklerdi. Bu yeni dncenin z, Kuran dncesi ve modern dnce arasnda baz anahtar noktalarda pozitif balar kurmak, ve bu ekilde modern kurumlar Kurann ahlaki-sosyal oryantasyonuyla entegre etmekti.. . . Premodernist yenilikilerin durumuyla (veya fundamentalistlerle) modernistlerin durumunun byk fark udur ki, yenilikiler, itihadla zlebilecek ok bir ey bulmamlar veya bunda gnlsz davranmlardr, fakat modernistler yeni durumlar zebilmek iin ok daha cesur davranmlardr..[3] Bir dier deyile, farkl yenilenme hamlelerini ekillendirmede sosyal koullar nemli bir etkiye sahiptir. unu da belirtmekte fayda var, Vehhabiler ve benzerleri arasnda, entelektelizmin reddedilmesi gl bir dncedir ve bu eilim, sonucunda itihad arlarna zarar vermi, bylece bu yenileyiciler mukallidun, ncekilerin taklitisi, halini almlardr.[4] Fakat ilk yenileyicilerin de bir eksii vard. Fazlur Rahmana gre, onlarn eksii Kuran ve Hadisi kapsaml ve sistematik ekilde yorumlayacak bir metodolojiye sahip olmamalaryd. [5] Gnmzde, bu eksikliin alma zamannn geldiini dnyorum. Bu, Shwartzn tekrar bilgece belirttii gibi, kkleri slam geleneinde olan bir eydir. Yenilenme szc, yani tecdid, slam literatrnn bir parasdr. Geni bir tecdid iin, atlmas gereken iki byk adm var. lki, tm hadis geleneinin sorgulanmas ve Kurann ruhuna ve saduyuya aykr, sahih olduu iddia edilen hadislerin ayklanmasdr. Makalemin banda bunu anlatmaya altm. kinci adm ise Kuranla ilgilidir. Metnin hermnetik olarak yeniden okumas lazmdr, bylece Kuran retisinin mekanik literal anlamn tutmaktan ok ruhunu ve amalarn kefetmeye almak gerekir. [6] Bunun ne anlama geldiine yakndan bakalm. Kuran yeniden okumak slamn ikincil kaynaklarnn Kuranla karlatrldnda kaba olmasndan bahsetmem baz okuyucular kukulandrabilir. Mslman olmayanlara ynelik iddet eylemlerini destekliyor grnen sava ayetleri akla gelebilir. Bu ayetler, slam adna vahet sergileyen terristlerin yaptklarn merulatrd iin Batllar arasnda derin endie kaynadr.
135

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ama, gerekte, Kurann terrist yorumu arptlmtr. Daha nce akladm gibi, bu yorumlar nesih doktrinine (baz ayetlerin, dier ayetlerle yrrlkten kalkmas ilkesi ) dayanr ve ancak bu ekilde Kurann hogrl ve efkatli ayetleri grmezden gelinerek yaptklar merulatrlabilir. Kurann doru yorumu, nesihin reddedilmesi ve tm ayetlerin bir btnn paras olarak ele alnmasdr. Bu ekilde, hogr ve bar dolu ayetlerin modern dnyada olduu gibi normal bir durumu yansttn, sava ayetlerinin ise Mslmanlarn dman kuvvetler tarafndan yok edilme tehditi altnda olduu anormal bir durumu yansttn anlarz. Yine de, Kuranda modern bir okuyucu iin kabul edilemeyecek noktalar vardr. Bunlar, zinann krbala cezalandrlmas veya hrszn ellerinin kesilmesi gibi cezai meyyidelerdir. Ayrca kadnlar miras ve ahitlik konusunda ikinci snf statsn veren ayetler de vardr. Soru u: yi birer mslman olmak iin bunlar uygulamamz m gerekiyor? Fazlur Rahman bu sorunun zerinde ince bir analiz yapyor ve sonunda hayr eklinde cevap veriyor. Fazlur Rahman Pakistan doumlu bir slam bilginiydi ve yllarca California niversitesinde alt. Son derece iten, dindar bir mslmand ve hayatn slami gelenek ile modernlik atmasna zm bulmaya adad. Ana kavram, Kurann baz blmlerinin tarihselliiydi. Tarihsellik dncesinin ana fikri, Kurann baz ayetlerinin literal olarak uygulanmasnn ancak indirildii zamanda kastedilmi olmasdr. Bunun byle olduunu nereden anlyoruz? Aslnda, bunu gsteren ok ak durumlar var. rnein, Hz.Peygambere zg veya Hz.Peygamberin elerine zg veya mslmanara Hz.Peygamberle nasl konumas gerektiini syleyen, gnmzde uygulama imkan olmayan ayetler vardr. Mslmanlara, klelere nasl davranmalar grektiini syleyen ayetler de bu gelenek- ok kr- modern dnyada ortadan kalkt iin uygulanabilir durumda deildir. Bu ayetler hala bizlere etik prensipler veriyor ama literal olarak yerine getirme imkanna sahip deil. Ayn ekilde, Mslman ordular gnmzde Kurann nerdii gibi (8:60) atlara binmiyor, bunu, daha ok askeri g metaforu olarak anlyorlar. Bu metod, inovatif bir mantk izgisi oluturuyor. Buna dayanarak Fazlur Rahman Kuran ayetlerindeki cezai meyyidelerini yorumlamada ayetten prensibe, prensipten yeni kanuna forml sunuyor. Byle bir yaklam gerekli, nk Kurann indirildii zamanla modern dnya arasnda ok byk farkllklar var. Kurandaki cezai kod buna rnek tekil ediyor. Tm Kurani cezalarn ortak bir zellii vardr: lm veya hzl fiziksel ac uygulamas. Neden? Bir cevap yedinci yzyl merkezi Arabistannda suun tek olas cezalandrma ynteminin bu olmas. Hapishaneler yoktu, bir hrsz veya katil yakalandnda, ancak hzl bir ceza uygulanabiliyor veya braklp gidiyordu. Fakat zaman deiti. Gnmzde slah imkanlar var ve hrszln birok eidi ve buna uygun cezalar var. O halde ne yapmal? Fazlur Rahmana gre,
136

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kurandan karacamz, hrszln bir su olduu ve cezalandrlmas gerektiidir, fakat ceza, suun derecesine gre ve gnmzn sosyal koullarna gre dzenlenmelidir. Bu yaklam aslnda slami gelenekte kkleri olan bir yaklamdr: Halife mer, Peygamber ve Ebu Bekirden sonra slamda sayg duyulan c byk kiidir, Irak ve Suriyenin fethedilmi topraklarnn datmnda Kuran hkmn uygulamamtr. Bunun sebebi, eer Kurann tavsiye ettii gibi fethedilen topraklar askerler arasnda datlrsa, bu askerlerin kylye dnecek ve mevcut kylleri a brakacak olmalardr. Hz.mer, deien sosyal gerekliklerle Kurann uygulanma ynteminin deimesi konusunda arpc bir rnektir. Biz Mslmanlara den de Kurann bu deerlendirme yntemini deerlendirmek. Trkiyede, slamiyat adl akademik dergiyi karan baz modernist slam teologlar da bunu yapyorlar. Fazlur Rahmann izini takip ederek, eriatn (slam kurallarnn), ceza kodlar, kadnn stats ve sava doktrini de dahil komple yenilenmesi arsnda bulunuyorlar. Bu uralar dikkate deer. Neden sorusu Yazdklarmn birounun gsterdii o ki geni bir slami yenilenmeye hem ihtiya, hem de bu konuda umut var. Yalnz bir son ve aslnda en nemli soru var: Ne iin? Neden biz Mslmanlar bunun peinde olmalyz? Fanatiklerin, masumlar slam adna ldrmelerini engellemek iin olabilir mi? Dinimizi insanlk ve medeniyete tehditmi gibi gstermelerini nlemek iin? Bunlar tabi ki dnyada her akl banda insann vermek istedii gl cevaplar. Ama benim bir baka cevabm da var - daha zel teistik bir cevap. nanyorum ki slami yenilenmeyle slam orijinal ve nihai hedefine geri dndrmeye ihtiyacmz var: insann Yaratcsyla, Allahla olan ilikisine. slamn mevcut ad kalm veya radikal yorumlar bu kutsal amaca engel tekil ediyor. Dindar bir insan iin, bunlar akln Tanrdan kopartlmas, nk kalpler ve akllar Onu yceltmek iin zgrlk, nee ve ak istiyor, banazlk, bask ve nefret deil. Dindar olmayan iinse, bunlar Tanr iin engeldir ve tamamen profan, materyalist bir yaam desteklemek iin bir sebeptir. Birok modernlemi Trk arkadalarm, bu kaytszlk iinde: ad, hogrsz ve geri dinsel uygulama olarak grmeye meylettikleri eyden rahatsz bir ekilde, sanki tutulabilir makul bir yol gibi ateist gibi yaamay seiyorlar. Gerek u ki ateizm - teoride ve pratikte- koca bir yalandr ve Tanrsz bir hayat anlamszdr. Hayata anlamn geri kazandrmak iin, en azndan dnyadaki 1.2 milyar mslmana, dindar olsalar da olmasalar da, ite bunun iin de slama anlamn geri kazandrmamz gerekiyor. Bylece slamn nihai mesaj, aadaki ayette gzelce verildii gibi, birok akl ve kalpte yanklanacak:

137

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ey insanlar! Allahn size olan nimetini ann; sizi gkten ve yerden rzklandran Allahtan baka bir yaratan var mdr? Ondan baka tanr yoktur. Nasl aldatlp da dndrlrsnz? (35:3) NOTLAR [1] Malise Ruthven, Islam in the World, Oxford University Press, Oxford, 2000. p. 132 [2] Ayet 24:31, bartsnn dayand ayettir, aslnda Mslman kadnlarn gslerini rtmelerini syler, balarn ve salarn deil. [3] Fazlur Rahman, Roots of Islamic neo-Fundamentalism, in Change and the Muslim World, (edited by David C. Cuthell, Philip H. Stoddard, Margaret W. Sullivan), Syracuse University Press, New York, 1981. p. 27 [4] Tamara Sonn, Interpreting Islam: Bandali Jawzis Islamic Intellectual History, Oxford University Press, New York, 1996, p. 32. [5] Fazlur Rahman, Roots of Islamic neo-Fundamentalism, in Change and the Muslim World, (edited by David C. Cuthell, Philip H. Stoddard, Margaret W. Sullivan), Syracuse University Press, New York, 1981. p. 31 [6] Ibid. p. 29

138

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bediuzzamanla Ortadou Problemlerine Bak (Mehmet Bahadr) Bakn ben de sizin gibi tango yapyorum, sizinle ayn alfabeyi kullanyorum, ne olur artk vurmayn diye inliyor batllam Mslman lke aydn. slmn temel prensiplerinden, bilimden, kul hakkndan uzaklamann getirdii belalarn ilacn dmana benzemek yolunda aryor. nsanlk, zellikle de Bat dnyas son asrda bilim ve teknolojide byk ilerleme kaydetti. Ancak vicdanen ve ahlken yerinde sayan Avrupa, ABD ve onun peinden srklenen insanlk bugn kendi icad olan teknik ilerlemelerin altnda ezilmi, rezil ve sefil bir ekilde srnmekte. Maara devrindeki ilkel insanlarla neredeyse tek farkmz birbirimizi daha hzl ldrebilmemiz ve bu ldrme sahnelerini TV kanalyla dnyann her yerine yayabilmemiz. Savaa, etnik temizliklere trl klflar uydurduk. Milliyeti-Militarist ulus-devletin kutsallar olan ordu, silah, kutsal(!) topraklar, bayraklar, stn(!) rklar uruna milyonlarca insann yaama hakk ellerinden alnd. Bugn de Birlemi Milletler, NATO gibi kurulular uluslararas iddeti bar harekt ya da terre kar sava gibi isimlerle meru gsteriyor. Bu rezillikten slm aleminin payna den sorunlar, mesel Gney Dou Meselesi ile Filistini, Ergenekoncu korku tacirleri ile Siyonizmi birbirinden ayr dnmek mmkn m? Kanaatimizce son asrda Mslman aydnlarn yaptklar en byk hata belki de kk sebep saylabilecek tek hata Batnn hakimiyetine cevaben batya benzeme refleksi olmutur. 1789 Fransz devrimine, Alman ordu-devletine, endstrilemi milliyeti-militarist Avrupa devletlerine hayran olan bir ok
139

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mslman aydn grrz bu dnemde. Trk ve Arap milliyetilii, moderleme amal tepeden inme jakoben devrimler, bugn halen bir ok Mslman lkede darbe zerine darbe yapan ekya generaller ugulamada da bu dman taklid etme refleksinin birer uzantsdr. Peki bugnk duruma Mslmanca yant ne olabilir? Batya hayran olmak ile Batdan nefret etmek dnda bir yol yok mudur hem onun saldrganlndan kurtulmak hem de Batl insanlar kendilerinden korumak iin? Deerli yazarmz Mehmet Bahadr ite bu soruya yant ararken dikkate deer bir yol tutuyor. Bedizzaman Said Nursnin demokrasi, devletilik, ekonomik kalknma, sertbest piyasa, eitim, rklk, ulus-devlet konularndaki fikirlerini derleyip sunduu bu detayl makale tekrar tekrar okunmas ve zerinde dnlmesi gereken bir alma. Baka bir ok kaynakla birlikte M.Ali Kayann Dou ve Ortadou Problemlerine Bedizzamandan zm nerileri adl eserinden de yararlanan yazara bu zenli almasndan tr teekkr ediyoruz. Konularna gre tasnif edilmi olan 6 blm halinde hazrlanm bu yazy blmeden, bir seferde yayna girmeyi uygun bulduk. srailin Gazzede yapt soykrm sebebiyle u gnlerde hararetli biimde tarttmz Filistin sorununa da are olabilecek fikr zemine katkda bulunan almay beenilerinize sunuyoruz. Editr BLM I - GRi Said Nursi (1878-1960) Trkiyede ve dnyada tm fikir akmlarnn en etkin biimde kendini gsterdii, ideolojilerin kendi sistemilerini kurmas iin en sert biimde arpt, insanlarn katmanlara ayrlarak att ve arpt frtnal bir ortamda yaamstr. Bedizzamann hayat dnemi tam bir gei dnemidir. Trkiyede; Osmanldan Trkiye Cumhuriyetine, imparatorluktan ulus-devlete, monariden, monokrasiye ve anayasal sisteme, istibdattan hrriyete, kapal-otoriter devlet anlayndan demokratik parlamenter rejime, kapal ekonomiden serbest piyasa ekonomisine, gelenekten modernlie gei abalar yaanmtr. slam Dnyas ise birlik ve btnln kaybederek Bat Medeniyetinin maddi ve manevi istibdad altna girdikten sonra, ksmen bamsz lkeler halinde nisbi hrriyetini kazanmaya balamtr. Dnyada ise; otoriter yapya kar hrriyeti fikirler, ii hareketleri, sendikal faaliyetler, uluslararas siyasi-ekonomik organizasyonlar, okuluslu ticaret, hzl teknolojik gelimeler, haberleme ve bilgilenme imkanlar ile dnyann bir ky kadar klmesi, temel insan haklarna ve evreye dair gelimeler ve iki dnya sava bu sreye sabilmitir. ste bylesi hzl gelimelerin yaand, bu alkantl dnemde Bedizzaman; fikir ve aksiyonuyla damgasn vurmutur. nsanln geirdii devrelerin tmnn birden hzla bir arada yaand bu sancl dnem onun iin
140

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

adeta bir laboratuvar olmu ve Yirmi birinci yzyl insannn saadetini salayacak reeteyi Kurann Eczahanesinde hazrlayarak sunmutur. Bu gei dneminde slam dncesini yeniden yorumlayan Said Nursi, Eski hal muhal (batl), ya yeni hal; ya da izmihll(perian olmak). Diyerek, yeni dnemlerin temel insani problemlerine Kuran yorumlar getirmitir. Modern dnemlerin yaygn maddeci, tabiat ve esbabperest ideolojisi haline gelen Pozitivizm ve bundan kaynaklanan inkri fikirlere kar ikna edici argmanlar sunmutur. Risale-i Nura muhatap olanlar, iman- tahkiki kazanarak, zamann hakim cereyanlarna kar kendilerini koruyabilmilerdir. Beni nefsini kurtarmay dnen hodgam bir adam m zannediyorlar? Ben cemiyetin imann kurtarma yolunda dnyam feda ettim, ahiretimi de. Seksen ksur senelik hayatmda dnya zevki namna bir ey bilmiyorum. Btn mrm harp meydanlarnda, esaret zindanlarnda, yahut memleket hapishanelerinde geti. ekmediim cefa, grmediim eza kalmad. Divan- harplerde bir cani gibi muamele grdm; bir serseri gibi memleket memleket srgne yollandm. Memleket zindanlarnda aylarca ihtilattan menedildim. Defalarca zehirlendim. Trl trl hakaretlere maruz kaldm. Zaman oldu ki, hayattan bin defa daha ziyade lm tercih ettim. Eer dinim beni intihardan menetmeseydi, Said belki bugn toprak altnda rm olacakt. Btn hayatm zahmet ve meakkatle, felaket ve musibetle geti. Cemiyetin iman, saadet ve selameti yolunda nefsimi de dnyam da feda ettim. Helal olsun. Onlara beddua bile etmiyorum. nk, bu sayede Risale-i Nur, hi olmazsa birka yzbin, yahut birka milyon, belki daha ziyade kiinin imannkurtarmaya vesile oldu. lmekle yalnz kendimi kurtaracaktm, fakat hayatta kalp, zahmet ve meakkatlere tahammlle bu kadar imann kurtulmasna hizmet ettim. Allaha bin kere hamd olsun! Sonra, ben cemiyetin iman ve selameti yolunda ahiretimi de feda etim. Gzmde ne cennet sevdas var, ne de cehennem korkusu. Cemiyetimizin iman namna bir Said deil, bin Said feda olsun! Kuranmz yeryznde cemaatsiz kalrsa cenneti de istemem; o zaman oras da bana zindan olur. Milletimin imann selamette grrsem, cehennemin alevleri iinde yanmaya razym. nk, vcudum yanarken, gnlm gl-glistan olur. diyen asrn dertlisini, dava adamn, Bedizzaman, asrn gzel insann, nazar dikkatlere ekmek istiyoruz. Evet, bylesi byk bir kelam; ancak ve ancak yrei byk, derdi byk ve davas byk, manevi byklerden, gnl erlerinden kar. Bu szlerde ihlas var samimiyet var. Takiyye olamaz. Yalan olamaz. Takiyye yapacak ya da yalan syleyecek insan byle szler syleyemez. Bunu ancak bir veli ya da iman davasnda deli kullar syleyebilir. Hasan Basri Hz.leri sahabeleri iaretle, o kutlu insanlarla aradaki fark u szlerle dile getirir. Eer siz onlar grseydiniz deli sanrdnz. Onlar da sizin
141

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

iyilerinizi grselerdi, Bunlarn ahirette bir nasibi yok derlerdi. Ktlerinizi grselerdi, Bunlar hesap gnne inanmyorlar derlerdi. Gnmzde Bedizzaman yok; ama ylarak devam eden problemlere iaret ettii zmler karmzdadr. lem-i slma indirilen darbelerin en evvel kalbime indirildiini hissediyorum diyen, byk bir iman, gayret ve himmet alayan: Bedizzamann gzyle; Dou, Gneydou, Ortadou ve tm slam Dnyas iin gsterdii zm nerilerini, sorunlarn tahlillerini ve Yirmi birinci yzyl insannn saadetini salayacak reeteyi sunuyoruz. BLM II ncelikle unu belirtmek gerekir ki; iddet akl- selimi ortadan kaldrr. Toplumsal meseleler zerinde farkl fikir ve dncelerin biraraya geldii demokratik zemini yok eder. Husumeti ve almay krkler ve toplumsal bar imkansz klar Trkiye, Dou meselesini sadece askeri nlemlerle zmeye urat, bu da iddeti artrmaktan baka bir eye yaramad. Bu gibi yanl politikalar neticesinde, yz sene nceki problem ne ise bugn de ayn problemlerle, ama daha kompleks ve daha karmak problemlerle kar karyayz. Her problemin bir zm vardr. zmszlk ancak zmemek iin bahaneler retildii zaman oluan fiil ve geici bir durumdur. Siz zmezseniz birisi bir gn zer ve erefi de ona ait olur. Bu konuda samimi yaklamlara ve zm nerilerine daima ak olmak gerekir. Bu konuda Albert Einsteinn bir sz ok houma gider. Problemler, onlar ortaya karan ayn dnce seviyesiyle zlemez Bu balamda, iddete kar siddet ayn dnce seviyesidir ve asla zm yolu deildir diyebiliriz. zm yollar, daha derin, daha geni boyutlu ve daha st seviye bir dnce tarznn rn olabilir. Bunun byle olduu Krt sorununda yaadmz tarihsel sre en gzel kantdr. Neyseki bu gerekler artk gnmzde dile getirilmekte ve daha st seviye dnce ve hamlelerle zm yollar aratrlmaktadr. Sayn Sadk Yalszuanlar bir makalesnde bu konuyla alakal olarak hakl tespitinde yle der; Krt sorununun zm adresi, Trk yerine Krt kimliini esas alacak olan bir baka ulus-devlet, PKK ve dier Marksist, Stalinist, Leninist, rk rgtler deil, Krtlerin byk bilgesi Mele Ahmed-i Hani, Mele Cezeri,
142

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Abdurrahman Tai, Seyyid Sbatullah hazretleridir. Gelin tan olalm arsn yapan Dervi Yunustur, Anadolunun manevi merkezlerinden Dounun Batnn byk bilgesi bn Arabidir, bilgelerin sultan Bedizzamandr. Onlarn eserleri, halleri, muhabbet, adalet ve merhamete dayal retileridir. Krt sorunu Brkselden, Washingtondan, sveten deil, arzn birka byk manevi merkezi olan Konyadan, Hz. Mevlanann kalbinden geilerek zlr. Zulmn Trk, Krt olmaz, zalimin de. Irkln ve ulus-devletin yol at bu sorun, samimiyetsiz, dilde kalan, inandrc olmayan, ii bo bir siyaset retorii ile zemininden zlemez; daha adil, gerek anlamda daha zgrlk, daha insani, daha merhametli, efkatli ve kardelie dayal retilerin iinden zlr. Unutmayalm, ikencecinin de dini yoktur! Bu dncenin slam milliyetilii ile de ilgisi yoktur. kencenin ortadan kalkmas, sadece anayasal ve yasal tedbir ve meyyidelerle deil (tabii ki bunlar mutlaka gerekletirilmeli, zgrlk bir anayasa kesinkes yaplmaldr) insann rd yerden, onu yeniden diriltecek manevi ve irfani bir solukla mmkndr Konumuza dnersek, gnmzde zlmedii iin srekli artan ve sonuta anari ve terre inklp eden problemlerin zm yine Bedizzamann nerilerinde bulunmaktadr. te, Bedizzamann gzyle, Dou Anadolu, Gneydou, Ortadou ve tm slam dnyas iin sorunlarn analizi ve zm nerileri

1. Demokratikleme Bedizzaman Said Nursi, 23 Temmuz 1908 tarihinde II. Merutiyet ve Hrriyetin ilannda stanbuldadr ve 26 Temmuz 1908 tarihinde Sultanahmet meydannda yaplan mitinginde Hrriyete Hitap adnda bir nutuk irad eder.1 stanbulda pek ok ulemann aksine Merutiyetin ilann hararetle alklar. Ayasofya, Beyazt, Fatih ve Sleymaniye camilerinde de umum ulema ve talebeye hitaben pek ok vaazlar ile eriatn ve Merutiyetin mnasebetini anlatr. Peygamberimizin (sav) Kavmin efendisi ona hizmet edendir2 hadisini eriat leme gelmi; ta istibdad ve zalimne tahakkm (bask ve zorbal) mahvetsin3 eklinde izah eder. Bedizzaman dinin siyasi hayata bakan ynnn Hakikat-i Merutiyet-i Merua4 yani Hakiki merutiyetin dinen uygun olduunu savunarak Merutiyet ve hrriyete sahip kmtr. Bedizzamann bu konuda en gl delili Asr- Saadet ve Hulef-i Raidinin Hilafet Dnemidir. Nursi, Asr- Saadeti rnek gstererek adalet, meveret (konuup anlama, istiare) ve kanun hkimiyeti prensipleri erevesinde belirledii bu modelin aslnda Merutiyet, demokrasi ve Cumhuriyetten baka bir ey olmadn ifade eder.5 Bedizzaman yine Hrriyetin en geni ekli Cumhuriyettir6 diyerek Cumhuriyetin hrriyete en fazla deer veren siyasi bir sistem olmas gerektiini anlatmaktadr. Aksi taktirde hrriyetten yoksun bir Cumhuriyet ii bo bir istibdattan baka bir ey deildir.

143

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bedizzaman Said Nursi, Merutiyetin ilanndan sonra Babakanlk vastas ile dou vilayetlerine ve airetlere elli-altm telgraf ekmi ve Merutiyet ve kanunu esas iittiiniz mesele ise, hakik adalet ve meveret-i eriyeden ibarettir; hsn- telkki ediniz. Muhafazasna alnz. Zira dnyev saadetimiz Merutiyettedir. Ve istibdattan herkesten ziyade biz zararddeyiz7 diyerek hrriyetin ve demokratiklemenin en ok dou vilayetlerinde yaayanlara faydal olacan bundan yz sene nce haber vermitir. Yine stanbulda yirmi bine yakn hemerilerine, aldanmamalar iin Merutiyeti ve hrriyeti anladklar dille anlatr. stibdat, zulm ve tahakkmdr. Merutiyet, adlet ve eriattr. Padiah, Peygamberimizin emrine itaat etse ve yoluna gitse halfedir. Biz de ona itaat edeceiz. Yoksa, Peygambere tbi olmayp zulm edenler, padiah da olsalar haydutturlar. Bizim dmanmz cehalet, zaruret(yoksulluk), ihtilaftr. Bu dmana kar; sanat, marifet, ittifak (ilim ve irfan, karlkl tanma ve birlik) silhiyle cihad edeceiz.Ve bizi bir cihette teyakkuza ve terakkiye sevk eden hakik kardelerimiz Trklerle ve komularmzla dost olup el ele vereceiz. Zir husumette fenalk var, husumete vaktimiz yoktur.8 diyerek onlar ikaz eder ve onlarn hrriyete sahip kmalarn ister. Bedizzamann bundan bir asr nce syledii Dnyev saadetimiz Merutiyettedir. Ve istibdattan herkesten ziyade biz zarar gryoruz9 sz bugn de geerliini korumaktadr. BLM III 2. Eitim nsann yaratl amacnn taallm (ilim renme) ile tekemml(kemale erme, olgunlama) olduunu izah eden Bedizzamann en nemli meselesi hayat boyunca eitim olmutur. Kendisini eitime adayan Bedizzaman Douda bir niversite almas amac ile 1907 ylnda stanbula geldi. Amac Ortadouda alan bu niversite sayesinde Trk, Arap, Krt, Ermeni ve dier unsurlarn birliini ve beraberliini salayarak Osmanlnn paralanmasn nlemek ve slam birliini temin etmekti. Projesini uygulamak amac ile Sultan Abdlhamit ile grmeyi planlayan Bedizzamann bu istei gereklemedi. Daha sonra Sultan Reatn Kosova seyahatine katld. Padiahn Kosovada yapmak istedii niversite projesine katkda bulundu. Kendisine ark(Dou)byle bir darlfnuna daha ziyade muhta ve lem-i slamn merkezi hkmndedir10 dedi ve byle bir niversite iin sz ald. Ancak 1914 ylnda balayan I. Dnya Sava ve dnyada gelien olaylar ile Osmanlnn yklmas sonucu proje gereklemedi. Daha sonra 1922 ylnda geldii TBMMde ayn konuyu gndeme tad. 163 milletvekilinin imzasn tayan nergesi kabul edildi. Vanda bir niversite iin 150 bin lira tahsisat ayrld. Ancak bu da o zamanki hkmetin laiklik ile ilgili dnceleri yznden gereklemedi.11 lk olarak 1954 ylnda, DPnin Erzurumda bir niversite kurma teebbs zerine Bedizzaman te bu benim niversitem diyerek bu niversiteye
144

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

sevinle sahip kar.12 Hatta bu konuda 01.04.1954 tarihli Ulus gazetesinin Erzurum niversitesi aleyhindeki yazlarna cevap vermitir.13 Yine hayatnn 55 yllk gayesi olan byle bir niversite ama teebbsnden dolay zamann Cumhurbakan Celal Bayar ve Babakan Adnan Menderesi tebrik eder. Ayn zamanda, bu meseleye dair Amerika ve Avrupada istiare ettikleri halde, hayatn byle bir ama iin geiren birisi olarak kendisinin fikrinin alnmamasna gcendiini ifade eden bir serzenite bulunur.14 Deien dnya artlar ve teknolojik gelimelere paralel olarak eitimde de yeniden yaplanma ve geliim srecini balatmak isteyen Bedizzamann bundan yz sene nce ortaya koyduu proje gerekten dikkate deerdir. Bedizzaman kendisini anlayamayanlar iin On nc asrn minaresinden, sureten medeni ve fikren mazinin en derin derelerinde bulunanlara15 hitap ettiini syler. Ancak Nesl-i Cedit adn verdii yeni bir neslin bu projeyi gerekletireceini belirtir. Erzurumda alan niversite Bedizzamann yar amacn gerekletirmitir. Asl amac olan din ve fen ilimlerinin beraber okutulduu bir Medresetzzehra henz gereklememitir. Bedizzamann bu projesinin ok iyi tahlil edilmesi gerekir. Bu proje, Bedizzamann nermi olduu ve are olarak sunduu bir eitim projesi olan Medresetz-zehra projesidir. Neden Medresetz-zehra ? Bedizzaman bunu din ve fen ilimlerini beraber okutarak akla, vicdana ve kalbe beraber hitap etmek, eitli dillerde eitim yaparak yre halkn bir arada tutmak ve Ortadoudaki milletleri fikir birlii etrafnda birletirmek, kabiliyet eitimi vererek istidatlar nemalandrmak, ihtisas alanlar aarak akademik eitim vermek, fen ilimlerini okuyan mektepliler ile din eitimi alan medrese mensuplarn ayn ama etrafnda birletirmek16 eklinde zetlemitir. Tabii ki bunun almnda ok geni bir kltr ortam oluacaktr. Bu da Ortadouda byk bir uyana ve sonuta yksek bir medeniyete zemin hazrlayacaktr. Douda din hissinin hkim olduuna vurgu yapan Bedizzaman yaplacak olan bir geliim hamlesinin dini referanslarla ve dini atmosfer iinde gereklemesi gerektiini her zaman belirtmitir. Eitimde de bunun nemi zerinde durarak dini ilimlerle beraber verilecek olan fenni bilgilerin hem gerei yanstmas, hem eitimin birliini salamas, hem de slam kardelii ile birbirine sk skya bal olan Mslman milletlerin birliini temin etmesi asndan nemi byktr. Nasl Bir niversite ? niversite eitiminde aratrma ve ihtisaslama ok nemlidir. Bu demokratik eitimin de temel unsurlarndandr. Kabiliyete gre, ihtisasa dayal bir eitimde ilim dallar arasnda birlik ve btnlk, birbirinden faydalanma ancak demokratik bir eitim anlay ile salanabilir. Bu da aratrma, mzakere ve mnazara usulnn uygulanmas iledir. Bu hususa da nem veren Bedizzaman devlet ilerinin meclisler tarafndan yrtld bir ada ferdi kabiliyetlerin yetersiz kalacan dnerek ilimde ihtisaslama yannda Meclis-i mebusan- ilmiye
145

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

adn verdii lmi uralarn kurulmasn ve iletilmesini ister.17 nk ilimlerin tekml ile artk bir ahs birok fenlerde ihtisas sahibi olamaz18 Umuma el atmak da umumu terk etmektir.19 yle ise taksimul ml (ihtisaslama) ve terik-i mesi (birlikte alp, ibirlii etmek)20 kaidesi ile amel etmek gerekir. Bu da ilmi uralarn ve ortak teblilerin gereklemesiyle olur. Bu daha etkin ve gereki olacak ve bu durum insanlarn itimadn da salayacaktr. Bedizzaman gnmzde yaplacak ilmi almalarn bireysellikten kurumsalla ynelmesinin ve ihtisas heyetlerince yaplmasnn gereklilii zerinde de durur.21 Kuran tefsirinin dahi bir heyet tarafndan yaplmasn nerir.22 Tabii ki byle bir urann da yksek ilmi heyetlerden olumas gerekir.23 Said Nursye gre meslek seimi yapldktan sonra mmknse herkes kendi setii meslek ve sanatnda ihtisas sahibi olmaldr. nk bir kimse birka meslekte ihtisas sahibi olamaz. Bir kii benimsedii meslekte uzman olmaldr. Yani iini ok iyi bilmelidir. Dier konulardaki bilgilerini, uzman olduu meslekteki baar ve bilgilerine yardmc klmaldr. Bedizzamana gre kiinin bunu yapmayp her meslekte uzman olmaya kalkmas halinde bilgisi ok fazla bir ie yaramayacaktr. Nursye gre, Cenb- Hak her bir peygamberi bir sanatn piri olarak gndermi, ve bunu baz yet-i kerimelerle insanlara ihsas ettirmitir. Bunun farknda olan insanlar, her bir peygamberi kendi mesleklerinin piri olarak kabul etmilerdir. Mesel, gemiciler Hz. Nuhu, saatlar Hz.Yusufu, terziler Hz. drisi, demirciler de Hz. Davudu pir ve rehber olarak tanmlardr. Bu ayetler peygamberlerin, meslek seiminde birer rehber olduklarn gsterdii gibi, meslekte ihtisaslamann da nemine vurgu yapmaktadr. Bedizzaman ferdi kabiliyetlerin ortaya karlmas gerektii meyannda, herkesin ftratna uygun bir i yapmas ve ona ynlendirilmesi gerektii asndan taksiml-amal (ihtisaslama) kanunu zerinde byk bir ehemmiyetle durmaktadr. Bedizzamana gre, kinatta hakim olan terakki ve tekemml kanunu taksiml-amal kaidesinden ortaya kmtr. Bu kanuna itaat etmek farz iken ne yazk ki tamamen itaat edilmemitir. yle ki: Ftratmzda ekilen yetenek ve meyillerimizle, taksiml-amal kaidesine uyarak fen ve ilimlerde mtehasss olarak farz- kifayeyi yerine getirmekle mkellef iken, yalanc bir hrs ve gsteri merakyla o yeteneklerimizi sndrdk. Allaha isyan eden cehenneme girmeye mstahak olduu gibi, hilkat denilen ftr eriatn emrine uymadmzdan cehalet cehennemine dmeye mstahak olduk. Bizi bu azaptan kurtaracak olan da bu kanunla amel etmektir. nk seleflerimiz bu kanunla amel ederek ilimlerin cennetlerine dahil oldular. Btn bu hususlar bundan seksen sene nce gndeme getiren Bedizzamann fikir ve nerilerine bu gn daha ok ihtiyacmz olduu bir gerektir. BLM IV 3. Ekonomik Kalknma
146

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Dmanlarn cehalet, zaruret ve ihtilaf olarak belirleyen Bedizzaman cehalete kar eitimi; zaruret denilen fakirlie ve geri kalmla da her zamann geerli ve temel meslekleri olan ziraat, ticaret ve sanat tavsiye eder. Maiet iin tarik-i tabi ve meru ve zhayat sanattr, ziraattr ve ticarettir; gayr-i tabii ise, memuriyet ve her nevi ile imarettir24 der. Memuriyeti ve idarecilii temel meslek olarak grmeyen Bedizzaman Memuriyete ve imarete giren, yalnz hamiyet ve hizmet iin girmelidir25 diyerek memuriyet ve idareciliin geim kaygs ile deil, millete hizmet etmek amacn tamas gerektiine dikkat eker. Bir lkenin kalknmas mstahsillerin (reticilerin) oalmas ve mstehliklerin (tketicilerin) az olmasna baldr. Bir lkede reticiler azalr, tketiciler oalrsa o lke fakir der. Memurlar ve idareciler tketici snfn tekil ederler. Toplum hayatnn devam ve ihtiyalarnn giderilmesi ancak sanat, ticaret ve ziraat alanndaki retime baldr. ayet ihtiyatan fazla retim olursa o zaman lke halk fazlasn d lkelere ihra ederek lke kalknmasna ve zenginliine hizmet etmi olurlar. srafa alan idareci ve memurlarn ok olduu, tketimin artt, retimin azald, herkesin gzn devlet kapsna diktii bir lke fakir der.26 lkenin kalknml ve geri kalml da yine lke idaresinin hrriyeti olup olmamas, demokratik deerlere sahip kp kmamas ile doru orantldr. Bilhassa rkl devlet politikas haline getirmi ve devletilii ilke olarak benimsemi bir ulus devletin lkede yaayan farkl rk ve kkenden gelmi, farkl dil ve kltre sahip insanlar evk ve gayrete getirerek lke kalknmasna katmas zordur. Byle bir devlet tabiat icab monopoldr; yani tekelcidir. Tekelcilik ise kendisinden bakasna hayat hakk tanmaz. Ekonomik monopolclk de serbest giriimi nler. Demokratik ve hrriyeti deerlere deil de ulusal deerlere nem veren ve bunu halknn zihniyetine yerletiren bir devlet yapsnda halk devlete baml hale gelir. Her eyi devletten beklemeye balar. Halka gre devlet her eyi yapabilir. Ekonomiyi bytr, insanlar eitir, besler, i sahibi yapar, ticaret yapar, korur. Fakirlii ortadan kaldrr. Hatta devlet vatandalarnn dncelerine ve inanlarna mdahale eder ve nasl yaamalar gerektiine karar verir. Tarihte pek ok devletler kurulmutur; ama hibiri 19. asrdaki ulus devletler gibi merkezilemi bir siyasal gcn btn problemleri zecei beklentisini dourmamtr. Devletilik prensibi gl devletleri kurmu; ama adil ve halknn problemlerini zen bir devlet yapsn kuramamtr. Gl ulus devletler glerini kendi halklar zerinde gstermilerdir. Devlet hakknda fikir yrten filozoflar da genellikle gl merkezi devlet yapsna destek vermiler ve bu konu zerinde akl yrtmler ve genellikle devletin glenmesi zerinde durmulardr. Bunun iin demokrasi de, halkn katlm da hep gl devleti oluturmak iin kullanld. Bu da iktidarn hkimiyetini ve insanlarn iktidar hrsn kamlamaktan baka bir ie yaramad. Bilimin, niversitenin, sanatn, ziraatn ve ticaretin gc daima snrlandrlmak istendi.

147

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bundan dolaydr ki baskc rejimler daima hrriyeti idareler karsna zayf kalm ve halkna mutluluk ve refah salayamamtr. Byle bir devlet skt zaman dman reterek lkede birlii ve halkn desteini salamay amalar. Bunda baarl da olur. Sava byle bir devletin gdasdr. Sava bir ulus devlet iin salktr. Sava demek mecburi askerlik, ar vergiler, sk ekonomik politikalar ve muhalefetin bastrlmas demektir. Milli savunma senaryolar devletin halk sava hedefleri dorultusunda maniple etmesini salar. Ulus devlet bundan dolay halkn mutlu edemez ve lkesinin kalknmasna hrriyeti ve demokratik devletler kadar hizmet edemez. Kalknmann ve gelimenin n art her eyden nce hrriyetlerin nn amak ve katlmc demokrasiyi tam olarak iletmektir. Bir devletin gerek sahipleri o lkede topra olan, i yapan ifti, sanatkr ve tccarlardr. Bunlar devletin kurulmasnda ve glenmesinde maddi ve manevi katklar olan insanlardr. reten, vergi veren, askerin ve memurlarn maalarn ve ihtiyalarn karlayan bunlardr. Devlet ister ulus devlet olsun, ister demokratik hrriyeti ve liberal devlet olsun mteebbis vatandalar ile kalknr ve zenginleir. Vergi veren ve devletini ayakta tutan daima alan ve reten mteebbis insanlardr. Devlet iftileri, sanatkrlar, tccarlar ve mteebbisleri destekledii, koruduu mddete daha fazla vergi geliri elde eder. Devletin grevi savunma, koruma ve adalettir. Varlnn sebebi budur. Memurlarn grevi de halkna hizmet etmektir. Mteebbisler de ancak hrriyet ortamnda gerekli yatrm ve retimi yapar, hrriyet iinde ticari hayatlarn daha kolay yrtebilirler. Hrriyet bu adan her eyin gven kaynadr. Devlet mteebbisini, iftisini, sanatlarn korumal ve ancak yanl yapan cezalandrmaldr. Kalknma Politikas Kalknmann maddi ve manevi iki temel sebebi olduunu ifade eden Bedizzaman bunlar yle zetler: Kalknmann maddi sebepleri yeralt, yer st ve insan kaynaklardr. Bu kaynaklarn yerinde ve bilgiye dayal olarak kullanlmas kalknmann ve gelimenin temelini tekil eder. Manevi sebep ise Nokta-i istinad (Dayanma noktas) denilen Kuvve-i Maneviyedir.27 Nokta-i istinad Kinatta cereyan eden ve insana dehet verip ciz brakan hdiseler karsnda insann ok kuvvetli bir yere dayanmaya ve gvenmeye olan ftri ihtiyac olarak da tanmlanr. nsan ok iyi bir nokta-i istinad bulursa en ar ve byk ilere kar mbarezeye(mcadelede) kendinde kuvvet bulur. nsanlar gerek devletten ve gerekse milletten ald gle byk bir mitle yola karsa yapamayaca i yoktur. nsanlar canlandran emeldir; ldren yeistir.28 Bir nokta-i istinad bulsam kre-i zemini yerinden oynatabilirim diyen bir ilim adam gibi gelecee mitle bakan bir insann da nokta-i istinat bulduu takdirde kre-i arz gibi byk ileri evirebileceini ifade etmitir.
148

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mslmanlarn bilhassa din duygusunun daha fazla hkim olduu Douda geri kalmla, cehalete ve her eit blnmle kar kurtulu aresi, dindir. nk din muhabbet ile ittihad (muhabbet ile birlii), marifet ile imtizac- efkr (karlkl tanma ile fikirlerin kaynamasn), uhuvvet ile teavn (kardelik duygularyla yardmlamay)29 emretmektedir. Kalknma politikalar ancak bu gibi esaslara dayanrsa sonu verir. Aksi takdirde yaplan btn yatrmlar ve kaynaklar yok olur gider. Bedizzamana gre bu konudaki almalarda samimiyetin ls muhabbet, hrmet ve merhamettir. Zira Hamiyet, muhabbet, hrmet ve merhametin netice-i zaruriyesidir. Onsuz olmaz ve illa yalandr, sahtekrlktr.30 Devletin bu konudaki grevi gerek yeralt ve yerst, gerekse insan kaynaklarnn kullanmnda planlama, gven oluturma ve yardmlamay kolaylatrma gibi temel stratejilerdir. Bu hususlar da yine dinin kutsal emirleri ile takva ve salbet-i diniye ile olur. nanc sarslm ve ahlak bozulmu bir toplumu idare etmek ok zordur. Byle bir toplumda gveni salamak ve yardmlama unsurlarn harekete geirmek ancak din ile olur.31 Asayi ve gven oluturulduktan sonra kalknma politikalar uygulanabilir. Hrriyet ile Giriimcilik (Teebbs- ahsi) Teebbs- ahsi bir lkenin kalknmas iin en nemli unsurdur. Bedizzaman daha asrn banda Dou Anadoluda yapt seyahatlerinde giriimcilie dikkat ekmi ve onlar teebbs-i ahsiye dedii giriimcilie tevik etmitir. Dou halknn afi olduunu, afiilerin ise imama uymu bile olsa namazdaki Fatihay her bireyin okumasnn dinin emri olduuna dikkat eker. Bunu giriimcilie delil ve rnek gsterir. nsana ancak altnn karl vardr32 ayetinin de Teebbs- ahsiyeye davet ettiini nazara verir.33 Onlar Dou insannn dindarlna uygun olan merutiyet ve hrriyete sahip kmaya ve giriimci olmaya arr. Hr bir zeminde yola kan bir mteebbis elbette baarl olacaktr. Bunun iin emniyetin tesisi arttr. Geleceine gvenle bakamayan bir mteebbisin harekete gemesi beklenemez. Bedizzaman 1910 senesinde Dou ilerine yapt seyahat Osmanl dnemine rastlamaktayd. Devletin rkla ve farkllklar inkra dayanan politikalar yoktu ve Krtle dayanan bir terr de sz konusu deildi. Bedizzaman o dnemin artlarnda hr teebbs tavsiye ediyordu. Aam bilir umursamazln tenkit ederek herkesi hrriyet iinde kalknmaya davet ediyordu.

BLM V 4. Irklk ve Zararlar (Irkln Terkedilmesi)


149

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Irkln temel kayna, Hz.Adem ile Iblisin mcadelesine kadar gider. Sonuta rklk ve stnlk gden iblis kaybetmitir. Tpk Turanclk gden ttihat ve Terakki gibi, Naziler gibi sonlar hep hsran olmutur. Geride sadece acl ve zdrapl milletler ve enkaz ynlar kalmtr. Irklk her ynyle dinimizce de yasaklanmtr. Zulmederek, dier rklar aalayarak ve kk drerek, ayrlklar atelendirecek, insanlar birbirine drecek, toplum hayatn altst edecek rkl, slmiyet kesinlikle yasaklamtr. Hatt zulme, hakszla, ayrla sebep olabilecek her trl blgecilik, kabilecilik, airetilik ayrmn da reddetmitir. Hatta Biz ecdadmz kuru bir rklk namna deil, Bedizzamann tabiriyle, slmiyetin bayraktar olmalar cihetiyle sevebiliriz. Yoksa, dedemizin alim olmas bizi cehaletten kurtarmad gibi, ecdadmzn slma yapt hizmetler de bizim tembelliimize, gevekliimize, gayretsizliimize kefaret olmaz. Bedizzamana gre rklk ideolojik ve dnce bakmndan slmn dnya grne uymad gibi pratik adan da slm toplumlarna fayda salamaz. Ona gre rklk dncesi Batdan iimize sokulan bir firenk illetidir. Amac slm toplumlarn paralamak ve onlar koloni haline getirerek smrmektir. Bedizzaman, slm toplumlarnn bana gelen en byk felaketlerin rk politikalardan kaynaklandn iddia eder. Emevilerin Mslmanlara verdii byk zarar ve felaket onlarn rk eilimlerinden kaynaklanmtr. Ayn ekilde 1908 sonras Osmanl toplumunda ortaya kan kulpler de rk nitelikler tadndan byk bir imparatorluun dalmasna yol amtr. Cumhuriyet sonras rk yaklam ve politikalar ise gizli dinsizlerin ayrlk tohumlar ekerek Mslmanlarn huzur ve rahatn bozup Anadolu insann anari ve kaos ortamna srklemek amacn tamaktadr. 34 Frenk illeti tabir ettiimiz rklk, unsurculuk fikriyle Avrupa, lem-i slm paralamak iin iimize bu firenk illetini alam(tr). Fakat bu hastalk ve fikir, gayet ve zevkli ve cazibedar bir halet-i ruhiyye (cazip manevi i hal) verdii iin, pek ok zararlar ve tehkileleriyle beraber her millet czi kulli bu fikre itiyak (arzu, evk) gsteriyorlar. 35 Hatta Bedizzaman gerek slmi uur ve kltrden uzaklam aydnlar, gerekse Bat politikalarnn inceliklerini kavramayan avam tabakasna ho gelen ulusuluk fikrinin Mslmanlar iin basit bir tehlike deil, ldrc bir zehir olduuna dikkati eker: Unsuriyetperverlii Avrupann bir nevi firenk illeti olduundan bir zehr-i katil nazaryla bakmm. Ve Avrupa o firenk illetini slm (milletlerinin) iine atm; ta (Mslmanlar arasnda) tefrika versin, paralasn, (onlar) yutmasna hazr olsun36 Baka bir yerde ise, Unsuriyet ve menf milliyet esaslar adaleti ve hakk takip etmediinden zulmeder. Adalet zerine gitmez. nk, unsuriyetperver bir hkim, milletdan tercih eder, adalet edemez.37 diyerek unsuriyet ve rkln adalet ve hakk gerekletirme yolunda cidd bir engel olduunu vurgular.

150

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Irklk ve ulusuluk bnyesinde tad zulm, smr ve kleletirme nitelikleriyle Mslman birey ve toplumun vasf olamayacak bir cehalet ve kfr vasfdr. 19. yzyldan itibaren teknolojinin gelimesi ile rk esas alan devletler rklk hesabna dnyay byk savalara itmi ve byk buhranlara srklemilerdir. II. Dnya Savann Avrupada yol at felaketten sonra devletler, kendi uluslarn korumak amacyla uluslararas organizasyonlara ihtiya duydu. Irkln ne derece zararl olduu yaanan ac tecrbelerle ortaya kt ve Avrupa gnmzde, topraklarnda sava olmayan bir kta kurdu. Dnya olaylarn Kuran penceresinden takip eden Bedizzaman Menderese yazd bir mektubunda seksen senelik mrn milletin selameti iin feda eden, hibir dnyevi ama tamayan ve sadece milletin menfaati iin alan, padiahlk, tek parti ve demokrasi dneminde btn siyasi olaylarnn iinde bulunarak kazand tecrbelerini de dikkate alarak birka nasihatini dinlemesini ister. Bedizzaman mezkr mektubunda hkmetlerin devletleraras ittifaklar kurmalarn Sulh-u Umumi dedii dnya barna, kalknmaya ve her nevi anari ve terre kar en byk tedbir olarak grdn ifade eder. DPnin Pakistan ve Irak ile kurduu Badat Paktn tebrik ederek alklar. Bu paktn Arap ve Trklerin yaknlamasna ve slam dnyasnn uyanmasna sebep olacan syler. Irkln ykc ve menfi bir hareket olduunu, bakalarnn zarar ile beslendiini, bunun da rkln seciyesi ve tabiatnn gerei olduunu ifade eder. Mslmanlar birletiren en nemli hususun slamiyet olduunu nazara verir. Trklerin asla rk olmamas gerektiini ve rklkta hibir kazancnn olmayacann altn izer. Bedizzamana gre Trk milleti dnyann her tarafnda Mslman olarak tannm ve Trk rk slamiyetle kaynamtr. Trkl Mslmanlktan ayrma imkn kalmamtr. Trk, Mslman demektir. Hatta Mslman olmayan ksm Trklkten de kmlar ve baka milletlere karmlardr. Bulgarlar ve Macarlar gibi. Ayn ekilde Araplar da Araplklar ile deil, Mslmanlklar ile tannmlardr. Araplar da slamiyetle mezc olmulardr. Bunun iin gerek Trklere, gerekse Araplara rklk ok byk tehlikedir. Her iki milletin Hakiki milliyetleri slamiyettir. O kfidir.38 Trkler ile Araplarn ortak zellikleri slamiyete olan hizmetleridir. Irak ve Pakistan ile yaplan ittifak ve anlama bu adan ok mhimdir. En byk faydas da rkln nlenmesidir. 4-5 milyon rk yerine 400 milyon Mslman ve 800 milyon blge halknn dostluu kazanlm olacaktr. Bunun sonucunda ortaya kacak olan bartan dnya milletlerinin ve bu bara ok ihtiyac olan Hristiyanlk dnyasnn ve dier din mensuplarnn dostluklarn bu millete ancak bu ekilde kazandrma imkn vardr.39 lke dmanlarnn ve menfaatlerini Trk ve Mslmanlarn zararnda gren ve bunun iin ifsat komitelerini harekete geiren Batllarn ifsatlarndan yre halkn kurtarmann aresini de man birliini tesis etmek, din ve fen ilimlerinin beraber okutulaca niversiteleri amak ve Mslmanlarn arasndaki kardelii yeniden kurmak olduunu belirtir. Bunun sonucunda Avrupa medeniyeti ile slam medeniyetini birletirmek de mmkn olacaktr.40
151

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Irkln zararlarn bir misalle izah eden Bedizzaman, Vanda iken hamiyetli bir Krt talebesinin slam terbiyesi ile Bir Mslman Trk fsk bir kardeime tercih ederim dedii halde stanbulda girdii mekteplerde Irk bir muallimden etkilenmesi sonucu Ben imdi gayet fask, hatta dinsiz bir Krd salih bir Trke tercih ediyorum dediini nakleder. Bedizzaman birka sohbet sonunda onu ikna eder ve Trklerin bu millet-i slamiyenin kahraman bir ordusu olduunu kabul ettirir. Bedizzaman Ankarada bulunduu dnemde TBMMde bulunan mebuslara bu misali verdikten sonra sorar: Douda bulunan 5 milyon Krt, 100 milyona yakn ranl ve Hintli, 70 milyon Arap, 40 milyon Kafkas var. Birbirine komu ve misafir olan bu milletlere Krt talebenin Vanda ald iman dersi mi, yoksa stanbulda mektepte ald rklk dersi mi daha ok lzmdr?41 BLM VI Milletlerin Saadeti Dostluk ve Sevgidedir Bedizzamana gre Dou Anadolunun ve Ortadounun saadeti ve selmeti Ermeniler dhil Arap, Trk, Krt, Sryani ve dier milletlerle ittifak iinde ve dost olmaya baldr.42 Dostluun sebeplerinden en nemlisi komuluk ve ortak menfaatlerdir. Komuluun devam ve ortak menfaatlerin kazanm akl, ilim ve meyli terakkiye baldr. Btn bunlar ise sevgi ve muhabbetle salanacaktr. Husumet ve adavetin (dmanlk) vaktinin bittiini syleyen Bedizzaman ki Harb-i Umumi (dnya savalar), adavetin ne kadar fena ve tahrip edici ve dehetli zulm olduunu gsterdi. inde hibir fayda olmad tezahr etti. yle ise, dmanlarmzn seyyiat (ktlkleri) - tecavz olmamak artyla adavetinizi celp etmesin43 demektedir. Muhabbetin sebeplerini sayarken komuluk yannda iman, slamiyet, cinsiyet ve insaniyet44 gibi nurani balar olduunu ifade eden Bedizzaman man ve slamiyetin bu balamdaki nemine deinir. Devamnda cinsiyet ve insaniyet gibi ortak deerlerin de btn insanlar, rklar ve dilleri ne olursa olsun, sevgi ile birletirmesi gerektiini ifade eder. Bedizzaman bilhassa Mslmanlarn komularn, hemcinslerini insan olmak ynyle sevmelerinin dinin emri ve gerei olduuna dikkat eker. Muhabbet, uhuvvet (kardelik) ve sevmek islmiyetin mizacdr, rabtasdr45 der. Mslmanlar tm insanlarla ve bilhassa komular ile dost olmaya davet eder. Sevgi ve muhabbetin olumas ise rkln terk edilmesine ve farkllklarn birer zenginlik olarak kabul edilmesine baldr. Dounun nemli air ve ediplerinden olan eyh Sadi-i irazinin dedii gibi ki cihann rahat ve selmetini iki harf tefsir eder, kazandrr: Dostlarna kar mrvvetkrne muaeret ve dmanlarna sulhkrne muamele etmektir.46 darecilerin ve devletin toplum zerindeki en nemli grevi asayii ve bar korumaktr. Muhabbet ve Sevginin Kayna man Kardeliidir

152

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Douda din ve iman hkimdir. Halkn birliini ve beraberliini salayacak, eitime ve maddi-manevi terakkiye sevk edecek olan dindir. Dini referanslarla yaplan bir tevik ve sakndrma halk zerinde daha messir olur. Birlii salayacak olan ancak dindir. Yce Allah Kuran- Kerimde Mminler kardetir47 buyurur. Mminlerin ortak inanc olan iman kalplerin birlemesi ile sonulanr. Bu da toplumda birlii ve beraberlii temin eder. Bedizzaman bu hususu Tevhid-i iman elbette tevhid-i kulb ister; vahdet-i itikat dahi vahdet-i itimaiyeyi iktiza eder48 demektedir. man ve vatan birlii insanlarn birliini salayan en nemli iki sebeptir. En kuvvetli ba iman badr. nk iman ile esma-i ilhiye saysnca birlik balar oluur. Bedizzaman bu gerei her ikinizin Hlknz bir, Mlikiniz bir, Mbudunuz bir, Rzknz bir, bir, bir, bine kadar bir, bir. Hem peygamberiniz bir, dininiz bir, kbleniz bir; yze kadar bir, bir49 diyerek imann salad birlik balarnn binleri getiini ifade etmektedir. man ba gl bir ekilde inananlar birbirine balar. Vatan ve komuluk balar ise iman ba kadar gl deildir. Bir vatanda yaamaktan kaynaklanan birlik ba Kynz bir, devletiniz bir, memleketiniz bir, ona kadar bir, bir50 eklinde ifade edilebilir. Bir vatanda yaayan insanlarn birlii inan birlii ile beraber olursa daha mkemmel ve gl bir ekilde vatandalar birbirine balar. Buna gre de sevgi ve muhabbet oluturur. Bir lkede beraber yaamak gl bir milleti oluturmaz; ancak imandan kaynaklanan inan birlii milleti oluturur. Btn bu gereklerden anlalmaktadr ki, Dou ve Gneydou Anadoluda ve Ortadouda birlii ve dirlii salamann yolu dinden ve dine deer vermekten geer. nsanlar arasnda sevgi ve muhabbeti oluturmann yolu da dinden geer. SONU Dou ve Gneydou Anadoluda ve devam olan Ortadouda bir asra varan sre devam eden cehalet, fakirlik ve ihtilaf ve bunlardan kaynaklanan istikrarszlk ve terr zmsz deildir. Her eyin bir aresi vardr ve iyi niyetle yaklam sergilendii zaman ksa zamanda are bulmak da mmkndr. Yeter ki saduyulu davranlsn ve aklc bir yol takip edilsin. Douda ve Ortadouda henz bu gibi problemler ortaya kmamken gelecei grerek zamann idarecilerini ikaz eden ve ileri grll gnmz hadiseleri ile de tescil edilen Bedizzamann fikirlerine ve nerilerine kulak vermek gnmz idarecilerine kalmtr. Gnmzde Bedizzaman yok; ama ylarak devam eden problemlere iaret ettii zmler karmzdadr. Bedizzamann nerilerini Demokratikleme, rk politikalardan vazgeerek iman kardeliini yeniden tesis etme, komularmzla dost olma, din ve fen ilimlerinin beraber okutulduu eitim messeseleri, srdrlebilir ekonomik kalknma ile hr teebbse nem verme eklinde zetlemek mmkndr. Btn bunlarn gereklemesi hrriyeti ve katlmc demokrasi ile mmkn olabilecektir.
153

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Teekkr : M.Ali Kayann Dou ve Ortadou Problemlerine Bedizzamandan zm nerileri adl eseri, Risale-i Nur Enstits sitesinde yaynlanan makaleler, Prof.Dr. Bnyamin Durann ve Sayn Sadk Yalszuanlarn makaleleri, Sayn Mehmet Ylmaz Beyin tevik ve destekleri, Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz tartmalar bu yaz iin bilgi ve ilham kayna olmutur. Takviye Okumalar PKK Ters giden nedir? Bundan sonra nereye? Kurtlu hilal Gz kr olsun bu ulusuluun! Irkya kzlmaz, acnr! Mslmanlarn i hastalklar Vatann btnl silahla m korunur? Ax! Welate min - Ah! vatanm Kuzey Iraka girelim mi? Kaynaklar: Aclun, Keful-Hafa, Beyrut-1352. Aliyyul-Muttaki, Kenzul-Ummal, Halep-1974. Bedizzaman Said Nursi, Risale-i Nur Klliyat, Divan- Harb-i rf, 1993-stanbul. Emirda Lahikas, 2001-stanbul. Hutbe-i amiye, 1993-stanbul. aratl-cz, 1998-stanbul. Lemalar, 2001-stanbul. Mektubat, 1998-stanbul. Muhakemt, 1998-stanbul. Mnazarat, 1993-stanbul. Snuhat, 1996-stanbul.

154

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Tarihe-i Hayat, 1998- stanbul. Mnavi, Feyzul-Kadir, Tarihsiz-Beyrut. Gazali, hya- Ulum, stanbul-1985. mam- Muhammed Serahsi, erh-u Siyerul-Kebir, Tarihsiz-1335. Mnzir, Et-Tergib vet-Terhib, Tarihsiz-Kahire. Dipnotlar 1. Divan- Harb-i rf, s. 89. 2. Aclun, Keful-Hafa, 1:462 (Hadis No: 1515). 3. Divan- Harb-i rf, s. 22. 4. Divan- Harb-i rf, s. 22. 5. Divan- Harb-i rf, 69; Hutbe-i amiye, (1993-stanbul) s. 85. 6. Tarihe-i Hayat, (1998-stanbul) s. 204. 7. Divan- Harb-i rfi, s. 21. 8. Divan- Harb-i rf, s. 23. 9. Divan- Harb-i rfi, s. 21. 10. Tarihe-i Hayat, s. 93. 11. Tarihe-i Hayat, 128-129; Emirda Lhikas, s. 404, 437-440. 12. Emirda Lahikas, s. 404, 437-440. 13. Emirda Lahikas, s. 404. 14. Emirda Lahikas, s. 440. 15. Tarihe-i Hayat, s. 75. 16. Mnazarat, (1993-stanbul) s. 127-129. 17. Snuhat, (1996-stanbul) s. 33. 18. aratul-cz, (1998-stanbul) s. 117; Muhakemat, (1998-stanbul) s. 137. 19. Muhakemat, s. 24. 20. Lemalar, s. 168-169.
155

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

21. Snuhat, s. 33. 22. aratl-cz, s. 13-14. 23. Snuhat, s. 33. 24. Mnazarat, s. 78. 25. Mnazarat, s. 78-79. 26. Lemalar, s. 206. 27. Snuhat, s. 77-79. 28. Hutbe-i amiye, s. 49, 126; Snuhat, s. 79. 29. Snuhat, s. 79. 30. Snuhat, s. 81. 31. Lemalar, s. 174. 32. Necm, 53:39. 33. Divan- Harb-i rf, s. 57-61. 34. Nurs, Emirda Lhikas, c. II, s. 194. 35. Nurs, Emirda Lhikas, s. 132. 36. Nurs, Emirda Lhikas, s. 65-66. 37. Nurs, Mektubat, ss. 65-66. 38. Emirda Lhikas, s. 438. 39. Emirda Lhikas, s. 438. 40. Emirda Lhikas, s. 437-440. 41. Emirda Lhikas, s. 438. 42. Mnazarat, s. 67. 43. Hutbe-i amiye, s. 57. 44. Hutbe-i amiye, s. 58. 45. Hutbe-i amiye, s. 58. 46. Mektubat, s. 258.

156

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

47. Hucurat, 49:10. 48. Mektubat, s. 254. 49. Mektubat, s. 255. 50. Mektubat, s. 255.

157

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Vicdan Ne Yana Der Usta, Medeniyet Ne Yana? (zlem Yaz) Szde kylm canlar: Hafzay beer nisyan ile malulm. Unutmak, anne kucandaki bir uyku kadar tatl ve scak. ok ac veren bir hastalktan sonraki nekahat dneminin en lzumlu ilac. Yaanan aclara bir snger ekmek, unutmak, bugn yaamak Allah vergisi bir ltuftur belki de ruh salmz ayakta tutan. Ama ya hastalk bitmediyse ya daha aclar srerken her eyi unutuyor ve unutturuluyorsak? Unutmak bizim iin hastaln inkr haline gelmise bir de stne. Bu hastaln kendisinden beter bir hastalk, bir demans deil midir olsa olsa. ki gn nce Yzleme Dernei ile Mazlum-Derin ortak dzenledii Faili Derin Kayplar panelinde yle diyordu Hayko Badat: -En kts nedir biliyor musunuz arkadalar, bizler hafzalardan silindik. Artk bize ait hibir ey yok anlarda O panelde hafzalardan sildiimiz, unutmak istediimiz nice kabuk balamaya yz tutmu alt scak yaradan birka tanesi kanad iki gn nce. Hrant Dink, Musa Anter, Mustafa Suphi, Ali kr, Sabahattin Ali. Szde itiraflarn szde itiraflarnda geen, szde asit kuyularna atlm, szde bedenlerinin, vicdanlarmza, szde rahatszlklar verdii, szde kylm canlardan ise bahsetmeye hi vakit olmad. Zaten her ey szde yaanp bitmiti kimilerine gre, sadece yaknlarna szde aclar kald. Bir de szlere dklm inkrlar.

158

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Hibirisini yaamadk ki! Unutmak istiyoruz aclar, unutmak ve hi yaanmam kabul etmek. nk hatrlamak uyank bir vicdan getiriyor ve vicdan merhameti ayaklandryor. Merhamet vicdann da uzanan eli. Bir defa merhamet duymaya baladn m iin zor. Afyon misali huzurunu kaybediyorsun. Artk ne pembeler toz pembe, ne krmzlar nar krmz. Bir defa ayakland m vicdan denen o mehul, haftalar boyu kck meleklerin, belki bizler kadar yemeyi imeyi yaamay seven kadn erkek oluk ocuk bir halkn, fosfor bombalar ile yanm parampara olmu bedenlerini seyrettikten sonra kumanday zaplayarak her akam en sefil yzmze ayna tutan programlarda ayn kepazeliklere dalmak, bu kaburga dolmas deil kimi kandryorsun diye crlayan, ay yemeimden sa kt, imdi bayldm diye dertlenen insanlarn sahici dertler ve fkelerle alay ettirilen grntlerine bakarak zaman tketmek o kadar da kolay olmaz, olmamal da. Gzn sevdiimin medeniyeti! Ne gzel vaatlerin vard bizlere. Ne parlak ltlarn. Kompleks vitaminlerle beslerken bedenlerimizi, antibiyotiklerle kovduk pandemi korkularn. Mum deildi artk odalarmza gelen aydnlk, tm makineleri, l l dnyas, iletiim imknlar ile kolaylatrlm her eye sahip olma imkn olan ama sahip olmann ama olduu, sahip olunan eylerin ise plastikletii, tm derinliklerin slklara, duygularn karl hazlara, vicdann grev akna, merhametin toplumsal sorumlulua, estetiin ve yaratcln verimli, kullanl ve konforlu olana dnt bir garip cinnet ayd seninle gelen. Kendinden emin bir putperestin inanml ile pheyi kaldrm, hakikat arayn gerek u ki ile balayan cmlelere dntrm kibrinle, ehliletiremediklerini, deitiremediklerini, boyun ediremediklerini yani tm yeryznn lanetlilerini klcnn gcyle adam etmektesin biteviye -Dmde ocuklar grdm; alyordu, fosfor bombalar, asit kuyular almt babalarn, yklm tarumar olmu camilere, kiliselere, okullara, evlere bakarken yine de ansl olduklarn dndm: Binalar yklm, oyun oynadklar sokaklardan analar alnm, sra arkadalar melek olmutu. Kafileler akyordu lm llerine. Ama ylesine bykt ki uygarlklar hani derler ya bir de orantl iddet kullansayd medeni vicdanyla, bir nkleer fze yeterdi aslnda; binalar ayakta kalr ocuklarn ise hibirisi sa kamazd. ok daha az masrafl olurdu stelik. Zamann ruhuna da uygundu! Sylesene bir yol, vicdan ne yana der usta, medeniyet ne yana? -Vicdan eitilebilir bir eydir, bilmen gerekirdi. Uygarlatka insanlar akl, kolektif bilin ve grev duygusunun nemini kavradka, okullarmzda modern anlatlarla biimlendirdike ocuklarn kafalarn ve retim tketim ilikilerinde biraz da dengeli paylam da salayabilirsek eer, gzel gnler greceiz dostum, gneli gnler. Bak! in z u ki;
159

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Modern bir Amerikalnn, demokrasi ile ynetilen bir sraillinin, l l Etilerde oturan eitimli bir adamn dorularndan phe etmemelisin. Vicdan diye bir ey varsa bunun bir medenide bir bedeviden ok daha fazla olacan da bilmen gerekir. Bir bedevinin bir medeninin hayat iin potansiyel tehlike olduunu nasl grmezden geliriz. Sen medenilerin kendini savunma hakk olmadna inananlardansn belki de. Olmertin l ocuk bedenlerini grdnde alamas yetmeli tm gnahlardan arnmaya. Anla artk, kurallar bu oyunun; asit kuyularnda kaybolanlar kaybolmas gerekenlerdir, lkeler yakar lkeler ykarz medeniyet adna, mahcup knar birlemi topluluklar, bilirler ki, sz konusu ortak karlar ise vicdann bile snrlar vardr elbet. Kendi bireysel karlarnn ve toplumunun karlarnn bilincinde bir Livni nin kadn olarak bamsz, bat tarz eitimli, bakml, modern ve hayran olunas zgr grnts karsnda gzlerin kamamyorsa eer, zamann, evinde ocuk bakarak, i ileyerek, evin yal alzhemierli dedesinin ila ve yemek saatlerini takip etmekle geiren Filistinli kadnn drt ocuuna sarlarak son bulmu hayatnn zaten yanl, feda edilebilir ve fazla gzyana demez olduunu ve hepimiz iin en iyisinin onu unutmak, zerinde durmamak olduunu da anlamakta glk ekebilirsin. Mazlumlar bize benzemiyorsa o kadar mazlum da deildirler, sakn yanlma! yle Talar vardr ki iinden rmaklar kaynar Her insan zamann bir noktasnda yzleir gereklerle, saklanm hakikatler yorulur gizlenmekten, iki zap aras bir grnt geiverir gzlerimizin nnden ve en nemlisi kendimiz ile yzleiriz byle durumlarda. te gerek manada hr olma insan olma ansna sahip olduumuz an o andr. Rasyonel vesveselere sslenmi ortak akla boyun emek, srtn dnp unutma tercihini kullanmak ile hakikat, merhamet ve adalet duygularnn arasnda kaldmz an yaayveririz birden. Uzaklarda bir yerlerde be gl Yahudi lobisinin tehditleri ile yine uzaklarda bir yerlerde tarumar olmu bir ehrin cierleri kavrulmu insanlarnn baklar arasndaki bir zamandr o. Bu son dalga olsun burada brakalm artk, uzlaalm, bu ii bitirelim diyen ses ile adalet istiyorum diyen sesin arpt bir zaman. 100 yllk sessizlii bozmakla bakn bu bize tazminat davalar olarak dnecek diyen emekli diplomat aklnn fsldadklar arasnda bir demdir bu yaanan. Ve o anlarda uyarr kitap, zamansz unutkanlklar kalbine bir rngayla basarak yryp gidenleri: (Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katlat. Artk kalpleriniz ta gibi yahut daha da katdr. nk talardan ylesi var ki, iinden rmaklar kaynar. ylesi de var ki, atlar da ondan su fkrr. Talardan bir ksm da Allah korkusuyla yukardan aa yuvarlanr. Allah yapmakta olduklarnzdan gafil deildir. (Bakara 74)

160

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mslmanlar din zerinden servet yabilir mi? (hsan Eliak) Baron kelimesi Orta Latincede engel anlamna gelen barra dan geliyor. Franszcaya barre, ngilizceye de bar olarak gemi Trkede kullanlan bar, ambargo, bariyer, baraj, barfiks, barmen, baro kelimeleri de bu kkten. Bunlarn hepsinde engelleme, evirme, bir yerde toplama manas var. Hatta bizde Erzurum ve Artvin yresi halk oyunlarna Ermeniceden geen grup, topluluk, insan emberi anlamnda bar deniyor. Bu durumda bar, ember halinde yaplan dans oluyor; Bahas var ba var Ayvas var nar var Atamzdan yadigr Bizde ata bar var Demek ki baron; engelleyen, eviren, embere alan, bir yerde toplayan, kendi tekeline alan, embere ald eyin etrafna baraj ren, buna uymayana ambargo uygulayan demek Bu durumda din baronu da, dini sembol ve deerleri tekeline alan, bunlarn etrafna ember ren, baro gibi herkesi bu at altnda toplamak isteyen, bar gibi herkesin burada oynamasn isteyen, dta kalana ambargo uygulayan ve aforoz eden, dini deerlerin etrafna baraj, nne de bariyer koyarak kendi tekeline alan demek oluyor Simsar kelimesi ise Arapaya t Aramiceden geliyor. Aramicede srsr/spsir arac, mahabbet tellal demek. Yzyllar boyu ayn anlam

161

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

koruyarak Arapaya arac, komisyoncu manasnda gemi. stismar da birinin iyi niyetini ktye kullanmak, smrmek demek Simsar ile slk arasnda yle bir benzerlik var: Slk, tatl sularda yaayan, vcudunda yirmi iki sindirim kesesi olduu iin bir kezde arlnn sekiz kat kan emebilen bir hayvan. Simsar da yle Hele din simsar tam bir slk. O da tatl sularda yaar, eziyete fazla gelemez, kolay yoldan kazanmay ok sever. Dine slk gibi yapr ve yirmi iki sindirim sistemi olduu iin arlnn kat kat fazlas rant emer Simsar ok eski bir kelime olduuna ve Aramice gibi Arapann atas bir dile yzyllar ncesinden girdiine gre simsarlk ok eski meslek Bu nedenle simsarlar tarih boyunca Allah, Kitap , Peygamber gibi tatl sularn etrafnda bitmiler ve bunlara slk gibi yaparak emmilerdir. *** slamn ilk dou yllarnda kahin ve mecnun denilen kiiler devrin simsarlar, Ebu Leleb, Ebu Cehil ve Velid bin Muire gibi tefeci bezirganlar da baronlarydlar.. Kahinler kehanetlerde bulunur, mecnunlar gizli glerle konuarak onlardan gelecekle ilgili haber aldklarn sylerler, tefeci bezirganlar da Kabenin etrafn evirerek gelen hediyeleri i eder ve onlardan geinirlerdi. 7-8 byk tefeci bezirgan Mekkenin kaderine el komutu. Kabeye gelen kurbanlk (hedy), deve ve srlar (enam) i etmeye dayal bir dzen kurmulard (Yeda Ebu Leheb). Yani anlayacanz Mekkedeki dini sembol ve deerler etrafnda tam bir simsarlk ve baronluk hkm sryordu. Mekkenin ileri gelenleri Kabeye slk gibi yapm emiyorlard. Kahinler ve mecnunlar da halkn dini duygularn, umutlarn ve gelecek beklentilerini smryorlard. Firavunun bycleri gibi buradan besleniyorlard. Verdikleri srl, tlsml, byl bilgiler ve kehanetlerden dolay rant elde ediyorlar, din iman ilerinin sadece kendilerinden sorulacan, bu iin kompedannn kendileri olduuna inanyorlard. Gnlerden bir gn mmi yani halkn barndan kan, din baronu ve simsar evrelerin hi birisinden gelmeyen bir ksz kp da Yklsn Ebu Lehebin dzeni, yklsn! (Tebbet yeda Ebu Leheb ve tebbe) diye haykrnca telaa kapldlar ve onu asla affetmediler. Trl dzenler kurarak, nne bariyerler ekerek, ambargolar uygulayarak engellemek istediler. nk onlar Kabenin baronu ve simsar idiler. Allah bula bula bu ksz m bulmutu? Vahiy Mekkenin ve Taifin iki baronundan birine indirilmeli deil miydi?!! ***
162

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Kuran daha ilk ayetlerde dedi ki: O, ayb hakknda cimri deildir. (Tekvir; 24) Yani peygamber aybtan bilgiler veriyor, vahiyler alyor; fakat onu khinlerin ve mecnunlarn kendilerine saklamalar gibi kendine saklamyor. Hepsini aklyor ve bu aklamalarndan dolay khinler ve mecnunlar gibi cret istemiyor. Vahiy onun meslei, ald bilgiler de servet kayna deil Bu vahiyleri kendini zengin etmek iin okumuyor. O bir din tccar, iman simsar, Kabe baronu, umut hrsz, khin, rahip, mecnun veya parlak szlerle gz boyayp insanlarn cebine gz diken bir arlatan deil Allahtan ald ne varsa onu olduu gibi ileten vicdann ve merhametin evrensel sesi o! Kurann daha ilk ayetlerde srarla peygamberin bir kahin, mecnun veya sihirbaz olmadn sylemesi bu nedenle ok manidardr. Aslnda bu, tarih boyunca Tanr, Kitap, Peygamber gibi dini deer ve sembollerin yakasndan bir trl dmeyen din baronlar ve simsarlarn kkne kibrit suyu dkmek demekti. Demek ki risalet, kahinlik, mecnunluk ve bezirganlk gibi baron ve simsar yata asla deildir! *** Dahas var Bakn, Alak suresinden hemen sonraki ilk mesajlar da ne denmiti; Sen ey yalnzla brnen! Kalk ve uyan balat! Haykr: Allahuekber! Gzel ahlk kuan! Ktle bulama! Servet yma hayallerine kaplma! Daima Rabbinle birlikte ol ve glklere gs ger (Mddesir; 1-7) Sondan bir nceki ayete dikkat ediniz Genellikle meallerde Yaptn iyilii baa kakma diye evrilen fakat aslnda Servet yma hayallerine kaplma (Ve la temnun testeksir) demek olan bu ayet din baronluu ve simsarlnn panzehiridir. Ayette geen umn/umniye hayal, kuruntu, temenni, istiksr da oalmak, zengin olmay istemek, servet biriktirmeyi talep etmek demek. Nitekim Teksr

163

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

suresinde de bu anlamda kullanlmtr; Bir zenginlik yardr (teksur) gidiyorsunuz; t mezarlarnza varncaya kadar sren (Teksur; 1) Demek ki daha ilk ayetlerde, yani daha ie yeni balamken, hareketin henz bandayken, peygamberlie daha yeni balamken peygamber uyarlyor: oalma (istiksr) temenni etme! Yani: Yapacaklarn getiri beklentisiyle yapma yilii yay ve yaa ama iyilikten servet yan, onu para, makam, mevki elde etmenin arac olarak grenlerden olma Yaptn peygamberlikten dolay madd karlk bekleme Allahn peygamberi olmann getirecei ayrcal zengin olmak iin atlama tahtas olarak kullanma Din baronlar gibi ayet alp ayet satma Din istismarndan uzak dur! Sadece Allah rzas iin, srf iyilik iin al Peygamberlii servet ylan bir meslek olarak grme Allahn dini zerinde sektr oluturulmasna asla izin verme u Kbedeki Tanr ve kutsallk istismarna dayal dini oligariyi yk! Bir zamanlar sa da mabede girerek masalar sandalyeleri din adamlarnn bana alm ve Allahn evini ticarethaneye evirdiniz, ey engerek soyu! diye haykrmt nk Allahn evi servet kaps deildir! Din sektr, vahiy meta, peygamber pazarlamac, sana inananlar da mterin deildir! Bunlar zerine kurulu istismara son ver! nk din yalnzca Allaha has klnmal, vicdann ve merhametin yaln sesi olmaldr *** Tabi bunlar peygamberimiz bunlar yapacandan sylenmiyor. Sonraki alarda peygamberin yolundan yryen, onun krssnden konuan, Allah, Kitap, Peygamber davas gden, her devirde yeniden uyan hareketleri balatmak isteyen, bunun iin hizmete soyunanlara sesleniliyor. Deniyor ki: Yani Allahuekber diyerek meydanlara atlanlar! Rabbinin byk adn yceltmek isteyenler! Brnd yalnzlktan kp ayaa kalkarak insanlar uyana aranlar! nce kendi elbisenizi temiz tutun. Yani gzel ahlak sahibi olun. nsanlar sizin elinizden ve dilinizden emin olsun. Her biriniz birer el-Emin olun. Kokumayn, tefessh etmeyin, pislie, hrszla, yolsuzlua bulamayn. Kendi ahlaki enerjinizle ykselin. O sizi gtrecei yere gtrecektir. Sonra bu ilere balarken servet yma hayallerine, zengin olma sevdalarna kaplmayn. Allah, Kitap, Peygamber davas bunun kaps deildir. Bu krsden konuuyorsanz bunun bedeline katlanmak zorundasnz. Bu bedeli deyerek yaayacaksnz. Aksi halde o krsden inin. Servet ve zenginlik aryorsanz bunun yolu Allah, Kitap, Peygamber davas deildir. Rzkn onda dokuzu ticarettir. nsanlarn barnma, giyinme, yeme ihtiyalarn giderecek iler yapn mesela; dalar delin, kervanlar oluturun, atlyeler kurun, ihracat, ithalat yapn, aln, satn eriatta btn bunlar caizdir ancak kazandnz yine blmek, paylamak artylaFakat bu kap yani Allah, Kitap, Peygamber kaps servet yma ve zenginlik yarna girme yeri deildir. Aksi halde din baronu ve din simsar olursunuz. Yolundan gittiiniz peygamber bunlar ortadan kaldrmak
164

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

iin gelmiti. Okuduunuz Kitap insanlkta artk bunlara son vermek iin nazil olmutu *** Dikkat ediniz! Mslmanlar hep fakir kalmaldr demiyoruz. Mslmanlar din zerinden servet yamazlar diyoruz. Baka kapya! Allah bunu daha ilk ayetlerinde peygamberine yasaklamtr. O da mr boyunca buna bal kalmtr. Bu bilinli bir tercih, asil bir tavr, klas bir duru, evrensel bir mesajdr. Allah, Kitap, Peygamber davas ayn zamanda bir kamu davasdr. yilik, adalet, zgrlk gibi insanlk davasdr.. Yce deerler ve evrensel lklerdir. Bunlar paraya, servete tahvil edilemez. Kiisel rant iin ara ve atlama tahtas olarak kullanlamazlar. Bu davaya atlanlar, rnein her biri birer kamu alan olan belediyelerden, devlet kurumlarna kadar, tpk peygamberin yapt gibi, Mekkede naslsa Medinede de yle yaar, Hiradan indii elbise ile Aiesinin kucanda hayata veda eder. Bugnk tabirle eketi ile gelir ve eketini alr gider. Baron ruhlu ve simsar tiynetli olanlarn bunu anlamas hayli zor ama Servet yma hayallerine kaplma (ve la temnun testeksir) ayetinin alar ap gelen evrensel mesaj bu deilse nedir? *** Bilmiyorum belki kamam bir daha buraya te srtm! Hakk olan gelsin almaya Hayr! gidemezsin kim gitti dersi vurun Hayyulayemuttur yaayan yerinize oturun Hazrlan dedi Cibril karard mehtap Geride birka kap ve Kitap Kara toprak bile anlad da Bir insan anlamad bizi

165

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Dini bu ie bulatrma, din ayr dnya ayrdr! (hsan Eliak) Absrt szc Hind-Avrupa dil kknde sar, dilsiz, bouk sesli (surdo) dan Latinceye sar (surdus/absurdus) olarak, oradan da Franszcaya sama, anlamsz (absurd) manas kazanarak gemi Bu durumda absrt din; sar olduu iin evresini duymayan, kr olduu iin evreyi gremeyen, dilsiz olduu iin kendini ifade edemeyen, ifade etse bile bouk sesli adam gibi sylediinden bir ey anlalmayan, bu nedenle de uyduruk, akl d, sama sapan bir grnm arzeden din demek oluyor. nk bylesi bir din gereklie (tarihe, hayata ve tabiata) gzn kapam, darda ne olup bittiiyle ilgilenmemekte, kendi hayal, kuruntu, ritel ve teoloji dnyasnda yaamakta, yaayan gereklie yabanclam ve bu yzden de tarih, hayat ve tabiat karsnda yamulmu, ne id belirsiz, sama sapan bir resim gibi olmutur. te buna absrt din diyoruz. *** Dini bu ie bulatrma, din ayr dnya ayrdr szn oka duymusunuzdur

166

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Gereke u: Dinin, kendi iinde absrt olmas normaldir. nk din dediin zaten dogma ve akldlk demektir Din (Hrstiyanlk) da grld gibi dogma ve akldlklarla dolu Oysa dnya srekli deiim halinde ve akla uygun iliyor. Bu nedenle absrt dini gayet makul akan dnya srecine, hele de devlet ilerine bulatrmamak lazmdr Bu gerekenin modern dnyada oka reva bulmas, aslnda, tarihteki Hristyanlk tecrbesi ile okca ilgili, hatta ona tepki biimlenmesi nedeniyledir. Hemen fark edilecei gibi, gereke, tam bir zihinsel blnml fa ediyor. Bir yanda dogma ve akldlklarla dolu dini hayat, dier yanda akl ve mantn hkm srd dnyev hayat *** Sorunu ama yolunda Hristyanlk tecrbesi yaayan Bat dnce tarihinde iki ismin kavak noktas olduunu gryoruz: Tertullianus ve Descartes Tertullianus (l. 220) Hrstiyan inancn, Yunan felsefesinin pi sorularna kar savunmak iin yle bir argman gelitirdi: Evet, absrt (dogma, sama ve akld) ama inanyorum. nk Tertullianusa gre din felsefeden, vahiy akldan, iman bilgiden daima stndr. Hatta vahiy akla aykr da olabilir buna ramen vahye teslim olunmaldr. Akl kendi bana bir hitir. yi, aklla bulunan deil; vahyin bildirdiidir. rnein Tanrnn insan (sa) biimine girdii ve bir insan olarak ac ektii dogmas (vahyi) akla aykr ve absrt bir durum. Buna ramen inanmak gerekir. Zaten din de esasnda budur. Tertullianusun bu argmanlarna Rnesans dnemine gelindiinde Madem din absrde inanmadr; o halde bata devlet olmak zere dnya ileri bunlarla yrmez. Al absrt (dogmatik, sama ve akld) dinini, kilisene ekil eklinde cevap verildi. Laiklik de buradan dodu. Tertullianusun, bu argman gelitirirken iin buralara varacan tahmin etmi midir bilmeyiz, ama ayn eyi slam iin yapmaya kalkanlarn nlerinde duran tecrbeden ders almadklar ve Tertullianuslaarak bindikleri dal kestikleri tarihin garip bir cilvesi olmaktan te ac bir gerek te yandan Descartes (l. 1650) de Tertiluianosun argmann felsefi (epistemolojik) olarak temellendirdi. Kartezyen (Des-cartesien: Descartese ait) felsefe dediimiz ifte hakikat grn absrt dinin zerine geirdi. Bylece alanlar ayrlacak, hem din hem de dnya rahatlam olacakt Descartese gre varlk, zleri birbirinden farkl tzden (cevher) oluur; Tanr, Ruh ve Madde Din manevi (Tanr), dnya maddi aleme aittir. Tanr madde alemiyle (din dnya ile) ruh aracl ile iliki kurar. Ruh, beyindeki kozalaks bez blgesinden insanla ilikiye geer. Bu nedenle insan dier varlklardan farkl
167

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

olarak belirlenimin (determine) dna kabilir. nsan ruhu dndaki btn doa, bitkiler, hayvanlar ve insann fizik bedeni tpk bir makine gibi iler. Ancak insandaki ruh bu mekanik evrene ait deildir Hal byle olunca dinin/manev alann kral ile, dnyann/madd alemin kral ayr ayr olacaktr. ifte hakikat ifte otorite getirecek fakat bunlar birbirinden ayrlacak, birbirinin alanna girmeyeceklerdir. Artk dinde akl ve mantk aramann manas yoktur. nk nasl olsa alanlar ayrlm, insanlarn manevi/kutsal dnyas dine terkedilmitir. Orada her trden absrtln; akldln, dogmann, sarln, krln, dilsizliin, tlsmn, srrn, gizemin, bynn olmas gayet normaldir. Zaten din dediiniz de esasnda bundan baka bir ey de deildir. Bu haliyle gereklidir de. nk monotonluktan sklan modern insann, sinemada fantastik bir kurgu filmi seyredip kafa datmas gibi, zaman zaman tapnaa da giderek absrt dinin vaazlaryla uctuya katya, rahatlamaya ihtiyac olacaktr. *** Kilisenin absrt dinine kar k yollar arayan batl zihin sonunda doal dine ulat. Din, olsa olsa byle bir ey olabilirdi. Bu noktada da iki isim gryoruz: Jean Bodin ve Herbert Cherbury Jean Bodin (l. 1597) Rnesans dneminde gelien doal din akmnn nl temsilcilerinden birisidir. Yedilerin Konumas adl kitabnda ayr dinlere mensup yedi kiiyi tarttrr. Sonunda u sonulara varr: Btn dinler doal olan ve batan beri bulunan tek bir dinin ocuklardr. Bu doal dinin temel esaslar unlardr; Tanrnn bir olduuna, ahlak bilincine, zgrle, lmszle ve br dnyada bir misilleme (ceza ve mkafat) olacana inanmak Bu dnceler her insanda, her toplulukta doal olarak vardrlar Herbert Cherbury (l. 1648) ise Fransz Jean Bodinin savunduu doal din grn daha derli toplu hale getirir. Doruluk zerine adl kitabnda doal bir din anlay gelitirip dinin zn buraya dayandrr. Buna gre her dinin temeli, her yerde ve her zaman iin geerli u be nermedir: 1- Tanr vardr 2- Bu Tanrya tapnlmaldr 3- Dindarln z ahlak ve erdemdir 4- Gnah ve sulardan dolay pimanlk duyulmaldr 5- br dnyada bir ceza ve mkafat olaca beklenmelidir. Hangisi olursa olsun, her dinde bu nermelere aykr olmayan eylere inanlabilir. Salkl bir din iin bu be esas temel l olmaldr *** imdi, bir Mslman olarak dnelim. Hangisi bize yaklamtr? Tertullianusun absrt dini mi, Descartesin ifte hakikat m, Bodin ve Cherburynin doal dini mi? Eer Tertulliuanusun absrt dini derseniz, insanlk vicdannn Bata devlet olmak zere dnya ileri absrtle yrmez. En iyisi sen al bu absrt dinini camine ekil, senin yerin oras denmesine raz olmanz gerekir.
168

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Nitekim denmitir de. Bunun byle olmasnda Tertullianus anlay ile slam anlayanlarn byk pay olduunu dnyorum. nk byle bir din sonular bakmndan ayn muameleye tabi tutulmaktan kurtulamazd. Descartesin ifte hakikat derseniz, absrt dine felsefi gereke retmi olursunuz. Halbuki slamda tevhid vardr; hakikat tek bir btndr ve paralanamaz. Bodin ve Cherburynin doal dini ise belki de batl zihnin bulduu slama en yaklam din anlaydr. Zaten doal; ftr, ftrata uygun olan demek. slam ise, pek tabi bir ftrat (doal, tabi, saduyu, akl ve vicdan) dinidir. *** Yaznn bandaki gerekeye dnelim. Absrt olan din Tertullianusun Yunan felsefine kar savunmak zorunda kald Hristyanlkt. Bu nedenle tabi ki devlet absrt bir dinin kilise dogmalar ile ynetilemez. Bu nedenle alanlar ayrmak ve bunun iin de ifte hakikat dncesi gelitirmek dnda are yoktur. Laiklik tam da burada gereklidir. Fakat ifte hakikat dncesini felsefi olarak reddeden ve hakikatn tek bir btn olduunu syleyen, kendisini doal yani ftrata uygun bir akl ve vicdan dini olarak vazeden tevhid dini sz konusu olduunda bu ayrm geersizdir. Batda doal din fikrine ulaanlarn, bunun bin sene ncesinden, hem de mkemmel bir ekilde vazedildiini bilmiyor olmalar mazeret olarak kabul edilebilir. Fakat ftrat dini kltrnden gelenlerin ve ftrat dinine zaten mensup olanlarn mazereti geersizdir. Hele bylesi bir dinin absrt din ve ifte hakikat muamelesine tabi tutulmas cehaletten de te affedilecek gibi deildir. nk byle olunca tevhide inanan bir Mslmann da hayat blnr. Artk bir din vardr bir de dnya Din hayat bakadr dnyev hayat baka Byle birisi dini hayatnda her trden absrte; akldla, samala, utu katya, srra, tlsma gzn krpmadan inanr. Sanrsnz ki bu adam din ilerinde asla akla inanmyor, hatta tmden aklsz birisi Fakat i dnya hayatna gelince ayn kii alabildiine rasyonel, pragmatist ve modern yaar. Hibir iinde absrtle prim vermez, kl krk yararak hesaplar yapar. Sanrsnz ki bu adam dnya ilerinde asla dine inanmyor, hatta tmden dinsiz birisi. Byle birisi dini hayatnda alabildiine hogrsz olurken (nk kutsala akl kartrlmaz ve dinde farkllk olmaz) i dnya nne kmaya gelince alabildiine hogrl kesilir. Byle birisi kendinden glye gayet lml, alml, uyumlu ve uysal bir kle, kendinden zayfa kar ise acmasz bir Firavun olur.
169

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

*** Btn bunlar, aslnda, akl ve vicdan dinine deil; absrt dinine, tek hakikate deil; ifte hakikate inanldndan dolaydr. Byle birisinin dini hayat blnm, zihninin yars eski alarda, dier yars modern ada kalmtr. Dini hayatna alabildiine hurafe, dnyevi hayatna ise alabildiine aklclk ve pragmatizm hakimdir. Dini hayat alabildiine dnya dyken, dnyevi hayat alabildiine dnyaldr. te byle blnm, para para olmu dini hayatlar Bu haliyle Mslman zihin bir bilin yarlmas yaamaktadr. Ruhu asr- saadette bedeni modern dnyada gidip gelmekte, bir trl zihin paralanmasn yenememekte ve adm adm Hristyan zihnin batda yaad sona doru yaklamaktadr. Nedir bu son? Hurafeye batm, tarihten oktan ekilmi ve dnya d kalm absrt bir din Ona sadece inanlr. nk dindir ne olsa gider. Absrt ama inanyorum yegane teselli kaynadr. nsanlk yaralarna merhem olacandan deil; srf ayakta kalsn, srsn diye Peki nasl kacaz iin iinden? Allah, Kitap, Peygamber Btn dini deer ve kavramlar tarih, hayat ve tabiatla yani Yaayan Gerek ile test edeceiz. Doru ve yanl, hurafe ve hakikat buradan kacak Eer dinimiz artk yaayan gerekliin iine yaramyorsa, kanayan hibir insanlk yarasna merhem olmuyorsa, ayetlerinin maeri vicdanda bir karl kalmamsa, o artk insanln atan kalbinin ve szlayan vicdannn deil; u an boluk, sszlk ve sessizlikten baka bir ey duyulmayan eski alar tarihinin konusu haline gelmi demektir Bu hazin sona engel olabiliriz, olmalyz. nk Allahn tarih, insanlk ve dnya sreci zerindeki iradesi bizim zerimizden tecelli etti, ediyor ve edecek Bunun yolu, Hristyan batnn yaad absrt din ve ifte hakikat anlayn meydan okuyucu bir dinamizmle amak ve blnm dini hayatlar tevhid etmekten gemektedir Yazdklarmz okuyunuz; hep buna katk salasn diyedir

170

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Baty eytanlatrmadan (Sever Ik) Cemaleddin Afgani ve Ali eriati takriben yzyl arayla mmetin makus talihi deitirmek iin kbal beklemeden mcadele ettikten sonra doduklar topraklardan uzakta, Afgani gz altnda, eraiti gzden rakta, arkalarnda yzyllarca yanklanacak bir lk brakarak izzet ile dar- dnyadan dar- bekaya hicret ettiler, maatan meada gtler, hseyni bir i yaparak gittiler. Ama hala yksek sesle konumaya devam ediyorlar 19 yy. slam dnyasnn bat ile karlat ve bir kriz dnemidir. Krizin sebebi salt bir entelektel meydan okuma deildi. Bu karlamay, ki slam dnyas itibariyle bat ile nc karlama, asl yakc ve ykc klan onun askeri, siyasi ve iktisadi boyutu idi; Bilim silahlara elik ederken silahlar bilime yol gsteriyordu. Kolonyalizm sonucu slam dnyasnn diren noktalar ve kaleleri olan memalik-i slam tek tek dm, smrgeletirilmiti; geri kalan birka sultan/lk ise siyaset/denge ile saltanatlarn yaatmann peinde idi. mmetin ulemas ise yllardr iinde bulunduu zihinsel donukluk ile deiimin neliini, aciliyetini ve yakcln kavrayacak bir zihinsel olgunlara sahip deildi veya iktidarn peinden gitmek kolay geliyordu. Ortada plak durak bir durum sz konusu idi; slam dnyas zerinde tasallutu kuran bir smr ve tabi ki bunun sonucu olan bir tahkir dzenite byle bir tarihsellik iinde ortaya kt Afganince uyarmaya ve smrgecilere kar direnmeye ard, hem sultanlar hem Mslmanlar ve de tm doulular.. O, mmeti ama zellikle sultanlar ve ulemay su alan Nuhun gemisini yeniden ina etmeye aryordu. Deimek/slahat ve direnmek/devrim gerekiyordu. Aksi halde lm kanlmazd. Afganinin yapt kyameti haber veren suru flemekti..
171

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Evet, Afgani bir slahat idi, nk; o toplum iinden ekilmi vahyi yeniden hayata dahil/nazil olmasn istiyordu. Kurann raflardan indirilmesi ve almas gerekiyordu. Kuran gnmz iin ne sylyor, gncelimizde vahyin anlam nedir? Ve peygamber bugn konumal ve Kuran tefsir etmeli idi. Din bugn yeniden hayat ina etmeli ve yol gstermelidir. tihat ve tefekkr kalesi tahkim edilmeli eski parlak gnlerine dnmelidir. slamiyet btn modern gelimelere aktr. Bizzat terakkiyi emreder. Mani-i terakki deildir ve dini akideler taklit yerine salam akli deliller zerine kurulmaldr. lahi mesaj rten hurafeler ortadan kaldrlmal, gerek slam ile yz yze gelinmelidir. Mesajn z; makasd- eria yakalanmal ve asrn idrakine sunulmaldr. mmet uyanmal, silkinmeli, savamaldr, kadercilik kader deildir. nsann kaderi elindedir. O deiimi irade etike kader tecelli edecektir. Tembelliin ykmn vebalini Allaha yklenmemelidir. Afgani inklapdr da. nk o sadece konumakla ve vaaz etmekle netice alamayacan dnmektedir. Smrgeciler zor/la/da olsa kovulmaldr. O sultanlarn kapsn derdine derman klmak iin alar. Bir saraydan dierine sultanlara yaklar, danr , danmanlk yapar, ama, dalkavukluk yapmay reddeder. Bir diyardan baka bir diyara srlr. Pes etmez. Kendisi ile i tutacak bir sultan aramaktan vazgemez. O acil bir devrimcidir, sorunu ksa yoldan siyaset ile zmeyi dnmektedir. stadn, Talebesi Abduh gibi beklemeye tahamml ve takati yoktur. Hemen bir devrim toplumu batan balayarak dntrmek istemektedir. Ama eitim ve sabr ile deil, siyasetle.. nk mesele siyasidir siyasi yola zlmelidir.. Yazmay deil, konumay seven stada hakim olan eilim pratii/hareketi/devrimi iken talebesi Abduhta eitim/slah/dncedir. Cemaleddin Afganinin yatmayan yaps ile Abduhun siyaseten uzaklaarak ncelii eitim yolu sosyal dnmne vermesi ve skuneti seven yaps onlarn yolunu ayrmtr eraiti ise, Afganiyi ve Abduhu kendi nefsinde cem etmiti; Abduhun eitimciliini, Cemalin devrimciliini ve heyecann.. II. eraitiye gre, Afgani ve Abduh slam toplumunun yeni dnsel zgrlk nderleri olup, ayn zamanda tm dnyadaki kltrel smr kart hareketlerin yaratcs ve balatcsdrlar. Afgani ve Abduhun yapt i vurgun yemi slam toplumuna ruh vermek olmutur. eraitiye gre Afganinin yntemsel hata yapmtr. Afgani halk uyandrmak gerektiini sylemi, fakat, pratikte halk dncede kalm ve sultanlara yaslanmtr. Abduh ise ulemaya yaslandndan, neticede halkn durumunda deiim olmad gibi aydnlar arasnda nispi bir baar saland. nk, Afganinin ve Abduhun yaslandklar sultan ve ulema nihayetinde egemen snfn mensuplar olarak onlar nihayetinde devrimci/deiimci deil, statkocu ve

172

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

muhafazakardrlar. Onlar dnce olarak ileri, devrimci ve honutsuz olsalar da pratikte muhafazakar ve maslahatdrlar. Sonuta ne sultanlar/mele Afgani ile ne de ruhaniler/rahip Abduh ile hareket etmilerdir. Oysa yaplmas gereken peygamberin yapt gibi nasa dayanmaktr. Sahiplerden deil, sahipsizlerden balamak gerekirdi. eriatiye gre, bir savaa balamak iin zelikle gen nesle ve aydnlara umut balanmaldr, nk, bunlar bir iman ve inan kazanp ortak bir hedefe ynelirlerse mucize gerekleir III. eraitinin projesi/hedefi ze dntr; mann itikadn yenilenmesi, gemie kamadan gemiin tannmas, smrgecilerin tannmas kovulmas... nsan nce kendi benliini sonra yaad toplumu ve topraklar zgr klmaldr. Onun iinde zindanlarn amal ve dine kar dini tanmal ve ne yaplmas gerektiine karar vermelidir. Varolu, tarih, adalet, zgrlk temelleri zerinden evrensel bir bak as ile nce kendimize sonra evremize bakmamamz gerekir. eraiti, bir slahat olarak dinin toplumsal hayata bir ruh ve anlam olarak ekilmesinden ve dinin kuru ritellere, literallere dntrlmesinden muzdaripti. Topluma hurafelerden arndrlm iman ve ate baheden slam anlatmaya alyordu. Hz. Muhammedin, Alinin, Ehli Beytin, Ebuzerin, Selmann slamn slam, Safevi iilerin ve muavi snnilerin ve onlarn varislerinin elinden kurtarlmal idi. Eer slam bu tarihsel ve kltrel paslardan arndrlrsa Mslmanlar arasnda herhangi bir ihtilaf kalmayacana inanmaktadr. Kutlu zgrlk ars olan din/slam, egemen dinin zer, zor, tezvir teslisine/irkine kar kmay vaaz ediyordu. nanmak/dnya gr kadar, yapmak/ideoloji gerekiyordu. nk bu dnyaya dahil olmayan, nas grmeyen, gzlerini sadece mezar tesine diken bir dinin/arnn yabanclatrc ve uyuturucu olmaktan teye anlam olmazd. eraiti bir slahat olarak taklidin terki yolu ile uyanklk ve aydnlk istiyordu, imann aydnln Bu nedenle o dinsel gelenei eletiriye tabi tuttu ve slam dnyasndaki taklitten, yeni kuaklarn kendini batnn kollarna brakmasndan donuklaan, fikirsizleen, muhafazakarlaan ulemay sorumlu tuttu. nk onlar gerekli rehberlii yapmamlar, sorunlara zm retememiler ve Malik Bin Nebinin dili ile sylersek toplumu smrye hazr hale getirmilerdir. eraiti iin asl olan slahn, dini dncenin yeniden yaplanmasnn bir devrim/dnm ile neticelenmesi idi. Zira O iman ve amelin birlikteliine inanyordu. Soyut bir fikir onun iin herhangi bir gereklie sahip olamazd. Fikir eylem iinde gerekleir. O slam ki tevhid dinidir. Tevhid ise salt soyut bir hakikat deil, somut bir gerekliktir. Din dnyaya mdahil olmal, onu zmlemeli, anlamlandrmal ve deitirmelidir. nk akide, soyut bir bilgiler yn deildir ve sosyoloji de akideden ayr dnlemez. Akide

173

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

daima tarihin kalbindedir, dnda deil.. yleyse ne yapmal? Nasl yapmal? eraiti, slami akidenin z olan tevhidin toplumsal bir yorumunu yapmann peindeydi. Yani tm nasn bir olduu, irk dininin grnts ve glgesi olacak herhangi bir ayrmn olmad, tm Allahn kullarnn bir olduu bir toplumsal hayat ina etmek istiyordu ve bunun iin eraiti gre aydnlar, imann zndeki deiimci, tevhidi mesaj aa karmal ve genlik bata olmak zere halka gidilmelidir. O, dnyay/bedeni dinin/ruhun zerine ina etmek istiyordu. Onun iin dini kavramlar sosyolojik alize tabi tutarak dnyeviletirdi. Amac, baklar mezardan dnyaya evirmekti. Cehennem ateinden nce dnyadaki yangn, yan bamzdaki zulm grmek gerekiyordu. Din yaama dokunmalyd. eraiti hem kendi kua iin hem de bugn hala imann, akn, felsefenin, irfann, iirin ve eletirel dncenin kvlcmn tututuran bir mzmin muhaliftir. yle bir muhalif ki konumalarnda Ali, Ebuzer, Selma, Hseyin, kbal, Afgani, ismi ile Marxn, Sartrein, Fanonun, Weberin, Carrelin isimleri yan yana gelmektedir. Bat smrsne kar kmakta fakat onu eytanlatrmamaktadr. Batnn smr stratejilerinin maskesini indirirken Massignona hakkn teslim etmektedir. Kendi kuana yeni bir perspektif, yeni bir iman bilinci kazandran genliin cokulu retmeni eraiti, bugn dahi genlie sahip olduklarn hatrlatarak, tantarak ve yorumlayarak zgven alamaya devem etmektedir IV. Afgani ve eraiti inklap idiler, ama bir demagog deil; slahat idiler, ama sadece ucuz teblici deil. Onlar taklit kart idiler ama baty tmden/klliyen tahkir edici deildiler. Olan olmua ve ne olacaksa olsuna kar ktklarndan onlarn temel sorunu sorusu ne yapmal ve nasl yapmal sorusu idi. Bu soru iman ve sorumluluk ve zgrlk balayan, tm boyun eileri reddeden bir dncenin eii idi. nsann kaderi deitirebileceklerine iman etmilerdi. Bunun yolu da kendilerinde olan deitirmekten ve irade etmekten geiyordu. Fakat irade sahibi olmak iin zgr olmak, zgr olmak iin de bilinli olmak gerekiyordu. Afgani ve eraiti insann sorumluluunu iptal eden kadercilie kar karlar. Aksisi zgrln, sorumluluun inkr olacakt ve klelik ile sonulanacakt. Afgani, kfrn tasallutu ile karlaan slam dnyas maruz kald smr vurgunundan kurtuluun ve birlik zleminin sembol ve kavim st/kavimsiz kavgacsdr. Onun yaam slamn/mmetin birliine duyulan zlemini somut ifadesi ve bizzat mcadelesidir.
174

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

eraitiyi Afganiye balayan tema slami uyan ve antiemperyalistliktir. eraiti, slahat ve inklap olarak ayn acy/ary omuzlamtr. Onun ars zmze dnmek ve onurlu bir yaam srmek iin omuzlar zerinde bir ba tama mcadelesidir. Her iki stadnda acelesi vardr, acil bir devrimci/deiimcidirler, mmetin isyan etmesini ve smrcleri alaa etmesini ve kaderlerine hkmetmelerini isterler. Durum ihmale gelecek gibi deildir, behemehal harekete gemek smrnn ve smrgecinin maskesini indirmek ve tahtndan etmek gerekmektedir. Afgani bir umut iin ktalar dolamakta, bir sultan bir millet aramakta, eraiti ise zamandan tasarruf iin hzl konumakta, kouturmakta ve bir mucizeyi gerekletirecek bir gelik ve halk eitmektedir.

175

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Bize dinden bahset (hsan Eliak) Gndelik hayatta ok sk rastladmz Din ayr dnya ayr, Dini bu ilere bulatrma, Yine mi dini konular?, Hoca camide veya Dnyaya ok daldk, biraz da dinden bahset gibi serzenilerle kendini ele veren bilinaltmzdaki din anlaynn, bizim corafyalarda, iki bin senedir deimeyen bir alglamaya dayandn dnmekteyim. Dinden bahsetmeyi, yaayan hayattan ayr bir buud (boyut) olarak alglayan, ruhlardan, llerden, atalardan, trbelerden, ayinlerden, ritellerden bahsetmeyi dinden bahsetmek olarak anlayan Uzak Asyann aman dinleri t buralara kadar gidiyor. Bakn nasl *** Eskiden Gk Tengri vard imdi yukarda Allah Eskiden aman vard imdi ehy, hoca, dede, baba, pir Eskiden ulular vard imdi kutuplar
176

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Eskiden hacetleriyle gml kabirler vard imdi hacet kaps trbeler Eskiden kurban ayini vard imdi kurban bayram Eskiden uursuz domuz yl vard imdi domuz yemek haram Eskiden ruh arma vard imdi ruhuna fatiha Eskiden kutsal geceler vard imdi kandil geceleri *** Kanaatimce Trklerin Kuzey Avrasya dinleri (amanizm) formunda algladklar din anlay iki bin yldr hi deimedi. Bu nedenle Trkiyede amanslam sentezi var. Dini hayat aman-slam sentezinin birbirine karm grnt ve ritellerinden oluuyor. Yani Trkler iki bin sene nce amanizmi nasl anlyorsa bugn slam da yle anlyor. Orhun rma kenarlarnda din nasl alglanyorsa Dicle, Frat, Gediz, Tuna boylarnda da yle. Ortaasyada bak neyse Anadoluda da yle Dinin dipten akan esas formunda bir deiiklik yok. Sadece stteki isim, etiket, figrler, ekiller ve semboller deimi. *** Bu forma gre din dediiniz bir takm ayin ve ritellerden ibarettir; dn kurban ayini bugn namaz Din dediiniz bir meslektir ve mensuplarnca icra edilir; dn aman bugn ehy, baba, dede, hoca Din dediiniz esasnda br dnya ile ilgilidir; dn lmler arlrd bugn lmlere okunur, din bu ba kurar Din dediiniz esasnda moralle ilgilidir; askeri lme hazrlamaya ve cepheye srmeye yarar. Dn Altay dalarna bugn Cudiye Din dediinizin yeri esasnda tapnaktr; dn aman adrnda bugn camide *** Bu nedenle Trkiyede ounluun dini sorunlar var dendiinde u denmek istenir; namaz klamyor, ban rtemiyor, Kuran okuyamyor, dini tahsil yapamyor Buna ayn din formatnda yle cevap verilir: Camiler ak, be vakit ezan okunuyor, hacca gidiliyor, binlerce trbe ziyaret ediliyor, kandil gecelerinde mevlitler okunuyor, daha ne?

177

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Yani bu lkede dini sorun namazla, camiyle, bartsyle, Kuran kurslaryla, imam hatiplerle, mevlitlerle, trbelerle, musalla talaryla ilgili bir sorundur. yle ya din daha baka nedir ki? Dinden bahsetmek bunlardan bahsetmektir. aman-slam sentezine gre din bunlardan ibaret. in ilgin olan Trkiye ikliminin neredeyse tamam dini byle anlyor. *** Peki, bir lkede dinimsi bir eyin deil de; gerekten slamn var olduunu nereden anlayacaz? Ne olursa oraya slamn ruhu damardan girmi demektir? Hangi gstergelere bakacaz? Var olan anlaya gre namaz klanlarn says artyorsa. rtl kadnlar oalyorsa Camilerin says artyorsa ehirlerden grl grl ezan sesleri geliyorsa Her yandan Kuran sesleri ykseliyorsa Orada din var demektir, daha ne? Veya Hrszlk yapanlarn eli kesiliyorsa Zina edenler talanyorsa Kadnlar kara araflara brnyorsa Mirasta kadna bir erkee iki pay veriliyorsa ahitlikte iki kadn bir erkee denk grlyorsa Drt eliler her geen gn artyorsa Oraya eriat gelmi demektir, daha ne? ***
178

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Birisi nusuku dieri haddleri dinin gstergesi olarak gryor. Nusuk yani namaz, ezan, oruc, hac, kurban, cenaze Hadd yani el kesme, sopa vurma, ikiye bir pay Halbuki bunlarn her biri birer aratr. Ama can, mal, rz ve namus gvenliinin salanmasdr. Nusuklar manevi, haddler de maddi ara Ama ne? Tevhid ve adalet! eir-i slam bu, din bu! *** Demek ki bir lkede slamn var olup olmadn anlamak iin, Allahtan bakasna tanrlar gibi davranlp davranlmadna ve su oranlarna bakacaz. Bu ikisine tevhid ve adaletin gereklemesi diyoruz. Eer bir toplumda bu ikisi cidden ete kemie brnmse slam oraya damardan girmi demektir. Bugn Trkiye cezaevlerinde (ran, Suud-i Arabistan ve Amerika da oranlar pek farkl deil) 95 bin tutuklu ve hkml var. Bunlarn byk ounluu temel sutan yatyor; can, mal, rz ve namus gvenliini ihlal Bunlar Kuranda hukukul-ibad (insan haklar) kapsamnda deerlendirilen ve haklarnda ceza (hadd) ngrlen yegane temel su Bunlar alm ban gidiyor fakat gnde be vakit ezan okunuyor, camiler dolup tayor, kandil gecelere akn var ve trbelerde maheri kalabalklar toplanyor! (Trkiye rnei). Ne ie yarar? Veya bunlar alm ban gidiyor siz hala el kesiyor, sopa vuruyor, miras ikiye bir pay ediyor, iki kadn bir erkee denk gryorsunuz! (ran, Suud-i Arabistan rnei). Ne ie yarar? slam insanlara srf ayin yaptrmak veya ceza ektirmek iin deil; insanolunun asil araylarna yolda olmak ve toplumun sahici yaralarn sarmak iin geldi! Bu nedenle dini sorun hayatla ilgili her sorundur. Hayat, acsyla tatlsyla yaanyorken dinde yaanyor demektir. nk din hayatn ta kendisidir. Dini byle almazsanz rnein adalet meselesini dini bir sorun olarak gremezsiniz.

179

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Gelir dalmndaki eitsizliin dinle alakasn kuramazsnz. Tuzlada len iilerle dini guruplarn hi birisi ilgilenmez. nk dinden bahsetmek bunlar iermez. O ayr bir eydir. Oysa bu din diri diri gmlen kz ocuklarnn feryad-u figan olarak domam myd? Gmlen ocuklar dinin en ba meselesi olamam myd? Dini sorun demek esasnda bu ve benzeri hayata dair sorunlar demek deil miydi? *** Grlyor ki Trkiyede din denince akla gelenin kkten bir dnme ihtiyac var. Bir zihniyet devrimine ihtiya olduu apak ortada. nk Koup gelerek Uzak Asyadan/ Bir ksrak ba gibi Akdenize uzanan bu iklimin dipten akan din algs iki bin senedir hi deimedi. Uzak Asyada naslsa Akdenize uzandnda da ayn Hun mparatorluunda amanizm neye tekabl ediyorsa, Trkiye Cumhuriyetinde de Mslmanlk ona tekabl ediyor. Bugn Trkiyede dine nusuk (ezan, namaz, hac, oru, kurban, bayram, kandil, cenaze) erevesinin dna kmayacak ekilde bir rol biilmi durumda. Btn din bundan ibaret saylyor. Bu rol, Ortaasya yllarnda amanizme biilen roln figr ve ritel deiikliine uram haliyle hemen ayns. te yandan dini, haddlerin (el kesme, recm, sopa, ksas, miras ve ahitlikte ikiye bir, ok elilik vs.) uygulanmasndan ibaret Arap karakterinde grenler var. Onlara gre de bunlar slamn ahkam olup bunlarsz slam asla olamaz. Halbuki slamn olmazsa olmazlar mihverinde Cenb- Hakk adnn olmasndan da anlalaca gibi gerek, hak, adalet, doruluk, drstlk, ahlak, iyilik, gzellik, sz, vefa, sadakat vb. hikmetli hkmler (evrensel deerler) dir. Bunlar dinin direkleri olup esasnda ahkm bunlardr. Allahn hkmleriyle hkmetmek, bu ahkam yani insan ktlklere kar gemin az dilerine geerek at tutmas gibi tutan ve bylece onu ynlendiren, ycelten hikmet/hukmleri hayata geirmekten baka bir ey deildir. Nusuklar, hikmetli hkmleri (evrensel deerleri) boyuna yeniden retmenin manevi aralar, haddler de onlar koruyup kollamann maddi aralardr. Manevi aralar dinin direi olmamakla birlikte deimezler. Oysa hadler hem dinin direi deildirler hem de zamana ve mekana gre uygulamada yenilenebilirler. Bylece gerek hayat dininin kalbi, yaamn temposu ile birlikte atar. Onu tapnak dinlerinden ayran en nemli fark buradadr
180

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

*** Bu nedenle Halil Cibrann Ermi kitabndaki u muhteem aneknotu Bize dinden bahset diyen ocuklarnza anlatn; Bilge kii lmeden hemen nce halkn geni bir meydanda toplar. Gerekleri son bir kez hepsinin huzurunda dile getirir. Halkla arasnda nefis bir diyalog kurulur. Halktan biri ne karak bize der sevgiden sz et Bilge anlatr, anlatr, anlatr Bir dieri bize aktan, evlilikten sz et der, anlatr Bunu alveri hakknda ne dersin? diyen biri izler, anlatr ocuklardan bahset derler, anlatr Eitimden bahset derler, anlatr iftilikten bahset derler, anlatr Alnterinden, emekten ve adaletten bahset derler, anlatr Ve daha gnlk hayatn trl sorunlarndan sz etmesi istenir. Bilge hepsi hakknda hikmetli szler syler, anlatr, anlatr, anlatr Konumasnn sonuna doru birisi Bize dinden bahset deyince Bilge yle cevap verir; Bahsettim ya, dinlemedin mi? Ve devam eder: Siz zamannz, bunlar Allahn saatleridir, bunlar bizim saatlerimizdir diye ayrabilir misiniz? yleyse din, yaadmz hayat ve tm davranlarmzdr. Her an Allah huzurunda olduunun bilincinde, ylesine titiz, doruyu gzeterek temiz bir hayat yaamaktan daha gzel bir din olur mu?

181

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

slmcln Tatilden Tarih Sahnesine Dn (Sever Ik)

I- Kriz Max Weber modernlii dnyann bysnn bozulmas olarak tanmlamt, yani modernite ile beraber insanlk artk eylerin ardnda gizem, aknlk, dnya st nedenler, te varlklar aramay brakarak her eyin nedenini o eyin iinde arama noktasna gelmiti; ki, bu her eyin dikey dzlemden kopartlarak yatay/dnya dzleminde, akln rehberliinde rasyonel olarak yeniden tanzim edilmesi anlamna geliyordu. Gel gelelim ki son otuz krk ylda yaananlar, kresellemeye bal gelien olaylar, siyasal denetim/egemenlik aralarnn geliimi ile denetimin artmasna paralel olarak, makro egemenlik alann dnda, srekli gzden kaan ya da tam olarak denetlenemeyen mikro iktidar alanlar nn artmas, kreselleme ile beraber yerelliin g kazanmas, yerel kimlik ve aidiyetlere vurgunun artmas, insann ayaklarnn yerden daha fazla kesildii bir dnemde toprak bann glenmesi, milliyeti savalar, srekli artan su oranlar, ehir yaamnda kaosun srekli hale gelmesi, bireysel ve toplumsal izofreni, tketim lgnl ve bunun dnyay/doay tahrip etmesi sonucu oluan huzursuzluklar ve evreci hareketler, g/mltecilik ve bunun sonucu oluan kresel yeni rklk trleri vb. modernlemenin doal sonucu olan problemlerle kar karyayz. Modernliin ideal insani dzene doru hareketi insanlk d sonular dourmu, modern idealler insanlkta hayal krkl yaratmtr. Tm tasarmlara ramen topyalar deil, otoriter ynetimler, srekli savalar gerekleti. Bugn, insanl korumak iin teknolojik zaferlerin akl ve ahlak ile dengelenmesi gerekiyor. nanlardan amalardan ve kurtulmu bir arasal akl, serbest hareket kabiliyeti ile tm kremizi cehenneme evirme imkan ve kapasitesine sahip. Nihilizm ve postmodern grececiliin her eyi/hakikati yok etmesi ve herkesin istedii herey/hibirey olmas, onlarca yldr bir anlam krizi ve sorunu yaratm durumda.

182

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Barbarln medeniyetle atba gittii kabul edilen bir gerek. Her medeniyet retim ilikilerine, yaam kavrayna paralel olarak lmcl ilikiler ve lm biimleri ve cezalandrma sistemleri ortaya karr. Yine bir vakadr ki hibir uygarlk gnmzdeki uygarlk kadar, insan/insanl ldrme ve yok etme kapasitesine ulaamamtr. Bugn bir dmeye basarak NBC silahlarla bir lkeyi yok etmek mmkn ve bu denendi de. Son yzylda da savata lenler 200 milyon civarnda; bir o kadar da sakat ve yaral var. nsanln verdii bedel ve harcad emek ise llemez. Bunca sava ve ykmdan sonra ilerlemenin acnn azalmas, mutluluk ve refah demek olmad anlald. Modernitenin krizinin balad yer de buras. II- mtihan Tm bunlar olurken 19. yzylda siyasal erevelerini/organizasyonlarn kaybeden islam dnyas, birok i ve d nedenin birlemesine bal olarak toplum hayatndaki siyasal ve ekonomik belirleyiciliini kaybederek geri ekilmi tarihte tatile kmt. slam medeniyeti 20.yzyln son eyrein de modernleme ile atba giden emperyalizmin huzursuzluklarna kar yeniden sistem kart hareketlerin direniini rgtleyen, dayanmay motive eden yegane g olarak tarihe geri dnd. slam kltrel donanm, davran ve formasyonu ile bugn dnyadaki igalci kresel imparatorluk dzenine kar biricik alternatif olma zellii/potansiyeli ile mcadele iine girmitir. Elbette ki vahiy orjinli bir din olan slamn mcadelesini toplumun kolektif, kltrel hafzas ve bireylerin bilinci zerinden yrtmektedir. Dinin hayata dn -ki pratik olarak- hayata mdahalesi ve hayat ynlendirmesi/belirlemesi gnmzn baat olgusudur. slamiyet tatilden dnnce elbette ortal glk glistanlk bulmad. Devran deimi, kprnn altndan ok sular akmt. Daha nce hi bir uygarln, insani etkinliin, yapcln ve ykcln ulaamad bir modern medeniyet ile karlat. Bu karlama etin oldu ve bu sre devam etmekte. slam, tketim lgnlna, doann tahribine, evrenin kirlenmesini durduracak, hayatn anlam ve deer kazanmasn salayacak alternatif bir zihniyet/paradigma olarak bugn modern medeniyet ile kar karyadr. Kresel sistemin tekno-kapitalist tccar ebekelerinin islam dnyasn hedefe yerletirmeleri, propaganda aygtna son gaz hz vermelerinin ardndaki neden islamn deerler kavray ve hiyerarisidir. Bu deerler kapital sistemin istilasna set ekme, aknty tersine evirme potansiyeline sahip olup, kapitalist para babalarnn arkna omak sokmaktadr.

183

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Fakat tm bunlarn yannda islam ve mslmanlar bekeleyen handikaplar var. Bu amazlarla hesaplama hem islamn, hem de dnyann kaderini belirleyecek. Yeni kresel epistemenin beraberinde getirdii yeni sosyal deiiklikler, mslmanlarn paradigmasn boaltarak ya da deforme ederek siyasal/kltrel/iktisadi tasarmlarnn ilevsiz klmakta. Mslman muhayyile bu paradigma tarafndan ynlendirilmekte ve ekillendirilmekte, slami dncenin ii belirsizletirilmekte, kavramlar flulamakta, anlam kaybna veya genilemesine uramaktadr. Bugn bat kresel bir hegemonyasndaki dnyada niteliksel ve niceliksel deiim ve neoliberalizm mslmanlarn dilini dntrmekte. Ve giderek kamu ile uyumlu ama gelenek ile ilikisi zayf bir islam anlay oluturmakta. Bugn islami kesimin sorunu dnyaya/iktidara talip olmas fakat bunun dilini, argmanlarn hakkyla gelitirememesidir. rnein, verili siyasi ve iktisadi dili dntremeden olduu gibi kullanmalar, itikadi olann modann alanna sokulmas, vecibelerin Sekler bir dil ile sunulmas ve savunulmasvb. Tatilden dnen Mslmanlarn, kendilerini iinde bulduklar modern kltr ile ilikilerinde bir hastalkl kavrayla kar karyayz. Alternatif olma iddias ile ortaya kan Mslmanlar, bulunduklar yerdeki dorularn karsnda yelkenleri fora etmektedir. Dnm/deiim mslmanlarn yaama kavgasna sirayet etmi durum da. slam bugn kar kt modern kavray yeniden retmektedir. Btn dikkatler forma ynelmi, kanunlarn ruhu gz ard edilmektedir. Siyasal iktidar tahayyl Mslmanlar makyavelist bir izgiye ekmekte ilkeli bir ahlaki duruu sarsmakta; bu da islami ahlakn ierine srekli yeni ikamelerin tanmasna ve bnyenin ypranmasna sebebiyet vermektedir; rnein, mslmanlar kendilerini ilerlene mantalitesi iinde anlamaya ve konumlandrmaya alarak onayc bir yaklam gelitiriyorlar. slamiyetin meydan okuyuundan bir uyum/intibak dili gelitiriliyor. Siyasi ve ekonomik hayatlarn modernize eden slami kesim, sosyal hayatn da modernize etme eimine girmitir. Mslman her eyin gzeline layktr gibi ierii belirsiz bir nermeye snlarak tketim kltr merulatrlmakta ve adalklarn ispat iin akl almaz yollara bavurmaktalar; rnein, israfn alabildiince artmas, be yldzl otellerde, deniz kenarlarnda, kumsallarda tatil yapma anlaynn islamiletirilmesi, turistik turlar, bedenlere salt estetik kayglarla mdahaleBedenin emanet olarak alglanmasnn mlk olarak dnmesi, estetik beden hayaletine vurulan mslman kadnlar iin slami defileler! Namusu kadna eitleyen erkeklerin, kendileri iin birok eyi caiz grmesi; vitrin kadnlar tamak, sekreterlerle ak ilikisi, lks turlar, jipler, kaamaklar, kendileri iin uygun grdklerini kadnlar iin uygun
184

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

grmeyen ataerkil tutumlar Giderek islam kltr adna, modern bir kltrn karikatr ve taklidi olan yeil pop, konser kltr, marka merak, birinci snf dnyalar iin al-veri mabedlerinin kaplarn andrma, burjuva mekanlarnn islamiletirilmesi, islamc sermayenin benzer kapital stat grnglerine bavurmasSonuta oluan ey kapitalizmin islami versiyonu. Ve islami ahlakn gme gitmesi. Sahih ve sahici bir kar koyu iddias ile yola kan mslmanlar, modernitenin ilikilerini, zaman ve mekan bilincini temmelk etmekte. slamclk kendi mekanlarn yaam alanlarn ve zaman algsn yeniden retemeyince kafeleri ve kafe kltrn tketmektedir. Bir sredir mahremiyetin ov a dnmesine ahit olmaktayz; romantik islamclar tketimi artrmak/kasalar doldurmak iin ilan edilen her zel gn sahiplenerek merulatrmakta ve bu babdan olmak zere aile hayatlarn kamuya amaktadrlar. Kocaman adamalar gazete eklerinde, TV. programlarnda sevgililer gn vesilesi ile birbirine yeniden ilan- ak etmekte birbirleri ile yarmaktalar. J. Bergerin ifadesi ile sylersek diyebiliriz ki mahremiyet kapilazmin fidyesi olarak gzden karlmakta. Sistemin yaratt mahremiyet ve cinsellik modernite ve gelenek atmasnn en bariz atma alan durumunda cinsel devrimin deerleri bunun tevik ettii geleneksel rollerin terki, srekli tatminsizlik, tehirin snr tanmay, hedonistleme, apolitik, hippi, sorumsuz sev-gen bir kuak olumu durumda ve bu srekli hale gelmekte. Foucaultnun dedii gibi cinselliin bir gnah kartma algs ierisinde, srekli konuularak ve tehir edilerek, deifrasyona kkrtlmas hayatn giderek anonimlemesi ve kamusallamasn beraberinde getirmitir. Artk yaam, deerlerden arnan BBG evlerinde izlenen bir ova dnt. Dnyamz giderek Sodom ve Gomore ye dnmekte Biyolojik krallk kadn ve erkek ilikilerini temelden sarsacak maddi koullar da yaratma imkanna sahip durumda. Ahlaki normlarn tasfiyesine, cinselliin kkrtlmasna, tketime sunulmasna, itirafa zorlanmasna, gnahn deifrasyonuna, rijit bir ekilde sokaa tamasna, yataklarn ortalk yere serilmesine kar yeni bir emanet beden/gvde anlay ile cinsel faizme ve onun mal/ mlk beden kavrayna ve unisex/cinsiyetsiletirme politikalarna kar klmaldr. Mslmanlar dnyann sorunlarndan dolay sorumluluk altna girmelikler. III- Ve Umut M. Watt slamn Helenistik dalga ile karlatn syler, bunlar:
185

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

1. Dalga: slamiyetin ykseli devrinde genileyen fetihler sonucu Sryanice zerinden klasik Yunan kltr ile karlamas. 2. Dalga:10.ve13.yzyllardaki Hal Seferleri ile islamiyetin ykc bir saldr sonucu Bat ile karlamas 3. Dalga: Tm yerkreyi kuatan ve halen yaylma istidad gsteren Modernliin yaylmas. slamiyet ilk iki dalgay entelektel gcnn zirvesinde olduundan karlat, rahatlkla, kar kltrn hasen bulduu ksmlarn da temellk ederek atlatt. Elan kar karya olduumuz modernlik ile olan karlama/hesaplama devam etmekte; ki, bu sefer askeri ve entelektel donanm ok daha gl olan bir karlama bu. Bu karlamann ilk hamlesinde modernite, kadim kltrleri adeta kronik bir krize mahkum etmitir. slam dnyasnda ve ezamanl olarak tm dnyada emperyalizm olgusu ile atba gelien/giden modernlik, yal gezegenimizin imdiye kadar grd en gl ekonomik, siyasal ve kltre taarruz ve tasallut ile kar karya brakm ve ulat her yerde/toplumda yakc bir ate halinde geleneksel kltrlerin kimisini tamamen, kimisini de ksmen yok etmi, bir ksm ise deformasyona uratmtr. Tm bu huzursuzluklarna/ ktlklerine ramen hi bir medeniyet tmyle ktle/yanlla/ barbarla indirgenemez. Byle bir kavrayn kendisi medeniyet kavramnn ieriine ve anlamn aykrdr. nk insani olmayan bir ey medeniyet olarak adlandrlamaz. Modernite kltrel kavraymz, hayat anlaymz bize sunduklar ile adeta geri dnmsz olarak deitirmitir; rnein, siyasal demokratizasyon, kltrn demokratiklemesi ekonomik refah, bolluk, kolaylklar, okuma yazmann yaygnlamas, ulam ve iletiim aralarnn ba dndrc hz ve geliimi, insann ilikilerini dntrmesi, insan bir yere, lkeye, topraa mahkmiyetten karmasvb gelimeler, baz menfi sonularna ramen tm bunlar modernliin kazanmlardr. Ve bunlar baka bir yere ait yabanc Avrupai renge/posta brnm olarak alglamak nitelemek ucuz hamasi analizlerle dlamak zm olmasa gerek. ktisadi arasal akl ile, kar kltrlerin kapital deere sahip olan ksmlarn masseden bu obur uygarlk ile mcadele son derece etin; fakat, imkansz deil. Medine de balam bir medeniyet olarak sorunlarmz medeni bir ekilde vahyin ile aydnlanm incelmi insani bir entelektel bir aklln aydnlnda zmeye almamz gerekiyor. Din bugn meydan okuma dili olmutur. Modernitenin meta anlayna, zaman ve mekan kavrayna karn, yaam yeniden
186

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

anlamlandrmal, insan ve Tanr arasndaki aidiyet bilincini glendirmelidir. nsans Yunan merkezli teolojik kavraytan farkl olarak, insan Tanrnn karsna koymayan, onu erefi mahlukat olarak tanmlayan slamn bedeni mlk deil, emanet olduuna dair algs, insanlar bir ok sorundan koruma kapasitesine sahiptir. Kanaat, sabr, tevekkl, emek, aln teri, yardmlama, hayrda yarma, temizlik, doruluk gibi deerleri ile ribay, fahi kar oranlarn, toplumsal sefaleti gnah olarak alglamas ve israfa kar olmas, tketim toplumundaki tahribat nlemek iin rekabetin yakc ykclna kar kmas, insani dayanmay ngrmesi, gce, paraya ve mala deil; adalete dayal insan tasavvuru ile, iten ie ileyen bir iktisadi aklla yallar toplumdan dlamayan, hayata dahil eden insanilii ile modern kltrn karsnda durmaktadr; ki bu duru bugn yegane sahih ve sahici meydan okuyutur. slam insanl dertlerine derman olma potansiyeline sahiptir. Reetenin oluumu ise mslmalarn entellektel cehdine ve idrak gcne bal olarak oluacaktr. Bugn modernite, akln arabasna komayan tketmeyen tm kltrleri ve yaam biimlerini gerici, ilkel, banaz, ve illegal ve terrist olarak mahkm etmekte ve yaftalamaktadr. slamn modernlikle ekimesi, hayatn kltrel kodlarnn, kapitalize olup olmamas zerinden yaanyor. zm sreklilik ve deiim iinde aranmaldr. Atalarn dini zerinde srara etmeden(2/70) dinsel bir brokrasi oluturmadan. karlkl anlaama ierisinde yeni bir iletiim dili ina etmemiz gerek. Oluturacamz yeni dil (lingua islamica) slami insan (homo islamicus) ortaya karacaktr. Gelitirilen zmlerde, siyasal ve toplumsal projelerinde mutlakiyeti bir din ve din dili anlayna kar kmal ve kendi siyasal dilinin, amalarnn oluumu peinde olmaldr Srekli deien dnyada yerellie gmlmeden, ie kapanmadan muhafazakarlamadan yeni kutuplamalara ka zmler retilmelidir. Fetihi modern dnya/doa kavrayn da aarak, insan kendine yananclatrmayan, ii haklar kadn haklarn gvence altna alan, smrnn nleyen, doay tahrip etmeyen evreye uyumlu ekonomik bir sistem oluturulmaya allmaldr. Zaten slami iktisadi deerler doruluk, temizlik, itimat, ba, erdemleri deimlidir? Alk ve sefalet varken temerkz yasaklayan, fazla mal fakirin hakk gren islami bir zihniyete/ izgiye yaslanarak yola kmaldr Ne yaplrsa yaplsn, islamn, yeni bir inan yeni bir insan ve dil tasavvuru olduunu akldan karmamak gerekir. Bu islamn raison dtre(varlk nedeni)sidir. Ve hibir zaman islam amalar/erekler kralln terk etmez.
187

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Cihadizm ve Cihad ayn ey deildir (Mustafa Akyol)

11 Eyll 2001deki terr eylemlerinden bu yana, Avrupa Mslmanlar, terrizmin potansiyel zemini olarak grlyor ve byte altna alnyorlar. Mesel 2005te Londrada yaanan ve 70nin zerine masum insann yaamna mal olan barbarca saldr, bu byteci biraz daha kalnlatrd. Geri Mslman liderler eylemleri gl bir biimde knadlar, Tony Blair Biliyoruz ki Mslmanlarn byk ounluu terre bizim kadar kar dedi. Ancak sorun ortadan kalkm deil. Sorun u: Terr eylemleri, bir avu fanatik militan tarafndan gerekletiriliyor, ama biraz daha geni bir Mslman kitle tarafndan benimseniyor. ngilteredeki Mslmanlar arasnda yaplan bir aratrma, Usame bin Ladini hakl grenlerin orannn yzde 13 olduunu gstermiti ki, bu endie etmek iin yeterince yksek bir rakam. Ben de iki yl nce Londradaki Mslman rencilere verdiim bir konferansta, blucin ve tirt giyen Pakistan asll iki gencin Bin Ladini Mehdi olarak grdklerini renmi ve hayrete dmtm. Peki sorun ne? Batda Sorun slamda, bu din nefreti tlyor diyenler var. Oysa yanlyorlar. Gerekte radikalleen Avrupal Mslmanlarn krizi, slamdan deil, onun da yanl yorumlanmasna yol aan bir dizi sosyal, siyasi ve tarihi problemden kaynaklanyor.

188

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Gmenler ve ocuklar Saylar 15 milyonu aan Avrupal Mslmanlarn byk blm ekonomik ynden ok dezavantajllar ve topluma ok az entegre olmu haldeler. ou, Avrupaya kinci Dnya Sava sonrasnda ii olarak gelen gmenler ve onlarn ocuklar. Bu gmenler, Avrupaya kyasla olduka fakir lkelerden ve dahas bu lkelerin de sosyoekonomik ynden en alt dzeyinden geldiler. Almanyadaki Trk iilerin bu yzden Alman toplumundan uzunca bir sre izole olduklarn biliyoruz. ngilteredeki Pakistan ve Bangladelilerin, Fransa ve spanyadaki Kuzey Afrika kkenlilerin ve Avrupa genelindeki Ortadou kkenli Mslmanlarn ounun kltrel izolasyonu daha da ileri boyutta. Kltr ve dil farkllndan kaynaklanan izolasyona, bir de rk fark eklendiinde, ayrm iyice keskinleiyor. Aslnda Avrupada yaayan Mslmanlarn ou bu ayrmdan pek de ikyeti deil. zellikle yallar, yabanc bir toprakta kendi yaam biimlerini srdrmeye alyor. Ancak ocuklar bir tr kimlik ikilemi yayorlar: Onlar iin vatan, ne babalarnn ata yurdu, ne de iinde yaadklar lke. Bu nedenle sz konusu genler, Fransz uzman Oliver Royun ifadesiyle kltrel ynden kklerinden koparlm durumdalar. slamn modern yorumuna ihtiya Sz konusu gen Avrupal Mslmanlarn kimlik bunalmnn temel bir nedeni, modern yaam ile uyumlu bir slam yorumundan yoksun olmalar. ou, slami gelenekler ile Batl yaam tarzlar arasnda bir tr orta yol buluyor, ama bu orta yol giriimleri, doktrinsel bir dayanaktan yoksun olduklar iin, bazen de bir gerilim ve sululuk duygusu retiyor. Ve ite bu sululuk duygusu, modernlemi gen Batl Mslmanlarn bazlarnda ters bir etki yaratyor ve bir kimlik krizi sonucunda slamn en radikal yorumlarn -daha dorusu yanl yorumlarnbenimseyebiliyorlar. Bu yanl yorumlar srarla yayan, Suudi sermayesi ile beslenen radikal imamlar da zaten ortalkla dolayor ve pek ok camiye egemen durumdalar. ABDye ynelik 11 Eyll saldrsn dzenleyen terristlerin ou, ite bu ekilde yeniden domu, yani nce modernleip sonra birden radikalizme savrulmu genlerdi. Londraya ynelik saldry dzenleyenlerin de yine byle modern genler olduu ortaya kt. Fransz uzman Oliver Roy bunlara neofundamentalist veya cihadist adn veriyor ve bunlar ile yaln slam arasndaki fark vurguluyor. Roya gre cihadizm dini argmanlardan ok siyasi sloganlara dayal. Dahas cihadistler, pek ok geleneksel slami kural hie sayyorlar. rnein slam fkh, sava srasnda sivillerin korunmasna vurgu yapar. Cihadistlerin sivillere ynelik terr eylemlerinde, bu prensip aka ineniyor. Bu konuda en ok yazpizen Batllardan biri olan Daniel Pipes ise cihadizmi militan slam diye tanmlyor ve bunun slamdan farkn yle zetliyor: Geleneksel slam, insanlara Tanrnn rzasna uygun olarak yaatmay retme amacnda; militan slam ise yeni bir dzen kurma peinde.
189

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Peki baz Avrupal gen Mslmanlar etkisi altna alan cihadizm neden birdenbire ykseldi? Bir genelleme yaparsak, temel cevap bulabiliriz. Kkenlere ilikin cevap Birincisi, Avrupadaki Mslmanlarn ve genel olarak da slam dnyasnn fakirlii ve umutsuzluu. Aslnda slam adna hareket eden radikallerin ve terristlerin ou cahil ve fakir kesimlerden deil, aksine eitimli ve hali vakti yerinde insanlarn arasndan kyor. Ancak aynen burjuva ailelerden gelmesine ramen proletarya iin kapitalizmle mcadele eden solcu entelekteller gibi, onlar da, bask altna alnm, fakirletirilmi mmet iin kendilerini feda etmek gerektiine inanyor. Leninist bak as Bu noktada cihadizm denen ideolojiyi kuranlarn -rnein Seyid Kutb, Ali eriati ve Mevdudinin- Marksist-Leninist ideolojiden nemli de etkilendiklerini de belirtelim. Emperyalistler tarafndan kotarlan ve onlarn yerli temsilcileri olan kompradorlar tarafndan desteklenen kresel bir komploya inanan komnistler gibi, cihadistler de, slam dnyasnn fakirlik ve gszlnn, Batnn ve onun yerel destekilerinin yrtt bir komplonun sonucu olduunu dnyorlar. Bu dnceye gre, slam dnyasnn mevcut sorunlarndan kurtulmas iin, eitim dzeyini, verimliliini veya salk artlarn ykseltmek yerine, onu ezenlere saldrmak gerekiyor. Kurandan ziyade Leninin emperyalizm teorisine dayanan bu cihadist ideolojinin akal Carlos gibi yeminli Marksistlere cazip gelmesi, bir tesadf deil slami radikalizmin ikinci bir kayna, Batnn gemiteki veya gncel politik sular. Bat kart duygularn en belirgin kaynaklar, ngiltere ve Fransann smrgecilik gemileri ve ABDnin Souk Sava boyunca Ortadoudaki baz diktatrlkleri desteklemi olmas. Filistin trajedisi de cabas Cihadizmin kkenleri hakkndaki nc aklama ise, geleneki slam ile modern dnya arasndaki kltrel uurum. Geleneki Mslmanlarn bir ksm tarafndan sergilenen premodern yaam tarz (ki bu premodern eler, slamn znde olmad halde yle sanlyor) slam ve modern yaam arasnda uzlamaz bir atma olduu izlenimini yaratyor. Sz konusu geleneki Mslmanlarn ok byk blmnn terrizmle bir ilgisi yok, ama onlarn modern dnya ile uyumsuzluklar, cihadistler tarafndan, Batyla atmak iin bir neden olarak grlyor. Dar-l Harbe son Anlattmz bu olgular, bar isteyen Mslman liderlerin ve entelektellerin nne nemli grevler koyuyor: ncelikle, cihadizm ve onun yar-Marksist dnya gr ile, slam ayrt etmek lazm. slam, Batya kar Dounun silah deil; tm insanla ynelik bir ilahi mesaj

190

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Batya yaklarken bunu bilmek ve dmanca tepkiler vermek yerine yapc eletiriler getirmek gerekiyor. Yaplmas gereken bir dier nemli aba ise, slami gelenekte yer alan, fakat bugne hitap etmeyen baz kavramlar yeniden anlamlandrmak. rnein sk sk tartlan ve dnyay Darl Harb ve Darl slam olarak ikiye ayran geleneksel doktrini ele alalm. Kuranda yer almayan bu kavramlar, slamn ilk yzyllarnda Mslman fakihler tarafndan gelitirilmiti. O zamann dnyasnda bir Mslmann, yabanc bir toprakta gvenli olarak slam yaamas ve tebli etmesi mmkn deildi. Ancak zaman deiti. Bugn ak bir dnyada yayoruz ve Mslmanlar dnyann drt bir yannda inanlarn yaamak ve yaymakta zgrler. zellikle de Batl liberal demokrasilerde. Bu, Batdaki Mslmanlarn kendi inanlarn gzel rnekler sergileyerek temsil edebilecekleri ve dier dinlerle bar iinde yaayabilecekleri anlamna geliyor. Bu mmkn ve zaten slamn asl mesaj da bu Kuran, insanlarn ayr gruplara blnm olmasnn, atmak iin deil tanmak olduunu haber veriyor. (Hucurat Suresi, 13)

191

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Hitamuhu Misk Mustafa slamolunu Anlamak (Tuncay Ylmazer) 29 Haziran gn, stanbul Gsteri Merkezinde maheri kalabalk Mustafa slamolu Hocann 525. son tefsir dersini dinlemek iin topland. 1992 nin Ekim aynda stanbul Fatihte Fatiha suresinin tefsiriyle son derece mtevaz bir mekanda ok az sayda kiiyle balayan tefsir dersleri , onbe yl sonra binlerce kiinin katlmyla (Televizyonlar bandakileri de katarsak bu say ok daha fazla kukusuz) sona erdi. Byle bir treni neredeyse drt saat boyunca bir merdivenin banda izleyebildim, not almaya altm. Ara koridorlarn bile Kuran dostlarnca doldurulduu, inanlmaz derecede duygu ykl geen bu son derste Mustafa slamolunun Kuran- Mbin-i okumaya , anlamaya ve ok daha nemlisi yaamaya aran derslerinin sonuncusunu dinlemeye nail oldum. Amerikadan Azerbeycana kadar dnyann drt bir yanndan gelmi binlerce insanla birlikte tiraf edeyim Mustafa Hocann hemen hemen tm kitaplarn okusam da ok istememe ramen tefsir derslerinin mdavimi olamadm, ok az derse katlabildim. Eminim bu derslere daha sk gidenler, dikkatle takip edenler yreklerinde heyecanlar ok daha fazla hissetmilerdir. O derslerin lezzetini alanlarn , Allahu Tealann kendileriyle konumaya tenezzl buyurduu o yce kitaba bak alar deiiyor. Mustafa Hocann da ifadeleriyle sylersek, vahyin kendilerini ina ettii dnemde Mslmanlar dnyann znesiydiler. Ancak Kurandan uzaklama beraberinde nesnelemeyi getirdi. Mslmanlar vahyi klavuz edip kendilerini ykselteceklerine zaten yce olan Kuran mbini daha da yceltmeye kalktlar. Ayetlerin maksad gz ard edildi, manalar deitirildi. lahi kelam lafza indirgendi.
192

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Mustafa slamoluna gre vahiy nce insann tasavvurunu, daha sonra akln sonra da ahsiyetini ina eder. Bu aamalarn sonuncusu da Hayatn yeniden inasdr. Vahyin ina ettii en gzel rnek insan Hz. Peygamber (S.A.V ) dir. O bizler iin en gzel rnektir. ( Bu nemli, nk sz konusu trenle ilgili baz internet sitelerindeki okuyucu yorumlarn okuduumda , hocann snneti reddettiini, hadislere nem vermedii gibi bir takm yorumlarla karlamak gerekten zcyd. Kt niyetli olanlar bir taraf brakrsak , eletirenlerin Mustafa slamolunu hi okumadklar, dinlemedikleri anlalyor. Gittiim sadece birka derste bile Hz. Peygamberden rnek verdiinde sesinin titrediini, gzlerinin dolu dolu olduunu grdm bir alim hakknda nasl byle yorumlarda bulunulur? Anlamak g dorusuKeza mezhebsiz yorumlar da vard. Oysa hocann vurgusu bellidir. Hangi mezhebin, cemaatin, partinin yesi olursanz olun, dikkat edin bu kurumlar dininizin yerine gemesin ! ) Sahi bakn yle etrafnza Kendi mezhebini dini haline getirmi, kendi cemaatinin tm grlerine tereddtsz iman etmi kiiler yok mu? Son derse katlanlar da Mustafa Hocann artk kalplere naketmi baz vurgularn yeniden dinleme imkan buldular. eytan Allahn rakibi deildir. Allahn kuludur. Ademden tek fark ise gnah ilemesi deil, gnahnda srar etmesidir. Batnn eytan tasavvuru yanltr Hayatta hibir ey Allahtan bamsz deildir. man en byk imkandr. Mrikler ilaha kar deil rab olmasna karydlar stiaze akla aldrlan abdesttir. Aklnz abdestli deilse bedeniniz abdestli olsa ne yazar?. vs. vs. Ve Kurann ebedi mesajlarndan biri kabul ettii , en sk tekrar ettii ayetlerden biri tabi ki; Eer biz bu Kuran- bir daa indirmi olsaydk, onun Allaha saygdan kendini yerlere atp erha erha daldn grrdn. te bu trden temsili anlatmlar , insanlarn nne belki dnrler diye koyuyoruz ( Har Suresi , 21. Ayet ) Yukardaki satrlar, Mustafa slamolunun dzenli derslerine katlanlar belki de ok daha iyi ifade edebilirlerdi. Tembel bir izleyicinin yazd ancak bu kadar olur. Hitamuhu Misk ad verilen tren son ders gibi nitelense de aslnda her eyin daha yeni baladnn iaretiydi. oumuz Allahn kendileriyle konutuu o ilahi kelam, vahyi daha iyi anlama, yaama, Hz. Muhammed (S.A.V ) de tanma arzusunda. Buna eminim. Bunu baarabilecek miyiz? man olanlar iin imkn ok kukusuz

193

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Din Olmadan Ahlak Olur mu? (Mustafa Akyol)

lkede bir tarafta darbe olurken teki tarafta felsefi konular tartmak zor. Ama imknsz olmad gibi gerekli de. erif Mardin Hocann Kemalizm, iyi, doru ve gzeli tarif etmede s kald yorumu zerine balayan ahlak tartmas ise, skalanmamas gereken nemli bir konu. smet Berkan Radikaldeki kesinde st ste bir ka yazyla bu konuyu ele ald. zetle, ahlakn kkeninin din olmadn, dine dayanmayan (yani sekler) bir ahlakn da pekala olabileceini ve zaten olduunu syledi. Peki durum gerekten byle mi? nce unu teslim edeyim: Dinsiz insanlar da pekl ahlakl olabilirler. Byle pek ok birey gsterebileceiniz gibi, olduka sekler olan kimi toplumlarda epey salam bir ahlaka rastlayabilirsiniz. rnein sve, dini inancn epey zayflad, ancak sayg, hogr, tevazu, yardmseverlik gibi ahlaki erdemlerin gl olduu bir lkedir. te yanda da dindar olan (daha dorusu kendini yle tanmlayan) kimi insanlarn hi de ahlaki davranmadna tank olabilirsiniz. Trkiyede hep ballandra ballandra tasvir edilen sahtekr dinci portresine gerekten de uyan tipler vardr kukusuz.

194

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Ama mesele bu kadar basit deil. nk asl soru, bireylerin dine referans vermeden ahlakl olup olamayacaklar deil. Asl soru, dinden tmyle bamsz bir ahlak anlaynn ina edilebilir ve korunabilir olup olmad. Bu ok nemli, nk benim herhangi bir dini inacm yok diyen insanlarn ou da, aslnda topluma sinmi olan din kkenli ahlaki deerlere inanyor. sveliler bugn ok sekler olabilirler, ama inandklar ahlaki deerler aslnda Hristiyanlktan szlerek gelmi eyler. Bu durum karsnda ee, demek ki kken din olsa da, sonra bunlar laikletirilip yola devam ediliyor diyebilirsiniz. Ama mesele yine o kadar basit deil. Papa XVI. Benedictin iaret ettii bir sorun var: Dini deerler, toplum seklerize olduunda da belki bir veya iki kuak yayor. Ama zamanla bu deerleri korumann bir gerekesi kalmamaya balyor. nsanlara kar merhametli ve yardmsever olmalsnz hkm, din ortalktan kaybolunca da bir sre etkili olsa bile, bir sre sonra birileri kp yle diyor: Bir dakika, niye yle olacakmz ki? Niin canmz ne isterse onu yapmyoruz? Rus kkenli Amerikal yazar Ayn Rand, ite tam da bunu sylemiti. Sadece ateist deil ayn zamanda da din kart olan Randin kurduu felsefe, bencillii ve dier insanlara kar umursamazl yceltiyordu. Bugn Randin romanlarndan etkilenen milyonlarca insan, sadece kendini dn, kendini tatmin etmekten baka hi bir ama gtme ilkesine inanyor. te, dinden kopmu bir kltrn bylesine gayr-ahlaki bir yne savrulmayacann hi bir garantisi yok. Ortada din gibi toplum ve bireyler tesi bir referans kayna olmaynca, topluma ve bireylere nasihat verecek salam bir otorite de kalmyor. Buna kar, insan doas zaten znde iyidir, kendi kendine doruyu bulur diye itiraz edebilirsiniz. Ama tarih boyunca yaadmz ve yaamakta olduumuz saysz ktlk, sanrm insan doas hakknda bu kadar iyimser olmay epey zorlatryor. Bir de unu nerebilirsiniz: Herkes, kendisine nasl davranlmasn istiyorsa, yle davransn. Buna gre herkesin bakalarnn bana drst olmasn istediime gre ben de drst olmalym demesi gerekiyor. yi, ama ya yle derlerse: Bakalarna drst davranyor gibi gzkeyim, bylece onlar da drstle tevik edeyim, ama arada fark ettirmeden iimi greyim. Ksacas dine referans vermeden ahlak ina etmek pek yle kolay bir ey deil. Kemalizm bu kadar s olmasayd bile, ii zordu.

195

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Komik Mslman olur mu? (Mehmet Ylmaz)

Ilml slam laf oldum olas rahatsz etti beni. Sanki lklatrlmas gereken, fazla scak bir eyden bahsediliyormu gibi geliyor insana. Militarizmin, bedava iddetin, intiharn dinimizde yeri olmadn bilmeyenler kullansnlar. Ama bazen Trkiyede doup bym yar aydnlar da kullanyor bu tuhaf sz Eer geirdii cinneti slam zannedenler ile bizi ayrd etmek istiyorlarsa normal slam diyebilirler ya da sadece slam. Ilklatrlm, su katlm halinin daha iyi/farkl olduunu dnenler ise nce slamn ne olduunu bir anlatsnlar da bakalm ne biliyorlarm. Geelim. Benim gibi, ounluu Mslman olmayan yerlerde yaayanlarn evresi ister istemez yaadklar lkenin gelenekleri, kanunlar ve tabi tekilerin nyarglaryla ile ekilleniyor. Terr ve sava kelimeleri bizim referansmz olan slam ile zdeletike (terristler ve gazeteciler saolsun!) Mslmanm demek zorlaabiliyor. Buna bir de Trkiyedeki barts yasa gibi abukluklarn bat medyasna getirdii kafa karkln eklerseniz manzara tamamlanr. Tabi mevcut yanl anlalmalarn ve nyarglarn btn sorumlusu bir avu terrist, bir ka gazeteci deil. Mslmanlarn nemli bir ksm nerede yaarlarsa yaasnlar biraz ie kapank, biraz fazla cidd taklyorlar belki de. nsan maymunlaabilir mi ? adl yazmda derinlemesine anlattm, hazza adanm bir
196

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Tele Vole yaam srmek ile fazla kasmadan, cool bir biimde slam yaamak arasnda ne ok mesafe var oysa. yle zannediyorum ki bugnk sorunlara ve gemiin hatalarna kilitlenmi biimde yaamak bir zm aramay da engelliyor. Kendi hesabma konuacak olursam toplumla btnlemi bir Mslmanlktan yanaym. Evet, dinimin gereklerinden taviz vermeden ama hayatn gereklerini de gz ard etmeden, vicdan sahibi gayrimslimlerle ibirlii yaparak. Yobazln balad noktann da bu olduunu dnyorum: Btn erdemleri Mslmanlara, kusurlar ve arlklar da Ateistlere, Hristiyan ve Yahudilere atfetmek. zeletiriyi reddetmek, Mslmanlarn hatalarna klf aramak. ALLAH beni komik yaratm ALLAH Made Me Funny (ALLAH beni komik yaratm) 3 Amerikal Mslman tarafndan hazrlanm ve gerekten ok komik bir ov. The word instead of sword (kl yerine sz) diyen komedyenlerin kendilerini, amalarn anlattklar gzel bir rportaj buradan okuyabilirsiniz. Gsterilerinden baz alntlar YouTube sitesinden izlemek mmkn. ABDde yaayan deiik Mslman topluluklarn aksanlaryla, Amerikallarn slm korkusuyla, Mslmanlarn kendilerini anlataMAylaryla dalga geen skeler Batllarla i veya baka sebeplerle yeni iliki kurmak zorunda olanlara bir kopya vereyim: Kendisiyle, lkesiyle, geldii kltrle dalga geemeyenlerin ii bu corafyada biraz zordur. Elbette Mehmet Ali Erbil gibi kendinizi rezil etmeyin; zaten ters tepecektir ama efeler gibi kasla kasla gezmenin, Amman erkeklie toz kondurmayalm demenin de size bir faydas olmaz. Make ay, not war! (Sava yapma, ay yap) Son yllarda demokrasiyi ve liberal fikirleri savunan Mslmanlarn aslnda bir tr dip dalgasnn sadece grnen ksm olduunu dnyorum. Bir ok Mslman hem birey olarak hem de mmet olarak yaamay baaryla badatryor. Ancak dardan bakanlar ya bir yapmacklk ya da eliki gryorlar. Bunun bir okuma hatasndan ibaret olduu kanaatindeyim. nc Dalga adl blogda bu konuda mutlaka okunmas gereken makaleler var. te kk bir alnt: Ulus-devlet bekcisi Kemalistler 2. dalganin savunuculugunu yapmaktadirlar. Merkez burokrasi, tek tipcilik (Turk ulusu etiketi
197

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

altinda) gibi sanayi kavramlarini savunmaktadirlar. Karsilarinda kim vardir? 1. dalgada olan koyluler mi?Bir derece evet fakat artik cogunlukla hayir. Kemalistlerin buyuk bir hatasi sudur: O koylulerden buyuk bir kismi sehre gocetmis, servis/bilgi ekonomisine gecmis, ve bireyselleserek giysi/kiyafet/hayat tarzlari ile bu bireyselliklerini yasamayi istemektedirler. Yani Cumhuriyetciler 1. dalgayla savastiklarini zannetmekte fakat aslinda 3. dalga ile karsi karsiya gelmektedirler Burada anlatlan ve Alvin Tofflere dayandrlan fikirlerin gerek hayattaki yansmalandan bir rnek ise Style Islam adl site. T-Shirt ve rozet gibi rnlere eitli mesajlar basarak satan sitenin sahibinin Almanyada yaayan bir Trk olduunu okumutum. Tabi 1ci ve 2ci dalga formatndaki arkadalar basit propaganda ile kar karya olduklarn dnecekler ilk bakta ama nce nc Dalga sitesindeki Toffler ile ilgili makaleleri okuyup bir para tefekkr etmelerinde fayda var. ite beendiim bir ka mesaj: 1. 2. 3. 4. Sava yapma ay yap, Glmse, snnettir, Terrizmin dini olmaz, rtnmek: Benim hakkm, benim seimim, benim hayatm.

slm lkelerinin ekonomisi, bilimi, felsefesiyle dnyaya liderlik ettii asrlara dikkatle baklacak olursa Mslmanlarn bir yandan dinlerine drt elle sarldklar ama dier yandan dnmeyi aratrmay bir ibadet gibi grdkleri gzlemlenebilir. Yunan felsefesi bata olmak zere Mslmanlar hi bir zaman dardan gelen gzelliklere ve zenginliklere kaplarn kapamadlar. Ayrca en grkemli slm ehirlerinin Endls, stanbul ve Badat rneklerinde olduu gibi tekilerle al veri yaplan, etkileime girilen blgelerde kurulmas bir rastlant deildi. Bugn de New Yorku, Londray veya Parisi tekiler olmadan dnebilir miyiz? En eitimsiz iisinden en diplomal bilim adamna, yabanclar gelmeseydi bu ehirler lkelerinin ekonomik ve kltrel lokomotifi olabilirler miydi? Bugnk dnyada yaayan Mslmanlarn da sorunlarndan kurtulmak iin kabuklarn krmalar, da dnk yaamalar gerektiini dnyorum.

198

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Sosyetenin slmsi Olur mu! (Ece Ar) slm mzik, slm gazete, slm radyo, slam website, slm sermaye, slm gelinlik, derken, trkemize nurtopu gibi bir niteleme sfat daha kazandrm olduk: slm.. Evet bu sfat, eer klfna uydurabilirseniz, ou eyin nne eklemeniz mmkn grnyor.. nk, hzla gelien ve deien modern an getirilerini tamamen dlamak yerine; bir ekilde helal daireye ekerek, slm usllere uygun hale sokup sahiplenmek, hatta slm trendler oluturmak artk hi de zor deil! Nitekim, Cat Stevensn lkemize getirdii, tvlere kp, konserler veren Native Deen grubunun tantmlar yaplrken, slm Hip-Hop grubu ifadesi kullanlmt..[Hip-hop un da slmis olur muymu, demeyin, demek ki oluyormu !] Yine oka tartlan, slm Defile kavram da hemen akla geliverenlerden sadece bir tanesi.. Anlam itibariyle, herhangi bireyin, slm dininin izdii snrlara uygun olduunu im eden bu sfat, zamanla, malum medyamz da pek bir sevdi ve eksik olmasnlar(!) gidip yle bir kelimenin nne koydular ki, oksimoron denilebilecek, kulaa bile itici gelen, bir durum ve anlam kt ortaya: slmi Sosyete.. Bu iki uzak kelimenin yanyana gelmesine neden olan, zne gruha deinmeden nce, ayn medyada yer alm,doru yada yanl baz haberlerden yola karak,sosyete ad altnda yaayan insanlarn vasflarna ksaca deinmekte yarar var. Sosyete denildiinde, oumuzun aklna, pek de ho eyler gelmedii malum..

199

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Hatta lkemiz iin konuacak olursak, bu insanlar, le yemei iin Parise bile uabilen, balayna Maldiv adalarna giden, plaj yerine zel yatlarn, teknelerini kullanan, karlarna 24 milyarlk antalar hediye eden, kpeklerinin kuafr masraf , asgari cretlilerin aylk kazancna edeer olan, ultra lks arabalara binen, taktklar saatlerin deeri, bizlerin araba fiyatlarna denk olan, kale gibi korunan ve genelde ehir dnda ina edilmi, iinde her trl hizmetkarn alt villa tipi konutlarda yaayan, ocuklarn mutlaka yurtdnda okutan, dnyaca nl markalar yada modac dediimiz zel terzilerin tasarmlarn giyen, halktan kopuk cemiyet hayat yaayan insanlar olduklarn gryoruz.. Esasen gryoruz demek bile hata olabilir, zira pek gremiyoruz. Sadece basndan okuyabildiimiz kadarn biliyoruz.. Da kapal bir hayat srdkleri iin, onlarn da, mensubu olduklar lkenin dier insanlarn, yani bizleri, markette, pazarda, okulda deil, sadece tvlerde izlediklerini tahmin etmek hi de zor deil! Peki, sosyete, [dier adyla, cemiyet=ansl DNA'lar], byle bir tarzda yaamaya devam ederken,slm sosyete olarak anlan ve zal dnemiyle birlikte olumaya balad iddia edilen, sosyetik bir dindar(!) tabakann varl gerekten szkonusu mu, yada varolduu iddia edilen bu insanlarn yaantsnn slm olarak nitelendirilmesi ne derece dorudur, en nemlisi bu iki kavram gerekten yanyana gelebilir mi, ite bu sorular henz tam olarak akla kavumu deil.. Medya tarafndan, sosyete olarak nitelenlendirilen mslmanlarn, kendilerine yaktrlan bu tanmlamadan honut olup olmadklar hakknda herhangi bir fikrimiz yok, nk bu konudaki rahatszlklarn kavlen dile getiren, herhangi birine henz rastlamadk. Fakat, u bir gerek ki, kendilerine atfedilen Sosyete mhrn tamay reddetmedikleri mddete, bilindik sosyetik hayatn, zihinlerde uyandrd negatif armlar da, kendileri adna kabullenmek ve sineye ekmek durumundalar.. Mslmanlarn sahip olduklar malk mlk, zenginlik elbette knanacak bir durum olamaz, yani herkes bir lokma bir hrka felsefesi ile yaamak zorunda deil.. [Hatta keke dnya zerindeki tm mslman lkeler, ellerindeki maddi imkanlar, doru kanallara kullansalar da, u andaki iler acs haller yaanmasa] Fakat, insan ister istemez merak ediyor: Komusu aken, tok yatan bizden deildir diyebilecek kadar duyarl ve hasrda uyuyacak kadar mtevazi bir peygamberi olan bu insanlarn, israfn tavan yapt aaal iftarlarda, Burj El Arab otelinde tatillerde, Rolex marka saatler kollarnda iken ya da bir italyan restaurantna bin ytl hesap derken, sorumsuzca har vurup harman savururken, Somalide, Irakta, Filistinde, Lbnanda, hatta ok uzaa gitmeye gerek yok, Hakkaride , rnakta, a yatan, aclar eken, insanlarn, vebalinin zerlerinde olduu hatrlarna geliyor mudur, dnyaca nl modaclarn tasarm kyafetleriyle boy gsterisi yaparken, Irak ta tecavze urayp kendini yakan kefensiz kadnlarn haberleri vicdanlarna sz veriyor mudur?

200

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Hasl kelam, medyann azna SLAM SOSYETE diye sakz olan bu insanlar, tadklar Mslman sfatna layk olmak adna, hayatlarna eki dzen vermelidirler.. nk mslmanlar, sosyal sorumluluk sahibi olmak, yaad topluma ve dnyaya kar duyarl olmak, zorundadrlar..Aksini iddia ediyorlarsa da, zde deil, szde mslmanlardan olduunu kabul etmek durumunda kalrlar.. Bu konudaki son cmleyi ise Ali Bula sylesin: Bir mslman byk servete sahip olsa dahi servetini diledii gibi harcama hakkna sahip deildir. nk Kuran asndan baktnz zaman ferdin veya bir kurumun elinde olsa da zenginlik, aslnda topluma aittir

201

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

ttiha- slamn Tam Zaman Gelmeye Balyor (Bedizzaman Said Nurs)

Sunu: Mslmanlar dnya nfusunun %20sini tekil ediyorlar ama gerek anlamda bir birlik yok. Asker tehditler karsnda birlemek yle dursun birbiriyle sava halinde olan Mslman lkeler var. Dnya ekonomisinin sadece %2-%3lk bir ksmn retebilen slm lkeleri Avrupa Birlii gibi tek bir devlet olsalard Gayr Safi Mill Hasla bakmndan Almanyaya edeer bir ekonomik g oluturacaklard. Bunda en byk pay Trkiye, Msr, Suudi Arabistan ve ran gibi lkelerde toplanyor. Msr ulusal gelirini Svey kanalndan ve turizmden elde ederken ou zengin Mslman lke ham petrol ve doal gazdan geiniyor yani katma deer retmeden! Bu blnmln ve en sonda, en altta kalmay tevekklle(!) kabul etmenin bedeli ok ar. Bosnada, Filistinde, eenistanda, Dou Trkistanda ve daha bir ok yerde zulm kol geziyor. Bu sorunun kayna geni bir corafyaya ve bir ka asra yayld iin halledilmesi de ksa bir srede olmayacak phesiz. Bu konuyu neredeyse sitemiz yayna balad gnlerde tartmaya amtk Mslmanlarn i hastalklar makalesiyle. Aradan geen zamanda hastalklar kategorisinde bir ok yaz yaynladk ve milliyetilik ve militarizm gibi sorunlarn bazlarn tek tek ele aldk. Bunlardan ilk akla gelenler: Milliyetiliin Anatomisi
202

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

Milliyeti Trk rk mdr? Qua Vadis mmet? srail bir boluu dolduruyor! Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? mparatorluun Gzyalar - Balkan Savan Neden Kaybettik ? Aydnlanma Gaflettir! Kemalist Demokrasi : Hizmet Etme Deil, Adam Etme! Trk Ordusu zelletirilebilir mi? Osmanly Ykan Cephe - Filistin Aadaki ksa yaz bu sorunlar sca scana ve ieriden yaam olan Bedizzaman Said Nurs Hazretlerinin kaleminden. Hayrl sorgulamalara vesile olmas umuduyla MY Kaynak: Zehra Dernei Ben kusurlu fehmimle u zamanda, heyet-i itimaiye-i slmiyeyi, ok ark ve dolaplar bulunan bir fabrika suretinde tasavvur ediyorum. O fabrikann bir ark geri kalsa, yahut bir arkada olan baka bir arka tecavz etse, makinenin mihanikiyeti bozulur. Onun iin ittihad- slmn tam zaman gelmeye balyor. Birbirinizin ahs kusurlarna bakmamak gerektir. Bunu da teessf ve teellm ile size beyan ediyorum ki: Ecnebilerin bir ksm, nasl kymettar malmz ve vatanlarmz bizden aldlar, onun bedeline rk bir fiyat verdiler. Aynen yle de, yksek ahlkmz ve yksek ahlkmzdan kan ve hayat- itimaiyeye temas eden seciyelerimizin bir ksmn da bizden aldlar, terakkilerine medar ettiler. Ve onun fiyat olarak bize verdikleri sefihane ahlk- seyyieleridir, sefihane seciyeleridir. Mesel: Bizden aldklar seciye-i milliye ile, bir adam onlarda der: Eer ben lsem milletim sa olsun. nk milletimin iinde bir hayat- bakyem var. te bu kelimeyi bizden almlar ve terakkiyatlarnda en metin esas da budur. Bizden hrszlamlar. Bu kelime ise din-i haktan ve iman hakikatlerindan kar. O bizim, ehl-i imann maldr. Halbuki, ecnebilerden iimize giren pis ve fena seciye itibariyle bir hodgm adam bizde diyor: Ben susuzluktan lsem, yamur hibir daha dnyaya gelmesin. Eer ben grmezsem bir saadeti, dnya istedii gibi bozulsun. te bu ahmakane kelime dinsizlikten kyor, ahireti bilmemekten geliyor. Hariten iimize girmi, zehirliyor. Hem o ecnebilerin bizden aldklar fikri milliyetle bir ferdi, bir millet gibi kymet alyor. nk, bir adamn kymeti himmeti nisbetindedir. Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek bayla kk bir millettir. - ttihad- slm nedir? - ttihad- slm; arktan garba, cenubdan imale mmted bir meclis-i nurandir ki, elan yz milyondan fazla efrad bulunur ki, gafletlerinden nai gayr- meur bir surete girmi olan bir rabta-i metin ile birbiriyle merbutturlar. Misak- ezeliye ile, peyman ve yeminimiz olan iman ile o cemiyete dahil olmuuz, ehl-i tevhidiz. ttihada memuruz. u cemiyetin ubeleri btn mesacid ve medaris ve
203

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

tekya ve zevyadr. Ve u cemiyetin reisi Resul-i Ekremdir (a.s.m.). Kanun-u esassi Kuran- azimandr. Btn efrad mabeynindeki rabta-i nuraniyeyi uur bir surette ihtizaza getirmekle btn o ubelere ifaza-i nur etmek zaman gelmitir. Bir zaman, slmiyetin secya, revabt, mehasin-i ahlkna iareten rumuz tarikiyle yle demitim: Eer u Kbenin ziynet ve nakn grmek ister isen, ite bak! Haya ve hamiyetten neet eden civanmerdane humret, hrmet ve rahmetten tevelld eden masumane tebessm, cezalet ve melhattan hasl olan ruhan halvet; ak ebabden evk-i baharden neet eden semav nee, hzn- gurubden, ferah- seherden vcuda gelen melekt lezzet, hsn- mcerredden, cemal-i mcelldan tecell eden mukaddes ziynet birbiriyle imtizac edip, ondan kan levn-i nran, o ark ve garbn kab- kavseyni olan kbe-i saadetteki tk- muallsndaki, kavs- kuzahndaki elvan- sebann lcivert ve yeil levninin timsalini greceksin. LKN TTHAD CEHL LE OLMAZ. TTHAD, MTZAC-I EFKRDIR; MTZAC-I EFKR MARFETN UAIYLA OLUR.

204

www.derindusunce.org

Fikir Platformu

You might also like